30.01.2013 Views

daviT guramiSvili

daviT guramiSvili

daviT guramiSvili

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

adrian marino<br />

komparativizmi da literaturis<br />

Teoria<br />

1


Adrian Marino<br />

Comparatisme et théorie de<br />

la littérature<br />

Traduit du français par<br />

Rusudan Turnava et Nino Gagochachvili<br />

2<br />

Presses Universitaires de France – PUF


adrian marino<br />

komparativizmi da literaturis Teoria<br />

frangulidan Targmnes<br />

rusudan Turnavam da nino gagoSaSvilma<br />

3


UDC (uak) 82.0<br />

m-316<br />

Ouvrage réalisé dans le cadre du Plan d’Aide à la Publication Mérab<br />

Mamardachvili avec le soutien du Ministère Français des Affaires<br />

Etrangères, de l’Ambassade de France en Géorgie et du Centre culturel<br />

français Alexandre Dumas de Tbilissi.<br />

wigni gamoica safrangeTis sagareo saqmeTa saministros,<br />

saqarTveloSi safrangeTis saelCosa da Tbilisis<br />

aleqsandre diumas saxelobis franguli kulturis centris<br />

xelSewyobiT, merab mamardaSvilis saxelobis sagamomcemlo<br />

programis farglebSi.<br />

adrian marino<br />

komparativizmi da literaturis Teoria<br />

pirveli gamocema, Tbilisi, 2010<br />

redaqtorebi:<br />

irma ratiani, gaga lomiZe<br />

mTargmnelebi:<br />

rusudan Turnava, nino gagoSaSvili<br />

stilisti: miranda tyeSelaSvili<br />

ydis dizaini: solomon tabucaZe<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa: TinaTin duglaZe<br />

© literaturis institutis gamomcemloba, 2010<br />

tiraJi: 500 egzemplari<br />

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />

kostavas 5, 0108 Tbilisi<br />

http://www.iltinstituti.ge<br />

ISBN 978-9941-0-2633-1<br />

Adrian Marino<br />

Comparatisme et théorie de la littérature<br />

Translated by Rusudan Turnava and Nino Gagoshashvili<br />

© Presses Universitaires de France – PUF<br />

First Georgian Edition<br />

4


SedarebiTi literaturaTmcodneoba (literaturuli komparativizmi)<br />

ganixileboda da axlac farTod aris gamoyenebuli,<br />

rogorc istoriuli da istoriis Semqmneli disciplina,<br />

romelsac upiratesad pozitivisturi orientacia aqvs.<br />

erTi sityviT, saqme exeba saerTaSoriso literaturuli ur-<br />

TierTobebis istorias (gavlena, moaruli Temebi, moaruli<br />

tipebi da a.S.), literaturis tradiciuli istoriis met-naklebad<br />

`kosmopolitur~ dargs. Cven ar uarvyofT amgvari<br />

kvlevebiT mopovebuli dokumenturi masalis mniSvnelobas.<br />

miuxedavad amisa, unda SevTanxmdeT, rom es mimarTuleba ve-<br />

Rar akmayofilebs moTxovnebs.<br />

SegviZlia Tu ara warmovidginoT literaturuli komparativizmis<br />

sruli ganaxleba ise, rom man mxari gausworos<br />

Tanamedroveobas da mis axal moTxovnebs? SeiZleba Tu ara<br />

SedarebiT literaturaTmcodneobas mivceT mkacrad gansaz-<br />

Rvruli specifikuri sagani, Sesaferisi meTodi, romelic am<br />

miznidan gamomdinareobs da ar imeorebs romelime modur me-<br />

Tods? am kiTxvebs dadebiTad vpasuxobT, risTvisac unda Sesruldes<br />

ori piroba: 1) literaturuli komparativizmi gamoviyvanoT<br />

istoriuli sanaxebidan da misi monapovari (romelic<br />

mniSvnelovan dokumentur masalas warmoadgens) gardavqmnaT<br />

Teoriuli xasiaTis, maSasadame, ganmazogadebel amdenive<br />

wyarod da aTvlis wertilad, komparativizmi SemovabrunoT<br />

literaturis Teoriisaken; 2) SevqmnaT mTlad axali,<br />

zedmiwevniT komparativistuli suliskveTebisa da orientaciis<br />

meTodi, romelic mofiqrebuli iqneba am Teoriuli miznis<br />

Sesabamisad. `komparativizmisa da literaturis Teoriis~ avtors<br />

es ori mizani aqvs danaxuli.<br />

5


komparativizmi da literaturis Teoria<br />

adrian marino<br />

naSromi gamoqveynda lantris<br />

erovnuli centris daxmarebiT<br />

6


winasityvaoba<br />

winamdebare ese literaturuli komparativizmis ganaxlebis<br />

organizebuli mcdelobis meore ciklia. is agrZelebs<br />

Cems naSroms `etiambli anu mebrZoli komparativizmi~ (parizi,<br />

galimari, `eseebi~ CCXX, 1982). am disciplinis mier gaTelili<br />

Zveli, pozitivisturi, `akademiuri~ gzebis mitoveba,<br />

misi Semobruneba `Teoriuli~ da amasTanave `mebrZoli~ mimar-<br />

TulebiT literaturis Teoriisaken, gardaqmnisa da gaTanamedrovebis<br />

ormagi ZalisxmeviT literaturuli komparativizmis<br />

pirdapir CarTva Cveni epoqis ideologiur sinamdvileSi –<br />

aseTia Cveni Taosnobis piroba. SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

aRar iqneba literaturis istoriis an saerTaSoriso<br />

literaturul urTierTobaTa erTi ubralo Tavi; amjerad<br />

man SeiZina zusti, avtonomiuri sagani da sakuTari<br />

meTodi.<br />

Cven ganvizraxeT SevqmnaT literaturis Teoria, romlis<br />

mizani da saSualebebi iqneba sagangebod da savsebiT `komparativistuli~.<br />

Cveni Canafiqri, erTi sityviT, aseTia: SevTavazoT<br />

axali midgoma literaturisa da `literaturulobisadmi~,<br />

romelic ar gaimeorebs arc erT Tanamedrove meTods.<br />

perspeqtivisa da meTodologiis amgvari cvlileba, vfiqrobT,<br />

ufro metad Seesabameba, erTi mxriv, literaturis universalurobas<br />

da im Teoriul Sexedulebebs, romelsac is<br />

gvkarnaxobs; meore mxriv, esadageba dargis avtonomiurobas.<br />

aRniSnulidan gamomdinare, da, albaT, swored amaSi mdgomareobs<br />

Cveni wamowyebis erT-erTi “siaxle”, komparativizmis<br />

ganaxleba Cafiqrebulia TviT komparativistuli tradiciis<br />

wiaRSi, misi `wyaroebis~ xelaxali wakiTxviT da misi ramdenime<br />

ZiriTadi hipoTezis safuZvelze, romlebic TviTon arian<br />

hermenevtikulad gansazRvruli am tradiciis SigniT. yvela<br />

komparativistuli adrindeli Tvalsazrisis xelaxla mopoveba,<br />

ganviTareba da gamTlianeba, Sesabamisad, axali sinTezis<br />

saxiT, iqneba isini fragmentuli Tu SemTxveviTi – ai, ris<br />

gakeTeba gvindoda. Cveni samuSao hipoTeza – es aris literaturis<br />

komparativistuli TeoriisTvis sakuTari sferos<br />

gansazRvra. axali komparativizmisTvis saukeTeso Sansia, saxe<br />

Seucvalos amosaval wertils, gamovides sxva principebidan,<br />

imoqmedos sxva meTodebiT; azrovneba mimarTos `Teoriulisa~<br />

da `zogadisaken~, ganimsWvalos am moTxovnilebebiT da gamovides<br />

farTo asparezze. es ar niSnavs `saboloo~ gadawyvetilebebis<br />

miRebas, radgan Cven sistematurad unda SeviswavloT<br />

is pirobebi da perspeqtivebi, romlebze dayrdnobiTac SeiZ-<br />

7


leba marTlac Seiqmnas `Teoria~ da Tundac `komparativistuli<br />

poetika~ (ratomac ara?) mokled, es unda iyos Tavidan<br />

bolomde xelaxla gaazrebuli da xelmeored gansazRvruli<br />

komparativizmis Teoriis da meTodis patara fsevdodiskursi.<br />

Cveni, aRmosavluri kritika (ufro zustad, ruminuli),<br />

`marginalur~ mdgomareobaSia. miuxedavad didi naklovanebisa<br />

(razedac ar vamaxvilebT yuradRebas), mas aqvs Tavisi upiratesobac,<br />

rac sakmaod mniSvnelovania. pirvel rigSi, Cven Sev-<br />

ZeliT damoukideblobis SenarCuneba sxvadasxva inteleqtualur<br />

manerasTan da yvela `modur~ meTodTan mimarTebiT<br />

(romlebic, sxvaTa Soris, ukve avlenen sisustis niSnebs); Cven<br />

maT vafasebdiT Soridan, viCendiT aucilebel TavdaWerilobas.<br />

meore mxriv, ramdenadac is ar ekuTvnis gaqvavebul da<br />

myarad dafuZnebul komparativistul tradicias (aseTia dasavleTis<br />

mdgomareoba, sadac Trgunaven mraval iniciativas),<br />

aRmosavleTis kritikas ufro advilad SeuZlia ganaxorcielos<br />

tabula rasa, daiwyos nulidan da aaSenos sakuTari Senoba<br />

zedmeti kompleqsebisa da SiSis gareSe. mesame mxriv, imave<br />

adgilobrivi `ukmarisobis“ gamo (dogmadqceuli sauniversiteto<br />

da literaturuli kritikis Teoriuli tradiciis<br />

ararseboba, Sors yofna dedaqalaqebidan, sadac gamefebulia<br />

eTnocentrizmi, evrocentrizmi) am kritikas SeuZlia gaixsnas<br />

ufro Tavisuflad da ufro farTod, rodesac is namdvilad<br />

ixsneba literaturisa da literaturis Teoriis globaluri<br />

xedvisaTvis. igi Tavis simdidres iRebs iq, sadac poulobs,<br />

myarad ikidebs fexs universalur ganzomilebaSi, sakuTar<br />

universalur garemoSi. es imas niSnavs, rom is zogjer ufro<br />

advilad gamodis sinTezis iniciativiT, iqamde midis axali<br />

safuZvlebiT da `ufro maRali~ TvalsazrisiT. ase rom,<br />

`patara literaturebs~ iwveven literaturis Teoriis sagnisa<br />

da meTodis gansazRvrisadmi miZRvnil did paeqrobaSi<br />

monawileobis misaRebad. maTi inteleqtualuri xvedri ar<br />

aris mudmivad da Zalauneburad imis gameoreba, rac `didma<br />

literaturebma~ ukve `Tqves~, aramed zogjer maT ekisrebaT<br />

iseTi iniciativis gamoCena, Tundac didi riskis da safrTxis<br />

fasad, romelic CaerTveba WeSmaritad zogad Teoriul proeqtSi.<br />

sxvaTa Soris, SedarebiTi literaturaTmcodneobisadmi<br />

interesi xSirad ufro gamoxatulia aRmosavleTis qveyneb-<br />

Si, vidre did dasavleTevropul literaturebSi, sadac pozitivistur-istoriuli<br />

pozicia amowuruli Cans, axali meTodebis<br />

CarTvam ki jer kidev ver gaaZliera es literaturebi.<br />

Cveni ese mTavrdeba SeniSvnebis mdidari maragiT, romelic<br />

ormagi daniSnulebisaa: 1) TiToeuli problemis sistemu-<br />

8


i dosies SemoTavazeba, sakiTxis mdgomareobis dokumenturi<br />

Cveneba, rasac `damowmebis~ xasiaTi aqvs. Cveni azriT, es aris<br />

komparativistuli Teoriebisa da meTodologiebis yvelaze<br />

metad srulyofili sacnobaro aparati, rogoric ki xelmisawvdomia<br />

amJamad frangul enaze. 2) amave dros naSromis<br />

dokumenturi infrastruqturis Camoyalibeba, mudmivi mimoqceva<br />

Cvens wyaroebs, hipoTezebsa da pirovnul mosazrebebs Soris,<br />

hermenevtikis gziT.<br />

Cveni `bibliografia~ gamdidrda, gansakuTrebiT germanuli<br />

nawili, profesor gerhard r. kaizeris (giseni) stumarTmoyvareobis<br />

wyalobiT. Cven SevZeliT aseve sainformacio sta-<br />

Jirebis gavla miunxenSi. maSasadame, Cven ormagad varT davalebuli<br />

da Cveni madliereba gaormagebulia.<br />

did madlobas vuxdiT da madlierebas gamovxatavT, aseve,<br />

qalbaton irina mavrodinisa da baton pier rivas mimarT,<br />

romlebmac inebes da gaaswores Cveni naSromis franguli<br />

enobrivi stili, agreTve qalbaton dorina radus, romelmac<br />

itvirTa am teqstis dasabeWdad momzadeba. bolos mivesalmebiT<br />

baton pier oster susuevs da beatris didies, romlebic<br />

ar Semoifarglnen mxolod interesiT da meti yuradReba<br />

gamoiCines Cvens mimarT.<br />

a.m.<br />

kluJnapoka, 4 Tebervali, 1983.<br />

9


I<br />

komparativistuli poetika<br />

literaturuli komparativizmis safuZvliani aRdgena moiTxovs<br />

ara marto axal, aSkarad mebrZol orientacias, aramed agreTve<br />

Zireul gardaqmnas Teoriis da `poetikis~ ganxriT. es operacia<br />

gulisxmobs Tanamedrove komparativizmis Teoriuli da me-<br />

Todologiuri aparatis gadamwyvet reformas, iseve rogorc misi<br />

`gaaxalgazrdavebis~ Sesaxeb yvela Tvalsazrisis mkacr kritikas.<br />

Cveni Taosnoba awydeba mraval winaaRmdegobas, romelTagan,<br />

albaT, umniSvnelovanesia gavrcelebul formulirebaTa dogmaturi,<br />

Seuvali, winaswar gansazRvruli xasiaTi. roca amboben:<br />

`SedarebiTi literaturaTmcodneoba aris~ an `ar aris~, SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneoba (miuxedavad sawinaaRmdego Sexedulebebisa)<br />

`rCeba~ an `unda darCes~ iseTad, rogorc es iyo gansazRvruli<br />

aqamde; is `unda iyos~ esa Tu is, arsebobs mxolod<br />

erTi `swori komparativistuli perspeqtiva~ da aqedan gamomdinare,<br />

`orTodoqsuli mimarTulebidan gadaxvevebi...~ da a.S. 1 , maSin<br />

gvaqvs ufleba vikiTxoT: romeli avtoritetis doqtriniT (an<br />

sxva ramiT) damtkicda es gancxadebebi? romeli principebi da<br />

argumentebia gadamwyveti? ramdenad kanonieria Teoriulad amgvari<br />

dogmaturi komparativizmi? SeiZleba daisvas sxva Seki-<br />

Txvebic. sakuTari Sexedulebebis gasamarTleblad iSvelieben<br />

agreTve praqtikas, tradicias, pragmatizms. 2 es faqtobrivi<br />

mdgomareoba, romelic momdinareobs tradiciidan (magram aseve<br />

ganpirobebulia inerciiT, CveulebiT, rom araferi vTqvaT inteleqtualur<br />

sizarmaceze), aseve sakamaToa. aqedan gamomdinare<br />

ibadeba kiTxva: vin gadawyvita erTxel da samudamod, rom komparativizmi<br />

`aris...“? gana arsebobs SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

gaqvavebuli, ne varietur gansazRvreba? sawinaaRmdego SemTxvevaSi<br />

TavisTavad igulisxmeba, rom SeiZleba gavakritikoT yvela<br />

dogmaturi, bundovani an usafuZvlo gansazRvreba, rogoric<br />

ar aklia SedarebiT literaturaTmcodneobas. aba, vin `daamkvidra~<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis sagani da meTodi? da<br />

Tu es koncefcia, ise rogorc literaturuli kvlevis sxva samu-<br />

Sao koncefciebi, mxolod terminologiuri pirobiTobaa, berketia,<br />

SeTanxmebuli, istoriulad daTariRebuli formulaa da Tu<br />

is viTardeba istoriis Sesabamisad, maSin xom SeiZleba misi gadafaseba,<br />

sxva gadawyvetilebebis SemoTavazeba? aseTia yvela<br />

komparativistis postulati, vinc eTanxmeba rene ueleks, etiambls<br />

da sxvebs, 3 romelTa xma ufro metad ismis kvlav. Cveni<br />

Taosnobac, agreTve, am `reformistul~ perspeqtivaSi Caewereba.<br />

10


1. Tandayolili krizisi<br />

meore sakiTxi: SedarebiTi literaturaTmcodneobis Tandayolili<br />

`krizisi~, romelic ZiriTadad momdinareobs misi<br />

memkvidreobiTi dogmatizmidan, ar uwyobs xels saqmis mogvarebas.<br />

gvaxsovs rene uelekis pozicia (1958) (`ar aris gamokveTili<br />

sagani da specifikuri meTodologia~) 4 an etiamblis –<br />

(1963). `....aris raRac, rac moikoWlebs Cvens disciplinaSi~.<br />

`Tavisi gaubedavi meTodiTa da gaurkveveli miznebiT. 5 SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneoba, mokled rom vTqvaT, mudam<br />

gzaabneulis mdgomareobaSia. Tu sauniversiteto komparativizmi<br />

ase Tu ise avlens garkveul (magram Zalian formalur)<br />

Tanmimdevrulobas, kritikosebi periodulad xazgasmiT miuTi-<br />

Teben `misi sagnis uwonadobasa da orazrovnebaze~, rom is<br />

`danawevrebulia~ da mudam `gzajvaredinze~ imyofeba da a.S. 6<br />

sxvebi ar eTanxmebian, aSkarad da arc Tu umizezod, SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneobis, rogorc disciplinis, `avtonomiurobas~,<br />

specifikuri meTodis uqonlobas. 7 bolos, yvelafer<br />

amas davumatoT `SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

saerTaSoriso asociaciis (A.I.L.C.) 8 yrilobebi~, rac sityvasityviT<br />

aRniSna erTma saqmeSi Caxedulma damkvirvebelma.<br />

TviT `komparativizmi~ da `SedarebiTi literaturaTmcodneoba~<br />

mTlad `krizisulia~ mxolod im faqtis gamo, rom...<br />

`SedarebiTi literaturaTmcodneoba ar aris literaturuli<br />

Sedareba~, 9 rac savsebiT marTalia. Tu Sedareba universaluri<br />

meTodia, Zalian didi xnis win cnobili, yvela mecnieris-<br />

Tvis saerTo da a.S. (amas davubrundebiT), marTlac, ra safuZvelze<br />

unda ganvsazRvroT da movnaTloT `axali~ disciplina<br />

aseTi Zveli terminiT, aseTi gacveTili, ase naklebad<br />

specifikuri terminiT? amitomac iqneb sjobs, Cven TviTon<br />

vTqvaT uari masze, gamovricxoT `komparativizmidan~? es did<br />

uxerxulobas qmnis: sityva unda mivaweboT sagans Tu piriqiT?<br />

da mere rogor? `orazrovani saxelwodebaa, TiTqmis gaumar-<br />

Tlebeli, aSkarad~. am disciplinas `arasworad daarqves saxeli~,<br />

`es unda vaRiaroT~. 10 Tundac ase iyos. arc Tu `idealuri~<br />

etiketia? ra Tqma unda. magram riT SevcvaloT is?<br />

samwuxarod, ukve Zalian gviania misi Secvla. amis dadastureba<br />

gulsatkenia, magram savsebiT gasagebi. 11 ar ikmarebs ase-<br />

Ti ironiuli SekiTxva: rogoria `Sedarebis~ wili SedarebiT<br />

literaturaTmcodneobaSi 12 (magram ironia aq savsebiT gamar-<br />

Tlebulia)? unda vipovoT ufro ukeTesi termini an axali<br />

SinaarsiT, Tavidan SemuSavebuli, ufro akuratuli da zusti<br />

mniSvnelobiT davtvirToT Zveli saxelgatexili, magram gav-<br />

11


celebuli termini. es aris semantikuri operacia, romelic<br />

Zalian dagvexmareba gadawyvetilebebis miRebaSi.<br />

aRniSnulidan gamomdinare, ra gasakviria, rom `komparativizmis~<br />

TviT gansazRvrebac ki isev rCeba Zalian arazusti,<br />

13 ganwiruli uTavbolo dasawyisisTvis, gatyavebuli absolutur<br />

da metadre Zalian xelsayrel gawevgamowevaSi? es<br />

gansazRvreba uaxlovdeba unapiro ekleqtizms an meryeobs<br />

uSeRavaTo winaaRmdegobasa da brZnul skepticizms Soris.<br />

amis Sedegad, termini iqneboda `usagno~. ar arsebobs `sakuTriv<br />

disciplina~. 14 sabolood, Zalian moqnili gansazRvrebis<br />

Semdeg, romelic cdilobs yvela daakmayofilos, aseT sifrTxiles<br />

iCenen: `TiToeul mkvlevars isRa darCenia, CamoaSoros<br />

am gansazRvrebas is, rac zedmetad eCveneba da amgvarad<br />

miiRos Sesaferisi forma~. 15 rogorc Cans, ironia yvelas ar<br />

moswons, radgan sxva komparativistebi, aseve akademiurebi,<br />

acxadeben, rom miuxedavad yovelgvari SesaZlo CamoWrisa da<br />

Sesworebisa SedarebiTi literaturaTmcodneoba upirobod<br />

rCeba `kiTxvebisa da problemebis gaurkvevel Rrublad~. 16<br />

u.CerCilis maxvilgonivruli gamoTqmisa ar iyos, es aris<br />

`idumalebiT moculi gamocana~. miuxedavad amisa, sityvebisa<br />

da azrTa TamaSis miRma mTavari kiTxva dasmuli rCeba: Tu<br />

`sityva~ ganicdis endemur `kriziss~ da Tu arc erTi gansaz-<br />

Rvreba ar aris misaRebi, 17 vin gviSlis xels, rom sityvasac<br />

da sagansac axali gansazRvreba movuZebnoT: e.i. komparativistuli<br />

problematika axleburad ganvsazRvroT? Tu termini<br />

pirobiTia, ratom ar unda CavanacvloT igi sxva pirobiTi,<br />

magram ufro adekvaturi da Tanamedrove terminiT? ase rom,<br />

aRar unda viaroT Zveli, gaTelili gziT.<br />

2. gadasalaxavi dabrkoleba<br />

amisTvis unda gadavlaxoT, sul cota, oTxi dabrkoleba:<br />

a) literaturuli komparativizmi ganisazRvreba, rogorc<br />

`literaturis Seswavla saerTaSoriso TvalsazrisiT~,<br />

rac warmoadgens farTod gaziarebul koncefcias 18 da ar<br />

qmnis problemas, magram am principis interpretacia dasabuTebas<br />

moiTxovs. vfiqrobT, sadavo ar aris, rom amgvari Seswavla<br />

Semoifargleba cnobili `gavlenebiT~, `urTierTgacvliT~,<br />

`kavSirebiT~ da a.S. yvelaferi es sinamdviles Seefereba, amas<br />

aravin uaryofs, magram miuRebelia am tipis gamokvlevebis-<br />

Tvis damaxasiaTebeli wmindad istoriuli da martivi midgoma.<br />

faqtobrivad, mas komparativizmi dahyavs mxolod `saerTa-<br />

12


Soriso literaturul urTierTobaTa istoriamde~. 19 es aris<br />

arsebiTad kanonieri sfero, Tumca is zRudavs SedarebiT literaturaTmcodneobas,<br />

dahyavs is `literaturis istoriis<br />

martiv da daqvemdebarebul dargamde~. am SemTxvevaSi germanuli<br />

gamoTqma Vergleichende Literaturgeschichte (SedarebiTi literaturis<br />

istoria) (da misi ekvivalentebi) SeiZleba ufro zusti<br />

iyos. gadaWarbeba iqneboda Tu am dromoWmul SezRudvas, rogorc<br />

gansakuTrebul Tvisebas, mivawerdiT `frangul skolas~<br />

(gavrcelebuli saxelwodebis mixedviT), radgan aseTi Sez-<br />

Rudva Zalian xSiria da TiTqmis yvelgan gvxvdeba. 20 am gamokvlevaSi<br />

istoriul tradicias didi adgili uWiravs. SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneoba Tavidanve gaazrebulia, rogorc<br />

istoriuli disciplina; es koncefcia jer kidev sicocxlisunariania<br />

Tanamedrove komparativizmis sxvadasxva did seqtorSi.<br />

SegviZlia ganvacxadoT, rom is kvlav gabatonebulia<br />

tradiciul komparativizmSi, ramdenadac am koncefcias emxroba<br />

`yvela istoriulad moazrovne mkvlevari~ (all historically<br />

minded individuals) .21¹ literaturuli istoria, romlis sagani Zalian<br />

gafarTovda, mainc rCeba literaturul istoriad (sagani,<br />

meqanizmi, meTodi). maSasadame, yvela, visac h.r. iausis<br />

msgavsad, komparativizmi warmoudgenia istoriuli `paradigmis~<br />

(Historismus) 22 ilustraciad, savsebiT marTalia. “Sedarebi-<br />

Ti literaturaTmcodneoba~, romelic aRiarebulia `disciplinad~<br />

anu `istoriuli xasiaTis mecnierebad~, aseTi gansaz-<br />

Rvrebis Sesabamisad Tavs uyris saerTaSoriso kolokviumebs,<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis saerTaSoriso asociaciis<br />

(A.I.L.C.) yrilobebs da a.S. amiT ar gvinda literaturuli<br />

istoriis mniSvnelobis sakamaTod gadaqceva an misi ugulvebelyofa,<br />

magram imisaTvis, rom ar akeTebdes usasrulod<br />

sxvis saqmes da ar darCes mudmivad `damatebis~, `damxmares~<br />

mdgomareobaSi da a.S., komparativizmma unda scados `paradigmis~<br />

Secvla. man unda ipovos sxva gza, itvirTos pasuxismgebloba<br />

da imavdroulad, daZlios tradiciuli istoria. Tuki<br />

erTmaneTisagan ganasxvaves literaturuli istoria (genetikuri,<br />

movlenebze damyarebuli da a.S.) da literaturis istoria<br />

(literaturulobis, mwerlobis, formebis, Janrebis istoria,<br />

nawarmoebebis istoria avtorTa `saxelebis gareSe~ da a.S.),<br />

ratom ar SeiZleba gayofis msgavsi operaciis Catareba istoriuli<br />

midgomis mqone da ~Sinabera~ komparativizmis SigniT?<br />

meore mxriv, SedarebiTi literaturaTmcodneobis mibma `mentalobis<br />

istoriis~ 23 buqsirze, arc es aris gamosavali: Tu<br />

aqamde komparativizmi literaturuli istoriis erTi Tavi<br />

iyo, axla is gadaiqceva, ubralod, istoriis (kulturis is-<br />

13


toriis, azrovnebis istoriis da a.S.) erT Tavad. avtonomia<br />

isev daikargeba.<br />

b) am tipis literaturuli istoriografiis metad sadavo<br />

pozitivisturi safuZvlebi, romelsac didxans hqonda upiratesoba,<br />

kiTxvis niSnis qveS ayenebs tradiciuli komparativizmis<br />

TviT statuss. unda dasjerdes Tu ara, an unda Semoifarglos<br />

Tu ara is faqtebis da faqtobrivi urTierTobebis<br />

SeswavliT? `faqtSi~ igulisxmeba dokumenturi moculoba da<br />

`urTierTobaSi~ – genetikuri, mizezobrivi mimarTeba, isic<br />

agreTve aucileblad dokumenturi. es Zalian viwro koncefcia<br />

jer kidev avtoritetulia. Cven darwmunebuli varT, rom<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis sagani `ZiriTadad~ aris<br />

sxvadasxva literaturis nawarmoebebis `urTierTmimarTebis<br />

Seswavla~. 24 saqme exeba literaturul kontaqtebs, interferencias,<br />

literaturuli monacemebis wriul brunvas, rac<br />

mTavrdeba iseTi movlenebiT rogoricaa `gavlena~, `interteqstualoba~,<br />

`miraJi~ (saidanac Cndeba axali ganStoeba: `imagologia~),<br />

urTierTobebi, romlebic TiTqos yovelTvis mizezobrivia<br />

or an mraval erovnul literaturas Soris. 25 ai,<br />

gamoCnda sityvagasaRebi: SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

`aris saerTaSoriso sulier urTierTobaTa, faqtobrivi kav-<br />

Sirebis Seswavla, romelic arsebobda baironsa da puSkins,<br />

goeTesa da karlails Soris da a.S.~ 26 am kategoriul da Seuval<br />

gansazRvrebas mainc hyavs bevri momxre. miaCniaT, rom<br />

istoriuli urTierTobebi unda Seiswavlon metadre da meti<br />

araferi! nebismieri sxva midgoma garda `kontaqtebis~ (contactological)<br />

Seswavlisa gamocxadebulia `meTodologiurad saeWvo<br />

midgomad~. 27 maSasadame, is winaswar dagmobilia.<br />

aseT SemTxvevaSi, aRniSnulidan gamomdinare, mTavari<br />

kiTxvebis gvariani raodenoba Cndeba erTbaSad. SedarebiT<br />

literaturaTmcodneobaSi `faqtis~ cneba terminis mxolod<br />

mkacrad pozitivisturi mniSvnelobiT ganisazRvreba? is mxolod<br />

`kontaqtebs~ aRniSnavs _ teqstebs, `Suamavlebs~, avtorebs<br />

Soris rogorc xorcSesxmul pirovnebebs Soris, romlebic<br />

mogzauroben, werilebs weren erTmaneTs, Targmnian, kiTxuloben,<br />

eqcevian `avlenis~ qveS da a.S.? ki magram, invarianti,<br />

anu paralelizmi, rogorc movlena, e.i. Seqcevadoba (recidivi)<br />

gana ar aris agreTve faqti im pirobiT, Tu mas faqtad<br />

miviCnevT yvelaze mkacri filologiuri ganxilviT? amitom<br />

vambobT, rom ori teqsti, romelTa Soris arasodes yofila<br />

pirdapiri kontaqti, magram `emTxveva~ erTmaneTs ama Tu im xarisxiT,<br />

orive warmoadgens faqts, metadre, am sityvis yvelaze<br />

orTodoqsuli gagebiT! Tuki aris, rac TavisTavad Cans,<br />

14


faqtobrivi kavSirebi gavlenis, moaruli nawarmoebebis, Temebis<br />

saxiT da a.S., arsebobs aseve faqtobrivi kavSirebi teqstebis<br />

agebulebis, mniSvnelobis da a.S. doneze. maSin ra ufleba<br />

aqvT, gamoricxon es ukanaskneli kavSirebi komparativizmidan?<br />

ar aris aucilebeli iyo didi swavluli (komparativisti)<br />

imis misaxvedrad, rom faqtobrivi kavSirebis Seswavlas<br />

(rac mizezobrivi da dokumenturi xasiaTisaa) mivyavarT<br />

mxolod iseT empiriul dakvirvebebTan, romelTac ar gaaCniaT<br />

didi perspeqtiva. maTgan ar gamomdinareobs araferi zogadi,<br />

arsebiTi, sakuTriv `literaturuli~; araferi garda<br />

ufro da ufro did gorglad Sekruli informaciisa, romelic<br />

Zalian xSirad kargad Semowmebulia, mSvenivrad aris<br />

klasificirebuli, magram elodeba Sefasebas, warmoCenas da<br />

sabolood raime `TeoriaSi~ CarTvas. amis gareSe es informacia<br />

darCeba daufasebeli codnis maragad da samudamod gadaeketeba<br />

gza fenomenologiisaken, morfologiisaken da literaturis<br />

aqsiologiisaken (ufro maRal dones Tu SevexebiT).<br />

aRniSnulidan gamomdinare da SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

`krizisTan~ dakavSirebuli polemikis Sedegad,<br />

zogjer pozitivizmisTvis savaldebulo gaxda ukan daxeva,<br />

Tumca amas ar mohyolia namdvilad gadamwyveti antipozitivisturi<br />

demarSi. miuxedavad amisa, es mkveTri Semobruneba<br />

unda Caiweros axali komparativistuli orientaciebis aqtiv-<br />

Si. rene uelekis mier micemulma niSanma (antifacturalism, scientism,<br />

etc.) 28 gamoiRo nayofi da ai, iwyeben kidec didi enTuziazmiT<br />

`faqtobrivi kavSirebis~ Canacvlebas `RirebulebaTa kavSirebiT~,<br />

`ufro afaseben Sinagan kavSirebs, vidre garegans~. 29 pozitivizmi<br />

gamocxadda `anaqronizmad~ 30 (1972 weli). komparativizmi<br />

Semoifargla `avtorebs Soris urTierTobiT~ da<br />

`literaturul movlenebs Soris pirdapiri kavSiri~ mar-<br />

Tlac miCneul iqna `ukidures pozitivizmad~. 31 imave reaqciam<br />

iCina Tavi rumineTSi, sadac pozitivizmTan dapirispireba daiwyo<br />

60-iani wlebidan (tudor vianu), aseve ungreTSi, aRmosavleTis<br />

sxva qveynebSi 32 . miuxedavad amisa, partia aris ki<br />

mogebuli? ver vityviT, rom mogebulia, radgan komparativizmis<br />

erT-erT saymawvilo sens, `miTs naTesaobis Sesaxeb~ isev<br />

TavgamodebiT icaven maT winaaRmdeg (rogoric aris rolan<br />

barti, magaliTad), visac misi damsxvreva surs.... 33<br />

g) saidan modis es veluri winaaRmdegoba? Zalian advili<br />

asaxsnelia: istoriuli da pozitivisturi komparativizmi<br />

aris dasavluri sauniversiteto tradiciis pirdapiri da metad<br />

gansakuTrebuli nayofi. komparativizmi gamovida asparezze,<br />

rogorc `kaTedra~, rogorc wmindad da bunebrivad<br />

15


akademiuri disciplina da is ganagrZobs am suliskveTebiT<br />

mSvidad arsebobas. `programebi~, `saxelmZRvaneloebi~, `swavlebis<br />

ciklebi~ da a.S., yvelafers emCneva mkacrad didaqtikuri<br />

sauniversiteto saqmianobis uwmindesi beWedi da sxva<br />

araferi. sxva tipis komparativizmis, sxva orientaciis dagegmva<br />

Znelad warmosadgenia (an SeuZlebelic) komparativistebisaTvis,<br />

romlebic mxolod profesorebi arian. ase rom,<br />

`paradigmis~ yovelgvari cvlileba, nebismieri msxvili mutacia<br />

moiTxovs gansxvavebuli Tezisis Semotanas: komparativizmi<br />

aris agreTve sxva ram, vidre ubralo sauniversiteto disciplina<br />

SeiZleba iyos, misi arsi ar aris didaqtikuri moRvaweoba,<br />

igi gansxvavdeba sxva `sauniversiteto~ specialobebisagan.<br />

sanam ar daZleven arsebul saazrovno da kulturul<br />

Cvevas, TvalTaxedvisa da meTodis Secvla praqtikulad SeuZlebeli<br />

iqneba. komparativizmi aris, agreTve (unda iTqvas,<br />

rom umTavresad aris), mebrZoli `ideologia~ da ideebis `Teoria~,<br />

`sistema~ da aramarto `raRac pedantoba~. am dargSi<br />

SeiZleba muSaobdnen, aseve, kritikosebi, mwerlebi, publicistebi,<br />

Tavisufali moazrovneebi, bolos da bolos, isini, vinc<br />

ar aris profesori da araviTari survili ar aqvs gaxdes<br />

profesori. amis gamo nuTu unda aekrZaloT maT<br />

komparativistoba?<br />

problemis Cvens mier gamoyenebuli gadmocema SeiZleba<br />

uazrobad mogveCvenos, magram udavo faqtebi Cvens winaSea:<br />

komparativizmis, rogorc `saswavlo sagnis~, rogorc `akademiur<br />

da samecniero~ (scholarly), standartul saxelmZRvaneloebSi<br />

mocemuli disciplinis~ 34 statusisa da organizaciisaTvis<br />

zrunva rCeba ara marto dRis wesrigSi, aramed komparativistuli<br />

saqmianobis gulisgulSi. gegonebaT, saqme exeba misi<br />

arsebobis WeSmarit mizans, mis sasicocxlo centrs. aba,<br />

sxvagvarad rogor aixsneba mravalricxovani saCivrebi akademiuri<br />

komparativizmis dasacavad, rac zogjer namdvili traqtatis<br />

ganzomilebas iZens. 35 iqneb es aixsneba im TvalsaCino<br />

roliT, romelsac swavleba mudam TamaSobda SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

saerTaSoriso asociaciis (A.I.L.C.) yrilobebsa<br />

da Sekrebebze? 36 anda ras emsaxureba `instituciuri<br />

komparativizmis~ 37 organizaciaze, administraciul wesrigsa<br />

da marTvaze zrunva? aRar CamovTvliT maT, visac mtkiced<br />

swams, rom SedarebiTi literaturaTmcodneoba SeiZleba ganviTardes<br />

mxolod `institutebis~ saSualebiT, an kidev hgonia,<br />

komparativizms mxolod misi, rogorc `akademiuri disciplinis~<br />

38 statusis fxizlad dacva gadaarCenso...<br />

16


d) mowinaaRmdegeTa Soris arian iseTebic, vinc uaryofs<br />

ara mxolod literaturul istorias da mis motivacias<br />

mTlianad, aramed agreTve isini, visac SeuZleblad miaCnia<br />

masalis seriebad da kategoriebad dayofa da aqedan gamomdinare,<br />

literaturul nawarmoebTa nebismieri `ganzogadeba~.<br />

literaturuli nawarmoebi gaazrebulia rogorc individualuri,<br />

ganumeorebeli, `originaluri~ realoba, romlis<br />

moqceva gansazRvrebis CarCoebSi SeuZlebelia. am konkretul<br />

wertilSi esTetizmi da impresionizmi iWreba Tanamedrove<br />

new criticismsa da `axal kritikaSi~. Tu nawarmoebi an literaturuli<br />

teqsti xelSeuxebeli da unikaluria, imavdroulad<br />

is aris Seudarebeli (ar SeiZleba misi Sedareba) da maSasadame<br />

arc ganzogadebas eqvemdebareba. aseT wess rom misdevdnen,<br />

literaturis Teoriebi moklebuli iqnebodnen yovelgvar<br />

seriozul safuZvels. gamocdileba gviCvenebs: is, visac<br />

gamaxvilebuli aqvs `originalurobis~ SegrZneba da vinc<br />

`unikalurisadmi yuradRebas~ gadaaqcevs Tavis devizad, mas<br />

ar ainteresebs arc istoriuli komparativizmi da arc literaturis<br />

Teoria.<br />

3. istoriuli Tu Teoriuli Tvalsazrisi<br />

yvelaferi, rac zemoT aRvniSneT, TvalnaTliv gviCvenebs,<br />

rom SedarebiTi literaturaTmcodneoba dabadebidanve imyofeba<br />

mudmivad afeTqebis, Sinagani konfliqtis, gaorebis safrTxis<br />

winaSe. es `krizisi~ sinamdvileSi ufro Rrma gaugebrobis<br />

gamomxatvelia. igi moicavs, SeiZleba iTqvas, struqturulad<br />

da periodulad literaturul istorias da literaturul<br />

kvlevas erToblivad. saqme exeba, marTlac, arsebiTi<br />

xasiaTis polemikas pozitivistur-istoriuli midgomis Taobaze,<br />

romelic, rogorc viciT, `faqtobrivi kavSirebis~ Seswavlas,<br />

rogorc komparativizmis kerZo sferos, upirispirebs<br />

literaturul-kritikul da Semfaseblur Tvalsazriss. es<br />

ukanaskneli dasaSvebad miiCnevs da moiTxovs kidec Sedarebas<br />

istoriuli kavSirebis gareSe, iseve rogorc ganzogadebas da<br />

mniSvnelovan dasabuTebas. maSasadame, erTi mxriv `faqtis~<br />

upiratesoba, meore mxriv `teqstis~ an literaturuli `Semoqmedebis~<br />

upiratesoba, aqedan gamomdinare yvela SedegiT. amas<br />

mosdevs fundamenturi rRveva da meTodebis mwvave Sejaxeba:<br />

erTi mxriv _ istoriuli meTodebi, meore mxriv _ Teoriuli<br />

da formaluri meTodebi. es imitom xdeba, rom literaturuli<br />

nawarmoebebisadmi kritikuli da esTetikuri midgoma gu-<br />

17


lisxmobs da warmoadgens literaturis `ideis~ an `literaturulobis<br />

ideis~ dazustebis bunebriv mcdelobas. mokled,<br />

aseT midgomas mivyavarT literaturis Teoriisaken. vin vis<br />

emorCileba? istoriuli analizi xorcieldeba `TavisTvis~<br />

Tu is amzadebs masalebs ganzogadebisa da gansjisaTvis?<br />

swored amaSi mdgomareobs SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

`krizisis~ arsi, romelmac unda airCios da kidev<br />

erTxel gansazRvros Tavisi Tavi: istoriuli disciplinaa is<br />

Tu esTetikur-Teoriuli, `centridanuli~ Tu `centriskenuli~?<br />

akademiuri, istoriuli midgomis damcveli, pozitivisturi<br />

Tu `formalisturi~ da `poetikuri~? eqstensiuri Tu<br />

intensiuri? `dinamikur~ Sedarebebs iyenebs Tu `statikurs~. 39<br />

metad niSandoblivia, rom igive arCevani, romelmac marTlac<br />

Zalian swrafad miiRo `frangul~ da `amerikul skolebs~<br />

Soris dapirispirebis forma – `istoriul-pozitivisturi~<br />

midgoma da/Tu `kritikul-interpretaciuli, Sinagani~ _ TiTqmis<br />

yovelTvis dakavSirebulia SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

saerTaSoriso asociaciis (A.I.L.C.) yvela yrilobasTan.<br />

rogorc Cans komparativizmis TviT `momavali~ amgvarad<br />

aris mibmuli am gadamwyveti kiTxvis pasuxze. 40 is faqti,<br />

rom am kiTxvam mtkiced gaikvlia gza TiTqmis yvelgan am bolo<br />

dros: dasavleT germaniaSi, amerikis SeerTebul Stateb-<br />

Si, SveicariaSi (Werkimmanenz Historiographie), aRmosavleT evropaSi,<br />

41 misi aqtualurobis maCvenebelia.<br />

es kamaTi, romelic kvlav ar cxreba, 42 principulad gadawydeba<br />

mxolod ori ZiriTadi gardaqmnis safuZvelze.<br />

a) kritikuli qmedeba (kritika) unda gaviazroT, rogorc<br />

istoriuli, Teoriuli da Semfasebluri Tvalsazrisebis sin-<br />

Tezi. Tu kritikis sagania nawarmoebis `pirovnuloba~ (agebuleba,<br />

xasiaTi, Rirebuleba), am ukanasknelis gacnobiereba SeiZleba<br />

mxolod im SemTxvevaSi, Tu erTdroulad gamoviyenebT,<br />

rogorc istoriuli xasiaTis wyaroebs – mibaZva, droSi<br />

damTxveva (=literaturuli istoria), aseve Teoriuls –<br />

literaturul kategoriebs, rogoric aris stili, mimdinareoba,<br />

`literaturis~ idea (=literaturuli Teoria); es kategoriebi<br />

iZleva Rirebulebis Sefasebis saSualebas (kritikuli<br />

Sefaseba). istoriuli midgomis upiratesoba aucileblad<br />

unda uarvyoT. Zveleburma literaturulma istoriam, sxvaTa<br />

Soris, mogvca yvelaferi, ris mocemac SeeZlo. saWiroa sxva<br />

gzebisa da gadawyvetilebebis gamonaxva.<br />

b) komparativizmi, Tavis mxriv, unda ganisazRvros (moxdes<br />

misi identifikacia), ZiriTadad, iseTi kritikuli qmedebis<br />

mixedviT, rogorc zemoT ganvmarteT. yvelaferi, rac exe-<br />

18


a mibaZvebs, saTanadod dasabuTebul faqtobriv kavSirebs,<br />

momdinareobs (saerTaSoriso) literaturuli istoriidan.<br />

konceptualuri aparati, romelic marTavs `komparativistuli~<br />

operaciebis erTobliobas, imave wyaros (an imave gagrZelebas)<br />

poulobs literaturis TeoriaSi. sabolood, komparativistul<br />

safuZvelze SemuSavebuli Rirebulebis Sefaseba<br />

(kritikuli Sefaseba) arsebiTad arafriT gansxvavdeba nebismieri<br />

sxva literaturuli Sefasebisagan.<br />

met-naklebad erTguli komparativistebi am radikalur<br />

gadawyvetilebas saerTod upirispireben sam pozicias. pirveli,<br />

gansakuTrebiT tradiciuli pozicia, sufTa wylis ubralo<br />

uaryofaa: isini uars amboben komparativizmis `asimilaciaze~<br />

literaturul kritikasa da istoriasTan. 43 meore pozicia<br />

gvTavazobs kompromisul gadawyvetilebas, sakmaod advils:<br />

SedarebiT literaturaTmcodneobas ganixilavs, rogorc<br />

`saSualo~ anda saTadarigo disciplinas, damxmares<br />

literaturuli istoriis an kritikis mimarT 44 an kidev miiCnevs<br />

`superdisciplinad~ (atrofia Tu supertrofia?), romelic<br />

akontrolebs or `qvedisciplinas`: esTetikurs da kulturul-istoriuls.<br />

45 am poziciaSi pozitivizms miniWebuli<br />

aqvs `dokumentalistis` roli (bibliografia, masalebi literaturis<br />

TeoriisaTvis da a.S.) cxadia, es aris sapatio roli,<br />

magram ueWvelad mcire da meorexarisxovani. mesame, namdvili<br />

pozicia eyrdnoba prestiJul kritikul da filosofiur tradicias.<br />

mas mivyavarT Zmebi Slegelebis da kolrijis intuiciamde,<br />

romlebic jer kidev maSin mixvdnen, rom literaturuli<br />

istoria SeuZlebeli iyo `ucxourTan Sedarebis~ gare-<br />

Se, iseve SeuZlebeli, rogorc literaturuli kritika `Teoriisa~<br />

da `principebis~ gareSe. 46 gamoTqma `comparative criticism~,<br />

sxvaTa Soris, gamoCnda daaxloebiT 1790 wels. sent-bevi<br />

`SedarebiT literaturul istoriaze~ laparakobda 1868 wlidan,<br />

maSin, rodesac renanisTvis nebismieri kritika ganuyofelia<br />

Sedarebisagan. 47 rodesac gamosces `Journal of Comparative<br />

Literature~ (1903), b. krosma kategoriulad moiTxova istoriulkritikul<br />

SefasebasTan, rogorc nebismieri srulyofili kritikuli<br />

midgomis Semadgenel nawilTan komparativizmis arsebiTad<br />

gaigiveba. es Zireuli erTianoba miCneulia nawarmoebis<br />

`yvela mimarTebiT~ 48 Seswavlis Sedegad. bolos gavixsenoT,<br />

rom `CvenSi (mxedvelobaSi gvyavs rusi formalistebi) Teoria<br />

da istoria ganuyofelia~. 49<br />

profesionali komparativistebi am mimarTulebas emxrobian<br />

nela, Wirveulad da mxolod SemTxvevidan SemTxvevamde.<br />

isini sabolood akeTeben principul gancxadebebs, romlebic<br />

19


jer saqmed ar qceula, magram es mainc winsvlaa. mkvlevarTa<br />

jgufi dabneulad mihyveba ramdenime did winamorbeds, romelTa<br />

Soris ar unda daviviwyoT j.seintsberi 50 saukunis dasawyisSi.<br />

aseTia sinamdvile. Tu qronologias davicavT cota-<br />

Ti mainc, sul pirvelad unda davasaxeloT rene ueleki Seer-<br />

Tebuli Statebidan. mas ver warmoudgenia `komparativizmi...<br />

kritikis da esTetikis gareSe~. misi azriT, `kritika Tan<br />

sdevs yovelgvar literaturul diskurss~, `Teoria, kritika<br />

da literaturuli istoria erTmaneTSia gadaxlarTuli~. 51<br />

safrangeTSi am TvalsazrisiT, mSvenieri da martosuli<br />

mkvlevaria etiambli. is gvTavazobs, `SevqmnaT iseTi SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneoba, romelic istoriul meTods daukavSirebs<br />

kritikul azrovnebas, sociologis sifxizles –<br />

esTetikis Teoretikosis gambedaobas da amgvarad, erTi dakvriT<br />

uzrunvelyofs Cvens disciplinas sapatio sagniT da Sesaferisi<br />

meTodebiT~. 52 50-iani wlebis ramdenime germaneli<br />

mkvlevari ukve daviwyebulia: literaturuli istoria Tavis-<br />

Tavad `komparativistulia~, igi ganuyofelia literaturuli<br />

kritikisagan. 53 mokled, Vergleichende Literaturwissenschaft da Literaturwissenschaft<br />

an Allgemeine Literaturwissenschaft erTi saerTo sxeulis<br />

nawilebia, Tumca am sami cnebis gaerTianeba SeiZleba<br />

`tavtologiad~ 54 CaiTvalos.<br />

zemoT CamoTvlili pirveli nabijebi, axali midgomis<br />

dasawyisi, simarTle rom vTqvaT, jer kidev Zalian moridebuli,<br />

wyvetili da marginaluria. Tanxmobas gamoxataven xmadabla<br />

da erTi xeliT morTmeuli meoreTi gaaqvT: Cveni disciplina<br />

`moicavs, kerZod, kritikis, Teoriisa da literaturuli<br />

istoriis aspeqtebs...~, komparativizmi aris, agreTve, `literaturuli<br />

kritikis erTi waxnagi~ 55 da a.S. miuxedavad amisa,<br />

literaturuli kvlevebis bazisis (komparativistul-Teoriul-kritikul-istoriuli)<br />

erTianobis Tezisi Cvens winaSea, is<br />

ganuwyvetliv viTardeba (unda gvaxsovdes fransua Jostis<br />

gamonaTqvami – `komparativizmi, rogorc literaturuli kritikis<br />

novum organum~) rogorc dasavleTSi, aseve aRmosavleT-<br />

Si. 56 SedarebiTi literaturaTmcodneobis axali Jurnalebis<br />

– Neohelicon (1973), Canadian Review of Comparative Literature / Sedarebi-<br />

Ti literaturaTmcodneobis kanaduri Jurnali (1974), Mainzer<br />

Komparatistische Hefte (1978) – statia – programebSi aRiarebulia<br />

es Tezisi, Tumca zogjer naZaladevad. sabolood, Sedarebi-<br />

Ti literaturaTmcodneobis saerTaSoriso asociaciis wesdebebis<br />

axal teqstSi SedarebiTi literaturaTmcodneobis gamokvlevebi<br />

xelaxla ganisazRvra, rogorc `literaturuli<br />

istoriis, literaturis Teoriis Seswavla da teqstebis in-<br />

20


terpretacia saerTaSoriso komparativizmis mixedviT~. kvlav<br />

tavtologiaa gamoyenebuli, magram am gancxadebaSi unda davinaxoT<br />

saerTaSoriso komparativistuli organos didi keTili<br />

neba, romelic bolos da bolos daiZra dakarguli drois<br />

saZieblad....<br />

4. komparativistuli „poetikisken“<br />

maSasadame, SesaZlebelia (Teoriulad) komparativizmis<br />

`krizisis~ daZleva TviT misi met-naklebad tradiciuli koncefciis<br />

doneze. miuxedavad amisa, es ar niSnavs mTavari,<br />

namdvili, komparativizmis Zireul ganaxlebasTan dakavSirebuli<br />

`krizisis~ gadawyvetas. amas vambobT, radgan Cveni problema<br />

gulisxmobs, agreTve, Tu ZiriTadad ara, komparativizmis<br />

Semobrunebas radikalurad Teoriuli mimarTulebiT,<br />

`komparativistuli poetikisTvis~ Sesaferisi wesdebis Seqmnas,<br />

iseve rogorc im pirobebis Seswavlas, romelSic SesaZlebeli<br />

iqneba misi Camoyalibeba. TviT `krizisidan~ gamosuli<br />

komparativizmi kvlav eZebs Tavis sagans, radgan igi ganagrZobs<br />

ganzavebas sakuTriv kritikaSi, romelic literaturuli<br />

istoriis, Teoriisa da kritikis Semadgeneli nawilia,<br />

anda – im esTetikaSi an literaturul TeoriaSi, rogori<br />

saxiTac isini arseboben dRes. srulyofili, avtonomiuri<br />

komparativizmi, romelic Cveni mizania, unda gaTavisufldes<br />

am daqvemdebarebisagan, gamoacxados Tavisi avtonomiuroba da<br />

damoukidebloba, SemogvTavazos specifikuri gadawyvetilebebi.<br />

Tu ideologiuri brZola mTavari SesaZleblobaa (rac,<br />

vfiqrobT, davamtkiceT), 57 `Teoriad~ da `poetikad~ gardaqmna<br />

sxva SesaZleblobas warmoadgens. es jer kidev dasamtkicebelia.<br />

saqme exeba mniSvnelovan mutacias: faqtobrivi (kerZo)<br />

kavSirebidan struqturul (universalur) kavSirebze gadasvla,<br />

`unikaluridan~ – `sagvareuloze~, faqtebis erTobliobis<br />

gardaqmna Teoriulad da meTodologiurad mwyobr<br />

sinTezad.<br />

literaturis komparativistuli Teoriis Seqmnis mcdeloba,<br />

`komparativistuli poetikis~ elementebis SemoTavazeba,<br />

Tundac monaxazis doneze, ar aris ioli operacia. didi<br />

da patara `poetikuri~ tradicia, didostatebisa da epigonebis<br />

tradicia, sruliadac ar midis `komparativistuli~ mimar-<br />

TulebiT. Zalian gaZnelda sayrdenis, miTiTebis, savali bilikis<br />

povna am mimarTulebaSi. meore mxriv, poetikis Tanamedrove<br />

specialistebi sul ar icnoben komparativizms an mo-<br />

21


urideblad acxadeben mas `gardacvlilad~. 58 axlaxan gadavxedeT<br />

Tormetiode germanul Literaturwissenschaft-is Sesavals<br />

ise, rom arsad ar iyo moxseniebuli SedarebiTi literaturaTmcodneoba.<br />

igive mdgomareobaa Tanamedrove poetikebSi,<br />

sadac gamotovebulia komparativistuli kriteriumi. yovel<br />

SemTxvevaSi, ar SeimCneva araviTari SesaZlo kavSiri `poetikis~<br />

Tanamedrove meTodologias an `literaturaTmcodneobis~<br />

(germanul yaidaze, albaT) meTodologias da komparativizms<br />

Soris; es ukanaskneli moxseniebulic ki ar aris,<br />

rogorc `meTodi~ sxva meTodebs Soris. miuxedavad amisa, misi<br />

SesaZleblobebi ar aris amowuruli, jer Sorsaa iqamde. poetikis<br />

istorikosebi aseve duman am sakiTxze. amgvari uyurad-<br />

Reboba, cxadia, miuTiTebs aRiarebis dakargvaze. amas emateba<br />

is seriozuli siZneleebi, rac unda gadalaxos literaturis<br />

Teoriam, Tu mas surs gamoiyenos `klasikuri~ komparativizmis<br />

jer kidev sasargeblo mdidari monacemebi. es Teoria apirebs<br />

maT `eqspluatacias~ da gardaqmnas saerTo, universaluri<br />

Teoriuli mimarTulebiT, iseTi sagangebo meTodiT, romelic<br />

TviTon aris dasazustebeli. sabolood unda ganvasxvavoT<br />

da Zalian garkveviT, Teoriuli komparativistikis Teoriuli<br />

safuZvlebi da misi Camoyalibebis teqnikuri da praqtikuli<br />

SesaZleblobebi, unda ganvasxvavoT es `Teoria~ da<br />

misi ilustracia Sesaferisi `praqtikiT~. magram amisaTvis sa-<br />

Wiroa Tavdapirvelad Teoriuli inventaris momzadeba, rac<br />

sawyis wertilTan migviyvans. saboloo angariSiT yvela am<br />

siZneles axali gadawyveta unda movuZebnoT.<br />

gaviTvaliswinoT agreTve erTi gaugebroba, romelic SeiZleba<br />

seriozuli aRmoCndes. komparativisti Teoretikosis<br />

winaSe ar dgas poetikis specialistis Canacvlebis sakiTxi,<br />

arc arsebuli Teoriebisa da meTodebis moSlis, Secvlis,<br />

miT ufro gauqmebis problema. misi amocana ufro martivi da<br />

imavdroulad gabedulic aris: saqme isaa, rom axalma komparativistma<br />

unda SemogvTavazos alternativa, samuSao hipoTeza<br />

e.i. iseTi perspeqtivis mqone Teoria da meTodi, romelic<br />

damoukidebelia: ar Seereva sxva Teoriebsa da meTodebs, magram<br />

arc gaimeorebs romelime met-naklebad modur koncefcias<br />

(struqturalisturs, semiotikurs da a.S.). misi virtualuri<br />

roli gulisxmobs mxolod dapirispirebasa da Sevsebas,<br />

agreTve urTierTkontrols. amjerad literaturis Teoriamde<br />

unda mivideT sxva gziT, sawyis wertilad unda avir-<br />

CioT sxva hipoTezebi, xelaxla aRmoCenili da xelmeored<br />

gansazRvruli sxva komparativistuli tradicia. savaraudod,<br />

aseTia Cveni Taosnobis `originaluroba~.<br />

22


komparativizmis garkveuli `poetikuri~ (poetikasTan dakavSirebuli)<br />

tradicia, romelic ar unda gavazviadoT, magram<br />

arc unda davamciroT, mainc arsebobs. saqme exeba intuiciis<br />

impulsebs, brmad Ziebas, Sewyvetil dasawyiss, magram<br />

yvelaferi es qmnis erT mokrZalebul mimarTulebas. termini,<br />

iseve rogorc `SedarebiTi poetikis~ winaTgrZnoba, yvela niSnis<br />

mixedviT Tavdapirvelad Tavs iCens germaniaSi gasuli saukunis<br />

bolos (moric haupti). esTetikosebi miznad isaxaven<br />

poeziis Teoriis Seqmnas komparativistul safuZvelze, induqciis,<br />

paralelizmis da Sedarebis gziT (moric karieri). komparativizmis<br />

zogierTi pioneri (lui pol betci) imeorebs sityvas<br />

da sagans, gzadagza aZlevs mas mokle tipologiur da<br />

`formalur~ orientacias (metrikis formebi, saxeebi da a.S.). 59<br />

spekulatiurma esTetikam da tradiciulma ritorikam iseve<br />

daiWira warmmarTveli pozicia cnebis saTaveebTan safrangeT-<br />

Si, akademiuri da brma eruduciis zonaSi (`Cveni gamokvlevebi<br />

SedarebiT poetikaSi~, `esTetikis wesebi... qmnian SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneobis ZiriTad elements~). 60 erTi Rirseuli<br />

winamorbedi gaxlavT rusi a.n.veselovski misi `istoriuli<br />

poetikiT~ (`istoriuli da SedarebiTi poetika~ 1894, 1899;<br />

`Temebis poetika~, 1897-1906). es poetika saerTaSoriso literaturul<br />

process ganixilavs erTianobaSi, cnobili literaturebis<br />

udides raodenobaSi dadgenili istoriuli paralelebis<br />

saSualebiT miiswrafis `yvelaze sruli ganzogadebisaken,<br />

rac ki SesaZlebelia~. 61 aRniSnuli poetikis saboloo mizani<br />

– `poeziis arsis garkveva misi sakuTari istoriiT~ gaimeora<br />

zogierTma Tanamedrove komparativistma, romelTac isev surT<br />

daibrunon, am gziT mainc, literaturuli istoria. 62 winadadebebi<br />

SeiZleba movida, agreTve, `SedarebiTi esTetikis~<br />

mxridan, magram unayofod; miuxedavad amisa, literatura dawinaurda<br />

dapirispirebul xelovnebis dargebs Soris, raTa<br />

aRmoeCinaT `saerTo arsi~. 63 es meTodi gameordeba. amas davinaxavT<br />

qvemoT, magram es aris mcdari gza, ris gamoxatulebasac<br />

warmoadgens komparativizmis erTi Tanamedrove Semadgeneli<br />

nawili (`xelovnebis dargebis Sedareba~).<br />

Tanamedrove komparativizmis mier `poetikuri~ (poetikas-<br />

Tan dakavSirebuli) Tvalsazrisis miReba nela mimdinareobs.<br />

es procesi SemTxveviTi xasiaTisaa, ar isaxeba misi gagrZeleba<br />

da moklebulia Sesaferis meTodologiur Zalisxmevas.<br />

saqme exeba, gansakuTrebiT, principul gancxadebebs, iqneba es<br />

axali literaturuli meTodebis zewoliT Tu pozitivizmis<br />

aSkara marcxiT, istoriuli meTodis mobezrebis gamoc. maSasadame,<br />

unda vaRiaroT, rom garkveuli `Teoriuli~ miswrafe-<br />

23


a cxadia, Tumca is aris wyvetili da ar gaaCnia mwyobri doqtrina.<br />

rac Seexeba sakuTriv gadawyvetilebebs, isini ar scildebian<br />

epoqis dones: `Semoqmedebis~, `literaturuli Janrebis~<br />

an `stilistikuri~ Teoria da a.S. aseTia saxeldobr, Jan<br />

hankisis 64 mier SedarebiTi literaturaTmcodneobis saerTa-<br />

Soriso asociaciis (A.I.L.C., 1958) meore yrilobaze warmodgenili<br />

cnobili moxseneba, romlis saTauri aris swored `literaturis<br />

Teoria da SedarebiTi literaturaTmcodneoba~.<br />

rogorc Cans, franguli komparativizmi ganviTarebas<br />

iwyebs mxolod 60-iani wlebis dasasruls. swored amaSi<br />

mdgomareobs `krizisis~ sasargeblo zemoqmedeba. zogierTi<br />

mowodeba `SedarebiTi esTetikis kvlevebis sasargeblod, cota<br />

ufro adrec gaisma. 65 es gamokvlevebi ufro zusti gaxda<br />

marsel bataionis xelmZRvanelobiT, romelic, albaT, SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneobis yvelaze gaxsnili universiteteli<br />

iyo safrangeTSi. is moiTxovs veselovskis `istoriuli<br />

poetikis~ ukan Camotovebas iseTi `poetikiT~, romelic gavrceldeboda,<br />

agreTve, arasaleqso literaturuli formebis<br />

mimarT. mokled, mas surs, rom orientacia aiRon `literaturaTa<br />

zogadi mecnierebisaken anu zogadi poetikisaken~. meryeoben,<br />

jer ar gadadian sapirispiro mxares, magram nabiji sanaxevrod<br />

gadadgmulia: `komparativizms sWirdeba zogadi literaturul-Teoriuli<br />

azrovnebis foni: Tundac mas ar gaaCndes<br />

literaturis Teoria (ratom ar unda gaaCndes? – vityodiT<br />

Cven) gansakuTrebuli brwyinvalebiT, is mas met-naklebad<br />

gulisxmobs~ (xazgasma Cvenia). 66 etiambli gansakuTrebuli<br />

brwyinvalebiT imeorebs da aviTarebs am Teziss: termins –<br />

`literaturis Teoria~ is amjobinebs – `SedarebiT poetikas`,<br />

romelic ufro Seesabameba komparativizmisTvis dasaxul<br />

axal miznebs: `literaturuli formebis komparativistuli<br />

Seswavla~, Janrebis istoria, `literaturebis SedarebiTi istoria,<br />

diax, magram agreTve da upiratesad SedarebiTi esTetika~.<br />

67 misi leqciebi, magaliTad `le babelien~ (`babiloneli~),<br />

exeba `SedarebiTi poetikis sakiTxebs~, rogorc `nebismieri<br />

momavali poetikis Sesavali~. 68 am principis gaziareba,<br />

magaliTad, h.r. iausis mier, romelic emxroboda `SedarebiTi<br />

poetikis, ritorikisa da esTetikis Camoyalibebas~, 69 niSandoblivia:<br />

Tu komparativizmi ver Secvlis literaturuli<br />

kavSiris esTetikas, is mainc SeuZlia, rom misi dasayrdeni<br />

gaxdes. tradiciuli germanuli komparativizmi, meore mxriv,<br />

yovelTvis cdilobs `Sedarebis Teoriisa~ da `literaturis<br />

Teoriis~ 70 gaerTianebas. sakiTxi, marTlac, mxolod sinTezis<br />

saSualebiT SeiZleba gadaiWras. sxvaTa Soris, swored aseTia<br />

24


axaldamTavrebuli (da brwyinvale) gamokvlevis daskvna: `SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneobis da literaturis Teoriuli<br />

kvlevis miznebi principulad identuria~. 71<br />

rac Seexeba aRmosavleTis komparativizms (romelic arasodes<br />

gamogvvrCenia mxedvelobidan), arc is ambobs uars `Teoriulobaze~.<br />

rumineTSi 1937 wlidan Camoyalibebulia azri<br />

`SedarebiTi literaturuli esTetikis~ Sesaxeb, Tumca is sakmaod<br />

orazrovania, Tu uTavbolo 72 ara. budapeStis Sedarebi-<br />

Ti literaturaTmcodneobis konferenciis dros (26-29 oqtomberi,<br />

1962), `SedarebiTi poetika~ azustebs Tavis sagans Janrebis<br />

Teoriis, stilistikis, metrikis, SedarebiTi Targmanis<br />

mimarTulebiT 73 . kidev ufro damuSavebuli Teoriebi (CexeTSi)<br />

moiTxoven interliteraturuli (literaturaTSorisi) kvlevidan<br />

(kontaqtebi erovnul literaturebs Soris) intraliteraturul<br />

(Sidaliteraturul) kvlevaze (literaturis, rogorc<br />

movlenis, warmoSoba da tipologia) gadasvlas. es ukanaskneli<br />

gza, romelic gulisxmobs ganzogadebas, warmoadgens<br />

im Sinagani kanonebis `aRmoCenis~ mcdelobas, romlebic<br />

axasiaTeben literaturis fenomens da `am fenomenis genetikuri<br />

da tipologiuri Tvisebebis analizs~. masSi imanenturi<br />

kanonebis arseboba yvela SemTxvevaSi postulatad aris miCneuli<br />

74 . aseve, poloneTSi `SedarebiT poetikas~ hyavs Tavisi<br />

mimdevrebi. 75<br />

miuxedavad amisa, specialistebi sakmaod didi Tavsatexis<br />

winaSe aRmoCndnen (Tavsatexi evfemizmia). kiTxva romelic<br />

ganuwyvetliv ismeba, saocrad martivia: riT daviwyoT? romel<br />

Teorias mivemxroT? ras niSnavs zustad `SedarebiTi poetika?~<br />

pasuxi didxans iyo moridebuli da tradiciuli: XIX<br />

saukunis bolos ukve moiTxovdnen `SedarebiT leqswyobas~;<br />

eZebdnen `gadasvlas stilistikidan literaturul mecnierebaze~,<br />

erTgvar `poeturi stilis da poetikis Teorias~, amas-<br />

Tanave, metrikis formebs, erTgvar `vergleichende Poetik~-s 76 da<br />

a.S. am mimarTulebiT viTareba didad ar Secvlila Cvens epoqaSi:<br />

isev moiTxoven `stilistikas~, Tanac romelime vosleris,<br />

romelime Spiceris, romelime hacfeldis didi avtoritetiT.<br />

`istoriuli stilistika~ 77 kvlav ganixileba, rogorc<br />

`literaturis istoriuli da SedarebiTi kritika~. 78 metrika<br />

da prosodia, ra Tqma unda, ar aris dRevandeli terminebi,<br />

magram is faqti, rom isini `kooptaciiT aris Seyvanili~ komparativizmSi,<br />

miCneulia am disciplinis ganaxlebad. 79 ritorikasTan<br />

gaerTianeba axla miRebuli Cans, rac aZlierebs<br />

amgvari komparativistuli programisaken miswrafebas. germaniaSi<br />

Zlieri stilistikuri tradiciebi amave mimarTulebiT vi-<br />

25


Tardeba, 80 maSin, rodesac SeerTebul StatebSi stilistika<br />

`Raribad aRar ixseneba~: amieridan is mTlianad Caewereba<br />

komparativistul `sauniversiteto disciplinebs~ Soris. 81<br />

Janrebis tradiciuli kvleva, rac SecdomiT monaTles<br />

`SedarebiT poetikad~, 82 garkveul imedebs aCens. yvelaze radikaluri<br />

Cans etiamblis programa. is moiTxovs `Janrebis es-<br />

Tetikas~, romelic ganxorcieldeba literaturuli Janrebis<br />

SedarebiTi kvleviT civilizaciebis rac SeiZleba did raodenobaSi,<br />

`Tundac am Janrebs da civilizaciebs hqondeT an<br />

ar gaaCndeT faqtobrivi kavSirebi~. 83 komparativizmis mier<br />

Janrebis Teoriis aneqsia da gansakuTrebiT epikuri Janrebisa<br />

_ aneqsia, romelic aRiniSneba XIX saukunidanve, 84 _ wamoWris<br />

ramdenime axal problemas. es ukanasknelebi moiTxoven gansakuTrebul<br />

gadawyvetas imasTan SedarebiT, vidre amas gvTavazobs<br />

tradiciuli ritorika Janrebis warmoSobis, ganviTarebisa<br />

da universalurobis sakiTxebze, TiToeuli Janris `invariantebTan~,<br />

Janrebis terminologiur da/Tu obieqtur gansaz-<br />

RvrebasTan, axali Janrebis gamoCenasTan dakavSirebiT, maT<br />

Soris aris audiovizualuri sakiTxebi da es sakiTxebi monacemTa<br />

raodenobis cvlilebas iwvevs. (es iyo azeleferonSi<br />

zogadi SedarebiTi literaturaTmcodneobis franguli sazogadoebis<br />

– (S.F.L.G.C.) kolokviumis msjelobis sagani 1979<br />

wlis 23 ivniss) da a.S. jer kidev Zlieri tendencia, romelic<br />

gulisxmobs `Janrebis Teoriis (TviT SedarebiTi Teoriis)~ 85<br />

warmoCenas, rogorc savsebiT damoukidebeli Teoriisa, ise,<br />

rom is ar gadaizrdeba literaturis (zogad) TeoriaSi, ar<br />

gvaZlevs pasuxs am ZiriTad kiTxvaze. es exeba, sxvaTa Soris,<br />

yvela Tvalsazriss Temebisa 86 da literaturuli tipebis<br />

Sesaxeb, romlebic miCneulia, aseve, avtonomiur sferoebad.<br />

dasaxeleba `Teoriuli~ aq mainc SesaZlebelia. 87 anTropologiam,<br />

arqetipologiam, miTokritikam amaSi unda iTamaSon TavianTi<br />

roli. is faqti, rom komparativizmi ukve gaixsna warmosaxviTis<br />

anTropologiuri kvlevisaTvis (aris amis ramdenime<br />

mcdeloba), aseve aRsaniSnavia. 88<br />

imave SeniSvnas imsaxurebs komparativistuli midgoma poeturi<br />

formebisadmi _ termini, romliTac aRniSnuli iyo<br />

gamoxatvis formaluri saSualebebis mTeli erTobliobis<br />

Seswavla erT-erT pirvel komparativistul programaSi. 89 ma-<br />

Ti unikaluroba da erTgvarovneba, individualoba da kategoriis<br />

xasiaTi teqstebis analizidan gamomdinare, `klasikuri~<br />

komparativistuli midgomis safuZvelze aCens axal kiTxvas:<br />

sad mTavrdeba Sedarebisadmi dauqvemdebarebeli? sad iwyeba<br />

Sesadarebeli (Sedarebisadmi daqvemdebarebuli, rac eqvemde-<br />

26


areba Sedarebas)? rogor amovicnoT poeturi formebi erovnuli<br />

da enobrivi sazRvrebis miRma? SeiZleba Tu ara `Sesadarebeli~<br />

daiyos ramdenime did kategoriad, rac Znelad sa-<br />

Targmnia sxva enebze, rogoric aris, magaliTad, Form, Gestalt,<br />

Fügung, Haltung? 90<br />

ver vityviT, rom franguli komparativizmi, TviT yvelaze<br />

tradiciuli, ar icnobda amgvar demarSs: `gamoxatvis erTi<br />

da imave saSualebebis xmarebis Sedareba sxvadasxva qveynis<br />

mixedviT (....) damaxasiaTebeli unda iyos SedarebiTi literaturaTmcodneobisTvis~.<br />

an kidev: `surs Tu ar surs mas, SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneoba meordeba SedarebiTi stilistikiT,<br />

romelic saswaulebrivad SemoqmedebiTi da nayofieria.<br />

es ukanaskneli Suqs mohfenda nawarmoebebs Soris kavSirs da<br />

maSasadame, TviT misaRebi nawarmoebis Sinagan xasiaTs~. 91 miuxedavad<br />

amisa, did uxerxulobas qmnis is, rom ar arsebobs<br />

am gamokvlevebis `ganmazogadebeli~ Tanxvedra: gamokvlevebi<br />

tardeba cal-calke da `sakuTar TavSi~. etiamblis reaqcia,<br />

romelic Tu ver asabuTebs, daJinebiT moiTxovs mainc aseTi<br />

aucilebeli defisis gavlebas Janrebis, stilebis, struqturebis<br />

poetikebis Seqmnas (maT Soris metrikis, saxeebis, Targmnis<br />

xelovnebis) da `zogadad literaturis sinTezur Seswavlas<br />

Soris~, 92 ver qmnis aminds am dargSi. SedarebiTi literaturaTmcodneobisa<br />

da literaturuli teqstebis formalur<br />

analizs Soris (Tanamedrove) kavSirebis Tavmoyra-dazustebas,<br />

93 rac, sxvaTa Soris, naTeli da safuZvliania, mainc<br />

ver mivyavarT iseTi `komparativistuli poetikis~ hipoTezamde,<br />

romelic erT organizmad gaaerTianebda formaluri Ziebebis<br />

mTel erTobliobas.<br />

bolos da bolos aris axali sakvlevi gza, romelsac<br />

sruliadac ar amouwuravs SesaZleblobebi; es aris literaturuli<br />

Teoriebis, ideebis, koncefciebis, mokled rom<br />

vTqvaT, `poetikebis~ Sepirispireba. es is sferoa, romelic<br />

dasaxelebulia adreul komparativistul naSromebSi, 94 magram<br />

Semdeg daviwyebas mieca. rodesac am sferos kvlav mimar-<br />

Taven, is ar scildeba saerTod bilateraluri (ormxrivi)<br />

urTierTobis, literaturul Teoriebs Soris faqtobrivi kav-<br />

Sirebis kvlevis farglebs. masSi mZlavrobs istoriuli midgoma.<br />

95 SedarebiT literaturul kritikas da literaturuli<br />

ideebis kritikas 96 moaqvs mniSvnelovani Teoriuli da meTodologiuri<br />

danamati, Tundac es iyos mxolod aucilebeli<br />

`sistemuri~ orientaciis xazgasma. rodesac profesionali<br />

komparativistebi hkideben xels saqmes, isaxeba ori gamosavali:<br />

1) aRiareben saerTaSoriso Tvalsazriss (faqtobrivs Tu<br />

27


arafaqtobrivs), magram literaturuli Teoriebis Sedarebas<br />

ar mivyavarT aucileblad `erTiani (unificirebuli) Teoriisaken~;<br />

dapirispireba moiTxovs, upirveles yovlisa, SedarebiTi<br />

Teoriebis `Sesabamisobis~ (relevanturobis) xarisxis<br />

Semowmebas epoqebisa da zonebis mixedviT; 97 2) ufro gabeduli<br />

da swori mimarTuleba unda iyos literaturuli Teoriebis<br />

Tanxvedrebisa da cdomilebebis (konvergenciis divergenciis)<br />

Seswavla garkveuli raodenobis orientirebis mixedviT<br />

(tradicia, siaxle, forma, Sinaarsi da a.S.). 98 Sedegad miviRebdiT<br />

sqemas, romelic literaturis SesaZlebeli gansazRvrebis<br />

tolfasi iqneboda garkveuli hipoTezebisa da naTeli,<br />

obieqturi, meTodurad Seswavlili parametrebis Sesabamisad:<br />

araviTari ekleqtizmi, arc nazavi, aramed namdvili kritikuli<br />

sinTezi, romelic sakuTar kanons emorCileba. `Sedarebi-<br />

Ti poetikis~ yvela am RonisZiebisa da monaxazis an ufri<br />

sworad, nawyvetebis damaxasiaTebeli Tvisebaa maTi viwro eTnocentruli<br />

da evrocentruli safuZveli. Tu poetika mimar-<br />

Tulia universalurobisaken, maSin is unda dafuZndes, Seimosos<br />

da dakanondes marTlac universalurad. amitom aris<br />

aucilebeli dialogi da Sepirispireba yoveli mxaris eqstraevropul<br />

da eqstradasavlur, sxvadasxva literaturul<br />

naazrevs Soris, mokled, unda gaixsnas WeSmaritad universaluri<br />

`poetika~. cnobilia evrocentrizmis winaaRmdeg mimar-<br />

Tuli polemika, romlis did winamorbedad gvevlineba etiambli.<br />

99 ukve yvelaferi cxadi xdeba. aRar SeiZleba literaturuli<br />

Teoriebis Seqmna mxolod dasavlur safuZvlebze dayrdnobiT.<br />

gvesaWiroeba iseTi literaturuli Teoria, romelic<br />

gascdeba `Cvens kulturul tradiciebs~ da gaiTvaliswinebs<br />

agreTve sxva kulturebisa da literaturebis kuTvnil<br />

`paradigmebsa~ da Teoriul Rirebulebebs. 100 aseTia an TiTqmis<br />

aseTia saRi azri. es ar niSnavs faqtebs Soris meqanikuri<br />

da zedapiruli kavSirebis damyarebas nebismier fasad anda<br />

dasavlur da aRmosavlur literaturul esTetikas Soris<br />

arsebuli didi gansxvavebebis ugulebelyofas; magaliTad, mimezisi,<br />

romelic gadamwyvet rols TamaSobs evropul azrovnebaSi,<br />

sul ar arsebobs klasikur iaponur kritikaSi. 101 SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneobis erT dasacav sityvaSi (romelic<br />

SezRudulobiT xasiaTdeba) moiTxoven mxolod aristoteles<br />

da sanskritis poetikebis daaxloebas. 102 miuxedavad<br />

amisa, farTo asparezia gadaSlili iseTi tipis msgavsebisa<br />

da damTxvevis gamovlinebisaTvis, rogoric aris rasa/gemovneba<br />

an Cinuri poetika/simbolisturi poetika. 103 am mimarTulebiT,<br />

sinTezis gzis CaTvliT, saWiro iqneba `literaturis savara-<br />

28


udo universaluri Teoriis~ Seqmnis SesaZleblobis Zieba,<br />

imis garkveva, Tu `romeli kritikuli koncefciebia universaluri~,<br />

aucilebelia `mokle lirikuli Janris~, `realizmis<br />

tipebis~ da a.S. `SedarebiTi poetikis~ (crosscultural poetics) arsis<br />

dadgena. 104<br />

davuSvaT es Zalian Znelia, davuSvaT, rom dasavluraRmosavluri<br />

poetika jer Zalian norCia. miuxedavad amisa,<br />

cxadia, diplomiani komparativistebis umravlesobas ar exaliseba<br />

Teoriuli kvleva da namdvili dabrkolebac amaSi<br />

mdgomareobs. empiriuli praqtikis mqone istoriuli disciplina<br />

– tradiciuli Sinaarsis Tanamedrove komparativizmi,<br />

sazogadod, moklebulia Teoriul cnobismoyvareobas da mowodebas.<br />

erTi amgvari germanuli Jurnali, sxvaTa Soris, soliduri<br />

gamocema (Arcadia), gvTavazobs ukiduresad araTeoriul<br />

programas. rainis gadaRma erTmaneTs (metad gamomwvevi<br />

sasowarkveTili toniT) ekiTxebian: `aqvs Tu ara SedarebiT<br />

literaturaTmcodneobas Tavisi sakuTari Teoria~ da termini<br />

Allgemein (=zogadi) aris Tu ara `uSinaarso etiketi~. 105 safrangeTSi,<br />

aseve, acxadeben, rom komparativizmma sabolood<br />

aiRo xeli `sinTezis Seqmnis mcdelobaze~, 106 Tumca poziciis<br />

amgvari daTmoba Znelad asaxsnelia. Tanamedrove komparativistuli<br />

literaturuli Teoriis arasaimedo mdgomareoba,<br />

rom ar vTqvaT, `katastrofuli~ (`dawvrilmanebuli~, `ad hoc~,<br />

`improvizebuli~, `dauzustebeli~ da mets aRar gavagrZeleb),<br />

mainc iwvevs aSkarad uaryofiT reaqcias. 107 amdagvari reaqcia,<br />

samwuxarod, savsebiT samarTliania. komparativizmi warmoudgenelia<br />

Teoriis gareSe, Tavisi sakuTari literaturis Teoriis<br />

gareSe; es ukanaskneli unda Seiqmnas. 108<br />

29


II<br />

universaluri literatura<br />

anu literatura<br />

`poetika~ anu literaturis (namdvili) komparativistuli<br />

Teoria moiTxovs aTvlis axal wertils, kargad morgebul,<br />

sruliad ganaxlebuli gansazRvrebis mqone axal safuZvels,<br />

romelic upasuxebs sammag amocanas: 1) `universaluri~ literaturis<br />

gansazRvreba unda iyos realuri, is unda iyos `universaluri<br />

literaturis~ kargad dasabuTebuli koncefcia; 2)<br />

komparativizmi unda ganvasxvavoT Sedarebis eqskluziuri<br />

ideisagan da davakavSiroT (gavuTanabroT kidec) `universaluri<br />

literaturis~ sistemur SeswavlasTan, romelic, mokled<br />

rom vTqvaT, ubralod, literaturaa; 3) am mizniT unda<br />

moviZioT `universaluri literaturis~ adreuli gansazRvrebebi,<br />

im elementebis erToblioba, romelic win uswrebs literaturis<br />

globalur gagebas (istoriuls, morfologiurs<br />

da, sabolood, Teoriuls); es elementebi xom erTi mimarTulebiT<br />

moZraoben `universaluri literaturisaken~...<br />

1. „universaluri literaturis“ aRmoCena<br />

mxedvelobaSi unda miviRoT da vecadoT, Teoriul sibrtyeze<br />

gadavitanoT universaluri literatura, romelic<br />

Sedgeba literaturebis erTobliobisagan; swored es Taosnoba<br />

aniWebs saqmes sul sxva ganzomilebas da mimarTulebas.<br />

sxvaTa Soris, aseTi gafarToeba gardauvalia: `universaluri<br />

literatura~, Tavis mxriv, ise rogorc yvela sxva literaturuli<br />

idea, aris istoriuli kategoria. maSasadame, sruli<br />

ufleba gvaqvs, axali formulireba mivceT `universaluri<br />

literaturis~ Zvel gansazRvrebas, zustad ise, rogorc tradiciuli<br />

komparativizmis mimarT moviqeciT. valdebuli ar<br />

varT SevinarCunoT dromoWmuli gansazRvrebebi, romlebic<br />

ver uZleben analizs.<br />

ganzraxuli ar gvaqvs `universaluri literaturisTvis~<br />

istoriuli xasiaTis miniWeba, miT ufro, rom es ukve ganxorcielda,<br />

maT Soris Cveni TvalsazrisiTac. 1 miuxedavad amisa,<br />

Zalian mokled unda SevajamoT is monacemebi da `niSnebi~,<br />

romlebic erTianobasa da sayovelTaobaze metyveleben da<br />

gamomdinareoben literaturis `universalurobis~ tradiciidan;<br />

am SemTxvevaSi winaprebi, rom ar vTqvaT winamorbedebio,<br />

30


arian, upirveles yovlisa, respublica litteraria-s mimdevrebi da mexotbeebi.<br />

es aris renesansisa da humanizmis mier Camoyalibebuli<br />

koncefcia, romelic memkvidreobiT miiRo XVIII-XIX saukuneebma<br />

(mogvyavs erTi ubralo orientiri: F. Gr. Klopstock, Die<br />

deutsche Gelehrtenrepublik, 1774). civiltà letteraria-s cneba (da misi semantikuri<br />

veli sxvadasxva enaSi) arsebobs dRemde. `literaturis<br />

respublika~ (esec SemorCenili gamoTqmaa) axla ukve<br />

niSnavs: komunas, erTobas, solidarobas, urTierTgacvlas, saxelis<br />

moxveWas, kosmopolitizms, `literaturebis~ progresul<br />

da ormxriv gaxsnilobas yvelgan. XIX saukuneSi es idea<br />

kidev ufro dazustda da mwvervals miaRwia goeTes Weltliteratur-iT,<br />

romelmac, rogorc cnobilia, es termini iRblianad<br />

`wamoayena~: (evropuli) literaturebis Zireuli erTianobis<br />

koncefcia, maTi yvela mimarTulebiT Tavisufali TanamSromloba<br />

urTierTgacvlis gziT, Targmanis, mimteveblobis da<br />

Tanaziari codnis, agreTve konstruqciuli Sejibris saSualebiT.<br />

mogvianebiT es movlena miiCnies `bunebriv<br />

simptomad~. 2<br />

faqtobrivad, saqme exeba, upirveles yovlisa, gamokve-<br />

Til evrocentristul tendencias, rac Zalian TvalsaCinoa<br />

novalisTan (Die `Christenheit~ oder `Europa~, 1799), fr. SlegelTan<br />

(Europa, Eine Zeitschrift...1800), sxvebTan da rac goeTem gamoiyena<br />

da ganaviTara ise, rom Tavisi didi saxeli mianiWa mas. `universaluroba~<br />

im epoqaSi gulisxmobda, upirveles yovlisa,<br />

`evropul literaturas~ (maZini, vilmeni), romelic yvelaze<br />

metad cnobili da misawvdomi iyo. TviT kinesTan `Tanamedrove<br />

literaturaTa erTobliobis~ (1838) dacva exeba mxolod<br />

did dasavlur literaturebs. 3 sxvadasxva teritoriaze arsebuli<br />

literaturebis erT sxeulad Sekvris suliskveTeba,<br />

rasac erTvis imis Segneba, rom literatura erTiania, unitarulia,<br />

Tundac evropis perimetriT ifarglebodes, yvelaferi<br />

es aZlierebs rwmenas, rom TiToeuli erovnuli literatura<br />

sazrdoobs saerTo principebis garkveuli raodenobiT (ganaTleba,<br />

gemovneba, `poezia~ da a.S.). es ukanaskneli principebi<br />

uzrunvelyofs literaturaTa erTobliobis aramarto metnaklebad<br />

mWidro da `kosmopolitur~ mTlianobas, aramed,<br />

amasTanave, garkveul identurobas, esTetikur `erTgvarovnebasac~<br />

ki. am sagnebze msjeloba TandaTanobiT Rebulobs literaturis<br />

(zogadi) Teoriis formas, Tumca igi jer kidev<br />

fragmentulia.<br />

Tu ganmanaTleblobis epoqis met-naklebad dawinaurebulma<br />

kosmopolitizmma safuZveli Cauyara literaturuli<br />

esTetikis sust erTianobas (miuxedavad amisa, ar SeiZleba am<br />

31


momentis damcireba), Tu XIX saukunis didi literaturuli<br />

mimdinareobebi ganavrcoben da aRrmaveben amave tendencias<br />

saerTo `poeturi xelovnebisaken~, Tavisi pikis momentiT –<br />

simbolizmiT, romlis zemoqmedeba aRiares `planetis yvela<br />

literaturaze~, 4 maSin XX saukunis avangardistebis damsaxurebaa<br />

(sakmaod uCveulo damsaxureba) yvela esTetikuri „izm“isTvis<br />

saerTo mniSvnelis moZebna da masze Teoriuli msjeloba.<br />

cnobilia aseTi sinqronulobis motivacia msoflio<br />

doneze: zeitgeist-is mZafri aRqma, `axali azrovneba~ an `universaluri<br />

azrovneba~, ase qebuli futuristebidan da apolineridan<br />

moyolebuli, 5 Tanamedrove gamoTqma – kacobriobis<br />

universaluri erTianoba (rogorc cnobilia, dada ekuTvnis<br />

`yvela erovnebas~) 6 da a.S. saerTaSoriso poeturi Semoqmedeba,<br />

Tavis mxriv, iqneba `axali universaluri poezia~. 7 igi iyenebs<br />

im poetur kavSirs, romelic `msoflio kavSirs~ uwodebs<br />

Tavis Tavs da zogjer `Camosxmulia~ aTasgvari nawilebisagan<br />

(zaumi, konkretuli poezia da a.S.) `Tanamedrove~ poetika anu<br />

`avangardi~, romelic sul ufro ganzogadebulia, ayalibebs<br />

am internacionalisturi miswrafebebis mTlianobas. maT<br />

dasturi da stimuli misca am bolo aTwleulebis globaluri<br />

masStabis sxva movlenebma, romelTagan ori mainc sakmaod<br />

msxvilia: masmediis gavrceleba `post tipografiul~ sazogadoebaSi,<br />

aRmosavleTis qveynebis CaTvliT, romelic saSualebas<br />

gvaZlevs `vicxovroT~ erTdroulad da mravalmxrivad<br />

mravalricxovan samyaroebsa da kulturebSi; meore msxvili<br />

movlena gaxlavT Targmanebisa da erToblivi gamocemebis `saerTo<br />

bazari~, romelic axorcielebs, ZiriTadad mainc, Zvel<br />

ocnebas universalur literaturaze. 8 `saerTaSoriso literaturuli~<br />

Jurnalebis gamocema amave `universalur~ moZraobas<br />

miewereba, romlis xorcSesxma momavlis saqmea.<br />

2. ra aris universaluri literatura<br />

gasarkvevi dagvrCa, upirveles yovlisa, Tu zustad ras<br />

gulisxmobs `universaluri literatura~, ra mniSvnelobas<br />

unda atarebdes es Sesityveba imisaTvis, rom Seiqmnas literaturis<br />

Teoria? dasabuTebuli da operatiuli gansazRvreba,<br />

albaT, unda Sedgebodes Semdegi elementebisagan:<br />

a) universaluri literatura – erTi da ganuyofeli –<br />

rogorc (logikuri) koncefcia, Sedgeba literaturebis er-<br />

Tobliobisagan anu `jamisagan” gamonaklisis gareSe. es Tvalsazrisi,<br />

romelic mTeli msoflios literaturebs erT<br />

32


mTlianobad ganixilavs, gadaWriT emijneba literaturis istoriul<br />

da pozitivistur perspeqtivas.<br />

pirveli mniSvnelobiT, romelic aris yvelaze ufro<br />

tradiciuli da gavrcelebuli, `mTlianoba~ gulisxmobs raodenobriv<br />

`jams~, dedamiwis literaturebis `ariTmeTikul~<br />

Sekrebas. es perspeqtiva sakmaod gamyarda XVIII saukunidan,<br />

amitomac ukve mihyves xeli am tipis farTo kvlevebs: franCesko<br />

saverio kvadrios Della storia e della ragione di ogni poesia (1739-<br />

1752), romelic SezRudvebis miuxedavad, im epoqaSi cnobili<br />

yvela literaturis universaluri panoramis Seqmnis mcdelobas<br />

warmoadgens. es idea XIX saukuneSi gaimeores kosmopolitma<br />

kritikosebma, rogoric aris J.J. amperi, h.m. posnetis an<br />

S. leturnos tipis evolucionistebma, agreTve istoriuli<br />

poetikis avtorebma, rogoric aris a.n. veselovski. 9 namdvili<br />

komparativistuli Semecneba bevrad ufro axalia.<br />

ufro Zveli anglosaqsuri gansazRvrebebiT, romlebic<br />

TariRdeba saukunis dasawyisiT, wamoyenebulia azri, rom<br />

`universaluri literatura niSnavs mxolod yvela literaturis<br />

saerTo jams~. 10 rene ueleki, am koncefciis Tanamedrove<br />

momxre da yvelaze TvalsaCino atlantis okeanis gaRma,<br />

isic agreTve am gzas irCevs: universaluri literatura ar<br />

SeiZleba darCes iq, sadac goeTem datova is. man unda moicvas<br />

`xuTi kontinenti, axali zelandiidan islandiamde~ _ mokled,<br />

`mTeli literatura~. 11 `es azri ukve avtoritetulia da<br />

rogor Cans, gabatonebulic xdeba. es moiTxovs literaturis<br />

Seswavlas, `rac SeiZleba farTo zonebSi~, `rac SeiZleba didi<br />

moculobiT~, dasavluri memkvidreobis miRma. 12 aqedan momdinareobs<br />

Weltliteratur-is mTavari revizia misi istoriul-geografiuli<br />

CarCoebis garRveviT da Sedegad mosdevs amgvari<br />

gaxsnis yvelaze aqtiuri momxris, etiamblis survili – `gauRon<br />

mTels planetas evraziis es pawia naxevarkunZuli~, romelsac<br />

ewodeba evropa. amgvarad, universaluri literatura<br />

Rebulobs (namdvil) msoflio moxazulobas da zomebs. universaluri<br />

literatura agebulia `erovnuli literaturebis<br />

erTobliobisagan~, `yvela literaturisagan, romelTa werilobiTi<br />

forma SemogvrCa an mxolod zepiri, amasTanave yvelaferi<br />

es enobrivi, politikuri da religiuri Cagvris gareSe.<br />

13 `universaluri literatura~, romelic ekumenizmis namdvili<br />

literaturuli gamoxatulebaa (rac samyaros oTx ZiriTad<br />

geografiul mxareSi kiTxvis procesis gavrcelebas<br />

mohyva), etiamblis mixedviT, aris am `raodenobrivi~ koncefciis<br />

yvelaze radikaluri da sruli varianti. erT-erTi bolo<br />

franguli saxelmZRvanelo, agreTve, iwonebs `am kanonier gam-<br />

33


edaobas~, Tumca naklebi enTuziazmiT, rogorc Cans; SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneoba ganixilavs mimarTebas, kavSirs<br />

`msoflios yvela literaturas Soris. udavod, aseTia misi<br />

bunebrivi memkvidreoba~. 14 sxva gansazRvrebebi, kidev ufro<br />

yovlismomcveli (aseTi tipis: `sinTezi~, `organuli sxeuli~ 15<br />

da a.S.) unda gamovricxoT maTi metismetad `gamaerTferovnebeli~<br />

(`unifikatoruli~) xasiaTis gamo. TavisTavad cxadia,<br />

aRmosavleTis qveynebSi universalurisaken miswrafeba kidev<br />

ufro TvalsaCinoa. iqauri mTavari ideebia: erovnuli literaturebis<br />

universaluri literaturis `CarCoSi Casma~ da<br />

`dialeqtikuri kavSiri~ – universaluri literatura/erovnuli<br />

literatura. 16<br />

universaluri literaturis eqstensiuri da raodenobrivi<br />

Sinaarsi (saerTaSoriso literaturul urTierTobaTa er-<br />

Toblioba, `patara~ da `didi~ literaturebi, msoflios yvela<br />

literatura) ormagdeba meore kriteriumiT, xarisxobrivi<br />

anu Sefasebis kriteriumiT: nawarmoebebis an, ufro sworad,<br />

`Sedevrebis~ erToblioba, romelTac aqvT drois mier gamocdili<br />

universaluri Rirebuleba, aRiareba da masStabi. rodesac<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneoba problemas CaeWideba,<br />

is aRmoCndeba xolme ori sruliad sapirispiro da TiTqmis<br />

SeuTavsebadi gadawyvetilebis winaSe: erTi mxriv, yvela Sedevri,<br />

rogorc `saunje~, `ganZi~ da, meore mxriv, maTi saer-<br />

TaSoriso asparezi da warmateba. es ori orientiri TiTqmis<br />

arasodes Cndeba wyvilad. Love story `universaluri~ wignia? is<br />

ukve kargad daviwyebuli Cans. SeiZleba principulad SevTanxmdeT<br />

imaze, rom xarisxi unda iyos `gadamwyveti faqtori~. 17<br />

ki magram, rogor ganvsazRvroT is? namdvil xarisxs warmateba<br />

da aRiareba erovnul sazRvrebs gareT gaaqvs, es ar aris<br />

pativiscemis gamo, gayidviT an recenziebiT miRweuli warmateba,<br />

aramed aris gonebagamWriaxi adamianebis mxardaWera, SeiZleba<br />

iTqvas, maTi mxardaWera, vinc warmoadgens kacobriobis<br />

rCeul esTetikur sindiss. es koncefcia, marTali rom<br />

vTqvaT, ar aris `elituri~, ufro metad `klasikuria~, im<br />

sxvadasxva gonebis konsensusia, romlebic iziareben RirebulebaTa<br />

erTian, stabilur da universalur sistemas. es aris<br />

literatura aRmatebiT xarisxSi, Seqmnili `brwyinvale gonebis<br />

adamianebis~ mier, `saukeTeso literatura, rac ki Seqmnila<br />

mTels msoflioSi~ (meTiu arnoldi), `klasikosebis saunje~,<br />

`udidesi wignebis samefo~, mokled, `Sedevrebi~. aseTi<br />

gansazRvrebiT universaluri literatura awesebs `samagali-<br />

To nimuSebs~, romlebic Seesabamebian `universalur normas~,<br />

`saukeTeso nawarmoebebis kanons~. amerikuli sauniversiteto<br />

34


kursebi `diadi wignebis~ Sesaxeb am koncefciiT aris<br />

STagonebuli.<br />

advili gasagebia, Tu ratom iyo xarisxis kriteriumi<br />

ara Tu mimzidveli, aramed Zalian mimzidveli aRmosavleT<br />

evropis komparativistebisaTvis. maTi literaturebi, zogjer<br />

Zalian daufasebeli, am SemTxvevaSi aRwevs umaRles dones.<br />

aqedan momdinareobs aseTi didi mxardaWera `Sedevrebis~ universalurobisadmi,<br />

`saukeTeso avtorebis~, `goliaTebis~,<br />

`mwvervalebis~, `sayovelTaod cnobili~ nawarmoebebis mimarT<br />

yuradReba, TviT bestselerebis mimarTac. am dros gadamwyveti<br />

sityva yovelTvis aseTia – `universaluri literaturuli<br />

Rirebuleba~. 18 mis nawarmoebebs ixsenieben rogorc dasayrdens,<br />

moTxovnis, reabilitaciis sagans, zogjer RvarZlis<br />

sagansac ki.<br />

b) universaluri literatura, rogorc raodenobrivi da<br />

Tvisobrivi jami, saerTo memkvidreobaa, kacobriobis warmomadgenlobiTi<br />

da sanimuSo memkvidreoba. es aris literaturis<br />

`panTeoni~ (an `pandemoni~), romelic mTlianad `adamianTa<br />

modgmis~, msoflios ukvdavi `klasikosebis~ `idealur biblioTekebSia~<br />

Caketili. universaluri nawarmoebebis, agreTve<br />

personaliebis `istoriisa~ da `leqsikonebis~ sul ufro<br />

mzardi seria cdilobs axlodan Tu Soridan Semoimtkicos<br />

da inventarizacia gaukeTos am saerTo memkvidreobas. aseTi<br />

qmedebis mTavari azria msoflio literaturebis monawileoba<br />

kacobriobis `kanonieri sacavis~ SeqmnaSi. yoveli literatura<br />

ekuTvnis mTel msoflios, romelic erTia yvela<br />

xalxisTvis.<br />

amgvari msjeloba, cota romantikuli, mesianisturic ki,<br />

gamoxatavs kargad dasabuTebul sicrues. `universaluri literaturis~<br />

koncefcias, cxadia, aRar SeuZlia `didi~ dasavluri<br />

literaturebis (evropulis da amerikulis) Targze gamoWrili<br />

darCes. aqedan momdinareobs `patara~ literaturebis<br />

aRiareba im, ase vTqvaT Teoriuli gansxvavebebis gauqmebiT,<br />

romlebic maT aSorebs `did~ literaturebs. yvelafer<br />

amas mosdevs aRmasvla komparativistuli da Teoriuli kvlevis<br />

horizontisaken. `patara~ literaturebis universalur<br />

ganzomilebaSi moqceva (istoriuli da esTetikuri motiviT,<br />

rogorc erTobliobis Semadgeneli nawilebisa), amis Sedegad<br />

maTi aRorZineba da xelmeored mopoveba SedarebiTi literaturaTmcodneobisaTvis,<br />

aseTia `universaluri literaturis~<br />

axali koncefciis is pirveli da umniSvnelovanesi Sesworeba.<br />

droa Tavi davaneboT viTomda saxaliso evfemizmebiT<br />

TamaSs mowyalebisa da zrdilobis gulisTvis, SevwyvitoT<br />

35


damamcirebeli mfarvelebis mier naZaladevi qebis dros warmoTqmuli<br />

sityvebiT TamaSi: `patara~, `mcire~, `marginaluri~<br />

(an `marginalizebuli~), `naklebad bunebrivi~, `msofliosTvis<br />

ucnobi~, `TiTqmis uCveulo~, `naklebad cnobili~. unda uarvyoT,<br />

TiTqos arsebobs Zireuli gansxvaveba `didi` da `patara~<br />

literaturebis Rirebulebebs Soris. am mimarTulebiT<br />

vxedavT aRmosavleT evropis qveynebis, mesame samyaros da<br />

aRmosavleTis sul ufro mzard reaqcias. TiToeuli am literaturaTagan<br />

darwmunebulia, rom erTdroulad `Rebulobs~<br />

da `gascems~, monawileobs saerTaSoriso literaturuli ur-<br />

TierTgacvlis did procesSi, msoflio literaturuli Sromis<br />

ganawilebaSi.<br />

universaluri literatura TviT misi universalurobis<br />

faqtis gamo kacobriobisTvis saerTo movlenaa, misi arsi<br />

(struqturuli, morfologiuri, fenomenologiuri) moiTxovs<br />

da amarTlebs literaturis, rogorc ganuyofeli mTelis Teoriul<br />

gansazRvrebas. es aris saukeTeso sinTezuri da imedismomcemi<br />

perspeqtiva, radgan yvelaze ufro ganzogadebulia.<br />

am struqturul monacems realurad aqvs Tu ara safuZveli<br />

(SemoTavazebuli axsna-ganmartebebi met-naklebad metafizikuria:<br />

`universaluri goneba~, `universaluri adamianoba~,<br />

`kacobriobis erToba~ da a.S.), aq es ar gvainteresebs. davimaxsovroT<br />

mxolod is, rom msgavsi koncefcia gamovida<br />

mzis sinaTleze da yvelaze Ria komparativizmma is SeiTvisa,<br />

miiRo.<br />

literatura amgvarad xdeba universaluri “poeturi”<br />

Tvisebis gamomxatveli, romelic gonebis Tanaziaria. es Tviseba<br />

qmediTia nawerebisa da literaturebis erTobliobaSi,<br />

miuxedavad maTi geografiuli mdebareobisa. es Tezisi sakmaod<br />

momwifda XVIII saukuneSi iseT moazrovneebs Soris, rogoric<br />

arian riCard herdi “Dissertation of the Idea of Universal Poetry<br />

(1766), goldsmiTi, smoleti, romelTaTvis poezia ise moZravia<br />

`rogorc gadaadgilebis universaluri saSualeba~. 19 Zmebi<br />

Slegelebi gaxdnen romantikul poeziasTan asimilirebuli<br />

`universaluri progresuli poeziis~ (Ath.Fragm., 116) da<br />

`mTels kacobriobaSi gavrcelebuli poeturi niWis~ Teoretikosebi.<br />

`is xalxebic ki, romelTac barbarosebs da velurebs<br />

vuwodebT, ar arian am mxriv zeciuri saCuqris gareSe dar-<br />

Cenili~. 20 aseve moulodnelad Cndeba literaturuli (universaluri)<br />

intuicia rogorc organuli erToblioba: `didi,<br />

mwyobri, erTgvarovani erToblioba, romelic Tavis TavSi<br />

moicavs mraval mxatvrul samyaros..~ 21 gavixsenoT agreTve<br />

goeTe da Weltliteratur. misTvis msoflio literatura warmoad-<br />

36


gens potenciur Semoqmeds da kacobriobis saerTo memkvidreobas,<br />

artistul makrokosmoss, `xelovnebis idealur korpuss~<br />

(ideale Kunstkörper). 22 es did Targze gamoWrili mxatvrulliteraturuli<br />

erToblioba, miuxedavad organicizmis (Warbi<br />

organizebulobis) mkveTri elferisa, kargad gamoiyureboda<br />

da moculobiTic iyo. mas acocxlebda literaturis universalurobis<br />

mZafri SegrZneba da Tavisufali sunTqva, romelic<br />

mogvianebiT nel-nela Sewyda.<br />

frangi Tanamoazreebi arian edgar kine, J.J. amperi (`arsisa<br />

da warmomavlobis erTianoba~), renani (`arsebobs mxolod<br />

erTi literatura, radgan yvela literatura cocxlobs<br />

grZnobebisa da azrebis saerTo maragiT~). 23 Tu calke gamovyofT<br />

winamorbedebs, (magaliTad, J. teqsti), 24 SeiZleba iTqvas,<br />

rom komparativistebi mxolod bolo dros miemxrnen am<br />

Tvalsazriss da isic mxolod iseTi mowinave pirovnebebis<br />

saxiT, rogoric etiamblia. 25 saxelmZRvaneloebSi am sakiTxebze<br />

aseTive daskvnaa mocemuli: `literaturis saerTo fondi...<br />

aris Weltliteratur~, `literatura, rogorc adamianis azrovnebis<br />

gansakuTrebuli daniSnuleba~. 26 SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

`krizisi~ aiZulebs mkvlevarebs, xelaxla Camoayalibon<br />

misi sagani identifikaciis mizniT. saxeldobr, rene<br />

uelekis azriT, literatura unda iyos `erToblioba~ imisaTvis,<br />

rom SesaZlebeli gaxdes `msoflio literaturis WeSmaritad<br />

universaluri Seswavla~, ris safuZvelic iqneboda `nawarmoebebis<br />

integraluri sistema~, `mTeli literaturuli<br />

Semoqmedebis erTianoba~. 27 daskvna TavisTavad Cndeba: arsebobs<br />

mxolod erTi poezia, erTi literatura, romlis Sedareba<br />

SeiZleba yvela epoqis mixedviT. aseTia literaturis<br />

SedarebiTi poetikis safuZveli sruli saxiT.<br />

aRmosavleT evropis qveynebSi komparativistuli<br />

azrovneba adasturebs am daskvnas. es faqti, sxvaTa Soris,<br />

gardauvalia, Tu gaviTvaliswinebT universaluri literaturis<br />

identur struqturas. aRmosavleTis komparativistuli<br />

azrovneba aseTi xasiaTisaa: msoflio literaturis Seswavlas<br />

cdiloben (yovel SemTxvevaSi socialistur qveynebSi)<br />

istoriuli filosofiis farglebSi da misive xerxebiT, romelic<br />

veRar iqneboda evolucionisturi, aramed deterministuli<br />

da metadre, materialistur-marqsistuli. es tendencia, an<br />

ase vTqvaT, es postulati ukve sagrZnobia XIX saukuneSi a.n.<br />

veselovskisTan, romelic aris pioneri, mogvianebiT ki, XX<br />

saukuneSi, v.m. JirmunskisTan. orive `literaturuli procesis<br />

erTianobis~ 28 momxre Teoretikosebi arian. maT mier Semotanil<br />

postulats mimdevrebi da epigonebi gaimeoreben ufro<br />

37


ideologiuri da dogmaturi terminebiT. miuxedavad amisa, gaugegebaria,<br />

ra roli SeiZleba Seasrulon erovnuli xasiaTis<br />

gansxvavebebma da zogjer dapirispirebebma `universaluri<br />

kulturuli procesis~, am `sistemis~ erTianobaSi an rogor<br />

unda moergon mas? 29 `kompromisuli~ gadawyvetileba (literaturuli<br />

procesis erTianoba, magram erovnuli variantebiT)<br />

mxolod elementaruli monacemia da sxva araferi. ra doneze<br />

xorcieldeba es dialeqtika faqtobrivad? 30 Tu universaluri<br />

literatura ar warmoadgens erovnuli literaturebis meqanikur<br />

jams, maSin zogadi movlenebis gamoxatva, TavisTavad,<br />

ufro mniSvnelovani aRmoCndeba, vidre erovnul TaviseburebaTa<br />

warmoCena. ungreli komparativistebi daJinebiT moiTxoven<br />

amas da samarTlianadac. 31 rumineTSi miaCniaT, aseve, rom<br />

universaluri literatura Sedgeba `msgavsebaTa jamisagan~,<br />

e.i. yvela erovnuli literaturis `saerTo~ elementebisagan. 32<br />

erovnuli gansxvavebebi, rasac aravin uaryofs, sul sxva<br />

safuZvels emyareba.<br />

3. universaluri literaturis „mowinaaRmdegeebi“<br />

principulad uaryofiTi reaqcia, zogjer Zaladobrivi,<br />

romelic gamoiwvia literaturis radikalurad axleburma<br />

gaazrebam da formulirebam, Zalian advilad asaxsnelia: is<br />

pirdapir ejaxeba sauniversiteto tradiciebsa da rutinas,<br />

literaturuli gamokvlevebis gabatonebul da konformistul<br />

koncefciebs, SedarebiTi literaturaTmcodneobis gayinul<br />

da dromoWmul Teoriebs. aqedan gamomdinare, axalma<br />

midgomam gza unda gaikafos winaaRmdegobis ganuwyvetel cecxlSi<br />

ufro adre, vidre komparativizmis `kriziss~ da mis<br />

Sesaxeb polemikas Seexebodes.<br />

erTi mxriv, ityodiT, rom upirveles yovlisa arian mudmivad<br />

damTrgunveli erovnuli da regionaluri Taviseburebebis<br />

da tradiciebis damcvelebi: `erovnuli winaaRmdegobis~<br />

es Tema, romelic upirispirdeba Tanwyobas, meqanikur Tavmoyras,<br />

erTgvarovnebas da aqedan gamomdinare, literaturis mier<br />

saxis dakargvas, Zalian vrcelia imisaTvis, rom am CarCoebSi<br />

gavixsenoT, Tundac mokled. davimaxsovroT mxolod ZiriTadi:<br />

madam de stalidan sismondimde, tomazeodan maZinimde<br />

(am moazrovneebma gauxsnes gza literaturis universalurobis<br />

gagebas), Jidamde da Tanamedrove anTropologebamde,<br />

vinc xazgasmiT aRniSnavs kulturebis `daSorebas gansxvavebis<br />

gamo~ (`diferencialur daSorebas~), rom erTi wuTiTac<br />

38


aravis warmoudgenia erovnul TaviseburebaTa waSlis SesaZlebloba.<br />

33 zeerovnuli Teoriis Seqmnis miznad dasaxva ar<br />

niSnavs erovnuli sinamdvilis gasaqrobad muSaobas, ise rogorc<br />

universaluroba ar warmoadgens individualobaze Tavdasxmas.<br />

es elementaruli sakiTxia, magram komparativistebis<br />

garkveuli nawili ewinaaRmdegeba amas imisaTvis, rom Tavidan<br />

aicilos TiTqosda momakvdinebeli `safrTxe~; misgan Tavis<br />

daRwevis mizniT, komparativizmi unda emsaxuros mxolod<br />

erovnul literaturul istorias da a.S. 34 es aris yvela<br />

`erovnuli~ literaturis istorikosis sayvareli Tezisi,<br />

romlebic ase Tu ise SeniRbuli arian SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

`specialistebad~...<br />

aranaklebad Seurigeblebi arian evrocentrizmis Tavgamodebuli<br />

momxreebi, goeTes da dasavleT evropis istoriografiuli<br />

tradiciis TavdebobiT. Cvens droSi maT mxars uWeren<br />

e.r. kurciusi da misi mowafeebi, romelTa Tanaxmadac, ar<br />

unda gavideT dasavleTis istoriisa da kulturuli erTobis<br />

gareT. 35 Cven ukve ganvixileT (da uarvyaviT) aseTi mikerZoebis<br />

ideologiuri meqanizmi. 36 unda gavixsenoT, rom am ideologias<br />

namdvili mowinaaRmdegeebi hyavs mxolod sami mimar-<br />

TulebiT: avangardis mxridan `poetikis~ CaTvliT (Cexi formalistebis<br />

Tezisebi uaryofda `evropul egocentrizms~ 1929<br />

wlidan). 37 aRmosavleT evropis literatorebis saxiT, romlebic<br />

arian da Tavs acxadeben kidec evropelebad da bolos,<br />

sxvebTan erTad, laTinuri amerikis saxiT, romelic aris evropis<br />

miRma mdebare qveynebis literaturebis macne (am SemTxvevaSi<br />

Cndeba imis safrTxe, rom erTi SemzRudavi regionalizmi<br />

Seicvalos meoriT). 38 tradiciuli komparativizmi metnaklebad<br />

rCeba `evropuli Weltliteratur-is~ Zvel poziciaze. 39<br />

aseTi reaqciebi mniSvnelovanwilad aris gapirobebuli<br />

fsiqologiuri SekavebiT, cruwmeniT da azrovnebis Cvevebis<br />

barieriT. planetis sigrZe-siganeze gafarToebuli literatura<br />

aSinebs, uxerxulobas uqmnis, gzidan gadahyavs, abnevs adamianebs.<br />

maSin amoefarebian xolme erovnul Taviseburebebs,<br />

yvelaze metad evropuls, da didi rwmeniT amboben, rom<br />

Weltliteratur ar aris... gaero. metadre etiamblis pozicia miCneulia<br />

`utopiad~, maSin rodesac sxvebi, ufro gulmowyaleni,<br />

amboben, rom es avtori aris `erTsa da imave dros STambeWdavi,<br />

paradoqsuli da utopiuri~ da rom is mainc qmnis `nayofier<br />

utopias~. 40 amgvari Tavazianoba bevria da araerTgzis gadadis<br />

SeuracxyofaSi: `aseTi bavSvuri Sexeduleba, ase fantastikurad<br />

utopiuri...“ gasul saukuneSi gamoTqmebi ufro<br />

keTilSobiluri iyo: `mSvenieri sityva, grandiozuli ocne-<br />

39


a...~ 41 amas emateba `snobizmis~ braldeba, mTeli rigi Sepasuxebani,<br />

romlebic ukve ganvixileT: enobrivi dabrkolebebi, Zalauneburad<br />

SezRuduli kompetencia, universitetebis jer kidev<br />

tradiciuli da eTnocentruli organizacia da a.S. 42 magram<br />

mTavar winaaRmdegobad rCeba `universaluri literaturis~<br />

Teoriuli da maSasadame, TavisTavad cxadia, zeistoriuli<br />

statusi; rogorc Cans, am termins (`universaluri literatura~)<br />

brWyalebi isev sWirdeba....<br />

4. „aRmosavluri literaturis“ aRmoCena<br />

gansazRvrebis dasabuTeba da misi logikurad warmoCena<br />

ar kmara am konkretul SemTxvevaSi. viciT, rom saqme gvaqvs<br />

Zlier kulturul tradiciasTan, romelic Tavisi uflebidan,<br />

faqtobrivad, `universalurobidan~ gamoricxavs evropis gareT,<br />

dasavleTs miRma arsebuli literaturebis mTels er-<br />

Tobliobas. protestis nacvlad unda gavixsenoT meore tradicia,<br />

romelic evropis miRma mdebare literaturebis mimarT<br />

iRebs pasuxismgeblobas. erTi sityviT, aucilebelia, rom Teoriuli<br />

winadadebebi dadasturdes da Seimosos analitikuri<br />

TvalsazrisiT. maSasadame, unda gadavideT literaturis universalurobis<br />

pragmatul ganxilvaze. faqtobrivad, Sesamowmebeli<br />

gvrCeba ormagi gaxsniloba, romelsac mohyveba ormagi<br />

aRqma. yvelaferi es migviyvans ZiriTad daskvnamde: aRmosavleT<br />

da dasavleT evropis literaturebis igiveoba (identuroba)<br />

`aRmosavleTis~ da `dasavleTis~ mier erTmaneTis aRmo-<br />

Cenis safuZvelze. es simboluri, paradigmuli situacia gansazRvravs<br />

`universalur literaturas~, magram ar kmara misi<br />

arsebobis mtkiceba da aRiareba. unda davamtkicoT, rom misi<br />

arseboba efeqturia, radgan literaturis `universaluroba~<br />

wydeba am doneze.<br />

es araviTar SemTxvevaSi ar niSnavs evropaSi aRmosavleTmcodneobis<br />

istoriis da aRmosavluri literaturebis<br />

aRmoCenis Tundac zerele mimoxilvis gakeTebas, rac, rogorc<br />

cnobilia, TariRdeba XVIII saukuniT. magram niSandoblivia<br />

imis dadastureba, rom SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

TiTqmis yvela istorikosi, yovel SemTxvevaSi isini, vinc yvelaze<br />

ufro darwmunebulia aRmosavleT evropisaken gzis gaxsnis<br />

aucileblobaSi, aRmoaCens Tavis winamorbeds aRmosavluri<br />

literaturebis Zvel momxreebs Soris herderis meTaurobiT,<br />

romelic Morgenländer-is aseTi moyvaruli iyo. 43 Cinuri<br />

literatura kooptaciiT mTlianad aris Seyvanili `lite-<br />

40


aturul respublikaSi~. 44 aRiareben im faqts, rom `aziasa da<br />

afrikaSi arian iseTive niWierebi (ingenious), `rogorc sxvagan~,<br />

45 rac dRes savsebiT cxadia. islandiuri literatura<br />

1773 wels aRiarebul iqna `mTlianad 46 Weltliteratur-isTvis mniSvnelovan<br />

SenaZenad~ da es gaxlavT mxolod saxeldaxelo magaliTebi.<br />

Zmeb Slegelebs didi dafaseba aqvT maTi naSromebidan<br />

da Targmanebidan gamomdinare, radgan maT daZlies ber-<br />

Znul-laTinuri tradicia, `umaRlesi donis romantizmi~ aRmosavleTTan<br />

gaaigives. 47 goeTes afaseben ara marto misi gan-<br />

Tqmuli sityvebisaTvis – `aRmosavleTi da dasavleTi aRar<br />

aris gayofili~, 48 aramed agreTve misi aRmosavluri STagonebisa<br />

da TargmanebisTvis. garda amisa, mas miaCnda, rom germanuli<br />

suli SeiZleboda gaemdidrebina aRmosavlur sulierebas.<br />

sxvaTa Soris, es sityva Zalian swrafad gavrcelda<br />

da am Temaze floberis ironia gvxvdeba mis romanSi `buvari<br />

da pekiuSe~: `...ori modgma bolos da bolos SeduRabdeba~. 49<br />

`klasikosebs~ Soris homerosis gverdiT sent-bevi aRiarebs<br />

`CvenTvis didi xnis ganmavlobaSi ucnob am sam homeross~:<br />

valmiki, viasa, firdousi. `kargia gemovnebis TvalsazrisiT, _<br />

acxadebs is dasamSvideblad, _ sul cota imis codna mainc,<br />

rom aseTi adamianebi arseboben. 50 TviT aRmosavleT evropis<br />

qveynebSi, rumineTSi, magaliTad, modernizaciisa da evropisaken<br />

gamalebuli swrafvis fazaSi, XIX saukunis pirvel aTwledebSi<br />

aRmosavluri literatura aRiarebulia, rogorc<br />

aucilebeli faqtori `adamianTa modgmis~ gasacnobad. 51<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis pirveli Jurnalebis<br />

gadafurcvlisas maSinve TvalSi gvxvdeba erTi faqti: ma-<br />

Ti programebi ufro mowinave iyo, vidre aseTi komparativizmi:<br />

`faqtobrivi kavSirebi~ an `gavlena~, rac mowmobs seriozul<br />

ukan daxevas am principuli orientaciebidan. hugo<br />

melcl de iomnicis komparativizmi da `poliglotoba~ gamoxatavda<br />

mzadyofnas egzotikuri xalxebis, egviptologiis da<br />

asirologiis misaRebad. maqs koxi iziarebda aRmosavleT da<br />

dasavleT evropaSi erTi da imave formebis da wriulad<br />

moZravi movlenebis arsebobas, maSin rodesac luipol beci<br />

iTvaliswinebda (principulad mainc) `aRmosavluri literaturis<br />

did nawils~. s.e. vudberis, Tavis mxriv, miaCnda rom,<br />

`aRmosavleTis Zveli literaturebis gamovlineba didi movlenaa<br />

msoflios istoriaSi~. 52 SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

pirvel TeoriebSi indoeTi da CineTi ukve aRiarebuli<br />

iyo universaluri literaturis Semadgenel nawilebad. 53<br />

samwuxarod, sakmaod Rrma ufskruli gaCnda da xangr-<br />

Zlivma siCumem daisadgura am dasawyisis Semdeg rene uelekis<br />

41


(da sxvebis) gamoCenamde, romelmac anglosaqsuri mxridan daadastura<br />

gaxsniloba `araevropuli~ an `aRmosavluri~ literaturebis<br />

mimarT da zogadad gamoavlina `msoflio literaturis<br />

universalurad, WeSmaritad SeswavlisaTvis mzadyofna~.<br />

54 es paeqroba, gansakuTrebiT bolo aTwleulebis ganmavlobaSi,<br />

mWidrod aris dakavSirebuli etiamblis naSromebTan<br />

Tu ara, mis saxelTan mainc, romlis wyalobiTac araevropuli<br />

literaturebi farTod gaRebuli karidan Sevidnen ara<br />

marto komparativistikaSi (frangulSi), aramed agreTve enciklopediebSi<br />

(Encyclopaedia Universalis) da koleqciebSi (`aRmosavleTTan<br />

Sexvedra~ iuneskos xelSewyobiT, `pleada~; aRsaniSnavia<br />

agreTve ciurixis – Manesse Bibliothek der Weltliteratur). `saukunis<br />

sami meoTxedis ganmavlobaSi yvelaferi ise xdeba, _<br />

azustebs etiambli, _ TiTqos SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

gulisxmobdes dasavleT evropis mwerlebs Soris faqtobrivi<br />

kavSirebis Seswavlas; amasTanave, dasavleT evropa<br />

Zveli koloniuri imperiebis metropoliebamdea dayvanili~.<br />

aqedan gamomdinare, `Cveni saukunis erT-erT damsaxurebad<br />

imis Segneba mainc unda CaiTvalos, rom aRmosavleTi ufro<br />

mets imsaxurebda, vidre gaqceuli mogzaurebis literaturaa,<br />

aRmosavleTi ufro mniSvnelovania, vidre gulCvili turistis<br />

cnobismoyvareoba~. 55 es regioni aRmosaCeni, Sesaswavli,<br />

evropul literaturul wyobaSi CasarTavia da es kvleva unda<br />

gagrZeldes msoflio masStabiT. es aris TviT literaturis<br />

universalurobis da gaxsnilobis paradigma. mokled rom<br />

vTqvaT – es aris namdvili universaluri literaturis aRmo-<br />

Cenis paradigma, radgan es literatura SeuzRudavia da ar<br />

aRmerTebs evropas...<br />

mogvianebiT `evropuli SedarebiTi literaturaTmcodneobis~<br />

(Comparative European Literature) 56 mSvenier Senobas aqa-iq bzari<br />

uCndeba. ryevebi, urwmunoba, livlivi, Tavdapirvelad TviT<br />

`evropis~ da `dasavleTis~ cnebebis gamo. sadamde unda gavavrcoT<br />

is (evropa)? atlantis okeanedan uralamde, general de<br />

golis gamonaTqvamis mixedviT? zogierTi sarwmunoebrivi<br />

mosazrebis Tanaxmad, `dasavleTi, albaT, SeiZleba moicavdes<br />

agreTve ruseTs da amerikas, magram azias – ara~. mainc unda<br />

mivesalmoT `dasavleTis adamianis~ 57 am gaxsnilobas, gafar-<br />

Toebis survils, Tundac mas akldes srulyofa, ar iyos dasrulebuli.<br />

zogierTi frTxili Tvalsazrisis Tanaxmad, universaluri<br />

literaturis `guli~ unda iyos evropuli literatura,<br />

romlidanac is SeZlebda ganviTarebas, rogorc `organizmi~.<br />

58 es midrekileba igrZnoba universaluri literatu-<br />

42


is TviT saukeTeso istoriebSi, sadac aRmosavleTis mimarT<br />

gaxsniloba yovelTvis momdinareobs dasavleTis mxridan. 59<br />

swavleba da komparativistuli saxelmZRvaneloebi sakmaod<br />

nela dgeba namdvili, Tanmimdevruli universaluri literaturis<br />

poziciebze. pirveli saerTaSoriso komparativistuli<br />

bibliografia da pirveli “traqtati”, romlebSic Tamamad,<br />

programis mixedviT CaerTo aRmosavluri literaturebi<br />

(aris agreTve adrindeli mcdeloba), gamoCnda 1960 da 1961<br />

wlebSi. 60 swored amave epoqaSi iwyeba Cinuri literaturis<br />

ganxilva `universaluri literaturis konteqstSi~. 61 miTiTebis<br />

mizniT, aseve SeiZleba gavixsenoT `enciklopediebisa~ da<br />

`leqsikonebis~ garkveuli raodenoba (`pleada~, aleqs preminjeri,<br />

gero fon uilperti da a.S.). am saqmianobis gaaqtiurebas<br />

adasturebs agreTve `konferenciebisa~ da `simpoziumebis~<br />

ricxvis gazrda islamur an Cinur Temebze an kidev SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneobis saerTaSoriso asociaciis yrilobaze<br />

warmodgenili urTierTobani, saxeldobr, VII yrilobidan<br />

(monreali-otava, 1973), sadac mTeli ganyofilebebi mieZRvna<br />

amerikul, afrikul, aziur, Emerging and Neglected<br />

literaturebs. 62<br />

proeqtis ganzomileba isev iwvevs SiSs. komparativizmSi<br />

aRmosavluri literaturebis Semotana, es xom SeuZlebelia!<br />

ase rom, Cafiqrebuli `idealuri biblioTeka~ SeiZleba iyos<br />

mxolod ganuxorcielebeli Mammutwerk-i! aqedan gamomdinare,<br />

unda SemovifargloT evropuli literaturiT 63 an aRmosavluri<br />

literatura SeviswavloT calke, specialuri disciplinebis<br />

farglebSi. 64 nuTu Cinuri literatura universaluri<br />

literaturis nawili iqneba? es `gazviadeba da provokaciaa~<br />

(citata!) iranulic da grenlandiuric? 65 ra sibecea!<br />

am saqmiT yvelaze dainteresebuli aRmosavleli komparativistebis<br />

Tvalsazrisi cota gansxvavebulia. ueWvelia:<br />

zogjer Tavisi cnobismoyvareobiT, kompetenturobiT isini<br />

uTanabrdebian da win uswreben kidec yvelaze niWier dasavlel<br />

mkvlevarebs. rodesac vakvirdebiT ananda k. koomarasuamis<br />

komparativistul naSromebs xelovnebis istoriaze (romelic<br />

exeba uSualod sami didi kulturis wyaroebs: evropuli,<br />

arabuli da induri) 66 an kidev hajime nakamuras gamokvlevebs<br />

ideebis istoriis dargSi, 67 maSinve gveqmneba warmodgena<br />

maT did codnaze, ise rogorc ukve miRweul warmatebebsa da<br />

am gaZlierebuli komparativizmis mier gaxsnil axal perspeqtivebze.<br />

ufro axali publikaciebi, rogoric aris Tamkang<br />

Review (taipei, taivani, 1970) an yvelaze Zveli: hikaku bungaku<br />

(Journal of Comparative Literature), hikaku bungaku kenkiu (Studiebi<br />

43


SedarebiT literaturaTmcodneobaSi, tokio), kargad cnobilia<br />

specialistebisaTvis. aseTi tipis erTi Jurnali aris<br />

alJirSi, mere – indoeTSi (Jadapour Journal of Comparative Literature),<br />

axlaxan samxreT koreaSi gamosces – Journal of Comparative<br />

Literature and Culture.<br />

ueWvelia: aRmosavleTs ar surs dasavleTisagan izolacia<br />

da mowyveta, 68 arc universaluri kulturidan da literaturidan<br />

gamoricxva. protesti da moTxovnebi amasTan dakav-<br />

SirebiT modis yoveli mxridan: aziidan da CineTidan, filipinebidan,<br />

moTxovnebi afrikuli literaturebis dasacavad da<br />

a.S. 69 ai, kidev ufro mniSvnelovani, magram iSviaTad gaTvaliswinebuli<br />

faqti: arsebobs literaturis mTlianobis tradiciuli<br />

aRmosavluri gageba, romelic pirdapir an SeparviT<br />

iyo dadasturebuli iseTi moazrovneebis mier, rogoric arian<br />

iu Si an lao Zi. 70 Tagori, Tavis mxriv, qmnida iseTi `universaluri<br />

literaturis” koncefcias, romelic goeTes koncefciis<br />

badalia yovel mxriv (misgan damoukideblad). 71 aRmosavleT-dasavleTis<br />

erToba da Tanaziaroba gacxadda agreTve,<br />

sxva faqtebTan erTad, imave Tagoris SexvedriT (simboluriT)<br />

romen rolanTan. 72 arc mesianuri da paTetikuri SeZaxilebi<br />

aklia am saqmes; `zangebs~ mouwodes Seerwyan universalur<br />

kulturas misi gamdidrebis mizniT; iaponeli komparativistebi<br />

laparakoben `erT msoflio erovnebaze~, iseve rogorc<br />

afrikelebi da afrikanistebi. 73 dasavleT-aRmosavleTis<br />

gaTanabrebis, erTgvarovan formaSi moqcevis (unifikacia, homogenizacia)<br />

procesis momxreTa ricxvi sul ufro izrdeba. 74<br />

rac Seexeba aRmosavluri kulturis TviTmyofadobis aRmoCenis<br />

(misi identobis aRmoCenis) ideas, romelsac biZgi misca<br />

Zlierma dasavlurma gavlenam, is ukve eWvs aRar iwvevs. yvelaferi<br />

gvaZlevs safuZvels vifiqroT, rom msoflio doneze<br />

gamobrZmedili literaturuli erTobis Segneba amJamad warmoadgens<br />

mtkice rwmenas, moqmed ideas.<br />

5. universaluri literaturis erTianoba<br />

zemoT gansazRvruli poziciebidan naTelia, rom `universaluri<br />

literatura~ dinamikuri koncefciaa, romlis Sinaarsi<br />

da mniSvneloba ganuwyvetliv farTovdeba. is gamomu-<br />

Savda ramdenime `didi~ dasavluri literaturis safuZvelze,<br />

SemoierTa egzotikuri anu `aRmosavluri~ sfero Tavis erTian<br />

sxeulSi. evropuli literatura, rom araferi vTqvaT `dasavlur<br />

literaturaze~, aRar aris da arc SeiZleba iyos<br />

44


`universaluri literatura~. es ukanaskneli martivad erwymis<br />

literaturaTa erTobliobas, romelic aucileblad, ueWvelad<br />

eyrdnoba dasavleT-aRmosavleTis kavSirs, aqedan gamomdinareobs<br />

radikalurad axali literaturuli xedva. dasavleT-aRmosavleTis<br />

`Sexvedrebisa~ da `Suamavlobis~ (literarische<br />

Vermittlung) gariJraJidan dawyebuli, komparativizmis debiutamde<br />

(Slegeli, goeTe, hameri, pergstoli) 75 didi idea<br />

amoizarda: universaluri literatura `msgavsia (alike) aRmosavleTsa<br />

da dasavleTSi~. 76 saqme exeba, bolos da bolos,<br />

erTaderT da did literaturas.<br />

istoriuli midgomis momxre pozitivistma komparativistma,<br />

rogorc viciT, miatova es imedismomcemi daskvna da mas-<br />

Tan dakavSirebuli kvlevis wesi. am TvalsazrisiT, is ver gauZlebs<br />

aRmosavleTmcodneebTan, kulturisa da religiis istorikosebTan<br />

Sedarebas. im epoqaSi, roca met-naklebad komparativistul<br />

istoriul-literaturul kvlevebSi `faqtobrivi<br />

kavSirebi~ batonobda, mainc iyvnen dainteresebuli (da sakmaod<br />

Zlierad) dasavleTisa da aRmosavleTis zogierTi filosofiuri<br />

`poziciis~ raobiT (p. masoniurseli), orive zonis<br />

saerTo safuZvliTa da ritorikuli analogiebiT (d. masinioni),<br />

`TanxvedrebiTa~ da paralelizmebiT (l. renu), romanis<br />

JanrSi saerTo gamocdilebiT (a. levi). amave mimarTulebiT<br />

iqna mimarTuli Zalisxmeva iranul-islamuri filosofiis<br />

`universaluri filosofiis ciklSi integraciisaTvis~. 77 aseve,<br />

klasikur komparativistul kvlevasTan SedarebiT bevrad<br />

ufro mowinave poziciebze idgnen eseistebi da poetebi, romlebsac<br />

garkveuli upiratesoba hqondaT maTi, ase vTqvaT, `koloniuri~<br />

gamocdilebis gamo. es exebaT, magaliTad, ernest<br />

fenolozas, ezra faunds, t.s. eliots anglosaqsebs Soris.<br />

maTi amocana iyo `ori tipis (kulturis) momavali gaerTianeba~,<br />

Cinuri da dasavluri werilobiTi niSnebis Sesabamisoba-<br />

Si moyvana, Zirebis povna CineTsa da egvipteSi, ar daeSorebinaT<br />

azia evropisagan 78 da a.S.<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis mkveTri Semobruneba<br />

bevrad ufro axali movlenaa. yvelaze ufro gamocdilebi<br />

aRar davoben `araevropuli literaturebis~ (SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

saerTaSoriso asociaciaSi gavrcelebuli<br />

Sesityveba) CarTvis aucileblobaze, araevropuli kulturebis<br />

wlidan wlamde ufro TvalsaCino gavlenasa da wonaze,<br />

universaluri literaturisadmi erTdroulad siRrmiseul<br />

da garegan (intensiur da eqstensiur) gaxsnilobaze. es<br />

damokidebuleba Cans TviT yvelaze tradiciul saxelmZRvaneloebSi,<br />

romlebic TavianT bolo gamocemebSi amas agreTve<br />

45


adastureben, magram zogjer mcire ukmayofilebac vlindeba:<br />

`amgvar gaxsnilobas sul aRar eyoleba mowinaaRmdege~. 79<br />

meore mxriv, roca amJamad ganixilaven am principis aRiarebis<br />

sakiTxs, kidev erTxel irkveva tradiciuli hipoTezebisa<br />

da meTodebis sruli ukmarisoba, iseve rogorc zogier-<br />

Ti mowonebuli gadawyvetilebisa. marTlac, SeiZleba Tu ara<br />

vaiZuloT komparativistebi, integralurad waikiTxon dasavleTis<br />

da aRmosavleTis literatura, rogorc pozitivisturi,<br />

aucilebeli winapiroba maTi gaTanabrebisa maTi erTiani<br />

gansazRvrebidan gamomdinare? am TvaslazrisiT `utopiurobis~<br />

braldeba savsebiT gamarTlebulia. problemis mogvarebis<br />

dasawyisi mocemulia ramdenime didi sinTezis magaliTze,<br />

romelic moicavs folklorul literaturebs (metadre zepirs):<br />

semiturs, afrikuls, indurs, polineziurs da a.S. 80 am<br />

doneze ufro advilad aRmosaCenia stereotipebi da Seqcevadoba,<br />

modelebi da invariantebi, literaturis mdgradi<br />

struqturebi. es is gzaa, romelsac komparativistebi ar gayvnen,<br />

radgan mas sWirdeboda adekvaturi Teoria da meTodologia,<br />

romelsac is savsebiT moklebuli iyo (da jer kidev<br />

moklebulia). amgvari komparativizmis yvelaze Ria da sazriani<br />

warmomadgenlebi diametralurad sapirispiro poziciaze<br />

dganan: isini aRiareben, logikuri debulebis saxiT, `literaturas,<br />

rogorc erTian fenomens, rogorc saerTaSoriso da<br />

intralingvistur erTobliobas~ da komparativistikis miznad<br />

Tvlian mis Seswavlas. 81 miuxedavad amisa, aravin zrunavs im<br />

meTodze, romelic Camosayalibebelia da misaRebia am miznis<br />

misaRwevad. igi aSkarad aRwerilobiTi (morfologiuri) da<br />

Teoriuli xasiaTisaa. Tu `universaluri literaturis~ da<br />

`literaturis~ gansazRvrebebi aRiarebulia alternatiulad,<br />

erTmaneTis Semcvlelad, urTierTSesaferisad, maSasadame<br />

cnobilad 82 da sabolood identurad, problema SeiZleba<br />

gadawydes mxolod `literaturis iseTi Teoriidan~ gamomdinare,<br />

romelic globalur realobas warmoadgens. misi sagani<br />

Seqmnilia msoflio literaturebis erTianobiTa da erTobliobiT,<br />

e.i. ubralod literaturiT, msazRvrelis gareSe. es<br />

daskvna warmoadgens im Teoriuli nagebobis saZirkvels da<br />

mTavar gasaRebs, romelic qvemoT unda avagoT.<br />

46


6. universaluri literaturis Teoriisken<br />

sakiTxavia, komparativizms Tavisi saxiT, rogoric is iyo<br />

aqamde, SeuZlia Tu ara SemogvTavazos namdvilad am problemis<br />

Sesaferisi gadawyveta, romelic, faqtobrivad, mas aRemateba<br />

da Tan Zalianac. `SedarebiTi literaturaTmcodneobis~<br />

dasabruneblad, anu misi mniSvnelobis aRsadgenad, Cvens wina-<br />

Se gadaSlili axali perspeqtivebis TvalsazrisiT, ver vxedavT<br />

sxva saSualebas, garda imisa, rom mivmarToT misi istoriuli<br />

tradiciis gansakuTrebul aspeqts; ufro zustad rom<br />

vTqvaT, unda mivmarToT tradiciuli koncefciis (iseTis, rogoric<br />

aris `universaluri literaturis istoria~) zogierT<br />

Teoriul niuanss, romelasc, Tu sworad wavikiTxavT, jer<br />

kidev SeuZlia daiwyos da gaaadvilos kidec literaturisadmi<br />

garkveuli Teoriuli midgoma. es imitom, rom Tu aris<br />

`universaluri literatura id est~ literatura~ da Tu am<br />

universalur literaturas anu literaturas aqvs istoria,<br />

literaturis (universaluris) istorias safuZvlad unda daedos<br />

ganmazogadebeli hipoTezebis garkveuli raodenoba,<br />

TvalsaCino an nagulisxmevi (eqsplicituri an implicituri).<br />

saqme exeba, upirveles yovlisa, TviT universaluri literaturis<br />

koncefcias (kvlevis upirates sagans), magram agreTve<br />

mraval sxva cnebas, rogoricaa `epoqebi~, `periodebi~, `mimdinareobebi~,<br />

`Janrebi~, `stilebi~ da a.S. yvelaferi es saWiroebs<br />

sammagi erTianobis mxedvelobaSi miRebas, romelsac<br />

qmnis sxvadasxva done: agebulebis, koncefciisa da terminologiis.<br />

es faqti aSkaraa. maSasadame, SeiZleba fiqri, daskvnebis<br />

gakeTeba, romlebic exeba literaturis Teorias, universaluri<br />

literaturis istoriis mixedviT, an mis gareSe.<br />

Tu SesaZlebelia daskvnebis gakeTeba `kulturis~ sferoSi,<br />

rac ase xSirad xdeba, ratom ar SeiZleba imaves gakeTeba<br />

`esTetikis~ TvalsazrisiT. maSasadame, arc `sinocentrizmi~,<br />

arc `evrocentrizmi~, 83 aramed, ubralod, integraluri, globaluri,<br />

ra Tqma unda, idealuri `universaluroba~, magram<br />

Teoriulad misaRebi.<br />

Cveni amocana aq ar aris universaluri literaturis istoriis<br />

koncefciis istoriuli aspeqtis Cveneba. sxvaTa Soris,<br />

es operacia nawilobriv wamowyebulia; arc imis mtkicebas<br />

vaprebT, rom literaturis istoria `ibadeba~ erTgvarad<br />

komparativistuli saxiT. kargad cnobilia: SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

pirveli an erT-erTi pirveli gansaz-<br />

Rvreba (1854) aris swored `SedarebiTi literaturuli istoriis~<br />

gansazRvreba (vergleichende Literaturgeschichte), 84 formulire-<br />

47


a, romelsac didi momavali eqneba mas Semdeg. Cveni azriT,<br />

ufro mniSvnelovania ori mTavari cnebis dakavSireba (an<br />

gancalkeveba), romlebic gaTamaSebulia germanuli sityvis –<br />

allgemeine-s semantikaSi. es aris, erTi mxriv, msoflios literatura<br />

(Literatur der Welt), romelsac albaT sjobia davarqvaT<br />

`zogadi literatura~ (allgemeine Literatur) da Weltliteratur goeTes<br />

gagebiT (erTi an mravali erovnuli literatura, romelic<br />

gaxsnilia gacvlisTvis, urTierTgavlenebisTvis da a.S.). 85<br />

maSasadame, sruli da zusti gansazRvreba iqneboda allgemeine<br />

Weltliteratur, gamoTqma, romelic faqtobrivad, Literatur-is tolfasia<br />

(da imaves niSnavs). ase rom, istoriaze an am `universaluri<br />

literaturis~ aRweraze gadasvla niSnavs Tavdapirvelad<br />

literaturis gansazRvrebis problemis gadawyvetas, Semdeg<br />

ki literaturis Teoriis gansazRvras.<br />

aseTi unda iyos universaluri literaturis pirveli<br />

namdvili istorikosebis azri, romlebic, sxvaTa Soris, am<br />

literaturis erTianobis pivel Teoretikosebs Soris arian.<br />

es literatura xom miCneulia erTsa da imaved dasavleTsa<br />

da aRmosavleTSi. fridrix Slegelis magaliTi naTlad adasturebs<br />

amas. misi TvalsazrisiT, saqme ar exeba mxolod civilizebuli<br />

xalxebis literaturebis raodenobrivi jamis warmodgenas,<br />

rogorc `didi mTlianobisa` (ein grosses Ganzes), aramed,<br />

agreTve, rogorc struqturuli da formiseuli erTianobis<br />

warmodgenas (ein einzigen innigverbundenen Gebäude und Gebilde), 86<br />

rac kargad metyvelebs mis globalur koncefciaze literaturis<br />

Sesaxeb.<br />

zogadad Tu visaubrebT, yovelTvis (da es xdeba XVIII<br />

saukunidan), roca universaluri literaturis istoria ir-<br />

Cevs istoriul, sivrciT da esTetikur kategoriebs, is kars<br />

uRebs samomavlo ganzogadebas sakiTxisadmi midgomis erT an<br />

meore doneze. pirvel klass (istoriuls) ekuTvnis ukiduresad<br />

farTo da gamaerTianebeli koncefciebi, rogoricaa `klasikuri~<br />

da `Tanamedrove~ literatura. meore klass (geografiuls)<br />

ekuTvnis `aRmosavluri~, `evropuli~ literaturis<br />

koncefciebi da a.S. mesame klass (yvelaze mniSvnelovans) –<br />

`romantikuli~, `popularuli~, `primitiuli~ literaturis<br />

koncefciebi da a.S. kidev ufro `Teoriulia~ iseTi koncefciebi,<br />

rogorebicaa, `mxatvruli literatura~, `schöne Literatur~,<br />

`natifi xelovneba~, poeziis CaTvliT; es koncefciebi erTsa<br />

da imave princips emorCileba. yvelaferi es, cxadia, kargad<br />

aris cnobili, albaT, garda im didi masalisa, romelic nagulisxmevia<br />

(garda implikaciebisa). es imitom, rom, `mTeli poeziis~<br />

(ogni poesie) istorias qmnian ise, rogorc kvadrio, an<br />

48


`literaturuli movlenebisas~ (le vicende della letteratura) ise, rogorc<br />

denina, an, kidev, `poeturi xelovnebis zogad istorias`<br />

(allgemeine Geschichte der Dichtkunst, 1776), 87 yvela es warmmarTveli<br />

idea (poezia, literatura, xelovneba, poetika) pirdapir an<br />

iribad aris garantirebuli, gansazRvruli, damtkicebuli.<br />

kidev metic: es ideebi warmoadgenen garkveuli esTetikuri<br />

azrovnebis sistemis, met-naklebad SemuSavebuli literaturis<br />

Teoriis nawils. marTlac, aq aris literaturis Teoriis<br />

preistoria an Sesavali. misi Teatraluri rampa aris<br />

swored universaluri literaturis istoria misi maxasiaTebeli,<br />

aRmosavlur-dasavluri komparativizmis CaTvliT. amgvari<br />

dakvirveba, sxvaTa Soris, ar gamorCenia XVIII saukunis<br />

aRmosavluri kvlevebis didi pioneris gamWriaxobas: es gaxlavT<br />

uiliam jounzi. misTvis aRmosavluri literaturebis<br />

kvleva `xsnis axal da vrcel sferos gansjisaTvis, spekulaciisaTvis~.<br />

miT ufro, rom amgvari azrebi Suqs hfens literaturis<br />

arss, identobas (`erTi da imave saxeebis gameoreba~,<br />

`msgavsebani~). 88 msgavsi pozicia gamoCnda herderTan, romlis-<br />

Tvisac, magaliTad, ebrauli poeziis suliskveTeba biZgs aZlevs<br />

`poeziis zogad ganxilvas~ (allgemeine Betrachtung über die<br />

Poesie). 89 amgvarad, literaturis didi Teoriuli sinTezis gza<br />

gaxsnilia.<br />

man kidev unda gaiaros ori TvalsaCino etapi: pirvel<br />

rigSi moqceva (konversia), ase vTqvaT, literaturis (universaluris)<br />

istoriis STanTqma literaturis Teoriis mier. aqedan<br />

gamomdinareobs am ori mcdelobis identifikacia: literaturis<br />

Teoria Camoyalibebulia misi sakuTari istoriiT da<br />

piriqiT. am Teziss eqneba warmateba hegelis did sistemaSi,<br />

magram is ukve Cans da Zalian naTlad, fridrix SlegelTan, 90<br />

germaniaSi, J.J. amperTan safrangeTSi. 91 meore mxriv, xdeba gadasvla<br />

poetikisaken, romelsac ar gaaCnia sazRvrebi da romlisTvisac<br />

poeziis `universaluroba~ unda gadaizardos `namdvil<br />

universalur sistemaSi~ TviT imave Slegelis sityvebis<br />

Tanaxmad (Ath. Fragm., 434: das wahre Weltsystem der Poesie). ase rom,<br />

vTqvaT, met-naklebad `kosmiuri~ harmonia `kanonebiTurT~ da<br />

a.S. am or princips SeiZleba mohyves `Teoria~, `filosofia~<br />

an `wminda poetika~ (Ath. Fragm. 252), romlis mxolod erT Tavs<br />

da erT fragments Seadgens `mecniereba evropuli literaturis~<br />

Sesaxeb.<br />

aRniSnuli viTareba rogor gagrZelda, es kargad aris<br />

cnobili: literaturuli esTetika TandaTanobiT xdeboda<br />

mxolod Teoriuli (spekulaciuri), Semdeg `pozitiuri~, masSi<br />

ramdenime iniciativam poetikurma, `komparativistulma~ (kari-<br />

49


eri) an `istoriulma~ (veselovski), ver hpova gagrZeleba.<br />

`universalur literaturaze~ dafuZnebuli literaturis<br />

gansazRvrebis Teoriuli gadawyveta kvlav ver xerxdeba, miuxedavad<br />

aSkara Tu Sefaruli moTxovnisa. es mdgomareoba<br />

ucvleli darCa Cvens dromde. viciT, rom komparativistikaSi,<br />

romelic ormagad `istoriulia~, rogorc meTodologiuri<br />

mimarTuleba da rogorc daTariRebis wyaro, Weltliteratur miCneulia<br />

sxvadasxva literaturis raodenobriv jamad, romelic<br />

zogjer aRiqmeba `kanonikuri~ xarisxis matareblad (`didi<br />

wignebi~), magram Tan axlavs Zlieri javSani Teoriis an literaturuli<br />

`sistemis~ winaaRmdeg, rac aqedan gamomdinareobs.<br />

zemoT aRniSnulidan gamomdinare, miT ufro mniSvnelovani<br />

iqneba yoveli gaxsna `SedarebiTi poetikis~ mimarTulebiT,<br />

romlis aTvlis wertilia `universaluri literatura~<br />

– erTaderTi operatiuli gamonaTqvami dRemde. aq gabatonebulia<br />

farTod gaSlili evropuli foni. `ganazogadeben”, magram<br />

mxolod ramdenime didi dasavluri literaturis safuZvelze:<br />

arkveven SesaZlebelia Tu ara `sinTezuri` zogadi poetika,<br />

magram wyaroebi isev eTnocentruli 92 rCeba. miuxedavad<br />

amisa, xvdebian, rom namdvili `SedarebiTi poetika~ ar SeiZleba<br />

iyos Semofargluli erovnuli sazRvrebiT, arc evropuli<br />

poetikuri `korpusiT”, piriqiT, is unda iyos `universaluri<br />

poeziis berketi”. 93 aqedan modis alterenativa: `Komparatistik~<br />

an `Absolutistik~ (= literaturis Teoria, Literatur Kunde,<br />

`gramatologia~ da a.S.)? 94 sanatrel mTavar gasaRebad rCeba<br />

kvlav infrastruqturis problemis mogvareba da misi amosavali<br />

wertili.<br />

am mxriv etiamblis pozicia aris yvelaze ufro Sedegiani,<br />

radikaluri da naTeli. didi xania ukve, rac is ganuwyvetliv<br />

acxadebs, rom arsebobs „...istoriuli SedarebiTi literaturaTmcodneoba,<br />

diaxac, magram aris agreTve da metadre,<br />

SedarebiTi esTetika...~ 95 erovnuli literaturebis `SedarebiTma~<br />

Seswavlam, romelTa erToblioba qmnis universalur<br />

literaturas, `sabolood literaturisagan zogadi literaturis<br />

Camoyalibebis saSualeba unda mogvces~. 96 yvelaferi<br />

kidev erTxel TamaSdeba am ormag doneze: Teoria da praqtika.<br />

kvlav ismis kiTxvebi: gana saWiroa `SedarebiTi literaturaTmcodneobis”<br />

gardaqmna mecnierebad literaturis Sesaxeb,<br />

romlis sagania `es umaRlesi literaturuli erTeuli: Weltliteratur?~.<br />

97 komparativistebi gauTaveblad usvamen erTmaneTs SekiTxvebs,<br />

zogjer dakompleqsebuli arian, zogjer SeSfoTebuli<br />

am amocanis winaSe, romelic logikurad avlens Tavis<br />

Zalas, magram awydeba mTeli maTi saqmianobiT gamowveul ba-<br />

50


ierebs. ar aris gasakviri, rom garda ramdenime principuli<br />

SeTanxmebisa, gadamwyveti nabiji jer ar gadadgmula. sakiTxi<br />

kvlav rCeba dRis wesrigSi bevri kiTxvis niSniTa da orWofobiT,<br />

isic im SemTxvevaSi, Tu saqme ar exeba, ubralod,<br />

wminda uars...<br />

aTiode welia, miuxedavad zemoT aRniSnulisa, garkveuli<br />

konsensusi gamoCnda. `SedarebiTi esTetika~, saerTo jam-<br />

Si, Tu praqtikad ara, SesaZleblobad mainc aris aRiarebuli.<br />

mas zogadi esTetikisagan ganasxvavebs is faqtori, rom `misi<br />

kriteriumebi gamomdinareoben nawarmoebTa yvelaze didi er-<br />

Tobliobidan, rac ki SesaZlebelia~. imavdroulad “igi ar eyrdnoba<br />

mxolod erTi qveynidan, erTi istoriuli periodidan,<br />

erTi civilizaciidan aRebul magaliTebs...“. 98 maSasadame, xelmeored<br />

vubrundebiT `universalizmis” Teziss, amjerad, mTeli<br />

pasuxismgeblobiT. misi momxreebi ekuTvnian komparativistebis<br />

bolo talRas da amitomac zogjer moiTxoven `universaluri<br />

literaturis~ `saerTo poetikas~, zogjer `Weltliteratur-is<br />

zogad sinTezs~, an kidev `mTeli literaturis~ Teorias.<br />

99 es Tanxvedra (konvergencia) niSandoblivia. argumentacia,<br />

sazogadod, ori mimarTulebiT midis: 1) wamoayeneben erT<br />

udavo koncefcias (`universaluri literatura~), romelic<br />

miCneulia damtkicebulad; am koncefciis Sesabamisi erovnuli<br />

nimuSebi mxolod damxmare xasiaTs unda atarebdes;<br />

2) gvTavazoben aseve, rom arsebobs `universaluri literatura~,<br />

magram amis damtkiceba moiTxovs aRwerilobiT da<br />

analitikur mimoxilvas da am mimoxilvam aucileblad unda<br />

`gaiaros~ aRmosavleT-dasavleTis gzaze.<br />

sxvaTa Soris, aRmosavluri literaturebis komparativizmis<br />

horizontze gamoCena gadaiqca am disciplinis ganaxlebis<br />

brwyinvale nimuSad, romelic moiTxovs amave Targze<br />

gamoWril, Sesabamisi ganzomilebis Teorias. Tundac am orientacias<br />

erqvas `kulturuli fardobiToba (relativizmi)~, 100<br />

an ufro zustad da ubralod – `literaturuli kritika, romelic<br />

universalurobisaken miiswrafis”, 101 mTavaria is, rom<br />

monacemebi, kategoriebi da `aRmosavluri~ literaturuli<br />

Teoriebi sul ufro metad aris miRebuli ara marto rogorc<br />

TavisTavad SesaZlebeli da moqmedi, aramed amave dros Sesadareblad<br />

vargisi da sabolood, msgavsebis niSniT aRbeWdili<br />

– homologiuri movlena. es imas niSnavs, rom maTi `universaluroba~,<br />

rac maTive literaturebis savsebiT aRiarebuli<br />

universalurobis gagrZelebaa, mwyobrSi mihyveba sayovel-<br />

Taod miRebul literaturis Teoriebs. am sferoebis dapirispireba<br />

arsebiTad gadaizrdeba ormag operaciad: jer erTi,<br />

51


ormxriv Sesworebebad, iseTi empiriuli faqtebis safuZvelze<br />

Setanil Sesworebebad, rasac SeuZlia principis Secvla orive<br />

mimarTulebiT, 102 meore saxis operacia gulisxmobs sxvadasxva<br />

identobis dadgenas, romelic mniSvnelovani maxasiaTebelia.<br />

magaliTad, SeiZleba aRmovaCinoT erovnulisa da<br />

universaluris literaturuli mimarTeba (erovnuli/universaluri),<br />

romelic TvalsaCinod aris gadmocemuli IX saukunis<br />

iaponur kritikul teqstebSi; es aris `sacdeli da formalisturi~<br />

periodi iaponur literaturaSi da a.S. 103 CineTSi<br />

aris `primitivizmi~, romelic axlos dgas evropulTan, maSin<br />

rodesac Cinuri Teoriebi narativsa da istoriografiaSi `gamosadegia<br />

universalur doneze~. 104 msgavsi cdebi unda Catardes<br />

arabuli poeziis mimarT 105 da a.S.<br />

aseve unda aRiniSnos, rom tolobis niSani komparativizms,<br />

universalur literaturasa da literaturis Teorias<br />

Soris gavlebulia, agreTve, aRmosavleTis komparativistebis<br />

mier maTi dasavleli kolegebis amave qmedebis paralelurad.<br />

maT universalistur midrekilebas aqvs, sxvaTa Soris, ideologiurad<br />

Zalian zusti motivacia. masSi mudmivad xazgasmulia<br />

sami idea: `mTeli literatura~ (mis erTobliobaSi)<br />

damokidebulia istoriulad gansxvavebul pirobiT formebze;<br />

`literaturis Teoria aucileblad emyareba erTze met literaturas;<br />

amieridan literaturis Teoria ganuyoflad aris<br />

dakavSirebuli komparativistuli meTodebis gamoyenebasTan~. 106<br />

zemoT aRniSnulze Tanxmoba farTod aris gaziarebuli,<br />

axla isRa dagvrCenia, ufro konkretulad da meTodurad ganvsazRvroT<br />

es sami sfero; unda moiZebnos agreTve maTi Seer-<br />

Tebis Teoriuli safuZveli. eWvs aRar iwvevs, rom mTeli<br />

msoflios literaturebi qmnian erTobliobas, romelsac<br />

hqvia, ubralod, `literatura~ da es `erToblioba~ moiTxovs<br />

ganxilvas da xelmeored gansazRvras. Tu es arsebiTi Tviseba<br />

mravalgzis iyo dadasturebuli warsulSi, araferi gviSlis<br />

xels, rom kidev erTxel CamovayaliboT sxvagvarad. bolos<br />

gvinda vTqvaT, rom am safuZvelzea SesaZlebeli da swored<br />

am safuZvelze unda arsebobdes literaturis Teoria an WeSmaritad<br />

universaluri poetika, romelsac SeimuSaveben sinqronulad,<br />

`universaluri literaturis~ Sesaxeb codnis gafarToebasTan<br />

erTad.<br />

52


III<br />

literaturis Teoria<br />

Cveni Tezisi literaturis komparativistuli Teoriis<br />

Sesaxeb ukve sakmaod motivirebuli gveCveneba imisaTvis, rom<br />

axla pirdapir gadavideT mis ganxilvaze. miuxedavad amisa,<br />

Cven ar ugulvebelvyofT amgvari wamowyebis siZneleebs, rac<br />

ukve aRvniSneT (gv. 15); magram gvjera, rom SeiZleba naTlad<br />

ganvsazRvroT aramarto literaturis komparativistuli Teoriis<br />

zogadi arsi, am problemis nebismieri komparativistuli<br />

gadawyvetis pirobebi, aramed amasTanave, arsebobs misi<br />

ganxorcielebis `teqnikuri~ SesaZlebloba. mokled gavixsenoT<br />

Cveni amosavali wertili: 1) saerTo azris Tanaxmad, literaturis<br />

komparativistul Teorias aqvs Tavisi specifika,<br />

Tavisi daniSnuleba da damoukidebeli saboloo mizani. 2) es<br />

Teoria unda aigos sakuTar tradiciaze dayrdnobiT, mavne<br />

meqanikuri gadaxvevebis gareSe, romlebic momdinareobs ama<br />

Tu im kulturuli gamocdilebidan. is ar unda imeorebdes<br />

romelime `Tanamedrove Teorias~, magram ar aris gamoricxuli<br />

zogierTi aucilebeli da sasargeblo kavSiri, monacemTa<br />

Sepirispireba Tu gavlena. 3) literaturis Teoriis sagania<br />

literatura, romlis statusi emTxveva `universaluri literaturis~<br />

statuss: yvela literaturis erTianoba.<br />

marTlac, Tu integraluri literaturuli erToba amgvarad<br />

aris agebuli, ra unda iyos imaze normluri da logikuri,<br />

vidre saubari, ubralod, sakuTriv `literaturaze~ da<br />

universaluri literaturis (saxeldobr, yvela literaturis<br />

erTobliobis) gaTanabreba `literaturasTan~ yovelgvari specifikis<br />

gareSe? arsebobs mxolod `erTi poezia, erTi literatura,<br />

romlis Sedarebac SeiZleba yvela epoqaSi~ da es<br />

literatura, rogorc `zogadi~ movlena, aris mxolod literatura<br />

(just literature 1 itself, all literature). es gamonaTqvamebi ukve<br />

Sablonad 2 iqca. es aris SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

Teoriis mTavari gasaRebi, misi ZiriTadi koncefcia, misi warmmarTveli<br />

idea, rom bolos da bolos SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

icvleba Sinaganad. sabolood SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneoba niSnavs, ubralod, literaturis Seswavlas<br />

yovelgvari enobrivi gansxvavebebis gareSe, literaturis<br />

agebulebis, universalurobis da stabilurobis koncefciaze<br />

dayrdnobiT.<br />

yvela am hipoTezas didi Sedegebi mosdevs:<br />

53


1. komparativistuli wanamZRvrebi<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis Cveulebrivi naSromebi<br />

momdinareobs literaturuli Teoriidan, romelic Sem-<br />

Txvevebis umravlesobaSi implicituria da masSi aSkarad<br />

aris evrocentrizmis, eTnocentrizmis wili. saqme exeba am<br />

mdgomareobis `moSlas~ da eqsplicituri literaturis Teoriis<br />

SemuSavebas, romlis Sinaarsi iqneba zogadi, e.i. universaluri<br />

da ormagi safuZvliT: a) sayrden da sakontrolo<br />

wertilad unda hqondes literaturebis erToblioba im meTodis<br />

mixedviT, romelic dasazustebelia; b) miznad isaxavs<br />

iseTi literaturis Teoriis an Teoriuli sinTezis Seqmnas<br />

mainc, romliTac SeiZleba naTlad gamoCndes saboloo saxis<br />

literaturis agebuleba da sistema, misi morfologia da fenomenologia,<br />

mokled literaturis esTetika da `arsi~ (ubralod,<br />

itself da a.S.).<br />

samagierod, rac TvalSi gvxvdeba SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

