30.01.2013 Views

dumadze V tomi.indd - Dumbadze

dumadze V tomi.indd - Dumbadze

dumadze V tomi.indd - Dumbadze

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

madli xalasi niWisa<br />

giorgi ciciSvili<br />

`asi aTassa ajobes, Tu gamorCeviT mqmnelia~ _ ukvdavi<br />

SoTa rusTavelis es brZnuli sityvebi marto sabrZolo<br />

saqmeebs an SromiT praqtikas rodi Seesatyviseba. am sxart<br />

TqmaSi genialurma poetma Rrmad filosofiuri azri Cado:<br />

es sityvebi adamianis yoveli qmnadobis gaadvilebis gzas<br />

migvaniSnebs, adamianTa saqmianobis yvela sferos miesadageba da<br />

SemoqmedebiTi Sromis uZiriTades Taviseburebas gamoxatavs.<br />

sulieri warmoeba imiTac gansxvavdeba materialurisagan,<br />

rom sulieri warmoebis sferoSi ricxobrivi maCvenebeli<br />

gacilebiT nakleb rols TamaSobs. literaturisa da<br />

xelovnebis ganviTarebas arc marto raodenoba ganapirobebs<br />

da arc es raodenoba gadadis ise pirdapir TvisobriobaSi,<br />

rogorc sxvagan. aq simravle ar aris ganmsazRvreli faqtori.<br />

aq mTavaria SemoqmedebiTi simaRle, niWis Zala da gaqaneba, misi<br />

siRrme da siuxve, radgan maRali mxatvruli Semoqmedeba maRali<br />

SemoqmedebiTi individualobis gareSe ver Seiqmneba. erT<br />

did mwerals e. i. iseTs, vinc `gamorCeviT mqmnelia~, verasodes<br />

ver Secvlis aTasi mcire mwerali.<br />

Zlieri SemoqmedebiTi individualurobis mniSvneloba<br />

literaturisa da xelovnebisaTvis ganuzomlad didia. Tu<br />

erovnuli literatura (ra gindac periodisa da sazogadoebisa<br />

ar iyos igi) ver aRmoacenebs, ver aRzrdis namdvilad<br />

masStabur Semoqmeds, Tu igi ver gaaxarebs da ver gaamravlebs<br />

fesvmagarsa da ZarRvmagar niWierebas, Tu ver miscems Tavis<br />

xalxs TviTmyofi mxatvruli pirovnulobis mwerals, aseTi<br />

literatura verasodes amaRldeba epoqis moTxovnebamde. am<br />

samwuxaro movlenas `literaturul udroobas~ uwodeben.<br />

qarTul mwerlobas, erT-erT umdidressa da uZveless<br />

civilizebul samyaroSi, mravali Znelbedobis miuxedavad,<br />

TiTqmis ar gaaCnda `aseTi udroobis~ periodebi da Tu hqonda,<br />

friad cota da friad xanmoklec. qarTuli Semoqmedebis veeba<br />

zRva ganuwyvtliv gamoriyavda xolme uZvirfases margalitebad<br />

mxatvruli sityvis WeSmarit ostatebs.<br />

qarTulma sabWoTa literaturamac mravlad mogvca<br />

maRali SemoqmedebiTi unarisa da mxatvruli TavisTavadobis<br />

mwerlebi, romelTa memkvidreobas azrisa da formis didi<br />

mravalferovneba mosdgams da SemoqmedebiTi siuxviT, wamleki<br />

vnebianobiT, dammuxtveli ZaliT, patriotuli gznebiT da<br />

filosofiuri siRrmiT gamoirCeva.<br />

ormocdaaTiani wlebis damlevs qarTuli sabWoTa mwerlobis<br />

didostatTa saxelebs kidev erTi maRali JReradobis<br />

saxeli Seemata _ madlmosili niWis beletristis, nodar<br />

dumbaZis saxeli.<br />

Tu misi erTob mZime, ekliani, faTerakebiani cxovrebis<br />

mixedviT ver vityviT, bednier varskvlavzea dabadebulio,<br />

samagierod, rogorc mwerali, rogorc Semoqmedi, igi marTlac<br />

svebednieria: man Tavisi naTeli niWierebis wyalobiT, ro gorc<br />

ityvian, erTi dakvriT SeZlo moepovebina is, rasac sxvebi<br />

mTel cxovrebas andomeben da xSirze xSirad, mainc ver moipo veben<br />

xolme. es aris saerTo saxalxo aRiareba, saerTo saxalxo<br />

siyvaruli, da ara marto mSobliur saqarTveloSi (rac<br />

TavisTavad ukve mravlismTqmeli da saamayo iqneboda), aramed<br />

mraval sxva qveyanaSic, socialistursa Tu kapitalisturSi<br />

mraval erTa da xalxTa Soris. mwerlisadmi sayovelTao<br />

siyvaruls ki mis RirsebaTa mokle jaWvi hqmnis, romelsac sul<br />

oTxad oTxi rgoli gaaCnia: bunebiT momadlebuli samwerlo<br />

unari, maRali ostatoba, farTo codna da kacTmoyvruli guli.<br />

nodar dumbaZe oTxive am simdidris mflobelia, amitomac<br />

moaqvs esoden bevri siTbo da sinaTle mis yovel Txzulebas.<br />

nodar dumbaZis Sors gaxmaurebulma nawarmoebebma _ `me,<br />

