30.01.2013 Views

qarTuli saero da sasuliero mravalxmianobis urTierTkavSiris Sesaxeb

qarTuli saero da sasuliero mravalxmianobis urTierTkavSiris Sesaxeb

qarTuli saero da sasuliero mravalxmianobis urTierTkavSiris Sesaxeb

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

430<br />

marika marika marika marika marika ositaSvili<br />

ositaSvili<br />

ositaSvili<br />

ositaSvili<br />

ositaSvili<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>qarTuli</strong> <strong>saero</strong> <strong>saero</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>sasuliero</strong> <strong>sasuliero</strong> <strong>mravalxmianobis</strong><br />

<strong>mravalxmianobis</strong><br />

<strong>urTierTkavSiris</strong> <strong>urTierTkavSiris</strong> <strong>Sesaxeb</strong> <strong>Sesaxeb</strong><br />

<strong>Sesaxeb</strong><br />

mravalxmianoba qarTvelTa musikaluri azrovnebis ZiriTadi maxasia-<br />

Tebelia <strong>da</strong> cxadia, rom CvenSi qristianobasTan erTad Semosuli sagalobeli<br />

erovnuli musikalur-sametyvelo sistemis ganuyofel nawilad iqca.<br />

miT umetes, rom marTmadideblobam erTiani kanonikis farglebSi yvela<br />

morwmune ers SeunarCuna TviTmyofadobis gamoxatvis, SemoqmedebiTi<br />

niWis gamovlenis formebi ufalTan mimarTebis yvela sferoSi.<br />

qristianulma galobam organulad SeiTvisa jer kidev warmarTobi<strong>da</strong>n<br />

momdinare sakulto-saritualo sagalobelTa mravalxmianoba. m. xvTisiaSvilma<br />

marTebulad SeniSna rom, pirvel yovlisa, samxmiani swored<br />

warmarTuli sagalobeli iqnebo<strong>da</strong>. amis safuZvels mkvlevari xe<strong>da</strong>vs<br />

aramarto cnobil musikalur atributebSi, aramed uZvelesi <strong>qarTuli</strong><br />

warmarTuli panTeonis centrSi amozrdil sakralur tria<strong>da</strong>Si, wmin<strong>da</strong><br />

samebis am TaursaxeSi, romelic TavisTavad ganapirobeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> gansazRvrav<strong>da</strong><br />

mis<strong>da</strong>mi aRvlenili galobis specifikas, saxmianobiT warmoCenils<br />

(xvTisiaSvili, 1993:51).<br />

marTlac, wina qristianul periodSi, rodesac Tavi iCines monoTeisturma<br />

tendenciebma, RvTaebaTa gamaerTianebel saxed mogvevlina mze –<br />

RvTaebaTa erTianobis simbolo. swored monoTeistur etaps ukavSirdeba<br />

is warmodgenebi, romelTa Tanaxmad erTi mze-RmerTi sam-mze<strong>da</strong>a hipostasirebuli:<br />

mze – puradobisa, mze – mamacobisa <strong>da</strong> mze – nadirobis mfarveli<br />

(`Tofosnobisa~). aSkarad Cans, rogor iyrian Tavs calkeuli RvTaebebi<br />

`erTarseba <strong>da</strong> samsaxovan~ mze-RvTaebaSi (siraZe, 1978:32-33). mze,<br />

romelic mZlavrad figurirebs qarTul folklorsa Tu xalxur arqiteqturaSi,<br />

Tan<strong>da</strong>Tan Seerwya qristianul astralur simbolikas <strong>da</strong> aseve xSirad<br />