Tanamedrove mdgomareobaSi, es aris Zalian<br />

aSkara kontrasti universaluri literaturis, rogorc movlenis,<br />

Teoriul aRiarebas, ase vTqvaT, misi momxreebis garkveul<br />

`universalistur~ miswrafebasa da am universalur<br />

literaturaze morgebuli literaturis Teoriis naklebobas<br />

Soris: ar arsebobs yvela cnobili saerTo faqtis gaerTianebis<br />

mcdeloba, romelsac SeuZlia warmoSvas literaturis<br />

kargad dasabuTebuli koncefcia da Semdeg literaturis<br />

Tanmimdevruli Teoria.<br />

cxadia, rogorc yovelTvis, arc winamorbedebis da Sexebis<br />

wertilebis nakleboba igrZnoba, magram sakvanZo sakiTxi,<br />

romelic or safexurad moqmedebas moiTxovs, aseTia: 1) universaluri<br />

literaturuli istoriidan `universaluri literaturis<br />

Teoriaze~ gadasvla (Weltliteratur Wissenschaft), `universaluri<br />

literaturis mecnierebaze~ (Wissenschaft von der Weltliteratur),<br />

im operaciaze gadasvla, romelic araerTgzis gauTvaliswinebiaT<br />

3 da 2) es `Teoria~, zemoT mocemuli da komparativizmis<br />

tradiciuli saxeldebis mimarT yvelaze adekvaturi<br />

etiketis mixedviT, ubralod, gavuTanabroT literaturis Teorias,<br />

rogorc aseTs, rac jer ar gakeTebula. aRiareben universaluri<br />

literaturis arsebobas, magram jer ar aRiareben<br />

(universaluri) literaturis Teorias.<br />

komparativizmidan literaturul esTetikaze Sedegiani<br />

gadasvla, sabolood da srulad xdeba mxolod am stadiaze;<br />

es procesi sakmaod gviandeba, radgan SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

programuli sinTezi iwyeba pirveli statia-<br />

54


manifestebidan, romlebic daiwera XIX saukunis bolo aTwledebSi.<br />

am periodamde ganixilavdnen mxolod literaturis<br />

istoriuli da socialuri evoluciis zogad kanonebs.<br />

esTetikuri kanonebi, rodesac maTi arseboba mxedvelobaSi<br />

iyo miRebuli, mxolod igulisxmeboda. Zalian iSviaTad Riad<br />

(ufro metad SemTxveviT) laparakobdnen `xelovnebasa da literaturaSi~<br />

kanonebis arsebobaze. 4 amis Sedegad, `kanonis~<br />

koncefcia daviwyebul iqna, SemorCa mxolod da nayofi gamoiRo<br />

ganmazogadebelma da universalurma elementma;5 es ukanaskneli<br />

TiTqosda amzadebda niadags Teoriul-esTetikuri<br />

naadrevi ganzogadebisTvis (eqstrapolaciisaTvis). `istoriul<br />

poetikasTan~ (am axali fazis pirveli stadia), cxadia, yvelaze<br />

axlos dgas renani, roca is aqebs vulfs imisaTvis,<br />

rom `man erTi da imave kanonebiT axsna homerosi da „ramaiana“,<br />

„nibelungebi“ da „Sah-name“, „romansebi sidze“, sagmiro<br />

poemebi, Sotlandiuri da skandinaviuri sagmiro simRerebi”. 6<br />

`SedarebiTi poetikis~ proeqtis qmediToba da upiratesoba<br />

(saxeldobr, etiamblis proeqtisa) kidev ufro naTlad<br />

Cans, Tu mas SevadarebT winamorbed iniciativas, dawyebuli<br />

franguli yaidis SedarebiTi literaturaTmcodneobidan. es<br />

ukanaskneli travmirebuli iyo lansonizmiT (cudad gagebuli<br />

lansonozmiT) da pozitivizmiT, romlebmac frTebi Seukveces<br />

yovelgvar Teoriul aRmafreanas. miuxedavad amisa, ukve gauCndaT<br />

winaTgrZnoba, rom SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

ar aris wminda da martivi `filologia~ da maSasadame, manac<br />

unda dasvas sakuTari Tavis winaSe `Teoriuli sakiTxebi da<br />

zogadi problemebi~. 7 ramdenime aTwleulis Semdeg, Sedarebi-<br />

Ti literaturaTmcodneoba moiTxovs ganzogadebas, universaluri<br />

literaturis sinTezsac ki.<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneoba miubrunda literaturis<br />

gansazRvrebas da gamococxlda `ganzogadebisaken Zlieri<br />

miswrafebiT~. 8 maSasadame, udavoa, rom am programam gamoiwvia<br />

garkveuli principis aRiareba. am aRtyinebiT miaRwies<br />

naTeli da zusti poziciebis dakavebas: SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

warmoadgens gansakuTrebuli xasiaTis sagans,<br />

romelic Sua gzazea literaturis istoriasa da literaturis<br />

Sesaxeb mecnierebas Soris. sxvaTa Soris, is Tanda-<br />

TanobiT eufleba literaturul Teorias. 9 da mainc, Tanamedrove<br />

franguli komparativizmis saxelmZRvanelo, Tundac is<br />

aRiarebdes `literaturuli filosofiis~ kanonierebas da<br />

komparativisti miaCndes `ganzogadebaTa specialistad~, 10 faqtobrivad,<br />

ar asaxavs araviTar zust gadawyvetilebas, arc<br />

erT kargad gansazRvrul mizans.<br />

55


anglosaqsuri komparativizmis globaluri mimoxilva<br />

saSualebas gvaZlevs Tvali mivadevnoT erTgvar vardnas (involucias),<br />

did daSorebas, yovel SemTxvevaSi, zogierT orientirsa<br />

(ukve XIX saukuneSi naCvenebs) da momdevno komparativistul<br />

mimdinareobas Soris (ase vTqvaT, baldensperjerkares<br />

tipis, cocxlebs rom ar SevexoT). posnetis mier Semo-<br />

Tavazebul evolucionizms, sul cota, Semdegi upiratesoba<br />

hqonda: komparativizmis safuZvelze SemuSavebuli misi `kanonebi~,<br />

an e.w. `kanonebi~ miesadageboda literaturas (da mis<br />

evolucias) 11 rogorc unitarul, universaluri koncefciiT<br />

da principebiT marTul fenomens; es perspeqtiva Semdeg daikarga.<br />

miuxedavad imisa, rom is Zalian sakamaTo iyo, mainc<br />

gvTavazobda literaturis globalur `Teorias~. meore winamorbedi,<br />

aseve miviwyebuli, Carlz Consi Sekfordi, romelic<br />

laparakobda agreTve `kanonebze~. misi mosazrebebi ufro na-<br />

Teli iyo, radgan iTvaliswinebda `yvela drois erTi da imave<br />

universalur principebs~, `literaturis filosofias~, SemuSavebuls<br />

komparativituli gziT. 12 amerikuli literaturaTmcodneobis<br />

pirveli Jurnalis programa, Tavis mxriv, gulisxmobda<br />

literaturis komparativistul Teoriebs da cdilobda<br />

literaturis Teoriisa da kritikisaken mimarTuli<br />

sferos Semofargvlas. 13<br />

yvelaferi, rac xdeba Semdeg, ZiriTadi monaxazis saxiT<br />

imeorebs im mcdelobas, romelic TandaTan saerTo gaxda komparativistTa<br />

jgufisaTvis: mowodebebi, dabejiTebiT moTxovnac<br />

ki imisa, rom `RmoaCinon yoveli literaturis miRma mdebare<br />

zogadi kanonebi~, 14 eraturis `ogadi principebi~ magram<br />

laparakoben yovelgvari Teoriuli gegmis gareSe, romelic<br />

am survilis gansaxorcieleblad aris saWiro. sibejiTe, romliTac<br />

ubrundebian aRniSnul sakiTxs, mowmobs, rom tradiciuli<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis dro amoiwura, Tanamedrove<br />

komparativistuli azrovneba ara marto egueba da<br />

Rebulobs literaturis Teorias, aramed daJinebiT moiTxovs<br />

mas. komparativistikaSi dasaSvebad miiCneven, rom es disciplina<br />

SeiZleba ukeTes poziciaSi aRmoCndes, sxva dargebTan<br />

SedarebiT, `literaturis zogadi Seswavlis~, literaturis<br />

zogadi Teoriis~ amosawyebad, raTa gaxdes `yovelgvari literaturis<br />

Teoriis mTavari laboratoria~. 15<br />

es gadawyvetileba mniSvnelovan mxardaWeras poulobs<br />

ara marto anglosaqs 16 komparativistebs Soris, aramed agreTve<br />

germanel komparativistebs Sorisac, romlebic eyrdnobian<br />

bevrad ufro mniSvnelovan filosofiur da esTetikur tradicias.<br />

igi TavisTavad airekleba iseT koncefciebSi, rogo-<br />

56


icaa: `yvela drois poeziis Sinagani erTgvarovneba~ da poezia,<br />

rogorc `Taurfenomeni~ (Urpoesie); Tezisi, romelic erTdroulad<br />

exeba Weltliteratur-s¹7, `literaturuli Semoqmedebis<br />

TviT bunebas~, literaturas, rogorc `absoluturs~ da `totalurs~<br />

(Eine Literatur ist keine Literatur) an literaturis uamravi<br />

formis `fundamentur erTobas~, aseve `erT da ganuyofel<br />

literaturas~, mxatvrulad da istoriulad ganuyofels, 18<br />

mTlianad gankuTvnils `literaturis zogadi TeoriisaTvis.”<br />

(Allgemeine Literaturwissenschaft). 19 am rwmenas Zalian axlos mivyavarT<br />

zogierT ideasTan, romelic CvenTvis Cveulebrivia.<br />

miuxedavad garkveuli dogmatizmisa da sqematurobisa,<br />

ideebis urTierTgavlenas ganuxrelad mivyavarT msgavs gadawyvetilebamde<br />

aRmosavleT evropaSic. amosavali wertili, misi<br />

erT-erTi saukeTeso gamonaTqvamis mixedviT, aris universaluri<br />

literaturis `istoriuli, ideologiuri da mxatvruli<br />

evoluciis Zireuli erTianoba~. 20 swored amaSi mdgomareobs<br />

`literaturis adekvaturi koncefciis~ dakanoneba, `literaturis<br />

zogadi problemebis~, `literaturis imanenturi kanonebis~<br />

aRmoCena. mokled, `literaturis Teoriis~ aRmoCena.<br />

mas aqvs unari SemogvTavazos `erTiani~ (unitaruli) koncefcia<br />

`literaturuli Semoqmedebis integralurobaze~, daadginos<br />

`literaturis universaluri Tvisebebi~, safuZveli Cauyaros<br />

zogad mxatvrul ideals da msoflio literaturis es-<br />

Tetikur RirebulebaTa sistemas, warmoaCinos `universaluri<br />

literaturis mxatvruli saxe~. 21 bolos vityviT, rom rekomendacias<br />

winaswar uweven `universaluri literaturis zogad<br />

konspeqts~, romelic eyrdnoba yvela `Sedevrs~. 22<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis mier `poetikis aRmoCenis<br />

TariRi aseve Soreulia: is Tavidanve mosdevs komparativistikas.<br />

misi tradiciuli mniSvnelobebidan ori mainc<br />

(literaturis Teoria da literaturis normatiuli kodi) Seesabameba<br />

komparativizmis yvelaze `klasikur~ mniSvnelobas.<br />

erTi mxriv, samarTlianad aRniSnaven, rom wminda erovnuli<br />

`poetika~, mxolod erTi erovnuli literaturidan gamomdinare,<br />

SeuZlebelia da `mecniereba literaturis Sesaxeb~ yovel-<br />

Tvis iyenebda `komparativistul~ meTodebs, rodesac cdilobda<br />

`zedrouli esTetikuri sistemis Seqmnas, romelic dafuZnebuli<br />

iyo literaturuli Janrebis saerTo faqtorebze,<br />

formalur kanonebze~. 23 meore mxriv, imedi aqvT, rom `esTetikuri<br />

kanonebis~ msgavsad ganaaxleben, magaliTad, dramatuli<br />

Janris kanonebsac. 24 es sakmaod sakamaTo normatiuli orientacia,<br />

ekuTvnis agreTve etiambls: `roca momzadebuli eqnebaT<br />

sakuTari poetika, komparativistebi SeZleben daexmaron<br />

57


adamianebs yvelaze naklebad yalbi faseulobebis SerCevaSi,<br />

ufro sarwmunos uqonlobis gamo. 25 Tundac `poetikis~ yvelaze<br />

aqtualur gansazRvrebebsa da programebSi ar iyos komparativizmis<br />

araviTari xseneba, 26 es ar cvlis saqmis viTarebas;<br />

komparativizmis poetikasTan SeerTeba uzrunvelyofilia<br />

TviT misi Teoriuli miznebiT. yvelaze gamocdili poetikosebis<br />

msgavsad, agreTve literaturis Teoriis momxre komparativistebi<br />

cdiloben SeimuSaon sqemebi da kategoriebi nebismieri<br />

literaturuli diskursis struqturaze mosargebad,<br />

Tundac `literaturulobis~ Sesaferisad. rusi formalistebisagan<br />

gansxvavebiT, romlebic erTmaneTs aSorebdnen `komparativistul<br />

poetikas~ (an istoriuls) da `Teoriul poetikas~,<br />

27 Cven migvaCnia, rom es ori sfero ara marto avsebs,<br />

aramed erwymis erTmaneTs, bolo analizis Tanaxmad. am sakiTxs<br />

davubrundebiT.<br />

2. literaturis Teoriis statusi<br />

rogoria zustad literaturuli Teoriis statusi im<br />

komparativizmis TvalsazrisiT, romelic Cven ganvsazRvreT?<br />

sazogadod, `Teoria~ gulisxmobs inteleqtualuri wyobis or<br />

tips: 1) farTo mniSvnelobiT: meToduri da sistematuri koncefcia<br />

codnisa da kvlevis sferoSi, axsna-ganmartebiTi an<br />

aRwerilobiTi xasiaTis, romlis mizania obieqturi codna da<br />

kontroli (`politikuri Teoria~, `valutis Teoria~); 2) viwro<br />

mniSvnelobiT: mecnieris an filosofosis Tezisi an savaraudo<br />

koncefcia, romelic exeba sadavo sakiTxs (`darvinis<br />

Teoria~). literaturis Teoriebi, cxadia, moergeba orive situacias,<br />

magram termins saxeli Seulaxa `mecnieruli~ an<br />

`logikuri~ Teoriis cnebis didma prestiJma, romelic miCneulia<br />

erTaderT qmediT an `Tanamedrove~ cnebad.<br />

aqve unda davazustoT: literaturis Teoria (komparativistuli)<br />

ar eswrafvis logikur-maTematikuri an zusti statusis<br />

miRebas. amis mizezi sakmaod martivia: misi sagani (`literatur~)<br />

gverds uvlis yovelgvar `mecnierul~ midgomas, am<br />

terminis Tanamedrove kategoriuli mniSvnelobiT. kategoriul<br />

mniSvnelobas aqvs Tavisi gamarTleba sakuTari wyaroebis<br />

doneze, magram literaturas ar aqvs da es termini (literatura)<br />

ar gansazRvravs logikuri arsis mqone realobas.<br />

ase rom, maincdamainc ar erideba gamanadgurebel braldebas,<br />

romlis mixedviTac is aris `winaremecnieruli~ an `mecnieruli~<br />

da rac ar unda iyos, literaturis Teorias ar SeuZlia<br />

win gauswros misi sagnis mocemulobas: 1) romlis koefici-<br />

58


entic Sefasebulia, rogorc ganusazRvreli, upirveles yovlisa,<br />

gamomdinare misi gansazRvrebis wesidan, ise rogorc<br />

misi aRqmis maneridan (`gemovneba~, `emocia~, `eniT uTqmeli~<br />

da a.S.); 2) romelic arasodes aris `sruli~, romelic `Tvi-<br />

Ton iqneba~ yovelTvis da romlis cvalebad kanonebs sWirdeba<br />

axsna; 3) arasodes SeiZleba misi mTlianad dadastureba an<br />

Semowmeba logikuri an epistemologiuri xasiaTis mkacr pirobebSi,<br />

rasac moiTxovs mecnieruli eqsperimenti. es niSnavs,<br />

rom literaturis logikuri Teoriebi, faqtobrivad, bolomde<br />

arasodes Seesabameba sinamdviles, romelic mouxelTebelia.<br />

am mkacri Tvalsazrisis mixedviT Tu vimsjelebT, ar arsebobs<br />

28 (da arasodes iarsebebs) literaturis namdvili `mecnieruli<br />

Teoria~, radgan misi kriteriumebi am SemTxvevaSi araadekvaturia<br />

29 da misi statusi ar SeiZleba iyos wminda logikur<br />

kanonebTan asimilirebuli. 30 meore mxriv, arc `tradiciul~<br />

da `Tanamedrove~ literaturis Teoriebs Soris gavlebuli<br />

paralelebia damajerebeli, Tumca es paralelebi<br />

ukiduresad zustia formaluri logikis mixedviT. magali-<br />

Tad, `tradiciuli~ Teoriebis mTavari ganmasxvavebeli niSani,<br />

saxeldobr, maTi `normatiuloba~ `aRwerilobiTobis~ sapirispirod,<br />

31 aRar miesadageba `Cvens~ komparativistul literaturul<br />

Teorias, romelic uaryofs aseve yovelgvar kanonikur,<br />

normatiul Tvisebas. am sqemis mixedviT, metadre komparativistuli<br />

poetika iqneboda `Tanamedrove~ radgan isic, aseve, garkveulwilad<br />

mimarTulia aRwerisaken, rasac qvemoT davinaxavT.<br />

es imas ar niSnavs, rom literaturis Teoria, Tavis<br />

mxriv, ar mihyveba sakuTar wessa da logikas. is unda iyos<br />

mwyobri TavisTavad, mkafio da `Sejerebuli~ `koordinirebuli~.<br />

misi agebuleba moiTxovs `sistemas~, `modelsac~ ki (am<br />

sakiTxs davubrundebiT). komparativistuli Teoria awesrigebs,<br />

erTgvarovans xdis da ajgufebs (unifikacias da klasifikacias<br />

ukeTebs) monacemebs, romlebzedac iRebs pasuxismgeblobas,<br />

misi Sinagani kriteriumebis da sabaziso hipoTezebis<br />

mixedviT. mas aqvs `centri~ da `periferia~. es Teoria er-<br />

Ti da imave sistematuri debulebis mixedviT aerTianebs mis<br />

mier Tavmoyrili movlenebis `klasis~ erT, sxvadasxva an yvela<br />

aspeqts. is yvela viTarebaSi gvTavazobs racionalur da<br />

universalur suraTs. es ar aris `impresionistuli~ daudevroba.<br />

is, sxvaTa Soris, mTavar rols TamaSobs literaturul<br />

kvlevaSi: Teoria yovelTvis win uswrebs meTodologias,<br />

mas aZlevs mizans da safuZvels; is xsnis perspeqtivebs,<br />

xelmZRvanelobs da mimarTulebas aZlevs sxvadasxva mcdelobas<br />

(demarSebs). es aris “Tvalsazrisi, romelsac aucileb-<br />

59


lad moaqvs axali sinaTle, axali literaturuli `aRqma~. 32<br />

misi evristikuli unari (siaxleTa maZiebeli disciplinis<br />

unari) aranakleb mniSvnelovania: aseTi (an kidev sxva saxis)<br />

literaturuli Teoriis wyalobiT, Cven CavwvdebiT literaturis<br />

zogierT aspeqts (da xelovnebis aspeqtebs) Zalian<br />

zusti xerxiT. 33 igi gvawvdis aucilebel operatiul miTiTebebs.<br />

bolos gamovyoT literaturis Teoria (terminis ontologiuri<br />

mniSvnelobiT) literaturebis Teoriisagan (terminis<br />

fenomenologiuri mniSvnelobiT). 34 `SedarebiTi~ literaturaTmcodneobis<br />

Teoria mTlianad Tavsdeba am bolo kategoriaSi.<br />

`SedarebiTi poetikis~ bedi (romelic aris an TiTqmis<br />

aris literaturuli Teoriis sinonimi), ZiriTadad, cnobilia<br />

CvenTvis. komparativizmis mier `literaturis Teoriis~ miReba<br />

expressis verbis-is statusiT, misdevs imave gzas da cxadia, imave<br />

miznebs isaxavs. swored amaSi mdgomareobs, amasTanave, TviT<br />

Literaturwissenschaft-is, rogorc terminis daniSnuleba, romelic<br />

daaxloebiT 1842 wels Seqmna t. mundtma 35 da misi Teoriuli<br />

konotacia progresiis wesiT Zlierdeba. dRes, sazogadod,<br />

aRiareben, rom literaturis Teoria aris `literaturis<br />

principebis, misi kategoriebis, kriteriumebis Seswavla~ da<br />

a.S. 36 magram aq truizmi moCvenebiTia, radgan komparativizmze<br />

dayrdnobiT amgvari Seswavla xdeba eqspliciturad (garegnulad)<br />

da programulad `universaluri~. Tu arsebobs mxolod<br />

erTi literatura, SeiZleba arsebobdes mxolod erTi literaturuli<br />

Teoria: literaturis Teoria, sul ubralod. 37<br />

saboloo angariSiT, ikveTeba principuli Tanxmoba SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneobis da literaturis Teoriis<br />

igiveobis Sesaxeb: literatura ganmartebulia, rogorc `xelovneba~,<br />

magram xelovneba universaluria; maSasadame, masSi<br />

ganxorcielebulia an ganxorcielebadia msoflios yvela literatura.<br />

38 dasanania, rom es Teoriuli da meTodologiuri<br />

migneba, romelic faseulia da gadamwyvetic ki, jer ar aris<br />

gamoyenebuli ise, rogorc mosalodneli iyo TvalsaCino da<br />

Tanmimdevrul gamokvlevebSi. magram am ideis Sinagani dinamizmi,<br />

romelsac sakuTari avtonomia aqvs, TavisTavad warmoadgens<br />

mniSvnelovan winsvlas. es imiT aixsneba, rom `mTeli<br />

kacobriobisTvis gamosadegi literaturis filosofiis~ 39 er-<br />

TaderT proeqts warmoadgens samudamod miRebuli memkvidreoba.<br />

`formulirebis~ pirobebi, ra Tqma unda, dasadgenia. sxva<br />

SemTxvevaSi, risTvis unda Seiswavlon yvela literaturis saerTo<br />

(an zogadi) problemebi, Tu ara imisaTvis, rom miiRon,<br />

zustad rom vTqvaT, `literaturis Teoriis principebi~ (an<br />

Principles Criticism) an kidev saerTo `esTetikuri mniSvneli? 40 mi-<br />

60


uxedavad garkveuli TavSekavebisa, rac SeiZleba aixsnas istoriuli<br />

TvalsazrisiT~, 41 Teoriuli, `universalisturi~ miswrafeba<br />

sul ufro TvalsaCino xdeba Tanamedrove komparativistikaSi.<br />

ase pirdapir, `literaturis Teoriis mTlianad~ 42 an misi<br />

`mTavari da sistematuri~ aspeqtebis Seswavlis moTxovna ganxorcielebis<br />

saSualebebze zrunvis gareSe, am etapze mainc, ar<br />

aris sakmarisi. miuxedavad amisa, es imis niSania, rom literaturis<br />

universalurobis gageba TandaTan zogadi sinamdvile xdeba.<br />

igi Cveni epoqis, Cveni Zeitgeist-is ideologiuri aspeqtis nawilia.<br />

SedarebiTi poetikis `miznebi amJamad moicavs mxolod<br />

sakvlevi winadadebebisa da gegmebis CamonaTvals, rac mocemulia,<br />

rogorc ritorikisa da `formalisturi~ poetikis avtonomiebis<br />

alternativa. `SedarebiTi poetika~, ZiriTadad, SeiZleba<br />

daviyvanoT `formebisa da Janrebis~ iseT Teoriamde<br />

(romelic)... zustad iTvaliswinebs yvela literaturas~. am<br />

kuTxiT es terminebi erTmaneTs akontrolebs. 43 es Teoria,<br />

stilistikis, metrikis, saxeebis SedarebiTi Seswavlis da<br />

sxva `formaluri~ kvlevebis daxmarebiT, poeziis eqstensiur<br />

gansazRvrebamde miva. masSi erTnairad iqneba gaTvaliswinebuli<br />

ioane qrizostomis `homiliebi”, `odisea~, `tanka~ da `haiku~.<br />

44 amis misaRwevad faqtobrivi kavSirebi (pozitivisturi)<br />

Zireulad Seicvala struqturuli kavSirebiT, rac savsebiT<br />

cvlis perspeqtivas da `komparativizmis~ wils.<br />

zogierTi cnoba enaTmecnierebidan da gramatikidan xels<br />

Seuwyobs am mosazrebis ukeTesad morgebas da gagebas. mas Zlieri<br />

analogebi aqvs `universalurobis~ gagebasTan enaTa umravlesobaSi,<br />

45 `enasTan~, rogorc sistemasTan, romelic upirispirdeba<br />

`metyvelebas~, an yvela enis `abstraqtul mdgomareobas-<br />

Tan~, rac naTlad aris gamoyofili maTi `konkretuli mdgomareobidan~.<br />

`translingvistika~, romelic ar Seiswavlis yovel gamonaTqvams,<br />

rogorc konkretuls, aramed misi gamoyenebis kanonebs,<br />

46 aseve SeiZleba davimowmoT, ise rogorc unda mivmarToT<br />

(albaT gansakuTrebiT) `universaluri gramatikis~ metad tradiciul<br />

ideas, romelic exeba ara marto prozis Seswavlas, aramed<br />

yovelgvari simboloebis gamoyenebas.47 ratom ar unda arsebobdes<br />

disciplinaTa zRvarze `literaturis~ (universaluris)<br />

gramatika (universaluri)? literaturis zogadi Teoriis<br />

Sesabamisad, aseTi gramatikuli analizi iqneba `totaluri~,<br />

Tu mas Seqmnian yvela literaturis safuZvelze, Zvelis<br />

Tu axlis, dasavluris Tu aRmosavluris. am Tamam, magram Zalian<br />

kanonier mosazrebas gauCnda momxreebi TviT literaturis<br />

vrcel qronikebSi (etiamblis TezisebTan dakavSirebiT). 48<br />

61


3. aucilebeli ganzogadeba<br />

Cven ukve mravalgzis Segvxvda termini “zogadi”. amdenad,<br />

unda vcadoT misi SemosazRvra da axlo xediT gansazRvra.<br />

ase unda moviqceT miT ufro, rom komparativistuli literaturis<br />

Teoriis kritika yovelTvis mdgomareobs `zogadis~<br />

daJinebul uaryofaSi, am sityvis ukiduresad kninobiTi mniSvnelobiT.<br />

miuxedavad misi semantikuri arasrulfasovnebisa<br />

da zogjer `universalurTan~ aRrevisa, romlis sinonimic is<br />

sabolood xdeba, `zogadi~, `ganzogadebuli~, `ganzogadeba~<br />

gadaiqca... sayovelTaod gamoyenebul, aucilebel terminad.<br />

`zogadi~ (ganzogadebuli) gamoxatavs mdgomareobas, Tvisebas<br />

an moqmedebas, romelic exeba yvela SemTxvevas an yvela individs<br />

yovelgvari gamonaklisis gareSe~. kerZo SemTxvevebis<br />

did umravlesobaSi SemCneuli saerTo Tvisebebi `ganzogadebis~<br />

saSualebiT ukavSirdeba erTsa da imave ideas (rogorc<br />

aRniSnaven leqsikografebi). xazgasmiT unda aRiniSnos, rom<br />

ganzogadebis procesi, romelic exeba mTel klass (is, rac<br />

ekuTvnis klasis yvela individs), faqtobrivad, miesadageba ama<br />

Tu im klasis mxolod did umravlesobas. swored ase yalibdeba<br />

koncefciebi, maT Soris literaturulic. arsebobs agreTve<br />

tendencia, rom tipizacia, idealizacia, simbolizacia da a.S.<br />

miCneul iqnas `mxatvruli ganzogadebis~ calkeul formebad.<br />

am terminis ase gafarToeba, meore mxriv, momdinareobs misive<br />

semantikuri agebulebidan. literaturuli Teoriebis dargSi<br />

aranakleb sayuradReboa mkveTrad gamoxatuli midrekileba<br />

myisieri, empiriuli, veluri ganzogadebisaken. mourideblad<br />

gadasvla zogad daskvnebze, mxolod ramdenime magaliTis<br />

safuZvelze, sakmaod gavrcelebul meTodad gadaiqca.<br />

kavSiri zogadsa (universalurs) da kerZos (individualurs,<br />

gansakuTrebuls) Soris, romelic gansazRvravs yovelgvar<br />

farul Tu aSkara eqstrapolacias, naadrev ganzogadebas<br />

(ix. gavrcelebuli SemTxveva: literaturuli gansaz-<br />

Rvreba `erovnuli~ Rebulobs ipso Facto `universaluris` ganzomilebas<br />

da mniSvnelobas.), moiTxovs ramdenime dazustebas.<br />

es kavSiri, upirveles yovlisa, aris dialeqtikuri. igi moicavs<br />

dapirispirebas da monacvleobas, urTierTganpirobebas,<br />

Seqcevadobas, urTierTmonacvle poziciebs, urTierTSevsebas<br />

(komplementarulobas). zogadi (universaluri) ekuTvnis nebismier<br />

sivrces, nebismier dros da sakuTari Tavis identuria.<br />

igi aris erTdroulad TiToeul literaturul nawarmoebSi<br />

da yvela literaturul nawarmoebSi, maSasadame mTel literaturaSi<br />

anu literaturaSi. literaturis Teoria eyrdnoba<br />

62


(da imavdroulad naTels hfens) yoveli literaturuli nawarmoebis,<br />

yoveli literaturis `zogad~ elements. es `zogadi~<br />

elementi, romelic arsebobs calke da yovelTvis mimar-<br />

Tulia zeindividualuri, zeerovnuli, zedrouli planisaken,<br />

garkveul zRvarze uTanabrdeba TviT literaturul `zogads~.<br />

yvelaferi es cnobilia, SeiZleba Zalian kargadacaa<br />

cnobili, magram kargia misi mokled gaxseneba da aRniSvna,<br />

isev am gardamaval etapze, rom komparativistuli literaturis<br />

Teoria arc zogad elements ugulvebelyofs. misi sagania<br />

`zogadi mecniereba literaturis Sesaxeb~, literatura<br />

mTlianad da ara misi adgilobrivi an kerZo saxeoba. maSasadame,<br />

uazroba iqneboda gansazRvrebisa da meTodis Zieba yoveli<br />

literaturuli nawarmoebisaTvis an yoveli leqsisaTvis. 49<br />

nuTu unda ugulvebelvyoT kerZo, individualuri, literaturuli?<br />

uSualo literaturuli praqtikis doneze, es, samagierod,<br />

erTaderTi sagrZnobi realobaa. misi kerZo Taviseburebis,<br />

misi `pirovnebis~ mignebisa da gansazRvrisaTvis<br />

aucilebelia zogad kriteriumTan mimarTebis dadgena. es dapirispireba<br />

yovelTvis gardauvalia; igi gansazRvravs ker-<br />

Zosa da zogads Soris (kerZo/zogadi) mimarTebis TviT statuss,<br />

ris Sedegadac operireben mxolod da mxolod dakonkretebuli<br />

zogadiT da gankerZoebuli universaluriT. 50 swored<br />

am CarCoSi (romelic gulisxmobs mudmiv dapirispirebas<br />

da Sedarebas), mxolod am farglebSi, romelic gveZleva istoriuli<br />

da pirdapiri empiriuli gamocdilebiT, xdeba gasagebi<br />

esa Tu is Tavisebureba da SesaZlebelia gansxvavebis aRqma.<br />

universaluris kerZod dakonkreteba cnobili iyo Zalian<br />

didi xnis winaT, induri klasikuri gramatikis CaTvliT. 51 am<br />

mxriv ar unda CamovrCeT. amasTanave, SeiZleba Rirdes imis<br />

gaxseneba, rom es mimarTeba naTlad aris gansazRvruli komparativizmis<br />

horizontze gamoCenis droidan XVIII saukuneSi:<br />

kacobriobis idea gulisxmobs Sedarebas – `zogadi~/`adgilobrivi~,<br />

erT sqemaSi ewereba agreTve induri da nebismieri sxva<br />

literatura; romantikuli esTetika aRiarebs, aseve, universaluri<br />

arsis da erovnuli gamoxatulebis arsebobas da a.S. 52<br />

Tanamedrove komparativizmi myarad dgas am mimdinareoba-<br />

Si. erTi mxriv, udavoa misi erTaderTi Tezisi: msoflio literaturaSi<br />

SeuZlebelia istoriuli an sxva kvlevebis warmarTva<br />

erovnuli literaturis gaTvaliswinebis gareSe; Ti-<br />

Toeuli Teoria unda sazrdoobdes `konkretuli~ kerZo gamokvlevebiT<br />

da a.S. albaT es aris erTi da imaves gameoreba,<br />

Sabloni. 53 kargad aris cnobili, rom arsebobs koleqtiuri<br />

Temebi da maTi individualuri xorcSesxma, yoveli miTi kom-<br />

63


inaciis istoriuli nayofia, zogadisa da kerZos dapirispirebis<br />

tipobrivi magaliTia da a.S. 54 magram, mere mxriv, Tu<br />

literaturuli kvleva mTlianobaSi damokidebulia ormag<br />

memkvidreobaze (ganmazogadebel da ganmasxvavebel memkvidreobaze),<br />

sadac Sedareba `gardauvali~ xdeba, rogorc gancalkevebisa<br />

da daaxloebis sagangebo meTodi, 55 Tavdapirvelad es<br />

Sedareba kargavs yovelgvar komparativistul specifikas da<br />

Semdeg xdeba literaturis nebismieri Teoriis ZiriTadi Semadgeneli<br />

nawili. an kidev, kerZo aris Seuqcevadi, absoluturi,<br />

ganumeorebeli da am SemTxvevaSi Sedareba usargeblo,<br />

Seuferebeli da uazroa. garda amisa, TiToeul literaturul<br />

nawarmoebSi aris agreTve saerTo elementebi da maSin<br />

Sedareba SeiZleba gadaiqces universalur ganzogadebul berketad.<br />

maSasadame, kidev erTxel, termini `komparativizmi~ aRmoCnda<br />

arazusti, umarTebulo da susti.<br />

ganzogadeba, rogorc erTi da imave ideis irgvliv saerTo<br />

Tvisebebis Sekrebisa da `naRebis moxdis~ operacia, moiTxovs<br />

agreTve dakvirvebas. saqme exeba ara mis `reabilitacias~,<br />

aramed mxolod misTvis saWiro pirobebis, misi saboloo<br />

miznis dazustebas. ratom ganazogadeben da rogor ganazogadeben?<br />

imitom, rom sWirdebaT upirveles yovlisa, koncefciebi<br />

da zogadi codna; imitom, rom `universalurisaken~<br />

midrekileba `savaldebuloa~ `WeSmariti inteleqtualisaTvis~<br />

(eigentlichen Gelehrten) (rac odiTganve cnobilia: novalisi);<br />

bolos da bolos imitom, rom esTetika (literaturuli da<br />

a.S.) sazrdoobs TeoriiT da miznad isaxavs misi Sinagani bunebidan<br />

gamomdinare, saerTo struqturebis dafuZnebas (rac<br />

TavisTavad cxadia) da a.S. 56<br />

rac Seexeba ZiriTad meqanizms, is warmoadgens mxedvelobaSi<br />

miRebuli monacemebis daaxloebas, kavSirs, integracias<br />

yovelgvari gansxvavebis sapirispirod. misi nayofia abstraqcia<br />

(kategoriebi, kanonebi da a.S.), erTsa da imave dros<br />

transistoriuli, transkulturuli da transmorfologiuri<br />

inteleqtualuri konstruqcia. ganzogadeba ar `emTxveva~ nawarmoebs<br />

an nawarmoebTa nakrebs. igi gvTavazobs mxolod gasagebsa<br />

da erTgvarovans, raRac globalurs, rac `uxilavi~<br />

darCenila saganSi Tu saganTa jgufSi. is, rac ganisazRvra,<br />

rogorc `struqturalisturi kvleva~, am tipis azrovnebaa. 57<br />

mis Zlierebas ganapirobebs simwyobre, logikuri struqtura,<br />

Sedegi da Sinagani Rirebuleba. zogierTi epistemologis azriT,<br />

swored amaSi mdgomareobs misi vargisianobis `testurobis~<br />

pirveli kriteriumi. 58 aqedan momdinareobs misi `genetikuri~<br />

xasiaTi. mas SeuZlia Seavsos raime erTobliobis xvre-<br />

64


lebi, dafaros TeTri laqebi sistemis rukaze, Secvalos or<br />

an mraval termins Soris im korespondenciis mkrTali an<br />

gamotovebuli terminebic ki, romelic funqcionaluria. amgvarad,<br />

ganzogadeba aris safexurebrivi, mzardi, is Tovlis<br />

gundas hgavs, maqsimaluri gafarToebis SesaZleblobamde. komparativistebi<br />

TandaTan eCvevian msgavs mdgomareobas. 59 cnobilia,<br />

rom yoveli Teoria, TviT yvelaze ufro pirovnuli, subieqturi,<br />

miiswrafis universalurobisaken, Tavisi `absolutisaken~<br />

da amgvari ukiduresoba gardauvalia. es imas niSnavs,<br />

rom ganzogadeba TavisTavad SemTavsebluria, krebiTia, igi<br />

yovelTvis mimdinareobs ufro da ufro farTod da aRmaval<br />

doneebze, magram imavdroulad aris fragmentuli, droebiTi<br />

da gaumjobesebadi. mxolod erTi magaliTi: `sagmiro poeziis~<br />

gansazRvreba, romelic evropul magaliTebzea morgebuli<br />

da didxans sargeblobda avtoritetiT, unda gafarTovdes<br />

imisaTvis, rom SeiTavsos agreTve Cinuri klasikuri eposi. 60<br />

aqedan gamomdinare, zogadma gansazRvrebebma da Teoriebma saxe<br />

unda icvalos, gaxdes advilad adaptirebadi, gamoavlinos<br />

moqniloba da dinamiuroba: es aris sifrTxile mimarTuli<br />

gaqvavebisa da dogmatizmis winaaRmdeg. bolo komparativistuli<br />

`talRa~ iwyebs am pirobebze daTanxmebas, Tumca es pirobebi<br />

minimaluria. 61 Tanamedrove literaturuli Teoria moiTxovs<br />

aseve `adaptirebis unaris mqone koncefciebs~. 62<br />

amave dros, xazgasmiT unda aRiniSnos, rom komparativizmi,<br />

TviT yvelaze tradiciulic, yovelTvis sargeblobda (da<br />

Zalian farTod) erTgvari kategoriiT, romelsac uwodebda<br />

`zogads~. es iyo savaldebulo, SeiZleba iTqvas, savsebiT bunebrivi<br />

procedura. amgvari ganzogadeba moicavs yvela cnebas,<br />

romelic miRebulia istoriis dargSi (`mimdinareoba~,<br />

`periodi~ da a.S.), teritoriasTan dakavSirebiT (“zona” da<br />

a.S.), stilis Sesaxeb (`baroko~, `manierizmi~, `ganmanaTlebloba~<br />

da a.S.). saqme exeba, faqtobrivad, istoriul urTierToba-<br />

Si CarTul an iqedan gamomdinare ganzogadebas. rogorc viciT,<br />

aseTi ganzogadeba didi xania dasabuTebuli da ganxorcielebulia<br />

farTo masStabiT. memkvidreobiT miRebul am<br />

terminologiur aparats, Tavis mxriv, saxes ucvlian misi semantikisadmi<br />

gansakuTrebuli moridebis gareSe, rac xSirad<br />

iwvevs aRrevas. yvelaferi es savsebiT bunebrivi Cans da aravin<br />

uyurebs eWviT aseTi `ganzogadebis~ kanonierebas. samagierod,<br />

saqme fuWdeba da pozitivisturi komparativizmi yalyze<br />

dgeba, roca ganzogadeba miznad isaxavs faqtobrivi kavSirebis<br />

gadalaxvas, faqtebis ignorirebas an gverdis avlas: gana<br />

arsebobs maradiuli `modernizmi~, Tundac `avangardi~? an<br />

65


transistoriuli `baroko~ Tu arsebobs? an kidev, ai gaugonari<br />

daudevroba! – arsebobs Tu ara `universaluri literatura~,<br />

romelic ar ganirCeva `literaturisagan~? Tu aRiareben<br />

iseT farTo da erTmaneTTan axlos mdgom kategoriebs, rogoricaa<br />

`sasuliero~ da/an saero, `zepiri~ da/an `werilobi-<br />

Ti~, rom araferi vTqvaT `erovnul~, `evropul~, `aRmosavlur~<br />

da a.S. literaturaze, gaugebaria, WeSmaritad... zogadi<br />

literaturuli `ganzogadeba~, e.i. `universaluri~, ratom ar<br />

SeiZleba iyos, aseve, winaswar mofiqrebuli da kanonieri,<br />

cxadia, im pirobiT, rom unda Seicvalos Tvalsazrisi da<br />

meTodologiuri aparati.<br />

4. zogadi literaturaTmcodneoba<br />

ar unda gamogvrCes, agreTve, rom komparativistikaSi arsebobs<br />

`ganzogadebis~ garkveuli tradicia, TviT termini<br />

`zogadi literaturaTmcodneoba~ jer kidev mowonebiT sargeblobs.<br />

ufro metic: miuxedavad yvelafrisa, zogadi literaturaTmcodneoba<br />

warmoadgens yvelaze vrcel `Teoriul~<br />

sawyiss, romelic aqamde yofila komparativistul praqtikaSi,<br />

magram igi jer kidev Zalian SezRudulia. Cveni azriT, es<br />

metad CamorCenili stadia mravali eWvisa da gaugebrobis wyaroa,<br />

rasac naTeli unda moefinos. es bundovani, cudan gansazRvruli<br />

gamoTqma erTdroulad bevr rames gulisxmobs.<br />

Cven Tanaxma varT, rom es aris `zogadi da SedarebiTi literaturaTmcodneoba~,<br />

magram ra azriT aris `zogadi~ da ra<br />

azriT – `SedarebiTi~?<br />

Zalian adre, gasul saukuneSi, es cneba niSnavda mxolod<br />

literaturisadmi globalur midgomas: `literaturis<br />

es propedevtikuli kursi iyo Zalian zogadi da Zalian enciklopediuri~.<br />

63 aRniSnuli momentisaTvis ar iyo gamokveTili<br />

araviTari zusti an sagangebo mimarTuleba. nabiji maSin<br />

gadaidga win, rodesac germanuli enis semantikis wyalobiT,<br />

`msoflios literatura~ an `universaluri literatura~ TandaTan<br />

xdeboda `allgemeine Literatur~. 64 Ees aris ukve `zogadi literatura~<br />

– literaturebis an saerTaSoriso literaturuli<br />

movlenebis jami, romlis erTianoba veRar unda daisvas<br />

kiTxvis niSnis qveS. amave dros, am epoqaSi istoriisa da pozitivizmisadmi<br />

midrekilebis gamo, `zogadi literaturis istoria<br />

an... Weltliteratur-is istoria~ 65 gadaiqceva mxolod erT<br />

disciplinad. aqedan daiwyo mzardi, Zalian neli, magram uwyveti<br />

universalisturi midgomis damkvidreba, romelic daupi-<br />

66


ispirda literaturis `zogadi~ masalis dayofas erovnuli<br />

literaturebis mixedviT. am ideebs, romlebic TandaTan met<br />

aRiarebas poulobs bolo aTwleulebSi moRvawe komparativistebs<br />

Soris, mivyavarT im daskvnamde, rom `erTi da ganuyofeli<br />

literatura iqca Cveulebriv, banalur gamoTqmad~. 66<br />

swored es aris winamdebare eses perspeqtiva.<br />

garkveuli winsvla aris aRwerilobiTi da metadre istoriuli<br />

sinTezis mimaraTulebiT, magram yvelaferi, isev da<br />

isev, terminologiur gaugebrobas efuZneba. `zogadi literaturaTmcodneoba~<br />

jer kidev ar niSnavs `literaturis (zogad)<br />

Teorias~, aramed mxolod `faqtobrivi kavSirebis~ Seswavlis<br />

stadiaa: `binaruli kavSirebis daZleva~, kvlevis gafarToeba<br />

literaturuli analogiebisa da paralelizmebis<br />

erTobliobaze dayrdnobiT an am tipis sxva mimarTebebis<br />

safuZvelze. 67<br />

azrovnebis manera kvlav pozitivisturia da ewinaaRmdegeba<br />

Teorias, magram vlindeba garkveuli winaswari xedva: es<br />

aris gamokvlevebis `wyeba, romelic exeba mravali literaturisaTvis<br />

saerTo faqtebs; es literaturebi ganixileba an ma-<br />

Ti erTmaneTze damokidebulebis an damTxvevebis TvalsazrisiT~<br />

da isini inarCuneben `silamazes da mimzidvelobas, miuxedavad<br />

gansxvavebuli idiomebisa. imavdroulad, aseT Tvalsazriss<br />

yvelaze didi adgili uWiravs~. 68 es aris, avad Tu<br />

kargad, esTetikur-literaturul erTianobamde da universalurobamde<br />

misvla mimdinareobebis, tendenciebis, Temebis, formebisa<br />

da literaturuli stilebis gavliT, romlebic gadalaxaven<br />

erovnul sazRvrebs. mokled rom vTqvaT, es niSnavs<br />

`zogadi literaturaTmcodneobis~ WeSmarit sagnamde miRwevas.<br />

kidev ufro imedis momcemia gzis gaxsna analogiebisaken,<br />

69 damTxvevebis, paralelizmebis da sinqronizmebisaken. es<br />

aris is movlenebi, romlebic Sors gascda `gavlenebis~ sferos.<br />

sayuradReboa, agreTve, zeerovnuli sinTezis idea. 70 zogadi<br />

literaturaTmcodneoba iqneb unda yofiliyo Sedarebi-<br />

Ti literaturuli kvlevebis sinTezi da dagvirgvineba: saer-<br />

TaSoriso tipebi, Temebi, Janrebi. 71 garkveul zRvarze SeiZleboda<br />

sinTezis am saSualebebis ganWvreta. 72 `zogad literaturaTmcodneobas~,<br />

anu general literature-s, kvlav iTvaliswineben<br />

am gansazRvrebiT; SedarebiTi literaturaTmcodneobis yvela<br />

Sesavali bolo `traqtatebamde~ mis Temebs gadmoscems mokled.<br />

73 masze isev laparakoben sauniversiteto wreebSi, sadac<br />

darwmunebuli arian, rom SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

`ar unda daSordes zogad literaturaTmcodneobas~. 74 es<br />

tendencia gulisxmobs am ori disciplinis srul da martiv<br />

67


identifikacias, ramdenadac miCneulia, rom maTi miznebi, Ziri-<br />

Tadad, erTi da igivea. komparativizmis erT-erTi pioneris<br />

(luipol becis) 75 es intuiciuri migneba, yovel SemTxvevaSi, 76<br />

sabolood damtkicebul iqna mogvianebiT, rogorc cnobilia,<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobis saerTaSoriso asociaciis<br />

axali wesdebebiT, romlebsac saxe Seucvales IX yrilobaze<br />

(1979). garkveuli evolucia amave mimarTulebiT bolo xans<br />

SeiniSneba safrangeTSic, sadac administraciuli RonisZiebiT<br />

gadawyda `zogadi da SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

evropuli kavSiris~ Camoyalibeba; es gaerTianeba gameorda<br />

`zogadi da SedarebiTi literaturaTmcodneobis franguli<br />

sazogadoebis~ 77 sxvadasxva samuSao dokumentSi. axali<br />

sintagma amkvidrebs ara marto erTi mimarTulebiT Tavmoyras<br />

da urTierTSevsebas, aramed metadre meTodologiur sinTezs,<br />

romelic TviT sagnis bunebidan momdinareobs. sxvaTa Soris,<br />

`praqtikulad qreba yovelgvari gansxvaveba~, ise rogorc am<br />

ori terminis Tanamedrove gamoyenebaSi. 78 komparativizmi da<br />

`ganzogadeba~ amieridan erTia mxolod.<br />

ratom ar mivmarToT maSin sxva termins? `SedarebiT literaturaTmcodneobas~<br />

isev Seesabameba misi saxeli? Tu `ganzogadeba~<br />

bevrad ufro mniSvnelovania, vidre `Sedareba~? iqneb<br />

sjobs sxva saxelwodeba mieniWos am axal komparativizms,<br />

romelic aRwerisa da ganzogadebis unars iCens da wyvets im<br />

jaWvs, romelic mas genetikur da istoriul komparativizmTan<br />

akavSirebda? es kiTxva marTlac unda daisvas da etiamblma<br />

ar daayovna – erT-erTma pirvelma gaakeTa es. 79 meryeobam<br />

`SedarebiT literaturaTmcodneobasa~ da `zogad literaturaTmcodneobas~<br />

Soris, rac aSkarad gamoikveTa, terminebisadmi<br />

undobloba gauCina komparativizmis erT-erT wamyvan<br />

mecniers, marsel bataions: `Sedareba aris mxolod erT-erTi<br />

saSualeba imisa, rasac Cven vuwodebT SedarebiT literaturaTmcodneobas,<br />

romelic cudad gamoxatavs saTqmels. xSirad vfiqrob,<br />

rom zogadi literaturaTmcodneoba ukeTesi iqneboda, magram<br />

amis Semdeg maSinve vxedav im uxerxulobas, rac mosdevs am<br />

axali terminis gamoyenebas, romelic ganzogadebaze miuTiTebs<br />

da ara cocxal nawarmoebebs Soris konkretul kavSirebze~. 80<br />

miuxedavad amisa, `konkretuli~ kavSirebi ar gamoricxavs<br />

`abstraqtul~ kavSirebs, riTac `ganzogadeba~ yovelTvis sazrdoobs.<br />

am ukanasknels maxvili `fardobiTidan~ `absoluturisaken~,<br />

e.i. ZiriTadisaken gadaaqvs, rasac mosdevs Zveli gansazRvrebis<br />

kanonieri revizia. Tu erovnuli literaturis da<br />

misi kavSirebis istoria qmnis Relativistik-is sferos, Sedarebi-<br />

Ti literaturaTmcodneoba mizandasaxuli ganzogadebiT mi-<br />

68


iswrafis, rom SesaZleblobis SemTxvevaSi (erTi sakmaod axali,<br />

magram uSedego SemoTavazebis Tanaxmad), Absolutistik gaxdes.<br />

iseTi termini, rogoric aris `absoluturi literaturaTmcodneoba<br />

Zalian uaxlovdeba TviT disciplinis Sinaars~,<br />

81 romelic cdilobs gaxdes mecniereba zogadi literaturis<br />

Sesaxeb, Tavisi gansazRvrebiTa da aRwerilobiT. es<br />

aris, ZiriTadad, zeistoriuli, ganmazogadebeli azrovnebis<br />

manera, romelsac mivyavarT literaturis totaluri koncefciisaken.<br />

winadadeba, romelic miznad isaxavda sxva terminis<br />

SemoRebas, romelic kidev ufro ukeTesad moergeboda am Sinaarss<br />

– Generalistica 82 aseve uaryofil iqna.<br />

ar igrZnoba sawinaaRmdego azrebis nakleboba da zogierTi<br />

maTgani seriozulia. upirveles yovlisa, arsebobs ase-<br />

Ti mudmivi gaugebroba: `zogadi literaturaTmcodneoba~<br />

`universaluri literaturis~ sagani Tu meTodia (Seswavlis)?<br />

ZiriTadad ra tipis meTods gulisxmobs is: istoriuls Tu<br />

aRwerilobiT-fenomenologiurs? Tu sagans qmnian `saerTo~<br />

faqtebi, es ukanasknelebi istoriuli rigisa arian Tu esTetikuri<br />

rigisa? es konfliqti, romelic gaiziara TviT van<br />

tigemma. 83 maSinve gastexes welSi im disciplinas, romelmac<br />

Tavidanve gadauxvia gzas an ver azustebs Tavis sagans.<br />

vinaidan SeuZlebelia erovnuli literaturis Seswavla `komparativistikis~<br />

sazRvrebs iqiT, romlis ganfeniloba iWreba<br />

TviT `zogadi literaturaTmcodneobis~ sferoSi, es gansxvavebebi<br />

aRmoCndeba xelovnuri da arapraqtikuli. aseTi viwro<br />

mniSvnelobiT, TviT es termini iqneboda uarsayofi. 84 meore<br />

mxriv, Tu `zogad literaturaTmcodneobas~ iseTi miznebi<br />

aqvs, romelTac araviTari saerTo ar aqvT literaturis istoriasTan,<br />

rogorc tradiciuli komparativistikis saganTan,<br />

maSin umjobesi iqneboda am ori sferos mkacrad gamijvna:<br />

`ganzogadeba~ daeTmoba `esTetikas~ da es ukanaskneli savsebiT<br />

gaZevebuli iqneba komparativistikidan, rac ganxorcielda<br />

kidec. 85 Tavi unda davaRwioT da rac SeiZleba swrafad am<br />

daupatiJebel stumars! – aseTi iyo sakiTxisadmi damokidebuleba.<br />

es viwro Tvalsazrisi TiTqmis ar aris daZleuli, radgan<br />

namdvil `komparativizmisa~ da `ganzogadebis Teoriis~<br />

`Senadnobs~ – e.i. `SedarebiT poetikas~, romlis ZiriTadi hipoTezebi<br />

da meTodebi sagangebod komparativistulia, jer kidev<br />

bevri aklia ganxorcielebamde. es Zalian kargad Cans<br />

standartuli reaqciebis garkveuli raodenobis saSualebiT,<br />

romlebic pirdapir ayeneben kiTxvis niSnis qveS `ganzogadebis~<br />

statuss. Tavdapirvelad ganvixiloT, Tu rogor miiRes<br />

komparativistebma `ganzogadeba~. marTalia, maT is aRiares,<br />

69


magram mxolod garkveuli istoriuli da sxva kanonebis saxeliT,<br />

romelTa wmindad filosofiuri an ideologiuri Sefardeba<br />

uaryofs erTdroulad rogorc esTetikis avtonomias,<br />

aseve komparativistuli Tvalsazrisebis Sinagan Tvisebas,<br />

yovelTvis sxvagan rom aris mimarTuli. 86<br />

esTetikosebi, Tavis mxriv, rogorc Cans, (ufro sworad,<br />

marTlac arian) ukeTes poziciaSi arian am sakiTxTan dakavSirebiT.<br />

kargi iqneba, Tu gavixsenebT, rom terminis `literatura~<br />

(=literaturis Seswavla) erT-erTi Zveli mniSvneloba<br />

moicavda agreTve `principebs~, anu `literaturis elementebs~,<br />

e.i. literaturis zogad Teorias. es orientacia ukve<br />

dazustebuli iyo XVIII saukuneSi da grZeldeboda momdevno<br />

saukuneSi. 87 `zogadi literaturaTmcodneoba~ mxolod Caer-<br />

To am procesSi, Taviseburad gaagrZela es tradicia. mas mivyavarT<br />

problemis realuri gadawyvetisken: zogadi literaturaTmcodneoba<br />

gzas uxsnis literaturis zogad Teorias<br />

da sabolood ganicdis asimilacias – nawilobriv an mTlianad<br />

erwymis am ukanasknels (literaturis zogad Teorias).<br />

germanuli komparativizmis filosofiuri tradiciebi<br />

ufro xelsayrelia `TeoriebisTvis~, vidre zogadi xasiaTis<br />

SexedulebebisTvis. amis dadasturebaa `Teoriis, istoriisa<br />

da kritikis~ Zireuli sinTezi, romelic, romantizmis epoqidan<br />

dawyebuli, Kunstlehre-s 88 ganStoebad miCneuli literaturuli<br />

gamokvlevebis safuZvels warmoadgens. es triada meordeba<br />

Literaturwissenschaft-is farTo ganyofilebebSi imis CaTvliT,<br />

romelic Seesabameba komparativistul orientacias. 89<br />

Cveni azriT, kidev ufro mniSvnelovania vergleichende-s asimilacia<br />

allgemeine-sTan (gvinda SevinarCunoT germanuli terminologia),<br />

rogorc unitaruli (erTgvarovani) disciplinisa,<br />

romlis mizania poetikis an literaturis zogadi Teoriis<br />

Seqmna. maSasadame, SedarebiTi literaturaTmcodneoba qmnis<br />

ara marto sabaziso literaturul koncefciebs da adekvatur<br />

meTods, aramed gansakuTrebiT disciplinis Teoriuli<br />

safuZvlebis kritikas, romelsac `literaturis~ axali koncefciis<br />

Seqmnis Tu ara, zogadad literaturuli azrovnebis<br />

Camoyalibebis unari mainc aqvs. aseTi azrovneba ki yovelTvis<br />

komparativistulia (KurtWais). 90 swored ase miiRweva TiTqmis<br />

sruli identifikacia, rasac axorcielebs `zogadi~ da, imavdroulad,<br />

`SedarebiTi~ `mecniereba literaturis Sesaxeb~,<br />

romlis daniSnuleba unda iyos `totalizacia~ (gamTlianeba)<br />

– (Ergänzungsfunktion). 91 unda davasaxeloT agreTve Tanamedrove<br />

poetika (Emil Staiger, Grundbegriffe der Poetik, 1946, Roger Caillois,<br />

Esthétique généralisée, 1962). erT-erT laTinoamerikul poetikas<br />

70


(Jose Antonio Portuondo) Zalian msgavsi mizani aqvs: literaturuli<br />

xelovnebis Teoria, romelic unda moicavdes yvela literaturis<br />

struqturas. 92 rac Seexeba sxva poetikas, isev kuburs,<br />

igi zustad imave mizans isaxavs: `zogadi literaturis<br />

zogadi Teoria~. 93 es aris bolomde miyvanili msjelobis savsebiT<br />

logikuri daskvna.<br />

Tanamedrove komparativistika, misi ramdenime progresuli<br />

miRweviT, imave mimarTulebiT midis, magram isev da isev<br />

meryeobs. aris gadaWarbebis SemTxvevebic. acxadeben, rom termini<br />

`literaturis Teoria~, rogorc viciT, marTlac zogjer<br />

gamosayenebeli da miRebuli, `uCveulo~, `problemuri~, pedanturi<br />

da esTetikurad `SezRuduliao~. am termins bevrad ufro<br />

amjobineben ufro pretenziul da mkacr – `literaturis<br />

filosofias~. 94 magram am SemTxvevaSic ki mizani rCeba daqvemdebarebuli<br />

da gverdiTi: es aris erT-erTi sxva miznebs Soris<br />

da meti araferi, is liberaluradaa gankuTvnili Sagrenis<br />

tyavSi gamoWrili komparativizmisaTvis. namdvili progresi<br />

iqneboda miznebis ierarqiulad ganlageba da metadre, sagangebo<br />

Semobruneba Teoriisaken. es moZraoba TiTqos sabolood<br />

ramdenime Tanamedrove poziciaSi ikveTeba. am SemTxvevaSi<br />

aRiareben ZiriTad gantolebas: erTmaneTis ekvivalenturia<br />

– general literature, poetics da theory of literature; literaturis<br />

`saSualo enis~ aRwerilobiTi `ganzogadeba~ miCneulia savsebiT<br />

SeasaZleblad da sasurveladac ki; maSasadame, komparativizmisa<br />

da literaturis Teoriis miznebi aRiarebulia identur<br />

miznebad. 95 am profilis bolo germanul JurnalSi statia-programa<br />

Riad uWers mxars komparativizmis gadaqcevas `namdvil<br />

zogad literaturaTmcodneobad~ (wirklich allgemeine Literaturwissenschaft),<br />

romlis sagani aucileblad iqneba `universaluri<br />

literatura~ an `literatura~. es gulisxmobs im SemTxvevasac,<br />

Tu `universaluri literatura~ ar aris saZiebeli sakuTar<br />

TavSi, aramed mxolod `literaturebSi~ (erovnul literaturebSi<br />

da a.S.) (nie als solche sondern nur in `Literaturen~ sich zeigt). 96 magram<br />

Tu eZeb rames, unda icode ras eZeb, gqondes, sul mcire, konceptualuri<br />

sqema `zurgs ukan~. amis Sesaxeb qvemoT visaubrebT.<br />

safrangeTSi poetikis specialistebma gauswres komparativistebs<br />

_ yovel SemTxvevaSi, maTi `SedarebiTi poetikis<br />

centriT~ da maTi `SedarebiTi poetikis rveulebiT~ (1/1973). 97<br />

`komparativistuli poetikis~ ratifikacia sabolood miRweulia:<br />

nihil obstat-ic ki miiRo `zogadi da SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

franguli sazogadoebisagan~. 98 yvelaze imedismomcemi proeqtebis<br />

avtorebi dainteresebuli arian SedarebiTi poetikis<br />

`universaluri meTodebiT~ da `yvelaze zogadi principebiT~. 99<br />

71


Tu gadavxedavT tradicias am dargSi, daskvnisTvis vipoviT<br />

mxolod ori naTeli da efeqturi programis mqone pozicias.<br />

`zogadi literaturaTmcodneobis~ Zvel, uaryofil<br />

mniSvnelobasTan dakavSirebiT 100 garkveuli meryeobis Semdeg,<br />

rene ueleki veraviTar gansxvavebas veRar xedavs (semantikurad<br />

mainc) zogad literaturaTmcodneobasa da literaturis<br />

Teorias Soris, `poetikas~ Tu literaturis `principebs~ Soris.<br />

101 rac Seexeba etiambls, is gabedul gadawyvetilebas Rebulobs<br />

`Zveli yaidis SedarebiT literaturaTmcodneobasa~<br />

da `momavlis zogad literaturaTmcodneobas~ Soris, 102 rac<br />

imas niSnavs, rom is `zogadi literaturaTmcodneobidan~ gadadis<br />

`esTetikasa~ da `ritorikaze~. 103 misi mravalricxovani<br />

gancxadebebidan unda davimaxsovroT es ukanaskneli, yvelaze<br />

sxarti da zusti: erovnuli literaturebis SedarebiTma Seswavlam<br />

`zogadi literaturaTmcodneobisa da literaturis<br />

Teoriis Seqmnis saSualeba unda mogvces sabolood~. arsebi-<br />

Tad saqme exeba `yoveli literaturis mkacrad analitikuri<br />

Seswavlidan zogadad sinTezur Seswavlaze gadasvlas. 104 filosofosebi,<br />

romlebic romantizmis safuZvlebTan arian dakavSirebuli,<br />

emxrobian Tavis droze zedapirulad moxazul<br />

am Canafiqrs. 105<br />

5. dapirispireba da uaryofiTi Sefaseba<br />

gadaWarbebuli iqneboda gvefiqra, rom komparativistuli<br />

literaturis Teoriis miRebuli gansazRvreba srulyofilad<br />

Camoyalibebuli da damtkicebulia. sawinaaRmdego Sexedulebebis<br />

garkveuli raodenoba, romelTa Soris zogierTi seriozuli<br />

Cans, kidev erTxel unda ganvixiloT, raTa naTeli<br />

movfinoT maT motivacias. es xels Seuwyobda ara mxolod<br />

dasaSvebi, aramed praqtikuli, kontrolirebadi `Teoriis~ Camoyalibebas<br />

misi safuZvlebisa da gamoyenebis TvalsazrisiT.<br />

eWvgareSea: komparativistul `ganzogadebaTa~ qedmouxreli<br />

mowinaaRmdegis namdvili saxelia istoriuli midgomis<br />

damcveli pozitivizmi, rac ukve aRiniSna. Tu gaviTvaliswinebT<br />

pozitivizmisTvis damaxasiaTebeli obieqturi faqtisa<br />

da `faqtobrivi kavSirebis~ kults, `mecnierul~ neitralurobas,<br />

`Tezisebze~, abstraqtul `principebsa~ da `Rirebulebebze~<br />

nebayoflobiT uaris Tqmas, istoriuli tendenciis mqone<br />

pozitivizmma, romelic miCneuli iyo komparativizmis miznad<br />

da gamarTlebad, yvelaferi gaakeTa zogadi midgomis dasaTrgunad.<br />

Cven gagvafrTxiles sakmaod didi xnis win: `SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneoba ar aris zogadi literaturaT-<br />

72


mcodneoba~, 106 maT Soris arc van tigemis metad SezRudul<br />

variantSi. es ukanaskneli akeTebs sawinaaRmdego azris citirebas,<br />

moixmobs `literaturis Sesaxeb mecnierebis~ momxreTa<br />

Tvalsazriss: `istoriul meTods ar Seswvs Zala, mecnierulad<br />

Seiswavlos literatura~ (miSel dragomiresku). 107 `literaturis<br />

Seswavlis istoriuli meTodis~ mimarT undobloba<br />

mainc rCeba gadamwyvet momentad. lansonizmma Tavisi<br />

rwmeniT `mecnieruli codnis simtkicisadmi~, Tavisi winaaRmdegobiT<br />

`ganmazogadebeli formulirebis~ gamoyenebis mimarT,<br />

`sarwmunos, utyuaris~ ZiebiT, romelic “sustdeba ganzogadebis<br />

matebis kvalobaze, 108 literaturis kvlevas mxolod<br />

empiriuli, araTeoriuli orientacia misca. aqedan momdinareobs<br />

interesis dakargva an zizRi, viTarebis Sesabamisad,<br />

`spekulaciis” yovelgvari mcdelobis mimarT, Tundac es<br />

exebodes literaturul kategorias, `klasicizmis~, `romantizmis~<br />

cnebebs da a.S. maTTvis momakvdinebeli safrTxe iqneboda<br />

`abstraqciaze, pirobiTobaze an CamonaTvalze gadasvla~<br />

109 da es safrTxe Tavidan unda aecilebinaT, radac ar<br />

unda dajdomodaT. es xmebi, zogjer mbrZanebluri, saerTod<br />

sakmaod sasacilo da saxaliso, odnav CaxleCili, kvlav ismis:<br />

`araviTari nimuSebi, araviTari winaswargaazrebuli ganzogadeba...~<br />

110 vnaxoT, rogori Sedegi mohyva amas...<br />

pirveli da umniSvnelovanesi Sedegi, romelic ganapirobebs<br />

momdevno Sedegebs, aris yovelgvari ganzogadebis wmindad<br />

da martivad akrZalva, radgan ganzogadeba ganixileba,<br />

rogorc komparativistikisTvis SeuZlebeli da SeuTavsebeli<br />

procesi. uari unda vTqvaT `ganzogadebaze~ (sityva yovelTvis<br />

brWyalebSia moqceuli ironiulad), `raTa davubrundeT ufro<br />

Cveulebriv komparativistul saqmianobas~. 111 es aris wminda<br />

da martivi winaaRmdegoba Teoriis nebismieri formisadmi. ma-<br />

Sasadame gamoacxadeben, rom komparativizmi ucxoa literaturis<br />

TeoriisaTvis. `es saSiSi filosofiuri abstraqcia~ aRmoCndeba<br />

`gulubryviloba da Sarlatanoba~. 112 amasTan dakav-<br />

SirebiT etiambls sifrTxilis mSvenieri gakveTili Cautares<br />

mecnieruli principebis dacvis moTxovniT: `komparativistika-<br />

Si yovelTvis ismis kiTxva, SeiZleba Tu ara (WeSmaritad) zogadi<br />

literaturuli eseebis SeTxzva~. aq ar mTavrdeba etiamblis<br />

codvebi: is Zalian midrekilia `sinTezuri kritikisaken~.<br />

aqedan gamomdinareobs Semdegi rCeva: `amjerad unda SevwyvitoT<br />

amgvari ganzogadebani~. cxadia, literaturaTmcodneobis<br />

(SedarebiTis) profesorisTvis (namdvili profesoris-<br />

Tvis) aseTi ganzogadeba seriozulobas moklebuli Cans, 113<br />

73


zemoT aRniSnulis meore Sedegia TavisTavad ganmazogadebeli<br />

bunebis mqone gansazRvrebebis gadaWriT uaryofa an<br />

ukiduresi undobloba maT mimarT. magaliTad, `amao~ iqneboda<br />

romantizmis 114 an literaturis Zireuli principebis gansaz-<br />

Rvra rom gvindodes. `TviT zogadi literaturaTmcodneobis<br />

idea xelovnuria da ufro metad warmoadgens adamianis Teoriul<br />

Sexedulebas vidre grZnobad sinamdviles~. misi ambiciebi<br />

`gadaWarbebulia~. 115 `zepirsityvieri gansazRvrebebis an<br />

Teoriuli konstruqciebis~ 116 ukugdeba, sxvaTa Soris, damaxasiaTebelia<br />

im literatorebisaTvis, vinc ver gascda, an visac<br />

ar surs gascdes materialuri monacemebis stadias an wminda<br />

gankerZoebul aRweras, rac erTaderT miznad aris miCneuli.<br />

ramdenadac yoveli literaturuli azri gulisxmobs<br />

garkveulwilad Sekvecas, saerTo da/an `universaluri~ elementebis<br />

aucilebel gaerTianebas, maTi homogenurobis dadgenas,<br />

Cven aseTi `gaTanabrebis~ winaaRmdeg erTgvari protestis<br />

mowme vxvdebiT. maSasadame, SeuZlebeli iqneboda da ver moviTxovdiT<br />

`yvela saxis zepiri poeziisaTvis gamosadeg ganzogadebaTa<br />

serias~, yvela teqstis, rogorc erTi sxeulis<br />

ganxilvas pindares odebidan dawyebuli, kedlis politikur<br />

warwerebamde. 117 amave dros, miuxedavad yvelafrisa, arc ki<br />

uCndebaT kiTxva, Tu rogor Camoyalibda da ratom iyeneben<br />

iseTi cnebebs, rogoric aris `zepiri poezia~ an `teqsti”,<br />

romelTa gareSec am winadadebebis gaazreba SeuZlebeli iqneboda.<br />

kidev erTxel gaTamaSda pozitivisturi refleqsi: cdidan<br />

gamomdinare Tu vimsjelebT (anu praqtikulad), yovelTvis<br />

iqneba zepiri leqsi an teqsti, romelsac ver moergeba ama Tu<br />

im TvalsazrisiT SerCeuli gansazRvreba, maSin rodesac unda<br />

iyos sruli sizuste mecnieruli kanonebis msgavsad, rac<br />

gamoricxavs gamonakliss da a.S. swored aRniSnul viTarebas<br />

mosdevs meryeoba da sifrTxile, naxevrad miRebuli zomebi<br />

da didi TavSekaveba. zogjer ganzogadeba xdeba literaturuli<br />

`gvarebis~ da `Janrebis” doneze, magram ukan ixeven, Tu<br />

yvela Janris gansazRvreba xdeba saWiro. saubroben literaturuli<br />

nawarmoebis `agebulebaze~, magram ver bedaven mis<br />

gamoyenebas yvela literaturuli nawarmoebis mimarT (araerovnuli,<br />

aRmosavluri da a.S.). es naxtomi `ucnobisaken~, `sicarielisaken~<br />

anaTemas imsaxurebs maTgan (pozitivistebisagan).<br />

maTi azriT, Teoriebi, gansazRvrebebi, ganzogadebani,<br />

rogorc Cans, Zalian arazusti da damyolia, cvalebadia. darwmunebuli<br />

arian, rom `SeTanxmeba advilia bundovani ideebis<br />

fonze~ da nebismieri `universaluri Teoria~, maSasadame, `Teoriulad<br />

naklebad naTeli da naklebad operatiulia~. 118 sam-<br />

74


wuxarod, es ukanaskneli SeniSvna gakeTebulia absoluturad<br />

Teoriul, abstraqtul narkvevSi, romelSic ar gvTavazoben<br />

arc erT konkretul magaliTs! mokled, yvelafers akeTeben<br />

imisaTvis, rom CanasaxSive Caklan yovelgvari Teoriuli azrovneba.<br />

amgvari araspekulaciuri mentalitetiT arasodes Seiqmneboda<br />

aristotelizmi, platonizmi, Tomizmi, hegelianizmi,<br />

marqsizmi! ar iqneboda araviTari xelovnebis Teoria an xelovnebis<br />

zogadi filosofia; didi xania cnobilia, rom mis<br />

safuZvels warmoadgens ars una specie mille. literaturuli Teoriebi<br />

gana `saSineli gammartiveblebis~, `gamanadgurebeli<br />

ganmazogadeblebis~ Seqmnilia? miuxedavad amisa, maTi Teoriebi<br />

ar aris ufro zogadi, vidre mimezisi, forma an arsi, ma-<br />

Tive pirvel Tu meore variantSi. es an unda miiRo, an unda<br />

uaryo. magram, upirveles yovlisa, unda ganisazRvros kvlevis<br />

plani, daisvas kiTxva – seriozuli ganzogadebis romel<br />

doneze mimdinareobs kamaTi. tipologia, morfologia, fenomenologia<br />

(danarCens aRar CamovTvli) nuTu unda gamoiricxos<br />

kanonieri literaturuli azrovnebidan? yvelaferi es gvafiqrebinebs,<br />

rom Tavis poziciebze gamagrebuli pozitivisturi<br />

komparativizmi moqmedebs daxurul sivrceSi, mTlianad izolirebulia<br />

epoqis inteleqtualuri garemosagan, misi azrebis<br />

mimdinareobisa da filosofiuri tendenciebisagan. kidev gavixsenoT<br />

es anbanuri WeSmariteba: sxvadasxva kulturas da literaturis<br />

mTlianobaSi, Tu maT esaWiroebaT zusti istoriuli,<br />

dokumenturi an TviT faqtologiuri kvleva, nebismier SemTxveva-<br />

Si, miuxedavad amisa, ar SeiZleba moklebuli iyvnen sxvadasxva<br />

saxis spekulacias, Teorias da axal meTodologias. pozitivizmis<br />

Sejaxebas komparativizmTan mainc aqvs `erTi damsaxureba~:<br />

aSiSvles mis ganvlil miznebs, mis Secdomebs da saz-<br />

Rvrebs. es aadvilebs kamaTs da sabolood, maT gabaTilebas.<br />

Tu `Teoriis~ dosie aRar aris sakamaTo, zogierTi faqtobrivi<br />

sabuTi kidev moiTxovs Seswavlas. Zalian Zlieri da<br />

dauZlevelic ki rCeba nawarmoebis individualuroba, misi<br />

originaluroba yovelgvari ganzogadebis pirispir. `genia~<br />

mudam `gaugebaria~. esTetikuri emocia yovelTvis `auwerelia~.<br />

miuxedavad amisa, unda SevTanxmdeT: esTetebs, `unikaluris~<br />

Tayvanismcemlebs maincdamainc ar sWirdebaT Teoria, es<br />

maTi uflebaa; magram maTi reaqcia kanonieri da qmediTia<br />

mxolod nawarmoebis pirveladi aRqmis planSi. gulgriloba,<br />

sibrmave, uunaroba, xiblis an Teoriuli kulturis uqonloba<br />

ar gvaZlevs imis uflebas, rom azrovneba, gonebrivi aqtivoba<br />

avukrZaloT vinmes, romlis kanoniereba codnis sxva doneze<br />

ganisazRvreba. TviT b. kroCem, literaturuli nawarmo-<br />

75


ebebisadmi savsebiT individualuri kritikuli midgomis yvelaze<br />

erTgulma momxrem, 119 uyoymanod Seqmna (esTetika, poeziisa<br />

da literaturis Teoria) zedmiwevniT individualuri es-<br />

Tetikuri faqtebis `Teoria~. amgvari midgoma ar uaryofs nawarmoebebis<br />

Taviseburebas, mxolod da mxolod meTodologiurad<br />

moaqcevs mas frCxilebSi analizisa da sinTezis zeindividualur<br />

planSi. Tuki enobrivi sistemis gverdiT arsebobs<br />

individualuri, saubris kerZo aqti – metyveleba, sadac<br />

SeiZleba gadmoices `molaparake individis ersTetikuri aRtyineba~,<br />

120 aris aseve gamorCeuli nawarmoebebi, romlebmac<br />

SeiZleba literaturaTmcodneobis `sistemaSi~ cdomilebebi da<br />

kerZo cvlilebebi gamoiwvion ise, rom sistema ar uaryon. amas<br />

xels ar uSlis `sistemis~ mudmivi Sevseba moulodneli faqtebiT<br />

da misi gansazRvra a posteriori, rogorc Teoriul-mecnieruli<br />

abstraqciisa. Tu RmerTi, rogorc ityvian, aris detaleb-<br />

Si, is, agreTve, aucileblad aris did gaerTianebebSic, ansamblebSic.<br />

maSasadame, ar tyuis zogierTi komparativisti, roca<br />

ambobs: `koncentracia (yuradRebis gadatana) unikalurze<br />

logikurad SeuTavsebelia komparativistul meTodTan~. 121 zogierTi<br />

filosofosis azriT: `yvelaferi es gulisxmobs si-<br />

Zulvils, sxvaTa Soris, gacxadebuls, literaturuli klasifikaciebis<br />

mimarT; aqedan modis SedarebiTi literaturaTmcodneoba,<br />

kritikis upiratesad inteleqtualuri forma, pativiscema<br />

mxolod individualuri (kerZo) kritikisadmi, romelic bevrad<br />

ufro sasiamovnoa~. 122 amiT TiTqmis yvelaferia naTqvami.<br />

Zalian xSiria, aseve, braldeba erovnuli gansxvavebebis<br />

ugulvebelyofis, dakninebis, sruliad uaryofis Sesaxeb da<br />

rom es gansxvavebebi Semdeg TviTneburad aris gaerTianebuli<br />

pirobiT sinTezad an zeerovnul Teoriad. maTi azriT, unda<br />

arsebobdes `SeuzRudavi gansxvavebebi~, waruSleli `originaluri<br />

aspeqtebi~, 123 romlebic winaaRmdegobas gauwevs istoriul,<br />

aRwerilobiT Tu ganmazogadebel gaTanabrebas. aravin<br />

uaryofs am erovnul gansxvavebebs, romelTac agreTve aTavseben<br />

frCxilebSi (principulad da meTodologiurad) Teoriuli<br />

damuSavebis procesSi imisaTvis, rom miiRon erTiani suraTi,<br />

sinTezi an unitaruli (erTgvarovani) da mwyobri aRwera.<br />

yvelaferi es SeiZleba ganxorcieldes mxolod `naRebis<br />

moxdis” xerxiT, saerTo elementebis mowesrigebuli nusxiT;<br />

is, vinc gansakuTrebiT dainteresebulia kerZo TaviseburebiT,<br />

Zalauneburad ugulvebelyofs zogads da piriqiT; magram<br />

SeuZlebelia universaluri literaturis arsebobis da<br />

kvlevis winaaRmdegi viyoT im sababiT, rom namdvilad arsebobs<br />

individualuri. es ori mosazreba, faqtobrivad, kargad<br />

76


avsebs erTmaneTs, TanafardobiTia da dialeqtikuri kavSiris<br />

mqone. aqamde asjer iTqva es da isev gaimeoreben amdenjerve.<br />

da mainc, es argumenti nawarmoebebis Seudarebeli originalurobis<br />

momxreTa winaaRmdeg aris mimarTuli; am sakiTxs<br />

ukve SevexeT. es aris saocrad gavrcelebuli mosazreba<br />

ganaTlebuli komparativistebis, pozitivistebis, istorikosebis<br />

wreSi. igi imdenad moCvenebiTia, rom tradiciul komparativistul<br />

praqtikaSi arasodes aqceven `yuradRebas unikalurs~,<br />

ar amJRavneben literaturul gemovnebas. miuxedavad<br />

amisa, Zalian xSiria braldeba, rom panoramuli da universaluri<br />

xedva ar iTvaliswinebs nawarmoebis TviTmyofadobas<br />

da cdilobs mis dafarvas ise, rogorc SeSlilis daSoSminebas<br />

cdiloben xolme misi mdgomareobis dasafaravad. 124 Tu<br />

TiToeuli literatura Seudarebelia Tavis erTobliobaSi<br />

(da is marTlac aris aseTi), aqedan gamomdinare, ar unda arsebobdes<br />

da ver iarsebebs verc SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

da misi Teoria. maT ar eqnebaT sagani. ukeTes Sem-<br />

TxvevaSi, es sagani momwyvdeulia gamouval `krizisSi~. 125 ase-<br />

Ti mZlavri argumentiT SeiZleba kidev erTxel uaryon nebismieri<br />

Teoriis, nebismieri esTetikis, nebismieri literaturis<br />

filosofiis da xelovnebis TiToeuli dargis arsebobis ufleba.<br />

Soridan meti ndobisa da yuradRebis Rirsi, miuxedavad<br />

yvelafrisa, iqnebodnen profesionali kritikosebi, gansxvavebis,<br />

Taviseburebis da inovaciebis namdvili specialistebi.<br />

unikalurobis aficionado (Tayvanismcemeli) ar aris dainteresebuli<br />

arc zogadi TeoriebiT, arc esTetikuri sistemebiT,<br />

magram am ukanasknelma ar unda daiviwyos arc is, rom TiToeuli<br />

literaturuli nawarmoebi, TviT yvelaze originaluri,<br />

aris mxolod tradiciuli da novatoruli elementebis, Sesadarebeli<br />

da Sedarebas dauqvemdebarebeli aspeqtebis usaz-<br />

Rvrod cvalebadi sinTezi, rac dasazustebelia TiToeul<br />

SemTxvevaSi. man ar unda daiviwyos, agreTve, rom komparativizmis<br />

literaturuli Teoria unda moTavsdes, TviT misi mowodebidan<br />

gamomdinare, mxolod SedarebiTis sferoSi.<br />

bolos unda aRvniSnoT Zalian mniSvnelovani uaryofiTi<br />

damokidebuleba im Tezisis momxreebisagan, romlis mixedvi-<br />

Tac `literaturis Teoria aris erTi literaturis Teoria~.<br />

126 patiosnad unda vaRiaroT, rom yovelTvis ase iyo:<br />

Zalian bevr literaturis Teorias hqonda erTi amosavali<br />

wertili da asi procentiT evrocentruli gaxldaT; maSasadame,<br />

is iyo SezRuduli, Zalian mikerZoebuli, arauniversaluri;<br />

magram raRa winsvlaa, Tu ukiduresad evrocentruli<br />

Teoria (samwuxaroa es faqti) Seicvala, ise, rogorc amas qa-<br />

77


dageben wmindad espanur-amerikuli TeoriiT? es niSnavs erTi<br />

ukiduresobis meoreTi Secvals, nebismieri namdvili dialeqtikis<br />

ugulvebelyofas, romelic exeba Semdegi saxis kavSirebs:<br />

mravalferovneba – msgavseba, individualuroba – universaluroba.<br />

es dapirispireba sinamdvileSi wyals asxams<br />

evrocentrizmis wisqvilze, xels uwyobs viwro adgilobriv<br />

interesebs, yvela saxis adgilobriv partikularizms. literaturis<br />

namdvili Teoria, rogorc aRvniSneT xazgasmiT,<br />

sxvaTa Soris, amerikaSi da aseve evropaSi, miznad unda isaxavdes<br />

mxolod zeerovnuli, zeregionaluri, yovelgvar akviatebul<br />

ideologiaze maRla mdgom ganzogadebaTa sistemas. 127<br />

universalurs biZgs aZlevs erTi literatura, magram sabolood<br />

is erT-erTi misi waxnagiT asimilirebuli da integrirebuli<br />

xdeba yvela literaturaSi. es isev yalbi dilemaa,<br />

radgan ganmazogadebel, zogadi midgomis mqone komparativizms,<br />

arc dasawyisSi, arc mogvianebiT, ar dausaxavs miznad<br />

erovnul TaviseburebaTa waSla, aramed is cdilobda `idealuri~<br />

sinTezis miRwevas, romelic gamarTlebulia Tavisi<br />

sakuTari kanonierebiT. anglosaqsuri analitikuri filosofiis,<br />

araTeoriuli, araspekulaciuri da araideologiuri filosofiis<br />

mxridan sawinaaRmdego mosazrebebi sruliad sxva<br />

xasiaTisaa. xelovnebisa da literaturis buneba eurCeba yovelgvar<br />

gansazRvrebas. literaturuli nawarmoebebi amJRavneben<br />

mxolod bundovan `ojaxur saxes~ da odnav miaxloebul<br />

`damTxvevebs~. amitomac SeuZlebelia arsebobdes raime literaturuli<br />

an mxatvruli Teoria. vitgenStaini aRiarebs, rom<br />

arsebobs sabavSvo da sazogadoebrivi TamaSebi da ara TviT<br />

TamaSi. 128 rogorc Cans, yvelaferi gamomdinareobs gansazRvrebis<br />

statusidan da realuri, absoluturi gansazRvrebisa da<br />

fardobiTi, deskrifciuli gansazRvrebis erTmaneTSi aRrevidan.<br />

realuri gansazRvreba moicavs yvela SemTxvevas da gamoricxavs<br />

yvela sawinaaRmdego SemTxvevas, maSin rodesac fardobiTi<br />

gansazRvreba Camoyalibebis procesSia da mxolod istoriuli<br />

procesis nayofs Seesabameba. 129 meore mxriv, Tu yvela<br />

termini `bundovania~ da ar aris logikurad gamarTuli,<br />

araferi krZalavs imas, rom kritikosebma da esTetikosebma,<br />

romlebic ase Tu ise iZulebuli arian Taviseburad gamoiyenon<br />

es terminebi, maqsimalurad daazuston isini SesaZleblobis<br />

mixedviT, maTi kompetenciis da damakavSirebeli sistemis<br />

doneze pirobiTi inteleqtualuri, funqcionaluri, gasagebi<br />

komunikaciis farglebSi.<br />

garda amisa, vin laparakobs da vin wers `logikurad~,<br />

vitgenStainis sityvebiT rom vTqvaT? isev aRmaSfoTebelia<br />

78


(magram mxolod garegnulad) SeniSvna, romlis Tanaxmadac,<br />

nebismier Teorias sWirdeba gasworeba. maSasadame, is mcdaria<br />

im faqtidan gamomdinare, rom TiToeulma nawarmoebma SeiZleba<br />

gamoamJRavnos xelovnebis axali, ucnobi mxare. 130 dae, yvela<br />

gansazRvreba iyos droebiTi, literaturis yoveli Teoria<br />

aucileblad darCes `Ria~, dae, aspeqtebis cvalebadoba<br />

ver eguebodes literaturis gayinul gansazRvrebas 131 – yvelaferi<br />

es kargad cnobilia; magram araferi uSlis xels<br />

operaciebsa da modelebze morgebuli, aRwerilobiTi gansaz-<br />

Rvrebebis Seqmnas, romlebic mudmivad Semowmdeba dokumenturad<br />

da meTodologiurad. es unda gameordes am procesSi<br />

teqstis da epistemologiuri kontrolis mTeli sizustiT.<br />

amjerad davimaxsovroT (zogierTi komparativistis azris<br />

sapirispirod, romlebic mTeli am Teoriul-meTodologiuri<br />

aurzauriT Zalian gaRizianebulebi, qedmaRlurad arideben<br />

Tavs zogad ideebs, meTodologiur sakiTxebs da nanoben<br />

amgvar umniSvnelo rameze energiis daxarjvas im sababiT,<br />

rom saerTod Zalian bevrs laparakoben komparativizmze da<br />

Zalian cotas muSaoben sakuTriv am dargSi 132 ), diax, davimaxsovroT<br />

mxolod es: komparativistuli praqtika arafrad<br />

Rirs, Tu is brmad miyveba dinebas, empiriulad, koWli da ukritikod<br />

miRebuli sqemebiT, zustad gansazRvruli sagnis gareSe<br />

da SemTxveviTi meTodebiT. `komparativizmi~? – keTili!<br />

magram risTvis? gana ucnauri ar aris, rom isini, vinc SiSiT<br />

Sehyurebs literaturis Teorias (da aseTebi bevri arian), xom<br />

mudam iyeneben mTlad abstraqtul sqemebs? ra aris imaze bundovani,<br />

ufro zogadi, vidre zogierTi iseTi termini, rogoricaa<br />

`epoqa~, `periodi~, `mentaloba~ da sxva am tipis terminebi?<br />

amiT imis Tqma rodi gvinda, rom meTodis dasabuTebisas<br />

ar gaviTvaliswinoT misi sazRvrebi, ar vaRiaroT, rom ganzogadeba<br />

yovelTvis met-naklebad mikerZoebuli da nawilobrivia.<br />

arsebobs agreTve riski: zedmet ganzogadebas SeiZleba<br />

mohyves kerZo movlenebis damaxinjeba an maTi saxis Secvla<br />

im ganzraxviT, rom Sesadareblad an homologiuri rigis Sesaqmnelad<br />

vargisi gavxadoT, anda baxtinis msgavsad, TiTqmis<br />

yvelaferSi `karnavali~ davinaxoT da a.S. komparativistul<br />

TeoriaSi bevria cduneba. maT winaaRmdegoba unda gavuwioT,<br />

Tumca es macduri mimzidveloba ar aris ufro Zlieri, vidre<br />

nebismier sxva TeoriaSi, esTetikaSi an sxvagan. arc is unda<br />

dagvaviwydes, rom Teoria ver moicavs yvela kerZo SemTxvevas,<br />

mas Tavisi sakuTari sinTezuri Sinaarsi aqvs. saboloo<br />

angariSiT, Teoria ar aris da arasodes iqneba praqtika an<br />

raime `pragmatika~.<br />

79


IV<br />

invariantebi<br />

literaturis Teoria, aris Tu ara is komparativistuli,<br />

yovelTvis Seicavs im elements, romelic erTsa da imave<br />

dros, zogadia da ganmazogadebelic. mas SeiZleba vuwodoT<br />

`invarianti~. es aris (amas qvemoT davinaxavT) Zalian gavrcelebuli<br />

cneba codnisa da kvleva-Ziebisa zogierT dargSi,<br />

magram komparativistikaSi ar aris Tanxmoba am terminis Sesaxeb.<br />

meore mxriv, CvenTvis gasagebia, ramdenad miaxloebiTi da<br />

bundovania es termini, magram imavdroulad myari da `xelovnuri~.<br />

aucilebelia misi `miTis~ gaqarwyleba da misTvis kargi<br />

gansazRvrebis SerCeva. miuxedavad amisa, misi didi operatiuloba<br />

udavoa. nu dagvaviwydeba, rom es termini literaturis<br />

globaluri realobis an realobebis kargi `simboloa~.<br />

es termini Cveni kvlevis perspeqtivis safuZvelia.<br />

1. invariantis gansazRvrebebi<br />

upirveles yovlisa, viwyebT mravalgzis dadasturebuli<br />

dakvirvebiT: mimdinere literaturuli cxovreba, `ukve waki-<br />

Txulis~ SegrZneba (`ukve nanaxis~ msgavsad) aris is, rac `rCeba~,<br />

raRac saerTo `danaleqi~ nawarmoebTa garkveuli raodenobis<br />

wakiTxvis Semdeg (Temebi, tipebi, ideebi, `grZnobebi~ da<br />

a.S.). mravali moazrovne gauocebia (da araerTgzis) literaturuli<br />

damTxvevebis, msgavsebis, gadakveTis da Sesatyvisobis<br />

arsebobas, amitom am movlenas ver vuwodebT ubralo...<br />

damTxvevas. saerTo elementebis (Tundac zedapirulad SemCneuli<br />

elementebis) arseboba literaturul movlenaTa romelime<br />

jgufSi, eWvs ar iwvevs. `invarianti~ swored maT aRsaniSnad<br />

gamogvadgeba.<br />

dakvirvebis ufro maRal da organizebul doneze (magram<br />

isev empiriul da obieqtur doneze) am faqtebs amjerad<br />

hqviaT `gansakuTrebuli da seriozuli analogebi~, `damTxvevebi~,<br />

`Tanamonawileoba~. es terminebi ekuTvnis etiambls, romelic<br />

gaxlavT, albaT, erTaderTi komparativisti, vinc gaiazra<br />

problemis mniSvneloba. 1 nuTu umniSvnelod unda miviCnioT<br />

da gavCumdeT, an arafrad CavagdoT udavo, zogadi xasiaTis<br />

faqtebi, romelTa gameoreba SeiniSneba yvelgan da yvela<br />

literaturaSi? unda gamovricxoT isini `komparativistuli~<br />

amocanebidan? magram ra mizeziT? `damTxveva~, `parale-<br />

80


lizmi~, `saerTo~ elementi, esec xom faqtebia, namdvili faqtebi,<br />

romlebic mxedvelobaSi unda iqnas miRebuli imave pozitivisturi<br />

logikiT? sad movaTavsoT, rogor SemovfargloT<br />

da SeviswavloT es zogadi movlenebi, romlebic aranakleb<br />

obieqturi aRmoCnda? kidev meti: isini miT ufro mniSvnelovania,<br />

ramdenadac aRmoCenilia iseTi kulturis raionebSi,<br />

romelTac ar gaaCniaT kavSiri erTmaneTs Soris (gavlena,<br />

mibaZva, gadmowera), istoriuli kontaqtis armqone evropul<br />

da evropis miRma mdebare zonebSi.<br />

maSasadame, amosavali wertili aris Zalian zogadi faqti,<br />

romelic yvelaze ufro gavrcelebulia: enebs, nawarmoebebs,<br />

literaturul mimdinareobebs Soris arsebobs msgavseba,<br />

paralelizmebi, analogiebi, “saerTo xasiaTebi”, “saerTo<br />

faqtorebi”. maT aqvT “stereotipebi”. 2 rogorc Cans, komparativistuli<br />

Tu arakomparativistuli analizi Seexo maT, dRis<br />

sinaTleze gamoitana, magram es saqme bolomde arasodes misula.<br />

SegviZlia, Zalian mokled, axlave ganvsazRvroT invarianti,<br />

rogorc literaturis da literaturuli azrovnebis<br />

universaluri elementi, rogorc literaturuli diskursis<br />

an literaturuli azrovnebis `xasiaTi~, `saerTo~ elementi<br />

an niSani. swored aqedan gamomdinare aris es saerTo Semadgeneli<br />

nawili stabiluri, mudmivi faqtori, is aris `yvela<br />

drois~ 3 mudmivmoqmedi faqtori, romelic amave dros, droebi-<br />

Tia da yvelgan SeiZleba misi Semowmeba _ maSasadame, geografiulad<br />

universaluria: `...Tu SemiZlia XVIII saukunis evropuli<br />

preromantizmis yvela Tema naTeli gavxado qristianobamdeli<br />

pirveli Cinuri da qristianobis pirveli Tormeti saukunis<br />

poeziis citirebiT, maSin, cxadia, arsebobs formebi,<br />

Janrebi, invariantebi~. 4 etiambls miaCnia, rom kvleva unda warimarTos<br />

`yvela qveyanaSi~, `yvela civilizaciaSi~, 5 yvela<br />

drosa da tradiciaSi. amgvarad, invariantebi gvevlineba erTdroulad<br />

universalurobis meTodologiur da `istoriul~<br />

formebad. es aris universaluri literaturis Semadgeneli<br />

saerTo, ucvleli, stabiluri da Seqcevadi, maSasadame, mudmivi<br />

elementi. vinc waikiTxavs, magaliTad, evropuli literaturis<br />

istorias, Semdeg afrikuli literaturis istorias,<br />

Cinuri literaturis istorias da a.S. dainaxavs, rom `literaturuli<br />

problemebi~, ZiriTadad, yvelgan erTnairia.<br />

davazustoT, agreTve, rom invariantebi qmnian mxolod<br />

infrastruqturas, ZiriTad sqemas mravaldoniani da mravaletapiani<br />

Teoriuli ganmazogadebeli procesisaTvis, romlis<br />

mizania literaturis universaluri kategoriis an kategoriebis<br />

obieqturad Semotana. is aris mxolod eskizi, diagrama,<br />

81


gansxeulebuli abstraqcia, romlis meqanizmia mudmivi gafar-<br />

Toeba. igi TviTon aris ganzogadebis nayofi da zogadis mawarmoebelic,<br />

yvelaferi erTad. es aris ganzogadebis procesis<br />

Sedegi da progresuli fazebis mqone ganzogadebis sawyisi<br />

wertili. Cveni azriT, es mdgomareoba gadamwyvetia: invarianti<br />

miRebulia garkveuli ganzogadebis saSualebiT da igi<br />

avtomaturad gardaiqmneba hipoTezad da yovelgvari momavali<br />

ganzogadebis berketad. ganzogadeba, romelic xorcieldeba<br />

da mowmdeba invariantebis saSualebiT, am maRalnayofieri<br />

komparativistuli berketis saSualebiT xdeba qmediTi, rogorc<br />

qveda aseve zeda safexurze. invarianti, amave dros, is<br />

adgilia, sadac literaturuli ganzogadeba da, sabolood,<br />

literaturis `koncentracia~ xdeba da ris saSualebiTac SesaZlebelia<br />

literaturis aRqma da gansazRvra.<br />

2. invariantebi da literaturis Teoria<br />

`invariantis~ koncepts, romelsac yvelgan Semoaqvs nebismieri<br />

literaturuli struqturisa Tu gansazRvrebis stabilurobisa<br />

da mudmivobis elementi (an elementebi), misi Taviseburebebis<br />

gamo, SeuZlia safuZveli Cauyaros `literaturis<br />

Teorias~. rogorc aRvniSneT, 6 is ar aris mxolod romelime<br />

Teoriis nayofi, aramed aris agreTve TviTmwarmoebluri<br />

qmedebis Sedegi. wina fazaSi, romelic Seesabameba komparativistuli<br />

azrovnebis evolucias, `zogadi literaturaTmcodneoba...<br />

gulisxmobs literaturebis universaluri istoriidan<br />

konstantebis, anu invariantebis (rogoricaa swored<br />

romantizmi, klasicizmi, baroko, ritorika, preciozuloba)<br />

mcire raodenobis gamoyofas an Janrebis Teoriis gamoyofas:<br />

rogori iqneboda, magaliTad, saerTo faqtorebi, romelTa<br />

gamocalkeveba SeiZleba faraonis TeatrSi, berZnul tragediaSi,<br />

frangul Sua saukuneebis misteriebSi, espaneTis autos<br />

sacramentales-Si da a.S.~ 7<br />

amave dros, Tu invariants aqvs universaluri genezisi<br />

da realoba, SedarebiTi literaturaTmcodneoba zogad literaturaTmcodneobasTan<br />

gaTanabrebis Sedegad, mowodebulia<br />

gaxdes `teqnika~ anu `meTodi~, romelsac universaluri literaturis<br />

farglebSi da misi istoriis safuZvelze, unari Seswevs<br />

moxazos da gansazRvros literaturis Teoria (universaluri),<br />

ganzogadebis erTi da imave procesis sami stadia. es<br />

aris gza, romelic sabolood midis `SedarebiT poetikamde~:<br />

`im bednier dRes, rodesac literaturebis komparativistuli<br />

82


Seswavla (...) saSualebas mogvcems gamovyoT yvela elementi,<br />

romelic nebismieri literaturisTvis saerTo faqtors warmoadgens,<br />

yvela literaturaSi, yvela JanrisTvis SevqmniT utyuar,<br />

udavo ritorikas~. amiT Cven vambobT, rom SedarebiTi<br />

poetika, romelSic `SedarebiTi literaturaTmcodneoba~ aucileblad<br />

gadaizrdeba, ZiriTadad, `invariantebis sistemisgan~<br />

Sedgeba. 8 misi daniSnulebaa literaturis aRwerilobiT-fenomenologiuri<br />

gansazRvrebis Semotana. es operacia unda dasruldes<br />

obieqturi literaturuli ritorikisa da poetikis<br />

SeqmniT.<br />

amgvarad gaazrebuli invarianti gadaiqceva saerTo da<br />

ZiriTad literaturul elementad, romelzedac SesaZlebeli<br />

da aucilebeli iqneba literaturis “namdvili” Teoriis ageba,<br />

sistemad Camoyalibeba da damtkiceba. invarianti gulisxmobs<br />

ase gadasinjuli SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

ganzogadebis unaris bolomde gamovlinebas, raTa mTlianad<br />

Sekribos gabneuli literaturuli cnebebi, rac man SeiZina<br />

ganviTarebis gzaze. moaxdinos maTi integrireba globalur<br />

ganzogadebaSi da amgvarad miaRwios mwyobr literaturis Teoriamde.<br />

amis gansaxorcieleblad SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

mkveTrad unda Semobrundes Teoriisaken da SedarebiTi<br />

invariantuloba gadaaqcios literaturis SedarebiT<br />

`invariantul~ Teoriad.<br />

tradiciuli an modernizebuli (struqturalisturi, semiologiuri<br />

da a.S.) tipis pozitivizmma, nawarmoebisa da literaturuli<br />

movlenebis erTobliobisadmi istoriulma da<br />

zogadad pragmatulma midgomam daabnela (rom ar vTqvaT<br />

mTlad waSalao) literaturis `universalisturi~ suraTebi.<br />

amgvari suraTebi, Tavisi bunebidan gamomdinare, gulisxmobs<br />

piriqiT, Teoriul aRmafrenas, `universalur~ gamaerTianebel,<br />

struqturul abstraqtul xedvas; mokled, literaturul azrovnebas,<br />

romelic erTdroulad universaluric aris da universalisturic.<br />

universaluri, rogorc fenomeni, qmnis<br />

abstraqtul stabilur da antiistoriul `danaleqs~ yvelgan,<br />

sadac gamoyenebulia es Tvalsazrisi, romelic miiswrafis<br />

mwyobri erTobisaken da warmoadgens epistemologiur kriteriums.<br />

sabolood, invarianti damatebiT moiTxovs imis gansazRvras<br />

da TvalsaCinod Cvenebas, rac mudmivia, ZiriTadia,<br />

universaluria literaturaSi. es aris Teoriuli komparativizmis<br />

mTavari elementi anu gasaRebi.<br />

am perspeqtiviT invarianti gadaiqceva ZiriTad saSualebad,<br />

romliTac literatura universaluris, rogorc fenomenis<br />

nawili xdeba. invarianti misi berketi iqneba yvela saer-<br />

83


To elementisTvis universaluri mniSvnelobis misaniWeblad.<br />

invarianti ar moicavs yvela SesaZlebel da savaraudo kerZo<br />

SemTxvevas, aramed yvela iseT kerZo SemTxvevas, romlis `universalurad<br />

gadaqceva~ SesaZlebelia. rogorc cnobilia, invarianti,<br />

Tavisi bunebiT, statistikuria (am sakiTxs davubrundebiT),<br />

magram misi gamoyenebis wesi aris universaluri,<br />

radgan mis mier marTuli sfero mTlianad moicavs literaturul<br />

sinamdviles. invariantebi ufro xSirad dakavSirebulia<br />

SemosazRvrul zonasTan, magram isini yovlTvis gaazrebulia<br />

sub specie universalitatis, maSasadame, aqvs universaluri daniSnuleba<br />

da mniSvneloba.<br />

mTeli es xaraCoebi imisTvis aRvmarTeT, rom literatura<br />

warmogvedgina rogorc universaluri movlena. es faqti<br />

unda gaxdes xelmosaWidi, unda ganisazRvros da damtkicdes.<br />

amasTanave, literaturis gaazreba universalur movlenad _<br />

niSnavs am TvalsazrisisaTvis saerTo elementebis mTeli er-<br />

Tobliobis daqvemdebarebas, romlebsac vxvdebiT literaturebis<br />

gacnobisas drosa da sivrceSi. es niSnavs gezis aRebas<br />

pirdapir ZiriTadisaken: es aris invariantebis mier mowodebuli<br />

monacemebis erTobliobis ganzogadeba universaluri<br />

literaturis, rogorc globaluri da unitaruli movlenis<br />

gaTvaliswinebiT. mxolod im variantebis mikvlevas SeuZlia<br />

mogvces efeqturad da obieqturad universaluri literaturis<br />

koncepti da, imavdroulad, yvela literaturas gauCinos<br />

Sansi, monawileobdes am erTobaSi, `invariantuli~ Tanasworobis<br />

safuZvelze.<br />

amgvarad, mizani mimarTulia TviT literaturis arsis<br />

gagebisaken. `saerTo Tvisebebis~ arseboba gansazRvravs, sxva<br />

momentebs Soris, Janris struqturas da arss, mis mTavar Tvisebas<br />

da ufro Sors Tu wavalT, TviT literaturis Taviseburebas.<br />

ase rom, etiambli (rogorc tipobrivi nimuSi), romelmac<br />

airCia es perspeqtiva, saubrobs `romanis Janris invariantebze~,<br />

riTac amovicnobT `romanis Tvisebebs~ an imas,<br />

rac `ekuTvnis sakuTriv epopeas~. saqme exeba imis `saerTo<br />

faqtorad warmoCenas, rac ekuTvnis sakuTriv epoepas vergiliusis,<br />

homerosis, lukianes, kamoensis, tasos, miltonis, don<br />

alonso de ersilas da sxvaTa poeziis mixedviT~, 9 rogorc es<br />

gaakeTa volterma, met-naklebad, Tavis naSromSi `ese epikuri<br />

poeziis Sesaxeb~. meore mxriv, SeiZleba vikiTxoT (isev amave<br />

azriT), `arsebobs Tu ara raRac, rasac samarTlianad SeiZleba<br />

mieces lirikis kvalifikacia; Tu arsebobs, rogori iqneboda<br />

misi ZiriTadi niSnebi da Tu SesaZlebelia, invariante-<br />

84


ic~. igive SekiTxva unda daisvas haikus, malaiziuri pantunis<br />

10 damaxasiaTebeli niSnebis Sesaxeb da a.S.<br />

invariantis ontologiuri statusi saboloo angariSiT<br />

gadawyvetda komparativistuli poetikis safuZvlebis orazrovnebas.<br />

invarianti metia, vidre erTi specifikuri niSani,<br />

vidre erTi damaxasiaTebeli elementi. mas SeuZlia gamoxatos<br />

romelime Janris, romelime literaturis, zogadad, literaturis<br />

TviT arsi. kidev meti, invarianti yofierebis garantia.<br />

`Tu arsebobs formebi, Janrebi, invariantebi, maSasadame, arsebobs<br />

adamiani da literatura~. 11 invarianti aris nebismieri<br />

sagnis, maT Soris literaturis ucvleli, Tanaziari elementi:<br />

rac aris `zustad” mimdinareoba, an is, rac `namdvilad<br />

ekuTvnis saxeobas~. 12 literaturuli Janrebi aRar aris miCneuli<br />

oden taqsonomiur (klasifikaciis) saSualebad, aramed,<br />

agreTve, obieqtur realobad, organul sinamdviledac ki iTvleba,<br />

rogorc myari `eleuri~ struqturebi. sakiTxisadmi<br />

aseT midgomaSi, romelic xelaxla Camoyalibda `arqetipebi-<br />

Ta~ da `konstantebiT~ dainteresebuli esTetikosebisa da filosofosebis<br />

damokidebulebis safuZvelze (igive sakiTxi<br />

awuxebs agreTve yvela fenomenologs), ueWvelad aris, ase<br />

vTqvaT, `platonuri~ azrovnebis bunebrivi, Canasaxiseburi<br />

safuZveli.<br />

Cven SegviZlia SevafasoT grosso modo es midgoma, rogorc<br />

`eideturi~ (abstraqtuli) da `fenomenologiuri~: arsebiTisaken<br />

mimarTuli, TavisTavad SezRuduli da sqematuri aRwera,<br />

romlis mniSvneloba imanenturia teqstebisa da literaturuli<br />

struqturebis garkveuli kategoriebisaTvis da maTTan<br />

erTad aris mocemuli. miuxedavad amisa, SeiZleba iTqvas, rom<br />

is, agreTve, `aucilebelia~, radgan invarianti samudamo, gardauvali<br />

da `savaldebuloa~. is aris ganxiluli faqtis sine<br />

que non. es pirobiToba, Tavis mxriv, aris mudmivi da universaluri<br />

faqti: `am gagebiT, _ ambobs etiambli, _ SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

imdenad nayofieri mainc aris, rom imis<br />

aRmoCenis saSualebas iZleva, rasac me literaturul invariantebs<br />

vuwodeb; es aris pirobebi, romelTa gareSe, sadac da<br />

romel droSic ar unda iyos, ar arsebobs namdvili forma~. 13<br />

ufskruli, romelic tradiciul komparativitikas aSorebs<br />

SedarebiTi poetikisagan, swored am gamaerTianebel, universalur,<br />

`esencialistur~ perspeqtivaSi mdgomareobs.<br />

didi Secdoma iqneboda, rom `Teoriis naRebis~ amgvari<br />

moxda istoriuli perspeqtivis gakritikebas an pirwmindad da<br />

martivad uaryofas niSnavdes. invariantis winaaRmdeg tradiciuli<br />

da kargad cnobili braldeba swored aqedan gamomdi-<br />

85


nareobs: igi dagmobilia, rogorc gaqvavebuli, statikuri, antiistoriuli<br />

elementi, rogorc akviatebuli iluzia da a.S.<br />

sinamdvileSi saqme exeba or radikalurad gansxvavebul midgomas,<br />

romelTagan TiToeuls Tavisi gamarTleba aqvs. istoriuli<br />

Tvalsazrisi, romlis kanoniereba ar SeiZleba dadges<br />

kiTxvis niSnis qveS, ar aris erTaderTi SesaZlebeli, misaRebi<br />

da sasargeblo midgoma komparativistikaSi da metadre<br />

`SedarebiT poetikaSi~. mas Tavisuflad SeuZlia `Tanaarseboba~<br />

nebismier `statikur~ perspeqtivasTan. oRond amisaTvis<br />

naTlad unda ganisazRvros am or termins Soris rogorc dapirispirebis<br />

xasiaTi, aseve maT Soris kavSiri – arsi/istoria,<br />

rac gaaqarwylebs dapirispirebas.<br />

ra aris invarianti, Tu ara fenomenologiuri da istoriuli<br />

planebis Tanxvedra? es niSnavs, rom is amodis ormagi<br />

struqturidan: mudmivi da gardamavali struqturidan, rogorc<br />

Tanamedroveoba _ bodleris mixedviT: `...xelovneba Tavisi<br />

erTi naxevriT gardamavali, wamieri da SemTxveviTia, meore<br />

naxevari ki – maradiuli da myari~. 14 invarianti aris mudmivisa<br />

da cvalebadis, ZiriTadisa da istoriuli SemTxvevi-<br />

Tobis mravalferovani sinTezi. ganvixiloT romanis Janris<br />

invariantebi, romlebic swored am perspeqtivaSia gansazRvruli.<br />

erTi mxriv, saqme exeba `elementebs, romelTa gareSe ar<br />

arsebobs romani; meore mxriv, Janris im Tvisebebs, romlebic<br />

met-naklebad nebismierad momdinareobs istoriuli SemTxvevebidan~.<br />

an kidev, literaturuli formebis Taobaze vimsjeloT:<br />

`unda SegveZlos im nawilis gamoyofa, romlis saerTo<br />

faqtors warmoadgens mocemuli formis an Janris yvela nairsaxeobisaTvis<br />

da romelic, garkveulwilad, mas gansazRvravs<br />

mkacrad; meore nawili ki icvleba xan enobrivi garemos Sesabamisad,<br />

xan istoriuli SemTxveviTobis mixedviT~. 15 maSasadame,<br />

invarianti saSualebas gvaZlevs, istoriis zRvasaviT uxv<br />

moqcevaSi gamovyoT patara kunZulebi, literaturis istoriis<br />

faqtebiT moqargul qsovilSi gamovWraT struqturebi da<br />

formebi, romlebic dakvirvebis am doneze ar icvlebian.<br />

kavSiri, romelic arsebobs calkeul nawarmoebsa (romelic<br />

gansazRvrebis Tanaxmad, cvalebadia) da ucvlels, rogorc<br />

movlenas, anu invariantebs Soris, gvexmareba problemis<br />

arsis gagebaSi. oridan erTi unda iyos: an literaturuli<br />

nawarmoebi, aRiarebuli da gansazRvruli, rogorc originaluri,<br />

Sedarebas ar eqvemdebareba, maSasadame, ar gaaCnia<br />

arc erTi ZiriTadi, gansazRvrebas daqvemdebarebuli da saer-<br />

To elementi sxva nawarmoebebTan mimarTebiT; an kidev igi moicavs<br />

saerTo elementebis garkveul raodenobas, romelTa<br />

86


gansazRvra SesaZlebelia: am SemTxvevaSi nawarmoebi, TavisTavad,<br />

ase Tu ise, dakavSirebulia invariantebis reJimTan. nawarmoebi<br />

an erTaderTi da ganumeorebelia, an is “meordeba”<br />

sxvadasxva doneze da rogorc inconstantia constans-is fenomeni,<br />

gzas uxsnis Sedarebebs, daaxloebas, msgavsebis dadgenas _<br />

maSasadame, invariantebs.<br />

Tu literaturuli nawarmoebidan ar qmnian sruli avtonomiurobis<br />

koncefcias, romelic mistikas emsgavseba, unda<br />

vaRiaroT yovel literaturul struqturaSi ucvlelisa da<br />

cvalebadis, gansxvavebisa da msgavsebis, erTianobisa da erTferovnebis,<br />

siaxlisa da stabilurobis dialeqtika, unda davinaxoT<br />

usasrulod cvalebadi proporciis ori veqtori. araerTxel<br />

uTqvamT: `poeturi enisTvis mudmivi ideali aris mudmivi<br />

cvlileba~. 16 es norma gamosadegia mTeli literaturisaTvis.<br />

garda amisa, mxolod invariantuli elementebis arseboba<br />

iZleva variaciebis aRmoCenis saSualebas, e.i. siaxlis,<br />

gansxvavebis koeficientis amocnobis saSualebas invariantTa<br />

mimarTebiT, ramdenadac mimarTeba: invarianti/varianti qmedi-<br />

Tia mxolod am sqemis doneze. 17 es xom davadgineT, axla mokled<br />

CamovayaliboT invariantis saboloo mizani: igi qmnis<br />

kvlevis wess ise, rom ar uaryofs cvalebadi elementebis arsebobas,<br />

asaxavs, meTodologiuri TvalsazrisiT Tu vityviT,<br />

mxolod identurobas da msgavsebas, nawarmoebis mxolod saerTo<br />

elementebs. misi sfero moicavs yvelafers, riTac SeiZleba<br />

aixsnas Sedareba (faqtobrivi da metadre arafaqtobrivi),<br />

analogiebi, paralelebi da bolos yvela `ganzogadeba~,<br />

rac literaturul nawarmoebze axdens gavlenas.<br />

amgvarad, invarianti aRmoCnda gadabmis, gadakveTisa da<br />

Tanxvedris wertili nawarmoebis ori Tu mravali donisa da<br />

misi struqturuli identobisa. invarianti asaxavs mxolod Zalian<br />

erTgvarovan faqtebs, garegan Tu Sinagan msgavsebas,<br />

mravalricxovans Tu piriqiT. mouwesrigebel realobaSi, ukidures<br />

literaturul mravalferovnebaSi mas Semoaqvs garkveuli<br />

wesrigis principi, namdvili tipobrivi ganawesi. invariantebis<br />

komparativizmi zogadisa da universalurisaken mimar-<br />

Tuli TvalTaxedvis anareklia da ara kerZosi da individualurisa,<br />

Tumca axdens am gansxvavebuli Tvalsazrisebis korelacias.<br />

meore mxriv, savsebiT SesaZlebelia, universaluri<br />

gaviazroT individualuris saSualebiT. arsebobs konkretuli<br />

universaluroba, amdenad, mxolod erTi leqsis wakiTxvi-<br />

Tac SeiZleba CavwvdeT poeziis (universalur) arss. maSasadame,<br />

mcdaria braldeba invariantebis mkvlevarTa mimarT, TiTqosda<br />

isini eZeben mxolod analogiebs sruliad sxvadasxva<br />

87


cis qveS~, 18 eZeben identurobas da saerTo faqtebs, erTi sityviT,<br />

invariantebs, maSin rodesac sinamdvileSi isini programis<br />

mixedviT, miznad isaxaven specifikuri xasiaTis faqtebis<br />

aRmoCenas. ra Tqma unda, am kategoriul braldebas Tu davujerebT,<br />

konstantebis Seswavla ugulvebelyofs (ufro sworad,<br />

TiTqosda ugulvebelyofs, wmindad meTodologiuri miznebiT)<br />

maT `kerZo gamoyenebas~. oponentebi amboben, rom aTasobiT<br />

formaa dayvanili mxolod erT `formamde~, aTasobiT<br />

Sinaarsi – mxolod erT `Sinaarsamde~. 19 amas aqvs Tavisi safuZveli,<br />

es gamokvlevebi moicavs (`esTetikosis~ an `poetikosis~<br />

da ara literaturis `istorikosis~ suliskveTebidan gamomdinare)<br />

mxolod im sferos, romelic scildeba kerZo movlenis<br />

farglebs. maSasadame, ar SegviZlia maTi dadanaSauleba<br />

nawarmoebis organuli da individualuri erTianobis dar-<br />

RvevaSi, ugulvebelyofaSi an aTvalwunebaSi, ramdenadac isini<br />

Tavidanve mtkiced dganan sul sxva safuZvelze. es ukanaskneli<br />

an unda avirCioT an uari unda vTqvaT masze. magram Tu<br />

daveyrdnobiT am safuZvels, zemoT moxmobili mizezebis gamo,<br />

maSin sawinaaRmdego Sexedulebebi `organizmis~ unikaluri da<br />

ganumeorebeli literaturuli faqtis dasacavad azrs moklebuli<br />

iqneba. Cven ar gvinda im literaturuli ideebis kritikis<br />

sagnad qceva, saidanac momdinareobs invariantebi. im kriteriumebisa<br />

da kategoriebis gadmotana, romlebic ekuTvnis<br />

sakuTriv literaturul teqstebs, aseTebi zemoT davimowmeT.<br />

Tuki invarianti, zemoT aRniSnulidan gamomdinare, amave<br />

dros aris recidivuli, wriuli, `mudam ganmeorebadi~ literaturuli<br />

faqti, 20 maSin pozitivisturi istoriuli midgoma<br />

xelaxla uaryofilia ZiriTad punqtSi. tradiciuli qronologiuri<br />

Tanmimdevroba aRar aris mxedvelobaSi misaRebi,<br />

radgan invariantebi meordeba. invariantebi gamodian arenaze<br />

da Zirs dascemen prioritetebs, klasifikacias, istoriul<br />

ierarqias. iseTi cnebebi, rogoricaa pre, neo, post, romlebic<br />

momdinareobs aseve invariantebis struqturidan, kargaven sizustes.<br />

am dros ucnobi winamorbedebi SeiZleba gamoCndnen<br />

nebismieri mxridan. rac Seexeba komparativist poetikoss, is<br />

uars ar ityvis amgvar aRmoCenebze. imasac ityodiT, Tavs iwonebs<br />

amiTo, midis ucnob winamorbedebze sanadirod im rwmeniT<br />

da surviliT, rom ipovos axal invariantebs da erTi<br />

dartymiT or saqmes gaakeTebs da, imavdroulad, safuZvels<br />

gamoaclis CamorCenil komparativizms, `romelic faqtobriv<br />

kavSirebs eyrdnoba~.<br />

tradiciuli mudmivi da elementaruli kavSiri – Zveli/<br />

axali 21 _ xels uwyobs invariantebs. Tu TiToeuli nawarmo-<br />

88


ebi, TviT yvelaze gankerZoebuli, yvelaze `originaluri~, sinamdvileSi<br />

mxolod amsxvrevs da xelaxla gadaadnobs Zvel<br />

wess (sazogadod, am `aRmoCenas~ formalistebs miaweren, magram<br />

is ufro Zvelia da ufro ganzogadebuli), invarianti,<br />

faqtobrivad, mxolod miyveba uwyveti, misaRebi tradiciis<br />

jaWvs da saTanado sicxades aniWebs mas. yoveli literaturuli<br />

evolucia mimdinareobs axlis dakanonebis mizniT, es<br />

winaswar igrZno Cinuri klasicizmis Teoretikosma liu qsim<br />

(Zv. w. 522-465 w.w.). 22 Tu varianti aris `axali~ an `originaluri~,<br />

invarianti ki – `Zveli~, ramdenadac es ukanaskneli sistematurad<br />

mimarTulia tradiciisaken, amiT savsebiT emsaxureba<br />

literaturis mudmivi elementebis gamovlinebas da, imavdroulad,<br />

inarCunebs nawarmoebebis esTetikur da kerZo Taviseburebas.<br />

es ukanaskneli Tvisebebi, ubralod, frCxilebSia<br />

moTavsebuli demonstrirebis dros. saqme exeba kanonier arCevans<br />

Zireuli mimarTebis mxareebs Soris: axali nacnobi, wesrigi/SemTxveviToba,<br />

organizacia/deformacia, tradicia/inovacia.<br />

invarianti aris `ConCxi~, nawarmoebis struqtura an misi<br />

`ZarRvebi~; varianti aris maTi specifikuri dajgufeba, `originali~.<br />

literaturis Teoria aigeba mxolod saerTo da stabiluri<br />

elementebis safuZvelze.<br />

nuTu savsebiT ucxoa es dakvirvebebi tradiciuli komparativizmisaTvis?<br />

ara, radgan am magaliTs nebismierad vimowmebT:<br />

jer kidev brunetieri amCnevda, rom “araviTari gamogoneba<br />

ar aris namdvili gamogoneba”, 23 terminis zusti mniSvnelobiT<br />

_ arafrisagan Seqmna, ex nihilo da a.S. Tu ne-bismier Sem-<br />

TxvevaSi arsebobda mudmivi Temebi, maSin invariantebis Zieba<br />

kanonieria da aucilebeli am ubralo faqtis gamo. es dakvirveba<br />

imisTvis gavimeoreT, rom dagvemtkicebina tradiciul<br />

komparativistikaSi mudmivi elementebis, tipologiuri konstantebis,<br />

sxvadasxva literaturuli stilis (maTTan mimarTebaSi<br />

inovaciebi `cvladebis~ saxes Rebuloben) arseboba, magram<br />

amas ar mosdevs araviTari Rrma Teoriuli Canafiqri. 24<br />

kidev erTxel vxedavT, rom aris mxolod sarwmuno, obieqturad<br />

dadasturebuli faqtebi da sxva araferi.<br />

3. winamorbedebi<br />

miuxedavad amisa, mdgomareoba ufro sasikeToa, vidre es<br />

erTi SexedviT Cans. zogierTi Tanamedrove komparativisti sakmaod<br />

keTilganwyobilia `invariantebis~ Teoriis mimarT, komparativistuli<br />

azrovnebis, SeiZleba iTqvas, bunebrivi gagrZelebis<br />

mimarT, rogoradac Cven is ganvsazRvreT. TviT cneba<br />

89


`invarianti~, zustad rom vTqvaT, axal komparativistul azrovnebaSi<br />

sakmaod miRebulia an expressis verbis-iT an sinonimebiT,<br />

roca is SefarviT aris naxmari da mxolod igulisxmeba.<br />

unda mivaweroT Tu ara etiambls termin `invarianti~-s<br />

mudmivi da Sesabamisi xmareba komparativistikaSi misi naSromis<br />

_ `Sedareba ar aris mizezi~ 25 pirveli versiis gamoqveynebis<br />

Semdeg? am terminis xmarebis SemTxvevebi, romelTa moZebnac<br />

SevZeliT, yovel SemTxvevaSi, naSromis gamoqveynebis momdevno<br />

periods ekuTvnis. etiamblis msgavsad, danarCenebic<br />

aRiareben `mniSvnelobas, romelic zogadad eniWeba paralelizmebs,<br />

azris, formis Sedarebas universaluri literaturis<br />

farglebSi yovelgvari sagrZnobi istoriuli gavlenis<br />

gareSe, imgvarad, rom aRmoaCinon literaturuli invariantebi,<br />

mTeli kacobriobisTvis saerTo mxatvruli tipebi da<br />

arqetipebi~ 26 . am terminis gamoyenebis sxva SemTxvevebic, aseve,<br />

Semdgomi periodisaa. 27<br />

bevrad ufro Zveli, garkveuli tradiciis mqonec ki<br />

aris winamorbedi termini – konstanta, rogorc invariantis<br />

sinonimi da ekvivalenti, rome-lsac, sxvaTa Soris, gasuli<br />

saukunidan iyeneben: `...mravalferovnebasa da cvalebadobaSi<br />

msgavsi elementisa da konstantis Zieba (il conforme e il constante)~.<br />

28 `SedarebiTi literaturaTmcodneobis Jurnalis~ redaqciaSi<br />

da sorbonis wreebSi es azri gzas ikafavs gansakuTrebiT<br />

marsel bataionis da bazil munteanos wyalobiT. pirveli<br />

maTgani warmogvidgeba, rogorc sakmaod gavrcelebuli<br />

msoflxedvis macne: `yvela vgrZnobT, rom Cveni azrebi Janrebis<br />

Sesaxeb safuZvlianad moiTxovs konstantebs nebismieri<br />

literaturisTvis~. 29 meore maTgani, romelic win uswrebs<br />

marsel bataions, qmnis konstantebis Teoriis sakmaod damuSavebul<br />

eskizs. igi ganasxvavebs konstantebis Semdeg saxeebs:<br />

`struqturuls~ da `cvalebads~, statikurs da mobilurs, dialeqtikurs,<br />

mdgrads da moqnils, faqtobrivs (egzistencialurs<br />

da metafizikurs), arsobrivs, magram ar aZlevs am<br />

termins mkacr gansazRvrebas. Zieba exeba ufro metad ritorikuli<br />

invariantuli struqturebisa da principebis serias,<br />

magram avtoris, rogorc istorikosis, SiSi xels uSlis mas,<br />

rom sabolood gamoiyenos `universaluri~, rogorc literaturuli<br />

cneba. is am cnebas evropuli ideebis istoriaSi miuCens<br />

adgils. 30 miuxedavad amisa, udavoa am wamowyebis seriozuloba:<br />

iniciativis mecnierulma xasiaTma xeli Seuwyo am<br />

konceptis popularizacias sauniversiteto wreebSi, romlebmac<br />

sabolood miiRes igi: SedarebiTi literaturaTmcodneoba<br />

`gamoyofs literaturuli morfologiis konstantebsa<br />

90


da cvladebs~. 31 am terminis erTgvari empiriuli, `veluri~<br />

xmareba (ama Tu im mimdinareobis `didi konstantebi~ an kidev<br />

`mxatvruli sityvis zogierTi konstanta~) 32 TandaTan ufro<br />

xSiri gaxda. Tandayolili istoriuli midgomis miuxedavad,<br />

arc aRmosavleTis qveynebis komparativizmi eurCeba konstantebis<br />

SemoRebas. aRmosavlur komparativizmSi konstantebis<br />

Seswavla wina planzea wamoweuli bazil munteanos da etiamblis<br />

magaliTze. 33<br />

karga xania, gavrcelebulia saerTo faqtebze dakvirveba,<br />

romlebic invariantis Sinaarss iZenen im SemTxvevaSic ki, Tu<br />

Teoriul miznebs ar isaxaven. sxvaTa Soris, komparativizmis<br />

aTvlis wertils warmoadgens rogorc gavlenebis, aseve `dam-<br />

Txvevebis~ arseboba, `azrovnebisa da xelovnebis saerTo da<br />

Tanmimdevruli mdgomareobis~, `mravali literaturis saerTo<br />

faqtebis warmoCena~. 34 nebismier SemTxvevaSi, Sua gzaze Cerdebian,<br />

mxolod CamonaTvalis raodenoba ainteresebT. es gamowveulia,<br />

ubralod, faqtebis siyvaruliT da `universaluri<br />

literaturis~ namdvili perspeqtivis uqonlobiT. rac Seexeba<br />

etiambls, is imeorebs, agrZelebs da ganazogadebs imave me-<br />

Tods. etiambli yuradRebas amaxvilebs, rogorc vTqviT, mxolod<br />

`erTgvarovnebasa da msgavsebaze~, imis aRmoCenaze, rac<br />

saerTo aqvT literaturebs. 35 amiT is miznad isaxavs dafaros<br />

uxerxuli `faqtobrivi kavSirebi~, romlebic ver aRwevs veraviTar<br />

ganzogadebamde, radgan ar gaaCnia araviTari Teoriuli<br />

mniSvneloba.<br />

miuxedavad zemoT aRniSnulisa, fsoni anu komparativistebis<br />

wvlili axal Teoriul azrovnebaSi igive rCeba. komparativistebis<br />

amocana, gavrcelebuli Sexedulebis mixedviT,<br />

aseTia: “gamoikvlion is, rac saerToa dRevandel erovnul<br />

literaturebSi da is, rac damaxasiaTebelia mxolod TiToeuli<br />

maTganisaTvis; yvelaferi es savsebiT sworia, magram<br />

gamovlenili saerTo faqtebi, Tavis mxriv, ar xdeba araviTari<br />

gansxvavebuli azrovnebis, araviTari Teoriuli ganzogadebis<br />

safuZveli. xelaxla Cndeba kiTxva: aba ra saWiroa `saerTosken~<br />

mimarTuli es dakvirveba? unda darCes Tu ara is<br />

wminda istoriuli, aRwerilobiTi da neitraluri xasiaTis?<br />

cxadia, `ZiriTadi Tvisebebi, romlebic saerToa literatura-<br />

Ta erTobliobisaTvis~ (es is WeSmaritebaa, romelsac ukve am-<br />

Cnevs zogierTi bolo komparativistuli programa) mimarTulia<br />

universalurisaken, `umaRlesi literaturuli erTobis,<br />

Weltliteratur-is~ 36 SemuSavebisaken. es ukanaskneli (msoflio literatura)<br />

aucileblad unda `aRvweroT~ da `ganvsazRvroT~,<br />

rac jer ar gakeTebula.<br />

91


didi, naxtomiseburi winsvla ar Cans arc SedarebiT<br />

axal komparativistul teqstebsa da konteqtebSi. zogjer iTvaliswineben<br />

literaturebis `saerTo elementebs~ (common<br />

features), `literaturul kanonzomierebas zogadad~, sxvadasxva<br />

zonis mkiTxvelebis “Seqcevad reaqciebs” da a.S.; 37 magram, rogorc<br />

Cans, saqme ar midis saerTo `horizontalur~ (saerTa-<br />

Soriso) an `vertikalur~ (erovnul) moZraobamde. kerZod, Cven<br />

gvesaxeba am mdgomareobis oTxi sxvadasxva mizezi: 1) `Teoretikosisa~<br />

da `komparativistis~ mkacri da sruli gamijvna er-<br />

TmaneTisagan, rac wmindad pragmatuli xasiaTisaa; aseTi da-<br />

Soreba SeimCneva imaT Sorisac ki, visac savsebiT Segnebuli<br />

aqvs `ganzogadebis~ mniSvneloba; 38 2) gulgriloba nebismieri<br />

samuSao hipoTezisadmi, literaturis nebismieri aRiarebuli<br />

da universalisturi konceptisadmi; 3) ritorikis tradicia,<br />

Tu mas SevxedavT invariantebze dayrdnobiT, Semobrunebulia<br />

mxolod `universaluri kanonebisaken~. 39 4) “zogadi literaturaTmcodneoba~,<br />

romelic moicavs `invariantebis aspeqtebs~, 40<br />

(es Tviseba mas yovelTvis axasiaTebs), verasodes axerxebs<br />

maT sinTezs. Zireuli kavSiri Teorias, kritikasa da komparativistul<br />

Tu arakomparativistul literaturul istorias<br />

Soris xelaxla gviCvenebs am problemis WeSmariti gadawyvetis<br />

gzas.<br />

mosazrebebi SeiZleba modiodes, agreTve, momijnave disciplinebis<br />

mxridan, romlebic dakavSirebuli arian msgavsi<br />

xasiaTis `invariantebTan~. esTetika, Tavis mxriv, warmoSobidanve<br />

iyenebs mudmiv da transistoriul gansazRvrebebs, naTesaobis<br />

Tu identurobis cnebebs STagonebis, formis da stilis<br />

TvalsazrisiT sxvadasxva kulturaSi. es perspeqtiva<br />

Cndeba isev, mas icaven da Teoriad gardaqmnian. 41 amasTan dakavSirebiT<br />

Cven mo-vixmeT etiamblis dakvirvebebi. imavdroulad<br />

da zustad am azriT, roJe kaiua laparakobda `poeziis<br />

ucvlel da sayovelTao Tvisebebze~, radgan `miuxedavad yvelafrisa,<br />

homerossa da malarmes Soris arsebobs raRac saerTo~.42<br />

es `saerTo raRac~ aris swored poeturi invarianti.<br />

`SedarebiTi poetika~ jer kidev Sesaqmnelia. `komparativistuli<br />

esTetika~, romelmac win gauswro mas, dainteresebulia<br />

agreTve identuri, e.w. permanentuli TvisebebiT, 43 saerTo<br />

struqturebis kavSiriT. amasTan, es struqturebi Secvlilia<br />

iseTi elementebiT, romelTa `invariantuloba~ eWvs ar unda<br />

iwvevdes.<br />

Tanamedrove poetika, Tavis mxriv, gverds ver auvlis am<br />

termins an mis ekvivalentebs, romelTac is sakmaod farTod<br />

iyenebs. roman iakobsonTan, magaliTad, `konstanta~ da `inva-<br />

92


ianti~ erTmaneTs cvlis. maTi mniSvneloba aseTia: `aucilebeli<br />

Semadgeneli nawilebi~, erTi nawarmoebis an erTi avtoris<br />

yvela nawarmoebis `mudmivi principebi~, `invariantebisa~<br />

da `cvladebis nazavi~. 44 maSasadame, romans eqneba Tavisi `ZiriTadi<br />

struqturuli Taviseburebani~, 45 anu Tavisi invariantebi,<br />

iseve rogorc poeturi enis struqtura: `yvela poetis<br />

enaSi arsebobs invarianti, romelic SenarCunebulia individualur<br />

variaciebSi~. 46 es dakvirveba SeiZleba gavrceldes<br />

literaturuli diskursebis erTobliobaze. Tavdapirvelad<br />

movixmoT citata Jerar Jenetis mixedviT: `dasaSvebad mimaCnia,<br />

marTlac, antiistoriuli an, ufro sworad, transistoriuli<br />

konstantebis arseboba, fardobiTi arseboba mainc, ara marto<br />

gamoTqmis saSualebebis TvalsazrisiT, aramed, agreTve, ramdenime<br />

didi Tematuri kategoriis TvalsazrisiT, rogoric<br />

aris gmirulis, sentimentaluris, komikuris kategoria da<br />

a.S.~ 47 es mosazrebebi Tavisuflad SeiZleba Seerwyas SedarebiT<br />

poetikas.<br />

aviRoT msgavsi magaliTi Tanamedrove enaTmecnierebidan,<br />

romelic aseve Teoriulad xsnis `invariantis arsebobas variaciaSi~<br />

(invariant in variation) enaTa tipologiasTan dakavSirebiT.<br />

48 lingvistur leqsikonebSi es cneba gaigivebulia `im<br />

elementebTan, romlebic cvladebisagan gansxvavebiT, mudmivad<br />

arseboben (an romelTac miiCneven mudmivad); ufro farTo<br />

mniSvnelobiT aq invarianti ganmasxvavebeli anu permanentuli<br />

niSnebis tolfasia, romlebic sxvadasxvanairad aris kombinirebuli<br />

enaSi arsebuli ocdaaTiode fonemis saSualebiT~. 49<br />

TiToeuli ZiriTadi fonema aris ZiriTadi forma anu `xmovani~<br />

invarianti. iseTi movlenebi, rogoric aris izoglosebi,<br />

izomorfizmebi, izotopiebi da a.S., imavdroulad warmoadgenen<br />

`invariantebs~ da maTi meTodologiuri Rirebuleba ukve<br />

gamocdilia. Zalian farTo mniSvnelobiT, mTeli poeziis yvelaze<br />

ufro invariantuli elementi aris misi instrumenti da<br />

TviT misi enobrivi garemo.<br />

aqedan gamomdinare, invarianti SeiZleba iyos da unda<br />

iyos kidec gaazrebuli agreTve rogorc universaluri kategoria.<br />

amgvari asimilacia gamarTlebulia, yovel SemTxvevaSi,<br />

logikurad mainc. SemTxveviTobis gamoricxva da identuriT<br />

dakmayofileba, rasac gulisxmobs yovelgvari ganzogadeba da<br />

yovelgvari konstanta, romlebic gadmocemulia yvela logikuri<br />

klasis, erTi saxeobis Tu mTeli gvaris yvela gamovlinebis<br />

amsaxveli terminebiT, safuZvlianad akavSirebs invariants<br />

universaluri kategoriebis problemasTan. aseTi kavSiri<br />

ukve ganxorcielebulia anTropologiasa da kulturis Te-<br />

93


oriaSi, 50 morfologiasa da religiaTa istoriaSi. 51 gansakuTrebiT<br />

lingvistikaSi, iakobsonisa da Comskis wyalobiT, metyvelebis<br />

universaluri kategoriebis Teoria sargeblobs ara<br />

marto mxardaWeriT, aramed didi aRiarebiT. pirveli maTgani<br />

fonemebs ganixilavs, rogorc birTvuli fizikis `elementaruli<br />

nawilakebis~ msgavs universalur erTeulebs da qmnis<br />

`universaluri~ da `naxevrad universaluri~ kategoriebis Teorias<br />

yvelaze ufro maRali statistikuri albaTobis safuZvelze.<br />

52 meore maTganis azriT, arsebobs garkveuli fonologiuri,<br />

sintaqsuri, semantikuri universaluri erTeulebi,<br />

romlebic SeiZleba aRmovaCinoT yvela enaSi, metyvelebis zogadi<br />

Teoriis, universaluri semantikuri Teoriis da universaluri<br />

fonetikuri Teoriis safuZvelze. 53 `metyvelebis universaluri<br />

kategoria aris yvela enis an metyvelebis saerTo<br />

Tviseba an Tavisebureba~. 54 enaTa saerTo warmoSobis Teoria<br />

viTardeba amave mimarTulebiT.<br />

gaugebaria, ratom ar SeiZleba es Teoria ganmeordes da<br />

gadamuSavdes komparativistul perspeqtivad da/an literaturis<br />

Teoriad. Tu arsebobs kulturisa da lingvistikis universaluri<br />

kategoriebi, ratom ar unda arsebobdes, agreTve,<br />

poetikisa da literaturis universaluri kategori-ebi? da<br />

marTlac, es termini maSinve wina planze wamoiwevs, rogorc<br />

ki davapirebT `literaturis~ universaliebis, rogorc fenomenis<br />

identifikacias (universals of literature, as a specific phenomenon),<br />

55 literaturul urTierTobaTa universaliebis (universals<br />

of literary contacts), 56 literaturuli nawarmoebis warmoSobisa da<br />

agebulebis gansazRvras. asea yvelgan: boliviaSi, safrangeT-<br />

Si, gvineaSi, vietnamSi. 57 `literaturis universaluri kategoriebis~<br />

asimilacia literaturis `arsis~ an `eonis~ formiT,<br />

cxadia, ufro Znelia, magram am mimarTulebiT sagulisxmo<br />

mcdelobanic unda aRiniSnos. 58<br />

kidev erTxel unda iTqvas: yvelaferi damokidebulia<br />

Tvalsazrisis Secvlaze. es aris erTaderTi, rasac SeuZlia<br />

daZlios iseTi ganzogadebis akrZalva, romelic `faqtobriv<br />

kavSirebs~ scildeba. am perspeqtiviT, enis konstantebisa da<br />

cvladebis msgavsad, SeiZleba Zalian kanonierad warmovidginoT<br />

erTgvari literaturuli `gramatika~, SedarebiT stabiluri<br />

`sintaqsi~: kanonikuri da arakanonikuri elementebis<br />

sistema; Janrebi, gamoxatvis saSualebebi, sxvadasxva stili,<br />

`ritorikuli figurebi~. 59 es niSnavs literaturis Teoriis,<br />

ise rogorc misi programis TviT SesaZleblobis in ovo Camoyalibebas.<br />

amave suliskveTebiT SeiZleba vilaparakoT struqturul,<br />

semiotikur, teqstobriv da nebismieri sxva tipis in-<br />

94


variantebze, im pirobiT, Tu, upirveles yovlisa, miRebuli iqneba<br />

`universaluri kategoriebis~ principi, romelic win uswrebs<br />

maT gansazRvras, arCevas da dalagebas. TavisTavad cxadia,<br />

rom invariantebis genezisis an poligenezisis, maTi moZraobisa<br />

da gavrcelebis problema (wmindad istoriuli xasiaTis)<br />

am SemTxvevaSi meore planze gadadis, rodesac mas<br />

mTlianad ar ugulvebelyofen meTodologiuri mosazrebebiT.<br />

4. invariantebis tipologia<br />

invariantebis analizs pirdapir mivyavarT invariantebis<br />

tipologiisaken. 60 zogadad, maTi klasifikacia SeiZleba Semdegi<br />

saxis invariantebad: 1) anTropologiuri; 2) Teoriul-ideologiuri;<br />

3) Teoriul-literaturuli da 4) literaturuli.<br />

isini moicavs universaluri xasiaTis saerTo elementebis<br />

yvela kategorias, romlebic xarisxis mixedviT, miekuTvnebian<br />

gonebisa da azrovnebis nayofs, dawyebuli sawyisi, fsiqikisa<br />

da warmosaxvis anTropologiuri struqturebis donidan.<br />

anTropologiuri tipis invariantebi aRadgenen da awesrigeben<br />

`primitiul~, umniSvnelovanes, mudmiv monacemebs, romelsac<br />

vxvdebiT uZvelesi istoriuli fenebis siRrmeSi, rac<br />

saerToa mTeli kacobriobisTvis; es aris yvela kulturis<br />

yvelaze ufro `arqeologiuri Sreebi~. es aris miTebidan, legendebidan,<br />

simboloebidan, `wminda~ sityvebidan momdinare<br />

arqetipebi da prototipebi, romelTa universaluri ganzomileba<br />

ueWvelia. amiT realurad dadasturebuli da ganmtkicebulia<br />

kidec Tezisi, romlis Tanaxmadac, rac ufro vuaxlovdebiT<br />

TviTmyofads da arsebiTs, invarianti ufro aqtiurad<br />

vlindeba.<br />

Teoriul-ideologiuri tipis invariantebi viTardeba gamonaTqvamebidan,<br />

`mTavari ideebidan~, sqemebidan an `saerTo<br />

adgilebidan~ (locus communis), romlebSic vlindeba samyaros<br />

da cxovrebis farTo xedva (Weltanschauung). isini exeba adamianis<br />

ZiriTad, sawyis gamocdilebas da problemebs – sicocxles,<br />

sikvdils, siyvaruls da a.S. (Ur-probleme); aseve, yoveli<br />

epoqisTvis damaxasiaTebel ideologiur sferos, `drois suliskveTebis~<br />

CaTvliT. amave kategorias miekuTvneba agreTve<br />

universaluri rigis yvela `WeSmariteba~, mniSvnelovani Sablonadqceuli<br />

azrebi (`yvelaferi warmavalia~, `araferia axali<br />

am mzis qveS~ da a.S.), iseve rogorc fundamenturi konceptebis<br />

erToblioba da dualuri formiT gamoxatuli maTi<br />

95


urTierTmimarTeba: sagani/Tema, materia/suli, Tavisufleba/<br />

aucilebloba, sikeTe/boroteba da a.S.<br />

literaturis komparativistul Teorias eqneba ormagi<br />

amosavali wertili invariantebis im kategoriebis saxiT, romlebic<br />

moicavs mis sakuTar dargs: Teoriul-literaturuli<br />

invariantebi gvaZlevs srul an nawilobriv literaturul<br />

Teoriebs, romelic ukve damuSavebulia, maSin rodesac literaturuli<br />

invariantebi amgvari midgomiT masalebsa da elementarul<br />

cnebebs moicaven pirveladi da elementaruli sistematizaciis<br />

formiT. dawvrilebiT ganvixiloT es ori<br />

mdgomareoba.<br />

a) literaturisa da literaturuli kvlevis konceptualuri,<br />

Teoriuli da ideologiuri aparati, romelic momdinareobs<br />

literaturuli ideebis infrastruqturidan, gvexmareba<br />

literaturul-Teoriuli invariantebis gamoyofaSi. es<br />

saxeli unda vuwodoT Teoriul literaturul azrovnebas<br />

da mTlianad literaturis Sesaxeb Teoriul azrovnebas, rasac<br />

aqvs kategoriis, gameorebis, stabilurobis, moaruli da<br />

fsevdo-originaluri xasiaTi da gamoxatulia yvela formiT<br />

(TvalsaCino da dafaruli formiT).<br />

cxadia, SeniSvnebis, azrebis, principebis, literaturuli<br />

Teoriebis, TviT gavrcelebuli myari gamonaTqvamebis garkveuli<br />

raodenoba meordeba, gadadis erTmaneTisagan Zalian<br />

daSorebul literaturebSi. amasTan dakavSirebiT, albaT, unda<br />

gavixsenoT, rom `saerTo adgilebis~ (locus communis), `toposis~<br />

Teoria antikurobidan modis da, TavisTavad, literaturuli<br />

azrovnebis namdvil invariants warmoadgens.<br />

invariantebi, romlebic gansazRvraven literaturuli<br />

azrovnebis saerTo elementebs, ase vTqvaT, TviTon qmnian literaturis<br />

invariantul Teorias imdenad, ramdenadac es ukanaskneli<br />

SeiZleba gamoikveTos da dagvanaxos samomavlo perspeqtiva<br />

sakuTar formulirebaTa safuZvelze drosa da sivrceSi,<br />

universalur doneze. es formulirebebi moicaven literaturuli<br />

Teoriis da meTodologiis sferos mTlianad da<br />

aqvT literaturis universaluri ritorikis an poetikis (implicituris<br />

da eqsplicituris) Seqmnis midrekileba. arqetipuli<br />

realobis winaSe aucilebeli xdeba, aseve, `arqetipuli~<br />

gadawyvetilebis miReba, romelTan mimarTebiTac winamorbedi<br />

elementebis erToblioba operaciis mxolod fragmentuli,<br />

nawilobrivi da presistemuri (sistemis winmswrebi) stadiaa.<br />

arc is unda dagvaviwydes, rom invarianti yovelTvis<br />

warmoadgens danaleq elements, damuSavebis Sedegs, romelic<br />

yovelgvar TaviseburebaTa gamoricxviT miiReba da yvela dam-<br />

96


Txvevas, analogias, Tanxvedras, yvela literaturul sinqrons<br />

da paralels gulisxmobs, romlis mizania literaturisa<br />

da literaturuli azrovnebis universalurobis dadastureba.<br />

Tu faqtobriv kavSirebsa da istoriaze dayrdnobili<br />

komparativizmi axdens gankerZoebas, aviwroebs mxedvelobis<br />

ares, ramdenadac is mimarTulia gansxvavebisa da Taviseburebis<br />

warmoCenisaken, amis sapirispirod, invariantebis komparativizmi<br />

eZebs kerZo erTeulebis gaerTianebis gzas, variacieb-<br />

Si dafarul permanentul elementebs. is zRudavs gadaxvevebs,<br />

sabolood aRwevs yvela elementisa da yvela saerTo mniSvnelis<br />

globalur sinTezamde, romelTa gamovlineba SesaZlebelia.<br />

igi ganixilavs kavSiris aRmniSvnel yvela termins, romelTac<br />

moaqcevs `koleqtiuris~, zogadis, universaluris<br />

cnebaSi da gaTvaliswinebuli faqtebis seriebi misTvis warmoadgens<br />

`variaciis amdenive Temas~. invariantulobaSi CarTva<br />

yvela literaturuli ideis xvedria da am axali topos-is<br />

gavrceleba kidev erTxel adasturebs am Teziss. igi bevrad<br />

ufro adre gvxvdeba esTetikosebTan (rogoric aris kroCe) da<br />

didi xnis Semdeg kritikosebTan (rogoric aris norTrop<br />

frai, magaliTad), Tumca arc erTi da arc meore ar iyo dainteresebuli<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneobiT. 61<br />

