erovnuli cnobierebis mxatvruli interpretacia konstantine ...
erovnuli cnobierebis mxatvruli interpretacia konstantine ...
erovnuli cnobierebis mxatvruli interpretacia konstantine ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
quTaisis akaki wereTlis saxelmwifo universiteti<br />
humanitarul mecnierebaTa fakulteti<br />
Tamar gumberiZe<br />
<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> <strong>interpretacia</strong><br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />
10.01.01. - qarTuli literatura<br />
disertacia filologiis doqtoris<br />
akademiuri xarisxis mosapoveblad<br />
samecniero xelmZRvaneli: sruli profesori<br />
quTaisi<br />
2010<br />
nazi xelaia
Sinaarsi<br />
Sesavali..................................................................................................................................................2<br />
Tavi I - saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> orientaciis<br />
sakiTxi <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi ..............15<br />
Tavi II - <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis<br />
TaviseburebaTa simboluri warmosaxva<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi ....................................67<br />
Tavi III - dakarguli sazrisis Ziebisa da<br />
pirvelqmnadobis SenarCunebis idea<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi ...................................114<br />
daskvna ...........................................................................................................................168<br />
gamoyenebuli literatura..........................................................................176<br />
2
Sesavali<br />
k. gamsaxurdias saxeli da misi Semoqmedeba did interess iwvevda da<br />
iwvevs rogorc im epoqaSi, rodesac mwerals uxdeboda moRvaweoba, ise<br />
TanamedroveobaSic. mas Tandayolil SemoqmedebiT niWTan erTad daebeda,<br />
yovelTvis sazogadoebis yuradRebis centrSi yofiliyo.<br />
k. gamsaxurdia, rogorc Tavisi SemoqmedebiT, ise mTeli arsebiT,<br />
saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> mTlianobisa da damoukideblobis ideis<br />
STamagonebeli iyo, radganac misi sasicocxlo da SemoqmedebiTi<br />
interesebi swored samSoblos _ saqarTvelos momavalTan iyo<br />
3
Seziarebuli da es momavali mas swored Tavisufali, mTliani<br />
saqarTvelos saxiT warmoedgina.<br />
mravalTagan mravali problemaa <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />
SemoqmedebiTi palitris warmomCeni da damaxasiaTebeli, magram mocemul<br />
SemTxvevaSi Cven gvsurs <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> interpretaciis<br />
sakiTxi Tanamedrove literaturismcodneobis koncefciebis speqtrSi<br />
warmovadginoT. ver vityviT imas, rom aRniSnul problemaTa Seswavlis<br />
TvalsazrisiT k. gamsaxurdias Semoqmedeba yamiri niadagia qarTul<br />
literaturismcodneobisaTvis, magram iseTi mravalferovani mwerlis<br />
Semoqmedebis dakvirvebisas, rogoric <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiaa, yovelTvis<br />
wamoiWreba axali da saintereso problema.<br />
mravalricxovania im Sromebis raodenoba, romlebic k. gamsaxurdias<br />
Semoqmedebas eZRvneba. qarTul literaturismcodneobaSi mravali naSromi<br />
moipoveba, romelic sainteresod gvixsnis k. gamsaxurdias Semoqmedebis<br />
sxvadasxva problemas da metnaklebad exeba mwerlis <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> interpretaciis sakiTxs.<br />
qarTul sinamdvileSi k. gamsaxurdias Semoqmedebis Zireuli mkvlevari<br />
gaxlavT s. sigua (`martvili da alamdari", sami wigni; `k. gamsaxurdias<br />
prozis struqtura", Tb., 1989 w.; `<strong>mxatvruli</strong> azrovneba - genezisi da<br />
struqtura", Tb., 2007 w.) am naSromebSi k. gamsaxurdias SemoqmedebiTi<br />
TvalTaxedvis are konkretulad da sainteresod aris warmodgenili. a.<br />
baqraZe (`miTologiuri engadi", 2000 w.; `miTi mTvaris motacebaSi",<br />
`mnaTobi", 1967, #12; `dionisos TviTmkvleloba", `mnaTobi", 1968, #12;<br />
`mTvaris motacebis meditacia", `mnaTobi", 1967, #10, a. baqraZe `mwerlobis<br />
moTvniereba", 1990 w.), romlebSic mkvlevari gamsaxurdias romanebis<br />
saintereso problemebs warmosaxavs. nikoleiSvili a., (XX saukunis<br />
qarTuli literaturis istoris narkvevebi, t. VII, Tb,. 2007 w.; XX saukunis<br />
qarTuli literaturis istoris narkvevebi, t. VI, Tb,. 2005 w.; `XX saukunis<br />
qarTuli mwerloba", quT., 2002 w. `qarTvelologiuri etiudebi" I, 2010 w.);<br />
mkvlevari sainteresod ganixilavs <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> sakiTxebs k.<br />
gamsaxurdias SemoqmedebaSi. T. doiaSvili (`materiaze gavliT<br />
sulobisaken", `ciskari", 1982, #1), Stefi iungeri-xotivari (`dionisos<br />
Rimilis struqtura da filosofiuri Zirebi", `ciskari", 1982 #10), g.<br />
kankava (`dionisos Rimilis miTosuri struqtura", `kritika", 1983, #2;<br />
4
`qarTuli istoriuli prozis tradiciebi `didostatis marjvenis Tematuri<br />
problematikidan", `mnaTobi", 1962, #5; `istoriuli romani da misi qarTuli<br />
tradiciebi", Tb., 1969), i. CxeiZe (`mTvaris motacebis Tavisebureba",<br />
`mnaTobi", 1969, #4; `mTvaris motaceba da xasiaTebi", `ciskari", 1962, #1), a.<br />
canava (`warmarTobis problema k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi",<br />
`saqarTvelos respublika", 1998, 17-18 maisi; `miTosuri aspeqtebi vazis<br />
yvavilobaSi", `politika", 1991, #5; `gamsaxurdia da qarTuli miTosi", `eri",<br />
1991, 15 maisi; `gamsaxurdia da xalxuri Semoqmedeba", `qarTuli<br />
zepirsityvierebis sakiTxebi", Tb., 1970). m. jaliaSvili (`qarTuli<br />
modernistuli romani", 2006), naSromSi mkvlevari ganixilavs mwerlis<br />
modernistul msoflmxedvelobas, magram Semoifargleba k. gamsaxurdias<br />
mxolod erTi romaniT `dionisos Rimili" g. gverdwiTeli (mwerlebze da<br />
mwerlobaze, Tb., 1949 w. gam. `sab. saqarTvelo"); l. Wania (k. gamsaxurdias<br />
erovnul-politikuri mrwamsi, Tb., 1997 w. gam. `bedia"); nazi xelaia<br />
(miuwvdomeli mwvervalebi; Tb., 2008 w.); gaga lomiZe, (`gaucxoebis problema<br />
k. gamsaxurdias `dionisos RimilSi", saqarTvelos mecnierebaTa akademia,<br />
SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli literaturis instituti,<br />
`literaturuli Ziebani," XIX, 1998 w.); giorgi merkvilaZe, (`ori bedi",<br />
