30.01.2013 Views

erovnuli cnobierebis mxatvruli interpretacia konstantine ...

erovnuli cnobierebis mxatvruli interpretacia konstantine ...

erovnuli cnobierebis mxatvruli interpretacia konstantine ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

quTaisis akaki wereTlis saxelmwifo universiteti<br />

humanitarul mecnierebaTa fakulteti<br />

Tamar gumberiZe<br />

<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> <strong>interpretacia</strong><br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />

10.01.01. - qarTuli literatura<br />

disertacia filologiis doqtoris<br />

akademiuri xarisxis mosapoveblad<br />

samecniero xelmZRvaneli: sruli profesori<br />

quTaisi<br />

2010<br />

nazi xelaia


Sinaarsi<br />

Sesavali..................................................................................................................................................2<br />

Tavi I - saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> orientaciis<br />

sakiTxi <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi ..............15<br />

Tavi II - <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis<br />

TaviseburebaTa simboluri warmosaxva<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi ....................................67<br />

Tavi III - dakarguli sazrisis Ziebisa da<br />

pirvelqmnadobis SenarCunebis idea<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi ...................................114<br />

daskvna ...........................................................................................................................168<br />

gamoyenebuli literatura..........................................................................176<br />

2


Sesavali<br />

k. gamsaxurdias saxeli da misi Semoqmedeba did interess iwvevda da<br />

iwvevs rogorc im epoqaSi, rodesac mwerals uxdeboda moRvaweoba, ise<br />

TanamedroveobaSic. mas Tandayolil SemoqmedebiT niWTan erTad daebeda,<br />

yovelTvis sazogadoebis yuradRebis centrSi yofiliyo.<br />

k. gamsaxurdia, rogorc Tavisi SemoqmedebiT, ise mTeli arsebiT,<br />

saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> mTlianobisa da damoukideblobis ideis<br />

STamagonebeli iyo, radganac misi sasicocxlo da SemoqmedebiTi<br />

interesebi swored samSoblos _ saqarTvelos momavalTan iyo<br />

3


Seziarebuli da es momavali mas swored Tavisufali, mTliani<br />

saqarTvelos saxiT warmoedgina.<br />

mravalTagan mravali problemaa <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />

SemoqmedebiTi palitris warmomCeni da damaxasiaTebeli, magram mocemul<br />

SemTxvevaSi Cven gvsurs <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> interpretaciis<br />

sakiTxi Tanamedrove literaturismcodneobis koncefciebis speqtrSi<br />

warmovadginoT. ver vityviT imas, rom aRniSnul problemaTa Seswavlis<br />

TvalsazrisiT k. gamsaxurdias Semoqmedeba yamiri niadagia qarTul<br />

literaturismcodneobisaTvis, magram iseTi mravalferovani mwerlis<br />

Semoqmedebis dakvirvebisas, rogoric <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiaa, yovelTvis<br />

wamoiWreba axali da saintereso problema.<br />

mravalricxovania im Sromebis raodenoba, romlebic k. gamsaxurdias<br />

Semoqmedebas eZRvneba. qarTul literaturismcodneobaSi mravali naSromi<br />

moipoveba, romelic sainteresod gvixsnis k. gamsaxurdias Semoqmedebis<br />

sxvadasxva problemas da metnaklebad exeba mwerlis <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> interpretaciis sakiTxs.<br />

qarTul sinamdvileSi k. gamsaxurdias Semoqmedebis Zireuli mkvlevari<br />

gaxlavT s. sigua (`martvili da alamdari", sami wigni; `k. gamsaxurdias<br />

prozis struqtura", Tb., 1989 w.; `<strong>mxatvruli</strong> azrovneba - genezisi da<br />

struqtura", Tb., 2007 w.) am naSromebSi k. gamsaxurdias SemoqmedebiTi<br />

TvalTaxedvis are konkretulad da sainteresod aris warmodgenili. a.<br />

baqraZe (`miTologiuri engadi", 2000 w.; `miTi mTvaris motacebaSi",<br />

`mnaTobi", 1967, #12; `dionisos TviTmkvleloba", `mnaTobi", 1968, #12;<br />

`mTvaris motacebis meditacia", `mnaTobi", 1967, #10, a. baqraZe `mwerlobis<br />

moTvniereba", 1990 w.), romlebSic mkvlevari gamsaxurdias romanebis<br />

saintereso problemebs warmosaxavs. nikoleiSvili a., (XX saukunis<br />

qarTuli literaturis istoris narkvevebi, t. VII, Tb,. 2007 w.; XX saukunis<br />

qarTuli literaturis istoris narkvevebi, t. VI, Tb,. 2005 w.; `XX saukunis<br />

qarTuli mwerloba", quT., 2002 w. `qarTvelologiuri etiudebi" I, 2010 w.);<br />

mkvlevari sainteresod ganixilavs <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> sakiTxebs k.<br />

gamsaxurdias SemoqmedebaSi. T. doiaSvili (`materiaze gavliT<br />

sulobisaken", `ciskari", 1982, #1), Stefi iungeri-xotivari (`dionisos<br />

Rimilis struqtura da filosofiuri Zirebi", `ciskari", 1982 #10), g.<br />

kankava (`dionisos Rimilis miTosuri struqtura", `kritika", 1983, #2;<br />

4


`qarTuli istoriuli prozis tradiciebi `didostatis marjvenis Tematuri<br />

problematikidan", `mnaTobi", 1962, #5; `istoriuli romani da misi qarTuli<br />

tradiciebi", Tb., 1969), i. CxeiZe (`mTvaris motacebis Tavisebureba",<br />

`mnaTobi", 1969, #4; `mTvaris motaceba da xasiaTebi", `ciskari", 1962, #1), a.<br />

canava (`warmarTobis problema k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi",<br />

`saqarTvelos respublika", 1998, 17-18 maisi; `miTosuri aspeqtebi vazis<br />

yvavilobaSi", `politika", 1991, #5; `gamsaxurdia da qarTuli miTosi", `eri",<br />

1991, 15 maisi; `gamsaxurdia da xalxuri Semoqmedeba", `qarTuli<br />

zepirsityvierebis sakiTxebi", Tb., 1970). m. jaliaSvili (`qarTuli<br />

modernistuli romani", 2006), naSromSi mkvlevari ganixilavs mwerlis<br />

modernistul msoflmxedvelobas, magram Semoifargleba k. gamsaxurdias<br />

mxolod erTi romaniT `dionisos Rimili" g. gverdwiTeli (mwerlebze da<br />

mwerlobaze, Tb., 1949 w. gam. `sab. saqarTvelo"); l. Wania (k. gamsaxurdias<br />

erovnul-politikuri mrwamsi, Tb., 1997 w. gam. `bedia"); nazi xelaia<br />

(miuwvdomeli mwvervalebi; Tb., 2008 w.); gaga lomiZe, (`gaucxoebis problema<br />

k. gamsaxurdias `dionisos RimilSi", saqarTvelos mecnierebaTa akademia,<br />

SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli literaturis instituti,<br />

`literaturuli Ziebani," XIX, 1998 w.); giorgi merkvilaZe, (`ori bedi",<br />

ciskari, 1963 w. #12); revaz TvaraZe, (`mTliani saqarTvelos mesityve",<br />

ciskari, 1969 w. #12); miSvelaZe r., (uaxlesi qarTuli literaturis<br />

istoria, Tb., 2000 w. )<br />

dasaxelebul mkvlevarTagan SeiZleba k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> raime aspeqtiT warmodgena, zogierTis naSromSi raRac erTi<br />

StrixiT, miniSnebiT, zogan kidev garkveuli speqtriTa da<br />

mravalferovnebiT, magram arcerT avtorTan es sakiTxi sistemuri, mTliani<br />

saxiT araa warmodgenili, vfiqrobT, rom k. gamsaxurdias Semoqmedebis da<br />

azrovnebis am kuTxiT warmoCena mniSvnelovania.<br />

saerTod migvaCnia, rom k. gamsaxurdia, rogorc Tavisi SemoqmedebiT,<br />

ise mTeli arsebiT, saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> mTlianobisa da<br />

damoukideblobis ideis STamagonebeli iyo, radganac misi sasicocxlo da<br />

SemoqmedebiTi interesebi swored samSoblos _ saqarTvelos momavalTan<br />

iyo Seziarebuli da es momavali mas swored Tavisufali, mTliani<br />

saqarTvelos saxiT warmoedgina. ra Tqma unda, es SeuniSnavi ar darCenila<br />

mkvlevarTagan.<br />

5


`k. gamsaxurdias yoveli Zieba midis <strong>erovnuli</strong> mTlianobis da<br />

damoukideblobis ideasTan. is, rogorc iTqva, cdilobs qarTuli sulis<br />

sinTezirebas miTosur, istoriul da Tanamedrove ganzomilebaSi.<br />

personaJebic aseTi misiis Sesasruleblad iswrafian. pirdapir Tu<br />

arapirdapir gmirebis bedi gadakvanZulia samSoblos problemasTan.<br />

pirovneba da mamuli ganuyrelia. amitom fiqroben, isini esoden bevrs<br />

saqarTvelos Sesaxeb. SeiZleba utopiuri da miamituri ideebi (<strong>konstantine</strong>,<br />

TaraSi), magram uaRresad gulwrfeli. mweralma <strong>erovnuli</strong> mTlianobis da<br />

damoukideblobis ideis praqtikuli xorcSesxma araTu iqadaga, aramed<br />

kidec asaxa" (sigua 1989: 259).<br />

k. gamsaxurdias yvelaze TvalsaCino mkvlevarma soso siguam miuTiTa,<br />

rom qarTvelTa daumonebeli, Tavisuflebismoyvare suli mxatvrulad<br />

gansaxebuli, qarTveli eris damoukideblobisa da TavisTavadobis<br />

maradiul gamovlinebad aqcia k. gamsaurdiam. mas Semdegac, rodesac<br />

qarTveli xalxis es mizanswrafva da ocnebac gadaiWreba, k. gamsaxurdias<br />

Semoqmedeba yovelTvis Seaxsenebs qarTvels Tu raoden mniSvnelovania<br />

eris sulisdgma, TavisuflebisTvis brZolis ideis gaRviZeba da amasTan<br />

erTad misi sulieri kulturis gaRrmaveba.<br />

`savarsamiZem da emxvarma gamoigloves saqarTvelos bedi, epoqis<br />

qarborbalas pirispir amao aRmoCnda kultura, fiqri da tanjva. axali ar<br />

miiRes, magram verc momavlis ukeTesi gza ipoves, radgan yvelafers wyvets<br />

Zala da Zalaufleba. wamoiWreba axali sakiTxi - ra mizans emsaxureba<br />

Zalaufleba, rogor mivdivarT idealisaken, ra gziT vcidlobT mis<br />

xorceSsxmas (`mTvaris motaceba", `didostatis marjvena") arzayan zvambaiam<br />

uaryo warsulis morali, zneoba, adamianTa urTierTbis wesi da yvelafris<br />

Tavidan dawyeba moindoma, rac iseve Secdoma da danaSuli iyo, rogorc<br />

tradiciebisadmi brma erTguleba. magram xelovani arsakiZe, mecnieri<br />

korinTeli, glexi da jariskaci elaniZe mwerlis ocnebaSi qmnian erTiani,<br />

Zlieri da jansaRi saqarTvelos models, romelsac mimarTulebas aZlevs<br />

daviT aRmaSeneblis fiqri da marjvena. amdenad, aris didgoris gmiri ara<br />

mxolod gardasuli didebis xati, aramed upirvelesad Seumusrveli<br />

qarTuli sulis maxviliTa da kalmiT gadamtani welTa usasrulo<br />

mdinarebaSi" (sigua 1989: 278).<br />

6


metad STambeWdavia a. baqraZis azri k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong><br />

msoflmxedvelobis Sesacnobad. ak. baqraZes Tavadac WeSmarit patriotsa<br />

da erovnul moRvawes, yovelTvis ZaluZs mwerlis SemoqmedebaSi im<br />

arsebiTisa da mniSvnelovanis danaxva, rac eris interesebs, mis idealsa<br />

da ideebs asaxavs. k. gamsaxurdias Semoqmedeba am mxriv saintereso<br />

problemebs gvTavazobs. akaki baqraZec Tavis werilebsa da wignebSi<br />

mravalmxriv da mravalferovnad warmogvidgens `didostatis" <strong>erovnuli</strong><br />

msoflmxedvelobis warmomsaxveli, eris saWirboroto da umniSvnelovanes<br />

problemebs.<br />

`aravin daugdo yuri, Torem <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam didi xnis winaT<br />

amxila ruseTis imediT yofnis ususuroba da uniadagoba."<br />

`dimitri yifians egona: rusis mefe kargia, rusis mefes saqarTvelo<br />

uyvars da pativs scems saqarTvelos Tavad-aznaurobis istoriul<br />

garantiebs. mxolod rusis ministrebi ar vargan.<br />

noe Jordania da arCil jorjaZe fiqrobdnen erT dros: ar varga<br />

rusis mefe, arc rusis ministrebi, arc rusis Jandarmeria. yvelani<br />

mtrulad ganwyobili arian Cvendami, kargia rusis demokratia.<br />

dRes zogierTebi fiqroben: yvela-yvela da rusi msaxiobebi da rusi<br />

mwerali es kulturis warmomadgenelni arian, Cven isini gviyvars.<br />

Cven sul sxvnairad vfiqrobT, yvela kargia Tavis adgilas, Tavis<br />

dros da Tavis qveyanaSi. Cven gvaqvs Cveni gezi, Cveni mwerloba, Cveni<br />

kulturuli politika da yvelas imdenad davafasebT, ramdenadac isini<br />

Cven angariSs gviweven da sargeblobas mogvitanen".<br />

Tu qarTveli xalxi da qarTuli mwerloba ar iqneba Tavisufali, ar<br />

ivlis Tavisi gziT, verc eri da verc mwerloba ver gaxdeba<br />

sruluflebiani TavisTavadi wevri kacobriobisa, universumisa, rogorc<br />

Cveni xalxi, ise Cveni mwerloba mudam darCeba sxvisi Crdili, Crdili ki<br />

yvelas kargad moexseneba, ra iolad qreba" (baqraZe 1990: 221).<br />

k. gamsaxurdiam Zalian kargad icoda, rom adamianis eTikur-<br />

esTetikuri mrwamsi mxolod erTi Taobis monagari ar aris, mas Taobebi<br />

ayalibeben da TaraS emxvaris mravalsaukunovani gvari da misi cnobiereba<br />

mtkicedaa CaduRabebuli saqarTvelos erovnul fesvebSi. TaraS emxvaris<br />

<strong>cnobierebis</strong> gardaqmna `dro da Jamis Sesaferad" SeuZlebelia, TaraS<br />

emxvari da misi msgavsni iyvnen, arian da darCebian saqarTvelos <strong>erovnuli</strong><br />

7


ideebisa da idealebis matarebelni. swored am azrs aviTarebs a. baqraZe<br />

da gvarwmunebs, rom misi msgavsebi gadaarCenen qarTvelTa erovnul<br />

cnobierebas.<br />

`sruliad aSkaraa, rom TaraS emxvari burJuaziul sazogadebaSi ver<br />

ipovida sulis simSvides. am subieqtur gancdas isic erTvis, rom arc<br />

qarTveli xalxisaTvis iqneboda misaRebi da gasagebi politikuri<br />

cxovrebis is formebi, romelTac burJuaziuli sazogadoeba warmoSobda.<br />

`faSizmi Cveni xalxisaTvis iseve Soreuli ambavia, rogorc gelfebis da<br />

gibelinebis brZola. es moZraoba didma erebma warmoSves da rogorc<br />

yovelgvari evropuli `izmi", igic ugulvebelyofs albaT Cveni xalxis<br />

interesebs" (II, 77), _ eubneba TaraS emxvari vaxtang iamaniZes. ase rom,<br />

burJuaziisaken misabrunebeli gza erTxel da samudamod mokveTilia<br />

TaraSisaTvis...<br />

arc faSizmi da arc socializmi. magram aseTi gadawyvetileba srul<br />

apolitikurobas ar gulisxmobda. emxvaris simpatiebi ekuTvnoda<br />

saqarTvelos warsuls, misi sulis raRac nawili vardaniZe-emxvarebis<br />

droiT cxovrobda" (baqraZe 1967: 138).<br />

mkvlevari a. nikoleiSvili xazs usvams, Tu rogor ilaSqrebda k.<br />

gamsaxurdia rusuli agresiis winaaRmdeg, rac imxanad udides<br />

moqalaqeobriv gabedulebad unda CaiTvalos. k. gamsaxurdias ideali<br />

Tavisufali, rainduli saqarTveloa, romelic `an Cven unda gvekuTvnodes,<br />

an aravis".<br />

`rogorc cnobilia, k. gamsaxurdias istoriul JanrTan dakavSirebiT<br />

Tavisi mkveTrad gansxvavebuli Tvalsazrisi hqonda Camoyalibebuli, igi<br />

Tvlida, rom araviTari istoriuli romani ar arsebobs, rom istoria<br />

mxolod masalaa mwerlisaTvis Tanamedroveobis miswrafebaTa<br />

gamosaxtavad. amgvari Teoriis avtori, bunebrivia daviT aRmaSeneblis<br />

Sesaxeb daweril romans marto gardasul epoqis asaxvas ar dausaxavda<br />

miznad da masSi dasmul problemebs Tanamedrove yofasac ganuyofelad<br />

daukavSirebda. es marTlac asea.<br />

`daviT aRmaSenebeli" sabWoTa epoqis saWirboroto problemebTan<br />

genetikurad Sesisxlxorcebuli romania da masSi Cveni istoriuli<br />

warsulis bevri problema swored am kuTxiT, mkafiod gamovlenili<br />

simbolur-alegoriuli formiTaa gaazrebuli.<br />

8


meorec, `daviT aRmaSeneblis" monumenturi <strong>mxatvruli</strong> saxis SeqmniT k.<br />

gamsaxurdiam cada `manqurTizmis" tyveobisagan daexsna Cveni <strong>erovnuli</strong><br />

cnobiereba da ideologiuri bangisagan Sokirebuli qarTveli kacis<br />

gonebis Tvali Cveni istoriis yvelaze didi simaRleebisaken miepyro"<br />

(nikoleiSvili 2006: 204).<br />

a. nikoleiSvilis am mosazrebam erTxel kidev dagvarwmuna, Tu raoden<br />

mravalmxrivi da mravalferovania k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> cnobiereba da<br />

misi idea - Tavisufali, Zlieri saqarTvelosi - mwerlis Semoqmedebis erT-<br />

erT umniSvnelovanes sakiTxs warmoadgens. sainteresoa isic, rom a.<br />

nikoleiSvili am TvalsazrisiT `daviT aRmaSenebelze" gamoTqvams Tavis<br />

mosazrebas da vfiqrobT, yvelaze metad swored `daviT aRmaSenebelSia"<br />

Tavmoyrili da warmosaxuli k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba,<br />

misi <strong>erovnuli</strong> ideebi.<br />

qristianoba saukuneTa ganmavlobaSi qarTveli eris istoriul<br />

sinamdvileSi Camoyalibda rogorc erTiani ideologiuri forma, ris<br />

safuZvelzec Seiqmna qarTuli saxelmwifoebrioba, romlis siZlieremac<br />

mwvervals meTerTmete-meTormete saukuneebSi miaRwia.<br />

swored am epoqebis istoriul realobas asaxavs <strong>konstantine</strong><br />

gamsaxurdias SesaniSnavi romanebi - `didostatis marjvena" da `daviT<br />

aRmaSenebeli".<br />

`k. gamsaxurdiasTvis qristianuli religia Cveni xalxis erovnul-<br />

saxelmwifoebrivi TviTarsebobisa da `rassiuli izoliaciis" dacvis erT-<br />

erTi umTavresi Zalaa. es sarwmunoeba Tavidanve ise organulad<br />

Seesisxlxorca qarTveli eris yoveldRiur yofas, rom mis cnobierebaSi<br />

erovnuloba da qristianuli rwmena faqtobrivad erTmaneTTan gaigivebul<br />

cnebebad damkvidrda" (nikoleiSvili 2010: 223).<br />

r. miSvelaZe im wiaRsvlebsac ayuradebs, rac amdidrebs da<br />

amravalferovnebs k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> xedvis areals. miTologiur-<br />

folkloruli sawyisebi marTlac warmmarTvelia k. gamsaxurdias<br />

<strong>erovnuli</strong> ideebisa, rac imazec migvaniSnebs, rom es <strong>erovnuli</strong> ideebi<br />

Rrmadaa fesvgadgmuli saqarTvelos warsulSi da misi momavlis<br />

ganmsazRvrelicaa.<br />

`<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebiT labirinTSi mesame gzac<br />

gailanda. mweralma scada Tavisi dekadenturi ganwyobilebani qarTul<br />

9


erovnul niadagze gadmoenerga da miTologiur-folklorul sawyisebze<br />

daemyno" (miSvelaZe 2000: 232).<br />

n. xelaias `miuwvdomeli mwvervalebi" ZiriTadad k. gamsaxurdias or<br />

personaJze <strong>konstantine</strong> savarsamiZesa da TaraS emxvarze amaxvilebs<br />

yuradRebas. es ori personaJi am sakmaod didi moculobis wignSi metad<br />

saintereso speqtriTaa ganxiluli, Tumca unda mivuTiToT maszec, rom am<br />

ori personaJis <strong>erovnuli</strong> suli da msoflmxedveloba yvela sxva<br />

problemaze metad da sainteresodaa warmodgenili.<br />

`<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias personaJTa umravlesoba samSoblos sevdiT<br />

gulgasenili gmirebisa da raindebis galereaa. maTTvis sicocxle, saxeli<br />

da mamuli erT sibrtyeze ganfenilan da maTi harmonia, maTi mTlianoba<br />

udris qarTvels, mamuliSvils. TaraS emxvarica da <strong>konstantine</strong><br />

savarsamiZec swored am Targze moWrili mamuliSvilebi brZandebian.<br />

saqarTvelo, mamuli - bavSvobidanve maTi STagonebis wyaro da dedasaviT<br />

saficari saxeli iyo, romlis Semginebels da iavarmyofels yoveli naRdi<br />

qarTvelisa da vaJkacis sicocxle ewireboda.<br />

TaraS emxvarisa da <strong>konstantine</strong> savarsamiZis gaorebisa da sulieri<br />

gaucxoebis mizezi rom samSobloa, es kargad Cans iqidanac, rom garkveul<br />

problemebTan dakavSirebiT, maT msgavsi mosazrebebi uCndebaT. erTic<br />

SeiZleba davamatoT, faqtiurad Tavad mwerlis sulier Targzea moWrili<br />

es ori personaJi da Tavad mwerlis msoflmxedveloba cnaurdeba am orTa<br />

warmosaxvaSi" (xelaia 2009: 265).<br />

avtori dasabuTebulad warmogvidgens azrs imis Sesaxeb, rom k.<br />

savarsamiZe da TaraS emxvari udroobis gmirebi arian, drois manqanis ukuRma<br />

trialma epoqis gmirebad sul sxva <strong>cnobierebis</strong>a da msoflmxedvelobis<br />

adamianebi warmogvidgina, vidre emxvari da savarsamiZe brZandebian, vfiqrobT<br />

Cven da avtorsac miaCnia, rom emxvari da savarsamiZe imitom rCebian rainduli<br />

saqarTvelos gmirebad da raindebad, maT Segueba ar ZaluZT qveynis bedis<br />

borblis ukuRma trialTan.<br />

`rogorc Tavad nawarmoebis personaJebi, ise maTi wamowyebani, ocneba<br />

da fiqrebi miuwvdomelia. ltolva da maradiuli Zieba maT Tanamedrovebis<br />

faustebad gvisaxavs, magram mwvervalebi yovelTvis miuwvdoeli rCeba<br />

maTTvis~ (xelaia 2008: 168-169).<br />

10


gaucxoebis problema msoflio literaturuli procesis momcvelia.<br />

mkvlevari g. lomiZe wers, Tu raoden globaluri da yovlismomcvelia k.<br />

savarsamiZis sulieri tragedia. Tumca isic unda aRvniSnoT xazgasmiT,<br />

rom am globaluri tragediis saTave samSobloa. samSoblos ubedobaa<br />

ganmsazRvreli im sulieri krizisisa, rasac k. savarsamiZis pirovneba<br />

moucavs. Cven veZebT da vikvlevT am ori personaJis sulieri metamorfozis<br />

sakiTxebs da vrwmundebiT maTi <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> siRrmesa da<br />

simtkiceSi.<br />

`imdroindeli sazogadoeba mwvave sulier, kulturul da religiur<br />

kriziss ganicdis. xelovnebam ukve dahkarga adamianebSi esTetikuri<br />

grZnobis ganviTarebis unari. industriis ganviTarebam imsxverpla<br />

silamazis SegrZneba. fabrika-qarxnebma, rkinis xidebma da reklamebma<br />

daamaxinjes qalaqebi. lamazi sagnebis Wvreta adamians mxolod muzeumebsa<br />

da eklesiebSi SeuZlia. romanis (`dionisos Rimili") erT-erTi gmiri, poeti<br />

menie dananebiT aRniSnavs, rom Tanamedrove mxatvrebi religiur motivs<br />

sulac aRar aqceven yuradRebas, doqtori roSeri ki amaze ironiiT<br />

pasuxobs: `meoce saukuneSi religiur motivebs eZebT?" aqedan gmomdinare<br />

naTlad Cans, Tu ra sulier kriziss ganicdis sazogadoeba" (lomiZe 1998 :<br />

298).<br />

k. gamsaxurdias personaJebi saqarTvelosadmi mamuliSviluri<br />

grZnobiTa da damoukidebel saqarTveloze ocnebiT arian Sepyrobilni.<br />

saqarTvelos siyvaruli, misTvis Tavdadebaa maTi sicocxlisa da<br />

azrovnebis amosavali wertili. k. gamsaxurdias Semoqmedeba, mTeli misi<br />

moRvaweoba CvenTvis swored am aspeqtiT xdeba saintereso.<br />

`Cven Zalauneburad aq Tvali gagvirbis `vazis yvavilobisaken", sadac<br />

SedarebiT Zlieria `Tanafardobis" principi Zvelisa da axlis<br />

Sepirispirebis procesSi, magram mainc Zvelis tendenciis gamomxatveli<br />

adamianebis Tu axlis samsaxurSi Camdgari Zveli Taobis adamianebis<br />

tipiuri niSnebis xatva gacilebiT Zlieria uSualod axali cxovrebis<br />

pirmSo adamianebTan SedarebiT~ (merkvilaZe 1963 : 77-78).<br />

g. merkvilaZis am mosazrebaSi kargad ikiTxeba is, rom k. gamsaxurdia<br />

Rrmad wvdeba Tanadroulobis literaturul problemebs. misi zogierTi<br />

personaJi (da gansakuTrebiT `vazis yvavilobis" personaJebi) swored<br />

TanamedroveobiT sunTqavs da suldgmulobs, magram Tavad g. merkvilaZec<br />

11


miuTiTebs, rom avtoris simpaTia mainc literaturuli kritikis mier<br />

`zedmet adamianad" Seracxul TaraS emxvarisaken ixreboda. es<br />

bunebrivicaa, rameTu TaraSi gaxlavT Zveli da momavlis saqarTvelos<br />

maradiuli Tanamdevi, ukvdavi suli.<br />

`k. savarsamiZe, TaraS emxvari, vaxtang korinTeli - es sameuli TiTqos<br />

nairsaxeobaa erTi xasiaTis. emigraciis sakiTxi da emigranti - usamSoblo<br />

kaci aris TiTqos is sampirovani saxe, romelic awuxebda mwerals. igi<br />

qmnis sam sxvagvar xasiaTs, isini avseben erTmaneTs, da amasTan TiToeuli<br />

maTgani Tavis adgilas esadageba im did socialur problemas, romelsac<br />

mxatvrulad warmogvisaxavs mwerlis mdidari fantazia. am sameulis<br />

prototipi SesaZloa farsman sparsi iyos - `uprincipo, gayiduli,<br />

usamSoblo kaci" (gv. 814). Cven migvaCnia, rom gamsaxurdias es personaJebi<br />

mravalsaxeobas qmnian, marTalia, isini CaduRabebulni ar arian<br />

saqarTvelos istoriaSi, magram erTi saerTo niSani yvelas axasiaTebs.<br />

saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> fesvebidan arian amozrdilni da istoriis<br />

gaukuRmarTebuli speqtridan saTanadod ar ikiTxeba maTi <strong>erovnuli</strong> suli.<br />

`farsmani gadaegeba rogorc xelmocaruli kaci"...<br />

<strong>konstantine</strong> savarsamiZec gadaegeba, rogorc xelmocaruli kaci.<br />

TaraS emxvaric, es uaRresad ganaTlebuli, evropul civilizacias<br />

ziarebuli didgvarovani, gadaegeba, rogorc xelmocaruli kaci. da<br />

vnebaTa Widilis, samyaroTa Widilis, socialur ZalTa Serkinebis<br />

asparezze k. gamsaxurdia kidev erT sakiTxs - emigraciis sakiTxs svams da<br />

wyvets sabolood v. korinTelis saxiT" (CxeiZe, mnaTobi 1969: 122-123).<br />

irma CxeiZis am werilSic xazgasmiTaa gamokveTili samSoblosa da<br />

usamSoblobis tragedia, miTiTebulia farsman sparsis personaJis -<br />

`uprincipo, gayiduli, usamSoblo kacis" Sesaxeb da vrwmundebiT, rarig<br />

ZaluZs mkacr bedisweras niWis, adamianuri Rirsebisa da didi<br />

gvariSvilobis gaTelva, Tu igi mSobliur ideebsa da samSoblos fesvebs<br />

ar aris Seziarebuli da Cazrdili.<br />

`k. gamsaxurdias Semoqmedeba imis naTeli magaliTia, Tu rogor unda iyos<br />

didi mwerali dakavSirebuli Tavis erovnul yofasTan, mis istoriasTan<br />

folklorul-eTnografiul samyarosTan; uamisod ver Seiqmneba TaobebisaTvis<br />

misabaZi, amaRlebuli gmirebis iseTi saxeebi, romlebic saboloo angariSiT<br />

zogadkacobriuls Seerwymian" (canava 1991: 55).<br />

12


apolon canavas es mosazreba da mTeli werili `miTosuri aspeqtebi<br />

vazis yvavilobaSi" erTxel kidev gvarwmunebs masSi, rom k. gamsaxurdias<br />

saintereso Semoqmedebis amosavali wertili <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />

problemaa. yovelive, rac misi Semoqmedebis sayrdenia saqarTvelos<br />

warsulidan, misi <strong>erovnuli</strong> yofidan amodis. swored amitomacaa qarTuli<br />

miTosi ase sainteresod da mravalferovnad gaxmovanebuli k. gamsaxurdias<br />

SemoqmedebaSi. qarTuli miTosi - <strong>erovnuli</strong> aspeqtiT k. gamsaxurdias<br />

Semoqmedebis erT-erTi saintereso Temaa da gvarwmunebs mwerlis naRd da<br />

Rrma erovnul-msoflmxedvelobaSi. Cven mier erovnul-miTosuri<br />

elementebi gamsaxurdias SemoqmedebaSi gamokvleulia. ra Tqma unda,<br />

qarTul literaturismcodneobaSi es Tema sxva mkvlevarTac sainteresod<br />

aqvT mimoxiluli, magram Cven SevecadeT miTosuri problematika k.<br />

gamsaxurdias SemoqmedebaSi <strong>erovnuli</strong> TvalsazrisiT gagveanalizebina da<br />

davrwmundiT kidec, rom qarTuli miTosi k. gamsaxurdiasaTvis <strong>erovnuli</strong><br />

problematikis gamdidrebisa da gamravalferovnebis sayrdenia, rac<br />

saSualebas aZlevs mwerals Tavisi <strong>erovnuli</strong> mrwamsi mkiTxvelamde<br />

miitanos.<br />

`...sayvelpurio patriotizmi, RvTis wyalobiT, arasodes gvklebia<br />

maincadamainc. umTavresi sxva ram iyo, gacilebiT Znelad gansaxorcielebeli<br />

ram: saWiro iyo istoriuli sazrisis povna, manamde mxolod intuitiurad<br />

nagzneb iseT aspeqtTa mikvleva, warmoCena da dasabuTeba, romelTa wiaRSic<br />

WeSmaritad scnobda TavisTavs didi kulturul-istoriuli misiis mtvirTveli<br />

eri" (TvaraZe, ciskari, 1969 #12 : 70-71).<br />

revaz TvaraZe Tavadac TvalsaCino mamuliSvili da qarTuli<br />

literaturis piruTvneli Semfasebeli, ra Tqma unda, Rrmad wvdeboda k.<br />

gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> speqtrs da swored amitomac<br />

esaxeboda k. gamsaxurdia `mTliani saqarTvelos mesityved", qveynis<br />

<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a da azrovnebis warmmarTvelad.<br />

Teimuraz doiaSvili, rogorc mkvlevari da moazrovne, yovelTvis<br />

gamoirCeva individualuri SexedulebebiT. am SemTxvevaSic igi<br />

sainteresod da marTlac individualurad moiazrebs k. gamsaxurdias<br />

erovnul da zogadad adamianur msoflmxedvelobas, sulobis, RvTaebrivis<br />

gaazrebiTa da aRiarebiT rogor SeiZleba mivideT kosmiur sulamde -<br />

werilSi `materiaze gavliT - sulobisaken" doiaSvili metad sainteresod<br />

13


gvixsnis `civilizaciis uaryofiT rogor miemarTebian k. gamsaxurdias<br />

personaJebi sulobisa da RvTaebrivobisaken."<br />

k. gamsaxurdias Semoqmedeba yovelTvis iyo gajerebuli saqarTvelos<br />

<strong>erovnuli</strong> problemebiT, qarTuli sulis aRorZinebis ocnebiT. m.<br />

jaliaSvili Tavis naSromSi `qarTuli modernistuli romani" miuTiTebs,<br />

rom qarTuli modernizmis warmomadgenlebma da maT Soris k. gamsaxurdiam<br />

`qarTuli sulis renesansze" didad izrunes.<br />

`qarTuli modernizmis ideologebi iyvnen: a. jorjaZe, k. abaSiZe,<br />

cisferyanwelebi, k. gamsaxurdia. maTi werilebi aRsavsea qarTuli sulis<br />

renesansze fiqriT. am ocnebis gansaxorcieleblad ki, maTi azriT, saWiro<br />

iyo qarTuli sityvis ganaxleba, faseulobaTa gadafaseba", (jaliaSvili<br />

2006: 5).<br />

amave naSromSi m. jaliaSvili Zalian saintereso sakiTxs ayenebs -<br />

gansxvavebiT evropuli modernizmisagan qarTuli modernizmi gamdidrda<br />

<strong>erovnuli</strong> problematikiT da rac am SemTxvevaSi CvenTvis yvelaze metad<br />

sainteresoa, avtori aRniSnavs, rom sxva mwerlebsa da moRvaweebTan erTad<br />

k. gamsaxurdiamac didi roli iTamaSa qarTuli modernizmis <strong>erovnuli</strong><br />

msoflmxedvelobiT gamdidrebis saqmeSi.<br />

igi wers: `qarTuli modernistuli romani bevri ramiT waagavs<br />

evropul modernistul romans, magram erTi arsebiTi niSniTac<br />

gansxvavdeba - es aris interesi <strong>erovnuli</strong> problemebisadmi. demna<br />

Sengelaias, <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias, grigol robaqiZis romanebSi xan<br />

Sefarulad, alegoriebiT da simboloebiT, xan ki cxadad da gamWvirvaled<br />

irekleba saqarTvelos bedi. amiT is agrZelebs XIX saukunis romanis<br />

tradicias, magram, ra Tqma unda, problemis <strong>mxatvruli</strong> gadawyvetis gziT<br />

ki mniSvnelovnad gansxvavdeba" (jaliaSvili 2006: 12).<br />

miTiTebuli amonarididan naTeli xdeba, rogorc sxva qarTvelma<br />

modernistma mwerlebma, ise k. gamsaxurdiamac Tavis Semoqmedebis umTavres<br />

problemad ganaxleba da <strong>mxatvruli</strong> sityvis formis organizeba daisaxes<br />

miznad, magram qarTul romans SeunarCunes arsebiTi da umniSvnelovanesi -<br />

saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> damoukideblobisa da mTlianobis problema. da<br />

SeiZleba vTqvaT, rom es sakiTxi k. gamsaxurdias xangrZlivi SemoqmedebiTi<br />

procesis warmmarTveli iyo da isic davamatoT, rom swored Tavisma<br />

14


erovnulma cnobierebam warmoaCina k. gamsaxurdia qarTveli eris sulis<br />

mesaidumled da usayvarles mwerlad.<br />

rogorc arsebuli samecniero literaturis analizma cxadyo,<br />

miuxedavad literaturismcodneTa didi interesisa, k. gamsaxurdias<br />

SemoqmedebaSi <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> <strong>interpretacia</strong> qarTul<br />

literaturul kritikaSi arcTu ise Rrmad da mravalmxrivadaa<br />

ganxiluli. Cven gansakuTrebuli yuradReba davuTmeT im samecniero<br />

Sromebs, romlebic zogadad gamsaxurdias Semoqmedebis kvlevas<br />

warmosaxavs da mivediT daskvnamde, rom faqtobrivad ar arsebobs naSromi,<br />

sadac kompleqsurad, yvela aspeqtis gaTvaliswinebiT iqneboda<br />

gamokvleuli k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong><br />

<strong>interpretacia</strong>, aqedan gamomdinare naSromis mecnieruli siaxle isaa, rom<br />

masSi kompleqsurad, monografiulad sakvlevi problematikis<br />

zogadTeoriuli aspeqtis gaTvaliswinebiT Seswavlilia mwerlis<br />

<strong>erovnuli</strong> cnobiereba. sadisertacio naSromSi pirveladaa gaanalizebuli<br />

mwerlis eseebsa da literaturul werilebSi k. gamsaxurdias mier<br />

Camoyalibebuli Sexedulebebi <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> Sesaxeb da maTi<br />

<strong>mxatvruli</strong> transformacia mwerlis SemoqmedebaSi. am mizniT sadisertacio<br />

naSromSi konkretulad gavaanalizeT mwerlis literaturuli werilebi<br />

da eseebi: `sityva, xati, musika" (1920 w.), `mozaikebi, magiuri Sandlebi" (1921<br />

w.), `kargi evropieli" (1922 w.), `tragediis warmoSoba mistikis sulidan"<br />

(1922 w.), `1921-1922 - 7 maisi" (1922 w.), `galaktion tabiZis Jurnali" (1922 w.),<br />

`impresionizmi da eqspresionizmi" (1922 w.), `goeTe Tu mistikosi" (1922 w.),<br />

`axali evropa, literaturuli parizi" (1924 w.), `apologia rusTavelisa"<br />

(1937 w.), `saliteraturo qarTulisaTvis" (1945 w.), `qarTuli enis<br />

meurneobisaTvis" (1956 w.), `eris mTavari" (1962 w).<br />

sakiTxis am mimarTulebiT monografiuli Seswavla, faqtobrivad<br />

pirveli cdaa k. gamsaxurdias Semoqmedebisa.<br />

zemoaRniSnuli gansazRvravs problemis aqtualobasac, vinaidan k.<br />

gamsaxurdias literaturuli werilebisa da eseebis gaanalizebis gareSe<br />

SeuZlebelia mwerlis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> srulad warmoCena. qarTul<br />

literaturul kritikaSi k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> sakiTxi<br />

sistemuri, mTliani saxiT araa warmodgenili, vfiqrobT, rom k.<br />

15


gamsaxurdias Semoqmedebisa da azrovnebis am kuTxiT warmoCena<br />

mniSvnelovani da aqtualuria.<br />

sadisertacio naSromis mizania SeviswavloT ramdenad Seesabameba k.<br />

gamsaxurdias mier Teoriuli xasiaTis werilebSi Camoyalibebuli<br />

mosazrebebi im mxatvrul koncefciebs, rac mis SemoqmedebaSi iCens Tavs,<br />

ganvixiloT Teoriuli da <strong>mxatvruli</strong> naSromebi <strong>erovnuli</strong> problematikis<br />

gaazrebis TvalsazrisiT.<br />

Cveni amocanaa avxsnaT da gavaanalizoT, Tu rogor aris gamovlenili<br />

k. gamsaxurdias nawarmoebebSi sinamdvilisa da warmosaxulis<br />

urTierTkavSiri, maTi monacvleoba, rogoria mwerlis simbolur-<br />

saxeobrivi azrovneba, rogor xdeba literaturul werilebSi<br />

gaxmovanebuli <strong>erovnuli</strong> ideebis xorcSexsma mxatvrul nawarmoebebSi.<br />

naSromis meTodologiuri da Teoriuli safuZvelia TvalsaCino<br />

qarTveli mwerlebis, mecnier-literaturismcodneTa, Tu fsiqologTa<br />

mxatvrul-esTetikuri da Teoriuli debulebebi, aseve k. gamsaxurdias<br />

Semoqmedebis Semswavleli mkvlevarebis Sromebi,<br />

literaturaTmcodneobiTi xasiaTis samecniero literatura, sadac<br />

ganxilulia zogadad <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>, mwerlis SemoqmedebiTi<br />

meTodisa da misi individualuri stilis sakiTxebi. Cveni kvleva<br />

garkveulad iyenebs hermenevtikul meTodsac.<br />

disertaciis praqtikuli mniSvneloba. kvlevis Sedegebi da<br />

ganzogadebuli daskvnebi SeiZleba gamoyenebuli iqnes gamsaxurdias<br />

SemoqmedebiT dainteresebuli mecnier-mkvlevarebis mier, aseve saleqcio<br />

kursebSi gamsaxurdias Semoqmedebis Sesaxeb.<br />

naSromis moculoba da struqtura sadisertacio naSromi `<strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> <strong>interpretacia</strong> k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi"<br />

Seicavs kompiuterze awyobil da dabeWdil 170 gverds da Sedgeba<br />

Sesavlis, sami Tavisa da daskvnisagan.<br />

Sesavali<br />

I. saqarTvelos politikuri orientaciis sakiTxi k. gamsaxurdias<br />

SemoqmedebaSi<br />

16


II. <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis TaviseburebaTa simboluri<br />

warmosaxva <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />

III. dakarguli sazrisis Ziebisa da pirvelqmnadobis SenarCunebis idea k.<br />

daskvna<br />

gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />

naSroms Tan erTvis gamoyenebuli literaturis sia.<br />

Tavi I<br />

saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> orientaciis sakiTxi<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />

Cveni qveynis swrafvas evropisaken sakmaod grZeli da dramatuli<br />

istoria aqvs, mas Semdeg, rac 1453 wels Turqebma <strong>konstantine</strong>poli aiRes<br />

da bizantiis imperiam arseboba Sewyvita, saqarTvelo danarCeni<br />

qristianuli samyarosgan didi xniT izolirebuli aRmoCnda, rasac<br />

umZimesi Sedegebi mohyva rogorc politikuri, ise kulturuli<br />

17


TvalsazrisiT, swored am izolaciis garRvevas isaxavda miznad sulxan-<br />

saba orbelianis (1658-1725) samwliani mogzauroba (1713-1716 wlebSi)<br />

italiasa da safrangeTSi, Tumca amaod - aqedan araferi gamovida.<br />

Cvens qveyanaSi, rogorc politikuri, ise kulturuli TvalsazrisiT<br />

axali xana iwyeba 1801 wlidan. politikurad saqarTvelo kargavs<br />

Tavisuflebas da ruseTis imperiis Semadgeneli nawili xdeba, xolo<br />

kulturulad, marTalia, swored am droidan iwyeba qarTuli kulturis<br />

evropeizacia, magram es procesi srulyofilad ver CaiTvleba, saqme is<br />

gaxlavT, rom evropul civilizaciasa da kulturas uSualod ki ar<br />

vukavSirdebodiT, aramed rusuli kulturis meSveobiT, romelic Tavad<br />

evropuli kacobriobis periferias warmoadgenda.<br />

dasavlur samyarosTan pirdapiri kavSiris damyareba pirvelad<br />

SesaZlebeli gaxda mxolod me-20 saukunis dasawyisSi, kerZod, 1918-1921<br />

wlebSi, roca ruseTis imperiaSi dawyebuli didi politikuri qaosis<br />

meSveobiT saqarTvelom sami wliT moipova damoukidebloba. magram male<br />

Cveni qveyana ruseTis imperiis memkvidre sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi<br />

aRmoCnda da evropul samyarosTan urTierToba saerTod SeuZlebeli<br />

gaxda.<br />

iliam da misma Tanamoazreebma Camoayalibes saukunis ideebi da<br />

idealebi, romelTa ganvrcoba da mxatvrul aspeqtSi warmosaxva momdevno<br />

Taobebma iTaves. ilia WavWavaZis <strong>erovnuli</strong> gezi da orientacia mudamJams<br />

iyo warmmarTveli k.. gamsaxurdias msoflmxedvelobisa, man udidesi<br />

zegavlena ganicada didi ilias <strong>erovnuli</strong> da politikuri mrwamsisa da<br />

gvarwmunebda kidec, rom saqarTvelos momavlisaTvis swored ilias gziT<br />

unda evlo mTel qveyanasa da yovel qarTvelsac, miTumetes moazrovne,<br />

samSoblos bediT dainteresbul moRvaweT, swored am rwmenis gamo iyo,<br />

rom k. gamsaxurdiam aseTi emociiT gamoxata ilias sikvdiliT gamowveuli<br />

tragedia. werilSi `eris mTavari" k. gamsaxurdia wers: `albaT bevr<br />

mweralsa da moRvawes SeSurdeboda misi tragikuli sikvdili, igi wavida<br />

Cvengan Seufasebeli, magram Tavisi sicocxlis dasasruliT man<br />

sikvdiliTa sikvdili daTrguna da Cven warmogvzarda misi didi ideebis<br />

qomagad da medroSed. sanamdis qarTveli xalxi iarsebebs am qveynad, ilia<br />

WavWavaZe marad icocxlebs qarTveli eris xsovnaSi" (`eris mTavari", k.<br />

gamsaxurdia t. VI : 659).<br />

18


k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> suliskveTeba TavisTavad gagrZelebaa im<br />

ideebisa, romelic XIX saukunis 60-iani wlebidan momwifda saqarTveloSi.<br />

mwerlis istoriuli romanebi `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvena", `daviT<br />

aRmaSenebeli", <strong>mxatvruli</strong> sityvis didostatTan erTad gvacnobs<br />

gulmxurvale mamuliSvils, romlisTvisac mwerloba TviTmizani ar aris,<br />

mis romanebSi upirvelesad daisva da gadaiWra saqarTvelos <strong>erovnuli</strong><br />

orientaciis sakiTxi. marTalia romanebi `dionisos Rimili", `mTvaris<br />

motaceba" da `vazis yvaviloba" istoriuli ar aris magram, erovnul<br />

problemaTa saintereso gadawyvetas aqac axerxebs mwerali. k.<br />

gamsaxurdias novelebi Tu moTxrobebi `zarebi grigalSi", `tabu", `didi<br />

iosebi", `ambavi xuTasi bolniselisa", `qalis rZe" da sxva ZiriTadad<br />

mwerlis <strong>erovnuli</strong> msoflgancdis <strong>mxatvruli</strong> gaxmovanebaa.<br />

k. gamsaxurdias literaturuli werilebi, eseebi, narkvevebi Tu<br />

sxvadasxva dros warmoTqmuli sityvebi, saintereso masalas gvaZlevs<br />

mwerlis <strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis Sesaswavlad. werilebi: `sityva,<br />

xati, musika" (1920 w.), `mozaikebi, magiuri Sandlebi" (1921 w.), `kargi<br />

evropieli" (1922 w.), `tragediis warmoSoba mistikis sulidan" (1922 w.),<br />

`1921-1922 - 7 maisi" (1922 w.), `galaktion tabiZis Jurnali" (1922 w.),<br />

`impresionizmi da eqspresionizmi" (1922 w.), `goeTe Tu mistikosi" (1922 w.),<br />

`Teatri da eqspresionizmi" (1923), `axali evropa, literaturuli parizi"<br />

(1924 w.), `apologia rusTavelisa" (1937 w.), `saliteraturo qarTulisaTvis"<br />

(1945 w.), `qarTuli enis meurneobisaTvis" (1956 w.), `eris mTavari" (1962 w.) da<br />

sxva mwerlis erovnul pozicias gvaziarebs da gvarwmunebs, rom misi<br />

mTeli naRvawi <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedeba, Tu zogadad literaturuli<br />

azrovneba erT mTlian speqtrs qmnis k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong><br />

orientaciis gasarkvevad.<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovnad miviCnevT k. gamsaxurdias mosazrebebs<br />

<strong>erovnuli</strong> problemis dasmisa da gadaWris TvalsazrisiT werilebSi<br />

`apologia rusTavelisa" (1937), `kargi evropieli" (1922), `1921-1922 7 maisi"<br />

(1922), `eris mTavari" (1962 w.), `qarTveloba da ucxoeTis genia" (1917 w.).<br />

`apologia rusTavelisa" gvamcnobs k. gamsaxurdias erovnul mrwamss<br />

qarTuli mwerlobis, qarTuli renesansis Zireul problemebs. qarTvelTa<br />

<strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis CamoyalibebaSi udides rols TamaSobda<br />

zogadad qarTuli mwerloba da kerZod, rusTaveli da misi genialuri<br />

19


<strong>mxatvruli</strong> warmosaxva. `kargi evropieli" mwerlis garkveul<br />

gulistkivils gamoxatavs imis gamo, rom miuxedavad imisa, saqarTvelom<br />

garkveuli wvlili Seitana msoflio kulturis, kerZod, qristianuli<br />

kulturis ganviTarebaSi, jerovnad araa warmoCenili misi damsaxureba<br />

sayovelTo TvalsazrisiT, miTiTebulia ramdenime ucxoeli moRvawisa da<br />

maT Soris yvelaze Rrmad da safuZvlianadaa mimoxiluli artur laistis<br />

Rvawli qarTuli kulturis msoflio arenaze gatanis mcdelobis saqmeSi.<br />

miTiTebuli werilebidan calke unda gamovyoT - `1921-22 7 maisi", sadac<br />

Cveni qveynis warsulis gmiruli tragediebisa da saqarTvelos momavlis<br />

rwmenaa gacxadebuli, rom qarTvelTa damarcxebebi sxva ara iyo Tu ara<br />

`Zalis mokrefa axali gamarjvebebisaTvis, rom `did politikur<br />

katastrfebs, xSirad did sulier gamofxizlebisaken mihyavs eri".<br />

miTiTebulia, Tu ra did rols TamaSobs qarTuli mwerloba <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> CamoyalibebaSi da sabolood mtkiceba imisa, rom Cveni rwmena<br />

da imedi qarTveli eris brwyinvale momavlisadmi mudam ucvleli da<br />

uryevi iqneba".<br />

mwerlis zemoaRniSnuli werilebi erTi daniSnulebisaa, dagvanaxos<br />

saqarTvelos istoriuli misia, dagvexmaros <strong>erovnuli</strong> sulis gaRrmavebaSi,<br />

agvixsnas TiToeuli qarTvelis funqcia saqarTvelos sazogadoebasa da<br />

istoriaSi.<br />

k. gamsaxurdia mudam erTgulad sdarajobda qarTvelobis keras,<br />

eZebda xsnis gzas, Tumca, Zalian Zneli iyo im erTaderTi gzis migneba,<br />

romelic Senia da miTumetes maSin, rodesac politikuri brZolebis<br />

SuagulSi moqceulxar da aTasgvari zRudeebi gadagRobebia. mwerali<br />

uCioda brmasa da gauxarel moiras, iseTi kulturul-istoriuli<br />

amocanebi, rom dagvakisra aRmosavleTSi, romlis ganxorcielebamac Cveni<br />

saukeTeso energia da sisxli Seiwira (`kargi evropieli"). sxvadasxva<br />

gzebis mosinjvisas igi asec fiqrobda: `ori kulturuli qrolva,<br />

dasavleTidan da aRmosvleTidan, romelic asuldgmulebda maTdami<br />

sinTeturad ganzraxul qarTul kulturas Cven metis daxarbebiT unda<br />

SevisunTqoT~ (`kargi evropieli", k. gamsaxurdia, t. VI, 1963 w., gv. 514), es<br />

iyo mwerlis Teoriuli Tvalsazrisi.<br />

romanSi `dionisos Rimili" gadatanilia is kamaTi 20-ian wlebSi, rom<br />

gaSliliyo da ver SeTanxmebuliyvnen saqarTvelo azias ekuTvnoda Tu<br />

20


evropas. umetesoba evropas amjobinebda, magram aseT dros sakiTxs<br />

umravlesoba ki ar wyvets, aramed WeSmariteba.<br />

<strong>konstantine</strong> savarsamiZe (`dionisos Rimili") Tavgadakluli eZiebs<br />

realur gzas. misi piradi tragedia gaigivebulia qveynis mware xvedrTan.<br />

misi yoymani da daeWveba gzajvaredinTan - udidesi tkiviliTaa<br />

gaJRenTili.<br />

20-iani wlebis eseistikisagan gansxvavebiT, sadac evropa erTaderT<br />

idealad dausaxavs, mwerali aq mesame gzas eZiebs, rogorc aziis, ise<br />

evropis miRma.<br />

- saqarTvelo mesame iqneba.<br />

misTvis es politikuri lozungicaa da esTetikuri mrwamsic.<br />

k. gamsaxurdia, rogorc Tavis mxatvrul SemoqmedebaSi, ise<br />

literaturul werilebsa da eseebSic `qarTvelobis bedis varskvlavis<br />

maZiebelia". mas kargad esmis, rom axali gzebis Ziebisa da povnis gareSe<br />

ara mxolod qarTveloba, verc erTi eri ver daZlevs drois wamoWril<br />

urTules problemebs. werilSi `1921-1922 7 maisi" mwerali miuTiTebs `Cveni<br />

saukunis majiscema, Cveni msoflio dinamika iseTis mZafri ritmiT rokavs,<br />

rom is eri, romelic nervebdaWimuli ar moRunavs Tavis bedis etlis<br />

sadaves, igi an ufskrulSi gadaiCexeba, an ara da sadme msoflios yru<br />

SukaSi gaeCxireba" (`poeziis dRe~, #3, 1922 : 6).<br />

amdenad, migvaCnia, rom es mesame gza, romelzec k. savarsamiZe<br />

migvaniSnebs, es aris gza xsnisa, Seneuli, TviTmyofadi, sakuTari fesvebiT<br />

nasazrdoebi.<br />

sainteresoa gavixsenTo `mTvaris motacebaSi karolinasa da TaraSis<br />

saubari, romelSic didi da mcire erebis warmomadgenelTa ideuri<br />

Widilia areklili.<br />

`keTili fraus" msjeloba imperiuli azrovnebis tipiuri nimuSia.<br />

mcire erebis iersaxis SenarCunebaze saubari mas CamorCenad miaCnia. mis<br />

TvalSi progresul moazrovned is warmoCindeba, vinc Tvlis, rom<br />

afxazebma TavianTi zne-Cveulebebi unda ukuagdon da evropuli<br />

civilizaciis gzas daadgnen. uZvelesi tradiciebis, adaT-wesebis dacva<br />

ers, misi azriT, qveyanas gardauval daRupvas uqadis.<br />

ra Tqma unda mwerals, iseve rogorc `mTvaris motacebis" personaJs,<br />

TaraS emxvars, gansxvavebuli Sexeduleba aqvs. werilSi `magiuri<br />

21


Sandlebi" igi aRniSanvs: `kritikulma sulma daangria ojaxis tradiciebi...<br />

Cven dRes kriziss ganvicdiT, rogorc saqarTvelos, ise msoflios<br />

moqalaqeni. Cveni Taobis axal Taobas erTi ram aerTebs, - es aris uaryofa<br />

Cveni Tanamedroveobisa". sainteresoa mwerlis mimarTeba saqarTvelos<br />

Tanamedroveobisa Tu misi momavlisadmi, rac gadmocemulia werilSi `1921-<br />

1922 7 maisi". `Cven gulSic anTia CiraRdani qarTuli enis da qarTuli<br />

geniis siyvarulis cecxliT dakvesili... saqarTvelos gaRmerTeba, diax,<br />

Cven gvinda, Cven gvwyuria mistiuri siyvaruli saqarTvelosadmi..."<br />

orive werilis monakveTidan kargad igrZnoba mwerlis damokidebuleba<br />

saqarTvelos warsulisa da momavlisadmi. ra Tqma unda es ganwyobileba<br />

gasdevs mis personaJs - TaraS emxvarsac, magram karolinas Zvalsa da<br />

rbilSi aqvs gamjdari dampyroblis upirvelesi moTxovna `memsgavse me!",.<br />

misi survilia, qarTvelebs (afxazebs) sakuTari arc ena gaaCndeT, arc<br />

kultura, arc eTnikuri saxe, arc zneobrivi Rirebulebani. patara eris<br />

didTan Serwyma-aTqvefa, mSobliuri enis uaryofa, geografiuli<br />

saxelebisa da sakuTari gvar-saxelebis `gaevropeleba" - ai qveynis<br />

progresis karolinaseuli recepti.<br />

TaraSi Rrmad aanalizebs evropelTa `mzrunvelobis" WeSmarit arss,<br />

qarTvelTa gardaqmnas rom lamoben. maT am xalxis siyvaruli ki ar<br />

amoZravebT, aramed egoisturi swrafva, STanTqan, TavianT dauokebel madas<br />

Seswiron isini, maTi survilia, am uZvelesi kulturis mqone xalxs, aRarc<br />

sakuTari sulieri saganZuri hqondes, aRarc materialuri Rirebulebani.<br />

saqarTvelo, rogorc gamorCeuli kulturisa da tradiciebis mqone<br />

qveyana damoukidebeli unda iyos, evropisa da aziis gzajvaredinze unda<br />

moiZebnos mesame gza, sakuTari _ es gaxlavT <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />

esTetiuri mrwamsi.<br />

k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> cnobiereba jer kidev bavSvobidan momwifda<br />

da Camoyalibda. bavSvobidanve ocnebobda igi rom saqarTvelosTvis didi<br />

galavani Semoevlo da mterTagan ase daecva `Svidi wlis biWi viqadnidi,<br />

wamovizrdebi da Cveni qveynis mtrebs gavJuJav-meTqi, mTeli Cemi siyrmis<br />

manZilze vocnebobdi, didi generali gavmxdariyavi, laSqari Semedgina da<br />

saqarTvelos mtrebi Sememusra". (gamsaxurdia t. VIII, 1967: 63)<br />

saqarTvelos damoukideblobis dakargvis gamo `<strong>erovnuli</strong> glovis<br />

niSnad Svidma kacma - <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam, aleqsandre abaSelma,<br />

22


pavle ingoroyvam, vaxtang kotetiSvilma, giorgi nikolaZem da sxvebma Savi<br />

Coxa-axaluxi Seikeres, rasac drodadro bralad sdebdnen" (sigua 1997: 86).<br />

`1926 wlis 21 Tebervals sruliad saqarTvelos mweralTa pirveli<br />

yriloba gaimarTa. upirvelesi, rac ainteresebda xelisuflebas iyo<br />

erTaderTi sakiTxi: `qarTuli mwerloba scnobs Tu ara am revolucias,<br />

romelic moxda. gamomsvlelebs Soris iyo <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia `Cven<br />

aq gvekiTxebian: mogwonT Tu ara wiTelCabalaxiani saqarTvelovo.<br />

saqarTvelo ra ferisac unda iyos Cven gviyvars, mas Cven ver gaveqceviT da<br />

aq sayvedurebi gadaWarbebulia da es aris Sedegi swored im simwarisa,<br />

romelic dRemde arRvevda saqarTvelos guls".<br />

am sityvas didi rezonansi mohyva. gansakuTrebiT gamoTqmam<br />

`wiTelCabalaxiani" araerTi gamomsvleli gaaRiziana. Tavad mwerlisTvis<br />

ki uCveulo araferi momxdara. ramdenime wlis win (ufro zustad 1923<br />

wels) usayvedures `yalbi <strong>erovnuli</strong> ferebiT azrovneba" im publicistur<br />

werilebSi, romlebSic mavanTa azriT, `ucxoeTis qari hqris", <strong>konstantine</strong>m<br />

misTvis damaxasiaTebeli simkveTriT ganumarta maT, romelnic yvelafers<br />

cisfrad aRiqvamdnen, an amRvreul TvalebSi mxolod wiTeli feri edgaT:<br />

`rac Seexeba yalb erovnul ferebs, es gemovnebis saqmea, me axali<br />

saqarTvelos ferebi cota sxvanairad maqvs warmodgenili, vidre im xalxs,<br />

romelsac friad bundovani warmodgena aqvT feradebis moZRvrebaze"<br />

(niSnianiZe 2000: 12-13).<br />

saqarTvelo gauTaveblad arCevanis winaSe idga. mudam gzajvaredinze<br />

myofi eZebda xsnis gzas. bediswerad gadagveqca evropa Tu azia?<br />

`rusi cxeniT misdevs evropas, Cven ki TokiT migvaTrevs da gveubneba,<br />

ar CamorCeTo, Cvenc dasisxlianebuli mivrbivarT da gvgonia, rusi sikeTes<br />

gviSvrebao", - ambobs mixeil javaxiSvilis romanSi `arsena marabdeli"<br />

aleqsandre orbeliani.<br />

romanSi istoriuli simarTlecaa gamoTqmuli da gafrTxilebac,<br />

radganac `arsena marabdelis" Seqmnisas Cveni qveyana xelaxla moeqca<br />

rusul kabalaSi.<br />

`qarTuli xelovnebis dacarielebul darbazSi - wers vaxtang<br />

kotetiSvili - viRac frakiT SeiWra Sig da kedlebidan xaliCebi Camoxsna.<br />

Cveni sulis ugzoobis dros es `viRac" frakiT mogvevlina da ikisra gzis<br />

gakvleva. mzes zurgi Segvaqcevina"...<br />

23


<strong>erovnuli</strong> TviTmyofadobis dakargvis saSiSroeba, tradiciul<br />

faseulobebis dakargvis potencia anu `sulis ugzoobis dro" gareSe<br />

Zalis enTuziazms iwvevs da am dilemis winaSe udidesi sifrTxiliT<br />

dgebian qarTuli kulturis moRvaweni...<br />

aRmosavleTi Tu dasavleTi? garkveul tragikul fons qmnis is kamaTi,<br />

20-ian wlebSi rom gaSliliyo da vera da ver SeTanxmebuliyvnen,<br />

saqarTvelo azias ekuTvnoda, Tu evropas.<br />

vaxtang kotetiSvili werda: `Tvaldakrul evropam, maniakur eqstazis<br />

dros azieloba... velurobis sinonimad gamoacxada... gaevropelebam<br />

psixozis xasiaTi miiRo., evropam SegvSala da albaT wagvSlis kidec, Tu<br />

ase gagrZelda". is mtkiced idga Tavis Tvalsazrisze: aziaSi dagviRamda<br />

da aziaSive unda velodeT Cveni xelovnebis dilaso. ukan aziisaken win<br />

wasasvlelado (`aziisaken") (`evropa Tu azia" 1997 : 202).<br />

grigol robaqiZec am mosazrebas emxroboda, magram verc evropas Tmobda.<br />

is werda: `da Cven SevCerdebi Sua gzaze: aRmosavalsac movcildiT da verc<br />

dasavals veziareT. mravali saukune vitanjeT Cven Sua gzaze yofiT...<br />

saqarTvelo xom natexia aRmosavleTis da Cven ar unda daviviwyoT Cveni<br />

akvani. Zvirfasia dasavleT evropa, magram evropisTvis aRmosavleTs Cven ver<br />

davTmobT. umjobesi iqneba, maTi qorwili qarTuli nadimiT gadavixadoT<br />

(`leila") SevinurCunoT aziuri fesvebi, magram veswrafodeT evropas - esaa gr.<br />

robaqiZis mrwamsi (`evropa Tu azia" 1997 : 263).<br />

tician tabiZec cdilobs aRmosavleTisa da dasavleTis morigebas.<br />

`gafizis vardi me prudonis Cavde vazaSi,<br />

besikis baRSi vrgav bodleris borot yvavilebs".<br />

k. gamsaxurdiam kargad icis, rom yovel erovnul bunebasa da saxeSi<br />

sxvadasxva minarevebic moiazreba, wminda qarTuli, wminda <strong>erovnuli</strong> ver<br />

Seqmnis eris globalur saxes. saqarTvelos udidesi zegavlena ganucdia<br />

mezobeli qveynebis kulturebisac, magram yvelaze mniSvnelovani da<br />

saintereso isaa, rom ver moxerxda qarTveli eris im <strong>erovnuli</strong> gzidan<br />

gadayvana, rac misi arsebobis uZveles qvakuTxedSi Caido. sxvaTa<br />

zegavlena, Tundac sparsuli da Tundac bizantiuri - es mxolod<br />

Senakadebia, romelic TavisTavadobas kargavs, rodesac qarTuli<br />

erovnulobis Zlier mdinares erTvis. es azri k. gamsaxurdiasTvis ucxo ar<br />

24


iyo da amitomac acxadebs igi rom `sakuTar niadagze mdgarni or ZuZus<br />

vswovdiTo".<br />

werilSi `qarTveloba da ucxoeTis genia" mwerali wers: `Cveni<br />

istoriuli roli SemaerTeblisas hgavs. sparsul, mcireaziur kulturas<br />

elinur-bizantiurTan vakavSirebdiT da Cven erovnuls, specifikur qarTul<br />

saxesa da xats vaZlevdiT xolme.<br />

sakuTar niadagze mdgarni or ZuZus vswodiT, Cveni samSoblo or<br />

kulturul nakadis SemrTvel auzs warmoadgenda" (k. gamsaxurdia, t. VIII,<br />

1967).<br />

k. gamsaxurdias kargad esmoda, rom qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba or<br />