am meTodis aucilebloba aSkaraa komparativizmisaTvis.<br />

igi amtkicebs literaturuli ideebisa da azrovnebis struqturul<br />

erTianobas, loci critici-s arsebobas, romlebic gaerTianebis<br />

SemTxvevaSi, SeiZleba Camoyalibdes ara marto SedarebiTi<br />

poetikis mravali naSromis ganzogadebiT miRebul universalur<br />

ritorikad da poetikad, aramed agreTve universalur<br />

esTetikad. SedarebiTma literaturaTmcodneobam `miznad<br />

unda daisaxos imis Camoyalibeba, rac erT dRes SeiZleba<br />

gadaiqces universalur esTetikad~. 62 araviTari manifestebi<br />

da pirovnuli gadawyvetilebebi, aramed zogadi mimoxilva,<br />

romelic aranakleb `pirovnulia~ (amas mogvianebiT davinaxavT);<br />

igi SeZlebisdagvarad unda Seivsos kacobriobis literaturuli<br />

da esTetikuri naazrevidan momdinare yvela WeSmaritebiT.<br />

xom SeZles philosophia perennis-is da literature perennis-is<br />

gaazreba, ratom ar SeiZleba arsebobdes agreTve, amave azriT,<br />

poetica da aesthetica perennis? cxadia, es Tvalsazrisi universaliebis<br />

(ise rogorc formaluri da antiistoriuli azrovnebis<br />

sxva formebis) dabrunebis analogiuri an masTan<br />

miaxloebulia.<br />

rodesac namdvili komparativistuli gamocdileba er-<br />

Tveba saqmeSi, dadastureba, ase vTqvaT, TavisTavad modis.<br />

farTo da Rrma, WeSmaritad inteleqtualuri gamokvlevebis<br />

97


Seqmnis Semdeg, rene ueleki amave daskvnebamde mivida: `gamocdilebis<br />

Sedegad aRmovaCine, rom kritikuli Teoriebis istoriaSi<br />

ar arsebobs evolucia, ufro metad kritikis istoria<br />

aris kamaTi Seqcevadi konceptebis Sesaxeb...~ an kidev: `gansakuTrebiT<br />

literaturul TeoriaSi vxvdebiT mudmivad gansaxilveli<br />

poziciebis garkveul raodenobas, romlebic exeba<br />

literaturis istorias, aseve gvxvdeba ZiriTadi sadavo konceptebi,<br />

romlebic ar SeiZleba iyos absoluturad axali~. 63<br />

Cven TviTon vilaparakeT amgvari invariantis Sesaxeb, Teoriul-literaturuli,<br />

universaluri, nominaluri da Teoriuli<br />

konstantebis Sesaxeb; aqedan gamomdinareobs sammagi recidivi:<br />

sakuTriv konstantebis gameoreba, terminologiis da Teoriuli<br />

programebis gameoreba. 64 miuxedavad amisa, am tipis mravalricxovan<br />

SeniSvnebs aklia invariantis zogadi Teoria.<br />

komparativistebis erTi kategoria iwyebs am axali tipis<br />

komparativizmiT dainteresebas, romelic awyobilia `universalur<br />

modelebze~ da `poetikur kategoriebze~ (poetological<br />

category); es maT winaaRmdeg da maTi gamoricxvis mizniT rodi<br />

xdeba, rogorc aqamde iyo xolme umravles SemTxvevaSi, 65 aramed<br />

am modelebisa da kategoriebis ase Tu ise mxedvelobaSi<br />

misaRebad da gasaTaviseblad. ris gagebis imedi gvaqvs SedarebebiT<br />

an metadre mxolod miaxloebebiTi kontaqtebisa da<br />

gavlenebis miRma? `rogorc erT-erTi pirvelTagani _ jeimz<br />

robert haitaueri amtkicebs, amiT Cven aRmovaCenT, Tu ras<br />

warmoadgens literaturuli konstantebi (the constants), invariantebi<br />

(the invariables) an formebi, stilebi, tropebi, meTodebi,<br />

romlebic maSin Cndebian, rodesac metyveleba Segnebulad aris<br />

gamoyenebuli literaturuli miznebisaTvis~. 66 amas davamatoT<br />

iseTi mosazrebebi, `sadac arqetipebis Teoria ukavSirdeba<br />

aristoteles “poetikas~, 67 an kidev `teqstis Semadgeneli<br />

elementebis Ziebas~ komparativizmisa da literaturuli esTetikis<br />

mtkice kavSiris safuZvelze~. 68 aqedan gamomdinareobs<br />

literaturis Teoriis asimilacia zogadi kategoriebis TeoriasTan,<br />

romelic ar Cans (zogadi kategoriebis istoriuli<br />

Teoriis SesaZlo modelis mixedviT) 69 invariantebis TiTqmis<br />

`srul~ CamonaTvalSi.<br />

am TvalsazrisiT sakmarisad xazgasmiT ar aRniSnula<br />

praqtikuli komparativistuli gamokvlevebis Rirebuleba da<br />

mniSvneloba, romlebic adastureben da warmoaCenen am princips.<br />

isini SeiZleba daiyos or kategoriad: jer erTi, arsebobs<br />

didi evrocentristuli gaerTianeba, romelsac ganixilaven,<br />

rogorc saerTo Teoriul tradicias da romlis Sesaxebac<br />

warmodgenas gviqmnis e.r. kurciusis gamokvlevebi `saer-<br />

98


To adgilebis~ (locus communis) Sesaxeb (literaturul-Teoriulis<br />

CaTvliT). es saerTo Teoriuli tradicia SeiZleba<br />

TvalsaCino gaxdes gamokvlevebiT zogierTi Zveli da Tanamedrove<br />

esTetikuri Tezebis (magaliTad, ostranenie) 70 Sesaxeb<br />

an naSromebiT Tanxvedrebis Tanamedrove faqtebis Sesaxeb<br />

imave dasavlur samyaroSi (formalizmi da axali kritika 71<br />

a.S.). zogjer amgvari daaxloeba gamoyenebulia wminda polemikis<br />

mizniT (`formalizmi, samyarosaviT Zveli~) an prodomo (cf.<br />

isev etiambli, romelic `puritanuli~ ideebiT icavs Tavis –<br />

`laparakobT frangul-inglisurs?~, ideebiT, romlebic renesansis<br />

Semdeg gavrcelda safrangeTSi, espaneTSi, inglisSi,<br />

kanadaSi). 72<br />

am gamokvlevebis meore frTa (amjerad yovelmxriv mniSvnelovani)<br />

exeba aRmosavlur-dasavluri homologiebis did<br />

sferos, sivrces, sadac invarianti mTlad Tavisuflad vlindeba.<br />

TiTqmis identuri, Zalian zusti gadawyvetilebebi, romlebic<br />

xSirad gvxvdeba, uflebas gvaZlevs sruliad samar-<br />

Tlianad vilaparakoT `saerTo adgilebis~ (locus communis) namdvil<br />

gagrZelebaze, dawyebuli poeturi enisa da metyvelebis<br />

problemidan. iseTi jaWvi, rogoricaa: aristotele – lu Si –<br />

roman iakobsoni, gviCvenebs miaxloebis procentul wils, ma-<br />

Sin rodesac meore Teza (arabuli) _ `poezia aris gamonaTqvami~<br />

73 _ unda davukavSiroT zepiri poeziis dasavlur homologiur<br />

problematikas. metyvelebis logikuri da eTikuri<br />

koreqcia, ZiriTadad, identurad aris gaazrebuli da Camoyalibebuli<br />

arabebisa da evropelebis mier. 74 stilis da intuiciis<br />

gamoxatvis problemas savsebiT homologiuri gadawyveta<br />

aqvs zogierTi indoelis, Cinelis, iaponelis 75 mxridan (da<br />

es gaxlavT mxolod naCqarevi Seswavlis Sedegi).<br />

am gabeduli wamowyebis sagani, erTdroulad Teoriuli<br />

da polemikuric, yvelasTvis gasagebia: universaluri literaturuli<br />

azrovnebis rentgenografiiT ZiriTadi suraTis Seqmna.<br />

magram amave dros kiTxvis niSnis qveS unda daeyenebinaT<br />

mudmivi dasavluri literaturuli konceptebi (romlebic ase<br />

gansakuTrebulia), gaelaSqraT, faqtobrivad, erTgvari `monopoliis~<br />

winaaRmdeg: mxolod ramdenime Tanamedrove dasavleli<br />

`poetikosis~ (moduri mkvlevris) mudmivi citirebis winaaRmdeg.<br />

am ukanasknelebs eWvic ki ar SeparviaT, rom maTi<br />

`problemebi~ zogjer dasmuli da gaazrebuli iyo sxvagan:<br />

rom agreTve arsebobs (samwuxarod!) induri semiotika an is,<br />

rom `gramatikis poezia~, ase vTqvaT, mTlad ucnobi ar iyo<br />

sanskritisTvis. 76 yovel SemTxvevaSi, kargad damtkicebuli<br />

Cans, rom sanskrituli da Cinuri ritorikis garda, romelic<br />

99


Zalian hgavs evropuls, arsebobda sxvac (rac orientalistebma<br />

didi xania ician). maSasadame, ciceronTan, kvintilianesTan<br />

da xan fei czisTan ZiriTadi problemebi arsebiTad erTi da<br />

igivea, magram arsebobs, agreTve, zepiri metyvelebis tradiciuli<br />

an bunebrivi ritorika Rrma anTropologiur doneze,<br />

rac cota naklebadaa cnobili. 77<br />

Cveni Tezisis Tanaxmad, msgavsi homologiuri momentebis<br />

sixSire ar wamoWris meTodis sakiTxs, aramed exeba mxolod<br />

ganaTlebasa da kompetencias. saxeldaxelo magaliTis saxiT<br />

aviRoT mxolod savaraudo SedarebiTi poetikis ramdenime<br />

Tema, daviwyoT, magaliTad, RvTiuri STagonebis didi toposidan,<br />

romelic Cvens drosac vlindeba polineziaSi, afrikaSi,<br />

centralur aziaSi. 78 iseTi induri konceptebis `miaxloebiTi~<br />

Targmanic ki, rogoricaa rasa, dhvani an alamkara – `gemovneba~,<br />

`STagoneba~, `mxatvruli figurebi~, adasturebs problematikis<br />

identurobas, iseve rogorc `SedarebiTi poetikis~ mar-<br />

Tlzomierebas. 79 aseve dadginda sxva Teoriul-literaturuli<br />

paralelebi indoeTsa da evropas Soris (paradoqsi aqtiorze,<br />

idealuri portretis Teoria). 80 Cinur samyaroSi aRmoCnda homologiuri<br />

an identuri reaqciebi bunebisa da bunebis amsaxveli<br />

romantikuli poeziis mimarT; saerTo damokidebuleba<br />

romanis mimarT (romelic zneobas amdablebs), iseve rogorc<br />

Semoqmedebis mimarT (xelovanis da SemoqmedebiTi aqtis Serwyma)<br />

an `axlis~, anu dialeqtis `dakanoneba~, romelic am faqtiT<br />

klasikuri xdeba. 81<br />

zogierTi `dasavluri~ cneba, rasac sinologebi brWyalebiT<br />

moixsenieben, exeba Tanamedroves da Zvelis maradiul<br />

da sayovelTao dapirispirebas (amavdroulad, Tavs izRveven<br />

Zvelis mibaZvisagan, rac Zalian uswrebs win `polemikas~) an<br />

literaturul fantazias, romelic SeiZleba CaiTvalos `plagiatad~<br />

(`klasikosebis Tanamedrove winamorbedebis~ msgavsi<br />

raRac: lu Si xom qristemde IV saukuneSi werda). 82 Tvalsazrisi<br />

iseTi `wesis~ Sesaxeb, romelic moicavs da amowuravs<br />

yvela kerZo SemTxvevas (erTgvari “invarianti”) arsebobs agreTve<br />

Cinur klasikur poetikaSi, 83 iseve rogorc sxva aRmosavlur<br />

poetikebSi. iaponiaSi IX saukunidan gvxvdeba erovnuli<br />

Taviseburebis principi, romelic ganapirobebs prozis<br />

formebs, imavdroulad aris zogadadamianuri WeSmaritebis<br />

principi (universaluri) da misi gamoxatvis aucilebloba 84<br />

(aranakleb universaluri) da a.S. momavalSi saWiro iqneba<br />

TvalsaCinoebisaTvis sxva magaliTebis moxmoba: Cven aq, ra<br />

Tqma unda, mivuTiTebT mxolod gzas da isic Zalian mokled.<br />

sami stilis Teoria arsebobs agreTve arabul ritorikaSi, 85<br />

100


iseve rogorc poeziisa da prozis, gamonagonisa da sinamdvilis<br />

`gamijvna~. aseve aRiareben `teqnikis~ mniSvnelobas, rogorc<br />

TavisTavad faseul samSveniss an SemoqmedebiTi mibaZvis<br />

princips.86<br />

swored am kuTxiT unda gavigoT aRmosavlur-dasavluri<br />

urTierTobebis wina planze wamowevis kvalobaze poetikebis<br />

SedarebiTi Seswavlis sapolemiko moTxovna (saxeldobr, etiamblis<br />

moTxovna): ueWvelia, dagvWirdeba Cveni poetebis “poeturi<br />

xelovnebis~ Sedareba ibn kotaibas `Muqaddim-ata Kitabi Š-<br />

ŠI’ ra wa š- šua ra-sTan, l’Arte nueva de hacer comedias-Tan da traqtatebTan<br />

Nô de Zéami Motokiyo-s Sesaxeb~. es Sepirispireba saSualebas<br />

mogvcems gamovyoT invariantebis erTi seria da Semdeg<br />

isini davalagoT zogad SedarebiT poetikaSi. `uelekis<br />

da uorenis~ mimarT mTavari kritika zustad aseTia: `erTi<br />

ibn-ic ki ar aris `literaturuli Teoriis~ sarCevSi. diax,<br />

ra unda ifiqro iseTi literaturuli Teoriis Sesaxeb, romelic<br />

ugulvebelyofs arabul, indur ritorikebs, moxerxebulad<br />

ayalbebs Cinur, iaponur nawarmoebebs?~ msgavsi `dasavlur-aRmosavluri<br />

divanis~ programebisa da teqstebis Seswavla<br />

(rac komparativistebis kidev erTi didi ocnebaa) warimar-<br />

Teba aqtiurad, raTa Tavidan aicilon Secdoma da gankerZoeba,<br />

rac mxolod evropuli movlenebis Seswavlaze dafuZnebul<br />

literaturul Teorias axasiaTebs. 87 dasavlur Cveulebebs<br />

Seejaxnen pirdapir da Seuties. is rac jer kidev (sami<br />

aTeuli wlis win) `uCveulo~ Canda, sabolood miiRes, rekomendaciac<br />

ki gauwies (am bolo dros). es kargad Cans gamokvlevebis<br />

erT-erT krebulSi ramdenime aRmosavluri poetikis<br />

Sesaxeb: `gana yvelaze `Tanamedrove~ Teoriebi (struqturalisturi,<br />

poetikuri, semiologiuri) ar rCebian dasavleTis<br />

metafizikuri racionalizmis tyveebad?~ daskvna TavisTavad<br />

Cndeba: `maSasadame franguli literaturisa da, zogadad, dasavluri<br />

literaturis mkvlevarebs da studentebs unda davanaxoT<br />

didi civilizaciebis: CineTis, indoeTis, islamis,<br />

iudaizmis... mier Seqmnili `metyvelebisa~ da `literaturis~<br />

koncefciebi; isini ufro da ufro exmaurebian Cvens civilizacias~.<br />

88 bolos da bolos, TviT rene ueleki aRiarebs, rom<br />

`universaluri poetika~ 89 SeiZleba warmovidginoT `Teoriulad~.<br />

Tu gavixsenebT dasavleTSi dawerili esTetikis istoriebs<br />

da im mcire adgils, rac aRmosavlur literaturul es-<br />

Tetikas uWiravs iq, unda vaRi-aroT, rom mas Semdeg garkveuli<br />

winsvla aris (principulad mainc). wyaroebis miuwvdomloba<br />

mTavari winaaRmdegobaa da is kvlav qmnis siZneleebs.<br />

magram XIX saukunis bolodan aRmosavluri poetikebis Ses-<br />

101


wavlis rekomendacia kargis niSani iyo. 90 miuxedavad amisa, ma-<br />

Ti komparativistuli kvleva mxolod 60-iani wlebidan iwyeba.<br />

am Temebze mxolod aRmosavlur-dasavluri kolokviumebis<br />

mowyoba (Literary Theory and Criticism East and West) da `Cinuri, iaponuri,<br />

sanskrituli da evropuli artes poeticae-ebis komparativistuli<br />

Seswavlis dawyeba~ 91 ar aris umTavresi, aramed saWiroa<br />

zogierTi problemisa da ZiriTadi amocanis garkveva:<br />

mTels literaturis TeoriaSi aucileblad mxedvelobaSi iqnas<br />

miRebuli aRmosavluri faqtebi; daisvas sakiTxi imis Sesaxeb,<br />

Tu ramdenad miesadageba dasavluri konceptebi aRmosavleTs<br />

da ramdenad gamarTlebulia maTi gamoyeneba; 92 `rogor<br />

davafuZnoT saerTo safuZvelze ori kulturis – arabuli<br />

da berZnul-romauli kulturebis Seswavla~; 93 bolos unda<br />

aRmovaCinoT rac SeiZleba meti SesamCnevi Teoriul-literaturuli<br />

invarianti da movaxdinoT maTi sinTezi, raTa erTgvari<br />

aesthetica litteraria universalis et perennis miviRoT (Cven ukve<br />

ganvixileT es hipoTeza). sakiTxisadmi amgvar midgomaSi SeiZleba<br />

davinaxoT literaturis deduqciuroba. ai, ramdeni SesaZlebloba<br />

ixsneba SedarebiTi literaturaTmcodneobis winaSe...<br />

invariantebis Teoriis susti wertili sxvaganaa _ mis<br />

miswrafebaSi normatiulobisaken da puritanizmis anu dogmatizmis<br />

gzaze dadgomis saSiSroebaSi, rac zogjer uneblieT<br />

xdeba, zogjer ki Teoriidan gamomdinareobs. es iwvevs invariantebis<br />

gadaqcevas `a priori~-ebad, `kanonebad~ an `sine qua non~ pirobebad,<br />

romelTa mixedviT, `Zalian lamazi literaturuli<br />

invariantebi~ 94 gaxdebian namdvili `klasikuri~ normatiuli<br />

kanonebis muxlebi. etiamblis naazrevi am sqemaSi 95 eqceva, ramac<br />

SeiZleba mZime Sedegebi moitanos: `normatiuli esTetikis<br />

zogadi aspeqti~, istoriuli gamokvleva, romelic `SeiZleba<br />

normatiuli gaxdes~, `istoriuli da dogmaturi gamokvleva~.<br />

96 invariants, rogorc viciT, aqvs midrekileba, SeumCnevlad<br />

da aucileblad gaxdes norma yovelTvis, roca misi universalurobis<br />

dadastureba uzrunvelyofilia: “rodesac dakvirveba<br />

xdeba universaluri, igi gansazRvravs konstantebs,<br />

romlebic ar warmoadgenen wesebs, magram miuTiTeben iseT garemoebaze,<br />

romlis gauTvaliswineblobas mosdevs cudi Sedegi.<br />

amiT aixsneba ganmazogadebeli dakvirvebis vadis gaxangrZliveba.<br />

97 es orientacia gamovlinda komparativizmis saTaveebTan,<br />

romelic Tavidanve eZebda `normebs~. goeTes azriT,<br />

`universaluri literatori~ ukve sanimuSo xdeba. 98 erT-erTi<br />

pirveli, faruli normatiuli azrebiT aRsavse programa gulisxmobs<br />

literaturuli formebis Seswavlis gardaqmnas<br />

`kritikis kanonad~, romelic Camoayalibebs `axal da ufro<br />

102


farTo klasicizms~. ukve acxadeben, rom „komparativistuli<br />

meTodi yovelgvari klasicizmis dedaa~, da etiambls didi<br />

mondomebiT mohyavs es sentencia, romelic adasturebs am<br />

Teziss. 99<br />

igive azri wamotivtivdeba xolme yvela SemTxvevaSi, roca<br />

`ritorikis Zveli normatiuli disciplinebis meTodi gardaiqmneba<br />

`zogad poetikad, romelic aris homo literatus-is filosofia~,<br />

erTi preceptiva. 100 saqme unda exebodes normativs a<br />

posteriori, logikurs da aucilebels, `romelmac unda gvapovninos<br />

mravali erovnuli literaturisaTvis gamosadegi wesebi<br />

da kanonebi~. 101 sxvaTa Soris, komparativizmi, iseTi rogoric<br />

is unda iyos, ewinaaRmdegeba kodifikacias, rac didi xania<br />

cnobilia. 102 problemis namdvili gadawyveta mdgomareobs SedarebiTi<br />

poetikisa da misi invariantebis gardaqmnaSi erTgvar<br />

farul mrCevlad da ara literaturis sindisad (mkacr<br />

sindisad). mas Semdeg, rac invariantebi ganisazRvreba da maTi<br />

SemecnebiTi xasiaTi uzrunvelyofilia, isini iwyeben farulad<br />

moqmedebas, rogorc nebayoflobiTi `aucilebloba~, magram<br />

mxolod iseT mwerlebTan, romlebic maT Rebuloben. ma-<br />

Sasadame, saqme ar unda mivides iseT normatiul kanonebamde,<br />

romelTac samarTlianad ewinaaRmdegeba nebismieri literaturuli<br />

Semoqmedeba, romelic am saxelis Rirsia; aq unda<br />

moxdes mxolod nebayoflobiTi asimilacia. am ukumoqmed<br />

efeqtebs grZnoben isini, vinc iziarebs am ideas da gamocdilia<br />

am `disciplinaSi~, Signidan uyurebs mas. mxolod amgvarad<br />

SeiZleba, rom wesebi Tavdapirvelad `Tavisufali~ iyos<br />

da bolos aRmoCndes `nayofieri~ da iqces yvelaze gonivrul<br />

wesebad~ 103<br />

b) es komparativistuli Tema ormagdeba meore, ufro zogadi<br />

masStabis TemiT: sakuTriv literaturuli invariantebiT,<br />

romlebic moicavs mTeli msoflios `teqstualuri~ elementebis<br />

erTobliobas, terminis yvelaze farTo gagebiT ki –<br />

zepiri da werilobiTi formis yvela nawarmoebs erTad aRebuls,<br />

romlebic Tavidanve `mxatvrulobis~ niSniT iqmneba an<br />

Semdgom eZleva es Sefaseba. literaturuli invariantebi<br />

cxadyofs saerTo literaturul fonds, literaturis did<br />

struqturul erTeuls. invariantebi TvalsaCinod gviCveneben<br />

literaturuli analogiebisa da sinqronizmebis, Tanadroulobis,<br />

damTxvevebis, paralelizmebisa da erTgvarovnebis<br />

siRrmiseul TamaSs, romlebic uaxlovdebian srul identurobas.<br />

amgvarad, komparativistuli poetika gviwvevs erTi SexedviT<br />

gasaocar warmodgenaze: es aris universaluri literatura,<br />

rogorc `mudmivi~ sinamdvile, romelsac safuZvlad<br />

103


udevs warmosaxvis da poeturi aqtis yvela a priori. es mtkicebuleba<br />

uflebas gvaZlevs, literaturis sferoSi SemovitanoT<br />

`eleelTa~ koncefcia sui generis. SeiZleba iTqvas, rom es<br />

koncefcia dasturdeba, rogorc ki gezs viRebT sawyisi an<br />

universaluri masStabis movlenisaken.<br />

`literaturuli invariantis~ cnebis aucilebloba, komparativistuli<br />

literaturuli Teoriis TvalsazrisiT, eWvgareSea:<br />

igi gvexmareba, upirveles yovlisa, literaturuli nawarmoebis<br />

agebulebis aRweraSi, misi Semadgenlobisa da kompoziciis<br />

dadgenaSi da amgvarad literaturuli analizis<br />

doneebis dazustebaSi. meore mxriv, yoveli literaturuli<br />

invarianti aRniSnavs ganzogadebis horizonts, romlis Sedgeniloba<br />

da xarisxobrivi maCvenebeli sabolood damokidebulia<br />

literaturis ganzogadebis masStabze. amgvarad, SesaZlebeli<br />

xdeba tradiciuli komparativizmis mier gamoyenebuli<br />

asobiT cnebis axleburad `wakiTxva~ (`wyaro~, `gavlena~, `Tema~,<br />

`tipi~ da a.S.). `faqtebi~ da `faqtobrivi kavSirebi~ adgils<br />

uTmoben, ase vTqvaT, `saerTo mimoqcevis~ literaturul<br />

movlenebs. `gavlena~ misi anekdoturistoriuli, `SemTxvevi-<br />

Ti~ xasiaTis garda, im Sesatyvisobebisa da kavSirebis saSualebiT,<br />

romelsac is qmnis, moicavs agreTve saerTo elementebis<br />

qsels, romlebic Sesabamisi ganzogadebiT vrceldeba<br />

da universaluri mniSvnelobis movlenad iqceva. saboloo<br />

angariSiT, TiToeuli invarianti aris konotaciuri universalurobis<br />

erTi fragmenti garkveuli xarisxiT, rogorc Tavisi<br />

`nawilebiT~ (TiToeuli invariantidan gamomdinare), aseve<br />

Tavisi `mTeliT~ (yvela invariantis jamiT). am hermenevtikuli<br />

rigis kavSirs Cven kvlav SevexebiT momdevno TavSi.<br />

literaturuli invariantebis klasifikacia daiwyeba im<br />

ZiriTadi realobebidan, romlebic aqamde gaviTvaliswineT:<br />

literaturuli nawarmoebi (individualuri), literaturuli<br />

nawarmoebebis erToblioba (=universaluri literatura, e.i.<br />

literatura) da tipobrivi kavSirebis erToblioba, romlebic<br />

Cndeba am sferoebs Soris. amgvarad, SegviZlia SemogTavazoT<br />

literaturuli invariantebis tipebisa da qvetipebis wmindad<br />

operatiuli xasiaTis Semdegi sqema:<br />

1. struqturuli _ a. literaturuli nawarmoebis<br />

(individualuris)<br />

invariantebi _ b. literaturis (universaluris)<br />

2. urTierTobebis _ a. kontaqtebi nawarmoebebs Soris<br />

(individualuri)<br />

invariantebi _ b. kontaqtebi literaturebs Soris<br />

(erovnuli)<br />

104


Tuki TandaTanobiT iqmneba struqturuli invariantebis<br />

kargi da aRiarebuli gansazRvrebebi, urTierTobebis invariantebi<br />

jer kidev naklebad Seswavlili, naklebad cnobili<br />

da cudad gansazRvrulia. cxadia, SeiZleba maTi moTavseba<br />

intraliteraturuli (erovnul literaturebs Soris) da<br />

`inerliteraturuli~ (nawarmoebebs Soris) kontaqtebis `universalur~<br />

kategoriaSi, am problemisadmi yvelaze ufro gonivruli<br />

midgomis Sesabamisad. 104 am Suqze `Zveli~ komparativizmis<br />

naSromebis erTobliobis (romelic zogjer Zalian dawinaurebulia),<br />

a da b tipis mravalricxovani literaturuli<br />

urTierTobebis Sesaxeb gamokvlevebis `dabruneba~ savsebiT<br />

SesaZlebeli xdeba: rogorc istoriul-dokumenturi infrastruqtura<br />

da baraTebze gawerili repertuari, romlidanac<br />

SegviZlia ama Tu im faqtobrivi kavSirebis mixedviT gamovyoT<br />

invariantis koeficienti. mTeli problema mdgomareobs<br />

imis gansazRvraSi, Tu romel saazrovno dones (poetikur<br />

komparativistuls) ekuTvnis es Sexedulebebi.<br />

gasuli saukunidan yuradReba gaamaxviles literatura-<br />

Si `gavrcelebul gamonaTqvamebze~, `mudmiv motivebze~ da<br />

`ucvlel formebze~, rasac sagulisxmo gagrZelebebi mohyva,<br />

gansakuTrebiT narativis formalistur TeoriaSi. am stadiidan<br />

moyolebuli, es cneba Zalian gavrcelda Tanamedrove<br />

formalizmsa da semiotikaSi. 105 am tipis gamokvlevas emateba<br />

literaturuli istoriis koncefcia evropuli literaturis<br />

saerTo adgilebisa (locus communis) da `konstantebis~ bazaze<br />

(e.r. kurciusi, e. auerbaxi). am konceptebma, iseve rogorc sxva<br />

monaTesave konceptebma, romlebic gadmoscemen `Temebs~, `tipebs~,<br />

`motivebs~, `literaturul meTodebs~ TviT “nimuSsac”<br />

(patterns) da a.S., garkveulwilad win waswies SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

meTodologia, 106 magram es ar yofila<br />

dakavSirebuli literaturis TeoriasTan. zogjer aRniSnaven<br />

am cnebebis arsebobas da... meti araferi. gaocebas iwvevs, roca<br />

vxedavT, rom Stoff-und Motivgeschichte, Stoff-Mythen-und Motivforschung<br />

(germanuli) an `Tematologia~ (franguli) Tavidan bolomde<br />

gaazrebulia istoriuli midgomiT, 107 romelic kategoriulad<br />

ewinaaRmdegeba yovelgvar ganzogadebas, `invariantebis~<br />

da `konstantebis~ CaTvliT. 108 araviTari realuri `poetikuri~<br />

progresi ar modis am mimarTulebidan.<br />

miuxedavad amisa Tematologia, romelic pirveli programebidanve<br />

SeuerTda 109 SedarebiT literaturaTmcodneobas,<br />

SeiZleba argumentebisTvis gamoviyenoT am TemasTan dakavSirebiT.<br />

Teoriebis ganviTareba epoqebis da sxvadasxva qveynebis<br />

105


mixedviT adasturebs, rom isini warmoadgens mxolod `adamianuri<br />

yofis~ formebis damatebiT gamoxatulebas, misi universalurobis<br />

gamoxatulebas. Tu gamoTqmas `zogadsakacobrio~<br />

aqvs srulyofili mniSvneloba, igi swored didi Temebis<br />

istoriaSi, promeTedan dawyebuli faustamde, poulobs<br />

mas. Tu saqme exeba Stoffgeschichte-s dacvas SedarebiTi literaturaTmcodneobis<br />

terminebiT, amis gakeTeba SesaZlebelia misi<br />

`zogadi~, `mdgradi~, `maradiuli~ da `mudmivi~ xasiaTis<br />

gamomJRavnebiT yvela SemTxvevaSi. 110 Tu SedarebiT Tematologias<br />

111 aqvs namdvili mniSvneloba, is mas amJRavnebs SedarebiT<br />

invariantulobasTan da literaturul TeoriasTan asimilaciis<br />

wyalobiT. Tema, saboloo angariSiT warmoaCens nebismieri<br />

nawarmoebis mxolod erT-erT aspeqts da zogierTi Tematologiuri<br />

gamokvleva naTlad gviCvenebs am principis rogorc<br />

literaturis erTi struqturuli elementis arsebobas.<br />

112 sabolood, `SemoqmedebiTi aqti mTlianobaSi SeiZleba<br />

gagebul iqnas, rogorc erTaderTi Temis usazRvro modulacia~.<br />

113 literaturis zogad Teorias SeiZleba mxari davuWiroT<br />

am perspeqtiviT. 114 es metaistoriuli mizani kidev erTxel<br />

mkacrad gamijnavs nebismier tradiciul da faqtebze<br />

damyarebul komparativizms.<br />

zustad aseTivea ritualebis, kliSeebis, motivebis mdgomareoba.<br />

maTi Seswavla iRebs aSkarad komparativistul xasiaTs,<br />

rogorc ki scildeba erTi an ramdenime erovnuli saz-<br />

Rvris farglebs da gadadis `internacionalur kliSeebze~. 115<br />

Tanamedrove komparativistikaSi am tipis gamokvlevebi sabolood<br />

dasaSvebad miiCnies, nawilobriv e.r. kurciusis gavleniT.<br />

am gamokvlevebis namdvili swrafva `invariantebis~ gamovlenisken<br />

gamoixateba agreTve arCeul gansazRvrebebsa da<br />

miznebSi: universaluri literaturis `standartizacia~, `literaturuli<br />

konstantebi~, `recidivuli saxeebi~, `suliskve-<br />

Tebis mdgradobis~ niSnebi da a.S. 116 miznebi mimarTulia, erTi<br />

mxriv, kategoriisa da klasifikaciisaken; amis ilustracias<br />

da stimuls warmoadgens zogadi kategoriebis Teoria, 117 saidanac<br />

literaturis Teoria sargeblobs; meore mxriv, mimar-<br />

Tulia literaturul iastoriaze, romelic nawarmoebebis<br />

“miRma” xdeba SemTxvevebisagan damoukidebuli istoriografiis<br />

analogi. 118 tipologia, misi saxasiaTo stereotipebiT, gmirebis<br />

da personaJebis paradigmatuli biografiebiT, momdinareobs<br />

imave midgomidan.<br />

agreTve mxedvelobaSia misaRebi 119 literaturuli tipis<br />

simboluri xasiaTi, romelic ganasaxierebs im poetikas, saidanac<br />

modis. davukvirdeT rembos `miTs~, romelic ase dama-<br />

106


xasiaTebelia avangardisaTvis. misi Semadgeneli invariantebi,<br />

romlebic yvelgan SesamCnevia, gaxlavT: poetis da revolucioneri<br />

poetis gaRmerTeba, Tavgadasavlebis moyvarulis, vaJkacobis<br />

da bavSvobis kulti, garkveuli mistika da a.S. 120 rogorc<br />

cnobilia, am gamokvlevebisTvis gamorCeuli sferoa<br />

literatura stereotipuli, koleqtiuri, tradiciuli, zepiri,<br />

primitiuli, `folkloruli~ formebiT. gansakuTrebiT<br />

swored am ukanasknel sferoSi aris invariantis cneba TvalsaCino<br />

da sxvaTa Soris, xSiradac gamoiyeneba. yovelmxriv<br />

identuri situacia gvaqvs iseTi sinonimebis SemTxvevaSi, rogoricaa<br />

`gavrcelebuli gamoTqmebi~, `motivebi~ da a.S. maTma<br />

anglosaqsurma ekvivalentebmac – Framework an box pattern daimkvidres<br />

adgili Tanamedrove komparativistul gamokvlevebsa<br />

da TeoriebSi. rac Seexeba `saerTo adgilebs~ (locus communis),<br />

folkloruls Tu arafolkloruls, isini xelaxla adastureben<br />

permanentulobis, sayovelTaobis da poligenezisis realurobas,<br />

iseve rogorc kacobriobis saerTo bunebas, misi<br />

pirobebisa da reaqciebis saerTo xasiaTs yvela epoqaSi garkveul<br />

doneze. 121 TiToeul am SemTxvevaSi srulad mJRavndeba<br />

literaturuli invariantulobis esa Tu is aspeqti.<br />

literaturuli Janrebi (da maTi Teoria) miekuTvneba imave<br />

literaturul invariantebs. daculi unda iyos aseTi piroba<br />

(romelic fundamenturia) – maTi tradiciuli socialur-istoriuli<br />

xasiaTi unda Seicvalos tipologiuri,<br />

morfologiuri da struqturuli 122 planiT; es plani ukve CamoSorda<br />

istoriul da pozitivistur komparativizms. misi CamoSorebis<br />

(SesamCnevi rom xdeba Janrebis Tanamedrove komparativistul<br />

TeoriaSi 123 ) ilustracia SeiZleba movaxdinoT<br />

etiamblis zogierTi winadadebiT, romelTac gavixsenebT miniSnebis<br />

saxiT. epopeis, epikuri Janris Camoyalibeba pasuxobs<br />

zust pirobebs, romlebic yovelTvis axloa mis miTologiur<br />

da gmirul warmoSobasTan; imavdroulad miesadageba mis “mi-<br />

Toistoriul struqturas, rasac yvelgan vpoulobT am stadiaze.<br />

radgan arsebobs romanis Janris invariantebi, am ukanasknels<br />

eqneba TiTqmis identuri formebi rogorc CineTSi,<br />

aseve Cvens `realist~ romanistebTan. aseve SeiZleba “gamovyoT<br />

elementebi, romlebic, ZiriTadad, epopeas ekuTvnis”. 124 es<br />

elementebi qmnian epopeis `sqemas~, misi ganviTarebis etapebs,<br />

mis tipologias da Tematikas, misi gavrcelebis ares – identur<br />

(erTgvarovan) movlenebs safrangeTSi, tibetSi da yvelgan.<br />

125 am monacemebiT SeiZleba gaswordes tradiciuli istoriografiis<br />

zogierTi Secdoma, romelic dakavSirebulia epopeis,<br />

rogorc feodaluri an kidev reaqciuli Janris gansaz-<br />

107


RvrebasTan, rogorc romanis aucilebel sawyis matricasTan<br />

(iaponiaSi romani ufro adre gaCnda, vidre epopea). romani<br />

SeiZleba Seiqmnas agreTve hagiografiis romanizebiT 126 da a.S.<br />

movlenaTa msgavsi tipi vlindeba, agreTve, nawarmoebis<br />

`formalur~ doneze, Tu ar vityviT, yvela formalistTan er-<br />

Tad, rom is gansakuTrebiT ikveTeba am doneze. stilistika,<br />

rodesac is orientirebulia stilisturi meTodebis mudmivobasa<br />

da recidivulobis (Seqcevadobis) 127 an stilisturi doneebis<br />

homologiurobis Seswavlaze, naTels hfens da damatebiTi<br />

mtkicebulebebi moaqvs literaturuli invariantebis dasadastureblad.<br />

mxedvelobaSia misaRebi agreTve hipoTeza<br />

`teqstis tipobrivi struqturis~ arsebobis Sesaxeb. 128 literaturuli<br />

pirobiTobani da normebi, romlebic imanenturia<br />

TiToeuli mTavari literaturuli sistemisaTvis, iqneba isini<br />

warmoebuli, interpretirebuli Tu uaryofili, yvela ekuTvnis<br />

mainc mudmiv da universalur literaturul process.<br />

rac Seexeba `funqciebs~, romlebic Zalian naTeli gaxda rusi<br />

formalistebis wyalobiT, maTi invariantulobis xarisxi,<br />

yvelaze elementarul doneze, e.i. yvelaze zogad doneze, ar<br />

iwvevs araviTar kamaTs. saboloo angariSiT, ar arsebobs araviTari<br />

motivi imis winaaRmdeg, rom iseTi gavrcelebuli terminebi,<br />

rogoric aris, magaliTad, `formaluri kategoriebi an<br />

poetikuri meTodebi~ gavaTanabroT zogierTi Tanamedrove<br />

komparativistuli programiT aRiarebul `formalur konstantebTan`.<br />

129 am operaciis saboloo mizania literaturuli me-<br />

Todebis nusxis, literaturuli Semoqmedebis yvela sferosa<br />

da SesaZleblobis Teoriuli CamonaTvalis dadgena: Janrebi,<br />

formebi, xerxebi, stilebi, tipobrivi xasiaTebi da situaciebi,<br />

motivebi, Temebi, kontaqtebi, simboloebi (da a.S.), romlebzec<br />

SeiZleba avagoT literaturis deskrifciuli (aRwerilobiTi)<br />

gansazRvreba. 130 es gansazRvreba jer kidev dadasturebuli<br />

meTodis mixedviT, sabolood Seerwymeba literaturis<br />

induqciur-deduqciur gansazRvrebas. Cveni eses dasasruls<br />

davubrundebiT am sakvanZo problemas.<br />

aRniSnulidan gamomdinare, amowurulia Tu ara literaturuli<br />

invariantebis vrceli sfero? axali klasifikacia<br />

da sistematizacia jer kidev SesaZlebelia droisa da sixSiris<br />

maCveneblis mixedviT mraval doneze. Cven SevecadeT Segveqmna<br />

amgvari cxrili avangardis invariantebis SemTxvevaSi.<br />

is miT ufro gadamwyvetia, ramdenadac am saxis komparativistuli<br />

analizis sagani jer ar gamxdara: `1) avangardis erTi<br />

nawarmoebis invariantebi; 2) avangardis erTi mimdinareobis<br />

invariantebi; 3) avangardis mravali mimdinareobis invariante-<br />

108


i, romlebic miekuTvneba erT erovnul literaturas; 4) avangardis<br />

mravali mimdinareobis invariantebi, romlebic miekuTvneba<br />

sxvadasxva erovnul literaturas; 5) avangardis yvela mimdinareobis<br />

invariantebi, romlebic miekuTvneba erTi da imave<br />

periodis yvela erovnul literaturas; 6) erTi, mravali an<br />

yvela literaturisTvis damaxasiaTebeli mimdinareobis winamorbedi<br />

yvela movlenisa Tu elementis invariantebi~. 131 es<br />

sqema SeiZleba gamodges `nimuSad~ (ra Tqma unda, SeiZleba misi<br />

srulyofa) yvela literaturuli mimdinareobisaTvis.<br />

xSirad varT aseTi mdgomareobis mowme: tradiciul komparativizms<br />

mxars umagreben da araerTgzis win uswreben kidec<br />

momijnave Tu monaTesave disciplinebi. am mxriv literaturuli<br />

invarinatebis gamovlineba ar aris gamonaklisi. rodesac<br />

vfiqrobT, magaliTad imaze, rom valeri larbo literaturis<br />

saerTaSoriso donis kritikosi da eseisti ase kargad<br />

Cawvda (da Tanac bevr diplomian komparativistze adre)<br />

invariantuli Temebis mniSvnelobas (arqetipuli, formaluri,<br />

arsebiTi Temebis), moiTxova `yvela qveynisa da mravali epoqis<br />

formaluri poetikuri Temebis aRnusxva~, 132 mxneobas gvmatebs<br />

aseTi iniciativa. Tuki evropul realizms, Tavis mxriv,<br />

aqvs damaxasiaTebeli Temebi, ase vTqvaT `stabiluri~ Temebi<br />

(auerbaxis Tanaxmad), sxva nebismieri qveynis realizmi ratom<br />

iqneba gamonaklisi? aq aRar vilaparakebT universalur literaturaze,<br />

realisturi iqneba is Tu ararealisturi... literaturis<br />

arqetipuli Teoria, norTrop frais formulirebiT,<br />

zustad amave mimarTulebiT midis – e.i. literaturuli<br />

`identifikaciebis~ mimarTulebiT. 133 aseve, iseTi universaluri<br />

`formaluri monacemebis~ analizi, rogoricaa: kreSCendo,<br />

kontrasti, Sedareba, wonasworoba, gameoreba, seria, simetria<br />

da a.S. (keneT burke) 134, momdinareobs msgavsi Tvalsazrisidan.<br />

sxvaTa Soris, poetikosebi komparativisti literaturis<br />

Teoretikosebis bunebrivi mokavSireebi arian. gavixsenoT v.i.<br />

propis `funqciebi~, romelTac miniWebuli aqvT `konstantis~<br />

mniSvneloba; aseve, misi Zalisxmeva xalxuri zRapris `mTavari<br />

elementebis~, misi “mTavari Semadgeneli nawilebis~ gamosayofad.<br />

135 es elementebi, imavdroulad, warmoadgenen literaturul<br />

invariantebs, Tundac ar erqvaT es saxeli. gvagondeba<br />

agreTve erTi Tvalsazrisi, romelsac Semdegi dakvirveba<br />

gadmogvcems: `poeturi aqti arsebiTad ar Secvlila saukuneebis<br />

ganmavlobaSi~. 136 aseve arsebobs dakvirvebebi literaturul<br />

`izomorfizmebze~, recidivebze (Seqcevadobaze), xangr-<br />

Zlivobaze; es aris operatiuli cnebebi rogorc literatura-<br />

Si, aseve literaturul kvlevaSi. yovelTvis, roca analizi<br />

109


(struqturuli, arqetipologiuri, miTologiuri da a.S.) avlens<br />

sayrden elementebs, formulebs, saxeebs, formebs, romlebic<br />

meordeba, qmnis `kanons~ an `kliSes~, literaturuli<br />

invarianti, am saxeliT Tu usaxelod, aucileblad figurirebs.<br />

137 igive SeiZleba ioTqvas m. baxtinis literaturuli<br />

Janrebis TeoriasTan dakavSirebiTac, sadac Teoretikosis azriT,<br />

TiToeul Janrs aqvs Tavisi `arsi~, `logika~ da amJRavnebs<br />

literaturis yvelaze mdgrad tendencias, `maradiul~<br />

tendenciasac ki. albaT arsebobs `Janris erTgvari obieqturi<br />

xsovna~, romelic ise `iWreba~ nawarmoebebSi, rom es ukanasknelebi,<br />

ase vTqvaT, `verc ki amCneven amas~. igive iTqmis `saxeobrivi<br />

sistemebis~ (xalxuri, groteskuli da a.S.)<br />

imanenturi efeqturobis Sesaxeb. 138 roman iakobsoni gadaWriT<br />

ayenebs TviT SedarebiTi poetikis problemas metrikis tipologiasTan<br />

dakavSirebiT. `SedarebiTi poetika miaRwevs metrikis<br />

tipologiis TandaTanobiT ganviTarebamde da SeiZleba<br />

literaturebis da kulturebis SedarebiT Seswavlamdec ki<br />

mivides~. 139 es is Tvalsazrisia, romelic sul ufro gavrcelda<br />

da Seesabameba TviT Tanamedrove poetikis logikas. magaliTad,<br />

misaRebi gaxda is azri, rom `arsebobs mudmivi struqturuli<br />

maxasiaTeblebi... iseTi, rogoric aqvT evropul, afrikul<br />

da aziur andazebsa da gamocanebs~. 140 bolos gagacnobT<br />

erTi moduri poetikosis friad sasiamovno uneblie<br />

aRiarebas: `sworia varaudi, rom literaturis Tematuri mravalferovneba<br />

mxolod moCvenebiTia; yvela literaturas safuZvlad<br />

udevs erTi da igive, ase vTqvaT, mcire raodenobis<br />

universaluri Tematika, magram maTi kombinaciebi da gardaqmnebi<br />

gvaZlevs arsebuli teqstebis mTels mravalferovnebas~. 141<br />

Tu es programa mTlianobaSi identuria, maSin Sedarebi-<br />

Ti poetika xom ar imeorebs mas da xom ar moqmedebs Ria karis<br />

mtvrevis principiT? cxadia, ara, radgan misi terminologia<br />

da fundamenturi hipoTezebi gansxvavebulia, iseve rogorc<br />

misi meTodi da kontrolis sfero. sxvaTa Soris, amas<br />

exeba momdevno Tavebis masala. literaturuli invariantebis<br />

Sesaxeb debatebis dasamTavreblad xazgasmiT aRvniSnoT maTi<br />

gamoyenebis sferos progresuli gafarToeba TviT komparativistul<br />

velSi. evrocentristuli tradicia, romelic jer kidev<br />

Zlieria, moiTxovs saerTo tipologiebs da mniSvnelebs,<br />

magram Semofargluls monaTesave literaturebis (magaliTad,<br />

slavuri literaturebis) 142 mxolod erTi jgufiT, an yvelaze<br />

meti rom aviRoT, evropulenovani literaturebis erTobliobiT.<br />

143 kurciusis literaturuli `konstantebi~ da `saerTo<br />

adgilebi~ (locus communis) SemosazRvrulia dasavleTevropuli<br />

110


kulturiT, magram maTi erTdroulad kiTxva, rasac mosdevs<br />

qronologiis gadasvla sistematur aRwerasa da tipologiaSi,<br />

miuTiTebs erT-erT im gzas, romelsac unda gavyveT. magaliTad,<br />

`manierizmi~ evropuli literaturis konstanta xdeba.<br />

maSin ratom ar unda iyos aseTive konstanta `baroko~ an<br />

TviT ~avangardi`? aRiarebulia (impliciturad mainc), rom Ti-<br />

Toeul invariants aqvs horizontaluri (sivrciTi) ganzomileba<br />

da vertikaluri ganzomileba (istoriuli) da maTi er-<br />

Toblioba adasturebs unitaruli (erTgvarovani) literaturuli<br />

struqturis arsebobas. sxvaTa Soris, kurciusis Teoria<br />

TavisTavad Tavsdeba invariantis TeoriaSi im faqtis gamo,<br />

rom xelovnebasa da bunebaSi `saerTo adgilebis~ (locus<br />

communis) Teorias aqvs Zveli klasikuri da renesansuli<br />

memkvidreoba~. 44<br />

Tuki literaturuli `saerTo adgilebis~ (locus communis)<br />

arseboba ar iwvevs eWvs, ratom ar SeiZleba am perspeqtivis<br />

gaSla evropis miRma mTlianad? amisaTvis saWiroa mtkicebuleba<br />

da isic gvaqvs im faqtidan gamomdinare, rom romelime<br />

`dasavlelma~ mweralma SeiZleba Tavis TavSi aRmoaCinos axlo<br />

naTesaoba `aRmosavlur~ sulierebasTan (Tundac im Sem-<br />

TxvevaSi, Tu mas ar ucxovria am garemoSi) an kidev: berZnulromauli<br />

Temebi vrceldeba manilamde da vladivostokamde. 145<br />

ras adasturebs es? upirveles yovlisa, saerTo sakacobrio<br />

gamocdilebis arsebobas, Semdeg – literaturuli Temebis<br />

garkveul `internacionalurobas~. arsebobs `saerTo Temebis<br />

uzarmazari fondi... poeturi arqetipebis maragi~, xangrZliv<br />

periodSi moqceuli Seqcevadoba, `46 poeturi kategoriebi da<br />

literaturuli Janrebi, romlebic sayovelTaod aRiarebulia.<br />

tanis epoqis poetebi Zalian did siaxloves amJRavneben<br />

XVI saukunis barokos inglisel poetebTan, 147 iraneli nizami<br />

da italieli j.b. bazili qmnian `concetti~-s (manerul gamonaTqvamebs),<br />

romlebic aaxloebs maT, maSin rodesac evropuli<br />

elegiis homologiuri Cinuri elegia 148 mas savsebiT Seesabameba.<br />

aseve, Cinuri romani imave problemebs warmoaCens, rasac<br />

evropuli romanebi 149 da a.S.<br />

yvelafer amas mivyavarT banalur realobasTan, romelic<br />

arafers gveubneba im SemTxvevaSi, Tu veyrdnobiT met-naklebad<br />

farTo dokumentur pozitivizms; anda mivyavarT mravalmniSvnelovan<br />

daskvnebamde, rogorc ki maT literaturis Teoriis<br />

sferoSi movaqcevT, sadac yuradReba gadatanilia `universalurze~<br />

da ara `kerZoze~. swored am dasasrulidan gamomdinareobs<br />

eqsperimentulad dadasturebuli Tezisi poeziaSi<br />

saerTo elementebis Sesaxeb; Tezisi, romlis ilustra-<br />

111


ciacaa iaponuri, centraluri aziis, vedas masalebi 150 da a.S.<br />

ritualuri sqemebis arseboba (indoeTSi, saberZneTSi da a.S.),<br />

romlebic gadaiqcevian xolme kanonikur Txzulebebad da<br />

Semdeg – `poeziad~, naTels hfens sxva universalur movlenas,<br />

literaturis istoriis namdvil `kanons~: sasuliero poeziidan<br />

saero poeziaze gadasvlas. alegoriis meqanizmi erTi da<br />

igivea Sua saukuneebis qristianul da indur poeziaSi, iseve<br />

rogorc didi epikuri poemebis Temebis agebuleba. 151 dasavleT<br />

evropeli bardebis msgavsad, winareislamuri periodis arabi<br />

poetebi arian agreTve omis istoriisa da genealogiis mTxrobelebi<br />

152 da a.S. Tu gnebavT, es enciklopediuri codnaa, magram<br />

mxolod erTi SexedviT. es aris universaluri literaturis<br />

Teoria da, ubralod, literaturis Teoria, radgan mizna<br />

isaxavs invariantebis garkvevas da Semdeg literaturis garkveuli<br />

tipis gansazRvrebis (universaluris) Camoyalibebas.<br />

5. kritika da uaryofiTi Sefaseba<br />

zemoaRniSnulidan gamomdinare, gasagebia, rom invariantebis<br />

Teoria, rogorc axali komparativistuli midgomis sayrdeni,<br />

iyo da kvlavac aris Znelad asaTvisebeli. es koncefcia<br />

mudam iwvevs mkacr kritikas tradiciuli komparativizmis<br />

momxreebisgan da, zogadad, Zveli skolebis warmomadgenlebisgan.<br />

es kritika imave xasiaTisaa, rogoric gamoiwvia komparativistulma<br />

literaturulma Teoriam da misma ganzogadebebma,<br />

romelTac gavecaniT zemoT, an kidev nebismierma `poetikurma~<br />

midgomam, romelic `istoriul~ perspeqtivas uswrebs<br />

da masze maRla dgas. ase rom, invariantebis dasacavi<br />

argumentaciis xelaxla Sedgena da sinTezurad CarTva ar<br />

aris damokidebuli mWevrmetyvelebaze, aramed Seqcevadobis,<br />

aucilebeli Teoriuli da meTodologiuri invariantulobis<br />

kidev erTi da zusti SemTxvevaa (winamdebare eses suliskve-<br />

Tebisa da xasiaTis gaTvaliswinebiT).<br />

kargad aris cnobili reaqcia am axali radikalurad Teoriuli<br />

perspeqtivis mimarT: sifrTxile, SiSi, mtruli damokidebuleba.<br />

istorikosebi, cxadia, ukmayofilebas gamoTqvamen<br />

bundovani da zedapiruli ganzogadebebis, Tavisufali arCevanis,<br />

istoriuli sulis uqonlobis, anaqronizmis da amqveynad<br />

arsebuli yvela codvis gamo. qvemoT moxmobil citatebSi ma-<br />

Sinve amoicnobT istoriuli midgomis momxreTa Zvel pozitivistur,<br />

konkretul SemTxvevaze damyarebul `simReras~: `Cven<br />

ubralod uars vambobT, rom Tanmimdevrulobas safuZvlad<br />

davudoT anaqronizmi~. 153 ar arsebobs istoriuli Tanmimdev-<br />

112


uloba, aramed mxolod `yalbi safuZvliseuli azrebi, romliTac<br />

savsea ararsebuli universaluri movlenebis istoria~.<br />

154 maSasadame, fenomenologia da istoriuli morfologia,<br />

metaistoriuli kategoriebi, sazogadoebaTa da saxelmwifoTa<br />

tipologia (toinbiseuli Janri), stilistikis konceptebi<br />

da sxva ram, rac istoriulad gadmogvecema, mTlianad unda<br />

moviSoroT. katulusi – `romantikosi~? ki magram, is xom<br />

mxolod erTxel gamoCnda istoriaSi! kidev metic, gamoCnda<br />

im epoqaSi, roca ar arsebobda... romantizmi. 155 ai, meore istorikosic,<br />

Tavis mxriv, uaryofs `msoflio eklesiis, universaluri<br />

saxelmwifos an barbarosebis Semosevis gaugebar abstraqtul<br />

konceptebs, ambobs: SevadaroT imisTvis, rom safuZvlianad<br />

SevZloT am mxolobiTi SemTxvevebis Canacvleba<br />

mravlobiTiT~. 156 is ubralo faqti, rom miuxedavad yvelafrisa,<br />

arsebobs pirdapiri da aucilebeli dialeqtikuri kavSiri<br />

`mravlobiTsa~ da `mxolobiTs~ Soris, ar afiqrebs am<br />

profesionalebs.<br />

romc movindomoT, mainc verafers gavxdebiT im komparativistebTan,<br />

romlebic jiutad emxrobian meorexarisxovan da<br />

genetikur faqtobriv kavSirebs (`aman gamoiwvia es~), ganxiluls<br />

mkacrad pozitivisturi maneriT, invarianti rCeba ra-<br />

Rac Zvelmanad. maTi azriT, igi tradiciuli da, imavdroulad,<br />

internacionaluri xasiaTisaa, ar gaaCnia araviTari<br />

myari dokumenturi safuZveli. invarianti erTgvar Tavbrusxvevasac<br />

ki iwvevs yovelTvis, roca jiuti komparativistebi<br />

grZnoben rogor mieqanebian terrae incognitae-sken. aqedan gamomdinare,<br />

ganmeorebad Tematologias uwodeben `naCqarevs da banalurs~<br />

(hastly and trivial), 157 maSin rodesac invariantebis Zieba,<br />

maTi azriT, iqneboda `moCvenebiTi da amao mizani~; ufro metic,<br />

amgvari midgoma SedarebiTi literaturaTmcodneobis-<br />

Tvis iqneboda namdvili `ideologiuri da meTodologiuri<br />

TviTmkvleloba~ 158 (sic!). miuxedavad amisa, ukanaskneli cnobebis<br />

Tanaxmad, komparativistika mSvenivrad ganagrZobs arsebobas,<br />

TviTmkvlelobis araviTari survili ar gaaCnia... mainc<br />

saWiroa misi dacva `mouxelTebeli jaSuSebisagan, romelTa<br />

saqcieli yovlad upatiosnoa...~. 159<br />

literaturis istorikosTa (romelTac, rogorc cnobilia,<br />

arasodes umuSaviaT gemovnebis da RirebulebaTa Sefasebis<br />

kritikaSi), literaturis esTetikosTa da antierudit<br />

kritikosTa saocari kavSiris ZaliT, sawinaaRmdego polusze<br />

gaerTianda yvela SeniSvna, romelic gamomdinareobs nawarmoebebis<br />

gankerZoebulobidan Tu erovnuli literaturebidan.<br />

maTi azriT, arsebobs mxolod mkacrad gankerZoebuli lite-<br />

113


aturuli struqturebi, romelic gancalkevebuli arian TavianTi<br />

unikalurobiT. mgoni aRar aris saWiro imis gameoreba,<br />

rom nawarmoebis unikaluroba ewinaaRmdegeba yovelgvar invariants.<br />

es imas niSnavs, rom invarianti moqceulia ormxriv<br />

cecxlSi, kritikis ormag seriaSi, rac Tavs iyris erT wertilSi:<br />

invarianti ar arsebobs. igi aris wminda wylis iluzia,<br />

mecnieruli da meTodologiuri Secdoma.<br />

am SemTxvevaSi cxadia, SeuZlebelia analogia da invariantuloba!<br />

`gansxvavebuli da TviT kontrastuli elementebi<br />

sxvadasxva erovnul literaturebs Soris asjer ufro sagrZnobia<br />

vidre garegnuli msgavsebani, romlebic maT aaxloebs~.<br />

160 es SeiZleba swori an mcdari iyos Tvalsazrisis da<br />

perspeqtivis mixedviT, agreTve magaliTebis damowmebis wesis<br />

Sesabamisad. nebismieri meTodologiuri da Teoriuli unifikaciisadmi<br />

aseTi winaaRmdegoba, rogorc mosalodnelia iyo,<br />

gaCnda `saerTo adgilebis~ (locus communis) mimarTac, romlebic<br />

miCneulia `inertul~, `mkvdar~ adgilebad literaturul nawarmoebSi,<br />

sadac Warbobs `individualuri midrekileba~, `saerTo<br />

adgilebidan~ (locus communis) gaucxoeba-gancalkeveba. 161<br />

es savsebiT sworia, magram ar exeba invariantis statuss. yvela<br />

ganxiluli Tvalsazrisis Tanaxmad, invarianti dakavSirebulia<br />

mxolod erTi nawarmoebis an nawarmoebTa jgufis saerTo<br />

elementebTan, rasac aseve ver uarvyofT. invariantis<br />

savsebiT uarsayofad Tavdapirvelad da umTavresad uari unda<br />

vTqvaT am tipis gamokvlevebze, rac literaturis yovelgvari<br />

esTetikisa da Teoriis wminda da martivi uaryofis<br />

tolfasi iqneboda. cxadia, imave replikas vismenT Tematologiis<br />

an konteqstis mixedviT cvalebadi funqciebis poziciebze<br />

mdgomTagan. magram Tu `erTsa da imave elements~ sxvadasxva<br />

konteqstSi gansxvavebuli funqciebi aqvs (udavo Tezisia),<br />

gana es imas niSnavs, rom yvelafris miuxedavad, mudmivobisa<br />

da Tanmimdevrulobis faqtori arsebobs? kidev erTxel vxedavT,<br />

rom es aris mxolod meTodologiuri problema: invarianti<br />

gamomdinareobs ramdenime elementis identurobidan,<br />

misi funqcionaluri istoriuli statusidan. isev da isev<br />

mxolod sakiTxisadmi midgomaSi gvaqvs gansxvaveba. es aris<br />

mTavari problema ganzogadebis nebismieri procesis dros. ar<br />

uaryofen `garkveul ganmeorebadobas~, `raRac saerTos~ yvela<br />

zepir literaturaSi. magram gansxvavebuli stili, kulturis<br />

simbolika, sajarod warmoTqmis gansxvavebuli pirobebi,<br />

socialuri konteqsti nebismier ganzogadebas gadaaqcevs<br />

`ubralo spekulaciad, sicxadis (obieqturis) nacvlad, an<br />

tavtologiamde dahyavs is~. am rkinis logikis ZaliT, araso-<br />

114


des iqneboda leqsikonebSi (da sxvagan) zepiri literaturis<br />

gansazRvrebebi an kidev amave (semantikurad motivirebuli)<br />

saTauris mqone wignebi. isec xdeba, rom erTi da igive avtorebi<br />

uaryofen (zepiri) literaturis globalur gansazRvrebas<br />

da aRiareben mis konkretul gansazRvrebas Janrebis mixedviT<br />

(lirikuli da a.S.), 162 am dros aviwydebaT, rom ganmazogadebeli<br />

gansazRvrebis meqanizmi orive SemTxvevaSi<br />

identuria!<br />

komparativistikis axali programis mamoZravebeli Zala<br />

aris tipologiuri kvleva da kategoriebis gansazRvra. es<br />

aris mis mier Riad, meTodologiurad aRiarebuli sagangebo<br />

saxelmZRvanelo gegma. SeiZleba misi safuZvlebis uaryofa,<br />

magram maTi aRiarebisTanave saWiroa, agreTve, Sedegebis dadastureba:<br />

unda gadailaxos kerZo literaturul individualobaTa<br />

horizonti imisaTvis, rom gadavideT yvelaze zogad<br />

literaturul kategoriebze. Tu `sistema~ viwrovdeba mis qveda<br />

zRvarze, Tu is mimarTulia kerZosa da gansxvavebulisaken,<br />

is Tvalmiuwvdenlad farTovdeba mis zeda zRvarze, rogorc<br />

ki mtkiced iqneba mimarTuli kategoriebisa da erTgvarovnebisaken.<br />

faqtobrivad, yvelaferi mimarTulia ganzogadebisa<br />

da abstraqciisaken, literaturis Teoriuli da zogadi<br />

Sekvecisaken~. vis SeuZlia zusti zRvaris gavleba poetikasa<br />

da poetikis `metismet~ ganzogadebas Soris? am Tvalsazriss<br />

SedarebiTi literaturaTmcodneoba kidev erTxel gadahyavs<br />

sruliad axal, mTeli Tanamedrove poetikis niadagze anu literaturis<br />

universalurobaze, rac literaturis Teoriis safuZvelia.<br />

istoriasa da faqtebze dayrdnobili komparativistika,<br />

rogorc vxedavT, miznisa da meTodis Zireuli cvlilebis<br />

wyalobiT xdeba universalisturi da kategoriebiT datvirTuli.<br />

`invariantis~ TviT idea ganzogadebis Sedegia, daaxloebaTa<br />

mTeli seriis arsebiTi da koncefciadqceuli<br />

nayofia. amgvarad, am abstraqtul planSi (romelsac aqvs misi<br />

arsebobis ZiriTadi motivebi) literatura dayvanilia saerTo<br />

mniSvnelebamde, romlebic erTdroulad pirobiTic aris da<br />

tradiciulic. magram konceptebi rom ar iyos mTlianad an<br />

nawilobriv adekvaturi da misaRebi, isini, vinc maT iyenebs,<br />

didi xnis win TviTon ityodnen uars maTze (es xdeba zogjer),<br />

rogorc yalbsa da araadekvaturze. maSasadame, saerTo<br />

elementebis garkveuli raodenoba yovelTvis aris miCneuli<br />

aseTad da, rac ar unda iyos, amarTlebs literaturis Teoriuli<br />

`trafaretebis~ arsebobas.<br />

zustad am sakiTxis gamo xdeba yvela savaraudo ganxeTqileba<br />

da uTanxmoeba Zvel da axal komparativistikas Soris.<br />

115


literaturuli kategoriebi, invariantiT dawyebuli, realuria<br />

mxolod konceptebis doneze, radgan maTi struqtura da<br />

saboloo mecnieruli mizandasaxuloba (amas davubrundebiT<br />

momdevno TavSi) gulisxmobs Teoriul da meTodologiur<br />

miznebs, romlebic konceptis bunebidan gamomdinareobs; koncepti<br />

xom abstraqtuli da zogadi warmodgenaa, romelic<br />

grZnobadi sinamdvilidan arsebiTs iRebs. SeiZleba kidev er-<br />

Txel Segvepasuxon, rogorc, sxvaTa Soris, xSirad iqceodnen<br />

xolme: Cven ar gvWirdeba arc literaturis Teoriuli gansazRvreba<br />

an literaturuli kategoriebis dadgena (Janri,<br />

forma da a.S.); Cven literatura gvainteresebs mxolod rogorc<br />

`teqsti~, rogorc `siamovneba~, rogorc `utile dulci~ da<br />

a.S. magram rogorc ki dainteresdeba vinme literaturis TeoriiT,<br />

rac kanoniT ar aris akrZaluli, veRar uaryofs, rom<br />

srulyofili `individualoba~ (e.i. invariantuloba) ganxorcieldeba<br />

mxolod ideologiebis doneze (rac namdvilad<br />

sworia, magram ar qmnis araviTar uxerxulobas), an kidev ver<br />

uaryofs, rom paralelebze dayrdnobili ganzogadeba daiyvaneba<br />

martiv `saerTo adgilebze~ (locus communis). 163 es gardauvalia<br />

TviT im faqtidan gamomdinare, rom es `saerTo adgilebi~<br />

(locus communis), e.i. zogadi elementebi – konceptebi da invariantebi<br />

sagangebod aris gamokvleuli principulad da meTodurad.<br />

amgvari kritika niSnavs Cveni problemis specifikuri<br />

gegmis srul ucodinarobas. zogadi dakvirvebani, `saerTo<br />

faqtorebis~ Zieba da a.S., ra Tqma unda, ar aris didi codva<br />

(tradiciuli komparativistebis TvalsazrisiT)¹64, aramed qmnis<br />

komparativistuli poetikis sayrden aparats. cxadia, saqme ar<br />

exeba uzustes monacemebs, absolutur daskvnebs, srul damajereblobas,<br />

rasac pozitivisturi xedva moiTxovs. invarianti<br />

xasiaTdeba garkveuli relativizmiT, radgan misi realuroba,<br />

upirveles yovlisa, dasturdeba mxolod zogad sistemasTan<br />

erTobliobaSi, romelSic CarTulia igi da namdvilad<br />

xdeba qmediTi. manamde is unda aviRoT da ganvsazRvroT cum<br />

grano salis, niuansebiTa da sifrTxiliT.<br />

rogorc vxedavT, yuradReba unda mivaqcioT imas, rom saerTo<br />

elementebi ar iyos moCvenebiTi, saeWvo da ganzogadeba<br />

– gaumarTlebeli.<br />

116


V<br />

komparativistuli meTodi<br />

Cveni mTavari mizani – literaturis Teoriis anu komparativistuli<br />

`poetikis~ Seqmna _ moiTxovs meTodis dazustebas,<br />

romelic aRniSnuli miznis ganxorcielebis saSualebas<br />

iZleva. martivi `Sedareba~ ar aris sakmarisi. amiT aris gamowveuli<br />

Zalian (gana saWiroa amis gameoreba?) miaxloebiTi da<br />

Seusabamo, Zalian gavrcelebuli sityvieri etiketis (`komparativizmi~)<br />

gamoyeneba, romelic mTlianad moicavs am operaciebs.<br />

albaT, es Cvevaa an inercia.<br />

1. gansakuTrebuli meTodi<br />

Tavidanve unda gavarkvioT ramdenime ZiriTadi problema.<br />

Tu `komparativizmi~ warmoadgens literaturuli kritikisa<br />

da istoriis aucilebel nawils, maTi tradiciuli gansaz-<br />

Rvrebebis Tanaxmad, maSin misi `meTodi~ `Cveulebrivi~ literaturuli<br />

kritikisa da istoriis Sesabamisi iqneba. am mxriv<br />

araviTari realuri meTodologiuri progresi mosalodneli<br />

ar aris. magram komparativizmi mowodebulia wmindad Teoriuli<br />

mimarTulebisTvis, orientacia aRebuli aqvs literaturisaken<br />

(universalurisaken), is varaudobs, is moiTxovs kidec<br />

axali miznis Sesaferis meTods, romelsac mivyavarT literaturis<br />

Teoriamde. swored aq unda aRiniSnos xazgasmiT,<br />

rom es axali `komparativizmi~ moiTxovs avtonomiur meTodologias.<br />

cxadia, is Tavis saunjes miiRebs iq, sadac ipovis<br />

mas, magram mopovebuli meTodebis erToblioba iqneba dasaxuli<br />

miznis Sesabamisad xelaxla gansazRvruli, readaptirebuli<br />

da reorganizebuli. mxolod amgvarad SeiZleba aseTi Sedegis<br />

misaRwevad saWiro gansakuTrebuli teqnikis axali daniSnulebiT<br />

gansazRvra.<br />

am axali komparativizmis mTavari amocana iqneba ama Tu<br />

im arsebuli meTodis gameorebis Tavidan acileba, Tundac<br />

mas mouxdes Tavis msvlelobaSi an gzis dasasruls imave Sedegebamde<br />

misvla, rac cnobili meTodebiT aris miRweuli. am<br />

TvalsazrisiT SesaZlebelia, rom meTodi ufro metad Rirebuli<br />

iyos, vidre Sedegi, radgan igi Semofarglavs da gakvalavs<br />

codnis axal sferos. meore mxriv, ar unda dagvaviwydes,<br />

rom meTodi fasobs imiT, Tu vin iyenebs mas, ar arsebobs<br />

117


saswaulebrivi gadawyvetileba, magram meTodologiuri orientaciis<br />

gareSe yvelaferi wyalSi Caiyreba. miaxloebiToba da<br />

improvizacia gardauvalia. Tavi unda davizRvioT, agreTve da<br />

amTaviTve, zogierTi bunebrivi maxisa da dabrkolebisagan,<br />

romelsac SeuZlia Cafiqrebuli operaciis CaSla.<br />

pirvel rigSi, dauSvebelia winamorbedTa Rvawlis ucodinaroba<br />

an qedmaRlurad ugulvebelyofa. miuxedavad yvelafrisa,<br />

arsebobs garkveuli komparativistuli meTodologiuri<br />

tradicia da saWiroa misgan masalebis SerCeva. SeuZlebelia<br />

as welze meti xnis komparativistuli azrovnebisa da<br />

praqtikis wyalSi gadayra: forToxali jer kargad unda gamovwuroT<br />

da qerqi mere unda gadavagdoT. komparativizms, Tu<br />

is `namdvilia~, ar sWirdeba didi sesxis, meqanikuri saSualebebis<br />

sxvagan Zieba, vidre wvril badeSi ar gaatarebs yvela<br />

arsebul did da patara elements, romlebis gamoyenebac isev<br />

SeiZleba; sxvagvarad rom vTqvaT, sanam ar Seiswavlis Rrmad<br />

sakuTar `Sinagan resursebs~. es ukanaskneli jer kidev Sesaswavlia<br />

da, ra Tqma unda, dasaxvewi da ara savsebiT dasaviwyebeli<br />

ama Tu im inteleqtualuri Tu meTodologiuri modis<br />

sanacvlod.<br />

Tavidan unda aviciloT kidev erTi gaugebroba: xSirad<br />

erevaT erTmaneTSi tradiciuli filologiuri da istoriuli<br />

meTodebis mTeli seria (romelic ar SeiZleba, rom<br />

komparativistikam ugulebelyos) da sakuTriv komparativistuli<br />

meTodi, romelic unda iyos avtonomiuri da romlis-<br />

Tvisac sxva danarCeni meTodebi globalur ganxilvaSi Car-<br />

Tuli mxolod nawilobrivi da gardamavali procedurebi da<br />

xerxebia. rodesac amboben, rom komparativizms ara aqvs `mxolod<br />

erTi meTodi~, 1 is farTod iyenebs aRweras, interpretacias,<br />

axsna-ganmartebas, Sedarebas, paralelebs da sxva, es<br />

erTdroulad marTalic aris da tyuilic. simarTlea imitom,<br />

rom es meTodebi, romelTa gamoyeneba komparativistikis sferos<br />

cildeba da romelTac ar gaaCniaT araviTari sagangebo<br />

komparativistuli niSani, nebismieri meToduri kvlevebisTvis<br />

aucilebelia, rogorc Semadgeneli nawilebi; tyuilia imis<br />

gamo, rom es Tezisi gamoricxavs erTbaSad axali da specifikuri<br />

komparativistuli meTodis hipoTezas, romelsac SeuZlia<br />

axali TvalsazrisiT moawyos da gamarTos Zveli meTodebis<br />

erToblioba. amis gamo, komparativistika mijaWvulia<br />

gansakuTrebiT istoriul da genetikur meTodebze, romelTa<br />

sicocxlisunarianoba ufro didi aRmoCnda; aman gamoiwvia<br />

komparativizmis Semofargvla literaturis istoriis martivi<br />

dargis CarCoebiT. amgvar midgomas mivyavarT SedarebiTi<br />

118


literaturuli esTetikis sruliad sxva JanrTan, romelic,<br />

ukeTes SemTxvevaSi, dayvanilia martiv literaturul<br />

stilistikamde.<br />

aranakleb aucilebelia ekleqtikisadmi mtkice winaaRmdegobis<br />

gaweva. im pirobebSi, roca originaluri komparativistuli<br />

meTodologiuri azrovneba naklebad ganviTarebulia,<br />

axali meTodebis wnexis qveS vawydebiT sapirispiro movlenas<br />

– sul ufro mravalricxovan hibridul wanazardebs;<br />

isini unda moviSoroT, radgan xelovnuria da maTi asimilacia<br />

(Serwyma) SeuZlebelia. Sedegad, axali meTodebis uzomo<br />

SemoTavazebebis gamo (struqturalizmi, semiotika, romlebic<br />

gamomdinareobs recefciis an komunikaciis Teoriidan), komparativizmi<br />

gadaiqca sakuWnaod; amas aucileblad mosdevs ama<br />

Tu im moduri disciplinis mier komparativistikis aneqsia da<br />

sabolood STanTqma. aravin edaveba maT sakuTar sferoSi,<br />

magram ra jadoqrobiT xdebian es meTodebi TandaTan `komparativistuli~,<br />

rodesac komparativizmi moulodnelad<br />

`struqturalistur~ an `semiotikur~ saxes iRebs? aucilebeli<br />

da nayofieri gavlenaa es Tu samuSao sqemebis meqanikuri<br />

gadmotana, romlebic sruliad gansxvavebuli miznebisTvis<br />

aris SemuSavebuli? normaluri meTodolologiuri evolucia<br />

Tu heterogenuli teqnikis konglomerati, romelic ewinaaRmdegeba<br />

sinTezs? (rom ar vifiqroT, saqme exeba, ubralod, zedapirul<br />

terminologiur `nakrebso~).<br />

simarTle rom vTqvaT, komparativistikis kavSiri axal<br />

tendenciebTan dRevandeli dRiT ar TariRdeba: 2 es aris Tanamedrove<br />

kulturuli konteqstis Zlieri gavlenisa da komparativizmis<br />

mudmivad susti meTodologiuri avtonomiis Sedegi.<br />

arsebobs `Ria karis~ tradicia, romelzec mudam aris mo-<br />

Txovna da romlis specifikuri argumentebi daaxloebiT qvemoT<br />

iqneba CamoTvlili, axla ki daviwyoT erT-erTi savaldebuloTi<br />

– `meTodebis pluralizmiT~. mas mxars uWeren, rogorc<br />

faqtobriv situacias; meore mxriv ki imitom hyavs momxreebi,<br />

rom arCevani SeuZlebeli iqneboda an imitom, rom er-<br />

Ti meTodi meoris garantiaa. Tanamedrove kvleva meTodologiis<br />

sferoSi 3 pirdapir Tu iribad dadebiTad afasebs meTodebis<br />

Tanaarsebobas. amasTanave, saSualebas iZleva, rom<br />

daviwyebas mieces `komparativistuli~ meTodi, Tundac is<br />

dayvanil iqnas martiv `Sedarebamde~.<br />

gana es sakvirvelia mas Semdeg, rac komparativistebi<br />

TviTon ilaSqreben mxolod erTi meTodis `monopoliis~ winaaRmdeg,<br />

rac niSnavs ekleqtizmis daufarav qebas? 4 aqedan<br />

gamomdinareobs yvelaze TvalsaCino meTodebis `integraciis~<br />

119


an `STanTqmis~ taqtika (`Tuki komparativizms surs darCes inteleqtualuri<br />

progresis centrSi~). 5 tipobrivi argumenti<br />

ormagad sagulisxmoa, romlis Tanaxmadac, erTi mxriv, yvela<br />

meTodi iqneboda `meorexarisxovani~, meore mxriv ki, es meTodebi<br />

`gaacocxlebda Cvens dargs~. 6 erTi SexedviT, ufro damajerebeli<br />

Cans kidev erTi Tvalsazrisi: radgan komparativizmi<br />

aris `literaturis Seswavla~ (all literature), man `principulad<br />

unda dauSvas yvela meTodis gamoyeneba~ (all methods of<br />

approach). 7 magram es mosazreba, upirveles yovlisa, ver uZlebs<br />

TviT `literaturis~ (all literature) gansazRvrebis martiv<br />

moTxovnas. es iseTi mizania, romlis miRweva SeuZlebelia<br />

`yvela meTodis~ ganurCeveli gamoyenebiT. igi ganxorcieldeba<br />

mxolod erTi meTodiT, specifikuri, am miznisaken mimar-<br />

Tuli meTodiT, rogoric Cven warmogvidgenia an sxva meTodiT,<br />

magram isev `monisturiT~. maSasadame, marTali arian<br />

komparativistebi, romlebic ewinaaRmdegebian Zneladmosanelebel<br />

Methodenpluralismus, ar eTanxmebian sxva dargebis Teoriul<br />

poziciebs da ocneboben erT meTodze, romelic iqneba<br />

`nawilobriv an mTlianad Cveni~ (partly or wholly our own). 8 miuxedavad<br />

amisa, isini jer kidev dganan Rrma tradiciul poziciebze<br />

an kidev xsnas imagologiaSi da mentalobis Semswavlel<br />

mecnierebaSi xedaven. cxadia, am disciplinebs aqvT saku-<br />

Tari interesis sfero, magram isini orientirebuli ar arian<br />

komparativistuli poetikis mizanze: literaturis, rogorc<br />

azrovnebisa da gamoxatvis specifikuri formis gansazRvrisa<br />

da Seswavlisaken.<br />

am TvalsazrisiT, problema kvlav Riad rCeba. mosalodnelia,<br />

rom mdgomareoba ucvleli iqneba, sanam romelime axali<br />

meTodi ar gamoCndeba Sesaferis komparativistul perspeqtivaSi,<br />

rogoric Cven ganvsazRvreT da safuZvlianad miviCnieT.<br />

Tu komparativistebi maTi midgomis centrSi ar daayeneben<br />

literaturis sagans, literaturas da Tu isini uars<br />

ityvian mis gansazRvraze an CaaxSoben mas rTul msjelobaSi,<br />

romelic, faqtobrivad, sxva tipis sakiTxebs pasuxobs, gamosavali<br />

karga xans ar gamoCndeba.<br />

amasTan dakavSirebiT, sxvaTa Soris, sarwmuno araferi<br />

isaxeba aqamde; es imitom xdeba, rom yvela dasaxelebuli me-<br />

Todi: struqturalizmi, semiologia, `komunikacia~, `recefcia~,<br />

teqstis Teoria da a.S. Camoyalibda avtonomiur disciplinad,<br />

komparativizmisagan sruliad gansxvavebuli meTodebi-<br />

Ta da miznebiT. maT mier miRweuli saboloo Sedegi gaxlavT<br />

literaturis, rogorc terminologiis, Teoriuli tradiciis,<br />

specifikuri avtonomiuri gansazRvrebisa da struqturis bo-<br />

120


lomde `daSla~. literatura gadaiqca `struqturad~, `niSnad~,<br />

`komunikaciad~, `teqstad~ da a.S. savsebiT kanonieri safuZvelia,<br />

ueWvelad, magram komparativizmTan misi gaerTianeba<br />

im pirobiT, rom es dargi isev SeinarCunebs sakuTar Teoriul,<br />

epistemologiur da kulturul safuZvlebs – jer kidev<br />

ganuxorcielebelia.<br />

aviRoT struqturalizmis magaliTi, romlis moqmedebis<br />

are iseTi universaluri gaxda, rom literatura TiTqmis gaqra<br />

TvalTaxedvidan. ra gansxvavebaa Teoriuli, `poetikuri~<br />

Tu sxva saxis komparativizmis sferoSi arsebul literaturul<br />

struqturasa (davuSvaT, rom arsebobs aseTi struqtura)<br />

da nebismier sxva `struqturas~ Soris? anda literaturul<br />

komunikaciasa da ubralod `komunikacias~ Soris? 9 erTi saukeTeso<br />

mcdelobis miuxedavad, am sakiTxTan dakavSirebiT<br />

mainc verafers mivaRwieT (imedi viqonioT, rom es droebiTia),<br />

radgan yvela gamoyenebul sintagmaSi (`literaturuli teqsti~,<br />

`literaturuli komunikacia~, `literaturuli sistema~,<br />

`literaturuli kodi~), sityva `literaturuli~ jer kidev<br />

ar aris kargad gansazRvruli. ra safuZvelze gamoyofen mas<br />

`komunikaciisagan~ an `teqstisagan~? mankieri wre Sekrulia:<br />

`literaturuli komunikaciis~ Sedegebs ipovnian operaciis<br />

bolos, magram niadagi winaswar ar aris momzadebuli mkafio<br />

da naTeli hipoTezebiT: gvTavazoben komunikaciis Teorias,<br />

magram agreTve Teoriul-literaturuli komunikaciis, komparativistuli<br />

komunikaciis Teorias (ratomac ara?) da a.S. ra<br />

gansxvavebaa, magaliTad, Revue de literature comparée-s (`Sedarebi-<br />

Ti literaturaTmcodneobis Jurnali~) statiebSi mocemul<br />

`komunikaciasa~ da Génie civil-Si (`samoqalaqo mSenebloba~) mocemul<br />

“komunikacias” Soris? komparativizmis gaTanamedrovebis<br />

mizniT, gvirCeven `faqtobrivi kavSirebis~ `literaturuli<br />

kodebis~ SeswavliT Secvlas. metad sasurveli operaciaa,<br />

magram mainc ganuxorcielebelia, Tu yoveli kodisaTvis<br />

calke ar gansazRvraven `literaturis~ gansakuTrebul ideas,<br />

saidanac es kodebi momdinareoben. amitom aris savaldebulo<br />

am ideis istoriasTan da istoriul semantikasTan dabruneba.<br />

es aris ZiriTadi operacia, romelic `kodebis~ Teoretikosebs<br />

(da ara literaturuli ideebis istorikosebs, romlebic<br />

ufro ganswavluli arian am sferoSi), rogorc Cans, gamorCaT<br />

mxedvelobidan.<br />

mdgomareoba kvlav saorWofoa da yovel wuTs SeiZleba<br />

movtyuvdeT. erTi SexedviT, ufro misaRebi Cans (am momentis-<br />

Tvis mainc) `interteqstualobis~ Teoria. zogierTebi (arc<br />

Tu umciresoba) amaSi xedaven myar safuZvels an erTaderT<br />

121


SesaZleblobas komparativizmisTvis. 10 magram, saukeTeso Sem-<br />

TxvevaSi, `interteqstualoba~ moicavs mxolod komparativizmis<br />

Zalian mcire fragments. faqtobrivad, saqme exeba mxolod<br />

axal termins Zalian nacnobi da tradiciuli `gavlenebis-<br />

Tvis~ (plagiati, citireba, reminiscencia, aluzia, imitacia,<br />

parodia, mibaZva, parafrazi, mokled, `literaturiT Seqmnili<br />

literaturis~ mTeli sfero). 11 es igive mRvdelia, magram WilofSi.<br />

am mxriv komparativizmis problematika rCeba Zalian<br />

SezRuduli; dapirebuli ganaxleba da gafarToeba isev survilebis<br />

doneze rCeba mxolod. iqneb recefciis Teoriam gamogviyvanos<br />

gasaWiridan? Soridan is yvelaze mwyobri, sakuTari<br />

sferos mqone Cans, sadac ueWvelad SeiZleba `gavlenis~ cneba<br />

Seicvalos `recefciiT~ da a.S. miuxedavad amisa, xelaxla<br />

Cndeba gadamwyveti dilema: `komparativizmi~ an unda iyos Se-<br />

Tavsebadi meTodi da darCes martiv saxeldebiT, terminologiur<br />

pirobiTobad; Sesabamisad, is Zalian marTebulad SeiZleba<br />

Seicvalos `semiotikiT~, `interteqstualobiT~, `recefciiT~<br />

da a.S.; anda komparativizmi unda aRniSnavdes specifikur<br />

operaciebs da am SemTxvevaSi es termini SesanarCunebelia<br />

da dasazustebeli. interferenciis, Tanxvedris, Sepirispirebis<br />

SemTxvevaSi, ris uaryofac SeuZlebelia, romeli kriteriumi<br />

gadawyvets aRiarebuli terminologiis Secvlas Tu<br />

SenarCunebas, ase vTqvaT, arCevans semiotikur komparativizmsa<br />

da komparativistul semiotikas Soris? dasaSvebia erTaderTi<br />

pasuxi: meTodi unda iyos specifikuri, romelic yvela SemTxvevaSi<br />

gamoricxavs hibriduli, naZaladevi, xelovnuri gavlenebis<br />

Semotevas. meTodebis specifikurobis da avtonomiis SenarCuneba<br />

aris, faqtobrivad, erTaderTi meTodi, romelsac<br />

SeuZlia uzrunvelyos codnis gafarToeba.<br />

miuxedavad garkveuli gadatvirTvisa da aranakleb sagrZnobi<br />

gajerebisa struqturalistur-semiotikuri cnebebiT,<br />

komparativistul meTodologias (namdvils) bevri ram aqvs<br />

saswavli `axali meTodebisagan~, pirvel rigSi, maTi simtkice<br />

da ukompromisoba, gansakuTrebiT maTi universalisturi<br />

miswrafeba. Tuki arsebobs `zogadi semiotika~, ratom ar unda<br />

arsebobdes, agreTve, `zogadi SedarebiTi poetika~? SeiZleba<br />

visargebloT TviT maTi SezRudvis unariTac, anu reduqcionizmiT,<br />

im azriT, rom win wamovwioT, ase vTqvaT, garkveuli<br />

(da nayofieri) komparativistuli reduqcionizmi. Tu `mecnierul~<br />

meTodebs literatura dahyavT enobriv faqtamde, kargad<br />

gagebuli komparativizmi gamoricxavs am mavne asimilacias,<br />

am uzomo panlingvizms. 12 igi `SezRudavs~ mis miznebs mebrZoli<br />

literaturuli ideologiisa da sruluflebiani li-<br />

122


teraturis Teoriis donemde, romlisTvisac ena mxolod da<br />

mxolod instrumentia. am TeoriisTvis mxolod `dasrulebuli<br />

produqcia~ rCeba Seswavlis privilegirebul sagnad. vinaidan<br />

literatura ufro metia, vidre romelime enobrivi monacemi,<br />

enaTmecnierebas ar SeuZlia pasuxi gasces literaturis<br />

yvela sakiTxs, TviT yvelaze specifikursac ki, imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom specifikuroba, `literaturuloba~ sxvagan<br />

unda veZioT, rasac SemogTavazebT winamdebare eses dasasruls.<br />

amgvarad, es iSviaTi konceptualuri da meTodologiuri<br />

aparati aucileblad scildeba mizans, upirveles yovlisa,<br />

gaurkvevlobis, meryeobis an centraluri konceptis, literaturis<br />

konceptis sruli uqonlobis gamo. SedarebiTi poetika,<br />

pirvel rigSi, miznad isaxavs swored literaturis<br />

konceptis TvalsaCinod gamoyofas. xelmeored gavamaxvilebT<br />

yuradRebas, Tu ratom ar exeba pirdapir literaturis SedarebiT<br />

Teorias arc `miTebis~, arc `saxeebis~ da arc `mentalobis~<br />

Seswavla; imitom, rom es movlenebi ar aris specifikurad<br />

`literaturuli~; maT xSirad aklia TviT teqstobrivi<br />

gamoxatuleba, romelic dakavSirebulia damwerlobasTan. ufro<br />

metic, am kvlevebis perspeqtiva yovelTvis da savsebiT<br />

istoriulia.<br />

ai, ramdeni argumenti gvaqvs imisTvis, rom erTdroulad<br />

gamovricxoT ekleqtizmi da meTodologiuri xelCaqneuloba<br />

_ komparativistuli (specifikurad) meTodis es ori didi<br />

dabrkoleba. SedarebiTi literaturaTmcodneobis saerTaSoriso<br />

asociaciis bolo yrilobebis aqtebis sarCevi gviCvenebs<br />

meTodologiuri Cxirkedelaobis srul suraTs, maSin rodesac<br />

universaluri literaturis SeswavlisTvis saWiro `axali<br />

meTodebis~ srulyofili aTviseba mxolod sawyis etapzea.<br />

13 ekleqtizmi, imis CaTvliT, romelic moqmedebs `literaturul<br />

mecnierebaSi~, safuZvels uryevs da ayalbebs kvlevebis<br />

mimarTulebas ise, rom ver iqmneba axali sinTezi, `meta-<br />

Teoria~. 14 rac Seexeba komparativizmis meTodologiur `kapitulacias~,<br />

es aris Tanamedrove filosofiebisa da meTodologiebis<br />

usazRvro avtoritetis winaSe misi `ganiaraRebis~<br />

Sedegi; es ukanasknelni, rogorc Cans, zRudaven mis horizonts.<br />

erT-erTi analitikuri filosofiis Tanaxmad, literaturul<br />

mecnierebas arc unda hqondes meTodi, radgan logikis<br />

meTodi unda iyos erTaderTi SesaZlebeli meTodi. 15<br />

cxadia, roca ar gaaCniaT zusti mizani, roca vera da<br />

ver daudgeniaT komparativizmis sfero, verc Tanamedrove me-<br />

Todebis Sesabamis adgils miuCenen mas 16 da verc daakanoneben<br />

amgvari xasiaTis kvlevas. sxvaTa Soris, istoriuli kvleve-<br />

123


is momxre komparativistebisTvis `SedarebiT literaturaTmcodneobas<br />

ar gaaCnia specifikuri meTodologia da unda ganixilebodes<br />

literaturis istoriis specializebul ganStoebad~:<br />

aqedan gamomdinareobs qedmaRluri gulgriloba `meTodologiis<br />

Seqmnis unarisadmi~ (methodische Erregbarkeit). 17 sxvebi<br />

saubroben `meTodis Ziebaze, rogorc mosabezrebel saqmeze`<br />

da frTxilad gamoTqvamen eWvs `specifikurad komparativistuli<br />

meTodis~ arsebobis Sesaxeb, romelic ar iqneba miCneuli<br />

`aSkarad ganvlil~ 18 etapad. zogierTi ufro Semrigebluri<br />

Tvalsazrisis Tanaxmad, specifikuri komparativistuli<br />

meTodebi (maTi arsebobis kvalobaze) mainc gamoiyeneba, magram<br />

maTi ricxvi, yovel SemTxvevaSi, `SedarebiT mcirea~. 19 saboloo<br />

angariSiT, Tu sagani cudad aris gansazRvruli, veraviTari<br />

specifikuri meTodologia ver Camoayalibebs mas –<br />

aseTia obieqturi komparativistebis palinodia. 20 amiT aixsneba<br />

sawinaaRmdego poziciebis mniSvneloba (rogoric ar unda<br />

iyos SemoTavazebuli gadawyvetilebebi). am poziciebSi sayveduria<br />

gamoTqmuli `empiriuli disciplinis~ Sesaxeb (romelic<br />

mowodebulia, rom viTarebis mixedviT, droebiT gadawyvitos<br />

`erTi SemTxveva meoris Semdeg~) an `meTodologiuri<br />

deficitis~ da gansxvavebuli kritikuli meTodologiebis<br />

martivi `Tanwyobis~ gamo. 21<br />

2. axali `paradigma~<br />

rogorc vxedavT, aucilebeli gaxda meTodologiuri<br />

perspeqtivis `paradigmis~ (dRevandel enaze Tu vityviT) Zireuli<br />

cvlileba. keTili, magram rogoria es axali `paradigma~?<br />

upirveles yovlisa, es aris iseTi `paradigma~, romelic<br />

moiTxovs axal sagans da axal komparativistul meTods, rac<br />

niSnavs (namdvil) komparativistul `poetikas~. amasTanave, es<br />

axali `paradigma~ sxvagan, mezobel an Soreul disciplineb-<br />

Si ki ar aris saZebari, aramed TviT komparativistuli tradiciis<br />

SigniT, misi konceptualuri da meTodologiuri velis<br />

farglebSi, romelic mTlianad unda gardaiqmnas.<br />

cnobilia cneba `paradigmis~ xvedriTi wili gansakuTrebiT<br />

anglo-saqsuri da germanuli, Tomas s.kunis naSromebis<br />

gagrZelebaSi. `paradigma~ igivea, rac `sanimuSo~ meTodebis,<br />

problemebis da gadawyvetilebebis erToblioba, romelic<br />

garkveul epoqaSi batonobs samecniero sferoSi da romlis<br />

cvlilebas mosdevs `samecniero revuluciebi~. 22 misi yvelaze<br />

srulyofili gamoyeneba literaturul gamokvlevebSi, ker-<br />

Zod, h.r.iausis naSromebSi, cxadyofs sami `paradigmis~ Tanmim-<br />

124


devrobas: dogmatikuris, klasikuris, istoriulis. samive maTgani<br />

momdinareobs stilistikidan da imanenturis esTetikidan<br />

(werkimmanente Ästhetik). am sqemis mixedviT, `SedarebiTi literaturaTmcodneoba~<br />

meore paradigmis nawilia: Historismus. 23 es<br />

problema miCneulia, rogorc gadawyvetili da ganvlili,<br />

radgan h.r. iausis an sxvebis 24 mier ganxiluli axali perspeqtivebidan<br />

(hermenevtikuli, sociologiuri, arqetipuli,<br />

struqturalisturi) arcerTi ar mianiSnebs komparativizmis<br />

arc gagrZelebas da arc gaaxalgazrdavebas. komparativizmis<br />

`axal paradigmasTan~ dakavSirebis gabedulma mcdelobam<br />

(rogoric iyo d.u.fokemas mcdeloba, romelic komparativizmis<br />

aucileblobis da misi pirobebis 25 mkafio SegnebiT iyo<br />

gamsWvaluli) gadawyveta hpova komunikaciis TeoriaSi, rogorc<br />

ukve aRvniSneT.<br />

`paradigmis~ Cvens mier SemoTavazebuli cvlileba gulisxmobs<br />

literaturis komparativistul Teorias, romelsac<br />

aqvs damoukidebeli epistemologiuri, meTodologiuri da<br />

istoriuli safuZvlebi. rogorc nebismier `poetikas~, am Teoriasac<br />

miznad eqneba mxolod nawarmoebebis zeindividualuri<br />

aspeqtebis kvleva. aqedan momdinareobs `universaluri poetikis~<br />

mcdeloba, romelmac xidi unda gados individualur<br />

nawarmoebs, erovnul literaturas (literaturebs) da Saliteraturo<br />

enas Soris. SedarebiT literaturaTmcodneobas<br />

SeuZlia am `ufskrulis~ 26 amovseba, magram am miznis gansaxorcieleblad<br />

meTodologiurma instrumentebma feri unda<br />

icvalon. `faqtobrivi kavSirebis~ nacvlad, wmindad Teoriuli<br />

mimarTebebi; SeuzRudavi literaturuli realobebis magivrad,<br />

saerTo elementebis Zieba `invariantebis~ formiT;<br />

dogmaturi da normatiuli `universaliebis~ nacvlad, aRwerilobiTi<br />

da progresuli `universaliebi~; erTxel da samudamod<br />

mocemuli universaluri sinamdvilisaken mimarTuli me-<br />

Todis magivrad, sinamdvilis universaluri SesaZleblobis<br />

gamovlinebis meTodi; xazgasmiT `pirovnuli~, intuiciuri, impresionistuli<br />

gadawyvetilebebis nacvlad, winamorbedebis<br />

meToduri SerCeva; tradiciul safuZvlebs moklebuli Teoriis<br />

magivrad, Teoria, romlic ubrundeba wina monapovars istoriuli<br />

perspeqtividan; meTodebisa da am `paradigmis~ 27<br />

pluralizmis sanacvlod, meTodologiuri monizmis upiratesoba;<br />

pozitivisturi da neopozitivisturi `mecnieruli~ cdunebis<br />

magivrad, aSkarad `pre~ anu Tu gnebavT, `post~ `samecniero~<br />

Teoria da meTodi, romlis mizania mxolod `miaxloebi-<br />

Ti~, magram Sesabamisi, e.i. dasabuTebuli hipoTezebi. es imas<br />

niSnavs, rom hipoTezebi unda iyos mwyobri, Camoyalibebuli<br />

125


da statistikurad damowmebuli Tavis saorientacio gegmaSi.<br />

am sakiTxs davubrundebiT dawvrilebiT gansaxilvelad, magram<br />

Sesavlis nacvlad, axlave aRvniSnavT xazgasmiT, rom amgvari<br />

komparativistuli poetika ar gardaiqmneba arc abstraqtul<br />

poetikad da arc poetikebis istoriad, aramed am<br />

ori Tvalsazrisis Sualedur sinTezad iqceva da gaagrZelebs<br />

winsvlas mxolod Sualeduri gadawyvetilebebiT invariantisa<br />

da istoriuli viTarebis mijnaze. mokled, paradigmis<br />

yvelaze gadamwyveti cvlileba, Cveni azriT, es aris komparativizmis<br />

svla literaturis Teoriisaken miuxedavad yvela<br />

sawinaaRmdego Sexedulebisa (`metismetad farTo~ Teoria,<br />

`bundovani` da a.S.). 28 arian ufro kompetenturi komparativistebi,<br />

romlebic eTanxmebian Teoriul ganzogadebas, principis<br />

29 an istoriuli Tvalsazrisis gamo: literaturuli `kanonis~<br />

cvlilebas Cvens epoqaSi aucileblad unda mohyves<br />

igive cvlileba literaturul gamokvlevebSi. 30 Tundac mcire<br />

eWvi specifikuri komparativistuli meTodis aucileblobis<br />

Sesaxeb xazgasmiT aris aRsaniSnavi, radgan, ZiriTadad, `Cveni<br />

dargi sagangebod ar aris mowodebuli yvela saxis kritikis<br />

praqtikisaTvis~. 31<br />

meore mxriv, axali midgoma, upirveles yovlisa da rac<br />

SeiZleba garkveviT, warmogvidgeba, rogorc evristikuli hipoTeza,<br />

rogorc kvleviTi da operatiuli muSaobis instrumenti.<br />

es ukanaskneli gansazRvravs safexurebad dayofil<br />

daskvnebs, romelTa gasworeba SeiZleba masalebis dagrovebis<br />

paralelurad; imavdroulad TiToeuli etapi ganapirobebs<br />

momdevnos. SemTxveviTi dakavirvebebis safuZvelze iqmneba hipoTezebi,<br />

romlebic, Tavis mxriv, mowmdeba ufro da ufro mizanmimarTuli<br />

dakvirvebebiT. amgvarad Seqmnili yvela Teoria<br />

warmoadgens mxolod `Ria~ hipoTezebs faqtebis mimarT, maSin<br />

rodesac maTi Seqmnis meTodi viTardeba TviT meTodologiis<br />

daxvewis paralelurad. es aris daaxloebiT `ese~ (`mcdeloba~)<br />

terminis etimologiuri mniSvnelobiT. es meTodi far-<br />

Tod gamoiyeneba operaciebSi, romlebic miCneulia, rogorc<br />

`winare mecnieruli~, swored maTi hipoTezur-deduqciuri da<br />

statistikuri xasiaTis gamo. 32 magram aRniSnul operaciebs xeli<br />

ar SeuSlia, magaliTad, enaTmecnierebaSi nayofieri hipo-<br />

Tezebis SeqmnisTvis, rogoricaa Tavdapirveli `indoevropulis~<br />

rekonstruqcia (hipoTezis saxiT), an, ase vTqvaT, `kombinaciisa~<br />

da `seleqciis~ `RerZebis~ aRdgenis hipoTeza, romelTa<br />

ekvivalenturoba (roman iakobsonis azriT) warmoSobda<br />

poetur funqcias. `formaluri meTodis~ Teoria poetikaSi<br />

aris, aseve, `mxolod da mxolod samuSao hipoTeza, romlis<br />

126


saSualebiTac miuTiTeben da axsnian faqtebs: maTi sistematuri<br />

xasiaTis dadgenis Semdeg iwyeben faqtebis kvlevas`. 33 gaugebaria,<br />

SedarebiTi poetika ratom ar iyenebs imave meTods,<br />

Tundac sakuTari riskis fasad, ratom ar xdeba aSkarad evristikuli,<br />

rac zogjer uyoymanod gaukeTebiaT. 34 TviT invariantebi<br />

da maTi klasifikacia, agreTve, evristikuli produqciaa,<br />

amiT aixsneba maTi adgilebis Secvlis SesaZlebloba,<br />

maTi urTierTCanacvlebis Tviseba.<br />

gavixsenoT Cveni ZiriTadi hipoTeza: universaluri literatura<br />

(romelic Sedgeba msoflios yvela literaturisagan,<br />

didi da patara literaturebisagan, romlebic, erTad Serwymuli,<br />

qmnian wminda da martiv literaturas), warmoadgens SedarebiTi<br />

literaturaTmcodneobisa da poetikis obieqtur safuZvels.<br />

Tu ZiriTadi principi, rogoricaa `universaluri<br />

literaturis~ principi, romelic adre ganvixileT (Tavi II),<br />

sul ufro misaRebi xdeba (yovel SemTxvevaSi, savaldebulo<br />

hipoTezis saxiT mainc), 35 misi ganxorcielebis meTodi axla<br />

iqmneba rCevisa da cdis saxiT. am meTodis damaxasiaTebeli<br />

niSnebi aucileblad evristikulia: dasaxuli miznebisa da<br />

Sedegebis misaRwevad adaptirebuli meTodi, literaturis TeoriaSi<br />

miRebuli xerxi; 36 am meTodis Sedegebi (Teoriebi, zogadi<br />

da nawilobrivi daskvnebi da a.S.) ar aris `namdvili~,<br />

aramed _ mxolod `sasargeblo~, ramdenadac upiratesoba eni-<br />

Weba yvelaze damakmayofilebel ganmartebebs. 37 Teoria miT<br />

ufro damakmayofilebelia, rac ufro farTo SesaZleblobas<br />

iZleva ganxiluli literaturuli movlenebis wakiTxvis, ma-<br />

Ti gaerTianebisa da dalagebisaTvis. saklasifikacio invariantebis<br />

wyalobiT, SeiZleba yvela saerTo elementis povna,<br />

Semofargvla da dalageba gansxvavebul da kargad Semosaz-<br />

Rvrul klasebad CamonaTvalis saSualebiT. es saerTo elementebi<br />

ekuTvnian erTsa da imave erTgvarovan kategorias,<br />

progresuli ganzogadebisa da tipologiis doneebs.<br />

Semowmeba moiTxovs kriteriumebis garkveul raodenobas,<br />

romlebsac am Tavis dasasruls CamovTvliT. amjerad xazi gavusvaT<br />

yvelaze mniSvnelovan pirobas, romelic gamomdinareobs<br />

Cveni meTodis hipoTezuri xasiaTidan: hipoTeza miCneulia<br />

misaRebad da misi kritikiT unda damtkicdes misi siyalbe da<br />

ara piriqiT. cxadia, SeiZleba nebismieri hipoTezis uaryofa,<br />

magram dasabuTeba yovelTvis aris per a contrario: unda davamtkicoT,<br />

rom esa Tu is invarianti ararealuria, rom esa Tu<br />

is ganzogadeba uxeiroa da a.S. literaturuli hipoTezis Semowmeba<br />

namdvilad SesaZlebelia obieqturi mtkicebulebebiT,<br />

ise rogorc sabunebismetyvelo mecnierebebSi, magram yovel-<br />

127


Tvis a posteriori: rodesac erTi sapirispiro magaliTi gadamwyvetia,<br />

unda SeimuSaon axali hipoTeza ad hoc 38 da ase Semdeg.<br />

hipoTeza Seswordeba an Seivseba mTeli rigi kritikuli SeniSvnebiT,<br />

magram igi arasodes dakargavs iniciativas da metadre<br />

mis umaRles mizans: literaturisadmi globalur<br />

midgomas.<br />

zemoT aRniSnulis miuxedavad, literaturis Teoriis hipoTezuri<br />

statusi TandaTanobiT misaRebi xdeba am sakiTxiT<br />

dainteresebuli komparativistebisaTvis. 39 aqedan gamomdinareobs<br />

Sedegebis garkveuli raodenoba, maT Soris zogierTi sagulisxmo<br />

Sedegic: komparativistuli poetikis dasawyisi da<br />

mis mier ganvlili gza zustad iseTive mniSvnelovania, rogorc<br />

Sedegebi; am poetikis statusi aris ara `logikuri~,<br />

aramed Teoriuli da ideologiuri, ase vTqvaT funqcionalur-evristikul<br />

doneze; literaturuli hipoTezebi ar gulisxmobs<br />

raime Sesabamis prognozs; 40 misi mudmivi Sesworebebi<br />

gamoricxavs srulyofis hipoTezas; sabolood, meTodi –<br />

`es aris gza mas Semdeg, rac is ganvlilia~ (marsel grane).<br />

Cveni axali `paradigma` amave dros da Tavidanve moiTxovs<br />

axal damokidebulebas literaturuli terminologiisadmi,<br />

dawyebuli im magiuri da pirobiTi sityvidan, rogoric<br />

aris `komparativizmi`. saqme exeba Zireul cvlilebas<br />

axali miznebis Sesabamisad: istoriuli tipis terminologiidan<br />

kategoriebis, tipologiis, mokled rom vTqvaT, ganzogadebis<br />

terminologiaze gadasvla. amas mosdevs seriozuli Zalisxmeva<br />

yvela gamoyenebuli terminis semantikis gasarkvevad<br />

da maTi axali gansazRvrebis dasadgenad. es aris umTavresi<br />

operacia, radgan literaturis SedarebiTi Teoriis sagani da<br />

meTodi gansazRvrulia iseTi sityvebiT, romelTac xSirad<br />

aqvT axali, am miznebis Sesabamisi mniSvneloba.<br />

saboloo angariSiT, terminologiis gansazRvris sfero-<br />

Si yvelaze metad funqcionaluri evristikuli pirobebi ase-<br />

Tia: a) im teqstebis umravlesobisaTvis misaRebi saerTo mniSvneloba,<br />

romelTac aqvT Sesabamisi sametyvelo etiketi; b)<br />

mniSvneloba, romelic miRebulia kiTxvis Sesaferisi da<br />

mwyobri sistemis saSualebiT; g) terminologiuri tradiciis<br />

SigniT gansazRvruli mniSvneloba; d) mniSvneloba, romlis<br />

sawyisi wertilia teqstis pirdapiri mniSvneloba, expressis verbis;<br />

arsebiTad saqme exeba an sazogadod miRebul, obieqtur da<br />

`upirovno~ gansazRvrebas an kerZo, pirovnul (personalizebul)<br />

gansazRvrebas, imavdroulad, orive SemTxvevaSi Riad<br />

aris xazgasmuli maTi xasiaTi. orive situaciaSi aucilebeli<br />

xdeba mniSvnelobis garkveva literaturul terminTa leqsi-<br />

128


konSi an Zalian kerZo mokle leqsikonSi, rogoric aris new<br />

criticism-is an norTrop frais leqsikonebi. rene uelekis naSromebis<br />

msgavsi gamokvlevebi istoriul semantikaSi (barokoze,<br />

klasicizmze, romantizmze, simbolizmze da a.S.) pasuxoben<br />

swored am upirveles aucileblobas, romelic didi xania igrZnes<br />

komparativistebma. 41 literaturul terminologias aqvs<br />

ori susti wertili: erTi mxriv, igi SeiZleba iyos stereotipuli<br />

da banaluri, meore mxriv, metismetad Tavisufali, ase<br />

vTqvaT, `originaluri~. am or poluss Soris aris niuansebis<br />

mTeli gama, radgan literaturul terminologias, romelic<br />

am mxriv Zalian gansxvavdeba logikuri an samecniero terminologiisagan,<br />

axasiaTebs Rrma orazrovneba. amis erT-erTi<br />

mizezia misi jaWvuri kavSirebi, ramdenadac yvela termini<br />

sxva terminebiT an sxva terminebis daxmarebiT aris gansaz-<br />

Rvruli. 42 am TvalsazrisiT, ar aris da arasodes iqneba erTmniSvnelovani<br />

terminebi, analitikuri filosofiis moTxovnebis<br />

miuxedavad. 43 axali mniSvnelobebi mudmivi terminebis<br />

mudmivi `gamogonebiT` miiReba. maSin rodesac maTi gamoyeneba<br />

aseve mxolod pirobiTi terminologiiTaa SesaZlebeli; misi<br />

gansazRvreba ki `orazrovania~.<br />

rogor `ibadeba~ literaturuli termini? SevecdebiT<br />

swrafad movxazoT sqema. Tu invarianti warmoadgens statikur<br />

arss, `eleur~ literaturul fenomens, es ganpirobebulia<br />

garkveuli terminologiuri stabiluribiT. sxvaTa Soris,<br />

nebismieri gansazRvreba aqedan momdinareobs. im sityvis<br />

wyalobiT, romelic ukavSirdeba literaturuli elementebis<br />

romelime klass an kategorias, Cven SegviZlia am klasebis an<br />

kategoriebis identifikacia drosa da sivrceSi. aqedan gamomdinare,<br />

SesaZlebelia romanis, lirikis da a.S. invariantebis<br />

amocnoba im martivi faqtis gamo, rom invariantis stabilur<br />

saxels SeuZlia identificireba da dakanoneba. yovelTvis,<br />

roca saxeli `ewebeba~ sinamdviles, romelzedac is miuTi-<br />

Tebs da romelsac aRniSnavs, invarianti iwyebs moqmedebas, is<br />

arsebiTi xasiaTis aris da Sesabamisi. am mimarTulebiT terminologiur<br />

praqtikaSi miRebulia erTi martivi wesi, erTi<br />

enobrivi tradicia. magram es ar niSnavs, rom pirobiTobas<br />

araviTari gamarTleba ar aqvs. Tu poetur moRvaweobas aqvs<br />

`saerTo mniSvnelebi~, Tu leqsi Seicavs `konstantebs~, es<br />

literaturuli faqtebi imiT aixsneba, rom isini gansazRvruli<br />

arian erTi da imave gamaerTianebeli konceptebiT. kidev<br />

metic: am konceptebis `ukan~ aris farul identobaTa mTeli<br />

sistema, romelic yovelTvis ar Cans, magram realuri da sagrZnobia;<br />

igi imdenad amarTlebs ama Tu im gamoyenebas, rom<br />

129


amgvari gamoyeneba arc ki iyos `dasabuTebuli~. es aris nominaluri<br />

pirobiToba, rogorc yvela literaturuli kategoriis<br />

SemTxvevaSi. magram igi operatiulia, radgan yovelTvis<br />

upirispirdeba invariantebis garkveul raodenobas, anu eniT<br />

gamoTqmul namdvil realis-s. ritorikis terminologia SeiZleba<br />

Seicvalos, ritorikis elementebi igive rCeba. etiketi icvleba,<br />

magram arsi igivea. es sui generis nominalizmi uzrunvelyofs<br />

saidumlo kavSirs literaturul `universaliebTan~.<br />

maSasadame, saqme exeba terminologiuri transferis ormag<br />

pirobiTobas, romlis mxolod motivacia da sazRvrebia<br />

cnobili. ras eyrdnoba es pirobiToba? igi eyrdnoba movlenaTa<br />

sam serias: 1) iseTi terminebis gamoCena, romlebic xdeba<br />

tradiciuli da romelTa istoriuli “warmoSoba” (sakmaod<br />

rTuli) SeiZleba dadgindes da daTariRdes; zogjer aseTi<br />

termini yvela detals moicavs (mTliania) (magaliTad, `bovarizmi~);<br />

2) iseTi terminebis miReba, romlebic `ewebeba~ istoriuli<br />

normebis sistemas (`klasicizmi~, `romantizmi~, `simbolizmi~<br />

da a.S.), 44 magram am SemTxvevaSi saerTo elementebis<br />

garkveuli raodenobis identifikacia (mkvlevris azrovnebaSi<br />

an misi saCvenebeli sistemis mixedviT) erTi an mravali invariantis<br />

arsebobas da, aqedan gamomdinare, sawyisi istoriuli<br />

movlenebis ganmazogadebeli gansazRvrebis arsebobasac amar-<br />

Tlebs; sxvagvarad rom vTqvaT, ratom aris misaRebi “romantizmis<br />

maxasiaTeblebi Zalian mravalferovani, rTuli, sakmaod<br />

xangrZlivi periodisa da TiTqmis yvelgan gavrcelebuli<br />

movlenebis mimarT? da bolos, rogor ganvsazRvroT `klasicizmi~,<br />

`romantizmi~ an `simbolizmi~, vidre ar ganvsaz-<br />

RvravT iseT konceptebs, rogorebicaa: `tendencia~, `moZraoba~,<br />

`periodi~, `mimdinareoba~ an `epoqa~, romlebic aSkarad<br />

gamaerTianebeli, ganmazogadebeli da kategoriis rangis<br />

struqturebia? 3) erTi an ramdenime invariantis momcveli<br />

terminebis gafarToeba faqtobrivi kavSirebis, qronologiisa<br />

da geografiuli garemos miRma erTi niSniT dajgufebuli<br />

obieqturad moZiebuli yvela faqtis aRsaniSnavad. sxvagvarad<br />

rogor gaamarTlebdnen maSin iseT gamonaTqvams, rogoricaa<br />

`arturis romani~, is xom Sua saukuneebis vesternia”? 45 Tu<br />

saqme ar exeba ubralo maxvilgonivrul sityvas (romelsac<br />

aqvs agreTve Tavisi gamarTleba), garkveuli inteleqtualuri<br />

procesi iZleva amgvari daaxloebis obieqtur saSualebas.<br />

am `gafetiSebuli sityvebis~, am `CanTosani sityvebis~ mimarT<br />

(romlebic aerTianebdnen `nebismierad~ 46 da romelTa<br />

istoriuli foni Zalian TvalsaCinoa) didi tradiciuli winaaRmdegobis<br />

gadalaxvis Semdeg, kompetenturma komparativis-<br />

130


tebma mTlianad moiwones SemoTavazebuli sqema. magaliTad,<br />

cnebebi – `barokaluri~ an `pikareskuli~ naxevrad mdgradi,<br />

naxevrad cvalebadi (istoriuli) struqturebia im azriT,<br />

rom terminologiuri pirobiToba moicavs daTariRebul da<br />

imavdroulad ganzogadebisaTvis vargis literaturul sistemas,<br />

romlis gafarToeba sul ufro da ufro did koncentrul<br />

wreebad savsebiT SesaZlebelia. 47 es gafarToeba anu<br />

gavrceleba erTsa da imave dros aris droiTi da retroaqtiuri<br />

im elementebis mopovebis gziT, romelTac mogianebiT daarqmeven<br />

`barokos~, `moderns~, `avangards~ an `dekadenturs~; 48<br />

es gafarToeba aris sivrciTi, imitom, rom igi warmoaCens, ase<br />

vTqvaT, aziur `romantizms~, romelic Cvens droSi dadginda<br />

CineTSi, Tumca es movlena didi xniT ufro adre arseboda,<br />

vidre es sityva gamoCnda evropaSi an Cinur enaze; da bolos,<br />

es gafarToeba aris Teoriuli, saerTo da zogadi, maSasadame<br />

`universaluri~; igi eyrdnoba literaturuli terminologiis<br />

SemuSavebas da miRebas.<br />

sxvaTa Soris, ganzogadeba SeuZlebelia saerTo terminologiis<br />

gareSe, romelic TviT ganzogadebis ZiriTad etaps<br />

warmoadgens. meore mxriv, Tu ar SeiZleba arsebobdes sruli<br />

terminologiuri Sesabamisoba literaturul sinamdvileSi, 49<br />

an kidev, Tu universaluri donis terminologia (romelic<br />

ocneba da, albaT, utopiuri hipoTezaa) 50 verasodes Secvlis<br />

`erovnul~ terminologias, yovela erovnul literaturasa<br />

da yvela periodSi, es sul sxva sakiTxia. miuxedavad amisa,<br />

ZiriTadi atributebis Segrovebisa da kombinirebis gareSe<br />

araviTari literaturuli ganzogadeba, araviTari gansaz-<br />

Rvreba da Teoria ar iqneboda SesaZlebeli. am TvalsazrisiT,<br />

literatura, rogorc `universaluri~ movlena, upirveles<br />

yovlisa, warmoCndeba terminologiis doneze, radgan<br />

terminologiis `universaluri~ daniSnuleba misi Sinagani<br />

Tvisebaa.<br />

es meqanizmi gansakuTrebiT TvalsaCinoa dasavleT-aRmosavleTis<br />

terminologiuri urTierTgacvlisa da homogenizaciis<br />

pirobebSi. Tanamedrove, mkacrad evrocentristuli terminologia<br />

saeqsporto produqciaa. specializebul terminologias<br />

qmnian evropul sinamdvileze dayrdnobiT, cdiloben<br />

mis ase Tu ise gadmoRebas araevropuli literaturebis sivrceSi.<br />

es procesi, romelic ufro xSirad TviTneburia, Ziri-<br />

Tadad, gamocdilebaze dayrdnobiT, empiriulad mimdinareobs.<br />

samagierod, axali `paradigma~ moiTxovs sistemur da metadre<br />

ganmazogadebel operacias. igi unda modiodes, upirveles<br />

yovlisa, Teoriuli sistemidan, am SemTxvevaSi komparativis-<br />

131


tuli poetikidan, amis Semdeg ki – aSkarad universalisturi<br />

orientacia unda hqondes. amisaTvis saWiroa, erTi mxriv,<br />

araevropuli gaerTianebis mier aRiarebuli terminologiis<br />

meToduri gafarToeba, romelic CvenTvis sul ufro zrdadi<br />

progresuli kontrolis saSualebiT xdeba misawvdomi, meore<br />

mxriv, am terminologias unda SeuerTdes rac SeiZleba meti<br />

araevropuli literaturuli teqsti. saboloo mizania yvelaze<br />

mniSvnelovani pirobiTi terminologiis dadgena: `literatura~<br />

wakiTxul iqnas `universaluri literaturis~ TvalsazrisiT,<br />

rogorc misi gagrZeleba. es gulisxmobs erTian<br />

literaturul terminologias, romlisTvisac erovnuli gansxvavebebi<br />

saboloo daskvnis Tanaxmad, mxolod `sinonimebia~,<br />

romlebic aseTad aRiares da miiRes (pirobiTad). literaturuli<br />

terminebis gadmotana anu homologizacia SeiZleba, an<br />

adgilobrivi Taviseburebidan gamomdinare, SeuZlebelia maTi<br />

Targmna (pjesma, dor, doina). is terminebi, romlebic iTargmneba,<br />

ormagad ganzogaddeba sapirispiro mimarTulebiT: dasavluri<br />

terminebi SeiWreba aRmosavlur literaturebSi, rogorc neologizmebi<br />

an sinonimebi, maSin rodesac aRmosavluri terminologia<br />

iwyebs evropul literaturebSi SeWras, rogorc<br />

specifikuri, teqnikuri, egzotikuri terminologia. 51 rogorc<br />

vxedavT, am operaciis fons qmnis an aq igulisxmeba is mosazreba,<br />

rom yvelgan gvaqvs erTi da igive literaturuli<br />

struqtura da rom literaturis zogadi gansazRvrebis Tanaxmad,<br />

mas erTi saxeli unda ewodos. daaxloebis saerTo safuZvlisa<br />

da saerTo terminologiis gareSe dasavlur-aRmosavluri<br />

komparativistuli komunikacia da ganzogadeba<br />

SeuZlebelia. 52<br />

Tu operacia aris ara marto ganxorcielebadi, aramed<br />

xangrZlivi praqtikiT dadasturebuli, maSin is SeiZleba miviCnioT<br />

paradigmad; Cinuri magaliTi amas gviCvenebs. Cinuri<br />

literatura misi `aRmoCenis~ droidanve mTlianad aRwerilia<br />

evropuli terminebiT (Th. Spicelius, De re literaria Sinensium, 1660). res<br />

literaria im epoqaSi terminis – `literatura` tolfasi iyo,<br />

farTo gagebiT. CinurSi ar aris sityva imisaTvis, rom es<br />

cneba iTargmnos misi erT-erTi Tanamedrove mniSvnelobis Sesabamisad,<br />

53 amitom termins `literatura` yovelTvis unda<br />

mivmarToT, rogorc Semcvlels da rogorc fundamentur hipoTezas.<br />

aseTi terminologiuri asimilacia farTod inergeba,<br />

yovel SemTxvevaSi, rogorc ukiduresi saSualeba. eyrdnobian<br />

istoriis, epopeis, romanis, novelis, elegiis evropaSi miRebul<br />

gansazRvrebas da am cxrilis saSualebiT adgenen Cinuri<br />

literaturis yvela Sesabamis elements, Znelad saTargmn<br />

132


TaviseburebaTa CaTvliT. 54 igive meTodi gamoiyeneba saerTa-<br />

Soriso moxmarebis, gavrcelebuli, didi literaturuli kategoriebis<br />

SemTxvevaSi, magaliTad, narativis Teoriis gamoyeneba<br />

Cinuri literaturis mimarT. 55 Cineli mkvlevarebi, Tavis<br />

mxriv, adastureben terminebis _ baroko, klasicizmi an<br />

romantizmi _ gamoyenebis safuZvlianobas da Sesabamisobas<br />

maTi literaturis mimarT. 56 Cven, evropelebs, ratom unda gagviWirdes<br />

ufro amis gakeTeba? erTi evropeli mTargmneli,<br />

sxvaTa Soris, erT klasikos Cinel poets (pan ngo) `ufro rokokos<br />

warmomadgenlad~ miiCnevs. 57 aseve, unda arsebobdes Cinuri<br />

modernis stili. 58 rac Seexeba realizms, igi arsebobs<br />

CineTSi, sul mcire, WJen Sis droidan. 59 rogorc yovelTvis,<br />

axlac mtkicdeba, rom sqemisa da dadgenili terminologiis<br />

saSualebiT, invariantebi `daseirnoben` drois RerZze da Semoivlian<br />

kulturis yvela zonas. amave meqanizmis dasadastureblad<br />

gamodgeba magaliTebi iaponuridan, hindudan an<br />

arabulidan.<br />

3. komparativistuli hermenevtika<br />

Cveni mTavari amocanis gansaxorcieleblad – komparativistuli<br />

poetikis Sesaqmnelad, romlis sagani iqneba `universaluri<br />

literatura~ e.i. `literatura`, vxedavT mxolod<br />

erT qmediT gadawyvetilebas: hermenevtikis tipis perspeqtivisa<br />

da meTodologiis danergvas. aseTi iqneboda, Tu gnebavT,<br />

Cveni `axali paradigma~. is motivirebulia, upirveles yovlisa,<br />

im ZiriTadi faqtiT, rom literatura (universaluri) Tavdapirvelad<br />

unda `aigos~ rogorc koncepti, rom Semdeg mas<br />

mieces interpretacia da `mosmenil~ iqnas mTlianad da nawilebis<br />

saxiT; unda `gavigoT~ rogor ibadeba, viTardeba da<br />

moqmedebs es idea; rogoria am terminis mniSvnelobebi, rogor<br />

unda aRmovaCinoT isini, aRvweroT da ganvmartoT imisaTvis,<br />

rom swori interpretacia mivceT. aseTi unda iyos mTlianobaSi<br />

programa, romelic literaturis (universaluris) axali<br />

recefciuli da, imavdroulad, produqtiuli `wakiTxvis~<br />

tolfasi iqneboda. sakuTar sferoSi yvelaze ufro Sesaferisi<br />

sistemis detalurad gansazRvra niSnavs komparativistuli<br />

hermenevtikis dafuZnebas.<br />

miuxedavad imisa, rom es proeqti saaSkaraoze jer aravis<br />

gamoutania, hermenevtika ar aris ucxo im komparativistuli<br />

amocanebisaTvis, romelic ukve ganvixileT. zustad aris<br />

miTiTebuli daaxloebis Sesaxeb, magram marginalurad da<br />

Cvengan gansxvavebuli mimarTulebiT. 60 meore mxriv, cotani<br />

133


arian is komparativistebi, vinc Tanamedrove meTodebs Soris<br />

irCevs hermenevtikas da isini veraviTar kavSirs ver xedaven<br />

komparativizmTan. 61 literaturis Teoretikosebi da meTodologebi,<br />

rasakvirvelia, ufro win arian da zogierTi maTgani<br />

TiTqos Seexo kidec Cvens midgomas. saxeldobr, es exeba<br />

h.r.iauss, romelic xazgasmiT aRniSnavs, rom saWiroa ara marto<br />

istoriuli hermenevtika, aramed agreTve sistemuri midgomis<br />

hermenevtika: `roca saqme gvaqvs evropuli warmomavlobis<br />

xelovnebis tradiciisaTvis ucxo kulturasTan, romelic<br />

ewinaaRmdegeba yovelgvar istoriul gagebas, maSin mivmar-<br />

TavT sistemur Tvalsazriss, rasac gviadvileben literaturis<br />

Teoriisa da komparativistikis mier SemoTavazebuli literaturuli<br />

da zepiri Janrebi~. 62 miuxedavad amisa, problema<br />

isev aseTia: `rogor unda Seiqmnas erTiani (united) literaturis<br />

koncepti~. 63 Cveni mxriv, gvinda SemogTavazoT sacdeli<br />

gadawyvetileba.<br />

SesavlisaTvis saWiroa ramdenime mokle cneba, dawyebuli<br />

hipoTezis mTavari cnebidan (Voraussetzung, Vorverständniss, winaswari<br />

koncefcia), TviT<br />

`a priori~, romelic marTavs mTel operacias. es is kuTxea,<br />

romelic gansazRvravs faqtebis aRqmas da mowesrigebas da<br />

hermenevtikuli procesis da, sabolood, mTeli codnis amosavali<br />

wertilia. hipoTezis arCeva niSnavs erTdroulad problemis<br />

moxazvas da misi gadawyvetis moTxovnas. es operacia<br />

gardauvlad unda ganxorcieldes, arCeuli meTodi rom daiZras,<br />

amoZravdes da Semdeg Tavi rom davaRwioT tavtologiasa<br />

da SemoTavazebebis mankier wres, romlebic isev sawyis wertils<br />

ubrundebian. problemis gadasaWrelad gvWirdeba raime<br />

meTodi; meTodis problemis gadasaWrelad gvWirdeba meTodis<br />

meTodi. 64 Teoriis SemosaTavazeblad da Sesamowmeblad gvWirdeba<br />

sxva Teoria da rasakvirvelia, Teoriidan gamomdinare<br />

konceptebi an formulebi. 65 Teoriuli Tvalsazrisebi gadaiqcevian<br />

`faqtebad~, romelTa saSualebiT aageben axal Teoriebs<br />

da ase Semdeg. am epistemologiuri principis Suqze, `yoveli<br />

dakvirveba aris Teoriis safuZvelze mocemuli ~interpretacia~,<br />

romelic SemoTavazebis Semdeg unda Semowmdes, gaiaros<br />

empiriuli testebi. saqme exeba mxolod samuSao hipo-<br />

Tezebs, magram SegviZlia (gavixsenoT karl poperi) gamov-<br />

TqvaT `gabeduli hipoTezebi, romlebic, Tu SesaZlebelia,<br />

gaxsnian dakvirvebis axal sferoebs, rac ver moxerxdeba dakvirvebiT<br />

miRebuli `monacemis~ im frTxili ganzogadebebiT,<br />

romlebic yvela gulubryvilo empiristis kerpebad rCebian<br />

(bekonis Semdeg)~. 66<br />

134


maSasadame, gvWirdeba konkretulad komparativistuli<br />

hipoTezebi; komparativistuli poetikisa da misi hipoTezebis<br />

TvalsazrisiT (romelTagan zogierTi ukve gamoiTqva Tavis-<br />

Tavad), pirveli da yvelaze mniSvnelovania universaluri literaturis<br />

hipoTeza: universaluri literatura arsebobs,<br />

igi Seqmnilia literaturebis erTobliobisagan, igi igivea,<br />

rac literatura yovelgvari sxva ganmartebis gareSe. is, rac<br />

iTqva da ris Tqmasac qvemoT vapirebT imas niSnavs, rom Cven<br />

ar gvWirdeba sxva varaudi, semiotikuri, struqturalisturi<br />

an sxva. meore hipoTeza exeba universaluri literaturis<br />

Seswavlis meTods. universaluri literaturis Teorimade misasvlelad<br />

gvWirdeba meTodi, romelic win uswrebs mas da<br />

misi (universaluri literaturis Teoriis) Camoyalibebis sa-<br />

Sualebas iZleva. es aris misi sakuTari meTodis Teoria da<br />

misi sakuTari Teoriis meTodi. yovelTvis aris saWiro Teoria,<br />

romelic daakanonebs literaturis Teorias. 67 aseTivea<br />

invariantis, rogorc hipoTezis statusi: invarianti aris `zogadis~<br />

nayofi da `zogadis~, `literaturis Teoriis~ Semqmneli;<br />

aqedan gamomdinare, universaluri literaturis invariantebis<br />

erToblioba sabolood emTxveva TviT `universaluri<br />

literaturis~ invariantebs.<br />

ori sityviT SevexoT hipoTezis `geneziss~. rogor yalibdeba<br />

is? igi ibadeba hermenevtikuli kiTxvis, misi inteleqtualuri<br />

formirebis, universalur literaturasTan dakavSirebuli<br />

Teoriebis istoriis, teqstis interpretaciebisa<br />

da analizebis Sejerebis Sedegad; igi ixsneba da gasagebi<br />

xdeba intuiciuri `mignebiT~, romelsac SevyavarT problemis<br />

centrSi globaluri gadawyvetilebis moulodneli daCqarebiT.<br />

68 es iseTi intuiciaa, romelic ibadeba teqstebis xangrZlivi<br />

praqtikiT, misi gamoricxva SeuZlebelia literaturis<br />

yvelaze `racionaluri~ mecnierebebidan, 69 mas aRiarebs<br />

zogierTi komparativisti, Tundac zereled, 70 rom araferi<br />

vTqvaT sxva disciplinebze, maT Soris yvelaze `mecnierul~<br />

dargebze. yvela hermenevtikuli meTodis aRwera, romelsac<br />

Cven gamoviyenebT, dawvrilebiT gviCvenebs, rogor `ibadeba~<br />

hipoTeza, ise rogorc Cveni kvlevis perspeqtivis es sruli<br />

cvlileba.<br />

pozitivizmisTvis damaxasiaTebeli garkveuli epistemologiuri<br />

da hermenevtikuli gulubryviloba moiTxovs, rom<br />

damtkicdes pretenziuli `obieqturoba~: garkveuli neitraluri<br />

damokidebuleba, wesebis mkacri dacviT, sxvaTa Soris,<br />

savsebiT miTologiuri, romelic gulisxmobs `faqtebis Seswavlis~<br />

Sedegebis miukerZoeblad Segrovebas, obieqturoba,<br />

135


omelic, ase vTqvaT, gamomdinareobs TviT obieqturobidan.<br />

sinamdvileSi, Teoriuli da meTodologiuri arCevanis gare-<br />

Se, mokled, nayofieri Tvalsazrisebis da saxelmZRvanelo<br />

konceptebis gareSe, gansazRvrebisa da terminis TiToeul ar-<br />

CevanSi mocemuli kategoriebisa da klasifikaciis gareSe (dawyebuli<br />

literaturidan da universaluri literaturidan)<br />

raime codnis mopoveba SeuZlebelia da, cxadia, arc hermenevtika<br />

da interpretaciaa SesaZlebeli. amis Semdeg meTodi Tavidan<br />

bolomde icvleba: faqtebis CamonaTvalis nacvlad, romelsac<br />

ar gaaCnia saboloo mizani da kategoriebis wre, unda<br />

iyos intuiciiT, gansjiTa da SefasebiT gakeTebuli arCevani,<br />

romelic orientirebuli iqneba saerTaSoriso doneze damtkicebuli<br />

da zusti saxelis mqone kriteriumebze, winaswar konceptebsa<br />

da hipoTezebze. datoveben mxolod im nawarmoebebs,<br />

citirebas an `mTavar~ teqstebs, romlebic pasuxoben yvelaze<br />

ufro misaReb gansazRvrebebs, gamomdinares erTi da imave es-<br />

Tetikuri konceptidan da erTi da imave terminiT aRniSnuls.<br />

sainteresoa, rogoria diplomiani komparativistebis<br />

Tvalsazrisi. gadaWarbebuli iqneboda imis Tqma, rom problema,<br />

sazogadod, kargad aris gagebuli da gansazRvruli. hipo-<br />

Teza aqa-iq mainc aris miRebuli, Tumca daskvnebi naklebad<br />

aris gakeTebuli. zogjer dasaSvebad miaCniaT `maregulirebeli~<br />

ideebi, kantis gagebiT, `Teoriuli arCevani~, `winaswari<br />

gadawyvetilebebi~. 71 miuxedavad yvelafrisa, imasac xvdebian,<br />

rom SedarebiT literaturaTmcodneobas sWirdeba “literaturis~<br />

da TviT `Teoriis` koncepti, romelic misi winmswrebi<br />

iqneba, Tundac is zogjer sociologiis perspeqtividan<br />

iyos danaxuli. 72 am mxriv, saukeTeso da yvelaze naTeli pozicia<br />

aqvs rene ueleks: `Tezisis gareSe` arc erTi kritikuli<br />

operacia ar aris SesaZlebeli~. 73 literaturis Teoriis<br />

gareSe arc araviTari Sefaseba ar aris SesaZlebeli. 74 viTareba<br />

daaxloebiT aseTi rCeba, meti winsvla ar SeimCneva. Teoriis<br />

TvalsazrisiT, Sefasebebi, ZiriTadad, uaryofiTia, miuxedavad<br />

imisa, rom, praqtikulad, mainc iyeneben winare-konceptebs.<br />

es imitom xdeba, rom rogorc ki iwyeben laparaks,<br />

vTqvaT, `klasicizmze~ an `romantizmze~, rogorc ki `ganmanaTleblobis~<br />

SigniT gamoyofen dajgufebebs, Spätaufkärung-is,<br />

`preromantizmisa~ da `neoklasicizmis~ saxiT, rac sakmaod<br />

rTuli Cans; faqtobrivad yvela asset SemTxvevaSi da identuri<br />

SemTxvevebis dros iyeneben gamaerTianebel, kategoriis<br />

da sqematur konceptebs. es winaswari monacemebi warmoadgens<br />

pirobebs sine qua non nebismieri donis klasifikaciisa da ganzogadebisaTvis.<br />