ciskari, 1963 w. #12); revaz TvaraZe, (`mTliani saqarTvelos mesityve",<br />
ciskari, 1969 w. #12); miSvelaZe r., (uaxlesi qarTuli literaturis<br />
istoria, Tb., 2000 w. )<br />
dasaxelebul mkvlevarTagan SeiZleba k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> raime aspeqtiT warmodgena, zogierTis naSromSi raRac erTi<br />
StrixiT, miniSnebiT, zogan kidev garkveuli speqtriTa da<br />
mravalferovnebiT, magram arcerT avtorTan es sakiTxi sistemuri, mTliani<br />
saxiT araa warmodgenili, vfiqrobT, rom k. gamsaxurdias Semoqmedebis da<br />
azrovnebis am kuTxiT warmoCena mniSvnelovania.<br />
saerTod migvaCnia, rom k. gamsaxurdia, rogorc Tavisi SemoqmedebiT,<br />
ise mTeli arsebiT, saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> mTlianobisa da<br />
damoukideblobis ideis STamagonebeli iyo, radganac misi sasicocxlo da<br />
SemoqmedebiTi interesebi swored samSoblos _ saqarTvelos momavalTan<br />
iyo Seziarebuli da es momavali mas swored Tavisufali, mTliani<br />
saqarTvelos saxiT warmoedgina. ra Tqma unda, es SeuniSnavi ar darCenila<br />
mkvlevarTagan.<br />
5
`k. gamsaxurdias yoveli Zieba midis <strong>erovnuli</strong> mTlianobis da<br />
damoukideblobis ideasTan. is, rogorc iTqva, cdilobs qarTuli sulis<br />
sinTezirebas miTosur, istoriul da Tanamedrove ganzomilebaSi.<br />
personaJebic aseTi misiis Sesasruleblad iswrafian. pirdapir Tu<br />
arapirdapir gmirebis bedi gadakvanZulia samSoblos problemasTan.<br />
pirovneba da mamuli ganuyrelia. amitom fiqroben, isini esoden bevrs<br />
saqarTvelos Sesaxeb. SeiZleba utopiuri da miamituri ideebi (<strong>konstantine</strong>,<br />
TaraSi), magram uaRresad gulwrfeli. mweralma <strong>erovnuli</strong> mTlianobis da<br />
damoukideblobis ideis praqtikuli xorcSesxma araTu iqadaga, aramed<br />
kidec asaxa" (sigua 1989: 259).<br />
k. gamsaxurdias yvelaze TvalsaCino mkvlevarma soso siguam miuTiTa,<br />
rom qarTvelTa daumonebeli, Tavisuflebismoyvare suli mxatvrulad<br />
gansaxebuli, qarTveli eris damoukideblobisa da TavisTavadobis<br />
maradiul gamovlinebad aqcia k. gamsaurdiam. mas Semdegac, rodesac<br />
qarTveli xalxis es mizanswrafva da ocnebac gadaiWreba, k. gamsaxurdias<br />
Semoqmedeba yovelTvis Seaxsenebs qarTvels Tu raoden mniSvnelovania<br />
eris sulisdgma, TavisuflebisTvis brZolis ideis gaRviZeba da amasTan<br />
erTad misi sulieri kulturis gaRrmaveba.<br />
`savarsamiZem da emxvarma gamoigloves saqarTvelos bedi, epoqis<br />
qarborbalas pirispir amao aRmoCnda kultura, fiqri da tanjva. axali ar<br />
miiRes, magram verc momavlis ukeTesi gza ipoves, radgan yvelafers wyvets<br />
Zala da Zalaufleba. wamoiWreba axali sakiTxi - ra mizans emsaxureba<br />
Zalaufleba, rogor mivdivarT idealisaken, ra gziT vcidlobT mis<br />
xorceSsxmas (`mTvaris motaceba", `didostatis marjvena") arzayan zvambaiam<br />
uaryo warsulis morali, zneoba, adamianTa urTierTbis wesi da yvelafris<br />
Tavidan dawyeba moindoma, rac iseve Secdoma da danaSuli iyo, rogorc<br />
tradiciebisadmi brma erTguleba. magram xelovani arsakiZe, mecnieri<br />
korinTeli, glexi da jariskaci elaniZe mwerlis ocnebaSi qmnian erTiani,<br />
Zlieri da jansaRi saqarTvelos models, romelsac mimarTulebas aZlevs<br />
daviT aRmaSeneblis fiqri da marjvena. amdenad, aris didgoris gmiri ara<br />
mxolod gardasuli didebis xati, aramed upirvelesad Seumusrveli<br />
qarTuli sulis maxviliTa da kalmiT gadamtani welTa usasrulo<br />
mdinarebaSi" (sigua 1989: 278).<br />
6
metad STambeWdavia a. baqraZis azri k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong><br />
msoflmxedvelobis Sesacnobad. ak. baqraZes Tavadac WeSmarit patriotsa<br />
da erovnul moRvawes, yovelTvis ZaluZs mwerlis SemoqmedebaSi im<br />
arsebiTisa da mniSvnelovanis danaxva, rac eris interesebs, mis idealsa<br />
da ideebs asaxavs. k. gamsaxurdias Semoqmedeba am mxriv saintereso<br />
problemebs gvTavazobs. akaki baqraZec Tavis werilebsa da wignebSi<br />
mravalmxriv da mravalferovnad warmogvidgens `didostatis" <strong>erovnuli</strong><br />
msoflmxedvelobis warmomsaxveli, eris saWirboroto da umniSvnelovanes<br />
problemebs.<br />
`aravin daugdo yuri, Torem <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam didi xnis winaT<br />
amxila ruseTis imediT yofnis ususuroba da uniadagoba."<br />
`dimitri yifians egona: rusis mefe kargia, rusis mefes saqarTvelo<br />
uyvars da pativs scems saqarTvelos Tavad-aznaurobis istoriul<br />
garantiebs. mxolod rusis ministrebi ar vargan.<br />
noe Jordania da arCil jorjaZe fiqrobdnen erT dros: ar varga<br />
rusis mefe, arc rusis ministrebi, arc rusis Jandarmeria. yvelani<br />
mtrulad ganwyobili arian Cvendami, kargia rusis demokratia.<br />
dRes zogierTebi fiqroben: yvela-yvela da rusi msaxiobebi da rusi<br />
mwerali es kulturis warmomadgenelni arian, Cven isini gviyvars.<br />
Cven sul sxvnairad vfiqrobT, yvela kargia Tavis adgilas, Tavis<br />
dros da Tavis qveyanaSi. Cven gvaqvs Cveni gezi, Cveni mwerloba, Cveni<br />
kulturuli politika da yvelas imdenad davafasebT, ramdenadac isini<br />
Cven angariSs gviweven da sargeblobas mogvitanen".<br />
Tu qarTveli xalxi da qarTuli mwerloba ar iqneba Tavisufali, ar<br />
ivlis Tavisi gziT, verc eri da verc mwerloba ver gaxdeba<br />
sruluflebiani TavisTavadi wevri kacobriobisa, universumisa, rogorc<br />
Cveni xalxi, ise Cveni mwerloba mudam darCeba sxvisi Crdili, Crdili ki<br />
yvelas kargad moexseneba, ra iolad qreba" (baqraZe 1990: 221).<br />
k. gamsaxurdiam Zalian kargad icoda, rom adamianis eTikur-<br />
esTetikuri mrwamsi mxolod erTi Taobis monagari ar aris, mas Taobebi<br />
ayalibeben da TaraS emxvaris mravalsaukunovani gvari da misi cnobiereba<br />
mtkicedaa CaduRabebuli saqarTvelos erovnul fesvebSi. TaraS emxvaris<br />
<strong>cnobierebis</strong> gardaqmna `dro da Jamis Sesaferad" SeuZlebelia, TaraS<br />
emxvari da misi msgavsni iyvnen, arian da darCebian saqarTvelos <strong>erovnuli</strong><br />
7
ideebisa da idealebis matarebelni. swored am azrs aviTarebs a. baqraZe<br />
da gvarwmunebs, rom misi msgavsebi gadaarCenen qarTvelTa erovnul<br />
cnobierebas.<br />
`sruliad aSkaraa, rom TaraS emxvari burJuaziul sazogadebaSi ver<br />
ipovida sulis simSvides. am subieqtur gancdas isic erTvis, rom arc<br />
qarTveli xalxisaTvis iqneboda misaRebi da gasagebi politikuri<br />