bebia, iliko da ilarioni~, `me vxedav mzes~, `mziani Rame~, `nu<br />

geSinia deda~, `TeTri bairaRebi~, _ ara marto daimsaxures ma-<br />

Rali Sefaseba mravalerovani sabWoTa mkiTxvelisa, sakav Si ro<br />

presisa, saliteraturo kritikisa, aramed msoflios mravali<br />

qveynis mkiTxvelTa erTsulovani aRiarebac moipoves.<br />

nodar dumbaZis Semoqmedebisadmi iseT interess Tavisi<br />

safuZvliani mizezebi aqvs. jer erTi, yoveli misi Txzuleba<br />

garkveuli SemecnebiTi Rirebulebisaa. es aris cxovrebis<br />

axali plastis, axali `mikrosamyaros~ marTali, gabeduli,<br />

maRalmxatvruli Cveneba. amasTan, mis mikrosamyaroSi yovelTvis<br />

moCans da igulisxmeba gacilebiT ufro didi ram. avtors<br />

ise kargad aqvs momarjvebuli simboluri Cvenebis xerxi, _<br />

128 129<br />

9. n. dumbaZe, t. V


mcires meoxebiT didis naTelyofa, _ rom miseul asaxvas<br />

saocrad didi farglebi da masStabebi gaaCnia. imdenad didi, rom<br />

sxvadasxva erovnebis, socialuri mdgomareobis, ganaTlebis<br />

Tu politikuri mrwamsis adamianebs erTnairad aRelvebT misi<br />

sityva, erTnairad esmiT misi humanisturi suli, demokratiuli<br />

buneba, progresuli miznebi, xalxuroba, erovnuloba da is<br />

maRali idealebi, rasac sabWoTa literatura emsaxureba.<br />

amitom aris, rom nodar dumbaZe dRes ara marto<br />

Tanamedrove qarTuli literaturis warmomCenia, misi<br />

maRali ganviTarebulobis metyveli magaliTi, aramed mTeli<br />

mravalerovani sabWoTa literaturis Rirseuli elCic _<br />

misi ideur-mxatvruli donisa da SemoqmedebiTi principebis<br />

naTelmyofi saerTaSoriso masStabiT.<br />

rac Seexeba mis bolodroindel nawarmoebs, romans<br />

`maradisobis kanoni~, igi mWevrmetyveluri sabuTia mwerlis<br />

SemoqmedebiTi aRmavlobisa, ZalTa sruli gafurCqvnisa,<br />

filosofiuri da mxatvruli sibrZnis dauflebaSi axal<br />

safexurze Sedgomisa.<br />

es uaRresad problematuri romani pozitiuri idealebis<br />

qadagebasTan erTad gamsWvalulia im Sinagani polemikuri<br />

paTosiT, romelic mwerals mxolod maSin eufleba, roca igi<br />

Tavis Rones irwmunebs da asparezze mamaci falavaniviT gamodis,<br />

roca Tavisi ideebisa da kriteriumebis Tamam gamomzeurebas<br />

mimarTavs da am gzaze mzadaa mTels msoflios Seerkinos.<br />

`maradisobis kanonic~ Taviseburi gamowvevaa, paradoqsaluri<br />

xerxis originaluri momarjvebaa. sakuTari idealebis<br />

pirdapiri qadagebis magier avtori SemoiarebiT gzas mimarTavs<br />

da aseTi narTaulobiT ufro did ideur-mxatvrul efeqtsac<br />

aRwevs. mwerali ekamaTeba yvelas, visac mis mier dasmuli da<br />

gadasawyvetad gamiznuli problema sxvagvarad esmis. problema<br />

ki urTulesi da uZnelesia, igi msoflio masStabisaa. igi<br />

adamianis daniSnulebis, bednierebis, adamianTa cxovrebis<br />

ZiriTad kanons _ maradisobis kanons exeba.<br />

rogorc yovelma Tamamma, axalma problemurma Txzulebam,<br />

man SesaZloa kamaTic gamoiwvios, magram mTavari is aris, rom<br />

igi uaRresad mniSvnelovani, uaRresad saintereso, uaRresad<br />

Rrma da drouli nawarmoebia, _ mdidari ideuri SinaarsiT,<br />

originaluri mxatvruli gaazrebiT, mkveTri avtoriseuli<br />

poziciiT.<br />

sanam am rTulsa da saintereso romans SevexebodeT, gvinda<br />

gakvriT aRvniSnoT nodar dumbaZis Semoqmedebis oriode<br />

Tviseba.<br />

pirveli, rac yvelaze `garegnulia~ da amdenad<br />

advildasanaxi, rac mwerlis TxzulebaTa kiTxvis dros pirveli<br />

striqonebidan gecemaT TvalSi, _ es aris keTilSobiluri<br />

sisadave. TiTqosda, ra unda iyos ufro advilad gasarCevi,<br />

magram keTilSobilur sisadavesa da martiv ubraloebas xSirad<br />

jerovnad vera mijnaven, ufro metic, zogjer erTmaneTSic<br />

ki ureven, Tumca, maT Soris aranaklebi zRvaria, vidre or<br />

sruliad sawinaaRmdego movlenas Soris. WeSmariti sisadave<br />

maRali niWierebis erTguli Tanamgzavria, martivi ubraloeba<br />

ki _ uniWoebisa da SezRudulobis naSieri.<br />