miuxedavad aseTi sicxadisa, Tuki cnoben hi-<br />

136


poTezebis arsebobas lingvistikaSi, mainc ver warmoudgeniaT,<br />

rom analogiuri an igive hipoTezebi gamoiyenon literaturis<br />

istoriaSi an SedarebiT literaturaTmcodneobaSi. 75 argumenti?<br />

argumenti aseTia: es Tvalsazrisi rogorc Cans momdinareobs<br />

`platonuri` apriorizmidan, `kantizmidan~, `idealizmidan~<br />

da sxva momakvdinebeli codvebidan (`yalbi arsi~ da<br />

a.S.), 76 rac istoriulma perspeqtivam da sinamdvilem ketis<br />

dakvriT unda gandevnos. ki magram, am qveynad yvelaze genetikuri<br />

da pozitivisturi literaturis istoriac ki ver Seasrulebs<br />

Tavis daniSnulebas Tu ar mimarTavs, yvelafris miuxedavad,<br />

zogierT zogad koncefts. aviRoT, `literaturis~<br />

gansazRvreba, gana is uaryofilia istoriuli gamocdilebiT?<br />

mas SevcvliT `literaturis` sxva konceftiT, ufro dasabu-<br />

TebuliT, magram aranakleb zogadiT. TviT imanenturi kritikac<br />

varaudobs `monaxazisa da garemocvis winaswar codnas~.<br />

garkveuli tipis franguli komparativistuli azris dRevandeli<br />

momxreebi mainc orWofoben: SedarebiTi analizi unda<br />

Catardes Tu ara `arsebiTi saxelebiT~ an maTi kvlevisTvis. 77<br />

es TavSekaveba daaxloebiT zogadia mudmivi konfliqtis<br />

gamo, erTi mxriv, evristikuli da wmindad praqtikuli saxeldebiTi,<br />

operatiuli, damadasturebeli, analogiebisa da paralelizmebis<br />

safuZvlis Semqmneli kategoriebis aucileblobasa<br />

da, meore mxriv, nawarmoebebis Taviseburi struqturebis<br />

simtkices Soris, iseve, rogorc maT specifikur istoriul<br />

garemos Soris. maSasadame, saWiroa dajgufeba, homogenizacia,<br />

gaerTianeba da diferencireba, imavdroulad ki nawarmoebis<br />

Taviseburebis SenarCuneba. am or moTxovnas Soris, romlebic<br />

Tanabrad kanonieria, saWiroa mtkice gadawyvetilebis miReba.<br />

sxva gamosavali ar arsebobs, radgan Tavidanve unda davazustoT<br />

Cveni wamowyebis masStabi da mizani.<br />

miuxedavad amisa, davukvirdeT, rogor iqcevian komparativistebi<br />

da ufro mikerZoebuli mkvlevarebi: eTanxmebian<br />

`stilis~ koncepts, magram yoymanoben xelovnebis yvela dargSi<br />

mis Semotanaze. iyeneben Zalian zust konceptebs, romlebic<br />

gavrcelebuli terminebiTaa gansazRvruli (`Janri~,<br />

`formebi`), 78 magram ar swavloben mimarTebebs, romlebic arsebobs<br />

mkvlevris, misi `skolis~, misi epoqis terminologiasa<br />

da nawarmoebebs Soris, Tumca es mimarTebebi, mkvlevarebis<br />

nebiT, Seesabameba (an, albaT, Seesabameba) am terminologias<br />

(romelic, Tavis mxriv, iZleva garkveul istoriul gansxvavebas).<br />

msgavsi gamokvleva, albaT, gviCvenebs, rom kvlevis yovel<br />

doneze, yovel etapze, yovel dadasturebul an SemoTavazebul<br />

ganzogadebaze universaluri masStabis 79 zogadi<br />

137


konceptebi aucilebelia da absoluturad aucilebeli iqneba<br />

momavalSi. ase SeiZleba Tavidan aviciloT yalbi dilemebi<br />

(kvercxi Tu qaTami? poezia Tu poetika?), radgan yvela Sem-<br />

TxvevaSi iyeneben `poeziis~, `poetikis~ da `literaturis~<br />

garkveul cnebas. es ukanaskneli cneba (`literatura~) ar<br />

aris aucilebeli, rom mxolod sartridan an mokle leqsikonebidan<br />

gamoviyvanoT, Tundac aseTi saswrafo procedura<br />

`literaturis~ cnebis saerTod uqonlobas jobia. misi rac<br />

SeiZleba naTlad gansazRvra _ es aris yvela saxis literaturuli<br />

kvlevis, maT Soris komparativistulis, mTavari amocana.<br />

80 maSasadame, unda davaskvnaT, rom hipoTeza TamaSobs<br />

mTavar rols yovelgvari paralelebis, Sedarebebis, dam-<br />

Txvevebis da analogiebis kvlevaSi, 81 swored amas davinaxavT<br />

qvemoT. rac Seexeba hipoTezis rols poetikasa da sakuTriv<br />

literaturis TeoriaSi (`zogierTi Teoriuli wanamZRvari~,<br />

`literaturuli teqstis zogadi koncefcia~ da a.S.), 82 misi<br />

damtkiceba aRar aris saWiro; sxvaTa Soris, arc sxva<br />

dargebSi.<br />

axla ufro dawvrilebiT ganvixiloT hipoTezis, rogorc<br />

aseTis, meqanizmi, romelic sruliad ucxo sazrunavia pozitivisturi<br />

komparativizmisaTvis. igi warmoadgens mxolod analizis<br />

saSualebiT gasarkvevi urTierTdamokidebuli funqciebis<br />

nakrebs, dawyebuli savaraudo sferos moxazviTa da sqemis<br />

agebiT. aseTi maneriT SeiZleba kvlevis obieqtis gansaz-<br />

Rvra da aRniSvna, ramdenadac TiToeuli Teoria Semofarglavs<br />

da amtkicebs ganxilvis `farglebs~. 83 romelime leqsi<br />

an literaturuli teqsti aRiarebuli iqneba leqsad an literaturul<br />

teqstad, Tuki isini Seesabamebian `poeziisa~ da<br />

“literaturis” Cven mier dadgenil koncefcias. es konceptebi<br />

(da yvela sxva) aucileblad win uswrebs ara marto yvela<br />

teqstis realur codnas (rac savsebiT normaluria), aramed,<br />

agreTve, arCeuli teqstebis codnas (rac hermenevtikuli hipo-<br />

Tezis safuZvelia). aqedan gamomdinare, `universaluri literaturis~<br />

konceptis Camoyalibeba win uswrebs `universaluri<br />

literaturis~ praqtikul codnas. vis SeuZlia daiCemos, rom<br />

wakiTxuli aqvs msoflios literatura? sakmarisia (winaswar)<br />

vicodeT, rom arsebobs universaluri literatura, yoveli<br />

erovnuli literatura universaluri literaturis nawilia,<br />

komparativistul meTods SeuZlia universaluri literaturis<br />

Teoriulad Seswavla. misi realoba ar aris statistikuri,<br />

aramed mxolod `CamonaTvalia~. yvelaferi TamaSdeba terminologiuri<br />

pirobiTobis (konvenciis) da `abstraqciis~, 84<br />

`modelirebuli konceptis~ 85 doneze.<br />

138


imavdroulad, hipoTeza isev damoukidebeli rCeba literaturuli<br />

sinamdvilis mimarT. is modis garedan da, ase<br />

vTqvaT, moulodnelad. Teoriuli struqtura – `literaturidan~<br />

da `literaturaze~ ar faravs TviT empiriul literaturas,<br />

iseve, rogorc socialuri mecnierebebi sruli TanwyobiT<br />

ver moicaven empiriul socialur realobas. evropaSi<br />

`saberZneTisa~ da `aRmosavleTis~ winaswar Sedgenili sura-<br />

Tebis istoria, bevr sxva magaliTTan erTad, adasturebs, rom:<br />

sinamdvilesTan Sedarebis Semdeg, es suraTebi mxolod imedgacruebas<br />

iwvevs; 86 vai, rom sinamdvile gacilebiT dabal doneze<br />

aRmoCnda, mis winaswar, idealizebul suraTTan SedarebiT.<br />

yuradRebas ipyrobs, agreTve, sxva Tvisebebi: hipoTezis,<br />

rogorc gamaerTianeblis, momwesrigeblis da aRmdgenelis<br />

Tvisebebi. kargad aris cnobili `martivi~, magiuri, miTologiuri<br />

da a.S. teqstebis ambavi, romlebic CvenTvis `poeziad”<br />

gadaiqca, radgan `poetikam~ dagvibruna isini, `poeziis~ Tanamedrove<br />

hipoTezis mixedviT. iseTi konceptebis, rogoric<br />

aris, magaliTad, aleqsandriuli an induisturi `baroko~,<br />

analogiuri gamoyeneba naklebad damajerebeli Cans, Tumca<br />

igi momdinareobs imave meqanizmidan. literaturuli da xelovnebis<br />

terminebis amgvari gadatana drosa da sivrceSi,<br />

rogorc cnobilia, Zalian aRizianebs istoriuli midgomis<br />

momxre literaturis istorikosebs. miuxedavad amisa, gaugebari<br />

rCeba, ratom ar unda iyos gamoyenebuli igive pirobiTi<br />

terminologia yvelgan, sadac gamovlenilia igive invariantebi,<br />

an Tundac Zalian zogadi invariantebi. Tu dasaSvebad migvaCnia,<br />

magaliTad, vTargmnoT evropuli cnebiT – `klasikuri~<br />

iseTi Cinuri saTauri, romelic mxolod `wess~ an `kanonTa<br />

krebuls~ niSnavs, 87 vinaidan ganzogadeba da analogia naTelia<br />

am SemTxvevaSi, ratom ar unda moviqceT aseve `aleqsandriuli<br />

barokos~ mimarT? yovelgvari Sekveca erTeulis donemde<br />

gulisxmobs garkveul nominalur pirobiTobas. ra<br />

mniSvneloba aqvs, rom `romantizmis~ Sesabamisi Cinuri gamonaTqvami<br />

– (lang-mang-ti) ar Camoyalibebula dasavluri gavleniT,<br />

88 Tuki literaturuli sinamdvile, romelsac is gadmoscems,<br />

homologiuria da SeiZleba ganisazRvros imave, sayovelTaod<br />

qmediTi invariantebis saSualebiT? ityvian, es SemzRudavi<br />

meTodiao? saqme ar exeba imis codnas, aris Tu ara<br />

aRiarebuli terminologia xSiri an iSviaTi ama Tu im epoqa-<br />

Si da qveyanaSi. gana sakmarisi ar aris, rom am terminologiam<br />

Seasrulos is operatiuli daniSnuleba, risTvisac is Seiqmna<br />

da gamoiyeneba sxvagan? ar unda SegveSindes, Tu pragmatizms<br />

gamoviCenT, radgan nebismier hipoTezas, komparativis-<br />

139


tulis CaTvliT, yovelTvis aqvs uaRresad evristikuli daniSnuleba.<br />

am tipis kvlevis statusi, romelic upirveles<br />

yovlisa terminologiur invariantebs exeba, operatiuli da,<br />

saWiroebis SemTxvevaSi, saklasifikacioa; es sayovelTaod<br />

cnobilia. meTodi bolomde unda iqnas miyvanili. Tu klasifikaciis<br />

kriteriumisTvis aucilebelia winaswari gansaz-<br />

Rvreba, 89 Tu taqsinomia ganWvrets da gadawyvets yvela im<br />

problemas, romelic momdinareobs dasavleT-aRmosavleTis<br />

literaturebis daaxloebidan, igi imavdroulad gadawyvets<br />

yvela literaturis klasifikaciis problemasac _ aRmosavleTisas,<br />

iseve rogorc dasavleTisas. rac ufro zogadia<br />

kategoriebi da kriteriumebi, miT ukeTesad eqvemdebareba interpretacias.<br />

humanitarul mecnierebaTa taqsinomia ar aris<br />

iseTi zusti, rogoric sabunebismetyvelo mecnierebebisa; taqsinomia<br />

qmnis statistikur miaxloebas, 90 magram nebismieri<br />

klasifikacia azrs kargavs universalobis gareSe, ramdenadac<br />

yvela kriteriumi farulad da Sinaganad universaluria.<br />

sxvaTa Soris, taqsinomia da tipologia `universalurisgan~<br />

ganuyofelia. msoflios yvela literaturidan iReben `tragediis~<br />

saerTo elementebs da erTsa da imave `klasSi~ aTavseben.<br />

amgvarad, WeSmariteba TavisTavad RaRadebs, rom `...periodizacia,<br />

taqsinomia da terminologia Cveni disciplinis ZiriTadi<br />

sayrdenia~. 91<br />

CvenTvis gasagebia, Tu erTsa da imave dros ratom qmnis<br />

da arRvevs hipoTeza hermenevtikul wres: imitom, rom igi<br />

gvTavazobs da Tavs gvaxvevs, upirveles yovlisa, arCevans;<br />

igi Tavidan bolomde warmarTavs arCevans da gadarCevas. Teoriuli<br />

hipoTeza gadawyvets, Tu ra aris (an ar aris) mniSvnelovani,<br />

axali da sarwmuno. Teoria, Tavisi gansazRvrebis<br />

Tanaxmad, seleqciuria da misi arseboba misi dakvirvebebis<br />

princips da TviT kriteriums qmnis. 92 komparativistuli gamokvlevebis<br />

poetika savsebiT adasturebs meTodologias;<br />

sxvaTa Soris, Teoriidan gamomdinare meTodologias: `sagmiro<br />

poeziis~ hipoTezis mixedviT irCeven yvela aRsadgen elements<br />

da iseTs, romelic am farglebSi Tavsdeba; aseve iqcevian<br />

`realizmis~ SemTxvevaSi da a.S. 93<br />

zemoaRniSnuli hipoTezis statusis ufro zustad moxazvas<br />

iTvaliswinebda. rac Seexeba Cveni poetikisa da komparativistuli<br />

hermenevtikis specifikur hipoTezebs, romlebic<br />

awesrigeben da marTaven process mTlianobaSi, maT ormagi saxe<br />

aqvT: Teoriuli da ideologiuri.<br />

140


1. modiT, ufro axlodan SevxedoT tipur hipoTezas, universaluri<br />

literaturis sayrden koncepts an literaturis<br />

universalistur Teorias. upirveles yovlisa, yoveli uzustoba<br />

Tu gaurkvevloba SedarebiTi literaturis dargSi ZiriTadi<br />

konceptis ararsebobidan gamomdinareobs. SedarebiT<br />

literaturaSi arsebuli mravalricxovani kvlevebi, Teoriuli<br />

da meTodologiuri `Sesavlebi~, Sors arian imisagan,<br />

rom zustni iyvnen am mimarTulebiT, rac mainc umTavresad<br />

migvaCnia. aris Tu ara `literaturis~ centraluri koncepti<br />

istoriul-tradiciuli, esTetikuri (`beletristika~) an formalisturi?<br />

Zalian xSirad SimSili dauokebeli rCeba .94 maSasadame,<br />

am konceptis legitimuroba literaturis komparativistuli<br />

Teoriis upirvelesi da ZiriTadi davalebaa. mas<br />

unda hqondes, rogorc iTqva, `zogadad literaturis zusti<br />

koncefcia~. 95 amave dros, is, rac gvaocebs SedarebiTi literaturis<br />

Tanamedrove mdgomareobaSi, aris Zalian Tvalxiluli<br />

kontrasti `universalistur~ swrafvas an universaluri<br />

literaturis principis cnobasa da Ziebis meTods Soris, romelsac<br />

es realoba iTxovs da rac amJamad kvlav gamouval<br />

mdgomareobaSi gvagdebs.<br />

literaturuli Ziebis yoveli meTodi orientirebulia<br />

universalurobaze, gvTavazobs universalur gasaRebs (kvlevis<br />

obieqtis universaluri mniSvneloba) imisTvis, rom mxolod<br />

ori ZiriTadi amocaniT dakavdes. orive universalisturi<br />

hipoTezis rigisaa da, sabolood, erTdebian: Tu aTvlis<br />

wertili aris universaluri (Teoriuli rwmena imisa, rom<br />

arsebobs universaluri literatura), bolo wertili _ miT<br />

ufro _ universaluria, rac niSnavs: eqsperimentul rwmenas<br />

imisa, rom bolos da bolos marTlac arsebobs universaluri<br />

literatura, romelic amgvarad Sedgenili gamokvlevebis,<br />

ganzogadebebisa da daskvnebis gamotanis mTeli seriis Sedegia.<br />

sxva mxriv, individualuri naSromis SemTxvevaSi, igive<br />

gapirobebuloba mniSvnelovan rols asrulebs da `literaturis~<br />

hipoTeza gvWirdeba misi aRqmis, misi realobis damtkicebis,<br />

misi gansazRvrisTvis da a.S. upirveles yovlisa, unda<br />

vicodeT, Tu ra aris `literatura~. magram rom gvqondes<br />

es hipoTeza, saWiroa kidev erTxel Seikras universaluri<br />

rkali, saWiroa mivideT `universaluri literaturis~ konceptamde,<br />

romelic TamaSobs (`literaturis~ aseTi roli mar-<br />

Tlac arsebobs). maSasadame, individualuri midgoma wyvets<br />

zogad midgomas, kerZo universalurs uerTdeba da masTan dialeqtikur<br />

urTierTobaSi Sedis. amgvarad, `yvela nawarmoebis~<br />

specifikuri niSnebi ereva literaturuli `nawarmoebis~<br />

141


Strixebs, rac erTdroulad aris individualuri realoba da<br />

universaluri mniSvnelobis matarebeli. rasakvirvelia, yovelive<br />

es arcTu Zalian `axalia~ da, Sesabamisad, miRebuli<br />

daskvna komparativist-generalistis Sinagan fiqrebs Seesabameba.<br />

Tumca ufro `axali~ SeiZleba iyos zogierTi misgan<br />

gamomdinare Sedegi.<br />

romel `literaturul universalobazea saubari ukanasknel<br />

analizSi? Cveulebrivi, ukve ganxiluli mniSvnelobebi<br />

(`didi wignebi~, `farTod gavrcelebuli `zeerovnuli~ literatura<br />

da a.S.) jerjerobiT ganze unda gavwioT, radgan isini<br />

(es mniSvnelobebi) ver uaxlovdebian fundamentur urTier-<br />

Tobas, romelic erTdroulad aris obieqturic da operatiulic<br />

da es gaxlavT: erovnuli/universaluri literatura.<br />

universaluri literatura Sedgeba erovnul literaturaTa<br />

erTobliobisagan, saidanac gamomdinareobs mTeli rigi daskvnebi,<br />

ueWvelad pirveladi WeSmaritebebi, romlebic inarCuneben<br />

demonstraciul dasabuTebas imisa, rom nacionaluri<br />

literatura, ase vTqvaT, pirveladi, ZiriTadi ujredi, aris<br />

mxolod fragmenti, universaluri literaturis nawili; es<br />

ukanaskneli arsebobs uwinares _ da amave dros _ mas Semdeg,<br />

rac esa Tu is nacionaluri literatura Seiqmna; universalur<br />

literaturul erTobliobasTan SedarebiT yoveli<br />

erovnuli literaturidan amoRebuli literaturuli gansaz-<br />

Rvrebani, SemdegSi SezRuduli, arasruli da arasakmarisia;<br />

saWiroa, rom isini yovelTvis globaluri struqturis Sesabamisad<br />

ganvixiloT; universalurisken gaxsniloba SesaZlebelia<br />

nebismieri nacionaluri konteqstis SigniT, aseve msoflios<br />

nebismieri literaturis saSualebiT, Tundac igi Zalian<br />

bundovani iyos; dabolos, literaturuli universalizacia<br />

SeuZlebelia garkveuli ganwyobilebisa da `universalisturi~<br />

mgrZnobelobis gareSe. is (literaturuli universalizacia)<br />

mogviwodebs internacionaluri literaturuli sazogadoebis<br />

mimarT Riaobisaken. es aris nacionaluri literaturebis<br />

integraciis unari universaluri literaturis konceptsa<br />

da erTian literaturul TeoriaSi.<br />

yovelive aqedan gamomdinare, Cven vimyofebiT uSualod<br />

ori bundovanebis gafantvis procesSi, rac komparativistebisaTvis<br />

jer kidev problemad rCeba. pirvelis mcdelobaa mxari<br />

dauWiros, metic _ daamtkicos, rom universaluri literatura,<br />

faqtobrivad, ar arsebobs, radgan is empiriuli realobaa.<br />

Tu es marTlac asea, maSin gamodis, rom mxolod nacionaluri<br />

literaturebi iarsebebdnen. aseT SemTxvevaSi<br />

mniSvnelovani iqneboda `sruliad uargveyo idealisturi xed-<br />

142


va~, romlis mixedviTac, yoveli naSromi `sxva araferia, Tu<br />

ara universaluri literaturis erT-erTi kerZo SemTxveva,<br />

romlis buneba aRsadgenia~. sinamdvileSi ki es Teza uaryofs<br />

komparativizmisagan sruliad Tavisufali konceptualizaciis,<br />

generalizaciisa da taqsonomiis process, radgan erTmaneTSi<br />

urevs, ase vTqvaT, spiloebis saxeobebsa da xerxemlianebis<br />

jgufs. maSasadame, ras emsaxureba konceptebi da klasifikaciebi<br />

zogad da SedarebiT literaturaSi? TiTqos arafers.<br />

mkvlevarisaTvis, romelic kargad icnobs universaluri<br />

literaturis koncepts, es aris erTdroulad Teoriuli da<br />

faqtobrivi realoba, vinaidan am badis miRma yvela individualuri<br />

da nacionaluri Txzuleba (rogorc specifikuri<br />

gansxvavebebi) _ identuria, aRiarebuli da monawileobs erT<br />

JanrSi (universaluri literaturisa).<br />

meore aRreva momdinareobs hipoTezidan, romlis mixedvi-<br />

Tac adamians SeuZlia gaigos mxolod sakuTari, nacionaluri<br />

literatura (magram amis sawinaaRmdegod mravali magaliTi<br />

arsebobs) da swored es hipoTeza aris erTaderTi, romelic<br />

operatiulia. Tu es asea, maSin ucxoenovani mkiTxvelebi<br />

TiTqmis verasodes gaigebdnen sxvaTa nacionalur literaturebs.<br />

aqedan gamomdinare, saWiroa moviSoroT yoveli universalisturi<br />

hipoTeza 97 . realurad, erTi hipoTeza sxvas ar<br />

gamoricxavs. isini warmoudgenelnic ki arian erTmaneTis gareSe,<br />

vinaidan nacionalur/universaluri urTierToba Seum-<br />

Cnevlad versad daimaleba. is, rasac zogierTebi xalisiT<br />

aRiareben, Semdegia: ar SeiZleba nacionaluri literatura<br />

ganisazRvros universaluri hipoTezis gareSe, arc ormagi me-<br />

Todis gamoyenebaa SesaZlebeli: vTqvaT, erTi _ universaluri<br />

literaturisa da meore _ nacionaluri literaturisaTvis;<br />

SeuZlebelia davweroT evropuli literaturis istoria, Tu<br />

ar davdgebiT germanul Tu inglisur xedvaze maRla da arc<br />

universaluri literaturis istoriis dawera moxerxdeba am<br />

konceptis flobis gareSe, maT Soris `tradiciisa~ da `Tavis-<br />

Tavadobis~ konceptebis CaTvliT 98 da a.S.<br />

miuxedavad amisa, pozitivisturi poziciidan momdinare<br />

Seferxeba kvlav aSkaraa: vinaidan ar SeiZleba yvela universaluri<br />

faqti Semowmdes igive meTodiT, romelsac nacionaluri<br />

faqtebisTvis viyenebT, amdenad, aranairi universaluri<br />

faqti ar arsebobs! da ar dagvaviwydes, rom universalisturi<br />

hipoTeza SeiZleba Caenacvlos sxvas, tipurad pozitivisturs:<br />

literaturebs Soris aris mxolod `meqanikuri kavSiri~. da<br />

radgan am ukanasknelis aRdgena ver moxdeba internacionalur<br />

doneze 99 , veranairi `kavSiri~, `Tviseba~ da a.S. ver mo-<br />

143


xerxdeba, meqanikuri kanonis postulati ver gadaisinjeba da<br />

universalisturi midgoma miuRebeli gaxdeba...<br />

magram gadamwyveti mtkicebuleba, rom universalisturi<br />

hipoTeza _ miuxedavad yvelafrisa _ aucileblad evrocentrizmis<br />

sazRvrebs gareT gasvlaa, usaTuod igulisxmeba aseve<br />

mis demarSSi. yovel jerze, roca aRmosavleT-dasavleTis<br />

literaturuli mimarTebebi gansazRvrulia urTierTSenacvlebadi,<br />

homologiuri, alternatiuli terminebiT, adgilmonacvleobiTi<br />

universaluri literaturis Teoriulad `homogenuri~<br />

sivrce ukve arsebuli da aRiarebulia. swored amgvarad<br />

dafuZnda ukanasknel analizSi TviT `universaluri literaturis~<br />

koncepti (III Tavi), romelic implicitur-universalisturi<br />

wakiTxviT ganuwyvetel gavrcobas emorCileba. es<br />

aris erTgvari Teoriuli work in progress-i, romelic gafarToebiT,<br />

ganzogadebiTa da nominaluri konvenciiT moqmedebs. aRmosavleT-dasavleTis<br />

es unifikacia mimdinareobs hipoTezis<br />

ufro da ufro farTo doneze (`Janri~, `stili~, `periodi~ da<br />

a.S), romlebic TandaTanobiT Tanxvdebian Secnobisa da `unikaluri~<br />

literaturis Teoriis gzaze.<br />

marTlac, universalisturi komparativizmis gaxsnilobebi<br />

(arsebiTad) yovelTvis am sqemis mixedviT moqmedeben. XVIII<br />

saukunidan CineTi evropelebisTvis ocnebis did sizmars warmoadgenda,<br />

upirveles yovlisa _ ideologiurs, da es gaxldaT<br />

am qveynis sibrZne, goni, stabiluroba, wonasworoba,<br />

erToba da a.S. yovelive es evropuli terminebiT `ganimarta~,<br />

risTvisac didi Zalisxmeva gaxda saWiro 100 . Tanamedrove komparativistebic,<br />

ZiriTadad, msgavsi maneriT moqmedeben: aRmosavluri<br />

literatura `ikiTxeba~ universalurad vargisi (savaraudod)<br />

konceptualuri aparatis daxmarebiT, iqneba es<br />

klasikuri, aristoteluri kategoriebi Tu terminebi, rac, magaliTad,<br />

Teatr Nô-Si 101 ganxorcielda, Teoriulad (rac<br />

`originalobas~ an `srulyofilebas~ gulisxmobs), universaluri<br />

standartebis Sesabamisad. igive SeiZleba iTqvas evropisgare<br />

literaturisa Tu kategoriebis da Zalian Tanamedrove<br />

terminebis Sesaxeb, rac formaluri analizis, semiologiis,<br />

naratologiis da a.S. aparatis gamoyenebas iTvaliswinebs;<br />

xolo universalisturi implikacia yovelTvis igive rCeba:<br />

yvela ganxiluli literaturuli fenomeni SeiZleba daiyvanebodes<br />

analizis yvelgan gamosadeg erTsa da imave sistemebamde.<br />

isRa rCeba, rom ganzogadebuli implicituri praqtika eqsplicitur<br />

meTodad gardavqmnaT da amgvarad, kargad gansaz-<br />

Rvruli programa CamovayaliboT. gana sxvas ras warmoadgens<br />

didi literaturuli erTobebi (`aziuri~, `afrikuli~, `laTi-<br />

144


no-amerikuli~, romlebsac ase xSirad axseneben Cvens droSi<br />

da a.S), Tu ara universalistur formulebs, sabolood Sesakrebs<br />

did da erTaderT literaturul pool-Si? kidev erTxel<br />

vadasturebT: literaturuli mimarTulebebis internacionalizaciisa<br />

da literaturuli Semecnebis unifikaciiis Sedegi<br />

aris igive postulatis gamovlena, anu: arsebobs erTiani universaluri<br />

literatura. rac, amave dros, warmoadgens universalobaSi<br />

monawileobis erTaderT SesaZleblobas, romelic<br />

eZleva iseT `mcire~ Tu ucnob literaturebs, rogoricaa, magaliTad,<br />

Tanamedrove arabuli poezia. `es niSnavs, rom yoveli<br />

arabi ibadeba dasavleTTan erTad an garkveuli idea<br />

dasavleTisa, Camouyalibebeli, Tu naTlad ganWvretili, mis<br />

SigniT~ 105 . amgvarad, nawarmoebSi yovelTvis gvxvdeba hipoteza.<br />

demonstraciis logikas kidev erTxel mivyavarT ukanasknel<br />

daskvnamde, Cvens sawyis da saboloo hipoTezamde: universaluri<br />

literaturis yvelaze zogadi, yvelaze `universaluri~<br />

SeniSvnebi Seesabameba yvelaze universaluri literaturuli<br />

naSromis umTavres SeniSvnebs. ori realoba da ori<br />

gansazRvreba erTmaneTs Tanxvdeba da ukanasknel analizSi<br />

erTmaneTs Seereva. sibrtyeze mdebareoba, rodesac ukanasknel<br />

momentSi erTi da igive jaWvis ori bolos erTdeba, niSnavs<br />

sxva sibrtyeze mdebareobas. hipoTeza gulisxmobs sxvas da<br />

oriveni erTad _ sxva `Teoriebsa~ da daqvemdebarebul winare<br />

`hipoTezebs~, saidanac sakmaod didi raodenoba ukve gamoyenebuli<br />

da ganxiluli iyo. amgvarad, literatura (universaluri)<br />

terminologiur doneze, erTsa da imave dros, xdeba<br />

warmosaxviTi konstruqcia, erTgvari verbaluri fiqcia, xolo<br />

fenomenologiur doneze _ Zalian konkretuli realoba:<br />

literaturuli naSromebis erTobliobas yovelTvis da yvelgan<br />

hqonda erTi da igive struqtura, morfologia, fenomenologia,<br />

tipologia da a.S., rac SesamCnevia analizisa da ganzogadebulobis<br />

yovel doneze. ai, ratom aris malarmes, emineskusa<br />

da hafezis poezia _ upirvelesad poezia da arsebiTad<br />

`igive~ poezia. emineskus da hafezis gandevna malarmes<br />

sasargeblod (da piriqiT) motivirebulia ara esTetikuri,<br />

aramed kulturuli da ideologiuri azriT (rogorc amas<br />

Semdeg vnaxavT).<br />

garkveuli winare komparativistuli kvlevebi, miuxedavad<br />

maTi fragmentuli da SemTxveviTi xasiaTisa, am tipis gamosavals<br />

winaswarmetyveleben. mas Semdeg, rac komparativizmi<br />

weltliteratur‐is codnasTan gaaigives da komparativizmi Weltliteratur-is<br />

perspeqtivaSi analizs saWiroebs, es kriteriumi yvela<br />

sxvas win uswrebda da xdeboda ipso facto funqciuri, anu hipo-<br />

145


Teza moiTxovda literaturul kvleva-Ziebas. universaluri<br />

literaturis Sexeduleba xandaxan formulirebulia ufro<br />

radikaluri saxiT: Cven gvWirdeba `es universaluri suliskveTeba,<br />

romlis gareSe am disciplinis didi da mTavari<br />

kiTxvebi ver daismeba~; mogveTxoveba `maregulirebeli principi~;<br />

dasturdeba aucilebloba imisa, rom `Camoyalibdes<br />

universaluri gageba (universelle Verständigung) 107 ; gvTxoven `saboloo<br />

mizans, erTaderTsa da gamaerTianebels~ (ein-einheitliches<br />

Ziet) 108 . aq TavisTavad dgeba sicxadis sakiTxi, radgan arsebobs<br />

mravali literaturuli `fenomeni~, romlebic mxolod nacionaluri<br />

literaturiT 109 ver `aixsnebian~. sagulisxmoa, rom<br />

literatura, rogorc globaluri realoba, axsnadia da mas,<br />

upirveles yovlisa, sWirdeba gansazRvreba `qua literature~ (cneba,<br />

romelic morcxvad iCens Tavs) 110 . amis gareSe SeuZlebeli<br />

iqneba literaturulis gamoyofa araliteraturulisagan 111 ,<br />

ar moxdeba _ vTqvaT – afrikuli da evropuli zepiri literaturebis<br />

112 Seswavlis gaerTianeba da ar ganTavsdebian isini<br />

erTsa da imave sibrtyeze. rogorc ki gamoviyenebT Teoriul<br />

da ganmazogadebel hipoTezebTan asimilirebul zogierT es-<br />

Tetikur kategorias da ganvalagebT mas Semdegi sqemis mixedviT:<br />

metonimia-metafora, rac Seesabameba realizm/romantizmsimbolizmis<br />

113 mimarTebas, aSkara gaxdeba, rom literaturis<br />

zogadi `modeli~ ukve Cvens winaSea. arsebobs aseve sxva universaluri<br />

modelebi, vTqvaT, `esTetikuri~; magaliTad, Cven<br />

viciT, rom krosis mixedviT _ classicitá da liricitá mTeli poeziis<br />

kondicias warmoadgens.<br />

Tumca, da es faqti aRsaniSnavia (vinaidan is aZlierebs<br />

komparativistuli hermenevtikis iseT tradicias, rogorsac<br />

Cven ganvixilavT), tradicionalisti esTetikosebi da Tanamedrove<br />

poetebi yovelTvis iyenebdnen zogad, qvemoT moxmobili<br />

tipis hipoTezebs: `erToblivi xedva~, `kompleqsuri~ (Gesamtschau),<br />

`fundamenturi struqturuli Taviseburebebi~ (m. baxtini)<br />

an `mxatvruli enis struqtura~ (i. lotmani) da a.S. nebismier<br />

SemTxvevaSi saubaria _ da swored es aris arsebiTi _<br />

wamyvan meTodologiur, sabaziso principebze, romlebic<br />

yovelTvis winasityvobis an daskvnis saxiT gadmoicema.<br />

2. universalisturi hipoTeza ar aris da arc SeiZleba<br />

iyos neitraluri. is komparativistul hermenevtikas aqtiur,<br />

`mebrZol~ mimarTulebas aZlevs. marTlac, komparativizmis<br />

yoveli gansazRvreba gamodis fundamenturi ideologiuri<br />

arCevanidan, romelsac Zlieri meTodologiuri optacia mohyveba.<br />

dRevandlamde Cven viyaviT met-naklebad dagvianebuli<br />

146


pozitivistebi da zogierTebTan am konvencias veraferi Searyevs.<br />

obieqturobas, romelsac vimowmebT, aqvs forma da es<br />

aris _ pozitivizmi. amgvarad, pirveli kiTxva, rac warmoiSoba,<br />

Semdegia: gvaqvs Tu ara ufleba, gvqondes filosofia, eqsplicituri<br />

an implicituri, gvqondes sxva ideologiuri<br />

orientacia, sxva arCevani, sxva rwmena? Tu amaze dadebiT pasuxs<br />

gavcemT, maSin mTeli pozitivisturi nageboba CamoiSleba<br />

da, masTan erTad (gadaWriT unda iTqvas), tradiciuli komparativizmis<br />

safuZvlebic.<br />

am principul sakiTxs (rac SeiZleba ritorikulad Cav-<br />

TvaloT) faqtebi adasturebs. Cvens yvela inteleqtualur<br />

mcdelobaSi yovelTvis Cans `ideologiuri~ motivacia da<br />

mTlianoba. ideaTa erTgvari `sistema~, ramdenime postulati,<br />

ori an sami aqsioma, gvinda Tu ara, Segnebulad Tu gaucnobiereblad,<br />

organizebuli formiT Tu araorganizebulad, Cvens<br />

yvela nabijsa da kvleva-Ziebas warmarTavs. igive `kanons~<br />

emorCileba yoveli gansazRvreba, tendencia, mimdinareoba da<br />

literaturuli programa. maS, ratom dauSvebda gamonakliss<br />

komparativizmi? CavTvaloT, rom zogjer es procesi burusi-<br />

Taa moculi da Jurnalistebs, Zalian sulswrafebsa da Zalian<br />

zedapirulebs, romlebsac ar aqvT aranairi orientacia<br />

am sferoSi, ar surT da arc SeuZliaT miiRon, rom etiambls,<br />

magaliTad, miuxedavad Tavisi Tamami da `eseisturi~ ierisa,<br />

aqvs sakuTari `ideologia~ 116 , amasTan, Zalian naTlad gamoxatulic<br />

ki, yovel SemTxvevaSi, Tavis sawyis principebSi mainc<br />

117 . sxva mxriv, `ideologiis~ semantika icvleba. tradiciuli<br />

Tu modernistuli mniSvnelobebi, romlebic arasodes<br />

eTanxmeba erTmaneTs, Cvens droSi dogmatizmSi CaZirvis gare-<br />

Se erTaderT gansazRvrebamde ar daiyvaneba. Cvens sferoebSi<br />

ideologia dadis literaturuli swavlebis Teoriul infrastruqturamde,<br />

romelic maT garkveuli mimarTulebiT gadaxris<br />

da ukanasknel analizSi gansazRvravs garkveul pozicias,<br />

rasac qmedeba mohyveba. es aris mamoZravebeli energia,<br />

biZgi, saboloo motivacia, rac win uZRvis Cvens kvlevebs da<br />

mas sicocxles aniWebs.<br />

miuxedavad zogierTi Tanamedrove Teoriisa, romlic<br />

`ideologiaTa sikvdilis~ Sesaxeb saubrobs da im logikuri<br />

pozitivizmis ganawesisa, romlsac surs Semecneba yoveli<br />

`ideologiuri~ narCenisagan gaaTavisuflos, savsebiT ganwmedili,<br />

utopiurad miukerZoebeli poziciis sasargeblod, ideologiuri<br />

orientacia moZvelebulad mainc ar iTvleba, vinaidan<br />

is yvela garemoebaSi aris da rCeba gardauvali. obieqtivisturi<br />

`logikuri~ arCevanic ki arCevania; igi gamomdina-<br />

147


eobs garkveuli gadawyvetilebebidan, romelTa Sorisac sapirispiro<br />

gadawyvetilebis uaryofa (valdebuleba, kulturuli<br />

hipoTeza da a.S) mTavari da ganmsazRvrelia. rac Seexeba<br />

literaturis Teorias, zogjer vxvdebiT, rom Semecnebis obieqti<br />

aq nakarnaxevia `wminda ideologiuri mosazrebebiT (risi<br />

formulirebac saWiro iqneboda)~ 119 ; amasTan, yovelTvis<br />

gvxvdeba masSi sociologiuri da ideologiuri hipoTezebi<br />

(Voraussettzungen) 120 . evropuli da Suasaukuneebis laTinuri literaturis<br />

kvlevebi e. r. kurciusis mier Riad mimdinareobda<br />

`evropuli kuTxiT~ (roca qveyndeba anTologiebi, vTqvaT ase-<br />

Ti saTauriT: A Christian Approach to Western Literature (1961), erTveba<br />

igive meqanizmi). es aris `Tvalsazrisis kuTxis~ damowmeba<br />

(sxvebs Soris), romelic sicxadiT gamoirCeva. igi TandaTanobiT<br />

misaRebi xdeba komparativistul kvlevebSic, kerZod, Tu<br />

gadavxedavT frankfurtis skolas an garkveuli istoriuli<br />

materializmis interpretacias; is mkveTrad vlindeba maSinac,<br />

roca literaturis yoveli gansazRvreba ideologiuradaa<br />

motivirebuli.<br />

Cveni Tvalsazrisi ewereba imave mimarTulebaSi, romlis<br />

Teoriuli dasabuTeba gardauvalia: Tu `Zvel~ komparativizms<br />

hqonda Tavisi sakuTreba, ratom ar SeiZleba igi hqondes aseve<br />

`axals~? da Tu is iyo ufro xSirad implicituri da nagulisxmevi,<br />

ratom ar gavSaloT karti da ar ganvacxadoT amis<br />

Sesaxeb Tavidanve, rac SeiZleba naTlad, aSkarad da gulaxdilad?<br />

saubaria literaturis universalisturi cnobierebis<br />

miRebasa da mis transformaciaze aqtiur Zalad, romelic<br />

uSualodaa CarTuli Cveni epoqis ideologiur realobaSi.<br />

swored aqedan xdeba komparativizmis gadaxra `mebrZoli~ mimarTulebisaken,<br />

romlis Sinaarsi iqneboda: aRmosavleT-dasavleTis<br />

urTierTobebi, antinacionalizmi, evrocentrizmis<br />

pozicia, brZola imperializmisa da kolonializmis winaaRmdeg,<br />

internacionalizmis, kosmopolitizmis, kontaqtebis, gacvlebisa<br />

da TanamSromlobisaTvis, literatorTa Soris Tavisufali<br />

urTierTobebisaTvis, axali humanizmisTvis, axali<br />

komparativizmisTvis. Cveni etiambli, anu mebrZoli komparativizmi<br />

(1982), sakuTari mrwamsiT mainc, pasuxobs am programas<br />

(rasakvirvelia, SeiZleba arsebobdes sxvebic), romelic SeiZleba<br />

yovelTvis ukana planze iyos da komparativizmis Teoriul-poetikuri<br />

Ziebis globaluri ideologiuri biZgis<br />

funqcias asrulebdes.<br />

universalisturi ideologiuri hipoTezisa da universaluri<br />

literaturis Teoriis (=literatura) mimarTeba korelaturia.<br />

literaturis (universaluri) Teoriis dinamika uni-<br />

148


versalur literaturas `asimilaciisaken~ ubiZgebs. sabolood<br />

ki Cven aRmovCndebiT axali mdgomareobis winaSe, romelic<br />

literaturis `universalurobas~ ukavSirdeba. Tu marTalia<br />

is, rom universaluri SeiZleba ilustrirebuli iyos nebismieri<br />

gansakuTrebuli aspeqtiT, maSin ratom SeirCeva es<br />

`ilustraciebi~ mxolod `dasavlur~ sartyelSi? miviRebdiT<br />

pasuxs: xelsayrelobis gamo, CveulebiT, kulturuli da istoriuli<br />

TvalsazrisiT, rasac hipoTezis logika uSvebs, metic,<br />

moiTxovs. magram ufro `namdvili, swori~ aris hipoTeza,<br />

romelic universaluri literaturis gansazRvrebidan gamomdinareobs.<br />

is Seicavs `yvela~ `did~ da `mcire~ literaturebs<br />

da aRiarebs literaturis uflebasa da `literaturulobas~,<br />

magaliTad, xorvatul Tu malagasur literaturaSi.<br />

es aris Tanasworobis ideologia msoflios literaturaTa<br />

Soris, romelic amsxvrevs dasavleTis monopolias. esaa Tavisufali<br />

metoqeobis ideologia literaturul Rirebulebebs<br />

Soris, maTi (literaturebis) CaTvliT, romlebic ipso fakto<br />

`qvemdgomebad~ im ubralo faqtis gamo gvevlinebian, rom dasavlur<br />

sistemebSi maT Sesaxeb jer araferia cnobili. damoukidebeli<br />

literaturuli Teoriis ideologia, romelic aranakleb<br />

vargisia, mainc konkurentunariani rCeba, miuxedavad<br />

imisa, rom SemuSavebulia ori Tu sami didi tradiciis centrSi,<br />

dominantur kulturaTa miRma. dabolos, es aris ritualebis,<br />

stereotipebis, ganaxlebisa da cvlilebebis ideologia,<br />

malarmes, apolineris, joisis uzomod banalizebuli citaciebi,<br />

esaa ideologia, romelic aseve moiTxovs sxva magaliTebisa<br />

da sxva demonstraciebis CarTvas Teoriul wredSi,<br />

gamyarebuls sxva, aseve Tanabrad Rirebuli teqstebiT. nebismieri<br />

aRmosavluri citireba ueWvelad Canacvldeba dasavluri<br />

citaciiT da piriqiT. poeziis arsis gansazRvra mxolod<br />

apolineris `saTovlias~ tipis leqsebis saSualebiT, mcdari<br />

hipoTezis tolfasia, vinaidan masSi poeziis arsis povna mxolod<br />

amgvari leqsebis (da maTi ekvivalentebis) daxmarebiTaa<br />

SesaZlebeli, Tu ar CavTvliT omar haiamis robaiebsa da<br />

macuo basios `haikais~. Sedegad, aRmoCndeba, rom yvelaferi,<br />

rac ar aris `rembo~ safrangeTSi, evropaSi Tu sxvagan, naklebad<br />

sainteresoa, qvemdgomi, araaqtualuri da a.S. rasakvirvelia,<br />

am ideologiuri crurwmenis winaaRmdeg aucilebelia<br />

raRac ideologiuri reaqcia. amasTan dakavSirebiT yovelTvis<br />

unda gavixsenoT dasavleTis mier aRmosavleTis aRqmis istoria,<br />

rac gaxldaT: `siaxle~, `saxeTa repertuari~ Tu ukiduresad<br />

distanciuri da mkacri uaryofa 122 .<br />

149


SevajamoT es hermenevtikuli mdgomareoba: aq ar gvaqvs<br />

moulodneli interpretacia, kiTxvis niSnebi. obieqtivisturi<br />

istorizebuli iluziebi kvlav erTi dartymiT imsxvreva, vinaidan<br />

yovelTvis winamavali konceptebiT, met-naklebad formulirebuli<br />

da SeniRbuli Teoriuli aprioriT operireben.<br />

mokled, ar arsebobs `uwyinari~ komparativistuli diskursi<br />

da `yvela interpretacia hipoTezuri an winaswarganzraxulia.<br />

Tumca sabolood mainc vipoviT imas, rasac ganmkargulebel<br />

konceptebsa da winaswarganmWvret epistemologiebSi veZebT,<br />

xolo daskvnis sityvebi da magaliTebi (vityodiT, Cvenda<br />

uneburad) ukve `mocemul~ daskvnas daeyrdnoba.<br />

yovelives ki universaluri literaturis, anu iseT literaturis<br />

`povniT~ vamTavrebT, rogoric iyo ganWvretili,<br />

sasurveli. da Tuki movisurvebdiT, rom mmarTveli konceptebi<br />

Camogvecilebina, romlebic win uZRvian operacias, komparativistis<br />

kulturuli, Teoriuli da terminologiuri tradicia<br />

sabolood masze mainc gaimarjvebda. aqedan modis im<br />

mkvlevarTa Secdomebi, romelTac sjeraT, rom wmindad `logikuri~<br />

da deskrifciuli literaturis Teoriebi SeuZliaT<br />

SeimuSaon literaturis winaswarmofiqrebuli konceptis gareSe,<br />

im motiviT, rom is (koncepti) yovelTvis normatiulia<br />

123 , rac realobas sulac ar Seesabameba; an maTi cdomilebebi,<br />

romlebic `filosofias~ ganixilaven, rogorc `literaturis<br />

swavlebis sasrul da ara _ sawyis wertils~. 124<br />

winaswar Seqmnili azri, romlis mixedviTac SeuZlebelia<br />

universalur perspeqtivaSi ganTavseba, imTaviTve aris ganwiruli<br />

yoveli Tavdapirveli prekonceptis (absoluturi piroba)<br />

naTeli, zusti formulirebiT da axsniT 125 , romelic ipso<br />

facto gvikvalavs gasavlel gzas. es ar niSnavs, rom zogierTi<br />

meTodi da midgoma saboloo Sedegis misaRebad ufro adekvaturia,<br />

vidre sxvebi. mebrZoli komparativizmi mxolod da<br />

mxolod amuSavebs, magaliTad, formalistur da neopozitivistur<br />

meTodebs; komunikaciis Teoria ki ufro morgebulia<br />

literaturul `universalurobas~, romelsac is miemarTeba.<br />

aseve mxedvelobaSia misaRebi kulturuli mdgomareobac, ra-<br />

Ta universaluri literaturas Teoria marTlac universaluri<br />

gaxdes.<br />

150


4. hermenevtikuli xerxebi da wreebi<br />

1. sinqronuli kiTxva<br />

komparativistuli hermenevtikis axali orientaciebi uSvebs<br />

analizis sistemis srul cvlilebas. qronologiuridan,<br />

Tanmimdevrulidan Tu seriulidan is sinqronulSi 126 gadadis.<br />

Cveni formula axerxebs imas, rom Zalian zustad Semoxazos<br />

literaturis meTodi, romelsac universaluri da globaluri<br />

xedvis pretenzia aqvs da rac kiTxvis sinqronul wesrigs<br />

gulisxmobs. am sinqronulobas ori ganzomileba aqvs:<br />

a) misi sinTezuri da gamamTlianebeli perspeqtiva, pirvel<br />

rigSi, axerxebs imas, rom warsuli/awmyos (Zveli/Tanamedrove)<br />

wesrigis literaturuli urTierTobebis erToba identurobisa<br />

da nivelirebisaken miiswrafvodes ise, TiTqos<br />

msoflios mTeli literatura da literaturis Teoria Cvens<br />

droSi iyos dawerili 127 . es niSnavs kiTxvisaken swrafvas, rac<br />

gamudmebiT xorcieldeba igive referenciul sibrtyeze da<br />

gulisxmobs `gaTavisuflebuli anaqronizmis teqnikas~ (xelaxla<br />

mivmarTavT garegnulad paradoqsul formulas borxesis<br />

fiqciebidan (Ficciones). is Zalian xSirad gamoiyenebs adgilmonacvleobebs,<br />

retrospeqciebsa da aqtualizaciebs da es<br />

aris _ warsuli-awmyo/awmyo-warsulis tipi 128 . swored es mar-<br />

Sruti, es uwyveti mimosvla uSvebs yvela SesaZlo komparativistul<br />

varauds, msgavsebasa da kavSiris aRdgenas. swored<br />

aqedan momdinareobs zedrouli, meTodologiurad motivirebuli<br />

unitaruli wesrigis, yoveli hermenevtikuli wesrigis<br />

realizacia. amgvarad, nebismieri hermenevtikuli wakiTxva Tavis<br />

Tavze iRebs da aqtualurs xdis sakuTar SenaZenT, romlebic<br />

integraciis saSualebiT arian `warmodgenilni~ kiTxvis<br />

erTaderT aqtSi. am sinqronul wesrigSi ki yoveli citata<br />

da yoveli damowmeba amtkicebs yvela sxvas, da yvelani<br />

erTad, TanxmierebiT, interpretaciis erTsa da imave sqemas.<br />

amave dros, Tavidan aviridoT gaugebroba, rac TavisTavad<br />

mniSvnelovania. kiTxvis es tipi ar aris warmodgenili<br />

istoriis gareSe. ufro metic: is aRniSnulia istoriis yoveli<br />

momentiT, vinaidan komparativistuli aqti `horizontebis<br />

Serwymis~ relizebas axdens, raTa xelaxla Seudges Tanamedrove<br />

hermenevtikis gamoxatvas. es niSnavs, rom komparativistuli<br />

hipoTeza _ romelic sakuTari istoriuli momentisa da<br />

istoriuli tradiciis anabeWds atarebs da gansazRvravs mis<br />

definiciasa da Sinaarss _ Sejerebulia adreuli epoqis nawarmoebebis<br />

istoriul horizontze, rac qmnis misi `Sedare-<br />

151


is~ obieqts da mas Seerwymis. erTgvar uwyvetad gadaadgilebad<br />

istoriul tradiciaSi CarTuli komparativist-hermenevtikosi<br />

sakuTari badis daSifvriT Tavs uyris istoriuli da<br />

tradiciuli monacemebis mTlianobas da aRadgens maT. maSasadame,<br />

ori `istoriuloba~ erTmaneTs emTxveva sinTezis, kontinuumis<br />

SigniT, sadac warsuli xdeba awmyo da awmyo, asimilaciis<br />

saSualebiT, aqtualizebuli warsulis saxes iRebs. es<br />

progresul-regresiuli moqmedeba saSualebas iZleva sinqronulad<br />

Cawvdes Zvelsa da modernistul literaturas da,<br />

imavdroulad, ipso facto gaigos universaluri literatura. SemoTavazebuli<br />

gansazRvreba `niSandadebulia~, magram mas SeuZlia<br />

iyos mxolod da mxolod `niSandadebuli~, istoriis<br />

beWdiT daRdasmuli. es dakvirveba vargisia komparativizmis<br />

terminologiuri da meTodologiuri aRWurvisa, da saerTod,<br />

yoveli istoriuli meTodisaTvis.<br />

aqedan gamomdinareobs ori Sedegi: pirveli _ sinamdvileSi,<br />

e.w. `gamrudebuli wre~ ar arsebobs, vinaidan hermenevtikis<br />

yoveli momenti da yoveli wre gansxvavebulad `iwyeba~;<br />

da meore: istoria/invariantis mimarTeba da istoriasa da<br />

arss Soris arsebuli `geometriul adgili~ iwereba imave<br />

transistoriul midgomaSi, romelzec garkveuli istoriuli<br />

momentebis nakvalevi aRibeWdeba. yoveli invarianti muSavdeba<br />

epoqis mkvlevaris mier SeZenil codnasa da sakuTar Ziebebze<br />

dayrdnobiT, romlebic literaturis mier mowodebuli istoriiT<br />

retroaqtiurad miemarTebian mocemulobebis erTobliobisaken.<br />

ra aris ufro `Tanamedrove~, vidre dolce vita-s retroaqtiuri<br />

gardasaxvis xilva XIII saukunis sakmaod msubuq<br />

adaT-wesebSi, an Jil blas auto-stop-iT umiznod xetialSi?<br />

(rogorc etiambli ityoda).<br />

Tanamedrove terminebiT ganmartebuli am tipis komparativistuli<br />

meTodi funqciuradac sinqronuli iqneba. es problematika<br />

erTbaSad jdeba sinqronia/diaqroniis didi debatebis<br />

(rac ar unda vTqvaT, amgvari debatebi mainc realobaa)<br />

CarCoSi. sinqronuli kiTxva cvlis diaqronul-horizontalur<br />

perspeqtivas sinqronul-vertikaluri perspeqtivis sasargeblod,<br />

rogorc fundamenturad istoriuli mdgomareobis sinqronuli<br />

proeqcia. literatura (universaluri) `yalibdeba~<br />

diaqronulad da `funqcionirebs~ sinqronulad, vinaidan kiTxvis<br />

aqtis struqtura yovelTvis sakuTar sinqronul cxrils<br />

adgens. agreTve, yovel hipoTezas aqvs diaqronuli genezisi,<br />

rasac Tan axlavs gaormagebuli sinqronuli praqtika. es hermenevtikuli<br />

mimarTeba arsebiTia, magram: iqneb sinqronuli ki-<br />

Txva awydeba sinqronul faqtebs, romlebic mas am tipis waki-<br />

152


Txvas aiZulebs an obieqtur realobaSi asaxavs sakuTari Car-<br />

Co-cxrilis SemzRudvel da gamaerTianebel faqtebs? sinamdvileSi<br />

es mimarTeba alternatiuli da korelaturia, is gulisxmobs<br />

ormxriv wesrigs, rac niSnavs, rom sinqronuli komparativistuli<br />

kiTxva Tavad regulirdeba da ufro da ufro<br />

zustdeba faqtebis wyalobiT, romlebic SesamCnevni, mkafioni,<br />

mniSvnelovanni mxolod am midgomis wyalobiT xdebian.<br />

amgvarad, yovelTvis, roca komparativizmi universalurad,<br />

ganmazogadeblad da `horizontalurad~ gvesaxeba, is<br />

aucileblad sinqronuli xdeba. sasurvelia Tu ara sinqrounli<br />

swavlebis kombinireba (sinqronuli fenomenebis analizi)<br />

da diaqronuli swavleba (cvlilebebis Seswavla), Tu sakmarisia<br />

`SedarebiTi poetikis~ gzaze ukanasknel analizSi orientirebuli<br />

kiTxvis sinqronuli midgomiT SemovifargloT?<br />

literaturis (universaluri) koncepti, romelic am operacias<br />

warmarTavs, aucileblad sinqronulia; nacionaluri literaturebis<br />

diaqronia mas mxolod gadaamowmebs, avsebs an<br />

niuansebs sZens.<br />

amgvarad, komparativizmsa da literaturis istorias Soris<br />

arsebuli arsebiTi mimarTeba, sabolood SeiZleba ukeT<br />

iyos dazustebuli. istoria (literaturulisa da komparativistulis<br />

CaTvliT) retrospeqtiul/prospeqtiul moZraobaSi<br />

Tavisi epistemologiuri struqturiTac iwereba. is moqmedebs<br />

winaT gamoTqmuli mosazrebebis gadasinjviT 129 , cnobebis Semowmebis,<br />

Sepirispirebis gziT, ZaliT gaTanamedrovebuli winamorbedis<br />

ZiebiT. saubaria uwyvet `ukumoZraobaze~, romelic<br />

sawyis wertilad iRebs `arqaul realobebs~, raTa mzera awmyodan<br />

warsulisaken mimarTos, alternatiuli moqmedebas,<br />

`mTeli lingvisturi, komparativistuli Tu sxva operaciis<br />

yvelaze ufro sasargeblo fazas~ 130 . amgvarad, tipologiurkomparativistuli,<br />

simultanuri Tu sinqronuli kiTxva, sruli<br />

`anaqronizmiT~ mkvidrdeba da es anaqronizmi ganixileba,<br />

rogorc `bunebrivi~, ucvleli da gardauvali 131 . is ganpirobebulia<br />

istoriulad, misi gamoyeneba momdinareobs garkveuli<br />

istoriuli da ideologiuri momentidan, rac mas Tavis daRs<br />

asvams, magram misi meqanizmi yovelTvis igive rCeba, cxrili<br />

Tu dayofa retroaqtiurad aris gadatanili istoriaze. sinqronuloba<br />

gadrdaiqmneba aqroniad da Semdeg, intrepretaciul<br />

doneze, metaqroniad.<br />

Tu istoria aris `gardauvali~, is aris gardauvlad<br />

`Tanamedrove~ da `sinqronuli~ 132 , yovelTvis ze (supra) an metaistoriuli.<br />

am Tvalsazrisis dagmobas agrZeleben im mizezebiT,<br />

romlebic ideologiuri da istoriuli pirobiTobebi-<br />

153


dan da nacionaluri Taviseburebebidan gamomdinareoben. am<br />

dros mxedvelobis ares miRma toveben imas, rom yoveli istoriuli<br />

momenti, rogoric ar unda iyos misi Sinaarsi, meTodologiuri<br />

gamomsaxvelobiT axorcielebs warsulis igive<br />

wakiTxvas, rac erTsa da imave dros aris reduqciuli, aRdgenili<br />

da `moZvelebuli~. gana SesaZlebelia arsebobdes `literaturis<br />

SedarebiTi istoria~, rogorc avtonomiuri disciplina,<br />

romelsac warsulis aRdgena akisria? amas metad<br />

aRar gavimeorebT 133 , vinaidan yoveli istoria, erTi mxriv, SeiZleba<br />

iyos mxolod SedarebiTi, sxva mxriv ki, warsuli aRdgeba<br />

mxolod awmyos saSualebiT, romelic yovelTvis Zlieria<br />

Tavisi moTxovnilebebiT.<br />

amave dros, istoriuli wakiTxvis es tipi xsnis, Tu ratom<br />

xdeba literaturis SedarebiTi Teoriis damfuZneblebis<br />

uwyveti damowmeba am komparativistuli meTodis pirdapiri<br />

Sedegi, rac Cvens eseSic Cans. sinamdvileSi, analizsa da demonstraciaSi<br />

maTi aqtualizaciiTa da TandaTanobiT Car-<br />

TviT, hermenevtikis Tanmimdevrul wesrigs vaxorcielebT. es<br />

interpretacia aRmoaCens, agrZelebs da amdidrebs komparativistul<br />

tradicias. igi aris Cveni `horizonti~, sadac gansakuTrebulad<br />

fasoben `klasikosebi~ da `modernistebi~. goeTem<br />

es ukve icis: `dae, Zveli gaxdes axali~, iseve, rogorc<br />

amas a.Slegeli Zvel da axal literaturasTan dakavSirebiT<br />

ambobda 134 . butervekis literaturuli Janrebis sinoptikuri<br />

tabulebi miuTiTebda igive `sinqronuli gadamuSavebis~ (synchronistischen<br />

Bearbeitung) 135 aucileblobaze. es terminologia<br />

CvenTvis ukve nacnobia (iseve rogorc `horizontaluri~ da<br />

`SedarebiTi~ Tvalsazrisi), romlis gareSec literaturuli<br />

ganzogadeba da `poeziis `arsis~ gansazRvra SeuZlebeli iqneboda~<br />

(g. sensburi) 136 .<br />

realurad, vin amaxvilebs yuradRebas sinqronul midgomaze<br />

Tanamedrove komparativizmSi? auditoria sakmaod mokrZalebulia,<br />

es vaRiaroT. Tuki arsebul naSromebs gadavxedavT,<br />

davinaxavT, rom isev Zalian uwesrigod iyeneben am koncepts.<br />

cxadia, zogjer xelaxla vubrundebiT sinqronulobis<br />

cnebas, viTxovT, rom SedarebiTi literatura aRar iyos<br />

aucileblad diaqronuli 137 , xotbas vasxmaT `sinqronul komparativizms~<br />

138 , magram SesamCnevi efeqtis gareSe. Tumca vaRiaroT,<br />

gansakuTrebiT aRmosavleTSi, rom sinqronuloba awonasworebs<br />

(yovel SemTxvevaSi, Teoriulad mainc) istorizmis<br />

garkveul gadaWarbebebsa da eqskluzivebs. swored amis gamo<br />

veTanxmebiT garkveul aspeqtamde sinqronul analogiebs, romlebsac<br />

ar uaryofdnen Zveli rusuli da sabWoTa komparati-<br />

154


vistuli skolebi (a. n. veselovski, v. Jirmunski). zogjer gamovxatavT<br />

kidec crurwmenas maT sasargeblod da vambobT: me-<br />

Todologiuri progresi moxseniebis Rirsia 139 . TiTqmis er-<br />

TaderTi wamowyeba, romelic dReisaTvis seriozulia da mas-<br />

Staburad Teorizebuli, ufro metic, am suliskveTebiTaa realizebuli,<br />

gaxlavT (sxva proeqtebi momzadebis procesSia)<br />

ori tomi seriisa evropuli enebis literaturaTa SedarebiTi<br />

istoria, rasac xelmZRanelobs komparativistikis saerTaSoriso<br />

asociacia da literaturuli avangardebi me-20 saukune-<br />

Si, Jan vaisgerberis redaqtorobiT. Tu pirveli tomi `diaqronulia~<br />

(istoriuli, qronologiuri), meore tomi calsaxad<br />

`sinqronuli~ da `fenomenologiuria~ 140 .<br />

zogjer am ganxilvebs `zogadi literaturis~ iarliys<br />

vakerebT. magram isini zedapirze amodian yovel jerze, roca<br />

elementaruli dakvirveba sakmarisia `literaturaSi sinqronuli<br />

wesrigis~ amosacnobad, xolo adeqvaturi wakiTxva mas<br />

literaturuli esTetikisken mimarTavs 141 . bolos, rogorc<br />

Cans, `axali meTodebisa~ da, ufro metad, axali terminologis<br />

cxadi gavleniT (`gavlenis~ tipuri fenomeni!), literaturuli<br />

kvlevebis sinqronuli da diaqronuli midgoma internacionaluri<br />

kuTxiT (ukeT rom vTqvaT, supranacionaluriT)<br />

ZalaSi Sedis 142 .<br />

aranakleb aRsaniSnavia sirTule, romlis wyalobiTac<br />

tradiciuli SedarebiTi literatura `simultanuri da Tanmimdevruli<br />

reaqciebis~ 143 xangrZlivad warmodgenil koncepts<br />

iTvisebs. mas vxvdebiT marginalur bundovanebaSi (imTaviTve<br />

da sporadulad); zogjer sul axali mignebebis drosac, ri-<br />

Tac cdiloben `miaRwion literaturuli fenomenis mTlianobis<br />

simultanur da sinTezur xedvas~ 144 . auditoria ufro da<br />

ufro farTovdeba: `yvela literaturis erTdrouli Seswavla~<br />

dRis wesrigSi dgeba 145 .<br />

kidev erTxel vimeorebT: faqtebis rigi wyvets faqtebis<br />

wakiTxvas. ori sistema erTimeores edeba da dialeqtikurad<br />

ormxrivad ganpirobebuli xdeba. erTi iwvevs da gansazRvravs<br />

meores. magaliTad, mivyveT Tundac Jozef teqtes proeqts:<br />

warmovadginoT `yvela literaturis erTdrouli ganviTareba~<br />

146 . cxadia, erTdroulobis hipoTeza erTsa da imave dros<br />

awesrigebs ordo rerum da ordo rerum idearum. sul mTlad daviwyebul<br />

intuicias kvlav vpoulobT (da didi zar-zeimiT) Tanamedrove<br />

gamoCenil adamianebTan, rogorebicaa Tomas elioti,<br />

ezra paundi Tu norTrop frai, romlebic zustad igives amboben.<br />

erTi _ evropul literaturas miiCnevs, rogorc `simultanuri<br />

yofierebisa da simultanuri wesrigidan Seq-<br />

155


mnils~, maSin, rodesac sxvebisaTvis _ `yvela epoqa aris Tanamedrove...<br />

rac gansakuTrebiT dasturdeba literaturaSi~, romelic<br />

mxolod da mxolod `totaluri wesrigia~ _ Tavisi gariJraJidan<br />

_ Cvens dromde 147 . SeiZleba igive iTqvas Tanamedroveobaze,<br />

`msoflios simultanobis~ fenomenze Tu zogierT<br />

avangardul wamowyebaze, rac iqneboda `erTdroulad SeZenili<br />

unikaluri universaluri literatura~ 148 da a.S. yvela am<br />

SemTxvevaSi, simultanuri literaturis ganviTareba da simultanuri<br />

aRdgenis sistema erT mTlianobas Seadgens, rac<br />

araferia, Tu ara mxolod erTi hermenevtikuli procesi. aq<br />

kvlav vpoulobT mis centralur hipoTezas Tu mis meqanizms<br />

(warsuli/awmyos ormxrivi gaSuqeba, xelaxali gamogonebis,<br />

xelaxali aRmoCenis, winaswari ganWvretis, gaTanamedroveobis<br />

dadastureba, rac xSirad warmoaCens siurprizs, paradoqss<br />

da a.S) rene velekTan (da sxva anglo-saqs avtorebTan), dabolos<br />

_ etiamblTan. es avtori marTlac ganWvrets `didroseul<br />

suls X saukunis arab enciklopedistebTan~ 150 .<br />

ukve aRaraferi rCeba, Tu ara ukanaskneli nabijis gadadgma:<br />

komparativizmSi vaRiaroT `sinqronuli poetikis~ 151<br />

saxesxvaoba (sui generis), romelic unda aigos ara lingvistur<br />

bazaze, aramed sinqronul-struqturalisturi aRwerilobebisa<br />

da invariantebis daxmarebiT, dawyebuli mudmivi, maradiuli<br />

gameorebebiT, romelTa mizania universaluri literaturis,<br />

istorizirebuli istoriis sazRvrebis gacdena da literaturis<br />

Teoriisa da Teoriulobis mizanSi amoReba. es meTodologiuri<br />

cvlileba TandaTanobiT, nawilobriv miiReba:<br />

`SedarebiTi literatura rCeba farTod istoriul disciplinad,<br />

Tumca istoria misi Seswavlis mTavari obieqti ar aris.<br />

am Temebsa Tu Janrebze kvleva Seicavs sinqronul dajgufebebsa<br />

da Sedarebebs, romlebic SedarebiT literaturas gansakuTrebul<br />

xasiaTs aniWebs, aTavsebs maT literaturis istoriasa<br />

da literaturis codnas Soris~ (robert eskarpiti) 152 .<br />

es axali komparativistuli organoni asagebi rCeba da<br />

Cveni esec am mimarTulebiT midis. Tumca Tavisi principiT<br />

mas mainc uswrebs win zogierTi Tanamedrove poetikosebis<br />

naSromebi, kerZod, iseTebis, rogorebic rusi formalistebi<br />

arian. es naSromebi unda movaTavsoT `literaturis sinqrounli<br />

sistemis~ 153 , `droismiRmurobis~ da `reversuli wesrigis~<br />

kategoriaSi. igivea JenetTanac, romelic e. r kurciuss eyrdnoba<br />

154 ; h. r. iausTan da mis recefciul esTetikaSi, romlis<br />

programa `diaqroniis sxvadasxva wertilebSi sinqronul<br />

kveTebs 155 ~ moiTxovs da sxv. agreTve, andre malros msgavsad,<br />

unda gavixsenoT universaluri literaturis `warmosaxviTi<br />

156


muzeumi~, rac yvela Sedevris interpretaciiTa da sinqrounli<br />

aRdgeniT gaxdeba SesaZlebeli. maSasadame, SegviZlia va-<br />

RiaroT, rom yvela literaturuli gansazRvreba axleburad<br />

wyvets istoriul da Teoriul gegmas; da yvela literaturuli<br />

koncepti, iseve, rogorc yvela wakiTxva, Tanabrad sinqronulia<br />

da yovelTvis erT sinqronul yalibSia moTavsebuli<br />

(gamartivebuli modeli 157 ).<br />

b) aRmosavleT-dasavleTis simultanuri analizi aormagebs<br />

am sinqronul midgomas, gadaWimavs mas did zedapirze,<br />

universaluri ganzomilebis mqone sazRvramde. amgvarad, vertikaluri<br />

kveTa (warsuli/awmyo) uerTdeba horizontalur<br />

sivrcul kveTas, (aRmosavleT/dasavleTi), imave tipis hermenevtuli<br />

mimarTulebebis dasafuZneblad da gadasamowmeblad.<br />

Cinuri da Suasaukuneebis monacemebi SeiZleba kargad iyos<br />

asimilirebuli evropuli da Tanamedrove suliT. da roca<br />

vaxsenebT aRmosavleT-dasavleTis ganzomilebas, aucilebelia<br />

gaviTvaliswinoT, rom is aRniSnavs ara mxolod aRmosavleT/dasavleTis,<br />

aramed aseve aRmosavleT da dasavleT evropis<br />

Sexvedrasac. maSasadame, aRmosavleT-dasavleTis polaruloba<br />

SegviZlia ganvixiloT sinqronul-diaqronuli polarulobis<br />

tolfasad 158 , im azriT, rom dasavluri literaturuli<br />

konceptebi gardauvlad sinqronuli xdebian yovel<br />

jerze, roca isini axleburad ganixilaven aRmosavlur faqtebs,<br />

gancdilT (da saxeldebulT), rogorc maT Tanafards.<br />

l. masinioni Tavis orientalizms amgvaradve gansazRvravda:<br />

`arc egzotizmiT uazro gataceba, arc evropis uaryofa,<br />

aramed Cveni Ziebis meTodebisa da antikuri civilizaciebis<br />

mier gavlili tradiciebis gaTanabreba~ 159 .<br />

aqedan gamomdinare, ra daskvnebi SegviZlia gavakeToT<br />

SedarebiTi literaturis TeoriasTan dakavSirebiT? Zalian<br />

mokled rom SevajeroT: 1) arsebobs Cinuri, arabuli poetikebi<br />

da ara mxolod dasavluri; es xom gacveTili WeSmaritebaa.<br />

2) isini warmoaCenen garkveul analogiebsa da Sexebis<br />

wertilebs dasavleTis poetikebTan; 3) sabolood, aqedan SeiZleba<br />

gamovitanoT, saerTo an, Tu gvsurs, `latanturi~ daskvna<br />

poetikis arsebobis Sesaxeb, rac Cadebulia yvela `regionalur~<br />

poetikaSi. poetika am safuZvelze ikveTeba ganzogadebuli,<br />

universaluri mniSvnelobiTa da vargisianobiT. Tu<br />

zogierTi orientalisti msgavs `ganzogadebas~ aRiarebs aziur<br />

da evropul literaturasTan mimarTebiT 160 , ratom ar<br />

iqneba es SesaZlebeli literaturis TeoriisaTvis?<br />

marTlac, ganmazogadebeli xerxebi (III,3), dawyebuli terminologiuri<br />

gadaadgilebiT, igive rCeba. aRmosavleT-dasav-<br />

157


leTis komparativizmi, evropul invariantebze nadiroba CineTSi<br />

da piriqiT, ormxrivad SeuZlebeli iqneba am xerxis mi-<br />

Rebis gareSe (romelic arsebiTsa da universalurs umiznebs).<br />

es aris identifikaciebisa da eqstrapolaciebis daxmarebiT<br />

identurobebis Zieba, rac ganxorcielebulia jaWvis orive<br />

bolodan. ukve gavixseneT, rom zogierTi komparativisti, rogorc<br />

aRmosavleTSi, aseve dasavleTSi, am meTods Tanxmdeba.<br />

axla amis `teqnikuri~ dasabuTebac gvaqvs. rodesac vamtkicebT,<br />

rom `Suasaukuneebisa da aRmosavleTis xelovnebis<br />

principebi identuria~ an arsebobs `realuri analogia~ maister<br />

ekhartis azrovnebasa da induisturi filosofiis zogierT<br />

aspeqts Soris, teqstebis dawvrilebiTi analizi warmoaCens<br />

yvela rigis Tanxvedrasa da Tanamonawileobas, rac am<br />

mtkicebulebas amarTlebs. maSasadame, araferia ufro legitimuri,<br />

vidre maTi gadmocema yvelgan tolfasi terminebiT.<br />

zogierTi nawarmoebis wyoba nimuSebis SerCevis igive meqanizms<br />

amtkicebs. Zveli/axlis, originaluroba/tradiciis,<br />

wesrigi/avantiuris, norma/Tavisuflebis Sejereba SeiZleba<br />

miRebuli iyos universalur poetikur `kanonad~; da is Tavisuflad<br />

mowmdeba rogorc dasavleTis areSi, aseve aRmosavleTSi,<br />

magaliTad, arabul poetikaSi (saerTo esTetikuri<br />

problemebi marTlac rom ufro metia). mimarTeba _ maRali<br />

kultura-damwerloba/xalxuri kultura-zepirsityviereba _<br />

Tavisi literaturuli da Teoriuli implikaciebis erTobliobiT,<br />

agreTve aRmosavleT-dasavleTis rigisaa, maSasadame,<br />

struqturulad universaluri. amis damowmebebi uamravia,<br />

magram naklebad gamoyenebuli. igive daskvnas viRebT maSinac,<br />

rodesac gadavdivarT gansakuTrebul Teoriebze: Txrobis naratiulobis<br />

zogadi Teoria SeuZlebelia gamomuSavdes, magaliTad,<br />

Cinuri magaliTebis gaTvaliswinebis gareSe. 163 es dakvirveba<br />

aseve vargisia Janrebis TeoriisaTvis, romanisaTvis 164 ,<br />

piradi dRiuri 165 , elegiisaTvis da a.S. aqedan gamomdinareobs<br />

is, rom amiT Seiryeva da saxes Seicvlis yvela evropuli Teoria<br />

da sqema. iaponiaSi romani win uswrebs epopeas da piradi<br />

dRiuri aris fiqcia prozaSi, literaturuli konvencia,<br />

rac 8 saukuniT adreulia, vidre igive fenomeni evropaSi; xolo<br />

CineTSi drama karga xniT win uswrebs berZnul tragedias.<br />

spontanuri STagonebis Teoriis siuJetSi, eseSi, avtobiografiaSi,<br />

werilSi (literaturuli), Cven vxvdebiT igive<br />

prioritets (iaponurs). CineTSi, da saerTod, aRmosavlur literaturaSi,<br />

epikuri poema lirizmisaken, elegiisaken ixreba,<br />

maSin, roca lirikuli poezia warmoaCens epikur tendenciebs,<br />

romlebic elegiisa da elegiuri epigramebisken arian midre-<br />

158


kilni. saberZneTSi literatura iwyeba epopeiT, CineTSi _ lirikuli<br />

poeziiT da ambis sawyisi maTSi sruliad sxvadasxvaa<br />

da a.S. 167 yvela am SemTxvevaSi sakmarisi ar aris iTqvas: `lirikuli<br />

poezia yvelgan erTi da igivea~. 168 is, rac TavisTavad<br />

Cans, magram warmoiSoba yoveli poetikuri problemis Sem-<br />

TxvevaSi (forma, saxe, stili da sxv.) aRmosavleT-dasavleTis<br />

komparativistuli SejerebebiT, zogadi gansazRvrebis win wamowevamde,<br />

gamomdinareobda `SedarebiTi poetikidan~. 169 yovel<br />

SemTxvevaSi, am droisaTvis dasavleTis orientalistebi bevrad<br />

ufro win wasulni arian am sferoSi, vidre maTi komparativisti<br />

kolegebi.<br />

modiT, am sakiTxs sxva mxridan SevxedoT, kerZod, movi-<br />

ZioT igi aRmosavluri literaturis TeoretikosebTan. midgoma<br />

aq arsebiTad igivea. warmoCenili saerTo elementebi an<br />

aRiqmeba, rogorc daprogramebuli, an SemTxveviTi, rasac igive<br />

tipis daskvnebamde mivyavarT, esenia: ganzogadebuli esTetikuri<br />

Teoriebi, CarCoSi moqceuli kategoriuli aRmosavluri<br />

mocemulobebi, aRmosavleT-dasavleTis Sesabamisobebi poetikis<br />

an Janrebis Teoriis gansazRvrul sakiTxebSi da a.S.,<br />

rac Camoyalibebuli komparativistuli Tvalsazrisidan gamomdinare,<br />

zogjer mkveTrad aris miTiTebuli. 170 rasakvirvelia,<br />

sfero, romelzec vsaubrobT, jer ar gamoukvleviaT da<br />

igi arc SemTxveviTi `kaTolikuri~ esTetikisagana saimedod<br />

daculi. 171 literaturuli ekumenizmi, kodirebuli, normatiuli?<br />

amaze laparakic zedmetia. magram ganzogadebis SeTanxmebuloba,<br />

dawyebuli saerTo hipoTezidan da saCvenebeli<br />

teqstebidan, romelTa mniSvnelobac Seqcevadia, eWvqveS ar<br />

dgeba. roca Cven viRebT amgvar perspeqtivas, uecrad warmoiSoba<br />

aRmosavleT-dasavleTis Sedarebebi da homologiebi.<br />

isRa dagvrCenia, Tvali gadavavloT, magaliTis saxiT, Zveli<br />

Cinuri tradiciis or klasikoss: lu Sisa da lui sies. rac<br />

Seexeba WeSmariti saxisa da arsis erTgvarovnebebis winaswar<br />

ganWvretebs, `siaxlisa~ da originalobis~ poetikur moTxovnebs<br />

(`wyaroebis gareSe~), rasac Cven vuwodeT (evropaSi) foni-formis<br />

Sesabamisoba, `dumilis ritorika~, lamazi ena, literaturul<br />

emocia da eqspresia, damwerloba _ Tavidan funqciuri,<br />

Semdeg `esTetizebuli~, zepirTqma da a.S 172 , imisTvisaa,<br />

rom warmoCndes meTodis funqcionireba, romlis ganyenebuli<br />

vargisianoba win uswrebs Tavis Sedegebs.<br />

159


2. induqcia _ deduqcia<br />

komparativisti Teoretikosi literaturis istoriasa da<br />

universalur literaturaze Tvalis gadavlebiT, simultanuri<br />

kiTxviT, yovel wuTs induqcia/deduqciis meTodiT moqmedebs.<br />

es meTodi srulebiT ar aris damaxasiaTebeli Sedarebi-<br />

Ti literaturisTvis, romelic misi gansakuTrebuli funqciebidan<br />

erT-erTia da dazustebuli rCeba. Tavad Cvenc igivenairad<br />

vimoqmedebT, induqciebiTa da deduqciebiT, progresuli<br />

da regresuli msjelobebiT, ganuwyveteli mimosvliT: Cveni<br />

centraluri hipoTezidan misi gansakuTrebul implikaciebisa<br />

da gamoyenebebisaken, safuZvlidan dawyebuli, ufro da ufro<br />

gavrcobili ganzogadebisaken. orive es momenti ganuyofelia<br />

da maTi korelacia yovelTvis xorcieldeba. qvemoT vnaxavT,<br />

rom amasTan dakavSirebiT logikosebi da hermenevtikosebi<br />

srul TanxmobaSi arian 173 .<br />

literaturis TeoriisaTvis am ganuwyveteli procesis<br />

zogierTi aspeqti Zalian sainteresoa. upirvelesad, is cvlis<br />

imas, rasac Cven `gafarToebadi~ Tu `avTenturi induqcia~ vuwodeT<br />

da yoveli daskvna winamavals moicavs. CamonaTvalis<br />

nusxa amomwuravi ar aris, dawyebuli individualuri SemTxvevebis<br />

erTobliobidan, warmarTuli zogadisken (`sruli~ induqcia),<br />

magram miemarTeba igive klasis elementebis gansaz-<br />

Rvrul raodenobas. ZiriTadad, induqcia SerCeviTia da arasodes<br />

_ amomwuravi. is yovelTvis moqmedebs arCevanis gziT<br />

(gadamwyveti faqtebi, arsebiTi xasiaTi, ukiduresad gamomsaxvelobiTi<br />

monacemebi), gadarCeva Tavidanve, sabaziso hipoTeza-<br />

Sia mocemuli, romlis funqcia erTdroulad aris gamomricxavic<br />

da reduqciulic. moqmedebis meTodi Zalian hgavs von<br />

unten (g.T. feSneri) SemuSavebul esTetikas, qvemodan _ zemoT,<br />

ukiduresad SezRuduli faqtebidan da teqstebidan, ufro da<br />

ufro ganzogadebuli STagonebebisaken. induqcia amodis<br />

izolirebuli, danawevrebuli, tranzituli elementebidan, ra-<br />

Ta mivides per ascensum globalur, erTian da mudmiv daskvnebamde.<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, simartivisTvis, is erToblivad<br />

viTardeba nacnobidan da identuridan _ ucnobisa da<br />

gansxvavebulisaken.<br />

maSasadame, induqcia aris TandaTanobiTi, aRmavali, ganmazogadebeli.<br />

Tavisi daskvnebis sazRvrebi mas mihyavs kerZodan<br />

_ zogadisaken, Zalian konkretulidan _ Zalian zogadisaken.<br />

dawyebuli erTi Tu mravali faqtidan, is adis erTi da<br />

igive Janris yvela faqtis kanonamde, originaluri Sinaarsidan<br />

_ universalur Sinaarsamde. yovelive es jer kidev aris-<br />

160


toteledan moyolebuli viciT (topikebi, 1, 12, 105 a, 13). da<br />

mainc, Cvens kerZo SemTxvevaSi, `Sejameba~ (an `Semajamebeli<br />

universaluri~) da `Teoria~... `kanons~ vamjobinoT, samecniero<br />

dakvirvebebisa da eqsperimentebis gamosayofad gadavideT<br />

literaturuli monacemebis sferoSi, globalur formulaze,<br />

sadac isini Sejamdebian, magram es ganmazogadebeli gansja<br />

ar aris WeSmariti `kanoni~, vinaidan literaturaSi Cven maradiuli<br />

gamonaklisis sferoSi vimyofebiT. ufro metic, literaturis<br />

Teoriis safuZveli araviTar SemTxvevaSi ar aris<br />

mizezobriobis principi. sxva mxriv, nebismier `Teorias~, centris<br />

msgavsad, yovelTvis aqvs principi, romlisakenac miiswrafvis<br />

an romelsac SeiZleba miebas hipoTezebisa da aRniSnuli<br />

faqtebis erToblioba. maSasadame, mas SeuZlia erTmaneTs<br />

daakavSiros (rogorc es swored literaturis Teoriis<br />

SemTxvevaSi xdeba) hipoTezis qmediToba da monacemTa SerCevi-<br />

Toba. es aris Teoria, romelic Tavis mTlianobaSi awesrigebs<br />

induqciisa da deduqciis procesebs da axdens maT<br />

modelirebas.<br />

saerTod, saubaria induqcia-deduqciis gansakuTrebul<br />

aspeqtze, romelsac aqvs didi SesaZlebloba, Riaobisa, rektifikaciisa<br />

da retroaqciisa, Cven vadgildebiT a-dan c-ze, b-dan<br />

c-ze da c-dan d-ze, Cveni codnis zrdis Sesabamisad (induqciuri<br />

momenti), radgan vaskvniT, rom e, f, g, h identurni da<br />

msgavsni arian a, b, c, d-si (deduqciuri momenti). da amis sapirispirod,<br />

Tu mocemuloba e‐s ewinaaRmdegeba, a, b, c, d-s seriis<br />

rigi mTlianad icvleba, raTa mas adgili gauTavisuflos. Sedegad,<br />

yoveli literaturuli Teoria sapirispiros damtkicebamde<br />

ganagrZobs moqmedebas, aranairi induqciis SenarCuneba<br />

ar xdeba naZaladevad da misgan arc raimes sabolood daskvnaa<br />

SesaZlebeli. swored misTvis damaxasiaTebeli aRdgeni-<br />

Ti monacemebis, adaptaciisa da absorbaciis moqnilobis wyalobiT,<br />

induqciuri ganzogadeba yovelTvis retroaqtiuri da<br />

retroperspeqtulia. yoveli SemTxvevisas Cven ganvazogadebT<br />

SebrunebiT _ viwyebT ukanaskneli da ukve miRweuli umaRlesi<br />

wertilidan, magaliTad, SeviswavliT Tanamedrove<br />

iugoslaviur xalxur epikur poezias (peri, lordi) im rwmeniT,<br />

rom misi saSualebiT homerosiseuli antikuri `kreaciis~<br />

meqanizms CavwvdebiT. da vinaidan ukanaskneli `momenti~ am<br />

gzisa (sadac gadaxlarTulia prekoncepti, sabaziso hipoTeza<br />

da materialuri monacemebi) yovelTvis markirebulia istoriiT,<br />

ganmazogadebeli induqciis istorizmTan Serigeba ara<br />

marto SesaZlebelia, aramed, ufro metic, gardauvli da<br />

aucilebeli.<br />

161


meore mxriv, crurwmenebiT, e.i. Teoriuli hipoTezebiT<br />

SeiaraRebuli induqcia, imTaviTve winaswargansazRvrulia; is<br />

gamomdinareobs garkveuli `apriorizmidan~, yovelTvis orientirebulia<br />

prekonceptze, winaswar `icis~, Tu ra aris literatura<br />

da komparativizmi da sad surs literaturas yofna.<br />

imis gamo, rom mdgomareoba winaswar ganWvretilia da sxva<br />

hipoTezas eyrdnoba, mas statusi ar ecvleba. rogorc ki bazisuri<br />

hipoTeza Cerdeba, induqcia-deduqciis meqanizmi mihyveba<br />

Tavis wmindad logikur gzas, 176 maklasificirebels, ganmazogadebelsa<br />

da damajamebels. roca is cdilobda, erTdroulad<br />

Caeyara safuZveli empiriuli da WvretiTi, gamWirvale<br />

da gamoyenebiTi poetikisaTvis, fr. Slegels ukve hqonda erTgvari<br />

induqciur-deduqciuri poetikis intuicia: `xelovnebis<br />

dargSi deduqcias win unda uZRvodes istoriuli an empiriuli<br />

monacemi, rac klasifikaciis princips afuZnebs logika-<br />

Si, poeziasa da eTikaSi~. 177 istoriuli monacemebis `poetikuri~<br />

klasifikaciis kriteriumi aris bazisuri hipoTeza. `swored<br />

generalur da kritikul xedvas, swored universalur<br />

induqcias~ iTvaliswinebda renanis meTodic. 178 eqsperimentulma<br />

mecnierebam da Tanamedrove logikam aseve ician, rom `winaswarganWvretili<br />

idea an hipoTeza yovelgvari eqsperimentuli<br />

gansjis aucilebeli aTvlis wertilia~ da rom induqciis<br />

principi ar aris gamocdilebiT Tavsmoxveuli, mas SeuZlia<br />

amgvarad gascdes wriul moZraobas da damoukidebel logikas<br />

emorCileba. 179 isinic ki, romlebic ukuagdeben miTis<br />

mdgomareobamde dayvanil induqcias, Tanxmdebian, rom hipoTeza<br />

SeiZleboda empiriul cdebs damorCileboda (kontrolis<br />

deduqciuri meTodi), `mxolod ganviTarebis Semdeg~. 180 ase<br />

rom, xels araferi gviSlis ganvaviTaroT Cveni hipoTezebi,<br />

oRondac SevZloT maTi Semowmeba. aseve, mxedvelobaSi unda<br />

gvqondes is faqti (rasac am Tavis bolos davubrundebiT),<br />

rom `Semowmebas~ literaturis Teoriis sferoSi aqvs sruliad<br />

sxva statusi, vidre `Semowmebas~, romelic eqsperimentul<br />

mecnierebebSi moqmedebs.<br />

amgvarad, Cveni fundamenturi hipoTeza mSvenivrad aris<br />

cnobili: arsebobs universaluri literatura, romelic ukanasknel<br />

analizSi literaturasTanaa gaigivebuli. am centraluri<br />

hipoTezis wyalobiT, induqcia-deduqciis meTods iyeneben<br />

literaturuli monacemebis mTlianobisTvis, risi aRqmac<br />

mas Tavisi specifikuri `logikis~ Tanaxmad SeuZlia. maSasadame,<br />

universaluri literaturis koncepti araferia, Tu ara<br />

induqciuri ganzogadeba, dawyebuli garkveuli ucvlelobebidan,<br />

romlebic induqciis saSualebiT TavisTavad dgindebian.<br />

162


Zveli WeSmariteba, an TiTqmis Zveli WeSmariteba, gacxadebuli<br />

komparativistuli meTodologiis erT-erT pirvel statiaSi:<br />

`...induqciis saSualebiT aRwevs Weltiliteratur-is xasiaTs~. 181<br />

amas garda, TavisTavad cxadi xdeba meTodis saWiroeba da<br />

Cven viwyebT `jer mxolod erTi literaturis Seswavlas, mere<br />

_ sxva literaturebisa; SemdegisTvis ki orientirs viRebT<br />

yvela literaturis erTobliobisa da, aqedan gamomdinare,<br />

literaturisaken. rogorc yvela iduqciuri gansazRvreba da<br />

hipoTeza, isini farTovdebian da niuansebs iZenen am gzaze,<br />

dawyebuli TavianTi hipoTezis konceptidan~. 182 Tu SevZeliT<br />

am safuZvelze SegvemuSavebina `primitiuli poeziis~ Teoria,<br />

erTdroulad induqciuri (cnobilidan ucnobisaken) da deduqciuri<br />

(aseve yvelaze Zveli literaturis tipebisTvis vargisi)<br />

ise, rom aravis miuTiTebia Secdomasa da meTodologiur<br />

eresze, ratomac ar unda gvecada igive meTodiT mivsuliyaviT<br />

`universaluri poeziis Teoriamde~? saWiroa mxolod<br />

gavcdeT evropocentrizms, miviCnioT, rom arsebobs sxva literaturebic,<br />

romlebic aseve sainteresoa Teoriuli TvalsazrisiT,<br />

gavafarTovoT induqcia eqstraevropul sferoSi<br />

da eqstrapolacia movaxdinoT ori mimarTulebiT: dasavleTidan<br />

aRmosavleTisaken da piriqiT. movixmoT erTaderTi magaliTi<br />

am ormagi transferisa. Cven SegviZlia CineTis tradiciul<br />

kritikaSi induqciurad aRmovaCinoT literaturis Teoriis<br />

eqvsi tipi, romlebic gansazRvrulni arian evropuli terminebisa<br />

da sqemebis daxmarebiT (metafizikuri, deterministuli,<br />

eqspresiuli, teqnikuri, esTetikuri da pragmatuli). 184<br />

kerZod, sadamde SeuZlia migviyvanos induqciam msgavs<br />

sferoebSi? zustad universaluri msgavsebis limitamde, anu<br />

universaluri literaturis ideamde da mis gansazRvrebamde.<br />

ganzogadeba gardauvalia, vinaidan misi sawyisi, mTavari koncepti<br />

literaturisa, amave dros efuZneba Tavis sasrul<br />

zRvars, rac dasabams aZlevs komparativistuli inerpretaciis<br />

process mTlianobaSi. induqcia varaudobs zogads kerZoSi<br />

da maT urTierTmimarTebas, rac saSualebas gvaZlevs vifiqroT<br />

literaturis universalurobaze _ dawyebuli nebismieri<br />

momentidan da ara is, rom mTlianad `movicvaT~ universaluroba.<br />

am azriT, sakmarisia yvelaferSi konkretuli moviZioT<br />

da `ganzogadebis elementebi TavisTavad cxadi gaxdeba~<br />

(goeTe) 185 . maSasadame, induqcia aris marad progresuli, Ria,<br />

srulyofis unaris mqone. mxolod mas SeuZlia gamudmebiT<br />

gafarTovdes, aRmoaCinos da winaswarWvretis suliskveTebiT<br />

daibrunos Tavisi winamorbedni.<br />

163


intuicia gajerebulia `induqciuri poetikiT~, rac komparativistis<br />

gzis mizans warmoadgens da gvxvdeba am disciplinis<br />

pirvel TeoretikosebTan, vfiqrob, a. n. veselovkidan<br />

dawyebuli. Tavis mxriv, j. seintsberi surs Caanacvlos `deduqciurad<br />

navaraudebi kanonebi, romlebic `literaturebs~<br />

`literaturuli induqciis~ inversiuli moZraobiT marTaven.<br />

187 poetika, romelsac es safuZveli aqvs, mowodebulia<br />

imisken, rom `gadaamowmos da moaxdinos literaturis saerTo<br />

bunebis sistematizacia~. `es maxasiaTeblebi SeTvisebulia<br />

`arsTan~ da `literaturis fenomenis kanonebTan~. m. karieri<br />

(Die Poesie, 1984) ukve praqtikaSi iyenebs am meTods 188 . msgavsi<br />

Wvretebi Cans yvelgan, sadac erTveba istoriuli Ziebebi, ris<br />

Sedegadac: `apriorulad ar ganvsazRvravdiT Tvisebebs, magram<br />

gavxdebodiT istoridan Janrebis aorTqlebis mowme~. 189<br />

igive problema wamoiWreba literaturis istorikosebis, istoruli<br />

orientaciis mqone yvela komparativistis winaSe.<br />

yovelive es ufro metad aqtualuria maTTan, romlebic<br />

am midgomis funqcionalur Rirebulebas acnobiereben. Tu<br />

isini ipovnian `msgavsebebs~, axsna martivi iqneba: erTdrouli<br />

kritikuli dakvirveba uciloblad moqmedebs `induqciis~ me-<br />

TodiT. 190 meTodi, interpretaciul-hermenevtikuli 191 perspeqtivis<br />

CaTvliT, ufro da ufro miRebuli xdeba da induqciuri<br />

sinTezebi, romlebic dResac arseboben, citirebis uflebis<br />

mopovebiT amTavreben. 192 imgvari winadadeba, romelic qvemoT<br />

aris warmodgenili, SeiZleba miviCnioT, rogorc saki-<br />

Txis Tanamedrove mdgomareobis warmosaCeni magaliTi: `saWiroa<br />

iTqvas, rom mas Semdeg, rac literaturuli kvlevebi er-<br />

Ti saukunis ganmavlobaSi nacionalizmiT iyo dasneulebuli,<br />

bolos da bolos miagnes internacionalur Tvalsazriss,<br />

romelTan mimarTebaSi yvelaferi sxva meoreuli da misgan<br />

gamomdinarea~ (amis gamoyofa Cven miviCnieT saWirod; a. m.). 193<br />

am mcdelobidan yvelaze amaRlebuli da yvelaze mravlismetyveli<br />

aris induqciuri literaturis esTetikuri SesaZleblobis<br />

damowmeba. es idea aRadgines rene uelekma (romelic<br />

amtkicebs literaturis esTetikas von unten da mihyveba<br />

`induqciuri kritikiT~ gaxsnil gzas) 194 da etiamblma, romlis<br />

gegmasac warmoadgens `induqciuri Tu deduqciuri ritorikis~<br />

SeZlebisdagvarad progresuli istoriuli swavleba~<br />

da aseve SeZlebisdagvarad mowinave `SedarebiTi poetika~, romelsac<br />

zedmiwevniTi kvleva-ZiebiT, `SedarebiTi literaturis<br />

mravali naSromiT~ CavrTavT am mcdelobaSi. 195 pozitivistur<br />

mtkicebulebebSi warmoqmnili sicariele TvalSisacemia,<br />

vinaidan, am jerze, ukanaskneli komparativistuli talRebis<br />

164


momxreebs Soris Cven ufro da ufro mivdivarT im ideamde,<br />

rom arsebobs `teqstebis yuradRebiT wakiTxvis induqciur<br />

wesebsa da zogad kodebs Soris wonasworoba~ 196 , gansakuTrebiT<br />

ki `mivdivarT axal paradigmaSi gavrcobili literaturuli<br />

velis induqciur Seswavlasa da individualuri struqturaluri<br />

elementebis unifikaciamde, romelic maRali doniT~<br />

197 gamoirCeva. am procesis gamarTleba da mis SedegebSi<br />

daeWveba _ SeuZlebelia. sxvaTa Soris, is gamoZaxils hpovebs<br />

mudmivad gamoyenebul meTodSi, romelsac mivmarTavT epistemologiaSi,<br />

anTropologiaSi, esTetikaSi, lingvistikaSi, hermenevtikasa<br />

da a.S.<br />

3. analizi _ sinTezi<br />

rac Seexeba analizsa da sinTezs, am wyvilis problemebi<br />

komparativistebis diskusiis sagani Zalian xSirad xdeba;<br />

es ukanaskneli meTodi ganxilulia, rogorc SedarebiTi literaturis<br />

mTavari da saboloo amocana. misi saboloo mizania<br />

_ migviyvanos sinqronul sinTezamde, romelic Tavidan<br />

istoriuli iqneba, Semdeg Teoriuli, dawyebuli `yvela~ literaturis<br />

identificirebuli da meTodologiurad dapirispirebuli<br />

niSnebidan. sinTezur midgomas istoriis garkveul<br />

monakveTSi uciloblad mivyavarT sinqronuli danawevrebisaken,<br />

qronologiis darRvevamde, kavSirebamde, romlebic Slian<br />

mocemuli Janris istoriuli faqtebis jaWvebs, esenia: gadamcemi-mimRebi,<br />

mizezi-Sedegi, winamavali-momdevno da a.S. rogorc<br />

ki vaRiarebT Tanxvedrebis, homologiebisa Tu struqturuli<br />

paralelizmebis realobas, moqmedeba ukve cxadia: invariantebis<br />

jgufebi am Tanxvedrebs, am mimarTebebs, garkveuli<br />

sinTezuri sqemebis mixedviT ganacalkeveben. es aris ara mxolod<br />

taqsonomiuri SesaZlebloba, aramed erTaderTi efeqturi<br />

da warmatebuli meTodic ki invariantebis galagebisa da<br />

organizaciisaTvis, erTaderTi saSualeba, raTa isini erTiani<br />

eqskluziuri principis mixedviT moawesrigos. es moqmedeba<br />

SesaZleblad gvesaxeba mxolod istoriuli monacemebis simultanuri<br />

wakiTxviT, romlebic TavianTi gansakuTrebuli<br />

konteqstidan izolirebulni arian da Semdeg integrirebulni<br />

aRmoCndebian wakiTxvis gansakuTrebulad zogad kategoriaSi.<br />

Cveni miznisTvis saWiro ar aris davyovndeT analiz/sin-<br />

Tezis mimarTebebze, rac saerTo epistemologiuri sivrcidan<br />

momdinareobs 198 da romelTa urTierTdamokidebuleba ase cxadia.<br />

gamoviyenebT breies sityvebs (rac, Tavis mxriv, kantis si-<br />

165


tyvebis perifrazia) da vityviT mxolod, rom `sinTezis gare-<br />

Se analizi brmaa da analizis gareSe sinTezi _ carieli~, da<br />

rom analizi xelmisawvdomi da mniSvnelobis mqone mxolod<br />

sinTezis perspeqtivaSia. is yovelTvis unda rCebodes sinTezze<br />

kocentrirebuli, es aris misi saboloo mizani da arsebobis<br />

azri. analizi anawevrebs faqtebs, romelsac sinTezi<br />

Tavis finalur konstruqciaSi iyenebs da romelTa konturi<br />

latantur mdgomareobaSi Tavidanvea mocemuli. sinTezi (iqneba<br />

is frTxili Tu gabeduli, kritikuli Tu wmindad hipoTezuri,<br />

TavSekavebuli Tu warmosaxviTi) yvela garemoebaSi<br />

warmoadgens makroskopul xedvas, romelic mowodebulia<br />

orientacia gauwios Camoyalibebisa da Sesworebis analizis<br />

mikroskopul pulverizacias. Tu axali sinTezi yovelTvis<br />

SesaZlebelia, igive iTqmis ¿literaturis Tanamedrove meTodologiebzec<br />

199 da Cvens meTods aqvs ufleba, warmoCndes,<br />

rogorc axali komparativistuli sinTezi.<br />

rogor ganlagdeba tradiciuli komparativizmi am saWiro<br />

sinTezis pirispir? is TiTqmis yovelTvis daiyvaneba istoriuli<br />

wesrigis gamosavlamde, rac kargad gasagebia (Tu<br />

mxedvelobaSi miviRebT disciplinis pozitivistur memkvidreobas).<br />

am gamosavals warmoadgens wamowyebis evrocentrizmi,<br />

rasac Znelad Tu aviridebT Tavidan, magram teqstes, beTzis<br />

da brunetieridan dawyebuli, limitirebulis miRmac ki, `sin-<br />

Tezuri TvalsazrisiT~, 200 igi ukve progresulia. imisaTvis,<br />

rom pol van tiegemis cdebi paraleluri literaturuli istoriebis<br />

Tanwyobas gascdenoda, isini erTi mimarTulebiT midian.<br />

201 es Teza amasobaSi iZenda axal mimdevrebs 202 da drodadro<br />

SedarebiTi literaturis internacionaluri asociaciis<br />

`doqtrinis~ WeSmariti nawili xdeboda. 203<br />

sinTezis sferoSi, magaliTad, XIX saukunis Poznet-Letourneur-is<br />

periodis evolucionizmi riskiani, ufro metic, gambedavic<br />

ki iyo, vidre Semdgomi drois analitikuri, fragmentuli,<br />

wyvetili, ukiduresad windaxedul da ukiduresad<br />

frTxil minorSi Cawerili pozitivizmi. ai, amitom aris yovelTvis<br />

kargi sinTezis dacva, maSinac ki, roca istoriuli<br />

teleologia kvlav msgavsi demarSebiT dominirebs.<br />

im momentidan, rogorc ki universaluri literaturis<br />

perspeqtivaSi gadavinacvlebT, sinTezi xdeba meTodologiuri<br />

`ideali~ da `SedarebiTi literaturis yvela gamokvleva, mikerZoebulic<br />

ki, universalur sinTezur aspeqtSi xorcieldeba.<br />

204 anglo-saqsuri (romelTa Soris zogierTi sakmaod gavleniania),<br />

germanuli Tu italiuri damowmebebi am orientacias<br />

adastureben: `Cven gvWirdeba sinTezebi, romelTa gareSec<br />

166


literaturis Seswavla, usasrulo fragmentarizmisa da izolirebis<br />

gamo, dasaRupadaa ganwiruli~. mokled, aucileblad<br />

gvesaWiroeba `induqciuri sinTezebi~. roca literatura cdilobda<br />

`analitikur filologias~ dapirispireboda, germanuli<br />

Geistesgeschichte sinTezis upiratesobas da primats<br />

moiTxovda 209 .<br />

am orientacias Tavs verc aRmosavluri komparativizmi<br />

aRwevs. rogorc SeiZleboda gvevarauda, TvalTaxedva _ romlis<br />

avtoriteti da upiratesoba sakamaTo ar aris 210 _ upirveles<br />

yovlisa, istoriulia. evropuli Tu universaluri literaturis<br />

istoria realizebadia regionaluri sinTezebiTa da<br />

mimdinareobebiT. Tanwyoba gverdzea gadaweuli, magram sinTezis<br />

statusi, simarTle rom vTqvaT, jer kidev Sors aris<br />

gansazRvrisagan. unda iyos Tu ara is Semofargluli nacionaluri<br />

literaturiT? am SemTxvevaSi, araferia sakamaTo,<br />

magram zogjer igi raRac ufro mets gvkarnaxobs, metiT STagvagonebs.<br />

iqneba es `horizontaluri~, `vertikaluri~, `globaluri~<br />

da a.S. sinTezebi Tu gansakuTrebiT, `msoflio literaturis<br />

procesebis kanonebi~. 212 arian ki es kanonebi `istoriulni~<br />

an `istoriul-esTetikurni~? refleqsiis am stadiaze<br />

kiTxva zusti pasuxis gareSe rCeba. Cven gverdze vwevT<br />

literaturis istoriis analizsa da literaturis esTetikis<br />

sinTezs Soris arsebul disociacias 213 , magram jer kidev ver<br />

vxedavT efeqturi Serigebis formas.<br />

aseve moulodnelad da axali ZaliT Cndeba sinTezis<br />

problema da es xdeba ufro metad internacionaluri urTierTTanamSromlobis<br />

`teqnikur~ doneze. es aris didi raodenobis<br />

krebulebisa da, gansakuTrebiT, evropuli enebis literaturis<br />

istoriis avtorebisagan aRebuli mimarTuleba, romelTac<br />

komparativistikis saerTaSoriso asociacia mfarvelobs;<br />

es avtorebi wamoWrian yovelTvis Znelad misaRwevi koordinaciis<br />

problemas, romlis gadawyveta sakmaod rTulia.<br />

msoflios yvelaze ukeT informirebul gunds pirvel rigSi<br />

sinTezuri da koordinaciuli suliskveTeba sWirdeba. 214 am<br />

droisTvis ki yvelaferi jer kidev miTisa da dogmis mdgomareobaSi<br />

rCeba da mxolod gunduri muSaobaa SesaZlebeli.<br />

magram es SesaZleblobac, samwuxarod, kvlav samomavlo<br />

sakiTxia!<br />

Tu raRac miRweulia istoriul sibrtyeze, igive ar SegviZlia<br />

vTqvaT literaturis Teoriis dargSi. Tuki sinTezi<br />

aerTianebs zogad komparativistul miRwevebs, SedarebiTi poetika<br />

mxolod da mxolod universalurad ganxiluli, teqstualurad<br />

da sistematurad gadamowmebuli literaturuli<br />

167


fenomenebis yvelaze ufro zogadi niSnebis produqti iqneba.<br />

poezia, rogorc teqsti, ar aris universaluri invariantebis<br />

Sedegad miRebuli, magram poezia, rogorc sulieri naRvawi,<br />

uSvebs invariantebs. etiamblTan, am mimdinareobis yvelaze<br />

reprezentaciul komparativistTan, sinTezisken orientacia<br />

gamomdinareobs ara marto universaluri hipoTezidan, rac<br />

fundamenturia, aramed misi maradiulad polemikuri komparativizmis<br />

ZiriTadi amocanidan, rac fragmentulobas ukavSirdeba.<br />

saWiroa `gamoicados istoriis, kritikisa da literaturuli<br />

esTetikis sinTezi, romelTa damuSavebis Sedegad miRebuli<br />

codnisagan jer kidev Sors varT, radgan saSualebebis<br />

uqonlobiT, aseve gamWriaxobisa da warmosaxvis ararsebobiT,<br />

kvlav Zvel, Selamazebul CveulebebSi trials vagrZelebT~ 216 .<br />

Cven, aseve, gvWirdeba ara mxolod nacionaluri literaturis<br />

istoriis `Tavmoyra~, aramed (da gansakuTrebiT) saerTaSoriso<br />

masStabiT literaturis komparativistuli sinTezic, iseve,<br />

rogorc SedarebiTi poetika. es aris samSriani sinTezi,<br />

romelTagan pirveli ori Sre mesames dokumenturi baziT<br />

uzrunvelyofs.<br />

raki vaRiarebT `literaturul istorias, rogorc SedarebiTi<br />

literaturis mier mopovebuli Sedegebis jams~, 217 ratom<br />

ar unda vaRiaroT igive literaturis esTetikis jami,<br />

romlis Sedegebi aseve SedarebiTi literaturis damsaxurebaa?<br />

zogjer STagonebuli varT imiT, rom `internacionaluri<br />

suli~ `ubralod kosmopoliturma ritorikam da poetikam~ 218<br />

unda Caanacvlos; nebismier SemTxvevaSi, saWiroa vipovoT WeSmaritad<br />

komparativisuli bazisis mqone Teoriuli sinTezis<br />

meTodi da Semdeg moxdes ritorikasa da poetikasTan integrireba.<br />

ara ekleqtizmi, ara snoburi Tu saero kosmopolitizmi,<br />

aramed kargad Camoyalibebuli, koherentuli poetika,<br />

romelsac meTodologiuri TvalsazrisiT, daxmarebas gauwevs<br />

poetikuri monacemebis analizi/sinTezi. Tu SevZlebT invariantis<br />

saSualebiT ganvmartoT germanuli termini Ansatz (ganisazRvreba,<br />

rogorc `centraluri fenomeni~) da misi daxmarebiT<br />

mivideT Weltliteratur-is samecniero-filologiur sinTezamde~<br />

219 (iqneb igive Weltliteratur-is `Teoriul~ sinTezamdec ki),<br />

hipoTeza, romelic komparativizmis sawyisebidan TariRdeba<br />

220 , SesaZlebelia didi xnis winaT napovni gamosavali iyos.<br />

es problema, rac `literaturaTmcodneobaSi~ srulad warmoCndeba,<br />

jer kidev ar aris mogvarebuli da drodadro<br />

kvlav iCens xolme Tavs 221 . aesthetica perennis, romelic orTodoqsul<br />

wyaroebs 222 efuZneba, SeiZleba igive sinTezur perspeqtivaSi<br />

ganixilebodes.<br />

168


dRes rom `komparativizmebis~ namdvili daqsaqsva mimdinareobs,<br />

dasturdeba dabrkolebebiT, rasac sinTezi Tavis<br />

gzaze awydeba. sinTezi aris empirizmis frangmentulobis, antiTeoriis<br />

obieqti. Zveli skolis mosazrebaTa zedapiruli<br />

analizic ki sakmarisia, rom isini aseTi epiTetebiT movixsenioT:<br />

`layboba~, `xelis ceceba~, `gamartiveba~ da a.S. 223 aqedan<br />

savalalo meTodologiuri daskvna gamomdinareobs: analizis<br />

aTwleuli, sinTezis mxolod erTi saaTisTvis (ra<br />

Tqma unda, aq gvaxsendeba fiustel kulanJis sityvebi: `sinTezis<br />

erTi dRisTvis saWiroa analizis wlebi~). erTi sityviT,<br />

sinTezebi `naadrevad mwifdebian~ an mokle `periodiT SemoisazRvrebian~<br />

224 . rac Seexeba zogad sinTezebs, `Tu literaturas<br />

SeuZlia isini moamzados, SedarebiT literaturas ma-<br />

Ti dalodeba ar ZaluZs.~ saWiroa amaze ufro xSirad<br />

`vTqvaT uari~. 225 ironiis daxmarebiT (e. troelSis `buchbindersynthese~)<br />

226 Cven isev vigebT, rom sinTezebi Slian sxvaobebs,<br />

rom isini gamomdinareoben miRebuli gadawyvetilebebidan,<br />

rom srulyofili sinTezi da am Janris sxva xrikebi, romlebic<br />

yvela sinTezur mcdelobas ewinaaRmdegebian _ iluziuria.<br />

Tumca aris SemTxvevebi, roca is `droulia~. 227 eWvgare-<br />

Sea, rom sinTezis am winaaRmdegobas ufro damajerebeli axsna<br />

unda moeZebnos universitetebis struqturebSi, 228 pozitivisturi<br />

tradiciis erTguli damcvelebis mier. Tu sinTezi<br />

ar `iswavleba~, misi arsi da meTodi marTlac rom CanasaxSive<br />

kvdeba.<br />

4. mTeli _ nawili<br />

invariant/literaturis, anu literaturuli fragmenti/<br />

literaturuli erTobis urTierToba, aris nawili/mTelis<br />

hermenevtikuli urTierTobis analogia, cnebebi da arsebi,<br />

romlebic naTels hfenen erTmaneTs da romlebic, mTlianobaSi,<br />

komparativistul meTods mimarTaven. nacionaluri da<br />

universaluri literaturebis urTierToba, upiratesad ki<br />

literaturuli `erToblioba~, iseve, rogorc warsul/awmyos<br />

mimarTeba, CarTulia aziisa da evropis simultanur wakiTxva-<br />

Si, raTa ori `erTianoba~ vaRiaroT da yvelaferi am farglebSi<br />

ganvixiloT. saWiroa aqve davamatoT, rom `erTianobis~<br />

es erTaderTi idea sakmarisia yoveli Teoriis gasamar-<br />

Tleblad, Tavad literaturulisac ki. am `erTianobis~ koncepts<br />

aqvs sammagi funqcia: raodenobiTi, xarisxobrivi, aqtiuri<br />

da is qmedebis mTel programas gansazRvravs. ukanasknel<br />

analizSi misi safuZveli ontologiuria: es aris azrovnebis<br />

169


mTlianobis postulati, romelic Tavis TavSi atarebs `er-<br />

Tobliobis~ ideas, rogorc arqetipis saxes.<br />

mTeli/nawilis urTierTobis meqanizmi _ WeSmariti `gadaadgilebis<br />

rituali~ _ gvexmareba gavigoT arsebiTi komparativistuli<br />

svlebis seria, rac yovelTvis sakamaToa. pirveli<br />

Tavad praqtikas Seexeba: teqstebsa da hipoTezebs Soris<br />

mimosvlebs da nawilebsa da mTels Soris gamudmebuli mimar-<br />

Tebebis dadgenis Sedegad SemuSavebul gansazRvrebebs. nawilebi<br />

mTelis arssa da saxes gamokveTen, xolo mTeli nawilebs<br />

induqciisa da retroaqciis gziT aerTianebs. amgvari<br />

moqmedeba mxolod istoriuli ZiebebiT ar Semoifargleba: 230<br />

is exeba yvela humanitarul mecnierebas, komparativistuli<br />

midgomis CaTvliT. igive xdeba, roca ganvsazRvravT, magali-<br />

Tad, XVIII saukunes `mTlianobaSi~, Tavisi `ganmanaTleblebiT~,<br />

sadac rokoko warmodgenilia, rogorc ganmanaTleblobis<br />

`stili~. Teoriuli ganzogadebac igive dinebas mihyveba;<br />

aTvlis wertilad viRebT kerZo magaliTs da Semdeg vaniWebT<br />

mas zogad mniSvnelobas. e. auerbaxi dasavleTis literatura-<br />

Si realobis asaxvamde swored amgvari qmedebiT mivida: is<br />

gamodioda `mcire raodenobis Temebidan~, romlebic `aucileblad<br />

unda yofiliyo napovni nebismier realistur teqstSi~. 231<br />

igive wyoba aqvs teqstebSi arsebul invariant/totalobis<br />

mimarTebas: `mTlianobaSi~ CarTuli `nawili~ ganxilulia<br />

xan rogorc damoukidebeli mTlianoba (rogorc teqstebis<br />

ariTmetika), xan universaluroba (globaluri simboluri<br />

mdgomareoba). yoveli integracia da koordinacia am kanons<br />

emorCileba: induqciiT `nawili~ iTvaliswinebs `mTels~, deduqciiT<br />

_ yvelaferi emorCileba wess, sakuTar centralur<br />

princips, nawilebs, saidanac modis fragmentebis hermenevtikuli<br />

mniSvnelovneba da ufro advilad ukavSirdebian danar-<br />

Cenebsa da mTlianobas. 232 es umTavresi problemaa yoveli istoriuli<br />

da kritikuli sinTezisTvis. Tu komparativizmi ufro<br />

xSirad iyo orientirebuli fragmentulisa da danawevrebulis<br />

analizze, zogierTi gamorCeuli winamorbedis meSveobiT,<br />

is zogjer mainc qmnida erTianobis gancdas. am TvalsazrisiT,<br />

mniSvnelovania herderis saxeli: `jer unda Seqmna<br />

zogadi istoria, rom SemdegSi detalebi gansajo~; fr. Slegeli<br />

ki ukve saubrobda `mTlianobis Sefasebaze~ (Übersicht des<br />

Ganzen), rogorc nawilebis urTierTgagebis unaris savaldebulo<br />

pirobaze. 233 Tanamedrove hermenevtikac igive princips moiTxovs.<br />

234 SedarebiTi poetikis sferoSi is unda ganimartos<br />

literaturis wakiTxvis terminebiT, romelic literaturis<br />

globalur konteqstSia Seqmnili, rogorc `erTiani wesrigi~,<br />

170


an _ norTrop frais sityvebiT rom vTqvaT: `literaturuli<br />

nawarmoebebis interpretacia aucileblad unda moxdes yoveli<br />

cnobili literaturis Suqze.~ 235 es aris universaluri<br />

kriteriumi, rac Sinaarssa da azrs aniWebs calkeul literaturul<br />

fragmentebs.<br />

maSasadame, sulac ar aris gasakviri, Tuki erToblioba<br />

komparativistis arsebiTi mocemuloba gaxdeba, im principis<br />

Tanaxmad, rom `yvelaferi dgas~ (formula, romelic a.o.lavjois<br />

The Great Chain of Being-s gvagonebs). `literaturebis istoriaSi<br />

komparativisti arasodes gulisxmobda mxolod erT<br />

literaturas, mxedvelobaSi maqvs gageba, romlis Camoyalibebasac<br />

didad Seuwyves xeli gamoCenilma mkvlevarebma (etiambli).<br />

236 fragmenti an romelime nacionaluri literatura,<br />

romelic gansakuTrebulobis gamoxatvas eswrfavis, TavisTavad<br />

totalizaciis produqtia, yovel SemTxvevaSi, nawarmoebis<br />

erToblioba erTian homogenur xedvas gvTavazobs, rac<br />

konotaciur wreebad airekleba `yvela~ literaturis erTianobaSi.<br />

problema gardauvlad Cndeba yovel jerze, roca<br />

`universaluri~ literaturis hipoTeza `nacionaluri~ fragmentiskenaa<br />

mimarTuli da piriqiT. maSasadame, saWiroa ganvixiloT<br />

literaturebi, rogorc gansakuTrebuli realobebi,<br />

an rogorc nawilebi, romlebic ekuTvnian did erTobebs, rasac<br />

`evropuli~ (da/an `msoflio~?) ewodeba. 238<br />

sinamdvileSi es xedvebi ufro Zvelia. ar unda daviviwyoT,<br />

rom fr. Slegeli uSvebda poeziis `nacionalur nawilebs~,<br />

rac nawili/mTelis urTierTobasTan mimarTebaSi aRiqmeboda,<br />

rogorc `globaluri fenomeni~. maSin, rodesac goeTe<br />

nacionalur literaturas mxolod `yvela am pirobiTobebis<br />

kompleqsSi~ 239 warmoidgenda (Zustandes). sami Tanmimdevruli<br />

rkalis mier warmoqmnili universaluri literaturis koncepti<br />

(nacionaluri, evropuli _ evrocentrizmis hipoTezaSi<br />

_ da universaluri), msgavsebebsa da gansxvavebebs yvela doneze<br />

hfens Suqs. literaturis zeerovnuloba (Teoriuli) aris<br />

mxolod TiToeuli nacionaluri literaturis specifikuri<br />

sxvaobebis Janri (logikuri).<br />

rogorc ki wvrilman detalebze gadavdivarT, didi erTobebi<br />

iSleba, magram ukiduresi specializacia, mainc Secdomad<br />

rCeba, vinaidan is maSin malavs tyis xeds, roca xeebis daTvlas<br />

mivyofT xels. Tu ganmazogadebel wamowyebas praqtika-<br />

Si ar viyenebT, es niSnavs, rom `specializaciis~ refleqsi<br />

kidev erTxel anelebs gamTlianebis process. roca Cven mTeli<br />

cxovreba SeviswavliT erT avtors da erT epoqas (da kidev<br />

erTxel!), rogor mivalT raime gafarToebis perspeqtivamde?<br />

171


5. tipologia<br />

invariantebis kvleva da gansazRvreba iseve gansazRvravs<br />

`stereotipis~ fenomens, rogorc literaturis komparativistuli<br />

Teoriis Seqmna ganapirobebs tipologiur midgomas. am<br />

konteqstSi mokled ganvixiloT tipi, rogorc specifikuri<br />

Taviseburebebis sinTezi, romelic saerToa literaturuli<br />

nawarmoebebis kategoriisaTvis; is sinTezi, romelsac sagnebis<br />

dakvirvebas damorCilebul saxesxvaobaSi ganlagebis,<br />

klasifikaciisa da ganzogadebis principi Semoaqvs. cneba `tipi~<br />

SegviZlia gavafarTovoT literaturis yvela aspeqtSi,<br />

romlis zrdadi da ganviTarebadi sfero, praqtikulad, Seuz-<br />

Rudavia da yovelTvis Riaa ganzogadebis ufro da ufro ma-<br />

Rali safexurebisaTvis.<br />

tipologiuri midgoma gulisxmobs yvela ganmazogadebel<br />

mimarTulebas, universaluris yovel konkretul proeqcias.<br />

amave dros, tipi uzrunvelyofs, rom istoriul da me-<br />

Todologiur sferoebs Soris areuloba ar moxdes. is amar-<br />

Tlebs da ganamtkicebs or komparativizms, romlebic yovel-<br />

Tvis upiratesni arian da yovelTvis brZolaSi CarTulni (am<br />

eses CaTvliT). es aris: erTi mxriv, istoriul-komparativistuli<br />

tipologia; da, meore mxriv, sinqronul-sinTezuri; 241<br />

tipologia aucileblad cdeba istorias: aseve yoveli tipologiuri<br />

orientaciis komparativizmi ixsneba universalur<br />

sqemaSi (stilistika, tipebi, Temebi, saxeebi, xerxebi da a.S.);<br />

amave dros, is agvarebs erT romelime nawarmoebze, erT periodsa<br />

Tu erT gansazRvrul literaturaze mikerebuli terminologiuri<br />

etiketis sakiTxs. tipologiidan gamomdinareobs<br />

agreTve yvela saxis SeTanxmebebi da izomorfizmebi.<br />

Cven SegviZlia es meTodologia SevajeroT mTel tradiciaSi,<br />

romelTagan veberiseuli idealtipus gamorCeul adgils<br />

ikavebs. saubaria (es viciT) `asimptotur sakiTxze~ (=`ideals~),<br />

rac sakmaod farTo interpretaciis sqemas gvTavazobs<br />

imisaTvis, rom gansaxilveli fenomeni aRweros. idealtypus aer-<br />

Tianebs didi raodenobis izolirebul SeniSvnebs. is calmxrivad<br />

amaxvilebs yuradRebas erT Tu mraval TvalTaxedvaze,<br />

romlis Sedegad, yvela moZiebuli individualuri SeniSvna<br />

erT konceptSi, erTi homogenuri azrovnebis farglebSi<br />

wesrigdeba. `empiriuli TvalsazrisiT Cven versad vipoviT<br />

msgavs suraTs sakuTar konceptualur siwmindeSi~. es aris<br />

rCeuli evristikuli, `utopiuri~ konstruqcia, ganyenebuli,<br />

hipoTezuri, `gadaWarbebuli~, arsebiTi elementebiT Camoyalibebuli,<br />

romlis Sesabamisi empiriuli realoba problemuri<br />

172


Ceba. is gamodis calkeuli SemTxvevebidan, Tumca mas ver<br />

aRmovaCenT calkeul SemTxvevebSi. idealur `tips~ aqvs empiruli<br />

konceptis, konceptualuri fiqciis Rirebuleba da realobazea<br />

dafuZnebuli. mokled, idealuri tipis rolia<br />

kvlevis orientacia da Camoayalibeba. 242 es aris raRac `universalurad<br />

abstraqtul/konkretuli~, rasac SeuZlia gaaer-<br />

Tianos literaturis dausrulebeli variaciebi da erTmane-<br />

Tisagan gamoyos arsebiTi niSnebi, Tundac sqemis ama Tu im<br />

adgilze konkretuli individualuri fenomenebi arsebobdes.<br />

243 aseve sagulisxmoa, rom `idealuri tipis~ cnebas iyeneben<br />

literaturis TeoriaSic 244 , maT Soris Tanamedrove komparativistebic.<br />

245 SedarebiTi poetikis did operatiul konceptebs<br />

aqvT erTi da igive funqcia: literatura zepiri/werilobiTi,<br />

sasuliero/saero, klasikuri/modernistuli da a.S.<br />

yovel jerze saubaria sinTezebze, romlebic ver aRnusxavdnen<br />

dokumentebs (sinTezebs SeuZliaT Sevsebis gziT Caanacvlon<br />

individualuri fenomenebi da literaturis konceptis<br />

idealuri gza gamoimuSavon), `idealuri tipi~ ki Tavis saqmes<br />

akeTebs.<br />

maSasadame, amgvarad Cafiqrebuli komparativizmi da, zogadad,<br />

`literaturis mecniereba~, gardaiqmnebian `tipologiur<br />

mecnierebebad~ (v. tatarkeviCis mixedviT, romelic am sakiTxSi<br />

v. dilTais misdevs), romlebic erTsa da imave dros<br />

`istoriuli~ da `sistemuria~. 246 literaturul induqcias ar<br />

SeuZlia hqondes kanoni, rogorc mizani, misi ganzogadeba<br />

orientirebulia mxolod tipis mudmivobaze. Zlieri pozitivisturi<br />

warmomavlobis mqone tradiciul tipologiasa (romelsac<br />

sent-biovis 247 Tanaxmad, `azrTa klasifikacia~ Tavis<br />

xarks uxdida) da idealtypus-s Soris interferenciis gaanalizeba<br />

gadaaWarbebda Cvens pirobas. iseve, rogorc am evristikis<br />

gadamowmeba humanitarul mecnierebebSi, kerZod: anTropologiaSi,<br />

religiaTa SedarebiT istoriaSi, hermenevtikaSi, lingvistikaSi<br />

da a.S., sadac igi xSirad xorcieldeba. aseve ar<br />

gavamaxvilebT yuradRebas (Tumca axlos aris Cvens pirobas-<br />

Tan) tipis konceptis gamoyenebaze istoriul da literaturul<br />

ZiebebSi, sadac mas SeuZlia CarCoSi moaqcios nawarmoebis<br />

pasaJebi, moniSnos universaluri sakiTxebi, gaamartivos<br />

Temebi, tipebi, meTodebi. 248 samagierod, `tipis CarTva~ xSirad<br />

gvxvdeba komparativizmSi, TviT `ideluri tipisac~ ki.<br />

kriteriumebis aTvlis gareSe, romlebic win uZRvian did<br />

poetikur sistemebsa da Janrebis klasifikacias (romelTagan<br />

fundamenturi tipologiis sferoSi ufro STambeWdavia hegelis<br />

klasifikacia: epikuri, lirikuli, dramatuli), SevCer-<br />

173


deT mxolod sabaziso monacemze: literaturuli Teoria Tu<br />

esTetika ar arsebobs tipologiuri CarCos gareSe. yoveli<br />

poetika (Tu yoveli esTetikuri problema) aucileblad bolovdeba<br />

(Tu `simbolizdeba~) garkveuli refleqsiuri, kreaciuli<br />

Tu personifikaciuri literaturuli `tipiT~. 249 magaliTad,<br />

klasikuri tipi. es aris Tanamedrove poetikis ZalisxmeviT<br />

sayovelTaod damtkicebuli faqti, imisaTvis, rom SeZlebisdagvarad<br />

naTlad daazustos da gansazRvros `poeziis<br />

tipuri formebi~, `Janrebi~ da `stilebi~. saidan modis maradiuli<br />

alternativa wmindad istoriul konceptebisa Tu tipologiuri<br />

da stilisturi kategoriebisa? Cven ukve araerTgzis<br />

SevxvdiT am tipis problemas.<br />

istoriulobasa da ganzogadebas Soris konfrontacia _<br />

komparativizmis yvela problemis WeSmariti invarianti _<br />

kvlav axlad aRmocendeba. SegviZlia Tu ara vaRiaroT egzistencia,<br />

davuSvaT antikuri realizmi, barokos an elinuri xanis<br />

manierizmi, vixiloT klasicizmisa Tu romantizmis periodizaciebi<br />

istoriulad aRiarebuli lokalizaciebis miRma?<br />

stendali, romelic ar iyo `komparativisti~ da `poeti~,<br />

sofoklesa da evripides, aseve Seqspirs, mainc `udides romantikosebad~<br />

miiCnevda, radgan is romantizms ganixilavda, rogorc<br />

Cvevebisa da rwmenebis Tanamedrove mdgomareobas, rac<br />

yovel epoqaSi, yvela did avtorTanaa gamoxatuli. 250 amgvari<br />

gaxldaT tipologiis kriteriumi. ase rom, stendalis mixedviT,<br />

romantikuli invarianti iqneboda yoveli epoqis eqspresia<br />

da mis gemovnebasTan sinqronizacia. `iyo Tu ra es ase<br />

`absurduli~? miT ufro, rom zogjer igivegvarad viqceviT<br />

Cvens droSi, rodesac SemoqmedebiTi unarebidan gamomdinare<br />

sxva koordinatebs varCevT: Tuki davarRvevT qronologias,<br />

romantikuli esTetika 1600 wlidan gamoCndeba. 251 msgavsi magaliTebis<br />

damowmeba kidev mravlad SeiZleba.<br />

`tipologiur~ garantad gvevlineba aseve Tanamedrove<br />

poetika. rusuli formalistebis epoqidan ukve saaSkaraoze<br />

gamohqondaT literaturis yofiereba, SezRuduli raodenobis<br />

`realurad mocemuli struqturuli tipebi (an struqturebis<br />

evoluciuri tipebi diaqroniaSi).~ 252 literaturis yvela ganzomileba<br />

(rogorc formaluri, aseve istoriuli) moiTxovs<br />

tipizacias da mas emorCileba. igive problema komparativizmis<br />

mimarTulebiT ganaxlda axlaxans, kerZod, J. a. greimasis<br />

semiotikaSi. am avtoris mixedviT: `tipologiuri komparativizmi<br />

Cvens droSi erTaderT misaReb meTodologiad gvesaxeba,<br />

romelic Tavis Tavze aiRebda interteqstualur Ziebebs.~ 253<br />

Cven mier gansazRvruli komparativizmi ar dadis `interteq-<br />

174


stualur kvlevebamde~, rac axali sityvaa Zveli praqtikis-<br />

Tvis. magram mainc mivmarTavT tipologiuri komparativizmis<br />

mier gamoyenebul `zedroul~ meTodologias. 254 amave meTods<br />

emxroba garkveulwilad Jerar Jenetic 255 .<br />

`universaluri literatura~, anu literatura aris namdvili<br />

`idealuri tipi~, yvela nacionalur literaturaze winamavali<br />

da zemdgomi, romelsac SeuZlia misaRebi gansaz-<br />

Rvreba misces `literaturas~, maSinac ki, roca esa Tu is<br />

literatura msoflioSi ar aris cnobili (magaliTad, bantus<br />

literatura). Tumca mainc SesaZlebelia literaturis arqetipuli<br />

gansazRvrebis SeTavazeba legitimuri ganzogadebis<br />

maRal safexurze. azrovnebis wriuli moZraobiT tipologiuri<br />

komparativizmi meTodologiurad aRadgens xelovnebisa<br />

da literaturisTvis tradiciul, odindel viTarebas. vubrundebiT<br />

prototipebs, paradigmatul modelebs, literaturis<br />

arqetipul mdgomareobas. Tu `internacionaluri forma<br />

aris nacionaluris garegani forma~, universaluri literatura<br />

literaturuli tipebis modelebSi unda veZioT. 256<br />

tipologiuri midgomis asimilacia komparativizmis saSualebiT<br />

vlindeba, magram miuxedavad dabrkolebebisa, mainc<br />

progresia. literaturis ganviTarebis tipebis Sesaxeb jer<br />

kidev fuZemdeblebis epoqidan saubrobdnen. magram ratom<br />

arafers ambobdnen literaturuli formebis Sesaxeb? aranakleb<br />

legitimuri gaxldaT `poeturi tipis definicia~, rac<br />

SedarebiTi literaturis saxeliT, 1930-ian wlebamde moiTxova<br />

T. s. eliotma. 258 am dargis profesionalebi, germanuli me-<br />

Todologiis gavleniT (h. kizarci), 259 kvlevas warmoaCenen,<br />

rogorc geometriul vels `axalsa~ da `mudmivs~ Soris. tipi<br />

aris sinTezuri principi, romelic Tavisi sqemis Sesabamisad<br />

ajgufebs da `afiqsirebs~ yvela `dawmendil~ elements, garkveuli<br />

realobisa da mocemuli istoriuli mdgomareobis<br />

`invariantebs~.<br />

Sedegad, erTgvarovnebebi, msgavsebebi da `tipologiuri<br />

analogiebi~ masSi ara mxolod daSvebuli da aRiarebulia, 261<br />

aramed Zalian farTo masStabiT ganxorcielebulic, `primitiuli~<br />

literaturebidan _ Tanamedrove literaturamde. 262<br />

etiamblis Essais de littérature-s mixedviT didi kategoriebi: Weltliteratur,<br />