WrilSi unda dagvenaxa da gagvecnobierebina. social-politikur yofasTan<br />

erTad, religiis ZiriTadi problematikac unda gagveanalizebina da am<br />

ori arsis sinTezirebis fonze mogvenaxa Cveni samomavlo gza. yovelive<br />

amasTan erTad saqarTvelos geografiuli sivrce da mis mosazRvre<br />

qveynebis daukvirveblobac garkveul zians miayenebda saqarTvelos<br />

samomavlo daniSnulebas. SemTxveviTi ar aris is faqti, rom mwerals<br />

bavSvobidanve aocebda erekle meoris orsaxeoba, kerZod, sparsuli Calma<br />

da misi marTlmadidebloba, Tumca am faqtis saTanadod gagebis gareSe,<br />

verc saqarTvelos misias Seicnobda moazrovne, marTalia diametralurad<br />

sapirispiro atributika da politikuri mrwamsi iyo gamoxatuli, rogorc<br />

erekle meores suraTSi, ise mTel mis mefobaSi, magram swored<br />

saqarTvelos geosivrce iZleoda am orsaxeobis dasabams da es problema<br />

sainteresod aisaxeba k. gamsaxurdias werilSi `Teatri da eqspresionizmi".<br />

`vina sTqva, saqarTvelo aRmosavleTisa da dasavleTis sintezi<br />

iqnebao? gana SeiZleba cecxlisa da wylis, Rrvanisa da aqtivizmis,<br />

qaosisa da kristalebis, dasavleTisa da aRmosavleTis sintezi? es<br />

sinTeturi miswrafeba mudam groteskul karikaturebad iqceoda Cvens<br />

istoriul yofaSi.<br />

me bavSvobidan vuyureb saqarTvelos mefis irakli meoris suraTs da<br />

dRemdis gaugebaria CemTvis am didi pirovnebis gaorebuli saxeoba. Tavze<br />

sparsuli Calma da mkerdze annas ordeni - jvari - da es yovlad<br />

qristiani mefe Tavis sagvareulo Rerbze awerda:<br />

`me fexganbanilTa mier eklesia vadide".<br />

25


qarTuli Teatric da qarTuli literaturac amieridan maRali<br />

tribuna unda iqnes. Zveli formula SemovabrunoT Ex occidentis Lux:" (k.<br />

gamsaxurdia, t. VI, 1963 : 648).<br />

k. gamsaxurdias mTeli Segnebuli moRvaweoba da Semoqmedeba<br />

saqarTvelos momavalze fiqrs ukavSirdeba da rogorc mis warsuls, ise<br />

awmyosac sabolood im daskvnamde, mihyavs, rom am patara qveyanam sakuTari,<br />

damoukidebeli arsebobis gza unda monaxos. verc aRmosavleTisa da verc<br />

dasavleTisaken swrafvam ver SeZlo saqarTvelos TviTmyofadobis, misi<br />

potenciuri SesaZleblobis gamovlena-ganviTareba, verc azia da verc<br />

evropa uzrunvelyofs qveynis <strong>erovnuli</strong> interesebis srulyofas.<br />

saqarTvelom mesame gza unda ipovos da es mesame gza mis TavisTavadobaSi,<br />

mis damoukideblobaSi devs. am mesame gzis fesvebi saqarTvelos<br />

warsulSia saZiebeli, rom k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> modeli<br />

qveynis warsulis uRrmes SreebSi ikiTxeba. swored amitom cnobierisa da<br />

aracnobieris fenomeni, ase mZafri zeSTagonebiT warmoisaxeba k.<br />

gamsaxurdias SemoqmedebaSi. k. gamsaxurdias romeli nawarmoebic ar unda<br />

aviRoT, masSi yovelTvis moiZebneba samSoblos siyvarulis idumali<br />

gancda. sadRac siRrmeSi, mxatvrul SreebSi yovelTvis ikiTxeba da<br />

xmiandeba Tavisuflebis idea da rac yvelaze mTavari da mniSvnelovania,<br />

es ideebi da <strong>mxatvruli</strong> saxeebi isea ganfenili, mxolod mxatvrul<br />

struqturas ki ar amdidreben, aramed didi STagonebiT xasiaTdebian da<br />

mkiTxvelSi <strong>erovnuli</strong> grZnobis akumulirebas iwveven. Tanac isic unda<br />

aRiniSnos, rom am STagonebis xarisxi izrdeba, rogorc mwerlis didi<br />

SemoqmedebiTi niWisa da energiis, ise misi uaRresad didi sulieri da<br />

gonebrivi ganaTlebulobis gamo. filosofiisa da fsiqologiis<br />

gamowvlilviT Seswavlam, maTi Zireuli problemebis sakuTar gonebriv<br />

prizmaSi gatarebam mwerlis SemoqmedebaSic axali mxatvrul-saxeobrivi<br />

azrovnebis speqtri Seqmna. k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />

Semecnebisas unda SevecadoT mis nawarmoebebSi amovikiTxoT is<br />

saidumloeba, rasac miTosuri arqetipebi qmnis da upirvelesad vicodeT<br />

Tavad miTosi ra aris; miTosi sityvaSi kondensirebuli adamianTa<br />

saukunovani idumali ocneba da SegrZnebaa, saxeldebulad vergagebuli is<br />

azri da grZnoba, romelic vulkaniviT moedineba saukuneTa Sreebidan da<br />

Cvenive Tavis, Cvenive saxis SemecnebaSi gvexmareba, miTSia daxatul-<br />

26


gaazrebuli istoriis, mecnierebisa da xelovnebis uzogadesi da<br />

umniSvnelovanesi problemebi, kacobriobis istoria miTidan iwyeba da<br />

swored miTosze dayuradebiT, misi arqetipuli saxe-simboloebis axsniTa<br />

da <strong>mxatvruli</strong> gaanalizebiT araTu calkeuli erebis, msoflios<br />

warsulica da momavalic SeiZleba amovikiTxoT. upirvelesad ki<br />

SesaZlebelia eris, <strong>erovnuli</strong> majiscema, misi <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba<br />

Seicno. umiTod da uwarsulod <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> formireba<br />

SeuZlebelia.<br />

aqedan gamomdinare rodesac vayenebT problemas `<strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> <strong>interpretacia</strong> k. gamsaxurdias SemoqmdebaSi"<br />

TavisTavad cxadia, mwerlis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ganmsazRvrel im sawyis<br />

modelebze unda gadavitanoT yuradReba, rac mwerlis erovnul<br />

TvalTaxedvas ayalibebs. SeiZleba Tamamad ganvacxadoT, rom k.<br />

gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba im zRaprebidan, miTebidan,<br />

legendebidan, Tqmulebebisa da ambebidan iwyebs formirebas, rasac<br />

gamdelis - ekaisagan ismenda ymawvili. miTebisa da legendebis gareSe<br />

cxovreba, rom sisxlisagan daSretili sicocxle da arsebobaa, amaze TviT<br />

k. gamsaxurdiac miuTiTebs:<br />

`... aba Tqven iciT, ra Znelia poetisaTvis krizisi? krizisi Cveni<br />

sulis gamofxizlebaa zmanebisa da miTis jadosagan.<br />

104).<br />

krizisi? ideebis siRaribe, stilis krizisi?" (gamsaxurdia, t. I 1992 :<br />

`qarTuli kulturis krizisi maSin iwyeboda xolme, rodesac misTvis<br />

daixSveoda gza msoflio azrovnebis simaRleebisaken, an kidev mxolod<br />

erTi mimarTulebiT iyo gaxsnili es gza...<br />

qarTuli renesasnuli suliskveTebis aRorZineba uwinares yovlisa<br />

niSnavda azrovnebis iseT simaRles da interesTa sferos iseT sifarToves,<br />

romelic aucilebelia universaluri wyobis faseulobaTa Sesaqmnelad.<br />

xelovnebis sxva dargTagan mwerlobam pirvelma daayena xelaxla qarTuli<br />

kulturis sinTezurobis problema. am problemis gamo wuxili met-naklebi<br />

intensivobiT gamovlinda Cveni drois yvela didi mwerlis naazrevSi.<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia erT-erTi pirveli iyo meoce saukunis<br />

dasawyisi xanis qarTvel moRvaweTagan, romlis winaSec mTeli sigrZe-<br />

27


siganiTa da siRrmiT wamoiWra aRniSnuli problema" (`ciskari", 1969 #12:<br />

70-71).<br />

`umiTod yofna.<br />

CvenTvis: ar yofna<br />

SubliT vexlebi axal dros, miToss moklebuli dro, evropis<br />

sulieri krizisi, srulebiT ar aris stilis krizisi an ideebis siRaribe,<br />

miToss moklebuli dro unda daZleul iqnes.<br />

... pirvelTaganve iyo miTi. am qveynad yovelive miTiT Seiqmna, rac ki<br />

ram Seiqmna. miTi win uswrebda adamianis yofnas.<br />

arsebobs bediTi wuTi, roca sagani gamoaCens Tavis bunebas da es<br />

sagani, romlisac yvelaze metad eSinia mxedars - civilizebuli<br />

sinamdvilea, sinamdvilis arseboba didxans asatani iyo, magram Camodga<br />

bediTi wuTi, roca adamianis sulis harmonia dairRva... gza mivceT miTs,<br />

romelic saSinels fantaziis sferoSi gadaitans" (gamsaxurdia, t. I 1992 :<br />

104).<br />

f. nicSe Tvlida, rom berZnuli tragedia iyo umaRlesi xelovneba,<br />

romlis umjobesi kacobriobas araferi Seuqmnia. amitom adamianis sulisa<br />

da kulturis asaRorZineblad saWiroa berZnuli tragediuli xelovnebis<br />

aRorZineba. berZnuli xelovnebis safuZveli iyo miTi. axal xelovnebas,<br />

romelic kriziss ganicdis da romelic berZnuli tragediis simaRleze<br />

unda avides, safuZvlad miTi unda daedos. nicSes es azri<br />

ewinaaRmdegeboda sinamdvilisadmi adamianis damokidebulebis ganviTarebas.<br />

k. gamsaxurdiam marTlac miTebSi, legendebsa da zmanebebSi eZia<br />

<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> Zirebi. swored im Sreebamde mivida, saidanac Cveni<br />

samSoblo-saqarTvelo iwyeba da agvixsna iqedan moyolebuli, rogor<br />

iqmneba da mdidrdeba Cveni <strong>erovnuli</strong> Tvalsawieri, radgan didma mweralma<br />

da moazrovnem kargad icoda, maradiuli wrebrunvis Sesaxeb, rac<br />

zogadkacobriobis istoriis Tanamdevia, magram calkeuli erebis<br />

cxovrebis wesia, da <strong>erovnuli</strong> Semecnebis ganmsazRvrelicaa.<br />

`maradiuli dabrunebis idea nicSes erTi umTavresi ideaa: igi `ase<br />

ambobda zaratustras" mesame nawilis im TavSia gamoTqmuli, romelsac<br />

`gamojansaRebuli" ewodeba.<br />

`yoveli midis, yoveli brundeba; marad brunavs borbali yofisa,<br />

yoveli kvdeba, yoveli kvlav hyvavis, marad rbis weli yofisa".<br />

28


`marad uku moiqceva is, adamiani, romliT Sen moiqance, patara<br />

adamiani"...<br />

`yovelni saganni marad uku iqcevian da Cvenc maTTan"<br />

`me TviT maradi ukubrunvis mizezisa var!"<br />

`kvlav marad uku viqcevi ama da amave cxovrebad, didiT da mcirediT,<br />

raTa kvlav vaswavo yvela saganTa ukuqceva".<br />

es nicSes erT-erTi umTavresi ideaa, magarm rTuli da bundovani,<br />

maradiuli dabrunebis ideis nairnairi <strong>interpretacia</strong> arsebobs. erekle<br />

tatiSvilis Targmnili `ese ityoda zaratustras" bolosityvaobaSi Tamaz<br />

buaCiZe aseT ganmartebas aZlevs mas.<br />

`yvelaferi, rac SeiZleboda momxdariyo, ukve moxda! moxda maradiul,<br />

usasrulo warsulSi. swored imitom, rom igi usasrloa, moxda yvelaferi,<br />

rac mosaxdenia. es ki niSnavs, rom warsuli da momavali ar arian<br />

dapirispirebulni, rogorc es aqamde Canda. yvelaferi ukve moxda. amitom<br />

momavlisaken svla warsulisaken svlaa. dro aris wre. yvelaferi<br />

meordeba. yvelaferi rac iyo kvlav brundeba. winsvla da ukansvla.<br />

momavali isaa, rac iyo. warsuli isaa, rac iqneba. is rac axlaa, marad iyo<br />

da marad ganmeordeba".<br />

grigol robaqiZis azriT, `miTiurma ar icis drois dineba. dro ar<br />

icnobs warsuls, awmyos da momavals. miTiurSi maradiuli awmyoa.<br />

maSasadame, is, rac miTiurSi arseboda, arsebobs dResac.<br />

maradiuli dabrunebis koncefciiT, yvelaferi meordeba, yvelaferi,<br />

rac iyo, kvlav brundeba. aq miTiuri da maradiuli dabruneba, erTmaneTs<br />

gadaejaWva, erTian azrad Camoyalibda" (baqraZe 1999 : 102-103).<br />

nicSes maradiuli dabrunebis idea Rrma filosofiuri azrovnebis<br />

gamomxatvelia, magram am ideis ganfenilobaSi SeiZleba <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> problema vigulisxmoT da saqarTvelos warsulidan<br />

gamomdinare, misi momavalic viwinaswarmetyveloT _ SeiZleba viwamoT, rom<br />

Cvens ers daubrundeba is amaRlebuli rainduli Tvisebebi, rac odesRac<br />

hqonda. es iyo <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias ocneba. mwerali rom saqarTvelos<br />

istoris im monakveTs datrialebda misi fiqri da ocneba, roca eris<br />

teritoriuli da sulieri mTlianoba ase sanukvari Cans Tanamedroveobis<br />

prizmidan. swored amitom iyo rom mxatvrul sinamdviled gardaqmnida am<br />

29


drois istoriul realobas da Tanamedroveobasac gmiruli suliT<br />

aRanTebda.<br />

rogorc yoveli kacTagani, k. gamsaxurdiac Tavisi bavSvobidan<br />

modioda. bavSvobaSi yoveli adamiani metnaklebad pirvelqmnil arsebas<br />

hgavs da Tavisi arsebobis am monakveTSi yvelaze metad sjera imis, rasac<br />

eTayvaneboda pirvelkaci.<br />

`mamiseuli saxli CemTvis iyo uzarmazari sasaxle, Cemi sawoli<br />

oTaxidan mosCanda oqroskalTiani zecis Tvalsawieri, romelic<br />

SeRamebisas ayvavdeboda xolme narinjisferi RrublebiT da feeriuli<br />

ferebis liclici sixaruliT avsebda Cems bavSvur guls~ (gamsaxurdia t.<br />

VIII, 1967: 59).<br />

saerTod qarTuli da kerZod, megrul ojaxebSi aRzrda - ufros-<br />

umcrosobis, ded-mamis pativiscemis, zrdilobis da adamianobis Sesaxeb<br />

araerTgzisaa miTiTebuli. TviT <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias `landebTan<br />

lacicSi", am faqtis dadasturebaa, rom dedis saxe da misdami siyvaruli<br />

da Tayvaniscema mTeli sicocxle gasdevda <strong>konstantine</strong>s da TiTqmis am<br />

mSobliur grZnobasTanaa daaxloebuli gamdelis saxec.<br />

`Cveni gadia ekaia, dedaCemis Semdeg yvelaze metad miyvarda<br />

axlac maxsovs, rogor Camikravda igi mkerdSi. cremlmoreuli metyoda!<br />

me male movkvdebi, Sen ra geSveleba, Cemo imedo, uCemod..<br />

samzareuloSi mas hqonda uamravi xati, moclilobis Jams niadag<br />

loculobda.<br />

mTvaris moqcevis ambebi icoda kargad da yvelaferi, rac me davwere<br />

`didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvenaSi" da `mTavris motacebaSi", mTvaris<br />

moqcevisa da paganisturi, warmarTuli ambebis gamo, es yovelive ekaias<br />

Segonebebidan maqvs aRebuli, misgan maqvs ganagoni uamravi kolxuri<br />

legendebi, zRaprebi, Selocvebi...<br />

me ukve aRar maxsovs is alegoriuli locvebi, romelsac ekaia<br />

aRavlenda xolme qristes, wminda giorgis da RvTismSoblis mariamis<br />

saxlze, roca igi religiur eqstazs miecemoda.<br />

ekaias Zlier moswonda Cemi idumali ganzraxva, diakvnad gaxdomis<br />

gamo. egec unda gavamxilo: ekaias es pativi ecotaveboda CemTvis.<br />

metyoda kidevac<br />

30


`ratom diakvnoba, mere mRvdeli unda gaxde an episkoposi, bolos<br />

sibereSi kaTalikosi da saqarTvelo daixseni urjuloebis xelidan"<br />

(gamsaxurdia, t. VIII, 1967: 76-77).<br />

k. gamsaxurdias bavSvur ocnebaSi SemoWrili ekaias Segoneba -<br />

saqarTvelo urjuloTa xelidan daexsna - saqarTvelos momavali<br />

ganmaTavisuflebeli moZraobis orientiri gaxda.<br />

Tundac is faqti, rom wminda giorgi k. gamsaxurdias sulis meoxi,<br />

TiTqmis qristeze aRmatebulia misi warmosaxviTi, Tavad mwerali gvixsnis,<br />

rom es azri bavSvobis gancda-mogonebaTa gamomxatvelia.<br />

`CemTvis didxans gaugebari darCa rad awames mwignobrebma da<br />

urjuloebma qriste, an rogor moxda es, golgoTaze dafluli macxovari<br />

rom aRsdga mkvdreTiT?<br />

qristeze metad miyvarda wminda giorgi, romelic Cveni eklesiis<br />

saxatesTan iyo daxatuli.<br />

diakoni evgeni maCvenebda TeTr taiWze mjdar rainds, romelic<br />

maxvils aZgerebs uzarmazar urCxuls.<br />

diakoni dabejiTebiT amtkicebda: wminda giorgi Cveni mfarvelia da<br />

igi sdarajobso Cvens saqarTvelos.<br />

roca quxili atydeboda, ekaia gviambobda am uSiSi raindis vaJkacobis<br />

gamo, romlis raSis torebis TqaraTquri moismoda RrubeliviT<br />

wagragnili cidan.<br />

da es ucnauri epitafia gmirobisa mxneobiT mosavda saswauliT<br />

kidemdis aRvsil Cems suls~ (gamsaxurdia, t. VIII, 1967 : 77).<br />

wminda giorgis saxe-simboloSi zogadad mTeli saqarTvelo SeiZleba<br />

vigulisxmoT. wminda giorgisebri SemarTeba damaxasiaTebelia<br />

qarTvelTaTvis mterTan brZolaSi. Tavgameteba da Tavganwirva ideisTvis,<br />

TavisuflebisTvis da ZiriTadad samSoblosTvis. yvela ers miseburad<br />

uyvars samSoblo, magram qarTvels TiTqos meeqvse gansakuTrebuli<br />

grZnoba aqvs samSoblos Semecnebisa. mravalTagan mravali brZeni, niWieri,<br />

xalasi grZnobis qarTvelTa azriTaa gajerebuli TviT <strong>konstantine</strong>seuli<br />

samSoblos siyvaruli.<br />

`saqarTvelodan berlinSi, parizSi, ciurixSi, romsa Tu londonSi<br />

moxvedril axalgazrdas emuqreboda udidesi safrTxe - imdenad moenusxa<br />

an sulac gaesrisa iqaur kulturas, rom yovelive <strong>erovnuli</strong>saTvis<br />

31


sabolood zurgi Seeqcia, skepsisiT gamsWvaluls orientacia daekarga da<br />

unugeSo kosmopolitad qceuliyo... dResdReobiT qarTvel kacs sakmaod<br />

naTlad aqvs (yovel SemTxvevaSi - unda hqondes) garkveuli Tavisi eris<br />

kulturuli raoba da Cinebulad moexseneba, rom aravis winaSe ar marTebs<br />

morcxvad Tavis daxra. bevr, Zalian bevr axalgazrdas aubnia Tavgza<br />

evropuli kulturis didebul mwvervalTaTvis Tvalis gasworebam, radgan<br />

ukompasod uxdebodaT am damaTrobel simaRleTa molaxva.<br />

es iseTi seni iyo, misi sawinaaRmdego imunitetis gamosamuSaveblad ar<br />

gamodgeboda martooden sulieri mxneoba da urapatriotizmis mJave-mJave<br />

abebi. saamisod aucilebeli iyo kacs agreTve hqonoda arcTu iolad<br />

saSovneli wamali, azrovnebis Zalmosilebad saxeldebuli. da kidev:<br />

iSviaTi unari saqveyno saqmisTvis piradulis daTmobisa, daucadebel<br />

SromaSi samSoblosTvis Tavis dadebisa" (TvaraZe, ciskari, #12, 1969 : 70-71).<br />

k. gamsaxurdias swamda, rogorc Tanamedrove, ise gardasul<br />

mamuliSvilTa naazrevisa da Tavadac amdidrebda da amravalferovnebda<br />

mamulisa da mamuliSvilobis cneba-ideas. <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiasTan<br />

erTad, yvela mis Tanamedrove moazrovne qarTvels mohyveboda iliasgan<br />

miRebuli muxti samSoblos siyvarulisa, da yvela maTgans garkveulad<br />

individualuri, magram umTavresad saerTo <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba<br />

gaaCnda, rac TiToeulisagan samSoblosadmi uangaro siyvarulsa da<br />

misTvis araTu Tavdadebas, TavSewirvasac gulisxmobda.<br />

mixako wereTeli ganmartavs:<br />

`...teritoriis mniSvneloba ubralo sityva ar aris. igi diadia da<br />

upirvelesi. arc istoriul teritorias aqvs uazro mniSvneloba. is nawili<br />

teritoriisa, romelic odesme SeiZleba sxva elementiT iyos dasaxlebuli,<br />

mainc Tavis kanonier patrons ekuTvnis marTlis TvalTaxedviT, Tu,<br />

rasakvirvelia, <strong>erovnuli</strong> elementi iq savsebiT ar aris aRmofxvrili. Tu<br />

igi eris teritoriis organuli nawilia, darCenili aris odnav mainc misi<br />

kulturuli da istoriuli naSTi, Tu eris gulSi mexsiereba am axlo<br />

warsulSi kidev Rvivis, ers sruli ufleba aqvs misi dabrunebisa da<br />

Tavisi kulturis ayvavebisa, Tumca misi movaleobaa im elementTa<br />

uflebaTa pativiscema, romelnic mas droTa viTarebaSi CamoTeslebia.... aq<br />

Cveni mosaxleoba kidev darCenila, darCenila Cveni istoriuli naSTebi,<br />

Cveni kultura aq yvavoda, ager axla, axlo warsulSi, Cvens istoriul<br />

32


mexsierebaSi es nawilebi mWidrod aris Caqsovili da iq dasaxlebul ucxo<br />

elementebs araviTari pretenziis wamoyenebis ufleba ara aqvT, garda maT<br />

uflebaTa Cven mier pativiscemisa. es teritoria Cveni ori aTasis wlis<br />

sakuTrebaa, da sruli ufleba gvaqvs iq xelaxla avayvavoT saqarTvelo.<br />

Cven igi gvWirdeba da im mizeziT, rom igi istoriulma bedma wagvglija<br />

droebiT, axlo warsulSi ver davsTmobT am saWiroebasa" (wereTeli 1990 :<br />

112).<br />

rodesac k. gamsaxurdias Taobis, Tu winaTaobel moazrovneTa<br />

msoflmxedvelobas vecnobiT, erTi saintereso daskvna SeiZleba gavakeToT<br />

- misi personaJebi TavianTi <strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobiT im saxeebs<br />

ganasaxiereben, romelic epoqis sulsa da gonebas Seesabameba. ra Tqma<br />

unda, vgulisxmobT ara sabWoTa epoqas - aramed damoukidebeli<br />

saqarTvelos drosa da majiscemas, roca individualuri msoflxedva da<br />

samSoblosadmi uangaro damokidebulebis grZnoba Rvivdeboda da<br />

mwifdeboda erSi.<br />

miuxedavad amisa, es dro Zalian xanmokle aRmoCnda, mas mainc udidesi<br />

mniSvneloba hqonda `ocnebaCakluli" xalxis gamofxizlebisaTvis. am<br />

SemTxvevaSi TavisTavad is ki ar iyo arsebiTi, rom Cvenze yovelmxriv<br />

aRmatebuli dampyroblis zegavlenis qveS veqceodiT, aramed is, rom es<br />

aRmatebuloba xalxSi Tavisuflebis suls axSobda. qreboda miTi odesRac<br />

saqarTvelos Zlierebisa da damoukideblobisa; ocnebaCaklul xalxSi<br />

eris funqcia ikargeboda. damoukideblobis Tundac im xanmokle periodma<br />

udidesi roli iTamaSa xalxis <strong>erovnuli</strong> TviTSegnebis gaRviZebaSi.<br />

gansakurTebuli mniSvneloba hqonda mas xelovani adamianebisaTvis.<br />

erisaTvis teritoriul dapyrobaze uaresi xelovnebis deformirebaa, Tu<br />

Tavisuflebis ideas axmovanebs xelovneba, Tundac saxe-simboloebis,<br />

Tundac alegoriuli <strong>mxatvruli</strong> sistemiT, aseT erSi rac unda aRmatebuli<br />

iyos masze mteri, odesme udavod ifeTqebs erovnul-ganmanTavisuflebeli<br />

moZraoba, radganac yoveli didi saqme ideidan ibadeba.<br />

`1962 wlis maisSi, Tbilisis 61-e skolas swvevia qarTuli prozis<br />

didostati, batoni <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia, saRamos Tbil, gulaxdil<br />

viTarebaSi Cauvlia. Sexvedris bolos ki, baton <strong>konstantine</strong>s ubrZanebia:<br />

`me vtoveb iseT Svils, romelic ar mouTmens am wyobas ukanonobas,<br />

SeebrZoleba imperias, ibrZolebs saqarTvelos damoukideblobisaTvis,<br />

33


ibrZolebs mSvidobiani gziT. vici is gaimarjvebs, daamarcxebs komunistur<br />

wyobas saqarTveloSi, magram es gamarjveba iqneba xanmokle. meeWveba,<br />

gadaurCeba Tu ara igi did imperias Sinauri mtrebis SemweobiT, rogorc<br />

es araerTxel momxdara saqarTvelos istoriaSi" (gaz. `nikolaZis gziT"<br />

2009 : 15).<br />

damoukideblobis TiTqmis samma welma (1918-1921 ww.), politikur-<br />

ekonomikuri TvalsazrisiT didi veraferi misca qveyanas, magram umTavresi<br />

problema gamokveTa-SesaZlebloba Tavisuflebisa da damoukideblobisa,<br />

anu konkretulad gamokveTa idea saqarTvelos momavlisa da rac yvelaze<br />

metad sagulisxmoa, xelovnebas daniSnuleba misca, ara dampyrobelTa<br />

`samogvis Tasmebis lokva" unda gamxdariyo imdroindel SemoqmedTa mizani,<br />

aramed Zieba im gzisa, romelic kvlav aRanTebda ers moqmedebis surviliT,<br />

romelic xels Seuwyobda eris potenciur SesaZleblobaTa gamovlenas.<br />

naRdi da xalasi xelovnebis daniSnuleba swored ase Seicnoboda, xolo<br />

meoreni drois msaxurebad iqceodnen da samomavlo asparezisTvis ocnebac<br />

warmoudgenlad miaCndaT, isini Semoqmedebad arc CaiTvlebodnen, isini<br />

mxolod drois msaxurni iyvnen da ara xelovnebisa. Tu raoden sworad<br />

Seicno <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam epoqis majiscema, raoden sainteresod<br />

gadaxarSa Tavis SemoqmedebiT quraSi arsebuli sinamdvile, es<br />

sainteresod ikiTxeba rogorc mis mxatvrul nawarmoebebSi, ise<br />

publicistikaSi.<br />

k. gamsaxurdias yoveli nawarmoebi, yoveli esse, Tu werili erTi<br />

daniSnulebisaa, Segvacnobinos saqarTvelos bediTi borblis triali da<br />

dagvexmaros Cvenive sulisa da daniSnulebis SemecnebaSi:<br />

`Cvenma saukunem uaryo yovelive religia, viTarca faqtori da saTave<br />

kulturisa da sanacvlod gaamefa praqtikuli religia socializmisa.<br />

yovel epoqas, yovel saukunesa da Taobas Tavisi momnaniebeli hyavs. `Cvenc<br />

xSirad gvesmis dRes TanamedroveTa sayveduri, rom Cvens dros iseTi<br />

musikosebi aRar hyavs, rogoric iyvnen rixard vagneri da sebastian baxi,<br />

arc didi stilis filosofia, arc didi stilis xelovneba.<br />

rom am dros poetebi protokolistebi arian, misi memusikeni-<br />

mTargmnelebi, misi moazrovneni - unayofo feletonistebi, misi xelovan-<br />

kabares moSaireni da Wleqiani bohemelebi.<br />

34


amitomac eSinia Cven dros Tavisi saxis sarkis, Segneba usrulobisa<br />

ukmayofilebis pirvel wyaroa! axali suli grZnobs, rom materialuri<br />

faqtori warmavlobis mtveria, mxolod aki gvarwmunebda karlail, rom<br />

mTeli londonsitis simdidre erT sacodav fexsacmelebis mwmendels ver<br />

gaamdidrebso!..<br />

... ukuviqceT RvTaebriv gulubryvilobisken, ukuviqceT im ucnob<br />

RmerTisaken, romelic iWvneulis RimiliT gvicdis Cven Cveni sulis<br />

siRrmeSi!..<br />

... metafizikuri Sandali fantaziisa unda avanToT iseve, rogorc gza<br />

gavunaToT Cven ukan momaval Taobebs. ase mesmis me Cveni Taobis valmoxda<br />

da amocana" (`magiuri Sandlebi~, `xelovneba", #2 - 1921 : 8).<br />

Tu cisferyanwelebi Tvlidnen, rom `ocnebaCakluli" qarTveli<br />

xalxisaTvis unda eCvenebinaT momavlis gza, k. gamsaxurdiasaTvis am<br />

praqticizmisa da manqanis zeobis epoqaSi mTeli msoflio<br />

`ocnebaCaklulia" da xelovnebis misiaa, rom avanToT `metafizikuri<br />

Sandali fantaziisa~ unda. maqsimaluri sifxizlea aucilebeli<br />

adamianisa da xelovnebis bediT dainteresebul SemoqmedTagan, rogorme<br />

SeunarCunon pulsacia xelovnebas, rogorme Seqmnan noyieri niadagi<br />

moazrovneTaTvis da unayofoba-nayofierebad gardaqmnas.<br />

gana amaod acxadebs k. savarsamiZe `me vityvi sityvas - aTasebi yurs<br />

damigdeben, me vityvi sityvas mSvenierze da RvTaebrivze da Cemi sityva Tu<br />

daeca fxvier yamirze, am sityvas merme aTasebi isev ityvian" (`dionisos<br />

Rimili~, 7).<br />

e.i. poeziam suli unda aunTos, `ocnebaCakluls" aTasebs, milionebs.<br />

adamians isev unda daubrunos sicocxlis xalisi, moqmedebis survili<br />

poeziam da sityvis ZaliT aRavsos adamianebi, Tavisuflebis paTosi im<br />

Zalad unda gadaiqces, erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobas rom<br />

warmarTavs da uwinamZRvrebs, Tumca rogorc gamsaxurdias personaJebi<br />

fiqroben, kapitalizmma pirovneba Cakla adamianSi, Sesabamisad sityvac<br />

`gladiatoriviT" kvdeba scenaze:<br />

`Cveni saubri Tanamedrove poezias gadawvda.<br />

`is rac dRes Cvens xelovnebaSi xdeba, gaugonari ramea, ganagrZo<br />

meniem, sityva gladiatoriviT kvdeba scenaze, poeziaSi sityva riTmebis<br />

akrobatikam daCrdila".<br />

35


`mizezi?"<br />

`kapitalizmis karuselma mokla adamianis pirovneba, sadac pirovnuli<br />

gancda da gmiruli grZnoba ar aris, iq sityva fuRuroa".<br />

7).<br />

yvelaferi sisulelea pirovnuli gancdis gareSe" (gamsaxurdia 1992 :<br />

...`burJuaziam Sehqmna evropuli krizisi, Caeria isev doqtor romeri,<br />

amitomacaa, es saocari mkvdris suni evropul Teatrs, poeziasa da mTels<br />

xelovnebaSi" (`dionisos Rimili~, 23).<br />

arada k. gamsaxurdiasa da misi personaJebis portretebSi mkveTrad<br />

aisaxeba sicocxlis siyvaruli, sicocxliTa da mSvenierebiT Trobis<br />

misteria. aqedan iRebs saTaves maTi samoqmedo energia da swamT, rom es<br />

energia da Zala samSoblos keTildReobasa da misi TavisuflebisaTvis<br />

brZolas unda moaxmaros adamianma. rogorc <strong>konstantine</strong>s, ise misi<br />

personaJebis calkeuli cxovrebiseuli epizodebisTvis sulieri krizisi<br />

da nihilizmicaa damaxasiaTebeli, magram isini Sida mdinareebis uxilavi<br />

wyaroebiT maragdebian da zogjer sikvdilamde misulni feniqsisebr kvlav<br />

ganaxlebuli energiiT ivsebian.<br />

`da energia?<br />

energia imdeni, samxreT saqarTvelos mTebic vaburTao, ar daviRlebi".<br />

acxadebs savarsamiZe mravalWirnacadi, TiTqmis mravalsikvdilgamovlili<br />

da isic sainteresoa, rom swored saqarTvelos mTa-veli, misi mTebi da<br />

jadoqmnili bunebaa personaJisTvis ganuzomeli energiis mimniWebeli da<br />

mTeli es energia, personaJebs upirvelesad samSoblos dasaxsnelad, misi<br />

keTildReobisaTvis surT. im gzis ZiebisTvis, romelic maT samSoblos<br />

Tavisuflebas aziarebs swored k. gamsaxurdias personaJTa Tavisuflebis<br />

ideali aris ukompromiso da Seuvali. maT ZaluZT Tavisi sicocxle<br />

zvarakad miitanon samSoblos sakurTxevelze, oRond nanatri<br />

Tavisufleba, miiRos erma.<br />

am gzis ZiebaSi araerTgzis daRamebiaT maT, araerTgzis sikvdilic<br />

wamoweviaT, magarm sanam pirSi suli udgaT, moqmedeben da gawbilebulnic<br />

axal gzas eZieben.<br />

`aba es miTxari jibuti, (mekiTxeba, isev taia Selia) es marTalia, Sen<br />

lemencebis xenwifesTan misulxar da Cveni xalxis gaWirveba SegiCivlia".<br />

36


`es nawilobriv marTalia, mordu, veubnebi taia Selias, magram me<br />

marto ara vyofilvar, Cven, ramodenime qarTvelma omi gamovucxadeT<br />

rusebis xenwifes da mere Cven lemencebis xenwifesTan piroba SevkariT,<br />

Cven unda movxmarebodiT lemencebis xenwifes da Tu is gaimarjvebda, Cveni<br />

saqarTvelo CvenTvis unda daebrunebina.<br />

`ki mara, baba, meubneba taia Selia, risebis xenwifes rom oms<br />

ucxadebdiT, visi an risi imedi gqondaT? risebi qviSasaviT uricxvia da<br />

Cven cota. es xom icodiT?<br />

`Cven im RmerTis imedi gvqonda, baba, Cven rom gvexmareboda qviSasaviT<br />

uricxv mtrebis winaRmdeg".<br />

`es kai, baba, magram amdeni Tu iyo Cveni kaci mag lemencebis<br />

qveyanaSi?"<br />

iq iyvnen baba, lemencebisagan tyved wamoyvanili qarTvelebi, Cveni<br />

soflidanac bevri iyo, jalaRonia, alania, gabeskiria da sxva mravali".<br />

`Tu dagexmarnen rames mainc Cvenebi risebis xenwifis winaaRmdeg?"<br />

mekiTxeba taia Selia.<br />

`Tavdapirvelad rom mivediT, qvebi gvesroles, baba, Cvenebma"<br />

`veubnebodiT! Zmebo dagviqcies saqarTvelo, qviSasaviT uricxvma<br />

mtrebma, dacarcves Cveni winaprebis salocavebi, wagvarTves Cveni<br />

winaprebis miwebi da ucxo naTesavi CamogviTesles. Segviryvnes ena - Cveni<br />

mama-papis wmidaTa wmida, dagvingries, ojaxi, gagvibaxes rjuli da<br />

TavianTi jarebis sajiriTod gaixades Cveni qveyana, gviSveleT Zmebo da<br />

gavrekoT risebis xenwifis jarebi Cveni saqarTvelos sazRvrebidan.<br />

avafeTqoT xidebi, yaCaRebiviT davuxvdeT TemSarebze, cecxlSi gavaxvioT<br />

mTeli saqarTvelo, radgan Cveni saqarTvelo an Cven unda gvekuTvnodes _<br />

an da aravis... jalaRaniebma, Samaxiebma da alaniebma, Cemma mezoblebma,<br />

kinaRam momkles baba, CemTvis deda jer aravis Seuginebia, maT sul<br />

rusulad magines, merme risebis xenwifis dideba imReres, baba, Cvenma<br />

mezoblebma alaniebma da jalaRaniebma" (`dionisos Rimili~, 328).<br />

am amonaridSi kargad ikiTxeba ara mxolod <strong>konstantine</strong> savarsamiZis<br />

azri da ganwyobileba, aramed mwerlis <strong>erovnuli</strong> orientaciac. Tundac es<br />

fraza, `Cveni saqarTvelo an Cven unda gvekuTvnodes _ an da aravis".<br />

naTlad da konkretulad gamoxatavs Tavad avtoris ganwyobilebas, rac<br />

37


araerTgzis daufiqsirebia mas, rogorc Tavisi SemoqmedebiT, ise<br />

publicistikiTa da Tundac satelevizio gamosvlebiTac ki.<br />

yoveli kultura saukuneTa ganmavlobaSi qmnis sakuTar faseulobaTa<br />

sistemas, rac yoveldRiurobaSi adamianTa umravlesobis mier xSirad<br />

bolomde gaucnobiereblad realizdeba. arsebobs epoqebi, roca, albaT,<br />

yvelafris gacnobiereba raRac sasicocxlo aucileblobas ar<br />

warmoadgens, magram roca dgeba axali faseulobebis gaziarebis dro,<br />

aucilebeli xdeba rogorc sakuTari, ise am axali faseulobebis<br />

safuZvliani gaazreba.<br />

yovel ers gaaCnia garkveuli <strong>erovnuli</strong> misia, magram yvelaze naTlad<br />

es misia gamoikveTeba maSin, rodesac garkveuli winaaRmdegoba warmoiSveba<br />

rogorc eris SigTavsSi, ise mezobel erovnul interesTa<br />

dapirispirebisas. saqarTvelo Tavisi mkveTri <strong>erovnuli</strong> orientaciiTa da<br />

zeddarTuli geografiuli mdebareobis gamo yovelTvis xdeboda mezobeli<br />

xalxebis, evropelTa Tu azielTa mxedvelobis areSi da udavod maT<br />

zegavlenasac ganicdida, Tumca gamsaxurdias e.w. mesame gzis Zieba sxva ara<br />

aris ra, Tu ara maTi zegavlenisagan amosvla da sakuTari gezisa da<br />

orientaciis gamoxatva istoriul gzaze.<br />

werilSi `qarTveloba da ucxoeTis genia" mwerali wers: `Cveni<br />

teritoria xalxTa xidi iyo. Cveni istoriuli misia or Seurigebel<br />

ukiduresobaTa da kontrastTa Serigeba-Segueba, ori didi samyarois:<br />

evropisa da aziis sulis Sexameba. mTeli Cveni kultura am or didi<br />

samyarosgan gadmosrolili Crdilisa da sinaTlis niuansebis naTelyofaa"<br />

(`qarTveloba da ucxoeTis genia", k. gamsaxurdia, t. VIII, 1967 : 168).<br />

`k. gamsaxurdia formismieri transformaciiT agrZelebs ilias gzas<br />

da qarTuli sulis da msoflmxedvelobis arsebiT niSnebs azogadebs,<br />

sadac pirovneba garedan motanil kanonebs ecnoba, magram ar emorCileba,<br />

mxolod im ucxours iRebs da iTvisebs, rac miseulis gamoxatvaSi<br />

exmareba.<br />

osip mandelStamma, romelmac Tavisi masStabidan qarTuli kultura<br />

ornamentalur kulturaTa ricxvs miakuTvna, ver gaiTvaliswina mxolod<br />

erTi faqtori: esTetikuri Teoriebi, romelic Cveni literaturisa da<br />

xelovnebis wiaRSi iSva, arasodes yofila istoriuli sinamdvilisagan<br />

izolirebuli, yovelTvis Tan axlda msoflio arealTan miaxlebis gamo<br />

38


sakuTari individualobis dakargvis, sxvasTan usaxod Serwymis SiSi,<br />

amitom istoriuli bedis uSualo Tu faruli monawileoba qarTuli<br />

kulturis orive orientaciaSi (evropulsa da aziurSi) safuZvelTa<br />

safuZvlad aRiqmeba.<br />

... ara rogorc esTetizmis krizisi, aramed, rogorc estetikuri<br />

modeli, ara, rogorc ekleqtika, aramed rogorc sinTezi; dionisurisa da<br />

apolonuris harmoniuli SerwymiT swrafva mTlianobisaken. ara rogorc<br />

kulturaTa gamyofi sazRvari, aramed `xidi evropul da aziur<br />

civilizaciebs Soris".... da mainc, rogorc individis (evropelis)<br />

konkretuli saxe... radgan samive orientaciis (evropuli, aziuri da evr-<br />

aziuri) qarTvel adeptTa argumentaciebi <strong>erovnuli</strong> individualizmis<br />

SenarCunebisaTvis aris gamiznuli" (`evropa Tu azia", 1997 : 22).<br />

k. gamsaxurdia ara marto ruseTis zegavlenisagan gasaTavisufleblad<br />

ibrZoda kalmiTa da saqmiT, aramed arc evropasa da upirvelesad amerikas<br />

uyurebda didi ndobiT da siyvaruliT.<br />

`is rac Cvens Taobas aerTebs, es aris protesti gadaWarbebuli<br />

intelequtalizmis winaaRmdeg mimarTuli. Cven Tumca mowyvetilni viyaviT<br />

ukanaskneli wlis ganmavlobaSi evropisagan, magram ideebi xSirad haeris<br />

talRas mimohyvebian, amitomac Cveni uaxlesi literaturis dvrita<br />

dasunTqulia am zogad evropuli sulieri ganwyobilebiT.<br />

es protesti mimarTulia im saSineli amerikanizmis, im kolosaluri<br />

meqanizaciis winaaRmdeg, romelmac ase gaitaca Cveni saukune, politikurad<br />

es amerikanizacia sagrZnobeli gaxda evropaSi mas Semdeg, rac amerikeli<br />

iankebi TavianT tankebiT moedvnen flandriisa da Sampaniis midamoebs,<br />

gaugonari ambavia - rom feradi xalxebi mosuliyvnen evropis Sinaur<br />

saqmeebSi Casarevad.<br />

maSinebs ideebi dahyveba Tan, radgan maSina iseTive svimboliuri<br />

gamoxatulebaa sulobisa, rogoric freskebi, suraTebi, qandakebani.<br />

am amerikanizms axasiaTebs wregadasuli batonoba racionalizmisa da<br />

usasoo skepticizmi, niSandoblivi Tviseba yovelive degeneraciisa da<br />

sulieri degradaciis. adamianoba meoce saukuneSi veluruli psixoziTaa<br />

Sepyrobili. am usaSvelod mofusfuse epoqas axasiaTebs gadaWarbebuli<br />

mniSvnelobis mirwyva da mizomva materialur faqtorebisadmi, TiTqos ar<br />

39


weril iyos, sicariele gadanTqavs samyaroebs da iseve carieli darCeba<br />

bolos" (`magiuri Sandlebi", `xelovneba", #2, 1921 : 8).<br />

ra Tqma unda, yovelive winaaRmdegobidan saukeTeso gamosavali is<br />

iqneboda, rom `Cveni Tavi Cvenadve gveyudnes", magram SeuZlebelia<br />

sinamdviles Tvali ar gavusworoT da ar gaviTvaliswinoT im realuri<br />

Seuqcevadobis Zala, romelmac damoukideblobis SesaZlebloba eWvqveS<br />

daayena, k. gamsaxurdiam kargad icis, rom didi xania dasamarda qarTvelTa<br />

uZlevelobis miTi. didi xania ver dgas saqarTvelo `erad sxva erTa<br />

Soris."<br />

monobisa da sxvaze damokidebulebis sindromi, araTu saukuneebiTaa<br />

gansazRvruli, drois mcire monakveTiTac ki xrwnis da asxvaferebs<br />

adamianTa erovnul msoflmxedvelobas, zegavlenas axdens mis erovnul<br />

potencialze da rac yvelaze mniSvnelovania, gulgrilobasa da<br />

ganukiTxaobas amefebs xalxis sulSi. qveynisaTvis Tavdadebisa da<br />

Tavganwirvis Zala arvis Seswevs. adamianTa sulieri nivelireba iwyeba da<br />

ganaxlebisa da TavisuflebisaTvis brZolis idea uqmdeba.<br />

`ocnebaCakluli", adamianebis gamofxizleba swored k. gamsaxurdias donis<br />

SemoqmedT ZaluZT, romelTaTvis erovnul grZnobaze aRmatebuli araferia.<br />

k. gamsaxurdia werilSi `galaktion tabiZis Jurnali" saintereso<br />

<strong>interpretacia</strong>s gvaZlevs Tavisive damokidebulebaze qarTul da evropul<br />

kulturasTan. igi aRniSnavs, rom 1) saWiroa qarTuli kulturis<br />

modernizeba, 2) rom Tavad mwerali dasavleTis kulturis apologetia 3)<br />

dResdReobiT erTaderTi swori gezi evropis kulturas aqvs aRebuli da<br />

4) arcerTi erovnebis mwerals ara aqvs martooden `nacionaluri ideebi".<br />

mwerlis es mosazrebani sainteresod yalibdeba, magram rodesac maTi<br />

Sedareba gvixdeba k. gamsaxurdias mxatvrul azrovnebasTan, mxolod<br />

`mTvaris motacebis" problematika rom ganvixiloT am TvalsazrisiT,<br />

davrmwundebiT, rom aq avtori sul sxva aspeqtiT warmosaxavs Tavis<br />

mosazrebas. TaraS emxvari da misi azrovneba evropuli kulturisaken<br />

namdvilad ar migvaxedebs da Tavad mwerali `dionisos RimilSic" mesame<br />

gzis ZiebiT, anu saqarTvelos evropisa da aziisagan gandgomis Teorias<br />

gvimxels.<br />

k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> Semecnebisas vcdilobT mis<br />

nawarmoebebSi amovikiTxoT is saidumloeba, rasac miTosuri arqetipebi<br />

40


qmnis. es sakiTxi erT-erTi umniSvnelovanesia im problemebis sworad<br />

warmosasaxavad, rasac miTosuri speqtri qmnis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />

wiaRSi.<br />

k. g. iungisaTvis miTi aris ara sinamdvilis asaxva, aramed fsiqiuri<br />

arsis gamoxatva, arqetipebi platonis ideebs Camohgavs, TaraSi xom sul<br />

platonis `fedross" kiTxulobs. `fedrosi" misi iseTive atributia,<br />

rogorc Coxa da satevari, kostumi da melonis qudi.<br />

mudmivi feriscvaleba, sikvdili da kvla aRorZineba ukuqcevadoba<br />

miTosuri azrovnebis principia" (sigua 1989 : 90).<br />

miTosuri azrovnebis problematika TavisTavad <strong>erovnuli</strong> azrovnebasa<br />

da msoflmxedvelobasTanaa dakavSirebuli. <strong>erovnuli</strong> cnobiereba es<br />

saukuneobrivi azrovnebis palimfsestia, romlis Sreebis kvleva-<br />

gaanalizeba igive miTosuri struqturis fonze unda ganxorcieldes.<br />

marTalia, am miTosuri struqturis sakiTxebze msoflioSi ukve didi xania<br />

msjeloben, magram qarTul literaturaTmcodneobaSi igi jer kidev<br />

Seswavlis stadiaSia da Tu ara ramdenime gamorCeuli avtori, am mxriv<br />

TiTqmis mTliani vakuumia, am mxriv metad sainteresoa isev da isev<br />

ucxoel avtorebis mosazrebaTa gacnoba da maTi SepirispirebiT sakvlevi<br />

problemis gaSla-gaanalizeba. am sakiTxis gasaSuqeblad aucilebelia<br />

gavecnoT xorxe luis borxesis statias `kus avatarebi", romelSic avtori<br />

mniSvnelovan masalas gvawvdis arqetipisa da mesame adamianis Sesaxeb. `ori<br />

pirovneba, romelTac saerTo niSan-Tvisebani aqvT maradiuli arqetipis<br />

temporaluri gamovlinebania. aristotele svams kiTxvas: adamianebs da<br />

adamians, temporarul pirovnebasa da arqetips aqvT Tu ara saerTo<br />

Tvisebebi, cxadia aqvT da esaa maTi adamianuroba... aqedan gamomdinare<br />

aristoteles mtkicebiT unda davuSvaT kidev erTi arqetipis arseboba,<br />

romelic yovel maTgans moicavs da a.S. `adamiani" SeiZleba vuwodoT<br />

individebsa da ideasac, amitom arsebobs mesame adamiani, romelic<br />

gansxvavebuli da gamijnulia pirovnebisa da ideisagan~ (Jurn. `omega~, 2000<br />

: 9).<br />

struqtura, romelsac iungi iyenebs religiuri anu `RmerTis saxe-<br />

xatis arqetipis <strong>cnobierebis</strong>aTvis gadacemaSi". udavod dagvexmareba<br />

miTosTan <strong>erovnuli</strong>s saxe-xatis arqetipis <strong>cnobierebis</strong>Tvis gadacemaSi.<br />

yoveli adamianis sulSi Tvlems warsuli, warsuli uxsovari<br />

41


istoriisTvis Tvaluwvdomi realobis saxiT, Tu habardis dianetikidan<br />

amovalT, sulSi ki ara, sisxlSia ganfenili da kodirebuli saukuneTa<br />

ganmavlobaSi nangrZnob-gancdili. sisxlis misteriebSi borgavs<br />

warsulica da momavalic. xom aqvs zogierT kacTagans unari momavlic<br />

iseve realurad aRiqvas, rogorc awmyo da warsuli, e.i. warsulisa da<br />

momavlis `realobebi" arsebobs, magram es mxolod zogierTTTavis aris<br />

misawvdomi, xiluli Tu gasacnobierebeli. umravlesobas an raRac organo<br />

gvaklia mis aRsaqmelad, (Tundac Sinagani Tvali, Sinagani xedva davarqvaT<br />

mas) andac rudimentad qceulia es organo da misi moqmedebaSi moyvana isev<br />

da isev bunebis ganusazRvrel Zalas ZaluZs, arada, yvelaferia CvenSi,<br />

warsulica da momavalic, magram misi Semecneba gviWirs, Tumca arian<br />

adamianebi, romelTac iseve ZaluZs warsulisa da momavlis ganWvreta,<br />

rogorc Cven, Cveulebrivi awmyosi.<br />

`rogorc ar unda iyos, adamianis cnobiereba erTsa da imave dros sami<br />

ganzomilebisaken aris mimarTuli: igi cxovrobs da uSualod aRiqvams<br />

awmyos, magram misi yvela mizani da idea momavalSi aris ganxorcielebadi,<br />

romlis asagebad, arqiteqtonikis gadmosaRebad is mimarTavs warsuls.<br />

adamiani `ver eteva SemosazRvrul droSi. momavali misTvis principulad<br />

Riaa, amitom `siviwrovis" gancdis gamo drois sazRvris gadalaxvis<br />

intencia masSi warsulisken miimarTeba" (dalaqiSvili 2001 : 51). amdenad,<br />

adamians warsuli momavlisaTvis Wirdeba, magram sad aris aq awmyos<br />

adgili? am sameulSi awmyo dominantobs, raki igi mudam aris, warsuliviT<br />

arc `gamoxmoba" Wirdeba da arc momavaliviT `gadatyorcna". swored<br />

amitom, adamianis yofierebis am gzaze erTaderT dabrkolebad awmyo<br />

gvevlineba. igi adamians mudmivad TiSavs, erTis mxriv, momavlisagan, da,<br />

warsulisaganac - meores mxriv. magram swored awmyos akisria `centris"<br />

funqcia, mxolod mas SeuZlia gaawonasworos da moawesrigos Tavis<br />

irgvliv yofierebis is forma, romelSic adamiani mkvidrobs. amitom, maSin<br />

rodesac warsuli agebs momavals, awmyo erTsa da imave dros warsulad<br />

da momavlad gvevlineba, xolo am konteqstSi adamianuri arseboba aris<br />

`maradiuli ganmeorebadoba", romelic `miTis maradiuli kvlavdabrunebis"<br />

(m. eliade) pirdapirproporciulia. haidegeris sityviT, `munyofiereba<br />

`aris" misi warsuli Tavisi yofierebis saxiT, rac, uxeSad rom vTqvaT,<br />

mudam misi momavlidan `xdeba" (haidegeri 1989 : 4).<br />

42


amdenad, adamiani, romelic cxovrobs awmyoSi, mimarTavs warsuls, rom<br />

gadaswvdes momavals. am gzaze miTis, ritualisa da magiis roli<br />

unikaluria. maTi saSualebiT, pirvelmovlenebi, pirvelarsebebi,<br />

pirvelsagnebi kvlavdakvlav cocxldebian awmyoSi da momavalSi, rasac<br />

eliadem `miTis maradiuli kvlavdabruneba" uwoda. levi-strosi saubrobs<br />

`aracnobier struqturaze", romelic Zevs TiToeuli tradiciis,<br />

wesCveulebisa Tu socialuri wyobis safuZvelSi (levi-strosi 2001 : 31).<br />

`aracnobieri struqturidan" momdinare saxe-simboloebi, romlebic<br />

iungisaTvis `arqetipebi" an `pirvelyofili saxeebia", gvevlinebian<br />

tendenciebad `motivebis aseTi warmosaxvebis warmosaqmnelad.<br />

warmosaxvebi, romlebic SesaZloa, meryeobdnen detalebSi, magram<br />

amasTanave, ar kargavdnen TavianT bazisur sqemas" (iungi 1991 : 65). miTiuri<br />

warsuli gvevlineba ara mxolod `paradigmul" moTxrobad, aramed, igi<br />

aris rogorc pirvelsaxeTa saRmrTo sacavi, aseve sacavi magiuri da<br />

sulieri Zalebisa, romlebic ritualebisa da miTiuri epoqis mokvlevaTa<br />

inscenirebis daxmarebiT, sadac Sesaqmis recitaciebia CarTuli,<br />

ganagrZnoben wesrigis mxardaWeras" (meletinski 1976 : 174). (x. TavdgiriZe,<br />

qarTuli folklori, 4(XX), 2008 : 17).<br />

vfiqrobT, k. gamsaxurdia da msgavsi fenomenebi, am warsul momavalsac<br />

iseve naTlad Wvreten, rogorc awmyos. swored amitomaa, rom maT<br />

SemoqmedebaSi ase sulisSemZvrelad cocxldeba gardasul saukuneTa saxe-<br />

xatebi da isini sxvaTaTvis ucnob mxatvrul sinamdviles qmnian. iungi<br />

brZanebs, rom `Sinagani mzeris gamosacocxleblad adamianebs gza unda<br />

mivaswavloT", Tumca Tavadve aRiarebs, rom fsiqesTan kontaqtis<br />

damyarebebis gareSe" am saqmis Tavis garTmeva ar ZaluZs. Tumca adamianis<br />

sulSi CaZiruli `atlantidis" aRmoCena da gacnobiereba namdviladaa<br />

SesaZlebeli. magram am SemTxvevaSi Cveni kvlevis xazi gamsaxurdias<br />

erovnul cnobierebaze gadis da am <strong>erovnuli</strong>s saxe-xatebs anu arqetipebs,<br />

miakvlia mweralma, rom namdvilad saukuneTa ganmavlobaSi sisxlis<br />

nagrZnob-gancdili rom namdvilad gadmogvca <strong>mxatvruli</strong> sityvis qargaSi,<br />

amaSi darwmunebuli varT. Tundac mxolod `daviT aRmaSenebelsa~, iq<br />

daxatul sabrZolo bataliebsa da Tavisuflebisaken mltolvel daviTis<br />

saxes rom gavadevnoT Tvali, virwmunebT, rom es Tavad mwerlis arsebaSia<br />

gadmosaxlebuli moazrovne da mebrZoli mefis suli. SeiZleba<br />

43


dabejiTebiT vTqvaT, rom sxvagvari daviTi warmoudgenelia, rogorac ar<br />

unda ganZarcvo gamsaxurdias personaJi sityvis <strong>mxatvruli</strong> samosisagan,<br />

mefeTa-mefis Rirseuli saxe mainc dagvrCeba. TiTqos daviTis Tanamedrovea<br />

mwerali, TiTqos Tavadac im <strong>erovnuli</strong> TviTSegnebis matarebelia, rac<br />

saukuneebiT daSorebul aRmaSeneblis saxe-xats ganadidebda. SeiZleba<br />

isic vTqvaT, rom daviTis droindeli epoqa saqarTvelos istoriis<br />

SuadRea - k. gamsaxurdias cxovrebisa da moRvaweobis drosTan<br />

SepirispirebiT, magram erTicaa saintereso, - daviTis TanamedroveTa<br />

<strong>erovnuli</strong> TvalTaxedva ufro gamWriaxi, ufro samomavlo da ufro Rrmaa<br />

k. gamsaxurdias TanamedroveTa erovnul cnobierebasTan SedarebiT.<br />

am sakiTxze namdvilad bevri vifiqreT davaskvniT, rom <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> saxe-xatebi, anu arqetipebi TavisTavad aRmaSeneblis epoqaSi<br />

mRelvarebda metad da es imitom, rom misi epoqa jer kidev ar iyo<br />

daSorebuli miTosur Sreebs, rac ufro meti dro gadis, miT ufro<br />

fermkrTaldeba da qreba sulidan miTosuri samyaro, is grZneuli saxe-<br />

xatebi, romlebic ase gvaaxlovebda pirvelsawyisTan, pirvelqmnadobasTan<br />

da bunebriobasTan. Cven adrec moviSvelieT k. gamsaxurdias azri imis<br />

Sesaxeb, rom vfiqrobT, es elementebic ganapirobebs TanamedroveTa<br />

gulgrilobas samSoblosa da yovelive <strong>erovnuli</strong>s SemecnebaSi.<br />

grZnobadaxSuli, samSoblos siyvarulis Semecnebis organo dakargulni<br />

Tu gauqmebulni mamuliSvilebad verasodes Camoyalibdebian.<br />

mamuliSvilobis nervi bunebrivad feTqavda daviTis TanamedroveobaSi.<br />

Semdeg istoriulma kataklizmebma, istoriis qartexilebmac ganapirobes<br />

misi dacxroma. mxolod erTeulebs da albaT bunebisagan Tu RvTisgan<br />

xeldasmulT gadmohyavT misi cxovelmosileba, misi maradiuli arsebobis<br />

miTi da k. gamsaxurdia swored aseT xeldasmulTa Soris moiazreba Cvens<br />

mier, romelmac saukuneebs gamoarida qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> cnobiereba,<br />

saukuneTa siRrmeebidan amozida <strong>erovnuli</strong> sulis fragmentebi da iseTi<br />

mTliani mozaika Seqmna <strong>erovnuli</strong> xedvisa, mis arealSi moqceulni<br />

tyveqmnilni gaxdnen misi <strong>erovnuli</strong> Segonebebisa.<br />

yovelive qarTulsa da qarTvelurs naziarebi suli evropuli da<br />

msoflio kulturis gacnobis Semdeg erTxel kidev miubrunda erovnuls<br />

da daaskvna, rom Rirda misi Rrma SreebSi wvdoma, Rirda qarTveli eris<br />

44


kulturis istoriis ZirisZiramdis gacnoba da mis fonze qarTvelis<br />

zneobrivi Tu <strong>erovnuli</strong> saxis Secnoba-gaazreba.<br />

`rac ufro Rrmad CavxedavT eris fsiqikas, istorias, xasiaTs - miT<br />

ufro Seimecneba zogadi, ramdenadc sakacobrio motivebi sawyisi<br />

wertilis usasrulo, sferuli ganvrcobaa SigniTken Cveuli swrafviT<br />

iZieba uZvelesi modeli, pirvelsawyisi, arqetipi - wers soso sigua da<br />

saocrad STambeWdavad gamosaxavs <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias gmirebis<br />

arqetipebs; savarsamiZe - wm. <strong>konstantine</strong>; TaraSi - eramxuti; daviTi -<br />

bagrat IV; mariami - gorgona; arsakiZe - iakobi; Tamari - RvTismSobeli;<br />

dedisimedi - afrodite; gvanca - artemida; vaxtangi - kimoTe da a.S. es<br />

aris mimsagvsebis da gaigivebis survili. arsi ucvlelia, magram dro<br />

cvalebadi. amitom gmiri ver egueba Tavis epoqas. yvela zedapiridan<br />

centrisaken Cabrunebuli sxivi erT wertilSi erTdeba.<br />

savarsamiZe bavSvobidanve etrfis argveTis mTavar wm. konstanitnes,<br />

cdilobs Tavis Soreul winapars daemsgasos, Tumca zogjer yovlive<br />

mzamzareulad devs adamianis cnobierebaSi. arqetipuli modeli, iseve<br />

rogorc fizikuri sxeuli adamianisa, mis cnobierebaSi mwifdeba da<br />

saboloo srulqmnil saxes Rebulobs. <strong>konstantine</strong> savarsamiZes swams<br />

saxelebis magia - amitom is SemTxveviTobaze metad aucileblobad miiCnevs<br />

rom `Zvirfasma naTliam es saxeli daanaTla. bavSvobaSi misi sawolis win<br />

daviTisa da konstanitnes suraTi ekida, isini saqarTvelosTvis wamebuli<br />

raindebi arian. `me TeTrtaiWiani wm. <strong>konstantine</strong>, Calis Reroebi -<br />

saqarTvelos uricxvi mtrebi". ase fiqrobs yrma <strong>konstantine</strong>. jer kidv<br />

yrma, dedam quTaisidan fexiT waiyvana mowameTaSi. daviTisa da<br />

<strong>konstantine</strong>s saxe-xatebTan erTad axla mis cnobierebaSi mowameTis TeTri<br />

monasteri CarCa. mTeli sicocxle `wm. <strong>konstantine</strong>s gmirobasa da<br />

martvilobas umiznebda". wm. <strong>konstantine</strong> misTvis qristiani martvili ki ar<br />

aris, aramed patrioti raindi. misive gancxadebiT qristianoba<br />

qarTvelTaTvis ufro Tavdacvis saSualeba iyo, vidre religia. radgan<br />

qarTvelis buneba dResac sanaxevrod warmarTulia. laitmotivuri xerxiT<br />

iZebneba da Cvens cnobierebaSi mkvdirdeba savarsamiZis arqetipi - wm.<br />

<strong>konstantine</strong>.<br />

736-738 wlebSi saqarTveloSi arabTa laSqroba murvan-yrus<br />

sardlobiT istoriuli faqtia. swored am dros Seipyres argveTis<br />

45


mTavrebi - daviT da <strong>konstantine</strong>. murvan-yru Seecada maT mahmadianur<br />

sjulze moqcevas, magram maTi gmiruli suli sxvaTa morCilebas, sxvaTa<br />

mbrZaneblobas da mtris nebis aRsrulebas ar iyo Cveuli. roca gulqva<br />

sardalma sawadels ver miaRwia, isini mowamoebrivi sikvdiliT daasjevina.<br />

savarasmiZes sul hgonia, rom moelis misi sexniasebr `gmiruli<br />

aRsasruli" (sigua 1989 : 91). saerTod literaturul kritikaSi <strong>konstantine</strong><br />

savarsamiZis saxe axsnilia, rogorc fanatikuri, gamxmovanebeli wminda<br />

<strong>konstantine</strong>s gmirobisa, erTgvarad mis did saxels Sefarebuli meocnebe<br />

raindia igi. SeiZleba ufro Sorsac wavideT, da Tavad <strong>konstantine</strong>s mier<br />

axsnili platonis sulTa migraciis Teoria moviSvelioT, Cven<br />

vsaubrobdiT adamianis uTvalav unarze, SesaZleblobebze, romelTa<br />

Sesaxeb individs araviTari warmodgena ar aqvs, magram sakmarisia, dadges<br />

Sesabamisi wuTi, garkveulma garemoebam SeiZleba gvikarnaxos samoqmedo,<br />

programa, romlis gaazrebasa da aRsrulebaze Cveulebriv viTarebaSi<br />

verasodes vifiqrebdiT. savarsamiZis SemTxvevaSi vfiqrobT, piriqiTaa, igi<br />

gmiruli da rainduli tipis pirovnebaa. sulTa migraciis Teoriis<br />

Tanaxmad, masSi mTlianadaa gadmosuli argveTis erisTavis gmiruli suli.<br />

is bunebiT gmiria, oRond misi gmirobisa da raindobis asparezia gamqrali.<br />

rainduli saqarTvelos fenomeni ar arsebobs da amitomacaa, rom is<br />

`udroobis" gmiri ase itanjeba. mis sulsa da sisxlSi boboqrobs<br />

warsuli, misi fiqri da ocneba sinamdviles isea dacilebuli, zogjer<br />

SeiZleba sigiJed CavuTvaloT personaJis gmiruli miswrafebebi, magram Tu<br />

adamianis sulis dayuradeba ZalgviZs, davrwmundebiT, rom k. savarsamiZis<br />

personologiuri portreti ver jdeba misi drois saqarTvelos saxeSi. is<br />

imdenad sxva da ucnobia TanadroulobisaTvis, sayrdensa da mosasvenebel<br />

adgils versad poulobs. ra Tqma unda, arc ucxoeTis Targzea igi<br />

moWrili, piriqiT, saqarTvelosTvis tanjva da ocnebaa misi bediTi<br />

sasjeli. Tvalis dauxamxameblad SeuZlia Sewiros sicocxle misi<br />

momavlisaTvis brZolas, magram misi cxovrebis tragedia wminda<br />

<strong>konstantine</strong>sagan gansxvavebiT isaa, rom amis SesaZlebloba ar iqmneba<br />

imdroindel saqarTveloSi, gaTiTokacebuli, saSovarze daxarbebuli<br />

imdroindeli qarTvelobisaTvis <strong>konstantine</strong> savarsamiZis, Tundac TaraS<br />

emxvaris natura, imdenad ucxoa, isini yvelaze avbediTi termniT -<br />

`zedmeti adamianebis" saxeldebiT inaTlebian, maSin, roca fizikurad,<br />

46


sulierad da xSirad gonebrivad arasrulyofilnic ki epoqis gmirebi<br />

xdebian. da rodesac am `zedmeti adamianis" tvirTwamokidebul<br />

<strong>konstantine</strong>s Tu TaraSis saxeebs vecnobiT, udavod gvainteresebs, saidan<br />

iRebs saTaves maTi udidesi tragedia? ra ganapirobebs maTi am<br />

cxovrebisagan uaryofas?<br />

ra Tqma unda dabejiTebiT SegviZlia vTqvaT, rom maTi tragediis<br />

gamomwvevi mizezi TviT maT pirovnebaSi maT srulfasovnebaSi, maT<br />

erovnul cnobierebaSi unda veZioT. damonebuli da dapyrobili qveynis<br />

SvilebisaTvis damRupvelia is amaRlebuli suli, is udidesi siyvaruli<br />

saqarTvelosi, rac maTi mamuliSvilobisTvisaa damaxasiaTebeli, marTlac,<br />

naRdi mamuliSvilebi, gmirebi da raindebi dabeCavebuli, sxvisi zegavlenis<br />

qveS moqceuli qveynis cxovrebaSi ver damkvidrdebian. ara aqvs<br />

mniSvneloba dampyrobeli imperiis droSas aafrialebs Tu komunizmis<br />

ideiT Seecdeba <strong>erovnuli</strong> sulis damsxvrevasa da ganadgurebas.<br />

dampyroblebs erTeulebi ver gaumklavdebian, isini mxolod Seewirebian<br />

samSoblos siyvaruls, maSin, roca <strong>erovnuli</strong> moZraobis liderebi da<br />

mesaWeni unda gamxdariyvnen. droisa da epoqis Sesabamisoba-Seusabamobis<br />

kanoni araerTgzis gamxdara calkeul did, Tundac genios, pirovnebaTa<br />

tragediis saTave. magram yvelaze metad sainteresoa is faqti, rom Tavad<br />

<strong>konstantine</strong> savarsamiZisa da TaraS emxvaris pirovnebas, maT mTlianobas<br />

epoqisadmi SeusabamobiT araferi akldebaT, piriqiT maTi srulyofilebis,<br />

sulieri da fizikuri mTlianobis problema mwerlis mier gadaWrilia, es<br />

Tavad epoqaa arasrulfasovani da gauwonsworebeli, esaa gvadi bigvebisa<br />

da meqi vaSakiZeebis dro, adamianebisa, romelTa pirovnuli saxis srulqmna<br />

da gamTlianeba Cven SeuZleblad migvaCnia. xolo isini, romlebic bunebam<br />

da pirovnulma unar-Cvevebma da midrekilebebma srulyofilebamde aamaRla,<br />

drom da epoqam zedmet adamianebad aqcia. am SemTxvevaSi Cven <strong>konstantine</strong>sa<br />

da TaraSis zedmeti adamianoba imdenad ar gvainteresebs, ramdenadc<br />

<strong>erovnuli</strong> cnobiereba, swored erovnulobis ase mZafri gancdis, rainduli<br />

saqarTvelos sulieri moTxovnilebis gamo xdebian isini zedmeti<br />

TanadroulobisaTvis. magram Cveni azriT, umniSvnelovanesi am personaJebis<br />

gacnobisas arc isaa, imarjveben Tu marcxdebian isini, mTavaria,rom<br />

arseboben, mTavaria, rom samSoblos siyvarulis magaliTs gvaZleven,<br />

mTavaria, rom ar moeqcnen mefis TviTmpyrobelobis Tu sabWoTa imperiis<br />

47


wnexis qveS. maT iseTi sulieri barieri aRumarTes Tanamedroveobas,<br />

SeuZlebeli iyo maTi pirovnuli deformireba, maTi sxvad qceva, ris<br />

gareSe imdroindel cxovrebasTan misvlas ver SeZlebdnen. da Tu Tavad<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia mis gmirebs, raRac kuTxiT mainc SesabamisobaSi<br />

moiyvanda epoqasTan, maSin <strong>erovnuli</strong> cnobiereba udavod gaqreboda,<br />

erovnul ganmaTavisuflebeli brZolas momavali ar eqneboda. yovelTvis,<br />

rodesac k. gamsaxurdias prozis struqturas vakvirdebiT, mis personaJTa<br />

klasifikacias vaxdenT, im daskvdamde mivdivarT, rom avtori nabij-nabij<br />

mihyveba Tavis gmirebs, esaTuTeba maT erovnul cnobierebas, ufrTxildeba<br />

maT suls, rom drosa da epoqis cTomilebas gaaridos, rameTu Tavadac<br />

Zalian kargad uwyis, rom am gmirTa saxeebiT ikvebeba eris samomavlo<br />

suli. am gmirTa portretebze iWreba qarTvelTa sulieri Targi. am gmirTa<br />

<strong>erovnuli</strong> cnobiereba gansazRvravs saqarTvelos momaval erovnul-<br />

ganmanTavisuflebel brZolebs. magram saintereso isicaa, rom yovelive es<br />

nawarmoebTa erTi Tvalis gadavlebiT, erTi wakiTxviT ar aris<br />

Semecnebuli. mTavaria avtorma interesi da siyvaruli aRgviZras<br />

personaJebisadmi da mere Cveni <strong>cnobierebis</strong> quraSi aTasgzis gadaixarSeba,<br />