nodar dumbaZis yvela nawarmoebi WeSmariti sisadaviT<br />

gamoirCeva. avtori gaurbis TvalismomWrel efeqtebs,<br />

iaffasian silamazes, Sinnazard filosofias, cru sibrZnes.<br />

swored keTilSobiluri sisadavis wyalobiT aRwevs igi<br />

Zalum zemoqmedebas da STambeWdaobas. Tandayolili Sinagani<br />

taqti, lakoniuroba, yovelgvari zedmetobisagan,<br />

hipertrofirebisagan droulad ganridebis unari, esoden<br />

aucilebeli realisti mwerlisaTvis, mwerlis erTgul<br />

mokavSireebad gvevlinebian da gamarjvebas uadvileben.<br />

sisadavisa da bunebriobis moTxovna gemovnebis kaprizi ar<br />

aris, igi xalxurobis swori gagebidan gamomdinare kriteriumia.<br />

xalxurobis erT umTavres moTxovnas ki mxatvruli formis<br />

demokratizmi warmoadens. xolo formis demokratiuloba<br />

warmoudgenelia gasagebiTobis gareSe, iseve rogorc<br />

gasagebiToba _ sisadavis gareSe. amitom, nodar dumbaZis<br />

stilis, misi nawarmoebebis formis sinaTle da garkveuloba<br />

esTetikur principebamde maRldeba da mwerlisaTvis uaRre sad<br />

originaluri xalxurobis erT-erT gamapirobebel faqtorad<br />

gvevlineba.<br />

nodar dumbaZis stilis momxibvleli sisadave moCans TviT<br />

iseT, erTi SexedviT `neitralur~ komponentSic, rogoric<br />

aris kompozicia. swored kompozicia warmoadgens mxatvruli<br />

formis Semadgenels, romelmac yvelaze arsebiTi cvlileba<br />

ganicada prozis ganviTarebis Tanamedrove etapze.<br />

130 131


nodar dumbaZis Txzulebebis struqtura, maTi kompozi ci -<br />

u ri agebuleba (zogierTi moulodnelobisa da Senebis principe<br />

bis cvladobis miuxedavad) yovelTvis sicxadiT gamoirCeva<br />

da arasodes ar abnelebs azrs, ar ayenebs mkiTxvelis winaSe<br />

`gamoucnoblobis~, `auxsnelobis~ problemas, rac esoden<br />

gavrcelebulia Tanamedrove sazRvargareTul beletristikaSi.<br />

maSinac ki, roca nodar dumbaZe moqmedebis ganviTarebisas<br />

calkeul epizodebs gadaanacvlebs xolme maTi logikuri<br />

Tanamimdevrobis sawinaaRmdegod (drois Tu moqmedebis<br />

adgilis TvalsazrisiT), igi mainc axerxebs moqmedebis sicxade<br />

SeinarCunos, gasagebiTobas ar uRalatos, bunebrioba daicvas.<br />

asea `maradisobis kanonSic~. aq dasawyisidanve vlindeba is<br />

Taviseburi xerxi, romelic epizodTa kompoziciur Senacvlebagadaadgilebas<br />

gulisxmobs.<br />

esaa realurad mimdinare moqmedebis CvenebasTan<br />

paralelurad maTi proeqcireba warmosaxvaSi, roca realur<br />

yofiT ambebs enacvleba mTavari moqmedi piris sizmriseuli<br />

Cvenebebi, buranSi yofnisas gaelvebuli azrebi, zogjer<br />

qvecnobieric. orive es elementi realobaa (erTi _ obieqturi,<br />

_ meore subieqturi), da realisturadac aris gadmocemuli.<br />

aseTi monacvleoba obieqturi da subieqturi realobisa, ori<br />

amgvari plani dRes sruliad gavrcelebuli mxatvruli xerxia<br />

da odnavadac ar warmoadgens gadaxvevas realizmisagan. ufro<br />

metic, es xerxi xSirad realuris Cvenebis yvelaze moqnil<br />

xerxadac ki gvevlineba da nawarmoebs fsiqologiur siRrmes,<br />

damajereblobas hmatebs.<br />

asea `maradisobis kanonSic~. infarqtiT daavadebuli,<br />

uRonod qmnili baCana ramiSvili drodadro gonebas hkargavs,<br />

xan cnobaze modis, xanac daviwyebaSi gadadis. mwerali am<br />

viTarebas e.w. `ori planiT~ gviCvenebs: avadmyofis irgvliv<br />

Seqmnili obieqturi sinamdvilis aRweriTa da misi subieqturi<br />

mdgomareobis CvenebiT. orive es `plani~ erTmaneTs avsebs<br />

da zrdis Cvens emociur ganwyobasac da movlenis Semecnebis<br />

xarisxsac.<br />

ase icis kargad momarjvebulma, aratrafaretulad<br />

gamoyenebulma xerxma. Tumca es xerxi sakmaod rTulia da<br />

`orplaniani~, fragmentebis aRmqmelsac garkveuli done da<br />

yuradRebis koncentracia sWirdeba, magram mwerali endoba<br />

mkiTxvels, ara SiSobs, rom mas arasworad gaigeben da es<br />

siTamame, es ndoba exmareba iyos gasagebi, advilad Secnobadi.<br />

nodar dumbaZe xSirad mimarTavs rTul siuJetur svlebs da<br />