zepiri klerikaluri literaturebi, erotikuli, libertinuli,<br />

simbolisturi, epopea, lirizmi, novela, romani,<br />

kritika da a.S. Seadgenen literaturul tipebs, e.i. sqemebs,<br />

romlebic garkveuli kategoriebis ganmasxvavebeli xasiaTebis<br />

erTobas invariantebis msgavsebis daxmarebiT ganazogadeben.<br />

universaluri literatura aris Tavad literaturis `tipic~,<br />

175


is `atipurebs~ nacionaluri literaturebis mTlianobas, vinaidan<br />

yvela dakanonebul da gadamowmebul tipologias zogierT<br />

aziur, afrikul, slavur Tu sxva literaturaSi midrekileba<br />

aqvs, rom gaerTiandes sxva, rac SeiZleba farTo<br />

tipologiebSi. 263 amgvarad, lokaluri tipologia xdeba zogadi<br />

tipologiis simbolo, vinaidan tipologiuri definicia<br />

yovelTvis saboloo definicias uaxlovdeba. 264 rac Seexeba<br />

tipis agebas, is iyenebs SedarebiTi poetikis yvela meTods:<br />

induqcias (kroCem da sxvebma kargad dainaxes, rom komparativistuli<br />

meTodi induqciuri gziT miemarTeba tipebis SemuSavebisken)<br />

265 iseve, rogorc hipoTezebs, kategoriebs da winaswar<br />

gansazRvrul sqemebs, romlebic `kompromisebs~ uSveben<br />

calkeul struqturebsa da fuZe struqturas Soris 266 .<br />

rac Seexeba aRmosavlel komparativistebs, maT saTaveSi<br />

sruliad samarTlianad dgas v. Jirmunski (veselovskis kvalze).<br />

igi ambobda: `tipologiur analogiebsa Tu igive bunebis<br />

TanadamTxvevebs sxvadasxva xalxis literaturaTa Soris,<br />

romlebic pirdapir kavSirSi ar arian erTmaneTTan, ufro meti<br />

saerTo aqvT, vidre zogadad gvgonia~. sxvagan igi ufro<br />

mkafiod saubrobda `istoriul-tipologiur Sedarebebze~. 267<br />

komparativizmisaTvis aseve sainteresoa lotmanis kvlevebi<br />

teqstis tipologiasa da kulturebTan dakavSirebiT. 268 sxva<br />

komparativistebma (marqsistebi) moaxerxes SeeTvisebinaT da<br />

daenergaT garkveuli semiotikuri da struqturaluri kvlevis<br />

Sedegebi. CexeTSi gamoirCeva `tipologiuri struqturebis~<br />

`sociologiur-tipologiuri~ kvlevebi, romlebic Camoyalibebulia<br />

analogiis, msgavsebis gziT, kontaqtebis gaTvaliswinebis<br />

gareSe. tipologiur struqturebs Soris, romlebic<br />

CvenTvis ufro niSandoblivi arian, movixmobT `pirdapir<br />

kontaqtebs, romlebic warmoebulia ufro ganzogadebuli tipologiuri<br />

analogiebidan da romelTac `interliteraturul<br />

tipologiur analogiebs~ uwodeben. 269 Semdeg identur<br />

Tu analogiur remarkebs gavakeTebT poloneTsa da, rasakvirvelia,<br />

ssrk-sTan mimarTebaSi, sadac, aRvniSnavT, rom Sesamu-<br />

Savebulia `tipologiuri msgavsebebi~, `istoriul-tipologiuri~<br />

evristikuli konceptebi, zogadi kanonebi gamoxatulia<br />

erTgvarovani tipologiuri procesebiT. unda mivaqcioT yuradReba<br />

aseve m.b. xrapCenkos SesaniSnav naSroms: Die Typologische<br />

Literaturforschung und ihre Prinzipien, romelic warmoaCens, rom<br />

SedarebiT literaturaSi marqsizmsa da tipologiur Ziebas<br />

Soris arsebobs SeTavsebadoba. aseve SevexebiT imave Janris<br />

ufro axali kvlevebs. 272 tipologiuri midgoma invariantebiTa<br />

da nawilebiT awonasworebs istorizmis koncefcias 273 , rome-<br />

176


lic yvela SemTxvevaSi yuradRebas amaxvilebs ueWvel progresze.<br />

SegviZlia, aseve, yuradReba mivapyroT, rogor xdeba<br />

yovelive es ungreTSi, rumineTSi 274 da a.S.<br />

amgvari progresi imdenad mniSvnelovania, rom tipologia<br />

kvlav Zlier winaaRmdegobas ejaxeba. mowinaaRmdegeTa rigebSi<br />

arian xan struqturebisa da literaturuli naSromebis<br />

nacionaluri TavisTavadobis momxreebi, xan pozitivisti istorikosebi,<br />

romlebic arakeTilganwyobilebas gamoxataven<br />

komparativistuli tipologiisa da homologiuri konceptebis<br />

mimarT. 275 isini yovelTvis mzad arian amxilon safuZvels<br />

moklebuli tipologiebi, winaaRmdegoba gauwion volfliniseuli<br />

kategoriebis gadayvanas literaturaSi. bolos da bolos,<br />

amgvari reaqcia, vinaidan is fundamenturi tipologiidan<br />

momdinareobs, SeiZleba erTi mizeziT aixsnas: maSin, rodesac<br />

sinTezuri tipi zogadsa da mudmivs mravalferovnebaSi<br />

eZebs, analitikuri tipi mravalferovan erTobaSi mxolod<br />

kerZoTi interesdeba. es aris maradiuli konfrontacia `Teoriul~<br />

da `grZnobismier~ suliskveTebas Soris, an, paskaliseuli<br />

sityvebiT: `geometriul~ da `natif~ suls Soris.<br />

6. modeli da struqtura<br />

uaxlovdeba Tu ara komparativistuli meTodi (gansaz-<br />

Rvrebis mixedviT) `modelebis~ Teoriasa da praqtikas Tanamedrove<br />

mniSvnelobiT? cxadia, ar vsaubrobT Zalian formalizebul<br />

logikur-maTematikur modelebze, Tavisi tipologiuri<br />

operaciebiT, sabazo `modelisturi~ sqemebiT, idealuri<br />

maketebiT, romlebic Sualedur adgils ikaveben teqstebsa da<br />

zogad Teorias Soris (= literaturuli idea, romelic moicavs<br />

teqstis, `sagnebis~ mTel klass). arsebiTad, `idealuri<br />

tipis~ statusi erTgvaria. invaranti TavisTavad araferia, Tu<br />

ara `modeli~, magaliTad, lirizmisa, romlic yvela lirikuli<br />

nawarmoebis magivrad gvTavazobs invariantebs, orientaciis<br />

erTaderTi sistemisa da `aqsiomaturi~ aRweris urTierTdaqvemdebarebuli<br />

da funqcionaluri formiT.<br />

am TvalsazrisiT, aseTi modeli aigeba rogorc evrestikuli,<br />

aseve hermenevtikuli midgomiT. rogorc viciT, Cven<br />

vmoqmedebT centrze orientirebuli intuiciiTa da zogierTi<br />

invariantis adgilmdebareobis gansazRvriT, romelsac maSinve<br />

mosdevs kiTxvis induqcia-deduqciebi, analiz-sinTezi, gamaerTianebeli<br />

wevrebi, konkretuli Taviseburebebi da tipizaciebi,<br />

rac sabolood sqemebamde daiyvaneba. 276 epikur teqsteb-<br />

177


Tan SedarebiT eseni warmoadgenen `wminda Txzulebis~ an teqstebTan<br />

SedarebiT _ teqstis `gramatikis~ Semoklebul da<br />

filigranul ekvivalentebs. Cven sqemis SigniT vaerTianebT,<br />

vamWidroebT da gamovyofT elementebs, romlebic mas Seesabamebian,<br />

es aris meTodi, romelic SeWras iwyebs komparativistis<br />

kvleveebSi 277 . mokled, modeli Sedgeba myar TanavarskvlavedSi<br />

dajgufebuli invariantebisgan. amgvarad, invarianti<br />

SeiZleba iyos marginaluri Tu meoradi im nawarmoebsa<br />

an kategoriaSi, saidanac is moixmes, magram mas yovelTvis<br />

aqvs mniSvneloba da arsebiToba Tavisi `modelis~ SigniT,<br />

romelSic is Canergilia an romlis safuZvelzec aigo. Tavis<br />

mxriv, hipoTezebis, `arqetipebis~ Tu sxva prekonceptebis<br />

safuZvelze gamomuSavebuli `modelebi~, imave saxis sxva konstruqciebisaTvis<br />

xdebian hipoTezebi da winapirobebi. literaturis<br />

TeoriasTan dakavSirebul risks, dawyebuls modelebidan,<br />

SesaZlebelia hqondes logikur-formaluri buneba, magram<br />

ara Teoriul-hermenevtuli rigis.<br />

miuxedavad imisa, aris Tu ara es terminologiuri wesi,<br />

faqtia, rom `modeli~ ukve aTvisebulia literaturis Teoriis<br />

an Tanamedrove komparativistuli meTodologiis mier. igi,<br />

rogorc taqsonomiuri, aRweriTi da kiTxvis sistema, gamoyenebulia<br />

ganmazogadebel da evrestikul perspeqtivebSi. mar-<br />

Tlac, Tu modelebis Teoria, lingvistikis msgavsad, miRebulia<br />

kulturis anTropologiaSi, ratom ar SeiZleba is aseve<br />

arsebobdes SedarebiT literaturaSi? `komparativistuli samuSaosaTvis<br />

naklebad mniSvnelovania tipis (literaturuli)<br />

modelebi~. 279 kvlevebi aCvenebs, rom am ukanasknel xans es<br />

termini marTlac Cndeba yovel jerze, roca saubaria kargad<br />

awyobili sinoptikuri cxrilis SemuSavebaze, maT Soris ki-<br />

Txvis sistemebze, stereotipul da ukuqcevad elementebze<br />

(romelTac saerTo mniSvnelis mravalricxovani Tanmxvedri<br />

aspeqtebis qveS SeuZliaT gaerTianeba da orientireba, mowesrigeba,<br />

Camoyalibeba), winaswar sistematizaciebsa da struqturalizaciebze.<br />

280 zogjer misi gamoyeneba sakamaToa, pirdapir<br />

Tu arapirdapir. Cven am `ufro `Tanamedrove~ meTodologias<br />

vupirispirebT Zvel komparativizms, sadac gabatonebuli<br />

iyo faqtebis martivi mimarTebebi, amave dros, vcdilobT davazustoT,<br />

ganvsazRvroT da maTTan erTad CarCoSi movaqcioT<br />

wmindad istoriuli modelebi, im modelebTan erTad, romlebic<br />

istoriuli da kulturuli wesrigidan gamomdinareoben,<br />

an romlebic `mentalobebs~ exeba. am midgomidan 281 xelovneba-<br />

Ta Sedarebac ki momZlavrebuli gamovidoda. aseve miniSnebulia<br />

interferencia, Tu wminda da martivi aRreva normatiul<br />

178


modelebsa (`adamianuri modelebi~ _ gmiri, raindi da a.S.) da<br />

Teoriul-deskrifciul modelebs Soris, 282 da bolos, komparativistuli<br />

`imagologia~ 283 `modelizaciis~ garkveul formebsac<br />

gulisxmobs.<br />

amjerad SemovifargloT Teoriul-literaturuli modelebiT,<br />

im mniSvnelobebiT, romlebic maT ukve mivaniWeT. Janrebisa<br />

da literaturuli dargebis saxeobebSi isini ueWvelad<br />

gvaZleven Sedegebs (zogjer araTanabars), magaliTad,<br />

romani, romelic mTlianobaSi ganixileba, rogorc nacionalur<br />

literaturaSi arsebuli avtonomiuri struqtura. 284 am<br />

midgomas axasiaTebs aseve metaistoriuli kategoriebis rangSi<br />

ayvanili literaturuli `stilebi~ da `mimdinareobebi~.<br />

ra msgavsebebis mixedviT unda SevupirispiroT erTmaneTs evropeli<br />

preromantikuli periodis poetebi da Cineli poetebi,<br />

dawyebuli kiu iuanidan _ sonamde, 285 Tu ara `preromantizmis~<br />

universaluri modeli? aSkaraa, rom am `modelis~ gamoyofa<br />

etiamblis damsaxurebaa, romelmac mas terminologiuri<br />

etiketi miakera (=preromantizmi) da arsebobs, rogorc mudmivebis<br />

sistema (=invariantebi), romelic ukuqmedebiT gadis<br />

(kiu ianidan _ sonamde) qronologiuri istoriis miRma. `etiamblze~<br />

cota adre, rene grusetma zustad imave ganwyobiT<br />

isaubra Cineli poetebis `did romantikul Temebze~. 286<br />

marTlac, yvela didi literaturuli kategoriebi Seadgenen<br />

`modelebs~, koordinatebis stabilur sistemebs, romlebic<br />

drosa da sivrceSi funqcionireben. ra Tqma unda, eWvgareSea,<br />

rom arsebobs romantizmis ukve SemuSavebuli evropuli<br />

modeli (single unit-is momxre zogierTi komparativistis mixedviT)<br />

287 , iseve, rogorc romantizmis universaluri modeli,<br />

romelsac etiambli imowmebs. aseve unda gavixsenoT TiTqmis<br />

Tanadrouli realizmis precedenti auerbaxis mixedviT, romelsac<br />

SeiZleba yvela teqstSi mivakvlioT da romlebic am<br />

modelebis CarCoSi rCebian 288 . SegviZlia movixmoT barokos Sem-<br />

Txveva, antikuri Tu elinuri manierizmi, modernizmi Tu avangardi,<br />

rogorc Tanamedrove modelebi. Cndeba rTuli kiTxva, rac<br />

kidev erTxel gviTrevs terminologiuri mudmivebis gamoyenebis<br />

kanonierebasTan dakavSirebul kamaTSi. ratom arsebobs preromantizmi<br />

Tu neoklasicizmi? imitom, rom, rogorc Cans, zogierTi<br />

invarianti arsebobs ise, rogorc kritikosebma istoriis<br />

manZilze gansazRvres da rac gamoixateboda cnebebiT _<br />

winare da Semdeg, maTi gansazRvris momentidan gamomdinare.<br />

modelebi `farTovdeba~, ufro da ufro izrdeba da moicavs<br />

mraval literaturas 289 , romelTa Soris aRmosavleTdasavleTis<br />

literaturul erTobas didi Teoriuli mniSvne-<br />

179


loba eniWeba. mzardi gafarToebis wyalobiT, romelic yovelgvar<br />

evrocentrizmsa da partikularizms aRemateba, mraval<br />

e.w. `arqetipSi~, Tu ukve dafuZnebul universalur modelebSi<br />

Sesatania aziuri an Cinuri gamocdileba 290 . meTodi ki<br />

ase aris aRwerili: aRmosavleTis da dasavleTis literaturebis<br />

wakiTxva, teqstebisTvis saerTo modelebis agebamde da<br />

maT Soris `msgavsebebis~ gamovlenamde. 291 aq kidev erTi etapia<br />

dasaZlevi, ris Semdegac ukve SesaZlebelia `literaturis<br />

modelis~ gamoyeneba. yovel SemTxvevaSi, is CarTulia Cveni<br />

meTodis logikasa da mis demonstraciaSi. gavixsenoT, rom<br />

arsebobs universaluri literatura (da/an literatura), rac<br />

gulisxmobs garkveul `saerTo Tvisebebs~, arsebiTsa da internacionalurs<br />

da es aris literaturebis saerTo xasiaTi.<br />

maTi sinTezi axorcielebs literaturis `models~, universaluri<br />

struqturis gamartivebul saxes. am perspeqtivaSi ganxiluli<br />

`literatura~ da gadmocemuli `literaturuli procesi~,<br />

iseve, rogorc oTxi etapis moqmedeba (samyaro _ nawarmoebi<br />

_ mwerali _ wakiTxva) 292 , yvelaze zogadi da stabiluri<br />

literaturis modelebia, romelTa farglebSic Tavsdeba<br />

yvela sxva kategoriebi. es modeli simboluri xdeba literaturuli<br />

nawarmoebebis modelisaTvis da orive polaruli modeli<br />

erTmaneTs Tanxvdeba da Sereva. sabolood komparativistuli<br />

meTodologiuri inventari mTlianad `modelis” farglebSi<br />

moeqcoda da, aseve, am `modelis~ TvisebebiT isargeblebda.<br />

SegviZlia Tu ara ganvsazRvroT `modeli~, rogorc<br />

`struqtura~, gansakuTrebulad farTo da legitimuri azriT?<br />

ukidures SemTxvevaSi, monacemis nawilebis funqcionaluri<br />

urTierTdamokidebulobis struqturis SigniT arsebuli elementaruli<br />

struqturalisturi monacemi (ris gamoc elementebi<br />

mTlianisgan damoukideblad ar arseboben), mkveTri meTodologiuri<br />

CareviT sisavses amJRavnebs. cxadia, arsebobs gamosaTavisuflebeli<br />

struqturaluri homologiebi sosiuris<br />

`sinqronuli modelidan~ da `maTi ideal-tipuri modelizaciidan~<br />

293 . am dadgenili Sesabamisobebis sayrdeni, invariantebis<br />

daxmarebiT, aris solidaroba, urTierTdamokidebuleba yvela<br />

organuli, ori an mravalwevriani nawilisa, romlebic erTmaneTTan<br />

dakavSirebuli arian da eqvivalentobebs amarTleben.<br />

formalisti lingvistebi pirvelebi iyvnen, romlebmac am perspeqtivaSi<br />

`enisa da literaturis struqturul kanonebze~<br />

isaubres 294 . `komparativisti unda SeCerdes `struqturebze~<br />

da unda SeeZlos homologiuri struqturebis sxva dargebSi<br />

gamoyeneba, magaliTad, SedarebiT miTologiaSi 295 . maSin, ratom<br />

iqneba gamonaklisi SedarebiTi literaturis Teoria?<br />

180


Tanamedrove komparativizms marTlac SeuZlia gamoiyenos<br />

garkveuli struqturuli mocemulobebi, dawyebuli struqturuli<br />

erToba/komponentebis mimarTebiT, saidanac hermenevtikuli<br />

nawili/mTeli araferia, Tu ara etimologiuri oreuli.<br />

zogierTma komparativistma icis am arsebiTi damokidebulebis<br />

gamoyeneba 296 (Teoriulad da TavianT kvlevebSi). amasTan dakavSirebiT<br />

aseve gavixsenebT etiamblis miTis struqturas<br />

rembosTan (1957). sxva mimarTuleba exeba `struqturas~, rogorc<br />

`formaluri erTobisa~ da esTetikuri Rirebulebebis<br />

sayrdens (magaliTad, swavlebas zogadsa da kerZo formebs<br />

Soris urTierTobis Sesaxeb, universalurobas, erTobasa da<br />

literaturul Taviseburebebs Soris da a.S). aqedan, `struqturebis<br />

aRmoCenidan~, gadavdivarT personaJebis, Temebis, motivebis,<br />

konfliqtebis, Txrobis tipebis, literaturis `tipizaciisa~<br />

da `struqturizaciis~ sxva formebis tipologiaze,<br />

dabolos, literaturis Teoriaze. 297 daskvna iqneba is, rom<br />

komparativistis meTodi aris `arsebiTad aRweriTi, struqturalisturi<br />

da esTetikuri~, yovel SemTxvevaSi, Cven Sors<br />

varT ubralo, martivi `Strixebis Sefardebebisa~ da faqtobrivi<br />

urTierTobebisagan, romelTac upirispirdeba axali tendencia<br />

_ `komparativistis sameufo gza~. 298<br />

amgvarad SemuSavebuli `modeli~ Tu `struqtura~, iseve,<br />

rogorc literaturis nebismieri Teoria, komparativistulis<br />

CaTvliT, miiswrafvis iqiTken, rom Seqmnas sistema. es aris<br />

sistemis suli, romelic nebismieri fundamenturi mosazrebidan,<br />

nebismieri hermenevtikuli hipoTezidan gamomdinareobs.<br />

sistema aris Cveni manera, rom ganvWvritoT da ganvazogadoT<br />

yvela misaRebi monacemi da yoveli interpretacia SesaZlebelia<br />

mxolod sistemis SigniT, rac aris ganmsazRvreli hermenevtuli<br />

principi, saidanac xdeba kiTxvis garkveuli sistemisa<br />

miReba, keTdeba arCevani meTodisa da meTodis orientirebisa,<br />

rogorc warmonaqmnebisa am sistemaSi, anu: `organuli~<br />

erTobis konstruqcia, sadac yvelaferi urTierTmorgebulia.<br />

amgvarad, modelebi da struqturebi gaxdebodnen sistemebi<br />

an, ukeT rom vTqvaT, `sistemis msgavsebi~, es aris sistema,<br />

romelic winaswar Wvrets nawili/mTelis urTierTobis problemas,<br />

da maSasadame, fragmentebisa da winamorbedebis aRdgenas,<br />

maT gadarCevasa da integracias mTlianobaSi; swored<br />

is gadawyvets, Tu ra aris tipuri, arsebiTi da/an SemTxvevi-<br />

Ti, marginaluri; aseve, is SesaZlebels xdis monacemebis organizacias,<br />

iseve, rogorc Teoriul ganzogadebas. amave<br />

dros, Teoria da sistema aris alternatiuli da eqvivalenturi<br />

terminebi. ukanasknel analizSi yvelaferi daiyvaneba<br />

181


erT konceptualur da terminologiur, dominantur da konvenciur<br />

sistemamde.<br />

sistemis damaxasiaTebeli Tvisebebi, dawyebuli Tavisi<br />

imanenturi, ganuyofeli `logikiT~, SesanarCunebelia. misi gamarTleba,<br />

upirveles yovlisa, mdgomareobs misive funqciurad<br />

mudmiv principSi. aris Tu ara igi imgvarad SemuSavebuli,<br />

rom gaiTvaliswinos yvela elementi, romelsac aRmoaCens?<br />

SeiZleba Tu ara daiyvanos isini mTlianobamde, harmoniulobamde,<br />

funqciur vargisianobamde? Tu SeuZlia, maSin<br />

sistema gaxdeba operatiuli nageboba, romelic gamocdas gauZlebs.<br />

maSasadame, is vargisia da gamosadegi. da mainc, unda<br />

SevCerdeT terminze _ `logika~, mxolod imitom, rom arsebobs<br />

verifikacia, ganyenebuli SeTanxmebulobiT, garkveulobiTa<br />

da mizanswrafviT. yoveli sistema funqcionirebs Tavisi<br />

sakuTari principiT Tu principisaTvis, saidanac komparativisti<br />

TeoretikosisaTvis modis arsebiTi valdebuleba _<br />

iyos Tavisi principebisa da aTvisebuli meTodebis SesabamisobaSi.<br />

wmindad formaluri logikuri sistema gadis am mo-<br />

Txovnebis gareT da gvTavazobs sul sxva `models~, Tavisi<br />

sqematizmiTa da simbolozmiT; es aris elementaruli mtkicebuleba<br />

imisa, rom literaturis Teoriebs aqvT sakuTri Taviseburebebi.<br />

isini yovelTvis gadmogvcemen farul koherentulobas,<br />

gvisaxaven sqemas, romelsac axasiaTebs mudmivi efeqturoba<br />

da saidanac modis garkveuli SesaZlebloba TviTregulirebisa,<br />

TviTSemowmebisa, da es xdeba maSin, roca naSrom-<br />

Si invarianti an modeli moiZeveba. sistemis meqanizmi iZleva<br />

imis SesaZleblobas, rom SearCios da Tavis nebiT gaaerTianos<br />

(rom yvelgan Seqmnas `msgavsi~ 299 ) yvela elementi, e.i.<br />

aris ormagi: a posteriori da a fortiori, rasac Sedegad mohyveba Tavisi<br />

sqemisaTvis sarCulis dadeba, napralebis da struqturis<br />

sicarieleebis amovseba. maSasadame, misi roli aris garkveulwilad<br />

`ganmazogadebeli struqtura~, iduqciur/deduqciuri<br />

baziTa da `kodiT~. `poetikuri kodebi~ 300 , arsebiTad, igive<br />

sistemuri meqanizmidan momdinareoben.<br />

literaturis komparativistulma Teoriam aseve SeiZleba<br />

gamoiyenos `modelebi~ da struqturebi~, rogorc ganzogadebis<br />

formebi, romlebic sxvadasxva doneebze moqmedeben da<br />

isargeblos `sistemebis sistemis~ pirobiT. es formula gansakuTrebiT<br />

miesadageboda `universalur literaturas~, romelTan<br />

SedarebiTac nacionaluri literaturebi mxolod da<br />

mxolod danawevrebuli sistemebi iqnebodnen. ufro adre amgvar<br />

mosazrebebs vpoulobT rus formalistebTan. 301 aranakleb<br />

mniSvnelovania lotmanis wvlili. marTlac, es avtori<br />

182


iTvaliswinebs `literaturis organizacias, rogorc `simbolur<br />

meqanizms~, `integralurs~, sruls, `romlis gareSec SeuZlebelia<br />

literaturebis tipologiuri Sedareba da universaluri<br />

literaturis istoriis Seqmna~. 302 `literaturuli<br />

sistemis~ perspeqtivaSi sinqronulad arian warmodgenili h.<br />

r. iausi, c. todorovi da sxvebi. gvrCeba is, rom gamovyoT<br />

sagrZnobi gansxvaveba meTodisa da hipoTezisa: im dros, rodesac<br />

literaturis am sistemur Teorias aqvs lingvisturi<br />

aTvlis wertili, literaturis SedarebiTi Teoria (romelic<br />

CvenTvis warmoadgens sistemur xasiaTs) cdilobs ipovos Tavisi<br />

cogito da refleqsiis meTodi Tavad komparativistuli<br />

tradiciis interierSi. xolo disciplinebi, romlebsac komparativistuli<br />

kuTxiT (SedarebiTi miTologia, magaliTad) TavianT<br />

arsenalSi aqvT: `tipebi~, `kavSirebi~, `seriebi~ da `sistemebi~<br />

305 , Tavis mxriv, daxmarebas gvTavazobs.<br />

rasakvirvelia, ar unda ugulebelvyoT axali gamocdilebebi,<br />

piriqiT! magram _ da Cven kidev erTxel davubrundebiT,<br />

Cveni azriT, am mniSvnelovan kiTxvas _ alternativa<br />

kvlav arsebobs: xdeba Tu ara komparativistuli literaturis<br />

Teoriis gansakuTrebulad gaZliereba an misi daSla sxva<br />

miTiTebebsa da meTodebSi? yvela Riaobebi, romlebsac gamovyofT<br />

(da isini ufro da ufro mravlad Cndebian), ueWvelad<br />

iTviseben `modelis~, `sistemis~ da `struqturis~ cnebas, magram<br />

obieqti, ukidures SemTxvevaSi, saorWofo rCeba. yvelaze<br />

progresuli `mamodelebeli~ hipoTezebi, rogorc Cans, ar<br />

cdebian dakvirvebis, aRwerisa da analitikuri damxmarebis<br />

badeebis stadias, maSasadame, evristikuls (stadias). mizani<br />

yovelTvis erTi da igive ar aris; Cven vmeryeobT mxolod er-<br />

Ti literaturis meTods, gansazRvruli raodenobis zenacionalursa<br />

da literaturuli komunikaciis zogad Teorias<br />

Soris, 306 romlebic `literaturas~ gansazRvraven, rogorc<br />

komunikaciis aqts, rac SesaZloa, maTTvis misaRebia. magram<br />

komparativistebi, romlebic ganixilaven literaturas, rogorc<br />

niSnebisa da warmosaxviTi samyaros Rirebulebebis sistemas<br />

(amas davubrundebiT), am perspeqtivas Zalian viwrod da<br />

`ganze dgomiT~ ganixilaven. Tumca, mainc gaviziaroT, rom<br />

garkveul damajamebel sistematizaciaSi internacionaluri<br />

literaturuli kavSirebi, `universaluri literatura~, Cveni<br />

arsebiTi obieqti, gansazRvrulia, xan rogorc `megapolissistema~,<br />

xan `zesistema~, romelTa daqvemdebarebaSia `sistemebi~<br />

(internacionaluri literaturebis mimdinareobebi) da<br />

`qvesistemebi~ (stilebi, Janrebi, Temebi da a.S.). 307<br />

183


yovel SemTxvevaSi, Cven globaluri gziT vaRwevT literaturuli<br />

fenomenis xedvas (zepiri, werilobiTi, institucionalizebuli<br />

da maTi mimarTebis erTobaSi), ganxiluls ara rogorc<br />

mxolod literaturis Teoriis savaldebulo safuZvels,<br />

aramed mTlianad literaturuli procesisa. rogorc Cans, am<br />

TvalsazrisiT umjobesia `msoflio literaturis sistemaze vilaparakoT<br />

Tundac zogadi terminebiT~, vidre uarvyoT `modelis~<br />

esa Tu is idea. zogierT saxelmZRvaneloSi `literaturuli<br />

struqturalizms~ irCeven (`Tanamedrove, pedanti~) alalbedze<br />

da ar Cans tradiciuli procedurebi (Sedareba, Tematologia<br />

da sxv.). aseve, ar iqneba swori, rom `struqturas ar hqondes<br />

sxva interesi, garda imisa, rom gardaisaxos~. 309 samagierod,<br />

komparativistuli poetikis TvalTaxedviT, mas ainteresebs mxolod<br />

is, rom `ar gardaisaxos.~ TiTqmis truizmia imis ganmeoreba,<br />

rom Teoria Tu `literaturis mecniereba~, romelic<br />

agebs teqstebis zogad modelebs, ver axerxebs maT esTetikur<br />

Tu istoriul originalobaSi wvdomas. 310 aseve, arcerTi `struqtura~,<br />

arc `modeli~ da arc `tipi~ integralurad ar emTxveva<br />

teqstis konkretul struqturas, modelsa Tu nebismier tips.<br />

SedarebiTi literaturis nebismier meTodologiur aspeqtze<br />

metad Tavs warmoaCens modelizacia, rogorc Teoriuli<br />

konstruqcia an, Tu gnebavT, rogorc `komparativistuli qmnileba~.<br />

konstatacia axali ar aris, vinaidan is ukve gamoviyeneT<br />

`cvlad mudmivebTan~ mimarTebaSi. didi komparativistuli kategoriebis<br />

SemuSaveba, dawyebuli evropuli Tu `universaluri~<br />

literaturiT, iseve, rogorc `kodebis~ SemuSavebiT (periodebi,<br />

mimdinareobebi da a.S.), aseve ganxilulia terminebiT _ `Teoriuli~<br />

an `spiritualuri konstruqcia~. 311 `konstruqcia moicavs,<br />

rogorc samoqmedo sqemisa da taqsonomiuri komparativizmis<br />

sqemebis erTianobas, aseve am sinTezuri da Teoriuli moqmedebebis<br />

erTobas. maTi arseboba SeuZlebelia `damatebuli~<br />

eqstrapolaciebis, totalizaciebis (e.w. `zogadi~ literatura,<br />

rogorc `moZraobebis damajamebeli Teoria~) regulirebis<br />

meqanizmebisa da Teorizebis gareSe. es ukanasknelni moqmedeben<br />

konceptualuri eqstrapolaciis gziT, romlebic ayvanilni<br />

arian ukidures koherentulobamde (am mizniT agebuli invariantebis<br />

sistemidan gamomdinare). `idealuri literaturis<br />

struqturebi~ _ razec zogierTi komparativisti bolos da<br />

bolos Tanxmdeba _ aRaribebs gamartivebis gziT aRweril<br />

obieqtebs, Tan zedmetad awesrigebs. 313 rogorc viciT, es aris<br />

mTeli sistemuri muSaobis Sedegi. am TvalTaxedviT is yovelTvis<br />

met-naklebad `araadekvaturia~. es aris am didi da<br />

gadamwyveti upiratesobebis xarki, romelic gadasaxdelia.<br />

184


7. deskrifcia da morfologia<br />

yovelive aqedan gamomdinare, komparativistuli meTodi<br />

didwilad deskrifciulia. marTlac, arc erTi damajamebeli<br />

sinTezi, tipologia, modelizacia Tu struqturalizacia SesaZlebeli<br />

ar iqneba, Tu ar mivmarTavT maTi obieqtebis xasiaTebis<br />

gacalkavebasa da aRnusxvas, raTa isini ufro naTeli<br />

terminebiT ganisazRvron da moxdes maTi individualizeba.<br />

marTebuli deskrifcia erTdroulad aris specifikuri da<br />

maindividualizebeli, warmoaCens Tvisebebs, rac Tavis obieqts<br />

sxva aRwerili obieqtebisagan gamohyofs da erTgvari nivelirebisken,<br />

iqneb garkveuli `ganzogadebisakenac ki~ ubiZgebs.<br />

deskrifciebi arasdrosa `sruli~, amomwuravi. isini warmoaCenen<br />

mxolod garkveuli raodenobis gamorCeul Tvisebebs,<br />

romlebic erTobliobis konteqstSi ganixilebian, rogorc<br />

Sesamowmebelni da mniSvnelovanni. problema, romelic amis<br />

Semdeg Cndeba, aseTia: rogor unda moxdes deskrifcia SedarebiTi<br />

literaturis TvalTaxedvidan gamomdinare? sakmarisi<br />

aRar aris gadavwyvitoT, rom komparativistuli meTodi `deskrifciulia~,<br />

vinaidan: mravalma winamorbedma da Tanamedrove<br />

praqtikosebma es ukve Tqves. 314 amdenad, metad aRar visaubrebT<br />

tradiciul, empiriul deskrifciaze. swori iqneba vnaxoT,<br />

ra aris deskrifcia, romelic komparativistul poetikas<br />

sWirdeba.<br />

Tu marTlac arsebobs Teoriuli (literaturuli naSromebis<br />

zogad TaviseburebebTan dakavSirebuli Teoriebi da<br />

hipoTezebi) da deskrifciuli poetika (specifikuri literaturuli<br />

naSromebis deskrifcia), maSin komparativizmi erTdroulad<br />

momdinareobs pirvelidanac da meoridanac 315 . Tumca,<br />

garkveuli ganmasxvavebeli niSniT: SedarebiTi poetika eyrdnoba<br />

ganmazogadebel deskrifciebs, mimarTulT iqiTken,<br />

rom erTgvarad daadginon da gansazRvron literaturis gamoxatvis<br />

saSualeba _ ena. mas Tavis gankargulebaSi unda<br />

hqondes rac SeiZleba mowinave, kargad Camoyalibebuli deskrifciuli<br />

inventari da yovelive es unda moxdes poetikis,<br />

universaluri deskrifciuli procedurebisa da misi funqcionirebis<br />

wyalobiT, `werilobiTi Tu zepiri literaturebis<br />

rac SeiZleba didi raodenobiT~, raTa xelaxla gamoviyenoT<br />

am saxis erT-erTi iSviaTi (Zalian iSviaTi!) programa. 316 am<br />

monaxazis arsebiTi obieqtebi literaturis Teoriis saz-<br />

RvrebSi SeiZleba ganixilebodes, rogorc `invariantebi~, romelTa<br />

zogadi da ganzogadebuli deskrifcia literaturis<br />

rukas (universalurs) SemogvTavazebda. amgvarad gansazRvru-<br />

185


li deskrifciis statusi Tavidan bolomde icvleba. erTi<br />

mxriv (da Cven es viciT), is ver iqneba sruli vercerT garemoebaSi,<br />

radgan empiriuli gziT verasodes miiRweva WeSmariti<br />

inventarizacia, am terminis pozitivisturi, faqtobrivi<br />

mniSvnelobiT. sxva mxriv, saboolod unda ukuvagdoT sruliad<br />

neitraluri, `obieqturi~ deskrifciis iluziuri hipoTeza.<br />

komparativistul gzas, rogorc nebismier sxvas, imTaviTve<br />

aqvs Tavisi warmmarTveli ideebi, sakuTari hermenevtuli hipoTezebiT,<br />

romlebic operacias xelmZRvaneloben. aseve Tavidan<br />

avicilebT mcdar dilemas: `an avagebT koherentul, magram<br />

sterilur Teorias; an davkmayofildebiT faqtebis aRweriT<br />

da imis warmodgeniT, rom yoveli patara kenWi mecnierebis<br />

didi Senobis agebas emsaxureba~. 317<br />

morfologiuri deskrifcia, Tavisi Zlieri tradiciiT, 318<br />

didwilad gansazRvravs am programis warmatebulobas. misi<br />

mizania literaturuli formebis Teoriis aRwera, dawyebuli<br />

enaSi spontanurad warmoSobili e.w. `martivi~ formebiT, poetis<br />

mxridan yovelgvari `SemoqmedebiTi~ Carevis gareSe.<br />

goeTes mixedviT, Cvenc miviCnevT, rom forma zRudavs da rTavs<br />

elementebs, radgan Sinagani konstituciuri da SemzRudveli<br />

principis ZaliT moqmedebs. yovel poeziaSi `forma gamoinaskva<br />

da ganxorcielda~. es gamosavali, andre Joles mixedviT<br />

(romelic kvlav aqtualurs xdis morfologiur meTods literaturis<br />

TeoriaSi), SeiZleba dadgindes zogadi poetikuri<br />

principebiT: `poeziis mTlianobis pirispir mdgarni, Cvens<br />

Tavs vekiTxebiT: ramdenad Seadgens aRiarebuli da rCeuli<br />

formebis erToblioba homogenur mTlianobas, romelic kavSirebiTa<br />

da Sinagani artikulaciebiT uSvebs wesrigis princips,<br />

e.i. sistemas~? 319 swored aq SegveZlo dagvesaxelebina<br />

`sistemebis sistemaze~ kalkirebuli `formebis forma~. yuradReba<br />

unda gavamaxviloT Tanamedrove komparativistul azrovnebaze,<br />

romelic `literaturis morfoliogias~ eTmoba;<br />

miuxedavad imisa, rom misi buneba metwilad kvlav istoriuli<br />

(Temebisa da Jarebis migracia) an wmindad deskrifciuli me-<br />

TodiT SemosazRvruli rCeba. 320 am SedarebiTi morfologiis<br />

gafarToeba nacionaluri sazRvrebis iqiT, universaluri literaturis<br />

zRvramde, ai, es iqneboda misi idealuri mizani.<br />

rogorc ki Cvens samiznes literaturis arsebiT gansaz-<br />

Rvrebaze mivmarTavT, aqcenti deskrifciidan da morfologiidan<br />

mkveTrad gadainacvlebs fenomenologiisaken. maSin es<br />

qmedebebi SemogvTavazebdnen mxolod organizebul masalebs<br />

intuiciisaTvis (Wesensghau), romelic obieqtis ganyenebul,<br />

struqturul erTobas yvela Tavisi individualuri variaci-<br />

186


ebis miRma warmoaCenda. radikalurad antipozitivisturi, antiistorizebuli,<br />

antifsiqologiuri, antisociologiuri da<br />

a.S. meTodi warmoadgens (CvenTvis, yovel SemTxvevaSi) did<br />

upiratesobas imisaTvis, rom SevZloT gavcdeT mxolod erTi<br />

stilis, mxolod erTi mimdinareobis, mxolod erTi nacionaluri<br />

literaturis eqskluziur gansazRvrebebs, sivrciTsa<br />

da droismiers, Tundac yovel am literaturul faqts Tavisi<br />

sakuTari `fenomenologia~ hqondes. upiratesad, ra iqneba<br />

`komparativistuli fenomeni~ (zu den Sachen selbst)? 321 arsebiTi,<br />

fenomenologiuri deskrifcia enacvleba empiriul da morfologiur<br />

deskrifcias. is literaturuli nawarmoebebis deskrifciiT<br />

Sreebad bolovdeba (roman ingardenis Tvalsazris-<br />

Si, magaliTad: fonetikur-leqsikuri, azris mTlianoba, warmodgenili<br />

obieqtebi, obieqtebis xedebi), romlebic SeiZleba<br />

vargisi gavxadoT nebismier literaturul nawarmoebSi _<br />

parizidan _ balimde, sabaziso hipoTezebis mixedviT.<br />

literaturuli kvlevebis es ucilobeli piroba, sine qua<br />

non, uaryofs imis fenomenologiur mtkicebulebas, rom winaswar<br />

gansazRvruli konceptebisgan gaTavisufleba SesaZlebelia.<br />

magram, am rezervis garda, wmindad deskrifciuli `modelebisa<br />

da `tipebis~ samiznes, romlis sqema maT gamorCeulobas<br />

gamoxatavs, SeuZlia sakmaod wvlili Seitanos literaturis<br />

globalur midgomaSi. amgvarad, araferia gasaocari, rom<br />

fenomenologia ironiulad uyurebs zogierT komparativists,<br />

romelic sakuTar Tavs swored msgavs perspeqtivaSi ayenebs.<br />

midgomebis formebi sxvadasxvagvaria da warmoaCens `mudmiv<br />

Tu ukuqceviT fenomenebs~; amgvar topoi-s SeuZlia ufro zusti<br />

codna gamoxatos `literaturuli sakiTxisa da misi struqturisa,<br />

wvlili Seitanos literaturis fenomenologiaSi~; 322<br />

aCvenos modelebi ingardenis sqemis mixedviT; tipisa Tu `gmiris~<br />

324 da literaturuli qmnilebis fenomenologia `mTeli<br />

literaturis imitaciuri magaliTebiT~ 325 da a.S. sxva mxriv,<br />

arsebobs `fenomenologia, romelic Rrmad wvdeba istoriul<br />

suls da, amave dros, ufro winaaRmdegobrivia, vidre es komparativists~<br />

326 hgonia, vinaidan is ganmartebiT SeniSvnebs<br />

moiTxovs.<br />

187


8. analogia da erTgvarovnebani<br />

komparativisti poetikosi (saWiroa sabolood vaRiaroT,<br />

rom aseve arsebobs es sakmaod uCveulo tipi _ poetikosi)<br />

Tavis gzaze yovelTvis Sexvedria analogiisa da msgavsebis,<br />

TanadamTxvevisa da sinqronizmis fenomenebs. mas ar aqvs mizezi,<br />

rom mxedvelobaSi ar miiRos isini da literaturis SedarebiT<br />

TeoriaSi ar CarTos. spontanur empiriul analogiebs<br />

(mravalricxovanT) Tan unda sdevdes sistematuri da Teoriuli<br />

midgoma, rasac, rasakvirvilia, garkveuli siZneleebi axlavs.<br />

`msgavseba~ da `analogia~ eqvivalenturi, alternatiuli<br />

da urTierTmonacvle terminebia, romlebic erTdroulad<br />

mianiSneben `moqmedebasa~ da `produqtze~. analogia<br />

(moqmedeba) iZleva Sedegebs (msgavsebebs), magram _ ormxrivoba<br />

aranakleb realuria: msgavseba (faqtis realoba) xsnis analogiebs<br />

da a.S. sxva mxriv, am fenomenis simdidre da polisemia<br />

(gadmocemuli aseve `TanadamTxveviT~, `SesabamisobiT~, `SerwymiT~<br />

da am Janris sxva terminebiT) aRwers mas, rogorc Zalian<br />

orazrovans. is iwvevs da STaagonebs erTianobis, Tanxvdomisa<br />

da Tanwyobis elementebs, Tumca msgavsebisa da gansxvavebis,<br />

Tanxvedrisa da acilebis dialeqtika masSi aranakleb<br />

aris warmodgenili; aqedan modis garkveuli sirTule,<br />

rac Sorsaa imisagan, rom martivi `pozitiuri~ faqtis kompleqsurobas<br />

warmoadgendes.<br />

analogiiT miaxloeba evrestikuli proceduraa, rac SedarebiTi<br />

literaturisa da misi refleqsiebis sawyisebidanvea<br />

aSkaraa. mas praqtikaSi spontanurad da didi xnis ganmavlobaSi<br />

iyenebdnen, anu, klasikuri da ritorikuli `paralelebis~<br />

gamoCenisTanave. igive midgoma dResdReobiT ufro da<br />

ufro miRebuli xdeba da SeaqvT garkveul programebsa da<br />

sinTezur kvlevebSi, 328 rogorc ori komparativizmis Sexebis<br />

wertili, warmoqmnili `gavlenebisa~ da `analogiebis~ bazaze<br />

(influentalisti da analogisti komparativistebi anglo-saqsonuri<br />

saxeldebis mixedviT). swored aqedan amodis istoriuli<br />

da araistoriuli komparativizmi, romelic praqtikaSi<br />

`struqturis paralelebisa da analogiebis wyalobiT gamoiyeneba;<br />

es aris situacia, romelic araerTgzis Segvxvedria<br />

dRemde da romelic faqtis tipologiidan gamomdinareobs. 329<br />

am Janris dakvirvebebi _ empiriuli, danawevrebuli, Sem-<br />

TxveviTi _ ukve garkveuli siZveliT xasiaTdeba. rogorc ki<br />

sayrdeni mticebulebebiT vsaubrobT `mravalmxriv Tanadam-<br />

Txvevaze~, `analogiur miTiTebebze~, 330 gavlena – urTierTmimarTebebis<br />

idea ukve gavlilia. igive mdgomarebaa msgavsebe-<br />

188


isTvis, erTdroulobebisTvis, SexvedrebisTvis, romlebic<br />

ase xSiria literaturul istoriaSi da romlebze miniSnebasac<br />

TiTqmis yvelgan vxvdebiT. 311 mas aRiareben yvelaze konservatori<br />

pozitivistebic, Tu ar CavTvliT zogierT ufro<br />

gaxsnil komparativists, romlebic winaswar Wvreten etiamblis<br />

Tezebs (frangi komparativisti yvelaze ukeT aris ganwyobili<br />

am faqtebis mimarT). ideebis istoria maT iseve icnobs,<br />

333 rogorc sxva disciplinebs.<br />

Tavisi poziciis gasamyareblad etiambli imowmebs precedents,<br />

romelsac mas religiaTa SedarebiTi istoria awvdis,<br />

iseTs rogorsac praqtikaSi iyenebdnen JorJ dumezili da<br />

mirCa eliade 333 da arcTu umizezod. 334 marTlac, daaxloebis,<br />

Sesabamisobisa da msgavsebebis teqnika gamudmebiT gvxvdeba<br />

naSromSi damajarebeli meTodologiuri dasabuTebiT. 335 homologia<br />

SesaZlebeli, metic, saWiroc kia erTi da igive sistemis<br />

SigniT: arasakmarisad cnobili faqtebi, romlebic erT<br />

religias miekuTvnebian, SeiZleba Sevsebuli da/an ganmartebuli<br />

iyos urTierTSenacvlebiTa da ukeT cnobili faqtebiT,<br />

romlebic sxva religiebs miekuTvneba. sxvaTa Soris, igive<br />

gamosavali, Tavisi polemikuri aqcentebiT, Seswavlili iyo<br />

trakodasebis religiasTan dakavSirebiT, romlis axsnasac,<br />

miuxedavad jer kidev arasakmarisi dokumentaciisa, `stilistikuri<br />

analogiebisa~ da arielebis `spiritualur-stilisturi<br />

aRweris~ daxmarebiT 336 ecadnen. TumcaRa, igive problema<br />

Cndeba istoriaSi, 337 kulturul anTropologiaSi, SedarebiT<br />

filosofiaSi (evropa, indoeTi, CineTi), sadac `pozitivistur<br />

da analogiur cnebebs~ 338 movixmobT. es disciplinebi gamudmebiT<br />

moqmedeben urTierTSenacvlebadi struqturebis SepirispirebiT<br />

(`sakmarisia, rom problemebi iyos urTierTSenacvlebadi)<br />

da Camoyalibebuli analogiuri tipologiiT ise, rom<br />

mxedvelobaSi ar iReben aranair faqtobriv kavSirs.<br />

amgvarad, Cveni gansazRvrebebis CarCoebSi am teqnikis<br />

mniSvnelobas viTvaliswinebT aRmosavleT-dasaleTis literaturuli<br />

urTierTobebisa, da sabolood, `universaluri literaturis~<br />

erTobisaTvis. es midgomebi ar unda ganvixiloT<br />

(arafaqtiseuli komparativizmis TvalTaxedviT) mxolod analogiisa<br />

da msgavsebebis kuTxiT, romlebic invariantebis<br />

substancias qmnian. vinaidan invarianti marTlac araferia,<br />

Tu ara analogiuri produqti, Tu ara konkretuli msgavseba,<br />

saidanac kidev erTxel gamomdinareobs misi meTodologiurad<br />

mniSvnelovani pozicia. invarianti, analogia da msgavseba<br />

faseulia da am situaciis sirTule yvela Sedegis asimilirebaSi<br />

mdgomareobs. Cinuri stilis asimilacia goTikur<br />

189


stilTan, rac XVII-XVIII saukuneebiT TariRdeba, warmoadgens<br />

ideas, romelmac sxvaTa Soris goeTec 340 ki daafiqra. magram<br />

aris ki es aseTi absurduli? evropul gons im dros ar hqonda<br />

referenciisa da asimilaciis sxva cneba, garda goTikisa<br />

da is _ SeiZleba iTqvas spontanurad _ amyarebda kavSirs,<br />

rasac zogierTi naCqarevi da zedapiruli analogiebi ara<br />

mxolod SesaZlebels, aramed, garkveulwilad `savaldebulosac~<br />

ki xdida. analogia ar iyenebs identurobis dadgenis<br />

meTods, magram mimarTavs struqturis Sesabamisobis analizis<br />

gzas, romelic SesaZlebelia gamousadegari aRmoCndes. ufro<br />

dakvirvebiT gamovikvlioT es mdgomareoba.<br />

davuSvaT, SesaZlebelia, rom `gavlenebisgan~ gansxvavebiT,<br />

analogiebi mizezobrivi kavSirebisa da pirdapiri urTierTobebis<br />

gareSe arsebobdnen. isini msgavsebis kavSirebs<br />

aRadgenen or, `erTmaneTisTvis garegnulad ucxo realobaTa<br />

Soris~, romlebic araidenturni arian, ar Sedian kontaqtSi _<br />

arc pirdapir, arc iribad, 341 iwveven daaxloebas erTi an mravali<br />

saerTo elementiT, xan ad unum (erTi da igive rigis or<br />

faqts Soris), xan ad tertium (erTi da igive rigis or an mraval<br />

faqts Soris, mesame gansxvavebul rigTan erTad). 342 `barokoebs~<br />

Soris analogia aris pirveli tipi; goTikasa da sqolastikas<br />

Soris analogia – meore. analogiuri fenomenebis saer-<br />

To Tu arasaerTo warmoSoba SeiZleba momdinareobdes identuri,<br />

regularuli Tu SemTxveviTi mizezebidan, poligenezuridan<br />

da/an difuziuridan (problema, romelzec aq ar Sev-<br />

CerdebiT) iseve, rogorc am fenomenebis funqciebi SeiZleba<br />

dagvexmaros ganvacalkavoT (SemTxveviT) sakuTriv analogia<br />

da homologia. maSin, roca pirveli mxedvelobaSi miiRebda<br />

erTgvarovan funqciebs, Tavisi warmoSobis miRma, homologia<br />

warmoCenda eqvivalentur faqtebs, romelTac saerTo warmomavloba<br />

aqvT, magram struqturisa Tu saerTo funqciebis<br />

flobis gareSe. sxva mxriv, analogia SeiZleba induqcia-deduqciis<br />

gareSe gavides fons, vinaidan is cxadyofs urTier-<br />

Tobebs, romlebic am operaciebs ar gulisxmoben: magaliTad,<br />

paralelur seriebs. arsebiT komparativistul analogias SeuZlia<br />

davides bundovan, Zalian daSorebul msgavsebamde an<br />

Zalian zust Sesabamisobamde. magram is miT ufro nayofieria,<br />

rac ufro daSorebuli da izolirebulia erTmaneTisagan ur-<br />

TierTdakavSirebuli elementebi. 344<br />

yvelaferi damokidebulia arCeul koordinatebze. vinaidan<br />

yovel analogiaSi, pirdapir Tu arapirdapir, daSvebulia<br />

damowmebebis garkveuli sistema, romelic yovelTvis<br />

stabiluri da identuri paradigmebis mixedviT erTi da imave<br />

190


taqsonomiuri sqemis SigniT unda darCes, romelic Tavidan<br />

bolomde igive logikis mixedviT funqcionirebs. maSasadame,<br />

SeiZleba iTqvas, rom yoveli analogia ukve `mocemulia~ hipo-<br />

Tezis mixedviT da imTaviTve miRebulia sqema. msgavseba yovelTvis<br />

moiTxovs erT Tvalsazriss, 345 im pirobiT, rom erTmaneTTan<br />

dakavSirebuli faqtebi msgavsia, roca isini dana-xulia<br />

erTsa da imave WrilSi da roca gamoyenebulia saerTo<br />

da stabiluri terminologia. amgvarad, analogiis vargisianoba<br />

da damajerebloba, iseve, rogorc msgavseba, efuZneba safuZvlebsa<br />

da principebs, romlebic maTTvis aucileblad garegania.<br />

aranairi skepticizmis motivi aq ar arsebobs. Tu mov-<br />

TavsdebiT universaluri analogiebis doneze, Cven ver vikamaTebT<br />

imaze, rom saubaria mxolod ganzogadebaze, vinaidan<br />

referentad nebayofilobiT (da marTebulad) SevarCieT universaluri<br />

kriteriumi. Teoriul-ganmazogadebel tipur komparativizmSi,<br />

maqsimaluri analogiebi erTdroulad saWironic<br />

arian da gardauvalnic.<br />

maSasadame, Sedegebidan gamomdinare (ar vsaubrobT `srul~<br />

an `met-naklebad srul~ analogiebze, rogorc amas zogjer<br />

sul ubralo mizeziT iTxoven 347 ): 1) analogia arasdros aris<br />

amomwuravi, is mxolod urTierTmsgavsebebs iTxovs; 348 2) `analogia<br />

arasdros aris sruli, Tu ar aris SerCeuli sistemis<br />

orientirebis mixedviT; 3) WeSmariti analogia unda iyos ara<br />

mxolod `sruli~, aramed dasabuTebuli, damajerebeli, es<br />

niSnavs: Tavis winamorbedTan SedarebiT logikur da Sedegobriv,<br />

reversiul, ormxriv da universalurad gamosayenebels;<br />

mxolod msgavsebis logika moiTxovs damaxasiaTebel niSnebs,<br />

aucileblad mizezis saWiroebisaTvis SerCeulsa da struqturis<br />

mTavari mniSvnelobis mixedviT gacxadebuls. 349 analogia<br />

aris Ria, TiTqmis amouwuravi da yovelTvis sakuTar Tav-<br />

Tan SesabamisobaSi myofi. Tanasworoba Tu erTgvarovneba mizezebisa<br />

da istoriuli, kulturuli da literaturuli pirobebisa<br />

_ aucilebeli moTxovna ar aris, vinaidan komparativistuli<br />

analogiebi moqmedeben sakuTar referentul sivrceSi,<br />

rac avtonomiuria da misi ganyenebuli struqturidan<br />

gamomdinareobs. 350<br />

problema mniSvnelovnad mwvavea literaturis dargSi,<br />

sadac Txzulebebi _ individualurni, ganumeoreblebi _ ar<br />

aaSkaraveben aranair identurobas, aranair homogenurobas. yovelgvari<br />

zogadi rigis ganxilva Tu gansja exeba mxolod<br />

msgavsebebs, nawilobriv identurobebs, metnaklebad ganfenil<br />

TanadamTxvevebs, maSasadame, analogiebsa da sxvadasxvagvar<br />

msgavsebebs. amgvarad, yvela ganzogadeba da literaturis Te-<br />

191


orizacia aucileblad analogiuri rigisaa; da misi daskvnebi<br />

araferia, Tu ara ganzogadebuli analogiebi. yoveli jerovnad<br />

damtkicebuli analogia Tu homologia aris argumenti<br />

da raRac Teoriuli ganzogadobisken biZgi, rac mTlianobaSi<br />

(at large) 351 literaturis midgomas ukavSirdeba.<br />

amgvarad, komparativistuli velis gafarToeba cxadia<br />

da sasikeTo: `TanadamTxvevam~ (gancalkevebulma an/da ganmeorebiTma)<br />

SeiZleba komparativistuli kvlevis obieqtis statuss<br />

miaRwios. invarianti da yvelaferi, rasac is iwvevs, kidev<br />

erTxel xdeba kontrolirebadi hipoTeza. magram sirTule,<br />

romelTan erTadac TanadamTxvevebis meTodologiuri<br />

asimilacia wamoaCens, rom es ukanasknelni garkveulwilad<br />

martiv `sxvadasxvad~ rCebian; maTi gamoaSkaraveba _ sporadulia,<br />

xolo zogadi interpretacia _ TiTqmis ar arsebobs.<br />

marTlac, ra daskvna unda gamovitanoT imis mtkicebidan,<br />

rom `erTdroulobebi Tu gamravlebuli TanadamTxvevebi evropaSi<br />

analogiuri niSnebiT arsebobs?~ 352 garegnulad, aranairi.<br />

Tu mas mainc ar mivakravdiT imedismomcem daskvnebs! `Tu<br />

Cven viciT, rogor miviRoT Cveni disciplinis struqturaSi<br />

TanadamTxvevis, Tanadroulobis cneba, rogorc pirveladi,<br />

maSin aRmovCndebiT yvelaze mniSvnelovani instrumentis<br />

mflobeli, raTa wavikiTxoT wesebi, romlebic sulier cxovrebas<br />

marTavs”. 353 es kargia, magram jer kidev cotaa zogadi<br />

komparativizmis TvalTaxedviT. gza, romelsac unda mivyveT,<br />

ufro isaa, rasac rusi formalistebi Cagvagonebdnen: ueWvelad<br />

arsebobs `Tanadamxvevebis~, `damTxvevebis faqtebi~, `funqciurebis~<br />

CaTvliT~, 354 rac iwvevs tipur sizustes paraleluri<br />

da msgavsi konteqstebis mixedviT. nebismieri kanonieri<br />

msgavseba niSnavs imas, rom sruli uflebiT SegviZlia<br />

ganzogadeba.<br />

rogorc ki ori an mravali termini, `faqtobrivi kavSirebis~<br />

gamoyenebis gareSe, magram moTxovnil pirobebSi er-<br />

TmaneTs analogiiT daukavSirdeba, isini komparativistuli<br />

Teoriis TvalsazrisiT Sesabamisni xdebian. maT aqvT tendencia,<br />

daamtkicon erToba literaturul dargSi, daadginon eqvivalentebi,<br />

msgavsebebi, da bolos da bolos, universalurobebi,<br />

sicxade SesZinon izomorfizmebsa da homologiebs, romlebic<br />

umaRles safexurzea ayvanili; analogia, Tavisi qmedebebis<br />

erTobiT, upiratesad warmoadgens instruments, imas,<br />

ris miRebasac damamtkicebeli magaliTebiT viwyebT (groteski<br />

hiugosTan da hainesTan; dasavluri Suasakuneebis epikuri da<br />

rusuli poezia da a.S.), magram igi ganzogadebuli, nawilobrivi<br />

mniSvnelobis matarebelia. 355 igive mdgomareobaa analo-<br />

192


giebis tipologiis TvalsazrisiTac (negatiuri, pozitiuri,<br />

istoriuli, antiistoriuli; sistemuri, arasistemuri) 356 . mTavari<br />

daskvna SeiZleba gavakeToT analogiis calkeuli tipebidan<br />

an analogiis tipebis erTobidan. es meTodi ar uSvebs<br />

mxolod paralelizmebsa da evristikul daaxloebebs, kategoriebisa<br />

da tipologiebis SemuSavebas istoriuli da geografiuli<br />

moTxovnilebis miRma: mas aseve SeuZlia daadginos<br />

kavSirebi, aagos xidebi da amoavsos sicarieleebi. 357 amgvari<br />

operaciis gareSe aranairi sqematizacia (Tu Teoriuli konstruqcia)<br />

ar moxdeba.<br />

rasakvirvelia, omnis analogia claudet. analogiis uaryofa<br />

samarTliania da aseTi iqneba Cveni daskvna mxolod mkacrad<br />

istoriul-pozitivistur perspeqtivaSi. am midgomisTvis, romelic<br />

momdinareobs komparativistuli D.S.T.-dan (ganviTarebis<br />

sistemis Teoria) da sakmaod `mkacrad~ gvesaxeba, `analogiebze<br />

dafuZnebuli kvlevebi saeWvoa~... 358 amdenad, es aris aSkara<br />

idiosinkrazia, crurwmena, subieqturi TviTneburoba, romelic<br />

kritikosebis umetesobas axasiaTebs. amgvari kritikosebi<br />

uaryofen e.w. `profesionalur~ naSromebs da aviwydebaT, rom<br />

WeSmaritad `profesionaluri~ naSromebi namdvilad Seqmnilia.<br />

es argumenti, `anarqiis~ braldebasTan erTad, momxibvlelia,<br />

rac Ordnung-is suliskveTebas Slis. 359 sxvebi gulubryvilod<br />

ganacxadeben: `Cven sulac ar gviyvars amgvari msgavsebebi~<br />

360 , romlebic pozitivisturi tradiciis mixedviT, `namdvili~<br />

an/da `yalbi~ unda iyos. analogiebi, Sesabamisobebi,<br />

Tanxvedrebi, yvelaze aSkaranic ki, ueWvelad `yalbia~. 361 ratom?<br />

pirvel rigSi imitom, rom isini SemTxveviT ar arian<br />

damtkicebulni, Semdeg imitom, rom maT axasiaTebT `bundovaneba~<br />

da `dauzustebloba~ da sxva araferi SeuZliaT _ rogorc<br />

amas brunetieri ambobda _ garda imisa, rom yovelive<br />

`naadrevi, bundovani da TviTneburi ganzogadebebiT daasrulon~.<br />

362 vinaidan paralelizmi, msgavseba da analogia sinqronul<br />

mamodelizebel kiTxvis sistemaSi aucileblad iwvevs<br />

zogad daskvnebs, rac aranakleb legitimuria, vidre yovelive<br />

istoriuli. es meTodebi da midgomebi, gansazRvrebis mixedviT<br />

_ `moCvenebiTi~, `amao~, `naZaladevi~ da `gadaWarbebulia~.<br />

rodesac vadasturebT aSkara daaxloebas, magram jer kidev<br />

`dausabuTebels~ (mizezobrivs), oridan erTia: an mizezobrivi<br />

seriis rgoli jer kidev ar iyo aRmoCenili an es `SemTxveviTi~<br />

paralelizmi ar arsebobs. amgvari mtkicebulebis dogmatizmi<br />

ukve dasabuTebulia.<br />

193


9. paralelebi<br />

miuxedavad arcTu kargi `Sexedulebisa~, rac Cvens dro-<br />

Si `paralelebTan~ dakavSirebiT Warbobs, mas, rogorc mosalodneli<br />

iyo, mainc iyenebs msoflios yvela kritikosi, istorikosi<br />

da komparativisti. pirvel rigSi, saubaria terminologiur<br />

varaudze: paralelebis Zveli rotorikuli meTodi<br />

(sakmaod xSirad meqanikuri da gadaWarbebiT gamoyenebuli),<br />

aRireva im aucilebel meTodTan, romelsac literaturuli<br />

kvlevebis sferoSi Tavidan ver avicilebT. daaxloebebis, kav-<br />

Sirebis, Sexvedrebis, homologiebis, analogiebis erToblioba<br />

da a.S., eWvgareSea, `paralelebia~. aqedan modis terminologiuri<br />

meryeoba, romelic Tandayolil orazrovnebas avlens:<br />

msgavsebebisa da analogiebis problema Tavad `paralelebis~<br />

problemaa.<br />

ra aris maTi sfero da ra wesrigidan gamomdinareoben<br />

isini? jerovnad dokumenturi kavSirebis gamoxatvis garda,<br />

pirvel rigSi, saubaria `TanadamTxvevis~, `Tanamonawileobis~,<br />

`ucnauri~ bunebis faqtebze: vTqvaT, Cinur romansa da evropul<br />

erotikul stils Sors korelaciebis arsebobaze. 363 ai,<br />

Cven erTbaSad CaviZireT `gansakuTrebuli da mniSvnelovani<br />

analogiebis~ 364 okeaneSi da mTavaria imis gadawyveta, amgvari<br />

dakvirveba vargisia komparativizmisTvis Tu ara. yvela dRemde<br />

moxmobils mizezs, zemoT dasaxelebuli mizeziT, ar SegviZlia<br />

mxolod dadebiTad vupasuxoT. marTlac, ra uflebiT<br />

avukrZaloT `dasavlel kritikoss~ iyos, magaliTad, `sienasa<br />

da Cinur peizaJebs Soris analogiebiT gancvifrebuli~? `Camoyalibebuli<br />

komparativizmis poziciidan is xedavs analogiebs~.<br />

365 misi momatebuli gamocdileba, ra Tqma unda, saWiroebisamebr,<br />

aucileblad imoqmedebs analogiebiTa da homologiebiT.<br />

misTvis, universaluri literatura ayalibebs erTobas<br />

da unitaruli struqturebis SigniT, Semadgenlebi (Cven<br />

es viciT), aucileblad pouloben ekvivalentebs. sxva mxriv,<br />

analogiebis mixedviT Seqmnili kavSirebi enacvlebian faqtobrivi<br />

kavSirebis iSviaTobasa da umniSvnelobas. pirvelebi homologiur<br />

da sul ufro da ufro farTo da SemTxveviT<br />

struqturebs Soris moZraoben, meoreni _ saWiro kvals mihyvebian,<br />

romelic sul ufro da ufro mcirdeba. `esTetikurad<br />

_ aRniSnavs etiambli _ analogiebi mainc aucilebelia~. 366 vinaidan,<br />

am SemTxvevaSi, referentul esTetikuri TvalTaxedva<br />

istoriuls Warbobs. erTs aqvs yovelTvis zogadi eqvivalentobis<br />

ena, maSin, roca meore nawilobrivi identurobebiT sa-<br />

194


ubrobs. orive moqmedeba faqtebiT xorcieldeba da oriveni<br />

Taviseburad `obieqturi~ arian.<br />

Tumca paralelebi axla ar gamougoniaT, es xerxi damokidebulia<br />

garkveul meTodologiur ucvlelobaze, romlis<br />

precedenti jer kidev antikur epoqaSi gvxvdeba, sadac ori an<br />

mravali seriis erT Tu ramdenime istoriul, literaturul<br />

Tu kulturul faqtebs Soris arsebobs cxadi sistemurobebi<br />

Tu identurobebi, eqvivalenturi da mizezobrivi kavSirebi<br />

(ix. plutarqes paraleluri biografiebi, fsevdo-longines<br />

traqtatis amaRlebulisTvis XXXIV Tavi da a.S.). 367 komparativizmis<br />

sawyisebTan rom mivideT (Zvelebisa da axlebis kamaTisa<br />

da klasikuri ritorikis paralelebis gavliT) davimowmebT,<br />

saxeldobr, f. buterveksa da a.v. Slegels, iseve, rogorc<br />

herders, elias Slegels, stendals da a.S. aq ar aris<br />

problema. problemaa stabuluri da aRiarebuli `komparativistuli~<br />

statusi mivaniWoT amgvar kvlevebs da erTgvarad<br />

uzrunvelvyoT paralelebis sworad gamoyeneba. erTi sityviT,<br />

saubaria paralelebis reabilitaciaze sxva WrilSi, empiriuli,<br />

spontanuri, tradiciuli stadiis ugulvebelyofiT. Teorizebuli<br />

da praqtikaSi gamoyenebuli pirveli komparativistuli<br />

programebis epoqidan axali orientacia midis, sul<br />

mcire, a. n. veselovskimde (fsiqologiuri paralelizmebi<br />

xalxur simRerebSi, paraleluri literaturuli ganviTareba,<br />

cikluri nasesxobebis gareSe, msgavsi faqtebis paraleluri<br />

seriebi da a.S.). 369 maT Soris zogierTisTvis `paraleluri<br />

kvlevebi da komparativistuli~ kvleva ukve gamaerTianebeli,<br />

sabolood analogiuri operaciaa. 370 am meTodis aqtualizebis<br />

ufro Tanamedrove mcdeloba warmogvidgeba fsevdo-`paradoqsis~<br />

formiT 371 (aSkara akrZalvis formiT).<br />

maSasadame, paralelizmi obieqturi fenomenia, yvelgan<br />

SesamCnevi, gamoTqmuli sinqronizmebiT, sinqronulobiT, damoukidebeli,<br />

spontanuri gamoxatulebebiT, `gasaocari erTgvarovnebiT~.<br />

xolo `paraleli~, rogorc kritikuli da evristikul<br />

midgoma, Tavisi meqanizmiT ar gansxvavdeba da arc SeiZleba<br />

gavarCioT yovelive imisagan, rac axali komparativistuli<br />

paradigmis Sesaxeb viciT da es aris: saerTo TvisebebisaTvis<br />

sistemuri Rirebulebebis miniWeba da sul bolos, invariantebis,<br />

sqemisa Tu interpretaciuli sistemis arCeva, romelTa<br />

SigniT paralelizmebi gamudmebiT eqvemdebarebian klasifikaciisa<br />

da organizaciis erTsa da imave princips, igive<br />

hipoTezisa da igive terminologiis mixedviT. WeSmariti komparativistuli<br />

paralelebis sferoSi faqtebi imdenad ar miiReba<br />

mxedvelobaSi, ramdenadac maTi amocnoba da SeTanxme-<br />

195


aSi moyvana. rac ar niSnavs imas, rom faqtebis materialuroba<br />

da maTi mizezobrioba umniSvneloa, piriqiT: Cven iZulebuli<br />

varT ganvacalkevoT paralelizmis da, maSasadame, `paralelebis~<br />

ori zusti tipi:<br />

1. pirveli amtkicebs da xsnis paralelizmebis arsebobas<br />

ori mizeziT; esenia:<br />

a/ identuri istoriuli mizezebi an Zalian msgavsni, magram<br />

damoukidebelni, genetikuri kavSirebisa da kontaqtebis,<br />

gavlenebis, difuziuri fenomenebis da a.S. CarTvis gareSe. amgvari<br />

midgoma, romelsac Tan axlavs xolme TanadamTxvevebi,<br />

erTdroulad ganamtkicebs rogorc istoriuli mizezobriobis<br />

princips, aseve tradiciul pozitivistur svlas da realobas,<br />

romlebic eqsplikaciur sqemas angreven. genetikuri<br />

meqanizmi gulisxmobs socialur-ekonomikur pirobebs da<br />

ganviTarebis Tanaswor, magram lokalizaciis mixedviT avtonomiur<br />

formebs. gasaTvaliswinebeli gansazRvrebidan erTerTi<br />

marTlac miuTiTebs `kerZo an erovnuli literaturuli<br />

ganviTarebis erTsa da imave mdgomareobaze~. `es paraleluri<br />

da damoukidebeli gamoxatulebebi aranakleb sainteresoa,<br />

vidre isini, romlebic amocnobad gavlenebs miekuTvnebian. 372<br />

maSasadame, Cndeba kiTxva: paraleluri poligenizmi Tu monogenizmi<br />

da saerTo warmomavloba internacionaluri urTier-<br />

Tobis qselSi? tradiciuli komparativizmi mxolod im gamosavals<br />

Tanxmdeba, rac yvelaze metadaa gajerebuli `analogiebiT~<br />

373 da rac kontaminaciis faqtebs ufro xsnis, vidre<br />

SeTanxmebulT da paralelurT. mkacri sociologiuri determinizmis<br />

Sesaxeb ki SegviZlia vTqvaT, rom is amaod upirispirdeba<br />

damokidebul Tu damoukidebel `pirobebs~, `tipiur~<br />

socialur evoluciebsa da msgavsebebs, romelTa korelacia<br />

mxolod istoriul-tipologiuri analogiebiTa da siaxloveebiT<br />

iqneba daRdasmuli 374 .<br />

b) Semdegia zusti faqtobrivi kavSirebis wesrigis mkacrad<br />

gadamowmebuli istoriuli mizezebi, anu: gavlenebi, wyaroebi,<br />

pirdapiri da arapirdapiri kavSirebi, `romlebic arsebobdnen<br />

baironisa da puSkinis, goeTesa da karlails, valter<br />

skotsa da de vinis nawarmoebebSi, STagonebebSi, mweral-<br />

Ta cxovrebebSic ki, romlebic sxvadasxva literaturebs<br />

miekuTvnebodnen 375 .<br />

yvelaze ufro sruli sqema am sferoSi, romelic Jirmunskis<br />

ekuTvnis, arCevs istoriul-tipologiur kvlevebs (identur<br />

fenomenebs identur socialur pirobebSi), istoriul-genetikur<br />

kvlevebsa (identur genetikur fenomenebs gansxvave-<br />

196


ul socialur pirobebSi) da ormxriv kulturul gavlenebs.<br />

376 msgavsebebisa da mizezobriobis orive principi, amgvarad,<br />

continuum comparatiste-s tipSi moqmedebs.<br />

2. meore `modeli~ amtkicebs da aRwers aramizezobriv<br />

sinqronul TanadamTxvevebs (fsiqikuri paralelizmebi, maT<br />

Soris paralelizmebis siRrmeebis fsiqologia), mTlianad<br />

aTavisuflebs tipologiebsa da universalur struqturebs.<br />

is cdilobs naTeli mohfinos `wminda~ erTgvarovnebebs, romlebic<br />

erTmaneTisagan damoukideblad warmoaCens imas, rac<br />

nebismieri pirdapiri mizezobriobisagan sruliad ucxoa. am<br />

TvalsazrisiT, vadasturebT, rom genezisisa da mizezobriobis<br />

problema SeiZleba iTqvas umniSvneloa. dasturdeba aseve<br />

invariantebis, paralelizmebis arsebiTi TanadamTxvevebis<br />

arseboba da maTi mizezobrioba arc ki gvaSfoTebs. gansakuTrebiT<br />

mxedvelobaSi misaRebia imis obieqturi konstatacia,<br />

rom paralelizmi da identurobebi arseboben da maTi Semowmeba<br />

SesaZlebelia. mizezobriobis romel wesrigamde unda mivideT,<br />

bolos da bolos? situacia, romelic SedarebiT mi-<br />

TologiaSi xSrad gvxvdeba, SedarebiT literaturaSic meordeba:<br />

jorj diumezilis dakvirvebiT, `kacobriobis ori jgufis<br />

tradiciebs Soris arsebuli, istoriulad gancalkavebuli,<br />

magram erTi da igive preistoriuli jgufidan momdinare<br />

SeTanxmebebi SeiZleba oTxgvarad aixsnas: an SemTxveviT, an<br />

bunebiTi adaT-wesebiT da kacobriobis sulis maradiulobiT,<br />

an pirdapiri da arapirdapiri nasesxobiT, an saerTo memkvidreobis<br />

dacviT~. 378<br />

unda vTqvaT, rom komparativistebs Sors aRiarebuli es<br />

midgoma yvelaze uniadago da ususuria. msgavseba _ yovelgvari<br />

gavlenis miRma, misi `mravalricxovani da ganmacvifrebeli<br />

sinqronizmebi~ mwerlebs Soris, `romlebic erTmaneTis-<br />

Tvis ucnobia~, isev gvxvdeba `zogad literaturaSi~ 379 (rac<br />

TavisTavad naklebad dasafasebelia), zogjer etiamblis pirdapiri<br />

gavleniTac. 380 yovel SemTxvevaSi, Cven mainc vaRiarebT<br />

garkveuli realobis analogias, romelic mxolod gavlenebis<br />

manipulaciiT ar aixsneba. 381 meTodi ar miesadageba anTropologiur<br />

da struqturalistur kvlevebs. 382 anglo-saqsuri<br />

komparativizmis ukanaskneli talRa ufro Riaa: moxerxebulad<br />

gaSuqebul analogiebsa da araistoriuli paralelizmebs<br />

SeuZliaT daxvewon ukve aRiarebuli konceptebi da literaturuli<br />

Janrebis gageba, azrovnebisa da gamoxatvis<br />

TvalsazrisiT Suqi mohfinon msgavsebebs erTmaneTisgan gamijnul<br />

lingvistur da geografiul sakiTxebSi. Tanamedrove<br />

197


debatebamde ufro adre, `erTgvarovnebebis~ Sesaxeb swavlebas<br />

`yovelTvis aRiarebdnen an mxedvelobaSi mainc iRebdnen.<br />

384 magram es swavleba SeuZlebelia `wminda~, aragenetikuri<br />

paralelebis gareSe. Cven SegveZlo agreTve mogvexmo midgoma,<br />

romelic `kontaqtis gareSe analogiebze~, `damoukidebel<br />

evoluciaze~, `literaturul analogiebsa~ da `gavlenis<br />

gareSe paralelebze~ migviTiTebs. es midgoma met-naklebad<br />

amarTlebs, magaliTad, slavuri literaturis kvlevisas. 386<br />

igive problema warmoiSoba yvelgan, sadac pirobiToba<br />

da istoriuli mizezobrioba ver xsnis paralelizmebis aranakleb<br />

cxad obieqtur realobas. aRmosavlelma komparativistebma<br />

gaiges, rom maTac unda moisrolon balasti, iseTebi,<br />

rogorebicaa cnebebi: `damTxvevebi~, paralelizmebi, analogiebi.<br />

`swavleba paralelizmis Sesaxeb, gavlenebisa da wyaroebis<br />

fenomenebis miRma~, `SeTanxmebebi~ _ yvelafris miuxedavad<br />

_ mainc ar unda uarvyoT. tradiciuli Teza, rom ar arsebobs<br />

SemTxveviTi `TanadamTxvevebi~, romlebic moklebuli<br />

arian yovelgvar Sinagan istoriul mizezobriobas~, ukve warsuls<br />

Cabarda. 387 zogjer amgvar swavlebebs am sferoSi aqvT<br />

gasagebi `diplomatiuri~ aspeqti, romelic protokolur demarSsa<br />

da samecniero kvlevebs Soris moqmedebs. 388<br />

komparativistuli paralelebis Tavsakidur qvad, rogorc<br />

yovelTvis, mainc rCeba aRmosavleT/dasavleTis sfero,<br />

sadac gardauvlad gvesaxeba midgoma, romelic regularulad<br />

eyrdnoba evristikul dajgufebebsa da mwkrivebs da gadaadgilebebi<br />

damokidebulia kiTxvis Tanadroulobaze, msgavsebebze,<br />

SeTanxmebebsa da jaWvur analogiebze. paralelurad<br />

dawyobis gareSe (Tundac arasrulyofilad), definiciiT ucxo<br />

arcerTi aRmosavluri literaturuli fenomeni ar SeiZleba<br />

iyos `miRebuli~ da CarTuli dasavlur dasamowmebel<br />

sistemaSi. amasTan, es aris asimilaciis erTaderTi SesaZlebloba:<br />

mwkrivSi Caayenos ucnobi/nacnobis mixedviT da erTmaneTs<br />

saTiTaod daukavSiros yvela identuroba da/an msgavseba.<br />

erTi SexedviT es xerxi paradoqsulia, arakanonikuri, magram<br />

igi realurad ufro farTod gavrcelebuli da ufro<br />

funqciuria, vidre warmogvidgenia. misi xSirad gameoreba SesaZlebelia<br />

Semowmdes aRmosavleT-dasavleTis komparativistul<br />

kvlevebSi: literaturaSi, folklorSi, anTropologiaSi,<br />

filosofiaSi, kulturisa da xelovnebis morfologiaSi<br />

da a.S.<br />

Semowmdes aRmosavleT-dasavleTis komparativistul kvlevebSi:<br />

literaturaSi, folklorSi, anTropologiaSi, filosofiaSi,<br />

kulturisa da xelovnebis morfologiaSi da a.S.<br />

198


ac Seexeba misi Seqmnis xanas, is TariRdeba daaxloebiT<br />

XVIII saukuniT, rac `aRmosavleTis filosofiis~ aRmavlobis<br />

epoqad iTvleba. magaliTisTvis gavixsenoT Tundac goldmi-<br />

Cis aRmosavleT-dasavleTis paraleli, The Citizen of the World.<br />

letters from a Chinese Philosopher residing in London, to his Friends in the East<br />