cxovrebis is formebi, romelTac burJuaziuli sazogadoeba warmoSobda.<br />
`faSizmi Cveni xalxisaTvis iseve Soreuli ambavia, rogorc gelfebis da<br />
gibelinebis brZola. es moZraoba didma erebma warmoSves da rogorc<br />
yovelgvari evropuli `izmi", igic ugulvebelyofs albaT Cveni xalxis<br />
interesebs" (II, 77), _ eubneba TaraS emxvari vaxtang iamaniZes. ase rom,<br />
burJuaziisaken misabrunebeli gza erTxel da samudamod mokveTilia<br />
TaraSisaTvis...<br />
arc faSizmi da arc socializmi. magram aseTi gadawyvetileba srul<br />
apolitikurobas ar gulisxmobda. emxvaris simpatiebi ekuTvnoda<br />
saqarTvelos warsuls, misi sulis raRac nawili vardaniZe-emxvarebis<br />
droiT cxovrobda" (baqraZe 1967: 138).<br />
mkvlevari a. nikoleiSvili xazs usvams, Tu rogor ilaSqrebda k.<br />
gamsaxurdia rusuli agresiis winaaRmdeg, rac imxanad udides<br />
moqalaqeobriv gabedulebad unda CaiTvalos. k. gamsaxurdias ideali<br />
Tavisufali, rainduli saqarTveloa, romelic `an Cven unda gvekuTvnodes,<br />
an aravis".<br />
`rogorc cnobilia, k. gamsaxurdias istoriul JanrTan dakavSirebiT<br />
Tavisi mkveTrad gansxvavebuli Tvalsazrisi hqonda Camoyalibebuli, igi<br />
Tvlida, rom araviTari istoriuli romani ar arsebobs, rom istoria<br />
mxolod masalaa mwerlisaTvis Tanamedroveobis miswrafebaTa<br />
gamosaxtavad. amgvari Teoriis avtori, bunebrivia daviT aRmaSeneblis<br />
Sesaxeb daweril romans marto gardasul epoqis asaxvas ar dausaxavda<br />
miznad da masSi dasmul problemebs Tanamedrove yofasac ganuyofelad<br />
daukavSirebda. es marTlac asea.<br />
`daviT aRmaSenebeli" sabWoTa epoqis saWirboroto problemebTan<br />
genetikurad Sesisxlxorcebuli romania da masSi Cveni istoriuli<br />
warsulis bevri problema swored am kuTxiT, mkafiod gamovlenili<br />
simbolur-alegoriuli formiTaa gaazrebuli.<br />
8
meorec, `daviT aRmaSeneblis" monumenturi <strong>mxatvruli</strong> saxis SeqmniT k.<br />
gamsaxurdiam cada `manqurTizmis" tyveobisagan daexsna Cveni <strong>erovnuli</strong><br />
cnobiereba da ideologiuri bangisagan Sokirebuli qarTveli kacis<br />
gonebis Tvali Cveni istoriis yvelaze didi simaRleebisaken miepyro"<br />
(nikoleiSvili 2006: 204).<br />
a. nikoleiSvilis am mosazrebam erTxel kidev dagvarwmuna, Tu raoden<br />
mravalmxrivi da mravalferovania k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> cnobiereba da<br />
misi idea - Tavisufali, Zlieri saqarTvelosi - mwerlis Semoqmedebis erT-<br />
erT umniSvnelovanes sakiTxs warmoadgens. sainteresoa isic, rom a.<br />
nikoleiSvili am TvalsazrisiT `daviT aRmaSenebelze" gamoTqvams Tavis<br />
mosazrebas da vfiqrobT, yvelaze metad swored `daviT aRmaSenebelSia"<br />
Tavmoyrili da warmosaxuli k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba,<br />
misi <strong>erovnuli</strong> ideebi.<br />
qristianoba saukuneTa ganmavlobaSi qarTveli eris istoriul<br />
sinamdvileSi Camoyalibda rogorc erTiani ideologiuri forma, ris<br />
safuZvelzec Seiqmna qarTuli saxelmwifoebrioba, romlis siZlieremac<br />
mwvervals meTerTmete-meTormete saukuneebSi miaRwia.<br />
swored am epoqebis istoriul realobas asaxavs <strong>konstantine</strong><br />
gamsaxurdias SesaniSnavi romanebi - `didostatis marjvena" da `daviT<br />
aRmaSenebeli".<br />
`k. gamsaxurdiasTvis qristianuli religia Cveni xalxis erovnul-<br />
saxelmwifoebrivi TviTarsebobisa da `rassiuli izoliaciis" dacvis erT-<br />
erTi umTavresi Zalaa. es sarwmunoeba Tavidanve ise organulad<br />
Seesisxlxorca qarTveli eris yoveldRiur yofas, rom mis cnobierebaSi<br />
erovnuloba da qristianuli rwmena faqtobrivad erTmaneTTan gaigivebul<br />
cnebebad damkvidrda" (nikoleiSvili 2010: 223).<br />
r. miSvelaZe im wiaRsvlebsac ayuradebs, rac amdidrebs da<br />
amravalferovnebs k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> xedvis areals. miTologiur-<br />
folkloruli sawyisebi marTlac warmmarTvelia k. gamsaxurdias<br />
<strong>erovnuli</strong> ideebisa, rac imazec migvaniSnebs, rom es <strong>erovnuli</strong> ideebi<br />
Rrmadaa fesvgadgmuli saqarTvelos warsulSi da misi momavlis<br />
ganmsazRvrelicaa.<br />
`<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebiT labirinTSi mesame gzac<br />
gailanda. mweralma scada Tavisi dekadenturi ganwyobilebani qarTul<br />
9
erovnul niadagze gadmoenerga da miTologiur-folklorul sawyisebze<br />
daemyno" (miSvelaZe 2000: 232).<br />
n. xelaias `miuwvdomeli mwvervalebi" ZiriTadad k. gamsaxurdias or<br />
personaJze <strong>konstantine</strong> savarsamiZesa da TaraS emxvarze amaxvilebs<br />
yuradRebas. es ori personaJi am sakmaod didi moculobis wignSi metad<br />
saintereso speqtriTaa ganxiluli, Tumca unda mivuTiToT maszec, rom am<br />
ori personaJis <strong>erovnuli</strong> suli da msoflmxedveloba yvela sxva<br />
problemaze metad da sainteresodaa warmodgenili.<br />
`<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias personaJTa umravlesoba samSoblos sevdiT<br />
gulgasenili gmirebisa da raindebis galereaa. maTTvis sicocxle, saxeli<br />
da mamuli erT sibrtyeze ganfenilan da maTi harmonia, maTi mTlianoba<br />
udris qarTvels, mamuliSvils. TaraS emxvarica da <strong>konstantine</strong><br />
savarsamiZec swored am Targze moWrili mamuliSvilebi brZandebian.<br />
saqarTvelo, mamuli - bavSvobidanve maTi STagonebis wyaro da dedasaviT<br />
saficari saxeli iyo, romlis Semginebels da iavarmyofels yoveli naRdi<br />
qarTvelisa da vaJkacis sicocxle ewireboda.<br />
TaraS emxvarisa da <strong>konstantine</strong> savarsamiZis gaorebisa da sulieri<br />
gaucxoebis mizezi rom samSobloa, es kargad Cans iqidanac, rom garkveul<br />
problemebTan dakavSirebiT, maT msgavsi mosazrebebi uCndebaT. erTic<br />
SeiZleba davamatoT, faqtiurad Tavad mwerlis sulier Targzea moWrili<br />
es ori personaJi da Tavad mwerlis msoflmxedveloba cnaurdeba am orTa<br />
warmosaxvaSi" (xelaia 2009: 265).<br />
avtori dasabuTebulad warmogvidgens azrs imis Sesaxeb, rom k.<br />
savarsamiZe da TaraS emxvari udroobis gmirebi arian, drois manqanis ukuRma<br />
trialma epoqis gmirebad sul sxva <strong>cnobierebis</strong>a da msoflmxedvelobis<br />
adamianebi warmogvidgina, vidre emxvari da savarsamiZe brZandebian, vfiqrobT<br />
Cven da avtorsac miaCnia, rom emxvari da savarsamiZe imitom rCebian rainduli<br />