naxtomebs TxrobaSi. xSirad ama Tu im sayuradRebo detalis,<br />

fragmentis Tu ambis gaazrebas mTlianad mkiTxvels andobs<br />

da, Tqven warmoidgineT, arasodes ar zaraldeba! es imitom,<br />

rom mwerlis Zval-rbilSi gamjdari erTguleba realisturi<br />

amsaxvelobisadmi, bunebriobisa da movlenaTa logikurad<br />

gaazrebisadmi uadvilebs mis mkiTxvels Txrobis jaWvSi<br />

gamotovebuli rgolis aRdgenas.<br />

magram Txrobis Zafis aseTi uwyvetoba odnavadac ar<br />

gamoricxavs moulodnelobas nodar dumbaZis TxzulebebSi.<br />

igi Sedegia ara moulodneli naxtomebisa TxrobaSi, aramed<br />

moqmedebis moulodneli geziT warmarTvisa, moulodneli<br />

ambisa, asaxvis axleburi aspeqtisa. nodar dumbaZesTan<br />

moulodnelobac ki `kanonzomieria~, ramdenadac yoveli<br />

SemTxveviToba garkveuli kanonzomierebis gamovlinebaa.<br />

swored aseT SemTxveviTobasTan gvaqvs saqme `maradisobis<br />

kanonSi~. mxatvruli simarTle da mxatvruli logika (rac<br />

damajereblobis erTaderT safuZvels warmoadgens) arasodes<br />

Ralatoben mwerals.<br />

nodar dumbaZis prozaSi zogierT qveTavTa Tu epizodTa<br />

siuJeturi daSoriSoreba mowodebulia gvagrZnobinos<br />

cxovrebis mimdinareobis araTanabroba, kontrastuloba, misi<br />

dinebis cvla da moulodneloba. cxovreba arasodes gaclis<br />

erTi saqmis savsebiT damTavrebas, raTa meore sruliad<br />

moclilma daiwyo. mxolod erT saqmes verc miecemi, radgan<br />

ramdenimes erTdroulad keTeba giwevs. zogjer iZulebuli<br />

xar mesame Tu meoTxe ise daiwyo, rom pirveli da meore jer<br />

damTavrebuli ara gvaqvs (es cxovrebiseuli siZnele yvelaze<br />

mZafrad genialurma vaJam igrZno `gvelis-mWamelSi~). amito -<br />

maa, rom mwerlebi, gansakuTrebiT, ucxoeTSi, sul ufro xSirad<br />

mimarTaven Txrobis iseT danawevrebas, rom TviT struqturaSic<br />

igrZnobodes Tanamedrove cxovrebis aCqarebuli ritmi,<br />

winaaRmdegobrioba, araTanabroba. am mxriv nodar dumbaZis<br />

Txzulebebidan gansakuTrebiT sagulisxmoa `maradisobis<br />

kanoni~.<br />

es rTuli ideur-Sinaarsobrivi mizandasaxulobis nawar-<br />

132 133


moebi, Txrobis xalisianobis, mimzidveli suraTovnebis da<br />

naperwkliani iumoris miuxedavad, mZafrad dramatizebulia.<br />

nodar dumbaZis prozaSi dramatizmma imTaviTve iCina Tavi.<br />

xalisiani iumoris ukan, romliTac gamoirCeva `me, bebia,<br />

iliko da ilarioni~, ukve moCanda personaJTa didi vnebebiT<br />

damuxtuloba, maTi xasiaTebis Sinagani dramatizeba. mwerlis<br />

yovel sityvaSi igrZnoba didi Sinagani daZabuloba. iseTi<br />

STabeWdileba grCeba, TiTqos avtori yovel frazaSi sakuTar<br />

guls debs. misi sicilic xSirad cremlnarevia, magram es cremli<br />

usaSvelo sevdis an mourCeneli tkivilis gamonaJuri ki ar<br />

aris, aramed gancdis maRali xarisxidan, misi araCveulebrivi<br />

eqspresiidan momdinareobs.<br />

nodar dumbaZis evolucia dramatizmisaken `me vxedav mzeTi~<br />

daiwyo. aseTi saxecvlileba ramdenadme sayovelTaoc ki aris:<br />

warsulis gamoCenil mwerlebs araerTxel aRuniSnavT, rom<br />

WeSmariti niWi aucileblad ganicdis evolucias lirizmidan<br />

_ dramatizmisaken, dramatizmidan _ tragizmisaken.<br />

mosazreba, viTomc nodar dumbaZem zurgi aqcia iumors da<br />

tragizmisaken ibruna piri, movlenaSi Cauxedavobis Sedegia.<br />

jer erTi, igi arasodes yofila `iumoristi mwerali~. mis mier<br />

xalxuri sawyisebiT gapirobebuli iumoris momarjveba arc<br />

iumoristul prozas niSnavs da arc seriozulisagan ganridebas.<br />

piriqiT, nodar dumbaZis iumori seriozulis, xSirad mZafrad<br />

dramatiulis gadmocemis xerxia. iumori arasodes yofila<br />

misTvis Janruli kategoria. igi misi originaluri stilis erTerTi<br />

Tvisebaa; arc is aris marTebuli, viTomc nodar dumbaZem<br />

`sicili miiviwya~. usagno sicili arasodes yofila misTvis<br />

TviTmizani. nodar dumbaZis `sicili~ Tavidanve ganuyofeli<br />

iyo seriozulisagan, iseve, rogorc seriozuli mis nawerebSi<br />