(XIII, 1762). SegveZlo aRgveniSna, rom aRmosavleT-dasavleTis<br />

Sedarebebi ufro Teorizebulia, vidre gamoyenebiTi. es eWvgareSea.<br />

magram, rogorc Cans, saWiroa pirvel rigSi gamoiyos<br />

Sedarebis sadavo tipi da amgvarad SemuSavdes meTodologia,<br />

rac safrangeTSi yvelaze ukeT etiamblma gamoxata: iun ius<br />

amaRelvebeli Txrobis xerxebi `mogvagonebs marivos, dostoevskis,<br />

prusts~; Cinuri Tavisufali romani gvaxsenebs frankionisa<br />

Tu de sadis vnebaTa cixe-simagreebs~ 389 da a.S.<br />

anglo-saqsuri komparativizmi TiTqos ufro gaxsnilia,<br />

yovel SemTxvevaSi, Tavs uyris problemis aRmosavleTis da<br />

Soreuli aRmosavleTis monacemebs. aRmosavleT-dasavleTis<br />

paralelebi ara mxolod gacxadebulia (J. r. haitaueri) da<br />

Teorizebuli (r. ueleki, s. praueri) 390 , aramed adgens am sferoSi<br />

gadasaWreli sakiTxebis nusxasac. igive tipis problemebi<br />

dasmulia a. lavjois `romantizmis Cinuri warmomavloba~-<br />

Sic. 391 SedarebiTi literaturis saerTaSoriso asociaciam<br />

ukanasknel kongresze SemogvTavaza gansakuTrebuli Tema, romelic<br />

eZRvneba evropa-afrikis, aRmosavleT-dasavleTis literaturuli<br />

Tu sxva interkulturuli kavSirebis Seswavlas. 392<br />

aRniSnuli sakiTxebi ganixileboda konferenciebsa da mrgval<br />

magidebzec, sadac Warbobda anglo-saqsuri warmomadgeloba<br />

(Tu ufro amerikuli). 393 amave problemebs exeba iseTi Jurnalebi,<br />

rogorebicaa Literature East and West (1946) Tu Philosophy East<br />

and West (1950), romlebic cdiloben, gaaRrmavon am Janris<br />

kvlevebi, rac jer kidev Canasaxis stadiaSia. ra Tqma unda,<br />

yvelgan didi moTxovnaa progresul samecniero formirebebze,<br />

magram aseve, da vitodiT, gansakuTrebiT, warmosaxvis<br />

unarze, asociaciuri kritikis WeSmarit talantsa da inteleqtualur<br />

gambedaobaze. movixmoT aRmosavleT-dasavleTis<br />

paralelizmebisa da urTierTobebis dargis araCveulebrivi<br />

Teoretikosi da praqtikosi – mirCa eliade, romelic ambobs:<br />

`me viziareb... maT rwmenas, vinc fiqrobs, rom saWiroa dantesa<br />

Tu Seqspiris, dostoevskisa Tu TviT prustis Seswavla kalidasas,<br />

nosa Tu u-Cenienis `dasavleTSi mogzaurobis” codnis~<br />

gaTvaliswinebiT. magram vin gabedavs, `magaliTad, gaavlos<br />

paralelebi nicSesa da mioritas mwyemss Soris? miuxedavad<br />

imisa, rom maT Soris msgavsebis arseboba SedarebiTia~ 394 ,<br />

msgavsi teqstebis simultanur wakiTxvaze fiqri mainc saWiroa.<br />

199


Tu tradiciuli komparativizmi SeiZleba Sejamdes wmindad<br />

pozitivisturi suliskveTebiT, zogierTi paralelizmis<br />

konstataciiTa da daskvnebis gamotanis gareSe, komparativistuli<br />

literaturis Teoria gulisxmobs maT bolomde gamoyenebas<br />

ormagi ganzraxviT, rac komparativistuli (poetikuri)<br />

paralelebis or gansxvavebul tips Sesabameba, esenia:<br />

a) kontrastuli paralelebi (am formulas zogjer iyeneben)<br />

sicxades aniWebs individualobebsa da gansxvavebebs. es<br />

aris kritikis saSualeba _ yvelaze ufro klasikuri nawarmoebebidan<br />

gamoyos, daaxasiaTos da originalobis mixedviT SearCios<br />

ori an meti naSromi. kargad viciT, rom: `...xelovnebis<br />

TiToeuli nawarmoebi Seqmnilia raime modelis paralelurad<br />

da misgan gansxvavebiT. 396 Cantar de mio Cid, cxadia, ar aris mahabarata<br />

da Zveli ar igivdeba modernTan. araferia imdenad<br />

kerZo da imdenad zogadi, rom ar Sediodes individualizaciisa<br />

Tu generalizaciis procesSi. amitom yvela kontrastuli<br />

konfrontaciis `narCeni~ yovelTvis iwvevs ganzogadebisa da<br />

garkveuli `modelizaciis~ doneze ganlagebul globalur<br />

daskvnas.<br />

b) ganmazogadebeli paralelebi, TavianTi erTianobisa<br />

da ekvivalentebis elementebiT, pirvel rigSi asabuTeben da<br />

aZliereben TavianT argumentebs, rasac mohyveba ganzogadeba,<br />

bolos reduqcia da igive sqemebisa da principebis zogadi<br />

Teoriis CarCoSi moqceva. maTi meqanizmi ukve cnobilia: zogadi<br />

literaturis prekoncepti amoicnobs invariantebis simravles,<br />

romelTa daxmarebiT SesaZlebeli xdeba analogiebis,<br />

homologiebisa da identurobebis `horizontalurad~ dalageba.<br />

maSasadame, Teoriuli dabrkoleba gamarTlebuli ar aris,<br />

Tumca, Cven xom viciT, rom ukanasknel saukuneSi a. n. veselovski,<br />

istoriuli paralelebis wyalobiT, miznad isaxavda,<br />

rom uamrav cnobil literaturaSi `rac SeiZleba sruli ganzogadeba”<br />

397 moexdina. zogadi literaturis wyalobiT, pol<br />

van tigemis xedva daskvnebisaTvis Ria iyo. es xedva komparativistul<br />

poetikas ukavSirdeba (ase Tu ise). Teoriuli<br />

TvalsazrisiT, paralelizmebis gamoyenebas sxva mkvlevarebic<br />

aRiarebdnen. 398 etiamblis Tavisufali, ufro sworad, Zalian<br />

Tamami Sedarebebi amzadebs Teoriul Tu `universaluri swavlebas<br />

ama Tu im literaturul Janrze damokidebuli ama Tu<br />

im fenomenis Sesaxeb~: `me araferi vici _ azustebs frangi<br />

generalisti _ berZnul Teatronsa da faraoniseul Teatrebs<br />

Soris urTierTobebis Sesaxeb _ iyo Tu ara maT Sors istoriuli<br />

mimarTebebi, magram, zogadad, dramaturgiuli TvalsazrisiT,<br />

amis dadgena ueWvelad sargeblis momtani iqnebo-<br />

200


da~. 399 im momentidan, rogorc ki davuSvebT tipologiur da<br />

`fenomenologiur~ paralelebs~, 400 sistemuri induqcia-deduqcia<br />

am safuZvelze sruliad gamarTlebuli gaxdeba.<br />

gadasalaxavi rCeba aRmosavleT-dasavleTis urTierTobebis<br />

didi zRurbli, kidev erTi didi sfero. Tu SevZlebT dasavleT/aRmosavleTis<br />

paralelebis daxmarebiT sruli daskvnebi<br />

gamovitanoT mistikuri fenomenebis Sesaxeb (sakmarisia<br />

gavixsenoT oto rudolfis, ananda ¿k. komarsvamis, luis<br />

masinonis Tu anri korbinis mier Catarebuli samuSaoebi) an<br />

ideebis komparativistul istoriaSi (hajim nakamura), maSin<br />

mivuaxlovdebiT garkveul `saerTo Strixebsa~ da `met-naklebad<br />

identur problemebs~ 401 ; da ratom ar viyenebT igive me-<br />

Tods Cvens sferoSi? cxadia, am mxriv iniciativebi ar gvaklia,<br />

xan zogadi esTetikis mimarTulebiT, aesthetica perennis-Si,<br />

xan literaturis esTetikis dargSi. kvlevebis zogadi gadar-<br />

Ceva, romlis saboloo mizanic gaxlavT `literaturis universaluri<br />

bunebis~ gagebis ganmtkiceba, eyrdnoba iaponur,<br />

Cinur, arabul nawarmoebebs, romlebic evropulis analogiuria.<br />

esenia: simbolisturi, romantikuli da a.S. 403 zogjer,<br />

SeiZleba eWvi gaCndes detalebTan dakavSirebiT, magram Tavad<br />

meTodi arasodes iqneba saeWvod miCneuli.<br />

radikaluri SeniSvnebi mravladaa (!) da analogiebsa da<br />

msgavsebebs miemarTeba, romlebic, saerTo jamSi, daiyvaneba<br />

istoriuli da pozitivisturi mentalitetis winaaRmdegobamde,<br />

mentalitetisa, romelic moiTxovs, rom yoveli Sedareba<br />

dafuZnebuli iyos kargad damtkicebul mizezobriv kavSirze,<br />

faqtobrivsa da konteqstualurze. paralelebis komparativizmi<br />

gafantulia: `zedapiruli~ meTodi, `diletantizmi~, naCqarevi<br />

`dekadenturi gemovneba~, Sedarebebis gauTvaliswinebeli<br />

kontaqtebi, faqtebis gansxvavebuli ideebi da aspeqtebi.<br />

es ar gaxlavT komparativizmi bona fide, magram aris gza, imTaviTve<br />

`meTodologiurad arasando~ 404 . es meTodi damarcxebis-<br />

Tvisaa ganwiruli yvela tradiciuli komparativizmis momxre-<br />

Ta mxridan (amasTan, moZvelebulicaa), romlebic msgavsebebSi<br />

xedaven `xangamoSvebiT gaelvebebs~, misTvis “damaxasiaTebel”<br />

ubralo `gonebis fantaziebs~ 405 da a.S. aseve xazgasmulia `paraleluri<br />

analizebis martiv ritorikasa~ 406 da WeSmarit<br />

komparativistul paralelizms Soris aRreva, iseTi, rogoric<br />

axlaxan ganvsazRvreT. Cven aseve vewinaaRmdegebiT imis SeuZleblobas,<br />

rom paraleli gavavloT or originalur nawarmoebs<br />

Soris, sadac individualuri TavisTavad uaryofda yovelgvar<br />

Sedarebas. rasakvirvelia, aseT dros saWiroa goniereba,<br />

raTa gadaWarbebebi Tavidan aviciloT. 407<br />

201


10. Sedareba<br />

paralelis Semdeg, am komparativistuli konturebis mimoxilva<br />

davasruloT SedarebiT (paraleli da Sedareba aris<br />

am disciplinis met-naklebad yvelaze `klasikuri~ ori midgoma).<br />

Tu SedarebiTi literatura vargisi terminia (vinaidan<br />

gamoyofilia specifikur obieqtur sibrtyeze da mis meTodebs<br />

farTod iyeneben), Sedareba rCeba meoreuli, umciresoba-<br />

Si myofi, marginaluri. SeuZlebelia man moiTxovos raime<br />

upiratesoba, ganisazRvros raimegvarad. Cven amis Sesaxeb ukve<br />

araerTgzis aRvniSneT. 408 samwuxaroa, rom es termini Caanacvla<br />

da ukeT moirgo universaluri literaturis, weltliteraturis<br />

kvlevam. 409<br />

sxva argumentebi igive azrs Seicavs. erTi mxriv, ar arsebobs<br />

specifikuri meTodologiuri gansxvaveba komparativizmisa<br />

da nebismieri sxva disciplinis mier ganxorcielebul<br />

Sedarebas Soris, Tu gaviTvaliswinebT xerxis universalobasa<br />

da siZveles, romelsac uklebliv yvela sabunebismetyvelo<br />

da humanitarul mecnierebebSi vxvdebiT. komparativistebis<br />

mxridan mravalgzisia 410 Tavisufali lingvistikis, mi-<br />

Tologiis Tu `SedarebiTi~ anTropologiis konstatacia, rasac<br />

Tan axlavs xSiri referencia. sxva mxriv, Sedareba literaturis<br />

Seswavlis im saSualebebis nawils Seadgens, romelsac<br />

win uZRvis istoria da literaturuli kritika. kritikuli<br />

Sefasebani da istoriuli analiz/sinTezebi yovelTvis<br />

aucileblad komparativistulia. am pirvel WeSmaritebaze sruli<br />

SeTanxmebaa krosidan _ uelekamde da kidev mravali sxva<br />

komparativistis CaTvliT. 411<br />

`Sedarebis~ universaluri xedvidan, mudmivobidan da<br />

moqnilobidan gamomdinare, TavisTavad cxadia, rom Cven mar-<br />

Tlac ver SevZlebT ganvixiloT istoriis manZilze Seqmnili<br />

literaturuli Sedarebebis erToblioba ise, TiTqos igi<br />

`prekomparativizmis~ sferos ekuTvnodes, rogorc amas zogierTebi<br />

amtkiceben. Cven Sedarebis xangrZliv praqtikas vamtkicebT<br />

aRmosavlur da Zvel evropul literaturaSi, ufro<br />

sistematuri monaxazebiT ki _ XVIII saukuneSi, gansakuTrebiT<br />

herderTan. 414 rac Seexeba mis transformaciasa da literaturul<br />

meTodologias, is agrZelebs humboldtis (plan einer vergleichenden<br />

Antropologie, 1795), kiuvies (SedarebiTi anatomia, 1800),<br />

de gerandos (filosofiis sistemebis SedarebiTi istoria,<br />

1804) gakvalul gzas. Cven vicnobT e.w. pirvel `SedarebiT literaturul~<br />

naSromebs, romlebic uSvebs an gvafiqrebinebs<br />

Sedarebis arsebobas, yovel SemTxvevaSi, TavianTi saTaurebiT<br />

202


mainc, esenia: noeli da laplasi (1816), Sarl puJensi (1826)<br />

vilemeni (1828-1829), J. amperi (1830), aseve pozitivizmisa da istorizmis<br />

aRmavloba XIX saukuneSi, ramac kidev ufro win<br />

waswia es saqme. magram, rogorc Cans, unda davelodoT pirvel<br />

komparativistul efeqtur programas, raTa Riad davadasturoT<br />

`Sedarebis principis~ (Prinzip der Vergleichung), rogorc<br />

specifikuri meTodis moTxovna am sferoSi.<br />

vin ras adarebs? da rogor? sakiTxi Sors aris gadaWrisagan:<br />

es ver moxda verc komparativizmis sawyis etapze, verc<br />

_ simarTle rom vTqvaT _ ufro mogvianebiT. vinaidan sakmarisi<br />

ar aris mtkiceba imisa, rom Sedarebis meqanizmi yvelgan<br />

erTi da igvea. 416 zogadad, es marTalia. magram `komparativistuli<br />

Sedareba~ gamoavlens Taviseburebebs, romlebic unda<br />

davimaxsovroT. upirveles yovlisa, mTlianobaSi misi kiTxvis<br />

sistema amocnobiTa da SedarebiTi poetikis meTodiT aris<br />

gapirobebuli. Tavidan is uSvebs saukeTesod garantirebul<br />

aTvlis wertils, romelic saerToa Sedarebis yvela terminisaTvis.<br />

es aris stabiluri kriteriumi, romelsac dasamowmebeli<br />

invariantuli punqti iTxovs da romelic hipoTezebiT<br />

Tu arsebiTi `varaudiT~ aris gansazRvruli, esenia: literaturis<br />

globaluri gansazRvra, universaluri kategoriebi,<br />

`modelebi~. SedarebisTvis aucilebelia universaluri kategoriebi:<br />

isini mas referentuli invariantebis terminebiT amarageben;<br />

rac ufro ukeTesad SeirCeva universaluri, urTierTSedarebiTi<br />

kategoriebi, miT ufro win wava kvleva. 417 meore<br />

mxriv, tertium comparation yovelTvis winaswar aris damokidebuli<br />

interpretaciasa da RirebulebaTa safexurebze. 418<br />

rac Seexeba mis droiT perspeqtivas, igi mkveTrad sinqronulia:<br />

Sedarebebi, antikurobidan dawyebuli _ dRemde, moulodnelad<br />

xsnian qronologiis urduls: avtori, gmirebi, epoqebi<br />

_ Camwkrivebulni arian kriteriumisa da SerCeuli orientiris<br />

mixedviT.<br />

sakuTriv moqmedeba romeliRac or termins Soris imyofeba<br />

im mizniT, rom Camoayalibdes saerTo punqtebi da gansxvavebebi:<br />

identuroba da/an gansxvaveba (A da B, rogorc C; ar<br />

aris A, arc B da arc C). Cven es viciT da vimeorebT, magram<br />

Sedegebis miRebis gareSe: Sedareba gansazRvravs msgavsebebsa<br />

da gansxvavebebs, SeTanxmebebsa da SeuTanxmeblobebs. 419 am Sem-<br />

TxvevaSi is (Sedareba) aris asociaciuri; sxvagan ki _ winaaRmdegobrivi.<br />

amave dros, Sedareba agrZelebs yvela meTodologiur<br />

operacias, dawyebuli analizidan da sinTezidan. Tu<br />

zRapris dekompozicia niSandoblivia Sedarebis yvela samuSaosTvis<br />

420 , monacemebis gadajgufeba, SerCeuli funqciis Tval-<br />

203


sazrisisa da moqmedebis teleologiis mixedviT, aranakleb<br />

gardauvalia. Sedareba, erTsa da imave dros (an alternatiulad),<br />

aris `negatiuri~, vinaidan is klavs Taviseburebebs da<br />

_ `pozitiuri~, roca enacvleba da amdidrebs am Taviseburebebs.<br />

radgan yoveli `sruli~ Sedareba 421 zrdis sakuTar monacemebs,<br />

xan Tavisi xvrelebis amovsebiT, faqtebidan an homologiuri<br />

sistemebidan gamomdinare elementebiT, xan maTTvis<br />

micemuli ganzomilebebiTa da damaxasiTebeli mniSvnelobebiT<br />

_ `stereoskopiuli~ rigis efeqtiT.<br />

es ukanaskneli Strixi gansakuTrebiT sagulisxmoa SedarebiTi<br />

poetikisTvis, vinaidan is Tavdapirvel analizs sTavazobs<br />

ganzogadebebs. marTlac, yoveli Sedareba aris imedismomcemi<br />

ganzogadeba, im TandaTanobiTi daaxloebebidan gamomdinare,<br />

rasac is iwvevs. gamartivebulad, sqematurad rom<br />

iTqvas, Sedareba nel-nela miiwevs ufro da ufro maRali<br />

safexurebisaken: gvxvdeba nawarmoebebi, romelTa Sedarebac<br />

SeuZlebelia, aris iseTebic, romelTa Sedarebac SeiZleba,<br />

aseve, yvela naSromi SeiZleba SedarebiTi iyos. am kuTxiT<br />

ganxiluli naSromebi ama Tu im doneze Sedarebis `msgavsia~.<br />

Cven vtovebT etapebs, vamoklebT distanciebs. magram aris ki<br />

Sedareba marTlac induqciuri Tavisi agebulebiT? gamomdinareobs<br />

ki igi raRac garkveuli msgavsebebidan, raTa identur<br />

Tu homologiur kavSirebamde mivides? 422 Sedareba _ es aris<br />

aragenetikuri msgavsebebis zedapirze amoweva, `Seusabamisobis~<br />

gardaqmna `Sesabamisobad~ 423 . rogorc viciT, induqcia<br />

operirebs zogadi terminebiT, didi raodenobis msgavsi da<br />

gamorCeuli atributebiT, rac Sedarebas metaforasTan aaxloebs<br />

(ritorikulad rom vTqvaT). marTlac, paralelizmebi<br />

kritikos-komparativistis `metaforebia~; isini xom yovelTvis<br />

induqciurni arian. roca komparativistis Zieba aRmoaCens,<br />

rom mahabatas garkveul epizodi `skandinaviur TxrobaSi mosalodnel<br />

paralels~ 424 gvawvdis, es niSnavs, rom induqcia<br />

hipoTezis mier winaswar gvamcnobs am paralelizmis arsebobas.<br />

`Sedarebadisa~ da `araSedarebadis~ mimarTebis sakiTxi<br />

harmoniulia garkveul etapamde. problema aris is (maT Soris<br />

komparativistebisTvisac), rom yvelaferi yvelaferTan ar<br />

SevadaroT, ar SemovisazRvroT mxolod `bunebrivi~, obieqturi~<br />

da a.S. SedarebebiT, Tumca aqac napovnia gamosavali, romelic<br />

Cagonebuli gaxldaT im komparativistebis mier, romlebic<br />

iRebdnen volens/nolens elementebis Sedarebis SesaZleblobas,<br />

rac oden `analogiebia~ 425 : 1) Sedareba SesaZlebelia<br />

mxolod `sistemis~ Tu `modelis~ (koherentuli, stabiluri da<br />

a.S.) SigniT; sinamdvileSi, Cven vadarebT `modelebsa~ da kiTx-<br />

204


vis sistemebs da ara individualur nawarmoebebs 426 . 2) `sistemisa~<br />

Tu `modelis~ SigniT vadarebT yvela xelmisawvdomsa<br />

da aRdgeniT elements; da ar arsebobs aranairi SezRudva,<br />

garda funqciur CarCoSi moqcevisa, dalagebisa da harmoniaSi<br />

moyvanisa. Sedareba SesaZlebelia Txzulebis Tu literaturis<br />

nebismier doneze, oRondac man unda Seasrulos es mo-<br />

Txovnebi. da vinaidan Sedareba xorcieldeba, rogorc erovnuli<br />

literaturis SigniT, aseve or Tu mraval nawarmoebsa<br />

Tu erovnul literaturas Soris, dgeba sakiTxi internacionalur<br />

literaturuli Sedarebis statusis Camoayalibebisa,<br />

rac, ubralod, literaturis statusTan aRireva. maSasadame,<br />

literaturaTa SedarebiTi Seswavla, rac Zalian sasurvelia<br />

CvenTvis, miiRebs `poetikur~ mimarTulebas. komparativistebi,<br />

romlebic nawilobriv mainc gacdnen Zvel komparativistul<br />

paradigmas (kontaqtebs, kavSirebs, gavlenebis paradigmas da<br />

a.S.) da romlebmac gamoiZies pasuxi Tavad literaturuli<br />

naSromebis struqturis analizSi (rac erTaderTia, romelsac<br />

SeuZlia mogvawodos Sedarebis namdvilad `literaturuli~<br />

elementebi), cxadia, sworad iqcevian. 428 maSasadame, Tu<br />

Sedarebas mivakuTvnebT `gansjis, klasifikaciis, ganmartebis~<br />

429 erTaderT funqcias, es iqneba SemzRudavi da sabolood<br />

moZvelebuli.<br />

Cvens yuradRebas aseve ipyrobs SedarebiTi literaturis<br />

kategoriebi. arsebobs araerTi modaluroba, romelTa ganawileba<br />

or did klasad SeiZleba:<br />

1. upirvelesad, tradiciuli klasifikacia sxvaobebs adgens<br />

genetikur da tipologiur Sedarebebs Soris. erTni arian<br />

mizezobrivni, eqsplikaciurni, sxvebi _ taqsinomiurebi.<br />

pirvelebs sawyis da saboloo wertilebad aqvT gansakuTrebulad<br />

binaruli, pirdapir naTesaobiTi, istoriul memkvidreobiTi<br />

kavSirebis konstatacia; meoreni warmoaCenen mxolod<br />

`wminda~, anu aramizezobriv Sedarebebs, rac ar aixsneba arc<br />

Tavdapirveli erTobebiT da arc ormxrivi gavlenebiT. isini<br />

adgenen saerTo xasiaTebs, TanadamTxvevebs, `struqturebsa~<br />

da `tipebs~. `tipi~ saukeTeso SedarebiTi konceptia, vinaidan<br />

misi sqemis SigniT da am sqemis logikiT, yvela korelacia<br />

vargisia da SesaZlebelic.<br />

karga xania, rac yvelaze tradiciuli komparativizmi<br />

aramizezobrivi Sedarebebis SesaZleblobas aRiarebs, sivrci-<br />

Ti da droiTi SezRudvis gareSe, 430 magram ver moaxerxa, rom<br />

mxolod aRiarebas gascdenoda. Sedarebis es liberalizacia,<br />

gansakuTrebiT anglo-saqsur komparativizmSi (rene uelekis<br />

205


meTaurobiT), sakmaod niSandoblivia. arafaqtobrivi komparativizmis<br />

amerikeli momxreebis (romlebic mravlad arian da<br />

gavleniannic) saerTo gadawyvetilebiT, dasaSvebia `Tavisufali<br />

komparativistuli midgoma~ da `arafaqtobrivi istoriuli<br />

midgoma~. 431 mas ganvsazRvravT zogadi formulebiT: `Sedarebis<br />

araSekavSirebuli sferoebi~, magram `arsebiTad naTesauri~,<br />

romelTa `saerTo elementebi~ amarTlebs da mimarTulebas<br />

aZlevs SedarebiT meTods. 432 es konstatacia TandaTan<br />

mkvidrdeba. Jurnali _ Comparative Literature _ igive orientacias<br />

iRebs, magram Tavisi kvlevebis saboloo mizniT sakmaod bundovani<br />

rCeba. amitom vaRiaroT Semdegi daskvna: `ar aris sa-<br />

Wiro Sesadarebel Sromebs erTmaneTTan genetikuri kavSirebi<br />

hqondeT~; es Teza, kerZod, rilkesa da valerisTan dakavSirebiT<br />

aris gancxadebuli. `wminda Sedarebaze~, `imanentur midgomaze~<br />

dafuZnebuli es meTodi mdgomareobs sruliad aramizezobriv<br />

`intensiur teqstualur Sedarebasa~ an `intensiur<br />

TanwyobaSi~. 433 magram konkretulad ras emsaxureba igi? amis<br />

Sesaxeb araferi viciT. Cven `gvaqvs ufleba yovelgvari gancdebis<br />

gareSe SevadaroT erTmaneTs kvietizmi da daoizmi,<br />

ise, rom ar veZeboT istoriuli kavSirebi da saerTo wyaroebi~,<br />

434 magram zogadi daskvnebi moqmedebis saboloo mizans<br />

mainc elodeba.<br />

am dargSi aRmosavleTis komparativizmi upiratesobas<br />

aniWebs rusul formalistur tradicias, romlisTvisac ukontaqto<br />

TanadamTxvevis faqtebi `imdenad mniSvnelovania, rom<br />

isini mTlianad gadian gavlenis fsiqologiuri axsnis farglebidan~.<br />

literaturuli evolucia `regularuli xasiaTisaa~<br />

da am regularobis yvelaze damajerebeli magaliTebi<br />

gaxlavT swored `sxvaobebis gaCena erovnul literaturebSi;<br />

analogiuri mimdinareobebis, Janrebisa da literaturuli<br />

nawarmoebebis arseboba erTmaneTisagan damoukideblad, umciresi<br />

literaturuli kontaqtis gareSe~. 435 dogmatur deterministuli<br />

winaswari azris Seqmna uaryofs msgavsebebis arsebobas<br />

istoriuli korelaciebis gareSe, magram am mtkice poziciis<br />

Serbileba mxedvelobaSi iRebs faqts, rom sxva situaciebSi,<br />

sinamdvileSi, vexebiT Sedarebis or wesrigs, romlebic<br />

erTdroulada SesaZlebelicaa da saWiroc. CexeTSi, ungreT-<br />

Si, rumineTSi 437 gamocdilma komparativistebma ician, Tu rogor<br />

unda moxdes am arsebiTi gansxvavebis warmoCena, vinaidan<br />

mizezobrivi Sedareba ar krZalavs tipologiur, Tematur,<br />

struqturul, teqstualur Sedarebas. saubaria mxolod kargad<br />

gamokveTil orientirebsa da gadasawyvet amocanebze.<br />

206


wminda Sedarebis arafaqtobrivi magaliTi-tipi (romelsac<br />

Cven ukve araerTgzis SevxvdiT) aRmosavleT-dasavleTis<br />

paralelizmebiT ikvebeba. meTodi, romelic ukontaqto Sejerebidan<br />

gamomdinareobs, praqtikaSi XVI saukunidan, aemulacio-s<br />

saxeliT 438 arsebobs da XVIII saukunis bolos ukve SakuntalasTan<br />

439 dakavSirebiT gamoiyeneba. am meTods goeTec kargad<br />

icnobda. 440 Tanamedrove orientalistebTan amgvari midgoma<br />

miT umetes Cveulebrivia. magaliTad: `CineTi cxovrobs daosuri<br />

lirizmiT, rac ucnaurad hgavs romantizmis lirizms~; es<br />

gulixmobs, rom `Tanxvdomebi da paralelizmebi (...) SeiZleba<br />

instruqciuli iyos, Tu maT yovelgvari istoriul-demonstraciuli<br />

sazrunavisagan gavaTavisuflebT~ da inteleqtualuri<br />

analogiebis niadagze movaTavsebT. 441<br />

konservatori komparativistebi ¿saerTod yoymanoben an<br />

gadaWriT mtroben yovelive zemoTqmuls, saidanac am radikaluri<br />

poziciis winaswarganWvretadi Rirebuleba gamomdinareobs.<br />

da mainc, Cven mas vxvdebiT yvelasTan, vinc uyoymanod<br />

Tanxmdeba `am saxis Sedarebas~ (mag.iaponia/evropa). aseve ganvixilavT<br />

Weltliteratur-is SesaZleblobas, realizebuls swored<br />

am safuZvelze, zeerovnuli literaturuli stilebis CaTvliT.<br />

442 Cvens yuradRebas ipyrobs aseve msgavsebebisa da `gamogonebuli~<br />

paralelizmebis arseboba garkveul aspeqtebsa<br />

da Cinur da evropul literaturaTa Soris. marTlac, araferi<br />

gviSlis xels SevadaroT `drosa da sivrceSi daSorebuli<br />

Tu ardaSorebuli~ damoukidebeli literaturuli tradiciebi;<br />

ganvixiloT `xelovneba da mwerloba, rogorc evropul-aziuris<br />

Serwymis elementebi~. 444 SesaZlebelia, rom aRmosavleTis<br />

romelime qveynaSi ucxo politikuri mosazrebebi<br />

igive mimarTulebiT moqmedebdnen, magram ukanasknel analiz-<br />

Si yovelTvis aris daskvnebi, romlebic angariSgasawevia. 445<br />

rac Seexeba aRmosavlel mklvlevarebs, maTi moqmedeba amtkicebs<br />

aRmosavleT-dasavleTis SedarebiTi paralelizmebis universalurobasa<br />

da reversiulobas. amgvarad, am mxrivac vadasturebT<br />

aziur da evropul literaturebs Soris arsebul<br />

mkveTrad homologiur problemebsa da konceptebs, midgomebs,<br />

mimarTulebebs, poetikur kamaTebs 446 (magaliTad, Zveli/<br />

Tanamedrove).<br />

2. tradiciuli komparativizmi aranakleb meryeobs Sedarebis<br />

or sxva tips Soris. cxadia, erTic da meorec legitimuria,<br />

magram gansxvavebul prioritetebs warmoaCenen. maSin,<br />

rodesac erTi tipi zrunavs mxolod gansxvavebul, gansakuTrebul,<br />

originalur aspeqtebze, meore mimarTulia identuro-<br />

207


aze da iswrafvis iqiTken, rom zedapirze amowios rac SeiZleba<br />

meti saerTo, msgavsi Tu analogiuri elementebi. am<br />

mxriv, Sedareba aris diferenciuli, `kontrastuli~; misi mcdelobebi<br />

midis iqiT, rom Sedarebuli nawarmoebebis Taviseburebebs<br />

Rirebuleba mianiWos; sxva mxriv, is aris gamaerTianebeli<br />

da ganmazogadebeli. am hipoTezaSi Sedareba mimarTavs Se-<br />

Tanxmebebsa da Sedarebuli nawarmoebebis gamaerTianebel<br />

elementebs; sabolood ki literaturas (universalurs) miemarTeba.<br />

mokled, Sedareba meryeobs unikalursa da tipurs,<br />

gansxvavebasa da damTxvevas Soris. Tanamedrove komparativistuli<br />

azrovneba siaxleebs fexdafex mihyveba. 447 da `aRmoCenis~<br />

pretenzia ar gaaCnia, is ufro gamomdinareobs saerTo<br />

epistomologiuri sivrcidan. amasTan, ase vTqvaT, Sedarebis<br />

ambivalenturoba (romelic individualurs totalurs xdis<br />

da piriqiT), wina saukunidan moyolebuli, naTlad iyo gan-<br />

Wvretili poetikaSi da met-naklebad `komparativizmis~ saxeliT<br />

gamodioda; 448 es sakiTxi gamoikveTa sabunebismetyvelo<br />

da humanitarul mecnierebaTa Soris debatebSi (rikerti, vindelbandi,<br />

dilTai da a.S) 449 . `SedarebiTi esTetikis~ Tanamedrove<br />

mcdelobebi aseve efuZneba `gansxvavebebsa~ da `msgavsebebs~,<br />

romlebsac xelovnebaTa nebismieri Sedareba warmoqmnis.<br />

Tu ganvsazRvravT Tanamedrove komparativizmis adgils,<br />

davadgenT, rom diferencialuri gansxvavebebis qomagoba da<br />

is, rasac SeiZleba vuwodoT literaturuli sxvaoba 451 xSirad<br />

da intensiurobiT cdeba gaRebul wvlils, rac Rirebulebas<br />

matebs Sedarebis meore mxares, es aris: `saerTo, komunaluri~,<br />

gamaerTianebeli faqti. saukeTesod gasagebi mdgomareoba,<br />

Tu SevxedavT, erTi mxriv, nacionaluri literaturis<br />

tradicias (romelic imTaviTve cdilobs gamoyos `ama Tu im<br />

poeziis `arsi~ sxva erovnul poeziebTan SedarebiT; rac Tavad<br />

romantikuli literaturis istoriografiis arss warmoadgens)<br />

da, meore mxriv, literaturis kritikis praqtikas<br />

gaaZlierdeba detalebis pozitivizmiTa da eniT aRuwereli<br />

esTetizmiT.<br />

es ar niSnavs, rom Txzulebis gansakuTrebuloba saintereso<br />

ar aris. is sainteresoa (mkacrad meTodologiuri mizezebis<br />

gamo) azrovnebis gansakuTrebul wesrigsa da komparativistul<br />

damowmebebSi, iseTebSi, rogorc isini ganvsaz-<br />

RvreT. bolos, `TavisTavadobis~ koncepti (Eigentümlichkeit) mecnierebebSi<br />

Tavidanve komparativistul meTodSi gvxvdeba. 452<br />

qvemoT am cnebas xSirad vaxsenebT, roca normidan acdenaze,<br />

kanonis darRvevaze, tradiciisgan mowyvetaze, Zvelis nangrevebze<br />

`axlis~ danergvaze visaubrebT 453 . zogierT specifikur<br />

208


formulas ki (Sungularität, Differenzqualität, altéritié) niSandoblivi<br />

sixSire eqneba 454 .<br />

meore mxriv, kontrastuli Sedareba efuZneba ierarqiis<br />

mniSvnelovani gansjebis safuZvelsa da kriteriums. 455 agreTve<br />

arsebobs axali tendencia _ rom Sedareba ganixilebodes,<br />

rogorc `gardauvali~ (Cven mas daJinebiT moviTxovT), raTa<br />

SeZlos naSromebis arareduqciuli mxareebis individualizacia<br />

da naTlad gamoyofa, 456 rac zogjer yovelgvari `msgavsebis<br />

gandidebis~ an uaresi _ `identurobis~ mcdelobis aSkara<br />

mtrobaSi gadadis. 457 igive TvalsazrisiT, komparativizmi ewinaaRmdgeba<br />

`interteqstualobis~ yovelgvar fenomens da amgvarad,<br />

teqstis, rogorc mTlianobis gagebas, xolo misi eqskluziuri<br />

valdebulebaa damoukidebeli, izolirebuli literaturuli<br />

struqturis Seqmna. 458 cxadia, es xedvebi gada-<br />

Warbebuli da calmxrivia. yvela SemTxvevaSi, roca komparativizmi<br />

individualur `saxasiaTo~ gansxvavebebsa da fenomenebze<br />

akeTebs aqcents (da amgvari gafrTxilebebi mravalia<br />

komparativizmis sawyisebidanve), 459 darwmunebuli unda viyoT,<br />

rom universaliebisken mimarTuli komparativizmis arsi da<br />

meTodi ar aris gansazRvruli da saTanadod Seswavlili.<br />

aseve saubroben perspeqtivis radikaluri cvlilebis<br />

aucileblobaze. etiamblis axirebis miuxedavad, Cven SegviZlia<br />

(vTqvaT aseve: savaldebuloa) Sedarebis reabilitacia:<br />

Sedareba aris mizezi, marad gasameorebeli WeSmariteba. 460<br />

magram ra azriT? mTavaric esaa. gamosavali, romelic ixateba,<br />

midis Teorizebuli da ganmazogadebeli mimarTulebiT.<br />

Tu Sedareba samyaros Seqmnidanve arsebobs, mas SeuZlia safuZveli<br />

Cauyaros an gaxdes literaturis universaluri xedvis<br />

sayrdeni. SedarebiTi meTodis sakvanZo adgili swored aq<br />

aris: Sedarebis azri icvleba. upirveles yovlisa, is gvevlineba<br />

gamaerTianeblad da ganmazogadeblad. miznad aRar isaxavs<br />

gansxvavebebs, literaturis Sida erTobasa da mis invariantebs.<br />

erTi sityviT, ganmazogadebeli Sedareba xdeba<br />

aucilebeli da literaturis nebismieri Teoriisa da, saxeldobr,<br />

literaturis Teoriis eqstremalurad mastimulirebeli<br />

sayrdeni. arafaqtobrivi, `wminda~ Sedarebebis Skalis mixedviT,<br />

Teoriisa da literaturis gansasazRvrad universaluri<br />

literaturis (aRmosavleT-dasavleTis) ganmasxvavebel<br />

elementebs saerTo elementebisagan vacalkevebT. am saxis Sedarebas<br />

SeiZleba vuwodoT araistoriuli da fenomenologiuri,<br />

`struqturaluri~, Teoriuli~, ukeT rom vTqvaT, `Teorizebuli~.<br />

marTlac, Sedareba mxolod maSin aris qmediTi, Tu<br />

is ori mimarTulebiT midis _ xan nawarmoebebis Tavisebure-<br />

209


is gamokveTisaken, xan Txzulebebis Tandayolili erTobisa<br />

an globaluri gansazRvrisaken: am SemTxvevaSi _ analitikuri<br />

da `partikularistuli~, sxvagan _ sinTezuri da `universalisturi~.<br />

cxadia, rom komparativizmi, romelic eZiebs universalurobas<br />

da am gziT _ literaturis Teorias, zrunavs<br />

mxolod Sedarebaze, romelic, rogorc Cans, iqneba ganmazogadebeli<br />

da ara iseTi, romelic `Taviseburebis mimniWebelia~.<br />

modiT, ufro axlodan SevxedoT am meqanizms.<br />

Sedareba aris impliciturad `maTeorizebeli~; is Tavis<br />

TavSi gulisxmobs sawyiss da mowodebulia ganzogadebisaken.<br />

yovelTvis, roca is sakuTari daskvnebiT Taviseburebebs gascdeba,<br />

ixsneba ganzogadebisaTvis. erTiani sivrcidan gasvla<br />

– es aris ganzogadebisa da Teorizebis dawyeba garkveul<br />

saerTo elementebze dayrdnobiT. am elementebs naTels hfens<br />

Sedareba. amgvarad, gansxvavebis komparativizmi adgils uTmobs<br />

identurobis komparativizms. Tavidan is empiriulad<br />

moqmedebs, spontanurad dadgenili homologiebiTa da paralelebiT,<br />

ufro da ufro organizebuliTa da Teoriulad orientirebuliT.<br />

Sedarebadi da araSedarebadi elementebis proporcia<br />

indiferentulia, rogorc statistikur, ise individualur<br />

doneze. ganzogadebis procesis dasawyebad sakmarisia<br />

Sesabamisi elementebis garkveuli `procentulobis~ efeqturad<br />

dadgena. is moqmedebs asimilaciisa da ara diferenciaciis<br />

gziT, msgavsi da ara TavasTavadi Semadgeneli nawilebis<br />

SedarebiT. WeSmariteba TiTqmis banaluria da sayovelTaod<br />

miRebuli. `Seadaro, es niSnavs ganWvrito (e.i. daadgino) ra-<br />

Rac kavSiri da, gansakuTrebiT, msgavsebis kavSiri~. 461 is dadgenilia<br />

zonebis, qveynebis, periodebis, stilebis, mimdinareobebisa<br />

da Sedarebis sxva CarCoebis mixedviT, im pirobiT,<br />

rom igi orientirebuli unda iyos erTnairi principiT da/an<br />

Tavisi funqcia erTnairi sistemis SigniT Seasrulos. es aris<br />

sabaziso hipoTeza da misi maorganizebeli sqema, romelic<br />

qmedebis erTobliobas marTavs da xelaxla adasturebs imas,<br />

rom Sedareba aris ganmazogadebeli da ormagad ganmazogadebelic<br />

ki Tavis amosaval da sasrul wertilSi. nawarmoebeb-<br />

Si, romlebic arian: Tematuri, tipologiuri, genealogiuri,<br />

mxatvruli rigisani da sxv., yoveli Sedareba asrulebs gamaerTianebel<br />

da ganmazogadebel rols, dadgenilia garkveul<br />

doneze da damowmebis specifikuri sistemis mixedviT. es sinqronuli<br />

kiTxva aris erTdroulad maregulirebeli da garkveulwilad<br />

`xelovnuri~. magram misi `modelizacia~ TamaSis<br />

wesis nawilia.<br />

210


zogierTi winaswari formulirebani da gaerTianeba `aqtiuri~<br />

Sedarebis principze, romelic upirispirdeba `pasiur~<br />

Sedarebas 462 (neitralursa da martivi TanwyobebiTa da mwkrivebiT<br />

moqmeds) cdilobs damkvidrdes da gamoitanos zogadi<br />

daskvnebi, rac marTlac met yuradRebas imsaxurebs. komparativizmis<br />

sawyisidanve Cven gvaqvs imedi, rom `literaturis<br />

bunebas~ `SedarebiTi kvleva-Ziebis~ daxmarebiT CavwvdebiT, 463<br />

Tumca amaSia TviT (komparativistuli) arsi: Sedareba xels<br />

uwyobs ganzogadebas; da is (ganzogadeba), miuxedavad yvelafrisa,<br />

rCeba komparativizmis saboloo mizani. Zvel `paradigmasa~<br />

da axals Soris swored esaa erT-erTi siRrmiseuli gayofis<br />

wertili. Sedarebis upiratesoba aris is, rom moqmedebs<br />

`msgavsebebis~ principiT, metic _ adgens `saerTo~ faqtebs,<br />

464 magram yvelaferi amiT mTavrdeba. Cven ver gadavdgiT<br />

gadamwyveti nabiji: identurobebis daaxloeba niSnavs `ganzogadebebTan~<br />

SerTvas, vinaidan yoveli `wminda~ Sedareba, romelic<br />

ubralo `faqtobriv kavSirs~ cdeba, sul mcire, ganzogadebis<br />

pirobasa da misken mowodebas Seadgens; saidanac<br />

kvlav momdinareobs istorizmis svla literaturis Teoriisaken,<br />

465 Tumca misi zusti, WeSmaritad komparativistuli Sinaarsi<br />

kvlav dasazustebeli rCeba.<br />

Tundac Seicvalos terminologia _ rogorc es ukanasknel<br />

droSi xdeba, rodesac sul ufro xSirad ismis saubari<br />

`teqstis literaturul kodebze~ _ Sedareba mainc TandaTanobiT<br />

unda mivides `teqstebis~ `literaturul kodamde~, ris<br />

gamoc igi zusti, ganmazogadebeli funqciiT aris aRWurvili.<br />

misasalmebelia axlaxan SemoTavazebuli `gansjiTi Sedarebis~<br />

(reflektierende Vergleich) 467 formula, romelic Sedarebis Teoriuli<br />

winsvlas warmoaCens. miuxedavad Tavisi xasiTisa, is<br />

dRemde mkvidrdeba, rogorc sakmaod ganmazogadebeli da gansakuTrebiT<br />

damajerebeli. 468 Sedarebis xedvis radiusis gafarToeba,<br />

internacionaluri literaturis (ubralod, `universaluri<br />

literaturis~) ganzomilebamde, mniSvnelovani argumentia<br />

igive mimarTulebiT. am arguments imTaviTve iTvaliswinebda<br />

komparativizmi da xelmZRvanelobda `literaturis<br />

esTetikis~ principiT. 469 marTlac, yovelTvis, roca vaRiarebT<br />

Rirebul msjelobebs aRmosavleT-dasavleTis erTobliobasTan<br />

470 an `aRmosavleT-dasavleTis Txzulebebis~ 471 SedarebadobasTan<br />

dakavSirebiT, mZlavrad erTveba universaluri<br />

hipoTeza (kriteriumebi, gansazRvreba `literaturuli~ da<br />

sxv.). SedarebiT gamowveuli eqstrapolacia TavisTavSi atarebs<br />

mniSvnelovan ganmazogadebel potencials.<br />

211


epistemologiuri TvalsazrisiT, saboloo jamSi, saubaria<br />

ufro metze, vidre truizmia. ukve didi xania viciT, rom<br />

arsebobs mecniereba zogadisa da amgvarad, Sedarebulisa da<br />

Sedarebadisa (`kanonis~ Tu `tipis~ gaTvaliswinebiT). es aris<br />

daskvna, romelic komparativistulma kvlevebma warmoaCines.<br />

swrafi SerCeviToba amtkicebs, rom Teoriuli da ganmazogadebeli<br />

Sedareba moxmobilia sabaziso meTodologiuri monacemis<br />

kulturul eTnografiaSi, istoriul lingvistikaSi, mi-<br />

TologiaSi, istoriasa da sociologiaSi, da saerTod, yvela<br />

humanitarul mecnierebaSi. 472 isini ganlagdebian poziciaze,<br />

romelic ukan Camoitovebs (Tanac didi manZiliT) tradiciul<br />

komparativistul midgomas: wmindad empiriulsa da ganzogadebasa<br />

da literaturis Teoriaze daumorCilebels. Sedareba<br />

aris yovelTvis raRac ufro meti, vidre ubralo Sedareba.<br />

amave TvalsazrisiT, romelic aseve sinTezs miemarTeba,<br />

bolos da bolos, Cven SevZlebT SevudgeT xelovnebaTa TanamSromlobisa<br />

da ormxrivi gaSuqebis problemas, 473 rac Zalian<br />

ainteresebs zogierT komparativists, romlebic, amave<br />

dros, gakvriT exebian Tavad `SedarebiTi poetikis~ problemebsac.<br />

474 am `interdisciplinuri~ samuSaoebis dros ufro da<br />

ufro vxvdebiT erTgvar axal miTsa da panaceas, romlebic<br />

Zlier moduria im sferoebSic, romlebic farTod cdebian<br />

komparativizms. magram rom SemovifargloT am ukanaskneliTa<br />

da gansakuTrebiT, literaturis SedarebiTi TeoriiT, sakmarisia<br />

davimaxsovroT Semdegi: am samuSaoebs ar aqvT azri da<br />

ar SeuZliaT niSandoblivi Sedegebis motana mxolod or garemoebaSi:<br />

Tu isini `esTetikis~ TvalsazrisiT orintirebuli<br />

arian xelovnebaTa zogadi Teoriisaken, an yoveli xelovnebis<br />

bunebis diferenciaciuli gamokvlevisaken (Cvens SemTxvevaSi<br />

literaturisaken, rogorc `xelovnebisaken~). marTlac, Cven<br />

SegviZlia, kontrastuli da SedarebiTi gziT, zogadi paralelebis<br />

daxmarebiT, romlebic moicavs xelovnebis dargebs<br />

(magaliTad, rogorc roman ingardenTan da oskar valzel-<br />

Tan), mivaRwioT Sedegebs, romelTac SeuZliaT bolos literaturis<br />

`xelovnebis~ mkacr gansazRvrebamde mividnen. magram<br />

sanam vjerdebiT xelis cecebasa da empiriul aRwerebs, zusti<br />

programisa da gansakuTrebiT, Teoriuli Tanxvdomisa da<br />

saerTos daZebnis gareSe (rogorc es TiTqmis yovelTvis xdeba<br />

`komparativistebTan~), literaturis Taviseburebas ver ganvsazRvravT.<br />

Tu xelovnebis SedarebiTi Seswavla (gamosavali,<br />

rac iqneboda `mkacrad semiotikuri samuSao~) mdgomareobs<br />

`SedarebiT semiotikaSi~, 475 maSin Sedarebis am tipis Sedegi<br />

ar SeiZleba iyos araferi sxva _ da logikuradac _ Tu ara<br />

212


`SedarebiTi literaturuli semiotika~. Cven sul amis molodini<br />

gvaqvs...<br />

rasakvirvelia, Sedareba (Tundac literaturis Teoriis<br />

mier integralurad Secvlili) ar aris TviTkmari, rogorc<br />

es am paragrafSi, komparativistul meTodSi vnaxeT. wminda da<br />

martivma Sedarebam, nawilobrivma da naklebad specifikurma<br />

meTodma _ SeuZlebelia yvelaferi gaakeTos. amisgan jer<br />

Sors varT! is araferia, Tu ara RerZis mTavari nawili kompleqsur<br />

meqanizmSi, romelic Cven davamtkiceT da aRvwereT.<br />

rac metia ganxiluli Tu CarTuli am erTobaSi, Sedarebas<br />

miT meti aqvs sakuTari SemzRudveli pirobebi da sazRvrebi.<br />

nebismieri Sedareba koWlia, rac kargadaa cnobili. magram<br />

naTlismomfeni Sedareba, Tundac sakmaod gaumarTavi, sjobs<br />

neitralur, araniSandobliv `WeSmaritebas~, romelic sinamdvileSi<br />

arafers fens naTels da arafers amtkicebs. sxva<br />

mxriv, komparativistul gzebs aqvs Tandayolili safrTxeebi:<br />

aq, gvinda Cven es Tu ara, saWiroa `xan msgavsebebis gaZliereba,<br />

xan gansxvavebebis Semsubuqeba~ 476 . agreTve, jer kidev<br />

goeTedan dawyebuli, 477 gamoikveTa, rom ukiduresad ganfenili<br />

Sedareba Secdomaa da Sedarebis Rirebuleba pirdapirproporciulia<br />

Tavisi zusti, konkretuli, gansakuTrebuli<br />

da mkacrad SemosazRvruli xasiaTisa. realurad, Sedarebis<br />

Rirebuleba da vargisianoba harmoniulobiT, misi parametrebis<br />

stabilurobiTa da ganzogadebis miRebuli koeficientis<br />

procentuli SemcvelobiTaa garantirebuli. Tu mxedvelobaSi<br />

miviRebT universalur literaturas, misi ganzogadeba aucileblad<br />

cdeba nebismier sxva `ganzogadebulobas~, Semosaz-<br />

Rvruls erTi literaturiT, erTi stiliT, JanriT, literaturuli<br />

mimdinareobiTa da a.S. am TvalsazrisiT, Sedareba<br />

ueWvelad aris gonivruli da safuZvliani.<br />

11. verifikacia<br />

komparativistuli meTodi verifikaciis problemas ukav-<br />

Sirdeba da es ori sakiTxi erTmaneTTan dialeqtikur kavSir-<br />

Sia. amasTan, komparativistulma literaturulma Teoriam<br />

mTlianobaSi unda gamoiaros verifikaciis cecxli, romlis<br />

gareSec is mxolod da mxolod komparativistuli meTodis<br />

hipoTeza iqneboda. maSasadame, Teoriis vargisianoba da efeqturoba<br />

damokidebulia mis `gamocdaze~. faqtobrivad, yvelaze<br />

rTuli operacia, romelsac is iTxovs, erTi mxriv, aris<br />

gansakuTrebuli instrumentis, specialuri tipis gamoyeneba,<br />

213


omelic jer kidev ganusazRvreli da aRuwerelia Tavisi detalebiT.<br />

meore sirTule ki gaxlavT Tavad Sesamowmebeli<br />

hipoTezebi da `filologiuri~ masala. es ukanaskneli aspeqti<br />

sulac ar aris umniSvnelo: istoriul-pozitivisturi winaaRmdegobebis<br />

didi nawili swored am sakiTxze koncentrirdeba<br />

da, cxadia, rom garkveuli Zalac aqvs.<br />

maSasadame, Tavidanve aRvniSnoT, rom upirvelesad aq saubaria<br />

verifikaciis specialur tipze, romelic eqsperimentuli<br />

mecnierebis azriT arc `gulubryviloa~ da arc `aramecnieruli~;<br />

daviwyoT am pirveladi faqtiT: arsebiTi hipoTeza,<br />

iseve, rogorc teqstualuri masala, romelic mas afuZnebs da<br />

amowmebs (rac ukve viciT) aris universaluri literatura (id<br />

aris `literatura~). es warmoadgens literaturis SedarebiTi<br />

Teoriis amosaval da bolo wertils. magram nebismier fasad<br />

Tavidan unda aviciloT erTi mniSvnelovani maxe: ocneba<br />

imaze, rom amomwuravad, Tvalis erTi gadavlebiT wavikiTxavT<br />

`mTel~ universalur literaturas. da, vinaidan es aSkarad<br />

utopiuri gegma SeuZlebelia praqtikaSi gamoviyenoT, saWiroa<br />

vipovoT specialuri meTodi, romelic mis gadamowmebas mis-<br />

Tvis damaxasiaTebel pirobebSi SeZlebda; iseTi meTodi, romelic<br />

mimarTuli iqneba avtoritetuli Teoriis yvela gasa-<br />

Reb elementze, dawyebuli invariantebidan. Tavisi bunebiT<br />

SemzRudveli kontrolis es procedura winaswar iTxovs garkveul<br />

pirobebs.<br />

upirveles yovlisa, saWiroa mtkiced davadginoT es<br />

principi: verifikacia aris, per a contratio, yovelTvis negatiuri.<br />

Cven hipoTezebs gamovTqvamT mxolod pirobiTad, maSin, rodesac<br />

verifikacia a posteriori fundamenturad Tu nawilobriv ewinaaRmdegeba<br />

hipoTezas (Cvens SemTxvevaSi, literaturis komparativistuli<br />

Teoriis sabaziso hipoteca). magram yovelTvis<br />

gvaqvs ufleba, rogorc ki amas mdgomareoba moiTxovs, gamoveqomagoT<br />

da SevamowmoT igi yvela im masalis daxmarebiT, romelic<br />

Cvens gankargulebaSia, misi adekvaturia da mas amtkicebs.<br />

rac Seexeba dokumentur bazas, viciT, rom is dausruleblad<br />

iklebs, 478 da rom Teoria (hipoTeza efuZneba teqstebs,<br />

romlebic mas safuZvels uqmnis da mis dokumentur sayrdens<br />

uzrunvelyofs) aris specialuri mimarTeba, rac ori<br />

sityviT unda gavixsenoT.<br />

gansakuTrebiT hermenevtikuli produqti, hipoTeza (mocemul<br />

SemTxvevaSi komparativistuli) efuZneba teqstebs, rogorc<br />

realobas da, imavdroulad, gamoeyofa mas. teqstebidan<br />

gamoyofili (rogorc ki dadgindeba da gamoiTqmeba), igi iwyebs<br />

teqstebis, rogorc realobis rRvevas, axdens maT manipu-<br />

214


lacias Tavis nebaze da saWiroebis mixedviT iyenebs. rasakvirvelia,<br />

saWiroa Tavidan aviciloT riski imisa, rom erTmaneTisagan<br />

gavyoT Teoria da teqstebis materialuri buneba<br />

da aseve, teqstebis gadaWarbebiT Sefasebis safrTxe. cxadia,<br />

teqstebis morCileba arsebiTi valdebulebaa, magram hermenevtikuli<br />

suliskveTebiT ganxorcielebuli es valdebuleba<br />

sruliad cvlis problemis tradiciul (pozitivistur) monacemebs,<br />

rac ase damaxasiaTeblia Zveli skolis komparativizmisaTvis.<br />

maSasadame, unda daveTanxmoT im faqtebs, romlebic,<br />

ase vTqvaT, TanxmobaSi modian TavisTavad miRebul `model-<br />

Tan~. marTlac, yvelaferi imTaviTvea ganzogadebuli induqciur-deduqciurad,<br />

analitikurad, sinTezurad da a.S. Sedegad,<br />

yvela gamokvleva, yvela SesaZlebeli teqstualuri verifikacia,<br />

realurad agebs pasuxs mxolod met-naklebad winaswardafuZnebuli<br />

ganzogadebis cvalebad safexurebze. vinaidan<br />

garkveuli raodenobis zogadi mtkicebulebebiT dasawyisidanvea<br />

SerCeuli yvelaze ufro frTxili gamokvleva, amitom umjobesia<br />

(da gardauvalicaa) imTaviTve davTanxmdeT ganzogadebas,<br />

rac Cveni sazrunavis centrs warmoadgens.<br />

amgvarad, Semowmebis arsebiTi hermenevtikuli kriteriumi<br />

xdeba (rogorc es sxvagan iyo naTqvami modelizaciisa da<br />

monacemTa struqturizaciasTan dakavSirebiT) sqemis sicxade<br />

da ganlagebis harmoniuloba; axali damamtkicebeli sabuTi<br />

ganzogadebis winaswar arsebobaa, vinaidan praqtikaSi gamoyenebuli<br />

teqstebis verifikacia, yoveli gamokvleva, TavisTavad<br />

midis deskrifciuli, sinTezuri da Teoriuli harmoniis nebismier<br />

donemde. sxva mxriv, es ori verifikacia erToblivi<br />

da urTierTdamoukidebelia: pirvel rigSi, Teoriuli verifikacia<br />

Tavisi damaxasaTebeli harmoniulobiT mtkicdeba da<br />

Semdeg, retroaqtiurad, im dokumentebis donezec, romelsac<br />

is warmoSobs. es aris sinqronuli kiTxvis kriteriumis gamogonebisa<br />

da dafuZnebis (harmoniulisa da sistemuris) Sedegi.<br />

ai, ratom aris araaqtualuri pozitivisturi cnebebi _ `obieqturoba~<br />

da `WeSmariteba~. vsaubrobT komparativistul individualur<br />

konstruqciebze _ ara `obieqturebze~, aramed `subieqturebze~<br />

_ verbi gratia! _ da mainc `WeSmaritebze~ im mniSvnelobiT,<br />

romliTac aseTi SeniSvna `marTalia~ an `mcdari~<br />

partituraSi, romelic `WeSmaritebisa~ da verifikaciis Tavis<br />

sakuTar kriteriums gvaZlevs. komparativistuli qmnileba yovelTvis<br />

TavisiT Wris im problemebs, romelsac svams. maSasadame,<br />

iyo `obiqturi~, aRar niSnavs Seagrovo sxvaTa Tvalsazrisebi<br />

da gamosavlebi, iyo ekleqturi, yvela gaamarTlo, partniorebTan<br />

mimarTebiT geWiros diplomatiuri pozicia da<br />

215


a.S. realuri obieqturoba amgvarad konvenciur da gardasuli<br />

drois komparativizmis tradiciul obieqturobas scdeba. misi<br />

moTxovnebi aris sxva rigisa da Seicavs sxva donis damowmebebsa<br />

da verifikacias. isini moiTxoven midgomis dones,<br />

dokumentur bazas da specifikur teqnikas.<br />

a) ra doneze ganlagdeba igi (literatura) verifikaciis<br />

operaciasTan erTad? ZiriTadad, miRebuli hipoTezebis er-<br />

Tobliobidan gamomdinare, yvelaze `maRal~ da yvelaze `dabal~<br />

doneebze: yvelaze `maRla~ _ universaluri literaturis<br />

doneze, e.i. ubralod literaturisa. yvelaze `dabla~ _<br />

konkretuli literaturuli nawarmoebis doneze, romlis<br />

zogadi struqtura da mniSvneloba mTlianad literaturis<br />

mdgomareobisTavis ganixileba, rogorc simboluri. am or dones<br />

Soris arsebobs ormagi hermenevtikuli marSruti: mzardi,<br />

literaturuli nawarmoebidan _ yvela literaturis nawarmoebisaken;<br />

daRmavali, yvela (universaluri) literaturuli nawarmoebidan<br />

_ erTaderTi literaturuli nawarmoebisaken (individualuri).<br />

am or poluss Soris uamravi, praqtikulad<br />

usasrulo Sualeduri situaciebia. magram rom SemovitanoT<br />

wmindad evrestikuli orientaciis sqema, davimaxsovroT Cveni<br />

samoqmedo donis Sesabamis ori didi kategoria.<br />

maSasadame, rogor `SevutioT~ universalur literaturas,<br />

Cvens polarul varskvlavs? zogierTi kategoriebi maSinve<br />

warmogvidgeba gonebaSi, rogorc didi xnis manZilze praqtikaSi<br />

gamoyenebuli. Cven vWriT namcxvars naWrebad, romel-<br />

Tac ewodebaT: mimdinareobebi, Janrebi, Temebi, tipebi, stilebi,<br />

universaluri literaturuli formebi da a.S. dRemde axali<br />

araferia, imitom, rom komparativistebi yovelTvis amgvarad<br />

moqmedeben. magram isini amas akeTeben yovelTvis dokumenturad,<br />

deskrifciulad, istoriulad, xSirad TiTqmis bibliografiuli<br />

maneriT. amjerad unda SevcvaloT perspeqtiva da<br />

kvlevis am yvela kategoriis erTobas gansxvavebuli Teoriuli<br />

mimarTuleba mivceT: erTi literaturuli Janris internacionaluri<br />

(`universaluri~) kvleva am Janris Teoriamde,<br />

dabolos, erTi Janris Teoriis moqceva yvela Janrebis TeoriaSi,<br />

mokled, literaturis CarCoSi. es aris TvisebiTi<br />

naxtomi deskrifciidan _ aRmniSvnelisaken. rasakvirvelia, SeuZlebelia<br />

msoflios yvela literaturis yvela Janris Seswavla.<br />

magram SegviZlia universaluris, universaluri simbolikis<br />

mizanSi amoReba, dawyebuli erTi Janris gamocdiT, romelic<br />

CvenTvis ufro Sinauria. individualuri/universaluris,<br />

kerZo/zogadis mimarTeba gvexmareba Cveni simarTlis garkvevasa<br />

da dasabuTebaSi. amasTan, TiTqmis yvela `esTetika~:<br />

216


epikuri, dramatuli, lirikuli Janrisa da a.S. wamZRvarebulia<br />

istoriuli TavebiT, romelTagan ikveTeba (miRebuli me-<br />

Todis Tanaxmad da yovel kerZo SemTxvevaSi) epikuri Janris,<br />

naratiulobis, dramatulis, lirikis Teoriebi da a.S. ratom<br />

ar moqmedebda literaturis komparativistuli Teoria igivenairad,<br />

rogorc moqmedebdnen Jeneti, todorovi da sxvebi ama<br />

Tu im literaturul JanrTan dakavSirebiT?<br />

makroskopiidan gavideT literaturul mikroskopiaze:<br />

makrostruqturaluri analizi adgils uTmobs mikrostruqturalur<br />

ganxilvas, magram midgomis teleologia identuri<br />

rCeba: gavCerdeT literaturuli nawarmoebis gansazRvrebaze,<br />

romelic Tanabrad simboluria literaturisTvis an rogorc<br />

azrovnebis forma, an rogorc xelovneba, intuicia Tu sxv.<br />

gavamaxviloT yuradReba literaturis SedarebiTi TeoriisaTvis<br />

gadamwyvet mdgomareobaze, romelic garkveuli hipo-<br />

Tezidan gamomdinareobs da gansazRvravs literaturul nawarmoebs,<br />

e.i. literaturas da iq yovel garemoebaSi brundeba.<br />

Tavis mxriv, nawarmoebi Seicavs garkveul doneebs, romlebic<br />

am sqemaSi aranakleb simbolurni xdebian mTlianad literaturis<br />

doneebisTvis, vinaidan es ori sibrtye homologiuri,<br />

alternatiulia da Seicavs wriul verifikacias. es doneebi,<br />

meore mxriv, TandaTanobiT warmoiSoba literaturis<br />

miRebuli gansazRvrebidan. is, rac Rirebulia am konteqstSi<br />

(am droisTvis) TviT gansazRvrebis Sinaarsi ki ar aris, aramed<br />

misi meqanizmi, elementebi da misgan gamomdinare Sedegebi.<br />

sabolood unda SevCerdeT `fonisa~ da `formis~, Tu `formisa~<br />

da `mniSvnelobis~ tipis gansazRvrebidan erT-erTze (metnaklebad<br />

tradiciulze), misi aRuracxeli variantebidan. magram,<br />

nebismier SemTxvevaSi Cven vimyofebiT universalur sibrtyeze<br />

proecirebul simetriul mdgomareobaSi: literaturul<br />

nawarmoebsac, Tavis mxriv, aqvs Tavisi doneebi, iqneba is<br />

`fenomenologiuri~ (ingardeni), `ikonologiuri~ (panovski) Tu<br />

sxva, romlebic _ eqstrapolaciiT, ganzogadebiT, simbolizaciiT<br />

xdeba eo ipso mniSvnelobis matarebeli, rac mas literaturad<br />

aqcevs, Tundac uari vTqvaT am tipis gansazRvrebaze.<br />

Tu miviRebT sxva, wmindad formalur, struqturalistur, semiologiur<br />

gansazRvrebas, romelic literaturul nawarmoebs<br />

`meTodebad~, `funqciebad~, `mniSvnelobis mqone fenebad~<br />

da a.S. hyofs, warmoiSoba igive problema: nawarmoebis ra donezea<br />

`universalizacia~ SesaZlebeli da nebadarTuli? yovelive<br />

zemoTqmulidan gamomdinare, SegviZlia gavceT mxolod<br />

erTi pasuxi: orientacia unda aviRoT universalurobaze, nebismieri<br />

literturuli donidan da Cveni argumentebi yovel-<br />

217


Tvis unda efuZnebodes hipoTezurobas, Tanmimdevrulobas,<br />

harmoniulobas. dae, yoveli ganxiluli meTodi gaiazrebodes<br />

da Seiswavlebodes universaluri kuTxiT. cxadia, es aris<br />

mTavari Teoriuli gamosavali, romelsac SeuZlia sruliad<br />

fantastikuri Sedegebi mogvces. swored amitom gvmarTebs<br />

didi sifrTxile.<br />

b) Sedegad, aucilebeli piroba xdeba sarwmuno dokumenturi<br />

safuZvlis SemuSaveba; romelmac, upirvelesad, Tavidan<br />

unda aicilos Caketiloba, garkveuli TviTkmayofilebiT gajerebuli<br />

umecreba, romlis yvelze moxSirebuli da yvelaze<br />

farTod gavrcelebuli formaa evrocentrizmi da qvemdgomobisa<br />

da upiratesobis yvela kompleqsi, romlebic aqedan momdinareobs.<br />

479 zogjer aseT pozicias Tan axlavs mcdari, swor<br />

gzas acdenili formulebi: `arasworia imis Tqma, rom literatura<br />

mxolod dasavleT evropaSia an misi magaliTis mixedviTaa<br />

Seqmnili...~ 480 vaRiaroT, citirebuli fraza mcdaria,<br />

magram mdgomareoba, romelzec is miuTiTebs, aqtualuria. Tu<br />

upiratesobas mivaniWebT `poeturi enis struqturas~ mxolod<br />

frangul magaliTebze (isev da isev!), evrocentrizmis Sedegi<br />

igive iqneba. ar arsebobs aranairi mtkicebuleba (aranairi!),<br />

rom miRebuli Sedegebi sayovelTaod vargisi iqneba. ar aris<br />

swori (robert eskarpitis dakvirvebiT Weltliteratur-Tan dakav-<br />

SirebiT), rom Taviseburebebis kriteriumebi, romlebic samu-<br />

Sao terminad miviReT, aris msoflio an universaluri~. 481<br />

sxva mxriv, Cven ar SegviZlia `yvelafris~ codna. `universaluri~<br />

literaturis primati utopiaa. fatalurad Zalian viwro<br />

samoqmedo bazasa da universalur eqstrapolacias Soris<br />

winaaRmdegoba, rogorc Cans, gadauWreli darCeba. rogor gamovideT<br />

Cixidan? SegviZlia warmovidginoT ori erTmaneTTan<br />

dakavSirebuli gamosavali.<br />

pirveli, Cveni azriT, arsebiTia. is mdgomareobs ideologiuri<br />

`winaRobis~ gadalaxvaSi, misi `kulturuli~ blokirebis,<br />

eqskluziuri damowmebebisa da ritualuri citatebis<br />

uaryofaSi, maT danawevrebaSi (`rogorc ambobs rolan barti...~),<br />

radgan yvelas _ maT Soris literaturis Teoriis sferoSi _<br />

aqvs meti goni, vidre m. volters. sabolood, saWiroa vaRiaroT<br />

palisis es WeSmariteba: yvela literatura monawilobs<br />

an SeuZlia monawileoba miiRos literaturis gansazRvrebaSi;<br />

es difinicia ar SeiZleba gavavrceloT mxolod or an sam<br />

dasavlur magaliTze. mniSvnelovani dapirispireba ar exeba,<br />

vTqvaT, aRmosavleT-evropuli, sparsuli, Cinuri Tu bengaluri<br />

magaliTebis arqonas poeziisa da/Tu literaturis amJamindel,<br />

`Tanamedrove~ gansazRvrebebSi, magram faqtia, rom es<br />

218


eferenciebi principulad yovelTvis ugulvebelyofilia da<br />

msgavsi tendencia fexs ikidebs erTgvari crurwmenis gamo:<br />

esenia qvemdgomi literaturebi, romlebic aravis ainteresebs,<br />

graecum est non legitur da a.S. amis Sedegia _ gamouTqmeli, ufro<br />

xSirad implicituri, magram mTavari _ rwmena imisa, rom es<br />

literaturebi, poeziebi, ar aris `literatura~ da `poezia~.<br />

amgvari dabrkoleba erTbaSad amsxvrevs literaturisa da<br />

poeziis universalur Teoriul midgomas (WeSmaritad).<br />

cxadia, Cven SegviZlia SemovabrunoT argumenti da aseve<br />

Zalian logikurad moviTxovoT, rom universaluri midgoma<br />

SesaZlebelia da sul erTia saidan modis igi _ dasavleTidan<br />

Tu aRmosavleTidan; rom am ori zonis magaliTebi faseulia<br />

da poeziis gansazRvreba SeiZleba movipovoT rogorc<br />

malarmedan, rembodan, aseve saadisa Tu tu fusgan. Cven vikvlevT<br />

im saSualebebiT, rac Cvens xelTaa, arsebuli kulturuli<br />

memkvidreobiT, vinaidan Sedegebi yovelTvis da yvelgan<br />

igivea. misaRebi argumenti ki ori, erTmaneTTan axlos myofi<br />

pirobiT arsebobs: 1) `yoveli ganzogadeba, romelic survilisamebr<br />

iyenebs evropul, aziur Tu sxva magaliTebs, Tavisuflad<br />

unda miemarTebodes (da Tu SesaZlebelia eqsplicituradac)<br />

zogad daskvnas, poeziis `universalobas~. sapirispiro<br />

SemTxvevSi es kvlevebi darCeba nawilobrivi, fragmentuli,<br />

marginaluri, wmindad dokumenturi. marTlac, isini ar umizneben<br />

arsebiTs, e.i. universaluri mniSvnelobis mqone daskvnas,<br />

romelic gavrceldeba universalur literaturaze da<br />

damokidebulia ama Tu im kulturul modaze _ rogorc `universaluri<br />

WeSmariteba~; 2) `dasavluri~ Tu aRmosavluri literaturis<br />

gansazRvrebebi, romlebic universaluri literaturis<br />

perspeqtivis or garemoebaSi iqmneba, unda miviRoT, rogorc<br />

Tvisobrivad ekvivalenturni da msgavsni. ar arsebobs<br />

aranairi mizezi imisa, rom poeziis gansazRvra `apolineris~<br />

Tu `pesoas~ mixedviT SevafasoT, rogorc arsebiTad ucxouri,<br />

dablamdgomi Tu upiratesi, vTqvaT, tanis xanis poeziasTan<br />

SedarebiT. roca vambobT `franguli poezia~, `rusuli~ Tu<br />

`Cinuri~, Cven vadasturebT saerTo arsisa da struqturis arsebobas.<br />

gansazRvrebebis ilustrireba SeiZleba gansxvavebuli<br />

enebidan amoRebuli, magram identuri mniSvnelobis mqone<br />

magaliTebiT. swored es gvaZlevs SesaZleblobas, maleve vipovoT<br />

sxva gamosavali.<br />

es gamosavalia ormxrivi konfrontacia da verifikacia,<br />

romlis scenari SeiZleba daaxloebiT Semdeggvarad aigos<br />

(mas aqvs igive monacemebi, rasac Cven `komparativistuli me-<br />

Todi~ vuwodeT):<br />

219


1. yoveli verifikacia aris fragmentuli, iqneba is aRmosavleTis<br />

Tu dasavleTis magaliTebis mixedviT Seqmnili. eqstrapolaciis<br />

amosaval wertilad SegviZlia gamoviyenoT rogorc<br />

erTi regioni, ise meore. Tu dasavluri testi legitimuria,<br />

rac xSirad gagvicxadebia, 482 aranakleb SesaZlebeli<br />

da legitimuria inversiuli testi, eqskluziurad aRmosavluri,<br />

msoflios yvela `mcire~ literaturebis CaTvliT. aq xdeba<br />

yovelgvari gansakuTrebulobis gaZeveba.<br />

2. Tavis mxriv, yovelgvari fragmentuli ilustracia ar-<br />

Ceuli, gaanalizebuli da perspeqtivaSi gansazRvruli unda<br />

iyos universaluri simbolikiT. amgvarad, is daakmayofilebs<br />

TiToeul mis moTxovnas, universalur, simbolur mniSvnelobas.<br />

Tu literaturis universaluroba gamoixateba yovel regionalur<br />

TavisTavadobaSi, regionaluri realobebi da kategoriebi<br />

aranakleb vargisia universaluri literaturis er-<br />

TobisTvis. Tundac ar vicodeT birmuli literatura, SegviZlia<br />

ganvacxadoT, rom is aris universaluri literaturis<br />

nawili da rom am universalurma Teoriam is, ase Tu ise,<br />

unda moicvas. amgvari msjeloba vargisia literaturuli universalobis<br />

yvela donisaTvis: zepiris, xalxuris, sasulieros,<br />

saero/profanulis, eqstraevropulis Tu sxv. Tumca arian<br />

afrikelebi, romlebic amtkiceben, rom maTi literatura<br />

Zalian specifikuria imisTvis, rom daeqvemdebaros zogadi<br />

literaturis gansazRvrebas. magram poeziisa da literaturis<br />

universaluri koncepti unda iyos sakmarisad `farTo~,<br />

raTa SeZlos moicvas amgvari Taviseburebebi _ realurad myari<br />

(romelic ganzogadebas ar eqvemdebareba) Tu moCvenebiTi.<br />

sartris gansjebi Sav orfeosze, miuxedavad specifikuri xasiaTisa,<br />

amtkicebs, rom msgavsi qmedebebi SesaZlebelia. sxva<br />

argumentebi imave azris matarebelia, magram Tu maT ufro specifikuri<br />

xasiaTi miecema, ukeTesi iqneba. 485 aqve aRvniSnavT,<br />

rom `komparativizmi, rogorc akademiuri disciplina~, kvlavac<br />

ewinaaRmdegeba am gaxsnilobas da mZime ironiiT uyurebs<br />

`afrikuli Tu polineziuri literaturis gulSematkivrebs~. 486<br />

3. dasavleTsa Tu aRmosavleTSi dadgenili yoveli zogadi<br />

literaturuli winadadeba moiTxovs Sepirispirebas teqstTan<br />

Tu teqstebis kategoriasTan (teqstebi simbolurad miiCneva,<br />

rogorc universaluri) _ yoveli faqtobrivi kavSirisa<br />

da yovelgvari saerTo kulturuli konteqstis miRma. aseT<br />

sifrTxiles viCenT yovelTvis, rodesac eWvi gvipyrobs<br />

malarmes, rembos, apolineris maradiuli citaciebis mniSvnelobasTan<br />

dakavSirebiT. vai da, daskvnebi romlebic maTgan<br />

220


gamodis, ar aRmoCnda, vTqvaT, braziliur, bulgarul Tu<br />

malagasur poeziaSi? ra iqneboda epopeis Teoria, magaliTad<br />

(jer kidev brunetieris dakvirvebiT), romelic mxedvelobaSi<br />

ar miiRebda mahabharatasa da ramaianas, an lirizmis Teoria,<br />

Tu ar moicavda `fsalmunebsa~ da `qebaTa qebas~? 487 maSasadame,<br />

sakmarisi ar aris mxolod erTi nacionaluri literaturis<br />

monacemebi. saWiroa maTi gadatana da Semowmeba universalurobis<br />

TeoriiT, sul mcire, kidev erTi sxva, sruliad ucxo<br />

nacionaluri literaturis daxmarebiT da Sedegis CarTva<br />

sxva Teoriul sinTezSi. amgvarad, `nacionaluri~ gansazRvrebebi,<br />

sapirispiros damtkicebamde, miRebuli iqneba, rogorc<br />

SedarebiTi, droebiTi, `provinciuli~. Tu ucxouri monacemebi<br />

lokalur `nacionalur~ gansazRvrebas ewinaaRmdegeba, es<br />

ukanaskneli unda ukuvagdoT an seriozulad SevasworoT. Jan<br />

ruse swavlobs epikur Temas (`maTi Tvalebi Sexvdnen~) da ganixilavs<br />

universaluri `situacias~. moulodnelad, mas ipyrobs<br />

eWvi da gverdis bolos patara SeniSvnas amatebs, romelic<br />

yovelives naTels hfens: `universaluri? kiTxvis niSani<br />

kvlav Cndeba: Sexvedris scena-Tema TiTqmis dainerga Cvens<br />

kulturaSi. da mxolod Cvens kulturaSi? me gadavxede Cinur<br />

da iaponur literaturebs dasavleTis gavlenamde, sistemuri<br />

gamokvlevis gareSe. momaqvs citireba _ sizmari wiTel pavilionidan<br />

_ magram Targmani saeWvoa. CemTvis kiTxva Riad rCeba~.<br />

488 amgvari damokidebuleba yovelmxriv legitimuri da samagaliToa.<br />

eTnocentrul kvlevebs Wirdeba sxva kultureb-<br />

Tan Sejereba, anTropologiaSic 489 da literaturaSic.<br />

4. yovelma literaturulma winadadebam bolos unda gaiaros<br />

alternatiuli, komutaciuri verifikacia dasavleTidan<br />

aRmosavleTisaken da piriqiT. saubaria reversiul Sejerebaze,<br />

romelic wriul marSruts varaudobs. aRmosavluri<br />

monacebi Sejerdeba dasavlur monacemebTan da piriqiT. magaliTad,<br />

evropuli romanidan Cinuri romanisken da sawinaaRmdegod.<br />

xdeba or nawarmoebsa Tu or zonas Soris Sepirispireba,<br />

faqtobrivi kavSiris gareSe, rasac erTgvari ormagi<br />

SedarebiToba mosdevs. wina SemTxvevaSi Sedareba iyo calmxrivi,<br />

erTi an meore mimarTulebiT. am ufro sarwmuno Sem-<br />

TxvevaSi ki Sedareba aucileblad ormxrivia da sistemuri<br />

rogorc erTi, aseve meore mimarTulebiT. Tu amgvari literaturuli<br />

`modeli~, romelic dadgenilia dasavleTSi da dasavluri<br />

literaturisTvis, romlis erT-erTi Semadgeneli,<br />

mimezisi, magaliTad, ar mowmdeba Cinur literaturaSi, Sedegad,<br />

mimezisi ar SeiZleba CaerTos literaturis zogad Te-<br />

221


oriaSi. igive dakvirveba vrceldeba sxva dasavlur `modelebze~<br />

(pragmatuli, eqspresiuli, obieqturi). 490 yovel SemTxveva-<br />

Si, literaturuli Janrebis Teoria veRar iqneba ilustrirebuli<br />

eqskluziurad evropuli magaliTebiT, rogorc amas Cveulebisamebr<br />

akeTeben. garkveuli gamosworebebs vxedavT ukanasknel<br />

periodSi, vinaidan ukve movixmobT damowmebebs garkveuli<br />

zepiri Janrebidan, magaliTad, afrikulidan, lubas<br />

kulturidan. 491 kidev erTxel vomeorebT, cxadia, rom literatura<br />

ar SeiZleba gansazRvruli iyos sul mTlad araevropuli<br />

literaturis gareSe da rom marginaluri `kontr-literaturebi~<br />

aucileblad gardaqmnian (da legitimuradac) literaturis<br />

koncefcias, 492 romlis Sinaarsi _ TviT yvelaze gaxsnil<br />

sinTezebSi _ kvlav tradiciuli da evrocentrulia. saerTo<br />

jamSi, literaturis Teoria aris mxolod evropuli<br />

literaturis Teoria (gansakuTrebiT dasavluri), Seqmnili<br />

(dasavleT) evropelebis mier. 493 sxva mxriv, Tu `dasavleli~<br />

kritikosi ar icnobs `aRmosavlurs~, araferi uSlis xels,<br />

rom mouxmos kompetencias, romelic midgomis ori wyaros Tanasworobisa<br />

da legitimurobis principidan gamomdinareobs:<br />

universaluri poetikuri `WeSmariteba~ aris mtkicebadi, xan<br />

dasavluri magaliTiT, xan sxva, aRmosavluriT da erTmaneTs<br />

Suqs hfenen. roca isini erTmaneTs Seesabamebian, erTmaneTs<br />

fexs uwyoben da erTmaneTiT mtkicdebian, universaluri induqcia<br />

vargisia. da rac metad mravldeba alternatiuli magaliTebi,<br />

universaluri literaturis aspeqtebi miT ufro<br />

naTeli da ganzogadebulia.<br />

amgvarad, davubrundeT (da amas Tavidan ver avicilebdiT)<br />

aTvlis wertils: `universalur literaturas~, anu literaturuli<br />

realobebisa da kavSirebis aRmosavleT-dasavle-<br />

Tis erTobas. es aris literaturis nebismieri TeoriisaTvis<br />

aucilebeli dokumenturi baza da `mcire~ literaturebis Teoriuli<br />

universalizaciis WeSmariti SesaZlebloba, razec<br />

naklebad an saerTod ar aris moTxovna. marTlac, saWiroa<br />

`sakiTxis dasma, romelsac araevropuli samyaro ganzogadebis<br />

yoveli mcdelobisas~ svams. 494 amaze zogierTi orientalisti<br />

da araorientalisti savsebiT Tanaxmaa, saidanac modis<br />

Teoriuli da praqtikuli 495 daskvnebis mTeli mwkrivi,<br />

romelic SegviZlia mokled gadmovceT: movaxdinoT Teorizeba<br />

_ dawyebuli literaturis geografiis nebismieri wertilidan;<br />

SevTanxmdeT legitimurobaze, konfrontaciasa da yvela<br />

zonis midgomebis Tvisobrivi Tansaworobis principze.<br />

universalur poetikaSi wvlilis Setana SeiZleba momdinareobdes<br />

yoveli mxridan, magaliTad, arabuli samyaros CaT-<br />

222


vliT; 496 yvela kvleva evropul literaturebze Cinur-iaponuri<br />

`egzotikuri~ gavlenebisa da a.S. _ osmosi principidan da<br />

erToblivi literaturul `arsSi~ monawileobidan; poeturi<br />

buneba yvelgan msgavsia, xolo specifikuri gansxvavebebi _<br />

SemTxveviTi, eqstraliteraturul (istoriuli, kulturuli,<br />

socialuri da a.S.) mizezobriobas damorCilebuli. swored am<br />

mimarTulebiTaa saWiro kvlevebis interpretacia aRmosavleTdasavleTis<br />

`teleologiaze~ (iaponizmebi da gonkurebi, paundi,<br />

frobeniusi da afrikuli poezia da a.S.). 497 magram es maraosebr<br />

gafarToebuli verifikacia, sxva upiratesobebsac warmoaCens<br />

da es aris: obieqturobis sul ufro mzardi xarisxi;<br />

Seviwroebuli literaturuli realoba; universaloba _ ufro<br />

metad da metad `srulfasovani~; SesaZlebelia niuansebis,<br />

Sesworebebis, damatebebis, koreqciebis CarTva. gaqvavebuli<br />

definiciebi adgils umzadebs formulebs, ufro gaxsnilebs,<br />

dinamikurT da a.S. amgvarad, Cven davadgineT `xelovnebis Tanamedrove<br />

sistema~, evropuli esTetikis istoriis erTi Tavi.<br />

498 aseve gadamowmdeba Tu ara is eqstraevropul esTetikeb-<br />

Si? amas ver vityviT...<br />

garegnulad yvelaze susti wertili _ invariantebis Zalian<br />

viwro dokumenturi baza, zogjer SemTxveviTi, Tu ara<br />

Zalian sakamaTo _ mouxmobs agreTve ramdenime dazustebul<br />

cnobas. xSirad winaaRmdegobrivad amtkiceben, rom SeuZlebelia<br />

yvela invariantis aRicxva da, amave dros, SeuZlebelia<br />

realurad, anu zustad gadavamowmoT erTi swori invarianti.<br />

pirvel winaaRmdegobas (ernest robert kurciusis, damaso<br />

alansosa da sxvebis) SegviZlia davupirispirdeT da vTqvaT,<br />

rom ar arsebobs sakmao raodenobis `saerTo adgili~ (locus<br />

communis) literaturaSi, kacobriobis cxovrebasa da socialur<br />

qcevaSi, yvela epoqasa da yvela xalxSi~, 499 raTa sul<br />

cota mainc aikrZalos literaturuli toposebis mkacri aRricxva.<br />

rac Seexeba meore kritikas, erTbaSad davazustoT invariantis<br />

WeSmaritad `dokumenturi~ statusi: realurad, misi<br />

arseboba mtkicdeba sul cota or literaturasa Tu literaturuli<br />

faqtebis miRebul or seriaSi, rogorc heterogenebi,<br />

romlebic arasodes yofilan pirdapirsa Tu arapirdapir<br />

kontaqtSi.<br />

namdvili dokumenturi strategia, invariantebis CaTvliT,<br />

erTbaSad `zonaluri~ da `droiTia~. gamokvleva, romelic<br />

orientirebulia ganzogadebaze, pirvelad regionaluri<br />

`zonebis~ mixedviT imoqmedebs (evropuli, amerikuli 500 da a.S.)<br />

da gafarTovdeba ufro da ufro eqscentruli kulturuli<br />

zonebisaken (aRmosavleT-dasavleTi, ganxiluli, rogorc sim-<br />

223


oluri, ganapira sazRvrebi). vuwodoT Tu ara `faqtobriv~<br />

invariants, romelic ajamebs elementebs (orsa da mraval literaturas<br />

Soris gadamowmebuli kontaqtebiT warmoqmnils,<br />

rasac etiamblic eTanxmeba) `asimptoturi~ invarianti, romelic<br />

aranair faqtobriv kavSirs ar gulisxmobs? magaliTad,<br />

tangis epoqis `preromantizmi~. 502 Tqmac ar unda, rom ar SegviZlia<br />

yvela SesaZlebeli invariantis mopoveba yvela literaturidan.<br />

magram adekvaturi momzadebiT SegviZlia vcnoT<br />

garkveuli invariantebi araerT literaturaSi. maSasadame,<br />

komparativistuli monacemi (invarianti Tu sxva) `uxvadaa~ da<br />

gadamowmebulia, rodesac: 1) is moicavs ori an meti zonis<br />

avtonomiur (ara gavlenis qveS myofs) literaturul realobebs,<br />

ganxiluls maT struqturebSi da ara istoriul mimar-<br />

TebebSi; 2) cxadhyofs erTi da igive rigis nawarmoebebs; 3)<br />

gadadis erTi an mravali zonidan _ yvela zonaSi, ganazogadebs,<br />

gvevlineba rogorc `totaluri~, raTa SeaTanxmos universaluri<br />

literaturis konkretuli Sinaarsi da misi globaluri<br />

Teoriuli gansazRvreba; 4) gamoyenebulia igive samoqmedo<br />

wesis mixedviT, igive meTodiT. gamokvleva imave<br />

cxrilis midevnebiT ufro da ufro farTo koncentrul wreebad<br />

gagrZeldeba da iq moipoveba moqmedebis WeSmariti `saidumlo~.<br />

bolos da bolos, igive dokumenturi statusi verifikaciisaTvis<br />

xom `droiT~ aris miniWebuli: literaturuli<br />

503 da komparativistuli. istoriuli tradiciis mixedviT<br />

is moqmedebs TaobebiT, periodebiT, epoqebiT da sxva istoriuli<br />

CarCoebiT. yoveli `periodizacia~ TavisTavad warmoadgens<br />

sqematizaciasa da ganzogadebis monaxazs, rogorc ki<br />

gacdeba nacionalur sazRvrebs, maT qronologiur, mkacr Car-<br />

Coebs, rogorc ki mxedvelobaSi miiRebs analogiebis, msgavsebebis,<br />

paralelebis da a.S. fenomenebs.<br />

g) sabolood ase gansazRvruli dokumenturi baza moiTxovs,<br />

rom igi specialurad morgebuli teqnikis daxmarebiT<br />

gamoviyenoT. faqtobrivi da raodenobiTi verifikacia gulisxmobs<br />

kontaqtis garkveul tips, teqstebisa da citirebuli<br />

da ganmartebuli teqstebis damuSavebasTan erTad. saubaria<br />

yovelTvis lokalizebul teqstebTan mimarTebaze, romlebsac<br />

aranakleb lokalizebul sxva teqstebTan ajereben. es ori<br />

hermenevtuli qmedeba gardauvalia. aseve, SesaZlebelia Tavidan<br />

aviciloT kontaqtebis darRveva teqstebTan, arafris momtani<br />

Teorizeba. aq ori mizezi erTiandeba: 1) imisaTvis, rom<br />

warmoCndes nebismieri invarianti, saWiroa teqstis an teqstebis<br />

citireba, romlebic mis arsebobas daadastureben; Sedegad,<br />

invarianti konkretdeba, iZens konkretuli magaliTis<br />

224


formas; 2) Zalian xilul, Zalian gamWirvale anTropologiur,<br />

arqetipul, miTiur doneze, invarianti xdeba ufro da ufro<br />

gaumWirvale, imdenad, ramdenadac naSromi konkretdeba;<br />

invariantis eqsplicituroba gadadis impliciturobaSi; is ar<br />

qreba, magram ufro rTulad SesamCnevia; es aris swored is<br />

momenti, roca komparativisti Teoretikosis SorsmWvreteloba<br />

droulad da SesaZlebeli efeqturobiT unda Caerios.<br />

komparativistuli poetika, Tu mas davakisrebT `mTeli~<br />

universaluri literaturis Tvalis gadavlebis funqcias,<br />

marTlac efloba utopiasa da aporiaSi. aq ar vsaubrobT yvela<br />

wyaros gadaxedvaze, warmosaxviTi iqneba es Tu praqtikaSi<br />

gamoyenebiTi, aramed literaturis gansazRvrebis SemuSavebaze,<br />

rac xelmisawvdomia wyaroebis erTobaze dayrdnobiT da<br />

rac axleburad wyvets da amtkicebs wakiTxvis arCeul universalur<br />

sistemas. verifikaciis es teqnika, romelic radikalurad<br />

cvlis parametrebs, damokidebulia or principze (Cven<br />

gvjera, rom es davamtkiceT): centraluri winapiroba, rogorc<br />

bazisuri hipoTezis stabiluroba da mtkicebis Sekruloba.<br />

am TvalTaxedviT, literaturis Teoriisa da samecniero<br />

aRmoCenis logika da misi verifikacia 504 arsebiTad erTmaneTisagan<br />

ar gansxvavdeba. misi piroba amgvaria: argumentebiT,<br />

dokumenturi masaliT dadasturebuli struqturuli<br />

logika, romlis sisavse Tavad misi harmoniulobis pirdapirproporciulia.<br />

sxva mxriv, literaturis Teoriis gamomuSaveba<br />

da verifikacia erTsa da gverdigverd midian. maT aqvT<br />

Tanxmoba, inarCuneben mWidro dialeqtikur kavSirs.<br />

aTvlis wertili, yoveli verifikaciis sawyisi, aucileblad<br />

ganfenilia kvlevaSi (`klasikuri~ Tu `Tanamedrove~).<br />

amovdivarT monacemTa erTobliobidan, romelic eyrdnoba me-<br />

Todologiur rwmenas imisa, rom isini ewinaaRmdegebian sabaziso<br />

winapirobas, sawyis universalur hipoTezas. masSi formaluri<br />

(Tu formismieri?) winaaRmdegobis gamovlena SeuZlebelia<br />

da praqtikaSi gamoiyeneba yvelgan, sadac komparativistis<br />

kompentencia amas SesaZlebels xdis.<br />

amgvar kvlevas Zalauneburad virCevT da vawarmoebT reduqciuli<br />

badeebis daxmarebiT, vmoqmedebT daxarisxebis principiT,<br />

vakeTebT arCevans, romelTa wyalobiTac universaluroba<br />

da simbolizacia lokalizdeba. etiambli ironiiT aRniSnavda,<br />

rom SegviZlia vikiTxoT cxovrebis TxuTmeti weliwadi,<br />

anu 18262 dRe, avadmyofobisa da dasvenebis gareSe, rac,<br />

rasakvirvelia, `cotaa~ im erTobliobasTan SedarebiT, rasac<br />

yvela enaze dawerili wignebi qmnis. es niSnavs: `msoflioSi<br />

gaxmaurebuli aTasi cudi wignis wasakiTxad drois dakargvis<br />

225


nacvlad, umjobesia, SevarCioT didi nawarmoebebi. yvelaze<br />

xarbi mkiTxvelic ki `ver waikiTxavs xuT Tu eqvs milion<br />

gverdze mets~. amasTan, generalisti namdvilad aukrZalavda<br />

mkiTxvels `Tavisi dro umniSvnelo wignebze daekarga~. 505<br />

SerCeviTobis aucilebloba jer kidev XVIII saukuneSi<br />

dadga, 506 romlis aqtualoba miT ufro mZafria Cvens droSi,<br />

rodesac, garkveulwilad, Tavgzas gvibnevs literaturuli<br />

warmoeba, saidanac modis sxva materialuri dabrkolebac:<br />

universaluri literatura swrafad `imatebs~; am raodenobrivi<br />

afeTqebis fonze ganzogadeba uares utopiaSi an sulac<br />

absurdSi CaZirvas niSnavs. maSasadame, nimuSebis gadarCevis<br />

gardauvalobas ver gaveqceviT. saWiroa vimoqmedoT dayofis<br />

principiTa da universaluri masStabis ZiebiT im teqstebis<br />

safuZvelze, romlebic asabuTeben centralur hipoTezas da<br />

legitimurs xdian universalistis induqcias. SerCeva moxdeba<br />

tipuri `reprezentaciulobis~, Sesabamisobis, mniSvnelobis<br />

kriteriumebisa da harmoniulobis mixedviT erTi sistemisa<br />

da erTi `modelis~ farglebSi.<br />

amgvari iyo `literaturis~ viTareba da aseTivea `universaluri<br />

literaturis~, rogorc `literaturis~ mdgomareoba<br />

XX saukunis dasasruls. amave dros, saWiroa gamoviyenoT<br />

Tvalsazrisi imis Taobaze, rom arsebobs `didi wignebi~, `didi<br />

nawarmoebebi~, rasac gansakuTrebul qeba-didebas asxamda<br />

anglo-saqsuri komparativizmi da rasac literaturis gansaz-<br />

Rvreba gverds ver auvlis, Tumca, oriode koreqtiviT: 1) is<br />

unda gacdes eTnocentrizmisa da evrocenrtizmis nebismier<br />

formas; yvela kulturul da literaturul zonaSi SearCios<br />

`didi~ teqstebi; 2) ganlagdes pirdapiri kontaqtebis miRma;<br />

ganzogadebis TiToeul mcdelobas aTvlis wertilad hqondes,<br />

sul mcire, ori magaliTi, `uciloblad~ sruliad sxvadasxva<br />

zonebidan SerCeuli. igive midgomiT isargebleben invariantebi:<br />

yoveli zona, sul cota, erT `invariant~ teqsts<br />

mogvawodebs; da seria SesabamisobaSi mova erTaderT TanavarskvlavedTan,<br />

romelic moicavs rac SeiZleba met msgavs literaturul<br />

monacems, da bolos, moxdeba maTi identifikacia<br />

da universaluri literaturis istoriaSi maT adgili mieCineba.<br />

rogor unda ganisazRvros epopea? Cven gamoviyenebT epopeis<br />

yvela mniSvnelovan nimuSs, romelsac Cveni hermenevtikuli<br />

meTodis saSualebiT SevarCevT. Tumca zemoTqmuls mainc<br />

ewinaaRmdegebian pozitivisturi, perfeqcionisturi, skeptikuri<br />

da rutinuli argumentebiT. saWiroa sazRvris dadeba (magram<br />

wmindad SezRuduli, materialuri mniSvnelobiT), radgan<br />

viciT, rom ufro usafrTxoa (safer) naklebis codna, vidre me-<br />

226


tis (sic). paskali mainc sxva azrisaa da marTalicaa: vinaidan<br />

ar SegviZlia viyoT universalurni da vicodeT yvelaferi,<br />

risi codnac SeiZleba ama Tu im sagansa Tu sakiTxze, amitom,<br />

saWiroa cota mainc vicodeT yvelaferze, magram es `mcire~,<br />

hermenevtikuli meTodis mixedviT, Rirebuli unda iyos... pozitivizmi<br />

gulisxmobs gadamowmebas; verifikaciis gamoricxva<br />

_ apriorulia. samagierod, induqciuri da hermenevtikuli<br />

analizi Teoriuli komparativizmis safuZvelia.<br />

maSasadame, ramdeni wyaro, teqsti, damowmeba unda movixmoT,<br />

rom seriozuli Sedegi miviRoT, vinaidan am ukanasknel<br />

analizSi yvelaferi dadis sakmaod elementarul kriteriumamde?<br />

gana ramden esTetikur citatasa Tu magaliTs gvawvdis<br />

kanti `gansjis kritikaSi~ an Tundac hegeli? TiTqmis<br />

arc erTs, an _ Zalian cotas. CvenTvis ufro axloa v.i.<br />

propis meTodi, romelmac Tavs neba misca da gaaanaliza rusuli<br />

zRaprebis SezRuduli raodenoba (asiode) da moaxerxa<br />

maTze mTeli zRapris Teoria aego!<br />

danarCeni sakontrolo korpusia mkvlevarisaTvis, magram<br />

misi interesi ufro Sorsac midis~, 510 rogorc goldmanis<br />

genetikuri struqturalizmis mkacrad dokumenturi bazis<br />

ganfeniloba. unda iTqvas, rom is aris Zalian SezRuduli da<br />

umetesad frankofonuli, yovel SemTxvevaSi, literaturuli<br />

nawarmoebebis SezRudul raodenobaze koncentrirebuli analizi<br />

(yovelTvis erTi da igive nawarmoebebis sul ufro moxerxebuli<br />

interpretacia). 511 magram am midgomisaTvis damaxasiaTebeli<br />

aleqsandriuli formalizmis garda, swored versifikaciis<br />

meqanizmi TamaSobs gadamwyvet rols.<br />

Tu pozitivisturi refleqsia yovelTvisaa warmodgenili<br />

iseT saxelganTqmul folkloristTan, magaliTad, rogoric<br />

smiT tomsonia, romelic¿darwmunebulia, rom Cven SegviZlia<br />

sakiTxi ganvazogadoT zustad asi problemis gadaWriT<br />

an iseT gamoCenil lingvistTan, rogoricaa roman iakobsoni,<br />

romelic Tavs aridebs dokumentaciis seleqciur, nawilobriv,<br />

gamoiyenebas, 513 mainc ar aris saWiro gadavxedoT yvela<br />

teqsts da vicodeT yvela ena. aucilebelia praqtikaSi viyenebdeT<br />

erT-erT maTgans, raTa mivaRwioT im donemde, sadac<br />

induqcia moqmedebs da arCeuli kriteriumebis gamoyeneba Sev-<br />

ZloT. universaluroba, totaluroba unda veZeboT iq, sadac<br />

isini xelmisawvdomi da ganxorcielebulia sistemaSi an misi<br />

saSualebiT. da maSin ukve aRar daaxanebs `universaluri Sedegebi~.<br />

514 Tu am `daskvnebis~ arseboba damowmebulia 1,2,3 Sem-<br />

TxvevaSi, SegviZlia davuSvaT (zustad im momentamde, roca<br />

movixmobdiT materialur mtkicebulebas, romelic sawinaaR-<br />

227


mdego mimarTulebiT wavidoda), rom is aseve damowmebuli iqneba<br />

4,5,6 SemTxvevaSic. marTlac, Cven yovelTvis eqstrapolaciisa<br />

da ganzogadebis saSualebiT vmoqmedebT. amgvarad, unda<br />

mivideT gaxsnil induqciur sqemamde, romelsac SeuZlia gzadagza<br />

CarTos yvela nawilobrivi induqciis Tavmoyrili Tu<br />

Tavmosayreli Sedegebi. saubaria induqciiT dasabuTebuli<br />

daskvnis mopovebaze, ricxobrivad `sakmarisad cvalebadi nimuSebis~<br />

safuZvelze, 515 rogorc es komparativistuli literaturis<br />

Teoriis sawyisebidanve viwinaswametyveleT. zemo-<br />

Tqmulis mixedviT, cxadia, rom `sakmarisi~ niSnavs saxeobaSi<br />

mocemuls _ Sesabamiss, operatiuls, sistemurs, modelizebuls,<br />

romlis funqcia yovelTvis evristikulia. am doneze<br />

citaciebis raodenoba aranair gadamwyvet rols ar TamaSobs;<br />

da universaluri poetika SesaZlebelia `idealurad~ Caisaxos<br />

universaluri dokumentaciis mogrovebamde. miT umetes,<br />

rom es ukve realizebulia literturuli folkloris doneze.<br />

516 aristotelem SeZlo tragediis Teoria mxolod ramdenime<br />

berZnuli teqstis safuZvelze SeemuSavebina. magram misi<br />

magaliTi ar SeiZleba movixmoT evrocentrizmis mxardasaWerad,<br />

vinaidan:<br />

1. mas ar SeeZlo emoqmeda sxvagvarad, radgan xelT ar<br />

hqonda sxva tragediis magaliTebi; 2. Cven valdebuli ar varT<br />

aristoteles ase didi xnis winandeli qmedeba gavimeoroT.<br />

sxva mxriv, ukve viciT, rom ar SegviZlia yvela SesaZlebeli<br />

invariantis aRricxva (es aris sakiTxis kvanZi), aseve<br />

isic gasagebia, rom komparativistuli ganzogadebis yoveli<br />

Zalisxmeva, Tavisi bunebiT, SerCevis Tavisuflebas gulisxmobs,<br />

rac Ziebis yvela etapze literaturis universalobisa<br />

da am midgomis upiratesobis ormag gaazrebas gulisxmobs.<br />

magaliTad, aviRoT etiamblis ese _ `urwmunoeba~, romelic<br />

CarTulia zogadi literaturis eseebSi. is iwyebs urwmunoebis<br />

gansazRvrebebis gadmocemiT safrangeTSi da misi saxasiaTo<br />

niSnebiT (= hipoTeza); Semdeg amowmebs am gansazRvrebebs<br />

sxva literaturebSi (=induqcia/deduqcia). amgvarad, `mTlianoba~<br />

ireva komparativizmis mxedvelobis aresTan. SeuZlebelia<br />

(da amao) aRiweros yvela teqsti. amitomac, invarianti da<br />

invariantebis sistema zedmetad gafarTovdeba, rogorc ki igi<br />

erT an mraval terminologiur, nacionalur, esTetikur `saz-<br />

Rvars~ gascdeba da gaiTvaliswinebs im monacems, romelic gamonaklisis<br />

gareSe moipoveba yvela teqstSi (es teqstebi miekuTvneba<br />

Tu ukavSirdeba ganxilul kategorias da komparativistis<br />

gankargulebaSia). maSasadame, gulubryviloba iqneba<br />

228


moviTxovoT yvela SesaZlebeli invarianti, roca upirvelesad<br />

mxolod erTaderTi invariantisa da misi funqcionirebis<br />

wesis gansazRvraa saWiro. imisaTvis, rom erTi tipis invarianti<br />

sayovelTao masStabiT veZeboT, mniSvnelovania codna<br />

yvelafrisa, rac erT invariants ukavSirdeba _ es kargia, magram<br />

gadaWarbebuli; ukiduresobamde misuli specializacia,<br />

yovelgvar azrs kargavs. 517<br />

maSasadame, aucilebelia ori arsebiTi maCveneblis Ser-<br />

CeviToba, esenia: sixSire da statistika. pirveli izomeba mxolod<br />

gansaxilveli sistemis SigniT: amovdivarT postulatidan,<br />

rom invarinti aris ganmeorebuli fenomeni da sruliad<br />

sakmarisia misi sixSire sakuTari sistemis SigniT dadasturdes;<br />

meore damokidebulia procentulobasa da statistikur<br />

albaTobaze. `ganzogadebebs~ Soris ar arsebobs Tvisobrivi<br />

gansxvaveba, magram aris raodenobrivi; vTqvaT, roca ganvzogadebT<br />

50% Tavisufali magaliTis saSualebiT, mas SeuZlia<br />

miaRwios 100%-mde. igive problema dgeba lingvisturi kanonebisTvis,<br />

sadac vTanxmdebiT TiTqmis universaluri kanonis<br />

principze; rac Seexeba tipur sixSires, igi dgindeba aproqsimaciebisa<br />

da gamonaklisebis dasaSvebi procentulobiT. kanoni,<br />

romelic Sesworebebs Seicavs, ufro gamoyenebadia, vidre<br />

kanonis sruli ararseboba. 518 Cven ar gvesmis, Tu ratom unda<br />

iyos gansxvavebuli literaturis komparativistuli esTetikis<br />

`kanonTa~ reJimi; isini (kanonebi) unda efuZnebodnen zogad<br />

winadadebebs da xdebodnen gamoyenebadni rac SeiZleba<br />

didi raodenobis magaliTebisaTvis. davakvirdeT mniSvnelovan<br />

sxvaobas, rac arsebobs e.w. `filosofiur~ esTetikas, romelic<br />

yovelTvis aZlevs Tavs didi Teoriuli da ganmazogadebeli<br />

aRmafrenis nebas da e.w. `literaturuli~ esTetikis<br />

mokrZalebulobas Soris, romelsac Tavisi istoriuli da pozitivisturi<br />

memkvidreoba aferxebs. saidan modis aseTi gansxvavebuli<br />

midgoma, romelic sinamdvileSi arafriTaa<br />

gamarTlebuli?<br />

operacia, romelic arasdros mTavrdeba, gamudmebiT gadavaddeba<br />

da Cveni ganxilvis sagans warmoadgens; anu verifikacia<br />

SeiZleba iyos mxolod etapobrivi da, ra Tqma unda, saguldagulo.<br />

is mainc progresirebs, Tumca literaturis saz-<br />

Rvrebis SigniT (sivrculi da formaluri) da SeuCereblad<br />

farTovdeba sayovelTaod dadgenili daskvnis mixedviT. 519 Tavad<br />

invarianti, romlis struqturaSic `platoniseuls~ verafers<br />

vpoulobT, garkveuli raodenobis nawilobrivi, droebi-<br />

Ti, erTsa da imave dros eqstensiuri da intensiuri ganzogadebis<br />

Sedegia. rac Seexeba invariantebis aRricxvis gegmas,<br />

229


TavisTavad, is aris mxolod `dasawyisi yvelaze enTuziasti<br />

generalistis bejiTi da organizebuli mZime samuSaoebisa~<br />

(etiamblis TqmiT). 520 SeiZleba viocneboT Tu ara hipereleqtronul<br />

xanaSi komparativistuli kompiuteriT integraluri<br />

aRricxvis Sesaxeb? jerjerobiT es SeuZlebelia, Tumca am<br />

etapze arc es hipoTeza gvWirdeba da arc muSaobis es meTodi.<br />

garda amisa, viciT, rom sazRvrebis dacva naklebad damaxasiaTebelia<br />

sakuTriv meTodebisaTvis, vidre literaturuli<br />

wyaroebisTvis. Tu evropuli meTodebi nawilobriv araadekvaturia<br />

Cinuri literaturis Sesaswavlad, 521 cxadia, yvelaze<br />

did dabrkolebad mainc rCeba Tavad Cinuri literaturis<br />

ucodinroba, rac paradigmuli situaciaa yovelmxrivi gadamowmebisaTvis.<br />

WeSmariti SezRudva ki sxvaganaa: Tu literaturis<br />

Teoriuli midgoma unda daixvewos, ar varT darwmunebulni,<br />

rom es ukanaskneli gauZlebs faqtebis Semowmebas an<br />

SeZlebs, rom damajerebeli iyos _ vinaidan yovelTvis ufro<br />

advilia konceptebis, programebis, literaturuli ideebis<br />

universalobis damtkiceba, vidre konkretuli literaturuli<br />

gamocdilebis universalobisa, `egzistencialurobisa~. arsebobs<br />

aseve didi xnis winaT gacxadebuli saSiSroeba: `Cveni<br />

gemovneba~ izrdeba da yvelafers moicavs, didi TavazianobiT<br />

Tanxmdeba yvelafers, vinaidan yvelaferi sainteresoa da cnobismoyvareobis<br />

aRmZvreli~. 522 magram komparativistma Teoretikosma<br />

ukve gaakeTa Tavisi arCevani: vidre `Seiyvarebde~, saWiroa<br />

Secnoba.<br />

230


VI<br />

literaturis gansazRvreba<br />

1. gansazRvrebis problema<br />

yvelaferi miiswrafvis iqiTken, rom literaturis axali<br />

gansazRvreba SevimuSaoT, ukeT rom vTqvaT, axali meTodi,<br />

romelic mTeli literaturis Teoriisa da misi ZiriTadi<br />

obieqtis gansazRvrebis SesaZleblobas mogvcems. es axali<br />

midgoma nebas gvaZlevs Tavi davaRwioT literaturis tradiciul<br />

da Tanamedrove ganmartebebs; kidev erTxel ganvaviTaroT<br />

komparativistuli literaturuli azris uwyveti Zafi,<br />

rac Cveni mcdelobis fonia.<br />

miuxedavad imisa, rom dRemde ar arsebobs literaturis<br />

ideis istoriis aranairi sinTezi, mainc SegviZlia, Secdomis<br />

daSvebis riskis gareSe, uxeSad davamtkicoT gamosavlis sami<br />

kategoria: 1) istoriuli, anu istoriis manZilze, antikurobidan<br />

dawyebuli, Cvens dromde aRmocenebuli literaturis<br />

gansazRvrebebi. naCqarevi aRricxvis mixedviT, SeiZleba Zalian<br />

lakonurad gaviziaroT Semdegi mniSvnelovani safuZvlebi,<br />

romlebic gamomJRavndebian formaTa cvalebadobiTa da yvela<br />

SesaZlebel metamorfozaSi, esenia: littera (graphé) = werilobiTi<br />

Txzulebebis erToblioba; werilobiTi Txzulebebis erToblioba,<br />

sasuliero da saero (divenarum et saecularium litterarum);<br />

literatura, Semdeg `gramatika~ =swavleba werilobisa da<br />

wakiTxvisa, farTo gagebiT, `kultura~ da `filologia~, literaturis<br />

Seswavla; litterae humaniores; bonnes lettres; litteraria; respublica<br />

litteraria; mxatvrul literatura; poezia (Dictung, Dichtart,<br />

poetry); literaturuli xelovneba; antiliteratura (da alittérature);<br />

literaturis Teoria=literatura iqceva TviTrefleqsiad,<br />

Teoriad, kritikad, romelic gaigivebulia Tavis interpretaciasa<br />

da hermenevtikasTan. 1 literatura _ rogorc `institucia~<br />

_ `warmodgenilia~ erTi Tu mravali formiT. literaturis<br />

komparativistuli gansazRvra SesaZlebelia igive<br />

statusisaken iswrafvodes. 2) personaluri, anu romlis formulirebac<br />

scildeba Zvel Cveulebebs. xan intuiciuri, `originaluri~,<br />

paradoqsuli, xSirad fantastikuri, xan `personaluri~<br />

esTetikis sistemis CarCoSi moTavsebuli, damokidebuli<br />

azrovnebis sistemaze. gansazRvrebis es tipi TiTqos XIX<br />

saukunis dasawyisidan miiRes, magram dakvirvebuli Tvali SeamCnevs,<br />

rom zogierTi am ganmartebebidan (an Zalian empiri-<br />

231


uli, an Zalian `filosofiuri~) gaucnobierebladac ki monawileobs<br />

(srulad Tu nawilobriv) igive `istoriul~ gansaz-<br />

RvrebaSi, rac axlaxan ganvixileT. intuiciur gansazRvrebas<br />

SeiZleba Tan axldes sakuTari `originalobis~ subieqturi<br />

gacnobiereba, romelic realurad araferia Tu ara iluzia,<br />

ubralo miTi. 3) bolos, ekleqturoba, warsulSi iseve, rogorc<br />

Cvens droSi. ubralo, spontanuri Tu `meTodologiuri~<br />

ekleqtika mainc ekleqtizmad rCeba.<br />

literaturis komparativistulma gansazRvrebam ama Tu<br />

im saxiT aucileblad unda miiRos monawileoba erT-erT am<br />

kategoriaSi. ekleqtizmis Tavidan acilebiT, Tavisi formulis<br />

Sesabamisad, is agrZelebs da aviTarebs tradiciul da<br />

istoriul monacemebs. magram komparativistis mier SemuSavebuli<br />

literaturis gansazRvreba upirvelesad mainc iswrafvis<br />

axali tipis gansasazRvrebisken, romelic gansxvavebulia<br />

imaTgan, romlebic TiTqmis yvelgan aris, komparativistuli<br />

saxelmZRvaneloebis CaTvliT. mas pretenzia aqvs, rom xangrZlivi<br />

Tu mokle drois ganmavlobaSi, gavlena moaxdinos<br />

literaturuli ideis istoriaze. unda aRiniSnos, rom am<br />

tipis gansazRvreba jerjerobiT arc Seswavlilia, arc mxedvelobaSi<br />

miRebuli, Tumca misi logika msgavsi iqneboda nebismieri<br />

sxva ganmartebisa, romelic Cvens droSi arsebobs.<br />

SesaZlebelia is ukeT CamovayaliboT, vidre bevri sxva, raTa<br />

mniSvnelovani Tu ara, gadamwyveti wvlili mainc Seitanos am<br />

sabaziso problemaSi. vinaidan, am konceptis amoxsnis gareSe<br />

Tanamedrove Teoriebidan arcerTs ar SeuZlia miuaxlovdes<br />

literaturul teqsts, literaturul niSans, literaturul<br />

struqturas da a.S.<br />

mTel wina TavSi (III) Cven ukve warmovaCineT mosazrebebi,<br />

romlebic literaturis komparativistuli Teoriis sasargeblod<br />

metyvelebs da isic, Tu rogor gamoiyena zogierTma komparativistma<br />

es proeqti. mxolod kidev erTxel aRvniSnoT,<br />

rom literaturis komparativistuli Teoria aucileblad unda<br />

mivides literaturis gansazRvrebamde da rom komparativistebSi,<br />

romlebic am orientacias icaven, ufro da ufro<br />

naTlad ikveTeba misi aRiarebac; fsoni daiyvaneba gadamwyvet<br />

arCevanamde: aris Tu ara komparativizmi mowodebuli literaturis<br />

`garegnuli~ Tu `Sinagani~, heteronomiuli Tu avtonomiuri<br />

midgomisaken? da am hipoTezaSi, romelic sulac ar<br />

aris yovlismomcveli, unda darCes Tu ara adgili literaturis<br />

istoriis paragrafis, ganStoebisa an literaturis kritikis<br />

danamatisaTvis, Tu sruliad ganaxlebulma, Teoriis<br />

zRurbli unda gadalaxos? ukan dabrunebas azri ar aqvs. es<br />

232


SesaZleblobebi komparativizmis winaSe mTeli Tavisi istoriis<br />

manZilze idga, dawyebuli renanis epoqidan, romelsac<br />

`literaturaTa SedarebiTi SeswavliT~ 2 surda primitiuli<br />

poeziis Teoriamde misuliyo an kidev fuZemdeblebisa, romlebic<br />

SedarebiT literaturas ukve akavSirebdnen `literaturul<br />

esTetikasTan~, romelsac `saerTod literaturis<br />

principebi~ 3 aRmoCena evaleboda. rogorc viciT, samizne mitovebulia<br />

`faqtebisa~ da `kontaqtebis~ pozitivisturi komparativizmiT~,<br />

romelsac literaturis arsobrivi Seswavla sadavos<br />

xdis 4 da romelsac `literaturis mecnierebiT~ Seferili<br />

komparativizmi xelaxla aRmoaCens da kvlav Tavis Tavze<br />

iRebs. 5 rasakvirvelia, radgan is sargeblobs am SenaZeniT da<br />

iTvisebs mas, literaturis SedarebiTi Teoria Semoxazavs da<br />

gansazRvravs Tavis obieqts sxva donezec, romelsac mas sTavazoben<br />

da romelic literaturis `universalur~ realobas<br />

Seesabameba.<br />

2. gansazRvrebis doneebi<br />

sad aris literaturis komparativistuli gansazRvrebis<br />

adgili? Tu gaviTvaliswinebT arsebul mdgomareobas, iseve,<br />

rogorc naxseneb debatebs, SemoTavazebuli iqneba midgomis<br />

erTbaSad sami done da es mogvcems SesaZleblobas, jaWvis<br />

ori bolos SevaerToT: literaturuli nawarmoebi, nacionaluri<br />

literatura da universaluri literatura. individualuri<br />

literaturuli nawarmoebis struqtura reprezentaciulia<br />

(simboluri, signifikaciuri) yvela literaturuli nawarmoebisTvis:<br />

e.i. literaturisaTvis, mTlianobaSi. komparativistebi,<br />

romlebic literaturuli nawarmoebis ucvlel<br />

Taviseburebas qadageben (isini mravlad arian da zogjer<br />

`axali kritikis~ gavlenis qveS imyofebian), 6 ar acnobiereben,<br />

rom ganzogadebis mniSvnelobis sruli ukugdebiT, realurad<br />

Zirs uTxrian TavianT komparativizms da mis safuZvlebs. literatura<br />

rom `unikaluri~ yofiliyo yvela sakuTar aspeqtSi,<br />

paralelebi, meTodebi, kavSirebi, yvelaze banaluri Sedarebebi<br />

_ yovelTvis obieqtis gareSe gamomJRavndebodnen,<br />

vinaidan yvela es operacia acalkevebs da Semoxazavs literaturis<br />

saerTo, unitarul elementebs da maSin, komparativizmi,<br />

TviT yvelaze tradiciulic ki, CixSi Segviyvanda. Tu<br />

naSromi marTlac `Seudarebelia~, komparativizmisa da Sedarebis<br />

arsebobas azri aRar aqvs.<br />

233


ac Seexeba nacionalur literaturebs, romelTa done<br />

cdeba sakuTar erTobas, universaluri literaturisaken svlas,<br />

aqac igive xdeba. aravin uaryofs nacionaluri literaturebis<br />

unikalurobasa da specifikurobas, maTi maxasiaTeblebiT,<br />

tradiciebiT, istoriiT. magram rogorc ki saubars viwyebT<br />

`literaturis~ Tvisebis amocnobasa da gansazRvraze nebismieri<br />

nacionaluri literaturisaTvis, iqneba es specifikuri,<br />

istoriuli, socialuri da sxv. gansxvavebebi meore mxares gadadis<br />

da adgili eTmoba struqturul Tu formismier msgavsebebs,<br />

Teoriul gaerTianebas, aRniSnuls gamaerTianebeli<br />

terminologiiT. Cven kargad vxedavT, Tu ra mniSvneloba aqvs<br />

am nabijs, rac ase SegviZlia SevajamoT: mivaRwioT literaturis<br />

tipologiamde, morfologiasa da zogad Teoriamde<br />

rac SeiZleba metad `komparativistuli~ aqcentebiT, romlebic<br />

ganfenilia `yvela~ literaturaSi da mzadaa sistemuri<br />

kvlevisaTvis. sxvagvarad rom vTqvaT, unda moxdes: 1) ker-<br />

Zodan zogadisken, literaturis obieqturad vargisi zogadi<br />

gansazRvrebisken svla; 2) literaturaTa erTobis, e.i. `universaluri<br />

literaturis~ asimilireba literaturaSi _ zedsarTavis<br />

gareSe, rac araerTgzis gavimeoreT. maSasadame, konkretulad,<br />

eqsperimentulad da istoriulad davadasturoT,<br />

rom universaluri literatura aris realoba; rom is Seadgens<br />

arsebiT erTobas; rom misi namdvili saxeli aris literatura;<br />

dabolos, misi Teoriuli realoba ver ganisazRvreba<br />

da ver warmoCndeba Teoriuli saSualebebis gareSe, ver iqneba<br />

yvelaze `obieqturi~ da yvelaze `sruli~ gansazRvreba<br />

sxvebTan SedarebiT.<br />

ai, Cven movediT erTgvar romantizmamde, momentamde, sadac<br />

koncepti poeziisa, Dichtung-isa, yovelTvis ufro mZlavrad,<br />

ufro niSandoblivad vlindeba, vidre nacionaluri specifikurobis<br />

koncepti; da sadac novalisis mier ukve naxsenebi<br />

`universaluri poetikis~ koncepti (Universale Poëtik) 8 xdeba<br />

Teoriulad misaRebi da gardauvalic ki. Tu amgvari gansaz-<br />

Rvreba vinmes `zedmetad farTo~, `zedmetad zogadi~ eCveneba,<br />

SegviZlia SevekamaToT, rom is ar aris ufro `farTo~, vidre<br />

hegelis, kroCes, fenomenologebis, zogierTi Tanamedrove<br />

struqturalistebisa da a.S. gansazRvrebebi. da rodesac zogierTebi<br />

acxadeben, rom am tipis gansazRvrebebi mainc `moZvelebuli~,<br />

`modidan gasulia~, SegviZlia maTi yuradReba mivapyroT<br />

imaze, rom is `moZvelebuli~, `modidan gasuli~ mxolod<br />

Tanamedrove neopozitivizmisaTvisaa; rom es ukanaskneli<br />

Tavadaa ukusvlis, modidan gasvlis procesSi, rom mas vuwodebT<br />

`analitikur filosofias~, `struqturalizms~ Tu<br />

234


`semiotikas~ da a.S. yoveli analitikuri meTodis `bedia~, rom<br />

adre Tu gvian met-naklebad araaqtualuri xdeba da yvela<br />

SemTxvevasa Tu yvela garemoebaSi sakiTxis WeSmariti kvanZic<br />

aq aris: analitikuri, fragmetuli gadaWarbebani moiTxovs<br />

sinTezisa da totalizaciis sawinaaRmdego polusian koreqtivs.<br />

es aris SemTxveva, rasac swored Tanamedrove `poetikuri~<br />

da/Tu `poesisTan~ dakavSirebuli kvlevebis mdgomareoba<br />

gamoxatavs.<br />

aRmosavleT-dasavleTis Teoriul-literaturuli saki-<br />

Txis garkveuli nivelireba Tavad universalizmis bunebrivi<br />

Sedegia. literaturis komparativistuli gansazRvreba aRar<br />

SeiZleba ganlagdes mxolod `evrocentristuli~ da `provinciuli~<br />

literaturebis doneze. amave dros, is mxedvelobaSi<br />

miiRebs (Cven ukve aRvniSneT amis Sesaxeb) `mcire~ da `sustad<br />

ganviTarebul~ literaturebs imisTvis, rom moiZios, Tu ras<br />

niSnavs literatura (rogoradac is SemoisazRvra Cvens samu-<br />

Sao hipoTezebSi) mesopotamiaSi, afrikaSi, indoeTSi, CineTsa<br />

Tu iaponiaSi. 9 rac Seexeba `literaturis mecnierebas~, rac<br />

jer kidev namdvilad `dasavluria~, Tavis mxriv, iswrafvis<br />

`universalobisken~ (germanuli terminologiiT, abendländische<br />

Literaturwissenschaft-idan Weltliteraturwissenschaft-isken). 10 bolo periodis<br />

daskvnebi, romlebic aqeTkenaa mimarTuli _ momravlda.<br />

es amtkicebs, rom literaturis Teoriam, miuxedavad yvelafrisa,<br />

unda Seicvalos profili da, ase vTqvaT, Ria zRvaSi<br />

`gavides~: marTlac, new criticism-i aris `anglocentristuli,<br />

provinciulic ki~ (rene ueleki amas aRiarebs 11 ), maSin, rodesac<br />

laTinuri amerikis literatura veRar itans `evrocentrizmis~<br />

kategoriebad dayofil da reduqciul Teoriul<br />

cxrilebs, 12 afrikuli romani aRar Seesabameba dasavlur `koloniur~<br />

gansazRvrebebs 13 da a.S. yovelive es Zalian marTebulia.<br />

mxolod erTi, Tumca aranakleb saWiro SesworebiTa Tu<br />

dazustebiT: aucilebeli ar aris ama Tu im qveynis legitimuri<br />

swrafvebis gardaqmna/Secvla, romlebic sapirispiro mimarTulebiT,<br />

e.i. yovelgvari realuri universalizmis sapirispirod<br />

moqmedeben.<br />

WeSmariti `universaluri poetika~ _ lingvistikuri saz-<br />

Rvrebis miRma _ SeiZleba Camoyalibdes zustad sami kondiciiT:<br />

1) upirveles yovlisa, daTanxmdes am hipoTezas da aiRos<br />

igi, rogorc aTvlis wertili; 2) moaxdinos misi verifikacia<br />

aRmosavleTisa da dasavleTis Teoriul-literaturuli invariantebis<br />

daxmarebiT; 3) Seamowmos is ormxrivi omologaciiT,<br />

aRmosavluri da dasavluri poetikebis orive mimarTulebiT,<br />

e.i. ori zonis poetikebis `saerTo~ elementebiT. es aris<br />

235


problema, romlis koreqtul sazRvrebSi ganlageba delikaturobas<br />

moiTxovs. rasakvirvelia, Tavidan unda aviciloT nebismieri<br />

zedmeti unifikacia, mxedvelobaSi miviRoT yvela arsebiTi<br />

gansxvaveba. magaliTad, mxatvruli erTobis harmoniulobis,<br />

erTiani struqturis cnebebi (shape, model, plot, mythe)<br />

arasodes figurirebs klasikuri Cinuri kritikis principebs<br />

Soris. magram, sxva mxriv, epikuri Janris yvela `dasavluri~<br />

gageba funqcionalurad gvevlineba epikuri poeziis Cinur<br />

klasikur TeoriaSi. 14<br />

aseve, davimaxsovroT, rom yoveli midgoma midis dasavleTidan<br />

aRmosavleTisaken da, piriqiT, aucileblad gamodis<br />

(orive mxridan) monacemTa seriidan, rac Teoriul-kulturuli<br />

da specifikuri terminologiuri situaciebiTaa gapirobebuli.<br />

15 rogorc aravis SeuZlia gaeqces Tavis aCrdils, aseve<br />

xdeba komparativistuli literaturis Teoriis sferoSi. tradiciebi<br />

da kulturuli da terminologiuri konvenciebi Zalian<br />

mZlavri rCeba, xolo maTi cxrilebi _ ganmsazRvreli.<br />

aRmosavluri teqstebi yovelTvis ikiTxeba dasavluri kategoriebis<br />

daxmarebiT, radgan gamoiyeneba ganmazogadebeli homologiebi,<br />

reduqciebi da gamartivebebi. amgvar faqts vxedavT<br />

Cinur poeziasTan dakavSirebiT, romelic SgviZlia movargoT<br />

aristotelur 16 Tu iaponur gansazRvrebas, sadac<br />

gvxvdeba `kurtuazuli siyvarulic~ 17 da a.S. Tavad `aRmosavluri<br />

literaturis~ konceptebic asi procentiT dasavluria,<br />

rac xels ar uSlis mas, rom Zalian legitimuri iyos. etiamblis<br />

mosazrebebi tanis xanis poetebis `preromantizmze~<br />

zogierTs SeiZleba paradoqsulad moeCvenos, iqneb `yuriT<br />

moTreulad~, naZaladevadac. Tumca 1799 wlidan 18 fr. Slegelis<br />

mier 19 firdousis `Sah-name~ gamocxadebuli iyo `ise romantikulad~<br />

(so romantic), rogorc aRmosavluri poezia mTlianobaSi<br />

(Zalian maRal safexurzec ki). es aris is, rac Zalian<br />

bunebrivad gveCveneba da mTlianad Tavsdeba `egzotikuris~<br />

miRebis logikaSi. Tu Cven daveTanxmebiT romantizmis<br />

mTel evropaSi gamosadeg 20 romeliRac gansazRvrebas, is aseve<br />

gamoyenebadi iqneba mTels msoflioSi, sadac igive Tvisebebi<br />

moiniSneba da Sedegad, amoicnoba.<br />

`universaluri poetikis~ SemuSaveba mihyveba igive gansjas:<br />

poezia, rogorc `arsi~, `buneba~, `struqtura~ da a.S. (terminologia<br />

icvleba adgilobrivi poetikebis mixedviT) yvelgan<br />

igivea, xolo misi `principebi~ Tu `Zirebi~ _ universaluri. epikuri<br />

poezia aris `Ziri da dasabami mTeli poeziisa~, bunebrivi<br />

lirizmi afuZnebs `poezias yvelgan~ (überall) (fr. Slegelis 21<br />

citaciiT, romelic am universalisturi poetikis didi wina-<br />

236


morbedia). sxvaTa Soris, zogierTi komparativizmis sul pirveli<br />

programuli teqstebi evropul great epic‐is Teorias indur<br />

epopeebTan igive `poetikuri~ homologiiT akavSirebda. 22<br />

`literaturis zogadi principebi~ gulisxmobs evropuli da<br />

araevropuli literaturebidan safuZvliseuli sakiTxebis wina<br />

planze wamowevas, igive programis mixedviT. 23<br />

rodesac komparativistuli azrovneba intensiurdeba, er-<br />

Tgvari pirveladi sicxade ufro da gansakuTrebulad uZlurs<br />

xdis `dasavlur~ literaturul Teorias. ra Tqma unda,<br />

saubaria ara sapirispiro eqskluzivizmis xelSewyobaze, aramed<br />

`didi xalxebis~ regionaluri normebis uaryofaze, rac<br />

universaluri literaturis normebSia ayvanili. 24 principebi,<br />

romlebic `universalurad~ miiCneva, erTdroulad iTxovs<br />

ipso facto verifikacias evropaSi, aziaSi, amerikaSi da aseve relativizmisaken<br />

mimarTul qmedebas. marTlac, zogierTi literaturuli<br />

Janri, maTi Teoriis CaTvliT, zogjer ukeT aris<br />

warmodgenili aRmosavleTSi, vidre dasavleTSi, magaliTad,<br />

elegia (Cinuri). 25 am orientaciis sasargeblod unda aRiniSnos,<br />

rom SedarebiTi literaturuli Teoria ufro da ufro<br />

miiswrafvis erTobisaken, ganzogadebisa da universalurobisaken.<br />

etiambli aq citirebulia araerTgzis, rogorc azrovnebis<br />

metri da amosavali wertili. 26 maSasadame, literaturis<br />

Teoria aRar unda iyos damyarebuli `samrevlo~ safuZvlebze,<br />

ori an sami literaturis gamocdilebaze; nacionaluri<br />

literaturebi, afrikuli da sxvebi, wamoWrian igive<br />

problemebs, rasac evropuli. Tu vlaparakobT WeSmaritad<br />

zogad literaturaze, araevropuli literaturebi ar unda<br />

movisroloT; magaliTad, novelis gansazRvreba unda gafar-<br />

Tovdes ara mxolod afrikuli magaliTebiT, aramed induriT,<br />

CinuriT, indoneziuriT, amerikuliT da a.S. konfliqti Zvelsa<br />

da Tanamedroves, normebsa da inovaciebs Soris azrs iZens,<br />

Tu mas mivedevnebiT aRmosavleTSic, vinaidan is siRrmiseulad<br />

gansazRvravs universaluri literaturuli procesis<br />

erT-erT arsebiT aspeqtTagans, saidanac Cven vadgenT ekvivalentobas<br />

rusi formalistebis ostranenie-sa (`gaucnaureba~) da<br />

ck'i-is (`marvel-lous~, `odd~, `partikularized~) Cinur klasikur poetikas<br />

Soris 27 da cxadi xdeba, rom meTodi praqtikaSi gamoiyeneba.<br />

rasakvirvelia, mtkicebuleba, romelsac gansakuTrebuli<br />

siRrmeebisaken mivyavarT, amieridan mxedvelobaSi unda mivi-<br />

RoT: garkveuli niSnebi miuTiTeben, rom `universaluri poetikis~<br />

hipoTeza winaswarganWvretili iyo aRmosavleTSic da<br />

rac Zalian mniSvnelovania ¿_ didi xnis win. Tu Cven mivmar-<br />

TavT averoess, romelic aristoteles 28 komentirebisas saub-<br />

237


obda `zogadad poeziis universalur wesebze, romelic saerToa<br />

sxvadasxva erovnebisaTvis~, an ibn qoTaibas, romlis-<br />

Tvis poezia iyo `universaluri ZRveni~, Seqmnili `yvela xalxisaTvis~,<br />

29 an gavixsenebT Cinuri wen-is (damwerloba, stili,<br />

literaturis ganuyofeli sxeuli) globalur cnebas, cxadi<br />

gaxdeba, rom poetikis universalurobis idea ukve karga xnis<br />

win iyo nawinaswarmetyvelebi. maSasadame, sworedac misaRebia,<br />

rom Tanamedrove aRmosavleli esTetikosebi _ romlebic dasavleTsa<br />

Tu aRmosavleTSi iRvwian _ enobrivi da kulturuli<br />

konteqstualuri gansxvavebebis miRma xelmeored adastureben<br />

(da gadaWriTac) literaturis arsebiTi erTobis igive<br />

princips. ueWvelia, arsebobs `literaturebi~, 30 magram aseve,<br />

arsebobs `literatura~. 30 es cneba Cinuri kritikis klasikosis,<br />

kerZod, liu ses naSromSi _ literaturis drakonis nawilebi<br />

31 _ pirdapir dakavSirebuli da eqspliciturad asimilirebulia<br />

`yvela literaturul TxzulebasTan~. maSasadame,<br />

Cven ver vityodiT, rom Cinelebi analogiebs pouloben mxolod<br />

sxva kulturebSi da mxolod dasavluri sinologiis 32<br />

gavlenis gamo, rac, cxadia, Zalian mZlavrad arsebobs `modernistul<br />

da axlandel epoqaSi~. sxva mxriv, es aris periodi,<br />

sadac Cven momswreni vxdebiT igive universaluri literaturis<br />

realobisa da Tanaziarobebis Secnobisa, ideologiuris<br />

CaTvliT, `revoluciurisac~ ki, kerZod, hu sesa da<br />

sxvaTa 33 TxzulebebSi. rac Seexeba aRmosavleT-dasavleTis<br />

paralelizmebs literaturuli Teoriis dargSi (simbolizmi,<br />

formalizmi, esTetizmi da a.S.), aRmosavleli mkvlevarebis<br />

mxridan igi moiazreba da gamarTlebas poulobs mxolod<br />

`literaturisa~ da `poetikis~ konceptebis garemoSi, rac ufro<br />

xSirad implicituria, xolo misi safuZveli _ universaluri,<br />

miuxedavad garkveuli winaaRmdegobebisa. 35<br />

mTeli am Teoriuli konfrontaciebis gamokveTili morali<br />

aris is, rom `literaturis evropuli idea~, iseTi, rogorsac<br />

mas Tanamedrove epoqa gvTavazobs, cxadia, Sesworebas,<br />

gafarToebas, gamdidrebas da, sabolood, gadasinjvas moiTxovs<br />

(Tu aris amis adgili da adgili TiTqmis yovelTvisaa)<br />

iaponuri Tu laTinuri amerikis magaliTebiT 36 da a.S. ma-<br />

Sinac, roca `literaturis koncepts~ mxolod pirobiTad, empiriulad,<br />

araanalitikurad viyenebT da vamjobinebT iseT cnebebs,<br />

rogoricaa `damwerloba~, `teqsti~ Tu `niSani~, lokalizaciisa<br />

da universaluri verifikaciis problema am SemTxveveb-<br />

Sic wamoiWreba, rasac kidev erTxel mivyavarT `universaluri<br />

literaturisken~, rogorc `literaturisa~ da mTel misi sinonimebisagan<br />

damoukidebeli operatiuli bazisaken.<br />

238


3. gansazRvrebis alternativebi<br />

maSasadame, saWiroa vicodeT, Tu ra aris literatura<br />

da ratomaa, rom misi gansazRvreba yovelTvis saZiebelia.<br />

amasTan, es gaxlavT TviT literaturis SedarebiTi Teoriis<br />

dasasrulic. magram, rogor avagoT aseTi gansazRvreba, roca<br />

literaturuli gansazRvrebebi integralurad arc erTi<br />

`klasikuri~ tipisken ar miemarTebian? arsebiT problemad<br />

rCeba komparativistul perspeqtivaSi SemuSavebuli literaturis<br />

nebismieri SesaZlo gansazRvrebis pirobebis dadgena.<br />

aq ar vsaubrobT universaluri gansazRvrebis gamoWedvaze,<br />

romelic erTxel da samudamodaa mocemuli, aramed gadawyvetilebebis<br />

miRebis im pirobebze, romelTa saSualebiTac SesaZlebeli<br />

iqneboda komparativistuli TvalTaxedviT misaRebi<br />

ganmarteba, misi gadmocema da yvela specifikur garemoebaSi<br />

gadamowmeba. amgvari wamowyeba SesaZleblad gvesaxeba<br />

mxolod hipoTezur mdgomareobaSi da ara, rogorc saboloo<br />

pasuxi. is `Sesamowmebeli~ rCeba `literaturis mecnierebis~<br />

aqtualuri moTxovnebis mixedviT, romelic erTdroulad empiriulicaa<br />

da Teoriulic. maSasadame, saWiroa vcadoT mcire<br />

komparativistuli `meTodis diskursi~, vnaxoT, rogor<br />

`iqmneba~ am tipis gansazRvreba, ras gulisxmobs misi `xerxebi~<br />

da ra TvisebebiT gansxvavdeba is literaturis sxva, ukve<br />

arsebuli Tu warmosaxviTi gansazRvrebebisagan. es gaxlavT<br />

literaturis gansazRvrebis istoriuloba, romelic pirvel<br />

rigSia mxedvelobaSi misaRebi. es aris ormagi istoriuloba:<br />

1) specifikuri mdgomareoba Teoretikosi komparativistisa,<br />

romelic SeimuSavebs amgvar gansazRvrebas, mocemuls zust<br />

istoriul, ideologiur, kulturul momentSi da romlis pirobiToba<br />

ganmsazRvreli iqneba; 2) Tavad literaturis ideis<br />

evolucia, gansazRvruli Tavisi ganviTarebis aranakleb zust<br />

momentSi. literturis idea aris istoriuli procesis nayofi,<br />

daqvemdebarebuli Tavad istoriul Teorizaciaze, ris Sedegadac<br />

axali sinTezebi da axali literaturuli realobebi<br />

erTmaneTs uwyvet seriad mihyveba. maSasadame, saWiroa yovelTvis<br />

vikiTxoT: vis mier, visTvis, ra momentSi da romel<br />

mocemul mdgomareobaSi Camoyalibda gansazRvreba. 37<br />

maSasadame, pirveli moqmedeba (Tumca is arasodes iyo<br />

moqmedi dRevandelobamde), Tu es SesaZlebeli iqneboda, aris<br />

literaturis gansazRvrebebis sruli inventarizacia, maTi<br />

dajgufeba tipur gansazRvrebebad da `Cvens~ mier ukanasknelad<br />

SemuSavebuli (aseve istoriulad `daTariRebuli~) gansazRvrebis<br />

moTavseba am erTobaSi. male SevamCnevT, rom `Cve-<br />

239


ni~ gamosavali (aRiarebuli, rogorc `personaluri~) realurad<br />

araferia, Tu ara CarCoSi, raRac sazomSi, ukve mocemuli<br />

gansazRvrebis tipSi Casma an masSi monawileoba; realurad aq<br />

saubaria ukve gacxadebul mraval gamosavals Soris arsebul<br />

gardauval arCevanze. Cven isev da isev vxvdebiT invariantul<br />

viTarebaSi, romelsac marTavs garkveuli raodenobis istoriul-literaturuli<br />

invariantebi. Tu miviRebT universaluri<br />

sabaziso ritorikis hipoTezas (common ground), 38 ratom ar unda<br />

vaRiaroT aseve literaturis universaluri Teoria? literaturis<br />

is gansazRvrebac ki, romelic subieqturi TvalsazrisiT,<br />

`avangardulad~ warmogvidgeba, mxolod ramdenime<br />

mudmivi elementis axal kombinaciaa. es aris mdgomareoba,<br />

romlis literaturuli suli ukve didi xania gacnobierebulia.<br />

39 am dargSi arsebuli miTi gadaxrili originalobis Sesaxeb,<br />

romelic realurad `fsevdo-originalobaa~, unda ugulvebelvyoT.<br />

swrafva tipizaciisken, romlis struqtura gulisxmobs<br />

saerTo niSnebis amocnobas, ganzogadebisken gvibiZgebs.<br />

rogorc ki daviwyebT moqmedebas kategoriis CarCoSi moTavsebiTa<br />

da swored tipis daqvemdebarebiT, monacemebi TavisTavad<br />

Semobrundeba Sedarebis, mudmivobis, msgavsebisa da ganzogadebis<br />

mimarTulebiT.<br />

centraluri hipoTezis Careva, matriculi koncepti _<br />

ukve Semdeg unda movixmoT. erTdroulad personalizebuli<br />

da istoriulad warmodgenili es hipoTeza warmoSobs literaturis<br />

yoveli gansazRvrebis Teoriuli elementebis seleqciasa<br />

da dajgufebas. swored is uZRvis win am operaciebs,<br />

romelic Tavis adgils miuCens yvela mtkicebulebas da formulis<br />

SemuSavebisaken mivyavarT. xelmisawvdom gamosavalTa<br />

Soris igi SearCevs gamorCeulad `komparativistuls~. yvelaferi<br />

unda gavakeToT srulyofili aRwerisaTvis. Tu prekoncepti<br />

icvleba, aseve Seicvleba literaturis gansazRvrebac.<br />

`literatura~ SeiZleba niSnavdes an dawerili Txzulebebis<br />

mTlianobas (yvela faseuli ganxilvisa Tu esTetikuri teleologiis<br />

miRma) an dawerili Txzulebebis mTlianobas, damokidebuls<br />

literaturul xelovnebaze: aq saubaria mniSvnelovan<br />

aqsiologiur mutaciaze, rac niSnavs, rom sinamdvileSi<br />

yoveli gansazRvreba winaswaraa gansazRvruli, Tu ar vityviT,<br />

rom wmindad da martivad mocemuli; da rom literatura<br />

aris yovel wamsa da momentSi winaswargansazRvruli, da igi<br />

aRniSnavs imas, rasac gvsurs, rom aRniSnavdes; mokled, is er-<br />

Tsa da imave dros aris saboloo, `eleuri~ da `istoriuli~.<br />

paradoqsi mxolod moCvenebiTia. erTi mxriv, vinaidan<br />

`yvelaferi naTqvamia~ (invariantebis adre gaanalizebuli lo-<br />

240


gikis mixedviT), literaturis axali gansazRvrebebi mxolod<br />

ajamebs da gadaarCevs winamaval mniSvnelobebs. zogierTebs<br />

amoaklebs _ mTlianad an nawilobriv, xolo zogierTebs _<br />

imeorebs, aseve mTlianad Tu nawilobriv. sxva mxriv, literaturuli<br />

naSromebis umetesoba arsebiTad axals arafers avlens;<br />

maSasadame, literaturis gansazRvrebaSi isini mniSvnelovnad<br />

arafers cvlian an es cvlilebebi Zalian iSviaTia.<br />

aqedan gamomdinare, ukve miRebuli yvela gansazRvreba, Tavis-<br />

Tavad, xangrZlivi droiT arsebobs. Sedegad viRebT imas, rom<br />

literaturis globalurad aRiarebuli gansazRvreba, Tavisi<br />

tipuri instanciebis erTobliobis doneze, erT adgilze ga-<br />

Cerdeba da erTgvar Teoriul `stasad~ gardaiqmneba, xolo<br />

literaturasa da literaturis TeoriaSi yvelaferi potenciurad<br />

`identuri~ iqneba. amgvarad, literaturuli kvlevis<br />

istorizmi kvlavac CamorCeba arsebiTi kuTxiT. naTelia, rom<br />

istoriuli monacemi ar amowuravs `literaturis~ mTel Sinaarss.<br />

da Teoriul komparativizms, iseTs, rogorsac warmovidgenT,<br />

bolos da bolos, SeuZlia SemogvTavazos poetikis<br />

istoria/arsis 40 tradiciuli konfliqtidan gamosavali.<br />

yvelaferi es met-naklebad vicodiT. samagierod, universaluri<br />

literaturis hipoTezis aReba aTvlis wertilad<br />

(rogorc literaturisa, geografiuli da istoriuli specifikis<br />

gareSe) imas niSnavs, rom literaturis ideasa da gansazRvrebas<br />

sul sxva ganzomileba mivceT. vinaidan yoveli<br />

gansazRvreba mocemuli elementebis daxmarebiT Tu misgan<br />

gamomdinare moqmedebs, saWiroa am elementebis Tavmoyra Cveni<br />

miznis Sesabamisi midgomiT. is miemarTeba universalurobisaken<br />

or doneze, kerZod: komparativistuli Teoriis doneze,<br />

romelic gansazRvravs mis pozicias am konceptis mimarT,<br />

romlis mniSvneloba konkretdeba nebismieri xelaxali formulaciis<br />

WrilSi da `universaluri literaturis~ obieqturad<br />

gansazRvruli konceptis Tanamedrove statusis doneze.<br />

Sedegad, hipoTeza iqneba am ori sibrtyis geometriuli adgili:<br />

istoriul gzaze, TiToeuli misi sinTezis mwvervalze<br />

Tavsdeba `Cveni~ hipoTeza, romlis obieqtia igive literatura<br />

(universaluri). yvelaferi, rac amas mosdevs, uCvenebs, Tu<br />

rogor muSavdeba is literaturis SedarebiTi Teoriis dargSi<br />

da ra Sedegebi SuZlia mogvces. meTodis es punqti gadamwyvetad<br />

meCveneba, vinaidan igi arsebiT sirTules gvaSorebs:<br />

saWiroa literaturis gansazRvreba aTvlis wertilad mivi-<br />

RoT. damaxinjebuli wre SeiZleba gawydes mxolod im arCevaniT,<br />

romelic erTdroulad upiratesobas mianiWebs aTvlis<br />

wertilsa da induqciur ganzogadebas, damkvidrdeba universa-<br />

241


lurSi da gamoitans misgan gamomdinare daskvnebs. yovelive<br />

amaSi araferia WvretiTi da dogmaturi, piriqiT, yovelTvis<br />

eqsperimentulia da deduqciuri.<br />

mesame piroba, romelsac literaturis gansazRvreba sa-<br />

Tanadod unda asrulebdes, aris is, rom hqondes mkafiod Camoyalibebuli<br />

azri `ganzogadebebis~ Sinaarsisa da funqciis<br />

Sesaxeb, rasac igi Tavis TavSi atarebs. saqme exeba Teoriul,<br />

zogad struqturas, agebuls imiT, rasac `Teoriul-literaturul~<br />

viTarebaSi invariantebi vuwodeT. maTi identifikacia,<br />

verifikacia, dajgufeba da gamoyeneba niSnavs, rom sabolood<br />

miviRoT literaturis gansazRvreba, romelic literaturis<br />

(universaluri) Teoriuli modelis tolfasi iqneboda.<br />

Tumca misi detalurad warmoCena da ageba jer kidev adreulia<br />

Ziebebis Tanamedrove mdgomareobisTvis, Tumca mainc SesaZlebelia<br />

ganvsazRvroT yvelaze zogadi Strixebis monaxazi,<br />

romelsac literaturis gansazRvreba atarebs. aseve gansazRvroT<br />

misi struqtura da asparezi.<br />

SegviZlia gamovideT hipoTezidan _ romelic erTdroulad<br />

konstataciacaa da sabaziso monacemic _ rom literaturas<br />

marTavs normebisa da Rirebulebebis eqsplicituri Tu<br />

implicituri sistema, romlis meqanizmi da safuZveli mas amkvidrebs<br />

da mis ganviTarebas uzrunvelyofs. midgoma, rac<br />

ukavSirdeba am fundamentur mdgomareobas, gansazRvravs or<br />

yvelaze zogad Teoriul-literaturuls invariants, romel-<br />

Ta amocnobac SegviZlia: 1. mocemuli normebi da imitaciisa<br />

da ganmeorebis procesi gadmocemulia SeTanxmebebiT, `kanonebiT~,<br />

`klasicizmebiT~. 2. rodesac normebi ukve miuRebelia,<br />

Teoriuli reaqciebi imosaven winaaRmdegobis, dekanonizaciis,<br />

araakademiuri polemikis formas, maSin, rodesac `SemoqmedTa~<br />

reaqcias uwodeben gadaxrebs, gansxvavebebs, inovaciebs. es<br />

ori midgoma urTierTmonacvle, alternatiuli da wriulia.<br />

isini avlenen permanentul konfliqts, kerZod: Tavisufleba/<br />

SezRudva, inovacia/tradicia, siaxle/konformizmi, `avantiura~/`wesrigi~.<br />

aRniSnul invariantSi monawileobs swrafad<br />

tipizebuli da WeSmarit kliSeebad qceuli misi formulirebebi<br />

da maT iyeneben poetikosebic da komparativisti Teoretikosebic:<br />

`yoveli mwerali eqceva modelebis seriis CarCoSi,<br />

raTa praqtikaSi ganaxorcielos igi, gardaqmnas an ukuagdos~.<br />

41 Cveni ganzraxva sulac ar aris am istoriulobis gadakeTeba<br />

(operacia, romelic Rirda Zalisxmevad), aramed mxolod<br />

garkveuli saorientacio niSnebis moniSvna.<br />

242


imisaTvis, rom SemovisazRvroT `moderniT~, cxadia, unda<br />

gavixsenoT `formalisturi~ Ddaskvnebi moxsenebidan sityva/<br />

ena, romelic literaturazea misadagebuli, sadac saubaria<br />

konfliqtze, erTi mxriv, `arsebul normasa~ da, meore mxriv,<br />

`individualur formulirebebs~ Soris, 42 struqturuli da<br />

Seurigebeli antagonizmi `arqaistebsa~ da `novatorebs~ Soris.<br />

axal formulirebaSi, sadac axali araferia, ufro metad<br />

gvxvdeba `identurobisa~ da winaaRmdegobis esTetikas<br />

Soris konfrontacia da opozicia, romelic TamaSad gardaiqmneba.<br />

43 universalur literaturaze gavrcelebuli igive kanoni<br />

fenomenebsa da `pirvelad~ (pirvelwyaroebi, nimuSebi) da<br />

`meorad~ literaturebs (Targmani, gavlena, da a.S.) identuri<br />

sqemis (romelsac xangrZlivi tradicia aqvs) mixedviT mar-<br />

Tavs; es sqemaa: kanonizebulisa da arakanonizebulis mimarTeba,<br />

rac maRali/dabali rigisaa. 44 universaluri literatura<br />

farTo asparezs uxsnis am dakvirvebas, romlis stereotipi<br />

mxolod situaciis ucvlelobas gadmogvcems. maSasadame, am<br />

TvalTaxedviT, SesaZloa `literaturas~ ewodos am konfliqtis<br />

morfologia da tipologia, rac zepiri da werilobiTi<br />

Semoqmedebisa da maTi Rirebulebebis sistemis donezea<br />

ganlagebuli.<br />

roca komparativistebi da komparativisti Teoretikosebi<br />

igive problemas awydebian, TiTqosda, orientaciebi gaziarebulia.<br />

erTi mxriv, arsebobs met-naklebad empiriuli midgoma,<br />

romelic personaluri induqciur-deduqciuri gadamowmebebiT<br />

mTavrdeba, meore mxriv, gamzadebul sqemas pirdapir sesxuloben.<br />

cxadia, rom pirveli tendencia ufro nayofieria, vinaidan<br />

is gvTavazobs universaluri literaturis erTianobaSi<br />

gamokvlevas, 45 romlis Sedegebi `moZiebulia~ teqstebsa da<br />

pirdapir literaturul eqsperimentebze dayrdnobiT. rodesac<br />

goeTe da valeri SemoqmedebiTi emansipaciis SezRudvaze<br />

saubrobdnen, SegviZlia vivaraudoT, rom orive amas saqmis<br />

codniT akeTebdnen. etiamblisTvis, rogorc komparativist generalistisTvis,<br />

Cinuri magaliTi garkveul rols or SemTxvevaSi<br />

TamaSobs. erTi mxriv, savsebiT marTalia, rom Cineli<br />

klasikosi poetebi (bolos da bolos, klasikosi poetebis<br />

SemTxvevaSi es yvelgan xdeba) `garkveul kanonebs emorCilebian~.<br />

sxva mxriv, Tu Zveli klasikosebis wesebi `kargia~, maTi<br />

meTodi ar Seesabameba Cvens saukunes da `isini, romlebic gadawyvetdnen<br />

maT kvaldakval evloT, veranair warmatebas ver<br />

miaRwevdnen~. `yovelTvis ar vikargebiT, roca gakvalul gzas<br />

vcildebiT da yvelas SeuZlia riskze wavides, Tu safrTxes<br />

ar SeuSindeba~. 46 mokled, Tu SegviZlia fons formebiTa da<br />

243


normebiT gavideT, `WeSmarit Semoqmedebs~ ZaluZT maTi dar-<br />

Rveva, risi gakeTebac araerTxel mouxerxebiaT kidec~. 47 es<br />

aris Tavad WeSmariteba. da saWiroa madlobeli viyoT yvela<br />

im adamianis, vinc naTels hfens amave procesis universalur<br />

parametrebs _ im procesisa, romelic baZavs sxvebs (evropuli<br />

modeli/reorganizacia, autoxtonuri/nacionaluri) da gamyarebulia<br />

Cinuri, ebrauli 48 Tu sxva magaliTebiT.<br />

hipoTeza, Tundac is yovelTvis TamaSobdes garkveul<br />

rols, Cven mainc vgrZnobT, rom am viTarebaSi mxolod sabaziso<br />

orientacias iZleva. yvelaferi danarCeni ki TiTqos Sesabamisadaa<br />

aRmoCenili. es mdgomareoba gansxvavdeba (miuxedavad<br />

sqemebis simtkicisa da damowmebebis seriozulobisa) imisagan,<br />

rac, magaliTad, i. lotmanis skolisTvisaa damaxasiaTebeli.<br />

49 am avtors avangardis esTetikis mTavari principi 50<br />

gadaaqvs literaturul teqstebsa da aseve Zvelis/axlis Zalian<br />

tradiciul dialeqtikaze, rac, upirvelesad, mis sawyisebSivea<br />

mosaZiebeli. 51 odnav gansxvavebul formulaciaSi,<br />

romelic, amave dros, `komparativistuli~ aTvlis wertiliT<br />

sargeblobs, am `kanons~ deformacia/organizacia 52 ewodeba. es<br />

aris erT-erTi arsebiTi mamoZravebeli Zala literaturuli<br />

evoluciisa, romlis ukanasknelad SemoTavazebuli modeli _<br />

igive nayofier komparativistul perspeqtivaSi 53 _ ufro kompleqsuri<br />

da srulia, vidre rusi formalistebis winamavali<br />

modeli.<br />

amgvarad Cafiqrebuli literaturis gansazRvreba damokidebulia,<br />

aseve, terminologiur SeTanxmebaze. es aris verbaluri<br />

modelis mier miRebuli winaswari piroba, romelic amtkicebs<br />

ara realia-s mixedviT, aramed nomina‐s mixedviT, es<br />

aris konvencia, romelic Tavs obieqturobad miiCnevs, anu aRniSnuli<br />

da gadamowmebulia uamrav teqstSi. maSasadame, amgvari<br />

gansazRvreba mxedvelobaSi miiRebda: 1) yvela Teoriul<br />

mniSvnelobebs da yvela literaturul-Teoriul invariantebs,<br />

romlebic SegviZlia amovicnoT, vaRiaroT, gavaanalizoT,<br />

raTa maTgan davtovoT mxolod realurad cnobili<br />

elementebi, romlebsac ufro xSirad iyeneben TviT yvelaze<br />

bundovansa da yvelze elementarul gansazRvrebebSi; 2) mTel<br />

msoflioSi Sekrebili yvela teqsti Tu fragmenti, romlebic<br />

upasuxebdnen _ terminologiuri SeTanxmebis igive aqtiT _<br />

Teoriul mniSvnelobas, terminologiurs, nominalurs, gaziarebuls<br />

lirizmis, romanis, novelis SemTxvevaSi da a.S.<br />

am or garemoebaSi saubaria narCen produqtze. misi rezultatia<br />

saerTo mniSvnelis/niSnis arseboba sayovelTaod<br />

aRiarebul Teoriul gansazRvrebebSi, rac mxedvelobaSi mi-<br />

244


iReba da miiRweva teqstebisa da am Teoriuli gansazRvrebebis<br />

SepirispirebiT. es aris formula (invariantis SemTxveva<br />

identuria), romelsac SeuZlia, Tavi mouyaros da gansaz-<br />

Rvros universalurad Semowmebadi yvelaze meti mTavari da<br />

mudmivi literaturuli elementebi. maSasadame, `kanonieri~<br />

gansazRvreba ori aRmdgeni moZraobis _ terminologiurisa<br />

da teqstualuris urTierTkveTaSia. saWiroa ori sityviT gavixsenoT<br />

misi istoriuli mdgomareoba: es aris gansazRvreba,<br />

Teoretikosebis mier konkretul istoriul momentSi, sityvis<br />

semantikuri evoluciis aranakleb specifikur etapze warmodgenili,<br />

romelic aseve personaluri, kulturuli, nacionaluri<br />

`istoriis~ wiaRSia. erTi sityviT, literatura ganisazRvra<br />

X epoqaSi, Semcvelia Y modalobisa, Seqmnilia Z-is<br />

mier. sixSirisa (simravle, simcire) da gavrcelebis maCvenebeli<br />

meorexarisxovania. is arsebiTs ar exeba.<br />

aseve, mxedvelobaSi unda miviRoT literaturis gansaz-<br />

Rvrebis `sistemuri~ mdgomareoba. misi siswore misive vargisianobis<br />

tolfasia sistemis SigniT, `modelirebis~ zRvarze.<br />

es sistema aris literaturis SedarebiTi Teoriis sistema,<br />

romlis SemoTavazebebis erToba Sekrul mTlianobas Seadgens.<br />

misi elementebi erTmaneTs ormxrivad efuZneba funqciur<br />

urTierTdamoukideblobaSi, sadac sabaziso principebi<br />

yvela Sedegs amarTlebs. gamartiveba, gaerTgvarovneba da gamamdidrebuli<br />

sinTezi, uflebamosilebas gvaniWebs globalurad<br />

vifiqroT literaturaze, rogorc universalur erTobaze,<br />

adgilobrivi specifikurobis antinomiuri elementebis<br />

miRma. es gansazRvreba literaturis sinqronuli da wriuli<br />

kiTxvis produqtia _ literaturisa, rogorc ZiriTadi ucvlelobisa.<br />

ucvlelobaSi vgulisxmobT ganmeorebas, maSasadame,<br />

literaturuli fenomenebisa da ideebis wriulobas. winamorbedTa<br />

nebismieri aRricxva, invariantebis topoi, SesaZlebelia<br />

erTiani da wriuli stabiluri sistemis SigniT. WeSmaritad,<br />

cneba _ literaturuli `sistema~ _ axlaxan aRmoCenili<br />

ar aris. is Zalian kargadaa cnobili, magaliTad, formalistebisTvis.<br />

54 igi zedapirze amodis komparativistuli orientaciis<br />

Tanamedrove literaturis TeoriaSi, sadac `gvaqvs pretenzia,<br />

mTeli literaturuli sistemidan, sul mcire, erTi<br />

seria mainc gamovyoT~. 55 Tumca sistemis cneba literaturis<br />

gansazRvrebis amowurvamde gafarToebuli ar yofila. magram,<br />

vinaidan yvela gansazRvreba pirobiTia sistemis SigniT, ratom<br />

ar unda davuSvaT, aseve, am saxis komparativistuli<br />

konvencia?<br />

245


amgvari universalisturi nabiji, rogorc ukve aRvniSneT<br />

(III paragrafi), kargad SemuSavebul ganzogadebis process iwvevs,<br />

rasac SeuZlia literaturis yvelaze metad daxvewili<br />

ganzogadebis `kanonis~ gansazRvraSi dagvexmaros. maSasadame,<br />

ar arsebobs mizezi imisaTvis, rom mxedvelobaSi ar miviRoT<br />

WeSmaritad ganmazogadebeli da universaluri literaturis<br />

koncepti, romelsac Tavisi adgili aqvs miCenili Tavad literaturuli<br />

kvlevebis centrSi. mokled rom vTqvaT, saubaria<br />

`sarTulebad dawyobil ganzogadebaze~, romelic gaSlilia<br />

or safexursa Tu or doneze: a) invariantis, rogorc<br />

SemzRudveli ganzogadebis produqtis doneze da b) eqstensiuri<br />

ganzogadebis doneze, dawyebuli invariantebidan da mimarTuli<br />

ZiriTadsa da fenomenologiaze.<br />

universaluri literatura aris invariantebis sivrce,<br />

invariantebis epifaniuri samyaro. magram swored aq vpoulobT<br />

Teoriul da meTodologiur gamosavals, romelic warmoiSoba<br />

garkveuli `sistemidan~, romlis codna da mniSvneloba (yovel<br />

SemTxvevaSi, Tavis Tezisebsa da zogad konturebSi) imTaviTve<br />

aucilebelia. literaturis am gafarToebuli konceptis<br />

miRebiT komparativizmi Tavisufldeba sakuTari tabusagan,<br />

dogmisgan da yvela literaturas erTsa da imave literaturis<br />

samyaroSi ganixilavs. saWiroa Ria zRvaSi gasvla,<br />

magram vidre es moxdeba, unda mivubrundeT erT principul<br />

sakiTxs. Tu universaluri SeiZleba ganWvretili iyos nebismieri<br />

indiviudualobis saSualebiT, e.i. an mxolod erTi literaturidan<br />

gamomdinare, an mis SigniT, maS, ratom moviZiebdiT<br />

mas xandaxan naklebad cnobil, egzotikur, aRmosavlur<br />

literaturebSi? risTvis gvWirdeba aseTi avantiuruli naxtomi<br />

antipodebisaken? aq gadamwyvetia sami principuli mizezi:<br />

1. Tu marTalia, rom yvela literaturuli Teoria<br />

mxolod `ganzogadebebSi~ gardasaxavs nacionalur, ufro<br />

viwro gamocdilebebs (franguls, inglisurs, germanuls da<br />

a.S.), am Teoriebis obieqturi verifikacia mainc SeuZlebeli<br />

iqneba sxva literaturul zonebSi ganfenili gamokvlevisa<br />

da Sejerebis gareSe. es operaciebi miT ufro damajerebelia,<br />

Tu faqtobriv mimarTebebs cdebian. ganzogadebebis safuZveli<br />

xSirad viwroa, da Cndeba kiTxva, ra uflebiT ganvazogadebT<br />

or Tu sam magaliTze dayrdnobiT (xSirad uTavbolod), romlebic<br />

eqskluziurad arian moxmobilni ori Tu sami literaturidan<br />

da swored amitom erTgvarad SemzRudvel da damamaxinjebel<br />

Teoriul monopolias qmnian? e.i. invariantebisa<br />

da zogadi Teoriebis ilustrireba aucilebelia agreTve<br />

246


sxva magaliTebiT da ara mxolod dominanturi literaturebisa.<br />

amjerad ar vsaubrobT sxvadasxva enebsa da literaturebSi<br />

moZiebul SesaZlebel magaliTebze, romlebic odesme<br />

arsebobdnen an axlac arian, aramed gadarCevisa da Sesabamisobis<br />

kriteriumebis mixedviT (rac gansazRvruli iyo ufro<br />

zemoT) maT moZiebasa da povnaze, raTa Tavidan aviciloT<br />

`aRiarebuli~ magaliTebi, Tundac yvelaze `Tanamedroveebisa~<br />

(semiotikuri, struqturalisturi da a.S.). es xedva gamoasworebs<br />

maT SemTxveviT xasiaTsa da siviwroves (xSirad<br />

gansacvifrebels).<br />

2. maSasadame, Cven mivdivarT arsebiT moTxovnamde: universalurma<br />

hipoTezam (dokumentirebuli universaluri invariantebis<br />

mixedviT SemuSavebuli azri) SeiZleba saukeTesod<br />

ganaxorcielos universalurobis piroba. is bolomde aRasrulebs<br />

induqciur da ganzogadebul SesaZleblobas sakvanZo<br />

hipoTezisa, romelic saTaveSi udgas operacias da mas ayalibebs.<br />

midgoma wyvets wmindad induqciur yofierebas. amave<br />

dros, xdeba deduqciuri da ufro da ufro obieqturi, ramdenadac<br />

universaloba gafarToebulad da siRrmiseulad gamoiyeneba<br />

yvela mis Teoriul, lingvistur, geografiul ganzogadebaSi,<br />

sazRvrebisa da yovelgvari barierebis miRma.<br />

3. dabolos, universaloba ar aris mxolod Teoriuli<br />

koncepti, wmindad WvretiTi, is aris aseve _ da vityodiT,<br />

gansakuTrebiT _ sulis mdgomareoba, cxovrebis koncefcia,<br />

teleologia, internacionalisturi da humanisturi arsis<br />

mebrZoli ideologia. es ukanaskneli ver Tavsdeba erTi<br />

literaturis an Tundac ori an sami nacionaluri literaturis<br />

farglebSi, rogori mniSvnelovannic ar unda iyvnen isini.<br />

literaturis universaluri gansazRvreba aris ufro metad<br />

arsebiTi Tavisi motivaciiT, suliTa da meqanizmiT, vidre<br />

misi Sedegebi, romlebic gadaWriT iTxoven nacionaluri<br />

Semofargvlisa Tu nacionalisturi SezRudvebis dasazRvras.<br />

Sedegad, regionaluri literaturuli Teoriebi (laTino-amerikuli,<br />

aRmosavleT-evropuli), saukeTeso SemTxvevebSi<br />

warmoadgenen mxolod erTi Teoriis induqciur etapebs: literaturisa<br />

_ didi l-iT. Tu arsebobs laTino-amerikuli literaturis<br />

Teoria, ratom ar SeiZleba iyos dasavleT-evropuli,<br />

arabuli, afrikuli, aziuri da a.S. Teoriebi, konkurentunarianni,<br />

Tu antagonisturebi, romlebic erTmaneTs ormxrivad<br />

gaabaTilebdnen, vinaidan zogierTi komparativisti ukve<br />

aRiarebs, rom `erTiani suraTi aucileblad iwyoba heterogenuli<br />

elementebiT, rodesac saubaria erT geografiul sar-<br />

247


tyelze, erT epoqasa Tu erT mimdinareobaze 57 da ar arsebobs<br />

aranairi meTodologiuri mizezi _ marTlac aranairi _ imis-<br />

Tvis, rom igive gaerTianebuli heterogenulobis logika Tavis<br />

rols ar asrulebdes aseve universaluri literaturisa<br />

da misi `ganzogadebebis~ erTobis SemTxvevaSi. im momentidan,<br />

rodesac Cven SevTanxmdebiT zonalur ganzogadebaze, aseve<br />

unda davuSvaT zogadi ganzogadebac, vidre ideologiis myari<br />

borkilebi amas ar SeewinaaRmdegeba. maSasadame, yvelaferi<br />

damokidebuli iqneba ganzogadebis kuTxesa da mis poziciaze.<br />

sabolood, masSi aireva warsuli da awmyo; `sqematizmi da<br />

ganmeoreba mTel dinebas gahyveba~ (a.n. veselovski). 59<br />

SedarebiT literaturaSi erTxel miRebuli ganzogadeba,<br />

romelic invariantebze dayrdnobiT literaturis Teoriul<br />

universalobas amJRavnebs, aRarafers gvitovebs, garda<br />

imisa, rom ukanaskneli daskvnebi gamovitanoT: 1) im pirobiT,<br />

rom yvela gansazRvreba aris zogadi, ganzogadebas metad<br />

aRar Seawuxebs individualuri `winaaRmdegobebi~; abstraqciisa<br />

da universalobis dacviT is aiyvaneba Tavis ukidures<br />

zRvramde, `unikaluri~ literaturuli Txzulebis sapirispirod,<br />

rac Teoriuli komparativizmis arCevanis sferoa; 2) im<br />

pirobiT, rom yvela literaturuli kategoria taqsonomiuria,<br />

mas aRar eqneba aranairi mizezi imisTvis, rom SesaZlebeli<br />

klasifikaciebis mTlianoba taxonomia universales-iT ar Semoifarglos;<br />

da SedarebiTma literaturam da SedarebiTma poetikam<br />

dasaxmareblad ar mimarTos am meTods da saboloo<br />

Sedegi ar iyos literaturis universaloba, rogorc Sesabamisi<br />

uzenaesi kategoria. Cven kargad vxedavT, rom yvela gzas<br />

kvlav Weltliteratur-amde, `universalur literaturamde~ mivyavarT.<br />

davbrundeT odnav ukan da gavixsenoT literaturis gansazRvrebasTan<br />

dakavSirebuli zogierTi kargad cnobili faqti,<br />

rac gansxvavebulobis erTianobas uzrunvelyofs. es aris<br />

Sualeduri mdgomareoba abstraqciasa da erTaderTobas, zogad<br />

da individualur mniSvnelobebs Soris. gasaRebi konceptis<br />

SemuSaveba, rasac `universaluri literaturis~ koncepti<br />

warmoadgens, aris tipuri magaliTi ganzogadebisa, universalizaciisa,<br />

erTi an mravali calkeuli literaturuli gamocdilebebisa<br />

(Tundac iyos kontinentaluri, zonaluri, nacionaluri,<br />

gansazRvruli mimdinareobisa, skolisa, jgufisa,<br />

personaluric ki). fr. Slegelamde, romlisTvisac `mTeli poezia<br />

romantikulia~, daskvna abstraqciis Zalian maRal dones<br />

gulisxmobs; riCard herdsac surda, rom `universalur poeziasTan<br />

dakavSirebiT ramdenime zogadi daskvna~ 60 gamoetana. im<br />

dros es proeqti sruliad legitimurad Canda, miuxedavad ama<br />

248


Tu im poeziis aramdgradobisa, epoqisa, gansakuTrebiT ki konkretuli<br />

enobrivi gamocdilebisa. swored am mimarTulebiT<br />

midis Tavad Semecnebis logika. XIX saukuneSi, rodesac sulis<br />

mecnierebaTa meTodologia erTdroulad TiSavda da<br />

aerTianebda kidec generalistur (nomothetischen) da individualur<br />

aRweriT (idiographischen) 61 meTodebs, konkretuli poetikuris<br />

SedarebiTi ganxilva zogadi poetikuri WeSmaritebis<br />

Suqze epistomologiur statuss iRebda. am gzaze win waiwia<br />

yvelam, vinc literaturuli gansazRvrebebis vargisianobis<br />

problema dasva (literaturuli msgavsebebis gamokveTa, amgebi<br />

principisa da gamaerTianebeli sqemis povna) 62 iseve, rogorc<br />

Tavad `poetikis~ legitimurobisa. holderlinis poezia,<br />

sabolood, mxolod da mxolod poeziis konkretuli SemTxvevaa.<br />

da mainc, haidegerma moaxerxa epova da ganesazRvra poeziis<br />

zogadi arsi (das wasen der Dichtung). `gana arsebobs permanentuli<br />

da obieqturad identificirebadi Tvisebebi mTeli<br />

poeziisa?~ _ Tavis mxriv kiTxulobda roJe kaiua da cdilobda<br />

`moeca poeziis gansazRvreba, romelic gamosadegi iqneboda<br />

yvela droisa da mdgomareobisTvis~. 63 ufro metic: aseve<br />

dasaSvebia ganzogadebuli esTetikis mcdelobani, vinaidan<br />

SegviZlia `problema gavafarTovoT da (...) is Tavis yvelaze<br />

vrcel ganzogadebaSi ganvixiloT~. 64 ratom ar vcadoT eqsperimenti<br />

literaturis dargSi? an SedarebiT poetikaSi gardasaxuli<br />

SedarebiTi literatura ratom gaCerdeboda am zRurblze?<br />

mocemuli mdgomareobidan gamomdinare, mas sworedac<br />

rom ZaluZs am zRurblis gadalaxva. Tu literaturis Teoriis<br />

moqmedebis mizani aris `sqemis an universalurad vargisi<br />

literaturis universaluri matricis ageba~, 65 maSin SedarebiTi<br />

poetika aq kargad aris SerCeuli am gegmis gansaxorcieleblad.<br />

tradiciuli komparativizmi orWofobs am alternativis<br />

winaSe; mas aviwydeba, rom gaTavisuflebuli arCevanis arsebobis<br />

gamo kargavs Tavis mizans, sakuTari arsebobis azrs. Tu<br />

is amtkicebs, rom Txzulebis doneze swored zogadi monawileobs<br />

individualurSi da ara piriqiT, 66 upirvelesi obieqti<br />

(Tu ara erTaderTi) individualuri Txzuleba xdeba; da komparativizms<br />

metad aRar SeuZlia gamoeyos kritikas, romlis<br />

pirispir is warmoCndeba, rogorc erTgvari danamati, met-naklebad<br />

gatacebuli internacionaluri sakiTxebiT. amgvaria<br />

Sedegi Teoriisaa, romlis mixedviTac `mTeli universaluroba<br />

kondensirdeba intimurobaSi (nawarmoebisa)~, maSin, roca<br />

`formalur kritikas ar SeuZlia sabolood moipovos individualuri<br />

da nacionaluri aspeqtebis mravalferovneba zogad<br />

249


klasifikaciebSi~. 67 sxva mxriv, ukve sakmarisi ar aris ubralo<br />

`kavSirebis~ arsebobis dadastureba individualursa da<br />

universalurs da maT `msgavsebebs~ (analogebs) 68 Soris. saWiroa<br />

terminebis Sebruneba: Tu marTalia, rom individualuri<br />

sakuTar keraze Tavs uyris universaluris sxivebs, xels araferi<br />

gviSlis movaxdinoT universaluris sistematizacia, aRviqvaT<br />

igi, rogorc konkretuli universaloba (anu “saerTo~<br />

elementebi, das Allgemeine, les invariants da a.S.) da mivideT literaturis<br />

Seswavlis `finalur etapamde~, `abstraqciamde da ganzogadebamde~.<br />

mokled, `universaluri Rirebulebis” SemoTavazebebamde.<br />

magram aris ki `finaluri etapi~ am sferoebSi? universaluri<br />

literatura, romelic mudmivad qmnadobis mdgomareobaSia<br />

(da amgvarad, progresulia), Tavis mxriv, gulisxmobs<br />

universalur Teorias, progresuls, WeSmarit work in progress-s,<br />

maradiulad weris procesSi myofi didi, dausrulebeli wignis<br />

eqstrapolacias. es niSnavs, rom meTodi iTxovs uwyvet,<br />

etapobriv ganzogadebas, dawyebuli axali SeZenili elementebiT,<br />

midgomebis doneebiTa da gafarToebuli ganzogadebiT.<br />

am tipis sqema SesaZlo klasifikaciaSi Seicavda meorexarisxovan<br />

(naSromebis mixedviT), mniSvnelovan (epoqebis mixedviT)<br />

da `zogad~ (literaturis Semswaveli mecnierebis mixedviT)<br />

poetikas. 69 maSasadame, istoriuli procesi, misi sqemebi, rCeba<br />

potenciuri, dinamikuri, gaxsnili, mzadmyofi srulyofisaTvis<br />

_ moyolebuli aristoteledan da dogmadqceuli mxolod<br />

renesansis periodidan. gansazRvrebebi mdidrdeba progresulad,<br />

dawyebuli `universaluri~ Tu `msoflio~ literaturiT,<br />

romlis Sesaxebac vambobT _ Tu mxolod komparativistebiT<br />

SemovisazRvrebiT _ rom is `ar aris saboloo~, rom is gaxlavT<br />

`marad Ria~, romelic uwyvetliv farTovdeba 70 da a.S.<br />

gansazRvrebebi sul ufro sruli da ufro kompleqsuri,<br />

ufro niuansirebuli xdeba TandaTan Semomatebuli monacemebis<br />

kvaldakval da SemuSavebuli sistemebis efeqturoba mtkicdeba<br />

Tavisi moqnilobiT, sakuTari unariT _ STanTqas yvela<br />

napovni elementi. amgvarad, gansazRvrebebi aRar aris viwro<br />

gagebiT evropuli da iswrafvian moicvan eqstra-evropuli<br />

gamocdilebebi. invariantic igivegvaradaa agebuli, anu: progresulad,<br />

induqciurad, deduqciurad, Tanmimdevruli istoriis<br />

mdinarebaSi, romelic yovelTvis gvamaragebs siurprizebiT,<br />

SesworebebiT, TvalsaCino SedegebiT. yoveli ganzogadeba<br />

am koleqtiur tradicias amatebs Tavis wils, romlis ukanaskneli<br />

wevri gardauvlad qmnis axal SenaZens. universalisturi<br />

postulati gadamowmebulia invariantebiT, romelTa aR-<br />

250


nusxva da ganlagebis modeli, erTroulad aris stabiluri<br />

da gaxsnili. misi funqciuroba vrceldeba iqamde, sadamdec<br />

monacemTa SeZena amis saSualebas miscems.<br />

misi xarisxi mowmdeba im SesaZleblobis mixedviT, Tu<br />

ramdenad aerTianebs mimobneul komparativistul SenaZenebs,<br />

romlebic mis CarCoSi gafarToebuli mniSvnelobiT warmoCndeba.<br />

ukve vicodiT, rom literaturuli Teoria gamudmebiT<br />

mdidrdeba yoveli axali TvalsazrisiT, yoveli axali aTvisebuli<br />

meTodiT. iseve, rogorc universaluri literaturis<br />

koncepti zustdeba kvlevebis kvaldakval da mas mza gansaz-<br />

Rvreba ki ar unda SevTavazoT, aramed TandaTanobiT SemuSavebuli.<br />

saerTo jamSi, komparativizmis Teoriuli horizontis<br />

progresulad gafarToeba Cafiqrebulia mTeli Tavisi<br />

axali eqstra-evropuli meTodologiuri monacemebis mixedviT.<br />

4. komparativistuli poetika<br />

saboloo Sedegi, romelic komparativistuli poetikis<br />

arsebiT obieqtsac warmoaCens, Seadgens literaturis gaazrebis,<br />

misTvis garkveuli adgilis MmiCenis, misi Seswavlis,<br />

gansazRvris, misi problebis dasmis gansxvavebul modalobas.<br />

Tu arsebobs literaturis specifikurad komparativistuli<br />

midgoma _ ris damtkicebasac Cven am eseSi vcdilobT _ maSin<br />

literatura gansazRvruli iqneboda mxolod specifikuri<br />

midgomis farglebSi, xolo literaturis komparativistuli<br />

Teoria da misi daskvnebi Seesabameboda mxolod Tavisive<br />

`sistemas~.<br />

davubrundeT SedarebiTi literaturis sagans. eWvgare-<br />

Sea, es aris literatura, wminda da ubralo literatura. ma-<br />

Sasadame, kidev erTxel, ra aris literatura? kiTxva garegnulad<br />

amouxsnelia da erTdroulad wamoWris aranaklebad<br />

damabrkolebel kidev or sxva kiTxvas. Tu tradiciuli komparativizmi<br />

`sakuTriv literaturas~ 72 dagvaSorebs, gadasaWreli<br />

problema gaormagdeba: 1) rogor uzrunvelvyoT literaturis<br />

upiretesoba yvela garemoebaSi? 2) raSi mdgomareobs<br />

`sakuTriv~ literaturis `TavisTavadoba~? amasTan dakavSirebiT<br />

kidev erTxel movixmoT etiambli, romelTanac es dabrkolebebi<br />

yvelaze ufro basr formulacias iRebs: `SedarebiT<br />

literaturaSi arasodes viviwyeb sityvas _ SedarebiTi.<br />

Zalian xSirad aRarc gvaxsovs, rom literatura arsebobs~.<br />

sintagmaSi SedarebiTi literatura _ aranakleb mniSvnelovania<br />

sityva literatura, vidre Sedareba. 73 es aris gasaRebi<br />

251


mTeli `sistemisa~, truizmic, garkveuli azriT, magram arasworad<br />

moazrovne komparativistebis wreebSi. saubaria literaturuli<br />

Txzulebisa da misi gamocdilebis moTavsebaze<br />

Tavad komparativistuli midgomis centrSi. magram amis gasakeTeblad<br />

Zveli skolis meTodologiuri detalebi (gavlenebi,<br />

wyaroebi, Suamavlebi da a.S.) sul mTlad araadekvaturi<br />

da araefeqturi rCeba.<br />

literaturis tradiciuli gansazRvrebebi (romelTa saxeldaxelo<br />

aRwera, SeiZleba iTqvas, Zalian saxeldaxeloc<br />

ki ar gaurbis zogierT sinTezs), 74 romlebsac komparativistebi<br />

Zalian moxerxebulad iyeneben TavianT angariSSi, literaturuli<br />

specifikurobis `centrSi aTavseben `xelovnebas~,<br />

`Rirebulebas~, `mSvenierebas~ _ Sesabamisad yvelaze ufro<br />

tradiciuli esTetikuri principebisa. literatura upirvelesad<br />

gvevlineba `xelovnebad~, romelsac aqvs `literaturuli<br />

Rirebuleba~, aris `xelovnebis~, `literaturuli xelovnebis~<br />

an `sityvieri xelovnebis nawarmi~ (sprachliche Kunstwerk). es is<br />

formulebia, romelTac mravlad vpoulobT orive kontinentis<br />

komparativistebTan. 75 Tu gaviTvaliswinebT, rom tradiciuli<br />

komparativizmi _ istoriul-pozitivisturi _ naklebad<br />

zrunavs (an sulac ara) literaturis esTetikur mxareze, ma-<br />

Sin vnaxavT, rom arcTu xSiria literaturul `mSvenierebas-<br />

Tan~ ziareba da literaturis mizans yovelTvis ar warmoadgens<br />

`mSvenieri nawarmoebebis Seqmna~. 76 Sedegad, SedarebiTi<br />

literatura unda `wavides istoriidan mSvenierebisaken~, e.i.<br />

literaturuli nawarmoebis gansakuTrebuli Tvisebisaken,<br />

anu: `Seiswavlos mSveniereba nawarmoebisa, romelsac vadarebT~.<br />

77 zogadad, literaturuli nawarmoebis `mSveniereba~<br />

sityvaTa specifikuri terminebiT ganisazRvreba. literaturuli<br />

nawarmoebi niSnavs enobriv nawarmoebs.<br />

aqedan gamomdinare, `SedarebiTma literaturam suli<br />

lingvisturi mSvenierebis yvela formisaken unda gagvixsnas. 78<br />

is Zalian didi xania, rac daxelovnebulia `kargis~ aRqmasa<br />

da SefasebaSi, esaa: `gemovneba~, `esTetikuri siamovneba~, `RirebulebaTa<br />

Sefaseba~. `SedarebiTi literatura, romelic<br />

WeSmaritad internacionaluria da soliduradaa gamyarebuli<br />

istoriisa da sociologiis zusti monacemebiT, saSualebas<br />

gvaZlevs Zalian delikaturad davtkbeT mSvenieri nawarmoebebiT~,<br />

ufro metad ki _ `codnisa~ da `gemovnebis~ 79 sinTezis<br />

wyalobiT. inteleqtualizebuli subieqturoba, didi tkboba,<br />

mecnieruli netareba _ aseTi iqneboda mizezi da mizani am<br />

filtrebis saSualebiT gaZlierebuli komparativizmisa, rac<br />

Rimils iwvevs. erTi mxriv, es aris kulturuli `anaqroniz-<br />

252


mi~, magram aseve _ esaa ucvleloba. iseTi gamoTqmebi Tu<br />

terminebi, rogorebicaa: me ar vici, ra? da gemovneba, grZnobidan<br />

da gamouTqmelidan _ polisemiamde da enTropiamde,<br />

literaturuli Setyobinebis ganusazRvrelobamde, daurwmunebloba,<br />

sadac wamkiTxveli gadacemuli Sinaarsis gagebas<br />

cdilobs _ mudmivi realobaa, rasac gansxvavebulad gansaz-<br />

Rvraven evropul kulturaSi. aq nu gavixsenebT indur razas...<br />

gana SesaZlebelia literaturuli teqstidan srulad gamoidevnos<br />

`grZnobadi~, `subieqturi~ reaqciebi an `Rirebuli~<br />

Sefaseba da metad aRar davinteresdeT maTi Teoriuli statusiT?<br />

rogorc amas Tavisi yvela formiT gulisxmobs xelovnebis<br />

da/an literaturis Semswavleli `mecniereba~ (erTi<br />

ufro pozitivisturi, vidre meore), yvelaze ufro Tanamedrove<br />

tendenciebamde (semiotika, kibernetika, komunikaciebi, teqsti<br />

da a.S.)? eWvi gvepareba. simarTle rom iTqvas, am `samecniero~<br />

disciplinebisTvis Tavad `literaturis~ koncepti azrmoklebuli<br />

da araarsebiTia.<br />

da mainc, saWiroa misi SenarCuneba. rogorc ki mas ganvixilavT<br />

`esTetikuri~, `mxatvruli~ an wmindad `literaturuli~<br />

kuTxiT, gvaqvs ufleba SevamowmoT (da samarTlianadac)<br />

literaturuli Tvisobrioba, literaturis specifikuroba.<br />

midgomis es tipi, romelic `ganyenebulad~ Tu `formalisturad~<br />

iTvleba, cdeba Tavad rusi formalistebis samizneebs,<br />

romlebic, zogierTi avtoris gamocdilebiT, mas kvlevebSi<br />

rTavdnen. magaliTad, rumineli esTetikosi, maTi Tezisebisgan<br />

sruliad damoukideblad, ukve 1928 wels sinqronulad swavlobda<br />

`literaturuls~, rogorc `konkretulad literaturul<br />

elements~. 80 SeiZleba movixmoT am Janris sxva magaliTebic.<br />

vkiTxoT sakuTar Tavs, aris Tu ara komparativistebTan igive<br />

konceptis gamovlena da xSirad ganmeoreba romelime gavlenis<br />

Sedegi, Tu ufro konkretul aRqmebze dayrdnobili, `ganyenebulad~<br />

komparativistuli gansjaa? yovelive amaSi farToda<br />

CarTuli drois qrolva, Zeitgeist, ormxrivi sulieri osmosi.<br />

maSasadame, gamovyoT enisa da koncefciiis msgavsebebi,<br />

romlebic yovelive amaze naTlad miuTiTebs: etiambli gvarwmunebs,<br />

rom `SedarebiTi literatura mTavrdeba, sruldeba _<br />

da, sxva mxriv, iwyeba _ im momentSi, roca is swavlobs nawarmoebs,<br />

rogorc aseTs~. 81 mTavari sityvaa: `inteleqti, rac<br />

gansazRvravs nawarmoebs, rogorc aseTs~. 82 miuxedavad komparativizmis<br />

Zveli Tezebisa, romelTac ase didxans eWiraT gabatonebuli<br />

pozicia (`sityva _ SedarebiTi _ daclili unda<br />

iyos yovelgvari esTetikuri Rirebulebisagan~), 83 mas aqvs<br />

midrekileba ufro da ufro ganaxldes, xelaxla gaiazros<br />

253


da axlad gansazRvros Tavisi miznebi literaturuli nawarmoebebis<br />

mixedviT, rac aRqmulia, rogorc `xelovnebis qmnileba~<br />

da `pirveladi Rirebuleba~. is metad aRar jerdeba<br />

literaturis istoriis, ideebis, kulturis moxeled msaxurebas;<br />

pasuxismgeblobas iRebs `avtonomiur~, `imanentur~,<br />

`ganyenebul~ literaturul naSromze (Seswavlili mTeli Tavisi<br />

arsiT da sakuTar elementebSi, `esTetikurad~ aRqmul<br />

TaviseburebebSi); 84 mas surs icodes `ra aris literatura~ 85<br />

da aseve naTeli mohfinos werilobiTi xelovnebis arss~. 86 amgvarad,<br />

is sakuTar Tavs uyenebs sakiTxs, amoicnos `literaturuli<br />

Txzulebis Tvisebis kriteriumebi~, survilis gareSe<br />

gaerTiandes isev literaturis TeoriasTan da cdilobs `bolo<br />

drois~ komparativizmi `literaturis Teoriis mTavar laboratoriad~<br />

87 iqces. amdenad, progresi yovelmxriv mniSvnelovania.<br />

es moZraoba sagrZnobia rogorc dasavleTSi, aseve aRmosavleT<br />

evropaSi. (romlis ganviTareba Zlier formalistur<br />

(rusuli, Cexuri) da fenomenologiur (polonuri) tradiciebs<br />

miscemda SesaZleblobas, komparativizmisTvis gansakuTrebulad<br />

xelsayrel pirobebSi gamorCeulad mravlismetyveli<br />

perspeqtivebi gaexsna. Tumca Sedegebi am droisaTvis sakmaod<br />

mokrZalebulia. Cven kvlavac vixsenebT `literaturis specifikurobas~<br />

Ästhetik-is mixedviT; georg lukaCis Die Eigenart des<br />

Ästhetik-s, Tu literaturuli fenomenebis uzenaes kanonebs mukarJovskis<br />

mimdevrobiT, magram siRrme mainc arasakmarisia. 88<br />

poloneTSi, ungreTSi, rumineTSi _ komparativistuli kuTxiT<br />

_ met-naklebi warmatebiT iwyeben msgavsi mcdelobebis ganxorcielebas<br />

literaturis `xelovnebis~ an `enisaken~. es tendenciebi<br />

ufro metad aris aRsaniSnavi im mxriv, rom maT<br />

uTanxmoeba aqvT zogierT dogmatur orientaciasTan, romlebic<br />

zogjer diametralurad gansxvavebulni arian. 89<br />

amgvarad, komparativizmis gardasaxva SedarebiTi literaturis<br />

Teoriasa da, sul bolos, poetikaSi (SedarebiTi),<br />

poulobs arsebiT mizans, rac mas amarTlebs. ra Tqma unda,<br />

es `poetika~ ar aris is, rac dRes zogadad am terminiT aRiniSneba<br />

xolme. magram vinaidan poetikis kanonikuri gansaz-<br />

Rvreba ar arsebobs, ar gvesmis, Tu ratom ar SeiZleboda amgvar<br />

garemoebaSi migvemarTa `komparativistuli~ analizis-<br />

Tvis. miuxedavad yvelafrisa, am `SedarebiT poetikas~ aqvs<br />

ufro metad farTo da obieqturi safuZveli, vidre Tanamedrove<br />

poetikebs, romlebic met-naklebad modaSi mxolod Semdegi<br />

mizeziT arian: maTi invariantebisagan Camoyalibebuli<br />

ConCxi isea Cafiqrebuli, rom Tavis erTobaSi faravs poetikis<br />

dargs (yovel SemTxvevaSi, mTavarSi), anu Tavis sivrcul<br />

254


da droiT universalurobaSi. misi gza, simarTle rom iTqvas,<br />

arsebiTad ar gansxvavdeba Tanamedrove poetikosebis gzisagan.<br />

Tu es ukanasknelni (Tanamedrove poetikosebi) Tavs uflebamosilad<br />

miiCneven, `literaturuli diskursi~ 90 literaturuli<br />

teqstebis konkretuli realurobidan gamoyon, Cven<br />

ratom ar unda vcnoT igive kanoni SedarebiT poetikaSi, e.i.<br />

vaRiaroT ufleba, amoiRos `yvela~ nacionaluri literaturidan<br />

(aprobirebuli meTodiT, romelic ganzogadebebze gadis)<br />

Tavisi idea `literaturuli diskursisa~ an, Tu gvsurs,<br />

literaturis `arsisa~, yoveli poetikis, Literaturwissenschaft,<br />

Theory of Literature-sTvis da a.S. damaxasiaTebeli operacia? morfologia<br />

gardaiqmneba fenomenologiad, e. i. arsad da literaturis<br />

gansazRvrebad, `universaluri literaturis~ kanonier<br />

eqstrapolaciebad.<br />

daskvnisaTvis, amgvari SedarebiTi poetikis sagani aris<br />

ormagi damTxvevisa da ormagi totalizaciis nayofi: 1) nacionaluri<br />

literaturebis erTobisa _ universaluri literaturisaken,<br />

rogorc universaluri literaturuli erTobliobisaken;<br />

2) erTobis calkeuli Teoriuli monacemebisa _ universaluri<br />

literaturuli fenomenis sruli Teoriisaken.<br />

mokled, saubaria imaze, rom universaluri literaturidan,<br />

iseTidan, rogorc is gansazRvruli iyo (II Tavi), gamovitanoT<br />

Teoriul-esTetikuri-literaturuli rigis yvela daskvna. am<br />

CarCoSi ikveTeba geografiuli da Teoriuli universaluroba;<br />

literaturis koncepti erTdroulad poulobs universalur<br />

obiqtur safuZvels (=literaturuli invariantebis er-<br />

Tobas) da universalur Teoriul ganzomilebas (= literaturis<br />

Teorias, romelsac Zala Seswevs aRniSnos literaturuli<br />

Txzulebebis erToblioba, romlebic upasuxeben `Tzulebebis~<br />

da/an `literaturuli xelovnebis~ miRebul gansaz-<br />

Rvrebas). amgvarad, literaturis konceptis raodenobrivi da<br />

Tvisobrivi aspeqti erTmaneTs avsebs da SedarebiTi literaturis<br />

literaturis TeoriaSi gardasaxva _ garantirebulia.<br />

es tendencia ukve SemCneuli iyo komparativizmis adrindel<br />

etapze: `maSinac ki, Tu is literaturul doqtrinas ar gvTavazobs,<br />

met-naklebad mainc varaudobs mas~. 91 progresi kvlav<br />

cxadia.<br />

globaluri gamosavali Zalian Tanmimdevruli gaxlavT,<br />

raSic eWvi ar unda SevitanoT: Tu universaluri literatura<br />

moicavs yvela literaturebs, maTi CaTvliT, romlebic `Soridan<br />

modian~, maSin `SedarebiTi literatura~ SeiZleba wavides<br />

mxolod Weltliteratur-is konceptis fundamenturi gadasinjvisaken,<br />

rac amgvarad gaerTiandeba literaturaSi, `zedsar-<br />

255


Tvis gareSe~. es aris momavlis Weltliteratur, e.i. `literatura~.<br />

92 literaturis gansazRvrebis amoReba sityvieri da<br />

werilobiTi literaturebis erTobliobidan _ literaturebidan,<br />

romlebic `literaturis~ koncepts Tavis Sinaarssa da<br />

yvelaze farTo ganzomilebebs aZlevs _ gaxlavT am Teoriuli<br />

komparativizmis fsoni. Tu SedarebiTi literaturis internacionaluri<br />

asociaciis kongresze (belgradi, 1967, me-5<br />

kongresi) SeZles farTod emsjelaT sityvieri literaturis<br />

Teoriaze mTlianobaSi, geografiuli da qronologiuri Sez-<br />

Rudvebis gareSe, ratom ar unda esargebla `werilobiTi literaturis~<br />

Teorias igive statusiT? amgvari msjelobebi<br />

xSiria, maT Soris `komparativistuli da tipologiuri<br />

TvalTaxedviTac~. 93<br />

maSasadame, aseTi Teorizacia marTebulia da ukve Semowmebas<br />

eqvemdebareba. ratom ar gavafarTovoT is bolomde, mis<br />

realur zomebamde, zomebamde `literaturisa, romelic, bolos<br />

da bolos, mTels planetas moicavs~? metad aRar davkmayofideT<br />

gansazRvrebebiT, romlebic amoRebulia mxolod<br />

ori Tu sami didi literaturidan da vcadoT mivideT literaturis<br />

(universaluri literaturis) konceptamde. amaze sa-<br />

Wiro iyo fiqri, warmosaxvis unaris gamoCena da garkveuli<br />

inteleqtualuri Seupovroba: `komparativistuli meTodi aris<br />

is meTodi, romelic saSualebas mogvcems yoveli literaturis<br />

mkacrad analitikuri Seswavlidan _ zogadad literaturis<br />

sinTezur Seswavlaze gadavideT~. 94 etiambliseuli polemikis<br />

didi Zalisxmeva (rac pirvel rigSi unda movixmoT)<br />

gvTavazobs `zogad literaturaSi~ (es saukeTeso sinonimi<br />

`universaluri literaturisa~) `yvela literaturis CarTvas<br />

_ rogorc sityvierisa, ise werilobiTisa, malaiziurisa iseve,<br />

rogorc romanulisa, sino-tibeturisa, iseve rogorc germanikulisa,<br />

Turqmenul-monRolurisa, slavurisa~, _ amgvarad<br />

Tavis Teoriul gamarTlebas poulobs: `TiTqos SeiZleba am<br />

sinTezidan gamoiricxos puluri lirika, fiqsirebuli formis<br />

mqone Cinuri literaturuli Janrebi, Turqul-monRoluri<br />

da kavkasiuri eposebi! da mainc, literaturis yovel Teorias<br />

arc fasi aqvs da arc momavali, Tu is gasagebi ar iqneba~.<br />

etiamblic ki midis iqamde, rom isaubros `nebismieri literaturuli<br />

Teoriis absurdulobaze, romelic mxolod evropul<br />

fenomenebs eyrdnoba~, rac erTdroulad aris seriozuli da<br />

sruliad damsaxurebuli braldeba. 95 amgvarad, komparativizmi<br />

ipovnis Tavis Teoriul da meTodologiur avtonomias da<br />

mogvcems literaturis gansazRvrebas, specifikurs, originalurs<br />

da ara nasesxebs sxva esTetikebidan da poetikebidan;<br />

256


an ufro zustad rom vTqvaT, aRar iqneba maTze mijaWvuli da<br />

amgvarad, misi poetika aRar daemsgavseba Rarib naTesavs, `ancilla<br />

poeticae~-s literaturis Tanamedrove Teoriebis konteqstSi.<br />

mTavari problema gaCndeba mas Semdeg, Tu specifikurad<br />

komparativistuli modaloba Tavad literaturis midgomisa,<br />

rogorc aseTisa, gadmoveciT amJamad dakanonebuli gamoTqmiT<br />

`literaturuloba~ (rusuli `литературност~-is mixedviT); es<br />

termini ekuTvnis r. iakobsons da niSnavs imas: `rac mocemuli<br />

nawarmoebidan literaturul nawarmoebs qmnis~? 96 es aris eqvivalenti<br />

cnebaTa erTobisa, romlebic cdiloben rac SeiZleba<br />

meti sizustiT Semoxazon literaturis `avtonomia~: misi<br />

`poetikuri~ xasiaTi (Poetizität, poetisità, ixileT aristisità), `ganyenebuli<br />

specifika~, `arsebiTi~ Tviseba da a.S. aqedanaa swored<br />

garkveuli meryeoba `poetikurobasa~ da `literaturulobas~<br />

Soris; es gamoTqmebi xSirad gamoiyeneba, rogorc sinonimebi<br />

an urTierTSenacvlebadni. 97 Tu daviyvanT literaturulobas<br />

`ganyenebul literaturul~ `efeqtamde~, iseTamde,<br />

rogorc is gvesmis, misi Zirebi antikurobamde migviyvans. 98 ukve<br />

v. begoti 1864 wels gvTavazobda ferwerulis (picturesque)<br />

analogiiT kalkirebul inglisur sityvas _ literatesque. 99 amgvari<br />

monacemebi mravladaa da aaSkaravebs mudmiv Zalisxmevas,<br />

raTa gancalkevdes da ganisazRvros specifikurad literaturuli<br />

aspeqti Tu aspeqtebi literaturisa, `literaturuloba~<br />

literaturisa, poeziis specifikurad poetikuri aspeqtebi,<br />

romlebic uflebamosilebas gvaniWebs igive konteqstiT<br />

movixsenioT dante, kitsi, bodleri, puSkini, li tai po da<br />

a.S. _ erTi sityviT, `zogadi xasiaTi yoveli literaturuli<br />

faqtisa, misi reJimi, literaturuloba~. 100 Cvens droSi mas<br />

yvelgan veZebT: integraluri urTierTobis aqtebSi da ara<br />

mxolod teqstualurSi, `recefciasa~ da `literaturul faqtSi~,<br />

literaturis `semiotikur statusSi~ da a.S. is (literaturuloba)<br />

kamaTis sagnadaa qceuli neopozitivisturi,<br />

`analitikuri~ TvalTaxedviT da ara mxolod literaturuli<br />

diskursisaTvis. 101 Txzulebebis da teqstebis umetesobis mniSvneloba,<br />

romelTac ama Tu im istoriul-kulturuli mniSvnelobis<br />

mixedviT “literaturulobis” Tvisebas miaweren, qmnis<br />

problemas _ da swored amave rigis movlenaa komparativizmis<br />

mier `literaturulobis~ cnebis reabilitacia.<br />

maSasadame, ara mxolod SesaZlebelia, aramed kanonieric,<br />

ilaparako `komparativistul literaturulobaze~, rogorc<br />

komparativistuli poetikis saganze, iseTze, rogorc<br />

ganvsazRvreT. rasakvirvelia, saubaria sul sxva `literaturulobaze~,<br />

romlis Sinaarsi da mniSvneloba aranakleb ga-<br />

257


marTlebulia komparativistuli programiT, `sistemiTa~ da<br />

`meTodiT~. gadamwyveti mniSvneloba aqvs literaturis Seswavlas<br />

axal Tezisebze dayrdnobiTa da aTvisebuli meTodologiuri<br />

midgomebiT; Semdegia maTgan momdinare yvela daskvnis<br />

aRiareba. sxva mxriv, ar arsebobs erTaderTi gamosavali; sabaziso<br />

principebma SeiZleba ganicadon araerTi interpretacia<br />

da hqondeT sxvadasxvagvari gamosavali. Cven mxolod mokled<br />

mimovixilavT komparativistuli literaturulobis yoveli<br />

SesaZlebeli gansazRvrebis arsebiTi kondiciebis mkacrad<br />

procedurul winaswar strategias, romelic kvlevis Car-<br />

Co da gegmaa.<br />

pirveli mTavari kiTxvaa: sad movZebnoT? `geografiuli<br />

TvalsazrisiT~ Tu vityviT, erTi pasuxia: yvelgan, sadac<br />

aris literatura, universalurad _ msoflios `yvela~ literaturaSi.<br />

aq qreba adgilobrivi da nacionaluri Taviseburebebi<br />

da rCeba mxolod yvela literaturis mTavari maxasiaTebelis,<br />

maTi `arsis~. zogadi narCeni, Teoriuli, sistemuri,<br />

transistoriuli. literatura aris globaluri erToba, er-<br />

Ti da ganuyofeli ara mxolod Tavisi raodenobiTi da planetaruli<br />

mniSvnelobiT, aramed sakuTari struqturiTac, Tavisi<br />

Tvisobrivi _ sulieri, formaluri, aqsiologiuri mTlianobiT.<br />

sabolood, arsebobs erTi literatura, erTaderTi<br />

da universaluri literaturuli struqtura, dabolos, erTi<br />

literaturuloba: universaluri literaturis literaturuloba.<br />

swored aqedan modis yovelgvari eTnocentrizmis, yovelgvari<br />

`mkafio evropocentrizmis~ 102 uaryofa. literaturuloba<br />

ukve veRar ganisazRvreba mxolod dasavleTis korpusidan,<br />

an kidev, ori an sami priviligirebuli literaturis<br />

an poeziis poziciidan. yovel SemTxvevaSi, referentebidan<br />

erTi eqtra-dasavluri unda iyos; amdagvarad da, amave dros,<br />

miniWebuli unda hqondes universalurisaken mimarTuli globaluri<br />

mniSvneloba. amgvari saerTo literaturuloba, rac<br />

simbolurad aRmosavleT-dasavleTs aerTianebs, xdeba saWiro<br />

midgoma, erTsa da imave dros winaswari da arsebiTi. nebismierma<br />

naSromma SeiZleba gamoavlinos da moaxdinos literaturulobis<br />

konotacia am asparezze, oRondac yvela Tavis signifikaciur<br />

doneze am xarisxs unda aRwevdes.<br />

zonaluri Tu sivrciTi lokalizaciis gverdiT arsebobs<br />

droiTi ganzomileba, Cdeba kiTxva _ rodis? literaturuloba<br />

Seesabameba yvela dros. maSasadame, sruliad legitimuria<br />

saubari `antikur~, `Suasaukuneebis~, `renesansis~ literaturebze<br />

da a.S., magram ara mxolod finalisturi mniSvnelobiT,<br />

romelic mzardi literaturulobis erTi `kanonis~<br />

258


arsebobas igulisxmebda. garkveuli gaazreba literaturulobisa<br />

da imisa, rac aris sakuTriv poezia da literatura da<br />

is, rac ar aris, yvela epoqisTvisaa niSandoblivi. es ar niSnavs<br />

imas, rom literaturuloba, transistoriuli aspeqtebis<br />

gverdiT, ar waramoadgens garkveul istoriul Tu ganpirobebul<br />

aspeqtebs, rasac aseve naTeli unda moefinos. rogorc<br />

ukve aRvniSneT, terminologiuri da kulturuli TvalsazrisiT,<br />

literaturuloba Seicavs mTel semantikur arqeologias,<br />

103 istoriul mniSvnelobaTa safuZvels, romelic mar-<br />

Tlac Seereva istorias Tu literaturis ideis mTavar<br />

`biografias~.<br />

bolos, Cndeba mesame SekiTxva: rogor vimoqmedoT, rom<br />

dasasruls mivaRwioT? Tanamedrove Teoriul komparativizmSi<br />

arsebobs gamosavlis ori tipi. upirvelesad gvaqvs literaturuli<br />

fenomenologia, rac miemarTeba literaturis<br />

arss, romelic gamosayofia konkretul komparativistuli eqsperimentebidan,<br />

vityodiT imasac, rom eidetikuri reduqcia,<br />

romelsac drodadro vixsenebT, gaiolebulia komparativistuli<br />

kontrastebis erTianobiT, frCxilebSi CasmiT, literaturebis<br />

gansxvavebebisa da saxesxvaobebis, invariantebis mopovebiT,<br />

moqmedebebiT, romlebic damokidebulia deskrifciebsa<br />

da sqematizaciebze, romlebic _ yoveli Tavis instanciaze<br />

_ erTi arsisaken arian mimarTuli. fenomenologiuri midgoma,<br />

romelsac ukve SevxvdiT Cvens naSromSi (V Tavi; 4, 7), amgvarad<br />

ixveWs gazrdil komparativistul legitimurobas, Cven<br />

mas vpoulobT yovelTvis, roca mivmarTavT literaturuli<br />

Txzulebebis `fenebs~ (Sdr. ingardeni), an ufro zogadi formiT<br />

(`veluri~ fenomenelogiis sasargeblod), `poeziisaTvis<br />

damaxasiTebel sakuTar Tvisebebs~, `poemis aucilebel pirobebs~,<br />

`literaturas sakuTriv~. arsi _ Tu ganTavsdeba am perspeqtivaSi<br />

_ gaxlavT literaturuli, universaluri, zeistoriuli,<br />

romelic arcerT konteqstze ar aris damokidebuli,<br />

Tavad literaturis empiriul realobazec ki, is `gamosacalkevebelia~<br />

`wminda mdgomareobiT~ 105 (rogorc lirizmisa). meore<br />

tipi, romelic metad gavrcelebulia, ritorikuli da<br />

tradiciuli poetikuri rigisaa. komparativizmsa da am disciplinebs<br />

Soris mimarTebebi araerTxel mivuTiTeT. saWiroa<br />

mas davamatoT `formebisa~ da `Janrebis~ kvlevebi, literaturuli<br />

stilistika, mTeli `molekuluri struqturalizmis interdisciplinaruli<br />

laboratoriac ki SedarebiT literaturaSi~.<br />

107 etiambli, Tavis mxriv, am formalur Ziebebs warmoidgens,<br />

rogorc SesaZlebelsa da aucilebels; is iZleva aseve<br />

programis eskizss naSromSi `Sedareba ar aris motivi~.<br />

259


sxva mxriv, radikaluri reduqcia, romelic Semosaz-<br />

Rvravs literaturulobas `enis gakeTilSobilebiT~, `sityvis<br />

poetur nawarmoebad gardaqmniT~, 108 da a.S. _ uarsayofia. literatura<br />

da, maSasadame, literaturuloba, aris ufro meti<br />

_ rogorc struqturul, ise mniSvnelobis doneze _ vidre<br />

formaluri xerxebis ubralo erToba. literaturis dayvana<br />

wmindad verbalur sayrdenamde, fenomenebisa da leqsemebis<br />

mowyobamde, mTeli Tavisi mniSvnelobebis, Rirebulebebebisa<br />

da Tavisi warmosaxviTi samyaros moSorebiT, aris misi gaRaribeba,<br />

daknineba. wmindad lingvisturi literaturuloba verasodes<br />

moaxerxebs literaturis `yofierebaSi~, mis gulSi<br />

Cawvdomas. da Tu literaturis kiTxva, ase vTqvaT, misi mniSvnelobebisa,<br />

SesaZlebelia ama Tu im azriT, ukanasknel procesSi<br />

igi sulac ar aris damokidebuli arc mis enaze, arc<br />

mis materialur teqstze. komparativistebi, rogorc wesi, ganze<br />

dganan amgvari polemikebisagan. rac Seexeba poetikosebsa<br />

da semiotikosebs, zogierTi maT Soris Tavad iwyebs poetika-<br />

Si lingvisturi analizis sazRvrebis gamorCevas. 109<br />

komparativisti Teoretikosebis mier `literaturulobis~<br />

miReba jer kidev iSviaTad da nel-nela mimdinareobs;<br />

zogadad, is ar cdeba ubralo principuli Tanxmobis dones _<br />

frTxilsa da zomiers. saWiroa maT sasargeblod aRvniSnoT<br />

is TavSekavebuloba, rasac isini yoveli gadaWarbebuli panlingvizmis<br />

winaSe gviCveneben; iSviaTad xdeba ise, rom komparativistebi<br />

ar mimarTaven aranair seriozul mcdelobas,<br />

raTa siRrmiseulad miiRon literaturuloba, moaTavson is<br />

komparativistuli literaturis Teoriis centrSi, Seiswavlon<br />

da bolos, gansazRvron. zogadad, mdgomareoba aseTia:<br />

literaturuloba aris ufro postulirebuli, ufro Teorizebuli,<br />

vidre magaliTebiT ilustrirebuli. zogierTi gaxsniloba,<br />

romelTa Soris iseTebicaa, romlebic mniSvnelovnad<br />

gvesaxeba, mainc xazgasasmelia. yvelaze progresuli amerikeli<br />

komparativistebi misdeven rene ueleks, xelovnebis<br />

nawarmoebze (literaturuli `TavisTavad~ an sich) 110 mimarTuli<br />

`ganyenebuli~ moqmedebis mtkice momxres; es aris demarSi,<br />

romelic sabolood literaturulobis cnebas uaxlovdeba.<br />

saWiroa Tu ara `CamoerTvas~ mas amgvari gabatonebuli pozicia?<br />

erTi amerikeli literaturis istorikosi (ase vTqvaT,<br />

araprogresuli frTis warmomadgeneli), 1911 wlidan moyolebuli<br />

111 , mainc saubrobs `ganyenebul (Sinagan) literaturul<br />

interesze~ (Intrinsic Literary Interest). rene uelekis wyaroebi (kantizmi,<br />

fenomenelogia, formalizmi) Tavs uyris da aZlierebs<br />

Tavis sabaziso Tezas, romlis mixedviTac `xelovnebis xaris-<br />

260


xi~ da `specifikuri literaturuloba~ literaturis dargSi<br />

aireva. 112 es Teza disociaciasa da xelovnebaTa da RirebulebaTa<br />

antinomias eyrdnoba da literaturuloba postulatis<br />

garkveul saxeSi gardaiqmneba (literaturuloba, rogorc<br />

aseTi, die eigene Literarität). 113 es aris mniSvnelovani, arsebiTic<br />

ki, magram mainc ar kmara: sad unda moxdes misi lokalizeba<br />

da rogor movxazoT is, aRvweroT im pirobiT, rom literaturuloba<br />

moicavs aRweras, morfologias da a.S.? frangul komparativizmSi<br />

etiambli yvelaze ufro axlos dgas am `programasTan~:<br />

mxolod universalur literaturas SeuZlia `xeli<br />

Seuwyos literaturulobis gansazRvrebas, rac SedarebiT<br />

naklebad arasaimdo iqneba, vidre isini, romlebiTac guluxvad<br />

gvavseben evropuli kulturis momxreebi~. 114 es Canafiqrebi<br />

miiswrafvis `sakuTriv literaturisaken~ (rasac rusi<br />

formalistebi uwodeben literaturnost-s, literatur-is sawinaaRmdegod);<br />

mokled, enisaken, rom ar avurioT `lingvistikasTan~. 115<br />

ukanasknel siaxleebSi, literaturuli teqstebis formaluri<br />

analizi win iwevs sxva komparativistebs Soris, vinaidan,<br />

zustad ise, `rogorc formalistebi, yovelTvis vcdilobT,<br />

gzadagza movxazoT literaturulobis cneba~. 116 `literaturuli<br />

faqtis~ `specifikuroba~ amieridan S.E.L.G.C-is sazrunavia.<br />

117 magram mxolod gzis dasawyisSi varT da am droisTvis<br />

damajerebeli Sedegebis gareSe. yovelive aqedan momdinareobs<br />

is, rom e.w. `teqstis literaturulobasTan dakavSirebuli<br />

komparativistuli diskursebis~ kritika jer kidev obieqtis<br />

gareSea, naadrevi, areuli, Seujamebeli, amasTan, pretenziuli<br />

JargoniT formulirebuli. 118<br />

maSasadame, im wertilSi, sadac Cven vimyofebiT, arsebiTi<br />

problemaa literaturulobis kargad gansazRvra komparativistuli<br />

TvalTaxedviT da misi ilustrirebis SesaZlebloba,<br />

realobis damowmebiT. roca Teoritikosi komparativisti,<br />

wminda sisxlis poetikosad gardaqmnis survilis gareSe axerxebs,<br />

rom mogvces literaturulobis gancalkevebuli gansaz-<br />

Rvreba, Tavis kerZo poziciebze dayrdnobiTa da `xelovneba-<br />

Ta ormxrivi gaSuqebiT~, masSi aRireva. `zogads~ literaturaSi<br />

ara mxolod `supernacionaluris~ mniSvneloba aqvs,<br />

aramed `arsebiTisa~, 119 specifikurisa (esTetikuri): es aris<br />

literaturuloba, romelic radikalurad ganacalkevebs mas<br />

sxva xelovnebaTagan. yovelTvis, roca Cven vecdebiT naTeli<br />

movfinoT `literaturuli nawarmoebis arss~, `literaturis<br />

struqturas~ 120 da am saxis sxva sinonimebs, Teoriuli komparativizmi<br />

srulfasovan poetikad gardaiqmneba. miveaxloT<br />

literaturas `igive statusiT~, rac xelovnebaa, iseTi midgo-<br />

261


miT, rac `ar iTvaliswinebs arc drosa da arc sivrces~ _ ai,<br />

zogierTi nabiji, romlebsac SeuZlia naTeli mofinos sakuTriv<br />

literaturas, `literaturulobasa da paraliteraturulobas~.<br />

survili _ Seadaro literatura `imas, rac is ar<br />

aris _ imis miCneviT, rom Cven ukve viciT, ra aris `literatura~<br />

da ra ar aris 121 _ es ukve TavisTavad warmoadgens pirvel<br />

mniSvnelovan progress.<br />

meore punqti (raTa gabedulad SevajamoT); saWiroa Tavis<br />

ukanasknel Sedegebamde miviRoT da safuZvlianad gamoviyenoT<br />

`supranacionaluri literaturulobis~ (Welt-Literarität)<br />

Tu universalurobis koncepti. es aris centraluri hipoTeza,<br />

romelic marTavs komparativistul literaturul Teorias<br />

Tavis erTobaSi. rogorc viciT, is aq erTveba pozitivizmTan<br />

da istorizmTan erTad. es ukanaskneli, TviT `literaturulobis~<br />

hipoTezis aRiarebiT, ewinaaRmdegeba universaluri<br />

terminebiT Camoyalibebul nebismier statikur gansazRvrebas,<br />

123 saidanac modis literaturulobis dilema, TiTqmis<br />

`aporia~: mas ZaluZs SemogvTavazos wmindad Teoriuli da,<br />

amave dros, misaRebi gansazRvreba, magram romelmac urTier-<br />

Toba dakarga universaluri literaturis multiformul realobebTan;<br />

an kidev piriqiT, SemogvTavazos literaturulobis<br />

gansazRvrebaTa wyeba, iseTi, rogorsac mas esa Tu is epoqa<br />

da adgili gamoavlenda da romelic marTlac gardaqmnida<br />

am operacias literaturululobis istoriad; Tumca es ar<br />

aris Cveni ganzraxva da SegviZlia warmovidginoT aseve sxva<br />

procedurac, romelic am or moTxovnas upasuxebda.<br />

davuSvaT, rom nacionaluri literaturebis erToba<br />

(sxvagvarad, universaluri literatura) ayalibebs erTaderT<br />

msoflio literaturas, romelic realurad ireva literaturasTan.<br />

amgvarad, literatura xdeba totaluri realoba, zogadi<br />

da struqturalurad erTiani, aRmniSvneli literaturulobis<br />

sivrculi da droiTi ganzomilebisa. is qmnis sinqronul<br />

`sistemas~, romlis `modeli~ iqneba swored es literaturuloba.<br />

literaturulobis modeli, yovelive imis mixedviT,<br />

rac modelizaciis Sesaxeb viciT (V Tavi), SesaZlebelia<br />

arsebobdes. Tu amgvarad gansazRvruli literaturis Teoria<br />

SeiZleba asimilirdes `literaturis zogad gramatikasTan~,<br />

ratom ar SeiZleba aseve vaRiaroT misi `aRweriTi~ xasiaTi,<br />

Tundac iseTi modelis mniSvnelobiT, romelsac dasaSvebi<br />

formebis genezisi SeuZlia marTos? bolos da bolos, literaturuli<br />

nawarmoebebis aRweriTi modeli yvela SesaZlebeli<br />

literaturis nawarmoebTa erTobaSi `Caweril~ suraTamde<br />

mividoda, rac Cafiqrebuli iqneboda, rogorc wesebis damTav-<br />

262


ebuli sistema, romelTac SeuZliaT eqspliciturad warmoSvan<br />

literaturis yvela invarianti. yovel SemTxvevaSi, samu-<br />

Sao hipoTezis praqtikaSi danergva, romelic garkveuli prestiJiT<br />

sargeblobs (romelsac aseve formalistebic xSirad<br />

mimarTavdnen), literaturis Teorias ar aklia. 124 maSasadame,<br />

Cven SegviZlia warmovidginoT `aRweriTi poetika~, romelic<br />

unda aRvmarToT ara komparativizmis nangrevebze, aramed amoviRoT<br />

misi monacemebidan. es sabaziso `modeli~ erTdroulad<br />

mogvcemda komparativistuli literaturulobis niSans,<br />

CarCos, struqturas da centralur hipoTezas.<br />

sxva mxriv, invariantebi, romlebic TavianT struqturas<br />

ayalibeben, adgilebisa da epoqebidan gamomdinare, mravalgvari<br />

ilustraciebiT sargebloben. maSasadame, yoveli literaturuli<br />

invarianti Tavisi lokalizaciis mixedviT, gansxvavebul<br />

morfologiur saxes miiRebs, da amave dros, TavisTavadi<br />

darCeba. magaliTad, saWiro gaxdeba lirizmis ucvleli Teoriis<br />

SemuSaveba, `sadac pantuni, zajali, haiku, dveeCo, taiani,<br />

hainteni, kopla, afrikuli spiriCuelzi, kiu, tanka, Ce,<br />

iatu, Tu afrikeli xalxis leqsebi, iqneba igive mniSvnelobis,<br />

rac soneti, balada, `trobar clus~. es aris Janri, romelsac<br />

komparativistebi yvela qveynaSi aRmoaCenen. epikuri Janri moiTxovs<br />

identur safuZvels da verifikacias. etiambli ambobs:<br />

`is, risi Setyobac SemiZlia afrikelebisa Tu berberebis<br />

zRaprebidan an aseve Jatakebidan, romelic mogviTxrobs budas<br />

wina cxovrebebs, iZulebuls mxdis davadasturo, rom sa-<br />

Wiroa SeviZino axali funqciebi. amis Semdeg, rac ukve gavake-<br />

TeT zogierTi afrikuli zRaprebisTvis, unda SevadginoT<br />

kompleqsuri sqemebi~, 125 saidanac gamomdinareobs is, rom modeli<br />

iqneba zogadi sqemisa da misi nimuSebis geometriuli<br />

adgili; da misi monaxazi, ase vTqvaT, in situ ganxiluli invariantebi,<br />

yvela gansakuTrebul SemTxvevaSi (geografiulsa<br />

da istoriulSi), romlebic maT warmoaCens. es aris gawmenda<br />

mravalsaxovani literaturuli fenomenebisa, sistematurad<br />

wakiTxuli maTi saerTo literaturulobis mixedviT an, Tu<br />

gvsurs, mravalsaxovani litteratura perennis, romelTagan TiToeuli<br />

saxe amosaval wertilSi gvabrunebs.<br />

ra aris is, rasac SegviZlia davakvirdeT am `agenti Tanamgzavris~<br />

simaRlidan, rom cotaTi mainc gardavqmnaT `siriusis<br />

TvalTaxedva~? zogadad, es aris literaturuli invariantebis<br />

ori tipi: pirvel rigSi _ universaluri literaturis<br />

gazrdili velebis invariantebi, romlebic literaturis<br />

yvelze zogad mimarTebebs marTaven, isini, romlebic formas<br />

aZleven mis struqturas literaturuli nawarmoebis am Tu im<br />

263


doneze. am mimarTulebiT ukve arsebobs garkveuli gaRrmavebuli<br />

mosazrebebi, da ueWvelia, amgvari mimarTuleba nayofieri<br />

iqneba; esenia: tradicia/originaloba, seleqcia/Serwyma,<br />

forma/mniSvneloba, realoba/fiqcia, gadamcemi/daniSnulebis<br />

adgili 126 da a.S., romlebic, rasakvirvelia, ar ganlagdebian<br />

literaturulobis igive sibrtyeze, magram TiToeuli erTerT<br />

mis waxnagTagans gansazRvravs. maTi sinTez-modeli mar-<br />

Tlac Sesaswavlia. meore mxriv _ formaluri kategoriebis<br />

garda, romlebic didi xania praqtikaSi gamoiyeneba, kerZod:<br />

formula, topos, leqsi, saxe, motivi, Tema, tipi da a.S. _ literaturuloba<br />

iqneba aseve moqmedebaTa rigis, rogoricaa paralelizmi,<br />

rac ukve didi xania ganxilulia, rogorc `poeziis<br />

sawyisi forma~, 127 ganmeoreba an Sebruneba, perioduli<br />

ganmeorebebi, 128 magaliTad, refreni. 129 operaciis saidumlo iqneboda<br />

gadasvla aRwerebidan da nawilobrivi deskrifciuli<br />

kvlevebidan _ ganmazogadebel aRwerebze. amave dros, es daemorCileboda<br />

universalur da universalistur Semowmebas<br />

(Tavi V,5). cxadia, es gaxlavT momavlis poetikis monaxazi,<br />

romelsac eqneba Zlieri SesaZlebloba _ mivides srulfasovan<br />

komparativistul gansazRvrebamde, romelic gamocalkevebulia<br />

mTlianad literaturulobis sxva aqtualuri Tu SesaZlebeli<br />

mniSvnelobebisagan. monacemTa kompiuteruli damu-<br />

Savebis sul ufro mzardma srulyofam SeiZleba aseve gaxsnas<br />

mravlismomaswavebeli perspeqtivebi...<br />

5. saboloo kritikebi da dakvirvebebi<br />

yovelive es, erTdroulad, aris `aqeT~ da `miRma~ imisa,<br />

rasac Cven dRes literaturis TeoriaSi `vakeTebT~. literaturis<br />

komparativistuli Teoria kvlavac moiTxovs Tavis<br />

gansakuTrebul da srulfasovan statuss sakuTari damowmebis<br />

sibrtyeSi, Tavis principebsa da specifikur koherentulobaSi.<br />

zogadad, man Tvali unda gausworos literaturuli<br />

Teoriisa da kerZod, komparativistuli Teoriis mier<br />

wamoWril winaaRmdegobebs; SeewinaaRmdegos skepticizms, romelsac<br />

vupirispirebT literaturis nebismier zogad Teorias<br />

130 da, amave dros, pasuxi gaeces komparativistebis tradiciul,<br />

istorizirebul cecxlis Robeebs: dayofa aris Rrma<br />

da is mTel xazs mihyveba. sabolood ki saubaria or komparativizmze,<br />

TiToeuls aqvs Tavisi sakuTari legitimuroba,<br />

romlebic erTxel da samudamod unda ganvacalkevoT da romelsac<br />

zustad gadmoscems germanuli terminologiuri dayo-<br />

264


fa: `SedarebiTi literaturuli istoria~ (vergleichende Literaturgeschichte)<br />

da `SedarebiTi literaturuli Teoria~ (vergleichende<br />

Literaturwissenschaft). marTlac, es aris ori disciplina, gansxvavebuli<br />

sagnebiTa da meTodebiT.<br />

antagonizmi erTdroulad Teoriulicaa da meTodologiuric:<br />

maSin, roca istoriul midgomas surs arCevani mxolod<br />

faqtobriv kavSirebze SeaCeros, mkacri qronologiis,<br />

socialur-kulturuli situaciebis mravalferovnebis da a.S.<br />

pirobebSi, Teoriuli miaxloeba Tanxmdeba, metic, moiTxovs<br />

struqturul kavSirebs, Tavisufal anaqronizms, istoriuli<br />

faqtebis simultanur kiTxvas, tipologias, istoriuli morfologiisa<br />

da aseve Teoriuli reduqciis universaluri<br />

principebis daxmarebiT. radikalurad gansxvavebuli ori midgoma,<br />

romelsac axasiaTebs umetesad Teoriuli sulisa da<br />

sinTezis nakleboba, aseve arakompetenturoba Tu ganzogadebebis<br />

simcire, nebismieri demarSisas epistemologiuri da me-<br />

Todologiuri blokireba, miCneulia, rogorc winaremecnieruli,<br />

vinaidan araempiriulia an gamomdinareobs ara-`logikuri~<br />

mtkicebidan.<br />

gamovitanoT daskvna: Zalian mZime kritikis sami kategoria,<br />

rac ukve Segvxvda ama Tu im formaSi, zogadad miemarTeba<br />

SedarebiT literaturas da kerZod, mis Teoriul orientacias.<br />

pozitivizmi (dromoWmuli, magram isev Zlieri) da istorizmi<br />

alergiulni rCebian yvela ganmzogadebeli mcdelobis<br />

mimarT, im preteqstiT, rom mas upirispirdeba `faqtebisa~ da<br />

maTi `kavSirebis~ Semowmeba, rom lingvistikuri da profesionaluri<br />

dabrkoleba dauZlevelia, rom specializaciam unda<br />

gandevnos yovelgvari diletantizmi da a.S. Cven vcxovrobT<br />

im droSi, roca arsebobs specializaciis kerpi da gvyavs<br />

`WeSmariti specialistebi~ ara mxolod erTi literaturisa,<br />

ara erTi epoqisa, ara erTi avtorisa _ rac iqneboda sruliad<br />

marTebuli da sasurveli _ aramed didi specialisti romeliRac<br />

erTi avtoris nawarmoebebisa, erTi avtoris erTi nawarmoebisa,<br />

erTi avtoris erTi nawarmoebis erTi Tavis an er-<br />

Ti aspeqtisa da a.S. rac Tavad specializaciis karikaturaa<br />

literaturuli kvlevebis dargSi. araranairi erToba; yvela<br />

mTavari idea gandevnilia; erTianobis yovelgvari xedva _ akrZaluli;<br />

cxadia, oqros Sualedi mTelsa da nawils Soris<br />

rTulad dasacavia. magram masterilizebeli specializacia<br />

ganaxlebuli komparativizmis uares mtrad rCeba...<br />

am tendencias aqvs zusti etiketi: `nacionaluri~ literaturis<br />

istorikosis Camoyalibeba komparativistSi; TiTqmis<br />

eqskluziuri upiratesobis miniWeba sakuTari, nacionaluri<br />

265


literaturisaTvis. 131 Cven ar SegviZlia ganvazogadoT, vinaidan<br />

nacionaluri literaturebi (es gadawyvetilia) ar iZleva<br />

gaerTianebis saSualebas. maSasadame, `Cven aRar vkiTxulobT<br />

abstraqtulad, Tu ra aris literatura (saerTod)? magram<br />

gviCndeba kiTxva: ra aris es erTi literatura? realuri,<br />

konkretuli literatura(...) 132 ? vaRiaroT, rom `ganzogadebebis<br />

unari ar gagvaCnia~ (sic!). Tu literaturuli nawarmoebi ar<br />

SeiZleba iyos amoglejili sakuTari garemodan, saxeldobr,<br />

garkveuli nacionaluri Tu eTikuri literaturidan, literaturis<br />

universaluri istoria (da Semdeg, literaturis universaluri<br />

Teoria) rCeba qimera, aSkara SeuZlebloba, `amao<br />

da fantastikuri~ (super sic!). es araferia, Tu ara `bundovani<br />

ambicia~, rac, rasakvirvelia, seriozulma kompatarivistebma<br />

Tavidan unda aicilon. 133 amgvarad, relativisturi empirizmi<br />

uerTdeba absolutur istorizms, raTa uaryos literaturis<br />

yvela naZaladevad universaluri gansazRvreba. amgvarad, iarsebebda<br />

mxolod ukiduresad cvalebadi istoriuli gansaz-<br />

Rvrebebi imisa, rasac Cven `literaturad~ vaRiarebT garkveul<br />

kulturaSi, erT literaturaSi, erT zust istoriul momentSi,<br />

maTi istoriulad gansazRvruli da Sepirobebuli instituciebis<br />

WrilSi. maSasadame, yovel epoqas eqneboda Tavisi<br />

gansazRvreba, xSirad winaaRmdegobrivi, ueWvelia; rac ar<br />

gviSlis xels, rom literaturis SedarebiTi Teoria Tanabrad<br />

SesaZlebeli iyos sxva `TeoriebTan~ erTad da rom man,<br />

Tavis mxriv, istoriulad ganlagebulma, Tavisi meTodisa da<br />

invariantebis mixedviT gamoiyenos ganaxlebadi istoriuli<br />

elementebis erToba, raTa universalobis sakuTari parametrebidan<br />

gamomdinare sakuTar sinTezamde mivides.<br />

Sedegad maT, romelTac araerTgzis ganacxades, rom Tavad<br />

terminic ki _ `universaluri literatura~ `naklebad xelsayreli~,<br />

`eqstravagantuli~ Tu `saSiSia~ (metic facile and arogant!)<br />

134 da sqemebisa da `ganzogadebebis~ mimarT undoblobas<br />

gamoxataven, uerTdebian literaturuli originalobis momxreebi,<br />

individualuri nawarmoebis specifikurobis damcvelebi<br />

(yvela kategoriis). mogvianebiT, rodesac es mecnierebi pozitivistur<br />

midgomas uaryofen (komparativizmSi yvelaze<br />

cnobilia arturo farinelis SemTxveva), isini wvaven yvelafers,<br />

rasac Tayvans scemdnen da literaturis yovel `msoflio~<br />

koncefcias uwodeben qimerasa da sizmrs, Teoriulad<br />

homogenurs. 135 magram am ukiduresobamde misul xedvasTan er-<br />

Tad (romelic jiutad da eqskluziurad miemarTeba `gansxvavebas~,<br />

`sxvaobas~, `aRudgenels~ da a.S.), literaturisa Tu<br />

poeziis nebismieri gansazRvreba, metic nebismieri literatu-<br />

266


uli Teoria Tu poetika SeuZlebeli da warmoudgeneli iqneboda,<br />

radgan ganzogadebis procesi (Canasaxis mdgomareoba-<br />

Si myofi) CanasaxSive mokvdeboda.<br />

am pozitivistur-istorizirebul-esTetikur Tanxvdomas<br />

mivyavarT `totaluri ambiciis~ 136 SeuZleblobisaken, rac sayovelTaodaa<br />

aRiarebuli. sistemis suli cxaddeba mkvdrad,<br />

vcxovrobT analizisa da fragmentis epoqaSi, ufro da ufro<br />

iSviaTia totalizaciis, literaturis ganzogadebis tendenciebi<br />

da ZlivsRa iwvevs `qeba-didebas~, arc wyalia, arc Rvino.<br />

137 yovelive amis pirdapiri Sedegia literaturis sferoSi<br />

`saerTo mniSvnelis~ uaryofa, rac CvenTvis sacduri aRmoCndeboda,<br />

vinaidan daefuZneboda Sedevris normatiul cnebas,<br />

maSasadame, Sefasebebs, Rirebulebis gansjebs, romelTa warmomavloba<br />

yovelTvis sakamaToa. 138 realurad, rogorc amis<br />

damtkiceba SevZeliT, misi meqanizmi aris Zalian gansxvavebuli,<br />

vinaidan is eyrdnoba ara normatiul aqsiologias, aramed<br />

axal meTodologiur paradigmasa da hermenevtikas. garda amisa,<br />

TviT azrovnebis dineba amyarebs analiz-sinTezis an individualoba-ganzogadebis<br />