Tqmuli-verTqmuli Tu nagulisxmevi da am nagulisxmevis Semmecnebelia<br />

gamsaxurdias namdvili mkiTxveli. naRdi da <strong>erovnuli</strong> qarTveli,<br />

saqarTvelos momavlisaTvis brZolaSi sikvdilsac amayad rom gausworebs<br />

Tvals.<br />

k. gamsaxurdias kargad hqonda Segnebuli mwerlis daniSnuleba<br />

imdroindel saqarTveloSi, isic kargad esmoda, rom swored mwerlobam<br />

gadaarCina qarTuli suli da rom swored mwerlobaa `Zvelisa da axalis<br />

SemaerTavi xidi". isic uwyoda, Tu ra roli iTamaSa qarTuli sulis<br />

aRorZinebisa da gadarCenis saqmeSi XIX saukunis 60-ianma wlebma da<br />

kerZod ilia WavWavaZem:<br />

`ilia WavWavaZem, romelic diaxac ganicdida Tavisi samSoblos<br />

monobas, am svedakargul moxeves warmoaTqmevina udidesi principi Cveni<br />

saukunisa: Cveni Tavi Cven unda gveyudneso.<br />

am didi ideis molaSqre iyo ilia WavWavaZe da am didi saqmisaTvis<br />

brZolas msxverplad Seewira igi.<br />

albaT, bevr mweralsa da moRvawes SeSurdeboda misi tragikuli<br />

sikvdili, igi wavida Cvengan Seufasebeli, magram Tavisi sicocxlis<br />

48


dasasruliT man sikvdiliTa sikvdili daTrguna da Cven warmogvzarda<br />

misi didi ideebis qomagad da medroSed.<br />

sanamdis qarTveli xalxi iarsebebs am qveynad, ilia WavWavaZe marad<br />

icocxlebs qarTveli eris xsovnaSi" (gamsaxurdia t. VI, 1963 : 579).<br />

Tavadac kargad hqonda mwerlis misia Semecnebuli da swamda, rogorc<br />

ilia WavWavaZem da misma personaJebma `warmozardes" qarTvelTa <strong>erovnuli</strong><br />

suli, momdevno Taobis mwerlebsa da moRvaweebsac TavianTi SemoqmedebiTa<br />

da azrovnebiT, aseve unda SeewyoT xeli Tavisi drois qarTvelTaTvis.<br />

swored, amitomac k. gamsaxurdias nawarmoebTa personaJebis umTavresi<br />

daniSnuleba <strong>erovnuli</strong> sulis gamoRviZebaa erSi.<br />

am mxriv sainteresoa k. gamsaxurdias istoriul gmirTa saxeebi,<br />

sinamdvilec da <strong>mxatvruli</strong> gamonagonic maTi tipebis srulyofisaTvis,<br />

magram am gmirTa Sorisac gamoCreuli arian <strong>konstantine</strong> savarsamiZe da<br />

TaraS emxvari.<br />

`TaraSis cxovrebis gzas gansazRvras misi sulieri arqetipi -<br />

eramxut emxvari, rusT xelmwifis moZule, masTan brZolis msxverpli.<br />

TaraSs ufro Soreuli winaparic hyavs - vardan hemuxvari, misi gvaris<br />

damwyebi, romelic daswyevla kaTalikosma. masac araerTxel igonebs<br />

TaraSi. SeRamebulze buxris win mjdari. balRi Tavis TiTebs eTamaSeba<br />

`ceri es cnobili raindia - vardan vardaniZe" TaraSi saxlSi poulobs<br />

Tamar mefis sigels da kaTalikosis etrats, romelmac fsalmunebis<br />

asdamerve leqsiT anaTemas misca vardaniZe-emxvarebis gvari. 800 wlis<br />

Semdeg tariel ServaSiZemac daswyevla TaraSi. vardaniT iwyeba da<br />

TaraSiT ixureba emxvarebis gvarovnuli matiane, romlis dasabami da<br />

dasasruli wyevliT aris daTariRebuli.<br />

vardani - karnu qalaqis amRebi gmiri - aris emxvarebis gvaris<br />

arqetipi, romlis genebi saukuneTa manZilze TiTqmis ar Secvlila da<br />

yoveli emxvari isev ucnauri, urCi, Tavneba da dawyevlili iyo, rogorc<br />

vardani.<br />

eramxuti xalxuri saxelis literaturuli formaa, rogorc viciT,<br />

miTiur amirans, megrul versiebSi aramxutu hqvia.<br />

rogorc s. sigua wers, TaraSis saxis asociaciur Ziebas amiranis<br />

miTamde mivyavarT, svaneTSi - myof TaraSs `amiranis Zali awveba mklavebSi"<br />

roca avtorma saboloo ganaCeni gamoutana Tavis gmirs, SeniSna: `guSin,<br />

49


guSinwin Wabuki amirani egona Tavi, bnel gvirabSi Zalis Semnaxveli"<br />

vaxtang TamaniZisadmi miweril ukanasknel baraTSi TaraSi uaryofs Tavis<br />

amiranobas.<br />

amirani Zveli saqarTvelos mudmivi tanjvis, WirTa Tmenisa da<br />

brZolis xatia. TaraSis sulis simi Soreulad mas uerTdeba, radgan misi<br />

arseba STanTqmulia warsulis mier. eramxutis saxiT igi istoriul<br />

saqarTvelos etrfis; rogorc gardasul saukuneTa Svili, msgavsebas<br />

poulobs amiranTan amirani xom qristesTan WidilSi damarcxda. TaraSic<br />

axalma ideologiam gaanadgura. TaraSis mijnurs xom Tamari hqvia,<br />

upirvelesi qarTveli qalis saxeli, magram Tamari igive yamaria, romelic<br />

amiranma moitaca. ulamazesni ekuTvnis umamacess. `saxeli: Tamar, rom<br />

saukuneTa manZilze rekavda TaraS emxvaris SemecnebaSi, saTno, lamazi da<br />

miTebiT gabrwyinebuli, mziTa da sinaTlis savsebiT mosili. aseTi iyo es<br />

saxeli misTvis odesRac", e.i. roca Tavi amirani egona, magram `saukuneTa<br />

manZilze", imasac niSnavs, rom amiranisa da yamaris saxelebma mravali<br />

mijnuris guli gamoiara. TaraSi xom simbolurad saukuneebs itevs,<br />

pirveladamianidan dRevandelobamde. yamari arabulad mTvares niSnavs,<br />

amitom Tamarisadmi siyvarulSic cnaurdeba qarTvelTa uZvelesi RvTaebis<br />

kulti, romelic mas enguris zvirTebma waarTva. TaraSisaTvis Zveli<br />

samyaro mTvaris saxeSi gaerTianda, romlis metafora aris Tamar<br />

ServaSiZe" (sigua 1989 : 93-94).<br />

`.. amirani berZnul promeTes, somxuri eposis mhers, afxaz absisvils,<br />

osuri narTebis baTraZs mogvagonebs" (`qarTuli folklori", 2008 : 194).<br />

amonaridi saSualebas gvaZlevs davaskvnaT, rom yvela eris `amiranebi"<br />

upirvelesad <strong>erovnuli</strong> gmiris saxis models qmnian. es azri kidev erTxel<br />

gvarwmunebs, Tu rogori simboloebiT azrovnebs <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia<br />

TavisTavad amiranis saxe palimfsestis pirvel piriviT devs TaraSis<br />

personologiur portretSi. TaraSis saxe metad rTuli palimfsestia,<br />

sadac sulis siRrmeebSi, mas axali prototipebi moeZebneba, romelTa<br />

sinTezirebiT Tanamedroveobis amiranis - TaraSis saxe ixateba. ra Tqma<br />

unda, k. gamsaxurdias mkiTxveli unda erkveodes rogorc folkloruli<br />

saxeebis plastebSi, ise misi <strong>erovnuli</strong> saxe-xatebis simbolikaSi. rogorc<br />

ukve mivuTiTeT, gamsaxurdias personaJTa personologiuri portretebi<br />

mravalganzomilebiania da mxolod erT rakursSi danaxva am saxeebisa,<br />

50


calmxrivobisa da gaugebrobisTvisaa ganwiruli. Znelia maTi im rakursiT<br />

aRqma, rogorc Tavad mweralma datvirTa es <strong>mxatvruli</strong> saxe-simboloebi,<br />

magram zogadad mainc SesaZlebelia, mivuaxlovdeT im siRrmeebs, saidanac<br />

es gmirebi amoizardnen mwerlis erovnul cnobierebaSi.<br />

soso sigua ganmartavs, rom `k. gamsaxurdia qmnis TaraSis cxovrebis<br />

miTs. amitom misi saxe mudam miTologiis Suqze ikiTxeba. TaraSi<br />

realurad ocdaaTiani wlebis moqalaqea, magram simbolurad aris<br />

landebis samyarodan gadmosuli eramxuti, amirani, saxarebis `Ze<br />

Secdomili" (`uZRebi Svili"), Seqspiris romeo, bibliuri abeli, monadire<br />

beTqili, batonebi, erosi, apokalipsis mxedari.<br />

TaraSis saxe cxra sxvadasxva planSi iSleba. cxra sakraluri<br />

ricxvia, TiToeuli plani (hipostasi) RvTaebrivi sawyisis gansaxierebaa.<br />

miTologiaSi amitom aqvT devebs sami, Svidi, cxra Tavi, TaraSis bunebas<br />

mivyavarT devis alegoriamde, romelic warmarTul aspeqtSi RvTaebaa,<br />

qristianulSi- urCxuli, Tanamedrove pirobebSi - zekaci. amiT personaJis<br />

aramiwieri, gansakuTrebuli misia cnaurdeba. Tavis mravalsaxianobas<br />

TaraSic amCnevs" (sigua 1989 : 92-93).<br />

TaraS emxvaris saukuneobriv sisxlSi daleqilia kodi am<br />

mravalplanianobisa, im sxvadasxva unar-midrekilebaTa, rac TaraSis<br />

pirovnebis gansakuTrebul models qmnis, magram upirveles yovlisa,<br />

mwerals surs Tavisi gmiris samSoblosTan mimarTebis problema<br />

wamoswios win. yoveli plasti, romelic gmiris mravalsaxeobas qmnis,<br />

ZiriTadad erT mizans emsaxureba. rom saukuneobrivi ruduneba da<br />

ganuzomeli trfiali mSobliuri miwisadmi, mSobeli xalxisadmi, mravali<br />

rakursiT warmogvidginos mweralma, TaraSi, upirveles yovlisa,<br />

warsulidan amosuli gmiria da warsulisve gamaidealebuli, arian awmyos,<br />

Tanamedroveobis gmiri saxeebi - arian momavlis gmirebic, magram<br />

ramdenadac TaraSis saxe upirvelesad samSoblos da mis erovnul<br />

interesebTanaa Sejerebuli, misi sxeulis yoveli nervi am warsuliTa da<br />

<strong>erovnuli</strong> grZnobiT TrTis. sayovelTao, yoveldRiur CveulebriobaSic<br />

TaraSi sxvaTagan gansxvavebulia, Tundac araSoreuli warsulia misi<br />

ocnebebis Tu mogonebebis safuZveli.<br />

`am mravali aRnagobiT warmodgenil", mravalsaxa TaraSis portretSi<br />

Cven saukuneebs da saukuneTa gmirebs vumzerT, im gardasul gmirebs,<br />

51


omelTa Sesaxeb ukve gvqonda saubari da romlebmac Seqmnes TaraS<br />

emxvaris mravalmxrivi da <strong>erovnuli</strong> saxe, romlis warmosaCenad k.<br />

gamsaxurdias mravalgvari saxe-simboloebis Seqmna sWirdeba. im saxe-<br />

simboloebisa, romlis miRma mTeli Cveni <strong>erovnuli</strong> Zirebi mosCans, mTeli<br />

Cveni awmyo-momavalic ikiTxeba, Tumca sainteresoa isic, rom am saxe-<br />

simboloTa sinTezirebiT gacocxlebuli TaraSis personlogiuri<br />

portreti metismetad rTulia da albaT sxvagvarad SeuZlebelic iyo. is<br />

Sreebi, romelic TaraSis saxeSia sinTezirebuli, mTel epoqebs da mis<br />

suls moicavs, romelTa axsna-gansaxovneba swored <strong>erovnuli</strong><br />

msoflmxedvelobiT unda daviwyoT da raoden sakvirvelic ar unda iyos,<br />

CvenTvis TaraSi socialisturi epoqidan arc iwyeba da arc aq mTarvdeba.<br />

TaraSi maradiuli sulia saqarTvelosi, romelic farnavazisa da farsman<br />

qvelis epoqebidan modis da rodesac vumzerT, rogor imSvenebs evropul<br />

tansacmels SeCveuli misi sxeuli erovnuls da rom eramxut emxvaris<br />

saxes ganasaxierebs igi qarTuli samosiT, gmiris saxis mravalplanianobis,<br />

misi mravalmxrivobisa da gardamavlobis problema axsnilia. sportuli<br />

aRnagobis da TiTqmis TanamedroveobasTan Sejerebuli misi fizikuri<br />

portreti, ufro met SesabamisobaSi modis gardasul epoqasTan da<br />

gardasul erovnul gmirTan. isic sainteresoa, rom yovelive amis<br />

gaazrebis Semdeg gviCndeba survili TaraSis, <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />

sxva saqarTvelos warsulis amsxavel romanebSi gadayvanisa da<br />

mniSvnelovani is aris, rom am friad ganswavluli, TanamedroveobasTan<br />

garkveulad Sepirispirebuli gmiris saxe, mSvenivrad ergeba mefe giorgis,<br />

daviT aRmaSeneblis Tu Tamaris epoqebs. am mefeTa moRvaweobis xana, xom<br />

saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> mTlianobisaTvis brZoliTaa niSandoblivi, am<br />

epoqaTa gmirebi, xom uaRresad <strong>erovnuli</strong>, uaRresad TavisTavadni,<br />

individualuri bunebis arian, da swored am epoqaTa saxe-xatia TaraSis<br />

saxiT TanamedroveobaSi gadmosuli.<br />

migvaCnia, rom misi saxe-simbolo erovnulobis miTiur kaleidoskopSi<br />

mravali aspeqtiT warmoisaxeba. rodesac k. gamsaxurdias gmirebs ecnobi,<br />

TiTqos irRveva mijna epoqebisa, TiTqos yvela maTgans gaaCnia erTi raRac<br />

udidesi saerTo, gamaerTianebeli xazi, romelic kargavs maTi epoqebis<br />

sxvadasxvaobis maxasiaTeblebs Tu mefe giorgis, daviTisa da Tamaris<br />

epoqebs erT speqtrSi moviazrebT da maT saxeebsa da maxasiaTeblebSi<br />

52


saerTo xazs vipoviT, es TiTqos SesaZleblobis mijnebs ar scildeba,<br />

magram, rodesac TaraS emxvaris Tu <strong>konstantine</strong> savarsamiZis buneba, mizani<br />

da unar-Cvevebic maT saxeebTan fiqsirdeba, es ki unda gvikvirdes, Tumca,<br />

rodesac Rrmad da gulmodgineT CavixedavT mwerlis laboratoriaSi, Tu<br />

SevapirispirebT epoqebsa da maT umTavres daniSnulebebsa da funqciebs,<br />

aRmoCndeba, rom saqarTvelos yvela drois epoqis moTxovnileba<br />

metnaklebad erovnul problemebTan mimarTebaSi fiqsirdeboda. ra Tqma<br />

unda, <strong>erovnuli</strong> gmiris moTxovnileba yoveli drois saqarTveloSi idga,<br />

magram rac yvelaze metad sayuradReboa, <strong>erovnuli</strong> gmiris asparezic<br />

yovelJams gansxvavebuli iyo. aviRoT Tundac mefe giorgi, es or<br />

kuropalats Soris `gamosresili" mamuliSvili, Tavad k. gamsaxurdia<br />

SesaniSnavad ambobs imas, ris ganmartebasac Cven vapirebT:<br />

`me sul Tormetiode wlisa viyavi, roca `qarTlis cxovreba" momaCeCa<br />

xelSi SemTxvevam Tu bedma, Cemi gardacvlili Zmis, besarionis<br />

biblioTekaSi napovni. balRobidanve miyvarda da maocebda, abxazT mefe<br />

giorgi pirveli. siWabukeSi momemata pativiscema misdami, roca gavige, Tu<br />

ramodena veSaps Sebmia es SesaniSnavi raindi.<br />

miyvarda igi, or kuropalats Soris gamosresili mefe (aq igulisxmeba<br />

mama giorgisa, bagrat III kurapalati da Ze giorgisa bagrat IV agreTve<br />

kurapalatis" (`didostatis marjvena~, 393). erTia gmirobiTa da vaJkacobiT<br />

SemarTuli suli raindi mefisa da meore sarbieli, sadac misi rainduli<br />

buneba da mefuri goniereba unda gamovlindes da rogorc Tavad mwerali<br />

miuTiTebs, am `SesaniSnav rainds" bedma jer ori kuropalatis Crdili<br />

dahfina da aramc da aramc ar misca saSualeba mTlianad gamoevlina is<br />

didi potencia gmirobisa da raindobisa, risTvisac misi suli da sxeuli<br />

iyo Semzadebuli. araTu saqarTvelos imdroindelma viTarebam, sagareo<br />

urTierTobebmac ganapiroba misi gmiroba saukuneebs ar gadmohyoloda.<br />

Tavad k. gamsaxurdia aRniSnavs: `vinc daaxloebiT warmoidgens Tu ra didi<br />

mxeci iyo basili II, bulgarTmmusvreli, romlis imperia ganfenili iyo<br />

apeninis naxevarkunZulidan basianamdis, balkaneTis ukiduresi samanebidan<br />

arabeTis udabnos kidemdis, misTvis gasagebi iqneba, Tu ra kolosaluri<br />

Zalis matarebeli yofila imJamindeli saqarTvelos mefe giorgi, pirveli,<br />

romelmac erTxel, magram mainc daamarcxa keisari bizantiisa da am<br />

53


ubadlo vaJkacs, romelsac matiane uwodebs `uSiSars viTarca uxorcos",<br />

qarTul qronikaSi mxolod oriode gverdi aqvs miZRvnili.<br />

me SemZra am usamarTlobam da am miCqmaluli gmiris apologias<br />

vuZRveni didi mduRareba Cemi sulisa. apologia am SemTxvevaSi uxeiro<br />

sityvaa. me ar vewevi xelaRebiT apologias nacionaluri istoriisa,<br />

radagan saamisod sakmaod momwifebul msoflio moqalaqed warmomidgenia<br />

Tavi da egec vici, araferi nacionaluri sayuradRebo araa, rasac<br />

universaluri mniSvneloba ar mierwyveba.<br />

kidev erTi momenti unda vaxseno aqve, odiTganve qarTuli mwerlobis<br />

umTavresi Temebi iyo: mamulis dacva, omi, mijnuroba da nadiroba...<br />

ocze meti saukunis manZilze arsebiTad sam rameSi isaxela qarTvelma<br />

kacma Tavi. omSi, mwerlobasa da xuroTmoZRvrebaSi" (`didostatis<br />

marjvena~, 393).<br />

moyvanil amonaridSi mkafiod ikiTxeba Tavad k. gamsaxurdias<br />

<strong>erovnuli</strong> orientaciis sakiTxi. jer erTi miCqmaluli gmirobis<br />

gamosarCleba TavisTavad <strong>erovnuli</strong> fenomenia. is faqtic, rom qarTvelma<br />

Tavi arsebiTad omSi isaxela da qarTuli mwerlobis TemebTan -<br />

mijnurobasa d nadirobasTan erTad, rom mamulis dacva da omi iyo<br />

umTavresi, TavisTavad esec <strong>erovnuli</strong> fenomenis Secnobis safuZvelia.<br />

moxuci eqvTimec xom saintereso azrs gamoTqvams mwerlobisa da<br />

gmirobis Sesaxeb, `me ase mesmis, Svilo, mwerloba gmirobis gamosarClebaa,<br />

mxolod miCqmaluli gmirobis qomagia mwerali da sxva araferi" da<br />

rodesac sakiTxi ase dgas, dabejiTebiT SegviZlia vTqvaT, rom Tavad<br />

mwerlobaca da miTumetes, qarTuli mwerloba, <strong>erovnuli</strong> orientaciis<br />

gamomsaxveli fenomenia, radganac gmirobis gamosarCleba yofila igi.<br />

Tavad k. gamsaxurdias yovelTvis kargad hqonda gaazrebuli mwerlis<br />

daniSnuleba sazogadoebisaTvis. araTu mwerlis Semoqmedebas, mis<br />

personologiur portretsac did mniSvnelobas aniWebda igi da Tavis<br />

literaturul werilebSi ise sainteresod warmosaxavda Semoqmedisa da<br />

kerZod mwerlis, saxe-xats, rogorc Tavis personaJTa saxeebs da rac<br />

yvelaze mTavaria, am SemTxvevaSic xazgasmiT miuTiTebda, Tu ra did rols<br />

TamaSobda mwerlis <strong>erovnuli</strong> Semecneba. mTlianad misi <strong>erovnuli</strong><br />

portreti sazogadoebaze.<br />

54


`mwerlis SefasebaSi didad mniSvnelovani faqtoria misi moraluri<br />

aRnagoba. ilia WavWavaZem da akaki wereTelma TvalSeudgam simaRlemde<br />

aitanes mwerlis avtoriteti. amitomac SeiSvnes maT samSoblos mamisa da<br />

eris mamamTavris sasiqadulo saxeli da marad uWknobi siyvaruli<br />

daimkvidres qarTveli xalxis gulSi.<br />

Cveni drois qarTul mwerlobaSi ar momkvdara ilias, akakis da vaJas<br />

mTliani patriotuli morali da zneobrivi sispetake. niko lorTqifaniZes,<br />

garda ostatobisa, mudam amSvenebda Tavisi kaikacoba da mamuliSviloba.<br />

jer kidev Cems simWabukeSi wakiTxuli maqvs misi erTi eskizi `iyideba<br />

saqarTvelo". am nawarmoebSi mwerali qirdavda Cvens ugnur<br />

Tavadaznaurobas.<br />

niko lorTqifaniZe sicocxleSi ver moeswro jerovan dafasebas,<br />

miuxedavad amisa, misi mwerluli memkvdireoba waruxoceli darCeba<br />

qarTveli xalxis cnobierebaSi" (gamsaxurdia t. VI, 1963 : 670).<br />

rodesac am donemde ahyavda mwerlis funqcia da TiTqmis <strong>erovnuli</strong><br />

saxis modelad esaxeboda igi k. gamsaxurdias, ra Tqma unda, <strong>erovnuli</strong><br />

problemis warmosaxvas, mwerlisagan sazogadoebis <strong>erovnuli</strong> sulis<br />

gaRvivebas, igi umniSvnelovanes sakiTxad Tvlida da istoriuli romanebis<br />

seria, romelic ase amSvenebs ara marto k. gamsaxurdias Semoqmedebas,<br />

aramed mTel qarTul mwerlobas, saSualebas gvaZlevs srulyofilad<br />

SevicnoT mwerlis <strong>erovnuli</strong> mrwamsi. `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvena"<br />

am mxriv did SesaZleblobas gviqmnis.<br />

miTiTebuli nawarmoebis gacnobis Semdeg yoveli mkiTxveli udavod<br />

erT daskvnas gaakeTebs, rom Tavisuflebisa da damoukideblobis idealis<br />

STagonebiTaa mTeli nawarmoebi gajerebuli.<br />

bunebis silaRe, Tavisufleba da genialoba, rogorc vaJa-fSavelasTan,<br />

ise <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiasTan - adamianis sulis Semafxizlebelia. vaJa-<br />

fSavelasTan _ mTebic ki Tavisuflebis molodinSi arian, is<br />

filosofiuri triada, riTac gamoxatulia mTebis gulisTqma, sxva ara<br />

aris, Tu ara alegoriuli mimarTeba saqarTvelos momavlisadmi, misi<br />

erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobisadmi. rodesac <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> sakiTxi dgeba, udavod unda davayuradoT mwerlis bunebasTan<br />

mimarTebis problema da vTqvaT, rom gamsaxurdias mier mxatvrul saxeebSi<br />

gacocxlebuli bunebis SemoqmedebiTi <strong>mxatvruli</strong> aucileblobiTaa<br />

55


nakarnaxevi. bunebis mSvenierebis, Tavisuflebis laRi sunTqva exmareba<br />

adamians, Tavadac miiltvodes Tavisuflebisaken. Tavadac yovelTvis<br />

Tavisuflebis ideebiT iyos STagonebuli.<br />

da saerTod ra donezea ayvanili k. gamsaxurdiasTan buneba da bunebis<br />

movlenebi, Tundac am azridan SeiZleba vigulisxmoT:<br />

`im varskvlavs daakvirdi ufliswulo, irmis naxtomis kideze boroti<br />

Tvali xom araa netavi? swored am adgilas iyo is varskvlavi, romelic<br />

<strong>konstantine</strong>polSi gamoCnda ocdasami wlis winaT. dokida daarqves mas.<br />

saxrCobelas waagavda, dasavleTisaken midioda msgavsad mTvarisa, didi<br />

Turqoba mohyvebao amas, agre ambobdnen idumalTa mimTxrobni - sTqva<br />

maxaraim da Tavadac miaSterda cTomils" (`daviT aRmaSenebeli~, 45).<br />

bunebisa da adamianis, bunebisa da sazogadoebis mTlianobisa da<br />

harmoniulobis Tema yovelTvis dominirebs k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi.<br />

mweralma yovelTvis icis, rom bunebis Seumecnebloba, masze Tvalis<br />

morideba, sibrZnesa da sinamdviles daaSorebs adamians. `daviT<br />

aRmaSeneblidan" Tu `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvenidan" mravali<br />

sagulisxmo <strong>mxatvruli</strong> Strixebi SeiZleba moviSvelioT. jer marto is<br />

faqti raoden sainteresoa, Tu rogor wvrTnis da aziarebs sibrZnes<br />

ufliswuls maxarai bunebasTan mimarTebaSi da Tanac bunebrivi movlenebis<br />

axsniT, rogor uRvivebs erovnul grZnobebs.<br />

`cacxvis qveS Camojda, goliaTeSi urTxelis morze, ase hgonia sul<br />

oriode dRis winaT mjdariyos, igi aq jerac uasako yrma. aq uambobda<br />

maxarai xilTa qebas da TveTa qebas.<br />

ityvis..."<br />

bavSvs.<br />

`mihrakani, meomari" Wreli jaWvi acvia zed, buki hkidia qamarze da ase<br />

daiwyebs maxarai, dadumdeba ganzrax, raTa cnobiswadili gausinjos<br />

`ras ityvis, Zia batono, mihrakani?"<br />

`aki guSin giTxari, aRar gaxsovs?"<br />

`kidev miTxari, kidev" - evedreba yrma.<br />

`mihrakani ase ambobs, raindi varo Torosani, es me Sevmusre zamTari,<br />

yinvis javSani Semovacile miwasda an zafxuls vixmob bukiTa".<br />

`axla es miTxari, Zia batono, TeTri mSveli Tu aris marTlac sadme?"<br />

ara, TeTri mSveli mxolod zRaparSia cnobili".<br />

56


SeRamdeboda Tu ara varskvlaveTs uCvenebda maxarai, aswavlida, ra da<br />

ra Tveni miiTvlian zodiaqebs verZisas, kurosas, Rriankelisa da<br />

sasworisas" (`daviT aRmaSenebeli~, 74).<br />

am amonaridiT aq ara marto bunebisa da adamianis Tanaziarobis<br />

sibrZnea nagulisxmevi, aramed masSi TviT rainduli saqarTvelos<br />

maxasiaTeblebic devs, TavisTavad mihrkanis daxasiaTebaSi rom sabrZolo<br />

ganwyobileba ikiTxeba, es WeSmaritebaa, `Torosani raindi" mihrkani<br />

qarTvelTa bunebiTa da SemarTebiT xasiaTdeba, e.i. bunebisa da adamianis<br />

(am SemTxvevaSi qarTvelis) Tanaziarobis problemasac garkveulad isev<br />

<strong>erovnuli</strong> ideis gaxmovanebamde mivyavarT. da is faqti, rom ase<br />

iwvrTnebodnen imdroindeli mefiswulebi, Tu zogadad qarTvelebi,<br />

gvafiqrebinebs - buneba, qarTveli da maTi moqmedeba, maTi <strong>erovnuli</strong><br />

idealebi erT xazze iyo ganlagebuli. amitomac iyo qarTvelTa saomari<br />

xelovneba sayovelTaod ganTqmuli, radganac yovelive bunebis wess<br />

eqvemdebareboda. ara marto Tavis SesaniSnav romanebSi - werilebsa Tu<br />

narkvevebSic bunebis mexotbea k. gamsaxurdia da qarTvelTa <strong>erovnuli</strong><br />

sulic, rom qveynis geografiuli mdebareobiTa da misi saucxoo<br />

landSaftiTaa gaZlierebuli, esec kargad ikiTxeba:<br />

`arasodes daviRlebi kavkasionis cqeriTa, mis qedebze, mis kalTebze,<br />

mis gaswvriv mgzavrobiT. es man STaagona berZnul genias ubrwyinvalesi<br />

miTi RmerTebTan mebrZoli, gautexeli nebiskacisa, romelmac kacTa<br />

modgmis gadasarCenad cecxli warstaca zecas.<br />

roca ucxoobidan Sin vbrundebi, kavkasiaSi Semosvlis umalve<br />

aRmeZvreba xolme survili vakoco kavkasionis xediT Semosil pirvel<br />

TxemTagans.<br />

mzera.<br />

sulierad amaRlebs adamians kavkasionis cadabjenili qoredebis<br />

kavkasioni iyo Seuvali barieri Crdilosi, am qeds gadaRmidan<br />

gvitevdnen xazarebi da hunebi, mokled is xalxebi, romelTac gogsa da<br />

magogs uwodebdnen uZveles analebSi.<br />

kavkasioni, es iyo saimedo citadeli, romelsac zurgs ayrdnobda<br />

Cveni xalxi samxreTisa da aRmosavleTis barbarosebis winaaRmdeg<br />

brZolaSi.<br />

57


mxolod daviT aRmaSeneblis geniam SesZlo Crdilos jgufis Turqebi<br />

- yivCaRebi, samxreTel TurqTa-seljukianebis dasaTrgunvelad<br />

gamoeyenebina"... (gamsaxurdia t. VI, 1963 : 748).<br />

oda kavkasionisdami metad mravalmxrivi aspeqtiT warmosaxa avtorma<br />

da ra mimarTebiTac ar unda ganvixiloT igi, upirvelesad <strong>erovnuli</strong><br />

problemas ukavSirdeba da gviCndeba mosazreba, rom kavkasioni da zogadad<br />

buneba, iseve sulieri personaJia k. gamsaxurdias Semoqmedebisa, rogorc<br />

adamianebi da erTic SeiZleba davamatoT, rogorc qarTvelTa <strong>erovnuli</strong><br />

msoflmxedveloba da mrwamsi, aseve es gapirovnebuli bunebac<br />

saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> mTlianobis warmosadgenad mwerlis mier<br />

gasulierebuli, erT-erTi umTavresi Strixia _ misi erovnulobisa.<br />

bunebasTan SeTanxmebuli azri da moqmedeba adamianisa, es namdvilad<br />

gamarjvebis gziT siarulia, rac kargad icodnen Cvenma brZenma winaprebma<br />

da swored aqedan gamomdinareobda is Zala, romelic erTze mosul aT<br />

mters amarcxebda. daviT aRmaSeneblis didi saxeli da saqarTvelos<br />

gayvana erad sxva erTa Soris, swored gonebis, sulis da sxeulis<br />

araCveulebrivi wvrTniTa da did saqmeTaTvis dabadebuli mefis<br />

bedisweriTac iyo nakarnaxevi. acinganebic xom kiTxuloben daviTis<br />

momavals da am mucliTmezRapreobidanac ixateba eris mesaWe da erisTvis<br />

Tavganwiruli gmirisa da mefeTa mefis portreti.<br />

`sasicocxlo niSani mZafria, Tavismierni mtkice, gulismierni -<br />

(Seyoymanda) da merme Caiputuna: - meryevi, bedismierni - aqac dadumda<br />

mcires da Semdgom amisa dasZina - saxifaTo.<br />

oRond egaa, sxva ufliswulni bednier varskvlavs ahyavs xolme<br />

didebis taxtze winaparTa monagari maTi zedsayrdeneli, xolo Sen o,.<br />

basileku, ubedobis cecxlSi unda gamoibrZmedo, Sen is foladi xar,<br />

romelsac susxSi awrToben xolme sarkinozni, grigalebSi gamozrdils<br />

veras gavneben am sofliurni Relvani" (`daviT aRmaSenebeli~, 84).<br />

saerTod, rodesac k. gamsaxurdias <strong>mxatvruli</strong> sistemis problemebs<br />

vakvirdebiT, erT daskvnas vakeTebT - mcire niuansebic ki pirdapir Tu<br />

arapirdapir, realurad Tu simbolurad iqiTken miemarTeba, rom<br />

saqarTvelos warsuli da momavali wavikiTxoT da vigrZnoT yoveliveSi.<br />

daviT aRmaSenebeli da misi bediswera es igive saqarTveloa. am<br />

tetralogiidan erTi daskvna SeiZleba gakeTdes, sakuTar gulisTqmasac<br />

58


iSviaTad misdevs jer kidev ymawvili mefe, sayvareli qalis gamoc ki<br />

veraviTar daTmobaze ver midis, radgan misi <strong>erovnuli</strong> cnobiereba<br />

yovelive sxva problemis damTmobia. arc isaa marTali, TiTqos mefeni<br />

yovlisSemZleni iyvnen da maT SeeZloT yovel wuTSi iseTi ram<br />

moimoqmedon, rasac kaikacoba da gulCviloba ukarnaxebs maT.<br />

`amqveynad yovlisSemZle ufalia erTi, me rom yovlisSemZle<br />

vyofiliyavi, kaci ar darCeboda borkildauyreli Cems sabrZanisSi. aqamdis<br />

saqme agre iyo, Cveni qveynis mterni, romelTac Cveni cnobebis mixedviT<br />

mudmivi kavSiri hqondaT liparit amirasTan da ratisTan, ise Zlierni<br />

iyvnen, maT yovel wuTSi SeeZloT rogorc liparitisa, ise banu jafaris<br />

da kaxTa mefisaTvis gamoegzavnaT maSveli laSqari, axla me ase Tu ise<br />

ufro gulmSvidad var, Sen atyobdi albaT, karga xania rac TrialeTi<br />

aviRe, am xnis manZilze me ar vicodi Zili da mosveneba Tu ra aris, spas<br />

vamzadebdi, gzebs vakeTebdi, cixeebs vamagrebdi, RamRamobiT Tan<br />

davyvebodi CuxCTa, Turqis marbielebs davsdevdi, mtris mstovarTa<br />

SepyrobiT da maTi dakiTxviT viyavi garTuli.<br />

... yovel dRes da yovel wuTSi mzad viyav SemoWril mters saTanadod<br />

Sevgebebodi"! (`daviT aRmaSenebeli~, 764).<br />

daviT mefis am sityvebidan kargad Cans, Tu rogor mZimea mefobis<br />

tvirTi. yvela xelisufals unda esmodes, rom mefoba Tu didi<br />

Tanamdeboba, mxolod uflebebi ki ar aris, uaRresad didi movaleobacaa<br />

qveynisa da eris winaSe. daviT aRmaSeneblis winamdebare sityvebidan<br />

gamomdinare, mxolod movaleobaa da sxva araferi. da is, vinc mxolod<br />

Tavisi uflebebisa da survilis mixedviT mefobs Tu xelisuflobs, arc<br />

<strong>erovnuli</strong> grZnobebi gaaCnia da rac xelisuflad varga. daviT mefis<br />

sityvebi da mTeli misi samoqmedo programa, erTgvari traqtatia, romelic<br />

yvela qarTvel mefes Tu xelisufals kargad unda Seeswavla da<br />

saqarTvelos cxovrebaSi praqtikulad gamoeyenebina, radganac swored<br />

daviT aRmaSenebelia saqarTvelos sinamdvileSi is mefe, romlis<br />

gonivrulma, windaxedulma erovnulma nabijebma, rogorc sagareo, ise<br />

saSinao politikaSi arnaxuli Sedegebi moitana. saqarTvelos saxvalio,<br />

samomavlo gza swored misi mefobis epoqaSi gamoikveTa da rac mTavaria,<br />

misi mefobis Semdgomi periodic, marTlac im nayofs isxamda, rac brZenTa<br />

brZeni da gmiri mefis windaxedulma nabijebma moitana saqarTvelos<br />

59


erovnul cxovrebaSi. calkeuli individebi, didi pirovnebebi, marTlac<br />

udides rols TamaSoben istoriaSi. es roli daviT aRmaSeneblis<br />

sidiademde SeiZleba amaRldes da damaqcevarnic rom bevri yofilan<br />

saqarTveloSi, arc esaa ucxo da uCveulo Cveni <strong>erovnuli</strong> cxovrebisaTvis.<br />

gamsaxurdias, rogorc `qarTlis cxovrebis" zedmiwevniT kargad mcodnes,<br />

bavSvobidanve suliTa da guliT samSoblos siyvaruliT anTebuls,<br />

izidavda im mefeTa cxovrebiseuli epizodebis gacnoba, vinac saqarTvelos<br />

erovnul cnobierebas, mis erovnul yofas didi kvali daaCines. samSoblos<br />

erovnul interesebs dauqvemdebares mTeli TavianTi Segnebuli cxovreba.<br />

k. gamsaxurdia Rrmad Caswvda daviT aRmaSeneblis erovnul fenomens. man<br />

igrZno is Zala da xibli Wabuki mefisa, ramac saqarTvelos Zliereba da<br />

momavali Seuqmna. daviT aRmaSeneblis personologiuri portretis<br />

umTavresi Strixi erovnulobis gancda da <strong>erovnuli</strong> sulis<br />

ganmtkicebisTvis brZolaa saqarTveloSi. piradi bednierebis uarmyofi,<br />

saqarTvelos momavalsa da bednierebas swiravs yovelives. saukuneebSi Tu<br />

gamoerevian erTeuli pirovnebani, ideisTvis TavSewirulni, ideebiT<br />

gasxivosnebulni gonebiTa da azriT, romelTac sxvagvarad ar ZaluZT<br />

cxovreba. maTTvis mxolod samSoblo da misi interesebia bednierebaca da<br />

ubedurebac. yvelaze saintereso is aris, rom aseTebs ZaluZT milionebis<br />

ideebiTa da `azriT daeleqtroeba", rogorc Tavad <strong>konstantine</strong><br />

migviTiTebda. SegviZlia Tamamad ganvacxadoT, rom daviTis <strong>erovnuli</strong> mrwamsiTa<br />

da SegnebiT didxans iyo saqarTvelo daeleqtroebuli. karga xans kvebavda<br />

qarTvels daviTis <strong>erovnuli</strong> suli, saqmeni samamaconi da sagmironi, swored<br />

amiT miiqcia man k. gamsaxurdias yuradReba. TavisTavad k. gamsaxurdias kargad<br />

esmoda daviTis rolisa da funqciis Sesaxeb saqarTveloSi, daviTisdari<br />

mefeebi rom hyoloda saqarTvelos, dRevandeli Cveni samSoblo, sul<br />

sxvagvarad warmoCindeboda sxva erebs Soris. amitomac iyo, rom ase didtanian<br />

romans uZRvnis daviTis erovnul suls da saqarTvelos damoukideblobisaTvis<br />

brZolas mwerali, magram sainteresoa isic, rom daviTis realur cxovrebaze<br />

ufro TvalsaCino da sainteresoa is <strong>mxatvruli</strong> sinamdvile, romelic mwerlis<br />

cnobierebam warmosaxa. `qarTlis cxovrebaze" Seyvarebuli ymawvilkacis<br />

survili iyo `mefeTa istoriis" mxatvrulad gaxmovaneba, rameTu <strong>mxatvruli</strong><br />

sityva da azri TviT am did pirovnebebze metad STambeWdavad moqmedebs masebze<br />

da Cvenc naSromis dasawyisidanve mivuTiTeT imis Sesaxeb, Tu raoden didi<br />

60


zegavlena moaxdina mwerlis erovnulma cnobierebam saqarTvelos erovnul<br />

gamofxizlebaze. swored sityvis didostatis damsaxurebaa is <strong>erovnuli</strong><br />

moZraobis talRa, romelmac 90-ian wlebSi gadauqrola saqarTvelos da<br />

saukuneobiT nanatri Tavisuflebis gzaze gaiyvana.<br />

Tavad k. gamsaxurdia is <strong>erovnuli</strong> fenomenia, romelsac swams<br />

saqarTvelos momavlisa da Tavisi personaJebis. TaraS emxvarisa da k.<br />

savarsamiZis darad ganicdis saqarTvelos imdroindel politikur<br />

viTarebas. `qarTlis cxovrebis" idumalmetyvelma furclebma Camoayalibes<br />

k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> suli. arsebulma viTarebam miiyvana mwerali im<br />

gadawyvetilebamde, rom istoriuli romanebis seriiT saqarTvelos mTeli<br />

warsuli warmoedgina mkiTxvelisTvis, Seefxizlebina eris <strong>erovnuli</strong> nervi<br />

da mieyvana daskvnamde `sjobs monobaSi gadidkacebuls, Tavisuflebis<br />

ZebnaSi mkvdari". man gaiara <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> is gza, romelic<br />

qarTveli samocianelebis azrovnebasa da SemoqmedebaSi gamoikveTa. gza,<br />

romelic qarTvel samocianelTa, erovnul-ganmanTavisuflebel moZraobis<br />

warmmarTveli gaxda, romelmac momdevno TaobaTa sulieri misiac ikisra.<br />

k. gamsaxurdias da misi Tanamedroveebis <strong>erovnuli</strong> cnobiereba<br />

saqarTvelos saukuneobrivi <strong>erovnuli</strong> suliTaa gajerebuli. am Taobasac<br />

Tavisi golgoTa arguna arsTgamrigem, <strong>erovnuli</strong> TavisuflebisTvis<br />

momarTulebs bednavsad wamoewiaT 1921 wlis 25 Tebervali. Taoba, romelic<br />

erovnul problemebs eZebda da aanalazibeda saqarTvelos istoriis<br />

analebSi, romelic didi iliasa da zogadad samocianelTa erovnul<br />

ideebs eziara da sabednierod kidevac eRirsa damoukideblobasa da<br />

Tavisuflebas, erTbaSad mtris mier aneqsirebul qveynis Svilad iqca.<br />

magram am xanmokle Tavisuflebamac garkveuli azri Seitana samomavlo<br />

azrovnebasa da, erovnul moZraobaSi. am dromac garkveuli gamocdileba<br />

misca Tundac TviT k. gamsaxurdias erovnul msoflmxedvelobas. am<br />

saSineli dReebis eqo mxatvrulad aisaxa k. gamsaxurdias novelebSi.<br />

`didi iosebi" tragikuli qveynis tragikuli Svilis apologiaa.<br />

yovelmxrivi adamianuri RirsebiT Semkuli did iosebi, `xanma undobarma"<br />

amoralurobis WaobSi CaiTria, didi iosebis sulieri rRveva da sikvdili<br />

ufro adre iwyeba, vidre mas manqana gaitanda, upatiosnesi adamiani<br />

umweobam da amorfulma drom sulier degradirebamde miiyvana, rac<br />

saqarTvelos damoukideblobis dakargvasTan erTad misi aRsasruliT<br />

61


mTavrdeba. magram gana marto didi iosebia drois msxverpli, mTeli<br />

saqarTveloc yofna-aryofnis mijnaze damdgara, saqarTvelo sakuTari<br />

Svilebis mier gaZarcvulsa da yelgamoWril dedas damsgavsebia.<br />

`kidev erTi personaJi, romlis aCrdili laitmotivad gasdevs mTels<br />

novelas da amdenad, vfiqrobT, Zalze mniSvnelovania, esaa moxucebuli<br />

qali, romelsac Tvalis Cini warTmevia, am qaossa da ubedurebaSi<br />

aRarafris garCeva rom ar ZaluZs, umweod iSvers xelebs da orad-or<br />

sityvas butbutebs sasowarkveTili `gamqurdes, miSveleT", magram am<br />

oromtrialSi mis gasakiTxad aravis scalia. bolos, ucnobi baRis skamze<br />

Camosvams: `ijda dastiroda Cumad, adgilis dedas miagavda<br />

saqarTveloisas, sakuTari Svilebis mier gaZarcvulsa da yelgamoWrils.~<br />

`is moxuci mec Semxvda", - dawers mwerali, sxvebsac Sexvdeboda,<br />

yvelas Sexvdeboda im dRes, dRes, roca faseulobebma Tavisi Rirebuleba<br />

dahkarges da rac SeiZines, imasac groteskuli saxe mieniWa. gareT quCaSi<br />

sxvadasxva juris qonebis, rwmenis adamiani dadis aforiaqebuli. duqanSi<br />

ki asve araerTi erovnebis da mrwamsis adamiani zis erTmaneTis gverdiT...<br />

... aRreuli Tanasworoba, ganurCevlad yvela erTmaneTis gverdiT,<br />

mTavaria Semdgom, vin rogor damsaxurebas `moipovebs" xelisuflebis<br />

winaSe, ra dasWirdeba axal qveyanas, rogori idealebi eqneba da ra<br />

misabaZi gmirebi eyoleba. erTi ram ki mwerlisaTvis faqtia, gaqrebian<br />

tfilisuri amqrebi, xelosnebi, oqromWdlebi, meTuluxCeebi, TerZebi,<br />

xarazebi, meunagireebi da am CamonaTvalSi sxvadasxva ganmartebis gverdiT<br />

arcTu umtkivneuloc: `qarTuli unagiri qarTul wiTel kavalerias aRar<br />

sWrideba", saxeliRa SerCeba mxolod <strong>erovnuli</strong>, saqmianoba ki saqarTvelos<br />

aRar waadgeba" (niSnianiZe 2000 : 39).<br />

namdvili babilonis aRreva daiwyo im dReebis saqarTveloSi da<br />

yvelaze mkveTrad es <strong>erovnuli</strong> ubedureba Tbiliss daatyda Tavze da<br />

TbilisSi gamoikveTa. mTavroba daibna da rasakvirvelia, misma dabnevam<br />

mTel erSi gamoiwvia aJiotaJi. yvela niadagmowyvetil xesaviT daeca<br />

sulierad. adamianebi meqanikurad moZraobdnen da arc Tavi axsovT da arc<br />

samSoblo. mTels saqarTveloSi ubedurebis zarebi rekdnen da qarTvelebi<br />

saqarTvelos tovebdnen<br />

k. gamsaxurdias mogonebidan:<br />

62


`- wiTeli armia tfilisisaken daiZra, bolos moaRwia 25 Tebervalma.<br />

mTeli inteligencia baTumisaken Tan wayva Jordanias mTavrobas. me<br />

dedaCemi sofelSi gavagzavne. im Rames me da geronti qiqoZem gvianamdis<br />

viseirneT rusTavelis prospeqtze", studenti gogonebis sadgurSi<br />

gasacileblad wasuli, Tavadac vagonSi aRmoCnda. baTumSi Sexvedrilma<br />

germaniis elCma rauSerma ki SesTavza: `Tu gnebavT italiis samxedro<br />

kreiserze mogawyobT da berlins wabrZandiTo". bolo wuTs gadaufiqrebia<br />

wasvla, kapitans gaoceba ver daumalavs `me mosvenebas ar maZlevdnen<br />

tfiliseli ltolvilebi da Tqven sadRa midixarT meTqi. es vuTxari,<br />

madloba movaxseneT da navSi Cavjeqi" (niSnianiZe 2000 : 41).<br />

k. gamsaxurdias verafriT warmoedgina, Tundac uaRresi Znelbedobis<br />

Jams saqarTvelos datoveba.<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> warmmarTveli<br />

saqarTvelos Tavisufleba da damoukideblobaa. aravis sulier Tu nivTier<br />

faseulobebze ar rCeba mas Tvali. misi sulieri sayrdeni saqarTvelos<br />

warsulSi devs. daviT aRmaSeneblis da Tamar mefis saqarTveloa k.<br />

gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> STagonebis sazrisi. gardasul saukuneTa gmirebis<br />

da gmirobis eqoa misi <strong>cnobierebis</strong> RerZi da qarTuli miTosidan<br />

TanamedroveobaSi SemoWrili ideebi Tu arqetipebi, erTgvari Tezisebi<br />

xvalindeli qarTvelisa, momavlis saqarTvelos aRmaSeneblisa. miTosisa<br />

da rainduli saqarTvelos SejerebiT miRweuli gzaa saqarTvelos idea,<br />

idea-adamiani, romelic momavlis simboluri gamoxatulebaa.<br />

k. gamsaxurdias ara marto Semoqmedeba - misi romanebi, leqsebi,<br />

novelebi, Tu misi publicistika, aramed mTeli misi arseba <strong>erovnuli</strong><br />

sulisTqmiTaa gajerebuli.<br />

k. gamsaxurdias SegonebiT ara marto mwerloba, mecnierebisa da<br />

xelovnebis dargTa yvela warmomadgeneli TanamoZmeTa <strong>erovnuli</strong> TviTSegnebis<br />

gamRvivebeli unda iyos. mecnieri Tu xelovani, rogorc Tanamedroveobas,<br />

aseve didi siyvaruliT unda ekidebodes qveynis warsulsac:<br />

`udidesi bednierebaa mecnierisaTvis wamalgadasul palimfsestebs<br />

ganSifravdes, sadavo TariRebs mtkiced daadgendes, warsulis did vnebaTa<br />

gamo mouTxrobdes TanamedroveT, warsulis gulTamxilavi iyos didi,<br />

Tanac Tanadrouli (gamsaxurdia t. VI, 1963 : 323).<br />

63


naTeli gonebiT aSuqebdes bnel labirinTebs warsulisas, aseve<br />

TvalgamarTulad Sescqerodes aRorZinebul dRevandelobas da momavlis<br />

mzes, radgan amaoa yovelive mwignobroba, romelic warsuli<br />

Tanadroulobis siyvaruliT araa gamTbari...<br />

... mTlian cixed iqca saqarTvelo, magram TavdacvisTvis<br />

Tavgamodebuli brZolis cecxlSiac man SesZlo msoflio kulturisaTvis<br />

mieca: merCule da rusTaveli, beqa opizari da giorgi mTawmindeli, Cveni<br />

SesaniSnavi xuroTmoZRvreba, TvalismomWreli ferwera, brwyinvale mematianeni<br />

da mdidari folklori, dmanisis, bolnisis, wuRruRaSenis, mcxeTis `oSkis,<br />

atenis, gelaTisa da yinwvisis amgebni, Semmkobni da momxatvelni" - acxadebda<br />

k. gamsaxurdia da motanili amonarididan sainteresod ikiTxeba, Tu ra<br />

erovnul misias akisrebda mwerali mecnierebasa da xelovnebas. `mTlian cixed<br />

gadaqceuli saqarTvelo mecnierebasa da xelovnebaSic Tavis sityvas ambobda<br />

da im diapazoniT, rom msofliosac awvdenda xmas. da yovelive es qarTvelTa<br />

<strong>erovnuli</strong> energiis bunebriv mdinarebad aRiqmeboda. mwerlis azri gvimatebs<br />

rwmenas, rom igi yovelgan da yvelaferSi <strong>erovnuli</strong> sulisa da qarTvelTa<br />

<strong>erovnuli</strong> TviTmyofadobis maZiebeli iyo.<br />

Tavi II<br />

<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis TaviseburebaTa<br />

simboluri warmosaxva <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />

<strong>erovnuli</strong> azrovneba, <strong>erovnuli</strong> buneba da xasiaTi saukuneTa uZveles<br />

Sreebs moicavs. <strong>erovnuli</strong> azrovnebis modeli saukuneTa siRrmeSi unda<br />

veZioT da am Ziebis sferos, upirveles yovlisa, miTosuri speqtri qmnis.<br />

amasTan erTad zRaprebi, Tqmulebebi, legendebi uxvad moicavs im<br />

maxasiaTeblebs, riTac SeiZleba <strong>erovnuli</strong> azrovneba da eris xasiaTis<br />

magistraluri xazi gamovkveToT.<br />

rac ufro kargad icnobs mwerali Tavisi xalxis istorias, wvdeba<br />

misi uZvelesi kulturis niSnebs da masTan erTad msoflio istoriasa da<br />

kulturis niuansebSi erkveva, miT metad gaiziarebs <strong>erovnuli</strong> azrovnebis<br />

64


Zireul niSan-Tvisebebs, rac Tavad mweralsac didad exmareba <strong>mxatvruli</strong><br />

sityvis qargaSi moaqcios Tavisi xalxis eTikur da eTnikur<br />

TaviseburebaTa problemebi, Cawvdes eris fsiqologiur siRrmeTa Sreebs<br />

da rac yvelaze sainteresoa, Tavadac Seicnos da sxvebsac daexmaros eris<br />

sulis SegrZnebaSi.<br />

k. gamsaxurdia SemoqmedTa im gansakuTrebul kategorias ganekuTvneba,<br />

romelTac TavianTi didi codniTa da sityvis gamomsaxvelobiTi<br />

ZalisxmeviT SeuZliaT gaacocxlon <strong>erovnuli</strong> problemebis uRrmesi Sreebi,<br />

Cawvdnen eris kulturisa da sulieri siRrmis uSores plastebs da unda<br />

vTqvaT isic, rom TavisTavad saqarTvelos istoria, qarTuli kulturis<br />

SesaniSnavi nimuSebi iZleva imis SesaZleblobas, mweralma Tavisi<br />

fantaziiT, <strong>mxatvruli</strong> sinamdviliT kidev ufro metad gaafarTovos da<br />

gaaRrmavos isec mdidari monacemebi <strong>erovnuli</strong> maxasiaTeblebisa.<br />

qarTuli folklori uxv masalas iZleva <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />

siRrmeebis ziarebisTvis, Tavad <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia zedmiwevniT<br />

kargad mcodne qarTuli miTosisa da zogadad qarTuli<br />

zepirsityvierebisa, sainteresod warmogvidgens maT. yovelive es mxatvrul-<br />

literaturuli aspeqtiT warmosaxuli, SesaZleblobas gvaZlevs gavecnoT,<br />

mxatvrul sinamdviled gardaqmnil istorias.<br />

miTosi da miTosuri warmosaxva TavisTvad gansazRvravs moazrovne<br />

eris <strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis Taviseburebebs, mis simbolikas. rac ufro<br />

Soreuli warsulidan igrZnoba eris miTosuri warmosaxvis elementebi,<br />

imdenad Soreuli sawyisi aqvs mas eris azrovnebisa da misi sulieri<br />

formirebis procesSi. k. malinovski naSromiT `miTi pirvelyofil<br />

fsiqologiaSi" askvnis, rom `miTi arqaul sazogadoebaSi, e.i. iq, sadac igi<br />

jer ar qceula `gadmonaSTad", asrulebs wminda praqtikul funqcias, xels<br />

uwyobs tradiciebisa da tomobrivi kulturis sicocxlisunarianobas.<br />

pirvelyofili adamianis fsiqologiaze Tavisi dakvirvebis Sedegad<br />

mecnierma daamtkica, rom miTi azris kodificirebas axdens, ganamtkicebs<br />

morals, adamianebs sTavazobs qcevis garkveul wesebs".<br />

malinovskis am daskvnidan gamomdinare, SegviZlia vTqvaT, rom miTebi,<br />

legendebi, Tqmulebebi Tu zRaprebi, es xalxTa uZvelesi kulturebis<br />

simboloebia, romelmac udidesi roli iTamaSa Tanamedrove msoflios<br />

xalxTa ganviTareba-CamoyalibebaSi. SeiZleba isic vTqvaT, rom xeli<br />

65


Seuwyves xalxTa rogorc wes-Cveulebebis Camoyalibebas, aseve gansazRvres<br />

msoflios xalxTa azrovnebis donec.<br />

k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi gaxmovanebuli uZvelesi qarTuli<br />

miTebi gvixsnis qarTveli xalxis uRrmes Sreebs da gvarwmunebs masSi, rom<br />

es miTebi, legendebi, Tqmulebebi Tu zRaprebi ganmsazRvrelia rogorc<br />

qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> azrovnebisa da zogadad msoflmxedvelobisa, aseve<br />

eris bunebis da misi TviTmyofadi individualuri xasiaTisa. argonavtebis<br />

miTis saukunovani Sreebi bolomde TanamedroveobaSic ki ar aris<br />

saTanadod gaSifruli da kolxi qalis, medeas fenomenis wvdoma, am<br />

araCveulebrivad ganviTarebuli da mecnieruli miRwevebiT gajerebul<br />

saukunesac ki ar ZaluZs. argonavtebis Tu sxva miTebis struqturis<br />

gamokvleva srulyofilad mraval sagulisxmo da arsebiT problemas<br />

wamoWris eris azrovnebisa gansazRvrisaTvis.<br />

SegviZlia dabejiTebiT vTqvaT, rom eris azrovnebisa da xasiaTis<br />

TaviseburebaTa simbolur niSnebs k. gamsaxurdia sainteresod kiTxulobs<br />

qarTul miTologiaSi da am miTologiur models miznobrivad iyenebs<br />

mxatvrul azrovnebaSi. swored miTologiur modelSi devs sazrisi<br />

qarTuli <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>, qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> SemarTebisa,<br />

igrZnoba Tavisuflebis da damoukideblobis paTosi. am problemis axsna,<br />

ra Tqma unda, k. gamsaxurdias Semoqmedebaze dakvirvebiT, misi analiziTaa<br />

SesaZlebeli. ZiriTadad ki k. gamsaxurdias <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedebis<br />

magistraluri xazi swored <strong>erovnuli</strong> azrovnebis. mxatvrul asaxvaze<br />

gadis. da rac yvelaze mniSvnelovania, k. gamsaxurdia qarTuli sityvis<br />

magias, mis mxatvrul Zalas, swored miTiTebul problemaTa warmosaxvisa<br />

da ganviTarebisaTvis iyenebs, radgan man icis qarTvelTa raindul<br />

bunebasTan erTad, qarTuli sityva, misi <strong>mxatvruli</strong> fenomeni udides rols<br />