xSirad Tanaarsebobs iumorTan da komizmTan. SeiZleba iTqvas,<br />

swored es aris misi SemoqmedebiTi individualobis erTi niSan-<br />

Tviseba.<br />

es niSani `maradisobis kanonSic~ mkafiod gamomJRavnda, rac<br />

araa SemTxveviTi: iumors _ inteleqtis sabuTs, inteleqtis<br />

gvirgvins uwodeben, qarTvelTaTvis ki igi erovnuli xasiaTis<br />

moucilebeli Tvisebaa. amitomaa, rom saqarTveloSi yovel<br />

kuTxes Taviseburi iumori mosdgams. gansakuTrebiT fasobs igi<br />

nodar dumbaZis mSobliur kuTxeSi. esec friad sagulisxmoa:<br />

sxva xalxs rom imdeni ubedureba gadaetana, ramdenic<br />

saqarTvelom da, kerZod, guriam, egebis iq sulac daviwynodaT<br />

iumoric da sicilic. magram gautexelma qarTvelma xalxma<br />

imdeni istoriuli ubedurebac iwvnia, rom verc dramatizmsa<br />

da tragizms miiviwyebs. amitom aris, rom Cvens xalxur<br />

zepirsityvierebas orive es niSani mosdgams da ra gasakviria,<br />

iseTma mgrZnobiare da saTuTi sulis Semoqmedma, rogoric<br />

dumbaZea, sruliad SeigrZnos mSobliuri xalxis erovnuli<br />

stiqionis es Taviseburebani!<br />

mxatvrul literaturas adamianTmcodneobas uwodeben da<br />

asec aris. magram mwerlobis obieqtad marto adamianebi rodi<br />

xdebian. xSirad wina planze didi mniSvnelobis sazogadoebrivi<br />

movlenebi inacvleben da am garegnuli oromtrialis aRwerisas<br />

adamianis suli mwerlebs ganze rCebaT. nodar dumbaZis<br />

yuradRebis centrSi ki, rac ar unda mZafr sazogadoebriv<br />

problemas asaxavdes igi, yovelTvis adamiani dgas, misi<br />

pirovnuli TaviseburebebiT, fiqriT, gancdiT, qceviT, sxvebTan<br />

urTierTobiT, sazogadoebrivi roliT, moqalaqeobrivi<br />

raobiT. nodar dumbaZe, upirveles yovlisa, adamianis sulis<br />

mweralia, amaSia misi Tavisebureba, misi cincxali niWis Zala.<br />

mwerali dajildoebulia fsiqologiuri daxasiaTebis,<br />

gancdaTa aRweris, maTi niuansirebis iseTi unariT, rom<br />

yoveli misi nawarmoebi Tavis Janrul kuTvnilebasTan erTad<br />

fsiqologiuri romanis niSandobliobasac iZens. magram<br />

nodar dumbaZe arasodes ifargleba fsiqoanaliziT. mis<br />

nawarmoebebSi marto adamianis suli ki ar vlindeba, mTeli<br />

cxovreba moCans Tavisi av-kargiT, Tavisi tendenciebiT. esec<br />

sanaqebo TvisebaTagania mwerlisa: personaJTa fsiqologiuri<br />

daxasiaTebis moxerxebuli Serwyma cxovrebiseul movlenaTa<br />

panoramul CvenebebTan da orive am momentis gauTiSavi<br />

realisturi asaxva.<br />

`maradisobis kanoni~ mxatvruli amsaxvelobis am ori<br />

momentis SesaniSnavi Serwymis, maTi mtkice erTianobis nimuSia.<br />

es nawarmoebi uaRresad epoqiseuli, uaRresad Tanamedrove<br />

movlenaa. mas safuZvlad dRevandeli qarTuli sinamdvile<br />

udevs. romani ukanaskneli aTwleulis ambebs eZRvneba da im<br />

radikalur Zvrebsa da cvlilebebze mogviTxrobs, romelic<br />

Cvens sazogadoebriv yofaSi moxda. saqarTvelos kompartiis<br />

134 135


meTaurobiT wamowyebuli saerTo-saxalxo laSqroba<br />

respublikaSi moralur-fsiqologiuri klimatis gajansaRebis<br />

safuZvlad gadaiqca da uaRresad TvalsaCino nayofi mogvca.<br />

romani am movlenaTa Cvenebas isaxavs miznad.<br />

magram am romanSi nodar dumbaZe Tavisi Cveuli saxiT ver<br />

warmogvidgeboda, mas rom mxolod sazogadoebrivi movlenebis<br />

garegnuli abrisi gadmoeca da imas ar Sexeboda, rac misTvis,<br />

rogorc mwerlisaTvis, yovelTvis upirvelesi iyo _ adamianis<br />

suls. amitom romanis ZiriTadi mizandasaxuloba im zemoqmedebis<br />

CvenebaSi mdgomareobs, rac didma, WeSmaritad istori ulma<br />

movlenebma adamianTa Segnebasa da qcevaze moaxdina.<br />

amdenad es nawarmoebi Tanamedrove sabWoTa adamianis<br />

sulieri formirebis uaqtualures problemas eZRvneba da im<br />

axali niSan-Tvisebis warmoqmnis Cvenebas isaxavs miznad, rasac<br />

Secvlili garemo da aqtiuri sazogadoebrivi zemoqmedeba<br />

adamianis SegnebaSi iwvevs. magram es rTuli amocana avtorma<br />