Cndeba qristianul taZarTa arqiteqturul dekorSi, ferweraSi, agiografiaSi<br />

<strong>da</strong>, gansakuTrebiT, himnografiaSi.<br />

neoplatonizmi, romlis erT-erTi TvalsaCino warmomadgeneli ioane<br />

petriwia, aRiareb<strong>da</strong> `orgvar sibrZnes~ – warmarTulsa <strong>da</strong> qristianuls,<br />

maT morigebas cdilob<strong>da</strong> <strong>da</strong> amiT safuZvels umzadeb<strong>da</strong> iseT didmniSvnelovan<br />

movlenas, rogoric renesansia. ioane petriwi <strong>qarTuli</strong> renesansis<br />

mekvled gvevlineba. aRiareb<strong>da</strong> ra `ormag sibrZnes~, es udidesi<br />

moazrovne warmarTulisa <strong>da</strong> qristianulis gamTlianebas musikis sferoSi<br />

cdilob<strong>da</strong>; gamomdinare aqe<strong>da</strong>n, man naTeli mohfina ara mxolod <strong>sasuliero</strong><br />

musikis, aramed zoga<strong>da</strong>d erovnuli musikaluri cnobierebis dialeqtikas<br />

(fircxalava, 2003:109).<br />

IX-X saukuneebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>iwyo <strong>qarTuli</strong> himnografiis aRzeveba. XI-XII<br />

saukuneebSi, <strong>qarTuli</strong> renesansis epoqaSi, cxovrebis yvela sfero arnaxuli<br />

erovnuli aRmavlobiT aRiniSna. xelovnebis yvela <strong>da</strong>rgSi – arqiteqturaSi,<br />

oqromWedlobaSi, kedlis mxatrobaSi Seiqmna gasaocari<br />

nimuSebi, <strong>da</strong>iwera `vefxistyaosani~, S. aslaniSvilis azriT swored am<br />

periods ganekuTvneba `Cakrulo~. cxadia, rom <strong>qarTuli</strong> sagalobelic<br />

umaRles ganviTarebas miaRwev<strong>da</strong>. zemoT aRvniSneT, rom qristianuli


431<br />

sagalobeli <strong>saero</strong> musikis wiaRSi gamoikveTa. Tan<strong>da</strong>TanobiT qarTulma<br />

<strong>sasuliero</strong> musikam gamoimuSava sakuTari xelwera <strong>da</strong> wm. samebiT STagonebuli<br />

<strong>da</strong> gasxivosnebuli sagalobeli garkveulwilad TviTon axden<strong>da</strong><br />

gavlenas <strong>saero</strong> musikalur Semoqmedebaze. es iyo sruliad bunebrivi<br />

procesi, gansakuTrebiT XI-XII saukuneebisTvis, rodesac qarTulma sagalobelma<br />

ganviTarebis apogeas miaRwia. `Cakrulos~ tipis simRerebSi<br />

aSkarad igrZnoba `amaRlebulis~ sidiade, agrerigad <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

aRmosavluri qristianuli renesansuli xelovnebisTvis. gavixsenoT,<br />

rom Tu antikis ZiriTadi kategoria `mSvenierebaa~, Sua saukuneebisTvis<br />

aseTad `amaRlebuli~ iTvleba. amaRlebuli ganc<strong>da</strong> ki Tan axlavs `Cakrulosa~<br />

<strong>da</strong> misi msgavsi simRerebis Sesrulebas.<br />

mravalsaukunovani Tanaarsebobis manZilze sagalobeli <strong>da</strong> xalxuri<br />

simRera zegavlenas axdendnen erTmaneTze, avsebdnen, amdidrebdnen,<br />

Tavis ganumeorebel madls scxebdnen erTmaneTs. cnobili mgaloblebi<br />

imavdroulad xalxuri simRerebis ubadlo Semsruleblebic iyvnen. erTi<br />

mxriv, `mefi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyobili ukanasknel glexkacamde yoveli galob<strong>da</strong><br />

eklesiaSi~, meore mxriv ki, `yovel mejliszed Tu dids ojaxebSi, jer<br />

un<strong>da</strong> saeklesio galobiT <strong>da</strong>mtkbariyvnen, mere <strong>saero</strong> simReriT~ (karbelaSvili,<br />

1898: 29-30). saqarTveloSi eklesiis gareT, ojaxSi sagaloblis<br />

Sesrulebis tradicia XX saukunis 80-ian wlebSic aris <strong>da</strong>fiqsirebuli<br />