saqarTvelos gmirebad da raindebad, maT Segueba ar ZaluZT qveynis bedis<br />
borblis ukuRma trialTan.<br />
`rogorc Tavad nawarmoebis personaJebi, ise maTi wamowyebani, ocneba<br />
da fiqrebi miuwvdomelia. ltolva da maradiuli Zieba maT Tanamedrovebis<br />
faustebad gvisaxavs, magram mwvervalebi yovelTvis miuwvdoeli rCeba<br />
maTTvis~ (xelaia 2008: 168-169).<br />
10
gaucxoebis problema msoflio literaturuli procesis momcvelia.<br />
mkvlevari g. lomiZe wers, Tu raoden globaluri da yovlismomcvelia k.<br />
savarsamiZis sulieri tragedia. Tumca isic unda aRvniSnoT xazgasmiT,<br />
rom am globaluri tragediis saTave samSobloa. samSoblos ubedobaa<br />
ganmsazRvreli im sulieri krizisisa, rasac k. savarsamiZis pirovneba<br />
moucavs. Cven veZebT da vikvlevT am ori personaJis sulieri metamorfozis<br />
sakiTxebs da vrwmundebiT maTi <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> siRrmesa da<br />
simtkiceSi.<br />
`imdroindeli sazogadoeba mwvave sulier, kulturul da religiur<br />
kriziss ganicdis. xelovnebam ukve dahkarga adamianebSi esTetikuri<br />
grZnobis ganviTarebis unari. industriis ganviTarebam imsxverpla<br />
silamazis SegrZneba. fabrika-qarxnebma, rkinis xidebma da reklamebma<br />
daamaxinjes qalaqebi. lamazi sagnebis Wvreta adamians mxolod muzeumebsa<br />
da eklesiebSi SeuZlia. romanis (`dionisos Rimili") erT-erTi gmiri, poeti<br />
menie dananebiT aRniSnavs, rom Tanamedrove mxatvrebi religiur motivs<br />
sulac aRar aqceven yuradRebas, doqtori roSeri ki amaze ironiiT<br />
pasuxobs: `meoce saukuneSi religiur motivebs eZebT?" aqedan gmomdinare<br />
naTlad Cans, Tu ra sulier kriziss ganicdis sazogadoeba" (lomiZe 1998 :<br />
298).<br />
k. gamsaxurdias personaJebi saqarTvelosadmi mamuliSviluri<br />
grZnobiTa da damoukidebel saqarTveloze ocnebiT arian Sepyrobilni.<br />
saqarTvelos siyvaruli, misTvis Tavdadebaa maTi sicocxlisa da<br />
azrovnebis amosavali wertili. k. gamsaxurdias Semoqmedeba, mTeli misi<br />
moRvaweoba CvenTvis swored am aspeqtiT xdeba saintereso.<br />
`Cven Zalauneburad aq Tvali gagvirbis `vazis yvavilobisaken", sadac<br />
SedarebiT Zlieria `Tanafardobis" principi Zvelisa da axlis<br />
Sepirispirebis procesSi, magram mainc Zvelis tendenciis gamomxatveli<br />
adamianebis Tu axlis samsaxurSi Camdgari Zveli Taobis adamianebis<br />
tipiuri niSnebis xatva gacilebiT Zlieria uSualod axali cxovrebis<br />
pirmSo adamianebTan SedarebiT~ (merkvilaZe 1963 : 77-78).<br />
g. merkvilaZis am mosazrebaSi kargad ikiTxeba is, rom k. gamsaxurdia<br />
Rrmad wvdeba Tanadroulobis literaturul problemebs. misi zogierTi<br />
personaJi (da gansakuTrebiT `vazis yvavilobis" personaJebi) swored<br />
TanamedroveobiT sunTqavs da suldgmulobs, magram Tavad g. merkvilaZec<br />
11
miuTiTebs, rom avtoris simpaTia mainc literaturuli kritikis mier<br />
`zedmet adamianad" Seracxul TaraS emxvarisaken ixreboda. es<br />
bunebrivicaa, rameTu TaraSi gaxlavT Zveli da momavlis saqarTvelos<br />
maradiuli Tanamdevi, ukvdavi suli.<br />
`k. savarsamiZe, TaraS emxvari, vaxtang korinTeli - es sameuli TiTqos<br />
nairsaxeobaa erTi xasiaTis. emigraciis sakiTxi da emigranti - usamSoblo<br />
kaci aris TiTqos is sampirovani saxe, romelic awuxebda mwerals. igi<br />
qmnis sam sxvagvar xasiaTs, isini avseben erTmaneTs, da amasTan TiToeuli<br />
maTgani Tavis adgilas esadageba im did socialur problemas, romelsac<br />
mxatvrulad warmogvisaxavs mwerlis mdidari fantazia. am sameulis<br />
prototipi SesaZloa farsman sparsi iyos - `uprincipo, gayiduli,<br />
usamSoblo kaci" (gv. 814). Cven migvaCnia, rom gamsaxurdias es personaJebi<br />
mravalsaxeobas qmnian, marTalia, isini CaduRabebulni ar arian<br />
saqarTvelos istoriaSi, magram erTi saerTo niSani yvelas axasiaTebs.<br />
saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> fesvebidan arian amozrdilni da istoriis<br />
gaukuRmarTebuli speqtridan saTanadod ar ikiTxeba maTi <strong>erovnuli</strong> suli.<br />
`farsmani gadaegeba rogorc xelmocaruli kaci"...<br />
<strong>konstantine</strong> savarsamiZec gadaegeba, rogorc xelmocaruli kaci.<br />
TaraS emxvaric, es uaRresad ganaTlebuli, evropul civilizacias<br />
ziarebuli didgvarovani, gadaegeba, rogorc xelmocaruli kaci. da<br />
vnebaTa Widilis, samyaroTa Widilis, socialur ZalTa Serkinebis<br />
asparezze k. gamsaxurdia kidev erT sakiTxs - emigraciis sakiTxs svams da<br />
wyvets sabolood v. korinTelis saxiT" (CxeiZe, mnaTobi 1969: 122-123).<br />
irma CxeiZis am werilSic xazgasmiTaa gamokveTili samSoblosa da<br />
usamSoblobis tragedia, miTiTebulia farsman sparsis personaJis -<br />
`uprincipo, gayiduli, usamSoblo kacis" Sesaxeb da vrwmundebiT, rarig<br />
ZaluZs mkacr bedisweras niWis, adamianuri Rirsebisa da didi<br />
gvariSvilobis gaTelva, Tu igi mSobliur ideebsa da samSoblos fesvebs<br />
ar aris Seziarebuli da Cazrdili.<br />
`k. gamsaxurdias Semoqmedeba imis naTeli magaliTia, Tu rogor unda iyos<br />
didi mwerali dakavSirebuli Tavis erovnul yofasTan, mis istoriasTan<br />
folklorul-eTnografiul samyarosTan; uamisod ver Seiqmneba TaobebisaTvis<br />
misabaZi, amaRlebuli gmirebis iseTi saxeebi, romlebic saboloo angariSiT<br />
zogadkacobriuls Seerwymian" (canava 1991: 55).<br />
12
apolon canavas es mosazreba da mTeli werili `miTosuri aspeqtebi<br />
vazis yvavilobaSi" erTxel kidev gvarwmunebs masSi, rom k. gamsaxurdias<br />
saintereso Semoqmedebis amosavali wertili <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />
problemaa. yovelive, rac misi Semoqmedebis sayrdenia saqarTvelos<br />
warsulidan, misi <strong>erovnuli</strong> yofidan amodis. swored amitomacaa qarTuli<br />
miTosi ase sainteresod da mravalferovnad gaxmovanebuli k. gamsaxurdias<br />
SemoqmedebaSi. qarTuli miTosi - <strong>erovnuli</strong> aspeqtiT k. gamsaxurdias<br />
Semoqmedebis erT-erTi saintereso Temaa da gvarwmunebs mwerlis naRd da<br />
Rrma erovnul-msoflmxedvelobaSi. Cven mier erovnul-miTosuri<br />
elementebi gamsaxurdias SemoqmedebaSi gamokvleulia. ra Tqma unda,<br />
qarTul literaturismcodneobaSi es Tema sxva mkvlevarTac sainteresod<br />
aqvT mimoxiluli, magram Cven SevecadeT miTosuri problematika k.<br />
gamsaxurdias SemoqmedebaSi <strong>erovnuli</strong> TvalsazrisiT gagveanalizebina da<br />
davrwmundiT kidec, rom qarTuli miTosi k. gamsaxurdiasaTvis <strong>erovnuli</strong><br />