TamaSobda eris azrovnebis formirebis saqmeSi.<br />

akaki wereTeli ganadidebda S. rusTavelis `vefxistyaosnis"<br />

mniSvnelobas qarTveli xalxis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ganviTarebis<br />

saqmeSi, k. gamsaxurdias azriTac, rogorc `vefxistyaosani", ise mTeli<br />

qarTuli mwerloba, qarTuli folklori Tu `qarTlis cxovreba"<br />

ayalibebda qarTveli eris cnobierebas, mis bunebas, mis mTel arsebas.<br />

miTebisa da legendebis aucileblobis, maTi funqciis Sesaxeb k.<br />

gamsaxurdia saintereso azrs gamoTqvams werilSi `traRediis warmoSoba<br />

66


mistikis sulidan" `ra Raribi iqneboda Cveni fantaziis parnasi, ra<br />

carieli iqneboda Cveni adamianuri xsovna, rom mas am miTis, am legendis<br />

damaxsovrebis unari ara hqonoda... carieli iqneboda Cveni fantazia, rom<br />

Cven nicSesave sityvebiT `Tayvanismcemeli cxovelebi" ar viyoT... rom Cven<br />

ar gveyos warmodgenisa da pietetis Zala am miTis, am legendis<br />

dasajerebeli (`traRediis warmoSoba mistikis sulidan", k. gamsaxurdia, t.<br />

VII, 1983 w.) swored mwerlis am azris gaxmovanebaa mTeli misi Semoqmedeba.<br />

k. gamsaxurdias romeli nawarmoebic ar unda aviRoT, masSi farTo<br />

rakursiT ixsneba miTosuri simboloebis <strong>mxatvruli</strong> saxeebi. am mxriv<br />

yvelaze sainteresoa wminda giorgis saxe. wm. giorgi saukuneebis<br />

ganmavlobaSi qarTvelTa erovnul suls kvebavda. misi arqetipuli modeli<br />

gansazRvravda eris sulier models, mis raindobasa da simamaces.<br />

`wminda giorgis ikonografia gvaZlevs gasaRebs misi kultis<br />

genezisisaTvis. rogorc aRiniSna - cxenze amxedrebuli wm. giorgi,<br />

romelic gmiravs drakons, ikonografiaSi upiratesad gvxvdeba XII<br />

saukunidan, xolo ufro adrindel xatebze igi ufro xSirad gamosaxulia,<br />

rogorc ubralod, SeWurvili raindi, an mxedari - diokletianeze<br />

gamarjvebuli, Tumc adreuli ikonografiisaTvisac ar aris ucxo<br />

cxenosani wminda giorgi. wm. giorgis arqetipi da inspiratori miqael<br />

mTavarangelozi, bibliis mixedviT aris arxistrategosi RvTis zeciuri<br />

mxedrobisa (istoriuli wminda giorgic mxedarTmTavaria mefisa), miqaeli<br />

hklavs da amarcxebs kosmiur drakons, xatebze da freskebze igi<br />

gamosaxulia gvelze Semdgari, maxviliT xelSi.<br />

raindoba iyo umaRlesi forma sulieri pedagogiisa, romelic iwvevda<br />

gardaqmnas bunebrivi (ucxeno) adamianisas sulier adamianad (mxedrad)<br />

romlis miTiuri arqetipebi iyvnen wm. miqaeli, wm. giorgi, santiago de<br />

komposteli da sxvani" (gamsaxurdia z. 1991 : 162-165).<br />

qarTveli eri wm. giorgis yvelaze met Tayvans scems. arcerTi<br />

wmindanis saxelze ar moipoveba imdeni taZari saqarTveloSi, ramdenic wm.<br />

giorgis saxelzea agebuli.<br />

vaxuStis aRniSnuli aqvs, rom saqarTveloSi `ar arian borcuni da<br />

maRalni gorani, romelsa zeda ar iyos Senni eklesianni wmidis<br />

giorgisani" (javaxiSvili 1991 : 131).<br />

67


qarTul warmarTul panTeonSi mze mdedrobiTi sqesis RvTaebaa, mTvare<br />

- mamrobiTis. mTvaris kultis adgili wminda giorgim daikava. orSabaTs<br />

Zvel qarTul, megrul-Wanur da svanur kalendarSi mTvaris dRe ewodeba.<br />

mas sakraluri mniSvneloba akisria. mTvaris dRe uqmea da amitom Tayvans<br />

scemen mTvaris dRes.<br />

giorgi.<br />

savarsamiZis, taia Selias, xarbediebis mfarvelia sujunis wminda<br />

mTvaris dRes Tayvans scemen kac zvambaia, TaraSi, ZiZa misi - xaTuna,<br />

gvanj afaqiZe, anton quTaTeli, giorgi, maxara, liparit orbeliani.<br />

savarsamiZe taia Selias gazrdilia, mas sjera wminda giorgis<br />

Zalmosilebisa da Tayvans scems mas.<br />

iloris wm. giorgis xats gansakuTrebuli adgili uWiravs sxva<br />

adgilebis xatTa Soris. iloris eklesiaSi vercxliT moWedili xati<br />

aRwerili aqvs graf uvarovis asulis saarqeologio komisias. xatTan<br />

erTad inaxeboda vercxliT moWedili satevari lazuri xelovnebisa<br />

romelic Semouwiravs erT mdidar lazs.<br />

megrelTa rwmeniT, wm. giorgis Tavis dReobaze noembris 10-s, yovel<br />

weliwads mohyavda xolme TiTo TeTri xari, Zalze gasuqebuli. dReobis<br />

wina Rames, Ramis saTevad mosuli mlocvelebi rom daiZinebdnen wm. giorgi<br />

Turme eklesiis galavanSi Semoiyvanda xars da gauSvebda. meore dilas<br />

yvelani dainaxavdnen mSvidad mdgar rqebian xars, romelsac nawiravebs<br />

dahklavdnen da patar-patara naWrebs daurigebdnen mlocvelebs.<br />

swored es ambavi uambes mahmadian lazs. iman Sors daiWira, rom ar<br />

moeSvnen - irwmune Cvni sarwmunoebao, lazma uTxra: qristianobas<br />

virwmuneb, Tu osmaleTSi, Cems saxlSi saukeTeso xari rom myavs, Tqveni wm.<br />

giorgi Tavis dReobaSi marTla ilorSi moiyvans da me TviTon SemeZleba<br />

misi danaxvao. maSin wminda giorgis viwameb da Tqven rjulze<br />

movinaTlebio, kargi, - uTxres megrelebma. lazi gulSi icinoda, xolo<br />

megrelebi wminda giorgis sTxovdnen, gamoeCina Tavisi Zala da ucxo kacis<br />

winaSe mis TanamoZmeT sircxvili ar eWamnaT.<br />

wminda giorgim, Tu ilorelebs davujerebT, RamiT moiyvana lazis<br />

saxlSi dabmuli xari. meore dRes yvelam da maTaTn erTad lazma dainaxes<br />

eklesiis galavnis ezoSi mdgari xari. 16<br />

68


xaris dakavSireba wm. giorgis kultTan gvxvdeba k. gamsaxurdias<br />

`dionisos RimilSi".<br />

`xatma iwyina albaT<br />

`ras ambob dedakaco, risTvis gauwyreboda xati angelozs?"<br />

`Cven Cveni vali unda movixadoT. jora unda SemovavloT".<br />

`... mordum samjer Semoatara mozveri Cemi loginis garSemo. raRaceebs<br />

butbutebda. mal-male axsenebda wminda giorgis. ZiZam Savtariani dana<br />

moutana. mordum karis zRurblamdis miiyvana mozveri. cali yuris wveri<br />

ulmoblad waaTala. gadaagdo.<br />

wamovxti loginidan., Semecoda jora da vitire. ZiZa manugeSebda:<br />

`nu stiri, sqansanTelo, Sen SemogavleT Tavze jora, wminda giorgi<br />

sujuna Seiwiravs Sens magivrad".<br />

`mTvaris motacebis" personaJebi: kac, Tamari, TaraSi, lukaia, gvanj<br />

afaqiZe da sxvebi iloris wminda giorgis ukavSirdebian.<br />

`hei vara, Senxela, rom viyavi, saTofe manZilze win miuSvebdi engurSi<br />

cxens, msaruliT gadmovenTebodi ukan, Zuaze xels movavlebdi da kiserze<br />

abgagadagdebuli mivsdevdi ukan".<br />

`mere aprilSi dadra?"<br />

`swored aprilSi richa"<br />

`aprilSi daamsxvrie is vaxmistari dadra?"<br />

`diax aprilSi, aprili bednieri Tvea Cems cxovrebaSi" (I. 24).<br />

kac zvambaias sayvareli Tvea aprili, giorgobisTve da saerTod<br />

`mTvaris motaceba"-Si moqmedeba aprilSi iwyeba da aprilSi mTavrdeba.<br />

`mTvaris motaceba" imasac niSnavs, wers soso sigua, rom engurma<br />

(erTis mxriv revolucia, meores mxriv aqeroti) CanTqa mTvare - wm. giorgi,<br />

e.i. emxvarma dakarga damoukidebeli saqarTvelo, warmarTul-qristianuli<br />

warmodgenebiT aRsavse sicocxlis mTavari mizani.<br />

TaraSisa da arzayanis bavSvoba miTosis sunTqviTaa gajerebuli.<br />

`TaraSi da arzayani mTeli dRe fexSviSvela datopaven Txrilebsa da<br />

WaobebSi, kiboebis daranebs miagneben, Rorjoebs iWeren lodebs qveS,<br />

gvelebs da xvlikebs qviT usresen Tavs da eseni gvelebi rodia, aramed<br />

uSvelebeli urCxulebi, xolo erTsac da meoresac urCxulebis mmusrvel<br />

wminda giorgid moaqvT Tavi.<br />

`nan, exveweba TaraSi ZiZas:<br />

69


`ramxelaa iloris wminda giorgis zara?<br />

`romeli zara?"<br />

`didi zara"<br />

ZiZa xels aCvenebs:<br />

`amxela!"<br />

`ara, amxela"<br />

`mainc?"<br />

`wisqvilis gelazis odena"<br />

`nan Seevedreba TaraSi ZiZas"<br />

`wminda giorgi rafer cxenze zis?"<br />

`TeTrze, sqan sanTelo, sul TeTr cxenze!"<br />

`nan, kidev Seevedreba TaraSi ZiZas: giorgobas dadia ratom dahketavs<br />

iloris WiSkars?"<br />

`dadia WiSkars dahketavs, rom ezoSi aravin SeuSvan, vidremdis wminda<br />

giorgi ar mova da samsxverplo xars ar moiyvans".<br />

`merme, merme?"<br />

`merme, davenacvle imis madls, wminda giorgi moiyvans xars".<br />

`merme?"<br />

`merme dadia mova meore dRes. eklesias gaxsnis da msxverpls<br />

dauklavs iloris wminda giorgis".<br />

`nan, ilorSi marTla Tu aris wminda giorgis mSvildi?"<br />

`rogor ara, Svilo, me minaxavs"<br />

`mordusac unaxavs?"<br />

`yelas unaxavs?"<br />

`nan, vis esrola boZali wminda giorgim?"<br />

`veSaps esrola, sqan sanTelo",<br />

`merme mohkla, nan?"<br />

`mohkla, aba ras izamda". (`mTvaris motaceba", 81-82).<br />

lukaia labaxua Svid wels iloris mnaTe iyo. giogobis dRes taZris<br />

karebTan daemxoboda, didi da mcire gadajegavda da Sig ase Sedioda. igi<br />

Sewiruli iyo iloris TeTri giorgisadmi.<br />

lomkac esvanjiasac iloris taZarSi amwyvdevdnen.<br />

sujunis wminda giorgis qadagia moxuci koxta Telia. giorgobis wina<br />

Rames eklesiaSi daamwyvdevdnen, raTa meore dRes qveynis momavali<br />

70


gaecxadebina koxtas enaareulma, qajurma bodvam patara konstanitnes<br />

suli Searyia da `TuTaSi" daemarTa. sujunis wminda giorgis amitom<br />

Seswira taia Seliam <strong>konstantine</strong>s sayvareli mozveri, e.i. bavSvis magivrad<br />

TeTrtaiWosanma mxedarma saqonlis sisxli miiRo.<br />

sveticxovlis kurTxevis dRes melqisedek kaTalikosma auracxel<br />

xatebs Soris gamoarCia wminda giorgis xati qarTveli oqromqandakeblis<br />

mier Sesrulebuli da SehRaRada - `gankurneo didostati arsakiZe".<br />

novela `tabu"-s Sesaxeb z. gamsaxurdia werda, rom masSi aRwerilia<br />

wm. giorgis triumfi bolSevizmze. xaxu xarbedia giorgobis wina Rames<br />

saydarSi Caketes, wmindani gamoecxada da daariga. uflis neba man meore<br />

dRes xalxs auwya.<br />

`yvela mouTmenlad eloda 23 aprils. moawia giorgobam. aiyvanes<br />

sofelSi darCenilebi, saqoneli sujuns waasxes. sulze cxra xari daikla<br />

im Rames, umagaliTo RamisTeva gaumarTes wmindans.<br />

xaxu xarbedia Cahketes saRamos saydarSi da, venacvale mis Zalas da<br />

madls, wmindani gamoecxada da daariga. meore dRes qadagad davarda xaxu<br />

xarbedia da auwya naWyvedelebs wmindanis neba. mlocvelebi naWyvedSi<br />

dabrundnen. xelfexi Seukres xvaramzes da morevSi gadaagdes. wyalma ar<br />

miiRo eSmakis Tanaziari. xvaramze samgzis dadaRes. daangries xvaramzes<br />

saxli. balaverSi morgvis odena Savi morieli ipovnes.<br />

sujunis giorgis boZalze aages morieli da eklesiis cacxvze<br />

lursmaniT miaWedes samgzis.<br />

da warsTqva, locva xaxu xarbediam qadagma, brZenma:<br />

`saxeliTa mamisaTa da ZisaTa,<br />

da suliTa wmindisaTa<br />

monaxveno dediano, monaxveno Zmiano, monaxveno Sviliano...<br />

xidan Camovardnili xar?<br />

furclidan anayoli xar?<br />

ra xar? ra movani xar?<br />

Cagagdeb cecxlsa rvalisasa: gagaqarveb Tvalsa wamisasa dagWri<br />

aliTa: maliTa: sujunis xelboZaliTa.<br />

gamiSvi da gagiSveb: gamiSvi da gagiSveb: Sen: gepyras: da Sen: gebaros:<br />

Sen: Segepyras: da Sen: gekavos: mrisxane batono saujunisao" (gamsaxurdia<br />

t. I, 1992 : 124,125).<br />

71


guram kankavam `tabus" `miTosuri realizmis" novela uwoda. `tabu<br />

pirvelad sworad waikiTxa zviad gamsaxurdiam. misi azriT, novelaSi<br />

aRwerilia wminda giorgis triumfi bolSevizmze, romelic<br />

simbolizebulia wiTuri eSmakisa, da qalbiWa akumis, xvaramzes mier<br />

Sobili morieliT. wiTurma eSmakma jer urTierTs miusia margalebi da<br />

afsuebi, xolo Semdeg Tavis mier Sobil moriels daageslina da<br />

amoawyvetina. gana ar aris es konkretuli winaswarmetyveleba momavlisa?"<br />

daviT TevzaZe wers: `tabuSi mxatvrulad asaxulia - qarTvel-afxazTa<br />

tragikuli bedi, Cveni istoria, Cvenive (afxazTa da qarTvelTa)<br />

windauxedaoba.<br />

`tabu" mraval ganzomilebaSi ikiTxeba (socialuri, religiuri,<br />

rogorc es SeniSnes g. kankavam da s. siguam), magram misi mTavari Tema<br />

afxazi da qarTveli xalxebis urTierTobis sakiTxia.<br />

d. TevzaZe detalurad ganixilavs metaforul, simbolur-alegoriuli<br />

saxeebsa da miniSnebebs:<br />

1. `naTurqalis tyeSi mosuli viRac SavCoxiani wiTuri kaci gamoxatavs<br />

propagandistis saxes, mwerali ar akonkretebs mis vinaobas, `viRac TiTqos<br />

miwidan amoZvrao" (`wiTuri kaci Cvens gvarSi ar urevia" - amtkicebs<br />

xarbedia, e.i. sofelSi mosuli ucxoa), amgvarad, misi SavCoxianoba<br />

erovnulobaze ar migvaniSnebs: igi ganzogadebuli saxea. ferad `Savi"<br />

(Coxa) ki aRiqmeba ubedurebis momaswavleblad. amas isic gvafiqrebinebs,<br />

rom SavCoxianma Savi `Coxis kalTebi Sav droSasaviT aafriala" e.i. izeima<br />

gamarjveba.m<br />

2. wiTeli feri (`wiTuri kaci", `wiTeli Cabalaxi", wiTeli CabalaxiT<br />

Tavgaxveuli") migvniSnebs ara mxolod navss, aramed sisxlis Rvras, wiTel<br />

ruseTs, wiTel armiasa da wiTel droSas.<br />

`wiTeli kaci" sofelma Seicno, igi satana, avi suli, cbieri,<br />

gawvrTnili ideologi - propagandistia...<br />

niadagi).<br />

3. `xvaramze icnes" e.i. adgilobrivia, mdedri (unda aRviqvaT, rogorc<br />

4. wiTuri kacisagan xvaramzes daorsuleba ikiTxeba, rogorc axali<br />

ideologiis damkvidreba saqarTveloSi.<br />

72


5. Savi morielis dabadeba (xvaramzesa da satanis pirmSo). `burRiviT<br />

daRvarCnil fexebiani morgvisodena" saxe - simboloa borotis, mkvlelis,<br />

sibnelis.<br />

amgvarad `wiTuri eSma" aRvivebs eTnikur oms (margalebi - qarTvelebi,<br />

absuebi - afxazebi);<br />

`tabu" Tavisi SinaarsiT tragediaa, magram qarTvelTa religiuri<br />

rwmena ixsnis sofels (giorgoba Rames eklesiaSi Cavedi. xaxu xarbedias<br />

wmindanma Caagona ubedurebis mizezi: sofelmac `eSmakis Tanaziari"<br />

xvaramze `samgzis dadaRa; daangria xvaramzes saxli; balaverSi morgvis<br />

odena Savi morieli ipova).<br />

sujunis giorgis boZalze aages morieli da eklesiis cacxvze<br />

lursmaniT miaWedes samgzis.<br />

aseTia didi mwerlis <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias koncefcia erT-erT<br />

qarTul sofelSi afxazTa da qarTvelTa Soris atexil omze, raSic<br />

ucxos adanaSaulebs.<br />

z. gamsaxurdias azriT, `wiTeli eSma", romelmac urTierTs miusia<br />

margalebi da afsuebi `bolSevizmis satanaa", e.i. mis sadaurobas an<br />

erovnulobas mniSvneloba ara aqvs: igi SeiZleba iyos kavkasielic, rusic"<br />

(TevzaZe 1996 : 32).<br />

amrigad, wm. giorgi gaxlavT saxe ganmanTavisuflebeli gmirisa,<br />

borotebis damTrgunveli naTlis raindisa. igi gaxldaT qarTvelTaTvis<br />

ideali da misabaZi magaliTi. am aspeqtSi xatavs k. gamsaxurdia wm. giorgis<br />

saxes Tavis SemoqmedebaSi, da rogorc ukve mivuTiTeT, saukuneTa<br />

ganmavlobaSi swored wminda giorgi iyo qarTvelTa sulieri<br />

srulyofisaTvis ideali. TiTqos mis Targze iWreboda qarTuli raindobis<br />

suli da maTi brZolisunarianobaca da amtanobac wm. giorgis saxe-xatiT<br />

iyo STagonebuli.<br />

miTosur aspeqtSi SeiZleba ganvixiloT TaraS emxvaris saxe, qarTul<br />

kulturasa da saqarTvelos warsulze uzomod Seyvarebuli, saqarTvelos<br />

momavalze meocnebe gmiris, romelic yovelTvis mzad aris samSoblosTvis<br />

Tavgasawirad.<br />

nawarmoebis sxva personaJebic grZnoben TaraSis ganuzomel siyvaruls<br />

saqarTvelos kulturisa da misi warsulisadmi.<br />

73


`sCans Zlier hyvarebia Tavisi grZeli nawnavebi, fiqrobda arzayani:<br />

ramdenjerac ar sTxova arzayanma, Tamarma yuri ar aTxova, biWurad ar<br />

SeikriWa Tavi. TaraS emxvars moswons albaT, radganac TaraS emxvars<br />

yvelaferi moswons, rac atavizmis da tradiciebis wiaRidan gamodis"<br />

(`mTvaris motaceba~, 31). fiqrobs, arzayani da ar scdeba, swored amiT<br />

gansxvavdebian es ZuZumteebi erTmaneTisagan, rom erTis sizmari, fiqri da<br />

ocneba saqarTvelos rainduli warsuli da momavalia, xolo meore,<br />

radganac Tvals ver usworebs istoriis siRrmeebs, socialisturi<br />

saqarTvelos momavalsac sjerdeba, imis gamo, rom misi ocneba da fiqri<br />

amis iqiT ver midis.<br />

nawarmoebis dasawyisidanve cnaurdeba mwerlis ruduneba warsuli<br />

Tqmulebebisa da legendebisadmi, da rac yvelaze mniSvnelovania, am<br />

legendebsa da TqmulebebSi axmovanebuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba, <strong>erovnuli</strong><br />

Cvevebi aTasgzis aRemateba Tanamedroveobas Tavisi siRrmiTa da SinaarsiT.<br />

sainteresoa moxuci mebornis mier naambobi:<br />

`SarSan aq viRac cxenosnebma gamoiares, isinic marulaze midiodnen.<br />

erTi ambavi daagdes am cixis gamo naTqvami, ruxis cixesTan omi yofila<br />

odesRac. gaRma qarTvelebi mdgaran, gamoRma afxazebi da TaTrebi. didxans<br />

utriales Turme qarTvelebma ruxis cixes, merme galavnur brZolaze<br />

gadasulan. qarTvelebs vinme ColoyaSvili gamouSviaT, afxazebs viRac<br />

emxvari. ColoyaSvili WaRara kaci yofila, emxvari uwveruli Wabuki da<br />

swored aq, sadac Cveni borania, Sexvdnen erTmaneTs Turme ColoyaSvili<br />

da emxvari.<br />

`emxvari ekveTa pirveli da xmlis amoReba moaswro.<br />

`ras ucdi, Wabuko? - SesZaxa ColoyaSvilma<br />

`ufrosisagan pirvel moqnevas velio".<br />

gadaxvevian erTurTs oriveni, im dRidan damegobrebulan".<br />

`Zvel droSi", Caagdo sityva kac zvambaiam, mtrebs Sorisac meti<br />

Tavazi iyo" (`mTvaris motaceba~, 37).<br />

mwerals imitom surs am Tqmulebis <strong>mxatvruli</strong> gaxmovaneba, rom<br />

dagvanaxos eris zneobrivi saxe warsulSi. ufros-umcrosobis etiketis<br />

dacva, rom iseTi sabediswero wuTis drosac, rodesac samkvdro-<br />

sasicocxlod unda Seerkinon mebrZolebi erTmaneTs, aucilebelia<br />

74


adamianur RirsebaTa warmoCena. imis rwmena, rom sikvdilis Semdegac<br />

Tundac Rirseulad mogoneba adamianisa, misi saamqveyno yofaa.<br />

mwerals nawarmoebSi sagangebod Semohyavs karolina, rom mkveTrad<br />

dagvanaxos, jer kidev rogor suldgmulobs erSi Zveli tradiciebi da<br />

Cveulebebi. ucxo TvalisaTvis advilad SesamCnevia is <strong>erovnuli</strong><br />

Taviseburebani, rac qarTvelTa erovnul cnobierebas warmarTvas. ucxoeli<br />

karolinasaTvis metad gansxvavebulia qarTvelTa zne-Cveulebani. is ar<br />

malavs Tavis gakvirveba:<br />

`iciT her? _ wasCurCula karolinam TaraS emxvars, xuTi welia rac me<br />

afxazebis rZali var da xuTas welsac rom vicocxlo, Tqvens Cveulebebs<br />

verasodes Seveguebi. arsad amdeni sturmebi ar ician, rogorc TqvenSi,<br />

arsad amden dros ar andomeben Wamas da laparaks. albaT udidesi energia<br />

laparaksa da WamaSi gexarjebaT, yvelaferze ufro is maocebs, Tqven<br />

yvelani saxiT, tipiT, JestikulaciiT, xmiT da CvevebiT erTmaneTs rom<br />

hgavxarT ase zedmiwevniT. aiReT Tundac am sufris meinaxeni...<br />

`pativcemulo frau, - eubneboda TaraS, - Cveni siZliere swored isaa,<br />

rom Tqven jer kidev erTgvarni geCvenebiT. me vamayob, rom Cveni xalxi<br />

dResac misdevs im Cveulebebs, romelnic memuarebSi Setanili aqvT Zvel<br />

berZen da romael istorikosebsa da mogzaurebs.<br />

gaxsovdeT: vinc gamocvlila, igi gadagvarebula kidevac" (`mTvaris<br />

motaceba~, 74).<br />

am dialogidan irkveva, rom qarTvelebs jer kidev SemorCeniaT<br />

saukunovani tradiciebi da Cveulebebi, zogadad, <strong>erovnuli</strong> azrovneba.<br />

sayuradReboa TaraS emxvaris SeniSvnac. `vinc gamocvlila igi<br />

gadagvarebula kidevac, rogorc personaJis, ise mwerlis azriTac<br />

qarTvelTa siZliere da gamZleoba swored mis ucvlelobaSi, mis erovnul<br />

azrovnebasa, tradiciebsa da CveulebebSia ganfenili.<br />

ara Tu samSobloSi inarCuneben qarTvelebi Tavis saxes, ucxo<br />

qveynebSic, TavisTavadni da sxvaTagan gansxvavebulni rCebian. am mxriv<br />

sainteresoa TaraSis mamis jamsuR emxvaris portreti, misi Cveulebebi,<br />

romelic anaqronizmia sazRvargareTuli yofis modelisaTvis: `rusuli<br />

galoSebi ar gaixada. berlinuri saSineli wvimebi isedac guls uklavda.<br />

majaganiT gaaxdevina TaraSma Coxa.<br />

75


evropuli kostiumi rom Caicva, ase mgonia kaba macviao, qolgas ver<br />

Seegua, mRvdeli xom ara varo. Tavis TeTr Cabalaxs veRar Seelia.<br />

axla Cabalaxis gamo autyda quCis brbo. veravis gaego rad ekida<br />

berikacs kiserze es TeTri Salis naWeri...<br />

erT sastumroSi gvianamdis darCa. Cacmisas Cabalaxi xelidan gauvarda<br />

naRvinevs. mieWra viRac Tavxedi amerikeli, dainteresebulma xeli waavlo<br />

Cabalaxs da raki Seityo berikacma inglisuri ar icoda, jer loyaze<br />

gaisva Cabalaxis toti, mere xelze, jamsuRi sdumda, axla Tavis yavisfer<br />

botforze waisva, munjurad ekiTxeboda, piris sawmendad ginda, xelisa Tu<br />

fexsacmlisao, maSin gauSala da iseTi sila aWama jamsuR emxvarma im<br />

gaTavxedebul amerikels, rom sami xelovnuri kbili Caulewa" (`mTvaris<br />

motaceba~, 91).<br />

am monakveTSi sainteresod daixata jamsuR emxvaris portreti, misi<br />

individualuri buneba. naTeli gaxda, rom msgavsi adamianebis<br />

saxecvlileba Znelia, ramdenadac yovelive is, rac maT bunebaSi<br />

bavSvobidanve gamjdara, ise Rrma Sreebsaa SenivTebuli sulSi, misi<br />

aRmofxvra SeuZlebelia.<br />

radganac jamsuR emxvaris mxatvrul saxeze gavamaxvileT yuradReba,<br />

SeuZlebelia mTlianad ar warmovidginoT sayrdenmorRveuli pirovnebis<br />

tragediis saxiT misi arseba. Tumca erTic unda vTqvaT, jamsuRis tragedia<br />

misive bunebidan, misive mtkice xasiaTebidan da Cveulebebidan<br />

momdinareobs, rac ise mkvdiri da aucilebelia misi pirovnebisaTvis.<br />

gardaqmna da gadasxvafereba jamsuRisa ar xerxdeba. da arc aris<br />

sasurveli da Sesabamisi misi mTliani <strong>mxatvruli</strong> portretisa da msgavsi<br />

bunebis adamianebisaTvis.<br />

`mainc rogori saocari bedi hqonda jamsuRr emxvars, saiTac ar unda<br />

wasuliyo, swored aseT `akrZalul: karebs miadgeboda.<br />

mudam mJave da pilpiliani saWmelebis monatruli iyo.<br />

daixuTa berikaci ciklopiur qvis SenobebSi, mudam mwvaneze ocnebobda<br />

da SiSveli miwis suni enatreboda. amitomac parkebsa da skverebSi<br />

ganukiTxavad gadadioda mwvane gazonebze, xan motociklebis da<br />

velosipedebis motvlepil bilikebze, xanac fxvier sacxeno Sarebze<br />

siaruls arCevda. amitomac mudam ajarimebdnen, iWerdnen da lanZRavdnen"<br />

(`mTvaris motaceba~, 92). da yovelive es xdeboda imis gamo, rom jamsuRi<br />

76


Tavisi eris namdvili Svilia, mtkice damcveli Tavisi <strong>erovnuli</strong> unebisa,<br />

ra Tqma unda, swored am simtkicem miiyvana igi samaris piras, magram misi<br />

sxvagvari yofna warmoudgeneli iyo da albaT arc Tavad isurvebda<br />

saxecvlil sicocxles.<br />

Tumca imdroindel yofaSi xSirad xdeboda adamianTa saxecvlileba.<br />

mravalTagan mravali sicocxlis SesanarCuneblad yovelgvar daTmobaze<br />

midioda drois winaSe da amis naTeli magaliTebic gvxvdeba umTavresad,<br />

epizodur personaJebs Sors. magaliTad mRvdeli - sevasti lakerbaia, man<br />

`anafora gaixadao da axla ase ambobso, ocdaxuTi weli RvTis qebiT Tavs<br />

irCendao da awi Tavisi sibere RvTis gamobiT unda gaaTrios" (`mTvaris<br />

motaceba~, 94) Tundac anusia monazonma rom aborti gaikeTa. `yvelaze<br />

saintereso saxe nawarmoebSi Semgueblobisa - Sardin alSibaia da jokiaa.<br />

am medroveTa portretebs mwerali Tagvebis Semgueblobis unars adarebs.<br />

Tumca Cven amJamad am problemebisagan Sorsa varT, mxolod jamsuRis<br />

saxesTan maTi kontrastulobis gamo movigoneT maTi ujiSoba da<br />

uniadagoba.<br />

CvenTvis amJamad umniSvnelovanesia simtkice da Seuvaloba qarTvelTa<br />

zne-Cveulebebisa, maTi <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a, rac ase sainteresod<br />

aisaxeba rogorc zogadad qarTuli cxovrebis sinamdvileSi, ise calkeul<br />

personaJTa individualur maxasiaTeblebSi. romanSi gamowvlilviTaa<br />

asaxuli qarTuli zne-Cveulebani, am CveulebaTa ganmtkiceba mozardTa<br />

sulSi. maTi waSla, maTi aRmofxvra araviTar Zalas ar ZaluZs.<br />

sainteresoa, TaraSis gamzrdelis, kac zvambaias, saxe. igi namdvili<br />

didaqtikosia, erovnul Zirebze amozrdili da Camoyalibebuli.<br />

`kac zvambaia aswavlis balRebs ubelo cxenebiT jiriTs, xanjlis<br />

xmarebas, lekuris moqnevas, gaWenebul cxenidan gadmoxtomas da isev<br />

zedmoqcevas, isindis TamaSs.<br />

amoiRebs satevars kac, uCvenebs TaraSs da arzayans calkerZad<br />

galesils:<br />

`gaxsovdeT, satevari arasodes pirdapir ar unda aZgeroT mters. es<br />

salaxanebma ician, asea, satevars marjved unda waavlo vadaSi xeli,<br />

zevidan mouqnio da CamosTalo."<br />

ukve jarobaSi - osxapueSi gamodian biWebi, gansakuTrebiT TaraSs<br />

uyvars osxapue, iq xintkirias TamaSoben axlad moCituli soflis<br />

77


tolbiWebi" (`mTvaris motaceba~, 100). da ara mxolod pirdapiri gziT xdeba<br />

ymawvilebis <strong>erovnuli</strong> sulis wrToba - yvela dResaswauli, axali weli,<br />

mirsoba da sxva mravalTan dakavSirebuli tradiciuli ritualebi avseben<br />

warmosaxvis sferoebs. Tanac yovelive es dRiTi dRe da wlobiT ise jdeba<br />

cnobierebaSi, maT gareSe arseboba SeuZleblad miaCniaT adamianebs.<br />

ra Tqma unda, bevri ram Zveldeba da axali Taobebi iviwyeben an<br />

ibrZvian dromoWmuli adaT-wesebsa da Cveulebebs, magram aris aseve bevri<br />

ram, romelTa aRmofxvra SeuZlebelia da TaraS emxvaris cnobirebaSi -<br />

balRobisdroindeli gasarTob-SemecnebiTi TamaSebi, ritualebi da<br />

Cveulebebi isea fesvgadgmuli, evropaSi swavla-ganTleba miRebuls, iq<br />

wlobiT nacxovrebsa da sruliad naziarebs gansxvavebul kulturasTan,<br />

mainc enatreba bavSvoba, saqarTvelo, gardasul xanaSi nagrZnob-gancdili.<br />

TavisTavad cxadia, rom Tavad TaraSis sulis Sreebi gajerebulia<br />

yovelive im <strong>erovnuli</strong> saxe-xatebiT, romelic ase individualursa da<br />

gamorCeul sapeqts hqmnis mis pirovnebaSi.<br />

TaraSTan erTad izrdeboda arzayani, miTumetes orives aRmzrdeli<br />

arzayanis mama - kac zvambaia iyo. magram TaraSis suli da sisxli ufro<br />

Rrmad Seimecnebs im yovelives, rac erovnul speqtrs ukavSirdeba, vidre<br />

arzayanisa. ra Tqma unda, individualuri maxasiaTeblebi pirovnebisa,<br />

yovelTvis sainteresoa da am individualur monacemebze dayrdnobiT<br />

iqmneba TaraS emxvaris ase sainterso saxe - <strong>erovnuli</strong> cnobierebiTa da<br />

<strong>erovnuli</strong> suliT, romelsac Tavisi didi codnis erovnul kulturasTan<br />

Serwyma surs. swored amitomacaa misi sadisertacio Temis kvlevis sagani,<br />

`kolxuri fetiSizmi", Tumca imdroindel saqarTveloSi TaraSis<br />

azrovnebisa da codnis Semmecnebeli albaT Zalian cota Tu iqneboda,<br />

swored aman ganapiroba TaraSis disertaciis uaryofa universitetisagan.<br />

TaraS emxvari grZnobs, rom sxvaTa qveynebis ganaTlebis sistemam, maTma<br />

erovnulma cnobierebam bevri ram daaklo masac da mis Taobasac:<br />

`rogorc dasageS miminos abreSumis ZafiT Tvalebs amoukeraven, merme<br />

marcxena xelze daisvamen da mTel Rames aaa-s CamZaxian yurSi, raTa Tavisi<br />

warsuli gadaaviwyon, Tandayolili energiis pirveladi silaRe gaacalon<br />

da sxvis nebaze frenas miaCvion, ise CamZaxoden yurSi aaas... evropeli<br />

mecnierebi, mwerlebi, mxatvrebi da musikosebi Svidi wlis ganmavlobaSi", -<br />

eubneba TaraS emxvari Tamars.<br />

78


`da me sul sxva gavxdi, vidre aq viyavi da axlac igi ara var, rac<br />

unda vyofiliyavi, rac iq miswavlia, aq aRar gamomadga ra, rac aq<br />

SemiZenia, iq ar gamomadgeba".<br />

`mamasTan erTad mTel evropaSi yialis dros me gavecani dawvrilebiT<br />

evropis yofa-cxovrebas, presas da industrias. marTali giTxra, Sevdrki,<br />

es yovelive ros Sevicani. axla ra unda gaawyos CvenisTana patara erma?...<br />

axla dasavleTis didi erebi modian TavianTi haubicebiT,<br />

haeroplanebiT, pressiT, TeatriT da literaturiT da Cven ra unda<br />

davupirdapiroT maT samagierod? mitomac vyoymanobdi Sin dabrunebas".<br />

`raRa Sors mivdivarT, karolina xom Seni rZalia, Cveni rZalia,<br />

afxazeTis rZali, xom marTebuli iqneboda, rom mas Cveni ena Seeswavla,<br />

Cveni Cveulebebi SeeTvisebina, magram icis, es mas ara sWiria. es ar<br />

ainteresebs, radganac Cven cotani varT. aba orasi milioni viyoT Zlieri<br />

saxelmwifo gvqondes, mdidari literatura maSin aqeT Semogvexveweboda,<br />

maswavleTo...<br />

... TaraS emxvaris winaSe didi asparezi iyo, magram sadac didi<br />

asparezia, iq moasparezec mravalia. deda ki oqumidan iwereboda, sxvis<br />

baRSi TuraSaulis dargvas, sakuTarSi maJalos daTesva gerCioso"<br />

(`mTvaris motaceba~, 105).<br />

motanili amonarididan kargad igrZnoba, Tu rogor Slis erovnul<br />

cnobierebas ucxouri swavla-ganaTleba, rogor aclian maT Tandayolil<br />

pirvelad cnobierebas da sxvaTa nebaze frenas aCveven. yvelaze<br />

tragikulia TaraSis aRiareba `rac iq miswavlia aRar gamomadga da rac aq<br />

SemiZenia iq ar gamomadgeba". e.i. erovnul niadags mowyvetili axalgazrda<br />

gaorebuli bunebis xdeba da misi sulieri harmonia irRveva, fsiqika<br />

ibzareba da <strong>erovnuli</strong> mrwamsi ikargeba.<br />

sxva vis da <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias namdvilad aqvs ufleba msgavsi<br />

daskvna gaakeTebinos Tavis personaJebs, radganac man Tavad igema kargica<br />

da cudic ucxoeTisa, Tavad igrZno misi dadebiTi Tu uaryofiTi<br />

zegavlena.<br />

k. gamsaxurdias romanebSi rogorc vTqviT, `polifoniuroba" batonobs.<br />

amasTan erTad gamoTqmuli azri xSirad alegoriuli daniSnulebisac<br />

aris. zogjer imis garkvevac Znelia nawarmoebSi gamoTqmul azrs Tavad<br />

mwerali eTanxmeba Tu ara, amis sailustarciod Tundac `vazis<br />

79


yvavilobaSi" cerodenas, am metad antipatiuri personaJis azria<br />

saintereso da misadagebuli im probelmebTan, romelic `mTvaris<br />

motacebaSi" TaraS emxvaris mieraa gamoTqmuli. `saerTod Tanamedrove<br />

teqnikis Semosvla Cvens sofelSi arc ise saxarbieloa, rogorc es bevrs<br />

eocnebeba, civilizacia sabolood mospobs erovnebebsa da maT<br />

nacionalur Taviseburebas nivelirebas mouwyobs. mxolod primitiulma<br />

saxalxo meurneobam Seinaxa xalxTa nacionaluri ieri. inglisurma enam<br />

daipyro rogorc rkinigzis, ise gemebis meurneobani, frangulma -<br />

diplomatia da saerTaSoriso ambebi" (`vazis yvaviloba~, 415).<br />

es azri Seesabameba TaraSis mosazrebas da vfiqrobT, Tavad mwerlis<br />

ganwyobilebasac, magram `vazis yvavilobaSi" iseT konteqstSia gamoTqmuli,<br />

gvafiqrebinebs, rom mwerali am mosazrebas ar iziarebs. TavisTavad<br />

cxadia, Tu ratom dasWirda k. gamsaxurdias misi aseT mimarTebiT<br />

warmosaxva.<br />

metad niSandoblivia dedis Segoneba `sxvis baRSi TuraSaulis<br />

dargvas, sakuTarSi maJalos daTesva gerCioso". deda maias udavod<br />

<strong>erovnuli</strong> cnobiereba gaaCnia, es kargad ikiTxeba mis mier TaraSisadmi<br />

miweril werilebSi.<br />

mxolod TaraSis saxe rom warmovsaxoT <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />

magaliTad k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi, davrwmundebiT, rom TaraSis<br />

<strong>erovnuli</strong> azrovneba Rrma da srulfasovania. TaraS emxvaris Rrma<br />

ganswavluloba, misi intuituri codnis fenomeni, iseT mniSvnelovan<br />

niuansebze amaxvilebs yuradRebas, rac mas saSualebas aZlevs Cawvdes<br />

Tavisi eris namdvil saxes, TviT wvrilmanebSic ki mravalferovani da<br />

sagulisxmo azri amoikiTxos, Tundac es faqti: `TaraS gafacicebiT<br />

aTvalierebda xalxis Cacmulobas, radgan mas sjeroda, rom araferSi ise<br />

mkafiod ara Canso kacobriobis kulturis mravalsaxieri sapire, rogorc<br />

kostiumebis istoriaSi. xalxebis zneni da Cvevani maTi tanisamosiT<br />

ganizomebao - eubneboda igi Tamars, Zabulisa da arzayans...<br />

.. saxisa, Cacmulobisa da mixvra-moxvris niSatiT arCevda TaraS emxvar<br />

barelebisagan - mTebidan Camosul grZelsatevrian glexebs. maT bewviani<br />

nabdis paWiWebi da yurebiani qarTuli qalamnebi ecvaT. amgvar<br />

grZelwverian da mxarbeWian glexebs miawerso xalxuri zepirsityvaoba<br />

qajebis musvras - ambobda TaraS emxvari" (`mTvaris motaceba~, 169).<br />

80


magram marto aq ar Cerdeba emxvaris cnobiereba, man Zalian kargad<br />

icis is, rom qarTuli <strong>erovnuli</strong> kulturis mravalferovneba qarTuli<br />

xmal-xanjlebisa da satevrebis mravalsaxeobaSic SeiZleba amoikiTxo. jer<br />

erTi aq qarTvel ostatTa guli da suli cnaurdeba da aranaklebi<br />

mniSvneloba aqvs, vin da rogor atarebs maT. rogoria maTdami<br />

damokidebuleba sazogadod erisagan. TviT iaraRis tarebasa da<br />

moxmarebaSic cnaurdeba eris kultura:<br />

`TaraS emxvari yuradRebiT aTvalierebda jvarelebis vercxlis<br />

masrebs, brtyelsa da grZel satevrebs. qarTuli da lekuri aw gadasuli<br />

oqromWedlobis iSviaT nimuSebs amCnevda aqa-iq. maTi qamrebic moswonda<br />

TaraSs, mravalTaviani enebiT, saqoneebiT, sawamleebiT damSvenebuli.<br />

zogierT moxucebuls vercxliT mozikuli, zarnaSiani dambaCebi zurgs<br />

ukan gaerWo, marTalia biWebi dascinodnen kidevac amgvari don-kixoturi<br />

SeWurvilobiT dabaSi CamosulT, magram isini arafrad agdebdnen amas...<br />

... Tamarma viRac tanwyobili moxucebulisaken miaxeda TaraSi,<br />

satevris qarqaSis zedapirze gasaocaris ostatobiT amokveTili iyo odnav<br />

SesamCnevi miniaturebis darad vazis foTlebis, klertoebis, pwkalebis<br />

CuqurTmebi, xolo qamris enebisa da saqoneebis kidurebze naxevari mTvare.<br />

TaraSma Tavazianad gamohkiTxa berikacs am qamar-xanjalis ambavi...<br />

... `ici Tamar, rogori uryevi Zala moepovebaT am usulo sagnebs, isini<br />

saukuneebis ulev mewyerebs gadarCenilni zRvis kimelebsaviT CarCebian<br />

xolme alag-alag da ise munjad inaxaven uxsovar droTa gardasul<br />

surnelebas, me Tavbru mesxmis, roca movigoneb Tu ra bneli droidan<br />

modis es oqroTi da vercxliT welis damSvenebis ambavi, Zvel egviptelebs<br />

uyvarda igi.<br />

vin icis, ramdeni uZilo Rame moundomebiaT am oqros miniaturul<br />

CuqurTmebis gamoyvanisaTvis romelime leks, an tfilisel ostats. awi<br />

aRaravin moiclis maT gasakeTeblad (`mTvaris motaceba~, 171).<br />

motanili amonaridi udavod metyvelebs TaraSis amouwurav codnaze,<br />

swored am codnis saSualebiT SegviZleva amovikiTxoT qarTvelTa<br />

<strong>erovnuli</strong> kulturis maxasiaTeblebi.<br />

k. gamsaxurdias yvela nawarmoebSi igrZnoba qarTvelTa eTikuri,<br />

eTnikuri Tu sawesCveulebo maxasiaTeblebisdami udidesi interesi:<br />

81


`Tedom idayvze xeli moucacuna profesors, darRveuli saxlis<br />

balavrisaken waiyvana, korinTelma nasaxlarze darCenil dedaboZs daadga<br />

Tvali.<br />

`didad saintereso movlenaa es dedaboZi", eubneba profesori Tedos<br />

da goderZis, sul axlos mivida dedaboZTan, xeli Seaxo da sTqva:<br />

`muxaa!"<br />

muxaoo, daumowma Tedom<br />

`am dedaboZis moSla ar damaneba papaCemma. sanam me cocxali var, agre<br />

iyoso", ambobs goderZi" (`vazis yvaviloba~, 432).<br />

es dialogi k. gamsaxurdias `vazis yvavilobidan" masze migvaniSnebs,<br />

rom mwerali didi gulmodginebiT ekideboda yovelive qarTulis,<br />

<strong>erovnuli</strong>s gamovlinebas da saTanadod warmosaxavda mas Tavis<br />

SemoqmedebaSi.<br />

TviT tansacmlis forma, magaliTad qarTuli Coxa-axaluxis Cacma-<br />

morgebis wesSic ki SeiZleba amovikiTxoT qarTuli buneba-xasiaTi, rasac<br />

miuTiTebs kidec gonebamaxvili germaneli qali.<br />

axaluxis Rilebis Sekvra mTel filosofiad miaCnia TaraSs.<br />

`es Rilebi, eubneboda TaraS emxvar karolinas, religiuri<br />

meditaciisaTvis SeuqmniaT. albaT morwmune kaci TiTo Rilis Sebnevisas<br />

TiTo locvas ambobdao" (`mTvaris motaceba~, 201). karolina TaraSis am<br />

SeniSvnis Semdeg aseT daskvnas akeTebs:<br />

`axla ki vxedav, rogori didi moTminebis patroni yofilano afxazebi<br />

da megrelebi, yovel dilas 32 amgvar Rils vinc ibnevso" (`mTvaris<br />

motaceba~, 201).<br />

sainteresoa qarTul zne-CveulebaTa amsaxveli epizodebi, da<br />

SeuZlebelia ar SeniSnoT mTeli im tomebisaTvis damaxasiaTebeli<br />

individualuri monacemebi, romlebic saqarTvelos teritoriaze<br />

cxovroben. saqarTvelo am mxrivac mravalferovan simbolikas qmnis. yvela<br />

kuTxesa da teritorias zogjer imdenad TavisTavadi, sxvaTagan<br />

gansxvavebuli niSnebi axasiTebs, TiToeul maTganze dakvirveba metad<br />

saintereso da uxv masalas iZleva. romanSi gansakuTrebuli yuradReba<br />

eTmoba megrelTa, afxazTa Tu sxvaTa individualur maxasiaTeblebs da<br />

TiToeuli maTgani TavisTavadac ramdenime kulturuli Sris momcvelia.<br />

`romeli kulturis naSTebs ar Seeyreba kaci svaneTSi: iranuli<br />

82


mazdeanizmi gnebavT, qaldeuli mTvaris kulti Tu ZvelberZnuli<br />

misteriebi, eubneba mwerals ingliseli mecnieri mister emeri - imasac<br />

brZanebs rom `amdeni jafa da xifaTi arc afrikis junglebSi, arc<br />

tibetze gadasvlisas ar Semxvedria. arc amdeni jerac unaxavi minaxavs da<br />

gaugonari gamigonia" (`mTvaris motaceba~, 535).<br />

sainteresoa mwerlis pasuxi ucxoelis gakvirvebaze: `iciT, mister, me<br />

axlac svaneTs mivdivar, magram ucnaurze monadire me ar gaxlavarT.<br />

sakvirveli ram yovel kacs SeuZlia sakuTar baRCaSic aRmoaCinos,<br />

dasasrul sakuTar sulSi rom Caixedos yovelma Cvenganma, iqac bevrs<br />

vnaxavT ucnaursa da gaugonars."<br />

vfiqrobT, am ganmartebaSic udavod mwerlis mxaresaa simarTle,<br />

uZvelesi qveynis mcxovrebT xom sisxlic uZvelesi aqvT da sisxls xom<br />

yvelaferi axsovs. habardis `dianetikiT" Tu vixelmZRvanelebT Cveni eris<br />

sisxlis mexsierebaSi mTeli Cveni warsulia Cadebuli Tu Cakiruli,<br />

Sesabamis SemTxvevasa da garemoebaSi, Tu amis SesaZlebloba eZleva,<br />

qarTveli swored am didebuli warsulis Sesabamisad warmoaCens Tavis<br />

saxes. SeiZleba vTqvaT, TiToeuli qarTveli kacTagani saxe-simboloa<br />

mTeli warsulis, mTeli usasrulo gardasuli epoqebisa, romelmac<br />

uamravi nivTieri Tu sulieri kulturis Zeglebi dagvitova. TaraS<br />

emxvaric xom warsul droTa Seqmnil, dRes ukve samuzeumo eqsponatebad<br />

qceul nimuSebs erTgvari ZrwoliT Sescqeris da es simboluri saxe<br />

saqarTvelos warsulisa, TiTqos momavlisaTvis gamowvdili xelia, ramac<br />

unda uzrunvelyos qveynis momavali.<br />

am gardasul kulturaSi dakvivrebuli Tvali saqarTvelos<br />

momavalsac garkveviT igrZnobs da dainaxavs. <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia<br />

Tavis werilebSic aRniSnavs.<br />

`cxadia, didi eris natexi varT, Tumca warsulSic ar yofila Cveni<br />

qveyana iseTi bazisi axal ideaTa da mimdinareobaTa, rogoric Zveli<br />

indoeTia, sparseTi, axali safrangeTi, germania da inglisi. ar<br />

vyofilvarT axal ideaTa jvarosanni, arc Tu reformatoruli misia<br />

daukisrebia CvenTvis istorias.<br />

Cveni <strong>erovnuli</strong> cxovrebis duRili Cvenive qveynis zRudeebs ar<br />

gascilebia...<br />

83


... ityvian amis mizezi qarTuli <strong>erovnuli</strong> ojaxis, qarTvelTa naTesavis<br />

simcireao.<br />

marTalia erTi eris TanamoziareTa simravles didi wili udevs eris<br />

kulturul civilizaciur muSaobis ganayofierebaSi, magram aq ubralo<br />

proporciebis kanonebis mobodiSebiT veras davamtkicebT...<br />

... Cven kulturul zrdas didi xnis istoria aqvs, magram Cveni<br />

istoriuli gza, naTelsa da swor gzatkecils rodi hgavs. igi ufro<br />

uRran tyeebSi da klde-RreebSi maval Saras mogagonebT, ufskrulebiT<br />

rom gawyvetilia aqa-iq" (gamsaxurdia t. VIII 1967 : 145).<br />

zedmiwevniT sworadaa mignebuli qarTvelTa kulturis<br />

zogadsakacobrio kvarcxlbekamdis miuRwevlobis mizezi. swored im<br />

wyvetilma epoqebma, swored im aTasgzis ganadgurebam da kvlav<br />

aRorZinebam, rac uTvalavi mtris SemoseviT iyo ganpirobebuli,<br />

SeuZlebeli gaxada msoflio arenaze gagvetana Cveni TviTmyofadi,<br />

<strong>erovnuli</strong> kulturis Zeglebi, swored aman gansazRvra is, rom saukuneebis<br />

ganmavlobaSi yovelive qarTuli ganmxoloebuli rCeboda msoflio<br />

arenidan.<br />

svaneTSi gadaxvewili TaraSi kidev ufro uaxlovdeba im Zirebs,<br />

romelic mis bunebaSi erTgvarad patriarqatisadmi ndobas da mowonebas<br />

aRviZebs. TaraS emxvari grZnobs saqarTvelos warsuls, romelic mTeli<br />

misi mravalricxovani tomebis kulturiTaa warmodgenili, rac erTgvar<br />

samuzeumo ganwyobilebas qmnis da adamiani TiTqos realuri yofidan,<br />

warmosaxvisa da fantaziis samyaroSi gadahyavs. isec metad ganaTlebuli<br />

da saintereso saxe TaraS emxvarisa, am kulturul saxe-simboloTa<br />

ziarebiT kidev ufro metad itvirTeba da mTlianad Seusabamo xdeba im<br />

gulcarieli da ocnebaCakluli drois, romelmac TiTqos gamoigona<br />

adamianebi, romelmac adamianebs warsuli mTlianad waarTva.<br />

magram TavisTavad k. gamsaxurdias, rogorc mwerlisa da rogorc<br />

zogadad moazrovnis didi damsaxureba isaa, rom Tavisi SemoqmedebiT<br />

cdilobs totalitarizmisagangan daixsnas zogadad xelovneba da kerZod<br />

literatura. is Tavis SemoqmedebaSi saqarTvelos warsuls, misi arsebobis<br />

simbolikiT acocxlebs da asulierebs TviT usulo sagnebsac.<br />

totalitaruli saxelmwifos pirobebSi upirvelesad sazogadoebrivi<br />

cxovrebis yvela sferoze absoluturi kontroli iyo dawesebuli da Tu<br />

84


vinme am kontrolis xazidan gasvlas Seecdeboda, isini devnisa da<br />

SeviwroebisaTvis iyvnen ganwirulni. zogjer imasac ar jerdebodnen<br />

totalitarizmis ideologebi, daumorCilebelTa Tavisuflebis aRkveTasac<br />

ki mimarTavdnen. represiebi yovelTvis iyo mosalodneli da zogjer<br />

yovelive ara marto Tavisuflebis, sicocxlis likvidaciiTac ki<br />

mTavrdeboda.<br />

arsebuli epoqis mkacri xeli araerTgzis gadawvda k. gamsaxurdiasac.<br />

Tavisi <strong>mxatvruli</strong> sityviT, didi codniTa da intuiciiT TiTqmis mTeli<br />

epoqa Seqmna sinamdvilisa, romelic gvarwmunebs, rom _ warsulSi<br />

momavalic igulisxmeba.<br />

TiTqos araTu personaJis, aramed Tavad <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />

sityvebia, imediTa da rwmeniT rom aRavsebs mkiTxvels:<br />

`me ugunebobas ar veZlevi, minda gavjansaRde, mSobliuri miwis<br />

surneliT ganvikurno, minda ucxouri Cveulebani ukuvagdo da Cems xalxs<br />

davubrunde. ugunebobas vebrZolo, nislian qveynebidan wamoyolils.<br />

amitomac vnadirob da mTebSi davdivar, raTa papaCemis mouRalavi sisxli<br />

aCqamdes Cems ZarRvebSi, winaparTa gulisa da muxlis simagre kvlav<br />

movixveWo. adamiani yovel wuTs mzad unda iyo sikvdilisaTvis, magram ar<br />

unda Rnaode. saxeze ar unda getyobodes mowyenis Crdili. yovelTvis ise<br />

unda geWiros Tavi, TiTqos nadimze midiode<br />

... Zvel saqarTveloSiac ase iyo: Cveni qristeanizmisaTvis ucxo iyo<br />

dasavleTis mrume misticizmi, Cveni udidesi poetebi unaRvlo momRerlebi<br />

iyvnen, Cveni xalxuri poeziac sixaruliT, siciliT da mziTaa savse<br />

(`mTvaris motaceba~, 353).<br />

TaraS emxvaris azri yovelTvis miuTiTebs erTze, saqarTvelo didi<br />

<strong>erovnuli</strong> warsulis qveyanaa da Cveni eris buneba-maxasiaTeblebi sanimuSo<br />

da misabaZia. TaraSi Tanamedroveobis propagandisti verafriT gaxdeba,<br />

radaganc misi sulis arqetipebi warsulSia Camarxuli da yovelive lamazi<br />

da amaRlebuli, rac mas izidavda, dResdReobiT an qreba, anu ukve<br />

gamqralia, aki Tavadac acxadebs:<br />

`davrwmundi: is samyaro, romelic me ganuzomlad miyvarda,<br />

veRarasodes aRsdgeba awi. xundebian Cemi sayvareli ferebi, qrebian Cemi<br />

sanatreli simRerebi da es loforTqinasaviT saxecvlili qveyana me<br />

meCveneba rogorc uferuli tramali" (`mTvaris motaceba~, 353).<br />

85


am uferuli tramalisTvis ferebis miniWeba arvis ZaluZs da TaraSis<br />

ocneba, misi fiqri da azri, Zveli rainduli saqarTveloskenaa miqceuli,<br />

romlis <strong>erovnuli</strong> cnobiereba gansazRvravs TaraSis <strong>erovnuli</strong> azrovnebis<br />

models. gardasuli drois miTebsa da legendebSi xmovandeba TaraSis<br />

warmosaxva. miTiur samoselSia gaxveuli mTlianad <strong>erovnuli</strong> azrovnebis<br />

simbolika. TaraSma yovelive Seiswavla, yovelive gaiTavisa da imasac<br />

mixvda, rom iazonebi arasodes dalevia saqarTvelos. saerTod vfiqrobT,<br />

rom iazons ara marto oqros sawmisi miaqvs saqarTvelodan, mihyavs misi<br />

umTavresi ganZi - medea. es marTlac grZneulebiTa da gonierebiT aRsavse<br />

qalwuli. mSvenierebiTac ganTqmuli da Sesabamisad niWieri, mecnierebasa<br />

da medicinaSi friad ganswavluli. medea Cveni azriT yovelive<br />

mSvenierebisa da amaRlebulis simboloa miTologiaSi. am simbolos<br />

gatacebiT, irRveva qveynis mTlianobis, misi uZlevelobis miTi.<br />

erTi ram aris saintereso mwerlis mier argonavtebis miTis<br />

simbolikasTan dakavSirebiT, igi yovelTvis fragmentulad, andac<br />

araseriozuli saxiTaa mTxrobelTa mier gadmocemuli:<br />

`xumrobiT, laRobiT uTxrobda argonavtebis kolxeTSi mosvlis miTs,<br />

iazonis mier medeas motacebis ambavs. ueWvelia, kolxeTSi iyoo aias<br />

kunZuli. aq yofilao miTiuri kirke.<br />

merme uambo Tamars, Tu rogor gaumarTa aetes mefem nadimi iazons.<br />

undoda berZnebi daeTro da gemi argo daewva idumal. aq ki afroditem<br />

vnebiT aRagznoo aetes, Tavisi coli evrilite moandoma da CauSalao<br />

mefes ucxoelebis gaJletis gegma" (`mTvaris motaceba~, 408).<br />

sainteresoa gvanj afaqiZiseuli <strong>interpretacia</strong> miTisa: `me mudam<br />

mZagda mag ucxoelebi. cota istoriebSi Caxeduli var, argonavtebidan<br />

mokidebuli, ucxoeli mudam mZarcvelad Camosula CvenSi. yoveli kaci imis<br />

cdaSi iyo: rame eyidna, waeglija da moeTxara Cvengan, albaT Senc<br />

wagikiTxavs istoriebSi, Cveni qveynisTana mdidari indoeTis aqeT ara<br />

yofilao, ase sweria am istoriebSi. Cveni winaprebic CvenisTana<br />

bedovlaTebi iyvnen albaT, Zalad xom bevri gaitaces, bevric gagviCuqebia<br />

da gagvimziTvebia. biZi me erTi wigni Camivarda amas winaT xelSi. RmerTo,<br />

ra mziTvebi gautanebiaT Turme bizantiaSi gaTxovil bagrationebis<br />

qalebisaTvis Cven sulel mefeebs" (`mTvaris motaceba~, 221).<br />

86


marTalia gvanj afaqiZis monaTxrobi miTis fragments moicavs, magram<br />

ra konteqstSi warmogvidgens misi avtori, es aris mTavari da saerTod<br />

ucxoelebTan damokidebuleba arasodes ar qmnida saqarTvelos samomavlo<br />

sayrdens. piriqiT, Tavad ucxoelebi sarfianobis, pragmatizmis TvaliT<br />

umzerdnen Cvens samSoblos da yovelTvis nebiT Tu ZaliT TavianTi<br />

survilebis aRsrulebas aRwevdnen.<br />

da rogori saxiTac ar unda gadmoices es miTi, fragmentuli,<br />

xumrobanarevi Tu seriozuli interpretaciiT, daskvna erTia - rogorc k.<br />

gamsaxurdias personaJebs, ise TviT mweralsac swams, rom ucxoelebis<br />

swrafva kolxeTisaken angarebiTa da momxveWelobiT iyo gamowveuli.<br />

miTis garkveuli versia Sardin alSibaiamac gadmosca, Tumca Sardini<br />

mxolod diletantia, igi moCvenebiTi ganswavlulobiT qalebze Tavis<br />

mowonebis maniiTaa Sepyrobili da amitomac mTlianad amaxinjebs ara<br />

mxolod argonavtebis miTs, aramed mTel miTologias da saqarTvelos<br />

istoriasac. `da brZana mefe aetesma Turme ucxoelebi mTels kolxeTSi<br />

amoewyvitaT, maSin berZnebma mSvenieri legendebi SeTxzeso: kolxeTis<br />

mefes aetess areas sakurTxevelTan cecxlismfrqveveli xarebi miubamso,<br />

xolo oqros sawmisian verZs gveleSapi inaxavso?<br />

ara?" (`mTvaris motaceba~, 396)<br />

ekiTxeba TaraSs Sardini da Cvenc gviCndeba kiTxva, ratom da Tanac<br />

ramdengzisme, risTvis xdeba miTiuri realobis darRveva, ratom ase<br />

fragmentulad da araordinaluradaa igi gadmocemuli da aseT daskvnas<br />

vakeTebT. rogorc saqarTvelos istoriis im epoqam, romelic asaxulia<br />

nawarmoebSi, gaayalba da gaaufasura yovelive <strong>erovnuli</strong> da Rirebuli<br />

saqarTveloSi, miTebic iseve ganicdian deformacias da is <strong>erovnuli</strong> suli<br />

da sibrZne, rac zogadadaa Cadebuli miTologiaSi, deformirdeba da<br />

ikargeba. Tu ara da Tavad mweralma kargad icis qarTuli miTologiac da<br />

is ideebi da idealebi, rac qarTul miTosSia gaxmovanebuli. magram<br />

darRveul, deformirebul drosa da sazogadoebaSi, miTis deformirebac<br />

xdeba. is saxe-simboloebi, romelic miTosSi devs, iseve xundeba, rogorc<br />

TaraS emxvaris naocnebari ferebi da simRerebi. yvelaferi iSleba da<br />

uferuldeba. erTdros mkveTr erovnul ideologiaze formirebuli<br />

saxelmwifos deformirebac xdeba.<br />

87


ara marto `mTvaris motacebaSi~, `dionisos RimilSic" mudmivi Ziebisa<br />

da <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> formirebis proceszea yuradReba gadatanili.<br />

<strong>konstantine</strong> savarsamiZis <strong>erovnuli</strong> asparezi rom droiTa da<br />

garemoebiTaa Seviwroebuli, amis ganxilva da mtkiceba zedmetad migvaCnia,<br />

magram ratomaa ase didi tragedia erovnul fesvebs mowyveta. esaa<br />

saintereso. vfiqrobT, saerTod adamiani da miTumetes saqarTveloSi,<br />

bavSvobidanve <strong>erovnuli</strong> RerZis garSemo trialebs, <strong>erovnuli</strong> zne-<br />