(SilakaZe, 2001:164).<br />

yovelTvis maintereseb<strong>da</strong>, rogor mRerodnen cnobili mgaloblebi<br />

xalxur simRerebs, ramdenad icvlebo<strong>da</strong> am dros maTi saSemsruleblo<br />

manera, rogor Sehqon<strong>da</strong>T maT xalxur simReraSi (qvecnobierad Tu Segnebulad)<br />

mxolod sagaloblisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli idumali JReradoba,<br />

kavSiri miwasa <strong>da</strong> zecas Soris, maradiulobasTan wilnayari emociuri<br />

wyoba.<br />

moxsenebis farglebSi mxolod Zmeb karbelaSvilebs Sevexebi. maT<br />

ojaxSi wmin<strong>da</strong>d iyo <strong>da</strong>culi galobis saukuneobrivi tradiciebi. vasil<br />

karbelaSvilis krebulebma `mwuxrma~ <strong>da</strong> `ciskarma~ mSvenivrad Semogvinaxa<br />

qarTl-kaxuri galobis mdi<strong>da</strong>ri intonaciuri samyaro, naTeli warmodgena<br />

Segviqmna <strong>qarTuli</strong> rva xmis sistemaze. aranakleb sayuradReboa<br />

Zmebis mosazrebebi zoga<strong>da</strong>d <strong>qarTuli</strong> <strong>saero</strong> <strong>da</strong> <strong>sasuliero</strong> musikis <strong>Sesaxeb</strong>.<br />

metad sainteresoa maT pirad arqivebSi <strong>da</strong>culi masalac. swored am<br />

ukanasknelSia Semonaxuli xalxuri simRerebis Canawerebi, romelTa <strong>Sesaxeb</strong><br />

p. karbelaSvili wers: `pirvelSi samRvdeloebam <strong>saero</strong> kiloebs mouwyo<br />

saqristiano sagalobelni (teqsti). amis ueWvel sabuTs xelSi gvaZleven<br />

dRevandeli <strong>saero</strong> simRerebi, romelnic pirveliTganve dednad Seqmnilan<br />

anu safuZvlad <strong>da</strong>sdebian saeklesio sagaloblebs~. amgvar <strong>saero</strong> kiloebad<br />

Cven vracxavT dRes – `yurSao~, `RmerTo, RmerTo mowyaleo~, `Sa-<br />

Svi kakabi~, `bedzed <strong>da</strong>gnatri baraTo~, `va Sen, Cemo TeTro bato ~, `dideba~<br />

<strong>da</strong> sxva mravals~ (karbelaSvili, 1898:28-29). naSromis bolo furcelze<br />

p. karbelaSvili warmogvidgens or sagalobels (`Sen gigalobT~, `mamasa<br />

<strong>da</strong> Zesa~) <strong>da</strong> maT dednebad wodebul or simReras (`vinca kacia~, `bedzed<br />

<strong>da</strong>gnatri baraTo~; ix. mag. 1).<br />

aRniSnulis <strong>Sesaxeb</strong> i. javaxiSvili wer<strong>da</strong>: `saeklesio <strong>da</strong> <strong>saero</strong> hangebis<br />

msgavseba TavisTavad imis <strong>da</strong>majerebel sabuTad ver gamodgeba,<br />

TiTqos maTgan ufro xnierad <strong>da</strong> amis gamo de<strong>da</strong>n-hangad yovelTvis


432<br />

marika ositaSvili<br />

ueWvelad <strong>saero</strong> simReris hangi un<strong>da</strong> vicnaT. TviToeuli aseTi debuleba<br />

un<strong>da</strong> musikis TvalsazrisiTac <strong>da</strong> Sinaars-sityvebis mxrivac ganxilul<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>mtkicebul iqnas~ (javaxiSvili, 1990:10).<br />

i. javaxiSvilma Caatara simRerebis Sinaarsisa <strong>da</strong> teqstis analizi<br />