problematikis gamdidrebisa da gamravalferovnebis sayrdenia, rac<br />
saSualebas aZlevs mwerals Tavisi <strong>erovnuli</strong> mrwamsi mkiTxvelamde<br />
miitanos.<br />
`...sayvelpurio patriotizmi, RvTis wyalobiT, arasodes gvklebia<br />
maincadamainc. umTavresi sxva ram iyo, gacilebiT Znelad gansaxorcielebeli<br />
ram: saWiro iyo istoriuli sazrisis povna, manamde mxolod intuitiurad<br />
nagzneb iseT aspeqtTa mikvleva, warmoCena da dasabuTeba, romelTa wiaRSic<br />
WeSmaritad scnobda TavisTavs didi kulturul-istoriuli misiis mtvirTveli<br />
eri" (TvaraZe, ciskari, 1969 #12 : 70-71).<br />
revaz TvaraZe Tavadac TvalsaCino mamuliSvili da qarTuli<br />
literaturis piruTvneli Semfasebeli, ra Tqma unda, Rrmad wvdeboda k.<br />
gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> speqtrs da swored amitomac<br />
esaxeboda k. gamsaxurdia `mTliani saqarTvelos mesityved", qveynis<br />
<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a da azrovnebis warmmarTvelad.<br />
Teimuraz doiaSvili, rogorc mkvlevari da moazrovne, yovelTvis<br />
gamoirCeva individualuri SexedulebebiT. am SemTxvevaSic igi<br />
sainteresod da marTlac individualurad moiazrebs k. gamsaxurdias<br />
erovnul da zogadad adamianur msoflmxedvelobas, sulobis, RvTaebrivis<br />
gaazrebiTa da aRiarebiT rogor SeiZleba mivideT kosmiur sulamde -<br />
werilSi `materiaze gavliT - sulobisaken" doiaSvili metad sainteresod<br />
13
gvixsnis `civilizaciis uaryofiT rogor miemarTebian k. gamsaxurdias<br />
personaJebi sulobisa da RvTaebrivobisaken."<br />
k. gamsaxurdias Semoqmedeba yovelTvis iyo gajerebuli saqarTvelos<br />
<strong>erovnuli</strong> problemebiT, qarTuli sulis aRorZinebis ocnebiT. m.<br />
jaliaSvili Tavis naSromSi `qarTuli modernistuli romani" miuTiTebs,<br />
rom qarTuli modernizmis warmomadgenlebma da maT Soris k. gamsaxurdiam<br />
`qarTuli sulis renesansze" didad izrunes.<br />
`qarTuli modernizmis ideologebi iyvnen: a. jorjaZe, k. abaSiZe,<br />
cisferyanwelebi, k. gamsaxurdia. maTi werilebi aRsavsea qarTuli sulis<br />
renesansze fiqriT. am ocnebis gansaxorcieleblad ki, maTi azriT, saWiro<br />
iyo qarTuli sityvis ganaxleba, faseulobaTa gadafaseba", (jaliaSvili<br />
2006: 5).<br />
amave naSromSi m. jaliaSvili Zalian saintereso sakiTxs ayenebs -<br />
gansxvavebiT evropuli modernizmisagan qarTuli modernizmi gamdidrda<br />
<strong>erovnuli</strong> problematikiT da rac am SemTxvevaSi CvenTvis yvelaze metad<br />
sainteresoa, avtori aRniSnavs, rom sxva mwerlebsa da moRvaweebTan erTad<br />
k. gamsaxurdiamac didi roli iTamaSa qarTuli modernizmis <strong>erovnuli</strong><br />
msoflmxedvelobiT gamdidrebis saqmeSi.<br />
igi wers: `qarTuli modernistuli romani bevri ramiT waagavs<br />
evropul modernistul romans, magram erTi arsebiTi niSniTac<br />
gansxvavdeba - es aris interesi <strong>erovnuli</strong> problemebisadmi. demna<br />
Sengelaias, <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias, grigol robaqiZis romanebSi xan<br />
Sefarulad, alegoriebiT da simboloebiT, xan ki cxadad da gamWvirvaled<br />
irekleba saqarTvelos bedi. amiT is agrZelebs XIX saukunis romanis<br />
tradicias, magram, ra Tqma unda, problemis <strong>mxatvruli</strong> gadawyvetis gziT<br />
ki mniSvnelovnad gansxvavdeba" (jaliaSvili 2006: 12).<br />
miTiTebuli amonarididan naTeli xdeba, rogorc sxva qarTvelma<br />
modernistma mwerlebma, ise k. gamsaxurdiamac Tavis Semoqmedebis umTavres<br />
problemad ganaxleba da <strong>mxatvruli</strong> sityvis formis organizeba daisaxes<br />
miznad, magram qarTul romans SeunarCunes arsebiTi da umniSvnelovanesi -<br />
saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> damoukideblobisa da mTlianobis problema. da<br />
SeiZleba vTqvaT, rom es sakiTxi k. gamsaxurdias xangrZlivi SemoqmedebiTi<br />
procesis warmmarTveli iyo da isic davamatoT, rom swored Tavisma<br />
14
erovnulma cnobierebam warmoaCina k. gamsaxurdia qarTveli eris sulis<br />
mesaidumled da usayvarles mwerlad.<br />
rogorc arsebuli samecniero literaturis analizma cxadyo,<br />
miuxedavad literaturismcodneTa didi interesisa, k. gamsaxurdias<br />
SemoqmedebaSi <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> <strong>interpretacia</strong> qarTul<br />
literaturul kritikaSi arcTu ise Rrmad da mravalmxrivadaa<br />
ganxiluli. Cven gansakuTrebuli yuradReba davuTmeT im samecniero<br />
Sromebs, romlebic zogadad gamsaxurdias Semoqmedebis kvlevas<br />
warmosaxavs da mivediT daskvnamde, rom faqtobrivad ar arsebobs naSromi,<br />
sadac kompleqsurad, yvela aspeqtis gaTvaliswinebiT iqneboda<br />
gamokvleuli k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong><br />
<strong>interpretacia</strong>, aqedan gamomdinare naSromis mecnieruli siaxle isaa, rom<br />
masSi kompleqsurad, monografiulad sakvlevi problematikis<br />
zogadTeoriuli aspeqtis gaTvaliswinebiT Seswavlilia mwerlis<br />
<strong>erovnuli</strong> cnobiereba. sadisertacio naSromSi pirveladaa gaanalizebuli<br />
mwerlis eseebsa da literaturul werilebSi k. gamsaxurdias mier<br />
Camoyalibebuli Sexedulebebi <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> Sesaxeb da maTi<br />
<strong>mxatvruli</strong> transformacia mwerlis SemoqmedebaSi. am mizniT sadisertacio<br />
naSromSi konkretulad gavaanalizeT mwerlis literaturuli werilebi<br />
da eseebi: `sityva, xati, musika" (1920 w.), `mozaikebi, magiuri Sandlebi" (1921<br />
w.), `kargi evropieli" (1922 w.), `tragediis warmoSoba mistikis sulidan"<br />
(1922 w.), `1921-1922 - 7 maisi" (1922 w.), `galaktion tabiZis Jurnali" (1922 w.),<br />
`impresionizmi da eqspresionizmi" (1922 w.), `goeTe Tu mistikosi" (1922 w.),<br />
`axali evropa, literaturuli parizi" (1924 w.), `apologia rusTavelisa"<br />
(1937 w.), `saliteraturo qarTulisaTvis" (1945 w.), `qarTuli enis<br />
meurneobisaTvis" (1956 w.), `eris mTavari" (1962 w).<br />
sakiTxis am mimarTulebiT monografiuli Seswavla, faqtobrivad<br />
pirveli cdaa k. gamsaxurdias Semoqmedebisa.<br />
zemoaRniSnuli gansazRvravs problemis aqtualobasac, vinaidan k.<br />
gamsaxurdias literaturuli werilebisa da eseebis gaanalizebis gareSe<br />
SeuZlebelia mwerlis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> srulad warmoCena. qarTul<br />