Cveulebani gansazRvravs mis bunebas, mis pirovnebas.<br />

amis Sesaxeb ukve mivuTiTeT, rom konstanitne savarsamiZe<br />

bavSvobidanve eziara qarTul tradiciebs, zne-Cveulebebs da misi suli am<br />

maxasiaTeblebiTa gaJRenTili. da erT dRes igi xvdeba rom ara marto<br />

Tavad, misi samSobloc, umizno, sakuTari traeqtoriidan amovardnil<br />

cdomilad qceula ukve sxva erebs Soris da amis Segneba garkveulad<br />

wonasworobas akargvinebs. am situaciaSi igi karl gustav-iungis mier<br />

daxatul adamianis portrets mogvagonebs.<br />

`ra sisuleles ar sCadis adamiani, rom sakuTar Tavs gaeqces: xan<br />

indur iogas misdevs, mTeli gulmodginebiT, xan dietas icavs, zepirad<br />

swavlobs Teosofias, monotonurad imeorebs magiur teqstebs da es<br />

imitom, rom sakuTar TavSi ver garkveula da arc imis sjera, rom sakuTar<br />

sulSic SeiZleba naxos rame sasargeblo. ase iqca suli TandaTanobiT<br />

Tavisebur nazareTad, im nazareTad, saidanac sikeTes aRar unda velodoT"<br />

(gustav-iungi 2005 : 103). - ambobs iungi da gvarwmunebs adamiani kargavs<br />

Tavis pirovnulobas.<br />

`adamians uWirs sakuTar Tavze izrunos. mis sulSi aris raRac iseTi,<br />

saidanac SeiZleba raime daibados. moTminebiT unda davakvirdeT imas, rac<br />

sulSi xdeba, magram bevri da saukeTeso masSi maSin xdeba, roca igi arc<br />

garedan da arc zemodan ar imarTeba" (gustav-iungi 2005 : 105). da iungis<br />

gancxadebiT adamianma Tavis sulSi unda miagnos sayrdens. garemo da<br />

situaciebi ver unda marTavdes mis cnobierebasa da moqmedebas.<br />

ra Tqma unda, iungis es mosazreba sainteresoa da sxvaTagan marTuli<br />

adamianis srulyofilebaze fiqri da saubari zedmetad migvaCnia, magram es<br />

maSin, rodesac is aseve srulyofil da mowesrigebul sazogadoebaSi<br />

cxovrobs. magram iq, sadac iwyeben ideis `ganxorcielebas" ZaliT, daWera-<br />

gadasaxlebiT, totaluri SiSis danergviT, ar akrTobT arc tanjva, arc<br />

88


sisxli, arc msxverpli oRond akviatebuli idea `saqmed aqcion", e.i.<br />

yovelives ikadrebs totalizatori totalizmisTvis - amaRlebul sulsa<br />

da ideebze individualizmze da personologiur saxeze saubari zedmetia,<br />

aq yovelgvari adamianuri Rirseba dakargulia da rogorc a. baqraZe<br />

miuTiTebs `uRirsebo kaci" xdeba qveynis warmmarTveli da mesaWe, TaraS<br />

emxvari Tu <strong>konstantine</strong> savarsamiZe ki `zedmet adamianebad" iqcevian.<br />

imdenad mZimea `zedmeti adamianobis" tvirTi, miuxedavad amaRlebuli<br />

pirovnuli maxasiaTeblebisa da saintereso personologiuri saxeebisa,<br />

isini Tavisi am zedmetobiT ganwirulni arian. maTTvis <strong>erovnuli</strong><br />

niadagidan, <strong>erovnuli</strong> cnobierebidan mowyveta sikvdilis fasia, maTi<br />

cxovrebis laitmotivi Tavisufali, damoukidebeli saqarTvelosTvis<br />

ocneba da brZolaa, magram aRmoCnda, rom isini imdroindeli saqarTvelos<br />

cxovrebis wesis Semqmnelni da mesveurebi verafriT iqnebian, radganac<br />

rogorc a. baqraZe aRniSnavs, am sazogadoebis, epoqis gmirebi<br />

`ganjgonebuli" adamianebi arian, romelTac arc moeTxovebaT da rac<br />

ZaluZT logikuri azrovneba. TaraS emxvaris Tu <strong>konstantine</strong> savarsamiZis<br />

tipebi gamonaklisi arian da TavisTavad xom aris cnobili, rom<br />

gamonaklisi verasodes Seqmnis wess. imdroindel sazogadoebis cxovrebis<br />

wess `ganjgonebulebi" qmnian da ara <strong>erovnuli</strong> suliTa da <strong>erovnuli</strong><br />

cnobierebiT gajerebuli tipis adamianebi, romelTac TaraSi da<br />

konstanitne miekuTvnebian.<br />

SeiZleba vTqvaT, rom es ori gmiri TavisTavad Tavisuflebisa da<br />

erovnulobis simbolos qmnis k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi, Tumca<br />

rogorc ukve mivuTiTeT, <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> formirebis procesi k.<br />

gamsaxurdiasTan jer kidev Soreuli warsulidan iwyeba da marTalia,<br />

Tanamedroveobis mefe giorgi da daviT aRmaSeneblis sulieri da<br />

<strong>erovnuli</strong> maxasiaTeblebic SeiZleba veZioT am or gmirSi, magram vxedavT<br />

isini udroobis gmirebi arian, droisa, imdroindeli sazogadoebis<br />

ganviTarebis kanonzomierebebidan amovardnilni, `epoqis zedmeti<br />

adamianebi.<br />

`dionisos Rimili" simbolur-alegoriuli nawarmoebia, im arqetipul<br />

modelebTan erTad, romelic romans mxatvrul datvirTvas aZlevs,<br />

samSoblosa da misi dauZinebeli mtris simbolur-alegoriuli modeli<br />

iqmneba da es warmarTavs rogorc mTeli nawarmoebis dinamikas, ise mis<br />

89


sizmriseul alegoriebsac da <strong>konstantine</strong> savarsamiZis sabednierod,<br />

mTeli misi <strong>mxatvruli</strong> saxe-simbolo samSoblosa da misi<br />

TavisuflebisaTvis SemoqmedebiTi brZolis asparezia.<br />

slanskis saxe, rogorc realurad, ise sizmriTac aRaSfoTebs da<br />

amZvinvarebs savarsamiZis warmosaxvas. es akviateba SemTxveviTi ar aris.<br />

slanskis saxeSi gansaxierda rogorc Zveli imperiuli, ise komunisturi<br />

ruseTi, saqarTvelos warsulis wamSleli da iavarmyofeli, misi momavlis<br />

Tavisuflebis SemboWveli, yvela im sidiadis warmtaci da mimTvisebeli,<br />

rac savarsamiZis samSoblos samomavlo mizandasaxulobas qmnida.<br />

smaragdis beWedi erTgvari simboloa saqarTvelosi, radganac es Zvirfasi<br />

Tvali sxvebTan erTad saqarTvelos mefeTa gvirgvinebsac amkobda, xolo<br />

slanski im beWdis qurdia, romelSic smaragdia Casmuli.<br />

s. sigua am faqts ase xsnis: `slanskim <strong>konstantine</strong>s aacala jenetis<br />

mier naCuqari smaragdis beWedi... jeneti <strong>konstantine</strong>saTvis saqarTvelos<br />

simboloa, qali, romelic mudam qristeze loculobs. wm. giorgis<br />

erTgulia, ucxoeli sZulda, magram mainc ucxoelis coli gaxda da ase<br />

gaubedurda. slanskim bagrationTa dinastiis gvirgvinic miisakuTra, im<br />

bagrationebisa, romlebic aTasi weli isxdnen gaerTianebul saqarTvelosa<br />

Tu misi calkeuli kuTxeebis taxtze. slanskis Tamaris almasic<br />

miuTvisebia... slanskim waarTva savarsamiZes mamuli, deda da coli. amitom<br />

uyviris igi metoqes: `slanski, me da Sen erT saxlSi ver daveteviT",<br />

`ukudeq Cemi sisxliT galeSilo"...<br />

isini urTierTmopirispire rasis Svilebi arian, Seurigebeli bunebisa.<br />

`slanski! Sen - yinuleTi, me - mzisguli, Sen - Tovli, me - cecxli, Sen -<br />

murtali, Roris tyavis fariviT farTo da rgvali, me - qarTveli,<br />

xanjaliviT basri da wvetiani"... - slanski, asCvidmeti", - SesZaxebs<br />

savarsamiZe. es aris brZolis paroli, romlis drosac argveTis mTavris<br />

xrmaliT gadauTela mosisxlars xrmali...<br />

asCvidmeti, asCvidmetwliani tanjvis parolia romanovebis imperiaSi<br />

1801-dan 1918 wlamde, romelzec Tavis statiaSi `##1917" migviTiTebs<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia. amitom unda mokvdes es apokalipsis mxeci Tu<br />

drakoni, sazizRari, xanWvalosferi TvalebiT rom Semoscqeris.<br />

mama, mamuli, fesvebi, eZaxis savarsamiZes, magram mis samkvidros<br />

gadamTieli dapatronebia, misTvis adgili arsad rCeba - arc ucxoeTSi da<br />

90


arc samSobloSi. arc samSoblos ena esmis mas da samSoblosac ar ZaluZs<br />

SeigrZnos misi siyvaruli da esTetoba.<br />

`qristianuli rwmenisadmi Tavis SurismaZieblur damokidebulebas<br />

savarsamiZe <strong>erovnuli</strong> faqtoriTac xsnis. italiel gamomZiebelTan<br />

paeqrobis dros, magaliTad, igi pirdapir ambobs, rom qristes jvarcmis<br />

dangreviT mas surda yvela im ubedurebis gamo `eZia Suri", romelic mis<br />

qveyanas qristianuli sarwmunoebisadmi erTgulebam daatexa Tavs. `jvris<br />

danaxvaze, - ambobs savarsamiZe, - Cemi ganadgurebuli qveyana momagonda.<br />

davlewe jvarcma da vgme qriste, Cveni damaqceveli... qristes jvars<br />

Seewira didi saqarTvelo; me im saqarTveloze ocnebam momiSxama<br />

sawuTroeba da dRevandeli saqarTveloc man SemaZula. ase gamwarda Cemi<br />

axalgazrdoba. aRar mwams am qveynad aRarc RmerTi, arc istoriis<br />

samarTali... me meorejerac jvars vacmevdi qristes saqarTvelos sisxlis<br />

gamosasyidad. me bavSvobidan ar miyvarda misi daRrejili saxe... axlac ar<br />

mesmis, raT daRupes saqarTvelo Cemma winaprebma am udabnos RmerTis<br />

saxeliT!" (nikoleiSvili VI, 2005 : 76).<br />

romanSi sainteresoa taia Selias saxe, romelsac avtori<br />

`naxevarsulians" uwodebs. igi savarsamiZis `miwieri" aRmzrdelia, misi<br />

orjeradi pirovnebis miwieri mwvrTnelia, miwis ZaliTa da warsulis<br />

madliT nakurTxi keTili <strong>erovnuli</strong> geniaa, romelic instiqtis<br />

CamwvdomobiTa da gaucnobierebeli miwieri alRoTi `usamSoblo<br />

Rrublebis" simaRleebs agrZnobinebs eris rCeulebs. mxolod agrZnobinebs,<br />

radgan taia Selia naxevarsuliania; Teoriuli codna misTvis<br />

miuwvdomelia. magram igi Tavis aRsazrdels mzian simaRles sulier<br />

simaRled usaxavs. swored amaze miuTiTebs romanSi dasamaxsovrebeli<br />

striqonebi leqsisa: `islis saxli, islis saxli! qari, qari qari! Sen<br />

maCvene mzis siaxle da zRaprebis mxare..."<br />

`dionisos Rimili" umeteswilad saxe-simboloebis prizmaSia<br />

warmoCenili. aq TiTqmis yovel saganSi, yovel movlenasa da miTumetes<br />

arsebaSi ormagi da zogjer sammagi simbolika SeiZleba amovicnoT. vazis<br />

simbolo ramdenime daniSnulebiTaa warmosaxuli <strong>konstantine</strong>sTan.<br />

zogadad vazi mamulis simbolod, misi <strong>erovnuli</strong> Zirebis mkvebav wyarodac<br />

warmoisaxeba da vazis aCexva da misadmi erTgulebis dakargva samSoblos<br />

Ralatadac ki aRiqmeba. es saxe-simbolo dominirebs savarsamiZis mTel<br />

91


tragediaSi da mamisgan, anu samSoblosgan dawyevlili savarsamiZe swored<br />

am Ralatis gamo, (SeiZleba vazis aCexvac moviazroT am SemTxvevaSi) xdeba<br />

unayofo, berwi, romelic yovelives rasac da visac dauaxlovdeba da<br />

Seexeba unayofobisa da usasoobisaken ubiZgebs. sanam saqarTvelos<br />

damoukidebloba ar aRsdgeba, sanam mamuli mamuliSvilebs ar<br />

daubrundebaT, savarsamiZisdarni aseve unayofobiTa da tragikulobiT<br />

daRdasmulni darCebian.<br />

soso sigua saubrobs vazis kultis Sesaxeb. `dionisos RimilSi"<br />

venaxi nayofierebis da samSoblos simboloa. `savarsamiZe sizmrad xedavs<br />

aRdgenil da gaerTianebul saqarTvelos, ucxoeTidan mobrunebuls<br />

Jaraman mindeli mouTxrobs, Tu rogor gaZlierda qarTlosis modgma.<br />

savarsamiZem patara venaxi gaiSena, samSobloSi dasaxlda da ojaxs<br />

moekida., yvelas eubneba: `qarTuli sisxli sxvaSi ar gascvaloT, Torem<br />

Cems venaxSi wils ar dagidebT" (`dionisos Rimili").<br />

magram es sizmrad xdeba. cxadSi ki savarsamiZem venaxi aWra, romlis<br />

gaSenebas mamam sicocxle Seswira, miwebi gahyida da ucxoeTSi gaemgzavra.<br />

man Tavisi totemi - vaJi gaanadgura, Tavi Seafara Svebisa da Trobis<br />

RmerTs dionisos, mis religiur ritualebsa da metamorfozebs. dionisos<br />

kulti venaxs ukavSirdeba. amitom, venaxi warmarTobis gamoxatulebaa,<br />

magram wm. nino saqarTveloSi vazis jvriT modis. vazi erTdrouli<br />

simboloa mSobliuri warmarTobisa da nacionalizebuli qristianobisa.<br />

savarsamiZe ocnebis sferoSi rCeba. xolo vaxtang korinTeli kaxeTSi,<br />

kerZod - gveleTis zeganze, vazis uZvelesi qarTuli kulturis<br />

gavrcelebas xelmZRvanelobs. venaxis gaSenebebiT, rogorc pirdapir, ise<br />

simbolurad, samSoblos ayvavebas emsaxureba. savarsamiZis ocneba man<br />

realobad aqcia. siWabukis zmaneba ase Seicvala da aRibeWda `vazis<br />

yvavilobaSi" (saerTod mwerlis koncefciaSi venaxi mudam mamasa da<br />

mamuls ukavSirdeba).<br />

vaxtangi eTanxmeba niorTavas da varaudobs, rom vazi da Rvino<br />

qarTvelebisagan unda waeRoT berZnebs. homerosi xom gveubneba<br />

`winwklebis mfrqvevel Rvinoze", romelic odisevs miarTva kolxTa mefis<br />

aietis dam - kirkem. zogs miaCnia, rom veluri vazi moiSinaures da yurZnis<br />

wvenisagan pirvelad Rvino qarTvelma tomebma daayenes.<br />

92


soso sigua ganixilavs cxenis kults da aRniSnavs rom, k.<br />

gamsaxurdias sayvareli cxovelia cxeni. mkiTxvels adamianTa darad<br />

axsovs dardimandi, arabia, gunteri, cira (`mTvaris motaceba"), qujaia,<br />

skviTia (`daviT aRmaSenebeli"). xari da cxeni qarTveli kacis istoriuli<br />

Tanamgzavria, pirveli Sromis simboloa, meore - brZolisa.<br />

k. gamsaxurdias cnobierebas da mxatvrul warmosaxvas yovelTvis<br />

amdidrebda is uxvi nakadi literaturisa Tu zogadad azrovnebisa,<br />

romelic msoflios kulturam Seqmna. mis SemoqmedebaSi dominantobs<br />

bibliuri Tematikac, bibliuri saxe-simboloebi Taviseburi aspeqtiT<br />

Semodis mwerlis warmosaxvaSi da zogjer axal mxatvrul ganzomilebasac<br />

warmoSobs. mwerali ra Tqma unda ar imeorebs zustad im variaciebs, rac<br />

bibliur siuJetebSi devs, magram misi <strong>mxatvruli</strong> palitra axali ferebiT<br />

mdidrdeba da apokalifsuri mxedris saxe sxvadasxva aspqetiT<br />

warmoCindeba. da erTic ar unda daviviwyoT, es saxeebi Semodis sizmris,<br />

ocnebis Tu moCvenebebis saxiT. Tamaris sizmarSi apokalifsur mxedrad<br />

gardaqmnili TaraSis saxe ra Tqma unda axal ganzomilebas qmnis, magram<br />

mimaniSnebelia im did tragediaze, rac emxvarisa da SarvaSiZis qalis<br />

momavalSia gaTvaliswinebuli.<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia bibliuri miTebidan yvelaze xSirad<br />

apokalipss esesxeba (`iovanes gamocxadeba").<br />

wminda mamis ganmartebiT, uflisagan movlenili sxvadasxva saxis<br />

gansacdeli sabolood gamohkveTs adamianis Tavisufal nebas, Tu romeli<br />

gza surs airCios sulis samudamo samyofisaTvis, rogorc<br />

winaswarmetyvelebidan irkveva, zogani uflis siyvaruls ewirebian, zogni<br />

ki wuTisoflisken midrekiT suls samudamo jojoxeTs umzadeben e.i. rom<br />

gadaarCino suli `apokalifsri cxenis" mxedari unda gaxde.~<br />

k. gamsaxurdias nawarmoebTa siuJetSi xSirad erTvis `iovanes<br />

gamocxadebis" saxeebi: Sardin alSibaia lukaias sadRegreZloSi<br />

moixseniebs vrcel citatas apokalipsur veSapze: studenti givi - mekurtne<br />

iosebs moagonebs meeqvse moqcevis apokalipsur niSans da saTanado<br />

adgilsac zepirad eubneba; coqala soso mouTxrobs, `Tu rogor mova isev<br />

nazareveli angelosis sayviris xmaze, rogor aRsdgebian micvalebulebi",<br />

cxviloscixel coqala `apokalipsur meZavad" iwodeba...~<br />

93


k. gamsaxurdias mTeli Semoqmedeba TiTqmis erTi mTliani <strong>erovnuli</strong><br />

programaa, romelic gvixsnis saqarTvelos rogorc warsulis ise,<br />

momavlis problemebs da garkveul daskvnas gvakeTebinebs - vin viyaviT,<br />

vina varT da vin unda viqneT. mivuTiTeT, rom rogorc mxatvrul<br />

nawarmoebebSi, ise pubilcistikaSi mwerali da moazrovne umTavres<br />

sakiTxad swored <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> problemas miiCnevs da yovelTvis,<br />

mizez-Sedegobriobidan gamomdinare, SesaZleblobas gvaZlevs saqarTvelos<br />

momavali ganvWvritoT.<br />

werilSi `1921-22 7 maisi" mwerali miuTiTebs: `vidremdis qarTul rasis<br />

majebSi mwvane sisxli sCqefs, qarTvelobas veravin waarTmevs saukuneebis<br />

brZolebSi mopovebul epitets: `eri RmerTebTan mebrZoli" da k.<br />

gamsaxurdias suls swored am epitetis prizmidan ganWvritos saqarTvelos<br />

mTeli istoria da Tavis istoriul romanebSi am aspeqtSi warmogvidginos<br />

TanamedroveobaSi gacocxlebuli <strong>mxatvruli</strong> saxeebi istoriuli<br />

personaJebisa (`1921-22 7 maisi", `poeziis dRe~, #3, 1922 : 7).<br />

mwerlisaTvis TviTmizani ar iyo saqarTvelos warsulis <strong>mxatvruli</strong><br />

asaxva, mas kargad, esmoda, rom swored am warsulSi iyo Cadebuli<br />

saZirkveli saqarTvelos xvalindeli dRisa, Tumca isic ar unda<br />

daviviwyoT, rom SemTxveviTobac xSirad aris ganmsazRvreli eris didebis,<br />

Tu ubedurebisa. swored aseTi SemTxveviToba iyo saqarTvelosaTvis<br />

politikur arenaze TaTar-monRolTa gamosvla. jer kidev qveynad da<br />

saxelmwifod Camouyalibebeli momTabare tomebi, TiTqmis msoflios<br />

gadawvdnen da saukuneobiT naSenebi da ganviTarebuli iavaryves da<br />

gaanadgures.<br />

is <strong>erovnuli</strong> mizandasaxuloba, romelic daviT aRmaSenebels gaaCnda<br />

saqarTvelos samomavlo sarbielze, TaTar-monRolTa zvavad movardnilma<br />

urdoebma gadaTeles da gaaqres, Tanac yvelaze didi ubedureba is Seiqna<br />

imdroindeli saqarTvelosTvis, rom daviTisa da Tamaris mier rudunebiT<br />

naSeneb-naRvawi saxelmwifoebrivi struqtura qveynisa, TandaTanobiT<br />

Sesustebul-deformirebuli xdeboda memkvidreTagan. albaT, saqarTvelos<br />

bediTi borblis ukuRma motrialebas niSnavda. TaTar-monRolTa<br />

pirvelive, dazverviT operaciebisas Tamaris Zis - giorgi laSas maTTan<br />

brZolaSi mowamluli isriT daWra. laSas gardacvalebis Semdeg<br />

saqarTvelos saxelmwifoebrivi Zlierebis mze Caesvena. SeiZleba<br />

94


dabejiTebiT vTqvaT, rom ara marto TaTar-monRoli iyo udidesi<br />

ubedureba saqarTvelosTvis, aramed TviT rusudani da misi mefobis xanac,<br />

misive arasaxelmwifoebrivi, aramed piradi interesebidan gamomdinare<br />

gadawyvetilebebi, ris Sedegsac misi gardacvalebis Semdegac, ara Tu<br />

wlebis, saukuneebis ganmavlobaSi imkida saqarTvelo. yvelaze didi<br />

avbedoba qveynisa, namdvilad rusudans mohyva da TiTqmis waiSala mis did<br />

winaparTa azrisa da damsaxurebis nakvalevi qveyanaSi, magram <strong>konstantine</strong><br />

gamsaxurdias, Tamaris Semdgomi xana saqarTvelos istoriisa TiTqmis arc<br />

ainteresebs, giorgi pirvelidan moyolebuli daviT aRmaSeneblamde da<br />

Semdeg mxolod Tamari da misi epoqaa didebul romanebSi <strong>mxatvruli</strong><br />

sityvis qargaSi moqceuli.<br />

werilSi `1921-1922 7 maisi" k. gamsaxurdia wers: `dResac rogorc guSin,<br />

aTasi iaridan isisxleba qarTveli eri, magram tanjvis barZimSi, garda<br />

Sxamisa, mudam moipoveba energiisa da gamZleobis momgvreli SarbaTi,<br />

romelic mudam axali brZolebisa da SemoqmedebisaTvis aRgvanTebs. rac<br />

ar unda sTqvan yoveldRiurobis politikosebma da praqtikulad<br />

ganwyobilma adamianebma Cveni rwmena da imedi qarTveli eris brwyinvale<br />

momavlisadmi mudam ucvleli da uryevi rCeba" (`1921-1922 7 maisi", `poeziis<br />

dRe", #3, 1922 : 7).<br />

giorgi pirvelisa da daviT aRmaSeneblis saxeebi <strong>erovnuli</strong> energiiT<br />

gvavseben da kvlav gviCndeba imedi eris brwyinvale momavlisa.<br />

saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> programas, qarTveli eris <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> problematikas, aSuqebs `didostatis marjvena~ miuxedavad<br />

imisa, rom or kurapalats Sorisaa gamomwyvdeuli giorgi mefe, da Tanac<br />

fxovel qalzea Seyvarebuli, igi erovnul interesebs arasodes Ralatobs.<br />

TviT sayvareli qalis gamoc ki ar Seivrdoma qveynis orguli, saerTo<br />

<strong>erovnuli</strong> interesebisgan gamdgari erisTavebi. kolonkeliZis Tvalebis<br />

daTxrazec ar uwevs winaaRmdegobas zviads, radganac icis, rom urCi<br />

erisTavi TvalebdaTxrilic yovelJams saSiSi iqneba saqarTvelosTvis,<br />

misi mTlianobisa da damoukideblobisaTvis brZolis Jams. sayvareli<br />

qalis Txovnazec Seuvalia mefe:<br />

`Sorenam SecxadebuliviT ikivla, mieWra ukve zeamdgar mefes:<br />

me mapatieo mama,<br />

95


oca moRuSul, mdumare saxeze TanagrZnobis natamalic ver hpova,<br />

muxli moekveca da giorgis ferxTiT daeca atirebuli.<br />

mefe daswvda, balRiviT aiyvana igi xelSi da natebiT morTul taxtze<br />

daasvena gulSemoyrili.<br />

gamobrunda mefe da darbazidan apirebda gasvlas, axla guranduxti<br />

mivarda Rawvebdaxokili, muxlze moexvia mefes:<br />

nu damiqcev ojaxs, am erTxelac Seunde Talagvas.<br />

gvimsaxureo me de Cemi ubeduri Tanamecxedre, Cemi erTaderTi Svili.<br />

samosis kalTebs ukocnida, exveoda muxlebze.<br />

mefem wamoayena erisTavis meuRle, Tavazianad SeaSvebina samosis<br />

kalTisaTvis xeli, mSralad, ugulod uTxra:<br />

omSi spasalaria mbrZanebeli, me aras mkiTxavso zviadi".<br />

gulisTqmis ayola mefeTaTvis saxelmwifos damRupveli rom aris, es<br />

kargad icis Tavad mweralma da mis mier daxatuli personologiuri<br />

portretebi mefeebisa, marTlac monumentebiviTaa Camosxmuli, maT kargad<br />

uwyian, rom<br />

`mefe xar da xams...<br />

mefe xar da gmarTebs...<br />

mefe xar da gevaleba..." (`didostatis marjvena~, 92)<br />

`aseT wuTebSi mefed aryofnas natrobda giorgi.<br />

rogorc ki Semoutevda uguneboba, aiyvanda malemsrbols uSiSaraisZes<br />

da mefis meabjreTagans erTs, gavidoda mcxeTidan, safurcles gadaRma,<br />

romelime muxis qveS miugdebda monaspaT cxens, ixetialebda velad, muxis<br />

garSemo wres uvlida, uvlida wres da bunebaSi ganmartoebuli eZiebda<br />

mooxebas gulisas...<br />

weliwadSi orjer, irmis myviralobisa da weroTa gadafrenis TveebSi,<br />

iniT wvers SeiRebavda giorgi, selis samoselsa da samogvis waRebs<br />

Caicvamda, aiyoliebda mdabiorebs, mexamles - ruisZes qitesas, mejinibes -<br />

gabriel koxriWaisZes, baziers - estate lomaisZes, Tavad glaxuna<br />

avSaniZes dairqmevda xumrobiT.<br />

mTeli kvira gadaikargebodnen siyrmis megobrebi, nadirobdnen<br />

narekvavis tyeebsa da aragvis WalebSi...<br />

... mxolod aseT wuTSi sjeroda giorgis, rom es qveyana martooden<br />

saomrad ar yofilao gaCenili" (`didostatis marjvena~, 101).<br />

96


kargad icoda giorgim, rom mefoba mxolod ufleba da gulisTqma ki<br />

ar iyo, aramed udidesi movaleoba qveynisa da eris winaSe.<br />

<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ZalmosilebiTaa gajerebuli mTeli nawarmoebi,<br />

ZiriTad problemad `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvenaSi" dominirebda<br />

`xelovanis bedi tiranul saxelmwifoSi". ratomRac literaturulma<br />

kritikam ase gadaWra es sakiTxi da Tavadac yoveli azri nawaroebis aseTi<br />

gagebis struqturas daumorCila, magram Cven vfiqrobT, umTavresi RerZi am<br />

nawarmoebisa saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> mowesrigebis sakiTxia.<br />

Tu tragikuli bedis problemas davayenebT, ara marto xelovania<br />

tragikuli `didostatis marjvenaSi". arsakiZe - rogorc socialuri<br />

fenomeni, garkveuli artaxebiT dabadebidanvea SeboWili. giorgi mefe, Tu<br />

Tavs ar SeizRudavs, Tu saqarTvelos Zlierebis, Tavisuflebisa da<br />

mTlianobisaTvis brZolas ar dauqvemdebarebs Tavis guliswadils, piradi<br />

bednierebis, miRweva ar gauWirdeba, TiTqmis erTi xelis gawvdenazea<br />

bedniereba, magram `omSi spasalaria Turme mbrZanebeli", da raoden didi<br />

tragediaa misTvis sayvareli qalis ase ganukiTxavad datoveba, adamianuri<br />

bunebisTvis miuwvdomeli ar darCeba. ratom ar unda gvaSfoTebdes Tavad<br />

giorgi mefis bedi, ratom ar unda vuTanagrZnobdeT mas? arsakiZeze<br />

tragikulicaa giorgi. arsakiZe sayvareli qalisagan TanagrZnobas<br />

moklebuli ar aris, Tavad arsakiZesac xom ar SeuZlia satrfosTvis<br />

yvelafris daTmoba, xom sTxova suli sanatrelma, magram<br />

sveticxovlisTvis Seewira igi da Txovna ver ausrula Sorenas. ratom ar<br />

vayenebT msgavs problemas giorgi mefesTan dakavSirebiT. giorgimac<br />

imitom ver ausrula Txovna satrfos, rom igi TavisTavs ar ekuTvnoda,<br />

suli da guli samSoblosaTvis hqonda Sewiruli, ratom aqamdis araferi<br />

gviTqvams giorgi mefis tragediaze, man Tavadac xom gagvimxila Tavisi<br />

Sinagani tkivilebi.<br />

`me mravali codva mimiZRvis amqveynad, rogorc mefes, ise rogorc<br />

kacs, TiTqmis yvela Rirseba da nakli Cemi xalxisa mitarebia, vaJkacic<br />

viyavi da mSiSarac, keisars vebrZodi da meSinoda xviaris fesvebisa,<br />

gulzviadic viyavi da loTic, magram Cemi xalxisTvis arasodes<br />

miRalatnia `pipa~ (`didostatis marjvena~, 375).<br />

97


yvelaze Tanadrouli idea, rasac `didostatis marjvenaSi"<br />

amovikiTxavT, es aris erTmorwmuneobis, anu erTi ideologiis safarqveS<br />

didi qveynisagan mcirericxovani saxelmwifos dapyrobis cda.<br />

bizantiasTan sjulis erTianobiT dabrmavebulma Tavisi samefo<br />

gadasca basili keisars senaqesimma, somxeTis mefem. giorgi pirvels ki,<br />

qarTvelTa mefes kargad aqvs gacnobierebuli ras uqadda bizantia<br />

saqarTvelos.<br />

`basili keisars es unda erTmorwmune saqarTveloc somxeTis darad<br />

gadasanslos rogorme, sanamdis pirSi suli midgas, ver moeswreba am dRes<br />

ZaRlTapiri basili keisari" - aseTi Seuvalia mefe giorgi.<br />

erT-erTi mwvave Tema, rac <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam warsulidan<br />

gamoixmo es gaxlavT Tema qveynis aSlilobisa, TvistomTa winaaRmdeg<br />

ucxotomelTa moxmobisa. swored aseTma qmedebam aTqmevina momakvdav mefes<br />

`roca xalxs amdeni moRalate Sina hyavs, makedonelic ver<br />

gaamarjvebinebs".<br />

sveticxovlis didebuli taZris mSenebloba SinaaSlilobiTa da<br />

gareSe mtrebis muqariT SeWirvebul qveyanaSi giorgi pirvelis <strong>erovnuli</strong><br />

Rirsebis erT-erT simbolod aRiqmeba. sveticxoveli dasturi iyo imisa,<br />

rom saqarTvelo arc kulturuli metoqeobs asparezze daudebda tols<br />

imperias. bizantiuri xarisxebis tareba giorgi mefes <strong>erovnuli</strong> Rirsebis<br />

Selaxvad miaCnda da arc keisrisagan naboZeb mwvane etlebs etrfoda igi.<br />

mefe giorgim berZnulic icoda, arabulic, magram sasaxleSi mxolod<br />

qarTulad esaubreboda ucxoelebs. am etiketis dacva <strong>erovnuli</strong><br />

azrovnebis gamoxatuleba iyo.<br />

`didostatis marjvenaSi~ mTeli is sinamdvilea gacxadebuli, rac<br />

mweralma Tavisi SemecnebiT aRiqva. saukuneebis gamocdilebas eziara<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia, `qarTlis cxovrebidan" Tu zogadad<br />

saqarTvelos istoriidan. eris bunebaze dakvirvebamac araerTgzis daanaxva<br />

rogorc misi amaRlebuli, ise uaryofiTi zne-Cveulebani, xelovanis da<br />

xelovnebis sakiTxi, rom didad ainteresebda Tavadac xelovans da<br />

msoflio xelovnebis Rrmad mcodne mwerals, es TavisTavad cxadia, magram<br />

SeuZlebelia umTavresi ar vigrZnoT da SevimecnoT nawarmoebidan aq<br />

pirveladi mainc eris suli da cnobierebaa. bazisi cxovrebisa <strong>erovnuli</strong><br />

98


yofis elemetebia da am myar sayrdenze aRmocendeba Semdeg xelovneba da<br />

xelovnebis yoveli Zegli.<br />

vfiqrobT, araa aucilebeli wina planze xelovanis bedisa da<br />

xelovnebis wamoweva, maSin, rodesac xelovanis tragediaze aRmatebulia<br />

Tavad mefisa da qveynis <strong>erovnuli</strong> bedi. miTumetes eris, im uaryofiT<br />

unebisa, romelic ase sainteresodaa gadmocemuli giorgi pirvelis<br />

monologSi, da rac, Tanamedrove saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> tragediis<br />

mizezic ramdengzisme gamxdara.<br />

amitomac migvaCnia, rom aucilebelia literaturuli nawarmoebis<br />

kiTxvisas realobas ar movwydeT, namdvilisa da arsebiTis danaxvisa da<br />

gaanalizebis Zala unda Segvwevdes. isic unda vigulisxmoT, rom qarTuli<br />

mefobis instituti, erovnulobis institutic iyo. giorgi pirvelisa da<br />

daviT aRmaSeneblis saxeebi <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias Semoqmedebis<br />

msoflmxedvelobriv prizmaSi, metad sainteresod gvixsnis qarTvel mefeTa<br />

erovnulobisa da zogadad mefobis institutebis im mniSvnelovan<br />

problemebs, ramac ase araCveulebrivi saxe miiRo mxatvrul<br />

literaturaSi, ra Tqma unda, gvesmis, rom <strong>mxatvruli</strong> sinamdvile da<br />

realoba erTmaneTs mTlianad arasodes emTxveva, magram mxatvrul<br />

sinamdvileSi nawilobriv mainc aisaxeba realoba. miTumetes, daviT<br />

aRmaSeneblis SemTxvevaSi, mwerali sinamdvilidan TiTqmis arasodes<br />

uxvevs, es aris mxolod, rom <strong>mxatvruli</strong> ferebiT amkobs da amSvenebs<br />

sinamdviles.<br />

da ara martooden mefobis instituti iyo erovnulobis mesaWe da<br />

alamdari. qristianuli sarwmunoeba da misi mesveurebic am <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> gamaRrmavebelni iyvnen da ra Tqma unda samefo institutic.<br />

isini xSirad araTu misi gamaRrmavebelni, wamyvanni da tonis mimcemic<br />

iyvnen <strong>erovnuli</strong> cxovrebis.<br />

`eklesiebis masobrivi ngrevisa da aTeisturi ideologiuri politikis<br />

zeobis xanaSi k. gamsaxurdia Tavisi nawarmoebiT saeklesio mSeneblobis<br />

ganmadideblis rolSi mogvevlina. sveticxovelisadmi, rogorc RvTaebrivi<br />

rwmenis taZrisadmi, aRvlenili xotba ukve niSnavda avtoris Sinagan<br />

msoflmxedvelobriv dapirispirebas socialisturi epoqis ideologiasTan.<br />

aseve metad mniSvnelovania isic, rom sveticxovelis taZari qarTveli<br />

kacis cnobierebaSi damkvidrebuli iyo, rogorc saqarTvelos erTiani<br />

99


saxelmwifoebriobis simbolo, Cveni didi istoriuli warsulis erT-erTi<br />

yvelaze saamayo Zegli. amdenad, misi gandideba ara marto RvTaebrivi<br />

rwmenisadmi Cveni xalxis tradiciul Tayvanismcemlur damokidebulebas<br />

gulisxmobda, aramed imavdroulad erTiani qarTuli saxelmwifoebriobis<br />

ideis romantikul gandidebasac. saxelmwifoebriobadakargul da<br />

ganaxlebuli rusuli imperiis nawilad qceul qveyanaSi did<br />

saxelmwifoebriv warsulsa da kulturaze amgvari saubari ki, rac<br />

romantikuli nostalgiiT aRavsebda yoveli WeSmariti patriotis guls,<br />

bunebrivia, xelisuflebis mier damkvdirebuli ideologiuri normebis<br />

CarCoebSi ver moTavsdeboda da aSkarad niSnavda mwerlis<br />

msoflmxedvelobriv dapirispirebas epoqalur sinamdvilesTan"<br />

(nikoleiSvili VII, 2007 : 203).<br />

am mxriv `didostatis marjvenidan" mTeli qarTuli saqristianos<br />

simbolur saxed gvevlineba melqisedek kaTalikosi. mwerali mefeTa<br />

saxeebTan erTad iseTi rudunebiT Zerwavs eklesiis patriarqTa<br />

portretebs, rom rwmenasa da sarwmunoebisadmi Tayvaniscemis grZnobas<br />

amtkicebs mkiTxvelSi.<br />

sainteresoa melqisedekis monologi:<br />

`janmrTeloba Cemi friad Seryeulia, zviad batono, uflis nebaa egec.<br />

arc me mwadis saqarTvelos daqcevis mowme rom gavxde. umal damvsebia eg<br />

Tvalni da yurni damgmanvia, smenad boZebulni uflisa mier.<br />

rameTu netar arian igini, visac sikvdili umal uwevs, vidre<br />

sakuTaris TvaliT ixilavdnen samSoblos Tvisis iavaryofas.<br />

netar arian iginica, vinca gulmarTal winaparTa aCrdilebs Soris<br />

landadqcevas arCeven. gadaSenebis gzaze damdgar TanamemamuleTa wiaRSi<br />

yofnas.<br />

vai maT, visac ieremiasebr godeba wilad xvdes, samSoblos Tvisis<br />

darRveul godolTa da nacixvarTa Soris.<br />

uSjuloba moZalebul ars saqristianosa zeda, aseT dros Sjulis<br />

simtkice da zneobis sispetake Tu ver SevinarCuneT, veras gviSvelis is<br />

cixeebi, romelTac meoxebiTac mefisaTa aSeneb, zviad batono Sen.<br />

qveyana Tavze dagvemxoba, iavarqmnian saqristianos da veRarc is<br />

cecxlismfrveveli xmlebi gaawyoben raimes, giorgi mefe rom awrTobinebs<br />

farsmans, uSjulosa da mucliT mezRapres.<br />

100


adgan yovelTa dambadeblisa da yovlis mxilvelis Tvali sufevs,<br />

zviad batono, yovelgan da mdogvis marcvalic versad dacema, Tvinier<br />

nebisa da xedvisa misisa...<br />

`yovelTa kacTa, didTa da mcireTa sasoeba" iyoo bagrati, amitomac<br />

ganavrcovo man saqarTvelo, arcTu vinmes augiao amdeni eklesia sxvas,<br />

vaxtang gorgasalis Semdeg" (`didostatis marjvena~, 156).<br />

melqisedekis sityva saqarTvelos didi siyvaruliTaa STagonebuli.<br />

mRvdelmTavars esmis saqarTvelos Znelbedobis Taviseburebani, isic<br />

Zalian kargad uwyis, rom saqristiano samyarosTan urTierToba<br />

garkveulad misi erovnulobis ganmamtkicebelicaa da bizantiasTan<br />

urTierTobis momxre amitomacaa igi. Tumca eriskacni sxvagvarad fiqroben<br />

da arcTu usafuZvlod. istoriam saintereso magaliTebi mogvca imisa,<br />

qristianobis mesveurma da msoflio arenaze TiTqos damcvelis funqciiT<br />

movlenilma mravalgzis wartaca miwebi saqarTvelos. magram mainc `k.<br />

gamsaxurdiasaTvis qristianuli religia Cveni xalxis erovnul-<br />

saxelmwifoebrivi TviTarsebobisa da `rassiuli izolaciis" dacvis erT-<br />

erTi umTavresi Zalaa. es sarwmunoeba Tavidanve ise organulad<br />

Seesisxlxorca qarTveli eris yoveldRiur yofas, rom mis cnobierebaSi<br />

erovnuloba da qristianuli rwmena faqtobrivad erTmaneTTan gaigivebul<br />

cnebebad damkvidrda" (nikoleiSvili 2010 : 223).<br />

sasuliero da saero pirebi fiqroben saqarTvelos warsulsa da<br />

momavalze, maTTvis samSoblosa da erze zrunva uzenaesi movaleobaa.<br />

samSoblos bedi da ubedobaa maTi cxovrebis arsi da swored am<br />

pirovnuli azrovnebis mkveTri warmosaxvaa mwerlisaTvis mniSvnelovni. is<br />

mkveTri saeriskaco Tu sasuliero Strixebi, romliTac giorgi, rogorc<br />

mefe da melqisedeki, rogorc kaTalikosi gamoirCevian k. gamsaxurdias<br />

Semoqmedebis ZiriTadi laitmotivia. <strong>mxatvruli</strong> sityvis didostatis<br />

mimarTeba <strong>erovnuli</strong> energiisadmi swored mefeTa da sasulieroTa<br />

arsebiTi maxasiaTeblebiT aixsneba da `daviT aRmaSeneblis" personaJTa<br />

personologiuri saxeebi am niSniTaa sayuradRebo mkiTxvelisaTvis.<br />

`daviT aRmaSenebeli" - `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvenisagan"<br />

gansxvaebiT saocari paTosiT Seqmnili nawarmoebia. Tu giorgi pirvelis<br />

saxe imitom izidavda mwerals, rom igi or kurapalats Soris gamosresili<br />

mefe iyo - daviTis mTeli cxovreba sxvamxriv ainteresebs:<br />

101


`Zveli berZnebi mudam afrTxilebdnen xelovans cnobili sentenciiT -<br />

arc naklebi arc zedmeti.<br />

monstrualobis, gadaWarbebis da Sinzrdili patriotuli istoriis<br />

gziT rom viaroT, SesaZlo iqneba yoveli firalisagan napoleoni an<br />

gardaneqSani gamoviyvanoT.<br />

istoriuli masalis gadamuSavebisas me mudam imas vcdilobdi, ar<br />

gadavcdenodi im samanebs, romelic mocemulia rogorc qarTul, ise<br />

mezobel erebis matianeebSi.<br />

daviT mefis brwyinvale figuras arc esaWiroeba `monstrualoba". igi<br />

Tavisi epoqis umamacesi da uganaTlebulesi suvereni iyo. im bnel<br />

saukuneebSi, roca germaniis imperatorebi Zlivs iTvisebdnen wera-kiTxvas,<br />

cnobilia, karlos didma mixrwnilobisas Zlivs iswavla Turme xelis<br />

mowera, xolo seljukianTa didi sultani ToRriulbegi alf arslani da<br />

maliq-Sah savsebiT uwignurni iyvnen" (`daviT aRmaSenebeli~, 768). istoriul<br />

sinamdviles ar ametebs mwerali, roca daviTis ganswavlulobas da mis<br />

individualur Tu <strong>erovnuli</strong> azrovnebis maxasiTeblebze amaxvilebs<br />

yuradRebas. Tavadac aRniSnavs da Cvenc veTanxmebiT, rom daviTis saxes<br />

marTlac ar sWirdeba `monstrualoba", radgan igi istoriam Tu qarTulma<br />

folklorma cocxlad da sainteresod Semogvinaxa. daviTze gadmoRvrili<br />

didi siyvaruli mwerlisa, romelic nawarmoebis yvela gverdidan<br />

gamosWvivis, marTebulia da Cvenc vgrZnobT mefis araCveulebriv sulier<br />

Zalas da samSoblosadmi `gardareul siyvaruls", ramac mas SeuZlebeli<br />

SeaZlebina. iseT Zlier saxelmwifoebs moaxrevina qedi, romlebic<br />

saqarTvelos friad aRematebodnen. swored es iwvevs mwerlis siyvarulsa<br />

da aRfrTovanebas am udidesi mefiTa da ganumeorebeli <strong>erovnuli</strong> gmiriT,<br />

Tumca berZenTa brZnul Segonebas arasodes Ralatobs.<br />

`daviT aRmaSeneblis saxe mTeli Cemi cxovrebis manZilze mxiblavda. ...<br />

aRtacebuli Sevcqerodi daviTis didron cisfer Tvalebs, nikapTan odnav<br />

gaJRalebul wvers, almasebiT mooWvil gvirgvins, keisrul wiTel waRebsa<br />

da bolos, mis omaxian figuras, freskaze gamosaxuls.<br />

mogzaurobisa da ganswavlis wlebSi didxans vatolebdi da vazomebdi<br />

mas bizantiis imperatorebs... saqarTvelos damxobisa da daqcevis periodSi<br />

warmoSobil uWkuo mefeebs, romelTac iseTive uniWo Sairebi dagvitoves,<br />

rogoric politika hqondaT.<br />

102


am Sedarebisas ufro da ufro izrdeboda Cems gulSi siyvaruli da<br />

Tavdadeba daviT mefisadmi, romelsac Cven vafasebT upiratesad, rogorc<br />

Tavkacs qarTveli xalxis nacionalur-ganmaTavisuflebeli brZolisas<br />

islamuri obskurantizmisa da imperializmis winaaRmdeg...<br />

SeiZleba gadauWarbeblad iTqvas, daviTis vaJkacobam, missma brZnulma<br />

politikam da qarTveli xalxis Tavgametebulma brZolam gadaarCina XII s.<br />

kavkasia rogorc gamuslimebas, ise fizikurad ganadgurebas" (`daviT<br />

aRmaSenebeli~, 769). rogorc mwerlis am sityvebidan Cans, ara marto<br />

saqarTvelos erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis lideris tvirTi<br />

auwevia marjved daviT aRmaSenebels, kavkasiac misi brZnuli politikiT da<br />

Tavgametebuli brZolis Sedegad gadarCenia mraval ubedurebas.<br />

Tavad mweralmac aRniSna, rom daviTis realur saxes gazviadeba da<br />

gandideba ar sWirdeba mxatvrul literaturaSi, is Tavadaa simbolo<br />

Tavisuflebisa da damoukideblobisTvis brZolisa.<br />

daviTis didebuli saxe nawarmoebSi metad did mxatvrul-emociur<br />

fons qmnis. misi gamefebidan moyolebuli mkiTxveli interesiT adevnebs<br />

Tvals am uebro gmirsa da mefes, goniersa da dakvirvebuls, yovelJams<br />

imisTvis rom aris mzad, yovelიve mniSvnelovani Seimecnos da<br />

daimaxsovros, Tavadac araerTgzis iseT saintereso problemebs wamoWris<br />

da miagnebs, vgrZnobT, rom Rrmad mecnieruli ganWvreta ZaluZs mis<br />

gonebas yovelivesi, magram erTic aRsaniSnavia, misi gulisyuri yovelTvis<br />

umTavresi mizniskenaa mimarTuli - samSoblos TavisuflebisaTvis brZola.<br />

es araCveulebrivi potenciis pirovneba mTlianadac Seewira am did saqmes.<br />

k. gamsaxurdiasaTvis, saqarTvelos warsulze, gardasul gmirebsa da<br />

erovnul moRvaweebze fiqri ganuyofelia. ra problemazec ar unda<br />

fiqrobdes mwerali, ra sakiTxsac ar unda warmosaxavdes, misi kalami da<br />

cnobiereba mainc maT ukavSirdeba da marTlac rogorc `toiloTi<br />

dabmuli cxeni", niadag maT utrialebs, sxvadasxva rakursiT warmosaxavs<br />

erovnul gmirTa saxeebsa da daniSnulebas.<br />

`WeSmaritad arc erTi nageboba araa ise mtkice, rogorc is, romelic<br />

mamaci winaprebis Zvlebzea aSenebuli...<br />

me vigoneb rusTavis cixeSi momxdar brZolebs, daviT aRmaSenebelsa<br />

da giorgi Wyondidelis, Cveni istoriis sxva mamac gmirebs, xolo amxanagi<br />

103


nestori kvlav axali rusTavis ambebs ubrundeba" (`rusTavi", k.<br />

gamsaxurdia, t. VIII, : 236).<br />

daviTis saxe zogad-istoriul fonze ara marto Tavisi drois<br />

saqarTvelos, aramed yoveli drois saqarTvelos erovnul-<br />

ganmanTavisuflebeli brZolis simboloa. <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiasagan<br />

daviTisa da misi drois saqarTvelos <strong>mxatvruli</strong> asaxva gansakuTrebuli<br />

daniSnulebisaa, gmiris saxis daxatviT, mwerals surs gaaRvivos erovnul-<br />

ganmanTavisuflebeli brZolis idea qarTul sazogadoebaSi, rom<br />

Tavisuflebisa da gmirobis suli ar Caqres xalxSi.<br />

daviTis droindel saqarTveloSi gareSe mterTa Tavdasxmebisagan da<br />

bunebis stiqiisagan gametebuli xalxSi mainc rCeboda samomavlo imedi.<br />

`daviTma kvlav TemSaras gadaRma gadaitana mzera. gulnaRvliani<br />

gascqeroda Canacrul nafuZarebs. marnebiRa gadarCeniliyo zogierT<br />

ezoSi. erTgan aswlovani xenic gadaetrusa cecxls. erTaderTi msxlis<br />

qveS lastis facxa moeRobaT. sami balRi da erTi Savosani diaci<br />

CaliCobdnen mzvareSi.<br />

mxedrebis Tvalwin lastis WiSkarze Sefrinda uzarmazari mamali,<br />

sisxliviT wiTeli bibilo ganze hqonda gadazneqili. mTlad alisferi<br />

frTeni Zalovnad Semohkra erTurTs da iyivla.<br />

Sergilma SeniSna: guneba gaexsna mefes.<br />

`dailocos amqveynad sawyisi mamrisa, igia Surismgebeli Zala,<br />

romelic daiquxebs-xolme Canacrul fuZeze"! - sTqva daviTma (`daviT<br />

aRmaSenebeli~, 257).<br />

mTeli novelaa es abzaci, yovelive mokled da lakonuradaa<br />

gamoTqmuli.<br />

msxlis qveS lastis facxas TavSefarebuli ojaxis tragedia<br />

TavisTavad nagulisxmevia. Saosani diacis sami balRi saqarTvelos<br />

momavalia, magram mweralma Tavisuflebisa da momavlis simbolo<br />

`uzarmazari mamlis" yiviliT gvamcno, rasac jerovani Sefaseba mohyva<br />

daviT mefisagan `Canacrul fuZeze damquxebuli Zalisa".<br />

mTel am vrcel tetralogiaSi aseTi saxe-simboloebi, erTgvari<br />

miniSnebebi - imedis momcemi da samomavlo brZolisaTvis Semgulianebeli<br />

yovelTvis ikiTxeba nawarmobebSi.<br />

104


yvela problema mainc daviTis garSemo iyris Tavs. mwerali pirdapir<br />

Tu arapirdapir daviTis saxes gadmoscems, mis irgvliv trialebs mudam<br />

mwerlis azri da gulisTqma. Tundac giorgi mefis `soflis samduravi"<br />

movisminoT, sabolood mainc daviTzea yuradReba gadatanili.<br />

daviTi namdviladaa imdroindeli saqarTvelos azrovnebisa da<br />

moqmedebis brunvis RerZi, uromlisodac qveyana marTlac ver iarsebebda.<br />

`qveyana waxda, mTani-Ra SemogvrCen ucvlelni kvlav, mdinareni TavianT<br />

sadens mihyvebian, magram icvalnen zneni da Cvevani Cvens Tvalwin,<br />

gulborotni gaxdnen kacni, sulis mSvidoba Semoaklda morCTa Taobas.<br />

maxsovs, roca samSvildeTgan taxtiT moviyvaneT sulkurTxeuli mefe<br />

bagrati ufliscixeSi... gansvenebuli dedaCveni sasTaulTan ujda, nanobda<br />

momakvdavi: omebs Sevalie Cemi wuTisofeli, miwieri meufoba yovelive amao<br />

yofilao sikvdilis winaSe. Cemi vaJi daviTi Tavis papas daemgvana, Saman,<br />

veubnebi, vikmaroT meTqi rac gvaqvs, mas sul omebi swyuria" (`daviT<br />

aRmaSenebeli~, 284) - acxadebs mefe da gaocebulia, ratom ver xvdeba misi<br />

memkvidre, rom imqveynad iseTi araferi mihyveba adamians imisaTvis amdeni<br />

zrunva, amdeni jafa da amdeni brZola Rirdes, Tanac amqveyanaSiac vinaa<br />

damfasebeli did saqmeTa, piriqiT, moRalateni da mtrebi Warboben mudam.<br />

arvin icis sinamdvileSi rogor afasebda mefe giorgi Tavisi Zis gmirul<br />

saqmeT, magram am SemTxvevaSi aq sainteresod ikiTxeba daviTis<br />

saqarTvelos ganmaTavisuflebeli brZolis programa da isic, rom masze<br />

araviTari Segonebani ar moqmedebs, TviT mamis azrsac did mniSvnelobas<br />

ar aniWebs mefe, mas swams Tavisi moqmedebis uzenaesobisa da mxolod erTi<br />

- gulisTqmiTaa Sepyrobili, Sors gadarekos saqarTvelos sazRvrebidan<br />

mtrebi da orgulni, borotni da qvegamxedvarni, romelTac ar surT<br />

saqarTvelos damoukidebloba, magram verc mouazrebiaT, rogor SeiZleba<br />

amis miRweva.<br />

arada ers mainc swams Tavisi, Tumca Wabuki, magram gawonasworebuli,<br />

gonebadamjdari mefisa. sainteresoa am mxriv jondi erisTavis da moxuci<br />

mwyemsis saubari:<br />

`RmerTi iyo Seni Semwe keTilo moxuco, ase mgonia saqristianos<br />

aravin daanebebs wasabilwavad Sens patrons".<br />

moxucma Tvali gaumarTa stumars da uTxra:<br />

105


`mec engre vgoneb, Svilo, daviT mefes moelian TrialeTis<br />

saerisTaoSi, engre ubnoben berni qristianobis qomagiao Wabuki mefe"<br />

(`daviT aRmaSenebeli~, 325).<br />

saqme is aris, rom moxuci mwyemsi liparit orbelianis msaxuria,<br />

magram misi moRalaturi bunebis gamo, gastexia guli masze moxuc mwyemss<br />

da amitomacaa, rom piruTvnel azrs gamoTqvams igi daviT mefis<br />

misamarTiT, Tumca warmodgenac ara aqvs, rom daviTis erTgul jondi<br />

erisTavTan saubrobs.<br />

daviT mefis pirdapiri Tu arapirdapiri daxasiaTeba mwerlisagan<br />

yovelTvis raRac Strixs matebs mis personologiur portrets, umiznod<br />

da umniSvnelos arasodes arafers ambobs mwerali Tundac:<br />

`daviTs wesad hqonda, TaTbiri yvelasagan guldinjad moesmina, magram<br />

udides saidumlos Tavad inaxavda gulSi" (gamsaxurdia 1968 : 358).<br />

am erT winadadebaSi erTi xelismosmiT daixata, gonieri da<br />

windaxeduli mefis saxe, erTi _ guldinjad ismens yvelas azrs da meorec<br />

- `udides saidumlos rom Tavad inaxavs gulSi." swored am<br />

dakvirvebulobiT, sxvaTa mosmenis didi niWiTa da samSoblosadmi<br />

usazRvro siyvaruliT SesZlo didma mefem gaeTvaliswinebina yovelive<br />

niuansi momavali brZolebisa da saqarTvelos gamarjvebiT<br />

daegvirgvinebina yvela sabrZolo operacia.<br />

mefis araCveulebrivi sulieri Zala da rwmena mebrZolebze<br />

gadmodioda, maTi Zalisxmeva askecdeboda.<br />

`lipartiani gaaoca am ambebma. samasi mxedris amara rogor apirebso<br />

TurqebTan Sebmas? mainc veRaraferi Sehkadra patrons...<br />

muxaTgverds qvemod gadalaxa daviTma mtkvari...<br />

`aravis miendo mxedvelsa sxvasa, aramed TviT marto wavida. yovlad<br />

usaWurvlod, xmliTa oden da Tan waritana wigni RvTis metyveli da amcno<br />

spaTa ara SeeZvrad yovelive misvlamde mis maT Tana; xolo monaTa aT<br />

xuTmetTa hyves brZanebuli maTda da wamoiRes naxiri loWinis xeviTa da<br />

mouwivnes Turqni da Semdgomi didisa homisa, Camohyarnes monani da<br />

dauxocnes cxenni, garna qveiTnica ibrZodes ficxelad.<br />

xolo mefe cxensa ra gardaxda, ara hgonebda, jereT mosvlasa, Seeqca<br />

kiTxvasa da esoden warityvnen misgan gonebiTa, romel sruliad daaviwyda<br />

winamdebare saqme, vidremdis xmai raime kvlisa Semoesma yurTa<br />

106


myis dauteva wigni munve da amxedrebuli mihyva mis xmisa da viTarc<br />

zed waradga monaTa TvisTa, ese viTarsa Rvawlsa Sina myofTasa da rameTu<br />

aSorvida TavisTa spaTa ukeTumca maTda cnobad wasuliyo, monaTa<br />

dauxocdes. mswrafl STabrialda mefe, viTarca arwivi da daabnia viTarca<br />

kakabni, mswrafl esodeni moswyvinda romel maTni cxenni, kma eyves monaTa<br />

maT da amxedrebulTan esodeni moswyvides, romel mciredni Seeswrnes<br />

qalaqs; xolo gzani savseni yvela mZoriTa maTiTa da friadisa cemisagan<br />

xrmalmanca daRvarWnilman uarhyo qarqaSi Tavisi" (`daviT aRmaSenebeli~,<br />

366).<br />

mwerali arafers amatebs istoriul sinamdviles, aqedanac<br />

sainteresod ikiTxeba gmiri da gonieri mefis portreti, romelsac<br />

upirveles movaleobad qveynisa da xalxis samsaxuri miaCnia. misi<br />

cxovrebis mizani erTia, gaacilos mteri samSoblos sazRvrebs. rogorme<br />

SeZlos da TanamoZmeTa naklebi sisxlis fasad moapovebinos qveyanas<br />

damoukidebloba.<br />

zemoT motanil amonaridSi sainteresod ikiTxeba mefis mravalmxrivi<br />

unarianoba, wigniereba, guladoba, gonebis gamWriaxoba, rac garkveulad<br />

ganmapirobebelia dasaxuli miznis warmatebebisa. imdenad mizanmimarTulia<br />

mefe, rom sxva yovelive meorexarisxovani xdeba misTvis. mxolod<br />

brZolebisTvis samzadisi, brZola da mtris damarcxebaa misi cxovrebis<br />

sazrisi. TiTqos gulnaklulnic arian qveSverdomni, rom mefem sxva<br />

yovelive daiviwya, garda erovnul-ganmaTavisulebeli moZraobisa.<br />

am mxriv sayuradReboa jondi erisTavisa da sabaias saubari, sadac es<br />

ukanskneli ver urigdeba niadag omebs, qveynis TavisuflebisaTvis bZolas<br />

gamudmebulad, jondi erisTavisaTvis ki es movlena kanonzomieri da<br />

misaRebia:<br />

`agre ubnoben, batono, Cveni Wabuki mefe da misni spasalarni omisTvis<br />

ocneboben niadag".<br />

jondim gaiRima da miugo:<br />

`hai, hai rom uomrad mSvidoba ver iqneba, Cemo sabaiav, ise rogorc<br />

cecxli ukvamlod, cxeni unalod, raindi uxmlod da wisqvili uRarod".<br />

`ara me sxvas mogasxeneb, Seni risxvac nu momcemia, Cvens patrons,<br />

bagrat mefesac uyvarda omi, magram arc molxenani amsofliurni sZagda<br />

didebul mefes hei, vin uwyis rogori nadimebi axsovs am palatebs! Cvenc<br />

107


Wabukni viyaviT maSina, xolo eg darbaznic mooqrovilni, moWiqulni da<br />

moxatulni? xandaxan erTi msgefsis manZilze grZeldeboda nadimi,<br />

samefois Cvenis uturfess qal-rZalT samaia ucekvniaT am buxris win,<br />

erisTvo batono, meCangeni da mutribni moalxendnen meinaxeTa. ukve erT<br />

welze metia, rac naWarmagevSi brZandeba Cveni axali patroni da<br />

gaRimebulic aravis unaxavs igi" (`daviT aRmaSenebeli~, 393).<br />

Tumca mxolod sabaia ki ara, sxvebic ar malavdnen ukmayofilebas<br />

mefis sxvaTagan ase gansxvavebuli bunebis gamo.<br />

`naWarmagevSi mokle xans yofnisas saTiTaod hyavda Seswavlili es<br />

mandaturni jondis. egec icoda erisTavma, rom maT arc daviT mefe<br />

moswondaT, arc misi `Tavawyvetili" spasalarebi. bizantiur mkacr<br />

etiketze gazrdilT eucxovebodaT daviT mefis `mdabioruli Cvevani".<br />

fexiT siaruli uyvarso, RamRamobiT marto seirnobso liaxvis pirad,<br />

beri araa, magram berul cxovrebas ewevao Wabuki.<br />

arc es moswondaT, mudam etratebSi rom iWvriteboda, landiviT<br />

mimodioda papiseul palatebSi, xanac fsalmuns hgalobda bnelSi<br />

daCoqili.<br />

bagrat mefisa da giorgisdarad, nadimebs ar marTavda, stumroba ar<br />

uyvarda, purad Zviriao, CurCulebdnen kuTxe-kuTxe xanac.<br />

wavidoda sadme, aravis umxelda mizezs wasvlisas, arc mosvlis dros<br />

dasTqvamda, winaswar Jams moaxsenebdnen raimes, veravin Seatyobda saxeze:<br />

eama Tu ewyina nauwyebi, monaxsenebi" (`daviT aRmaSenebeli~, 389).<br />

daviTis am maxasiaTeblebSi kargad Cans ideisaTvis Tavdadebuli mefis<br />

Tavganwiruli brZola. rogori TixiTac ar unda iyos mozelili kacTagani<br />

yoveli, yvelam kargad uwyis, Tu rogor Znelia aseT pirobebSi cxovreba:<br />

sxva rom araferi, is mainc xom Zalian kargad viciT, Seyvarebul mefes<br />

satrfosTan axlos yofna Zalianac siamovnebs, magram siamovnebis uflebas<br />

ar aZlevs guls daviTi. arian adamianebi, romelTac siWabukidanve<br />

SeuZliaT Tavisi daniSnulebis Secnoba, grZnoben, ras moiTxovs gangeba<br />

maTgan da CaTrevas Cayolas amjobineben, Tavadve im xmasa da gzas<br />

gauyvebian, riskenac maT bedi mouwodebT. vfiqrobT, swored aseT<br />

bednierTa da rCeulTa ricxvs miekuTvneba mefe daviTi. mas Tavidanve<br />

hqonda gonebaSi awonil-gazomili Tavisi cxovrebis gza da saqarTvelos<br />

momavali. dRes, rodesac amdeni saukune gvaSorebs gmiri mefis<br />

108


cxovrebidan, kvlav moipovebian adamianebi, romlebic eTayvanebian didi<br />

mefis nakvalevs da misi naocnebarisa da misganve miRweuli <strong>erovnuli</strong><br />

miznebis Tayvanismcemelni arian, sxva rom ara, <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />

saxec gveyofa am azris dasadastureblad da XX saukunis qarTul<br />

poeziasa Tu prozaSic sainteresod aisaxa daviTisagan fiqrsa da ocnebaSi<br />

naloliavebi samSoblos Tavisuflebis <strong>mxatvruli</strong> xorcSesxma. swored<br />