gadawyvita ara viwro moralur-eTikur planSi, zneobriobis<br />

problemiT SemozRudvis gziT, aramed misTvis damaxasiaTebeli<br />

mxatvruli principis daxmarebiT: Rrma fsiqologizmis<br />

SerwymiT sazogadoebrivi movlenebis farTo CvenebasTan.<br />

...romanis mTavar gmirs, baCana ramiSvils, infarqti daemar-<br />

Ta. igi Rrma buranSi imyofeba da rogorRac Soridan aRiqvams<br />

yovelives, rac mis irgvliv xdeba. sikvdil-sicocxlis brZolis<br />

es retroskopiuli `Cveneba~ erTbaSad qreba da mas sruliad<br />

moulodnelad enacvleba jer moxetiale artistebis mier<br />

ezo Si speqtaklis gamarTvis scena, Semdeg ki saSinel zmanebasaviT<br />

cocxldeba mZime gansacdeli, romelic qariSxaliviT ara -<br />

erT xel SemoWrila nodar dumbaZis romanebSi.<br />

amrigad, `maradisobis kanonSi~ Tavidanve mJRavndeba<br />

mwerlis Cveuli xerxi kontrastuli xatvisa, Sorsgamiznuli<br />

monacvleoba dramatiulisa da iumorulisa, komediurisa<br />

da tragediulisa, obieqturi realobisa da subieqturi<br />

realobisa.<br />

moqmedebis rkali, romelic romanis siuJetur CarCos<br />

qmnis, saavadmyofos palatis oTx kedels ara Sordeba, magram<br />

palataSi mwoliareTa da maT sanaxavad mosulTa CvenebiT<br />

mwerali moqmed pirTa mTel galereas qmnis. es galerea kidev<br />

ufro izrdeba baCanas mogonebaTa, sizmriseul xilvaTa da<br />

CvenebaTa wyalobiT. amgvari wiaRsvlebi avrcoben romanis<br />

farglebsac, mis droul CarCoebsac, moqmed pirTa raodenobasac<br />

da samoqmedo asparezsac.<br />

nodar dumbaZis ostatoba, upirveles yovlisa, mJRavndeba<br />

personaJTa iseTi damajereblobiT, bunebriobiT da simarTliT<br />

gamoZerwvaSi, rom misi moqmedi pirebi cocxlebiviT dgebian<br />

mkiTxvelis Tvalwin. swored aseTia romanis mTavari gmiri<br />

mwerali baCana ramiSvili. igi upiratesad e.w. `rikoSetuli~<br />

xerxiTaa daxasiaTebuli, roca misi pirovnebis raobas an sxva Ta<br />

sityviT vigebT, anda TviT misi damokidebulebiT sxvebisadmi.<br />

gmiris warmoCenis aseTi rTuli gza imgvar personaJebsac<br />

moiTxovs, romelnic Taviseburi sarkis rols iTamaSeben<br />

da mTavari gmiris saxes gagvixsnian. romanSi aseTebad warmogvidgebian<br />

erT-erTi Tbilisuri eklesiis moZRvari mama<br />

iorami da vakeli xelosani _ mejRane bulika. samive es adamiani<br />

sikvdil-sicocxlis mijnaze imyofeba, samives infarqti aqvs<br />

da aravin uwyis, romeli maTgani gadarCeba, romeli _ ara.<br />

mZime gansacdeli avtorma ganzrax mouvlina Tavis<br />

moqmed pirebs: man icis, rom amgvar pirobebSi usaTuod<br />

gamoCndeba adamianebis `namdvili~ saxe. Tavze damdgarma<br />

sikvdilma ar SeiZleba gulwrfeli ar gagxados, is niRabi<br />

ar Camogaxsnevinos, romelic, SesaZloa Senda uneburad<br />

(SesaZloa SenTvis SeumCnevladac), mTeli sicocxle saxeze<br />

gaqvs afarebuli. Cveni brZeni winaprebisa ar iyos, kacuri kaci<br />

mxolod isaa, visac sikvdilisTvis TvalebSi Cauxedavs, xolo<br />

brZenze brZeni isaa, visac sikvdilze gaumarjvnia, avtorma<br />

isic icis, rom `maradisobis kanonis~ mTavari sameulis ori<br />

wevri, mRvdeli da mejRane (idealisti da Tanamedrove meSCani)<br />

SesaZloa, ver amaRldnen verc WeSmarit gmirobamde da verc<br />

WeSmarit sibrZnemde, magram usaTuod gamodgebian im lakmusis<br />

qaRaldad, romelic baCana ramiSvilis bunebas gamoamJRavnebs<br />

da `sikvdils gacnobili~ adamianis sibrZneSi Cagaxedebs.<br />

ratom airCia mweralma baCanas xasiaTis gamosavlineblad<br />

iseTi `katalizatorebi~, rogoricaa patara inteleqtis<br />

mqone xelosani-mejRane da friad ganaTlebuli, Tanamedrove<br />

sinamdvileSi kargad garkveuli idealisti? raxan avtori<br />

`maradisobis kanonis~ gamoyvanisaken iswrafvis, igi mxolod<br />

dRevandeli rwmeniT, mxolod Tanamedrove msoflmxedvelobiT<br />

136 137


ver Semoifargleboda. `maradisobis kanoni~ moiTxovs ukan<br />

mixedvasac, warsulis kanonTa gaTvaliswinebasac. qristianuli<br />

