Ludwig Feuerbach e la natura non umana. Ricostruzione
Ludwig Feuerbach e la natura non umana. Ricostruzione
Ludwig Feuerbach e la natura non umana. Ricostruzione
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
AL CUORE DEL CRISTIANESIMO: LA TRINITÀ 49<br />
riproducono all'interno del cristianesimo <strong>la</strong> contraddizione 29 , ma gli<br />
stessi padri del<strong>la</strong> chiesa nel respingere l'una di queste eresie cadono nel<br />
l'altra, come è indirettamente ammesso dallo stesso Petau 30 . Così anche<br />
Gregorio Nisseno, Cirillo Alessandrino, Massimo Martire, Giovanni Da<br />
masceno, Teodoro Abucara ... illustrano l'unità di Dio dall'unità del<br />
l'essenza <strong>umana</strong> senza tener presente che <strong>la</strong> prima è di genere ben di<br />
verso, giacché <strong>non</strong> si può intendere semplicemente come specie 31 .<br />
Si potrebbe certamente obiettare che queste oscil<strong>la</strong>zioni sono pro<br />
prie <strong>non</strong> del<strong>la</strong> fede, ma del<strong>la</strong> teologia, <strong>non</strong> del nucleo dottrinale, ma<br />
del<strong>la</strong> sua esplicitazione, tuttavia nel dogma di fede — e quello trinitario<br />
ne è un esempio <strong>la</strong>mpante — <strong>la</strong> riflessione teologica risulta già essenzial<br />
mente implicata 32 .<br />
Se <strong>la</strong> distinzione di essenza ed esistenza è il principio ispiratore del<br />
momento critico, <strong>la</strong> loro unione è tuttavia un'istanza presente a Feuer-<br />
bach fin dagli inizi. Se l'individuo <strong>non</strong> può pretendere a una identità né<br />
immediata, né esaustiva con il genere, <strong>non</strong> si può misconoscere quel<strong>la</strong><br />
che è <strong>la</strong> sua aspirazione più profonda. È questa che dal<strong>la</strong> dissertazione<br />
De ratione una, universali, infinita 33 ai Vernieri sul<strong>la</strong> morte e l'immor<br />
talità M all'Ahe<strong>la</strong>rdo ed Eloisa 35 suggerisce sintesi sempre nuove, in cui<br />
29 Ivi, ll v [cfr. T. D., II, 1. IV, e. XIV, § Vili, p. 442] e 10 r [cfr. T. D.,<br />
II, 1. IV, e. XIII, § III, p. 423].<br />
30 Ivi, 10r [cfr. T. D., II, 1. IV, e. XIII, § IH, p. 423].<br />
31 Ivi, 12'- v [cfr. T. D., II, 1. IV, e. IX, §§ V-IX, pp. 385-88]. Si veda per<br />
es. il passo citato di Gregorio Nisseno: « Est igitur Petrus et Paulus et Barnabas,<br />
secundum id quod est homo, unus homo: et secundum hoc ipsum, quod est homo,<br />
plures esse nequeunt. Dicuntur autem multi homines abusione quadam et <strong>non</strong><br />
proprie» [p. 386]. <strong>Feuerbach</strong> rileva poi il paragone di Eusebio addirittura con<br />
l'oro: « Sic complectitur unitas Trinitatem, quomodo, verbi gratia, si trium solido-<br />
rum personae uno eiusdem auri exprimantur metalli» [p. 387].<br />
32 Leo Scheffczyk, Lehramtliche Formulierung una Dogmengeschichte der Tri-<br />
nitat, in: Mysterium Salutis, cit., II, pp. 145-87.<br />
33 G. W., I, p. 30 («cogitans ipse sum genus humanum »), p. 34 (« necesse<br />
est, ut in cogitatione il<strong>la</strong> momenta, quae in qualibet alia actione velut in diversa<br />
membra dissipata sunt et disiecta ... in unum cogantur»).<br />
34 « Der Mensch tritt als ein einzelner — und jeder trat so hinein — in die<br />
Menschheit ein als ein ganzes, fertiges, festes, schon geschlossenes Sein: die abso-<br />
lute Mitte der Menschheit ist das Bewufksein oder vielmehr ist die Menschheit<br />
selbst, das ungetrennte Ganze in der Form des Wissens ». (Ivi, p. 331 — si veda<br />
in tutta <strong>la</strong> terza parte dei Pensieri l'importanza del<strong>la</strong> memoria come pro<br />
cesso storico).<br />
35 Si consideri il valore simbolico del<strong>la</strong> conclusione: « das schònste Band<br />
zwischen Mensch und Schriftsteller ist die Liebe ». (Ivi, p. 638).<br />
F. TOMASONI, <strong>Ludwig</strong> feuerbach e <strong>la</strong> <strong>natura</strong> <strong>non</strong> <strong>umana</strong>.