<strong>da</strong> aRniSna, rom p. karbelaSvilis msjeloba saeklesio galobis upiratesi<br />

gavlenis <strong>da</strong>sabuTebisTvis ufro gamodgeba, vidre piriqiT. me<br />

sruliad veTanxmebi udides mecniers, radgan musikaluri Tvalsazrisi-<br />

Tac igive suraTi ixateba. aSkaraa sagaloblis gavlena simReraze. mxedvelobaSi<br />

maqvs intonaciuri, harmoniuli, metrul-ritmuli mxare, melodiis<br />

mdore ganviTareba, saka<strong>da</strong>nso nagebobebi, Si<strong>da</strong>marcvlovani SemRereba,<br />

xmaTasvlis principebi, muxlebis akinZvis wesi. amis Tqmis uflebas<br />

mxolod aRniSnuli ori magaliTi rodi maZlevs, aramed v. karbelaSvilis<br />

pirad fondSi <strong>da</strong>culi xalxuri simRerebic: `vinca kacia~ <strong>da</strong><br />

`bedzed <strong>da</strong>gnatri baraTo~-s sruli variantebi, `RmerTo, RmerTo mowyaleo~,<br />

`SaSvi kakabi~, `me var <strong>da</strong> Cemi nabadi~, `vai Sen, Cemo TeTro bato~,<br />

`gafrindi Savo mercxalo~ <strong>da</strong> ramdenime usaTauro xalxuri simRera<br />

(karbelaSvili, p. f. 264). musikalur <strong>da</strong>narTSi bolo ori simReris fragmentuli<br />

variantis gar<strong>da</strong>, yvela sruli saxiT aris warmodgenili (ix. mag.<br />

2-9).<br />

rogorc cnobilia, v. karbelaSvili `ciskris~ SesavalSi iZleva ramdenime<br />

Wrelis nimuSs: Cabaneba, ulxine, oini, Wrelsa<strong>da</strong>gi <strong>da</strong> noini. me<br />

mxolod ulxineze vamaxvileb yuradRebas, radgan mas bolo ori simReris<br />

pirveli xmis melodiuri naxazi emTxveva (ix. mag. 10).<br />

karbelaSvilebis mier Cawerili xalxuri simRerebi aSkarad sagalobelTa<br />

zegavlenas ganicdian <strong>da</strong> Semdegs a<strong>da</strong>stureben: <strong>sasuliero</strong><br />

mravalxmianoba <strong>saero</strong> <strong>mravalxmianobis</strong> wiaRSi gamoikveTa, magram Semdgom<br />

TviT axden<strong>da</strong> zegavlenas xalxur mravalxmianobaze <strong>da</strong> amiT mxolod<br />

aRamaRleb<strong>da</strong> mas. gavixsenoT, rom rusTavelmac aamaRla <strong>saero</strong> poeziis<br />

mniSvneloba, roca igi `saRvTod~ gamoacxa<strong>da</strong>. kidev erTxel vrwmundebiT,<br />

rom aRmosavleTs zeca uyvar<strong>da</strong> <strong>da</strong> miwierSic zeciur simboloebs<br />

Wvret<strong>da</strong> – warmavalSi maradiuls eZeb<strong>da</strong>.<br />

amgvarad, <strong>qarTuli</strong> <strong>saero</strong> <strong>da</strong> <strong>sasuliero</strong> mravalxmianoba, iseve rogorc<br />

zoga<strong>da</strong>d <strong>saero</strong> <strong>da</strong> saeklesio kultura, erTian harmoniur sxeuls<br />

warmoadgens <strong>da</strong> Tavisi maRalmxatvruli RirebulebiTa <strong>da</strong> wmin<strong>da</strong> samebis<br />

miaxloebiTi msgavsebiT Rirseul adgils ikavebs msoflio civilizaciis<br />

istoriaSi.<br />

<strong>da</strong>mowmebuli literatura<br />

karbelaSvili, vasil. xelnaweri sagaloblebi <strong>da</strong> xalxuri simRerebi. inaxeba<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis k.kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutSi.<br />

v.karbelaSvilis piradi fondi 264.<br />

karbelaSvili, vasil. (1898). qarTl-kaxuri galoba `karbelaanT kiloTi~. ciskari.<br />

tfilisi: cnobis furceli.<br />

karbelaSvili, polievqtos. (1898). <strong>qarTuli</strong> <strong>saero</strong> <strong>da</strong> <strong>sasuliero</strong> kiloebi. istoriuli<br />

mimoxilva. tfilisi: stamba eq. iv. xelaZisa.