daviTis pirovnebis Secnobisa da k. gamsaxurdias romanis wakiTxvis Semdeg<br />

SeiZleba mivideT im daskvnamdis, rom ramdeni welic ar unda icocxlos<br />

kacTaganma yovelma, rac unda iRvawos da moimoqmedos, Tu samSoblos<br />

keTildReobisaTvis ar iyo misi qmedeba mimarTuli, `amaod daSvrebian<br />

muSakni". mxolod samSoblosaTvis Tavganwiruli Tu TavSewiruli<br />

cxovrebaa maradisi, ukvdavebasTan Seziarebuli. da aRmaSenebls drom,<br />

garemoebam da individualurma monacemebmac Seuwyo xeli samSoblos<br />

xsnisTvis golgoTas Sesdgomoda, Tavadac etvirTa saukune mxrebiT,<br />

momdevno saukuneebsac gadmoyoloda TavisuflebisaTvis brZolis ideis<br />

STamagonebeli. TiTqos yovelTvis gvesmis misi ideis gamaxmovanebeli da<br />

damajerebeli xma:<br />

`vstkbebi, roca qarborbala amovardeba xolme, Seryvna unda am<br />

qveynisa, maxo, amsoflad mosvlas ra fasi aqvs, Tu igi iseTive dastove<br />

kacma, rogoric Senamdis yofila" (`daviT aRmaSenebeli~, 42).<br />

ra Tqma unda, am azris Semecneba bevrisTavis miuwvdomelia. ifiqro<br />

masze, rom iseTi ar datovo sofeli, rogoric Senadmis iyo da Tanac<br />

yovelive aRmasvlis gziT warmarTo, TviT erTeulTa Soris kidev ufro<br />

metad rCeulT ZaluZT, magram fiqri erTia da es Seni fiqri da naocnebari<br />

realobad aqcio, ise rom saukuneTa Semdgomac valmoxdilad dagigulon<br />

Taobebma, mxolod erTs, daviTs ergo wilad saqarTveloSi da amasTan<br />

erTad ukve mivuTiTeT, rom epoqam da garemoebamac Seuwyo gmiris<br />

bedisweras xeli. drom da epoqam gansazRvra misi gmirobis motivi, magram<br />

ramdengzis momxdara isic, rom droisa da garemobisagan gamwarebulnic<br />

ukvalod gardasulan istoriis analebidan. rodesac warsulis epizodebs<br />

vixsenebT, vrwmundebiT, rom mxolod maT ZaluZT miznis miRweva, saxelisa<br />

da legendebis gayoleba am qveynidan, visac sakuTari yovelive dauTmiaT<br />

da xalxisa da qveynis sajildaoze ucdiaT bedi, visac yovelive<br />

gauwiravT misTvis. am problemaze adrec gvqonda saubari daviTsa da<br />

109


dedisimedTan mimarTebaSi da davrwmuniT, rom Tavadac samSoblos<br />

sakuTrxevelze tarigad Sewiruli miaCnia Tavi did mefes.<br />

daviTis imdroindel miznebi mxolod saqarTvelos Tavisuflebis<br />

ideiT ar Semoifargleboda. man kargad uwyoda, damoukideblobis miRweva<br />

ra Tqma unda aucilebeli iyo, magram misi SenarCunebisaTvisac, rom<br />

winaswar unda momzadebuliyo niadagi, amasac grZnobda. arada msoflio<br />

politikis winaswari ganWvreta da imdroindeli Zlieri qveynis samomavlo<br />

gzis gaTvlac iyo amisaTvis saWiro. upirvelesi da umTavresi Zala Tavad<br />

saqarTveloSi unda gamoZebniliyo, radgan:<br />

`daviTs adreve miniSnebuli hqonda erTi WeSmaritebac: sxvisi<br />

daxmarebis Semyure, yvelaze naklebd rom exmareba Tavis Tavs.<br />

konstantinopolSi mosalodnel ambebs sxvagvarad afasebda daviT<br />

mefe. mas diaxac Tvali eWira basili bulgarTmmusvrelis mier mitacebul<br />

basianis miwebze da arc lazTa samkvidros Sescqeroda gulgrilad, arc<br />

trapizonisa da xaldess qveynebs.<br />

im SemTxvevaSi Tu bizantia SinaaSlilobisa da taxtismterTa<br />

cilobis msxverpli gaxdeboda, vidre Turqebi im qveynebs waepotinebodnen,<br />

daviT mefes gadawyvetili hqonda liparitisa d ratis dazaveboda,<br />

TrialeTidan laSqari gaeyvana, taoskaridan gadasuliyo da xsenebul<br />

qveynebs daufleboda.<br />

meore garemoebac iyo am SemTxvevaSi damafiqrebeli; Tu erTmorwmune<br />

bizantiac, somxeTis darad, seljukianebs Cauvardeboda xelSi, maSin<br />

martoxela saqarTvelo unda Sebmoda gamZvinvarebul islamur loms da<br />

daviT mefem kargad icoda, sultans qilirjarslans lomis maxvili rom<br />

erqva" (`daviT aRmaSenebeli~, 538).<br />

aq kargad vxedavT, raoden wingamWvreteli iyo daviTi, mas SeeZlo<br />

winaswar, Seecno da daenaxa mosalodneli SesaZleblobani saqarTvelosi<br />

TviT msoflio arenazec ki. swored aseT winaswargamWvretT da<br />

winaswamgrZnobelT ZaluZT Tavisi qveynis ramdenime saukunis iqiT gayvana,<br />

gaZliereba da ganviTareba, mxolod esec aris, momavalma garemoebebma da<br />

memkvidreebmac unda warmoaCinon maTi `saqmeni samamaconi", Tumca gmiroba<br />

da raindoba arasodes darCenila SeumCneveli da miTumetes saqarTveloSi,<br />

rodesac ara marto ibadebodnen gmiruli sulisa da SemarTebis vaJkacebi,<br />

aramed saTanado aRzrdas da wvrTnasac Rebulobdnen, Tanac samSoblos<br />

110


siyvarulisa da misTvis Tavdadebis Tu TavSewirvis grZnoba yvela<br />

maTganis uzenaes movaleobad igulisxmeboda.<br />

swored am drois memkvidre da mesaWe iyo daviT aRmaSenebeli da<br />

swored aman STabera mas da mTel mis TanamedroveT gmiruli suli da<br />

dasaxuli miznisaTvis brZolis didi SesaZlebloba.<br />

windaxedulobis saintereso magaliTs warmoadgens Tundac kozman<br />

beris uvneblad gaSveba ispahanSi.<br />

`icodeT liparit amiras damfrTxali mstovari, igic enaWartala<br />

kozman beri, gacilebiT mets mouTxrobs sultans Cveni Zalmosilebis<br />

gamo, gacilebiT mets, vidre Cven mogvepoveba sinamdvileSi axla. am saqmes<br />

uTuod Cinebulad Seasrulebs muslimTa qveynebSi naTrevi mstovarul<br />

saqmianobaSi sakmaod gaqnili kozman beri" (`daviT aRmaSenebeli~, 553).<br />

mefis es azri marTlac rom aRafrTovanebs maxaras<br />

`maxaras vardi mouvida saxeze, selidan zewamoiWra da wamoiZaxa:<br />

`Wkviani mefe mtris mstovarsac gamoiyenebs" (`daviT aRmaSenebeli~, 553).<br />

daviT mefes kargad esmis rogor marTos mtrebic da moyvrebic, misma<br />

politikurma winaswarmWvretelobam didi Sedegi moutana saqarTvelos<br />

erovnul-ganmaTavisulebel moZraobas, magram erTicaa, TviT mefem, rogorc<br />

giorgi pirvelma xom kargad icoda, roca amdeni mteri, orguli da<br />

qvegamxedvari TviT sakuTar xalxSic moipoveboda, aleqsandre makedonelic ver<br />

gaamarjvebinebda qveyanas, Tumca, rogorc ukve aRvniSneT aRmaSenebelma<br />

SeZlo SeuZlebeli, mternic da orgulnic ki sakuTar mizansa da<br />

mimarTebas daumorCila.<br />

nawarmoebis ZiriTadi ideis Sesamecneblad mwerali iyenebs sxvaTa<br />

mosazrebebs, sizmrebs, Tqmulebebs, legendebs, romlebic nawarmoebSi<br />

simboloebad devs da maTi axsna-gaSifvra erTi miznisaken miemarTeba,<br />

vigrZnoT da vigulisxmoT saqarTvelos Tavisufleba. am damoukideblobis<br />

damagvirgvinebeli ki TavisTavad daviT mefea, romlis moqmedebisa da<br />

momavlis saxes ukavSirdeba yvela sizmari Tu Tqmuleba.<br />

jer iyo da arabTa mefis nomanis saxes balRobidanve aziarebs maxara<br />

da noman Ze medharisa, rom miwiqveSa gvirabis dagmanul kars miadgeba da<br />

mis winaSe Tormetive kari ganixvneba - umravi simdidre darbazebisa,<br />

garkveuli miniSnebaa imisa, rom daviT mefis winaSe yoveli Caketili unda<br />

gaixsnas - saqarTvelos bediTi yofiT Caketili. balRobidan moyolebuli<br />

111


Warmagsac siamovnebs noman mefis ambavis xseneba da zmanebaSi gadasulic,<br />

saocar saxeebs da mosalodnel garemoebaTa simbolo-miniSnebebs xedavs:<br />

`daviTs ukve CasZineboda arCvis tyavebSi nebierad SefuTvnils ezmana:<br />

veladac midiodi samSvildes barisaken cxeniT da midga cadawvdil svets<br />

da<br />

am svetis zeTavze naxevari mTvare esvena<br />

da masze<br />

ijda<br />

lalisniskartiani<br />

marjnis Wangebiani<br />

yorani<br />

TeTri...<br />

qari hqroda,<br />

ca iryeoda...<br />

... qari qarborbalad iqca<br />

miwa ganixvna da qondriskaci amoZvra Rrudan.<br />

mtutisferi wveri hqonda am qondriskacs, xolo Tvalni firuzisani,<br />

xelSi spilenZis Cogani eWira da burTi sami.<br />

gauRima qondriskacma mefes, foladis kbilebi SemoanaTa da uTxra, Tu<br />

Sen marTla daviT mefe xar, Ze giorgisi da SvilisSvilTagani meSurdule<br />

da mefsalmune daviT mefisa, aha Cogani spilenZisa da burTi sami;<br />

tyorcne, nu zogav da Tundac erTic rom moaxvedro im yorans, is<br />

naxevari mTvarec mtvrad iqceva da is svetic marmarilosi.<br />

ukeTu ver ewio sawadels im Rrudan gamovixmob urCxulebs da<br />

Rrianklebs da merme Sen icode da maTo.<br />

daviTma gamoarTva qondriskacs Cogani spilenZis da burTi sami<br />

qari hqroda, ca iryeoda, qari hqroda da sveti irxeoda, rogorc<br />

lelis klerto...<br />

xeli SemarTa burTs gasartyorcnad mefem da gamoaRviZes...<br />

maxarai Tavze wamodgomoda patrons da bodiSobda<br />

`swuxdi da SfoTavdi, amitomac gagaRviZe, mefev batono"... (`daviT<br />

aRmaSenebeli~, 487)<br />

es sizmari Cveulebrivi zmaneba araa, masSi Cadebuli simboloebi<br />

TiTqmis mTeli nawarmoebis ideis gadmomcemia, magram garkveulad<br />

112


gaocebuli vrCebiT, rom raRa am dros aRviZebs mefes maxara. daskvna<br />

erTia, yovelive mzamzareuli da axsnili mosawyenia mkiTxvelisaTvis, meti<br />

Zala da mniSvneloba da daniSnulebac mas eniWeba, rodesac fiqrs uCens<br />

mas mwerali, sizmari sinamdvilesTan yovelTvisaa dakavSirebuli da Tanac<br />

igi yovelTvis `bunebrivi sinamdvilea", radgan `<strong>cnobierebis</strong> TuTiyuSiviT<br />

gawvrTna SeiZleba, aracnobierisa ki - ara. swored amitom uxdis madlobas<br />

avgustini ufals, rom mas sakuTar sizmrebze pasuxismgeblobas ar<br />

akirsebs. aracnobieri fsiqikuri fenomenia, romelic moCvenebiTad Tu<br />

SeiZleba gaiwvrTnas da isic <strong>cnobierebis</strong> sazianod... is iyo da aris<br />

sfero, rasac subieqturi TviTneboba ver Seexeba. risi arc gaumjobeseba<br />

SeiZleba da arc gauareseba, romlis idumalebas yuri unda davugdoT,<br />

Tumca Sexebas verasodes SevZlebT" (gustav-iungi 2005 : 49) ambobs karl<br />

gustav iungi da vrwmundebiT, rom im maxasiTeblebis gamo rac sizmars<br />

gaaCnia, mwerals saSualeba eZleva mas garkveuli simboluri datvirTva<br />

misces. swored am aracnobierisa da cnobieris sinTezirebiT, mas SeuZlia<br />

Seqmnas personaJis idumali da saintereso saxe. miTiTebuli sizmaric ra<br />

Tqma unda k. gamsaxurdias mier swored aseTi aspeqtiTaa warmodgenili.<br />

rogorc nawarmoebSi, ise daviTis istoriul saxeSic SeiZleba axsna<br />

movuZebnoT am simbolur zmanebas.<br />

saerTod mTeli nawarmoebi SeiZleba simbolur planSi wavikiTxoT da<br />

dasawyisidanve SevicnoT, rogorc daviT mefis, ise mTeli saqarTvelos<br />

bediswera. gansakuTrebiT sainteresod ikiTxeba ukanaskneli Tavi `didi<br />

omi" da SegviZlia davaskvnaT, rom mefis sikvdilTan Widili ukanaskneli<br />

didi omia ara marto pirovnulad mefisa, aramed mTeli saqarTvelosi.<br />

yvela adamians bediswera am ukanaskneli didi omisaTvis amzadebs da am<br />

SemTxvevaSi am didi omis simbolo mTel saqarTvelozea ganfenili da<br />

gvarwmunebs, rom isini, visac ZaluZT Tavisi bediswera mTeli qveynis<br />

simbolod da miniSnebad aqcion, swored maT SeZles cxovrebaze kvalis<br />

damCneva, swored maT SeZles, rom Tavisi wasvlis Semdeg Secvlili<br />

iersaxe miscen qveyanas. Cven iseTi gmirebic gvaxsovs istoriidan _ ara<br />

marto Tavisi qveynis, msoflios saxec, rom Secvales, magram isi viciT,<br />

rom epoqa da garemoeba gansazRvravs yovelives, daviTis msgavs<br />

gonebagamWriax sardalsa da pirovnebas marTlac ZaluZda msofliosaTvis<br />

ecvala iersaxe da rogorc ukve davinaxeT, esec SeeZlo mis didebul<br />

113


suls, magram albaT TiToeuli didi kacTaganic garkveuli simboloa<br />

mizanmimarTuli moqmedebisa da am moqmedebis arealSi daviTis amgvari<br />

roli ar igulisxmeboda.<br />

saerTod sakiTxi, romelic am TavSi ganvixileT, <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis TaviseburebaTa simboluri axsna-danaxvaa da k.<br />

gamsaxurdias SemoqmedebaSi - Zireulad warmosaxvis miTosur plansa da<br />

simbolikas gvixsnis.<br />

Tavi III<br />

dakarguli sazrisis Ziebisa da pirvelqmnadobis<br />

SenarCunebis idea <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />

saukuneebma daamZima adamianis cnobiereba. saukuneobrivma codnam da<br />

gamocdilebam is pirvelsaxe daukarga adamians, rogoric moevlina is<br />

samyaros.<br />

114


civilizaciam da didma kulturam daxvewa igi, rogorc sulierad, ise<br />

fizikurad, magram daukarga is Zalmosileba, romliTac SesabamisobaSi<br />

movida samyarosTan.<br />

`Zvel babiloniasa da egviptes ramdenime aTasamde weliwadi<br />

gvaSorebs, meti ara. am xnis manZilze gaiara kacobriobam gza<br />

ziquratebiTa da piramidebiT dawyebuli da eleqtronikiTa da kosmosuri<br />

teqnikiT damTavrebuli. da, rogorc ukve iTqva, am gzis gavla swored<br />

mecnierul-teqnikuri azrovnebis Sedegad moxerxda. Torem sulieri<br />

TvalsazrisiT, ra sakiTxebic awamebda `gilgameSianis" avtors, dResac<br />

igiveni gvawvaleben. am xnis manZilze adamianis sulieri arsi ar<br />

Secvlila. an imdenad mcired Seicvala, rom yofierebaze zegavlena ar<br />

mouxdenia. isic sakiTxavia, es sulieri arsi ra mimarTulebiT Seicvala -<br />

ukeTesobisaken Tu uaresobisaken? ufro maRal zneobriv ideals veziareT<br />

Tu, saerTod, zneobriobas eWvis TvaliT SevxedeT~ (nawyveti akaki baqraZis<br />

leqciebis kursidan, romelic man 1991-1996 wlebSi waikiTxa quTaisis<br />

universitetSi da romlis wignad gamocemac avtors aRar dascalda...).<br />

mecnierebisa da xelovnebis dargebis ganviTarebam, saukuneobrivma<br />

cvlilebebma erTgvarad gaaucxova da gaaucnaura adamiani. samyaros<br />

meufeobis SegrZneba, rac Tundac antikur epoqamde mohyva kacobriobas,<br />

daikarga. Zveli berZnebi Tavis sulsa da mTel arsebaSi jer kidev<br />

atarebdnen im Zalmosilebis SegrZnebas, riTac aRsavse iyo pirvelqmnili<br />

adamiani. magram heliocentrizmis gabatonebam, samyaros Semecnebis gzaze<br />

gadadgmulma mecnierebis nabijebma Seasusta adamianis Rirseba da misi<br />

yoveliveze aRmatebulobis grZnoba. am tragedias gansakuTrebiT isini<br />

Seicnoben, romlebic mefuri didebulebiT izrdebian da Tavadac mefuri<br />

bunebis bavSvebi arian. k. gamsaxurdia am mefuri bunebis bavSvebis,<br />

Tanamedrove terminologiT e. w. vunderqindebis Sesaxebac saintereso<br />

mosazrebas gamoTqvams, rogorc Tavis literaturuli narkvevebsa da<br />

werilebSi, ise mTel mxatvrul SemoqmedebaSi da misi yvelaze saintereso<br />

personaJebi swored mefuri bunebis bavSvebi iyvnen Tavis droze da<br />

garemoc xels uwyobdaT TavisTavadi da saintereso saxis gamosaxatavad.<br />

am SemTxvevaSi mxedvelobaSi gvaqvs ara marto samefo Stos<br />

warmomadgenelTa <strong>mxatvruli</strong> da personologiuri portretebi, aramed<br />

Tundac Cveulebriv mokvdavTa, ara marto TavadaznaurTa, glexTa wridan<br />

115


warmoSobil personaJTa <strong>mxatvruli</strong> saxeebic, romelTa dakvirveba naTlad<br />

SegvagrZnobinebs mas, rom TiToeuli kacTagani TiTqmis samyaros meufis<br />

potenciiT Cndeba da viTardeba, magram es Tavad cxovreba da misgan<br />

warmoSobili garemoebania, romlebic gardaqmnis, saxes ukargavs da<br />

amcirebs im diad suls, rac TiToeul adamians dahyveba - pirvelqmnadobis<br />

xelaxali grZnobiT amaRlebuli. swored am pirvelqmnil samyarodan modis<br />

galaktioni da `saukune moaqvs mxrebiT". swored aqedan amodis Tavad k.<br />

gamsaxurdiac, rogorc galaktioni naTlad xedavs da grZnobs `bavSv<br />

rusTavels", aseve k. gamsaxurdiac mTeli arsebiT, Seicnobs da<br />

warmosaxavs saukuneebis win gardasuli gmiri mefeebisa da am<br />

pirvelqmnadobis madlSemorCenil saqarTvelos. saiteresoa gr. robaqiZis<br />

azri am pirvelqmnadobisa da pirvelmamis saxis gamoxatvisa.<br />

`bolo saukuneebSi aseTma adamianebma, sul ufro ikles da ikles,<br />

pirvel mamis, pirvel Teslisa da ZirsZiris Zala miilia. Wknoba daiwyo<br />

xalxis qvecnobierebaSi. sadRac Rrmad fesvebSi SiSic ki gaCnda pirvel<br />

mama egeb sulac daiwritao... isev da isev gabrwyindebodnen xolme Cvens<br />

Soris adamianebi, romlebic Cveni RvTaebrivi Suagulis, gulis gulis<br />

warmoSobis Zalas atareben Tavis wiaR" (robaqiZe 1992 : 38). gr. robaqiZis<br />

`graalis mcvelSi" Tavadi giorgia swored am pirvelqmnadobis ZaliT<br />

madlmosili, romelic `RvTaebrivi Suagulis, gulis gulis warmomSob<br />

Zalas atarebs". xolo k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi TiTqmis yvela mefe<br />

(gansakuTrebiT daviT aRmaSenebeli da giorgi I) da nawarmoebTa mTavari<br />

personaJebis umravlesoba an matarebelia, andac maZiebelia am<br />

pirvelqmnadobis Zalmosilebis, sinaTlisa da madlisa. da es<br />

pirvelqmnadoba mxolod simboluri saxe ki ar aris gamsaxurdias<br />

SemoqmedebisaTvis, aramed eris, sulis ganmTlianebisa, misi gamoRviZebisa<br />

da <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> formirebis eleqsiria, ramac unda uzrunvelyos<br />

rainduli saqarTvelos gacocxlebisa da aRorZinebis SesaZlebloba.<br />

yvelaze saintereso da mniSvnelovani is aris, rom gamsaxurdiasa da misi<br />

personaJebisaTvis saqarTvelos fizikuri da Tundac qarTvelTa mxolod<br />

arseboba ki ar aris mTavari, misi sulieri mdgomareoba, misi <strong>erovnuli</strong><br />

saxea yovlisganmsazRvreli. sicocxle xalxisa, romelic moklebulia<br />

erovnul maxasiaTeblebs, erovnul cnobierebas, ra Tqma unda, arafris<br />

mTqmelia.<br />

116


ogorc ukve vTqviT da viciT k. gamsaxurdia kargad icnobda ara<br />

marto saqarTvelos, msoflio istoriasac da isic kargad uwyoda, rom<br />

`sxva, Cvenze ufro dawinaurebul qveynebSi, Taoba Taobas misdevda, Taoba<br />

Taobas gadasZaxebda xolme Tavis anderZs, Taoba Taobis mxrebze idgamda<br />

fexs, erT saukuneSi dawyebul socialurs, politikurs, religiurs da<br />

artistul zraxvaT, meore saukuneSi gamouCndebodnen xolme memkvidreni,<br />

erTi Taobis, erTi generaciis mier Cayril duRabsa da kirs maxlobeli<br />

generacia awyobda agurs. am mxriT, Zveli saberZneTis, safrangeTis<br />

istoriuli cxovreba saTeatro dramasa hgavs, moqmedeba - moqmedebas rom<br />

misdevs TandaTanobiT da erTi meoris SevsebiT, gaZlierebiT, sadac<br />

finali dramis, logikuri daskvnaa yvela aqtebis.<br />

Cveni istoriuli yofa ki kinematografis seansebs mogagonebT, Tvalis<br />

daxamxamebaze rom swydeba erTi suraTi da mas sul sxva Sinaarsi mosdevs.<br />

aba ra aqvs saerTo XII-sa da XIV saukunis an XII-sa da XVII-XVIII saukunis<br />

qarTvelebis kulturul yofas? `vardbulbuliansa" da `vefxistyaosans" -<br />

`qacvia mwyemss" da CaxruxaZis ideebs? iSviTad Tu arsebula sxva romelime<br />

kulturuli eris istoriaSi aseTi ufskruli or diad epoqaTa Soris,<br />

rogoric iyo XII da XVII saukune Cvens warsulSi. xuroTmoZRvrebas,<br />

kazmul xelovnebasa da saeklesio mxatvrobas rom Tavi davaneboT, TviT<br />

qarTuli enis ganviTarebaSiac saSinel regress vxedavT" (gamsaxurdia t.<br />

VIII, 1967 : 147) aRniSnavda k. gamsaxurdia.<br />

aSkaraa mwerals Tvali da goneba miuwvdeboda saqarTvelos<br />

gardasuli saukuneebis yvela monakveTze da gardasuli movlenebis<br />

SejamebiT saTanado daskvnas akeTebda. albaT, saqarTvelos istoriis da<br />

misi kulturuli speqtris yvela SemcnobelisaTvis ganviTrebis es<br />

araTanabroba TvalSi sacemia, magram, rodesac qveynis istoriuli<br />

Znelbedobis epoqebs davayuradebT, isic sakvirvelad gveCveneba, aqamdis<br />

rogor moatana amdeni mtrebisa da brZolebis gadamtanma qveyanam, magram<br />

marTlac feniqsisebr ferflisagan aRdgomis ZaliT iyo madlmosili<br />

qarTuli geni, Torem ramdengzisme dacemuli da iavaryofili kvlav<br />

aRorZinebas ver SeZlebda. saerTod, eris sulis uSinaarsoba, misi<br />

msxvreva winamorbedia misi mTliani gaqrobisa, cnobilia, rom bunebaSi<br />

yoveli cocxali arsi warmoiSoba, viTardeba da kvdeba, magram rac<br />

didxans grZeldeba misi ganviTarebis procesi da arseboba, imdenad<br />

117


mravalismTqmeli da SemoqmedebiTia misi forma da Sinaarsi. sainteresod<br />

iyenebs am problemaTa gasaSuqeblad frangi filosofosis bergsonis azrs<br />

mixako wereTli. `bergsons, magaliTad ar akmayofilebs arc darvinis, arc<br />

lamarkis, arc de frisis da sxvaTa Teoriebi saxeTa identur organoebis<br />

Seqmnis axsnisa, igi raRac ucnauri niWis patronia da ucnauradac xsnis<br />

aseT movlenebs, mas Tavisi biologia aqvs~. swored bergsonis biologiis<br />

zegavleniT xsnis mixako wereTeli sazogadoebriobis da erebis<br />

warmoSobisa da ganviTarebis arss.<br />

`sazogadoebrivoba iyo kacobriobis dasabamidan. rom TviT is rasebi,<br />

romelTac exla aRar aqvsT sazogadoebrivoba am saerTo<br />

sazogadoebrivobis mqoneni iyvnen da amitom aqvsT maT exla<br />

urTierTSoris msgavseba enisa da sxva TvisebaTa. socialur STanarCenTa<br />

Soris arsebobda socialuri pirvel-dasawyisi aRfrTovaneba, igi<br />

gadadioda erTi STanarCenidan meorezed, erTi socialuri organizmidan<br />

moerezed, ra formisac unda yofiliyo igi. - erTi eridan am ukve<br />

ganviTarebuli socialuri organizmidan meorezed. yoveli aRmoCena,<br />

yovelive religiuri da zneobrivi qadageba, yoveli socialuri moZraoba,<br />

yoveli kulturuli SeZena gadadioda erTi socialuri centridan<br />

meoreSi...<br />

ramdenadac erebs identuri, saerTo organoebi aqvsT, imdenad eri<br />

saerTo cnebas warmoadgens, ramdenadac es organoebi gansxvavdebian<br />

erTmaneTisagan TavisTavad, imdenad ers aqvs Tavisi individualoba"<br />

(wereTeli 1990 : 103).<br />

swored eris am individualuri maxasiaTeblebis maZiebelia k.<br />

gamsaxurdia da igi Tavis romanebsa Tu literaturul werilebSi<br />

mkveTrad da sainteresod asaxavs im TavisTavadobas, romelic qarTvel<br />

ers, rogorc mTlian organizmsa da calkeul pirovnebebs gaaCniaT. swored<br />

am individualur xasiaTebSi unda veZioT qarTveli eris sicocxlis<br />

xangrZliobisa da misi TiTqmis `maradiulobis" saidumlo. im<br />

pirveldasabams pirvelqmnadobas, romelic safuZvlad udevs qarTveli<br />

eris fenomenalur struqturas, igi Tavad moicavs.<br />

mixako wereTeli erTsac miuTiTebs, `miswrafeba erovnul-socialuri<br />

monadisa Tavis dacvisadmi saukuno arsebobisadmi, - es Tviseba eris<br />

gacilebiT ufro bunebrivi da samarTliania, vidre yvela warsul da<br />

118


awmyo moZalade konkretul socialur organizmTa, magaliTad did<br />

sxvadasxva erTagan Semdgari saxelmwifosi" (wereTeli 1990 : 103).<br />

vfiqrobT, rogorc adamianis embrionSia kodi misi<br />

sicocxlisunarianobisa, aseve TiToeuli eris pirvelqmnadobis ujredSi<br />

devs misi momavlis, misi yofnis xangrZlivobis monacemi da buneba<br />

yovelTvis am Tavisive nawyalobevis damcvelad gvevlineba.<br />

yovelive es kargad ikiTxeba gamsaxurdias mTel SemoqmedebaSi, mTel<br />

mis azrovnebaSi da swored am pirvelqmnadobis arsis wvdomisa da eris<br />

samomavlo sicocxlisunarianobis gzis Ziebaa mTeli misi cxovreba da<br />

moRvaweoba.<br />

<strong>erovnuli</strong> grZnobiTa da samSoblos winaSe movaleobiTaa STagonebuli<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias Semoqmedeba da misi moRvaweobis mTavari<br />

mamoZravebeli Zala. swored saqarTvelosadmi Tavdadebisa Tu<br />

Tavganwirvis amaRlebuli mizani iyo. saidan da rogor unda dawyebuliyo<br />

es gza, amis Ziebasac garkveuli dro Seewira. da ara marto <strong>konstantine</strong><br />

gamsaxurdia, mTeli misi Tanamedrove moazrovne Taobac im gzis maZiebelia<br />

`romelic taZramdis miiyvans" da saukuneebis ganmavlobaSi qarTveli<br />

gmirebis naloliaveb samSoblos `wiTeli minotavrisagan" gaaTavisuflebs.<br />

Tu rogor eZebda xsnis gzas es Taoba, amaze naTlad gamoxatavs a.<br />

baqraZis azri:<br />

`dionisos Rimilis" protagonisti <strong>konstantine</strong> savarsamiZe moTqvams:<br />

`Cemi cxovrebis naxevar gzaze SemomaRamda, isev Sen gigoneb da geZaxi<br />

- gulTmisano Cemo gamzrdelo!<br />

egeb Sen maswavlo gza, rogor gavide am uRrani tyidan<br />

gana ar gesmis?<br />

`gza"! iZaxis adamiani saukuneebis irib mijnebze,<br />

`gza!" iZaxian mgzavrebi, meetleebi, vatmanebi da Sofrebi.<br />

`gza!" iZaxian mwerlebi, mecnierebi, berebi da moZRvarT-moZRvrebi. me<br />

yvela vnaxe, me yvelas vkiTxe da veravin maswavla gza.<br />

Tumca Cems winaSe yvela gza xsnilia, yvela asparezi nacadi, yvela<br />

borkili iseve tkbili, rogorc sayvarlisagan naboZebi samaje, magram<br />

mainc ar vici, saiT wavide, radgan yvela gza ulevia da gauvali".<br />

aseve sasowarkveTilia givi Saduric, arc mas aqvs gzis povnis imedi....<br />

119


... verc `mTvaris motacebis" personaJma TaraS emxvarma miagno Tavis<br />

gzas, rogorc viciT - igi Tvlida, rom im dros ori gza iyo, stalinis da<br />

musolinis gza, e.i. bolSevizmisa da faSizmis gza. magram Tavad aRiarebs<br />

TaraSi - `me dRemdis ugzod vixetiale da rogorc xedav, verc erTs<br />

davadeqi... orive daxSuli aRmoCnda CemTvis".<br />

es sami magaliTic mkafiod mowmobs rogor aqtiurad iyo dasmuli 20-<br />

30-iani wlebis qarTul mwerlobaSi gzadabneuli kacis problema, maSin<br />

komunisturi literaturuli kritika amas imiT xsnida, rom gamarjvebulma<br />

muSaTa klasma uaryo da gaanadgura mqonebelTa da privilegirebulTa<br />

klasi.<br />

damarcxebuli qarTuli aristokratiis Svilebs sasowarkveTis,<br />

wuwunisa da Civilis garda, sxva aRaraferi darCenoda. nawilobriv es<br />

marTalia. magram igi gzadabneuli kacis problemebis calmxrivi gaSuqebaa.<br />

arc givi Saduri arc <strong>konstantine</strong> savarsamiZe da arc TaraS emxvari<br />

mxolod klasobrivi TvalsazrisiT ar Civian ugzoobas. ugzoobis sakiTxi<br />

maT ufro <strong>erovnuli</strong> kuTxiT awuxebT. TiToeul maTgans surs emsaxuros<br />

samSoblos, xalxs, magram socialisturi idealis miReba arc undaT da<br />

arc SeuZliaT" (baqraZe 1990 : 202).<br />

yovelive aqedan gamomdinare albaT gagviCndeba kiTxva, ratom ar<br />

ZaluZT am personaJebs socialisturi idealis miReba, ratom ibrZvian<br />

isini axali gzisaTvis da saidan iwyeba es gza? esaa umTavresi sakiTxi<br />

imis Sesamecneblad, Tu ratom iyo ase aSkara winaaRmdegoba saqarTveloSi<br />

socialisturi idealebisadmi, da ratom iyo, rom TiTqmis mTeli saukunis<br />

ganmavlobaSi yvelaze metad gamoirCeoda Cveni samSoblo sxvaTagan -<br />

damoukideblobisaken ltolvis sindromiT?<br />

am kiTxvaze pasuxis gacemaa mTavari <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />

<strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis amosacnobad da saqarTvelos<br />

mravalsaukunovan da Sinaarsian istoriaSia fesvebi am kiTxvis pasuxisa.<br />

dakarguli sazrisisa da pirvelqmnadobis ideaa k. gamsaxurdias ideuri<br />

mrwamsis sawyisi, swored aqedan iRebs saTaves saqarTvelos samomavlo<br />

<strong>erovnuli</strong> programac... da araTu qarTul prozaSi, poeziaSic mravalgzis<br />

gaJRerebula es problema da gansakuTrebiT m. maWavrianTan, da S.<br />

niSnianiZesTan mkveTrad iCens igi Tavs, Tundac muxranis striqonebi `ara<br />

sxvisi misabaZi ra mWirs, Tvara ki".<br />

120


`...sayvelpuro patriotizmi, RvTis wyalobiT, arasodes gvklebia<br />

maincadamainc. umTavresi sxva ram iyo, gacilebiT Znelad<br />

gansaxorcielebeli ram: saWiro iyo istoriuli sazrisis povna, manamde<br />

mxolod intuitiurad nagzneb iseT aspeqtTa mikvleva, warmoCena da<br />

dasabuTeba, romelTa wiaRSic WeSmaritad scnobda TavisTavs didi<br />

kulturul-istoriuli misiis mtvirTveli eri" (TvaraZe, ciskari, 1969 #12<br />

: 70-71).<br />

k. gamsaxurdias miaCnia, rom <strong>erovnuli</strong> xsnis gza saqarTvelom<br />

Tavissave cnobierebaSi unda eZios, ideebi, romelic evropidan mohyveba<br />

gzas gadaumuSaveblad veraferSi waadgeba saqarTvelos. literaturul<br />

werilSi `sityva, xati da musika" mwerali miuTiTebs:<br />

`axali drois muSaoba orgvaria: erTis mxriT, Zveli universalur<br />

historizmis bairaxtarni, romelnic Zvel ideaTa samyaros xels ar<br />

uSveben, radgan Zvelis gavlena axal kulturul jejilze sasargeblod<br />

miaCniaT, meore pirad meamboxe axalgazrdoba, romelic erTis dahkvriT<br />

lamobs Zveli kulturuli tradiciebisa da maTi universal-historizmis<br />

ganadgurebas...<br />

iwyeba maradiuli brZola mamebsa da Svilebs Soris.<br />

revolucioneri axalgazrdobis erTi nawili stovebs mSobliur<br />

penatebs da tradiciul evropas da kolumbis qveyanaSi iSenebs<br />

samocsarTulian koSkebs" (`sityva, xati, musika~, `cisartyela~, #8-12, 1920 :<br />

48).<br />

rogorc vxedavT k. gamsaxurdias protesti axali Taobisadmi<br />

saqarTvelos warsulis uaryofisa da momavlisadmi uyuradRebobiTaa<br />

ganpirobebuli, maSin, rodesac mwerali qveynis arqaul Zirebs eZebs da<br />

ikvlevs awmyosa da momavlis <strong>erovnuli</strong> sulis SesaerTeblad, qarTvelTa<br />

nawils Tvali sxva qveynebisaken uWiravs.<br />

viciT, rom erovnul msoflmxedvelobas ver Seqmnis mxolod drois<br />

erTi garkveuli monakveTi, drois siRrmeSi gadadgmul fesvebs Tu ver<br />

mivakvlevT da Tu masze ar aRmovacenebT mTel erovnul Senobas, amaod<br />

davSvrebiT, <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia rom am azris jerovnad Semmecnebeli<br />

da gamxmovanebelic gaxldaT, es mTeli misi <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedebidan da<br />

zogadad naazrevisagan igrZnoba. k. gamsaxurdias personaJebisa Tu mTavari<br />

moqmedi pirebis gvari da sisxli saukuneebs moarRvevs da axal gzasa da<br />

121


sadinars eZebs. maTi suli saqarTvelos damoukideblobasa da misi<br />

momavlis garantias iTxovs. swored aris TaraS emxvaris Tu <strong>konstantine</strong><br />

savarsamiZis mudmivi SeWirvebisa da gzadabneulobis mizezi. am orT ara<br />

marto gonebasa da azrovnebaSi, sisxlSi aqvT gamjdari Zveli, rainduli<br />

saqarTvelos xati da nostalgia, maT kargad esmiT, rom winaparTa<br />

gmirobaca da codvebic Tanabrad mosdevT dResdReobiTac da maTi<br />

erTguleba marTebT, Torem mamisagan dawyevlilni verasodes gaixareben.<br />

mamis wyevliTaa SeboWili k. savarsamiZis cxovrebis gza, winaparTa<br />

codvebs SeuboWavs TaraS emxvari, iseve rogorc qvewarmavalTagan<br />

laokooni da misi Svilebia SeboWili.<br />

k. gamsaxurdiasTvis gardasul saukuneTa <strong>mxatvruli</strong> gaxmovaneba<br />

TviTmizani ar iyo, mas surda Tavisi mkiTxveli, TiToeuli qarTveli<br />

Caexedebina saqarTvelos warsulSi, TiToeuli qarTveli mieyvana im<br />

daskvnamde, rom warsulis gareSe saqarTvelo fesvebmoWril xed rCeboda<br />

da swored warsulidan unda amozrdiliyo momavlis ylortebi.<br />

warsulis labirinTebSi SesaRwevad da misgan racionaluri<br />

marcvalis mosapoveblad eris udidesi energiaa saWiro, miTumetes,<br />

calkeuli personaJebi k. gamsaxurdias Semoqmedebidan TiTqos gadamlaxavi<br />

arian drois sazRvrebisa, TiTqos maradiuli arsebobisTvis arian isini<br />

Seqmnili. ra Tqma unda, aq Tavad mwerlis sulis ganusazRvreli energia<br />

dominirebs da Tavad mwerali, romelmac kargad icis, rogor, ra gziT<br />

unda amoifrqves es sulieri energia personaJSi, iseT mxatvrul<br />

sinamdviles qmnis, romelsac ZaluZs gmiris realobidan, drois sivrcis<br />

sazRvrebidan gayvana, swored amitom arian k. gamsaxurdias personaJebi<br />

realobidan amovardnilni, erTgvarad yofna-aryofnis zRvarze mdgarni:<br />

`yvelaze metad gvainteresebs sazRvarze mdgari adamiani, sikvdil-<br />

sicocxlis, normalobis, damarcxebis da a.S. roca avlens SesaZleblobaTa<br />

maqsimums da TiTqos ufskrulis Tavze qanaobs.<br />

aseTia avtoric, romelic Tezevsis msgavsad, brZoliT, tanjviTa da<br />

TamaSiT unda miswvdes mizans.<br />

amdenad, rom igi ara mxolod tkbilxmovani orfeosia, aramed gmiric,<br />

meomari sardali, romelic win miuZRvis sityvaTa laSqars aRTqmuli<br />

qveynisaken" (sigua 2007 : 315).<br />

122


mainc ra da sad aris aRTqmuli qveyana k. gamsaxurdiasTavis, sad unda<br />

veZioT peripetiebi am aRTqmuli qveynisa?! am sakiTxze TviT k.<br />

gamsaxurdias werilebic ki gvaZlevs pasuxs da esaa `dakargulis",<br />

sulieri samSoblos moZebna.<br />

werilSi `sityva, xati, musika" mwerali wers: `sad aris samSoblo<br />

Cemi?" - kiTxulobs zaratustra.<br />

`imas veZeb da vkiTxulob veZebdi, veZebdi marad Jams, veZebdi da veRar<br />

hvpove. hoi, maradiulo arsad, hoi, maradiulo amaod"<br />

Tanamedrove sulic mwyurvaled eZiebs am WeSmarit samSoblos<br />

`vin damifaravs me?<br />

vin Semiyvarebs me?<br />

momeci xeli da ganmartovebuls.<br />

momeci xeli, megobaro ukanasknelo,<br />

Cemo ucnobo, uxilavo<br />

RmerTo jalaTo!"<br />

da sasowarkveTili winaswarmetyveli TviTTve eZebs Tavis sulis<br />

cecxls ganwmendisas. `brZeni, Semcnobi, yovelive dasawyisisa, igi momavlis<br />

wyaros miagnebs, wyaros axal wyaroTa warmomSobs, axalsa da uval gzebs".<br />

`WeSmaritad garwmunebT Zmebo, ar dayovndeba xani, axali Taobani<br />

warmoiSvebian, axal ufskrulebSi daiwyeben Zebnas. axali miwisZvra Zmebo<br />

axal wyaroebs aRmoaCens, Zveli xalxebisa da Zvel TaobaTa miwisZvra<br />

axal wyaroebis Sadrevnad amosqdeba.<br />

aRsrulda fridrih nicSes winaswarmetyveleba: Zveli xalxebisa da<br />

TaobaTa miwisZvra omma - axali wyaroebi, axali gzebi unda warmoSvas,<br />

axali gzebi axal SesaZleblobisaken" (`sityva, xati, musika", `cisartyela"<br />

#8-12 1920 : 50).<br />

k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> mrwamsis Ziebisas rwmundebi, rom mxolod<br />

misi <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedebis SeswavliT ver aRviqvamT srulyofil<br />

portrets mwerlisas, misi <strong>erovnuli</strong> azrovnebis naperwklebi mimobneulia<br />

Semoqmedis literaturul werilebSi da rac yvelaze sainteresoa, swored<br />

am werilebSia Seulamazebeli da mkacri sinamdvile. rac Seexeba<br />

mxatvrul nawarmoebebs, iq xom literaturuli sinamdvile dominantobs,<br />

rasac ZiriTadad mwerlis fantazia da nawarmoebSi asaxuli garemo<br />

situaciebi ganapirobebs. mwerali `sityvaTa TamaSiT" d maTi Sexameba-<br />

123


SekavSirebiT aRwevs mxatvrul efeqts, xolo literaturuli werilebi<br />

mwerlis fantaziisagan gantvirTulia da ZiriTadad obieqturi<br />

sinamdvilis speqtrSi warmogvidgens arsebul garemo-situaciebs.<br />

miTiTebuli werilis sinamdvile ZiriTadad `zaratustras" fonze iSleba<br />

da gvarwmunebs, rom dakarguli sazrisisa da pirvelqmnadobis SenarCuneba<br />

k. gamsaxurdias msoflmxedvelobasa da SemoqmedebaSi swored am wyarodan<br />

iRebs saTaves, Tumca arc is unda daviviwyoT, rom Tu Tavad mwerlis<br />

sulSi ar iqneboda mzaoba, am ideis gasacnobiereblad da misaRebad,<br />

`zaratustras" aseTi siRrmiT ver gaiTavisebda igi da mxatvrul<br />

SemoqmedebaSic ase sainteresod ver gadmonergavda mas.<br />

warsulisaken mravali mecnierisa da Semoqmedis xedva iyo mimarTuli,<br />

magram igi mxolod nicSem warmosaxa aseTi siRrmiTa da srulyofilebiT,<br />

xolo Tavad k. gamsaxurdiam SeZlo gaeTavisebina brZenTabrZeni<br />

moazrovnis warmosaxva. arc is unda daviviwyoT, rom Tavad gamsaxurdiam<br />

yovelive es iseTi individualuri aspeqtiT da interpretaciiT gaamdidra<br />

da warmogvidgina, TiTqmis axali <strong>mxatvruli</strong> speqtri Seqmna da<br />

dagvarwmuna, rom sxvaTa azri da sityvac ki, gonieri moazrovnis mier<br />

moxmarebuli, axal daniSnulebas iZens.<br />

k. gamsaxurdia dasabuTebulad gvixsnis ra ganZi unda aviRoT,<br />

warsulidan, riT unda gavamdidroT <strong>erovnuli</strong> cnobiereba da Sesabamisad<br />

ganvsazRvroT eris momavalic, arada droa iseTi, rom bevrs Tvali sxvaTa<br />

kulturaze, sxvaTa momavlis programebze rCeba, maSin, rodesac TviT Cvens<br />

warsulSi devs Cvenive momavali. k. gamsaxurdiasTvis ucxo ar aris<br />

qarTuli sulis evropul kulturasTan Seziareba, magram es ar unda<br />

moxdes sakuTaris uaryofis xarjze. werilSi `sityva xati, musika"<br />

mwerali wers: `axali drois muSaoba orgvaria: erTis mxriT, Zveli<br />

universal-historizmis bairaxtarni, romelnic Zvel ideaTa samyaros xels<br />

ar uSveben, radgan Zvelis gavlena axal kulturul jejilze<br />

sasargeblod miaCniaT, meore pirad meamboxe axalgazrdoba, romelic<br />

erTis dahkvriT lamobs Zveli kulturuli tradiciebisa da maTi<br />

universal-historizmis ganadgurebas.<br />

am axalgazrdobis yuradsaRebad ambobda renani: `nu dagaviwydebaT,<br />

rom yovel konservatoris veluri winapari revolucioneri yofila.<br />

iwyeba maradiuli brZola mamebsa da Svilebs Soris.<br />

124


evolucioneri axalgazrdobis erTi nawili stovebs mSobliur<br />

penatebs da tradiciul evropas da kolumbis qveyanaSi iSenebs<br />

samocsarTulian koSkebs" (`magiuri Sandlebi", `cisartyela", #8-12, 1920 :<br />

8).<br />

esaa zogadi Sexeduleba, magram TviT saqarTvelos konkretuli<br />

tkivilebic moJonavs k. gamsaxurdias literaturul werilebSi.<br />

`Cven dRes kriziss ganvicdiT, rogorc saqarTvelos, ise msoflios<br />

moqalaqeni.<br />

Cveni saukunis axalTaobas, ragind mravalferovanic ar unda iyos igi<br />

Tavisi individualuri sulieri struqturiT da naSenebiT, erTi ram<br />

aerTebs - es aris uaryofa Cveni Tanamedroveobisa... is rac Cvens Taobas<br />

aerTebs, es aris protesti gadaWarbebuli inteleqtualizmis winaaRmdeg<br />

mimarTuli. Cven Tumca mowyvetilni viyaviT ukanaskneli wlebis<br />

ganmavlobaSi evropisagan, magram ideebi xSirad haeris talRas<br />

mimohyvebian. amitomac Cveni uaxlesi literaturis dvrita dasunTqulia am<br />

zogad evropuli sulieri ganwyobilebebiT" (`sityva xati, musika",<br />

`xelovneba" #2, 1921 w.). ra Tqma unda, arc evropuli ideologiisaken<br />

swrafva ar aris gamsaxurdias sulieri mrwamis gamomxatveli,<br />

`amerikanizmi... ki yovelive degeneraciisa da sulieri degradaciis"<br />

gamovlinebebad esaxeba da yovelive zemoTqmulis Semdeg isev sakuTar<br />

Zirebs surs miubrunos mTeli qarTveloba. TaraS emxvaris odisea svaneTSi<br />

sxva ara aris, Tu ara mesame gzis Zieba, im eTikuri Tu patriarqaluri<br />

epoqis narCenebi, rac svaneTis egzotikur fons qmnida TaraS emxvaris<br />

fantaziis xsnisa da gadarCenis gza iyo, magram male Tavadac darwmunda<br />

da mkiTxvelic dagvarwmuna, rom an axali cxovrebis mdinares unda<br />

SerTvoda, andac daRupuliyo. swored imitom ar iyo TaraS emxvarisaTvis,<br />

da Tundac gamsaxurdias sxva personaJebisaTvisac misaRebi, rom saerTo<br />

mdinarebas unda SerTvodnen da SekavSirebodnen, TavianTi pirovnuli,<br />

individualuri saxe daekargaT. iseve rogorc maTi samSoblo `diadi<br />

sabWoeTis" erT-erTi rgoli unda gamxdariyo da ara damoukidebeli<br />

<strong>erovnuli</strong> saxelmwifo. SeiZleba vTqvaT, rom sabWouri ideologiis misi<br />

mesveurTa msoflmxedvelobis yvelaze didi nakli swored is iyo, rom<br />

individuaulizms mtrobda da yvelafers da yovelives `prokrustres<br />

sarecelis" principiT udgeboda, TavisTavad cxadia, rac mis normebs da<br />

125


ideebs scildeboda zedmetad Tvlida da mis mokveTas lamobda. SeiZleba<br />

Tamamad vTqvaT, rom gamsaxurdias personaJebis tragedia subieqturi ki<br />

ara, obieqturi mizezebiTaa ganpirobebuli.<br />

individualuri saxe Tu waiSala adamianSi, is ra Tqma unda,<br />

darRveulia TavisTavad da pirovnul saxes kargavs. sabWouri ideologia<br />

am pirovnuli saxis winaaRmdeg mebrZolia, iseve rogorc calkeuli erebis<br />

interesebis Camkvleli da mowinaaRmdegea. rogorc calkeuli adamiani<br />

imsxvreva pirovnul maxasiaTeblebs moklebuli, aseve erebic iRupebian<br />

erovnul idealebs daSorebulni. es kargad esmis Tavad <strong>konstantine</strong><br />

gamsaxurdias da aqedan gamomdinare misi nawarmoebebis gmirebsac, k.<br />

gamsaxurdia xsnis gzas im erovnul fesvebSi eZebs, ramac Seqmna qarTuli<br />

<strong>erovnuli</strong> saxelmwifo, im sayrdenSi, razec qarTuli saxelmwifoebrivi<br />

instituti aRmocenda. da yovelives kidev ufro Soridan iwyebs, kerZod,<br />

miTologiidan, sadac obieqtur sayrdens Tu ver movipovebT, fantazias<br />

mainc avamoZravebT.<br />

`ra Raribi iqneboda Cveni fantaziis parnasi, ra carieli iqneboda<br />

Cveni adamianuri xsovna, rom mas am miTis, am legendis damaxsovrebis<br />

unari ara hqonoda. didi bednierebaa adamianisaTvis mogoneba platonuris<br />

gagebisa, ramdenadac mogonebaa mTeli Cveni ideaTa samyaro, magram ufro<br />

carieli iqneboda Cveni fantazia, rom Cven nicSesave sityvebiT<br />

`Tayvanismcemeli cxovelebi" ar viyoT, rom Cveni guli ise gaiTiSos<br />

skepticizmisa da relativizmis susxiT, rom Cven ar gveyos warmodgenisa<br />

da pietetis Zala am miTis, am legendis dasajerebeli. angelus silezius<br />

mSvenier poetur formulas gvawvdis am mxriT:<br />

`qriste namdvili, srulyofili, jer ar Sobila, misi xateba RvTiuri<br />

unda dasruldes mermisSi".<br />

am miTis wyalobiT ikvleven gzas bneli saukunoebidan Cvenamdis<br />

qriste da budda, sokrates da platon, homeri da Seqspiri, rusTaveli da<br />

guramiSvili - am legendis wyalobiT imagreben isini Tavs gulmaviwyobis<br />

okeaneze, rogorc RmerTi dionisos zRvis zedapirze" (`traRediis<br />

warmoSoba mistikis sulidan", `gamsaxurdia" t. VI, 1983 : 514).<br />

SemTxeviTi arc sxvaTa azris moSveliebaa gamsaxurdiasaTvis da arc<br />

TviT umniSvnelo detalis Semotana Tavis nawarmoebebSi, andac<br />

cxovrebisaTvis umniSvnelo adamianebis porteretis xatva, radgnac avtori<br />

126


maT pirvelyofil, pirvelqmnil saxes eZiebs, maT sulSi ixedeba da iqedan<br />

gvixsnis samyaros anbans.<br />

`zarebi grigalSi" erTi SexedviT umniSvnelo adamianis, mnaTe<br />

oqropiris, saxes agvisaxavs da gvarwmunebs rom umniSvnelo da<br />

mniSvnelovani adamiani ar arsebobs, es Cveni warmosaxva aZlevs maT aseT<br />

klasifikacias, sinamdvileSi ki im pirvelqmnili saxiT yvela TavisTavadi<br />

da ufliswulia. xom Segvagonebs mwerali `didostatis majvenaSi".<br />

`rac unda didi qmnilebis winaSe idge, TviT umniSvnelo adamianic met<br />

yuradRebas moiTxovs, Sengan" (`didostatis marjvena~, 10). radganac<br />

mwerlis azriT adamiani yoveliveze aRmatebulia. <strong>mxatvruli</strong> sinamdvile,<br />

iseT realobas qmnis, sadac yvela da yvelaferi Tanasworia, sadac yvela<br />

da yovelive pirvelqmnadobis RvTiuri saxiT warmogvidgeba, es im<br />

SemTxvevaSi, Tu naRdi Semoqmedis fantaziiT aisaxeba garemoca da<br />

personaJic. erTi SexedviT Cven mier sakvlevi Temis registrSi TiTqmis<br />

arc jdeba mnaTe oqropiris saxe, magram pirvelqmnadobis mZafri beWedi,<br />

rac am personaJs sainteresos da mxatvrulad srulqmnils xdis, Cvenc<br />

garkveul pasuxs gagvaceminebs zogierT problemaze.<br />

`oqropirs sofeli lenCs eZaxda (lenCi saSualoa glaxaksa da qadagad<br />

davardnils Soris). sCveoda oqropirs - moubars xSirad yurs ar ugdebda,<br />

roca saqmeze elaparakebodnen, sul sxva ramisaTvis fiqrobda.<br />

saxeze etyoboda: mis suls vnebis qariSxali ar mohxvedroda, ar<br />

ekuTvnoda oqropir am qveyanas. arc am qveyanam daudo mas wili sofelSi.<br />

ambavi daagdes: dro mova, glaxakebi RmerTs gautoldebian, Zlierni ama<br />

qveynisani Sedrkebian da glakaxebi Tavadebis porfirs moisxameno. ar<br />

iqneba arc RmerTi da eSmaki, mdidari da Raribi, qurumi da mnaTe, radgan<br />

yoveli kaci TviTon iqneba Tavisi Tavis RmerTi, qurumi da mnaTe, ase<br />

ambobda qadagi taia" (gamsaxurdia VI, 1980 : 250). ra Tqma unda oqropirs<br />

amao cxovrebis qariSxali ar Sexebia, magram adamiani mxolod imiT ki ar<br />

aris saintereso k. gamsaxurdiasaTvis, Tu rogori saxe miuRia mas, samefo<br />

samosiTaa Semosili, maTxovris ZonZebiT, Tu beris CoxiT, aramed Tu<br />

rogoria misi suli, Tu rodis amoxeTqavs misi sulidan Tavisuflebis<br />

wyurvili. yoveli adamianis sulSi Tvlems diadi warsulis eqo, mxolod<br />

esaa, zogierTebs ZaluZT misi Semecneba, zogierni ki verc grZnoben mas<br />

TavianTi arsebaSi. mnaTe oqropirs ki bedma gauRima, Tundac erTxel mainc<br />

127


SeZlo pirvelqmnili miTis eqo aeborgebina Tavis sulSi, Tundac erTxel<br />

mainc ahyoloda Tavisi sulis revoluciis Zalmosilebas.<br />

`da mTeli cxovreba fiqrobda oqropir, ra iyo, Tu ara zRapari<br />

xanmokle? zarebis jarebi foladis abjarSi, mdevrebi uSiSo,<br />

Tavgametebulni, misdeven grigalis gafrenil mernebs. mihqrodnen<br />

mTvarisaken Rrublebis gemebi alisfer sisxliT gamurul afrebiT da<br />

pirvqee, ekida ieso zecaSi, Rrublebis anZaze, viT mavne mekobre, grigali<br />

miaxta Rrublebis qeCos. viT mali focxveri sisxls mowyurebuli<br />

gasdrika welSi mZle goliaTebi samreklo tkrcialiT Seirya, gaqanda,<br />

tortmaniT daeca miwaze" (gamsaxurdia V, 1980 : 263).<br />

da yvelaferi es sxva ara aris, Tu ara mnaTe oqropiris sulSi<br />

amovardnili qariSxali, misi sulis revolucia.<br />

mnaTe oqropiri, romelic lenCad iyo Seracxuli soflis mier da<br />

TiTqos yovelgvar azrsa da mniSvnelobas iyo moklebuli misi pirovneba,<br />

sulis siRrmeSi mainc atarebs im pirvelyofil sasicocxlo Zalas da<br />

Tavisuflebisaken ltolvas, rac saukuneebis ganmavlobaSi mohyveboda mis<br />

sisxls da aba rogor SeiZleba moqmed, srulfasovan adamianSi daiSirtos<br />

igi. sulisqTmas, sulis amboxs yovelTis mihyavs kacobrioba win. sulis<br />

revolucia socialur da politikur revoluciebze aRmatebulad miaCniaT<br />

yovelTvis moazrovneT.<br />

`ebraelebma ki kacobriobas daumtkices, rom gautexelia eris suli,<br />

Tu xalxma icis risTvis arsebobs. ori aTasi wlis gafantvis, tanjva-<br />

wamebis, damcirebis, kardakar xetialis Semdeg maT <strong>erovnuli</strong> saxelmwifoc<br />

Seqmnes, daviwyebuli enac aRadgines da did ekonomikur-kulturul<br />

gamarjvebasac miaRwies...<br />

sulis revoluciisTvis erToblivi muSaoba marTebs mwerlobasa da<br />

ers. mwerloba simarTliT, avisa da kargis Seufaravi TqmiT, miznis<br />

naTlad CvenebiT unda awrTobdes xalxis suls. eri ki piruTvneli<br />

msajuli unda iyos yoveli moRvawis saqmianobis, pirferuli<br />

TvalTmaqcobiT gundruks ar unda ukmevdes yovel lazRandaras da<br />

Saraxvetias. nurvin ityvis imas, rom zogjer xalxi tyuvdeba da ver arCevs<br />

mtyuansa da marTals, xalxi arasodes tyuvdeba, oRond, samwuxarod<br />

zogjer mas xelsayrelad miaCnia Tavi moikatunos gacucurakebulad, es<br />

128


cru diplomatia unda moicilos Tavidan da yovelTvis ecodineba ra<br />

akeTos da rogor" (baqraZe 1990 : 224).<br />

akaki baqraZis es mosazreba gvidasturebs, rom adamianis sulis<br />

revolucia yoveliveze aRmatebulia. teqnikuri, socialuri Tu<br />

politikuri speqtri revoluciebisa sainteresoa da TavisTavad amzadebs<br />

niadags sulis revoluciisaTvis, magram amisTvis aucilebelia Tavad<br />

adamianTa sulis mzaoba, niadagi axali eTikur-esTetikuri idealebisaTvis<br />

da am niadagis Semqmneli yovelTvis iyo da aris upirvelesad xelovneba.<br />

xelovnebis yoveli dargi TavisTavad adamianis sulis mwvrTnelia, magram<br />

misi formirebis yvelaze aRmatebuli Zala literaturas Seswevs. am<br />

droiTa da sivrciT SemousazRvrel xelovnebis dargs, romelsac ZaluZs<br />

araTu niadagi Seqmnas, aramed Tavad gamoiwvios revolucia adamianis<br />

sulSi. sainteresod gvixsnis sityvisa da literaturuli xelovnebis<br />

Zalmosilebas, `dionisos Rimilis" personaJi <strong>konstantine</strong> savarsamiZe: `me<br />

vityvi sityvas - aTasebi yurs damigdeben. me vityvi sityvas mSvenierze da<br />

RvTaebrivze da Cemi sityva Tu daeca fxvier yamirze, am sityvas aTasebi<br />

isev ityvian" (`dionisos Rimili~, 194).<br />

TviT renesansis epoqidanac gvaxsovs rom imdroindelma moazrovne<br />

adamianebma, rodesac adamianis sulis revolucia daisaxes miznad, udidesi<br />

mniSvneloba amisTvis xelovnebas mianiWes da maT Soris gamorCeuli roli<br />

da funqcia literaturas miakuTvnes. yovelive zemoTqmulidan gamomdinare<br />

SegviZlia davaskvnaT, rom k. gamsaxurdias, rogorc <strong>mxatvruli</strong><br />

Semoqmedeba, ise misi werilebi Tu mecnieruli naSromebi iqeTkenaa<br />

mimarTuli, rom adamiani Tavisi pirovnebisaken Semoabrunos, martivad rom<br />

vTqvaT, adamians Tavisi sulis sarkeSi Caaxedos, im Sreebs miaaxlovos,<br />

sadac yvelaze saintereso, sufTa da STambeWdavia misi pirovnuli saxe.<br />

amitomacaaa, rom mwerlisaTvis didi mniSvneloba ar eniWeba mas, romel<br />

epoqaze wers. ra drosac ar unda asaxavdes misi kalami, razec ar unda<br />

werdes igi, misi Semoqmedebis mTavari daniSnulebaa adamianis sulis<br />

revolucia, iseve rogorc renesansis epoqis moazrovneebi da Semoqmedebi<br />

fiqrobdnen - adamianis xelaxla aRmoCena.<br />

marTlac SesZlo k. gamsaxurdiam adamianis sulis im Sreebamde<br />

CaRweva, rac misi drois Tundac kargi mwerlebisa da moazrovneebisaTvis<br />

miuRweveli iyo, miTumetes maTTvis, romlebic droisa da epoqis gareT<br />

129


ver gadiodnen, romelTa suli socialisturi msoflmxedvelobiT iyo<br />

gajerebuli. ar gamovricxavT imas, rom socialuri problematikac<br />

umniSvnelovanesia - rogorc mwerlobisaTvis, ise sazogadoebisaTvisac,<br />

magram yovelive es mxolod drois da Tanac amao problemas warmoadgens,<br />

rogorc jer kidev eklesiastem dainaxa da agvixsna igi. mwerloba<br />

maradisobis karibWesaa miaxloebuli, maradisobis problemebisaken garbis<br />

mwerlis gul-goneba da miTumetes, iseTi rangis mwerlisa, rogoric<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia brZandeboda, romelmac kargad uwyoda:<br />

`xelovneba gulissisxls moiTxovso safasad, Tu mTeli jani ar Sealie am<br />

sastik bomons, araferi gamogiva xelidan" (`didostatis marjvena~, 7).<br />

Tundac es azric `gana qvaa sveticxoveli, Cemo? qvadyofilia, igi<br />

amJamad, ufro ukvdavi, vidre asiaTasi mokvdavis suli" (`didostatis<br />

marjvena~, 303). xelovnebaa Tavad ukvdaveba, mxolod ostats ver eweva<br />

sikvdili, aTaseuli wlebi walekaven irgvliv yovelives, mxolod<br />

sveticxoveli darCeba rogorc RmerTTan da sikvdilTan mebrZoli iakobi"<br />

(`didostatis marjvena~, 139).<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias, romelsac ase Rrmad da sainteresod hqonda<br />

gaazrebuli xelovanisa da xelovnebis daniSnuleba qveynad, ra Tqma unda,<br />

`amao xmebisaTvis ar ecala" da isic kargad icoda, rom maradisobisTvis<br />

gankuTnvili xma da ferebi, isev maradisobis ubidan unda amoekriba da<br />

Tavisi, didi Semoqmedeba erisa da qveynisTvis unda mieZRvna.<br />

ra Tqma unda, imdroindel saxelmwifo institutze gulaRrenilis<br />

saprotesto nota niadag moJonavs misi Semoqmedebidan, magram Tavisive<br />

personaJis kiondtantine arsakiZis piriT, amasac acxadebs: `Cemda Tavad<br />

vemorCilebi im wyobilebas, romelic wilad ergo Cems xalxs da arc erTi<br />

eri imis ukeTesis Rirsi araa, rac mas daumyarebia Tavad...<br />

yoveli kacisaTvis sanatreli wyobileba jerac arsad damyarebula"!..<br />

(`didostatis marjvena~, 1990 : 305) da mainc yoveli kacisaTvis sanatreli<br />

is pirvelyofili sisufTve da simartivea, saidanac iwyeba adamiani.<br />

saidanac saTaves viRebT. Tumca swored am fesvebze amoizrdeba xSirad<br />

srulfasovnebisa da adamianuri harmoniis simbolo-geniosi:<br />

`goeTes ganviTarebaSi SeiZleba mxolod wreSeweril, dasrulebul<br />

rkalebis danaxva, arsad Sesveneba, arsad gadatexa ganviTarebis temposi da<br />

130


xazisa - ase harmoniulad roninobs da mdinarebs yoveli didi xelovanis,<br />

yoveli didi pirovnebis ganviTareba da etli.<br />

`jiSidan zejiSisaken".<br />

Cveni Tanamedrove mcneba didi pirovnebisa, didi individumis sruliad<br />

gaugebari iyo antikur samyaroSi.<br />

antikuri heros, RvTiuri adamiani iyo, mitomac ase uyvars homers Tqma:<br />

RvTiuri odisos, RvTiuri aqiless, TviT odisos mefis erTgul meRoresac<br />

igi RvTiur Roris mwyemss uZaxis. radganac RvTiuroba antikaSi<br />

jiSdasrulebas, srulyofas udrida. antikuri RmerTebi igive RvTiuri<br />

srulyofili adamianebi iyvnen. Cveni `didi pirovneba" udrida antikur<br />

saukeTesos (Tavis jiSSi, Tavis rangSi, wodebaSi an xelovnebaSi).<br />

... antikur samyaroSi xelovnebac RvTaebrivi funqcia iyo, RvTaebrivi<br />

emanacia im msoflio logosisa, romelic adamianSi Tvlems" (`goeTe, Tu<br />

mistikosi", `ilioni" #1, 1922 : 30).<br />

da rodesac mSobeli eris fenomenis Semecneba surs mwerals swored<br />

im maradisobis karibWis SeRebas lamobs, sadac qarTvelTa ukvdavi suli<br />

Tvlems da swams, rom qarTvelTa pirvelsamyaro, pirvelqmnadoba udavod<br />

SegvaZlebinebs Cvenive momavali ganvsazRvroT.<br />

`Cveni istoriis traRedia iyo Cveni martooba, Tu istoriaSi marTlac<br />

arsebobs brma moira, es Cven Tavze axda. am gauxarelma moiram dagvakisra<br />

iseTi kulturuli - istoriuli amocanebi aRmosavleTSi, romlis<br />

ganxorcielebas Cveni saukeTeso energia da sisxli SevswireT. bedma pirSi<br />

migvca fanatikur aRmosavleTs. pioneri dasavleTis qristianuli<br />

civilizaciisa qarTveli eri jvars ecva qristes jvarisaTvis da<br />

qristianuli dasavleTi faqtiurad arasodes mogvSvelebia. dasavleTis<br />

qristianuli qveynebic ebrZodnen aRmosavleTs, magram maT mudam saerTo<br />

fronti hqondaT. Cveni mefeebi da mTavrebi mudam evropas uxmobdnen., mudam<br />

maSvelebs eZebdnen da gamoxmaureba mxolod delikatur epistolebSi<br />

ixateboda. dResac martoa qarTuli rasa" (`kargi evropieli", k.<br />

gamsaxurdia, t. VI. 1963 : 514).<br />

k. gamsaxurdias literaturul werilebsa da eseebSi kargad ikiTxeba<br />

is, rac mwerlis personaJebs awuxebT, is, rac maT erovnul<br />

msoflmxedvelobas qmnis, mwerlis sulidan momdinareobs. misi<br />

personaJebis tragedia, Tavad mwerlis tragediaa, tragedia sulis<br />

131


samSoblodakarguli adamianisa, romelsac TiTqos samSobloc aqvs,<br />

Tvistomnic gaaCnia, magram baraTaSvilis ar iyos, sulis manugeSebeli<br />

Zala mainc versad upovia, amasTan erTad, rogorc mwerlis personaJebi,<br />

ise Tavad mweralic im dakargulis maZiebelia, rac gaamTlianebs qveyanas,<br />

rac isev sulis samSoblod gadauqcevs saqarTvelos TiToeul qarTvels.<br />

verc imas vityviT, rom mxolod sabWouri wyobilebaa qarTvelTa sulis<br />

samSoblos mimtacebeli, andac mxolod ruseTis didmpyrobeluri<br />

politikidan iwyeba saqarTvelos ubedoba, magram is udavod aSkaraa, rom<br />

jer mefis ruseTma da Semdeg sabWoTa ruseTma saqarTvelos <strong>erovnuli</strong><br />

tragedia imdenad gazarda, qarTveluri suli, samSoblosadmi<br />

ganusazRvreli siyvaruli, riTac yoveli qarTveli xasiaTdeboda<br />

saukuneebis ganmavlobaSi, TiTqmis daikarga.<br />

k. gamsaxurdia <strong>erovnuli</strong> energiis wyaros Soreul, arqaul sivrceSi<br />

eZebs, im drosa da ganzomilebaSi, rodesac adamians pirvelyofili<br />

mTlianoba Tan sdevda: `sulis arqaika - es am winaparTagan SemorCenili<br />

daumorCilebeli, bneli da idumali Zalebia, anu pirovnebis meore `me".<br />

berZnul miTologiaSi, demonad miCneuli, qristianobis mier satanad<br />

Seracxuli, literaturaSi mefistofelad saxeldebuli, adamianuri<br />

<strong>cnobierebis</strong> mier uaryofili da CaZiruli fsiqikis siRrmeSi.<br />

erTi mxriv - STagoneba, meore mxriv - sneuleba (SiSi da tkivili)<br />

gvabrunebs am mSfoTvare ZalebTan, realobad aRqmul warmosaxvasTan,<br />

aaqtivebs maT, aaqtivebs fizikur SegrZnebebs, aRqmas, gancdas, xedvas"<br />

(sigua 2007 : 111). rogorc moyvanili amonaridi migvaniSnebs, xelovneba<br />

TavisTavad moicavs mecnierebis Rrma Sreebsac da Tu xelovnebis yvela<br />

dargsa da mecnierebaSi ganswavluli araa Semoqmedi, igi verasodes<br />

Seqmnis xelovnebis iseT nimuSs, romlis cecxli saukuneebs gadaenTeba, k.<br />

gamsaxurdia swored is xelovania romlis Semecnebasa da gulisgulSi<br />

saukuneTa analebidan amokrebili codna da xelovnebis didi madlia<br />

davanebuli. swored aman SeaZlebina mas, rom udidesi grZnobisa da codnis<br />

sinTezirebiT mkiTxvelis Tvalwin saqarTvelos istoriuli warsuli da<br />

zogadad xelovnebis magiuri Zala gaeSuqebina, saidanac yovel qarTvels<br />

ZaluZs Tavisi <strong>erovnuli</strong> fesvebis siRrmis Secnoba da rac yvelaze<br />

mTavaria k. gamsaxurdias Semoqmedebas is xibli mohyveba, riTac yovel<br />

mokvdavs ZaluZs sakuTar sulSic Caixedos, sakuTari buneba da <strong>erovnuli</strong><br />