rigis korelaciebs, rac xsnis meryeobas,<br />

metic, Cveni sferosaTvis damaxasiaTebel zogierT winaaRmdegobas;<br />

erTi mxriv, xdeba universaluri literaturis<br />

ganmartebis SesaZleblobis uaryofa, magram, amave dros, ar<br />

gamovricxavT `universaluri literaturis~ gansazRvrebas,<br />

da amis gakeTebas SevecadeT erTsa da imave TavSi. 139<br />

aRniSnuli mdgomareoba, rac arcTu iSviaTia, gvaZlevs<br />

saSualebas, Zalian miaxloebiT movxazoT winaaRmdegobaTa mesame<br />

kategoria, rac, arsebiTad, erT gadauWrel dilemamde<br />

daiyvaneba: sruliad literaturisaTvis SeuZlebelia erTaderTi<br />

`kodis~ gamomuSaveba, magram arc is aris SesaZlebeli,<br />

rom yoveli literaturuli nawarmoebisaTvis saTiTaod dadgindes<br />

`kodebi~. igive dilema Cndeba sxva doneebzec: Tu Cven<br />

ganvsazRvravdiT literaturas, rogorc `imitaciisa~ da `fiqciis~<br />

nayofs, es saSualebas mogvcemda _ rogorc SevniSneT _<br />

`didi raodenobis nawarmoebebi gagvcnobierebina, rogorc Cveulebriv<br />

literaturulad kvalificirebuli, magram ara yvela~.<br />

140 maSasadame, rogor SevaTanxmoT literaturis gansaz-<br />

Rvrebis `yvelaferi~ _ igive literaturis `kerZosTan~ (`esTetikuri~<br />

Tu `artistuli~, istoriuli da a.S.)?<br />

aris mxolod erTi gamosavali: moviSvelioT _ ase<br />

vTqvaT _ Sua `kodi~, centraluri hipoTeza, romelic moTavsebulia<br />

istoriulad daTariRebul monacemebis Soris. mas<br />

aqvs SesaZlebloba daemorCilos Tavis wess, Tavis sistemas.<br />

saubaria isev garkveul relativizmze: wmindad intuiciur hi-<br />

267


poTezidan, subieqturidan komparativistulze gadasvlis Sesaxeb;<br />

inteleqtualuri, personaluri, istoriuli da hermenevtikuli<br />

situaciis sinTezi gamudmebuli misvala-mosvliT<br />

ganvaxorcieloT Cvens universalistur literaturul hipo-<br />

Tezasa da mis istoriul SenaZenTa erTobliobas Soris, rasac<br />

gadaviazrebT meTodologiuri wredebis WrilSi. magram<br />

Tanmimdevruli istorizmi, romelic amoiwureboda `pozitiuri~<br />

monacemebis aRweriT, ukve amowurulia da is igivegvarad<br />

daamsxvrevda literaturis globaluri midgomis nebismier<br />

SesaZleblobas da amgvarad, aRmosavleTis mTeli korpusi<br />

erTi xelis mosmiT iqneboda gaZevebuli. am pirobebSi ra<br />

universaluri literaturis `erTobaze~ SegveZleboda saubari?<br />

swored aqedan modis usafuZvloba winaaRmdegobisa, romlis<br />

mixedviTac, msgavsi procedura, dafuZnebuli zogad midgomaze,<br />

mxolod universalur Strixebs amogvacnobinebda nawarmoebis<br />

SigniT da dausruleblad `warmogvaCeninebda~ silogizmebs,<br />

141 vinaidan (da es asecaa) mxolod msgavsi procedura<br />

aris warmatebuli.<br />

maSasadame, gamosavali SezRudulia, rac gardauvlad<br />

SemzRudavi situaciidan momdinareobs. Tumca, mainc saWiroa<br />

miviRoT, radgan is tipuria msoflios yvela TeoriisaTvis.<br />

gardauvlad relatiuri xasiTis literaturis komparativistul<br />

Teorias aqvs aseve Tavisi sazRvrebi, barierebi, xSirad<br />

gadaulaxavi, rac kargada cnobili. mTeli literaturuli zonebi<br />

`Seudarebelni~ arian, ver daiyvanebian konceptebis er-<br />

Tobliobamde, vinaidan isini erTmaneTisTvis ara mxolod<br />

`ucxoni~ arian, aramed sruliad da gadaWriT `miusadagebelni~.<br />

amasTan dakavSirebiT Cven movixmobT arabul, Cinur magaliTebs<br />

142 da a.S. amave dros, universaluri literatura SeuCereblad<br />

`farTovdeba~, grZeldeba Ria da uwyveti procesebi<br />

_ formebis, Janrebis, modalobebis, axali stilebis Seqmnisa.<br />

bevri fiqrobs, rom swored amitomac aris SeuZlebeli<br />

literaturis statikuri da Seucvleli konceptis arseboba.<br />

da mainc, saubaria literaturis yoveli droebiTi universaluri<br />

midgomis donisaTvis legitimurad gardamaval gansaz-<br />

Rvrebaze, maSinac ki, roca axali literaturuli realobebi,<br />

romlebic adre Tu gvian saxes Seucvlian Cvens Temasa da<br />

Cvens gansazRvrebas, uciloblad warmoCndebian. da Tu Cven<br />

xandaxan mainc vyoymanobT da gviWirs arCevanis gakeTeba mraval<br />

SesaZlebel gamosavals Soris, es xdeba imitom, rom yvela<br />

fundamenturad axali mcdeloba midis sakuTari Tavis Ziebisaken,<br />

eZebs sakuTar Tavs; zogjer erT adgils tkepnis an<br />

gzas scdeba.<br />

268


sxva mxriv, `literatura~ aris Zalian nairferi, is niSnavs<br />

Zalian bevr rames da warmoCndeba Zalian orazrovnad,<br />

raTa SevZloT, rom am polisemiur mdgomareobaSi warmatebulad<br />

visaubroT WeSmarit gansazRvrebaze. xvavdeba semantikuri<br />

dabrkolebebi, axali niuansebi, axali faqtebis anareklebi,<br />

gardauvali personaluri gansazRvrebebi da ganmartebebi,<br />

Zalian rTuli terminologiuri unifikacia da standartizacia.<br />

ras vgulisxmobT zustad `literaturuli fenomenis~<br />

cnebaSi (Phänomen des Literarischen), romelic yovelTvis ganxilulia,<br />

rogorc SedarebiTi literaturis sagani? 143 rogoria<br />

wili istoriulisa, TviTneburisa, legitimurisa, personalurisa,<br />

SeTanxmebulisa iseT formulaSi, romelic polivalenturia<br />

gansazRvrebis mixedviT, vinaidan upirvelesad aglutinaciuria?<br />

SeuZlebeli iqneboda saerTo mniSvnelebisaken migvebrunebina<br />

yvela arsebuli Teza da antiTeza. universaluri<br />

literaturisa da literaturis gansazRvrebebi aris aucileblad<br />

axsnadi, mravalmxrivi, maSasadame, miaxloebiTi, metnaklebad<br />

gaurkveveli. yvela principis, kanonis, literaturuli<br />

gansazRvrebis bedia, iyvnen erTbaSad zustni da arazustni<br />

da niSandadebulni platonis, hegelis, kroCes, lukaCis<br />

da a.S. mier.<br />

yovelive aqedan gamogvaqvs argumenti, magram garkveuli<br />

`sadisturi~ kmayofilebis gareSe (rac SeiZleba fsiqoanalitikurad<br />

gaviazroT), rom literatura ar SeiZleba iyos gansazRvruli,<br />

vitgenStainis rwmeniTac, sxvaTa Soris, 144 da rom<br />

`literaturuli sagani~ xasiaTdeba ganusazRvrelobis Sefasebadi<br />

koeficientiT, esenia: 1) SeuZlebeli integraluri inventari;<br />

2) TiTqmis usasrulo polisemiis verbaluri masala;<br />

3) verbaluri gamoxatva marad Camoyalibebis mdgomareobaSi.<br />

maSasadame, SeuZlebeli iqneboda gvepasuxa mTavari kiTxvisaTvis:<br />

ra aris literatura, wmindad logikuri, formaluri modelis<br />

miRma, romelsac amis garda eqneboda didi upiratesoba<br />

gaeTavisuflebina literaturis mecniereba (komparativistulis<br />

CaTvliT, cxadia), `kacobriobis~ `geto~ (sic). 145<br />

yvela xsenebuli mizezis gamo, `poetikuri~ komparativizmi<br />

mainc gvTavazobs literaturis yoveli zogadi gansaz-<br />

Rvrebis sul mcire misaReb da vargis CarCos. is saSualebas<br />

iZleva Tavi davaRwioT ukidures specializacias, formalistur<br />

aleqsandrizms, SezRudul fragmentulobas, Teoriul<br />

Seferxebas, garkveuli obieqtivizmis ugemovnobas, romelic<br />

Tavs `mecnierulad~ Tvlis. is exmaureba garkveul nostalgias,<br />

rac damaxasiaTebelia yoveli Teoriuli azrovnebisaTvis.<br />

esaa eqspliciturad universalisturi Tvalsazrisi, romelic<br />

269


Riaa msoflios yvela literaturis mimarT (dasavleTisa da<br />

aRmosavleTisa), barierebis, akrZalvebis Tu tabus gareSe. mas<br />

stereotipul da ukiduresad banalizebul sistemebSi Semoaqvs<br />

cvlileba maradiuli citatebis damowmebisa. bolos da<br />

bolos, is aris specifikuri meTodologia, romelsac uflebrivad<br />

da faqtobrivad arsebul meTodebTan Tanaarseboba SeuZlia,<br />

amasTan, ar qmnis maTTan ormagi gamoyenebis precedents,<br />

romlis wyaro erTdroulad istoriuli da heremenevtikulia.<br />

ase mravalferovania is SesaZleblobebi, romlebsac<br />

yovelgvari iluziis gareSe ZaluZT daakanonon misi (komparativizmis)<br />

wamowyebani, aucileblad gansaxorcielebeli Tu<br />

meorexarisxovani; vfiqrobT, ufro gansaxorcilebeli...<br />

270


ibliografia<br />

I. komparativistuli `poetika~, gv. 10-21.<br />

1. Jean-Marie Carré, Préface, in: Marius-François Guyard, La Littérature<br />

comparée (Paris, 1965), 4 -e éd., p. 5; Claude Pichois-André M. Rousseau, La<br />

Littérature comparée (Paris, 1967), p. 77; Ulrich Weisstein, Comparative<br />

Literature and Literary Theory (Bloomington-London, 1973), p. 29.<br />

2. Al. Dima, Principii de literatura comparatä (« Principes de littérature<br />

comparée ») (Bucuresti, 1969), p. 95.<br />

3. Dernièrement, entre autres, en faveur de la possibilité d'une redéfinition de la<br />

littérature comparée: Haskell M. Block, c.r., Guy Laflèche, Petit manuel des<br />

études littéraires, in: Canadian Comparative Literature / Revue Canadienne<br />

de littérature comparée, VI, (1979), p. 84<br />

4. René Wellek, The Crisis of Comparative Literature, in: Concepts of Criticism<br />

(New Haven and London, 1965), p. 282, 290; mêmes objections chez John<br />

Fletcher, The Criticism of Comparison, in: Contemporary Criticism (London,<br />

1970), p. 107; François Jost, La Littérature comparée, une philosophie des<br />

lettres, in: Essais de littérature comparée (Fribourg, 1968), 11, p. 314 etc.<br />

5. Etiemble, Rimbaud dans le monde slave et communiste (Paris, 1964), I, p. 4;<br />

Comparaison n'est pas raison (Paris, nouv. éd., 1977); Pour des maisons de<br />

tolérants, in: Le Nouvel Observateur, mai-juin, 1971, p. 19.<br />

6. Alfred Owen Alridge, The Comparative Literature Syndrome, in The Modem<br />

Language Journal, LUI, 2/1969, p. 110; dernièrement: Anna Balakian, The<br />

Presidential Address : Comparative Literature at the Crossroads, in: Bulletin<br />

de la S.F.L.G.C., 1-2 / 1980, p. 29.<br />

7. D. DuriSin, Vergleichende Literaturforschung (Berlin, 1976), pp. 31-32.<br />

8. Manfred Gsteiger, Littérature comparée et esthétique de la réception, in:<br />

Actes du VHP Congrès de l'A.I.L.C. (Stuttgart, 1980), II, p. 538.<br />

9. Jean-Marie Carré, Op. cit., p. 5.<br />

10. Luigi Foscolo Benedetto, La « Letteratura Mondiale », in: Il Ponte, II (1946),<br />

p. 127; Robert Escarpit, La Littérature comparée, in: Le Monde, 22 juin 1952.<br />

11. Calvin S. Brown, Comparative Literature, in: The Georgia Review, 13 (1959),<br />

p. 168.<br />

12. David H. Malone, «Comparative» in Comparative Literature, in: Y.C.C.L., III<br />

(1954), pp. 13-20.<br />

13. Le «programme» de la revue américaine, d'ailleurs d'excellente tenue,<br />

Comparative Literature, définit son objet dans une petite note éditoriale « de<br />

la manière la plus large possible».<br />

14. D. DuriSin, Op. cit., p. 162; Henri Gifford, Comparative Literature (London,<br />

1969), p. XI.<br />

15. Claude Pichois-André-M. Rousseau, Op. cit., p. 174.<br />

16. Daniel'Henri Pageaux, c.r., Manfred Schmeling (Hrsg.), Vergleichende<br />

Literaturwissenchaft, in : Komparatistische Hefte, 4 / 1981, p. 117.<br />

271


17. Horst Rüdiger, Grenzen und Aufgaben der vergleichenden Literaturwissenschaft,<br />

in; Zum Theorie der vergleichenden Literaturwissenschaft<br />

(Berlin-New York, 1971), p. 8.<br />

18. Pour plus de détails: Adrian Marino, Repenser la littérature comparée, in:<br />

Synthesis, VII (1980), pp. 16-21.<br />

19. Marius-François Guyard, Op. cit., p. 7.<br />

20. Seulement quelques exemples glanés à tout hasard: Paul Van Tieg-hem, La<br />

Littérature comparée (Paris, 1951), 4 -e éd. revue, p. 23; Jean-Marie Carré, Op.<br />

cit., p. 5, 7, etc.<br />

21. Ulrich Weisstein, Influences and Parallels. The Place and Function of<br />

Analogy Studies in Comparative Literature, in: Teilnahme und Spiegelung.<br />

Festschrift für Horst Rüdiger (Berlin, 1975), p. 606.<br />

22. Hans Robert Jauss, Paradigmawechsel in der Literaturwissenschaft, in :<br />

Methoden der deutschen Literaturwissenschaft, Hrsg. Victor Zmegac<br />

(Frankfurt am Main, 1972), pp. 279-280. La même orientation « historiciste »<br />

chez Gerhard Bauer, Theorie der Literatur in der allgemeinen und<br />

vergleichenden Literaturwissenschaft, in: Zur Theorie der vergleichende<br />

Literaturwissenschaft, Hrsg. Horst Rüdiger (Berlin-New York, 1971), pp. 15-<br />

41; Gerhard R. Kaiser, Einführung in die vergleichende Literaturwissenschaft.<br />

Forschungstand-Kritik-Auf gaben (Darmstadt, 1980); Alvaro Manuel<br />

Machado — Daniel-Henri Pageaux, Literatura portuguesa. Literatura<br />

comparada e teoria da Literatura (Lisboa, 1981), p. 117.<br />

23. Par exemple, Alexandra Dutu, Niveaux temporels, niveaux culturels et<br />

comparaison littéraire, in: R.L.C., 1/1982, pp. 5-20; Literatura comparatà<br />

istoria mentalitàfilor («La littérature comparée et l'histoire des mentalités»)<br />

(Bucuresti, 1982).<br />

24. Paul Van Tieghem, Op. cit., p. 57.<br />

25. Alejandro Cioranescu, Principios de literatura comparada (Universi-dad de<br />

La Laguna, 1964), p. 29, 38, 74.<br />

26. Jean-Marie Carré, Op. cit., p. 5.<br />

27. Ulrich Weisstein, Verbal Paintings, Fugal Poems, Literary Collages and the<br />

Metamorphic Comparât ist, in: Y.C.G.L., 27/1978, p. 1; Comparative<br />

Literature and Literary Theory, pp. 4-6, 157-158.<br />

28. René Wellek, Concepts of Criticism, p. 257, 282-283, 285, 290; Discriminations<br />

(New Haven and London, 1970), p. 38.<br />

29. Haskell M. Block, Nouvelles tendances en littérature comparée (Paris, 1970),<br />

p. 47.<br />

30. W. Wolfgang Holdheim, Komparatistik und Literaturtheorie, in: Arcadia, 7<br />

(1972), p. 303.<br />

31. François Jost, Introduction to Comparative Literature (Indianopolis and New<br />

York. 1974), p. 37.<br />

32. Pour plus de détails: Gerhard R. Kaiser, Tendenzen vergleichenden<br />

Literaturforschung in dem sozialistischen Länder, in: Arcadia, 13, (1978), p.<br />

298, texte repris avec des retouches: Einleitung, in: Vergleichende<br />

Literaturforschung in den sozialistischen Länder 1963-1979 (Stuttgart, 1980),<br />

pp. 1-20; Adrian Marino, Op. cit., pp. 14-15.<br />

272


33. Anna Balakian, op. cit., p. 31.<br />

34. Ulrich Weisstein, c.r, Actes du VI' Congrès de l'A.I.L.C, in: Canadian Review<br />

of Comparative Literature / Revue canadienne de littérature comparée,<br />

3/1977, p. 378.<br />

35. Erwin Koppen, Die vergleichende Literaturwissenschaft als akademisch Fach,<br />

in: Mainzer komparatistische Hefte, 2/1978, pp. 26-38; Robert J. Clements,<br />

Comparative Literature as Academic Discipline (New York, 1978).<br />

36. Yves Chevrcl, Le Problème de l'évaluation dans l'enseignement de la<br />

littérature comparée, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C. (Stuttgart,<br />

1980), II, pp. 561-571.<br />

37. Gerhard R. Kaiser, Einführung..., p. 159.<br />

38. Deux exemples parmi les derniers : Armand Nivelle, Wozu vergleichende<br />

Literaturwissenschaft?, in: Manfred Schaiding (Hrsg.), Vergleichende<br />

Literaturwissenschaft. Theorie und Praxis (Wiesbaden, 1981), p. 186; D. W.<br />

Fokkema, Comparative Literature and the New Paradigm, in: Canadian<br />

Review of Comparative Literature / Revue Canadienne de Littérature<br />

comparée, 1/1982, p. 18.<br />

39. Une mise au point chez Henry H.H. Remak, Comparative Literature at the<br />

Crossroads: Diagnostics, Therapy and Prognosis, in: Y.C.C.L., IX (1960), pp.<br />

1-28.<br />

40. Idem, The Future of Comparative Literature, in: Actes du VIII -e Congrès de<br />

l'A.I.L.C. (Stuttgart, 1980), II, p. 429.<br />

41. Cf. Adrian Marino, Op. cit., p. 20.<br />

42. Thomas Cramer-Horst Wenzel, Hrsg., Literaturwissenschaft und<br />

Literaturgeschichte (München, 1975), pp. 7-8.<br />

43. Un écho chez Manfred Gsteiger, Werkimmanenz und Historiographie, in:<br />

Arcadia, 8 (1973), p. 169, mais les références possibles sont très nombreuses.<br />

44. René Wellek, Discriminations, p. 17; Eduardo Nunez, Literatura comparada<br />

en Hispanoamérica, in: Comparative Literature Studies, I (1964), p. 43.<br />

45. Hugo Dyserinck, Komparatistik. Eine Einführung (Bonn, 1978), p. 9, 11;<br />

Über Möglichkeiten und Grenzen der Komparatistik, in: Mainzer<br />

Komparatistische Hefte, 2/1978, p. 15.<br />

46. Friedrich Schlegel, Charakteristiken und Kritiken, II. Hrsg. Hans Eichner<br />

(München.... 1975), pp. 271-273; A. W. Schlegel, Kritische Schriften und<br />

Briefe, Hrsg. Edgar Lohner (Stuttgart, 1965), II, p. 36; S. T. Coleridge,<br />

Biographia Literaria, ed. John Shawcross (Oxford, 1907), II, p. 85; I. 14.<br />

47. Sainte-Beuve, Portraits contemporains (Paris, 1889), III, p. 367;<br />

1. Ernest Renan, L'Avenir de la science (Paris, 1890), p. 296.<br />

48. Benedetto Croce, La « letteratura comparata », in: Problemi di este-tica<br />

(Bari, 1966), sesta ed., p. 71, 73, 75-76; des prolongements jusqu'à l'époque<br />

actuelle: Antonio Porta, La letteratura comparata nella storia e nella critica<br />

(Milano, 1951), pp. 30, 35-39.<br />

49. Théorie de la littérature, tr. (Paris, 1965), p. 74.<br />

50. Georges Saintsbury, A History of Criticism and Literary Taste in Europe<br />

(Edinburgh-London, 1904), III, p. 294.<br />

273


51. R.(ené) W.(ellek), in: Comparative Literature, IV (1952), p. 279; Concepts of<br />

Criticism, pp. 1-20, 292; Discriminations, pp. 296-297; The Attack on<br />

Literature and other Essays (Chapel Hill, 1982), pp. 138-140, etc.<br />

52. Etiemble, Comparaison n'est pas raison, p. 77.<br />

53. Werner Milch, Europäische Literaturgeschichte, ein Arbeitsprogramm, in :<br />

Schriftenreihe der Europäische Akademie. Heft 4/1949, p. 12; Kurt Wais,<br />

Vergleichende Literaturbetrachtung, in : Forschungsprobleme der<br />

vergleichende Literaturgeschichte (Tübingen, 1951), I, p. 9.<br />

54. Herbert Seidler, Was ist vergleichende Literaturwissenschaft? (Wien, 1973),<br />

p. 13; Thomas Bleicher, Allgemeine und vergleichende Literaturwissenschaft :<br />

Grundlegung und Modell, in: Neohelicon, VI, 2/1979, p. 88, 98-100; Armand<br />

Nivelle, Op. cit., p. 181.<br />

55. Comparatists at Work. Studies in Comparative Literature. Ed. by Stephen G.<br />

Nichols, Jr., Richard B. Vowels (Waltham-London, 1978), p. V; Henry H. H.<br />

Remak, Op. cit., p. 436.<br />

56. Pour plus de détails, cf. Adrian Marino, Op. cit., pp. 32-35.<br />

57. Adrian Marino, Etiemble ou le comparatisme militant (Paris, 1982).<br />

58. Présentation, in: Poétique, 1/1970, p. 2.<br />

59. Cf. René Wellek, Discriminations, p. 32; Moriz Carrière, Die Poesie: Ihr<br />

Wesen und Ihre Formen mit Grundzügen des vergleichen den<br />

Literaturgeschichte (Leipzig, 1884), pp. V-VI. 191-193,268, 272, 275, etc.;<br />

Louis Paul Betz, Literaturvergleichung, in : Studien zur vergleichenden<br />

Literaturgeschichte der neuren Zeil (Frankfurt, 1902), pp. 11-12.<br />

60. Raoul de la Grasscrie, Essai de rythmique comparée, in : Le Museon, X<br />

(1891), p. 300; H. C. Müller, L'étude scientifique de la littérature comparée, in<br />

: Revue internationale de l'enseignement, XXXV (1898), pp. 296-297.<br />

61. Alexander Nikolaevich Veselovsky, On the Methods and Aims of Literary<br />

History as Science, tr., in: Y.C.G.L., 16/1967, p. 48; cf. René Wellek, A<br />

History of Modern Criticism, (New Haven and London, 1971), IV, pp. 278-<br />

280.<br />

62. Dionyz DuriSin, Sources and Systematics of Comparative Literature<br />

(Bratislava, 1974), p. 26, 33, 42; Carlos Rincôn, El cambio actual de la nociôn<br />

de literatura (Caracas, 1978), pp. 65-66.<br />

63. Etienne Souriau, La Correspondance des arts. Éléments d'esthétique<br />

comparée (Paris, ed. 1969), pp. 26-33; Emile Schaub-Koch, Valeurs de<br />

rappels d'esthétique comparative (Lisbonne, 1958), p. XV, 1, 56.<br />

64. Comparative Literature (Chapel Hill, 1959), 1, pp. 98-112.<br />

65. Henri Roddier, La Littérature comparée et l'histoire des idées, in: R.L.C., 27<br />

(1933), p. 48.<br />

66. Marcel Bataillon, Nouvelle jeunesse de la philologie à Chapel Hill, in: R.L.C.,<br />

35 (1961), p. 295; Nouvelle étape, idem, 43 (1969), p. 6; Pour une<br />

bibliographie internationale de littérature comparée, idem, 30 (1967). p. 140.<br />

67. Etiemble, Savoir et goût (Paris, 1958), p. 168; L'Orient philosophique au XVII -<br />

e 'siècle (Paris, 1957), I, p. 20; Histoire des genres et littérature comparée, in:<br />

Acta Litteraria, V (1962), p. 207.<br />

68. Le Babélien (Paris, 1961), II. p. 34.<br />

274


69. Hans Robert Jauss, Esthétique de la réception et communication littéraire, in;<br />

Critique, 418/1981, p. 1130 (avec référence directe à Etiemble).<br />

70. H. N. Függen, Vergleichende Literaturwissenschaft (Düsseldorf -Wien, 1973),<br />

p. 14; Herbert Seidler, Op. cit., p. 12.<br />

71. D. W. Fokkema, Op. cit., р. 3, 5.<br />

72. N. I. Popa, Un umanism modern (« Un humanisme moderne »), in: Insemnàri<br />

iesene, II (1978), p. 249, 251.<br />

73. Acta Litteraria. V (1962), pp. 77-82; 203-242.<br />

74. Dionyz DuriSin, Op. cit., p. 116, 118, 119-120, 128, 165.<br />

75. Cf. Desiderio Navarro, En ejemplo de lucha contra el esquematismo<br />

eurocentrista en la ciencia Iitéraria de la America latinay Europa, in: Casa de<br />

las Americas. 122/1980, p. 86.<br />

76. Charles Mills Gayley-Fred Newton Scott, An Introduction to the Methods and<br />

Materails of Literary Criticism (Boston, 1899), p. 458; Charles Mills Gayley,<br />

What is Comparative Literature? (1903), in: Comparative Literature. The<br />

early Years, Eds. Hans-Joachim Schulz, Philipp H. Rhein (Chapel Hill, 1973),<br />

p. 103; Louis Paul Betz, Op. cit., p. 12.<br />

77. Janos Hankiss, Op. cit., p. 107.<br />

78. Harry Levin, Grounds of Comparison (Cambridge Mass..., 1972), p. 121 ;<br />

Heinrich F. Plett, Rhétorique et stylistique, in : Théorie de la littérature.<br />

Ouvrage collectif présenté par A. Kibédi Varga (Paris, 1981), p. 174.<br />

79. J. Craig La Drière, The Comparative Method in the Study of Prosody, in:<br />

Comparative Literature, I, pp. 160-175.<br />

80. Wolfgang Bernard Fleischmann, Das Arbeitsgebiet der vergleichenden<br />

Literaturwissenschaft, in: Komparatistik..., Hrsg. Horst Rüdiger (Stuttgart,<br />

1973), pp. 81-83; Horst Rüdiger, Comparative Literature in Germany, in:<br />

Y.C.G.L., 20/1971, p. 18.<br />

81. Georges Joyaux — Herbert Weisinger, Foreword, in: Etiemble, The Crisis in<br />

Comparative Literature, tr. (East Lansing, 1956), p. XV; Haskell M. Block,<br />

Op. cit., p. 40; Robert J. Clements, Op. cit., p. 124.<br />

82. Michel Cadot et Jacques Voisine, La Littérature comparée en Europe<br />

orientale, in: R.L.C., 38 (1864), p. 595.<br />

83. Etiemble, Histoire des genres et littérature comparée, p. 205.<br />

84. Charles Chauncey Shackford, Comparative Literature (1876), in:<br />

Comparative Literature. The early Years, p. 48; Artur Richmond March, The<br />

Comparative Study of Literature (1896), idem, p. 129.<br />

85. Par exemple: Willy R. Berger, Gattungstheorie und vergleichende<br />

Gattungsforschung, in: Manfred Schmeling, Op. cit., pp. 94-124; Armand<br />

Nivelle, Op. cit., p. 182.<br />

86. Cf. la dernière synthèse de Raymond Trousson, Thèmes et mythes. Questions<br />

de méthode (Bruxelles, 1981).<br />

87. Michel Potet, Place de la /hématologie, in: Poétique, 35/1978, pp. 374-384.<br />

88. Henri Roddier, De l'emploi de la méthode génétique en littérature comparée,<br />

in: Comparative Literature, I, pp. 113-124; Principes d'une histoire comparée<br />

des littératures, in: R.L.C., 39 (1965), pp. 178-225.<br />

275


89. G. E. W. (oodberry), Editorial, in: Journal of Comparative Literature, I<br />

(1903), pp. 5-6.<br />

90. Walter Höllerer, Methoden und Probleme vergleichender Literaturwissenschaft,<br />

in: Germanisch-Romanische Monatsschrift, Neue Folge, II<br />

(1951/1952). p. 128.<br />

91. (F.B.), La Littérature comparée et ses rapports avec la « rythmique », la<br />

«métrique », la « stylistiqu », etc., in: R.L.C., 10 (1930), pp. 527-529; Henri<br />

Roddier, De l'emploi de la méthode génétique en littérature comparée, p. 118;<br />

B. Munteano, in: R.L.C., 26 (1952), p. 278; Constantes dialectiques en<br />

littérature et en histoire (Paris, 1967), pp. 77-78.<br />

92. Etiemble, Comparaison n'est pas raison, pp. 89-100, L'Orient philosophique...,<br />

I, p. 18; Le Babélien, III, p. 77; Littérature comparée, in:<br />

Encyclopaedia Universalis (Paris, 1971), 10, p. 11.<br />

93. André-Michel Rousseau, La Littérature comparée et l'analyse formelle des<br />

textes littéraires: bilan et perspective, in : Actes du VIII' Congrès de l'A.l.L.C.<br />

(Stuttgart, 1980), II, pp. 457-460.<br />

94. Frank Wadley Chandler, 77ie Comparative Study of Literature (1911), in:<br />

Y.C.G.L. 15 (1965), pp. 51-62.<br />

95. Deux exemples: Eva M. Thompson, Russian Formalism and Anglo-American<br />

New Formalism: a Comparative Study (The Hague-Paris, 1971); Comparative<br />

Poetics, ed. by D. W. Fokkema, Elrud Kunne-Ibsch and A. J. A. Van Zoest<br />

(Amsterdam, 1979); un des thèmes du X -e Congrès de l'A.l.L.C. (New York,<br />

22-29 août 1982) a été également la « Poétique comparée ».<br />

96. Joseph Strelka, Vergleichende Literaturkritik (Bern-München, 1970), p. 5;<br />

Adrian Marino, La critique des idées littéraires, tr. (Bruxelles, 1977).<br />

97. Bernard F. Scholz, Comparing the Theories of Literature? Some Remarks on<br />

the new Task Description of the I.C.L.A., in: Y.C.G.L., 28 (1979), pp. 26-30.<br />

98. D. W. Fokkema, The Problem of Generalization and the Procedure of the<br />

Literary Evaluation, in: Neophilologus, 58 (1974), p. 268.<br />

99. Adrian Marino, Etiemble ou le comparatisme militant, pp. 51-62.<br />

100. James J. Y. Liu, Chinese Theories of Literatures (Chicago, 1975), p. 3; D. W.<br />

Fokkema, The Linguistic classification of texts and the study of value systems<br />

as complimentary aspects of comparative literature, in: Actes du VII -e Congrès<br />

de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1979), II, p. 313.<br />

101. Francesco Yosio Nomura, Oriental and Occidental Problems of Comparative<br />

Aesthetics, in: Atti del III Congresso Internationale di Estetica (Torino, 1957),<br />

p. 715; Earl Miner, Concepts of Value in Japanese and Western Literary<br />

Criticism, in: Actes du VII -e Congrès de l'A.l.L.C, II, pp. 626-627.<br />

102. K. Viswanathan, A Plea for Comparative Poetics, in: Essays in Criticism and<br />

Comparative Poetics (Waltair, 1977), pp. 484-488.<br />

103. K. Viswanathan, Op. cit., p. 486; James J. Y. Liu, Op.cit., p. 296-297, 299-<br />

300.<br />

104. James J. Y. Liu, Op. cit., p. 2, 5; Asia and the Humanities, ed. by Horst Frenz<br />

(Bloomington, 1959), p. 15; Pauline R. Yu, Chinese and Symbolist Poetic<br />

Theories, in: Comparative Literature, XXX (1978), p. 291, 312.<br />

276


105. Erwin Koppen, Hat die vergleichende Literaturwissenschaft eine eigene<br />

Theorie?, in: Zur Theorie der vergleichende Literaturwissenschaft, pp. 41-64.<br />

106. Daniel-Henri Pageaux, er., Manfred Schmeling (Hrsg.), Vergleichende<br />

Literaturwissenschaft, in: Komparatistische Hefte, 4(1981), p. 119.<br />

107. D. W. Fokkema, Comparative Literature and the New Paradigm, p. 8, 18;<br />

José Lambert, Plaidoyer pour un programme des études comparatistes,<br />

littérature comparée et théorie du polysystème, communication à la<br />

S.F.L.G.C., Congrès 1980, Montpellier, p. 1. (copie xerox).<br />

108. W. Wolfgang Holdheim, Op. cit., p. 299; D. W. Fokkema, Op. cit., p. 9.<br />

II universaluri literatura anu literatura, gv. 30-47.<br />

1. Nous avons recueilli les données du problème dans: Où situer la littérature<br />

universelle? in: Cahiers roumains d'études littéraires, 3/1975, pp. 64-81 et<br />

Réviser la littérature universelle, I, II, in: Synthesis, VIII, (1981), pp. 187-200;<br />

IX (1982), pp. 41-53.<br />

2. G. G. Gervinus, Handbuch der Geschichte der poetischen National-Literatur<br />

der Deutschen (Leipzig, 1842), p. 578.<br />

3. Des détails et des précisions chez notre Etiemble ou le comparatisme militant<br />

(Paris, 1982), les chapitres 4, 6, 7, 8, pp. 51-148.<br />

4. Etiemble, Essais de littérature (vraiment) générale, III -e éd. (Paris, 1975), p.<br />

130.<br />

5. Guillaume Apollinaire, L'Esprit Nouveau et les poètes, in: Mercure de France,<br />

491/1" déc. 1918, p. 388.<br />

6. Deux indications: Karel Taige, L'Union de la culture moderne, tr., in: Change,<br />

10/1972, pp. 91-93; Francis Picabia, Ecrits (Paris, 1975), I, p. 220.<br />

7. Cf. Michel Décaudin, Le Dossier d'« Alcools » (Paris-Genève, 1960), p. 229;<br />

Karel Taige, Manifeste du poétisme, tr., in: Change, 10/1972, p. 121.<br />

8. Marshall McLuhan, The Gutemberg Galaxy (New York, 1969), pp. 42-43;<br />

Cultures et traditions d'Asie, in: Cultures, 4/1974.<br />

9. Victor Erlich, Russian Formalism. History. Doctrine (The Hague-Paris, 1969),<br />

pp. 28-29.<br />

10. RichardG. Moulton, World Literature and its Place in General Culture (New<br />

York, 1911), p. 6.<br />

11. René Wellek-Austin Warren, Theory of Littérature (New York,<br />

1. 1966) , pp. 48-49; Discriminations (New Haven and London, 1970), p. 15.<br />

12. Pour plus de détails et pour l'ensemble de la question: Adrian Marino, Op. cit.,<br />

in : Synthesis, IX (1982), pp. 45-47.<br />

13. Etiemble, Bilan (mars 1979), in: Le mythe d'Etiemble (Paris, 1979), p. 3lA;<br />

Essais de littérature (vraiment) générale, p. 18, 20.<br />

14. Claude Pichois-André M. Rousseau, La littérature comparée, (Paris,<br />

2. 1967) , p. 20, 173.<br />

15. Wolfgang Eisiedel, Vorbemerkung, in: Die Lietraturen der Welt in ihren<br />

mündlichen und schriftlichen Überlieferung (Zürich, 1964), p. XIX.<br />

277


16. N. I. Popa, Spre tncadrarea literaturii nationale In literatura universale («<br />

Vers l'encadrement de la littérature nationale dans la littérature universelle »),<br />

in: Revista de istorie si teorie literarà, 1/1966, pp. 18-20; Literaturen<br />

europäischen sozialistischer Länder (Berlin und Weimar, 1975), pp. 7-39;<br />

Adrian Marino, Op. cit., p. 44, 47-50.<br />

17. Claude Pichois-André Rousseau, Op. cit., pp. 102-103.<br />

18. Cf Adrian Marino, Op. cit., p. 51-52.<br />

19. René Wellek, The Rise of English Literary History (Chapel Hill, 1941), p. 70.<br />

20. Friedrich Schlegel, Kritische Ausgabe. Charakteristiken und Kritiken. Hrsg.<br />

Hans Eichner (München, 1967), II, p. 182; August Wilhelm Schlegel,<br />

Sämmtliche Werke, Hrsg. Eduard Böcking (Leipzig, 1846), V, p. 5; Ernst<br />

Behler, Friedrich Schlegels Theorien der Universalpoesie, in : Jahrbuch der<br />

deutschen Schillergesellschaft, I, (1957), pp. 211-240.<br />

21. Fr. Schlegel, Lessings Gedanken und Meinungen (1804), in : Kritische<br />

Ausgabe, Hrsg. Hans Eichner (München, 1975), III, p. 83.<br />

22. J. W. Goethe, Gespräche mit Eckermann (31 Januar 1827), Hrsg. Ernst<br />

Beutler (Zürich, 1949), p. 228; Werke (Weimar, 1896), XLVII, p. 35.<br />

23. Edgar Quinet, De l'unité des littératures modernes, in : Revue des Deux<br />

Mondes, XV (1838), pp. 318-325; J.-J. Ampère, Mélanges d'histoire littéraire<br />

et de littérature (Paris, 1867), I, p. 30; Ernest Renan, L'Avenir de la science<br />

(Paris, 1890), p. 176.<br />

24. Joseph Texte, Études de littérature européenne (Paris, 1898), p. 3.<br />

25. Dernièrement: Etiemble, Quelques essais de littérature universelle (Paris,<br />

1982), pp. 253-254; cf. aussi Adrian Marino, Etiemble ou le comparatisme<br />

militant, pp. 172-173.<br />

26. Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 13, 176.<br />

27. René Wellek-Austin Warren, Op. cit., p. 49, 255; Discriminations, p. 15, 19,<br />

32-53.<br />

28. Cf. René Wellek, A History of Moderne Criticism (New Haven and London,<br />

1971), IV, p. 279; V. M. Zhirmunsky, On the Study of Comparative<br />

Literature, in: Oxford Slavonic Papers, XIII (1967), p. 13.<br />

29. Des références bibliographiques récentes (tchèques, etc.), cf. Canadian Review<br />

of Comparative Literature / Revue Canadienne de Littérature comparée,<br />

Revue des Revues, 3/1979, p. 284, 294, 297, 3/1980, p. 306; plus souple:<br />

Robert Weimann, The Future of Comparative Literature reconsidered, in:<br />

Neohelicon, 2/1981, pp. 233-242.<br />

30. I. Neupokoeva, The Comparative Aspects of Literature in the History of World<br />

Literature, in: Actes du V -e Congrès de l'A.I.L.C. (Amsterdam, 1969), p. 38,<br />

41; Borbàla H. Lukàcs, Recent Comparative Research in the Soviet Union, in:<br />

Neohelicon, 1-2/1973, p. 369, 374.<br />

31. Lâszlô Kardos, Sur les problèmes de la littérature mondiale, in: Acta<br />

Litteraria, XI (1969), pp. 137-138, etc.<br />

32. Tudor Vianu, Studii de Literatura universale si comparatà, (« Études de<br />

littérature universelle et comparée ») (Bucuresti, 1963), pp. 277-280.<br />

33. Cf. Adrian Marino, Op. cit., pp. 48-50.<br />

278


34. Dionys DuriSin, Zu aktuelle Problemen der marxistisch-leninistischen Theorie<br />

der vergleichenden Literaturforschung, in : Weimarer Beiträge, 2/1975, p. 11;<br />

Hugo Dyserinck, Komparatistik. Eine Einführung (Bonn, 1978), pp. 73-74.<br />

35. Susanne Schröder, Deutsche Komparatistik in Wilhelminischer Zeitalter,<br />

1871-1918, (Bonn, 1979), pp. 118-119, 125; Werner Milch, Europäische<br />

Literaturgeschichte, ein Arbeitsprogramm, in: Schriftenreihe der Europäische<br />

Akademie, Heft 4, (Wiesbaden, 1949).<br />

36. Adrian Marino, Etiemble ou le comparatisme militant, ch. 4, Contre<br />

l'européocentrisme, pp. 51-62.<br />

37. Les thèses de 1929, tr. in: Change, 3/1969, p. 38.<br />

38. Roberto Fernandez Retamar, Para una teoria de la literatura hispanoamericana<br />

y otras aproximaciones (La Habana, 1975), pp. 61-62; Desiderio<br />

Navarro, En ejemplo de lucha contra el esquematismo eurocentriste en la<br />

ciencia literaria de la America latina y Europa, in: Casa de las Americas,<br />

122/1980, pp. 79-91; Guillermo Rodriguez Rivera, America Latina y la<br />

ciencia de la literatura, in: Union, 4/1979, pp. 51-52.<br />

39. Thomas Bleicher, Literaturkomplexe in komparatistischer Perspektive, in:<br />

Neohelicon, 2/1981, p. 17, 28; Horst Rüdiger, Erupäische Literatur-<br />

Weltliteratur. Goethes Konzepten und die Forderung unserer Epoche, in:<br />

Komparatistik... Festschrift für Zoran Konstantino-vié (Heidelberg, 1981),<br />

pp.27-41.<br />

40. Horst Rüdiger, Op. cit., p. 36, 39; J. Voisine, er., Ulrich Weisstein, Einführung<br />

in die vergleichende Literaturwissenschaft (Stuttgart, 1968), in: R.L.C., 47<br />

(1973), p. 466; A.-M. Rousseau, Vingt ans de littérature comparée en France,<br />

in: L'Information littéraire 5/1969, p. 204; Erwin Koppen, er., Actes du IV -e<br />

Congrès de l'A.I.L.C, in: Ardacia, 3 (1968), p. 104, etc.<br />

41. Theodor Mündt, Geschichte der Literatur der Gegenwart (Berlin, 1842), p.<br />

431.<br />

42. Horst Rüdiger, Op. cit., p. 41; Adrian Marino, Op. cit., ch. 10, Pour un<br />

nouveau comparatisme, pp. 182-201; Gerhard R. Kaiser, Einführung in die<br />

vergleichende Literaturwissenschaft... (Darmstadt, 1980), p. 10, 20-21.<br />

43. René Wellek, Discriminations, p. 28, 31; Robert S. Mayo, Herder and the<br />

Beginnings of Comparative Literature (Chapel Hill, 1969), p. 56; Weltliteratur<br />

(Marbach, 1982), p. 127.<br />

44. Un exemple: Cr. Aug. Heumann, Conspectus Reipublicae Litera-riae, caput<br />

IV, LXXIV: De sinesium literatura (Hanover, 1733), pp. 193-195 (la première<br />

édition: 1718; pour l'ensemble de la question: Etiemble, L'Orient<br />

philosophique au XVIII' siècle, surtout la III e partie: Sinophiles et sinophobes<br />

(Paris, 1959).<br />

45. Fray Martin Sarmiento, Demostraciôn critico-apologetica del teatro critico<br />

universal (Madrid, 1739), II, p. 238.<br />

46. Cf. Sigmund von Lempicki, Geschichte der deutschen Literaturwissenschaft<br />

bis zum Ende des 18. Jahrhunderts (Göttingen, 1920), p. 418.<br />

47. Friedrich Schlegel, Rede über die Mythologie (1800), in : Kritische Ausgabe...<br />

Hrsg. Hans Eichner (München, 1967), II, p. 320; Über die Spracheund<br />

Weisheit der Indier (1808), idem (München, 1975), VIII, pp. 295-301;<br />

279


August-Guillaume de Schlegel, Oeuvres... écrites en français (Leipzig, 1846),<br />

pp. 247-352; Sämmtliche Werke (Leipzig, 1846), V, p. 6, etc.<br />

48. Goethes Weltliteratur, in : Acta comparationis litterarum universa-rum, VIII,<br />

(1882), p. 67.<br />

49. Gustave Flaubert, Oeuvres, ed. A. Thibaudet et R. Dumesnil (Paris, 1953), II,<br />

p. 985.<br />

50. Sainte-Beuve, Qu'est-ce qu'un classique? (1850), in: Causeries du lundi<br />

(Paris, Garnier), III, p. 51.<br />

51. Cf. Mircea Anghelescu, Literatura româna fi Orientul (« La Littérature<br />

roumaine et l'Orient »), (Bucuresti, 1975) p. 65.<br />

52. Hugo Metel de Lomnitz, Vorläufige Aufgabe der vergleichende Literatur, in:<br />

Acta comparationis litterarum universarum, 1 (1877), p. 309, 311; Max Koch,<br />

Zur Einführung, in: Zeitschrift für vergleichende Literaturgeschichte, I (1887),<br />

p. 6-7; Louis Paul Betz, Studien zur vergleichende Literaturgeschichte der<br />

neueren Zeit (Frankfurt, 1902), p. 335; G. E. W.(oodberry), Editorial, in:<br />

Journal of Comparative Literature I (1903), p. 8.<br />

53. Hutcheson Macaulay Posnett, Comparative Literature (London, 1886), pp.<br />

288-336; voir ensuite: Charles Mills Gayley, What is Comparative Literature?<br />

(1903), in: Comparative Literature. The early Years. Eds. Hans-Joachim<br />

Schulz-Philipp H. Rhein (Chapel Hill, 1973), p. 86.<br />

54. René Wellek, Discriminations, pp. 19-20, 44, 52-53; Harry Levin, Grounds<br />

for Comparison (Cambridge Mass., 1972), p. 84.<br />

55. Claude Couffon, Rencontre avec Etiemble, in: Les Lettres Françaises, 1006,<br />

5-11 décembre 1963; Retours du monde (Paris, 1961), p. 88; des détails<br />

supplémentaires chez Adrian Marino, Op. cit., in: Synthesis, VIII (1981), pp.<br />

191-192.<br />

56. Harry Levin, Ezra Pound, T. S. Eliot and the Idea of Comparative Literature,<br />

in: Actes du VII -e Congrès de l'A.I.L.C. (Stuttgart, 1979), II, p. 547.<br />

57. J. B. Priestley, Literature and Western Man (London-Melbourne-Toronto,<br />

1960), p. IX.<br />

58. Cf. Adrian Marino, Op. cit., in: Synthesis, IX (1982), pp. 43-44.<br />

59. Erwin Laaths, Geschichte der Weltliteratur (München-Zürich, 1953). p. 12.<br />

60. Fernand Baldensperger-Werner P. Friedrich, Bibliography of Comparative<br />

Literature (New York, 1960), pp. 215-232, passim; Hazel S. Alberson, Non-<br />

Western Literature in the World Literature Program, Werner P. Friedrich, On<br />

the Integrity of our Planing, in: The Teaching of World Literature, ed. by<br />

Haskell M. Block (Chapel Hill, 1960), pp. 20-22, 46-48; Arthur E. Kunst,<br />

Literature of Asia, in: Comparative Literature. Method and Perspectives. Ed.<br />

by Newton P. Stallknecht and Horst Frenz (Carbondale-Edwardsville, revised<br />

ed., 1973), pp. 312-325.<br />

61. James Robert Hightower, Chinese Literature in the Context of World<br />

Literature, in: Comparative Literature, V (1953), pp. 117-124.<br />

62. Par exemple: Symposium: « Islam in the World Literature », in: Y.C.G.L.,<br />

20/1971, pp. 57-83; A. Owen Alridge, The second China Conference: a<br />

recapitulation, idem, 25/1976, p. 42-48; Bernth Lind-fors, Introduction to the<br />

panel discussion: « Emerging and Neglected Literature »: Their Place in the<br />

280


Traditional Spectrum of Comparative Literature, in: Actes du VI -e Congrès de<br />

l'A. I.L.C. (Stuttgart, 1979), II, pp. 727-728; John J. Deeney,<br />

Comparativisation: the Example of China, idem, pp. 687-688.<br />

63. Horst Rüdiger, Literatur und Weltliteratur in der modernen Kompa-ratistik,<br />

in: Weltliteratur und Volksliteratur, Hrsg. Albert Schaefer (München, 1972),<br />

pp. 42-44.<br />

64. Gerhard R. Kaiser, Op. cit., p. 159.<br />

65. Hugo Dyserinck, Über Möglichkeiten und Grenzen der Komparatis-tik. in:<br />

Mainzer Komparatistische Hefte, 2/1978, p. 23; Arno Kappler, Der<br />

literarische Vergleich... (Frankfurt/M., 1976), p. 40, etc.<br />

66. Ananda K. Coomaraswamy, The Philosophy of Medieval and Oriental Art, in:<br />

Zalmoxis, I (1938), pp. 20-49; Christian and Oriental Philosophy of Art (New<br />

York, 1956).<br />

67. Hajime Nakamura, Parallel Developments: A Comparative History of Ideas<br />

(Tokyo-New York, 1975).<br />

68. Edward W. Saïd, L'Orientalisme. L'Orient crée par l'Occident, tr. (Paris,<br />

1980), p. 84.<br />

69. Shan Wing Chan, in: Asia and the Humanities, ed. by Horst Frenz<br />

(Bloomington, 1959), pp. 203-206; Lucila Hossillos, Nationalism and the<br />

Literary Process in South-Est Asia, in: Actes du VIII -e Congres de l'A.I.L.C.<br />

(Stuttgart, 1980), II, p. 418; I. Nikiforova, Problèmes d'études comparées des<br />

littératures africaines contemporaines, idem, II, p. 260; surtout: Albert<br />

Gérard, African Language Literatures: An Introduction to the Literary History<br />

of Sub-Saharan Africa (Washington-London, 1981).<br />

70. The Art of Letters: Lu Chi's « Wen Fu », tr., E. R. Hughes (New York, 1951),<br />

p. 282; cf. Hort Frenz, Introduction, in: Asia and Humanities (sans<br />

pagination).<br />

71. R. S. Dasgupta, Concept of World Literature: a Comparative Study of the<br />

Views of Goethe and Tagore, in: Actes du X -e Congrès de l'A.I.L.C.<br />

(Amsterdam, 1969), pp. 399-404.<br />

72. Ananda K. Coomaraswamy, The Dance of Shiva (New Delhi, 1975), p. 11.<br />

73. L. S. Senghor, La Littérature d'expression française d'Outre-mer, in:<br />

Littératures ultramarines de langue française. Genèse et Jeunesse (Otawa,<br />

1974), p. 19; Kodo Yahagi, Eastern Literature versus Western Literature.<br />

Matsuo Bashô against William Wordsworth, in: Actes du VIII -e Congrès de<br />

l'A.I.L.C, II, p. 403; E. C. Nwezeh, The Comparative Approach to Modem<br />

African Literature, in: Y.C.G.L., 28 (1979), p. 23.<br />

74. Adrian Hsia, Introduction to the panel discussion on « Western Literary<br />

Theories and the Study on Chinese Literature ». in: Actes du VI -e 'Congrès de<br />

l'A.I.L.C, II, p. 673; Edward W. Said, Op. cit., p. 97, 110, 116, etc.<br />

75. Friedrich Schlegel, Kritische Ausgabe, III, p. 119; XVI, pp. 405-406; cf.<br />

Weltliterature, p. 404, 617.<br />

76. Hutcheson Macaulay Posnett, Op. cit., p. 236.<br />

77. Paul Masson-Oursel, La Philosophie comparée (Paris, 1931), 2 -e éd.; Mouis<br />

Massignon, Comment ramener à une base commune l'étude textuelle de deux<br />

cultures : l'arabe et la gréco-latine, in: Lettres d'Humanité, II (1943), p. 125,<br />

281


128; Louis Renou, Orient et Occident, in: Diogène, 5/1954, p. 137: André<br />

Lévy, Études sur le conte et le roman chinois (Paris, 1971), pp. 1-13; Henri<br />

Corbin, Philosophie iranienne et philosophie comparée (Téhéran, 1977), p.<br />

105.<br />

78. Earl Roy Miner, The Japanese Tradition in British and American Literature<br />

(Princeton, 1958), p. 22; Ezra Pound, Literary Essays (London, 1963), p. 215,<br />

224; T. S. Eliot, Notes towards the Definition of Culture (London, 1972), p.<br />

121.<br />

79. Pour des références, cf. Adrian Marino, Op. cit., p. 195.<br />

80. H. Munro Chadwick-N. Kershaw Chadwick, The Growth of Literature<br />

(Cambridge, I, 1932; II, 1936; III, 1940); S. Gandz, The Dawn of Literature.<br />

Prolegomena to a History of Unwritten Literature, in: Osiris, 7 (1939), p. 429.<br />

81. Calvin S. Brown, Comparative Literature, in: The Georgia Review, 13 (1959),<br />

p. 168.<br />

82. Thomas Bleicher, Allgemeine und vergleichende Literaturwissenschaft:<br />

Grundlegung und Modell, in: Neohelicon, 2/1979, pp. 123-124.<br />

83. André Lefevere, Some Tactical Steps Toward a Common Poetics, in: New<br />

Asia Academic Bulletin, 1 (1978), p. 15.<br />

84. Cf. René Wellek, Comparative Literature, in: Dictionnaire international des<br />

termes littéraires (The Hague-Paris, 1973), L 56.<br />

85. Richard M. Meyer, Die Weltliteratur in zwanzigsten Jahrhundert (Stuttgart<br />

und Berlin, 1913), p. 7.<br />

86. Friedrich Schlegel, Über die Sprache und Weisheit der Indier (1808), in :<br />

Kritische Ausgabe (München, 1975), VIII, p. 314, 315.<br />

87. Cf. Sigmund von Lempicki, Op. cit., pp. 447-448.<br />

88. Cf. John D. Johannan, The Persain Poetry Fad in England, 1770-1825, in:<br />

Comparative Literature, IV (1962), p. 142.<br />

89. Cf. Weltliterature, p. 126.<br />

90. Friedrich Schlegel, Wissenschaft der europäische Literatur, in: Kritische<br />

Ausgabe, Hrsg. Ernst Behler (München, 1958), XI, p. 6, 13.<br />

91. Cf. Alfred Michiels, Histoire des idées littéraires en France au dix-neuvième<br />

siècle (Paris et Leipzig, 1842), II, p. 448.<br />

92. Richard M. Meyer, Op. cit., p. 16-17, 159; Julius Petersen, Die Wissenschaft<br />

von der Dichtung. System und Methodenlehre der Literaturwissenschaft<br />

(Berlin, 1944), pp. 465-467.<br />

93. A. Denat, Note sur une poétique comparée, in: R.L.C, 37 (1963), pp. 89-91.<br />

94. François Jost, « Komparatistik » oder « Absolutistik », in: Arcadia, 3 (1968),<br />

pp. 229-234.<br />

95. Etiemble, Tong yeou ki ou Le Nouveau Singe pèlerin (Paris, 1958), p. 118.<br />

96. Idem, Littérature comparée, in: Encyclopaedia Universalis (Paris, 1971), 10,<br />

p. 11.<br />

97. Roger Bauer, Der Fall der vergleichende Literaturwissenschaft, in:<br />

Kontinuität — Diskontinuität in der Geisteswissenschaften. Hrsg. Hans<br />

Trumpy (Darmstadt, 1973), p. 177; Lectori salutem, in: Neo-helicon, 1-<br />

2/1973, p. 10.<br />

282


98. C. S. Durer, Complementation and Formulation of Ideal Literary Structures,<br />

in: Actes du VIII' Congrès de l'A.I.L.C, 11, p. 615.<br />

99. André Lefevere, Op. cit., p. 9; Thomas Bleicher, Literaturkomplexe in<br />

komparatistischen Perspektiven, in: Neohelicon, 2/1981, p. 42; D. W.<br />

Fokkema, Comparative Literature and the New Paradigm, in: Canadian<br />

Review of Comparative Literature / Revue canadienne de littérature<br />

comparée, l/1982,p. 9.<br />

100. D. W. Fokkema, Cultural Relativism and Comparative Literature, in:<br />

Tamkang Review, 111, 2, October 1972, pp. 59-71; idem, Op. cit., pp. 6-7.<br />

101. André Levy, in: T'oung Pao, LV1 (1970), p. 175.<br />

102. A. E. Kunst, c.r., James S. Fu, Mythic and Comic Aspect of the Ouest: Hsi-yu<br />

chi as seen through Don Quixote and Huckleberry Finn (Singapore, 1977), in:<br />

Y.C.G.L., 29 (1980), p. 50.<br />

103. Robert H. Browner-Earl Miner, Japanese Court Poetry (London, 1921), p.<br />

478; Earl Miner, Lierary Diaries and the Boundaries of Literature, in:<br />

Y.C.G.L., 21 (1972), p. 26; Earl Miner, The Japanese Tradition in British and<br />

American Literature, p. 269.<br />

104. James Baird, Critical Problems in the Orientalism of Western Poetry, in: Asia<br />

and the Humanities, p. 38, 39; Cyril Birch, Foreword, in: Andrew H. Plaks,<br />

ed., Chinese Narrative: Critical and Theoretical Essays (Princeton, 1977), p.<br />

XI.<br />

105. R. Park, « And Heard Great Argument ». An Essay in the Practical Criticism<br />

of Arabic Poetry, in: Journal of Arabic Literature, I, (1970), pp. 49-69.<br />

106. Janos Hankiss, Théorie de la littérature et littérature comparée, in:<br />

Comparative Literature (Chapel Hill, 1959), I, p. 106; Jan Muka-rovsky,<br />

Obligations de la science littéraire envers la littérature mondiale<br />

contemporaine, in: Acta Litteraria, V (1962), p. 186; Adrian Marino,<br />

Literature comparatà sau esteticà literarà? (« Littérature comparée ou<br />

esthétique littéraire? »), in: Cronica, 45/1968.<br />

III. literaturis Teoria, gv. 53-72<br />

1. René Wellek-Austin Warren, Theory of Literature (New York, 1956), p. 35,<br />

49.<br />

1. 2. Harry Levin, Grounds of Comparison (Cambridge Mass., 1972), pp. 69-70;<br />

Henry H. H. Remak, Comparative Literature. Its Definition and Function, in:<br />

Comparative Literature. Method and Perspective. Revised edition. Ed. by<br />

Newton P. Stallknecht and Horst Frenz (Carbondale-Edwardsville, 1973), p.<br />

20; John Fletcher, The Criticism of Comparison, the Approach through<br />

Comparative Literature and Intellectual History, in: Comtemporary Criticism,<br />

ed. Malcolm Bradbury and David Palmer (London, 1975), pp. 108-109.<br />

2. Walter Höllerer, Methoden und Probleme vergleichender Literaturwissenschaft,<br />

in: Germanisch-Romanische Monatschrift, II (1951/1952), p.<br />

118; Fritz Strich, Goethe und die Weltliteratur (Bern, 1946), pp. 22-23; Horst<br />

Rüdiger, Grenzen und Aufgaben der vergleichenden Literaturwissenschaft, in:<br />

283


Zur Theorie der vergleichende Literaturwissenschaft (Berlin-New York,<br />

1971), p. 8.<br />

3. J.-J. Ampère, Mélanges d'histoire littéraire et de littérature (Paris, 1967), I, p.<br />

10 (texte de 1830).<br />

4. Hutcheson Macaulay Posnett, The Science of Comparative Literature (1901),<br />

in : Comparative Literature. The Early Years..., Eds. Hans-Joachim Schulz-<br />

Philip H. Rhein (Chapel Hill, 1973), pp. 188-189; Charles Mills Gayley, What<br />

is Comparative Literature? (1903), idem, p. 90.<br />

5. Ernest Renan, L'Avenir de la Science (Paris, 1890), p. 265.<br />

6. Louis Paul Betz, Kritische Betrachtungen über Wesen, Aufgabe und<br />

Bedeutung der vergleichenden Literaturschichte, in: Zeitschrift für<br />

französische Sprache und Literatur, XVIII (1896), p. 142; Joseph Texte,<br />

Introduction, in: Louis P. Betz, La Littérature comparée. Essai<br />

bibliographique (Strasbourg, 1900), p. XXI.<br />

7. B. Munteano, Constantes dialectiques en littérature et en histoire (Paris,<br />

1967), pp. 30-31; Marcel Bataillon, Discurso inaugural, in: 1616, I (1978), p.<br />

14, 15.<br />

8. Robert Escarpit, L'Histoire de la littérature, in: Littérature et genres littéraires<br />

(Paris, 1978), p. 51.<br />

9. Claude Pichois-André M. Rousseau, La Littérature comparée (Paris, 1967), p.<br />

119, 175<br />

10. Hutcheson Macaulay Posnett, Comparative Literature (London, 1886), p. 81,<br />

91.<br />

11. Charles Chauncey Shackford, Comparative Literature (1876), in:<br />

Comparative Literature. The Early Years, p. 43, 45-47, cf. aussi p. 83.<br />

12. C. E. W. (oodberry), Editorial, in: Journal of Comparative Literature, I<br />

(1903), pp. 3-4.<br />

13. Oscar J. Campbell, cf. Henry H. H. Remak, Comparative Literature at the<br />

Crossroads..., in: Y.C.G.L., XX (1966), p. 9.<br />

14. Douwe W. Fokkema, Method and Program of Comparative Literature, in:<br />

Synthesis, I (1974), p. 51; S. S. Prawer, Comparative Literary Studies: An<br />

Introduction (London, 1973), p. 11; Henry H. H. Remak, The Future of<br />

Comparative Literature, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, (Stuttgart,<br />

1980), II, p. 436.<br />

15. Voir aussi : David H. Malone, The « Comparative » in Comparative<br />

Literature, in: Y.C.G.L., XII (1954), p. 15; John Fletcher, Op. cit., p. 124, 125.<br />

16. Richard M. Meyer, Die Weltliteratur und die Gegenwart, in: Deutsche<br />

Rundschau, 26, Heft H/1900, p. 270, 272; Fritz Strich, Weltliteratur und<br />

vergleichende Literaturgeschichte, in: Philosophie der Literaturwissenschaft,<br />

Hrsg. Emil Ermatinger (Berlin, 1930), p. 438.<br />

17. François Jost, La littérature comparée, une philosophie des lettres. in: Essais<br />

de littérature comparée (Fribourg, 1968), II, p. 324; 'Kom-paratistik' oder<br />

'Absolutistik'?, in: Acadia, 3 (1968), p. 233; Manfred Csteiger, Pourquoi la<br />

littérature comparée, in: Etudes de lettres, 7 (1974), p. 13.<br />

18. Helmut Motekat, Vergleichende Literaturwissenschaft, in: Germanisch-<br />

Romanische Monatschrift, XXXIII (1950-1952), p. 336.<br />

284


19. Borbéta H. Lukâcs, Recent Comparative Research in the Soviet Union, in:<br />

Neohelicon. I, l-2/1973,p. 372.<br />

20. Un expose poussé de Lajos Nyirö, Problèmes de littérature comparée et<br />

théorie de la littérature, in: Littérature européenne. Littérature hongroise<br />

(Budapest, 1964), p. 506, 508, 515, 523; Littérature mondiale, in :<br />

Dictionnaire international de termes littéraires (The Hague-Paris, 1973), L<br />

67-68; une anticipation dans le même sens: Jean Han-kiss. Littérature<br />

universelle?, in : Helicon, 1, 1-2/1933, p. 170.<br />

21. Michel Dragomirescou, La Science de la littérature (Paris, 1928), I, p. 58.<br />

22. Horst Rüdiger, Nationalliteraturen und europäische Literatur, in:<br />

Definitionen. Essays zur Literatur. Hrsg. Adolphe Frisé (Frankfurt/M., 1963),<br />

p. 44; Walter Höllerer, La littérature comparée en Allemagne depuis la<br />

guerre, in : R.L.C., XXVII (1953), p. 28.<br />

23. Charles Mills Gayley, A Society of Comparative Literature, in: Comparative<br />

Literature. The Early Years, pp. 84-85, 101.<br />

24. Etiemble, Littérature comparée, in: Encyclopaedia Universalis (Paris, 1971),<br />

10, p. 13.<br />

25. Par exemple: Osvald Ducrot-Tzvetan Todorov, Dictionnaire encyclopédique<br />

des sciences du langage (Paris, 1972), p. 106; F. Svej-kovsky. Theoretical<br />

poetics in the twentieth century, in: Current Trends in Linguistics (The Hague,<br />

1974), 12, II, pp. 864-866.<br />

26. B. Tomachevski, Thématique, in: Théorie de la littérature, tr., (Paris, 1965), p.<br />

169.<br />

27. R. D. Jameson, A Comparison of Literature (London, 1935), pp. 12-13;<br />

Cornells J. van Rees, Une théorie à la recherche de son objet, in: Du<br />

linguistique au textuel. Études réunies par Charles Grivel et A. Kibédi Varga<br />

(Assen/Amsterdam, 1974), pp. 156-158.<br />

28. J. J. A. Mooij, The Nature and Functions of Literary Theories, in: Poetics<br />

Today. I (1979). pp. 114-118.<br />

29. Siegfried J. Schmidt, On a Theoretical Basis for a Rational Science of<br />

Literature, in: P.T.L.. 1 (1976), p. 260.<br />

30. Heide Göttner-Joachim Jacobs, Der logische Bau von Literaturtheorien<br />

(München, 1978), pp. 247-253.<br />

31. M. H. Abrams, What's the Use of Theorizing about the Arts?, in: In Search of<br />

Literary Theory. Ed. by Morton W. Blommfield (Ithaca and London, 1976),<br />

pp. 21-22, 25; J. J. A. Mooij, Op. cit., pp. 121-123.<br />

32. Morris Weitz, The Role of Theory in Aesthetics, in: J.A.A.C., XV (1956), p.<br />

35.<br />

33. James J. Y. Liu, Chinese Theories of Literature (Chicago, 1975), p. I.<br />

34. Hans-Joachim Schulz, Max Koch and Germany's first Journals of<br />

Comparative Literature, in: Y.C.G.L., 21 (1972), p.25.<br />

35. René Wellek, Literary Theory. Criticism and History, in: Concepts of<br />

Criticism (New Haven and London, 1963), p. 1.<br />

36. René Wellek-Austin Warren, Op. cit., p. 49; René Wellek, The Concept of<br />

Comparative Literature, in: Y.C.G.L., 2/1953, p. 5; Comparative Literature,<br />

in: Dictionnaire international des termes littéraires, L. 58.<br />

285


37. Henry H. H. Remak, Comparative Literature. Its Definition and Functions, p.<br />

17; S. S. Prawer, Op. cit., p. 8, 11; A. Owen Alridge, The second China<br />

Conference..., in: Y.C.G.L., 25 (1976), p. 48; Thomas Bleicher,<br />

Grenzüberschreitende Literatur als Komparatistis-chen Gegenstand, in :<br />

Neohelicon, 2/1979,p. 68.<br />

38. François Jost, Op. cit., II, p. 329.<br />

39. Albert Guérard, Comparative Literature?, in: Y.C.G.L., VII (1958), p. 6;<br />

Henry H. Wells, World Literature Today, idem, I (1958), p. 26.<br />

40. Gerhard R. Kaiser, Einführung in die vergleichende Literaturwissenschaft...<br />

(Darmstadt, 1980), p. 160, 161.<br />

41. José Lambert, Plaidoyer pour un programme des études comparatis-tes.<br />

Littérature comparée et théorie du polysystème, communication à la<br />

S.F.L.G.C., Congres 1980, Montpellier, p. 3, copie xerox; D. W. Fokkema,<br />

Comparative Literature and the New Paradigm, in: Canadian Review of<br />

Comparative Literature / Revue canadienne de littérature comparée, 1/1982,<br />

p. 2.<br />

42. Etiemble, Essais de littérature (vraiment) générale (Paris, 1975), p. 340.<br />

43. Evgueni Polivanov, Le Principe phonétique commun à toute technique<br />

poétique, in: Change, 6/1970, p. 33.<br />

44. Ferdinand de Saussure, Cours de linguistique générale (Paris, 1969), p. 44.<br />

45. Tsvetan Todorov, Mikhaïl Bakhtine. Le principe dialogique... (Paris. 1971), p.<br />

8, 47.<br />

46. Idem, La Grammaire du récit, in: Langages, 12/1968, pp. 94-95.<br />

47. Bertrand Poirot-Delpech, Etiemble l'Emmerdeur, in : Le Monde, 5 mai 1974;<br />

Le Comparatisme est-il un humanisme?, idem, 16 juillet 1982.<br />

48. Ulrich Schulz-Buschhaus, Die Unvermeidlichkeit der Komparatistik, in:<br />

Arcadia, 14 (1979), pp. 223-224; Thomas Bleicher, Allgemeine und<br />

vergleichende Literaturwissenschaft. Grundlegung und Modell, in:<br />

Neohelicon, 2/1979, p. 85, 89, 90; Walter Höllerer, Op. cit., p. 131.<br />

49. Le comparatisme de l'Est s'attache, parfois, à cette thèse : Michail B.<br />

Chraptschenko, Die typologische Erforschung der Literatur, in: Schriftsteller,<br />

Weltanschauung, Kunstforschritt (Berlin, 1975), pp. 248-255.<br />

50. Sergiu Al-George, Limbà si gtndire în cultura indianà. Introduces în<br />

semiologia indianà (« Langue et pensée dans la culture indienne. Introduction<br />

dans la sémiologie indienne »), (Bucuresti, 1976), pp. 11-12.<br />

51. Johann George Forster, Vorrede zu « Sakuntala »... (1791), in: . Meisterwerke<br />

Deutscher Literaturkritik. Hrsg. Hans Mayer (Berlin, 1956), I, p. 543; Victor<br />

Hell, Originalité nationale et cosmopolitisme chez Jean-Paul, in: Actes du IV -e<br />

Congrès de l'A.I.L.C. (Paris-The Hague, 1966), I, p. 440.<br />

52. Armand Nivelle, Wozu vergleichende Literaturwissenschaft?, in :<br />

53. Manfred Schmeling, Hrsg., Vergleichende Literaturwissenschaft, pp. 176-177;<br />

Alvaro Mannuel Machado-Daniel-Henri Pageaux, Lite-ratura portuguesa.<br />

Literatura comparada. Teoria de literatura (Lis-boa, 1981), p. IIS.<br />

54. Raymond Trousson, Thèmes et mythes (Bruxelles, 1981); Jacques Geninasca,<br />

Réflexions sur la comparabilité, in: Actes du VII -e Congrès de l'A.I.L.C<br />

(Stuttgart, 1979), II, p. 320.<br />

286


55. Ulrich Schulz-Buschhaus, Op. cit.. pp. 224-225, 231, 235.<br />

56. Novalis, Schriften, Hrsg. Richard Samuel (Stuttgart, 1968), II, p. 601; Roman<br />

Ingarden, Studii de esteticà (« Études d'esthétique ») tr., (Bucuresti, 1978), p.<br />

107.<br />

57. Roland Barthes, Essais critiques (Paris, 1964), p. 214-215; cf. aussi: Gérard<br />

Genot, Niveaux de la comparaison, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, II,<br />

p. 748.<br />

58. Karl R. Popper, La Logique de la découverte scientifique, tr., (Paris, 1973), p.<br />

29; ensuite J. J. A. Mooij, Op. cit., p. 125.<br />

59. Henryk Markiewicz, Forschungsbereich und Systematik der vergleichender<br />

Literaturwissenschaft, in : Weimarer Beiträge, 14 (1968), pp. 1327-1328; C.<br />

S. Durer, Complementation and Formulation of Ideal structures, in: Actesdu<br />

VIII'Congrès de l'A.I.C.L., II, p. 611; Gerhard R. Kaiser, Op. cit., p. 57.<br />

60. Marie Chan, Chinese Heroic Poems and European Epic, in: Comparative<br />

Literature, 2/1974, p. 143, 167.<br />

61. Gerhard Bauer, Theorie der Literatur in der allgemeinen und vergleichenden<br />

Literaturwissenschaft, in: Zur Theorie der vergleichende<br />

Literaturwissenschaft, Hrsg. Horst Rüdiger (Berlin-New York, 1971), p. 16;<br />

D. W. Fokkema, The Problem of Generalization and the Procedure of<br />

Literary Evolution, in: Neophilologus, 58 (1974), p. 257; André Lefevere,<br />

Some Tactical Steps Toward a Common Poetics, in: New Asia Academic<br />

Bulletin, I (1978), p. 10, 11.<br />

62. Paul Hernadi, Beyond Genre. New Directions in Literary Classification<br />

(Ithaca-London, 1972), p. 9.<br />

63. H. C. Müller, L'étude scientifique de la littérature comparée, in: Revue<br />

internationale de l'enseignement, XXX (1898), p. 71.<br />

64. Parmi les premiers: Richard M. Meyer, Die Weltliteratur in zwanzigsten<br />

Jahrhundert (Stuttgart und Berlin, 1913), p. 7.<br />

65. Joseph Texte, Introduction, in: Louis P. Betz, La Littérature comparée. Essai<br />

bibliographique, p. XXVII.<br />

66. A. Owen Alridge, The Purpose and Perspective of Comparative Literature, in:<br />

Comparative Literature. Matter and Method (Urbana, 1969), p. 3; François<br />

Jost, Introduction to Comparative Literature (Indianopolis and New York,<br />

1974), p. XI, 21, 29; Henry H. H. Remak, Comparative Literature. Its<br />

Definition and Function, p. 8.<br />

67. Paul Van Tieghem, La Littérature comparée (Paris, 1951), p. 169,174.<br />

68. Idem, La Synthèse en histoire littéraire. Littérature comparée et littérature<br />

générale, in : Revue de synthèse historique, 31/1920, p. 18, 24.<br />

69. Idem, Premier congrès international d'histoire littéraire, in: Bulletin of<br />

International Committee of Historial Sciences, IV, 14/1932, pp. 2-3.<br />

70. Idem, La Littérature comparée, p. 169,174.<br />

71. Simon Jeune, Littérature générale et littérature comparée (Paris, 1968), p. 39,<br />

62; Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., pp. 95-101; Alfred Owen<br />

Alridge, The Comparative Literature Syndrome, in: The Modem Language<br />

Journal, vol. LUI, 2/1969, p. 111.<br />

72. Hugo Dyserinck, Komparatistik. Eine Einführung (Bonn, 1978), pp. 142-143.<br />

287


73. René Wellek-Austin Warren, Op. cit., p. 48; Henry H. H. Remak,<br />

Comparative Literature. Its Definition and Function, p. 14; S. S. Prawer, Op.<br />

cit., p. 3, etc.<br />

74. J. Voisine, « Wozu vergleichende Literaturwissenschaft? », in: R.L.C., 2/1982,<br />

pp. 213, 215.<br />

75. Louis Paul Betz, Kritische Betrachtungen über Wesen, Aufgabe und<br />

Bedeutung der vergleichenden Literaturwissenschaft, in : Zeitschrift für<br />

französische Sprache und Literatur, XVIII (1896), p. 142.<br />

76. Jean Gillet, Cosmopolitisme et littérature comparée, in: A.F.L.C., Actes du<br />

second congrès national (Paris, 1958), p. 49; Simone Jeune, Op. cit., p. 38.<br />

77. S.F.L.G.C. Projet de rapport sur l'état actuel de la recherche en littérature<br />

comparée (1978), copie xerox, p. 4; D. H. Pageaux, Avant-Propos, in: La<br />

Recherche en littérature générale et comparée, aspects, problèmes,<br />

perspectives, in: Bulletin de la S.F.L.G.C, 4/1979, p. VIII.<br />

78. François Jost, Op. cit., II, p. 340; George Steiner, A Footnote to Weltliteratur,<br />

in: Le Mythe d'Etiemble (Paris. 1979), p. 266, etc.<br />

79. Etiemble, Savoir et goût (Paris, 1958), p. 172.<br />

80. Marcel Bataillon, Pour une bibliographie internationale de littérature<br />

comparée, in: R.L.C, XXX (1956), p. 140.<br />

81. François Jost, 'Komparatistik' oder 'Absolutistik'?, p. 232, 234; Essais de<br />

littérature comparée, II, p. 320.<br />

82. S. Petrovic, Littérature générale, in: Dictionnaire international des termes<br />

littéraires, L. 59-60; Manfred Gsteiger, Zum Begriff und über das Studium der<br />

Literatur in vergleichender Sicht, in : Zur Theorie der vergleichenden<br />

Literaturwissenschaft, p. 78.<br />

83. Paul Van Tieghem, Le Premier congrès international d'histoire littéraire, in :<br />

Revue de Synthèse, III, 1/1932, pp. 58-60.<br />

84. René Wellek, Concepts of Criticism, p. 283; Henry H. H. Remak, Op. cit., p.<br />

15-17; Ulrich Weisstein, Comparative Literature and Literature Theory<br />

(Bloomington-London, 1968), p. 16.<br />

85. Jacques Voisine, Les Études de la littérature comparée, in: Revue de<br />

l'enseignement supérieur, 3/1957, p. 63.<br />

86. Cf. la synthèse de Gerhard R. Kaiser, Op. cit., p. 45.<br />

87. L. Benloew, Introduction à l'histoire comparée des littératures (Dijon, 1849),<br />

p. 4, 6, 7; René Wellek, Discriminations (New Haven-London, 1970), p. 14.<br />

88. A. W. Schlegel, Vorlesungen über schöne Literatur und Kunst, Hrsg. von J.<br />

Minor (Heilbron, 1884), I, p. 3; II, pp. 266-267.<br />

89. Horst Rüdiger, Nationalliteraturen und europäische Literatur, p. 42; Joseph<br />

Strelka, Vergleichende Literaturkritik (Bern-München, 1970),<br />

90. p. 86, 90.<br />

91. Julius Petersen, Nationale oder vergleichende Literatur geschichte, in:<br />

D.V.L.G., VI (1928), pp. 57-60; W. Wolgang Holdheim, Komparatistik und<br />

Literaturtheorie, in: Arcadia 7 (1972), p. 302;<br />

92. Gerhard Bauer, Op. cit., p. 15-16; cf. Waller Höllerer, Op. cit., p. 34;<br />

Literaturwissenschaft, 6, in: Reallexikon der Deutschen Literaturgeschichte<br />

(Berlin, 1959), II, 1, pp. 209-210.<br />

288


93. 91. Horst Rüdiger, Grenzen und Aufgaben der vergleichenden Literaturwissenschaft,<br />

p. 57; Nationalliteratur und europäische Literatur, p. 45;<br />

François Jost, Op. cit., p. 233-235; Hugo Dyserinck, Op. cit., p. 167, etc.<br />

94. 92. José Antonio Portuondo, Concepto de la poesia (La Habana, 1972), pp.<br />

166-167.<br />

95. 93. Roberto Fernandez Retamar, Para una teoria de la literatura Hispanoamericana...<br />

(La Habana, 1975), p. 93.<br />

96. 94. Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 113.<br />

97. 95. D. W. Fokkema, The Problem of Generalization and the Procedure of<br />

Literary Evaluation, p. 254, 255; Comparative Literature and the New<br />

Paradigm, in: Canadian Review of Comparative Literature / Revue<br />

canadienne de littérature comparée, 1/1982, p. 3, 5; cf. Idem, 3/1980: Revue<br />

des revues, pp. 303-304.<br />

98. 96. Janos Riesz, Editorial, in : Komparatistische Hefte, 1 (1980), pp. 4-5.<br />

99. 97. Leon Robel-Jacques Roubaud, Introduction, in: Cahiers de poétique<br />

comparée, vol. I, fasc. 1/1973, pp. 1-2.<br />

100. 98. S.F.L.G.C. Projet de rapport sur I état actuel de la recherche en littérature<br />

comparée (1978), copie xerox, p. 5; D.-H. Pageaux Avant-Propos, in: La<br />

Recherche en littérature générale et comparée: aspects, problèmes,<br />

perspectives, in: Bulletin de la S.F.L.G.C, 4/1979, p. VII,<br />

101. 99. Par exemple, Agnes Sola, Recherche en littérature générale et comparée,<br />

idem, p. 70; cf. aussi, et surtout les Cahiers de poétique comparée (1/1973-<br />

3/1975, les seuls que nous connaissons).<br />

102. 100. René Wellek-Austin Warren, Op. cit., p. 49.<br />

103. 101. René Wellek, Concepts of Criticism, p. 19; Discriminations, p. 17;<br />

Comparative Literature, in : Dictionnaire International des termes littéraires.<br />

L 56.<br />

104. 102. Etiemble, Savoiretgoût (Paris, 1958), p. 162, 172; L'Orient philosophique<br />

au XVIII -e siècle (Paris, 1961), I, p. 14; Lettre à LeopoldSédar Senghor, in:<br />

Hommage à Leopold Sédar Senghor homme de culture (« Présence africaine<br />

», 1976), p. 91.<br />

105. 103. Idem, Lettre à Leopold Sédar Senghor, p. 91: Comparaison n 'est pas<br />

raison (Paris, 1963), p. 72.<br />

106. 104. Idem, Littérature comparée, in: Encyclopaedia Universalis (Paris, 1971),<br />

10. p. 11.<br />

107. 105. Georges Gusdorf, Fondements du savoir romantique (Paris, 1982), p.<br />

304. 320-321.<br />

107. Jean-Marie Carré, Préface, in: Marius- François Guyard, La Littérature<br />

comparée, 4« éd. (Paris, 1965). p. 6.<br />

108. Cf. Paul Van Tieghem, Histoire littéraire générale et comparée, in: Revue de<br />

synthèse historique, 46 (1928), p. 128.<br />

109. G. Lanson, Essais de méthode de critique et d'histoire littéraire, rassemblés et<br />

présentés par Henri Peyre (Paris, 1965), p. 41, 54, 55.<br />

110. Jean-Marie Carré, Op. cit., p.6.<br />

111. Zdrenko Skreb, Valeur scientifique du terme « Avant-Garde » en littérature,<br />

in: Neohelicon, 3-4/1974, p. 305.<br />

289


112. Manfred Gsteiger, Pourquoi la littérature comparée, p. 10; Werkimmanenz<br />

und Historiographie, in : Arcadia, 8 (1973), p. 170.<br />

113. André-Michel Rousseau, La Littérature comparée et l'analyse for. mette des<br />

textes littéraires: bilan et perspectives, in : Actes du VIII -e Congrès de<br />

l'A.I.L.C, (Stuttgart, 1980), II. p. 462.<br />

114. Yves Chevrel, Littérature générale et comparée et rénovation des étu. Des<br />

études des lettres, in: L'Information littéraire, 28, 5/1976, p. 236; Man. fred<br />

Gsteiger, Pourquoi la littérature comparée?, p. 10.<br />

115. Simon Jeune, Op. cit., p. 87.<br />

116. Henri Roddier, De l'emploi de la méthode de génétique en littérature<br />

comparée, in: Comparative Literature (Chapel Hill, 1959), I, p. 12; La<br />

Littérature comparée et l'histoire des idées, in: R.L.C., 27 (1953), p. 44.<br />

117. Ruth Finnegan, Oral Poetry in Africa (Oxford, 1970), p. 22.<br />

118. Cf. Ruth Finnegan, Op. cit., p. 15; André-Michel Rousseau, Op. cit., p. 458.<br />

119. Pierre Francastel, Peinture et société (Paris, 1965), p. 133; Dionyz Durisin, La<br />

conception comparatiste de l'histoire littéraire, in: Actes du VIII -e Congrès de<br />

l'A.I.L.C, II, p. 491.<br />

120. Entre autres références: B. Croce, Nuovi saggi di estetica, sec. ed. (Bari,<br />

1926), pp. 170-171.<br />

121. Roman Jakobson, Questions de poétique (Paris, 1973), pp. 59-60.<br />

122. Alfred Owen Alrigde, The Comparative Literature Syndrome, p. 115.<br />

123. Julien Benda, La France byzantine (Paris, 10/18, 1970), p. 75.<br />

124. Paul Hazard, Quatre études (New York, 1940), p. 22; Paul Van Tieghem, La<br />

Littérature comparée, pp. 180-181, etc.<br />

125. Par exemple: Arturo Farinelli, Petrarca, Manzoni, Leopardi (Torino, 1925), p.<br />

136, 140; Paul Van Tieghem, Op. cit., p. 46; Wer. ner Krauss, Intervention, in<br />

: Actes du colloque international de civi. Lisation, littératures et langues<br />

romanes (Bucarest, 1959), p. 95, etc.<br />

126. Charles V. Aubrun, Incomparable literatura o la crisis de la literatura<br />

comparada, in: Cuadernos, 85, Junio 1964, p. III-XI.<br />

127. Roberto Fernandez Retamar, Op. cit., p. 48.<br />

128. Guillermo Rodriguez Rivera, America Latina y la ciencia de la literatura, in:<br />

Union, 4/1979, pp. 52-53; Adrian Marino, c.r., in: C.R.E.L., 4/1976, pp. 135-<br />

137; Richard A. Young, c.r., in: Carta-dian Review of Comparative Literature<br />

/ Revue Canadienne de littérature comparée, 4/1981, pp. 568-569.<br />

129. Morris Weitz, Op. cit., pp. 27-28, 30-31; M. H. Abrams, Op. cit., p. 3. 5, 8.<br />

130. D. W. Fokkema-Elrud Kunne-Ibsch, Theories of Literature in the Twentieth<br />

Century (London, 1977), pp. 2-3.<br />

131. Morris Weitz, Op. cit., p. 27.<br />

132. M. H. Abrams, Op. cit., pp. 9-10; Paul Hernadi, Op. cit., p. 41; Ruth Finnegan,<br />

Op. cit., p. 270.<br />

133. Un exemple: Harry Levin, Grounds for Comparison (Cambridge, Mass.,<br />

1972), pp. 89-90.<br />

290


IV. invariantebi, gv. 80-112.<br />

1. Etiemble, Comparaison n'est pas raison (Paris, 1963), p. 100; Connaissonsnous<br />

la Chine? (Paris, 1964), p. 19, 90.<br />

2. Etiemble, Essais de littérature (vraiment) générale (Paris, 1975), p. 45, 210;<br />

Littérature comparée, in: Encyclopaedia Universalis (Paris 1971), p. 11.<br />

3. Idem, Prosateurs du XVIII -e siècle, in: Histoire des littératures (Paris, 1958),<br />

III, p. 825.<br />

4. Idem, Comparaison n'est pas raison, pp. 70-71.<br />

5. Etiemble, Essais..., p. 205, 226.<br />

6. Jacques Geninasca, Réflexions sur la comparabilité, in: Actes du VII' Congrès<br />

de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1979), II, p. 320.<br />

7. Etiemble, Littérature comparée, p. 11.<br />

8. Idem, Savoir et goût (Paris, 1958), p. 167, 173; Comparaison n'est pas raison,<br />

p. 101.<br />

9. Etiemble, Comparaison n'est pas raison, p. 99; Essais..., p. 298; L'Orient<br />

philosophique..., I, p. 20; La Poésie au XVIII -e siècle, in: Histoire des<br />

littératures. III, p. 794.<br />

10. Idem, Essais..., p. 205, 341; Du « Pantun » malais au « Pantoum » à la<br />

française, in: Zagadnienia Rodzajôw Literaskih, 2/1979, p. 21.<br />

11. Etiemble, Comparaison n 'est pas raison, p. 71.<br />

12. Idem, Littérature comparée, p. 11 ; Préface, in: Jeou-p'ou t'ouan ou la chair<br />

comme tapis de prière (Paris, 1962), p. IX.<br />

13. Idem, Savoir et goût, pp. 166-167.<br />

14. Baudelaire, Oeuvres complètes, (Paris, 1966), p. 1163.<br />

15. Etiemble, Histoire des genres et littérature comparée, in: Acta Litte-raria, V<br />

(1962), p. 206; L'Orient philosophique..., I, p. 20.<br />

16. Jean Mukarovsky, On Poetic Language, tr., (Lisse, 1976), p. 18.<br />

17. Roman Jakobson, Essais de linguistique générale, tr., (Paris, 1963), p. 39;<br />

Lubomir Doleïel, From Motifemes to Motifs, in: Poetics, 4/1972, p. 61.<br />

18. Carlo Pellegrini, Considerazionisulla letteratura comparata in Italia, in:<br />

Letteratura e critica. Studi in onore di Natalino Sapegno (Roma, 1974), I, p.<br />

120.<br />

19. Henri Gifford, Comparative Literature (London, 1979), p. 74; Charles V.<br />

Aubrun, Incomparable literatura o la crisis de la literatura comparada, in:<br />

Cuadernos, 85, Junio, 1964, pp. IX-X.<br />

20. Pour l'ensemble du problème: Adrian Marino, La Critique des idées<br />

littéraires, tr., (Bruxelles, 1977), pp. 81-114.<br />

21. Idem, Aux sources de la dialectique sémantique ancien/nouveau, in: Cahiers<br />

roumains d'études littéraires, 1/1975, pp. 50-59.<br />

22. Chi Ch'iu-lang, The Concepts of Classicism and Romanticism: their<br />

Application to Chinese Littérature, in: Tamkang Review, III, 2 October 1972,<br />

p. 271.<br />

23. Fernand Brunetière, La Littérature européenne, in: Revue des Deux Mondes,<br />

XLXI(1900), p. 353.<br />

291


24. René Wellek, Russian Formalism, in: Arcadia 6 (1971), p. 184; Alas-tair<br />

Fowler, Periodisation and Interart Analogies, in: N.L.H., 3/1972, p. 488;<br />

Roger Bauer, La Topologie et la thématologie au service de l'histoire, in:<br />

Actes du VII -e Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1979), II, p. 78-79.<br />

25. Annales de l'Université de Paris, avril-juin 1957, pp. 169-180.<br />

26. Jean Frappier, Littératures médiévales et littérature comparée: problèmes de<br />

recherche et de méthode, in: Comparative Literature (Chapel Hill, 1959), I, p.<br />

30.<br />

27. Claudio Guillen, Literature as System (Princeton, 1971), p. 56; D. W.<br />

Fokkema, The Problem of Generalization and the Procedure of Literary<br />

Evaluation, in: Neophilologus, 58 (1974), p. 255.<br />

28. Arturo Graf, Storia letteraria e comparazione (Torino, 1877), p. 13.<br />

29. Marcel Bataillon, Pour une histoire exigente des formes, le cas de La<br />

Celestine, in: Comparative Literature, I, p. 35.<br />

30. B. Munteano, Conclusion provisoire, in: R.L.C., 27 (1953), pp. 56-57;<br />

Constantes dialectiques en littérature et en histoire (Paris, 1967), p. 3, 7-8, 32.<br />

31. Claude Pichois-André M. Rousseau, La Littérature comparée (Paris, 1967), p.<br />

158.<br />

32. Andrew H. Plaks, Traditional Chinese Fiction and Contemporary Narrative<br />

Theory, in: Actes du VII -e Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1980), II, p. 387.<br />

33. Mihàly A. Szegedy-Maszak, The Conditions and Stages of Comparative<br />

Study, in: Neohelicon, 1-2/1973, p. 100; Al. Dima, Principii de literatura<br />

comparata (« Principes de littérature comparée ») (Bucu-resti, 1969), p. 21,<br />

etc.<br />

34. Paul Van Tieghem, Littérature comparée et littérature générare, in: Revue de<br />

synthèse historique, XXXI (1920), p. 17; Influences et simultanéité en histoire<br />

littéraire, in: The Romanic Review, XX (1929), p. 138-139; La Littérature<br />

comparée (Paris, 1951), p. 45, 174.<br />

35. Georges Joyaux-Herbert Weisinger, Foreword, in: Etiemble, The Crisis in<br />

Comparative Literature, tr., (East Lansing, 1966), p. XX.<br />

36. Jan Mukarovsky, Obligations de la science littéraire envers la littérature<br />

mondiale contemporaine, in: Acta Litteraria, V (1962), pp. 186-187;<br />

LectoriSalutem, in: Neohelicon, 1-2/1973, p. 13-14; Al. Dima, Op. cit., p. 39.<br />

37. Harry Levin, Grounds for Comparison (Cambridge Mass., 1972), p. 22; D. W.<br />

Fokkema, Comparative Literature and the New Paradigm, idem, 1/1982, p.<br />

15.<br />

38. D. W. Fokkema, The Problem of Generalization and the Procedure of<br />

Literary Evaluation, p. 259; Comparative Literature and the New Paradigm ,<br />

pp. 3-4.<br />

39. Simon Jeune, Littérature générale et littérature comparée (Paris, 1868), pp.<br />

91-82.<br />

40. Manfred Schmeling, Einleitung : Allgemeine und vergleichende Literaturwissenschaft,<br />

in : Vergleichende Literaturwissenschaft (Wiesbaden,<br />

1981), p. 9.<br />

292


41. Un seul exemple: Marcel Brion, L'Esthétique et les constantes de l'esprit<br />

humain, in: Le Deuxième Congrès International d'Esthétique et de Science de<br />

l'Art (Paris, 1936), I, p. 86-90.<br />

42. Roger Caillois, Approche de la poésie (Paris, 1978), p. 170.<br />

43. Emile Schaub-Koch, Valeurs de rappels d'esthétique comparative (Lisbonne,<br />

1958), p. XV.<br />

44. Roman Jakobson, Op. cit., pp. 72-73, 152, 153, 271, 284.<br />

45. Mikhaïl Bakhtine, Esthétique et théorie du roman, tr., (Paris, 1978), pp. 447-<br />

448.<br />

46. Jean Cohen, Structure du langage poétique (Paris, 1966), p. 14.<br />

47. Gerard Genette, Introduction à l'architexte (Paris, 1979), p. 81.<br />

48. Roman Jakobson, Selected Writings ('S-Gravenhage, 1962), I, p. 530; II, p.<br />

587.<br />

49. Dictionnaire de linguistique (Paris, 1973), p. 269; Oswald Ducrot-Tzvetan<br />

Todorov, Dictionnaire encyclopédique des sciences du langage (Paris, 1972),<br />

p. 370.<br />

50. Joseph B. Casagrante, Language Universals in Anthropological Perspective,<br />

in: Universals of Language, Ed. Joseph H. Greenberg (Cambridge Mass.,-<br />

London, 1968), pp. 279-298.<br />

51. Mircea Eliade, Occultism, Witchcraft and Cultural Fashions (Chicago-<br />

London, 1976), Preface.<br />

52. R. Jakobson, On the identification of Phonemic Entities, in: Travaux du Cercle<br />

linguistique de Copenhague, 5/1948, p. 212; Op. cit., I, p. 526.<br />

53. Noam Chomsky, De quelques constantes de la théorie linguistique, in:<br />

Problèmes du langage (Paris, 1966), pp. 14-21; un résumé de ces théories:<br />

John Lyons, Noam Chomsky (New York, 1970), pp. 110-118.<br />

54. Charles F. Hockett, The Problem of Universals in Language, in: Universals of<br />

Language, p. I.<br />

55. Yury Lot man, The Content and Structure of the Concept of Literature, in:<br />

P.T.L., 1 (1976), p. 347.<br />

56. Hamar Even-Zohar, Papers in Historical Poetics (Tel Aviv, 1978), pp. 45-54.<br />

57. Guillermo Rodriguez Rivera, America Latinay la ciencia de la litera-tura, in:<br />

Union, 4/1979, p. 54.<br />

58. S. S. Prawer, Comparative Literary Studies. An Introduction (London, 1973),<br />

pp. 164-165; Claude Pichois-André M. Rouseau, Op. cit., pp. 107-108.<br />

59. Hans Robert Jauss, Literaturgeschichte als Provokation (Frankfurt am Main,<br />

1970), p. 197.<br />

60. Pour une première esquisse de classification et d’analyse: Adrian Marino, La<br />

Critique des idées littéraires, pp. 57-80.<br />

61. Benedetto Croce, Conversazioni critiche (Bari, 1932), III, pp. 85-86; Northrop<br />

Frye, Fables of Identity (New York-Burlingame, 1963), p. 31.<br />

62. Etiemble, Intervention, in: Acta Litteraria, V (1962), p. 47; Claude Couffon,<br />

Rencontre avec Etiemble, in: Les Lettres Françaises, 1006, 5-11 décembre<br />

1963.<br />

63. René Wellek, The Attack on Literature and Other Esays (Chapel Hill, 1982),<br />

p. 77, 122, 140.<br />

293


64. S. S. Prawer, Op. cit.. p. 53; Adrian Marino, Op. cit., pp. 74-80.<br />

65. Par exemple, Ulrich Weisstein, Influences and Parallels. The Place and<br />

Function of Analogy Studies in Comparative Literature, in: Teilnahme und<br />

Spiegelung. Festschrift für Horst Rüdiger (Berlin, 1975), p. 605.<br />

66. James Robert Hightower, Chinese Literature in Context of World Literatures,<br />

in: Comparative Literature, V (1953), pp. 122-123.<br />

67. Henri Roddier, Principes d'une histoire comparée des littératures<br />

européennes, in: R.L.C., 39/1965, p. 220.<br />

68. Douwe W. Fokkema, Method and Program of Comparative Literature, in:<br />

Synthesis, I (1974), p. 51, 54.<br />

69. Paul Veyne, Comment on écrit l'histoire (Paris, 1979), pp. 146-147, 152.<br />

70. Peter Rossbacher, Sklovskij Concept of « ostranenie » and Aristotle's «<br />

Admiratio », in: M.L.N., 92 (1977), pp. 1038-1043.<br />

71. Zbigniew Folejevski, Symposium: Slavic and Western Literary Theories in<br />

Contact, in: KC.G.Z,., 21 (1972), pp. 57-58; Eva M. Thompson, Russian<br />

Formalism and Anglo-American New Formalism. A Comparative Study (The<br />

Hague-Paris, 1971).<br />

72. Etiemble, Essais..., p. 275; Un Nouveau Garap: la nouvelle critique, in:<br />

Raison présente, 9/1969, p. 11; Parlez-vous franglais? (Paris, 1969), pp. 347-<br />

571.<br />

73. D. W. Fokkema, The Problem of Generalization and the Procedure of the<br />

Literary Evaluation, p. 225 ; Abd El-Fattah Kilito, Sur le méta-langage<br />

métaphorique des poéticiens arabes, in : Poétique, 38/1979, p. 168.<br />

74. G. E. von Grunebaum, The Aesthetic Foundation of Arabie Literature, in:<br />

Comparative Literature, 4/1952, p. 331.<br />

75. V. K. Chari, Style and Emotion in Poetry: an Indian View, in: Actes du VIII -e<br />

Congrès de l'A.I.L.C. (Stuttgart, 1980), II, pp. 917-919; Donald A. Gibbs, M.<br />

H. Abrams' four artistic co-ordinates applied to literary theory in early China,<br />

in: Actes du VII -e Congrès de I. 'A.I.L.C. (Stuttgart, 1979), II, p. 675,678; Earl<br />

Miner, Concepts of Value in Japanese and Western Literary Criticism, idem,<br />

II, p. 626-627.<br />

76. Par exemple Sergiu Al-George, Limbà si Gîndire tn cultura Indiana.<br />

Introducere tn semiologia Indiana (« Langue et pensée dans la culture<br />

indienne. Introduction à la sémiologie indienne ») (Bucuresti, 1976); Leonard<br />

Nathan, Conjectures on Structural Principles of Vedic Poetry, in:<br />

Comparative Literature, 2/1976, p. 123, 130.<br />

77. George A. Kennedy, Classical Rhetoric and its Christian and Secular<br />

Tradition (Chapel Hill, 1980), p. 6.<br />

78. Nora K. Chadwick-V. Zhirmunsky, Oral Epics of Central Asia (Cambridge,<br />

1969), pp. 261-262, 332-333.<br />

79. K. Viswanathan, Essays in Criticism and Comparative Poetics (Wal-tair,<br />

1977), pp. 385-536, 413, 464, 477, etc.; Pierre Sylvain Filliozat, La poétique<br />

sanskrite, in: La Traversée des «'g/ies


Sanscrit ans European Theory of Literature, in: Zagadnienia Rodzajàw<br />

Literackich, 1/1979, pp. 73-103.<br />

81. J. D. Frodsham, Landscape Poetry in China and Europe, in: Copt-parative<br />

Literature, XIX (1967), p. 201, 212; André Levy, Études sur le conte et le<br />

roman chinois (Paris, 1971), p. 1-13; Donald A. Gibbs, Op. cit., p. 679; Roger<br />

Garaudy, Esthétique et invention du futur (Paris, 1971), p. 268; Chi Ch'iulang,<br />

The Concepts of Classicism and Romanticism. Their Application to<br />

Chinese Literature, in: Tam-Kang Review, III, 2/1972, p. 241; Eugène<br />

Eoyang, Coming to terms: The popular as pejorative, in : Y.C.G.L., 28 (1979),<br />

p. 43.<br />

82. François Cheng, L'Écriturepoétique chinoise (Paris, 1977), p. 51, 73; cf. David<br />

J. Chen, Theory and Practice of Modem Chinese Poetry, in: Literary History<br />

and Literary Criticism. Actes of the Ninth Congress International Federation<br />

for Modern Languages and Literatures (New York, 1966), p. 158; The Art of<br />

Letters : Lu Chi's « Wen Fu », tr., E. R. Hughes (New York, 1951), p. 103.<br />

83. James J. Y. Liu, Chinese Theories of Literature (Chicago and London, 1975),<br />

p. 95.<br />

84. Robert H. Browner-Earl Miner, Japanese Court Poetry (London, 1962), p. 3,<br />

478.<br />

85. Louis Massignon, Comment ramener à une base commune l'étude textuelle de<br />

deux cultures: l'arabe et la gréco-latine, in: Lettres d'Humanité, II (1943), p.<br />

134; Amjad Trabulsi, La Critique poétique des Arabes jusqu'au V -e siècle de<br />

l'Hégire (Damas, 1956); Amina Rachid, Invariants et variations: l'art d'écrire<br />

et /'« inimitabilité du Coran », in: Le Mythe d'Etiemble (Paris, 1979), p. 222.<br />

86. Hamadi Sammond, Rachid Ghozzi, La Définition de la poésie dans l'ancienne<br />

poétique arabe, in: Poétique. 38/1979, pp. 150-152, 159-160; Abd El-Fattah<br />

Kilito, Op. cit., p. 165-166.<br />

87. Etiemble, Savoir et goût. p. 168; Essais..., pp. 12-13, 14.<br />

88. La Traversée des signes (Paris, 1975), p. 7.<br />

89. René Wellek, Op. cit.. p. 56.<br />

90. Charles Mills-Gayley-Fred Newton Scott, An Introduction to the methods and<br />

materials of literary criticism (Boston, 1899), p. 450.<br />

91. Claudio Guillen, Some Observations on Parallel Poetic Forms, in: Tamkang<br />

Review, II-III, 1971-1972, p. 395; A. Owen Alridge, The Second China<br />

Conference: a Recapitulation, in: Y.C.G.L., 25/1976, p. 42, 46, 48; Douwe W.<br />

Fokkema, 77ie Comparative Study of Asian and African Literature, in:<br />

Neohelicon, 1/1977, p. 284; Adrian Hsia, Introduction to the panel discussion<br />

on « Western Lete-rary Theories and the Study of Chinese Literature », in:<br />

Actes du VII -e Congres de l'A.I.L.C. (Stuttgart, 1979), II, pp. 673-674.<br />

92. Charles Witke, Comparative Literature and the Classics: East and West, in:<br />

Tamkang Review, II-III, 1971-1972, p. 13; Arthur E. Kunst, Literatures of<br />

Asia, in: Comparative Literature. Method and Perspectives. Ed. by Newton P.<br />

Stallknecht and Horst Frenz (Carbondale-Edwardsville, 1974), p. 33, 321-327.<br />

93. Louis Massignon, Op. cit., pp. 122-140.<br />

94. Ftiemble, Essais..., p. 14.<br />

295


95. Idem, Peaux de couleuvres (Paris, 1948), p. 8;Afes Contre-poisons (Paris,<br />

1974), p. 125; Poètes ou faiseurs? (Paris, 1966), p. 16; Préface, in: L'Art<br />

d'écrire (Paris, 1970), p. 15.<br />

96. Etiemble, Intervention, in: ActaLitteraria, V (1962), p. 48; L'Orient<br />

philosophique..., I, p. 18.<br />

97. Jean Starobinski, On the fundamental Gestures of Criticism, in: N.L.H.,<br />

3/1974, p. 513.<br />

98. Goethes Weltliterat. Neun Thesen zur semisaecularfeier des Todes Goethes,<br />

in: Acta Comparationis Litterarum Universarum. VII (1882), p. 68.<br />

99. G. E. W. (oodberry), Editorial, in: Journal of Comparative Literature, I<br />

(1903), p. 7; Comparaison n'est pas raison, p. 103.<br />

100. Marcel Bataillon, Nouvelle jeunesse de la philologie à Chapel Hill, in: R.L.C.,<br />

35 (1961), p. 298; Discurso inaugural, in: 1616.1 (1978), p. 16.<br />

101. François Jost, La Littérature comparée, une philosophie des lettres, in: Essais<br />

de littérature comparée (Fribourg, 1968), II, p. 317.<br />

102. Fritz Strich, Weltliteratur und vergleichende Literaturgeschichte, in:<br />

Philosophie der Literaturwissenschaft (Berlin, 1930), p. 439.<br />

103. Etiemble, Peaux de couleuvres, p. 8.<br />

104. Hamar Even-Zohar, Interference in dependent literary polysistems, in: Actes<br />

du VIII' Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 617; il faut se rapporter aussi, du même<br />

auteur, à sa Polysistem Theory, in: Poetics Today, 1-2/1979, pp. 287-310.<br />

105. Alexander Nikolaevich Veselovsky, On the Methods and Aims of Literary<br />

History as Science (1870), tr., in: Y.C.G.L., 16/1967, pp. 41-42; Victor Erlich,<br />

Russian Formalism. History-Doctrine (The Hague-Paris, 1969), pp. 29-31;<br />

Heda Jason, Precursors of Propp: Formalist Theories of Narrative in Early<br />

Russian Ethno-Poetics, in: P.T.L., 3 (1977), pp. 486-487, 490, 504.<br />

106. Claudio Guillen, Op. cit., p. 32,403; John Fletcher, The Criticism of<br />

Comparison: the Approach through Comparative Literature and Intellectuel<br />

History, in: Contemporary Criticism (London, 1975), p. 126.<br />

107. Par exemple: Roger Bauer, La Topologie et la (hématologie au service de<br />

l'histoire, in -.Actes du VII -e Congrès de l'A.I.L.C. (Stuttgart, 1979), II, pp.<br />

177-181.<br />

108. Un dernier exemple: Raymond Trousson, Thèmes et Mythes. Questions de<br />

méthode (Bruxelles, 1981), p. 66, 97.<br />

109. Max Koch, Zur Einführung, in: Zeitschrift für vergleichende Literaturgeschichte,<br />

I (1887), p. 10.<br />

110. HO. S. S. Prawer, Op. cit., p. 56; Hugo Dyserinck, Komparatistik Eine<br />

Einführung (Bonn, 1978), p. 103; Robert J. Clements, Comparative Literature<br />

as Academic Discipline (New York, 1978), p. 7, 91, 166; Al. Dima, Op. cit.,<br />

pp. 100-103.<br />

111. Manfred Beller, Von der Stoff geschickte zur Thematologie, in: Arcadia,<br />

1/1970, p. 7, 9.<br />

112. François Jost, Grundbegriffe der Thematologie, in: Theorie und Kritik.<br />

Festschrift für Gerhard Loose (Bern und München, 1974), pp. 4142.<br />

113. Jean-Paul Weber, Thème et modulation, in: Domaines thématiques (Paris,<br />

1963), pp. 9-33.<br />

296


114. Michel Potet, Place de la thematologie, in: Poétique, 35/1978, p. 374; voir<br />

aussi: Leo Pollmann, Literaturwissenschaft und Methode. Zweite verbesserte<br />

Auflage (Frankfurt/M., 1973), pp. 192-197.<br />

115. Viktor Schirmunski, Vergleichende Epenforschung (Berlin, 1981), I, p. 9.<br />

116. Henry H. H. Remak, Comparative Literature. Its Definition and Function, in:<br />

Comparative Literature. Method and Perspective. Ed. Newton P. Stallknecht-<br />

H. Frenz (Southern Illinois University Press, 1973), p. 32; S. S. Prawer, Op.<br />

cit., p. 174; Manfred Bélier, Op. cit., p. 28.<br />

117. Conrad Widmann. Topik als Vorschule der Interpretation. Überlegungen zur<br />

Fonktion von Toposkatalogen, in: Topik, Hrsg. Dieter Breuer-Helmut Schauze<br />

(München, 1981), p. 242.<br />

118. Paul Veyne, Op. cit., p. 149.<br />

119. Luciano Anceschi, A Debate on « Literary Types », in: J.A.A.C., XIV (1955),<br />

p. 330.<br />

120. Etiemble, Le Mythe de Rimbaud. Structure du mythe (Paris, 1970); Rimbaud<br />

dans le monde slave et communiste, I. Le Mythe de Rimbaud en Pologne<br />

(Paris, 1964), p. 67.<br />

121. Nora K. Chadwick-Victor Zhirmunsky, Op. cit., p. 261; John Fletcher, Op.<br />

cit., p. 126; S. S. Prawer, Op. cit., p. 55; Damàso Alonso, « Tradition or<br />

Polygenesis? », in: M.H.R.A., 32 (1960), p. 19,20.<br />

122. Quelques indications sur ce genre d'études: Emile Staiger, Grundbegriffe der<br />

Poetik (Zürich-Freiburg, Br., 1968), pp. 203-256; Klaus Weissenberger, A<br />

Morphological Genre Theory : An Answer to a Pluralism of Forma, in:<br />

Theories of Literary Genre, Ed. Joseph P. Strelka (University Park and<br />

London, 1978), pp. 229-253; Thomas G. Wiener, Structural and Semiotic<br />

Genre Theory, idem, pp. 254-268.<br />

123. Willy R. Berger, Gattungstheorie und vergleichende Gattungstheorie, in:<br />

Vergleichende Literaturwisenschaft, Hrsg. Manfred Schmeting (Wiesbaden,<br />

1981), pp. 99-124.<br />

124. Etiemble, Histoire des genres et littérature comparée, in: Acta Litte-raria, V<br />

(1962), p. 206; Connaissons-nous la Chine? (Paris, 1964), p. 9.<br />

125. Idem, D'une épopée tibétaine, in: N.R.F., 129, 1" sept. 1963, p. 482, 485-486;<br />

Poètes ou faiseurs? (Paris, 1966), pp. 126-127, 132, 134.<br />

126. Idem, D'une épopée tibétaine, p. 485; Essais..., p. 269; Quarante ans de mon<br />

maoïsme (Paris, 1976), p. 225.<br />

127. Erich Auerbach, Mimesis, (Berlin und München, 1964), p. 510, 516; Helmuth<br />

Hatzfeld, Comparative Literature as a Necessary Method, in : Disciplines of<br />

Criticism, ed. Peter Demetz (New Haven-London, 1968), p. 80.<br />

128. Robert Escarpit, Avant-Propos, in: Analyse de la périodisation littéraire (Paris,<br />

1972), p. 9.<br />

129. D.-H. Pageaux, Avant-Propos, in: La Recherche en littérature générale et<br />

comparée: aspects, problèmes, perspectives, in: Bulletin de ta S.F.L.G.C.,<br />

4/1979, p. IX.<br />

130. André Lefevere, Some Tactical Steps Toward a Common Poetics, im: New<br />

Asia Academic Bulletin, I (1978), p. 13.<br />

297


131. Adrian Marino, Le Comparatisme des avant-gardes: le cas des avant-gardes,<br />

in: Cahiers roumains d'études littéraires, 1/1976, p. 93; cf. aussi notre<br />

Critique des idées littéraires, tr. (Bruxelles, 1977), pp. 61-70.<br />

132. Valéry Larbaud, Sous l'invocation de Saint-Jerôme (Oeuvres complètes, 8)<br />

(Paris, 1953), p. 339; pour l'ensemble de« données, cf. l'excellent article de<br />

Pierre Rivas, Valéry Larbaud et le comparatisme, in: Valéry Larbaud, La<br />

prose du Monde (Paris, 1982), pp. 65-74.<br />

133. Northrop Frye, The Archetypes of Literature, in: Fables of Identity (New<br />

York-Burlingame, 1963), pp. 7-20.<br />

134. Cf. André-Michel Rousseau, Arts et littérature: un « État présent » et<br />

quelques réflexions, in: Synthesis, IV (1977), p. 40.<br />

135. V. I. Propp, Morphologie du conte, tr. (Paris, 1970), pp. 14-15, 23, 31, 173.<br />

136. Peul Zumthor, Poésie médiévale et poésie moderne, in: Cahiers du Sud, 50<br />

(1962), p. 271.<br />

137. V. I. Propp, Op. cit., p. 25, 107; Northrop Frye, Anatomy of Criticism<br />

(Princeton, 1971), p. 17; Fables of Identity (New York-Burlingame, 1963);<br />

Marshall McLuhan, Du Cliché à l'archétype, tr. (Paris, 1973), p. 129, etc.<br />

138. M. Bakhtine, Problemelepoeticii lui Dostoïevski (« Les problèmes de la<br />

poétique de Dostoïevski »), tr. (Bucuresti, 1970), p. 146, 190, 197, 219;<br />

François Rabelais si cultura popularà tn Evul Mediu si Renastere (« François<br />

Rabelais et la culture populaire au Moyen Age et à l'époque de la Renaissance<br />

»), tr. (Bucuresti, 1974), p. 31, 33,233-234.<br />

139. Roman Jakobson, Le dessin prosodique ou le principe modulaire dans les vers<br />

réguliers chinois, in: Change, 2/1969, p. 39.<br />

140. Algirdas Julien Greimas, Maupassant (Paris, 1976), p. 11.<br />

141. Tzvetan Todorov, Poétique de la prose (Paris, 1971), p. 117.<br />

142. Dumitry Cizewsky, Outline of Comparative Slavic Literatures (Boston, 1952),<br />

p. 4; Roman Jakobson, The Kernel of Comparative Slavic Literature, in :<br />

Harvard Slavic Studies, I (1953), p. 2.<br />

143. Istvàn Söter, L'Application de la méthode comparative a l'histoire d'une<br />

littérature nationale, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1980),<br />

II, p. 452.<br />

144. A. J. Close, Commonplace theories of art and nature in classical antiquity and<br />

in the Renaissance, J.H.I., XXX (1969), pp. 467-486.<br />

145. Claudio Guillen, Op. cit., p. 471.<br />

146. P. Demiéville, Introduction, in: Anthologie de la poésie chinoise classique<br />

(Paris, 1962), p. 19; Michelle Loi, Poésie et politique en Chine, in: La<br />

Traversée des signes, p. 85.<br />

147. James J. Y. Liu, The Poetry of Li Shang-yin. Ninth Century Baroque Poet<br />

(Chicago-London, 1969), p. 254; S. S. Prawer, op. cit., p. 52; G. G. von<br />

Grunebaum, Op. cit., p. 329.<br />

148. F. Tökey, Naissance de l'élégie chinoise (Paris, 1967), pp. 196-211.<br />

149. Etiemble, Quelques eessais de littérature universelle (Paris, 1982), p. 156.<br />

150. Robert H. Browner and Earl Miner, Op. cit., p. 447; Nora K.Chadwick-Victor<br />

Zhirmunsky, Op. cit.; Leonard Nathan, Conjectures on a Structural Principle<br />

of the Vedic Poetry, in : Comparative Literature, 2/1976, p. 125, 132.<br />

298


151. Sisir Kumar Das, The Mystic Eros Problems of Allegorization in Indian<br />

Religious Poetry, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.l.L.C, II, pp. 357-363;<br />

Nabaneta Dev Sen, Structure of Epic Poems in the East and the West: A<br />

Comparative Study, in: Actes du VII -e Congrès de l'A.I.C.L., II, pp. 607-612.<br />

152. S. Gandz, The Dawn of Literature. Prolegomena to a History of Unwritten<br />

Literature, in: Osiris, 7 (1939), p. 483, 485.<br />

153. Lucien Fevre, Combats pour l'histoire (Paris, 1953), p. 85.<br />

154. Paul Veyne, Op. cit., p. 91.<br />

155. Giuseppe Petronio, Les Problèmes actuels de l'histoire des littératures<br />

romanes, in: Actes du colloque international de civilisations, littératures et<br />

langues romanes (Bucarest, 1959), p. 87; R. M. Samarin, Conceptul de<br />

literature universale (« Le Concept de littérature universelle »), in : Secolul<br />

20, 10/1962, p. 89.<br />

156. Lucien Febvre, Op. cit., p. 140.<br />

157. Robert J. Clements, Op. cit., p. 170.<br />

158. Ulrich Weisstein, Influences and Parallels. The Place and Function of<br />

Analogy Studies in Comparative Literature, in: Teilnahme und Spiegelung.<br />

Festschrift für Horst Rüdiger (Berlin, 1975), p. 605.<br />

159. André-Michel Rousseau, Op. cit., p. 43.<br />

160. Henri Peyre, Les Générations littéraires (Paris, 1948), p. 20.<br />

161. Maria Rosa Linda De Markiel, Perduraciôn de la literatura antigua en<br />

Occidente, in: Romance Philology, V (1951-1952), p. 113; Dâmaso Alonso,<br />

Op. cit., p. 19.<br />

162. Ruth Finnegan, Oral Literature in Africa (London, 1970), pp. 8-9, 15.<br />

163. Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 95; Ulrich Weisstein,<br />

Comparative Literature and Literary Theory, p. 8.<br />

164. Harry Levin, La littérature comparée, point de vue d'Outre-Atlantique, in:<br />

R.L.C., 27 (1953), p. 21; Walter HöUerer, La Littérature comparée en<br />

Allemagne depuis la fin de la guerre, idem, p. 28.<br />

165. A ce propos, aussi, en matière de mythologie comparée: Georges Dumézil,<br />

Loki (Paris, 1948), p. 7.<br />

166. Certaines idées de ce chapitre ont été exprimées dans des contributions<br />

antérieures: Etiemble, la typologie des invariants et la littérature comparée,<br />

in: Canadian Review of Comparative Literature/Revue Canadienne de<br />

littérature comparée, vol. V, 3, Fall, 1979, pp. 323-345; Etiemble, les «<br />

invariants » et la littérature comparée, in: Le Mythe d'Etiemble (Paris, 1979),<br />

pp. 157-167; et Etiemble et les invariants, in: Komparatistische Hefte, 1<br />

(1980), pp. 14-20.<br />

299


V. komparativistuli meTodi, gv. 117-213.<br />

1. René Wellek, Discriminations (New Haven and London, 1970), p. 19.<br />

2. Une synthèse représentative: Haskell M. Block, Nouvelles tendances en<br />

littérature comparée (Paris, 1970), p. 27, 33, 50-51, etc.<br />

3. Par exemple: I. M. Bochénski, The Methods of Contemporary Thought<br />

(Dodrecht, 1965); Joseph Strelka, Methodologie der Literaturwissenschaft<br />

(Tübingen, 1978); Manon Maren-Crisebach, Methoden der<br />

Literaturwissenschaft (München, 1982), etc.<br />

4. Claude Pichois-André M. Rousseau, La Littérature comparée (Paris, 1967),<br />

pp. 173-174; Manfred Schmeling, Einleitung..., in: Vergleichende<br />

Literaturwissenschaft (Wiesbaden, 1981), p. 17.<br />

5. Henry H. H. Remak, The Future of Comparative Literature, in: Actes du VIII e<br />

Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1980), 11, pp. 434-435; Daniel-Henri<br />

Pageaux, c.r., Manfred Schmeling (Hrsg.) Vergleichende<br />

Literaturwissenschaft, in : Komparatistische Hefte, 4/1981, p. 118.<br />

6. D. W. Fokkema, The Linguistic Classification of Texts and the Study of Value<br />

Systems as Complimentary Aspects of Comparative Literature, in: Actes du<br />

VII -e Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1979), II, pp. 310-313; Robert Wiemann,<br />

The Future of Comparative Literature reconsidered, in : Neohelicon, 2/1981,<br />

p. 235.<br />

7. Henry H. H. Remak, Comparative Literature. Its Definition and Function, in:<br />

Comparative Literature. Method and Perspective. Ed. by Newton P.<br />

Stallknecht and Horst Frenz (Carbondale-Edwardsville, 1973), p. 20; bien<br />

avant et dans le même sens: Calvin S. Brown, Comparative Literature, in: The<br />

Georgia Review, 13 (1959), p. 181.<br />

8. Jacques Voisine, « Wozu vergleichende Literaturwissenschaft? », in: R.L.C.,<br />

2/1982, p. 214, 215; Ulrich Weisstein, c.r., Proceedings of the Montreal-<br />

Ottawa Congress of I.C.L.A., in: Canadian Review of Comparative Literature<br />

/ Revue Canadienne de littérature comparée, 2/1982, p. 232, 233.<br />

9. José Lambert-André Lefevere, Traduction, Traduction littéraire et littérature<br />

comparée, in: La Traduction. Une Profession. Actes du VIII -e Congrès<br />

mondial de la Fédération Internationale des Traducteurs (Montreal, 1977), p.<br />

337; D. W. Fokkema, Comparative Literature and the New Paradigm, in:<br />

Canadian Review of Comparative Literature / Revue Canadienne de<br />

littérature comparée, 1/1982, p. 3, 4, 16, 18.<br />

10. A. J. Greimas et J. Courtes, Comparatisme, in: Sémiotique. Dictionnaire<br />

raisonné de la théorie du langage (Paris, 1979), p. 49.<br />

11. Comme le souligne très à propos Etiemble, Quelques essais de littérature<br />

universelle (Paris, 1982), p. 221: Daniel-Henri Pageaux, Op. cit., p. 118.<br />

12. Une réaction justifiée en ce sens; Haskell M. Block, c.r., Guy Laflè-che, Petit<br />

manuel des études littéraires, in: Canadian Review of Comparative Literature<br />

/ Revue canadienne de littérature comparée, 1/1979, pp. 82-83.<br />

13. Un point de départ chez Zoran Konstantinovic, Weltliteratur. Strukturen.<br />

Modellen. Systeme (Freyburg-Basel-München, 1979).<br />

300


14. Cf. Wilhelm Solms, Die Methodologiesierung der Literaturwissenschaft, in:<br />

Friedrich Nemec, Wilhelm Solms (Hrsg.) Literaturwissenschaft heute<br />

(München, 1979), pp. 34-35.<br />

15. Siegfried J. Schmidt, Literary Science as a Science of Argument, in: N.L.H.,<br />

3/1976, p. 478.<br />

16. Une tentative pourtant: Zoran Konstantinovic, Der reflektierende Vergleich...,<br />

in: Mainzer Komparatistische Hefte, 2/1978, pp. 7-8.<br />

17. Ulrich Weisstein, Comparative Literature and Literary Theory (Bloomington-<br />

London, 1973), p. IX; cf. Erwin Koppen, in: Arcadia, 3/1968, p. 104.<br />

18. Robert Escarpit, La Littérature comparée, in: Le Monde, 22 janvier 1952;<br />

Manfred Gsteiger, Littérature comparée et esthétique de la réception, in:<br />

Actes du VIII -e Congrès de l'A.l.L.C, II, p. 528; voir aussi: W. Wolgang<br />

Holdheim, Komparatistik und Literaturtheorie,in: Arcadia, 7 (1972), p. 299.<br />

19. Yves Chevrel, Le Problème de l'évaluation dans l'enseignement de la<br />

littérature comparée, in: Actes du VIII -e Congres de t'A.I.L.C, II, p. 566;<br />

Calvin S. Brouwn, Op. cit., p. 176.<br />

20. Cf. Canadian Review of Comparative Literature / Revue Canadienne de<br />

littérature comparée. Revue des Revues, 3/1980, p. 304.<br />

21. Erwin Koppen, Hat die vergleichende Literatuwissenschaft eine eigene<br />

Theorie?, in: Zur Theorie der vergleichende Literaturwissenschaft, Hrsg. H.<br />

Rüdiger (Berlin-New York, 1971), p. 42; Gerhard R. Kaiser, Einführung in die<br />

vergleichende Literaturwissenschaft (Darmstadt, 1980), p. VII; Alvaro<br />

Manuel Machado-Daniel-Henri Pageaux, Literatura portuguesa. Literatura<br />

comparada e teoria da literatura (Lisboa, 1981), p. 116.<br />

22. Thomas S. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions (Chicago-London,<br />

1966), p. X-XI.<br />

23. Hans Robert Jauss, Paradigmawechsel in der Literaturwissenschaft, in:<br />

Methoden der deutschen Literaturwissenschaft, Hrsg. Viktor ZmegaC<br />

(Frankfurt am Main, 1972), pp. 279-280.<br />

24. Leo Pollmann, « Paradigmawechsel » in der Literaturwissenschaft, in:<br />

Literaturwissenschaft und Methode (Frankfurt an Main, 1973), pp. 163-171.<br />

25. D. W. Fokkema, Comparative Literature and the New Paradigm, in:<br />

Canadian Review of Comparative Literature / Revue canadienne de littérature<br />

comparée, 1/1982, pp. 13-14.<br />

26. André Lefevere, Théorie littéraire et littérature traduite, idem, 2/1982, p. 145.<br />

27. Wilhelm Solms, Op. cit., p. 28.<br />

28. Ulrich Weisstein, Op. cit., in: Canadian Review of Comparative Literature /<br />

Revue Canadienne de Littérature comparée, 2/1982, p. 230.<br />

29. Dionysz DuriSin, Comparative Investigation in Literature and in Art, in:<br />

Neohelicon, 1/1977, p. 137.<br />

30. Elinor Shaffer, Comparative Literature in Britain, in: Comparative Criticism.<br />

A Yearbook. Ed. by..., (Cambridge, 1979), sans pagination.<br />

31. Walter Höherer, Methoden und Probleme vergleichender Literaturwissenschaft,<br />

in : Germanisch-Romanische Monatschrift, ХХХЩ1952), p.<br />

118; Yves Chevrel, Op. cit., p. 567.<br />

301


32. Cornelius J. van Rees, Une Théorie à la recherche de son objet, in: Du<br />

linguistique au textuel. Études réunies par Charles Grivel et A. Kibédi-Varga<br />

(Assen/Amsterdam, 1974), p. 156, 158, 162-163.<br />

33. Théorie de la littérature, tr. (Paris, 1965), p. 32.<br />

34. Par exemple : Zoran Konstantinoviô, Op. cit., p. 11,12; André Lefevere, Op.<br />

cit., p. 143; James J. Y. Liu, Chinese Theories of Literature (Chicago, 1975),<br />

p. 3.<br />

35. Un nouvel exemple: D. W. Fokkema-Elrud Kunne-Ibsch, Theories of<br />

Literature in the Twentieth Century (London, 1977), p. 6.<br />

36. Heide Göttner, Structures of Theory in the Study of Literature, in: P.T.L.,<br />

2/1977, p. 311.<br />

37. D.W.Fokkema, The Forms and Values of Contemporary Chinese Literature,<br />

in: N.L.H., 3/1973, p. 603; André Lefevere, Op. cit., p. 150.<br />

38. J. J. A. Mooij, The Nature and Functions of Literary Theories, in: Poetics<br />

Today, I (1979), p. 126.<br />

39. José Lambert, Plaidoyer pour un programme des études comparatis-tes.<br />

Littérature comparée et théorie du polysystème, in: Société Française de<br />

Littérature Générale et Comparée, Congrès 1980, p. 3 (copie xerox); Armand<br />

Nivelle, Wozu vergleichenden Literaturwissenschaft?, in: Manfred Schmeling<br />

(Hrsg.) Vergleichende Literaturwissenschaft (Wiesbaden, 1981), p. 185.<br />

40. Cornelius J. Van Rees, Op. cit., p. 159.<br />

41. Adrian Marino, Dicfionar de idei literare (« Dictionnaire des idées littéraires<br />

»), A-G, (Bucursti, 1973), I, pp. 24-28, 794-795.<br />

42. Svetozar Petrovic, The Dictionary of Literary Terms and the concept of<br />

literary terminology, in: The Art of the Word (Umjetnost Rijeci), Selected<br />

Studies, 1957-1967, ed. by Zdrenko Skreb (Zagreb, 1969), pp. 280-282.<br />

43. H. Verdaasdonk, Conceptions of Literature as Frames?, in: Poetics, 11<br />

(1982), p. 88.<br />

44. Helmuth Hatzfeld, Comparative Literature as a Necessary Method, in: The<br />

Disciplines of Criticism, ed. Peter Demetz (New Haven and London, 1968),<br />

pp. 82-83, 89; René Wellek, What is Symbolism?, in: The Symbolist movement<br />

in the Literature of European Languages, Ed. Anna Balakian (Budapest,<br />

1982), p. 18.<br />

45. Robert Escarpit, Lecture passive et lecture active, in: Bulletin des<br />

Bibliothèques de France, 14 (1969), p. 367.<br />

46. Ulrich Weisstein, Verbal Paintings, Fugal Poems, Literary Collages and the<br />

Metamorphic Comparatist, in: Y.C.G.L., 27/1978, p. 9.<br />

47. A. Cioranescu, cf. D. Dalla Valle, Baroque, comparatisme, utopie, propos<br />

recueillis par..., in: Micromegas, 1-2/1980, p. 1-2/1980, p.196; C. S. Durer,<br />