literaturul kritikaSi k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> sakiTxi<br />
sistemuri, mTliani saxiT araa warmodgenili, vfiqrobT, rom k.<br />
15
gamsaxurdias Semoqmedebisa da azrovnebis am kuTxiT warmoCena<br />
mniSvnelovani da aqtualuria.<br />
sadisertacio naSromis mizania SeviswavloT ramdenad Seesabameba k.<br />
gamsaxurdias mier Teoriuli xasiaTis werilebSi Camoyalibebuli<br />
mosazrebebi im mxatvrul koncefciebs, rac mis SemoqmedebaSi iCens Tavs,<br />
ganvixiloT Teoriuli da <strong>mxatvruli</strong> naSromebi <strong>erovnuli</strong> problematikis<br />
gaazrebis TvalsazrisiT.<br />
Cveni amocanaa avxsnaT da gavaanalizoT, Tu rogor aris gamovlenili<br />
k. gamsaxurdias nawarmoebebSi sinamdvilisa da warmosaxulis<br />
urTierTkavSiri, maTi monacvleoba, rogoria mwerlis simbolur-<br />
saxeobrivi azrovneba, rogor xdeba literaturul werilebSi<br />
gaxmovanebuli <strong>erovnuli</strong> ideebis xorcSexsma mxatvrul nawarmoebebSi.<br />
naSromis meTodologiuri da Teoriuli safuZvelia TvalsaCino<br />
qarTveli mwerlebis, mecnier-literaturismcodneTa, Tu fsiqologTa<br />
mxatvrul-esTetikuri da Teoriuli debulebebi, aseve k. gamsaxurdias<br />
Semoqmedebis Semswavleli mkvlevarebis Sromebi,<br />
literaturaTmcodneobiTi xasiaTis samecniero literatura, sadac<br />
ganxilulia zogadad <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>, mwerlis SemoqmedebiTi<br />
meTodisa da misi individualuri stilis sakiTxebi. Cveni kvleva<br />
garkveulad iyenebs hermenevtikul meTodsac.<br />
disertaciis praqtikuli mniSvneloba. kvlevis Sedegebi da<br />
ganzogadebuli daskvnebi SeiZleba gamoyenebuli iqnes gamsaxurdias<br />
SemoqmedebiT dainteresebuli mecnier-mkvlevarebis mier, aseve saleqcio<br />
kursebSi gamsaxurdias Semoqmedebis Sesaxeb.<br />
naSromis moculoba da struqtura sadisertacio naSromi `<strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> <strong>interpretacia</strong> k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi"<br />
Seicavs kompiuterze awyobil da dabeWdil 170 gverds da Sedgeba<br />
Sesavlis, sami Tavisa da daskvnisagan.<br />
Sesavali<br />
I. saqarTvelos politikuri orientaciis sakiTxi k. gamsaxurdias<br />
SemoqmedebaSi<br />
16
II. <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis TaviseburebaTa simboluri<br />
warmosaxva <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />
III. dakarguli sazrisis Ziebisa da pirvelqmnadobis SenarCunebis idea k.<br />
daskvna<br />
gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />
naSroms Tan erTvis gamoyenebuli literaturis sia.<br />
Tavi I<br />
saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> orientaciis sakiTxi<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />
Cveni qveynis swrafvas evropisaken sakmaod grZeli da dramatuli<br />
istoria aqvs, mas Semdeg, rac 1453 wels Turqebma <strong>konstantine</strong>poli aiRes<br />
da bizantiis imperiam arseboba Sewyvita, saqarTvelo danarCeni<br />
qristianuli samyarosgan didi xniT izolirebuli aRmoCnda, rasac<br />
umZimesi Sedegebi mohyva rogorc politikuri, ise kulturuli<br />
17
TvalsazrisiT, swored am izolaciis garRvevas isaxavda miznad sulxan-<br />
saba orbelianis (1658-1725) samwliani mogzauroba (1713-1716 wlebSi)<br />
italiasa da safrangeTSi, Tumca amaod - aqedan araferi gamovida.<br />
Cvens qveyanaSi, rogorc politikuri, ise kulturuli TvalsazrisiT<br />
axali xana iwyeba 1801 wlidan. politikurad saqarTvelo kargavs<br />
Tavisuflebas da ruseTis imperiis Semadgeneli nawili xdeba, xolo<br />
kulturulad, marTalia, swored am droidan iwyeba qarTuli kulturis<br />
evropeizacia, magram es procesi srulyofilad ver CaiTvleba, saqme is<br />
gaxlavT, rom evropul civilizaciasa da kulturas uSualod ki ar<br />
vukavSirdebodiT, aramed rusuli kulturis meSveobiT, romelic Tavad<br />
evropuli kacobriobis periferias warmoadgenda.<br />
dasavlur samyarosTan pirdapiri kavSiris damyareba pirvelad<br />
SesaZlebeli gaxda mxolod me-20 saukunis dasawyisSi, kerZod, 1918-1921<br />
wlebSi, roca ruseTis imperiaSi dawyebuli didi politikuri qaosis<br />
meSveobiT saqarTvelom sami wliT moipova damoukidebloba. magram male<br />
Cveni qveyana ruseTis imperiis memkvidre sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi<br />
aRmoCnda da evropul samyarosTan urTierToba saerTod SeuZlebeli<br />
gaxda.<br />
iliam da misma Tanamoazreebma Camoayalibes saukunis ideebi da<br />
idealebi, romelTa ganvrcoba da mxatvrul aspeqtSi warmosaxva momdevno<br />
Taobebma iTaves. ilia WavWavaZis <strong>erovnuli</strong> gezi da orientacia mudamJams<br />
iyo warmmarTveli k.. gamsaxurdias msoflmxedvelobisa, man udidesi<br />
zegavlena ganicada didi ilias <strong>erovnuli</strong> da politikuri mrwamsisa da<br />
gvarwmunebda kidec, rom saqarTvelos momavlisaTvis swored ilias gziT<br />
unda evlo mTel qveyanasa da yovel qarTvelsac, miTumetes moazrovne,<br />
samSoblos bediT dainteresbul moRvaweT, swored am rwmenis gamo iyo,<br />
rom k. gamsaxurdiam aseTi emociiT gamoxata ilias sikvdiliT gamowveuli<br />
tragedia. werilSi `eris mTavari" k. gamsaxurdia wers: `albaT bevr<br />
mweralsa da moRvawes SeSurdeboda misi tragikuli sikvdili, igi wavida<br />
Cvengan Seufasebeli, magram Tavisi sicocxlis dasasruliT man<br />
sikvdiliTa sikvdili daTrguna da Cven warmogvzarda misi didi ideebis<br />
qomagad da medroSed. sanamdis qarTveli xalxi iarsebebs am qveynad, ilia<br />
WavWavaZe marad icocxlebs qarTveli eris xsovnaSi" (`eris mTavari", k.<br />
gamsaxurdia t. VI : 659).<br />
18
k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> suliskveTeba TavisTavad gagrZelebaa im<br />
ideebisa, romelic XIX saukunis 60-iani wlebidan momwifda saqarTveloSi.<br />
mwerlis istoriuli romanebi `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvena", `daviT<br />
aRmaSenebeli", <strong>mxatvruli</strong> sityvis didostatTan erTad gvacnobs<br />
gulmxurvale mamuliSvils, romlisTvisac mwerloba TviTmizani ar aris,<br />
mis romanebSi upirvelesad daisva da gadaiWra saqarTvelos <strong>erovnuli</strong><br />
orientaciis sakiTxi. marTalia romanebi `dionisos Rimili", `mTvaris<br />
motaceba" da `vazis yvaviloba" istoriuli ar aris magram, erovnul<br />
problemaTa saintereso gadawyvetas aqac axerxebs mwerali. k.<br />
gamsaxurdias novelebi Tu moTxrobebi `zarebi grigalSi", `tabu", `didi<br />