132


suli Seicnos, radganac `...yoveli adamiani maqsimalurad Tavis unars<br />

gamoxatavs Sinagani, sasicocxlo Zalebis ukiduresi koncentrirebiT, rac<br />

sikvdils esazRvreba. am Zalebs gamoavlens Tavisuflebisaken swrafviT,<br />

rac Rebulobs sxvadasxva saxes - es iqneba Zalauflebis neba, siyvaruli<br />

da seqsi, masobirvi aRtkineba, gamarjvebis sixaruli Tu damarcxebis<br />

Zrwola, anu emociuri afeTqebiT.<br />

am Zalebs aseve gamoavlens uecari eiforia, sulieri tramva,<br />

melanqolia da depresia, Trobis eqstazi, ocneba da sizmris landebi,<br />

roca adamiani eSveba Sinasamyaros ufskrulSi da am CaZirviT maRldeba<br />

realobaze.<br />

aseT dros azris droSas miaqanebs vnebis da grZnobis qariSxali, goni<br />

iZireba emociebis nisleulSi, rac niSnavs uZvelesi SegrZnebisa da<br />

gancdis, sulisa da warmosaxvis gamoxmobas. sulis arqauli fenebis<br />

aRzevebas, radgan es aris dakarguli Zalmosilebis aRdgenis iluzia, imis<br />

miRweva, rac adamians waarTva inteleqtis progresma...<br />

... adamianis bunebaSi arseboben faruli sarezervo fizikuri da<br />

fsiqikuri Zalebi, romlebic amoqmeddebian ukiduresi gansacdelis Jams,<br />

sikvdil-sicoclis zRvarze an Zlieri gamRizianeblis faqtoriT..<br />

aseTi gansakuTrebuli mdgomareoba da erTi Zlieri gamRizianebeli<br />

SemoqmedisaTvis, moazrovnisaTvis aris sneuleba, oRond ara yvela aramed<br />

zogierTi, romelic zemoqmedebs tvinis, centraluri nervuli sistemis<br />

funqcionirebaze, roca Semoqmeds aqvs nebisyofa sikvdilis damSleli<br />

Zalis Semkavebeli, an Tavisuflebisaken swrafvis unari, roca es swrafva<br />

qceulia diad miznad" (sigua 2007 : 111).<br />

k. gamsaxurdias yvelaze saintereso mkvlevaris s. siguas es mosazreba,<br />

ra Tqma unda, TavisTavad sxva mkvlevarTa mosazrebis erTgvari Sejamebaa<br />

da gvixsnis adamianis da miTumetes, Semoqmedis sarezervo (faruli)<br />

Zalebis amofrqvevis SesaZleblobis Teorias. gvarwmunebs, rom yoveli<br />

kacTagani uTuod imaze meti da Rrmad fesvebgadgmulia warsulSi, vidre<br />

Cans., an vidre Tavad grZnobs amas da swored garkveul situaciebSi<br />

zogierTni maTganni, da upiratesad Semoqmedebi, axdenen am faruli<br />

energiis realizacias, maSin, rodesac mTeli arsebiT miiswrafian<br />

miznisaken, rodesac mTeli arsebiT ganicdian da SeigrZnoben gardasuli<br />

drois xmovanebas sakuTar sisxlsa da mTels arsebaSi. da am sisxlis<br />

133


mesxierebidan modis araCveulebrivi codna-Semecneba yovelivesi. k.<br />

gamsaxurdiac swored SemoqmedTa im kategorias miekuTvneba, romelic<br />

gulissisxliT qmnis Tavis nawarmoebebs, Zerwavs Tavis gmirebs Tu<br />

personaJebs da mkiTxvelsac im araCveulebrivi ZaliTa da madliT<br />

aRavsebs, rac swored pirvelqmnadobis miTiuri samyarodan amoaqvs mis<br />

arsebas.<br />

saiT miiswrafis es mefuri bunebis mwerali, saidan iwyeba misi<br />

msoflmxedveloba? ai kiTxva, romelic Zalauneburad gviCndeba misi<br />

Semoqmedebis Secnobisas. rogorc aRvniSneT, da Cvenamdec miuTiTebdnen<br />

sxvebi k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> cnobiereba uSores warsulSia<br />

fesvgadgmuli da saukuneTa labirinTebidan amoaqvs mas CvenTvis<br />

TvalSeudgami da CvenTvis naklebad sawvdomi is arqauli codna da<br />

sinamdvile, rac Cvens arsebaSic Tvlems.<br />

k. gamsaxurdias personaJebis personologiuri portretis Semecnebisas,<br />

maT pirovnebaSi ramdenime Sre SeiZleba gamovyoT da es arqauli Sre erT-<br />

erTi yvelaze metad saintereso monacemia, romelic am personaJTa<br />

srulyofili saxis Sesacnobadaa aucilebeli. swored amitomacaa, rom<br />

mklvevari s. sigua gamsaxurdias personaJebs mxolod erTi rakursiT ki ar<br />

warmogvidgens, miTologiur speqtrSi Wvrets maT arsebas da eris<br />

istorias, mis erovnul potencias miTosur aspeqtSi xsnis.<br />

`rac ufro Rrmad CavxedavT eris fsiqikas, istorias, xasiaTs, - miT<br />

ufro Seimecneba zogadi, ramdenadac sakacobrio motivebi sawyisi<br />

wertilis usasrulo sferuli gavrcobaa. SigniTken Sveuli swrafviT<br />

iZieba uZvelesi modeli, pirvelsawyisi, arqetipi: savarsamiZe - wm.<br />

konstanitnes, TaraSi - eramxuti, daviTi - bagrat IV; mariami - gorgona,<br />

arsakiZe - iakobi, Tamari - RvTismSobeli;. dedisimedi - afrotide, - gvanca-<br />

artemida, giorgi II - baxusi, vaxtangi - kimoTe da a.S. es aris mimsgavsebis<br />

da gaigivebis survili. arsi ucvlelia, magram dro cvalebadi. amitom<br />

gmiri ver egueba Tavis epoqas, yvela zedapiridan, centrisaken<br />

Cabrunebuli sxivi erT wertilSi erTdeba.<br />

... TaraSis cxovrebis gzas gansazRvravs misi sulieri arqetipi<br />

eramxut emxvari, rusT xelmwifis moZule, masTan brZolis msxverpli ...<br />

TaraSs ufro Soreuli winaparica hyavs - vardan hemuxvari .. eramxuti<br />

megrulad `aram xuted" gamoiTqmis. eramxuti xalxuri saxelis<br />

134


literaturuli formaa. rogorc viciT, miTiur amirans megrul versiebSi<br />

aramxutu hqvia.<br />

amgvarad, TaraSis saxis asociaciur Ziebas amiranis miTamde<br />

mivyavarT svaneTSi myof TaraSs `amiranis Zali awveba mklavebSi," roca<br />

avtorma saboloo ganaCeni gamoutana Tavis gmirs, SeniSna: `guSin, guSinwin<br />

Wabuki amirani egona Tavi, bnel gvirabSi Zalis Semnaxveli", `Cvens amirans<br />

gvirabisTvis ver miugnia, sadac man Zala Seinaxa dRevandel dRisaTvis...<br />

isic unda movigonoT, rom amirani aris mTeli saqarTvelo da mtrebi<br />

ki yvav-yorani, (akaki wereTeli). amirani Zveli saqarTvelos mudmivi<br />

tanjvis, WirTa Tmenisa da brZolis xatia TaraSis sulis simi Soreulad<br />

mas uerTdeba, radgan misi arseba STanTqmulia warsulis mier: eramxutis<br />

saxiT igi istoriul saqarTvelos etrfis, rogorc gardasul saukuneTa<br />

Svili, msgavsebas poulobs amiranTan" (sigua 1989 : 90-93).<br />

TaraSis - rogorc personaJis arqauli Zirebis gaxsna miznobrivad<br />

ukavSirdeba Cvens gadasaWrel problemas - Tu ramdenad dominirebs k.<br />

gamsaxurdias Semoqmedebasa da mis personaJebSi dakarguli sazrisis da<br />

pirvelqmnadobis SenarCunebis idea, Tu ramdenad Soreul fesvebs<br />

ukavSirdeba TiToeuli personaJis personologiuri saxe da kidev erTic,<br />

ramdenadaa yovelive erovnul cnobierebasTan dakavSirebuli, qarTvelTa<br />

<strong>erovnuli</strong> cnobiereba iwyeba misi miTologiidan, misi warsulidan, im<br />

miTosuri gmirebis saxe-simboloebidan, romelTac Tavis droze didi<br />

zegavlena moaxdines qarTveli eris erovnul azrovnebaze. iseve rogorc<br />

TaraSi, gamsaxurdias sxva personaJebi da ar marto qarTvelebi, sxva rasis<br />

warmomadgenlebic, aseve miTosur-arqauli simbolikiTaa gaxsnili s.<br />

siguas mier, magram am SemTxvevaSi, Cven mier dasaxuli problemebis<br />

asaxsnelad TaraSis arqetipul saxeze dakvirvebac sakmarisad migvaCnia da<br />

garkveulad SegviZlia vTqvaT, rom Tavad k. gamsaxurdias cnobiereba<br />

imdenadaa Seziarebuli qarTul zepirsityvierebas, qarTul erovnul suls,<br />

rom misi personaJebic TiTqos am saukuneTa SreebSi ibadebian, izrdebian<br />

da saboloo srulqmnil saxes k. gamsaxurdias nawarmoebebSi pouloben,<br />

amasTan erTad imdenadaa gaJRenTili pirvelqmnadobisa da <strong>erovnuli</strong><br />

sulis atributebiT, SeuZlebelia naRdi qarTuli da TavisTavadi saxeebi<br />

ar SevicnoT maTSi da sabolood im daskvnamde ar mivideT, rom<br />

135


saqarTvelos dakarguli sazrisis aRdgena, iseve mis msoflmxedvelobaSi,<br />

mis erovnul ZalmosilebaSi unda moxdes.<br />

dakarguli sazrisis, anu Tanamedrove terminologiiT aracnobieris<br />

SreebSi CarCenili sinamdvilis Sesaxeb sainteresoa k. gustav-iungis<br />

mosazreba `aracnobieris kompensacia kidev ufro metad gnostikuria.<br />

fizikuri procesebi miTologemis eniT saubrobs. inteleqtualuri<br />

formulireba verasdros SesZens miTosur suraT-xatebs iseT Rrma<br />

gamomsaxvel Zalas, rogorc amas miTologiuri ena aRwevs, radgan es<br />

procesi pirvelsaxesTan aris dakavSirebuli, amitom is mxolod xatovani<br />

eniT SeiZleba aRiweros" (gustav-iungi 2005 : 29). k. gamsaxurdias<br />

personaJebSi, rogorc ukve mivuTiTeT sainteresod ikiTxeba rogorc<br />

pirvelsaxe, ise zogadad miTologiuri modeli.<br />

TaraS emxvaris siguaseuli saxis <strong>interpretacia</strong>m gviCvena, rom<br />

gamsaxurdias personaJebi sinTezirebul saxeebs qmnian uSores warsulTan,<br />

saerTod warsulTan da TanamedroveobasTan mimarTebaSi - amirani -<br />

eramxuti - TaraSi es samsaxeoba xom advilad Sesamecnebelia emxvarisa,<br />

Tumca aqac ar Cerdeba mwerlis warmosaxva da karnu qalaqis gmiris<br />

vardan emxvaris saxesTan aigivebs igi mas. gamodis, rom dasaxelebul<br />

gmirTa sulieri saxe, TaraSis pirovnebaSi sxvadasxva Sreebs qmnis da<br />

araTu sazogadoebas, xSirad Tavadac uWirs emxvars sakuTar arsebaSi<br />

garkveva, romeli personis saxe dominantobs arsebul situaciaSi, masTanaa<br />

gaigivebuli TaraSis pirovneba. swored amitom gamsaxurdias personaJebi<br />

zogadad Zalian rTuli bunebis brZandebian, ramdenadac TviT maTi arsebis<br />

ZirebSi devs mravalsaxeoba, mravalxmianoba.<br />

`polifoniur romans baxtini mravalxmian romans uwodebs da cnobil<br />

musikalur termins damoukidebeli, magram erTmaneTTan mWidrod<br />

dakavSirebuli xmebis Tanaarsebobis saukeTeso gamoxatulebad miiCnevs...<br />

polifoniuri romanis personaJebi, baxtinis azriT, ar warmoadgenen<br />

avtoris mier marTvad da manipulirebad obieqtebs, homofoniuri anu<br />

erTxmiani romanisagan gansxavebiT, sadac avtori diriJoris pultidan<br />

xelmZRvanelobs personaJebiT dakompleqtebul orkestrs, polifoniuri<br />

romanis moqmedi pirebi damoukidebel subieqtebad gvevlinebian, metic,<br />

polifoniuri romanis personaJTa avtonomia avtoriseul avtonomias<br />

utoldeba, personaJis faseuli sityva avtoriseul faseul sityvas<br />

136


uTanabrdeba da xasiaTis Secnobis umniSvnelovanes komponentsac<br />

warmoadgens.<br />

amrigad, baxtiniseuli polifonia gulisxmobs personaJis xmis srul<br />

gaTavisulfebas avtoris xmis diqtatisagan... polifoniuri romanis<br />

personaJTa Tavisufleba <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedebis limitirebul doneze<br />

realizdeba, anu personaJis warmoCenis avtoriseuli arCevani Tavad<br />

ubiZgebs avtors garkveuli mimarTulebiT moZraobisaken, magram es<br />

damoukidebloba da Tavisufleba avtoris Canafiqris nawilia, - wers<br />

baxtini. es Canafiqri erTgvarad ganawyobs gmirs Tavisuflebisaken<br />

(SefardebiTi Tavisuflebisaken rasakvirvelia).<br />

polifoniuri romanis analizis procesSi baxtini gansakuTrebul<br />

yuradRebas uTmobs avtoris fenomens - avtori moiazreba rogorc yvela<br />

xmis miRma mdgari ideuri da <strong>mxatvruli</strong> centri" (literaturis Teoria<br />

2008 : 45 ).<br />

miTiTebuli mosazrebidan romanis polifoniurobis problema<br />

sainteresod ixsneba da es polifoniuroba anu mravalxmianoba calkeuli<br />

personaJis mTlianobaSic SeiZleba vigrZnoT. rodesac personaJs<br />

arqetipuli Zirebi gaaCnia maSin da kidev ufro mZafrad aisaxeba es<br />

polifoniuroba miTumetes rodesac ramodenime arqetipuli fena SeiZleba<br />

gamovyoT gmiris mTliani saxis aRsaqmelad. es problema rogorc ukve<br />

vTqviT, wamoWra da saintereosd gadawyvita gamsaxurdias Semoqmedebis<br />

mkvlevarma s. siguam, romelmac dagvarwmuna, gamsaxurdias calkeul<br />

personaJTa mravalsaxovan arqaul sistemaSi. sainteresod migvaCnia is<br />

faqti, rom TaraSis sulis arqetipuli wanamZRvrebi zogjer pirovnebis<br />

gaucxoebas, sakuTar TavTan konfliqtsa da TiTqmis gamanadgurebel<br />

winaaRmdegobas iwvevs, ratom dasWirda mwerals ase mravalSriani saxeebis<br />

asaxva, ratom erTgvari arqetipuli sistemiT qmnis personaJTa saxeebs? ra<br />

Tqma unda, yovelive zemoTqmulis Semdeg pasuxis gacema ar gagviWirdeba,<br />

pirvelqmnadobis Zirebidan unda amoitanos <strong>erovnuli</strong> suli qarTvelobisa,<br />

agrZnobinos da daarwmunos mkiTxveli, rom Cvens erovnul cnobierebas<br />

uSores warsulSi aqvs fesvebi gadgmuli, <strong>erovnuli</strong> Tavisuflebis idea<br />

sxvadasxva formiTa da SinaarsiT aRmocendeba da viTardeba Sesabamis<br />

epoqebSi.<br />

137


`<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebiT labirinTSi mesame gzac<br />

gailanda. mweralma scada Tavisi dekadenturi ganwyobilebani qarTul<br />

erovnul niadagze gadmoenerga da miTologiur-folklorul sawyisebze<br />

daemyno" (miSvelaZe 2000 : 232). miuTiTebs mkvlevari r. miSvelaZe da<br />

faqtiurad am miTologiur-folklorul sawyisebTan sinTezirebuli<br />

Tanamedroveoba individualur, sxvaTagan gansxvavebul formasa da<br />

Sinaarss aZlevs k. gamsaxurdias erovnul cnobierebas.<br />

amiranis <strong>erovnuli</strong> Zirebi, saukuneebis ganmavlobaSi amSvenebs qarTul<br />

zepirsityvierebas da garkveulad misi sulis formireba epoqaTa<br />

Sesabamisad xdeba. Tu Cven mier uke miTiTebul TaraSis arqetipuli<br />

Zirebis sqemas moviSveliebT, Tamaris epoqaSi igi karnu qalaqis amRebi<br />

gmiri vardan emxvaria... ruseTis TviTmpyrobelobis pirobebSi es saxe<br />

ganicdis formirebas da axal dampyrobelTa winaaRmdeg mebrZol metad<br />

gamoucnobi saxis idumal gmirad - eramxut emxvarad gvevlineba. SeiZleba<br />

vTqvaT, rom emxvarebis arsebaSi amiranis sisxli mdinarebs da sabolood<br />

igi sruliad srulqmnili, mTliani adamianis _ TaraS emxvaris saxiT<br />

warmogvidgeba, romelsac mwerali ukve qarTvelTa maradiul sulad<br />

miiCnevs. es SeiZleba avxsnaT a. baqraZis mier daTa TuTaSxias maradiuli<br />

arsebobis rwmenasTan gamoTqmul mosazrebis TaraS emxvaris saxesTan<br />

SepirispirebiT.<br />

`daTa gvarad TuTaSxiaa, TuTaSxia `mTvaris dRis Svils niSnavs,<br />

maSasadame, daTa Svilia TuTaSxa-raindisa, wyali ki yoveli miTologiis<br />

Tanaxmad, ganaxleba-aRorZinebas gulisxmobs `ukeTu vinme ara iSves<br />

wylisagan da sulsa ver xelewifebis Sesvlad sasufevelsa RmrTisas" -<br />

kvers ukravs miToss ioanes saxarebac. es miTologiuri motivi kargad<br />

aris asaxuli sityvakazmul literaturaSic.<br />

zRvaSi ukvalod STanTqma daTa TuTaSxias kvlav aRorZinebas<br />

gulisxmobs. igi ukve gaxda sikeTis xorcSesxmuli saxe. axla meored unda<br />

movides, rom sabolood gabatondes da damkvidrdes" (baqraZe 1977 : 164).<br />

`sikvdilis gziT aRorZinebis motivs agrZelebs TaraSis survili: `Tu<br />

Tavis mokvla gadavwyvite, Cem sayvarel stiqions wyals unda mivakiTxoo"<br />

(II, 89). marTlac igi engurSi daixrCo. e.i. wyalSi sikvdils ver gaeqca.<br />

wylis RmerTi igri qarTul miTologiaSi sicocxlis sawyisia, xolo<br />

mdinare enguris saxeli am didebuli RmerTis saxelidan aris warmoebuli,<br />

138


igris sadidebeli Tve igrika, saba orbelianis ganmartebiT aprilia, TaraS<br />

emxvari ki engurSi swored aprilSi daixrCo (baqraZe, `mnaTobi", 1967 : 111-<br />

119).<br />

aqedan gamomdinare akaki baqraZe askvnis, rom aqac sikvdilis<br />

saSualebiT xelmeored aRorZineba-ganaxlebis azria gatarebuli, radgan<br />

TaraSis sikvdili im RmerTis saxelTan aris dakavSirebuli, romelic,<br />

marTalia, xandaxan sikvdils Tesda, magram mainc sicocxlis sawyisi iyo.<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi sikvdili saocrad Sors dgas<br />

dasasrulisagan. uamravi personaJi asrulebs sicocxles, magram es<br />

daRupva erTgvari dabadebaa.<br />

TaraS emxvars mTeli cxovreba Tan sdevda sikvdilze fiqri. marTlac<br />

da raoden saocaric ar unda iyos, sikvdilze fiqri adamians zogjer<br />

siamovnebas aniWebs. albaT, yovel CvenganSi devs dauokebeli, qvecnobieri<br />

swrafva im samyarosken, saidanac movdivarT, sadac odesRac gvicxovria,<br />

magram ara im gonebiT, romelic gvaqvs. goneba mxolod dedamiwaze<br />

arsebobisaTvis Seqmnila TiTqos. iq ki mxolod guli iyo... guli feTqavda,<br />

cocxlobda. es mogonebac guls Semounaxavs, mas axsovs mxolod, magram<br />

aramc da aramc ar umxels gonebas Tu vin iyo manamde, ra erqva, sad<br />

cxovrobda. is mxolod icdis da iTvlis SeuCerebliv..<br />

da roca sisxli sabolood Semokravs ZarRvis kedels, guli<br />

daubrundeba WeSmarit samSoblos, raTa kvlav Sexvdes mas, visTvisac<br />

Seusvenebliv iTvlida wamebs.<br />

mTeli cxovreba sikvdilis faruli molodinis mizani ki ganaxlebaa,<br />

xelaxla Soba, oRond ara imave samyaroSi, sxva formiTa da TvisebebiT,<br />

aramed Soba imave suliT, oRond ganaxlebuli da ganwmendili arsebiT.<br />

sikvdilis Semdeg aRorZineba-ganaxlebis azrs TiTqmis erTxmad<br />

aRiarebs gansxvavebuli erovnebis, mrwamsisa Tu kulturis mqone<br />

adamianebi.<br />

miTologiaSic vpoulobT kvdomad da ganaxlebad RvTaebebs, radganac<br />

miTebSi uZvelesi adamianis samyarosadmi damokidebulebaa gadmocemuli.<br />

SeiZleba vifiqroT, rom adreul saukuneebSi adamianis Sexeduleba igive<br />

iyo.<br />

139


sicocxle Tavis TavSi itevs sikvdils (yoveli cocxali mokvdavia) da<br />

piriqiT, sikvdili gulisxmobs xelaxla dabadebas, ganaxlebul<br />

sicocxles.<br />

am azris moSveliebiT ukve sarwmuno xdeba k. gamsaxurdias Canafiqri,<br />

rogorc imdroindeli kritika xsnida, TiTqos im sazogadoebis, zedmeti<br />

adamiani TaraS emxvari, sabolood iRupeba gaavebuli enguris talRebSi,<br />

Tumca engurSi daRupva xom `kvlav aRorZinebas gulisxmobs", ra Tqma unda,<br />

roca am aspeqtSi davinaxavT emxvaris pirovnebas, yovlive Tavis adgilze<br />

dgeba da mwerlis rTuli da saintereso Canafiqric saTanado<br />

mizandasaxulebas iZens. Tanac naTeli xdeba isic, rom qarTvelTa<br />

<strong>erovnuli</strong> sulis formireba k. gamsaxurdias personaJebSi srulqmnilebas<br />

aRwevs da misi gaqroba araviTar Zalas ar SeuZlia, istoriis romel<br />

monakveTs, romel epoqasac ar unda asaxavdes mwerali, TavisTavad iseT<br />

mxatvrul sinamdviles SegvagrZnobinebs, rac umeteswilad STambeWdav<br />

erovnul grZnobebs aRviZebs mkiTxvelSi. rogorc mwerlis<br />

TanamedroveobaSi, ise saqarTvelos uSores warsulSic Cvens<br />

Tanamedroveebs mkveTri <strong>erovnuli</strong> poziciebi hqondaT da iSviaTad Tu<br />

gamoereoda erSi am erovnul interesTa moRalate. SeiZleba vTqvaT, rom<br />

mwerali gamonaklis SemTxvevaSi am anti<strong>erovnuli</strong> ideebis gamomxatvel<br />

saxeebsac warmoaCens da upiratesad imisaTvis, konfliqturi koliziebi<br />

yovelTvis acocxlebs da sainteresos xdis TviT mxatvrul nawarmoebebs.<br />

rac Seexeba Tavad avtors, misi miswrafebaa erovnul gmirTa saxeebis<br />

rTul da maRalmxatvrul literaturul konteqstSi warmodgena da am<br />

azris damadasturebelia daviT aRmaSeneblis saxis ase gamowvlilviT, ase<br />

RrmaSinaarsianad da saintereso <strong>mxatvruli</strong> speqtriT warmosaxva. mTeli es<br />

farToplaniani romani, upiratesad erTi daniSnulebiT warmoCindeba,<br />

SegvagrZnobinos qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> TviTmyofadoba. samarTlianad<br />

miuTiTebs a. nikoleiSvili `k. gamsaxurdias romanis umTavresi Rirseba,<br />

pirvel yovlisa, swored am faruli, Sinagani urTierTdapirispirebulobis<br />

Cveneba mgonia. mweralma Zala da energia ar daiSura Tavisi drois<br />

mTvlemare qarTuli <strong>cnobierebis</strong> gamosaRviZeblad da daviT aRmaSeneblis<br />

RvTaebrivi xatis SeqmniT erTxel kidev Seaxsena qarTvel kacs, `visi<br />

gorisaa" igi, vin unda gaixados kerpad da ra gziT unda iaros<br />

maradiulad" (nikoleiSvili 2007 : 206).<br />

140


es mardiuli gza, ra Tqma unda moicavs rogorc qarTuli <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> warsuls, ise Tanamedroveobasac, da k. gamsaxurdias yvela<br />

romanSi, novelasa da werilSi dominirebs. mwerlisTvis <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> myari Senoba imdenad konkretuli da xilvadia, rom<br />

mkiTxvelisTvisac misawvdomi xdeba misi mveTri konturebi ra<br />

problemasac, ra epoqasac ar unda asaxavdes igi da sulac rom dacildes<br />

asasaxavi sagani da movlena erovnul azrovnebas, sabolood SeiZleba<br />

moinaxos raRac Strixebi, romelic Cvens aRqmas mainc miaaxloebs erovnul<br />

fesvebTan, zogjer es azri pirdapiri xaziT mdinarebs, zogjer alegoria -<br />

simboloebiT zogjer Sedareba - SepirispirebiT da zogjer<br />

kontrastirebis gziTac ki.<br />

TiTqmis erT gverdzea ganfenili novela `dedav, mistiuro qalo!~<br />

magram TiTqos epoqebi cocxldeba masSi, qarTvelTa maradisobis<br />

sadRegZelodaa igi warmoTqmuli. da ara marto konkretuli dedis,<br />

saqarTvelos mTeli warsulisa da Tanadroulobis miTi cocxldeba am<br />

patara novelaSi.<br />

`giyureb bnel TvalebSi, meSinia, Cemi warsulis, SoriT modixar viT<br />

avestas moxuci mogvi welSi moxrili, rogorc mSvildi Cemi bavSvobis,<br />

minda vitiro, rom me ase axalgazrda var, ase moxuci deda myolia,<br />

kiTxulob Cems nawerebs. guli mtkiva, Cemi ar gesmis.<br />

Sen xom gaigeb, roca avad var, is ki ar gesmis, Tu ra stkiva am Cem<br />

ukvdav suls. giyureb, gxedav da Sens TvalebSi melandeba daRaluli<br />

sisxlis bneli warsuli. vin Segexvewa nacnob mindvrebSi gazrdili,<br />

sinaTlis mwvervalisaken, rom amisrole" (gamsaxurdia I, 1992 : 72).<br />

sicocxlisa da mSobliuris idumal gancdasTan erTad, saqarTvelos<br />

warsulis, qarTuli sisxlis ukvdavi mdinarebis xmac gvesmis da vgrZnobT,<br />

Tu ramdenadaa gajerebuli mwerlis suli maTi arsebiT, rogor wams<br />

naciebi vel-mindvrebis da mSobliuri sisxlis Zala. Zala, romelic k.<br />

gamsaxurdias yvela nawarmoebs mohvyeba da Cveni eris maradiulobas<br />

Segvacnobinebs. dedis saxe TiTqmis yvela novelasa Tu romanSi ise<br />

warmoisaxeba mwerlis mier, Tavisdauneburad asocirdeba samSoblosTan,<br />

saqarTvelos tkiviliani warsuli Tu Tanamedroveoba esaxeba masTan<br />

dakavSirebiT mkiTxvels. Tvali gadavavloT Tundac sxva novelebs:<br />

`damsxvreuli Conguri", `qarTuli Cabalaxi", `qalis rZe" da sxvebi,<br />

141


omlebSic qalisa Tu dedis saxe iseT simbolur WrilSi ixateba<br />

saqarTvelos da mis imJamindel mdgomareobas SevicnobT. mwerlis xedva<br />

sagangebodaa mimarTuli dedisa da samSoblosaken. dedasac da<br />

samSoblosac erTi aspeqtiT grZnobs da Wvrets mwerlis guli da Tvali.<br />

erTi ram aris kidev saintereso k. gamsaxurdias rogorc novelebSi,<br />

ise romanebSi. TiTqmis yvelgan xazgasmulia qarTveli qalis is<br />

arCveulebrivi Tvisebebi, romelic xazgasmiT warmogvidgens dedis<br />

simbolos - sikeTis, simSvidesa da qalurobas da amasTan erTad mkiTxvels<br />

yovelTvis gvaZlevs qarTveli da ucxoeli qalis Sepirispirebis<br />

saSualebas. `lil", erT-erTi saukeTeso novelaa gamsaxurdias<br />

SemoqmedebaSi, masSi saintereso da idumali ungreli qalis saxe ixateba.<br />

mweralTan erTad Cvenc moxibluli vrCebiT am uzado mSvenierebiT, sanam<br />

farda ar Camoexsneba yovelives da Tavad eqimi Saruxia ar auxels Tvals<br />

lilis mSvenierebiT gatacebul mwerals, rogorc Tavad mwerali<br />

migviTiTebs, garegnobiT lilis kontrastuli saxea provizoris coli.<br />

aseve kontrasts qmnis lil qarTvelqalobis zogad saxesTan. mwerlis<br />

saboloo daskvna eqim Saruxias piriTaa gacxadebuli `rogor gvatyuebs<br />

Cveni Tvali" (gamsaxurdia I, 1992 : 62), SeiZleba ganvazogadoT kidec da<br />

vTqvaT, rom rogorc lil-is idumali mSvnierebaa yalbi da moCvenebiTi,<br />

aseve sulierTan dacilebuli forma da garegnoba qalisa arafris<br />

mTqmelia, marTalia qarTveli qalis fizikur mSvenierebazec bevri ram<br />

dawerila, magram vfiqrobT, yvelaze aRmafrTovanebeli mSveniereba<br />

qarTveli qalisa misi <strong>erovnuli</strong> suli da TvalTaxedvaa, moyolebuli<br />

`didostatis marjvenidan", romeli personaJic ar unda aviRoT k.<br />

gamsaxurdias qarTveli gmiri qalebis saxeebidan, yvela maTgans<br />

gansakuTrebuli qaluri xibli gaaCnia. aseve gansakuTrebuli siyvaruli<br />

aqvT samSoblos da zogadad adamianisa. mwerlis romanebis umSvenieresi<br />

qalebi umeteswilad siyvarulis tarigebia, magram yovelTvis vgrZnobT<br />

aalebul sanTlis mSvenierebas, romelic sabolood dasawvavadaa<br />

ganwiruli. magram Tundac, erTxel gamziarebelni didi grZnobis am ubedo<br />

wuTisofelSi, imden fizikur da sulier mSvenierebas afrqveven,<br />

qarTvelqalobis simbolod iqcevian. SemTxveviTi faqti arc isaa, rom k.<br />

gamsaxurdias ase emarjveba qarTveli qalis srulfasovani da <strong>erovnuli</strong><br />

suliT gajerebuli saintereso saxis asaxva. yvelaferi, rasac k.<br />

142


gamsaxurdias kalami exeba erovnulobis safuZvliani da didi dakvirvebis<br />

Sedegad gamotanili daskvnaa, rac gvarwmunebs, rom upirvelesad Tavad<br />

mweralia didi mamuliSvili da <strong>erovnuli</strong>s didad damfasebeli.<br />

erovnulobis is Tvisobrioba, riTac gamsaxurdias personaJebi<br />

xasiaTdebian, gvarwmunebs masSi, rom Tavad mwerlis <strong>erovnuli</strong><br />

msoflmxedveloba imdenad Rrma da Zlieria, rom misi warmosaxva avtors<br />

sxvadasxva aspeqtiT uxdeba da rac yvelaze metad sainteresoa, sxvadasxva<br />

asakis, sxvadasxva socialuri mdgomareobisa da Tundac gansxvavebuli<br />

sqesis adamianebSi <strong>erovnuli</strong> suli yovelTvis dominantobs da gvarwmunebs<br />

masSi, rom am saukuneTa labirinTebidan swored erovnulobis mZafrma<br />

grZnobam gamoiyvana da gadaarCina saqarTvelo. erovnulobis is<br />

pirvelqmnadobis SegrZneba rac <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias mTeli<br />

Semoqmedebidan da misi gmirebis bunebidan momdinareobs, TavisTavad<br />

erTgvari stimulia xvalindeli qarTuli genisaTvis sulSi amoitvifros<br />

da kidev ufro metad gaiRrmavos Tavisi erovnulobis msoflgancda.<br />

mivuTiTeT, imis Sesaxebac, rom k. gamsaxurdias gmirTa galerea sakmaod<br />

mravlaferovania socialuri warmoSobis aspqetiTac, magram isic<br />

aRsaniSnavia, rom ara aqvs mniSvneloba mefea es gmiri, Tavadi, aznauri,<br />

glexi Tu sul arafrismqone bogano - yvela maTganis SemecnebaSi devs<br />

samSoblos xati, samSoblos siyvarulis grZnoba. am grZnobiT aRsavse<br />

qarTvelebi gmirobisa da mamacobis farTo speqtrs warmogvidgenen k.<br />

gamsaxurdias nawarmoebebSi da gvarwmuneben eriskacoba, erisSviloba es<br />

yvelaze maRali wodebacaa yovelive kacTaganisa da yvelaze didi<br />

movaleoba qveynis winaSe. saerTod k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi rogorc<br />

geografiuli moqmedebis arenaa metad farTo da mravalmxrivi, ise<br />

personaJTa <strong>erovnuli</strong> Camomavlobaa mravalferovani, Tumca `ZiriTadad<br />

yuradRebis areSi moqceulia qarTveli adamiani, romelSic Rvivis<br />

saqarTvelos warsuli, awmyo da mermisi. globaluri analizi am<br />

problemisa, misTvis individualuri formis miniWeba da arsis dadgena,<br />

nairgvari sistemiT realizdeba. qarTvelebTan erTad mweralma gamoiyvana<br />

germanelebi, frangebi, italielebi, somxebi, rusebi, ukrainelebi, yivCaRebi,<br />

berZnebi... magram ucxo erovnebis adamianTa fsikiqis, qcevisa da<br />

temperamentis gamoxatva TavisTavad Znelia. es ufro uWirs qarTvel<br />

Semoqmeds, radgan rogorc qarTuli ena dgas gankerZoebiT da Tavis<br />

143


garSemo ikrebs iberiul-kavkasiur enaTa wres, ise qarTvelis bunebac<br />

Rrmad individualuri da gansxvavebulia im erovnebis SvilTagan, romelTa<br />

asaxvac mweralma moindoma" (sigua 1989 : 238) k. gamsaxurdias Semoqmedebaze<br />

dakvirvebiT SegviZlia gavakeToT daskvna, _ rac ase mkveTrad ganasxvavebs<br />

qarTvels sxva eris SvilTagan, es erovnulobis is grZnobaa, romelsac<br />

dedis rZesTan erTad iTvisebs yvela qarTveli da mTeli sasicocxlo<br />

energiac, sisxlxorceuladaa dakavSirebuli am grZnobasTan.<br />

saerTod k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba rainduli<br />

saqarTvelos mijnas uaxlovdeba. rogorc s. sigua miuTiTebs `k.<br />

gamsaxurdias ar gauvlia `cxovrebis universitetebi~, ar gacnobia muSaTa<br />

klasis cxovrebas. amitom misTvis es Tema ucxo da Soreuli iyo, Tavisi<br />

pirveladi, bavSvuri midrekilebaa filosofiuri dasabuTeba hpova<br />

evropul, kerZod fr. nicSes filosofiaSi, romelic subieqturad miiRo<br />

da gaiazra. k. gamsaxurdias yvela mTavari personaJi Zlieri da<br />

gansakuTrebuli pirovnebaa (savarsamiZe, taia Selia, xogais mindia,<br />

mzeWabuki, TaraSi, arzayani, lomkac esvanjia, qora maxvSi, tagu, giorgi I,<br />

arsakiZe, goete, juRaSvili, daviTi, korinTeli da sxv.) an yvelaferi, an<br />

araferi - aseTia gmirTa devizi.<br />

yvela maTgans amoZravebs rainduli suli, utexi da jiuti xasiaTi.<br />

maT ar ician ra aris wuwuni, sikvdilis SiSi, laCruli gansja.<br />

savarsamiZe, TaraSi, arzayani, vardaniZe, zedginiZe, giorgi, daviTi TiTqos<br />

Tavad etanebian xifaTs, Tavad daeZeben sikvdils, savarsamiZe exmareba<br />

germanel revolucionerebs, imitom ki ara, rom maT saqmes TanaugrZnobs:<br />

`Cemi revolucioneroba vin gaigona, didi xania omSi ar vyofilvar, srola<br />

momenatra, mitomac mogexmareT, TaraSi uSiSrad Seebmeba jamleT tarbas...<br />

personaJebis qeduxreli, bunebis sawyisia meomruli suli, isini<br />

mxedrebad daibadnen, savarsamiZe, vardaniZe, TaraSi, korinTeli, guluxaiZe,<br />

elaniZe potenciuri meomrebi arian, maT ar acviaT jariskacis faraja,<br />

zogi uqmad levs cxovrebas, zogic TavganwirviT Sromobs, magram, pirvel<br />

yovlisa, meomrebi arian, radgan adamiani brZolisa da tanjvisaTvis<br />

gaCnda...<br />

fizikur Zalas, didi ganaTlebac, sulieri simamacec gansazRvravs.<br />

gmirTa Smagi temperamenti. daumcxrali neba, temperamenti nacionaluri<br />

xasiaTis gamoxatulebaa, adamianis sasicocxlo energiaa...<br />

144


... mwerlis mizani iyo qarTuli xasiaTis gaazreba, qarTuli yofis<br />

nacionaluri bunebis gansazRvra, amitom aRadgina warmarTuli misteriebi,<br />

gamoixmo miTosuri personaJebi, gaamiTa Tavad sinamdvile, raTa uZvelesi<br />

droidan dRevandelobamde Seekriba mxolod qarTuli, <strong>erovnuli</strong><br />

ganumeorebeli Tvisebani da niSnebi, Tundac gamqrali, raTa ase Seeqmna,<br />

daedgina ganesazRvra, qarTuli suli, qarTuli yofa... amitomac Tavis<br />

miswrafebis alamdarebad swored Zlieri pirovnebani gamohyavs, romelnic<br />

mkveTrad avlenen nacionalur fsiqikas da cnobierebas" (sigua 1989 : 255).<br />

xSirad ukiJinebdnen mwerals, rom mis nawarmoebebSi gardasuli<br />

epoqebi, upiratesad mefeebisa da Tavadazanurebis portretebi ixateboda,<br />

Tumca esec mizanmimarTuli moqmedeba iyo mwerlisagan. mis mier mxatvrul<br />

sinamdviled qceuli saukuneebi qarTvelTa yofisa, iyo erovnulobis<br />

mZafri grZnobebis gamoxatuleba saqarTveloSi. am epoqebSi ido gasaRebi<br />

<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ZiriTadi principebisa, rac amaRlebda TiToeuli<br />

qarTvelis erovnul cnobierebas da ra Tqma unda, SemTxveviTi ar iyo is,<br />

rom swored am saukuneebis siRrmidan amohqonda mwerals <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong> naSTebi da surda axal WrilSi daenaxvebina igi<br />

TanamemamuleTaTvis, amasTan erTad Tanamedroveobis barbarosuli wnexi<br />

ise ver exeboda saukuneebidan amozidul mxatvrul sinamdviles, rogorc<br />

Tanamedroveobas.<br />

rac ufro metad iWreba saukuneebis siRrmeSi mwerlis TvalTaxedva,<br />

naTeli xdeba, rom igi aSkarad asaxavs SesaZlebel da zogjer erovnul<br />

Semecnebidan gamomdinare, sasurvel sinamdviles. amitomac aris, rom<br />

mkiTxveli ase didi interesiTa da grZnobiT ecnoba gardasul saukuneTa<br />

xmovanebas da rwmundeba, rom es didebuli warsuli udaod gulisxmobs<br />

sasurvel momavals da Tundac es faqtic naTlad warmogvidgens k.<br />

gamsaxurdias <strong>mxatvruli</strong> sityvis daniSnulebas, gvacnobs qarTvelTa<br />

saukuneTa labirinTebSi danTqmul erovnul sulsa da msoflmxvedlobas.<br />

miuxedavad imisa k. gamsaxurdias istoriul romanebSi qarTveli mefeebi da<br />

Tavadaznaurebi arian ZiriTadi moqmedebis warmmarTveli, romanebis<br />

gmirebi Tu personaJebi, mainc sainteresod ikiTxeba mTeli qveynis<br />

<strong>erovnuli</strong> msoflgancda, kargad igrZnoba, rom <strong>erovnuli</strong> mTlianobis idea<br />

mTeli saqarTvelos sulier gamoxatulebas da daniSnulebas warmoadgens.<br />

eris mTlianoba kargad aisaxeba moZalebul mtrebTan brZolaSi da<br />

145


gansakuTrebiT sainteresod ikiTxeba igi daviT aRmaSeneblis droindel<br />

saqarTveloSi. Tanac erTi faqticaa saintereso, Tu ra didi mniSvneloba<br />

aqvs mefis, qveynis Tavkacis ganwyobas, mis bunebas. <strong>erovnuli</strong>, samSoblosa<br />

da xalxisaTvis Tavdadebisa da TavSewirvis grZnobiT gandidebuli suli<br />

daviT aRmaSeneblisa, mTel saqarTvelos erT muStad kravs, mTel ers<br />

samSoblosadmi Tavdadebis grZnobiT aRanTebs. da qarTvelTa es <strong>erovnuli</strong><br />

suli kargad aisaxeba ara marto im omebSi, romlebic daviTis<br />

mTavarsardlobiT gamarjvebiT dagvirgvinda, aramed zogadad saero<br />

cxovrebaSi. xalxis rwmena saqarTvelosTvis TavSewiruli gmirisadmi.<br />

bunebrivia da TiToeuli qarTvelis gulSi SeuZlebelia tkivilis<br />

grZnobas ar iwvevdes daviTis sityvebi, sayvareli da erT dros saocnebo<br />

dedisimedisadmi mimarTuli: `mapatie dao Cemo, Seni da Cemi sicocxle<br />

saqarTvelos rom Sevwire tarigad" (`daviT aRmaSenebeli~, 795).<br />

es sityvebi naTlad gvarwmunebs masSi, rom rogorc didi xelovneba<br />

moiTxovs gulisisxls safasad, aseve yoveli didi saqmeca da mizanic<br />

gulisisxlsa da xSirad sicocxlesac iTxoven safasad da rodesac didi<br />

mizniskenaa gezaRebuli adamiani, man aucileblad unda gaacnobieros is,<br />

rom yvela bomoni mTel sicocxles moiTxovs msxverplad. araTu brZenma<br />

mefeebma, Cveulebrivma rigiTma qarTvelebmac kargad uwyodnen es da<br />

amitomac Jamidan Jamze Tavganwirvisa da TavSewirvis metad mkacri<br />

realoba, leqsisa da simReris ideadac ki iqceva. qarTvelisTvis<br />

upirvelesad samSobloa is bomoni, romelic sicocxles moiTxovs safasad.<br />

yovelTvis am SegrZnebiT iyo gajerebuli qarTvelTa suli da albaT, es<br />

grZnoba iyo im saocar omebSi gamarjvebis masuldgmulebeli, swored<br />

amitom iyo, rom isec eTnikurad mcirericxovan qarTvelebs, araerTgzis<br />

gaunadgurebiaT, Zlieric da auracxeli mteri. es asec unda yofiliyo,<br />

radganac qarTvelTa gmirobam da raindobam Seqmna axali Tvisobrioba,<br />

romelic mudmiv gamarjvebasa da aRmasvlas moutanda ers daviTisa da<br />

Tamaris Semdgom epoqaSi.<br />

saerTod k. gamsaxurdias warmosaxvis geografiuli sivrce metad<br />

mravalferovania. didi codnisa da mravlismnaxveli Tu SemgrZnobi Tvali<br />

mwerlisa, TiTqmis mTeli sisruliT gvixatavs, rogorc istoriul<br />

viTarebas sxva qveynebisas, ise maT kulturul Zeglebs, maT geografiul<br />

146


landSafts da rac yvelaze mTavaria, maT erovnul saxes da amis Semdeg<br />

warmoudgenelic iqneboda saqarTvelos, am teritoriulad isec patara<br />

qveynis geografiuli landSafti da misi kulturuli Zeglebi ase<br />

rudunebiTa da sainteresod ar aesaxa mwerals. mwerlis <strong>erovnuli</strong> suli<br />

kargad Cans masSi, rom saqarTvelos yvela mxare da am mxaris istoriuli<br />

Zeglebi, zogjer maTi Seqmnis istoriac ise Rrmad da STambeWdavad<br />

aisaxeba, vfiqrobT, TiTqos yovlismomswre iyo mwerali, TiTqos ara marto<br />

dRes SemorCenili realoba, gardasuli saukuneebic xilvadi da<br />

maxlobeli iyo misTvis. farTo da mravalferovania k. gamsaxurdias<br />

gmirTa galerea, Tavad qarTvelTa calkeuli kuTxeebis warmomadgenelTa<br />

TvalsazrisiTac, mwerali didi siyvaruliT gvixatavs svaneTis mdidar da<br />

Tvalwarmtac bunebas, magram arc svani xalxis Svilebi aviwydeba da maTi<br />

brZolisunarianoba, maTi gmiruli suli Tavad k. gamsaxurdias<br />

Semoqmedebas amSvenebs da amiT ufro ganivrcoba da mdidrdeba mwerlis<br />

<strong>erovnuli</strong> Tvalsawieri. am faqts metad mniSvnelovnad miiCnevs s. sigua, igi<br />

wers `giorgi I, giorgi II, daviT IV, lipariti am mravaltanjuli mxaris<br />

Svilebi arian, mecnierTa didi nawili, maT Soris n. mari fiqrobs, rom<br />

isini lazebi iyvnen (baRuaSi lazuri sityvaa da qarTulad udris<br />

`bavSvaZes").<br />

mkiTxvelis warmodgenaSi kvlav cocxldeba da xorcs isxams ocneba<br />

samSoblos miRma darCenil miwebsa da Zmebze. mwerali isev nacionaluri<br />

Zirebisken eSveba. T.s. eliotis sityvebi rom moviSvelioT k. gamsaxurdia<br />

imitom eSveboda rogorc sakuTari xalxis bavSvobis fskerze, rom<br />

momavlisaken gza gaekveTa. mwerals Tu mTavar personaJad ara, romanis<br />

rigiT monawiled mainc yoveli kuTxis Svili gamohyavda, mag: svani (qariman<br />

setieli), Takvereli (Saman erisTavi, gvanca da jondi) fxoveli - es<br />

termini aerTebs mTels mTiuleTs (mamamze, Talakva, Sorena), ingilo<br />

(giorgi mefes avazebi mohgvra), xevsuri (xogais mindia) da a.S. qarTli,<br />

kaxeTi, imereTi, samegrelo da afxazeTi misi personaJebis samoqmedo<br />

zonaa, saqarTvelos xerxemali" (sigua 1989 : 263).<br />

qarTuli <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> gaRrmavebis erT-erTi aucilebeli<br />

piroba qveynis teritoriuli Seswavlisa da aRqmis sakiTxicaa usaTuod,<br />

147


saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi mcxovrebi gansxvavebuli tomebis gacnoba<br />

da maTi saerTo <strong>erovnuli</strong> rakursiT warmosaxva amtkicebs qarTul<br />

erovnul cnobierebas. amasTan erTad saqarTvelos istoriuli warsulis<br />

codna da mis erovnul fesvebs ziareba amdidrebs qarTveli adamianis<br />

zneobriv monacemebs. mTlianad erTa Serwymis politika, romelic sabWoTa<br />

ideologias axasiaTebda, emuqreboda am calkeuli eTnosebis<br />

individualur Tvisebebs da migvaniSnebda, rom es asimilirebis procesi<br />

TiToeuli maTganis gaqrobiTa da nivelirebiT unda damTavrebuliyo.<br />

k. gamsaxurdias miswrafeba, istoriuli warsulis fonze gamoesaxa<br />

mTeli Cveni <strong>erovnuli</strong> problemebi uTuod imiTac iyo gamowveuli, rom<br />

istoriuli butaforia saSualebas iZleoda Tanamedroveobis did<br />

tkivilebze mieniSnebina erisaTvis. am azrs sainteresod aviTarebs a.<br />

nikoleiSvili:<br />

`rogorc cnobilia, k. gamsaxurdias istoriul JanrTan dakavSirebiT<br />

Tavisi mkveTrad gansxvavebuli Tvalsazrisi hqonda Camoyalibebuli, igi<br />

Tvlida, rom araviTari istoriuli romani ar arsebobs, rom istoria<br />

mxolod masalaa mwerlisaTvis Tanamedroveobis miswrafebaTa<br />

gamosaxtavad. amgvari Teoriis avtori, bunebrivia daviT aRmaSeneblis<br />

Sesaxeb daweril romans, marto gardasul epoqis asaxvas ar dausaxavda<br />

miznad da masSi dasmul problemebs Tanamedrove yofasac ganuyofelad<br />

daukavSirebda. es marTlac asea.<br />

`daviT aRmaSenebeli" sabWoTa epoqis saWirboroto problemebTan<br />

genetikurad Sesisxlxorcebuli romania da masSi Cveni istoriuli<br />

warsulis bevri problema swored am kuTxiT, mkafiod gamovlenili<br />

simbolur-alegoriuli formiTaa gaazrebuli.<br />

`daviT aRmaSenebeli", vfiqrobT, erTi mTavari mizniTac Seiqmna: es iyo<br />

mZafri Sinagani protestis gamoxatva im politikuri procesebisadmi,<br />

romlebic imJamad mTels sabWoTa imperiasa da mis erT uuflebo nawilad<br />

qceul fsevdo-respublikaSi - saqarTveloSi aRzevebuliyo. am protests<br />

ramdenime mniSvnelovani faqtori gansazRvravda. jer erTi<br />

Tanamedroveobaze marTali sityvis Tqma, faqtobrivad SeuZlebeli gaxda.<br />

socialisturi realizmis mxatvrul-SemoqmedebiTi meTodi, romelic<br />

148


partiam da xelisuflebam Cveni mwerlobis magistralur mimarTulebad<br />

gamoacxada, mwerals avaldebulebda movlenebi mkveTrad gamovlenili<br />

ideologiuri tendenciurobiT gamoexata da xotba Seesxa sabWoTa<br />

sinamdvilisaTvis.<br />

meorec `daviT aRmaSeneblis" monumenturi <strong>mxatvruli</strong> saxis SeqmniT k.<br />

gamsaxurdiam cada `manqurTizmis" tyveobisagan daexsna Cveni <strong>erovnuli</strong><br />

cnobiereba da ideologiuri bangisagan Sokirebuli qarTveli kacis<br />

gonebis Tvali Cveni istoriis yvelaze didi simaRleebisaken miepyro"<br />

(nikoleiSvili VII 2006 : 204).<br />

miuxedavad Zalmomreobis pirobebSi moqcevisa, qarTuli <strong>erovnuli</strong><br />

energia grovdeboda, viTardeboda da mizanswrafuli xdeboda.<br />

simboloebiTa da alegoriebiT qarTveli mwerlebi da zogadad<br />

Semoqmedebi bevr rameze mianiSnebdnen da droTa ganmavlobaSi naTeli<br />

xdeboda, Tu raoden didi Secdoma iyo qarTvelTa rwmena, rom<br />

erTmorwmune ruseTis safarqveS saqarTvelo erovnul TviTmyofadobas<br />

SeinarCunebda. winaparTagan daSvebul Secdomebs aSkarad grZnobdnen k.<br />

gamsaxurdia da misi Tanamedroveni, magram istoriul avbediTobas<br />

globaluri anarqiac emateboda da ase aRmoCnda im droisaTvis uZluri<br />

saqarTvelo jer ruseTis Tvimpyrobelobisa da Semdeg `wiTeli ruseTis"<br />

uRelqveS. is ideuri propaganda, riTac ruseTma SeZlo damkvdireba<br />

saqarTveloSi, kidev ufro metad gamanadgurebeli iyo <strong>erovnuli</strong> sulisa,<br />

vidre mefis TviTmpyrobelobis aSkarad dampyrobluri politika.<br />

ara marto k. gamsaxurdias personaJebi, Tavad mwerali Tavis uaxloes<br />

Tanamoazreebsa da megobrebTan erTad aSkarad amxelda da winaaRmdegobas<br />

uwevda moZalebul ideologiur Semotevebs, Tundac `SavCoxosnobac" xom<br />

udidesi protesti iyo, qarTvelTa mgloviarobis es forma <strong>erovnuli</strong><br />

sulis mZafri gamoxatulebaa. k. gamsaxurdias rogorc <strong>erovnuli</strong><br />

azrovneba, ise misi antisabWouri qmedebebi SeuniSnavi arc xelisuflebas<br />

da miTumetes qarTvel ers ar rCeboda, magram am protests TviT<br />

xalxisaTvis araviTari Sedegi ar mohyva, radganac ideurad da<br />

politikurad gaZlierebuli ruseTi ukve namdvilad saSiS Zalas<br />

warmoadgenda, Tumca miuxedavad aseTi viTarebisa, k. gamsaxurdias xeli<br />

149


arasodes auRia arc erovnul azrovnebaze da arc antisabWour<br />

moqmedebebze.<br />

akaki baqraZe miuTiTebs:<br />

`aravin daugdo yuri, Torem <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam didi xis winaT<br />

amxila ruseTis imediT yofnis ususuroba da uniadagoba."<br />

`dimitri yifians egona: rusis mefe kargia, rusis mefes saqarTvelo<br />

uyvars da pativs scems saqarTvelos Tavad-aznaurobis istoriul<br />

garantiebs. mxolod rusis ministrebi ar vargan.<br />

noe Jordania da arCil jorjaZe fiqrobdnen erT dros: ar varga<br />

rusis mefe, arc rusis ministrebi, arc rusis Jandarmeria. yvelani<br />

mtrulad ganwyobili arian Cvendami, kargia rusis demokratia.<br />

dRes zogierTebi fiqroben: yvela-yvela da rusis msaxiobebi da rusis<br />

mwerali es kulturis warmomadgenelni arian, Cven isini gviyvars.<br />

Cven sul sxvanairad vfiqrobT, yvela kargia Tavis adgilas, Tavis<br />

dros da Tavis qveyanaSi. Cven gvaqvs Cveni gezi, Cveni mwerloba, Cveni<br />

kulturuli politika da yvelas imdenad davafasebT, ramdenadac isini<br />

Cven angariSs gviweven da sargeblobas mogvitanen.<br />

Tu qarTveli xalxi da qarTuli mwerloba ar iqneba Tavisufali, ar<br />

ivlis Tavisi gziT, verc eri da verc mwerloba ver gaxdeba<br />

sruluflebiani TavisTavadi wevri kacobriobisa, universumisa, rogorc<br />

Cveni xalxi, ise Cveni mwerloba mudam darCeba sxvisi Crdili, Crdili ki<br />

yvelas kargad moexseneba, ra iolad qreba" (baqraZe 1990 : 221).<br />

akaki baqraZe am SemTxvevaSi ZiriTadad k. gamsaxurdias azris<br />

Tavisebur <strong>interpretacia</strong>sac gvaZlevs, magram baqraZis moRvaweobis dros<br />

istoriuli xazi ruseTTan mimarTebaSi ukve gamokveTili iyo, kargad<br />

Canda, rom xelovnurad SekavSirebulma socialisturma struqturam ver<br />

gaamarTla. faqti saxeze iyo. am Temaze azris gamoTqma Tu wera, ukve im<br />

saSiSroebas ar qmnida, rogorc es k. gamsaxurdias moRvaweobis dros iyo.<br />

praqtika aris WeSmaritebis kriteriumi - am aqsiomas Tu k.<br />

gamsaxurdias erovnul azrovnebasTan dakavSirebiT gamoviyenebT im<br />

daskvnamde mivalT, rom saqarTvelos erovnul-ganmanTavisuflebeli<br />

moZraoba, swored k. gamsaxurdias naazrevis praqtikuli gamovlineba iyo.<br />

150


mainc ra aZlevda k. gamsaxurdias pirovnebas aseT Zalasa da<br />

SemarTebas erovnul poziciaze mdgariyo da kalmiT Tu saqmiT ebrZola<br />

qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> SefxizlebisaTvis im epoqaSi, rodesac<br />

erTi sityvac ki sicocxlis fasad ujdebodaT adamianebs.<br />

mwerali pirdapiri Tu alegoriuli azriT gamudmebiT erovnul ideebs<br />

qadagebda da yovelTvis mzad iyo qveynis TavisuflebisaTvis ebrZola,<br />

andac am brZolas Sewirvoda. rwmena qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> sulsa da<br />

uRrmesi codna saqarTvelos istoriis, saqarTvelos kulturisa da misi<br />

xalxis udidesi sulieri potenciisa, romelTac Zala SeswevdaT, Tu<br />

ruseTis agresiisgan ixsnidnen Tavs damdgariyvnen erad sxva erTa Soris.<br />

k. gamsaxurdias miaCnda, rom damoukideblobisa da TviTmmarTvelobis<br />

SemTxvevaSi saqarTvelo Tavis momavals miznobrivad warmarTavda da<br />

<strong>erovnuli</strong> mTlianobisa da Tavisuflebis ideiT aRfrTovanebuli qarTveli<br />

msoflios Tavis saxes daanaxvebda, rac dResdReobiT SeuZlebeli<br />

xdeboda. yovelive kargi, risi Seqmnis Zalac Seswevda qarTvel ers,<br />

`babilonis godolis" saerTo mdinarebas erTvoda da eris TavisTavadi<br />

saxe ikargeboda. saWiro iyo dakarguli istoriuli sazrisis povna, ra<br />

Tqma unda, dacemisa da Seferxebis wlebic mravlad ugemnia saqarTvelos<br />

istorias, magram igi ZiriTadad mainc is organizmi iyo, romelic wamierad<br />

dabrkoldeboda, Seisvenebda da momavlis imediT savse, kvlav rwmeniT da<br />

Tavdajerebuli miemarTeboda Tavisi <strong>erovnuli</strong> Zalis amosafrqvevad.<br />