<strong>qarTuli</strong> <strong>saero</strong> <strong>da</strong> <strong>sasuliero</strong> <strong>mravalxmianobis</strong><br />

<strong>urTierTkavSiris</strong> <strong>Sesaxeb</strong><br />

433<br />

siraZe, revaz. (1978). <strong>qarTuli</strong> esTetikuri azris istorii<strong>da</strong>n. Tbilisi: xelovneba.<br />

fircxalava, nino. (2003) petriwis filosofia <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> mravalxmianoba. krebulSi:<br />

rusu<strong>da</strong>n wurwumia, ioseb Jor<strong>da</strong>nia (red.). tradiciuli <strong>mravalxmianobis</strong><br />

pirveli saerTaSoriso simpoziumi. moxsenebebi. gv. 109-126. Tbilisis saxelmwifo<br />

konservatoriis tradiciuli <strong>mravalxmianobis</strong> kvlevis saerTaSoriso<br />

centri. (qarTul <strong>da</strong> inglisur enebze).<br />

SilakaZe, manana. (2001). qristianuli musikaluri kultura <strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> sagaloblebis<br />

Sesrulebis xalxuri tradicia. krebulSi: SilakaZe, m., bubulaSvili,<br />

e., RambaSiZe n. (red.). <strong>qarTuli</strong> saeklesio galoba. eri <strong>da</strong> tradicia. samecniero<br />

konferenciis moxsenebebi. gv. 163-172. Tbilisi: mematiane (reziume rusul<br />

<strong>da</strong> inglisur enebze).<br />

xvTisiaSvili, manana. (1993). <strong>qarTuli</strong> kantata <strong>da</strong> oratoria. disertacia xelovnebaTmcodneobis<br />

kandi<strong>da</strong>tis samecniero xarisxis mosapoveblad.<br />

javaxiSvili, ivane. (1990). <strong>qarTuli</strong> musikis istoriis ZiriTadi sakiTxebi. Tbilisi:<br />

xelovneba.


marika ositaSvili. <strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

Marika Ositashvili. APPENDIX<br />

magaliTi 1. vinca kacia<br />

EXAMPLE 1. Vintsa Katsia<br />

Sen gigalobT<br />

Shen Gigalobt<br />

437


438<br />

marika ositaSvili. <strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

Marika Ositashvili. APPENDIX<br />

bedzed <strong>da</strong>gnatri, baraTo<br />

Bedzed Dagnatri, Barato<br />

mamasa <strong>da</strong> Zesa<br />

Mamasa <strong>da</strong> Dzesa


marika ositaSvili. <strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

Marika Ositashvili. APPENDIX<br />

magaliTi 2. vinca kacia<br />

EXAMPLE 2. Vintsa Katsia<br />

439


440<br />

marika ositaSvili. <strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

Marika Ositashvili. APPENDIX<br />

magaliTi 3. bedzed <strong>da</strong>gnatri, baraTo<br />

EXAMPLE 3. Bedzed Dagnatri, Barato


marika ositaSvili. <strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

Marika Ositashvili. APPENDIX<br />

magaliTi 4. RmerTo, RmerTo mowyaleo<br />

EXAMPLE 4. Ghmerto, Ghmerto Motsqaleo<br />

441


442<br />

marika ositaSvili. <strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

Marika Ositashvili. APPENDIX<br />

magaliTi 5. SaSvi – kakabi<br />

EXAMPLE 5. Shasvi – Kakabi<br />

magaliTi 6. vai Sen, Cemo TeTro bato<br />

EXAMPLE 6. Vai Shen, Chemo Tetro bato


marika ositaSvili. <strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

Marika Ositashvili. APPENDIX<br />

magaliTi 7. usaTauro xalxuri simRera<br />

EXAMPLE 7. Nameless folk song<br />

magaliTi 8. usaTauro xalxuri simRera<br />

EXAMPLE 8. Nameless folk song<br />

443


444<br />

marika ositaSvili. <strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

<strong>da</strong>narTi<br />

Marika Ositashvili. APPENDIX<br />

magaliTi 9. me var <strong>da</strong> Cemi nabadi<br />

EXAMPLE 9. Me Var Da Chemi Nabadi<br />

magaliTi 10. ulxine<br />

EXAMPLE 10. Ulkhine

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!