iosebi", `ambavi xuTasi bolniselisa", `qalis rZe" da sxva ZiriTadad<br />
mwerlis <strong>erovnuli</strong> msoflgancdis <strong>mxatvruli</strong> gaxmovanebaa.<br />
k. gamsaxurdias literaturuli werilebi, eseebi, narkvevebi Tu<br />
sxvadasxva dros warmoTqmuli sityvebi, saintereso masalas gvaZlevs<br />
mwerlis <strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis Sesaswavlad. werilebi: `sityva,<br />
xati, musika" (1920 w.), `mozaikebi, magiuri Sandlebi" (1921 w.), `kargi<br />
evropieli" (1922 w.), `tragediis warmoSoba mistikis sulidan" (1922 w.),<br />
`1921-1922 - 7 maisi" (1922 w.), `galaktion tabiZis Jurnali" (1922 w.),<br />
`impresionizmi da eqspresionizmi" (1922 w.), `goeTe Tu mistikosi" (1922 w.),<br />
`Teatri da eqspresionizmi" (1923), `axali evropa, literaturuli parizi"<br />
(1924 w.), `apologia rusTavelisa" (1937 w.), `saliteraturo qarTulisaTvis"<br />
(1945 w.), `qarTuli enis meurneobisaTvis" (1956 w.), `eris mTavari" (1962 w.) da<br />
sxva mwerlis erovnul pozicias gvaziarebs da gvarwmunebs, rom misi<br />
mTeli naRvawi <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedeba, Tu zogadad literaturuli<br />
azrovneba erT mTlian speqtrs qmnis k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong><br />
orientaciis gasarkvevad.<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovnad miviCnevT k. gamsaxurdias mosazrebebs<br />
<strong>erovnuli</strong> problemis dasmisa da gadaWris TvalsazrisiT werilebSi<br />
`apologia rusTavelisa" (1937), `kargi evropieli" (1922), `1921-1922 7 maisi"<br />
(1922), `eris mTavari" (1962 w.), `qarTveloba da ucxoeTis genia" (1917 w.).<br />
`apologia rusTavelisa" gvamcnobs k. gamsaxurdias erovnul mrwamss<br />
qarTuli mwerlobis, qarTuli renesansis Zireul problemebs. qarTvelTa<br />
<strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis CamoyalibebaSi udides rols TamaSobda<br />
zogadad qarTuli mwerloba da kerZod, rusTaveli da misi genialuri<br />
19
<strong>mxatvruli</strong> warmosaxva. `kargi evropieli" mwerlis garkveul<br />
gulistkivils gamoxatavs imis gamo, rom miuxedavad imisa, saqarTvelom<br />
garkveuli wvlili Seitana msoflio kulturis, kerZod, qristianuli<br />
kulturis ganviTarebaSi, jerovnad araa warmoCenili misi damsaxureba<br />
sayovelTo TvalsazrisiT, miTiTebulia ramdenime ucxoeli moRvawisa da<br />
maT Soris yvelaze Rrmad da safuZvlianadaa mimoxiluli artur laistis<br />
Rvawli qarTuli kulturis msoflio arenaze gatanis mcdelobis saqmeSi.<br />
miTiTebuli werilebidan calke unda gamovyoT - `1921-22 7 maisi", sadac<br />
Cveni qveynis warsulis gmiruli tragediebisa da saqarTvelos momavlis<br />
rwmenaa gacxadebuli, rom qarTvelTa damarcxebebi sxva ara iyo Tu ara<br />
`Zalis mokrefa axali gamarjvebebisaTvis, rom `did politikur<br />
katastrfebs, xSirad did sulier gamofxizlebisaken mihyavs eri".<br />
miTiTebulia, Tu ra did rols TamaSobs qarTuli mwerloba <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> CamoyalibebaSi da sabolood mtkiceba imisa, rom Cveni rwmena<br />
da imedi qarTveli eris brwyinvale momavlisadmi mudam ucvleli da<br />
uryevi iqneba".<br />
mwerlis zemoaRniSnuli werilebi erTi daniSnulebisaa, dagvanaxos<br />
saqarTvelos istoriuli misia, dagvexmaros <strong>erovnuli</strong> sulis gaRrmavebaSi,<br />
agvixsnas TiToeuli qarTvelis funqcia saqarTvelos sazogadoebasa da<br />
istoriaSi.<br />
k. gamsaxurdia mudam erTgulad sdarajobda qarTvelobis keras,<br />
eZebda xsnis gzas, Tumca, Zalian Zneli iyo im erTaderTi gzis migneba,<br />
romelic Senia da miTumetes maSin, rodesac politikuri brZolebis<br />
SuagulSi moqceulxar da aTasgvari zRudeebi gadagRobebia. mwerali<br />
uCioda brmasa da gauxarel moiras, iseTi kulturul-istoriuli<br />
amocanebi, rom dagvakisra aRmosavleTSi, romlis ganxorcielebamac Cveni<br />
saukeTeso energia da sisxli Seiwira (`kargi evropieli"). sxvadasxva<br />
gzebis mosinjvisas igi asec fiqrobda: `ori kulturuli qrolva,<br />
dasavleTidan da aRmosvleTidan, romelic asuldgmulebda maTdami<br />
sinTeturad ganzraxul qarTul kulturas Cven metis daxarbebiT unda<br />
SevisunTqoT~ (`kargi evropieli", k. gamsaxurdia, t. VI, 1963 w., gv. 514), es<br />
iyo mwerlis Teoriuli Tvalsazrisi.<br />
romanSi `dionisos Rimili" gadatanilia is kamaTi 20-ian wlebSi, rom<br />
gaSliliyo da ver SeTanxmebuliyvnen saqarTvelo azias ekuTvnoda Tu<br />
20
evropas. umetesoba evropas amjobinebda, magram aseT dros sakiTxs<br />
umravlesoba ki ar wyvets, aramed WeSmariteba.<br />
<strong>konstantine</strong> savarsamiZe (`dionisos Rimili") Tavgadakluli eZiebs<br />
realur gzas. misi piradi tragedia gaigivebulia qveynis mware xvedrTan.<br />
misi yoymani da daeWveba gzajvaredinTan - udidesi tkiviliTaa<br />
gaJRenTili.<br />
20-iani wlebis eseistikisagan gansxvavebiT, sadac evropa erTaderT<br />
idealad dausaxavs, mwerali aq mesame gzas eZiebs, rogorc aziis, ise<br />
evropis miRma.<br />
- saqarTvelo mesame iqneba.<br />
misTvis es politikuri lozungicaa da esTetikuri mrwamsic.<br />
k. gamsaxurdia, rogorc Tavis mxatvrul SemoqmedebaSi, ise<br />
literaturul werilebsa da eseebSic `qarTvelobis bedis varskvlavis<br />
maZiebelia". mas kargad esmis, rom axali gzebis Ziebisa da povnis gareSe<br />
ara mxolod qarTveloba, verc erTi eri ver daZlevs drois wamoWril<br />
urTules problemebs. werilSi `1921-1922 7 maisi" mwerali miuTiTebs `Cveni<br />
saukunis majiscema, Cveni msoflio dinamika iseTis mZafri ritmiT rokavs,<br />
rom is eri, romelic nervebdaWimuli ar moRunavs Tavis bedis etlis<br />
sadaves, igi an ufskrulSi gadaiCexeba, an ara da sadme msoflios yru<br />
SukaSi gaeCxireba" (`poeziis dRe~, #3, 1922 : 6).<br />
amdenad, migvaCnia, rom es mesame gza, romelzec k. savarsamiZe<br />
migvaniSnebs, es aris gza xsnisa, Seneuli, TviTmyofadi, sakuTari fesvebiT<br />
nasazrdoebi.<br />
sainteresoa gavixsenTo `mTvaris motacebaSi karolinasa da TaraSis<br />
saubari, romelSic didi da mcire erebis warmomadgenelTa ideuri<br />
Widilia areklili.<br />
`keTili fraus" msjeloba imperiuli azrovnebis tipiuri nimuSia.<br />
mcire erebis iersaxis SenarCunebaze saubari mas CamorCenad miaCnia. mis<br />
TvalSi progresul moazrovned is warmoCindeba, vinc Tvlis, rom<br />
afxazebma TavianTi zne-Cveulebebi unda ukuagdon da evropuli<br />