`ganvimeorebT - Cven eri vyofilvarT da varT dResac, - gansazRvruli,<br />

konkretuli socialuri organizmi, romelsac iseTive ufleba aqvs<br />

sicocxlisa, rogorc yvelas, didsa Tu pataras, brwyinvalesa Tu<br />

daqveiTebuls, Tu sabuTia saWiro `kacobriobis" winaSe Tavisufal<br />

arsebobis uflebis mosaxveWad, ai, es sabuTebic: gansazRvruli eTniuri da<br />

lingvisturi tipi, gansazRvruli koheziis mqone socialuri organizmi,<br />

istoria, kultura xangrZlivi da Taviseburi, xan Sav-bneli da SfoTiani,<br />

ufro iSviaTad ki mSvidobiani, - gansazRvruli ufleba, namdvili da<br />

marTali moqmedi saerTaSoriso samarTlis TvalsazrisiT" (wereTeli 1980<br />

: 237).<br />

151


m. wereTlis yvela is CamonaTvali, rac uflebas aZlevs qarTvel ers<br />

hqondes pretenzia Tavisufali arsebobisa, k. gamsaxurdiasaTvisac kargad<br />

iyo nacnobi da mTeli misi romanebi swored im miznis gamovlenaa, rom<br />

dagvanaxos - vin viyaviT, ra varT da vin unda viyoT momavalSi. k.<br />

gamsaxurdias yvela <strong>erovnuli</strong> ideis matarebeli personaJis TvalTaxedva<br />

warsuliskenaa mimarTuli da Cvenc gvwams, rom am warsulSi gadgmuli<br />

fesvebi, Zala da rwmena gadagvarCens, am warsulis <strong>erovnuli</strong> suli da<br />

samSoblosadmi Tavdadebis grZnoba momavlis mtkice sayrdeni da<br />

ganmamtkicebeli Zalaa, amitomac swored aqedan amodis k. gamsaxurdias<br />

<strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba da gvarwmunebs, rom saqarTvelos warsulSi<br />

devs misi momavlis saZirkveli, Tumca Tavad Zveli saqarTvelos mkvidrebi,<br />

ukve ver floben im Zalas da energias, rac qveynis ganaxlebas, mis<br />

aRmSeneblobas sWirdeba, marTalia Tavis droze maT didi roli<br />

Seasrules saqarTvelos istoriasa da misi sulieri aRorZinebis saqmeSi,<br />

magram axla, galaktionis ar iyos, drois axali mernebia saWiro, romelic<br />

am sayovelTao ganaxlebisa da mSeneblobis ritms Seerwymeba. k.<br />

gamsaxurdia marTlac didad Seyvarebuli iyo saqarTvelos warsulze, Tan<br />

mis saTqmels alegoriul-simboluri daniSnuleba hqonoda, amisaTvisac<br />

iyenebda Zveli epoqis istoriul Tematikas, magram didi siyvaruli rom<br />

hqonda am gardasulisadmi, es namdvilad igrZnoba misi istoriuli<br />

romanebidan da ara mxolod gardasuli epoqis siyvaruli, gardasuli<br />

istoriuli pirebisadmic didi Tayvaniscema gamosWvivis misi madliani<br />

kalmidan, Tavadac xom acxadebda, rom Zalian ainteresebda or<br />

kuropalats Soris gamosresili giorgi I da, ra Tqma unda,<br />

Tayvaniscemamde misuli grZnobiT iyo gamsWvaluli daviT<br />

aRmaSeneblisadmi da Tundac Tamar mefisadmi... da es didi siyvaruli da<br />

Tayvaniscema saqarTvelos warsulisa da misi istoriuli gmirebisadmi<br />

mTeli cxovrebis manZilze gahyva mwerals..<br />

Tumca ar SeiZleba maszec ar mivuTiToT, rom ara marto saxelovani<br />

mefeebisa da gmiri raindebis saxeebi avlendnen k. gamsaxurdias erovnul<br />

cnobierebas, Cveulebrivi, samSoblosaTvis TavdadebulTa warmosaxvac da<br />

ara marto did istoriul romanebSi, novelebSic ielvebda maTdami<br />

152


siyvarulisa da pativiscemis grZnoba. moTxroba `ambavi xuTasi<br />

bolniselisa" erT-erTi sainteresoa am TvalsazrisiT, Zieba<br />

samSoblosaTvis xuTasi TavSewirulTa saZmo saflavisa, mkiTxvelsac<br />

interess aRuZravs, Tumca, nawarmoebi TiTqmis ise midis dasasrulamde,<br />

vfiqrobT, rom netarxsenebuli gmirebis samudamo gansasvenebelis mikvleva<br />

ver moxerxdeba, magram bolos da bolos aRmoCndeba, rom `aseT gmirebs<br />

wmindanebad Seracxdnen im droSi, albaT, da SesaZloa arc daemarxaT<br />

isini" (gamsaxurdia I, 1992 : 352).<br />

taZris samarx kameraSi aRmoCenili xuTasi gmiris bolniselis neSti<br />

udides gulistkivils iwvevs yvela iq myofi adamianisas da surT maT<br />

sulis mosaxsenebelis Sesma, `radgan jer aravis daulevia am xuTasi<br />

vaJkacis Sesandobari" (gamsaxurdia I, 1992 : 354).<br />

Tavad mwerlis sityvebi, maTi gmirobisa da Tavdadebis gamomxatveli,<br />

gvagrZnobinebs rom `mwerloba marTlac gmirobis gamosarClebaa mxolod<br />

miCqmaluli gmirobis qomagia mwerali da sxva araferi" (`didostatis<br />

marjvena~, 12).<br />

Cvenis mxriT davZendiT, _ ara marto mwerloba, mTeli xelovnebac.<br />

rom ara xelovneba _ Tundac did gmirobaTa eqo saukuneebs ver<br />

amoxeTqavda da xalxis interesic aseTi ar iqneboda misadmi.<br />

am xuTasi bolniselis gmirobis gamosarClebad migvaCnia k.<br />

gamsaxurdias es moTxrobaca da gansakuTrebiT gmirebis Sesandobaris ase<br />

didi grZnobiT gamoxatva:<br />

`xedavT, ra warmavalia, Zmebo, yovelive dideba am qveynad, arc tkbobaa<br />

gardauvali, arc saxeli da arc mijnuroba, radgan es yovelive iqve<br />

hqreba, sadac maTi ganmcdeli moaTavebs sarbiels.<br />

mxolod gmirobaa waruxoceli!<br />

radgan namdvili gmiroba usaxeloa metwilad da igi ganagrZobs<br />

zegavlenas maSinac, roca gmirobis Camdenels ver miuva ambavi amisa.<br />

maS, davlioT Zmebo, Sesandobari maTi, visac jerac ar Rirsebia<br />

simxurvale Cveni niadagis, vinc xuTi saukunis Semdegac gvaswavlian<br />

Tavdadebas Cveni miwisTvis" (gamsaxurdia I, 1992 : 354).<br />

153


gamsaxurdias personaJebi uaryofen civilizacias, da am uaryofiT<br />

isini miemarTebian RvTaebrivisaken, am mxriv sainteresoa novelebi:<br />

`porcelani" da `fotografi".<br />

`civilizacia, romelic burJuaziis pirmSoa, Rupavs kulturas da mis<br />

WeSmarit msaxurs - aristokratias. `mokvda" porcelani da masTan erTad<br />

mTeli epoqis sulieri simdidre. radgan igi `epoqis sulieri simdidris<br />

WurWeli iyo".<br />

...Savma frinvelma gadauqrola evropas da fotografiis qveyanas ewvia.<br />

aqac daiwyo sayovelTao ubedureba: gapartaxeba, cieba, sikvdili, siZvis<br />

isteria... ubedurebaSi xalxma RmerTi gaixsena - eklesias miaSura,<br />

Sekrebili xalxis Tvalwin jer viRac Coxosanma, xolo Semdeg Savma<br />

frinvelma uaryves RmerTi. `ver gaige? RmerTi rom mokvda?" - daiZaxa Savma<br />

frinvelma, Coxianma ki xats tyvia daaxala. `Sen Semayvare RmerTi!" - aseTi<br />

iyo fotografis reaqcia.<br />

Savma frinvelma Tavisi mtkicebiT `RmerTi mokvda!", faqtiurad<br />

gaacocxla igi.<br />

sagulisxmoa novelis finali:<br />

`kari gaiRo, Savi frinveli dinjad Semovida. niskartiT aiRo naciebi<br />

soflis da eleqtroniani qalaqis suraTi, Tavze gadaaxia fotografs.<br />

fotografi wamodga. fotografiul aparatze wamomjdar stumars<br />

daacqerda.<br />

- qveyana suraTis gadaRebad ara Rirs, - daiyrantala stumarma da<br />

gafrinda.<br />

fotografma uaryo sinaTle - simbolo civilizaciisa da sxva naTeli<br />

aRiara. `yvelaferi da yovelive mimarTulia imisaken, rom realobis miRma<br />

mivideT kosmiur sulamde" sinaTlis, civilizaciis uaryofa, sulobis,<br />

RvTaebrivis aRiarebas niSnavda" (doiaSvili, ciskari #1, 1982 : 146).<br />

magram gmirobisa da raindobis saukuneebi gadavida, axla sxva dro<br />

modis da sxva eTikuri normebi mkvidrdeba da is saxeebi, vinc rainduli<br />

saqarTvelos mSvenierebas qmnida, dResdReobiT mxolod samuzeumo<br />

eqponatebad iqceva. axal dros axali saxeebi, axali eTikuri normebi da<br />

Tamamad SeiZleba vTqvaT, mTlianad ganaxlebuli adamiani sWirdeba, magram<br />

154


ara ise ganaxlebuli, rogorc socialisturi realizms axasiaTebda _ Tu<br />

revolucia ubrZanebda, warbSeuxrelad rom moklavdnen dedas da mamas;<br />

andac axali drois gmirebs, rom samSoblo saerTod arafrad WirdebodaT<br />

da sadac Tavad iarsebebdnen, iq iqneboda maTi samSoblo, es zedapiruli<br />

gageba iyo ganaxlebuli adamianis sulisa, zedapirulica da ara humanuri,<br />

SeiZleba vTqvaT, araadamianuri, socialisturi ideologiis<br />

wnexqveSmoqceuli adamianobadakarguli manqurTebis amao RaRadisi iyo,<br />

rac mxatvrul sityvasTan da mis daniSnulebasTan sruliad dacilebuli<br />

ar Seesabameboda, magram mainc SegviZlia vTqvaT, rom sulis revolucia<br />

imdroindel saqarTveloSi udaod unda ganxorcielebuliyo, axal dros<br />

yovelivesadmi damokidebulebis axali forma da Sinaarsi sWirdeboda da<br />

miuxedavad amisa, warsulze ise iyo Seyvarebuli k. gamsaxurdia, igi<br />

naTlad grZnobda, rom rainduli saqarTvelos dasasruli damdgariyo da<br />

guSin RviZli RviZlTagani im droebisa, dRes cxovrebis niadags<br />

mowyvetilebad eqcia. swored amitomaa, rom k. gamsaxurdias personaJebi,<br />

rogori rudunebiTac ar unda gvixatavdes maT saxeebs mwerali, momavlis<br />

qarTvelebi namdvilad ar arian.<br />

`mrisxane epoqis beWedi azis Zveli yofis adamianTa garegnobas,<br />

samosels, qcevas, xasiaTs, sasaflaosac ki. yoveli maTgani axali<br />

sinamdvilisadmi damokidebulebas ise gamoxatavs, rogorc ZaluZs:<br />

<strong>konstantine</strong> da TaraSi saqarTvelos damoukideblobis dakargvas<br />

glovoben, yru protests acxadeben, kac saqonels daxocavs, gvanji farTo<br />

moqmedebis gegmas saxavs, lukaia qristianul-warmarTul ritualebs<br />

exizneba, zosimia qveyanas ganudga, didi iosebi sxvisi binis miTvisebas<br />

lamobs. qosa gaxu memkvdireobis gadarCenas cdilobs, oqropiri zarebs<br />

daarisxebs, abria individualistur brZolas eweva, kankre xulignobs, vara<br />

warsuls mistiris, medeas ezizReba aRmSenebloba da a.S.<br />

`k. gamsaxurdiam aRadgina qarTuli nacionaluri yofiereba,<br />

praqarTuli ena, miTosi da warmarToba, geografiuli garemo, daadgina<br />

gmirTa fsiqikisa da <strong>cnobierebis</strong>, temperamentisa da xasiaTis<br />

individualuri qarTuli rasobrivi saxe. magram amave dros realisturi<br />

simarTliT sastiki ganaCeni gamoutana Zveli saqarTvelos<br />

155


ocdaTxuTmetsaukunovan istorias. mis STamomavlebs, revolucia aris<br />

udidesi uReltexili qarTveli eris istoriaSi, romelmac daamTavra<br />

Zveli yofis kvdoma, romlis Soreuli saTave XIII saukuneSi Zevs. rom ara<br />

revolucia, qarTveli xalxi gadagvarebas ver gadaurCeboda" (sigua 1989 :<br />

270).<br />

albaT, umjobesi iyo momxdariyo aRsruleba rainduli saqarTvelosi,<br />

radganac misi arseboba axal periodSi WeSmarit aRsasruls moaswavebda,<br />

nel-nela feriscvalebiTa da uCumari SerwymiT moxda erTgvari sikvdili<br />

kvlav SobisaTvis. maradiuli dabrunebis koncefciis Tanaxmad `yovelive<br />

rac iyo kvlav meordeba". amitom Sedis TaraS emxvari wyalSi, ara<br />

sasikvdilod, aramed gadarCenisaTvis, radgan icis, rom misi sicocxle<br />

ufro meti sikvdilia, vidre gacxadebuli sikvdili. TaraSi ixrCoba, raTa<br />

kvlav amovides wylidan srulyofili, SeubRalavi, CoxiT mosili.<br />

mTavaria, adamianebs gauCndeT survili misi dabrunebis, radganac Tavad<br />

ufali ambobs - eZiebT da hpovebT, iTxoveT da mogecemaT. swored amitom<br />

mxolod rainduli saqarTvelos dasasruli ki ar aris umniSvnelovanesi,<br />

aramed yvelaze metad tragikulia is, rom misi saWiroeba sazogadoebaSi<br />

aRar arsebobs.<br />

grigol robaqiZe werilSi - `rainduli saqarTvelo" werda: `qarTuli<br />

rassa rainduli sisxliT aris acecxlebuli. es ar ari ubralo sityva da<br />

arc ubralo Tviseba. saqarTvelos istoria raindobis paTosiT imarTeboda<br />

yovelTvis, raindoba Cveni <strong>erovnuli</strong> profilis Snoiani xazulia.<br />

Cven varT mzeTa Svilebi da gviyvars metad mzeosani lalebiT<br />

moTenTiloba. Cveni saSos wyarosTvali muqi zurmuxtia da siamiT<br />

vefinebiT mwvanilovan mdelos. motrfialeni varT `usaqmo" silamazis,<br />

gamudmebiT viwviT mSvenierebisaTvis. vaRmerTebT sicocxles, rogorc<br />

cecxlis moTayvane warmarTebi da yvelaze metad udardelobas vafasebT.<br />

gviyvars lagamaxsnili qeifi da gvaTrobs alesili xmlis sisxliani<br />

simRera.<br />

Cven sificxes gvwameben da uTmenelobas. diax: Cven ficxelni varT da<br />

uTmeneloba Cveni rkineuli nebis SurisZiebaa mxolod".<br />

samyaroSi yovelive erT mTlian arsad erTiandeba, miliardobiT<br />

ujredi erT sxeuls qmnis. magram TiToeul am sasicocxlo ujreds Tavisi<br />

156


daniSnuleba aqvs da saocari TviTmyofadobiT xasiaTdeba. grigol<br />

robaqiZe am movlenas Semdegnairad afasebs `mTeli ara grova<br />

calkeulebis, aramed nawili TiToeulebis". maradiuli brunvisas samyaro<br />

arsebobis axal fazaSi Sevida, gamoCnda axali saxeebi sruliad<br />

gansxvavebuli ideologiiTa da mrwamsiT. sasicocxlo ujredebic<br />

TviTmyofadobis dakargvis safrTxis winaSe aRmoCndnen, maTac axali<br />

niRbebi unda moergoT (cdiloben kidec. zogi Tavadi kinoSi iwyebs<br />

muSaobas, zogic glexze qorwindeba, magram es yovelive unayofo)<br />

fizikuri gadarCenisaTvis, magram vinc es nabiji gadadga, unayofobiT<br />

dajildovda. es faqtori ki ueWvel aRsasrulze miuTiTebs. namdvili<br />

aRsasruli ki sakuTari Tavis dakargvaa sxvis arsebaSi. es safrTxe<br />

emuqrebodaT swored im adamianebs, romelTa arsebobac zedmetad<br />

qceuliyo. maTi daRupva gadarCenisaTvis moxda. qarTuli rainduli suli<br />

gadavida warsulSi, raTa momavalSi mTeli simZafriT gacxadebuliyo.<br />

rainduli saqarTvelo zeciur saqarTvelod gardaisaxa, da mudmiv<br />

Tanamgzavrad aedevneba yoveli qarTvelis suls.<br />

s. sigua sainteresod warmosaxavs Zvelis kvdomisa da axlis<br />

damkvdirebis rTul process gamsaxurdias SemoqmedebaSi, magram is<br />

revolucia, romelic saqarTvelos ganaxlebisTvis iyo saWiro, sul sxva<br />

SinaarsiT da formiT hqonda mwerals warmosaxuli, rogorc ukve<br />

mivuTiTeT, es sulis revolucia iyo da mxolod socialisturi<br />

revolucia, romelic upirvelesad jiSis, genis, erovnulobis mteri iyo,<br />

saqarTvelos problemebs ver gadaWrida. piriqiT, axal problemebs<br />

uqmnida. Cven mier miTiTebuli ideebi usamSobloobisa da mamismkvlelobis<br />

Sesaxeb, rac socialisturi realizmis SemoqmedTaTvis iyo<br />

damaxasiaTebeli, kidev ufro sisruliTa da sisastikiT gadmoica k.<br />

gamsaxuridas SemoqmedebaSi da dagvarwmuna, rom revoluciam kidev axali<br />

problemebi warmoSva qarTul yofaSi.<br />

mamismkvlelobis saSineleba, romelic socialisturi sazogadoebis<br />

pirobebSi k. gamsaxurdias, `mTvaris motacebidan", amoRebulia, magram<br />

TavisTavadi faqtia epoqaluri saSinelebisa. miTumetes, saqarTvelo,<br />

romelic sanaxevrod isev patriarqaluri <strong>cnobierebis</strong> zegavlenas moucavs,<br />

ra Tqma unda, ver Seegueba mamismkvlelobis ubedurebas, arada axalma<br />

drom ganaxlebuli energia moutana, magram es energia uSoresi warsulis<br />

157


siRrmidanac moedineba da adamianis adreul saukuneTa siRrmeSi, sisxlSi<br />

daleqili mamismkvlelobisa Tu sazogadod veluri instinqtebis<br />

aboboqrebasac iwvevs. swored imis gamo, rom arzayan zvambaia<br />

socialisturi yofis ideologi da mowinave pirovnebaa, saWiro gaxda<br />

mamismkvlelobis faqti amoRebuli yofiliyo. imdroindeli sazogadoeba,<br />

verafriT Seegueboda Tundac literaturuli personaJis, miTumetes, Tu is<br />

komunisti da Tan aqtiuri komunistis, iseT warmoudgenel araadamianobis,<br />

rogoric mamismkvleloba iyo. magram TavisTavad cxadia, rom droiTa da<br />

garemoebiT gazuluqebuli axalgazrdoba wonasworobas kargavda da maTSi<br />

daZabul situaciaSi Tavs iCenda uSoresi warsulis bunebrivi Tvisebebi,<br />

Tumca es qarTuli bunebidan ar momdinareobda. es droisa da Seqmnili<br />

viTarebis kuriozi iyo da k. gamsaxurdiasac imitom Seaqvs, es pasaJi Tavis<br />

nawarmoebSi, rom am faqtiT erTxel kidev migvaniSnos, Tu rogor<br />

imsxvreva qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba. saqarTvelos yvela kuTxeSi da<br />

gansakuTrebiT samegrelosa Tu afxazeTSi. mamis ganRmrTobis problema<br />

ojaxis ufrosis xelSeuxebloba ki ara, ubatonod mimarTvis formac ki ar<br />

arsebobda da saukuneTa ganmavlobaSi gamomuSavebul am amaRlebul<br />

Tvisebebsa da tradiciebs, erTbaSad arRvevs axali yofa, romelsac ara<br />

marto ufrosi Taobisadmi, warsulisa da yovelive tradiciulisadmi<br />

uaRresad skeptikuri damokidebuleba hqonda. erT ramezec unda<br />

gavamaxvlioT yuradReba, aseTi gardasaxva xdeba im arasrulfasovani<br />

fsiqikisa da ganviTarebis adamianebSi, romelTac yovelive axlis<br />

ukritikod miRebis miswrafeba gaaCniaT, Torem kargad vxedavT imasac, Tu<br />

rogori pativiscemiT ekideba TviT gamzrdels da saerTod ufros Taobasa<br />

da tradiciebs TaraS emxvari, adamiani, romelic didi erudiciiTa da<br />

didi mgrZnobelobiTac gamoirCeva sxvaTagan. mas bunebis amgvar<br />

gawonasworebaSi swavla-aRzrda da ganaTlebac exmareba. vfiqrobT<br />

sagangebd xatavs aseT srulfasovan saxes emxvarisas avtori, rom erTxel<br />

kidev dagvanaxos kontrasti am or personaJs Soris - erTi qalis rZiT<br />

aRzrdili gmirebisa, romelnic dedis ZuZusTanac ki wakidebulebi iyvnen.<br />

es socialuri gansxvavebulobis fesvebi TandaTan Rrmavdeba da axla ukve<br />

Zalmosili arzayanis bunebaSi iseT Tvisebebad yalibdeba, rac marTlac<br />

araqarTuli, ufro mkveTrad Tu gamovxatavT azrs - araadamianuria, rac<br />

qarTuli sulisaTvis metad ucxo da Seusabamoa. rogorc ukve mivuTiTeT,<br />

158


swored qarTuli bunebisTvis metad miuRebel, metad gansxvavebul<br />

Tvisebebs ayalibebda socialisturi ideologia da swored am faqtis<br />

dasafiqsireblad dasWirda mwerals arzayan zvambaias mamismkvleloba, da<br />

Tu Tavidanve ar iqneboda mxilebuli es adamianis sulis gamanadgurebeli<br />

maxasiaTebeli, qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba, TandaTan gaqreboda, mis<br />

adgils zombirebuli adamiani daiWerda, romelic `socializmis haSiSiT~<br />

gabruebuli mamismkvlelobazec ki wavidoda.<br />

rodesac k. gamsaxurdias perosnaJebis sulis siRrmeSi gvsurs CaRweva,<br />

Zalian bevr rames vgrZnobT am Ziebisas, upirvels yovlisa mas, rom axali<br />

sazogadeobisTvis sulierad da fizikurad harmonizebuli adamianebis<br />

adgili ar aris. isini erTgvari `zedmeti adamianobiT" tvirTdamZimebulni<br />

ucxo xdebian sazogadoebisaTvis, romelic mamismkvlelebsa da zogadad<br />

kacismkvlelT aRazevebs da beladobas, meTaurobas uTmobs.<br />

gamsaxurdias romanebis personaJTa fsiqiologiur portretebs Tu<br />

davakvirTdebiT da mizez-Sedegobriobis kategoriis arsidan davinaxavT<br />

maT, erTxel kidev davrwmundebiT, rom TiToeuli personaJis saxe da<br />

moqmedeba mkveTrad gamoxatavs imdroindeli saqarTvelos gausaZlis<br />

mdgomareobas, aq cxovroben adamianebi, romelTac viTom aqvT samSoblo,<br />

magram sinamdvileSi sulis samSoblo ganadgurebulia, qarTuli suli<br />

TandaTanobiT qreba da TaraS emxvarebis adgils qarTul sivrceSi<br />

arzayan zvambaiebi ikaveben, romelTa saxis formirebaze arsebulma<br />

sazogadoebrivma institutma, socialisturma msoflmxedvelobam imuSava.<br />

fesvebis qona, SesaZloa, adamianis sulis yvelaze mniSvnelovani<br />

moTxovnileba iyos. adamians fesvebi aqvs adamianuri erTobis cxovrebaSi<br />

realuri, aqtiuri da bunebrivi monawileobis wyalobiT, erTobis,<br />

romelic cocxlad inaxavs warsulis danatovars, yoveli adamiani<br />

eswrafvis, rom moraluri, inteleqtualuri, sulieri arsebobis mTeli<br />

sisavse aRiqvas im garemos meSveobiT, romelsac bunebrivad ekuTvnis.<br />

ufesvoba, ueWvelia, yvelaze saSiSi daavadeba im daavadebaTa Soris,<br />

romelic adamianTa erTobas SeiZleba moedos, radgan igi Zalian advilad<br />

vrceldeba. fesvebdakarguli arsebebi TiTqmis yovelTvis orgvarad<br />

iqcevian: an sikvdilis msgavs sulier leTargiaSi iZirebian, an mTlianad<br />

inTqmebian moqmedebaSi, romelic imisken aris mimarTuli, rom fesvebi<br />

daaglijos maT, visac isini jer kidev SerCenili aqvs.<br />

159


yovelive iqeTken miemarTeba, rom qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba<br />

TiTqmis mTlianad waiSalos da axali drois demoralizebuli ideebiT<br />

sulgajerebuli adamiani damkvdirdes. erT dros raindul da zneobriv<br />

saqarTveloSi yovel dRes, yovel weliwads aqeTken mihyavs qarTveli da<br />

yovelive amis mgrZnobeli da Semmecnebeli k. gamsaxurdia da bevri sxvac<br />

<strong>erovnuli</strong> sulis mwerali Tu moRvawe da zogadad xelovani, mTeli<br />

SesaZleblobiT iRvwian da ibrZvian imisTvis, rom es katastrofa aacilon<br />

samSoblos, rogorme SeinarCunon <strong>erovnuli</strong> sulis nergebi, raTa momavalma<br />

maTi gaazreba da gamravleba SeZlos, swored amitomaa rom `beladis"<br />

avtori `daviT aRmaSenebels" Tu `didostatis marjvenasac" qmnis, an<br />

Tundac `mTvaris motacebasa" da `vazis yvavilobas", swored `beladma" Tu<br />

`vazis yvavilobam" misca mwvane Suqi `daviT aRmaSenebels", `didostatis<br />

marjvenas" Tu `mTvaris motacebas" da ara marto am nawarmoebebs,<br />

<strong>konstantine</strong>s mTel sulier memkvidreobas. gana marto literaturul<br />

nawarmoebebSi ikiTxeba k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> sulis moZraoba, Tundac<br />

misi literaturuli Tu zogadad publicisturi werilebi aviRoT, aqac<br />

udidesi <strong>erovnuli</strong> moRvawis, aqac qarTuli kulturiT sulgajerebuli<br />

adamianis sunTqva igrZnoba mwerlis naazrevis miRma.<br />

Tundac k. gamsaxurdias werili `apologia rusTavelisa" (gamsaxurdia<br />

VI, 1963 : 41) movigonoT, visac waukixTavs da vinc momavalSic gaecnoba mas,<br />

marTlac darwmundeba, Tu raoden eZvirfaseba mwerals yovelive qarTuli<br />

da miTumetes genialuri. am mimarTebiT erTsac davamatebdiT k.<br />

gamsaxurdias didma erudiciam da zogadad azrovnebamac S. nucubiZesTan,<br />

v. nozaZesTan da i. abaSiZesTan erTad udidesi roli iTamaSa saqarTvelos<br />

geniis qveynis farglebs gareT gatanis saqmeSi. magram, rodesac k.<br />

gamsaxurdias `dante alighiers" (gamsaxurdia VI, 1963 : 57). vkiTxulobT da<br />

mis meSvide Tavs `dante da rusTavels" CavuRrmavdebiT, davrwmunebiT, Tu<br />

raoden mniSvnelovania erisaTvis didi niWisa da ase didi ganaTlebis<br />

mqone Svilebis gamozrda, rom maradiulad vidgeT sxva erTa Soris da<br />

Cveni xma ar gaifantos samyaroSi, rogorc `xmad mRaRadeblisa udabnosa<br />

Sina". albaT bevrjer gavcnobivarT diTirambebs, Tu polemikas ama Tu im<br />

sakiTxze, magram ase didi erudiciiT ase damajereblad axsna, imisa, Tu<br />

ratom da riT dgas S. rusTavelis `vefxistyaosani" dante alighieris<br />

`RvTaebriv komediaze" maRla, iSviaTad Segvxedria, saqme is ki ar aris,<br />

160


jiutad daiCemo, raime da mTeli cxovrebac Seswiro gaugonari sisulelis<br />

mtkicebas, aramed imdeni icode, Senive gamoTqmuli mosazreba, iseve<br />

mwyobrad da logikurad daasabuTo, rogorc k. gamsxurdiam moaxerxa es<br />

Cvens mier miTiTebul werilSi. rusTavelis am simaRleze ayvaniT, man<br />

qarTveli eric aiyvana azrovnebis kvarcxlbekze.<br />

`am patara gamokvlevaSi me vcdilobdi alag-alag paralelebi<br />

gametarebia rusTavelsa da dantes Soris. vgoneb es ar unda eucxovos<br />

mkiTxvels, radgan TviT rusTavelis epoqa, misi pirovneba da Semoqmedeba<br />

iZleva saamiso sababs, garda amisa, rusTaveli jerac ar gvyavs msoflio<br />

poeziis masStabiT gaSuqebuli" (gamsaxurdia, VI, 1963 : 102).<br />

ase iwyebs miTiTebuli werilis meSvide Tavs avtori da vgrZnobT mis<br />

udides erovnul gulistkivils imis gamo, rom `rusTaveli jerac ar<br />

gvyavs msoflio poeziis masStabiT gaSuqebuli".<br />

dante alighierTan rusTavelis SepirispirebiT k. gamsaxurdiam<br />

cxadyo, rom SeiZleba saukuneze meti drois monakveTiT adre, `RvTaebriv<br />

komediaze" TiTqmis aRmatebul nawarmoebs qmnis saqarTvelo, qarTveli<br />

poeti.<br />

`dante rogorc qristiani poeti, qristianul mistiuri garindebis Jams<br />

gadadis suleTSi, `gamofxizlebamdi" aramc da aramc fizikuri Zili ar<br />

unda warmovidginoT.<br />

Tavadi berZnuli Mystikus niSnavs idumals, miusis Myesis - laT. Tvalis<br />

moxuWvas niSnavs.<br />

rusTaveli mouRalavi warmarTi geniaa, misTvis ucxoa danteseburi<br />

mistiuri garindeba da miusis. misi gmirebi iaraRis ZaliT gadalaxaven<br />

xilulobis, xmelis samans da iaraRiTve ikaveben gzas qajeTs mimavals. es,<br />

albaT, rainduli vaJkacobis kultis zegavlenaa" (gamsaxurdia VI, 1963 :<br />

106).<br />

sxva mravali faqtiT da azriTac gvidasturebs avtori rusTavelis<br />

genialobas da gvarwmunebs, rom ideologiuri, kulturuli samanebi<br />

rusTavelis epoqisa, msoflio kulturis mesaWeobisaken miiswrafvis.<br />

yovelive zemoTqmulidan SeiZleba gavakeToT daaskvna, rom k. gamsaxurdias<br />

rogorc istoriuli romanebi, ise mTeli misi Semoqmedeba, mTeli misi<br />

moRvaweoba erovnul interesebs eqvemdebareboda da rac yvelaze metad<br />

sainteresoa <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> gaRrmavebasa da ganmtkicebas<br />

161


gulisxmobda. erTis mxriv Tanamedroveobisa da meores mxriv istoriuli<br />

warsulis Sepirispireba k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi, gvarwmunebs, rom<br />

istoriis siRrmeSi moqceuli <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> fesvebis ganedlebasa<br />

da ayvavebas mieltvis mwerali. saintereso Sexedulebas gamoTqvams am<br />

mxriv s. sigua:<br />

`savarsamiZem da emxvarma gamoigloves saqarTvelos bedi, epoqis<br />

qarborbalas pirispir amao aRmoCnda kultura, fiqri da tanjva. axali ar<br />

miiRes, magram verc momavlis ukeTesi gza ipovnes, radgan yvelafers<br />

wyvets Zala da Zalaufleba. wamoiWreba axali sakiTxi - ra mizans<br />

emsaxureba Zalaufleba, rogor mivdivarT idealisaken ra gziT vcidlobT<br />

mis xorcSesxmas (`mTvaris motaceba", `didostatis marjvena") arzayan<br />

zvambaiam uaryo warsulis morali, zneoba, adamianTa urTierTobis wesi da<br />

yvelafris Tavidan dawyeba moindoma, rac iseve Secdoma da danaSuli iyo,<br />

rogorc tradiciebisadmi brma erTguleba. magram xelovani arsakiZe,<br />

mecnieri korinTeli, glexi da jariskaci elaniZe mwerlis ocnebaSi qmnian<br />

erTiani, Zlieri da jansaRi saqarTvelos models, romelsac mimarTulebas<br />

aZlevs daviT aRmaSeneblis fiqri da marjvena. amdenad aris didgori<br />

gmiri ara mxolod gardasuli didebis xati, aramed upirvelesad<br />

Seumusrveli qarTuli sulis maxviliTa da kalmiT gadamtani welTa<br />

usasrulo mdinarebaSi" (sigua 1989 : 278).<br />

TiTqos yvela personaJis fiqri da ocneba, yvela drois problema erT<br />

prizmaSi unda gardatydes da saqarTvelos momavlis Tvalsawieri<br />

gamoCndes, qarTvelTa rwmena, qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> Zirebi<br />

misi warsuliTaa nasazrdoebi da misi ugulvebelyofa qarTvelTa<br />

<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> xis cocxal suraTs ver Seqmnis. is, rac drois<br />

mdinarebiT ar inisleba, es qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> sulia - dauTrgunveli<br />

da maradiuli.<br />

`ori sinamdvilis - warsulisa da Tanamedroveobis - dapirispirebisas<br />

aSkarad ikveTeba mwerlis pozicia; warsulis romantizirebis gziT da<br />

awmyos antihumanurobis CvenebiT uaryos dRevandeloba", doiaSvilis es<br />

azric amtkicebs, rom gamsaxurdias SemoqmedebiTi orbunebovneba<br />

warsulisa da Tanamedroveobis erT sibrtyeze asaxvaa, erTgvari<br />

kontrastebis xerxia da Tanac sulier sakvebs aZlevs im mkiTxvels, visac<br />

Tavisi <strong>erovnuli</strong> mrwamsi ver upovnia. gamsaxurdia sulier sarkeSi axedebs<br />

162


mas da arwmunebs, rom saqarTvelo is qveyanaa, romelsac Tavisi samomavlo<br />

gza warsulidan unda daiwyos, sulis `axal nergze", warsulis Sejvarebaa<br />

saWiro, rom saqarTvelos momavali <strong>erovnuli</strong> aspeqtiT gadaiWras.<br />

swored amitom iyo, rom mwerals sulierad namdvilad<br />

aRafrTovanebda, mis istoriul romanebs saqarTvelo ase, rom daewafa,<br />

udides kmayofilebas sZenda is faqti, rom miuxedavad gamocemis sakmaod<br />

didi tiraJisa, sazogadoebaSi misi nawarmoebis xelaxla dabeWdvis<br />

survili iyo. `didostatis marjvenis" axali gamocemiT aRfrTovanebuli k.<br />

gamsaxurdia werda:<br />

`ueWvelad es aris siZabune Cveni gulisa, avtori mudam Relavs, roca<br />

wigni xelaxla unda moefinos qveyanas.<br />

... Cveni udidesi sixaruli eg aris: TvalnaTliv vucqiroT, Tu rogor<br />

uZlebs Cveni sulis naSieri drois cvalebadobaTa zRvaurs, an ra<br />

zegavlenas axdens igi Tanadroul literaturasa da adamianebze...<br />

... cnobilia, arc erT ers araferi Seuqmnia mniSvnelovani, Tu mas<br />

odesme romelime didi kulturul-istoriuli misiis meurved ar ucvnia<br />

Tavi. amis gareSe yovelive epigonobaa da msoflio profanaciis uniaTo<br />

luRluRi.<br />

swored amiT aixsneba is garemoeba, rom Sua saukuneTa qarTvelobam<br />

yvelaze didi da SesaniSnavi sityva Tqva swored XI-XIII saukuneTa<br />

manZilze. am epoqaSi ganviTarebis zenits miaRwia rogorc saxelmwifom<br />

Cvenma, ise enam qarTulma.<br />

`didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvena" - eg iyo CemTvis ormagi<br />

wyurvilis mokvla. uwinares yovlisa figuralurad rom vTqvaT, romanis<br />

formebSi gavamJRvane Cemi Lart poetique<br />

garda amisa didi saqarTvelos Cveneba ganvacxade Tanadrouli<br />

romanis mixedviT" (`didostatis marjvena~, 390).<br />

Tavad k. gamsaxurdiasac imitom gaurbis Tvali saqarTvelos XI-XIII<br />

saukuneebisaken da cdilobs am epoqis <strong>mxatvruli</strong> sinamdvilis modelis<br />

Seqmnas, rom es epoqaa qarTvelTa sulieri, <strong>erovnuli</strong> aRzevebisa. esaa dro,<br />

rodesac qarTvelTa erovnulma energiam arsebobis mwvervals miaRwia da<br />

renesansis - preistoriuli xanis warmmarTveli gaxda. adrerenesansuli<br />

xalxebis azrovnebis centri saqarTveloze gadioda da qarTvelTa<br />

163


<strong>erovnuli</strong> cnobiereba msoflio procesebis warmmarTvelic xdeba, magram<br />

rogorc Tavad <strong>konstantine</strong> brZanebs".<br />

`... dResac umarTebulod eqcevian qarTvel ers. Tumca SeiZleba Cven<br />

gacilebiT meti wvlili Segvitania qristianul kulturaSi vidre im<br />

xalxebs, romelTac oriode saukunis win daaRwies Tavi somadur yofas da<br />

dRes didis ambiciebiT ixseniebian sqeltanian larusebSi da<br />

enciklopediebSi. es Segneba da siamaye mudam SegvrCeba, rom mudam<br />

uTvalavi mteri gvyolia da megobari mudam TiTze CamosaTvleli" (k.<br />

gamsaxurdia, t. VI, 1963 : 514).<br />

k. gamsaxurdia iyo ara marto is mwerali da moRvawe, romelic<br />

mxolod samSobloSi iRvwoda <strong>erovnuli</strong> problemebisaTvis, aramed<br />

samSoblos gareTac gabedul sityvas ambobda qarTvelTa warmosaCenad,<br />

msoflio xalxebis winaSe. rogorc misive sityvebidan gamoCnda, k.<br />

gamsaxurdiam kargad icoda is, rom upirvelesad Tavad qarTvelTa<br />

<strong>erovnuli</strong> mrwamsisa da <strong>erovnuli</strong> energiis formireba iyo aucilebeli,<br />

radgan yovelTvis didi gulistkiviliT aRniSnavda mwerali, qarTvelTa<br />

`tragedia iyo Cveni martooba" da vidre sakuTar fexze ar dadgeba qveyana<br />

da eri, mudam `uTvalavi mteri eyoleba da megobari mudam TiTze<br />

CamosaTvleli". swored amitom iyo, rom Jamidan Jamze <strong>konstantine</strong><br />

gamsaxurdia Seexmianeboda ers, rom misi <strong>erovnuli</strong> cnobiereba<br />

Seefxizlebina. is mainc ar gamqraliyo, rac saukuneebis ganmavlobaSi<br />

omebisa da dapirispirebebis Sedegadac ar aRmofxvrila qarTvelTa<br />

sulidan.<br />

`<strong>erovnuli</strong> cnobiereba saukuneebis manZilze yalibdeba. igi<br />

ganpirobebulia eniT, istoriiT, religiT, zne-CveulebebiT, fsiqikiT,<br />

teritoriiT, msoflaRqmiT, msoflgancdiT da ase Semdeg. yvelafer amas<br />

aerTianebs samSoblos cneba. erT ganuyofel mTlianobad aqcevs.<br />

roca samSoblos cneba irRveva (sulerTia gafarToebiT Tu<br />

daviwroebiT), yvelaferi es iSleba, xalxs <strong>erovnuli</strong> katastrofa emuqreba.<br />

Tu samSoblos cnebas gavafarToebT, imdeni ucxo elementi Semova rom<br />

qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba qaosad gadaiqceva. aseve daemarTeba rusul<br />

erovnul cnobierebasac. arafers niSnavs, rom igi dRes gabatonebuli eria.<br />

erovnul cnobiereba batonsac iseve SeiZleba daerRves, rogorc ymas. Tan<br />

SesaZlebelia gacilebiT ufro adre, vidre damonebuls. amitom iSleba<br />

164


didi imperiebi da maT adgilas <strong>erovnuli</strong> saxelmwifoebi ibadeba" (baqraZe<br />

1990 : 197).<br />

jer kidev adre miuTiTebda a. baqraZe da did simarTles, rom werda<br />

igi, naTlad gamokveTa istoriam. magram mTavari da saWirboroto problema<br />

isaa didi imperiebis ngrevisa, isini hlamoben TavianT nangrevebSi<br />

moiyolon sxvebic. es istoriuli kanonzomierebaa da rogorc ar unda<br />

Seecadon sxva erebi umtkivneulod Tavdaxsnas, SeuZlebeli iqneba. magram<br />

ar unda daviviwyoT isic, rom yovelive batonoba da sxvebze aRmatebuloba<br />

droebiTia da imave dros mZvinvare mdinare `maradiuli batonobisaTvis"<br />

SemarTuls uTuod danTqavs. es erTi dRis, andac erTi wlis da zogjer<br />

erTi saukunis problema ar aris, es kargad esmis <strong>konstantine</strong><br />

gamsaxurdias da swored amitomac iyo, rom Tavisi <strong>erovnuli</strong> sunTqviT<br />

afxizlebda ers, Tavisi <strong>erovnuli</strong> mrwamsiT saukunis cecxls aRivebda da<br />

swamda, rom Tu Tesli noyier niadagze daecemoda, misi sityva da azri<br />

xval aTaseulebs gaucocxlebda erovnul suls, amitom Zerwavda ase didi<br />

siyvaruliT <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> mqone gmirTa saxeebs, Tavis pirad<br />

gancdebsa da tkivilebs aqsovda maT fsiqologiur portretebSi.<br />

swored <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ZirisZiridan amoaqvs samSobloze<br />

uzomod Seyvarebul mwerals is pirveli ideebi, is pirvelsaxeebi,<br />

romelmac Semdeg saukuneTa ganmavlobaSi hpova ganfena qarTvelTa<br />

cnobierebaSi, swored amitom aris, rom misi personaJebi mudam maZiebelni,<br />

mudam daukmayofilebelni arian arsebuliT, radaganac pirvelqmnadobiT<br />

da pirvelideiT STagonebuli maTi gulisTqma realur cxovrebaSi ver<br />

xedavs pirvelyofil ferebsa da saxeebs, amitomacaa, rom ase usivrco da<br />

usamanoa k. gamsaxurdias gmirTa geografiuli landSafti, amitomac,<br />

eZieben isini ase gatacebiT sulis samSoblos. uaxlovdebian im mTliansa<br />

da ganuyofel saxes, rac pirvelqmnadobidan gadmodis maT arsebaSi. maTi<br />

cxovrebis gzis warmmarTveli samSoblo da siyvarulia, TviT uZlieresi<br />

mefeebic ki samSoblosa da siyvarulisaTvis Tavgametebulni da<br />

TavSewirulni brZandebian. am mcnebebs k. arsakiZisaTvis xelovnebac<br />

emateba da rogorc vxedavT, am pirvelyofili grZnobiTaa Seyvarebuli<br />

arsakiZe Tavis xelovnebaze da samarTlinadac miaCnia, rom yvela warmaval<br />

grZnobaze, aRmatebulia xelovneba - ufro ukvdavi, vidre asiaTasi<br />

mokvdavis suli". magram aseTi siyvarulic xom TavisTavad<br />

165


pirvelqmnadobidan amodis. es siyvaruli sulsa da sisxlSi aqvs gamjdari<br />

arsakiZes da igi ufro Zlieria, vidre grZnoba sayvareli qalisadmi, esaa<br />

ganmapirobebeli imisa, rom umSvenieres mijnursac ver miscems suls<br />

xelovani.<br />

`Sorena Camovida kedlidan, xatauri farCis kaba ecva xSiri,<br />

oqrosferi Tmebi gadmoRvriliyvnen mxrebze, modioda yayaCoebis velze,<br />

TavTuxis Tavelebs esroda utas, yayaCoebsa da TavTuxis Tavelebs.<br />

dauCoqa samgzis sanatrelma, sTxova didostats suli.<br />

cremlma iwvima <strong>konstantine</strong>s TvalTagan, magarm verc sayvarels misca man<br />

suli, radgan sveticxovlisaTvis Seewira igi" (`didostatis marjvena~, 379).<br />

motanil amonaridSi kargad ikiTxeba is azri, romlis<br />

dasadastureblad movixmeT igi, magram meorecaa k. gamsaxurdias am<br />

sityvebidan erTxel kidev gvindoda SegvegrZno madli da idumaleba ara<br />

zogadad qarTulisa, aramed <strong>konstantine</strong>s qarTulisa.<br />

bevri ram Tqmula da dawerila kidec k. gamsaxurdias enobriv<br />

fenomenze, bevrs daugmia is da bevrsac Seumkia. am TvalsazrisiT,<br />

sxvadasxva variaciiT SeiZleba warmovadginoT sxvaTa Sexeduleba, magram<br />

am SemTxvevaSi Cven gvsurs, es problemac erovnul aspeqtSi warmovsaxoT<br />

da Cveni Sexeduleba gamovTqvaT am mimarTulebiT.<br />

upirvelesad davakvirdeT k. gamsaxurdias mTel Semoqmedebas. mTel mis<br />

naazrevs enobrivi TvalsazrisiT erTmaneTisagan ver gavmijnavT, ara aqvs<br />

mniSvneloba mxatvrul nawarmoebs qmnis mwerali Tu literaturul<br />

werils, Tundac istoriul narkvevs, Tu zogadad raime surs gadmogvces. k.<br />

gamsaxurdias stili erTia, igi ganuyofelia yvelgan da yovelTvis,<br />

marTalia, ena arqaizmebiTaa mdidari, magram zogjer arqaizmebad ki ar<br />

moiazreba isini, aramed saukuneTa labirinTebSi dakarguli leqsikuri<br />

erTeulebis aRmdgenad da macocxleblad, qarTuli enis gamdidrebad da<br />

srulyofad, radganac ara marto XI-XII-XIII saukunis qarTvelTa enas<br />

axasiaTebs arqauli leqsika, arqauli sintaqsi da mkacrad individualuri<br />

stili <strong>konstantine</strong>si, aramed TiTqmis Tanamedrove epoqis personaJebic am<br />

eniT gvesaubrebian da SegviZlia gavakeToT daskvna, rom ena kidev erTi<br />

mniSvnelovani fenomenia k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> sulis Sesacnobad.<br />

wminda qarTuli leqsika, ZvelqarTulTan ziareba da Serwyma<br />

Tanamedroveobisa, ara marto <strong>konstantine</strong>s individualur stilze<br />

166


migvaniSnes, <strong>mxatvruli</strong> literaturis erovnul stilsac ki qmnis da<br />

vfiqrobT, rom swored gamsaxurdias enaa, rom ase sworupovrad<br />

Segvacnobinebs ara marto gardasulsa da arqauls, aramed<br />

Tanamedroveobis erovnul Zalisxmevasac.<br />

k. gamsaxurdias yvela nawarmoebi, <strong>erovnuli</strong> energiis didi<br />

gamovlinebaa, uZvirfasesi nobaTia <strong>erovnuli</strong> sulisaTvis da erovnulobis<br />

uCveulo speqtri, saidanac TiToeuli sityva, <strong>erovnuli</strong> energiis uSret<br />

nakads gadascems STamomavlobas.<br />

sityva da ena tyuilad araa RmerTTan gatolebuli, RvTis Zalisxmeva da<br />

RvTis xati TavisTavad moipoveba sityvaSi. swored amisaTvis ZaluZs sityvas da<br />

zogadad xelovans `arafrisagan ramis Seqmna". swored qarTuli sityvis madlma<br />

misca udidesi Zalmosileba yovelive qarTulsa da erovnulobaze egzom<br />

Seyvarebul Semoqmeds <strong>erovnuli</strong> suliT momavlis rwmeniTa da siyvaruliT<br />

aRevso Taobebi.<br />

`k. gamsaxurdia Tavis mamuliSvilur movaleobad Tvlida aqtiurad<br />

ebrZola Cveni enis am safrTxis winaaRmdeg da bevri ram gaakeTa<br />

ZvelqarTul enobriv samyarosTan gawyvetili genetikur-memkvidreobiTi<br />

kavSirebis aRsadgenad. mis am did Zalisxmevas safuZvlad edo rwmena<br />

imisa, rom `sakuTari enis gaRrmaveba da gaalmaseba iseTive didi saqmea,<br />

rogorc xmalSemarTulad dacva mamulisa" (nikoleiSvili I, 2010 : 215).<br />

k. gamsaxurdias swams Tavisi xalxis, Tavisi eris da samSoblos<br />

istoriuli daniSnulebisa, amasTan erTad man kargad icis isic, rom<br />

saqarTvelos istoriuli misiis Zirebi missave warsulSi unda veZioT.<br />

qarTuli ena, qarTuli folklori, mTeli misi arqauli Sreebi iZleva<br />

sayrdens misi momavlis gzis gasakvalavad. swored amitomacaa, rom Tavad<br />

<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia didi gancdiTa da emociiT eziara am arqaul<br />

Zirebs da <strong>mxatvruli</strong> sityvis aspeqtSi gaacocxla yovelive.<br />

`saWiro gaxda qarTuli enis marTebulad warsamarTavad sami ram: misi<br />

mobruneba Cveni enis uZveles da ubrwyinvales saTaveebisaken, imisaTvis,<br />

rom Cvens enas mSrali mwignobruli niSati ar miscemoda, qarTuli<br />

metyvelebis arteriebSi unda SemogveSva qarTuli zRapris, qarTuli<br />

miTologiis, qarTuli folkloris, qarTuli mravalsaxieri dialeqtebis<br />

wiaRSi miCqmaluli ulevi etimologiuri maragi" (k. gamsaxurdia, t. VIII, gv.<br />

894).<br />

167


pirvelqmnadobasTan, dakargul sazrisTan gvaaxlovebs k. gamsaxurdias<br />

stili da ena. SeiZleba vTqvaT, rom pirvelqmnadobis miTi da simbolika k.<br />

gamsaxurdias nawarmoebTa mxolod Sinaarssa da mxatvrul saxeebSi ki ar<br />

cnobierdeba, aramed mis enaSic, mis zogad azrovnebaSic. TiTqos misi ena<br />

da misi <strong>mxatvruli</strong> saxeebi, misi personaJebi Tu mTeli arqiteqtonika<br />

romanebisa, im pirvelsaxesTan gvabrunebs, saidanac TiToeuli Cvengani<br />

viwyebiT, saidanac Cveni sisxli da suli iRebs saTaves, da sadac ase<br />

bunebrivadaa Semonaxuli Cveni <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> pirvelsaxe.<br />

ZiriTadi daskvnebi<br />

k. gamsaxurdias Semoqmedebis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong><br />

interpretaciis kuTxiT Seswavlam gviCvena, rom:<br />

1. mwerlis <strong>erovnuli</strong> suliskveTeba TavisTavad gagrZelebaa im<br />

ideebisa, romelic XIX saukunis 60-ian wlebidan momwifda saqarTveloSi.<br />

168


<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> sakiTxi aqtualuria, rogorc mis publicistur<br />

naSromebSi, aseve mxatvrul nawarmoebebSi. gansakuTrebiT mniSvnelovnad<br />

miviCnevT k. gamsaxurdias esTetikur mosazrebebs <strong>erovnuli</strong> problemebis<br />

dasmisa da gadaWris TvalsazrisiT werilebSi: `mozaikebi, magiuri<br />

Sandlebi" (1921 w.); `traRediis warmoSoba mistikis sulidan" (1922 w.); `1921-<br />

1922 7 maisi" (1922 w.); `apologia rusTavelisa" (1937 w.). yvela werilSi Cans<br />

avtoris swrafva, dagvanaxos saqarTvelos istoriuli misia, dagvexmaros<br />

<strong>erovnuli</strong> sulis gaRrmavebaSi, agvixsnas TiToeuli qarTvelis funqcia<br />

saqarTvelos sazogadoebasa da istoriaSi. aq gamoTqmuli Teoriuli<br />

mosazrebebi mxatvrulad transformirdeba mwerlis prozaul<br />

nawarmoebebSi (`dionisos Rimili", `mTvaris motaceba", `daviT<br />

aRmaSenebeli", `didostatis marjvena", `didi iosebi", `porcelani", `qalis<br />

rZe", `damsxvreuli Conguri").<br />

2. k. gamsaxurdia Tavis werilebsa da eseebSi: `kargi evropieli" (1922<br />

w.); `impresionizmi da eqspresionizmi" (1922 w.); `galaktion tabiZis<br />

Jurnali" (1922 w.); `axali evropa, literaturuli parizi" (1924 w.)<br />

saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> orientaciis problemas sxvadasxvagvarad gvixsnis.<br />

mwerali aRniSnavs, rom saWiroa qarTuli kulturis modernizeba. Tavad<br />

avtori dasavluri kulturis apologetia da miiCnevs, rom evropul<br />

kulturas swori gezi aqvs aRebuli. aRsaniSnavia isic, rom k.<br />

gamsaxurdias esTetikuri Teoriebi arasodesaa mowyvetili qarTuli<br />

istoriuli sinamdvilisagan. mis mosazrebebSi yovelTvis igrZnoba<br />

dasavlur kulturasTan usaxod Serwymis SiSi, <strong>erovnuli</strong> TviTmyofadobis<br />

dakargvis saSiSroeba, amitomac zemoaRniSnul werilebSi gamoTqmuli<br />

Teoriuli mosazrebebisagan gansxvavebiT k. gamsaxurdia mxatvrul<br />

SemoqmedebaSi eZiebs qarTuli <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> gadarCenis mesame<br />

gzas (`dionisis Rimili", `mTvaris motaceba").<br />

3. k. gamsaxurdia saintereso azrs aviTarebs qarTuli enisa da misi<br />

kulturis ganuyoflobis Sesaxeb (`qarTuli enis meurneobisaTvis", 1956 w.).<br />

igi migviTiTebs, rom rogorc qarTuli ena qmnis ganmxoloebul jgufs<br />

msoflio enaTa ojaxebs Soris, ise misi <strong>erovnuli</strong> miswrafebebic sxvaTagan<br />

gansxvavebulia. k. gamsaxurdias azriT, swored qarTuli enis<br />

gansakuTrebulobam Seuwyo xeli qarTuli <strong>erovnuli</strong> TavisTavadobis<br />

sakiTxs. k. gamsaxurdiasaTvis ena <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ganmsazRvreli<br />

169


faqtoria da dakavSirebulia saxelmwifoebriobis sakiTxTan. mwerali am<br />

mosazrebebs mxatvrulad transformirebulad warmosaxavs `didostatis<br />

marjvenaSi", `daviT aRmaSenebelsa" da `mTvaris motacebaSi", sadac avtori<br />

Tavisi maRali inteleqtiTa da sityvis gamomsaxvelobiTi ZaliT<br />

acocxlebs <strong>erovnuli</strong> problemis uRrmes Sreebs, wvdeba eris kulturisa<br />

da sulis uSores plastebs.<br />

4. k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi yvela personaJs moepoveba ara marto<br />

arqetipi - pirovneba, aramed arqetipi - ideac. pirovnebisa da arqetipis<br />

erToba qmnis mesame adamians, romelsac idea-adamiani ewodeba. <strong>konstantine</strong><br />

gamsaxurdias SemoqmedebaSi es mesame idea aris Tavisufali saqarTvelos<br />

simboluri gamoxatuleba, anu k. gamsaxurdias nagulisxmevi mesame gza,<br />

saqarTvelos damoukideblobis, Tavisuflebis gza.<br />

5. k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi gansakuTrebul mniSvnelobas iZens wm.<br />

giorgis saxe-simbolo, romelic saxea gamaTavisuflebeli gmirisa,<br />

borotebis damTrgunveli naTlis raindisa, misi saxe-simbolo saukuneebis<br />

ganmavlobaSi udides zegavlenas axdenda qarTvelTa erovnul<br />

cnobierebaze. `landebTan lacicSi" gacxadebuli simpaTia wminda<br />

giorgisadmi amis dasturia da es Tema-motivi, rogorc eris gadarCenis<br />

simbolo, mwerlis SemoqmedebaSi mxatvrul transformacias ganicdis<br />

(`dionisos Rimili", `mTvaris motaceba", `tabu").<br />

6. k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi yuradRebas iqcevs qarTuli mefobis<br />

instituti, rogorc erovnulobis safuZveli saqarTveloSi. giorgi<br />

pirvelisa da daviT aRmaSeneblis saxeebi <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />

SemoqmedebiT msoflmxedvelobriv prizmaSi metad maRalmxatvrulad<br />

asaxavs qarTvel mefeTa rols, da zogadad, samefo institutebis<br />

mniSvnelobas qarTuli saxelmwifoebriobisaTvis da qarTuli <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>cnobierebis</strong>aTvis.<br />

7. <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> problematikasTan aris dakavSirebuli k.<br />

gamsaxurdias romanebsa da moTxrobebSi mkveTrad xazgasmuli <strong>erovnuli</strong><br />

tradiciebisa da Cvulebebis <strong>mxatvruli</strong> transformacia. romlebic eris<br />

individualur saxes qmnian (`mTvaris motaceba", `dionisos Rimili", `daviT<br />

aRmaSenebeli").<br />

8. dakarguli <strong>erovnuli</strong> sazrisis Ziebisa da pirvelqmnadobis<br />

SenarCunebis idea k. gamsaxurdias Semoqmedebis erT-erTi mniSvnelovani<br />

170


sakiTxia. pirvelqmnadobis SenarCunebis idea gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />

moiazreba <strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis aspeqtSi da ukavSirdeba<br />

Tavisuflebisa da maradiuli dabrunebis ideis gamovlenas. k.<br />

gamsaxurdias romanebis qveteqstebi miuTiTebs, rom swored warsulSi,<br />

rwmenasa da miTSia Cadebuli eris momavlis kodi. gardasuli epoqebis<br />

yvela Tqmuleba Tu legenda, garkveul miniSnebas iZleva eris momavlis<br />

Sesaxeb da amiT srulyofs Cvens erovnul cnobierebas (`mTvaris motaceba",<br />

`dionisos Rimili", `daviT aRmaSenebeli", `didostatis marjvena").<br />

9. gamsaxurdias nawarmoebebSi sainteresod ikiTxeba qarTuli didi<br />

gvarebis istoria, romlebic uZvelesi warsulis gamo TiTqmis<br />

miTologiur saburvelSia gaxveuli. mwerlis azriT gvaris es miTosuri<br />

erTeulebi, anu arqetipebi zegavlenas axdens STamomavalTa fsiqikaze, maT<br />

pirovnul saxeze. es problemac erovnul aspeqtSi iSleba da saintereso<br />

mxatvrul saxeebSi transformirdeba (`mTvaris motaceba", `dionisos<br />

Rimili").<br />

aseve did mniSvnelobas iZens k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi bibliuri<br />

siuJetebis ganfena mis mxatvrul sivrceSi, rac aseve ukavSirdeba erovnul<br />

cnobierebas (`mTvaris motaceba", `dionisos Rimili", `daviT aRmaSenebeli",<br />

`didostatis marjvena"). k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis<br />

Seswavla gvarwmunebs, rom dakarguli sazrisis pirveladi modelis,<br />

pirvelqmnadobis SenarCunebis idea xsnis gzas niSnavs.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. baqraZe a., miTologiuri engadi, Tbilisi: 1999.<br />

2. baqraZe a., miTi `mTvaris motacebaSi", `mnaTobi", #12, 1967.<br />

3. baqraZe a., dionises TviTmkvleloba (`dionises Rimilis Sesaxeb")<br />

`mnaTobi", 1968.<br />

171


4. baqraZe a., warmavlobis maradJamulad qceva (saubaria k. gamsaxurdias<br />

qalTa personaJebze), `skola da cxovreba~, #7, 1983.<br />

5. baqraZe a., mwerlobis moTviniereba, Tbilisi: gamomcemloba `sarangi~<br />

1990.<br />

6. baqraZe a., kardu, Tbilisi: 1999.<br />

7. baqraZe a., mTvaris motacebis meditacia, `mnaTobi", #10, 1967.<br />

8. gamsaxurdia z., vefxistyaosnis saxismetyveleba, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `mecniereba~, 1991.<br />

9. gamsaxurdia k., landebTan lacici (avtobiografiidan), `mnaTobi", #8-9,<br />

1963.<br />

10. gamsaxurdia k., Cemi programa Cemi eris samsaxuri iyo! `ganTiadi", #5,<br />

1975.<br />

11. gverdwiTeli g., mwerlebze da mwerlobaze, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`sabWoTa saqarTvelo", 1949.<br />

12. grigalaSvili n., skolaSi Sesaswavli qarTveli mwerlebi, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `lomisi", 1999.<br />

13. gomarTeli a., `mTvaris motacebis" saTauris gagebisaTvis, `pirveli<br />

sxivi" #9, 1973.<br />

14. doiaSvili T., materiaze gavliT - sulobisaken! (k. gamsaxurdias<br />

eqspresionistuli novela") `ciskari", #1, 1982.<br />

15. TvaraZe r., mTliani saqarTvelos mesityve, `ciskari", #12, 1969.<br />

16. TevzaZe Dd., <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia da Tanamedroveoba, Tbilisi: 1996.<br />

17. iungeri-xotivari Stefi., `dionises Rimilis" struqtura da<br />

filosofiuri Zirebi, `ciskari", #10, 1982.<br />

18. iungi karl gustav, fsiqologia da alqimia, Tbilisi: 2005.<br />

19. kankava g., `dionises Rimilis" miTosuri struqtura (k. gamsaxurdias<br />

dionises Rimilis mixedviT), kritika, #2, 1983.<br />

20. kankava g., k. gamsaxurdias `didostatis marjvena", `mnaTobi", #9, 1958.<br />

21. kankava g., qarTuli istoriuli prozis tradiciebi (`didostatis<br />

marjvenis" Tematuri problematikidan), `mnaTobi", #5, 1962.<br />

22. kiknaZe z., Suamdinaruli miTologia, Tbilisi: 1976.<br />

23. kiknaZe z., qajaveTis ganZi, qarTuli lit. institutis samecniero<br />

konferecniis Tezisebi. Tbilisi: 1984.<br />

172


24. lomiZe g. saq. mecnierebaTa akademia, SoTa rusTavelis sax. qarTuli<br />

lit. institutis literaturuli Ziebani XIX Tbilisi: 1998.<br />

25. mazniaSvili g., mogonebani, baTumi: gamomcemloba `sabWoTa aWara~, 1990.<br />

26. merkvilaZe g., ori bedi (werili pirveli) (k. gamsaxurdias ori romanis<br />

`mTvaris motaceba" da `vazis yvavloba" ganxilva), `ciskari" #12, 1963.<br />

27. miSvelaZe r., uaxlesi qarTuli literaturis istoria, Tbilisi: 2000.<br />

28. miwiSvili n., rCeuli, Tbilisi: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~,<br />

1971.<br />

29. nikoleiSvili a., XX saukunis qarTuli literaturis istoriis<br />

narkvevebi, t. VII, Tbilisi: gamomcemloba `universali~, 2007.<br />

30. nikoleiSvili a., XX saukunis qarTuli literaturis istoriis<br />

narkvevebi, t. VI, quTaisi: universitetis gamomcemloba, 2005.<br />

31. nikoleiSvili a., XX saukunis qarTuli mwerloba, quTaisi:<br />

universitetis gamomcemloba, 2002.<br />

32. nikoleiSvili a., qarTvelologiuri etiudebi, I, quTaisi:<br />

universitetis gamomcemloba, 2010.<br />

33. onaSvili n., `didostatis marjvenis" xalxuri wyaroebi, qarTuli ena<br />

da lit. skolaSi, #1 1979.<br />

34. sigua s., `mTvaris motaceba" epoqis dokumenti, `kritika~, #2, 1989 w.<br />

35. sigua s., <strong>konstantine</strong> savarsamiZis sevda (dionises Rimilis), `kritika",<br />

#3, 1991.<br />

36. sigua s., `daviT aRmaSeneblis" nacionaluri politikuri arsi,<br />

`politika~, #5, 1991.<br />

37. sigua s., k. gamsaxurdias prozis struqtura, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`merani~, 1989.<br />

38. sigua s., <strong>mxatvruli</strong> azrovneba: genezisi da struqtura, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `didostati~, 2007.<br />

39. sigua s. qarTuli modernizmi, Tbilisi: gamomcemloba `didostati~,<br />

2002.<br />

40. sigua s., martvili da alamdari, Tbilisi: gamomcemloba `didostati~,<br />

1997.<br />

41. uznaZe d., filosofiuri Sromebi, Tbilisi: Tsu. gamomcemloba, 1984.<br />

42. qurdovaniZe T., qarTuli folklori, Tbilisi: 2001.<br />

173


43. SavguliZe g., franguli struqturalizmis Sesaxeb. `ganTiadi, #5-6<br />

2002.<br />

44. SaraZe g., ucxoeTis cis qveS, wigni mesame, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`merani~, 1993.<br />

45. Ciqovani m., mijaWvuli amirani, Tbilisi: 1947.<br />

46. CxeiZe i., `mTvaris motacebis" Tavisebureba, `mnaTobi", #4, 1969.<br />

47. CxeiZe i., k. gamsaxurdia (`mTvaris motaceba" da xasiaTebi), `ciskari"<br />

#1, 1962.<br />

48. CxeiZe r., nikoloz baraTaSvilidan luarsab TaTqariZemde, Tbilisi:<br />

2005.<br />

49. canava a., warmarTobis problema k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi,<br />

`saxalxo ganaTleba~, 8 seqtemberi, 1972.<br />

50. canava a., warmarTobis problema k. gamsaxurdis SemoqmedebaSi.<br />

`saqarTvelos respublika~, 17-18 maisi, 1998.<br />

51. canava a., miTosuri aspeqtebi `vazis yvavilobaSi", `politika", #5, 1991.<br />

52. canava a., k. gamsaxurdia da qarTuli miTosi, `eri~, 15 maisi. 1991.<br />

53. wereTeli m., eri da kacobrioba, Tbilisi: 1990.<br />

54. Wania l., k. gamsaxurdias erovnul-politikuri mrwamsi, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `bedia~, 1997.<br />

55. Wilaia s. uaxlesi qarTuli mwerloba, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`sabWoTa saqarTvelo~, 1975.<br />

56. xelaia n., miuwvdomeli mwvervalebi, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`Tobalisi~, 2008.<br />

57. evropa Tu azia, Tbilisi: gamomcemloba `literaturis matiane~, 1997.<br />

(Semdgenlebi n. xoperia, i. orjonikiZe)<br />

58. javaxiSvili iv., Txz. 12 tomad, t. I, Tbilisi: Tsu gamomcemloba, 1979.<br />

59. jorjaZe a., samSoblo da mamuliSviloba, Tbilisi: universitetis<br />

gamomcemloba, 1990.<br />

60. jaliaSvili m., qarTuli modernistuli romani, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `wyarosTvali~, 2006.<br />

61. literaturis Teoria, XX saukunis ZiriTadi meTodologiuri<br />

koncefciebi da mimdinareobebi, Tbilisi: literaturis institutis<br />

gamomcemloba, 2008.<br />

174


62. literaturuli Ziebani XXIX, Tbilisi: 2008.<br />

63. qarTuli folklori 4 (XX), Tbilisi: literaturis institutis<br />

gamomcemloba, 2008.<br />

64. uaxlesi qarTuli literaturis istoria, nawili I, Tbilisi: Tsu<br />

gamomcemloba, 1984.<br />

65. gr. robaqiZe, `graalis mcvelni", gascenirebuli n. gelaSvilis mier.<br />

`kldekari", #1, Tbilisi: gamomcemloba `merani~, 1991.<br />

66. gaz. `samSoblo~, 25 Tebervali, 1991.<br />

67. `wminda giorgi Zvel qarTul mwerlobaSi", Seadgina, gamosacemad<br />

moamzada, Sesavali da leqsik. dokument. daurTo enriko gabiZaSvilma,<br />

Tbilisi: 1991.<br />

68. sruliad saqarTvelos mweralTa pirveli yriloba, stenografiuli<br />

angariSi, saq. ssr. sax. gamomc. tf. 1926.<br />

naSromSi citatebi moyvanilia <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias nawarmoebebis<br />

Semdegi gamocemebidan:<br />

1. gamsaxurdia k., Txzulebani 20 tomad, t. I, novelebi, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `didostati", 1992.<br />

2. gamsaxurdia k., t. VI, Tbilisi: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo",<br />

1963.<br />

3. gamsaxurdia k., t. VIII, Tbilisi: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo", 1967.<br />

4. gamsaxurdia k., Txzulebani 20 tomad. t. II, dionisos Rimili, Tbilisi:<br />

gamomcemloba `didostati", 1992.<br />

5. gamsaxurdia k., mTvaris motaceba, Tbilisi: gamomcemloba `merani", 1990.<br />

6. gamsaxurdia k., didostatis marjvena, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`nakaduli", 1990.<br />

7. gamsaxurdia k., vazis yvaviloba, Tbilisi: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo", 1978.<br />

8. gamsaxurdia k., daviT aRmaSenebeli, wigni I-II, Tbilisi: gamomcemloba<br />

`sabWoTa saqarTvelo", 1968.<br />

175

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!