religia ki swored isaa, rac im `Zveli kanonebis~ gagebis<br />

gasaRebs iZleva. mRvdeli mas sWirdeba imisaTvisac, rom<br />

naTelhyos adamianuri arsobis religiur-asketuri gageba,<br />

raTa naTelhyos dogmatur cnebaTa dromoWmuloba, maTi<br />

anaqronizmi, reaqciuloba.<br />

magram yovelive mowinaves, progresuls aucileblad upirispirdeba<br />

meSCanuri gulcivoba da obivateluri instinqtebi,<br />

rogorc Zvelis gadanaSTebi, rogorc momxmarebluri, kerZomesakuTruli<br />

Sigabunebis gamovlineba. amitomac Semohyavs<br />

avtors baCanas palataSi rigi adamianebisa, vinc am mavne<br />

instinqtebisa da tendenciebis ganmasaxierebelni arian. ise, rom<br />

baCanas palataSi ori mtruli banakis war momadgenelni iyrian<br />

Tavs: erT banakSi arian isini, vinc Cven ma Tanamedroveobam maTi<br />

xasiaTis ganmsazRvreli niSnis mixed viT `antipodebad~ monaTla<br />

da isinic, vinc Tavisi inertulobiT Tu mavne neitralizmiT<br />

maT Cum xelSemwyobad gvevlineba.<br />

am banakSi sxva, ufro saSiSi siavis adamianebic imyofebian:<br />

gangsteruli bunebis nugzar daraxveliZe, avtonomiuri<br />

respublikis Tambaqos damzadebis ufrosi, milionobiT maneTs<br />

rom ijibavs da erTaderT RmerTad fuli rom gauxdia. mwerali<br />

metyveli StrixebiT gvixatavs am gaTamamebul Saragzis yaCaRs,<br />

Rrmad gvaxedebs mis bilw sulSi. aseTive didi `masStabis~<br />

borotmoqmedi, magram kidev ufro veragi da gaiZveraa sandro<br />

maRlaferiZe, bewveulis kombinatis mmarTveli, SemdegSi erTerTi<br />

restornis direqtori. igi iseve, rogorc daraxveliZe,<br />

saSiSia Tavisi ulmoblobiT, Tavze xelaRebuli siTamamiT, saziano<br />

energiiT da usazRvro sulmdablobiT. aseTive yalibi saa<br />

gaiZvera nadiakvnari, abel arjevaniZe, piradi gamorCenisaTvis<br />

qarTveli xalxis istoriul ZvirfaseulobaTa xelyofasac<br />

rom ar erideba. maT arc nina sanebliZisTana mandilosnebi CamorCebian.<br />

aseTi mokekluco qalebis moxerxebuloba, wag lejgaZarcvis<br />

Tu `saqmis Cawyobis~ unari yovelgvar dabrkolebebs<br />

laxavs. es adamianebi maT mier motanili sazogadoebrivi zianiT<br />

odnavadac ar CamorCebian tyeSi gavardnil yaCaRs, manuCara<br />

kikvaZes, saocrad keTili adamianisa da spetaki pirovnebis _<br />

glaxuna qerqaZis sicocxles rom Seiwiravs.<br />

mwerali ara marto daundoblad aSiSvlebs borot arsebebs,<br />

aramed cocxlad, STambeWdavad gviCvenebs im dadebiT gmirebsac,<br />

romelnic borotebas win aRudgebian da siaves amarcxeben.<br />

aseTia pirvel rigSi TviT baCana ramiSvili da ara marto imitom,<br />

rom igi fizikurad spobs yaCaR manuCars, ebrZvis daraxveli Zes,<br />

saaSkaraoze gamohyavs maRlaferiZe, aramed imitom, rom yove li<br />

misi zraxva Tu ocneba, swrafva Tu saqme zneobrivi siwmindis,<br />

amaRlebuli idealebis da moqalaqeob rivi aqtivobis nimuSia.<br />

dadebiTi gmiris cocxlad warmosaxva gacilebiT ufro<br />

Znelia uaryofiTze. `maradisobis kanonis~ erTi yvelaze didi<br />

miRweva is aris, rom masSi metyvelad arian naCvenebi aqtiuri,<br />

qmediTi, dadebiTi sawyisis ganmasaxiereblebi. ara stiqiuri,<br />

ara ganyenebuli zneobriobis mqadagebelni, ara nacnobi sqemiT<br />

Seqmnili rezonerebi da plakatebad qceuli manekenebi, aramed<br />

xorcSesxmuli, cocxali adamianebi Tanamedrove gagebiT,<br />

Tanamedrove idealebiT.<br />

baCana ramiSvilis saxis STambeWdaoba, misi sruli aRqmadoba<br />

gapirobebulia imiTac, rom mwerali uaRresad ekonomiurad,<br />

magram metad saxeobrivad warmogvidgens mTel mis cxovrebas.<br />

ara litoni TxrobiT, aramed yvelaze mniSvnelovani<br />

cxovrebiseuli epizodebis saocrad eqspresiuli xatviT,<br />

moqmedebis CvenebiT, adamianebis metyvel garemoSi moqceviT.<br />

romanSi baCana ramiSvili marto ar aris da arc marto<br />

ebrZvis avi sulis adamianebs. misi kacuri kacoba jer kidev<br />

babua lomkacam da mamobilma glaxunam Seayenes mkvidr niadagze.<br />

Semdeg misi maRali kacoba Tanasoflelma glexebma zardes,<br />