Complementation and formulation of ideal literary structures, in : Actes du<br />

VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 614; René Wellek, Op. cit., p. 18, 28.<br />

48. Matei Cälinescu, Faces of Modernity (Bloomington and London, 1977).<br />

49. Charles E. Whitmore, 77ie Validity of Literary Definition, in: P.M.L.A.,<br />

XXXIX (1924), p. 725, 727-728.<br />

50. Svetozar Petrovic, Op. cit., p. 308.<br />

51. Svetozar Petrovic, Op. cit., pp. 283-287, 295-2%.<br />

302


52. Yuan Heh-Hsiang, East-West Communication and Cooperation, in:<br />

Comparative Literature Studies, 15 (1978), pp. 166-176.<br />

53. James J. Y. Liu, Op. cit., p. 7.<br />

54. Quelques exemples: Jaroslav PruSek, L'Histoire et l'épopée en Chine et dans<br />

le monde occidental, in: Diogène, 42/1963, p. 27, 36-37, 39; Etiemble, Op.<br />

cit., p. 160, 162; Frenc Tökey, Genre Theory in China in the 3-rd - 6th<br />

Centuries (Budapest, 1971), p. 14, 125-127; Naissance de l'élégie chinoise<br />

(Paris, 1957), p. 89; André Lévy, Études sur le conte et le roman chinois<br />

(Paris, 1971), pp.147-152.<br />

55. Andrew H. Plaks, ed., Chinese Narrative. Critical and Theoretical Essays<br />

(Princeton, 1977).<br />

56. Anthony C. Yu, Problems and Prospects in Chinese Western Literary<br />

Relations, in : Y.C.G.L., 23 (1974), pp. 50-51; James J. Y. Liu, 77te Poetry of<br />

Li Shang-yin, Ninth Century Baroque Chinese Poet (Chicago-London, 1969);<br />

Chi Ch'iu-lang, The Concepts of Classicism and Romanticism: Their<br />

Application to Chinese Literature, in : Tamkang Review, III, 2/1972, pp. 235-<br />

251.<br />

57. The Art of Letters: Lu Chi's « Wen Fu », tr. E. R. Hugues (New York, 1951),<br />

p. 155.<br />

58. Cyril Birch, The Language of Chinese Poetry, in: N.L.H., 1/1972, p. 141.<br />

59. D. W. Fokkema, Literary Doctrine in China and Soviet Influence, 1956-1960,<br />

(The Hague, 1965), pp. 197-198.<br />

60. Cf. Canadian Review of Comparative Literature / Revue Canadienne de<br />

littérature comparée, Revue des Revues, 3/1980, p. 307.<br />

61. Zoran Konstantinovic, Op. cit., p. 7.<br />

62. Hans Robert Jauss, Esthétique de la réception et communication littéraire, tr.,<br />

in: Critique, 413/1981, pp. 1129-1130.<br />

63. D. W. Fokkema, The Problem of genralization and the procedure of literary<br />

evaluation, in: Neophilologues, 58 (1974), p. 261.<br />

64. Marin Stefanesco, Le problème de la méthode (Paris, 1938), p. 13.<br />

65. M. H. Abrams, What's the Use of Theorizing about the Arts, in : In Search of<br />

Literary Theory, Ed. by Martin W. Bloomfield (Ithaca and London, 1976), pp.<br />

39-41; J. J. A. Mooij, The Nature and Functions of Literary Theory, in ;<br />

Poetics Today, I (1979), p. 125; P. Swiggers, Methodological Innovation in<br />

the Comparative Study of Literature, in: Canadian Review of Comparative<br />

Literature / Revue Canadienne de littérature comparée, 1/1982, p. 20.<br />

66. Karl R. Popper, La logique de la découverte scientifique, tr., (Paris, 1973), p.<br />

20, 57; cf. Alain Boyer, K. R. Popper: Une épistémologie laïque (Paris, 1978),<br />

p. 68.<br />

67. Cornelius J. van Rees, Op. cit., p. 160.<br />

68. Une analyse plus poussée du statut du préconcept chez Adrian Marino, La<br />

Critique des idées littéraires, tr. (Bruxelles, 1977), pp. 271-274.<br />

69. Cf. Siegfried J. Schmidt, On a Theoretical Basis for a Rational Science of<br />

Literature, in: P.T.L., 1 (1976), p. 255.<br />

70. Yves Chevrel, Littérature au tournant du siècle: proposition sur une histoire<br />

comparée synchronique, in: Neohelicon, 2/1981, p. 249; André-Michel<br />

303


Rousseau, La Littérature comparée et l'analyse formelle des textes littéraires:<br />

bilan et perspectives, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 461.<br />

71. René Wellek, Op. cit., p. 18; Bernard F. Scholz, Comparing the Theories of<br />

Literature? Some Remarks on the new Description Of the I.C.L.A., in:<br />

Y.C.G.L., 28/1979, p. 28.<br />

72. Cf. Gerhard R. Kaiser, Op. cit., p. 52; Manfred Gsteiger, Op. cit., in : Actes du<br />

VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 528.<br />

73. René Wellek, The Attack on Literature and other Essays (Chapel Hill, 1982),<br />

p. 136.<br />

74. D. W. Fokkema, Op. cit., in: Neophilologus 58 (1974), p. 260.<br />

75. Jean-Louis Backès, Quelques usages possibles de la notion de présupposé, in:<br />

Littérature, 19/1975.p. 51; R.L.C., 4/1971, pp. 401-402.<br />

76. Paul Veyne, Comment on écrit l'histoire (Paris, 1979), pp. 91-96.<br />

77. Henri Roddier, Principes d'une histoire comparée des littératures<br />

européennes, in: R.L.C., 39 (1965), p. 180, 182, 199.<br />

78. Jacques Body, Les Comparatismes vus de France, in: Neohelicon, 1-2/1973,<br />

p. 356; Agnès Sola, Recherche en littérature générale et comparée, in: La<br />

Recherche en littérature comparée. Bulletin de la S.F.L.G.C., 4/1979, pp. 69-<br />

70.<br />

79. Alastair Fowler, Periodization and Interart Analogies, in: N.L.H., 3/1972, p.<br />

493, 509; Jan Brandt Corstius, Introduction to the Comparative Study of<br />

Literature (New Yord, 1968), p. 90, 182.<br />

80. D. W. Fokkema, Op. cit., in: Neophilologus, 58 (1974), p. 259.<br />

81. Mario Muner, La crisi delta letteratura compara ta e l'epistemologia criticoletteraria,<br />

in: Motivi, 4/1965, p. 338.<br />

82. Arpad Vigh, Comparaison et analogie, in: Neohelicon, 1/1977, p. 202.<br />

83. Un seul exemple français: Tzvetan Todorov, Littérature et signification (Paris,<br />

1967), p. 7; idem, Poétique de la prose (Paris, 1971), p. 243.<br />

84. H. Verdaasdonk, Op. cit., p. 87.<br />

85. Adrian Marino, Op. cit., p. 281; même situation pour l'anthropologie<br />

structurale: Claude Lévi-Strauss, La Pensée sauvage (Paris, 1962), p. 340.<br />

86. René Canat, L'Hellénisme des Romantiques II. Le Romantisme des Grecs.<br />

1826-1840 (Paris, 1953), p. 49, 61; Edward W. Saïd, L'Orientalisme. L'Orient<br />

créé par L'Occident, tr. (Paris, 1980), p. 120.<br />

87. Ferenc Tökey, Genre Theory in China in the 3rd - 6th Centuries (Budapest,<br />

1971), p. 46; voir aussi: Daisaku Ikela, On the Japanese Classics, tr., (New<br />

York-Tokyo 1979).<br />

88. Chi Ch'iu-lang, The Concepts of Classicism and Romanticism: Their<br />

Application to China Literature, in: Tamkang Review, III, 2 (1972), p. 237.<br />

89. Clayton Koelb, Some Problems of Literary Taxinomy, in: Canadian Review of<br />

Comparative Literature/Revue Canadienne de Littérature comparée, 3/1977,<br />

p. 236, 241; Paul Veyne, Op. cit., pp. 84-85.<br />

90. Benison Gray, The Phenomenon of Literature (The Hague-Paris, 1975), pp.<br />

208-209; Edmund R. Leach, The Comparative Method in Anthropology, in:<br />

International Encyclopaedia of Social Sciences, ed. David L. Sills<br />

(Macmillan, 1968). I, p. 310.<br />

304


91. André-M. Rousseau, in: R.L.C., 49 (1975), p. 151.<br />

92. A propos des theses de Karl R. Popper, cf. Alain Boyer, Op. cit., pp. 70-71.<br />

93. C. M. Bowra, Heroic Poetry (New York, 1966), pp. V-VI; Rainer Rosenberg,<br />

Some Theoretical and Methodological Problems of the Comparative Study of<br />

the 19-th Century European Literature, in: Actes du XIII -e Congrès de<br />

l'A.I.L.C, II, p. 706.<br />

94. Un seul et assez récent exemple : Hugo Dyserinck, Komparatistik. Eine<br />

Einführung, (Bonn, 1978), pp. 58-59.<br />

95. Lajos Nyirö, Problèmes de littérature comparée en théorie de la littérature,<br />

in: Littérature européenne, littérature hongroise (Budapest, 1964), p. 523.<br />

96. Yves Chevrel, Littérature générale et comparée et rénovation des études de<br />

lettres, in: L'Information littéraire, 5/1976, p. 238.<br />

97. Yves Chevrel, Le Discours de la critique sur les œuvres étrangères.<br />

Littérature comparée, esthétique de la réception et histoire littéraire, in:<br />

Romanische Zeitschrift für Literaturgeschichte, 3/1977, pp. 349-350.<br />

98. Janos Riesz, Editorial, in : Komparatistische Hefte, 1 (1980), pp. 4-5; Werner<br />

Milch, Europäische Literaturgeschichte, ein Arbeitsprogramm, in:<br />

Schriftenreihe der Europäische Akademie, Heft 4 (Wiesbaden, 1949), p. 13,<br />

16, 24; Erwin Laaths, Geschichte der Weltlitera tur (München-Zürich, 1953),<br />

p. 8, 10.<br />

99. Carlo Pellegrini, Consideration! sulla letteratura comparata in Italia, in:<br />

Letteratura e critica. Studi in onore di Natalino Sapegno (Roma, 1974), 1, p.<br />

20.<br />

100. José Freches, La sinologie (Paris, 1935), p. 13.<br />

101. Basil Busacca, Noh and Aristotle. Where the « Action » is, in: Actes du V -e<br />

Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1979), pp. 585-589.<br />

102. Erwin Laaths, Op. cit., p. 8.<br />

103. François Cheng, Analyse formelle de l'œuvre poétique d'un auteur de Tang:<br />

Zhang Ruo-Xu (Paris-La Haye, 1970), idem, L'Écriture poétique chinoise<br />

(Paris, 1977); Winston L. Y. Yang, Western Critical and Comparative<br />

Approaches to the Study of Traditional Chinese Fiction, in: Actes du VII -e<br />

Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1979). pp. 681-686; Andrew H. Plaks, ed.,<br />

Op. cit., etc.<br />

104. M. M. Badawi, A Critical Introduction to Modem Arab Poetry (Cambridge,<br />

1975), p. 262.<br />

105. J. E. Bencheikh, De l'imitation à la création : les littératures de langue arabe<br />

et l'Occident, in : Actes du XI -e Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1975), p. 118.<br />

106. Par exemple : cf. Susanne Schröder, Deutsche Komparatistik in Wilhelminischen<br />

Zeitalter 1871-1918 (Bonn, 1979), p. 116; Arno Kappler, Der<br />

literarische Vergleich. Beiträge zu einer Vorgeschichte der Komparatistik<br />

(Frankfurt/M., 1976), pp. 46-48; Gerhard R. Kayser, Op. cit., p. 174.<br />

107. Janos Hankiss, Théorie de la littérature et littérature comparée, in:<br />

Comparative Literature (Chapel Hill, 1959), I, p. 109; cf. Manfred Schmeling<br />

(Hrsg.) Op. cit., p. 18.<br />

108. Cf. Susanne Schröder, Op. cit., p. 118.<br />

305


109. D. W. Fokkema, Op. cit., in: Canadian Review of Comparative Literature /<br />

Revue Canadienne de Littérature Comparée, 1/1982, p. 7.<br />

110. G. L. Anderson, in: Asia and the Humanities, Ed. by Horst Frenz<br />

(Bloomington, 1959), p. 211.<br />

111. Cf. Canadian Review of Comparative Literature / Revue canadienne de<br />

littérature comparée. Revue des Revues 3/1980, p. 304.<br />

112. Albert Gérard, The Study of African Literature: Birth and Early Growth of a<br />

New Branch of Learning, idem 1/1980, p. 74.<br />

113. Henry H. H. Remak, The Future of Comparative Literature, p. 434.<br />

114. Julius Petersen, Die Wissenschaft von der Dichtung, 2. Auflage (Berlin, 1944).<br />

p. 11.<br />

115. Mikhaïl Bakhtine, Esthétique et théorie du roman, tr., (Paris, 1978), pp.<br />

447.448; louri Lotman, La Structure du texte artistique, tr., (Paris, 1973), p.<br />

31.<br />

116. F.(rédéric) F.(erney), Un voyageur sans doctrine, in: Nouvel Observateur, 28<br />

août-3 sept. 1982 (la compétence de l'auteur en matière de comparatisme, en<br />

passant soit dit, est nulle).<br />

117. Adrian Marino, Etiemble ou le comparatisme militant (Paris, 1982).<br />

118. Idem, Conscience idéologique-conscience littéraire, in: Cahiers roumains<br />

d'études littéraires, 2/1976, pp. 54-70.<br />

119. Tzvetan Todorov, La notion de littérature, in: Langage, discours, société.<br />

Pour E. Benveniste (Paris, 1975), p. 364.<br />

120. Friedrich Nemec-Wilhelm Solms (Hrsg.) Literaturwissenschaft heute<br />

(München, 1979), p. 36, 185, 228.<br />

121. Gerhard Bauer, Theorie der Literatur in der allgemeinen und vergleichenden<br />

Literaturwissenschaft, in: Zur Theorie der vergleichenden<br />

Literaturwissenschaft, Hrsg. Horst Rüdiger (Berlin-New York, 1971), p. 37;<br />

Ulrich Schulz-Buschauss, er., Gerhard R. Kayser, Op. cit., in: Arcadia,<br />

3/1981, p. 306.<br />

122. Edward W. Said, L'Orientalisme. L'Orient créé par l'Occident, tr. (Paris,<br />

1980), pp. 72-73, 80, 178-179.<br />

123. Heide Göttner-Joachim Jacobs, Der Logische Bau von Literaturtheorien<br />

(München, 1978), p. 92.<br />

124. Leonhard Maria Fiedler, V -e Congrès de l'Association Internationale de<br />

littérature comparée, in: R.L.C., 41(1967), p. 692.<br />

125. D. W. Fokkema, Op. cit., in: Neophilologues, 58 (1974), p. 255.<br />

126. Adrian Marino, La lecture simultanée, in: La Critique des idées littéraires (ch.<br />

VIII, 8), tr. Fr., (Bruxelles, 1977), pp. 308-522.<br />

127. René Wellek, Op. cit., p. 135, 143.<br />

128. Adrian Marino, Op. cit., p. 294-305.<br />

129. Paul Veyne, Op. cit., p. 147; Adrian Marino, Op. cit., p. 60.<br />

130. Georges Dumézil, Mythe et épopée (Paris, 1971), II, p. 10.<br />

131. Paul Veyne, Op.<br />

cit., p. 16, 95, 237.<br />

132. Par exemple: Arno Peters, L'Histoire mondiale synchronoptique, version<br />

française sous la direction de Robert Minder (Bâle, s.d./1963).<br />

306


133. Certains comparatistes commencent à s'en rendre compte (B. Mun-teano).<br />

Conclusion provisoire, in: R.L.C.. XXVIII (1953), p. 51.<br />

134. Cf. Weltliteratur (Marbach, 1982), p. 599; A. W. Schlegel, Vorlesungen über<br />

schöne Literatur und Kunst, Hrsg. L. Miner (Heilbronn, 1884), II, p. 381.<br />

135. Friedrich Bouterwek, Geschichte der Poesie und Beredsamkeit (Göttingen,<br />

1801), I, p. VI.<br />

136. George Saintsbury, A History of Criticism and Literary Taste in Europe<br />

(Edinburgh-London, 1904), III, p. 119.<br />

137. Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 96; Manfred Gstei-ger,<br />

Werkimmanenz und Historiographie, in : Arcadia, 8/1973, p. 171.<br />

138. John Fletcher, The Criticism of Comparison..., in: Contemporary Criticism,<br />

ed. Malcolm Bradbury-David Palmer (London, 1975), p. 129; George Szanto,<br />

Comparative Diachronics, in: Actes du VIP Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgard,<br />

1979), II, p. 67; Gilberto Men-donca Teles, Para uma teoria da literatura<br />

comparada, in: A Retô-rica do sitêncio (Sâo Paulo, 1979), pp. 71-72.<br />

139. I. Neupokoeva, The Comparative Aspects of Literature in the History of World<br />

Literature, in : Actes du V Congrès de l'A.l.L.C. (Amsterdam-Belgrade, 1969),<br />

pp. 40-41; Borbâla H. Lukâcs, Recent Comparative Research in the Soviet<br />

Union, in: Neohelicon, 1-2/1973, p. 373.<br />

140. Jean Weisgerber, Mines et contre-mines aux avant-postes, in: Revue de<br />

l'Université de Bruxelles, 1/1975, p. 8.<br />

141. Claudio Guillen, Literature as System (New Jersey, 1971), pp. 51-52; S. S.<br />

Prawer, Comparative Literary Studies: An Introduction (London, 1973), p.<br />

162.<br />

142. C. S. Durer, Complementation and Formulation of Ideal Literary Structures,<br />

in : Actes du VIII' Congrès de l'A.I.L.C. II, p. 612; Zoran Konstant inoviè, Der<br />

literarische Vergleich und die komparatis-tische Reflexion, in : Beiträge zur<br />

Romanischen Philologie, 1/1978, p. 125, etc.<br />

143. Joseph Texte, Études de littérature européenne (Paris, 1898), p. I.<br />

144. Alice Berthet, Tout ce qu'il faut savoir de la littérature universelle (Paris,<br />

1922), p. 5; François Jost, Littérature comparée et littérature universelle, in:<br />

Orbis Litterarum, 27 (1972), p. 22.<br />

145. Istvân Soter, The Dilemma of Literary Science (Budapest, 1973), p. 28;<br />

György M. Vajda, Present Perspectives of Comparative Literature, in:<br />

Neohelicon, 1/1977, p. 267.<br />

146. Joseph Texte, Introduction, in: Louis P. Betz, La Littérature comparée. Essai<br />

bibliographique (Strasbourg, 1900), p. XXIII.<br />

147. T. S. Eliot, Tradition and the Individual Talent (1919), in: Selected Essays<br />

(London, 1966), p. 14; cf. John L. Brown, Ezra Pound comparait, in:<br />

Y.C.G.L., 20 (1971), p. 40; Northrop Frye, Literary Criticism, in: The Aims<br />

and Methods of Scholarship in Language and Literature, ed. James Thorpe<br />

(New York, 1960), p. 67.<br />

148. Guillermo da Torre, Historia de las titeraturas de vanguardia (Madrid, 1971),<br />

III, p. 125.<br />

149. René Wellek, Op. cit., p. 143; Calwin Brown, Op. cit., p. 181.<br />

150. Etiemble, Mes contre-poisons (Paris, 1974), pp. 81-82.<br />

307


151. Roman Jakobson, Closing Statement: Linguistics and Poetics, in: Style in<br />

Language, Ed. Thomas A. Sebeok (Cambridge Mass., 1966), p. 352.<br />

152. Robert Escarpit, L'Histoire de la littérature, in: Littérature et genres littéraires<br />

(Paris, 1978), p. 57.<br />

153. J. Tynianov, R. Jakobson, Les Problèmes des études littéraires et linguistiques,<br />

in: Théorie de la littérature, tr. (Paris, 1965), p. 139.<br />

154. Gérard Genette, Figures (Paris, 1966), p. 131; Ernst Robert Curtius, La<br />

Littérature européenne et le moyen âge latin, tr., (Paris, 1956), p. 16-17.<br />

155. Hans Robert Jauss, Literaturgeschichte als Provokation (Frankfurt am Main,<br />

1970), pp. 194-195.<br />

156. André Malraux, Le Musée imaginaire (Paris, 1965), p. 139. 160,201.<br />

157. Paul Hernadi, Beyond Genre. New Directions in Literary Classification<br />

(Ithaca-London, 1972), pp. 2-3.<br />

158. Conclusion implicite, aussi, chez Claude Lévi-Strauss, Op. cit.. pp. 212-213.<br />

159. Cf. Edward W. Saïd, Op. cit., p. 301.<br />

160. Jaroslav PruSek, A Confrontation of Traditional Oriental Literature with<br />

Modem European Literature in the Context of the Chinese Literary<br />

Revolution, in: Literary History and Literary Criticism (New York, 1960), p.<br />

166.<br />

161. Ananda K. Coomaraswamy, The Philosophy of Medieval and Oriental Art, in:<br />

Zalmoxis, I (1938), p. 20; The Transformation of Nature in Art (New York,<br />

1956), p. 61.<br />

162. G. E. von Grunebaum, The Aesthetic Foundation of Arabic Literature, in:<br />

Comparative Literature, 4/1952, pp. 328-329, 331.<br />

163. Andrew H. Plaks, Traditional Chinese Fiction and Contemporary Narrative<br />

Theory, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C. II, p. 387.<br />

164. Idem, Towards a Critical Theory of Chinese Narrative, in: Chinese Narrative:<br />

Critical and Theoretical Essays (Princeton, 1977), p. 319, 322.<br />

165. Earl Miner, Literary Diaries and the Boundaries of Literature, in: Y.C.G.L.,<br />

21 (1972), pp. 46-49; Japanese Poetic Diaries (Berkeley-Los Angeles, 1969),<br />

pp. 3-20.<br />

166. F. Tökey, Naissance de l'élégie chinoise (Paris, 1967), p. 205, 208-209, 211.<br />

167. Jaroslav PruSek, L'Histoire et l'épopée en Chine et dans le monde occidental,<br />

in: Diogène, 42/1963, p. 35, 43.<br />

168. Robert H. Browner and Earl Miner, Japanese Court Poetry (London, 1962), p.<br />

436.<br />

169. C. H. de Fouchécour, La Description de la nature dans la poésie persane du<br />

XI' siècle. Inventaire et analyse des thèmes (Paris, 1969), pp. 245-246, 249;<br />

Marie-Claude Percher, Systématique de la comparaison dans la poétique<br />

sanscrite, in : Poétique, 38/1979, p. 175.<br />

170. Quelques exemples: James J. Y. Liu, Op. cit., p. 87; Makoto Ueda, The Modes<br />

of Progression in English and Japanese Poetry, in: Y.C.G.L., 15 (1966), p.<br />

166, 172; David J. Chen, The Trilogy of Ts'ao Yii and Western Drama, in:<br />

Asia and the Humanities, Ed. Horst Frenz (Bloomington, 1959), p. 50; Amiya<br />

Chakravarty, Form and Imagery in Modem Lyrical Poetry. East and West, in:<br />

Third Conference on Oriental-Western Literary and Cultural Relations, in :<br />

308


Y.C.G.L., 11 (1962), pp. 159-162; A. K. Ramanujan, Varieties of Bhakti, idem,<br />

15 (1965), p. 185.<br />

171. Francesco Yosio Nomura, Oriental and Occidental Problems of Comparative<br />

Aesthetics, in: Atti del III Congreso Internationale di estetica (Torino, 1957),<br />

p. 718.<br />

172. The Art of Utters: Lu Chi's « Wen Fu », tr. E. R. Hughes (New York, 1951);<br />

Liu Hsich, The Literary Mind and the Carving of Dragons, tr. Vincent Yuchung<br />

Shih (New York, 1959).<br />

173. Les données introductives chez: André Lalande, Les Théories de l'induction et<br />

de l'expérimentation (Paris, 1929), p. 234-235; Maurice Dorolle, Les<br />

Problèmes de l'induction (Paris, 1933), p. 74; Heide Göttner, Logik der<br />

Interpretation (München, 1973), pp. 27-28.<br />

174. J. M. Bochenski, The Methods of Contemporary Thought, tr., (Dordrecht,<br />

1965), p. 108; André Lalande, Op. cit., p. 6.<br />

175. Emile Drukheim, Les Règles de la méthode sociologique, 5' éd. (Paris, 1938),<br />

pp. 98-99; J. M. Bochenski, Op. cit., p. 92-109.<br />

176. Heide Göttner, Structure of Theory in the Study of Literature, in: P.T.L.,<br />

2/1967, p. 299.<br />

177. Friedrich Schlegel, Literary Notebooks 1797-1801, Ed. H. Eichner (London,<br />

1957), IV, 39 (Fragm., 224).<br />

178. Ernest Renan, L'Avenir de la science (Paris, 1890), p. 148.<br />

179. Claude Bernard, Introduction à l'étude de la médecine expérimentale, éd.<br />

François Dagognet (Paris, 1966), p. 65; Bertrand Russell, History of Western<br />

Philosophy, 10-th ed. (London, 1967), p. 647.<br />

180. Karl R. Popper, La Logique de la découverte scientifique, tr., (Paris, 1973), p.<br />

26.<br />

181. Charles Mills Gayley, What is Comparative Literature? (1903), in:<br />

Comparative Literature. The Early Years. Ed. Hans-Joachim Schulz-Philipp<br />

H. Rhein (Chapel Hill, 1973), p. 93.<br />

182. Marcel Bataillon, in: R.L.C., 39 (1965), p. 177; Dionyz DuriSin, Sources and<br />

Systematica of Comparative Literature, tr., (Bratislava,1974) , p. 121.<br />

183. C. M. Bowra, Primitive Song (London, 1962), p. XIII; avant lui: Francis B.<br />

Gummere, The Beginnings of Poetry (New York, 1901), p. 23.<br />

184. James J. Y. Liu, Op. cit., p. 14.<br />

185. Cf. Fernand Baldensperger, Les Études de littérature comparée, in : La<br />

Science française (Paris, 1933), I, p. 388.<br />

186. Victor Erlich, Russian Formalism. History-Doctrine (The Hague-Paris, 1969),<br />

p. 29.<br />

187. G. Saintsbury, Op. cit., III, p. 409, 413.<br />

188. Charles Mills Gayley, Op. cit., pp. 92-93.<br />

189. Ferdinand Brunetiére, La Littérature européenne, in : Revue des Deux<br />

Mondes, CLXI (1900), p. 338.<br />

190. Jan Brandt Corstius, Introduction to the Comparative Study of Literature<br />

(New York, 1968), p. 27.<br />

191. François Jost, Introduction to Comparative Literature (Indianopolis-New<br />

York, 1974), p. 24; D. W. Fokkema-Elrud Kunne-Ibsch, Theories of<br />

309


Literature in the Twentieth Century (London, 1977), pp. 141; D. W. Fokkema,<br />

Comparative Literature and the New Paradigm, p. 12.<br />

192. Henry H. H. Remak, The Future of Comparative Literature, in: Actes du VlII -e<br />

Congrès de l'A.I.L.C. (Stuttgart, 1980), II, p. 436.<br />

193. André-Michel Rousseau, Arts et littératures: un « État présent » et quelques<br />

réflexions, in: Synthesis, IV, (1977), p. 44.<br />

194. René Wellek, A History of Modem Criticism (London, 1961), I, p. V; IV, p.<br />

333; cf. Concepts of Criticism (New Haven-London, 1963), p. 52.<br />

195. Etiemble, Histoire des genres et littérature comparée in: Acta Litte-raria, V<br />

(1962), p. 205; Comparaison n'est pas raison (Paris, 1953) p. 101; Claude<br />

Couffon, Rencontre avec Etiemble, in: Les Lettres françaises, 1006, 5-11<br />

décembre 1963.<br />

196. André-Michel Rousseau, La Littérature comparée et l'analyse formelle des<br />

textes littéraires: bilan et perspectives, in: Actes du VIII -e Congrès de<br />

l'A.I.L.C, II, p. 401.<br />

197. C. S. Durer, Op. cit., in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, pp. 612-613.<br />

198. Jean Lechat, Analyse et synthèse (Paris, 1962); Adrian Marino, Analysesynthèse,<br />

in : La Critique des idées littéraires, tr., (Bruxelles, 1977), pp. 305-<br />

308.<br />

199. Wilhelm Solms, Die Methodologiesierung der Literaturwissenschaft, in :<br />

Literaturwissenschaft heute, Friedrich Nemec, Wilhelm Solms (Hrsg.)<br />

(München, 1979), pp. 29-30.<br />

200. Joseph Texte, Études de littérature européenne (Paris, 1898), p. 13; Louis<br />

Paul Betz, Studien zur vergleichenden Literaturgeschichte der neueren Zeit<br />

(Frankfurt, 1902), p. 13.<br />

201. Paul Van Tieghem, La Synthèse en histoire littéraire: littérature-comparée et<br />

littérature générale, in: Revue de synthèse historique, 31 (1921), pp. 1-27;<br />

Vers une histoire synthétique de la littérature moderne, in: Helicon, I, 1-<br />

2/1938, pp. 205-209; La Littérature comparée 4 -e éd. (Paris, 1951), p. 80, 200,<br />

207.<br />

202. Simon Jeune, Littérature générale et littérature comparée (Paris, 1968), p. 39.<br />

203. B. Munteano, Situation de la littérature comparée..., in: Comparative<br />

Literature (Chapel Hill, 1959), I, p. 136; Claude Pichois André-M. Rousseau,<br />

Op. cit., p. 41, 94, 102, 104, 176; Jacques Voisine, Le Premier volume de la<br />

série « Histoire comparée des littératures en langues européennes », in:<br />

Neohelicon, 1-2/1973, p. 377; « Wozu vergleichende Literaturwissenschaft? »,<br />

in: R.L.C, 2/1952, p. 213, etc.<br />

204. Lectori salutem, in: Neohelicon, 1-2/1973, p. 10.<br />

205. R. D. Jameson, A Comparison of Literature (London, 1935), p. 5; René<br />

Wellek-Austin Warren, Theory of Literature (New York, 1956), p. 42, 48-51,<br />

81; François Jost, Op. cit., p. 37, 126; Claudio Guillen, Literature as System<br />

(New Jersey, 1971), p. 57, 486.<br />

206. Hans W. Epelsheimer, Zur « Geschichte einer europäischer Weltliteratur »,<br />

in: Ideen und Formen. Festschrift für Hugo Friedrich (Frankfurt/M., 1965), p.<br />

87; Hugo Dyserinck, Komparatistik. Eine Einführung (Bonn, 1978), p. 61, 65;<br />

Gerhard R. Kaiser, Op. cit., p. 161; Armand Nivelle, Wozu vergleichende<br />

310


Literaturwissenschaft?, in : Vergleichende Literaturwissenschaft (Manfred<br />

Schmeling, Hrsg.), p. 182.<br />

207. Luigi Foscolo Benedetto, Uomini e tempi (Milano-Napoli, 1953), p. 16.<br />

208. Henry H. H. Remak, Comparative Literature. Its Definition and Function, p.<br />

3; The Future of Comparative Literature, p. 436.<br />

209. Julius Petersen, Die Wissenschaft von der Dichtung, 2. Auflage (Berlin, 1944),<br />

p. 466.<br />

210. Henryk Markiewicz, Forschungdbereich und Systematik der vergleichenden<br />

Literaturwissenschaft, in: Weimarer Beiträge, 14, (1968), p. 1329.<br />

211. G. M. Vajda-J. Voisine, Rapport sur le projet d'histoire comparée des langues<br />

européennes, in : Actes du VI' Congrès de l'A.I.L.C (Stuttgart, 1975), p. 140,<br />

142; Istvân Söter, Comparaison-Confrontation, in : Acta Litteraria, 13 (1971),<br />

p. 463, 471; Al. Dima, Principii de literaturä comparais (« Principes de<br />

littérature comparée »), (Bucuresti, 1969), pp. 231-232.<br />

212. Irina Neupokoeva, Dialectics of Historical Development of National and<br />

World Literature, in: Neohelicon, 1-2/1973, pp. 116-118, 129.<br />

213. Ion Ianosi, Historische-besondere und ästhetisch-allgemeine Literaturbetrachtung,<br />

idem, 1-2/1973, p. 84.<br />

214. Adrian Marino, Etiemble ou le comparatisme militant (Paris, 1982), p. 191.<br />

215. Deux exemples récents: Jacques Voisine, Op. cit., in : R.L.C", 2/1982,p. 215;<br />

Henry H. H. Remak, General Preface to all volumes published as Part of the «<br />

Comparative History of Literature », in : The Symbolist Movement in the<br />

Literature of European Languages ed. by Anna Balakian (Budapest, 1982), p.<br />

5.<br />

216. Etiemble, Essais de littérature (vraiment) générale, p. 31.<br />

217. Valéry Larbaud, Sous l'invocation de Saint-Jérôme (Paris, 1953), p. 176.<br />

218. Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 170.<br />

219. Erich Auerbach, Philologie de la Weltliteratur, in : Weltliteratur. Festgabe für<br />

Fritz Strich..., (Bern, 1952), p. 44-49.<br />

220. Cf. Susanne Schroder, Deutsche Komparatistik im Wilhelminischen Zeitalter,<br />

1871-1918 (Bonn, 1979), p. 118; H. V. Routh, God, Man and Epic Poetry. A<br />

Study in Comparative Literature (Cambridge, 1927) I, p. 13.<br />

221. Hugo Dyserinck, Op. cit., p. 150.<br />

222. Fabian Gudas, Ananda K. Coomaraswamy : The Perennial Philosophy of Art,<br />

in : Studies in Comparative Literature, Ed. by Waldo F. McNeir (Baton<br />

Rouge, 1962), p. 277.<br />

223. F.(emand) B.(aldensperger), in : R.L.C., 4/1948, p. 577;Marie-Jeanne Dury,<br />

Synthèse, idem, XVIII (1938), pp. 534-540, etc.<br />

224. H. P. Teesing, Dos Problem der Perioden in der Literaturgeschichte<br />

(Groningen, 1949), p. 130.<br />

225. Paul Van Tieghem, La Littérature comparée, pp. 182-183; Jean-Marie Carré,<br />

Préface, in: Marius-François Guyard, Op. cit., p. 6; Robert Escarpit, La<br />

Littérature comparée, in: Le Monde, 22 janvier 1952.<br />

226. Cf. Julius Petersen, Op. cit., p. 7.<br />

227. Alvaro Manuel Machado-Daniel-Henri Pageaux, Op. cit., p. 110.<br />

311


228. H. H. H. Remak, Comparative Literature at the Crossroads, in : Y.C.G.L., IX<br />

(1960), p. 11; The Impact of Nationalism and Cosmopolitism as Comparative<br />

Literature from 1880's to the post World War II Period, in : Actes du IV -e<br />

Congres de l'A.I.L.C, I, p. 395.<br />

229. Adrian Marino, Op. cit., pp. 285-294.<br />

230. Paul Veyne, Comment on écrit l'histoire (Paris, 1979), p. 103, 106, 147.<br />

231. Erich Auerbach, Mimesis, tr. (Paris, 1977), p. 543, 548.<br />

232. Bernard Weinberg, c.r., René Wellek, A History of Modem Criticism. 1750-<br />

1950, MV, in: J.H.I., XXX (1969), p. 128.<br />

233. Cf. Joseph Texte, Op. cit., p. 11; François Jost, Littérature comparée et<br />

littérature universelle, in: Orbis Litterarum, XXVII (1972), p. 27; Friedrich<br />

Schlegel, Wissenschaft der europäischen Literatur, Hrsg. Emst Behler<br />

(München, 1958), Kritische Ausgabe, XI, p. 11.<br />

234. Un seul exemple : E. D. Hirsch, Validity in interpretation (New Haven and<br />

London, 1967), pp. 76-87.<br />

235. Northrop Frye, Literary Criticism, in: The Aims and Methods of Scholarship in<br />

Languages and Literatures. Ed. James Thorpe (New York, 1960), p. 67.<br />

236. Etiemble, Comparaison n'est pas raison, p. 29.<br />

237. Yves Chevrel, Le Problème de l'évaluation dans l'enseignement de la<br />

littérature comparée, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 564.<br />

238. Manfred Gsteiger, Zum Begriff und über das Studium der Literatur in<br />

vergleichender Sicht, in: Zur Theorie der vergleichenden Literaturwissenschaft,<br />

Hrsg. H. Radiger (Berlin-New York, 1971), p. 85; Istvan<br />

Söter, L'Application de la méthode comparative à l'histoire d'une littérature<br />

nationale, in: Actesdu VII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, pp. 449-450.<br />

239. Cf. Horst Rüdiger, Nationalliteraturen und europäische Literatur, in:<br />

Definitionen, Essays zur Literatur. Hrsg. Adolf Frisé (Frankfurt/M., 1964), p.<br />

40; J. W. Goethe, Werke, (Weimar, 1957), IX, p. 427.<br />

240. Emst Robert Curtius, Op. cit., p. 630; François Jost, La littérature comparée,<br />

une philosophie des lettres, in: Essais de littérature comparée (Fribourg,<br />

1968), II, p. 320.<br />

241. On peut se référer, pour un domaine voisin, à Joseph H. Greenberg, The<br />

Typological Method, in : Current Trends in Linguistics (The Hague-Paris,<br />

1973), 11, pp. 149-193, plus particulièrement pp. 151-161.<br />

242. Max Weber, Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftlehre. Zweite Auflage<br />

(Tübingen, 1951), pp. 190-193 , 202-203; Thomas Burger, Max Weber's<br />

Theory of Concept Formation. History Laws and Ideal Types (Durham, 1976),<br />

p. 131, 133-134, 154.<br />

243. Sur ce point précis, aussi György Rànki, Problems of Comparative History, in:<br />

Neohelicon. 1-2/1974, pp. 42-43.<br />

244. Par exemple, René Wellek, Concepts of Criticism, p. 252; Paul Her-nadi, Op.<br />

cit., p. 8.<br />

245. Alexandra Dutu, Littérature et histoire des mentalités: les modèles<br />

d'humanité, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 518.<br />

312


246. W. Tatarkiewicz, Nomological and Typological Sciences, in: Journal of<br />

Philosophy. LVII (1960), pp. 237-239; Manfred Schmeling, Op. cit., p. 7, fait<br />

également référence à cette double approche possible.<br />

247. Sainte-Beuve, Mes poisons (Paris, 10/18, 1965), p. 123.<br />

248. Henri-Irénée Marrou, De la connaissance historique (Paris, 1975), pp. 153-<br />

154, 158-159; Paul Veyne, Op. cit., p. 84; E. Mélitinski, L'Étude structural et<br />

typologique du conte, in: Vladimir Propp, Morphologie du conte, tr., (Paris,<br />

1971), p. 219, etc.<br />

249. Luciano Anceschi, A Debate on « Literary Types », in: J.A.A.C., XIV (1955),<br />

pp. 326-327.<br />

250. Stendhal, Racine et Shakespeare, ed. Roger FayoUe (Paris, 1970), p. 81.<br />

251. Wladyslaw Tatarkiewicz, The Romantic Aesthetics of 1600, in: 77te British<br />

Journal of Aesthetics, 2/1967, pp. 137-149.<br />

252. I. Tynianov, R. Jakobson, Les Problèmes des études en linguistique (1928), in:<br />

Théorie de la littérature (Paris, 1965), p. 140.<br />

253. A. J. Greimas, J. Courtes, Sémiotique, Dictionnaire raisonné de la théorie du<br />

langage (Paris, 1979), p. 194.<br />

254. A. J. Greimas, Du sens (Paris, 1970), p. 112.<br />

255. Gérard Geneue, Introduction à l'architexte (Paris, 1979), p. 84.<br />

256. Vladimir Propp, Op. cit., p. 183; Mircea Eliade, Littérature orale, in: Histoire<br />

des littératures (Paris, 1955), I, pp. 3-26.<br />

257. H. M. Posnett, The Science of Comparative Literature, in: Contemporary<br />

Review, LXXIX (1901), p. 864.<br />

258. T. S. Eliot, Note sur Mallarmé et Poe. In : N.R.F.. 27 (1926), p. 527.<br />

259. Henri Lichtenberger, Une Méthode d'histoire littéraire, in: Mélanges Fernand<br />

Baldensperger (Paris, 1930), II, p. 55.<br />

260. B. Munteano, Constantes dialectiques en littérature et en histoire (Paris,<br />

1967), pp. 7-8; Robert Escarpit, Avant-Propos, in: Analyse de la périodisalion<br />

littéraire (Paris, 1972), p. 8.<br />

261. S. S. Prawer, Comparative Literary Studies. An Introduction (London, 1973),<br />

p. 56; Gerhard R. Kaiser, Op. cit., p. 49,115; D. W. Fok-kema, Comparative<br />

Literature and the New Paradigm, in: Canadian Review of Comparative<br />

Literature / Revue Canadienne de littérature comparée, 1/1982, pp. 10-11.<br />

262. H. Munro Chadwick-N. Hershaw Chadwick, The Growth of Literature<br />

(Cambridge, 1940), III, pp. 716-726; Jean Weisgerber, Les Avant-gardes<br />

littéraires: état présent des études, in: Canadian Review of Comparative<br />

Literature / Revue Canadienne de Littérature comparée, 4/1979, p. 396.<br />

263. Douwe W. Fokkema, The Comparative Study of Asian and African Literature,<br />

in: Neohelicon, 1/1977, pp. 283-284; Walter Schams-chula, On Types of<br />

Historical Narrative in Slavonic Literature, in: P.T.L.. 4 (1979), p. 134, 143.<br />

264. Claudio Guillen, Op. cit., p. 472.<br />

265. Benedetto Croce, La « Letteratura comparata », in: Problemi di estetica, sesta<br />

ed. (Bari, 1966), p. 72; Charles Mills Gayley, Op. cit., p. 85.<br />

266. Ravena Fowler, Comparative Matrics and Comparative Literature, in:<br />

Comparative Literature, XXIX (1977), p. 293.<br />

313


267. V. H. Zhirmounsky, On the Study of Comparative Literature, in: Oxford<br />

Slavonic Papers, XIII (1967), p. 2; dans le même sens: Les Courants<br />

littéraires en tant que phénomènes internationaux, in: Actes du V -e Congrès de<br />

l'A.I.L.C. (Amsterdam-Belgrade, 1969), p. 4.<br />

268. I. Lotman, Studii de tipologie a culturii (« Etudes de typologie de la culture »)<br />

tr., (Bucuresti, 1974).<br />

269. Dionyz DuriSin, Sources and Systematics of Comparative Literature<br />

(Bratislava, 1974), p. 28, 126, 159-160, 162, 165, 176.<br />

270. Henryk Markiewicz, Op. cit., p. 1325.<br />

271. I. Neupokoeva, The Comparative Aspect of Literature in « The History of<br />

World Literature », in : Actes du V -e Congrès de l'A.I.L.C, p. 39, etc.<br />

272. Aktuelle Probleme..., Hrsg. Gerhardt Ziegengeist (Berlin, 1968), pp. 18-37;<br />

Borbàla H. Lukacs, Recent Comparative Research in the Soviet Union, in:<br />

Neohelicon, 1-2/1973, pp. 370-371, 374.<br />

273. Paul Veyne, Op. cit., p. 87.<br />

274. Entre autres: György M. Vajda, Present Perspectives of Comparative<br />

Literature, in: Neohelicon, 1/1977, p. 272, 278; Al. Dima, Prin-cipii de<br />

literature comparatà (« Principes de littérature comparée ») (Bucuresti, 1969),<br />

pp. 181-182, etc.<br />

275. L. T. Milié, Against the Typology of Styles, in: Essays on the Language of<br />

Literature, ed. S. Charman-S. R. Levin (Boston, 1967), p. 450; André<br />

Stegman, Problèmes méthodologiques et terminologiques pour une<br />

périodisalion de la littérature, in: Neohelicon, 1-2/1973, p. 282-283.<br />

276. Adrian Marino, Op. cit., p. 274.<br />

277. C. S. Durer, Complementation and formulation of ideal literary structures, in:<br />

Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 615.<br />

278. Cornells J. van Rees, Une théorie à la recherche de son objet, in: Du<br />

linguistique au textuel..., (Assen/Amsterdam, 1974), p. 168.<br />

279. V. Propp, Ràdàcinile istorice ale basmului fantastic (« Les racines historiques<br />

du conte fantastique ») tr., (Bucuresti, 1973), p. 28.<br />

280. J. C. Brandt Corstius, Writing History of World Literature, in: Y.C.G.L., 126<br />

(1963), p. 11; Claudio Guillen, Op. cit., pp. 485-486; C. S. Durer, Op. cit., p.<br />

613, etc.<br />

281. Alexandra Duju, Eseu tn istoria modelelor umane (« Essai de l'histoire des<br />

modèles humains »), (Bucuresti, 1972); Modèle heuristique et modèle<br />

historique, in: Revue des études sud-est européennes, XI1 (1979), p. 718, 720,<br />

722.<br />

282. Adrian Marino, Comparatism si model (« Comparatisme et modèle »), in:<br />

Convorbiri literare, 2 et 3/1975.<br />

283. Pour un dernier état de la question, Literarische Imagologie-Formen und<br />

Funktionen nationaler Stereotype in der Literatur, in: Kompa-ratistische<br />

Hefte, 2/1980.<br />

284. Mikhaïl Bakhtine, Esthétique et théorie du roman, tr., (Paris, 1978), p. 447,<br />

452; Elöd Halàsz, Romanmodelle und vergleichende Literaturwissenschaft, in:<br />

Acta Litteraria, V (1962), pp. 213-223.<br />

285. Etiemble, Comparaison n'est pas raison, pp. 70-71.<br />

314


286. René Grousset, Bilan de l'histoire (Paris, 1962), p. 148.<br />

287. W. T. Jones, The Romantic Syndrome. Toward a New Method in Cultural<br />

Anthropology and History of Ideas (The Hague, 1961); V. A. Zhirmunsky, On<br />

the Study of Comparative Literature, p. 7; Calvin Brown, Comparative<br />

Literature, in : The Georgia Review, 13 (1959), p. 187.<br />

288. Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 101; John Fletcher, The<br />

Criticism of Comparison..., in: Contemporary Criticism, ed. Malcolm<br />

Bradbury and David Palmer (London, 1975), p. 122.<br />

289. Stefan Zolkiewski, Los modelos de la literatura contemporanea en el periodo<br />

inicial de su desarrollo, tr., in: Criterios, Tercera epoca, 1/1982, pp. 33-51; D.<br />

W. Fokkema, Comparative Literature and the New Paradigm, p. 4.<br />

290. François Martel, Reconstruction d'un modèle prosodique chinois, in: Poetics,<br />

4 (1975), pp. 29-45; John J. Deeny, Comparativisation : The Exemple from<br />

China, in: Actes du VII -e Congrès de l'A.I.L.C, p. 688.<br />

291. A. E. Kunst, in : Y.C.G.L., 29 (1980), p. 50.<br />

292. James J. Y. Liu, Chinese Theories of Literature (Chicago and London, 1975),<br />

pp. 9-10.<br />

293. Michel de Coster, L'Analogie en sciences humaines (Paris, 1978), p. 31.<br />

294. Théorie de la littérature, p. 140; Les Thèses de 1929, tr., in: Change, 3/1969,<br />

p. 24.<br />

295. Georges Dumézil, Matière, objet et moyens d'étude, in: L'Héritage indoeuropéen<br />

à Rome (Paris, 1949), pp. 38-39.<br />

296. 2%. René Wellek, The Attack on Literature..., p. 33, 94, 98; Henry H. H.<br />

Remak, Rilke and Valéry on Autumn. A Comparative Explication of Textes, in:<br />

Herkommen und Erneuerung. Essays für Oskar Seidlin (Tübingen, I977),p.<br />

366.<br />

297. Lajos Nyirö, Problèmes de littérature comparée et théorie de la littérature, in:<br />

Littérature européenne, littérature hongroise (Budapest, 1964), p. 518, 521;<br />

Sorin Alexandrescu, Structuralismul si literatura comparatà (« Le<br />

Structuralisme et la littérature comparée ») in: Studii de leteraturà comparatà<br />

(« Études de littérature comparée ») (Bucuresti, 1968), pp. 43-48; D. Markov,<br />

Fragen der Theorie und Methodologie der vergleichenden Untersechungen<br />

der Literaturen in: Kunst und Literatur, XIX (1971), p. 1191, 1192.<br />

298. André M. Rousseau, c.r., Comparative Literature. Method and Perspective,<br />

Ed. by Newton P. Stallknecht and Horst Frenz, in: R.L.C., 37 (1963), p. 112.<br />

299. Karl R. Popper, La Logique de la découverte scientifique, tr., (Paris, 1973). p.<br />

430.<br />

300. Un exemple « moderniste »: D. W. Fokkema, Nijhoff's Modernist Poetics in<br />

European Perspective, in: Comparative Poetics (Amsterdam, 1980), p. 71.<br />

301. Théorie de la littérature, p. 123, 140.<br />

302. Luri Lotman, The Content and Structure of the Concept of « Literature ». in:<br />

P.T.L., 1 (1976), p. 355, 356.<br />

303. Hans Robert Jauss, Literaturgeschichte als Provokation (Frankfurt am Main,<br />

1970), p. 197.<br />

304. Tzvetan Todorov, La Notion de littérature, in: Langage, discours, société.<br />

Pour E. Benveniste (Paris, 1975), p. 357.<br />

315


305. Georges Dumézil, Op. cit., pp. 34-36.<br />

306. D. W. Fokkema, 77ie Form and Values of Contemporary Chinese Literature,<br />

in: N.L.H., 3/1973, p. 592; Comparative Literature and the New Paradigm, p.<br />

9.<br />

307. Itamar Even-Zohar, Polysystem Theory, in : Poectics Today, 1-2/1979, p. 301;<br />

Henryk Markiewicz, Le Processus littéraire à la lumière du structuralisme et<br />

du marxisme, in: Actes du VHP Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 589.<br />

308. Dionyz Durftin, cf. Revue des Revues, in : Canadian Review of Comparative<br />

Literature / Revue Canadienne de littérature comparée 3/1981, p. 425; D.<br />

Markov, Op. cit., p. 1196.<br />

309. Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., pp. 141-171.<br />

310. Luri Lotman, La structure du texte artistique, tr., (Paris, 1973), p. 62.<br />

311. B.Munteano, Constantes dialectiques en littérature et en histoire (Paris,<br />

1967), p. 131; Sorin Alexandrescu, Op. cit., p. 43; Douwe W. Fokkema,<br />

Method and Programme of Comparative Literature, in : Synthesis, I (1974), p.<br />

60.<br />

312. C. S. Durer, Op. cit., p. 615.<br />

313. I. M. Lotman, Un modèle dynamique du système sémiotique, in: Travaux sur<br />

les systèmes de signes, tr., (Bruxelles, 1976), p. 79.<br />

314. Valéry Larbaud, Sous l'invocation du Saint-Jérôme (Paris, 1953), p. 176; D.<br />

W. Fokkema, The Problem of Generalization and the Procedure of Literary<br />

Evaluations, in: Neophilologus, 58 (1974), pp. 254; André-Michel Rousseau,<br />

La Littérature et I'analyse formelle des textes littéraires: bilan et perspective,<br />

in : Actes du VHP Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 462.<br />

315. Teun A. Van Dijk, Some Aspects of Text Grammars (The Hague-Paris, 1972),<br />

p. 170.<br />

316. Léon Robel-Jacques Roubaud, Introduction, in: Cahiers de poétique<br />

comparée, I, 1/1973.<br />

317. Tzvetan Todorov, Poétique de la prose (Paris, 1971), p. 225.<br />

318. Horst Oppel, Morphologische Literaturwisenschaft. Goethes Ansicht und<br />

Methode (Mainz, 1947), p. 34, 38: Manon Maren-Grisebach, Methoden der<br />

Literaturwissenschaft (München, 1982), 8. Auflage, pp. 68-79.<br />

319. André Jolies, Formes simples, tr. (Paris, 1972), p. 15, 18, 26.<br />

320. Tasso da Silveira, Literature comparada (Rio de Janeiro, 1964), p. 34, 57-71;<br />

Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., pp. 154-160.<br />

321. Zoran Konstantonovic, Phenomùnologie und Literaturwissenschaft (München,<br />

1973); Manon Maren-Grisebach, Op. cit., pp. 39-52; René Wellek, Op. cit., p.<br />

67, 83, 139.<br />

322. Ernst Robert Curtius, Op. cit., p. XI, 278.<br />

323. C. S. Durer, Op. cit., p. 615.<br />

324. Joseph Campbell, The Hero with a Thousand Faces (New York, 1956).<br />

325. Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 160.<br />

326. Marcel Bataillon, Pour une histoire exigente des formes, le cas de La<br />

Célestine, in: Comparative Literature (Chapel Hill, 1959) I, p. 35.<br />

316


327. Charles Chauncey Shackford, Comparative Literature (1876), in:<br />

Comparative Literature. The Early Years..., (Chapel Hill, 1973), p. 42; Hugo<br />

Dyserinck, Op. cit., p. 32.<br />

328. Par exemple : Lectori Salutem, in : Neohelicon, 1-2/1973, p. 10-11; Claude<br />

Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 174; François Jost, Introduction to<br />

Comparative Literature (Indianopolis-New York, 1974), p. 33. 37-40.<br />

329. Ulrich Weisstein Influences and Parallels. The Place and Function of Analogy<br />

Studies in Comparative Literature, in : Teilnahme und Spiegelung. Festschrift<br />

für Horst Rädiger (Berlin, 1975), p. 594, 596, 608; A.-M. Rousseau, Vingt ans<br />

de littérature comparée en France..., in: L'Information littéraire, 21, 5 nov.déc.<br />

1969, p. 201.<br />

330. F. Baldensperger, Hypothèse et vérification en histoire littéraire, in: Helicon, I<br />

(1938), p. 6; La « Couleur des noms propres » selon K. Ch. Moritz et M.<br />

Proust, in: R.L.C.. 3/1948, pp. 329-339.<br />

331. Deux exemples, à titre d’échantillonnage: Constantin Th. Dimaras, Les<br />

Coïncidences dans l'histoire des lettres et dans l'histoire des idées, in: Actes<br />

du IV -e Congrès de l'A.I.L.C. (I-a Haye-Paris, 1966), II, p. 1227; Alicia G.<br />

Weiden, Algunos escortes comparativos de la poética de Gongoray Garcia<br />

Lorca a trescientos anos de distancia, in: Cua-dernos Hispanoamericanos,<br />

384/1982, pp. 625-639.<br />

332. Paul Van Tieghem, Influences et simultanéités en histoire littéraire, in: The<br />

Romanic Review, XX, (1929), pp. 138-139; Premier Congrès International<br />

d'Histoire Littéraire, in: Bulletin of International Committee of Historical<br />

Sciences, IV, 14, 1932, pp. 6-7.<br />

333. Un seul exemple: G. Wylie Sypher, Similarities between the scientific and the<br />

historical revolutions at the end of the Renaissance, in : The Journal of<br />

History of Sciences, XXV (1965), pp. 354-368.<br />

334. Etiemble, Lettre, in: Zagadnienia Rodzajôw Literackich, 2/1972, p. 14.<br />

335. Quelques exemples: Georges Dumézil, Loki (Paris, 1948), p. 176; Mythe et<br />

épopée (Paris, 1971), II, p. 19, 76-78; Mircea Eliade, La Nostalgie des<br />

origines (Paris, 1971), p. 77; Adrian Marino, L 'Herme neutique de Mircea<br />

Eliade, tr. (Paris, 1981), p. 86-95; Gilbert Durand, Les Structures<br />

anthropologiques de I"imaginaire (Paris, 1969), pp. 4041.<br />

336. Lucian Blaga, Getica, in: Izvoade (« Répertoires ») (Bucuresti, 1972), p. 76,<br />

79.<br />

337. Henri-Irene« Marrou, De la connaissance historique (Paris, 1975), pp. 150-<br />

151.<br />

338. Ruth Benedict, Patterns of Culture (Boston, 1959), p. XV, 79, 175; Paul<br />

Masson-Oursel, La Philosophie comparée, 2 -e éd. (Paris, 1931), pp. 20-25, 26-<br />

34, 45; Hajime Nakamura, Parallel Developments : A Comparative History of<br />

Ideas (Tokyo-New York, 1975), p. 13; René-Grousset, Bilan de l'histoire<br />

(Paris, 1962), p. 153.<br />

339. Mircea Eliade, Le Yoga, (Paris, 1968), p. 10.<br />

340. Adolf Reichwein, China and Europe. Intellectual and Artistic Contacts in the<br />

Eighteenth Century, IT. (London-New York, 1925), p. 132, 140; William W.<br />

317


Appleton, A Cycle of Cathay. The Chinese Vogue in England during the<br />

Seventeenth and Eighteenth Centuries (New York, 1951), p. 91.<br />

341. Michel de Coster, L'Analogie en sciences humaines (Paris, 1978), pp. 11-12,<br />

19, 21, 47, 146; Ulrich Weisstein, Op. cit., p. 599.<br />

342. Ulrich Weisstein, Op. cit., p. 602.<br />

343. Cf. Ulrich Weisstein, Op. cit., p. 600.<br />

344. Paul Masson-Oursel, Op. cit., pp. 29-30, 32.<br />

345. Karl R. Popper, Op. cit., p. 429-430.<br />

346. Cf. Fritz Wagner, Analogie ab Methode geschichtlichen Verstehens, in :<br />

Studium Generale, VIII, 11/1955. p. 705.<br />

347. Vladimir Propp, Morphologie du conte, tr., (Paris, 1970), pp. 180-181.<br />

348. Paul Masson-Oursel, Op. cit., p. 29, 32.<br />

349. Michel Foucault, Les Mots et les choses (Paris, 1966), pp. 36-37; Michel de<br />

Coster, Op. cit., p. 35, 87.<br />

350. Michel Foucault, L'Archéologie du savoir (Paris, 1969), pp. 209-210.<br />

351. Paul Hernadi, Op. cit., p. 9.<br />

352. Daniel Mornet, cf. Paul Van Tieghem, Premier Congrès International<br />

d'histoire littéraire, pp. 6-7; F. Baldensperger, Hypotheseset vérifications en<br />

histoire littéraire, in : Helicon, I (1938), p. 6.<br />

353. Constantin Th. Dimaras, Op. cit., p. 1230.<br />

354. I. Tymianov, De l'évolution littéraire, in: Théorie de la littérature, pp. 135-<br />

136.<br />

355. S. S. Prawer, Comparative Litarary Studies: an Introduction (New York.<br />

1973), p. 52-56.<br />

356. Ulrich Weisstein, Op. cit., p. 604, 608.<br />

357. Paul Veyne, Op. cit., pp. 85-86.<br />

358. Ulrich Weisstein, Op. cit., p. 603.<br />

359. Idem, Op. cit., p. 606; Werner Krauss, Grundprobleme der Literaturwissenschaft<br />

(Reinbeck bei Hamburg, 1969), p. 115.<br />

360. Jean-Marie Carré, Préface, in: Marius-Francois Guyard, La littérature<br />

comparée, 4 -e éd. (Paris, 1965), p. 5.<br />

361. Ulrich Weisstein, Comparative Literature and Literary Theory (Bloomington-<br />

London, 1973), pp. 38-39.<br />

362. Ferdinand Brunetière, La Littérature européenne, in: Revue des Deux Mondes.<br />

CLXI (1900), p. 331.<br />

363. Etiemble, Connaissons-nous la Chine? (Paris, 1964), p. 19, 20; Essais de<br />

littérature (vraiment) générale (Paris, 1975), p. 111.<br />

364. Idem, Comparaison n'est pas raison (Paris, 1963), p. 100.<br />

365. Idem, L'Orient philosophique au XVIII -e siècle (Paris, 1961), I, p. 149; Tong<br />

Yeou-ki ou le Nouveau Singe Pèlerin (Paris, 1958), p. 125.<br />

366. Idem, Comparaison n'est pas raison, p. 75.<br />

367. Pour plus de détails: Thomas Bleicher, Literary comparison in classical<br />

antiquity: a contribution to the prehistory of comparative literature, in:<br />

Y.C.G.L., 28 (1979), pp. 31-40; à ajouter pour le domaine arabe classique:<br />

Amjad Trabulsi, La Critique poétique des Arabes jusqu'au V -e siècle de<br />

l'Hégire (XI -e siècle de J.-C), (Damas, 1956), pp. 92-95.<br />

318


368. Friedrich Bouterwek, Parallelen vom griechischen und modernen Genius. Nur<br />

Fragmente (Göttingen, 1791); A. W. Schlegel, Comparaison entre la Phèdre<br />

de Racine et celle d'Euripide (Paris, 1807), la définition du parallèle, pp. 3-4.<br />

369. Alexander Nikolaevich Veselovsky, On the Methods and Aims of Literary<br />

History as Science (WO), tr., in: Y.C.G.L., 16/1967, p. 38.<br />

370. Joseph Texte, Études de littérature européenne (Paris, 1898), p. 6; G. E.<br />

W.(oodberry), Editorial, in: Journal of Comparative Literature, 1 (1903), pp.<br />

5-6.<br />

371. Léon Cellier, Paradoxe sur le parallèle, in: R.L.C., 38 (1964), pp. 238-247.<br />

372. G.E.W.(oodberry), Op. cit., p. 6; Julius Petersen, Nationale oder<br />

vergleichende Literaturgeschichte, in: D.V.L.G., VI (1928), p. 61; Paul Van<br />

Tieghem, La Littérature comparée, p. 139, 141.<br />

373. Dâmaso Alonso, « Tradition or Polygenesis »?, in: M.H.R.A., 32 (1960), p.<br />

18, 21, 23; Jan Brandt Corstius, Op. cit., p. 8; Ulrich Weisstein, Op. cit., p.<br />

597.<br />

374. Dionyz DurfSin, Sources and Systematics of Comparative Literature<br />

(Bratislava, 1974), p. 125; Werner Krauss, Op. cit., p. 116, etc.<br />

375. Jean-Marie Carré, Op. cit., p. 5.<br />

376. V. M. Zhirmunsky, On the Study of Comparative Literature, in : Oxford<br />

Slavonic Papers, XIII (1967), pp. 1-13.<br />

377. Ihab H. Hassan, The Problem of Influence in Literary History. Notes toward a<br />

Definition, in: Y.C.G.L., XIV (1955), p. 67.<br />

378. Georges Dumézil, Mythe et épopée (Paris, 1971), II, pp. 79-80.<br />

379. Paul Van Tieghem, Avant-Propos, in: Histoire littéraire de l'Europe et de<br />

l'Amérique. De la Renaissance à nos jours (Paris, 1941), p. V; La littérature<br />

comparée, pp. 190-191.<br />

380. Jean Frappier, Littérature médiévale et littérature comparée, in: Comparative<br />

Literature (Chapel Hill, 1959), I, p. 30.<br />

381. Fernand Baldensperger, La Littératqre comparée,. Le mot et la chose, in :<br />

R.L.C. (1921), p. 26; Claude Pichois-André M. Rousseau, Op. cit., p. 93.<br />

382. Gilbert Durand, Op. cit., p. 418; Michel Foucault, L'Archéologie du savoir, p.<br />

211.<br />

383. Haskell M. Block, Nouvelles tendances en littérature comparée (Paris, 1970),<br />

p. 26.<br />

384. D. Nichol Smith, The Function of Criticism (Oxford, 1909), pp. 7-8.<br />

385. Jan Brandt Corstius, Op. cit., p. 183; A. Owen Alridge, The Purpose and<br />

Perspective of Comparative Literature, in: Comparative Literature. Matter<br />

and Method (Urbana, 1969), p. 5; S. S. Prawer, Op. cit., 9,52, 54, 56; Claudio<br />

Guillén, Op. cit., pp. 34-35; John O. McCor-mick, Notes on a Comparative<br />

American Literary History, in: Comparative Literature Studies 5 (1958), p.<br />

167, 176.<br />

386. Dumitry Cizevsky, Outline of Comparative Slavonic Literature (Boston,<br />

1952), p. 6.<br />

387. Henryk Markiewicz, Op. cit., p. 1326, 1332; Istvân Söter, The Dilemma of<br />

Literary Science (Budapest, 1973), p. 22; Victor Gir-mounsky, Les Courants<br />

littéraires en tant que phénomènes internationaux, in: Actes du V -e Congrès de<br />

319


l'A.l.L.C. (Amsterdam-Belgrade, 1969), p. 16; Paul Cornéa, Conceptul de «<br />

concordant » tn literaturà comparatà si categoriile sale (« Le Concept de<br />

'concordance' en littérature comparée et ses catégories »), in: Studii de literaturà<br />

comparatà (« Études de littérature comparée ») (Bucuresti, 1968), p.<br />

37, 38.<br />

388. Istvàn Söter, Phénomènes parallèles de la littérature hongroise et de la<br />

littérature russe du XIX -e siècle, in: Actes du III -e Congrès de l'A.l.L.C. ('S-<br />

Grahenhage, 1962), pp. 277-279; Parallélisme entre le romantisme hongrois<br />

et polonais, in: Aspects et Parallélismes de la littérature hongroise (Budapest,<br />

1966), pp. 151-160.<br />

389. Etiemble, Yun Yu. Essai sur l'érotisme et l'amour dans la Chine ancienne<br />

(Genève-Paris-Munich, 1969), p. 7, 139, 168.<br />

390. James Robert Hightower, Chinese Literature in the Context of World<br />

Literature, in: Comparative Literature V (1963), pp. 118-119; René Wellek,<br />

Comparative Literature, in: Dictionnaire international des termes littéraires<br />

(The Hague-Paris, 1973), L. 57; S. S. Prawer, Op. cit., p. 52, etc.<br />

391. Arthur E. Kunst, Literatures of Asia, in: Comparative Literature. Method and<br />

Perspective: pp. 321-323; Arthur O. Lovejoy, Essays in the History of Ideas<br />

(New York, 1960), pp. 99-135.<br />

392. Actes du VI'Congrès de l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1979), II, p. 585-696.<br />

393. Asia and the Humanities, ed. by Horst Frenz (Bloomington, 1959),<br />

Symposium; « Islam in World Literature », in: Y.C.G.L., 20/1971, pp. 57-83;<br />

A. Owen Alridge, The Second China Conference: A Recapitulation, ibidem,<br />

25/1976, pp. 42-48, ere.<br />

394. Mircea Eliade, Histoire des croyances et des idées religieuses (Paris, 1976), I,<br />

p. 10; Fragments d'un journal. II, 1970-1978 (Paris, 1981), p. 127; pour<br />

l'ensemble de la question : Adrian Marino, L'Herméneutique de Mircea<br />

Eliade, ch. V, 2, Orient et Occident, tr. (Paris, 1981), pp. 293-306.<br />

395. M. A. Manzalaoui, Tragic ends of lovers: medieval Islam and the Latin West,<br />

in: Comparative Criticism, I, p. 37; Manfred Schme-ling, Einleitung..., in: Op.<br />

cit., p. 8.<br />

396. 37. B. Eikhenbaum, La Théorie de la « méthode » formelle, in: Théorie de la<br />

littéraure, p. 50.<br />

397. Alexander Nikolaevich Veselovsky, Op. cit., p. 48.<br />

398. Jean Hankiss, Littérature universelle, in: Helicon, I, 1-2, (1938), pp. 168-170;<br />

Dionyz Durisin, Op. cit., p. 160; Alexandra Dima, Principii de literaturà<br />

comparatà (« Principes de littérature comparée ») (Bucuresti 1969), p. 193.<br />

399. Claude Couffon, Rencontre avec Etiemble, in: Les Lettres Françaises, 1006,<br />

5-11 décembre 1963.<br />

400. Arno Kappler, Der literarische Vergleich. Beiträge zur einer Vorgeschichte<br />

der Komparatistik (Frankfurt/M., 1976), p. 209.<br />

401. Hajime Nakamura, Parallel Developments. A Comparative History of Ideas<br />

(Tokyo-New-York, 1975), p. 565.<br />

402. Fabian Gudas, Ananda K. Coomaraswamy: The Perennial Philosophy of Art,<br />

in : Studies in Comparative Literature. Ed. By Waldo F. McNeir (Boston<br />

Rouge, 1962), pp. 1-28, particulièrement, p. 25.<br />

320


403. Armando Martins Janeiry, Japanese and Western Literature. A Comparative<br />

Study (rutland-Tokyo, 1970), spécialement, pp. 13-14, 19-23; James J. Y. Liu,<br />

Chinese Theories of Literature (Chicago, 1975), pp. 53-56; M. M. Badawi, A<br />

Critical Introduction to Modem Arab Poetry, (Cambridge, 1975) pp. 261-264.<br />

404. Ulrich Weisstein, Comparative Literature and Literary Theory, tr.<br />

(BIoomington-London, 1973), pp. 38-39, 157; Op. cit., in : Teilnahme und<br />

Spiegelung, p. 600; Lucien Febvre, Combats pour l'histoire (Paris, 1953), p.<br />

135.<br />

405. Fernand Baldensperger, Op. cit., p. 7; Michel Cadot et Jacques Voisine, La<br />

Littérature comparée en Europe orientale, in: R.L.C., 38 (1964), p. 599.<br />

406. Robert Escarpit, La littérature comparée, in: Le Monde, 22 janvier 1952;<br />

Ulrich Weisstein, Op. cit., p. 607, 608; Marius-François Guyard, La<br />

Littérature comparée 6 -e éd. (Paris, 1978), p. 5.<br />

407. Etiemble, Jean Paulhan et le « Gegensinn der Unvorte », in: Jean -Paulhan.<br />

Colloque de Cérisy (Paris, 1976), p. 355; L'Orient philosophique..., II, p. 125,<br />

177.<br />

408. Deux nouveaux exemples: Haskell M. Block, in: Comparative Literature<br />

Studies, I (1964), pp. 78-79; Calvin S. Brown, Op. cit., p. 168.<br />

409. K.W.M (aurer), Weltlieratur, in: Caselfs Encyclopedia of World literature.<br />

Revised and enlarged in three volumes (London, 1973) I, pp. 582-583.<br />

410. Dernièrement: Manfred Schmeling, Op. cit., p. 7.<br />

411. Par exemple: Janos Hankiss, Op. cit., pp. 101-102.<br />

412. Arno Kappler, Op. cit.<br />

413. Idem, Op. cit., p. 43, 47; René Wellek, Discriminations (New York, 1970), p.<br />

21, 23.<br />

414. Robert S. Mayo, Herder and the Beginnings of Comparative Literature<br />

(Chapel Hill, 1969), p. 43,61.<br />

415. Hugo Metzl de Lomnitz, Vorläufige Aufgabe der vergleichenden Literatur, in<br />

; Acta Comparationis Litterarum Universarum, I (1977), c. 180.<br />

416. Henry H. H. Remak, Comparative Literature. Its Definition and Function, in :<br />

Comparative Literature. Method and Perpective, p. 8; Alejandro Cioranescu,<br />

Principios de literaturà comparada (Universi-dad de la Laguna, 1975), p. 58,<br />

66.<br />

417. Gideon Sjoberg, Comparative Method in the Social Sciences, in: Comparative<br />

Perspective. Theories and Methods. Ed. with Introduction by Amitai Etzioni<br />

— Frederic L. Dubow (Boston, 1970), p. 26, 29, 30, 37.<br />

418. Volker Bischoff, Grenzen und Möglichkeiten des Vergleichs, in: Sprachkunst,<br />

V (1974), Heft 3-4, pp. 162-183.<br />

419. Sven Linnér, The Structure and Functions of Literary Comparison, in:<br />

J.A.A.C., 26 winter 1967, pp. 172-173.<br />

420. V. Propp, Op. cit., pp. 26-27.<br />

421. Paul Veyne, Op. cit., p. 80, 146-147.<br />

422. Arpàd Vigh, Comparaison et similitude, in: Neohelicon, 1/1977, p. 203, 209-<br />

212.<br />

423. Pierre Fontanier, Les Figures du discours. Introduction par Gérard Genette<br />

(Paris, 1968), p. 377.<br />

321


424. Georges Dumézil, Op. cit., in: L'Héritage indo-européen à Rome (Paris,<br />

1949), p. 42.<br />

425. Par exemple: cf. Anna Balakian, The Presidential Address: Comparative<br />

Literature at the Crossroads, in: Bulletin de la S.F.L.G.C. 1-2/1980, p. 31;<br />

Ulrich Weisstein, Op. cit., p. 60.<br />

426. A. J. Greimas, Du Sens (Paris, 1970), p. 112; Jacques Geninasca, Réflexions<br />

sur la comparabilité, in: Actes du VII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 321.<br />

427. René Welleck, The Attack on Literature and other Essays, p. 14.<br />

428. P. Swiggers, Methodological Innovation in the Comparative Study of<br />

Literature, in : Canadian Review of Comparative Literature / Revue<br />

Canadienne de littérature comparée, 1/1982, pp. 21-22; Walter Höl-lerer,<br />

Methoden und Probleme vergleichender Literatuwissenschaft, in:<br />

Germanisch-Romanische Monatchrift, Neue Folge, II (1951/52), pp. 126-128.<br />

429. Maurice Bémol, Goethe et Valéry. Leurs vues comparatives sur la<br />

comparaison littéraire, in: R.L.C., 32 (1958), p. 174.<br />

430. Par exemple : Fernand Baldensperger, Op. cit., p. 14; W. Wolgang Holdheim,<br />

Komparatistik und Literaturtheorie, in : Arcadia 7 (1972). p. 303.<br />

431. René Wellek, Discriminations, p. 19; Comparative Literature, in:<br />

Dictionnaire de termes littéraires (The Hague-Paris, 1973), L. 57.<br />

432. Harry Levin, Grounds for Comparison (Cambridge Mass., 1972), p. 83; J. D.<br />

Frodsham, Landscape Poetry in China and Europe, in: Comparative<br />

Literature, XIX (1967), p. 213; Charles H. Long, Oral Literature and<br />

Folklore: a Review Article, in: History of Religion, 14 (1974), p. 70.<br />

433. Hans Robert Jauss, Literaturgeschichte als Provokation (Franfurt / M., 1970),<br />

p. 142; H. H. Remak, Comparative Literature at the Crossroads, p. 8;<br />

Comparative Literature. Its Definition and Functions, p. 3, 36; Rilke and<br />

Valéry on Autumn. A Comparative Explication of Texts, in: Herkommen und<br />

Erneuerung (Tübingen, 1977), p. 365, 368; The Future of Comparative<br />

Literature, p. 436.<br />

434. Jacques Body, Les comparatismes vus de France, in: Neohelicon, 1-2/1973, p.<br />

356.<br />

435. J.Tynianov, De l'évolution littéraire, in: Théorie de la littérature, p. 135;<br />

Victor Girmounsky, Les Courants littéraires en tant que phénomènes<br />

internationaux, in: Actes du V -e Congrès de l'A.I.L.C. (Amsterdam-Belgrade,<br />

1969), p. 16.<br />

436. Werner Krauss, Grundprobleme der Literatuwissenschaft (Reinbeck bei<br />

Hambourg, 1969), pp. 113-115.<br />

437. Dionyz DuriSin, Op. cit., pp. 124-125; György Ranki, Problems of<br />

Comparative History, in: Neohelicon, 1-2/1974, p. 43; Al. Dima, Conceptul de<br />

literature universale si comparatà (« Le Concept de littérature universelle et<br />

comparée ») (Bucuresti, 1966), p. 135, etc.<br />

438. Michel Foucault, Les Mots et les Choses (Paris, 1966), pp. 34-35; Michel de<br />

Coster, Op. cit., p. 31.<br />

439. Johann Georg Forster, Vorrede zu « Sakontala »... (1791), in: Meisterwerke<br />

Deutscher Literaturkritik. Hrsg. Hans Mayer (Berlin, 1956), I, p. 544.<br />

440. Cf. Maurice Bémol, Op. cit.. pp. 181-183.<br />

322


441. Paul Masson-Oursel, La Philosophie comparée, 2 -e éd. (Paris, 1931), p. 87;<br />

Louis Renou, Orient et Occident, in: Diogène, 5/1954, p. 133; René Grousset,<br />

Bilan de l'histoire, p. 172.<br />

442. Julius Petersen, Nationale oder vergleichende Literaturgeschite, in: C. V.L.G.,<br />

VI (1928), p. 58; Fritz Strich, Goethe und die Weltliteratur, 2 -e Auflage<br />

(Berne, 1957), p. 424.<br />

443. James Robert Hightower, Chinese Literature in the Context of World<br />

Literature, in: Comparative Literature V (1953), pp. 118-119; J. D. Frodsham,<br />

Landscape in China and Europe, idem, XIX (1967), p. 197.<br />

444. Arthur E. Kunst, Literatures of Asia, in: Comparative Literature. Method and<br />

Perspective. Revised Edition, Ed. by Newton P. Stallknecht and Horst Frenz<br />

(Carbondale-Edwardsville, 1977).p. 312; Claude Pichois-André M. Rousseau,<br />

Op. cit., p. 174; Jean Christian, in: France-Asie, XVII (1960), pp. 2133-2138.<br />

445. Marian Gâlik, Some Remarks on Comparative Literature in Czechoslovak<br />

Oriental Studies, in: Neohelicon, 3-4/1975, pp. 113-114;Slavo-mir<br />

Cieslikowsky, On some Correspondances between the Sanskrit and European<br />

Theory of Literature, in : Zagadnienia Rodzajôw Lite-rackich, XXII, (1979),<br />

pp. 79-103.<br />

446. Hajime Nakamura, Op. cit., p. 6-8; Pauline R. Yu, Chinese and Symbolist<br />

Theories, in: Comparative Literature, XXX, (1978), p. 1296, 312; Abd<br />

ElFattah Kilito, Sur le métalangage métaphorique des poéticiens arabes, in:<br />

Poétique, 38/1979, pp. 164-165.<br />

447. Jacques Geninasca, Op. cit., p. 320; Armand Nivelle, Wozu vergleichende<br />

Literaturwissenschaft?, in: Manfred Schmeling (Hrsg.), Op. cit., p. 178<br />

448. Moriz Carrière, Die Poesie: Ihr Wesen und ihre Formen mit Grundzügen der<br />

vergleichender Literaturgeschichte (Leipzig, 1884), p. 16.<br />

449. Erich Rothacker, Die vergleichende Methode in den Geissteiswissens-chaften,<br />

in: Zeitschrift für vergleichende Rechtwissenschaft. 60 (1957), p. 17, 19.<br />

450. Etienne Souriau, La Correspondance des arts. Éléments d'esthétique<br />

comparée (1947), (Paris, 1969), p. 9.<br />

451. John J. Deeny, Comparativisation: the Example from China, in: Actes du VII -e<br />

Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 688.<br />

452. Wilhelm von Humboldt, Plan einer vergleichenden Anthropologie, in:<br />

Gesammelte Schriften (Berlin, 1903), I, p. 378, 379, 405.<br />

453. Alexander Nikolaevich Veselovsky, Op. cit., p. 42; Jan Mukafovsky, cf.<br />

Dionyz DuriSin, Op. cit., pp. 81-83; Alejandro Cioranescu, Op. cit., pp. 37-38,<br />

etc.<br />

454. Thomas Bleicher, Literaturkomplexe in Komparatistischer Perspektive, in:<br />

Neohelicon, 2/1981, p. 9; Manfred Schmeling, Op. cit., p. 11; Alexandra Duju,<br />

Literature comparatà si is to n'a mentalitàfilor (« Littérature comparée et<br />

l'histoire des mentalités ») (Bucuresti, 1982), p. 137.<br />

455. Arno Kappler, Op. cit., p. 204, 207, 209.<br />

456. Ulrich Schulz-Buschhaus, Die Unvermeidlichkeit der Komparatistik, in:<br />

Arcadia, 14 (1979), pp. 223-236; Zoran Konstantinovic, Der reflektierende<br />

Vergleich..., in: Mainzer Komparatistische Hefte, 2/1978, p. 8; Armand<br />

Nivelle, Op. cit., p. 177, 178.<br />

323


457. Haskell M. Block, The Alleged Parallel of Metaphysical and Symbolist<br />

Poetry, in: Comparatists at Work, Ed. by Stephen G. Nichols, J. Richard B.<br />

Vowels (Waltham-London, 1978), p. 214, 227.<br />

458. Anna Balakian, Op. cit., in: Bulletin de la S.F.L.G.C.. 1-2/1980, pp. 30-31.<br />

459. J.-J. Ampere, Mélanges d'histoire littéraire et de littérature (Paris, 1867), I, p.<br />

27; Fritz Strich, Weltliteratur und vergleichende Literaturgeschichte, in:<br />

Philosophie der Literaturwissenschaft (Berlin, 1930), p. 422, etc.<br />

460. Editorial, in Mainzer Komparatistische Hefte, 2/1978, p. 5.<br />

461. Gérard Genette, Figures (Paris, 1972), III, p. 38.<br />

462. Manfred Behler, Vond der Stoffgeschichte zur Thematologie, in: Arcadia. V<br />

(1970), p. 21.<br />

463. Charles Mills Gayley, What is Comparative Literature? (1903) in:<br />

Comparative Literature. The Early Years... Ed. Hans-Joachim Schulz, Philip<br />

H. Rhein (Chapel Hill. 1973), p. 85.<br />

464. Walter Hollerer, Methoden und Probleme vergleichende Literaturwissenschaft,<br />

in: Germanisch-Romanische Monatschrift, XXXII (1952), p.<br />

125; Kurt Waiss, Vergleichende Literaturbetrachtung, in:<br />

Forschungsprobleme der vergleichenden Literaturgeschichte (Tübingen,<br />

1951), I, p. 11; Maurice Bémol, Op. cit., p. 174, 183-184; Claude Pichois-<br />

André M. Rousseau, Op. cit., p. 143.<br />

465. Janos Hankiss, Théorie de la littérature et littérature comparée, in:<br />

Comparative Literature (Chapel Hill, 1959), I, p. 102.<br />

466. Douwe W. Fokkema, Method and Programme of Comparative Literature, in:<br />

Synthesis, I (1974), pp. 55-56.<br />

467. Zoran Konstaminovic, Op. cit., in: Mainzer Komparatistische Hefte. 2/1978,<br />

pp. 6-14.<br />

468. Arno Kappler, Op. cit., p. 200; Gérard Genot, Niveaux de la comparaison, in:<br />

Actes du VHP Congrès de l'A.l.L.C, II, p. 748; Yves Chevrel, Le Problème de<br />

l'évaluation dans l'enseignement de la littérature comparée, idem, I, p. 562.<br />

469. Louis Paul Betz, Studien zur vergleichenden Literaturgeschichte der neueren<br />

Zeit (Frankfurt, 1902), p. 11.<br />

470. Kurt Waiss, Op. cit., p. 19.<br />

471. Winston L. Y. Yang, Western Critical and Comparative Approaches to the<br />

Study of Traditional Chinese Fiction, in: Actes du VII' Congrès de l'A.l.L.C, II,<br />

pp. 685-686.<br />

472. Par exemple: H.-J. C. Duijker — N. H. Frijda, National Character and<br />

National Stereotypes (Amsterdam, I960), p. 140; A. Meillet, La Méthode<br />

comparative en linguistique historique (Oslo, 1925), p. 1; Georges Dumézil,<br />

Op. cit., p. 32; Erich Rothacker, Op. cit., pp. 19-20. 23.<br />

473. Beate Pinkernell, Selbstproduktion als Verfahren. Zur Methodologie und<br />

Problematik der sogennanten «Wechselseitigen Erhelung der Künste», in: Zur<br />

Kritik literaturwissenschaftlicher Methodologie. Hrsg. Viktor Zmegac-<br />

Zdrenko Skreb (Frankfurt/M., 1973), pp. 95-114.<br />

474. On trouvera une bonne synthèse, avec des renseignements bibliographiques<br />

très poussés, chez André-Michel Rousseau, Arts et littérature : un «état<br />

présent » et quelques réflexions, in: Synthesis, IV (1977), pp. 35-51; parmi les<br />

324


études postérieures: Jean Weisgerber, Remarques sur l'esthétique rococo:<br />

littérature et beaux arts, in: Annales de l'Histoire de l'An et d'Archéologie, III<br />

(1981), pp. 139-152; Formes rococo: littérature et beaux-arts, in: R.L.C.,<br />

2/1981, pp. 141-167.<br />

475. A. Kibédi-Varga, Réception et classement: lettres-arts-genres, in: Théorie de<br />

la littérature (Paris, 1981), p. 210, 216.<br />

476. Georges Dumézil, Préface, in: Joël H. Grisward, Archéologie de l'épopée<br />

médiévale (Paris, 1981), p. 12.<br />

477. Cf. Maurice Bémol, Op. cit., p. 18.<br />

478. Karl R. Popper, Op. cit., p. 25.<br />

479. Adrian Marino, Contre l'européocentrisme, in: Etiemble ou le comparatisme<br />

militant (Paris, 1982), pp. 51-62.<br />

480. René M. Guastalla, Le Mythe et le livre (Paris, 1940), p. 45.<br />

481. Robert Escarpit, Le Littéraire et le social (Paris, 1970), p. 15.<br />

482. Dernièrement: René Wellek, The Attack on Literature and other Essays, p. 46.<br />

483. Ernest Emenyonu, African Literature revisited, in: R.L.C., 3-4/1974, p. 397.<br />

484. Jean-Paul Sartre, Situations (Paris, 1949), III, pp. 251-252, 233.<br />

485. Jourdain-Innocent Noah, De la littérature orale négro-aj'ricaine et de ses<br />

chances de survie, in: Études littéraires, 3/1974, p. 355.<br />

486. Robert J. Clements, Comparative Literature as Academic Discipline (New<br />

York, 1978), p. 32.<br />

487. Ferdinand Brunetière, La Littérature européenne, in: Revue des Deux Mondes,<br />

CLXI (1900), pp. 320-327.<br />

488. Jean Rousset, Leurs yeux se rencontrèrent (Paris, 1981), p. 12.<br />

489. Gideon Sjoberg, Op. cit., p. 25.<br />

490. Adrian Hsia, Introduction to the panel discussion in « Western Literary<br />

Theories and the Study of Chinese Literature », in: Actes du VII -e Congrès de<br />

l'A.l.L.C. (Stuttgart, 1979), II, p. 674; Donald A. Gibbs, M. H. Abram's four<br />

artistic co-ordinates applied to literary theory of early China, in: Op. cit., II,<br />

p. 675.<br />

491. Tzvetan Todorov, L'Origine des genres, in: Les Genres du discours (Paris,<br />

1978), pp. 54-57; voir ausi: Theories of Literary Genre, ed. Joseph P. Strelka<br />

(University Park and London, 1978).<br />

492. Raymond Schwab, Domaine oriental, in: Histoire des littératures (Paris,<br />

1955), 1, p. 104; Bernard Mouralis, Les Contre-Littératures (Paris, 1975), p. 9.<br />

493. Les considérations théoriques, par exemple, de H. Munro Chadwik-N.<br />

Kershaw Chadwik, The Growth of Literature (Cambridge, 1932), I, p. IX, se<br />

résument programmatiquement à 1'« Ouest »; de même Rosario Assunto,<br />

Theorie der Literatur bei Schriftstellern des 20. Jahrhunderts, tr. (Reinbeck<br />

bei Hamburg, 1975), p. 13.<br />

494. André Lévy, Études sur le conte et le roman chinois (Paris, 1971).<br />

495. Emil Staiger, Grundbegriffe der Poetik (Zürich und Freiburg i.Br., 1968), p.<br />

11.<br />

496. Hamadi Sammond, Rachid Ghozzi, La définition de la poésie dans l'ancienne<br />

poétique arabe, in: Poétique, 38/1979, p. 149.<br />

325


497. Ingrid Schuster, Effects of Japanese Art on French and German Literature in<br />

the Nineteenth Century, in: Canadian Review of Comparative Literature /<br />

Revue Canadienne de littérature comparée 1/1974, pp. 79-81; Mary de<br />

Rachewiltz, Pound and Frobenius, in: Kompara-tislische Hefte, 2 (1980). pp.<br />

92-101.<br />

498. 498. Paul Oskar Kristeller, The Modern System of the Arts in the History of<br />

Aesthetics, in: Ideas in Cultural Perspective, Ed. by Philip P. Wiener and<br />

Aaron Noland (New Brunswick, 1962), pp. 145-206.<br />

499. 499. Damaso Alonso, « Tradition or Polygenesis »?, in : M.H.R.A., 32 (1960),<br />

p. 23.<br />

500. 500. Larry Shouldice, Wide Latitudes: Comparing New World Literature, in:<br />

Canadian Review of Comparative Literature / Revue Canadienne de<br />

Littérature comparée, 1/1982, pp. 48-49.<br />

501. 501. Etiemble, Histoire des genres et littérature comparée, in: Acta Litterana,<br />

V (1962), p. 207.<br />

502. 502. Idem, L'Orient philosophique au XVIII -e siècle (Paris, 1957), I, p. 15.<br />

503. 503. Les données de base (mais les références possibles sont de loin plus<br />

nombreuses) chez: H. P. Teesing, Das Problem der Perioden in der<br />

Literaturgeschichte (Groningen, 1949).<br />

504. 504. Karl R. Popper, Op. cit.. p. 29.<br />

505. 505. Etiemble, Essais de littérature (vraiment) générale, 3 -e éd. (Paris, 1975),<br />

p. 29-30, 33-34, 342; démonstration reprise par François Jost, Littérature<br />

comparée et littérature universelle, in: Orbis Litterarum, XXVII (1972), p. 19.<br />

506. 506. Abbé Desfontaines, Observations sur les écrits modernes (Paris, 1738).<br />

XII, pp. 94-95.<br />

507. 507. Par exemple, dernièrement: Charles Leslie Wrenn, The Idea of<br />

Comparative Literature (Cambridge, 1968), p. 17.<br />

508. 508. Archibald A. Hill, A Program for the Definition of Literature, in: The<br />

University of Texas Studies in English, 37 (1958), p. 46.<br />

509. 509. Ulrich Weisstein, Verbal Paintings, Fugal Poems, Literay Collages and<br />

the Metamorphic Comparatist, in: Y.C.G.L., 27/1978, p. 7, 16.<br />

510. 510. Vladimir Propp, Morphologie du conte, tr. (Paris, 1970), p. 34.<br />

511. 511. Hans Robert Jauss, Paradigmawechsel in der Literaturwissenschaft, in:<br />

Methoden der deutschen Literaturwissenschaft, Viktor Zmegac (Hrsg.)<br />

(Frankfurt am Main, 1972), p. 281.<br />

512. 512. Stith Thompson, Comparative Problems of Oral Literature, in: Y.C.G.L.,<br />

VII (1958), p. 12.<br />

513. 513. Roman Jakobson, Questions de poétique (Paris, 1973), p. 489.<br />

514. 514. Cf. D. W. Fokkema, Op. cit., p. 258, sur la foi de Teun A. Van Dijk,<br />

Some Aspects of Text Grammars (The Hague-Paris, 1972), pp. 177-178.<br />

515. 515. Charles Mills Gayley, What is Comparative Literature? (1903), in:<br />

Comparative Literature : The Early Years. Ed. Hans Joachim Schulz, Philipp<br />

H. Rhein (Chapel Hill, 1973), p. 92.<br />

516. 516. René Wellek, Op. cit., p. 56.<br />

517. 517. François Jost, La Littérature comparée, une philosophie des lettres, in:<br />

Essais de littérature comparée (Fribourg, 1968), II, p. 320.<br />

326


518. 518. Roman Jakobson, Op. cit., p. 38, 72-73.<br />

519. 519. Thomas Bleicher, Grenzüberstreitende Literatur als Komparatistis-cher<br />

Gegenstand, in: Neohelicon, 2/1979, pp. 82-83.<br />

520. 520. Etiemble, Littérature comparée, in: Encyclopaedia Universalis (Paris,<br />

1971), 10, p. 11.<br />

521. 521. John J. Deeny, Op. cit., in: Actesdu VII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 687.<br />

522. 522. Petit de Julleville, Histoire de la langue et de la littérature française des<br />

origines à 1900 (Paris, 1899), VIII, p. 894.<br />

VI literaturis gansazRvreba, gv. 231-264.<br />

1. Adrian Marino, Pentru o hermeneuticà a ideii de literature (« Pour une<br />

herméneutique de l'idée de littérature »), in: Caiete critice, 11/1982, pp. 5-6.<br />

2. Ernest Renan, L'Avenir de la science (Paris, 1890), p. 265.<br />

3. Frank Wadleigh Chandler, The Comparative Study of Literature (1911), in:<br />

Y.C.G.L., 15 (1966), p. 37.<br />

4. Frederic Will, Comparative Literature and the Challenge of Modern<br />

Criticism, idem, IX (1966), p. 29.<br />

5. Thomas Bleicher, Op. cit., in: Neohelicon, 2/1979-1980, p. 68; Armand<br />

Nivelle, Op. cit., in: Manfred Schmeling, Op. cit., (Hrsg.), p. 180.<br />

6. Par exemple: Ulrich Leo, Literaturvergleichung und Monographie, in:<br />

Romanische Forschungen, 52 (1964), p. 423; Bernard Weinberg, er. René<br />

Wellek, History of Modern Criticism, in: J.H.I., XXX (1969), pp. 127-128; D.<br />

W. Fokkema, Comparative Literature and the New Paradigm, in: Canadian<br />

Review of Comparative Literature / Revue Canadienne de Littérature<br />

comparée, 1/1982, p. 7, etc.<br />

7. Anna Balakian, Op. cit., in: Bulletin de la S.F.L.G.C., 1-2/1980, p. 33.<br />

8. Thomas Bleicher, Novalis und die Idee der Weltliteratur, in: Arcadia, 14<br />

(1979), p. 266.<br />

9. D. W. Fokkema, The Problem of Generalization and the Procedure of<br />

Literary Evaluation, in: Neophilologus, 58 (1974), p. 261.<br />

10. Walter Höllerer, Op. cit., in: Germanisch-Romanische Monatschrift, XXXII<br />

(1952), p. 118.<br />

11. René Wellek, Op. cit., p. 102.<br />

12. Desiderio Navarro, Eurocentrismo y antieurocentrismo en la teoria de<br />

America Latina y Europa, in: Revista de Critica Literaria Latino-noamericana<br />

(Lima), 16/1982.<br />

13. E. C. Nwezeh, The Comparative Approach to Modem African Literature, in:<br />

Y.C.G.L., 28 (1979), p. 23.<br />

14. Andrew H. Plaks, Towards a Critical Theory of Chinese Narrative: Critical<br />

and Theorical Essays. With a Foreword by Cyril Bich (Princeton, 1977), p.<br />

309, 331-333.<br />

15. D.W. Fokkema, The Forms and Values of Contemporary Chinese Literature,<br />

in: N.L.H., 3/1973, p. 592.<br />

16. A. Owen Alridge, Comparative Literature East and West. An<br />

327


1. Appraisal of the Tamkang Conference, in: Y.C.G.L., 21 (1972), p.<br />

66.<br />

17. Earl Miner, Japanese and Western Images of Courtly Love, idem, XV (1966),<br />

pp. 174-179.<br />

18. John D. Yohannan, The Persian Poetry Fad in England, 1770-1825, in:<br />

Comparative Literature, IV (1952), p. 141.<br />

19. Plusieurs references chez Edward W. Said, L'Orientalisme. L'Orient créé par<br />

l'Occident, tr., (Paris, 1980), p. 118, 364.<br />

20. Rene Wellek, The Concept of Romanticism, in: Concepts of Criticism (New<br />

Haven and London, 1965), p. 160.<br />

21. Friendrich Schlegel, Kritische Ausgabe, Hrsg. Hans Eichner (München, 1975),<br />

Band 3, p. 141; Band XIV, p. 329.<br />

22. Charles Chauncey Shackford, Op. cit., in: Comparative Literature. The Early<br />

Years, p. 48; Arthur Richmond Marsh, The Comparative Study of Literature<br />

(1896), idem, p. 129.<br />

23. H. Munro Chadwick — N. Kershaw Chadwick, The Growth of Literature<br />

(Cambridge, 1932), I, p. 5.<br />

24. Joseph Remenyi, Literature of «small nations », in: Y.C.G.L., XII (1953). p.<br />

120.<br />

25. Renato Poggioli, Poetics and Metrics, in: Comparative Literature (Chapel<br />

Hill, 1959), I, p. 197; Frenc Tökey, Genre Theory in China in the 3rd-6th<br />

Centuries (Budapest, 1971), p. 14.<br />

26. John Fletcher, The Criticism of Comparison..., in: Contemporary Criticism,<br />

ed. Malcolm Bradbury and Davis Palmer (London, 1975), p. Ill; Arthur E.<br />

Kunst, Literatures of Asia, in: Comparative Literature. Method and<br />

Perspective..., pp. 319-320, 323; Douwe W. Fok-kema, Method and<br />

Programme of Comparative Literature, in: Synthesis, I, (1974), pp. 58-59;<br />

Hugo Dyserinck, Komparatistik. Eine Einführung. (Bonn, 1978), pp. 148-149;<br />

Über Möglichkeiten und Grenzen der Komparatistik, in : Mainzer<br />

Komparatistische Hefte, 2/1978, pp. 23-24; Carlos Rincôn, El cambio actual<br />

de la nociôn de leteratura (Caracas, 1978), p. 42.<br />

27. Andrew H. Plaks, Op. cit., p. 351.<br />

28. Classical and Medieval Literary Criticism. Translations and Interpretations.<br />

Ed. by Alex Preminger, O. B. Hardison Jr., Kevin Kerrane (New York. 1974),<br />

p. 329.<br />

29. Ibn Qotalba, Introduction au livre de la poésie et des poètes. Ed. Gaudefroy-<br />

Demombynes (Paris, 1947), p. 4.<br />

30. James J.Y. Liu, Chinese Theories of Literature (Chicago, 1975), p. 97, 140;<br />

Mokoto Ueda, The Nature of Poetry: Japanese and Western Views, in:<br />

Y.C.G.L., 11/1962. p. 142; Kenichi Yoshida, Literary Theory in Contemporary<br />

Japan, in: Literary History and Literary Criticism (New York, 1966), p. 208.<br />

31. Liu Hsieh, The Literary Mind and the Carving of Dragons, tr. with an<br />

Introduction and notes by Vincent Yu-chung Shih (New York, 1959), p. 7.<br />

238.<br />

328


32. Arthur F. Wright, The Study of Chinese Civilisation, in: Ideas in Cultural<br />

Perspective, ed. Philip P. Wiener and Aaron Noland (New Brunswick, 1962),<br />

p. 373.<br />

33. David Y. Chen, Theory and Practice of Modern Chinese Poetry, in: Literary<br />

History and Literary Criticism, pp. 152-153.<br />

34. Pauline R. Yu, Chinese and Symbolist Poetic Theories, in: Comparative<br />

Literature, XXX (1978), pp. 291-312; James J. Y. Liu, Op. cit., pp. 104-105.<br />

35. A. Owen Alridge, East-West Relations. Universal Literature, Yes; Common<br />

Poetics, No. in: Tamkang Review, 10 (1979), pp. 17-33.<br />

36. Earl Miner, Literary Diaries and the Boundaries of Literature, in: Y.C.G.L.,<br />

21 (1972), pp. 48-49; Roberto Fernandez Retamar, La Contribution des<br />

littératures de l'Amérique Latine à la littérature universelle au XX -e siècle, in:<br />

Actes du VHP Congrès de l'A.I.L.C. (Stuttgart, 1980), II, p. 27, 29.<br />

37. Jens Ihwe, Grammaires du texte, typologie du texte, traitement et didactique<br />

textuels: critères pour une science de la littérature en tant que science<br />

empirique et théorique, in: Du linguistique au textuel (Assen/Amsterdam,<br />

1974), pp. 82-83.<br />

38. George A. Kennedy, Classical Rhetoric and its Christian and Secular<br />

Tradition (Chapel Hill, 1980), p. 8.<br />

39. Adrian Marino, La Critique des idées littéraires, pp. 107-114.<br />

40. Julius Petersen, Die Wissenschaft von der Dichtung. System und<br />

Methodenlehre der Literaturwissenschaft, 2. Auflage, (Berlin, 1944), p. 467.<br />

41. André Lefevere, Some Tactical Steps Toward a Common Poetics, in: New<br />

Asia Academic Bulletin, I (1978), p. 14.<br />

42. I. Tynianov, R. Jakobson, Les Problèmes des études littéraires et linguistiques<br />

(1928), in: Théorie de la littérature, p. 140.<br />

43. Iouri Lotman, La Structure du texte artistique, tr., (Paris, 1973), pp. 397-404.<br />

44. Iiamar Even-Zohar, Polysystem Theory, in: Poetics Today, 1-2/1979, p. 295,<br />

302-303.<br />

45. Michael Wegner, Literary Tradition and Innovation: a Theoretical Problem of<br />

Comparative Literary Research, in: Actes du VHP Congrès de l'A.I.L.C, II, pp.<br />

511-515.<br />

46. Etiemble, Poètes ou faiseurs? (Paris, 1966), p. 194; C'est le bouquet! (Paris,<br />

1967), p. 235.<br />

47. Idem, Lettre, in: Zagadnienia Rodzajôw Literackich, XV, (1973), p. 15.<br />

48. Jaroslav Pruïek, A Confrontation of Traditional Oriental Literature with<br />

Modem European Literature in the Context of the Chinese Literary<br />

Revolution, in: Literary History and Literary Criticism (New York University<br />

Press. 1960), p. 167; Ziva Ben-Porat, The Transformation of Canonical and<br />

Non-Canonical European Texts in Modern Hebrew Poetry, in: Actes du VHP<br />

Congrès de l'A.I.L.C, II, pp. 853-859.<br />

49. D. W. Fokkema, Nijkoff's Modemist Poetics in European Perspective, in:<br />

Comparative Poetics, ed. by D. W. Fokkema, Elrud Kunne-Ibsch and A.J.A.<br />

Van Zoest (Amsterdam, 1980), p. 65, 75; Anton Popovic, Aspects of<br />

Metatexts, in: Canadian Review of Comparative Literature / Revue<br />

Canadienne de littérature comparée, 3/1976, p. 235.<br />

329


50. Adrian Marino, L'Avant-garde, la révolte et la tradition artistique, in:<br />

Synthesis, III (1976), pp. 165-178.<br />

51. Idem, Aux sources de la dialectique sémantique ancien / nouveau, in: Cahiers<br />

roumains d'études littéraires, 1/1975, pp. 50-59.<br />

52. René Wellek, Op. cit., p. 128.<br />

53. José Lambert et André Lefevere, Traduction, traduction littéraire et littérature<br />

comparée, in: La Traduction. Une Profession. Actes du VIII -e Congrès<br />

Mondial de la Fédération Internationale des traducteurs (Montreal, 1977), pp.<br />

329-341.<br />

54. J. Tynianov, De l'évolution littéraire (1927), in: Théorie de la littérature, p.<br />

123.<br />

55. José Lambert, Plaidoyer pour un programme des études comparantes.<br />

Littérature comparée et théorie du polysystéme. Communication à :<br />

S.F.L.G.C., Congres 1980, Montpellier, copie xerox, p. 5.<br />

56. Roberto Fernandez Retamar, Para una teoria de la literatura hispanoamericana...<br />

(La Habana, 1975); Carlos Rincôn, Op. cit., (Caracas, 1978),<br />

p. 200.<br />

57. Istvân Söter, Littératures européennes comparées, in : 1616, 1 (1978), p. 47-<br />

50.<br />

58. Irina Neupokoeva, Dialectics of Historical Development of National and<br />

World Literature, in: Neohelicon, 1-2/1973, p. 123.<br />

59. Cf. Vladimir Propp, Morphologie du conte, p. 145.<br />

60. Richard Hurd, On the Idea of Universal Poetry (1765), in: The Works<br />

(London, 1811), II, p. 5.<br />

61. W. Dilthey, Die geistige Welt. Einleitung in die Philosophie des Lebens. Erste<br />

Hälfte: Abhandlungen zur Grundlegung der Geisteswissenschaften (Stuttgart-<br />

Göttingen, 1957), pp. 241-316.<br />

62. Charles E. Whitmore, The Validity of Literary Definitions, in: P.M.L.A.,<br />

XXXIX (1924), p. 724, 729, 731.<br />

63. Roger Caillois, Approches de la poésie (Paris, 1978), pp. 259-260.<br />

64. Idem, Cohérences aventureuses (Paris, 1976), pp. 23-24.<br />

65. René Wellek, Op. cit., p. 79.<br />

66. Claude Cuénot, Une application de la morphologie goethéenne à l'histoire<br />

littéraire en Allemagne, in: R.L.C., 14 (1934), p. 250.<br />

67. Arturo Farinelli, //sogno di una letteratura mondiale, in: Petrarca, Manzoni,<br />

Leopardi (Torino, 1925), p. 126; Henri Roddier, De l'emploi de la méthode<br />

génétique en littérature comparée, in: Comparative Literature (Chapel Hill,<br />

1959), 1, p. 123.<br />

68. B. Munteano, Situation de la littérature comparée. Sa portée humaine et sa<br />

légitimité, idem, I, p. 136.<br />

69. Gilberto Mendonça Teles, Camoes e la poesia brasileira, 3 -a ediçao revista<br />

(Rio de Janeiro, 1979), p. 19.<br />

70. Dionyz DuriÇin, La Conception comparatiste de l'histoire littéraire, in: Actes<br />

du VIII -e ' Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 491; Yves Chevrel, Les Problèmes de<br />

l'évaluation dans l'enseignement de la littérature comparée, idem, II, p. 563;<br />

Armand Nivelle, Op. cit., in: Manfred Schmeling (Hrsg.) Op. cit., p. 180.<br />

330


71. René Wellek, Discriminations, p. 252; Anni Carlson, Die Entfaltung der<br />

Weltliteratur als Prozess, in: Weltliteratur. Festgabe für Fritz Strich..., (Bern,<br />

1952), p. 58; B. Munteano, Op. cit., p. 137.<br />

72. Etiemble, Comparaison n'est pas raison (Paris, 1963), p. 78.<br />

73. Etiemble, Savoir et goût (Paris, 1958), p. 163; Le Japon des jésuites et des<br />

philosophes, in: Le Japon et la France (Paris, 1974), p. 11; L'Orient<br />

philosophique au XVIII -e siècle (Paris, 1957), I, p. 16; rigoureusement dans les<br />

mêmes termes : Alfred Owen Alridge, The Comparative Literature Syndrome,<br />

in: The Modem Language Journal, 2/1969, p. 79.<br />

74. Claude Pichois et A. M. Rousseau, Op. cit., p. 116.<br />

75. Un très rapide échantillonnage donnerait: Frank Wadleigh Chandler, The<br />

Comparative Study of Literature (1911), in : Y.C.G.L., 15 (1965), p. 54; Paul<br />

Van Tieghem, La Littérature comparée, 4 -e éd. (Paris, 1951), p. 10; L. A.<br />

Willoughby, Stand und Aufgaben der vergleichenden Literaturgeschichte in<br />

England, in : Forschungsprobleme der vergleichenden Literaturgeschichte,<br />

Hrsg. Kurt Wais (Tübingen, 1951), I, pp. 26-27; Herbert Seidler, Was ist<br />

vergleichende Literaturwissenschaft? (Wien, 1973), p. 11, etc.<br />

76. Etiemble, Hygiène des lettres (Paris, 1952), p. 14.<br />

77. Idem, Intervention, in: Acta Litteraria, V (1962), p. 145; L'Approche<br />

comparatiste, in: Tendances principales de la recherche dans les sciences<br />

sociales et humaines (Paris-La Haye-New York, 1978), I, p. 633.<br />

78. Idem, Le Babélien (Paris, 1960), 1, p. 2.<br />

79. Idem, Histoire des genres et littérature comparée, in: Acta Litteraria, V<br />

(1962), p. 207; L'Orient philosophique, I, p. 21; Savoir et goût (Paris, 1958),<br />

p. 32, 33; même orientation chez Charles Leslie Wrenn Op. cit., (Cambridge,<br />

1968), p. 8.<br />

80. Michel Dragomirescou, La Science de la littérature (Prais, 1928), II, pp. 22-<br />

24.<br />

81. Etiemble, Histoire des genres et littérature comparée, p. 205; Comparaison<br />

n'est pas raison, p. 79.<br />

82. Idem, L'Orient philosophique..., I, p. 16, 20.<br />

83. Paul Van Tieghem, Op. cit., p. 21.<br />

84. René Wellek, Concepts of Criticism (New Haven and London, 1963), p. 293;<br />

Roger Bauer, Continuité et discontinuité dans l'histoire et la matière de la<br />

littérature comparée, in: Études littéraires, 7 (1947), 2, pp. 259-260; Zoran<br />

Konstantinovic, Der literarische Vergleich und die komparatistische<br />

Reflexion, in : Beiträge zur Romanischen Philologie, 1/1978, p. 126, etc.<br />

85. Maurice Bataillon, Pour une bibliographie internationale de littérature<br />

comparée, in: R.L.C., XXX (1956), p. 140.<br />

86. John Fletcher, The Criticism of Comparison..., in: Contemporary Criticism<br />

(London, 1975), p. 121.<br />

87. Henry H. H. Remak, The Future of Comparative Literature, in: Actes du VHP<br />

Congrès de l'A.I.L.C, II, pp. 435-436.<br />

88. M. B. Chrapcenko, Typologische Literaturforschung und ihre Prinzipien, in:<br />

Aktuelle Probleme der vergleichenden Literaturforchung. Hrsg. G.<br />

Ziegengeist (Berlin, 1968), p. 22; Dionyz buriSin, Sources and Systematica of<br />

331


Comparative Literature (Bratislava, (1974), p. 126, 128, 132, 137; György M.<br />

Vadja, Present Perspectives of Comparative Literature, in: Neohelicon,<br />

1/1977, p. 270.<br />

89. Dionyz DuriXin, Op. cit., pp. 95-96; Stefania Skwarczynska, L'Aspect<br />

esthétique dans les recherches de la littérature comparée, in: Neohelicon, 1-<br />

2/1973, p. 52, 60, 63; Lajos Nyirö, Problèmes de littérature comparée et<br />

théorie de la littérature, in : Littérature européenne. Littérature hongroise<br />

(Budapest, 1964), p. 514; Paul Cornea, Communication des « valeurs » et<br />

langage d'« équivalences », in : Neohelicon. 1-2/1973, p. 93.<br />

90. Par exemple: Tzvetan Todorov, Poétique, in: Qu'est-ce que le structuralisme?<br />

(Paris, 1968), pp. 99-106.<br />

91. Marcel Bataillon, Op. cit.. p. 140.<br />

92. Etiemble, L'Approche comparatiste, p. 638; Essais de littérature (vraiment)<br />

générale, p. 18, 28, 29.<br />

93. J. Gelb, Pour une théorie de l'écriture, tr., (Paris, 1973), p. V.<br />

94. Etiemble, Préface, in: Manfred Gsteiger, La Nouvelle littérature romande<br />

(Lausanne et Zürich, 1978), p. 9; Littérature comparée, in : Encyclopaedia<br />

Universalis (Paris, 1971), 10, p. 11.<br />

95. Idem, Essais..., p. 13, 340, 342; dans le même sens: Lettre à Leopold Sédar<br />

Senghor, in: Hommage à Leopold Sédar Senghor, homme de culture<br />

(Présence africaine, 1976), pp. 91-92.<br />

96. Roman Jakobson, Op. cit., p. 15.<br />

97. Victor Erlich, Russian Formalism. History-Doctrine, sec. ed. The Hague-<br />

Paris, 1969), p. 173, 198-199, 276; Tzvetan Todorov, Poétique de la prose<br />

(Paris, 1971), p. 46.<br />

98. Vasile Florescu, La Rhétorique et la néorhétorique, tr., (Paris-Bucuresti,<br />

1982), p. 43.<br />

99. Cf. René Wellek, A History of Modem Criticism (New Haven and London,<br />

1971), IV, p. 183.<br />

100. Mircea Marghescou, Le Concept de littérarité (The Hague-Paris, 1974), p. 64.<br />

101. Cornells J. van Rees, Une Théorie à ta recherche de son objet, in: Du<br />

Linguistique au textuel..., (Assen/Amsterdam, 1974), pp. 157-169.<br />

102. A. J. Greimas, Pour une théorie du discours poétique, in: Essais de sémiotique<br />

poétique (Paris, 1972), p. 6.<br />

103. Mircea Marghescou, Op. cit., p. 98-99, 110-111, etc.<br />

104. C. S. Durer, Complementation and formulation of ideal literary structures, in:<br />

Actesdu VIII -e Congrès de l'A.I.L.C., II, pp. 612-613.<br />

105. Etiemble, Essais..., p. 206, 291.<br />

106. Marcel Bataillon, Op. cit., p. 140; Gilberto Mendonça Teles, Para una teoria<br />

da literatura comparada, in: A Rétôrica do silêncio (Sâo Paulo, 1979), p. 67.<br />

107. Etiemble, Notes à propos d'Edmund Wilson, in: N.R.F., 188/1968, p. 125.<br />

108. Mikhaïl Bakhtine, Esthétique et théorie du roman, tr., (Paris, 1978), pp. 195-<br />

196; Roman Jakobson, Op. cit., p. 486.<br />

109. Nicolas Ruwet, Langage, musique, poésie (Paris, 1972), pp. 210-227; Jean-<br />

Claude Coquet, Poétique et linguistique, in: Essais de sémiotique poétique<br />

(Paris, 1972), pp. 30-31, 41-42; Mircea Marghescou, Op. cit., pp. 19-20, 49.<br />

332


110. René Wellek-Austin Warren, Theory of Literature (New York, 1956), p. 139;<br />

René Wellek, Discriminations, p. 47.<br />

111. Richard G. Moulton, World Literature and its Place in General Cul-ture (New<br />

York, 1911), p. 8.<br />

112. René Wellek, The Attack on Literature and other Essays, p. 62.<br />

113. Thomas Bleicher, Grenzäberstreitende Literature als Komparatistis-cher<br />

Gegenstand, in: Neohelicon, 2/1979, p. 80.<br />

114. Etiemble, Quelques essais de littérature universelle (Paris, 1982), p. 9, 324.<br />

115. Idem, Jean Paulhan ou le langagier contre le linguistique, in: N.R.F., 186-<br />

187/1968, pp. 984-985.<br />

116. André-Michel Rousseau, La Littérature comparée et l'analyse formelle des<br />

textes littéraires, bilan et perspectives, in: Actes du VIII -e Congrès de l'A.I.L.C,<br />

II, p. 458.<br />

117. D.-H. Pageaux, Avant-Propos. La Recherche en littérature générale et<br />

comparée: aspects, problèmes, perspectives, in : Bulletin de la S.F.L.G.C.,<br />

4/1979, p. XXI.<br />

118. Charles Bouazis, Critique du semblant discours (comparatiste sur la littérarité<br />

du texte), in: Actes du VII -e Congrès de l'A.I.L.C, II, pp. 303-307.<br />

119. Hugo Dyserinck, Op. cit., p. 56, 61, 158-159.<br />

120. Henry H. H. Remak, Op. cit., in: Comparative Literature. Method and<br />

Perspective, ed. by Newton P. Stallknecht and Horst Frenz (Carbondale-<br />

Edwardsville, 1973), p. 17.<br />

121. Simon Jeune, Littérature générale et littérature comparée (Paris, 1968), p. 85;<br />

Claude Pichois-André M. Rouseau, Op. cit., p. 176; D.-H. Pageaux, Op. cit.,<br />

pp. X-XI; A. Peyronie et Cl. Gaugain, Pour une recherche comparatiste en<br />

paralittérature, in: Bulletin de la S.F.L.G.C., 4/1979, p. 22-23.<br />

122. Thomas Bleicher, Literaturkomplexe in komparatistischer Perspektive, in:<br />

Neohelicon, 2/1981, p. 9, 35-42.<br />

123. Eva Kushner, Chute ou renouvellement de l'histoire littéraire, in: Actes du<br />

VHP Congrès de l'A.I.L.C, II, p. 484; D. W. Fokkema, Comparative Literature<br />

and the New Paradigm, in: Canadian Review of Comparative Literature /<br />

Revue Canadienne de littérature comparée, 1/1982, p. 13.<br />

124. Iouri Lotman, Op. cit., p. 396; Teun A. Van Dijk, Modèles généra-tifs en<br />

théorie littéraire, in: Essais de la théorie du texte (Paris, 1973), p. 87, passim.<br />

125. Etiemble. Essais..., p. 205, 348; Préface, in : M. Coyaud, 180 contes<br />

populaires du Japon (Paris, 1975), p. 8.<br />

126. D. W. Fokkema, Op. cit., in: Neophilologus 58/1974, p. 259; Op. cit., in:<br />

Canadian Review of Comparative Literature / Revue Canadienne de<br />

littérature comparée, 1/1982, p. 9.<br />

127. Eduard Norden, Die antike Kunstprosa (Leipzig, 1898), II, pp. 813-824;<br />

ensuite: Roman Jakobson, Op. cit., p. 240.<br />

128. Iouri Lotman, Op. cit., p. 162, 200; Roman Jakobson, Op. cit., p. 234.<br />

129. Evgueni Polivanov, Le Principe phonétique commun à toute technique<br />

poétique, in: Change, 6/1970, p. 40.<br />

130. Morris Weitz, The Role of Theory in Aesthetics, in: J.A.A.C, XV (1956), pp.<br />

27-35; A. J. Greimas, Op. cit., pp. 6-7.<br />

333


131. Claude Pichois, Littérature comparée et histoire littéraire national : le cas de<br />

la France, in: Actes du IV -e Congrès de l'A.I.L.C, (Paris-The Hague, 1977), I,<br />

p. 367-368.<br />

132. Henri Roddier, De l'emploi de la méthode génétique en littérature comparée,<br />

in: Comparative Literature (Chapel Hill, 1959), I, p; 122; Principes d'une<br />

histoire comparée des littératures européennes, in: R.L.C., 39 (1965), p. 185.<br />

133. Arturo Farinelli, Gl'influssi letterari e l'insuperbia délie nazioni, in: Mélanges<br />

Fernand Baldensperger (Paris, 1930), I, pp. 283-285, 296; Henri Roddier, La<br />

Littérature comparée et l'histoire des idées, in: R.L.C, 27 (1953), p. 45,49; J.<br />

C. Brandt Corstius, Writing Histories of World Literature, in: Y.C.G.L.,<br />

12/1962, p. 14.<br />

134. Werner P. Friedrich, The Challenge of Comparative Literature (Chapel Hill,<br />

1970), p. 16, 21, 30, 38; Horst Rüdiger, 'Literatur' und 'Weltliteratur' in der<br />

modernen Komparatistik, in: Weltliteratur und Volksliteratur. Hrsg. Albert<br />

Schaefer (München, 1972), p. 41.<br />

135. Arturo Farinelli, // sogno di una letteratura mondiale, in: Petrarca, Manzoni,<br />

Leopardi (Torino, 1925), pp. 131-138.<br />

136. La Traversée des signes, (Paris, 1975), p. 8; on lit par ailleurs cette opinion<br />

méprisante qui est typique : «L'Universalité est laissée aux prophètes, aux<br />

auteurs des encyclopédies et des manuels (C. E. Black, 77ie dynamics of<br />

Modernisation, New York, 1966, p. 36).<br />

137. Un exemple : H. G. Ruprecht, er., Adrian Marino, Kritik der literarischen<br />

Begriff (Cluj-Napoca, 1976), in : Canadian Review of Comparative Literature<br />

/ Revue Canadienne de littérature comparée V (1978), p. 360.<br />

138. Jens Ihwe, Op. cit., in: Du linguistique au textuel..., (Assen / Amsterdam,<br />

1974), p. 81.<br />

139. D. W. Fokkema, Op. cit., Canadian Review of Comparative Literature / Revue<br />

Canadienne de littérature comparée, 1/1982, p. 13, 17.<br />

140. Tzvetan Todorov, La Notion de littérature, in: Langue, discours, société...<br />

(Paris, 1975), p. 361.<br />

141. Idem, Poétique de la prose (Paris, 1971), p. 243.<br />

142. Samuel C. Chew, The Crescent and the Rose (New York, 1937), p. 7 sq., 387-<br />

451; Winston L. Y. Yang, Western Critical and Comparative Approaches to<br />

the Study of Traditional Chinese Fiction, in: Actes du VII -e Congrès de<br />

l'A.I.L.C, II, p. 685-686.<br />

143. Manfred Gsteiger, Wandlung Werthers und andere Essays zur vergleichenden<br />

Literaturgeschichte (Bern und München, 1980), p. 11.<br />

144. D. W. Fokkema, Op. cit., in: Neophilologus, 58 (1974), p. 254.<br />

145. Siegfried J. Schmidt, Literary Science as a Science of Argument, in: N.L.H.,<br />

3/1976, p. 467, 477.<br />

334


abd el-fatahi (kilito)<br />

abeli (karli)<br />

abramsi (m. Hh.)<br />

averoesi<br />

aizideli (volfgang)<br />

albersoni (hazeli s.)<br />

aleqsandresku (sorin)<br />

al-jorji (sergiu)<br />

alonso (damaso)<br />

amperi (J.-J.)<br />

anseski (l)<br />

andersoni (g.l.)<br />

angelesku (mirsea)<br />

apolineri (g)<br />

aristotele<br />

arnoldi (meTiu)<br />

asunto (rozario)<br />

auerbaxi (erixi)<br />

badavi (m.m.)<br />

bazili (j.b.)<br />

baironi (lord)<br />

balakiani (ana)<br />

baldenspergeri (fernand)<br />

barti (rolan)<br />

basio (macuo)<br />

bataioni ( marsel)<br />

baueri (gerhard)<br />

baueri (rojer)<br />

baxtini (m)<br />

beiksi j.l.<br />

bekoni (frensis)<br />

beleri (ernst)<br />

beleri (manfred)<br />

bemoli (moris)<br />

benda (Julien)<br />

benedeto (l.f.)<br />

benediqti (ruTi)<br />

benvenisti (e.)<br />

benlovi (l.)<br />

ben-pora (ziva)<br />

benSeixi (J. e.)<br />

bergeri (vili r.)<br />

saxelTa saZiebeli<br />

bernari (klod)<br />

berte (a.)<br />

betci (l.p.)<br />

bejoti (v.)<br />

biokingi (e.)<br />

birCi (siril)<br />

biSofi (folker)<br />

blaga (lusian)<br />

blaiheri (Tomas)<br />

bleki (s.e.)<br />

bloki (haskel m.)<br />

blumfildi (morton u.)<br />

bodleri (Sarl)<br />

bodi (J.)<br />

borxesi (x. l.)<br />

boura (s.m.)<br />

boCenski (J. m.)<br />

brandt (korstiusi)<br />

brauni (kalvin)<br />

brauni (joni l.)<br />

brauneri (robert Hh.)<br />

bredberi (malkom)<br />

breieri (l.)<br />

brioni (marsel)<br />

broieri (diter)<br />

brunetieri (f.)<br />

buazisi (Sarl)<br />

buaie (alen)<br />

burgeri (T.)<br />

burki (qeneT)<br />

busaka (b.)<br />

buterveki (f.)<br />

galiki (marian)<br />

ganZi (salomon)<br />

gareseri (raul de la)<br />

garodi (roJe)<br />

geili (Carlz mils)<br />

gelbi (i. i.)<br />

gervinusi (g.g.)<br />

giari (marius-fransua)<br />

gibsi (donald h.)<br />

gileni (klaudio)<br />

335


gioTneri (haide)<br />

gifordi (henri)<br />

gogeni (klod)<br />

godefrua-demombinesi<br />

goeTe (iohan volfgang fon)<br />

goli (Sarl de)<br />

goldmani (lusien)<br />

goldsmiTi (olivie)<br />

gongora (i argote) (luis de)<br />

gonkuri (Jiuli da edmon)<br />

goci (raSid)<br />

graneti (marsel)<br />

grafi (arturo)<br />

grei (benison)<br />

greimasi (a. J.)<br />

griveli (Carlz)<br />

grinbergi (jozef h.)<br />

grisuordi (joel h.)<br />

grunebaumi (fon g.e.)<br />

gruseti (rene)<br />

guastala (rene m.)<br />

gudasi (f.)<br />

gumeri (fransis b.)<br />

gusdorfi (JorJ)<br />

gStaigeri (manfred)<br />

dala vale (d.)<br />

danie (fransua)<br />

dante (alegieri)<br />

darvini (Carlz)<br />

dasgupta (r.s.)<br />

dasi (sisir kumar)<br />

deikeri (h.-.j. s.)<br />

dekodini (m.)<br />

demetci (peter)<br />

demivili (p.)<br />

denati (a.)<br />

denina (karlo)<br />

defonteni (abe)<br />

dilTai (vilhelm)<br />

dima (al.)<br />

dimarasi (st.)<br />

dini (joni j.)<br />

diserinki (hugo)<br />

diukro (osvald)<br />

336<br />

diumezili (jorj)<br />

diumesnili (r.)<br />

diurani (Jilber)<br />

diureri (k.s.)<br />

diuri (mari-Jani)<br />

diurkhaimi (emil)<br />

doloJi (lubomir)<br />

doroli (moris)<br />

dostoevski (f.)<br />

dragomiresku (m.)<br />

dubovi (frederik l.)<br />

durizini (dionis)<br />

duJu (al.)<br />

even-zohari (iTamar)<br />

evripide<br />

eixenbaumi (boris)<br />

eihneri (hans)<br />

ekermani (iohan peter)<br />

ekharti (maister)<br />

eliade (mirCa)<br />

elioti (Tomas)<br />

emenionu (ernest)<br />

eminesku (mihai)<br />

eoiangi (eJen)<br />

epelshaimeri (hans v.)<br />

erlihi (viqtor)<br />

ermatingeri (e.)<br />

ersila (alonso de)<br />

eskarpiti (roberi)<br />

etiambli (rene)<br />

etcioni (a.)<br />

eflToni (uiliam u.)<br />

vagneri (miSel)<br />

vagneri (fric)<br />

vai (arpad)<br />

vaida (diordi mihali)<br />

vaisi (kurt)<br />

vainbergi (bernard)<br />

vaimani (robert)<br />

vaisgerberi (Jan)<br />

vaizingeri (herbert)<br />

vaisenbergeri (klaus)<br />

vaisStaini (ulrix)


vaitci (moris)<br />

vaideni (alisia g.)<br />

valeri (pol)<br />

valmiki<br />

valceli (oskar)<br />

van daiki (tion a.)<br />

van zosti (a.i.a.)<br />

van reesi (kornels i.)<br />

van tiegemi (pol)<br />

veberi (maqs)<br />

veberi (Jan-pol)<br />

veini (pol)<br />

venceli (horst)<br />

verdansdonki (h.)<br />

verni (Carlz lesli)<br />

veselovski (aleqsandre)<br />

vianu (tiudor)<br />

viasa<br />

vidmani (konrad)<br />

vieneri (filip p.)<br />

vieneri (Tomas g.)<br />

vilperti (gero fon)<br />

vildelbandi (vilhelm)<br />

vilemini (fransua)<br />

vini (alfred de)<br />

virgiliusi<br />

vitke (Carlz)<br />

vitgenStaini (ludvig)<br />

viSvanaTani (k.)<br />

volfi (fr. aug.)<br />

volflini (hainrix)<br />

volteri (fransua- mari arue)<br />

vouelsi (riCard)<br />

vuazani (Jak)<br />

vudberi (g. i.)<br />

zaidleri (herbert)<br />

zaidlini (oskar)<br />

zvigersi (p.)<br />

zioteri (iStvan)<br />

Tagori (rabindranaT)<br />

Tomsoni (eva m.)<br />

Tomsoni (stiv)<br />

Torpi (jeims)<br />

iakobsi (ioahim)<br />

iakobsoni (roman)<br />

iangi (riCard a.)<br />

iangi (uinston l.i.)<br />

ianosi (ioni)<br />

iasoni (heda)<br />

iausi (hans robert)<br />

iahagi (kodo)<br />

iahanani (jon d.)<br />

ibn qoTaiba<br />

iven-zohari (hamar)<br />

ive (iens)<br />

ikela (daisaku)<br />

ingardeni (roman)<br />

ioane oqropiri<br />

ioSida (keniCi)<br />

iu (enToni)<br />

iu (polin r.)<br />

iuan he Siangi<br />

iu-Cun Si (vinsent)<br />

kado (m.)<br />

kaizeri (gerhard r.)<br />

kaiua (roJe)<br />

kalidaSa<br />

kalinesku (m.)<br />

kamoensi (lui de)<br />

kanati (rene)<br />

kanti (imanuel)<br />

kardoSi (laslo)<br />

kare (J. m.)<br />

karieri (moric)<br />

karlaili (Tomas)<br />

karlsoni (eni)<br />

kasagranti (J. b.)<br />

katuli kapleri (arno)<br />

kenedi (jorj a.)<br />

keno (klod)<br />

kerani (qevin)<br />

kvadrio (franCesko saverio)<br />

kvineti (edgar)<br />

kvintiliane<br />

kitsi (jon)<br />

kizarci (h.)<br />

klementsi (robert j.)<br />

337


klopStoki (f. g.)<br />

koelbi (kleiton)<br />

koeni (Jan)<br />

koke (Jan-klod)<br />

kolriji (s.t.)<br />

korbeni (anri)<br />

korni (pol)<br />

kosteri (m. de)<br />

koxi (maqs)<br />

konstantinoviCi (zoran)<br />

kopeni (ervin)<br />

krausi (verner)<br />

kristeleri (pol oskar)<br />

krameri (tomasi)<br />

kroCe (benedito)<br />

kreg la drieri (J)<br />

kristiani (Jani)<br />

kuaio (d.)<br />

kuvie (JorJ)<br />

kumarasvami (ananda k.)<br />

kuni (Tomas)<br />

kune-ibSi (elrud)<br />

kunsti (artur e.)kurti (J)<br />

kurciusi (ernst-robert)<br />

kufoni (klod)<br />

kuSneri (eva)<br />

laatsi (ervin)<br />

lavjoi (a.o.)<br />

laibnici (gotfrid vilhelm)<br />

lalandi (andre)<br />

lamberi (Joze)<br />

lansoni (gustav)<br />

lao Zi<br />

laplasi<br />

larbo (valeri)<br />

lafleSi (gi)<br />

levi (andre)<br />

levini (hari)<br />

levini (s.r.)<br />

levi-strosi (klod)<br />

lempiki (zigmund fon)<br />

leo (ulrix)<br />

leopardi (jakomo)<br />

lesingi (gothold efraim)<br />

338<br />

leturneri (Sarl)<br />

lefevri (andre)<br />

leSa (Jan)<br />

lindforsi (bernT)<br />

lineri (sven)<br />

lionsi (jon)<br />

li tai po<br />

liu (jeims j. i.)<br />

liCi (edmund r.)<br />

li Sang-ini<br />

lihtenbergeri (henri)<br />

longi (Carlz h.)<br />

loneri (edgar)<br />

loosi (gerhard)<br />

lorka (federiko garsia)<br />

lordi (alberi)<br />

lotmani (iuri)<br />

lua (miSel)<br />

lukani<br />

lukaCi (borbala h.)<br />

lukaCi (georg)<br />

lu Si<br />

lu Ci<br />

magresku<br />

maineri (l.)<br />

maieri (hans)<br />

maio (robert s.)<br />

maineri (erl-roi)<br />

makkormiki (jon o.)<br />

maklueni (marSal)<br />

makneiri (valdo f.)<br />

malarme (stefan)<br />

maloni (david h.)<br />

malro (andre)<br />

manzalui (m.a.)<br />

manZoni (alesandro)<br />

maren-grisbaxi (marion)<br />

marivo (pier karle de Samblen<br />

de)<br />

marino (adrian)<br />

markieviCi (henrik)<br />

markieli (maria rosa linda<br />

de)<br />

markovi (d.)


maru (anri-irine)<br />

marteli (fransuaz)<br />

martins Jeineiri (armado)<br />

marSi (artur riCmond)<br />

masinioni (luis)<br />

mason urseli (pol)<br />

maureri (k.v.)<br />

maCado (alvaro manuel)<br />

maZini (juzepe)<br />

meie (ogiust)<br />

meieri (riCard m.)<br />

meletinski (e.)<br />

mecl de lomnici (hugo)<br />

miltoni (jon)<br />

minderi (robert)<br />

minori (jeikob)milie (l.t.)<br />

milxi (verner)<br />

miuleri (h. k.)<br />

miundti (Teodor)<br />

mihielsi (a.)<br />

mooi (i.i. a.)<br />

morici (k. S.)<br />

morne (daniel)<br />

motekati (helmut)<br />

motokio (Zami)<br />

moultoni (riCard g.)<br />

mukarJovski (ian)<br />

muneri (mario)<br />

munteano (bazil)<br />

muralisi (bernard)<br />

navaro (deziderio)<br />

naTani (leonard)<br />

nakamura (ajim)<br />

nameki (fridrix)<br />

neupokoeva (irina)<br />

nveze (e. k.)<br />

niveli (arman)<br />

nizami<br />

niiro (laioS)<br />

nikiforova (i.)<br />

nikolsi (umcr.) (stiven j.)<br />

niJkovi (martinus)<br />

nicSe (fridrix)<br />

noa (Jurden-inoseni)<br />

novalisi (fridrix leopold<br />

fraier fon hardenbergi)<br />

nolandi (aaron)<br />

nomura (franCesko iosio)<br />

nordeni (eduard)<br />

nuniesi (eduardo)<br />

obreni (Sarli v.)<br />

olriji (a. oueni)<br />

omar xaiami<br />

opeli (horst)<br />

oto (rudolf)<br />

palmeri (devid)<br />

p’an ngo<br />

panofski (ervin)<br />

paJo (daniel-anri)<br />

parki (r.)<br />

paskali (blez)<br />

paundi (ezra)<br />

peiri (anri)<br />

peironi (a.)<br />

pelegrini (karlo)<br />

peri (milman)<br />

perSe (mari-klod)<br />

pesoa (fernando)<br />

petersi (arno)<br />

petersoni (iulius)<br />

petit de Julevili (Jiul)<br />

petrarka (franCesko)<br />

petroviCi (svetozar)<br />

petronio (juzepe)<br />

pikabia (fransis)<br />

pinkerneli (beate)<br />

piSua (klod)<br />

plaki (andre h.)<br />

platoni<br />

pleti (heinrix f.)<br />

plutarqe<br />

po (edgar alan)<br />

polani (Jan)<br />

polivanovi (evgeni)<br />

polmani (leo)<br />

popa (n.i.)<br />

poperi (karli r.)<br />

339


popoviCi (anton)<br />

porta (antonio)<br />

portuondo (Joze antonio)<br />

posneti (haTCeson makolei)<br />

pote (miSel)<br />

pojoli (renato)<br />

praveri (s.s.)<br />

premingeri (aleqs)<br />

pristli (j.b.)<br />

propi (vladimir)<br />

prusti (marsel)<br />

pruSeki (iaroslav)<br />

puaro-delpeSi (bertran)<br />

puJensi (Sarl)<br />

puSkini (aleqsandre)<br />

Jeneti (Jerar)<br />

Jeno (Jerar)<br />

Jerari (alber)<br />

Jeraru (alber)<br />

Jidi (andre)<br />

Jile (Jan)<br />

Joni (simon)<br />

Jirmunski (viqtor m.)<br />

JmegaCi (viktor)<br />

Joli (andre)Josti (fransuaz)<br />

Jolkievski (stefan)<br />

Juaio (JorJ)<br />

rabele (fransua)<br />

raiTi (artur f.)<br />

raini (filipi h.)<br />

ramanujani (a.k.)<br />

ranki (diord)<br />

rasini (lui)<br />

raSidi (amina)<br />

raxevilci (maria de)<br />

raihvaini (adolf)<br />

remaki (henri)<br />

rembo (artur)<br />

remeni (ioseb)<br />

renani (ernest)<br />

renu (lui)<br />

retamari (roberto fernandes)<br />

rivasi (pier)<br />

340<br />

rivera (gilermo rodriges)<br />

rikerti (hainrix)<br />

rilke (rainer maria)<br />

rinkoni (karlos)<br />

riobeli (leon)<br />

riudigeri (horst)<br />

riuseli (berTran)<br />

riSi (ianoS)<br />

rodie (anri)<br />

rozenbergi (rainer)<br />

roTakeri (erix)<br />

rolani (romen)<br />

rosbaxeri (peter)<br />

rubo (Jak)<br />

ruverti (nikolas)<br />

ruTi (h.v.)<br />

ruprexti (hans georg)<br />

ruse (Jan)<br />

ruso (andre-miSel)<br />

saadi<br />

sadi (markiz de)<br />

saidi (edvard v.)<br />

saiferi (j. uaili)<br />

samarini (r.m.)<br />

samondi (hamadi)<br />

santo (georg)<br />

sapenio (natalino)<br />

sarmiento (frei martin)<br />

sartri (Jan-pol)<br />

segdi-masaki (mihali)<br />

selie (leon)<br />

semiueli (riCard)<br />

sengori (leopold sedar)<br />

sent biovi (S. o.)<br />

sentsberi (jorj)<br />

sveikovski (f.)<br />

sibioki (Tomas a.)<br />

sizevki (d.)<br />

silveira (taso)<br />

silzi (devid l.)<br />

siobergi (gideon)<br />

sismondi (simond de)<br />

skvarCinska (stefania)<br />

skoti (valter)


skoti (fred niuton)<br />

skrebi (zdrenko)<br />

smiTi (d. nikoli)<br />

smoleti (tobias)<br />

sola (agnes)<br />

solmsi (vilhelm)<br />

sosiuri (ferdinand de)<br />

sofokle<br />

staigeri (emil)<br />

stali (madam de)<br />

starobinski (Jan)<br />

stegmani (andre)<br />

stendali (anri beil)<br />

stefanesko (marin)<br />

stolknexti (niuton)<br />

strelka (iozef)<br />

surio (etien)spitceri (leo)<br />

taige (karel)<br />

taso (tarkvato)<br />

tatarkeviCi (vladislav)<br />

teezingi (h.p.)<br />

telesi (Jilberto mendonsa)<br />

teqste (iozef)<br />

tibode (alber)<br />

tioki (ferenc)<br />

tinianovi (iuri)<br />

todorovi (cvetan)<br />

toinbi (arnold)<br />

tomazeo (nikolo)<br />

tomaSevski (boris)<br />

tore (gilermo da)<br />

trabulsi (amjad)<br />

tramfi (hans)<br />

trolSi (ernest)<br />

trusoni (reimon)<br />

tu fu<br />

uaiTmori (Carlz)<br />

ueda (mokoto)<br />

ueleki (rene)<br />

uelsi (henri h.)<br />

uili (frederik)<br />

uiloubi (l.a.)<br />

uilsoni (edmund)<br />

uordsvorTi (uiliam)<br />

uoreni (ostin)<br />

faioli (roJe)<br />

farineli (arturo)<br />

fauleri (elister)<br />

fevri (lusien)<br />

femi (federik)<br />

fenoloza (ernest)<br />

fehneri (g. T.)<br />

fidleri (leonard maria)<br />

filioza (pier silven)<br />

finegani (ruT)<br />

firdousi<br />

fiugeni (h. n.)<br />

flaiSmani (volfgang bernard)<br />

fletCeri (jon)<br />

floberi (gustav)<br />

floresku (vasil)<br />

fokema (d. v.)<br />

foleevski (zbignev)<br />

fontanie (pier)<br />

forsteri (iohan georg)<br />

fosleri (karl)<br />

fouleri (ravena)<br />

frai (norTrop)<br />

frankasteli (pier)<br />

frapie (Jan)<br />

frenci (horst)<br />

freSe (Joze)<br />

frida (n.h.)<br />

fridrixi (verneri p.)<br />

frize (adolf)<br />

frobeniusi (leo)<br />

frodshemi (J.d.)<br />

fu (jeims)<br />

fuko (miSel)<br />

fustel de kulanJe (numa<br />

denis)<br />

fuSekuri (S. de)<br />

qemfbeli (oskar j.)<br />

qemfbeli (j.)<br />

qibedi-varga (aron)<br />

qlouzi (a.)<br />

341


Sakfordi (C. Consi)<br />

SamSula (valter)<br />

San ving Cani<br />

Sance (helmuti)<br />

Saub-koxi (emili)<br />

Saferi (elinor)<br />

Sevreli (iv)<br />

Seni (nabanite dev)<br />

Seferi (albert)<br />

Seqspiri (uiliam)<br />

Svabi (raimond)<br />

Sklovski (viqtor)<br />

Slegeli (august vilhelm)<br />

Slegeli (elias)<br />

Slegeli (fridrixi)<br />

Slegeli (Zmebi: a.-v. da fr.)<br />

Smelingi (manfred)<br />

Smidti (zigfrid)<br />

Sovkrosi (jon)<br />

Solci (bernard f.)<br />

Spiceliusi (T.)<br />

Sroderi (siuzan)<br />

Susteri (ingrid)<br />

Staineri (georg)<br />

Strixi (fric)<br />

Suldaisi (lari)<br />

Sulci (hans ioaxim)<br />

Sulc-buShausi (ulrix)<br />

Cakravarti (amia)<br />

Cani (mari)<br />

Cari (v.k.)<br />

Carmani (s.)<br />

Cedviki (nora qerSo)<br />

Cedviki (h. manro)<br />

Cengi (fr.)<br />

Cendleri (frank vadlei)<br />

Ceni (david j.)<br />

CerCili (u.)<br />

Cioranesku (alexandro)<br />

Ciu samuel<br />

Ci Ciu (lang)<br />

Comski noam<br />

CJan ruo-xu<br />

342<br />

cao i<br />

ceslikovski (slavomir)<br />

cigengaisti (gerhard)<br />

ciceroni<br />

cumtori (pol)<br />

xrapCenko (m.b.)<br />

jeimsoni (r.d.)<br />

jeninaska (j.)<br />

jerando (de)<br />

joisi (jeims)<br />

jonsi (uiliam)<br />

jonsi (v. T.)<br />

johanani (jon d.)<br />

hazardi (pol)<br />

haidegeri (martin)<br />

haiTaueri (jems roberti)<br />

haine (hainrix)<br />

halaSi (eliod)<br />

hamer-purgstaali (iosef)<br />

hankisi (Jan)<br />

han fei czi<br />

hardisoni (umcr. o. b.)<br />

hasan (ihab Hh.)<br />

hatcfeldi (helmut)<br />

haupti (moric)<br />

hafezi<br />

hegeli (georg-vilhelmfridrix)<br />

heli (viqtor)<br />

herderi (iohan gotfrid)<br />

herdi (riCard)<br />

hernadi (paul)<br />

hili (arCibald)<br />

hirSi (umcr e.d.)<br />

hiugo (viqtor)<br />

hiuzi (e.r.)<br />

hoimani (q. a.)<br />

hoke (Sarl f.)<br />

holderlini (iohan qristian<br />

fridrix)<br />

holdhaimi (v. volfgang)<br />

holereri (valter)


homerosi<br />

hosilosi (lusila)<br />

hsia (adrian)<br />

humboldti (vilhelm fon)<br />

hu Si<br />

343


Sinaarsi<br />

winasityvaoba..........................................................................................................................7<br />

I komparativistuli `poetika~............................................................................10<br />

1. mudmivi krizisi............................................................................................................11<br />

2. gadasalaxavi dabrkolebebi...........................................................................12<br />

3. istoriuli Tu Teoriuli TvalsazrisiT?.....................................17<br />

4. komparativistuli `poetikisaken~.............................................................21<br />

II universaluri literatura anu literatura..............................30<br />

1. `universaluri literaturis~ aRmoCena.............................................30<br />

2. ra aris universaluri literatura?...................................................32<br />

3. universaluri literaturis `mowinaaRmdegeebi~......................38<br />

4. `aRmosavluri literaturis~ aRmoCena..............................................40<br />

5. universaluri literaturis erTianoba............................................44<br />

6. universaluri literaturis Teoriisaken.......................................47<br />

III. literaturis Teoria..........................................................................................53<br />

1. komparativistuli wanamZRvrebi..................................................................54<br />

2. literaturis Teoriis statusi.................................................................58<br />

3. aucilebeli ganzogadeba..................................................................................62<br />

4. zogadi literaturaTmcodneoba...............................................................66<br />

5. dapirispireba da uaryofiTi Sefaseba................................................72<br />

IV. invariantebi.................................................................................................................80<br />

1. invariantis gansazRvrebebi.............................................................................80<br />

2. invariantebi da literaturis Teoria................................................82<br />

3. winamorbedebi................................................................................................................89<br />

4. invariantebis tipologia..................................................................................95<br />

5. kritika da uaryofiTi Sefaseba...............................................................112<br />

344


V. komparativistuli meTodi............................................................................117<br />

1. gansakuTrebuli meTodi....................................................................................117<br />

2. axali `paradigma~...................................................................................................124<br />

3. komparativistuli<br />

hermenevtika..........................................................................................................................133<br />

4. hermenevtikuli xerxebi da wreebi.........................................................151<br />

1. sinqronuli kiTxva.........................................................................................151<br />

2. induqcia _ deduqcia...................................................................................160<br />

3. analizi _ sinTezi.........................................................................................165<br />

4. mTeli _ nawili................................................................................................169<br />

5. tipologia..............................................................................................................172<br />

6. modeli da struqtura..............................................................................177<br />

7. deskrifcia da morfologia...............................................................185<br />

8. analogia da erTgvarovneba.................................................................188<br />

9. paralelebi...........................................................................................................194<br />

10. Sedareba.................................................................................................................202<br />

11. verifikacia..........................................................................................................213<br />

VI literaturis gansazRvreba........................................................................231<br />

1. gansazRvrebis problema...................................................................................231<br />

2. gansazRvrebis doneebi.......................................................................................233<br />

3. gansazRvrebis alternativebi<br />

(viTarebebi/pirobebi/mdgomareobani?/)......................................................239<br />

4. komparativistuli poetika............................................................................251<br />

5. saboloo kritikebi da dakvirvebebi...................................................64<br />

bibliografia....................................................................................................................271<br />

avtorTa saxelTa saZiebeli..............................................................................335<br />

345

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!