mere Tbiliseli biWebis megobruli wabiZgeba waexmara, xolo<br />

Semdeg cxovrebis gzaze Semoyrilma uamravma keTilma adamianma<br />

ganumtkica rwmena sikeTis gamarjvebaSi, adamianuri siTbos<br />

sargeblianobaSi, megobrobis ZalaSi. bolos ki isev wminda<br />

siyvarulma daagvirgvina misi kacur-kacad Camoyalibeba.<br />

siavesTan principul, Segnebul brZolaSi xdeba baCanas<br />

xasiaTis formireba da swored es aris yvelaze didi Tamasuqi<br />

misi sulieri simyarisa da maRali zneobriobisa. mxolod aseT<br />

adamians SeiZleba ainteresebdes zneobriobis umaRlesi kanoni,<br />

mxolod aseT adamians SeuZlia eZios da gamoiyvanos aseTi<br />

`kanoni~ da baCana ramiSvili `aRmoaCens~ kidec mas. mwerlis<br />

mier maradisobis kanonad monaTluli kredo warmoadgens<br />

138 139


maRa li humanizmis, WeSmariti kacTmoyvareobis, urTierTxelSewyobis<br />

keTilSobilur moTxovnas, adamianTa qcevis<br />

umTavres wesad misi dakanonebis qadagebas.<br />

`maradisobis kanons~ uzarmazari simboluroba mosdgams:<br />

martosuli adamiani ver gaimarjvebs, mas xelis SeSveleba,<br />

daxmareba sWirdeba. es ki mxolod siyvaruls ZaluZs. amitom<br />

siyvaruli kacTa Soris _ erTaderTi xsnaa kacobriobisa. ai,<br />

amas qadagebs baCana ramiSvilis piriT nodar dumbaZe da amiT<br />

kvlav agrZelebs Tavisi Semoqmedebis ZiriTad xazs.<br />

yovelive amasTan erTad `maradisobis kanoni~ ar aris<br />

Caketili moralur-eTikuris viwro rkalSi. igi mebrZoli<br />

Txzulebaa, aRsavse mZafri kriticizmiT, cxare polemikiT,<br />

uaryofiTis mxilebiT, naklovanebaTa gakicxviT, yovelive<br />

dromoWmulisa da uvargisis uaryofiT.<br />

magram, amasTan erTad, igi aRsavsea umtkicesi rwmeniT da<br />

Za lu mi siyvaruliT. rwmeniT adamianebis Zalasa da keTil-<br />

SobilebaSi, siyvaruliT _ keTili nebis adamianebisadmi.<br />

nodar dumbaZiseuli daubindavi optimizmi, misi mCqefare<br />

siyvaruli sicocxlisa, misi vnebiani temperamenti, mwerlis<br />

yovel nawarmoebs rom axasiaTebs da sinaTliT, sixaruliT<br />

avsebs, am TxzulebaSic araCveulebrivi ZaliT igrZnoba,<br />

moqmedi pirebis erovnuloba, Txzulebis saocrad momxiblavi<br />

nacionaluri koloriti, iSviaTi sizustiTa da plastikurobiT<br />

gamorCeuli detalebi, `maradisobis kanons~ mxatvrulobis<br />

Cinebul nimuSad xdis.<br />

magram nodar dumbaZem ara marto aago es didi da mwyazari<br />

Senoba, aramed masSi didi da naTeli sulis adamianebic Caasaxla,<br />

romelTa gareSec Txzuleba ukacriel saxls daemgvaneboda.<br />

es adamianebi ver eguebian veraviTar umsgavsobas da mTeli<br />

Tavisi rwmeniT, unariT, gulis cecxliT ibrZvian Cveni maRali<br />

idealebisaTvis da, maSasadame, mTeli kacobriobis bednieri<br />

momavlisaTvis.<br />

yoveli erovnuli mwerloba, Tavisi ganviTarebis axal<br />

mosaqcevze, axal etapze sakuTari wiaRidan warmoSobs<br />

literaturuli procesis `gamTanadroveblebs~, romelTac<br />

mSobliuri xalxis mxatvruli Semoqmedeba Tanamedroveobis<br />

moTxovnebTan SesabamisobaSi mohyavT da epoqisaTvis niSandoblivi<br />

moTxovnebis yvelaze srulsa da metyvel mxatvrul<br />

xorcSesxmas axerxeben. literaturis gamTanadrovebelni<br />

mowodebulni arian Rrmad Caswvdnen yoveli axali etapis arssa<br />

da raobas, Rrmad asaxon ZiriTadi sazogadoebrivi tendenciebi,<br />

sworad migvaniSnon maTi ganviTarebis perspeqtivebze.<br />

qarTul mwerlobas, misda sabednierod, bevri hyavda<br />

aseTi gamTanadrovebeli. isini gulTmisnurad grZnobdnen<br />

yovelive axals, unarianad ubamdnen mxars epoqis moTxovnebs,<br />

droulad exmaurebodnen droSi Zaxils. maTi wyalobiT<br />

qarTuli literatura istoriis yovel axal Semosabrunze<br />

xalxis damkvalianeblad gamodioda. Tanamedrove qarTuli<br />

mwerlobis erTi aseTi didad saxelovani gamTanamedrovebeli<br />

nodar dumbaZea da misi `maradisobis kanoni~ amis Cinebuli<br />

dadasturebaa.<br />

140 141<br />

1980 w.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!