civilizaciis gzas daadgnen. uZvelesi tradiciebis, adaT-wesebis dacva<br />
ers, misi azriT, qveyanas gardauval daRupvas uqadis.<br />
ra Tqma unda mwerals, iseve rogorc `mTvaris motacebis" personaJs,<br />
TaraS emxvars, gansxvavebuli Sexeduleba aqvs. werilSi `magiuri<br />
21
Sandlebi" igi aRniSanvs: `kritikulma sulma daangria ojaxis tradiciebi...<br />
Cven dRes kriziss ganvicdiT, rogorc saqarTvelos, ise msoflios<br />
moqalaqeni. Cveni Taobis axal Taobas erTi ram aerTebs, - es aris uaryofa<br />
Cveni Tanamedroveobisa". sainteresoa mwerlis mimarTeba saqarTvelos<br />
Tanamedroveobisa Tu misi momavlisadmi, rac gadmocemulia werilSi `1921-<br />
1922 7 maisi". `Cven gulSic anTia CiraRdani qarTuli enis da qarTuli<br />
geniis siyvarulis cecxliT dakvesili... saqarTvelos gaRmerTeba, diax,<br />
Cven gvinda, Cven gvwyuria mistiuri siyvaruli saqarTvelosadmi..."<br />
orive werilis monakveTidan kargad igrZnoba mwerlis damokidebuleba<br />
saqarTvelos warsulisa da momavlisadmi. ra Tqma unda es ganwyobileba<br />
gasdevs mis personaJs - TaraS emxvarsac, magram karolinas Zvalsa da<br />
rbilSi aqvs gamjdari dampyroblis upirvelesi moTxovna `memsgavse me!",.<br />
misi survilia, qarTvelebs (afxazebs) sakuTari arc ena gaaCndeT, arc<br />
kultura, arc eTnikuri saxe, arc zneobrivi Rirebulebani. patara eris<br />
didTan Serwyma-aTqvefa, mSobliuri enis uaryofa, geografiuli<br />
saxelebisa da sakuTari gvar-saxelebis `gaevropeleba" - ai qveynis<br />
progresis karolinaseuli recepti.<br />
TaraSi Rrmad aanalizebs evropelTa `mzrunvelobis" WeSmarit arss,<br />
qarTvelTa gardaqmnas rom lamoben. maT am xalxis siyvaruli ki ar<br />
amoZravebT, aramed egoisturi swrafva, STanTqan, TavianT dauokebel madas<br />
Seswiron isini, maTi survilia, am uZvelesi kulturis mqone xalxs, aRarc<br />
sakuTari sulieri saganZuri hqondes, aRarc materialuri Rirebulebani.<br />
saqarTvelo, rogorc gamorCeuli kulturisa da tradiciebis mqone<br />
qveyana damoukidebeli unda iyos, evropisa da aziis gzajvaredinze unda<br />
moiZebnos mesame gza, sakuTari _ es gaxlavT <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />
esTetiuri mrwamsi.<br />
k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> cnobiereba jer kidev bavSvobidan momwifda<br />
da Camoyalibda. bavSvobidanve ocnebobda igi rom saqarTvelosTvis didi<br />
galavani Semoevlo da mterTagan ase daecva `Svidi wlis biWi viqadnidi,<br />
wamovizrdebi da Cveni qveynis mtrebs gavJuJav-meTqi, mTeli Cemi siyrmis<br />
manZilze vocnebobdi, didi generali gavmxdariyavi, laSqari Semedgina da<br />
saqarTvelos mtrebi Sememusra". (gamsaxurdia t. VIII, 1967: 63)<br />
saqarTvelos damoukideblobis dakargvis gamo `<strong>erovnuli</strong> glovis<br />
niSnad Svidma kacma - <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam, aleqsandre abaSelma,<br />
22
pavle ingoroyvam, vaxtang kotetiSvilma, giorgi nikolaZem da sxvebma Savi<br />
Coxa-axaluxi Seikeres, rasac drodadro bralad sdebdnen" (sigua 1997: 86).<br />
`1926 wlis 21 Tebervals sruliad saqarTvelos mweralTa pirveli<br />
yriloba gaimarTa. upirvelesi, rac ainteresebda xelisuflebas iyo<br />
erTaderTi sakiTxi: `qarTuli mwerloba scnobs Tu ara am revolucias,<br />
romelic moxda. gamomsvlelebs Soris iyo <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia `Cven<br />
aq gvekiTxebian: mogwonT Tu ara wiTelCabalaxiani saqarTvelovo.<br />
saqarTvelo ra ferisac unda iyos Cven gviyvars, mas Cven ver gaveqceviT da<br />
aq sayvedurebi gadaWarbebulia da es aris Sedegi swored im simwarisa,<br />
romelic dRemde arRvevda saqarTvelos guls".<br />
am sityvas didi rezonansi mohyva. gansakuTrebiT gamoTqmam<br />
`wiTelCabalaxiani" araerTi gamomsvleli gaaRiziana. Tavad mwerlisTvis<br />
ki uCveulo araferi momxdara. ramdenime wlis win (ufro zustad 1923<br />
wels) usayvedures `yalbi <strong>erovnuli</strong> ferebiT azrovneba" im publicistur<br />
werilebSi, romlebSic mavanTa azriT, `ucxoeTis qari hqris", <strong>konstantine</strong>m<br />
misTvis damaxasiaTebeli simkveTriT ganumarta maT, romelnic yvelafers<br />
cisfrad aRiqvamdnen, an amRvreul TvalebSi mxolod wiTeli feri edgaT:<br />
`rac Seexeba yalb erovnul ferebs, es gemovnebis saqmea, me axali<br />
saqarTvelos ferebi cota sxvanairad maqvs warmodgenili, vidre im xalxs,<br />
romelsac friad bundovani warmodgena aqvT feradebis moZRvrebaze"<br />
(niSnianiZe 2000: 12-13).<br />
saqarTvelo gauTaveblad arCevanis winaSe idga. mudam gzajvaredinze<br />
myofi eZebda xsnis gzas. bediswerad gadagveqca evropa Tu azia?<br />
`rusi cxeniT misdevs evropas, Cven ki TokiT migvaTrevs da gveubneba,<br />
ar CamorCeTo, Cvenc dasisxlianebuli mivrbivarT da gvgonia, rusi sikeTes<br />
gviSvrebao", - ambobs mixeil javaxiSvilis romanSi `arsena marabdeli"<br />
aleqsandre orbeliani.<br />
romanSi istoriuli simarTlecaa gamoTqmuli da gafrTxilebac,<br />
radganac `arsena marabdelis" Seqmnisas Cveni qveyana xelaxla moeqca<br />
rusul kabalaSi.<br />
`qarTuli xelovnebis dacarielebul darbazSi - wers vaxtang<br />
kotetiSvili - viRac frakiT SeiWra Sig da kedlebidan xaliCebi Camoxsna.<br />
Cveni sulis ugzoobis dros es `viRac" frakiT mogvevlina da ikisra gzis<br />
gakvleva. mzes zurgi Segvaqcevina"...<br />
23
<strong>erovnuli</strong> TviTmyofadobis dakargvis saSiSroeba, tradiciul<br />
faseulobebis dakargvis potencia anu `sulis ugzoobis dro" gareSe<br />
Zalis enTuziazms iwvevs da am dilemis winaSe udidesi sifrTxiliT<br />
dgebian qarTuli kulturis moRvaweni...<br />
aRmosavleTi Tu dasavleTi? garkveul tragikul fons qmnis is kamaTi,<br />
20-ian wlebSi rom gaSliliyo da vera da ver SeTanxmebuliyvnen,<br />
saqarTvelo azias ekuTvnoda, Tu evropas.<br />
vaxtang kotetiSvili werda: `Tvaldakrul evropam, maniakur eqstazis<br />
dros azieloba... velurobis sinonimad gamoacxada... gaevropelebam<br />
psixozis xasiaTi miiRo., evropam SegvSala da albaT wagvSlis kidec, Tu<br />
ase gagrZelda". is mtkiced idga Tavis Tvalsazrisze: aziaSi dagviRamda<br />
da aziaSive unda velodeT Cveni xelovnebis dilaso. ukan aziisaken win<br />
wasasvlelado (`aziisaken") (`evropa Tu azia" 1997 : 202).<br />
grigol robaqiZec am mosazrebas emxroboda, magram verc evropas Tmobda.<br />
is werda: `da Cven SevCerdebi Sua gzaze: aRmosavalsac movcildiT da verc<br />
dasavals veziareT. mravali saukune vitanjeT Cven Sua gzaze yofiT...<br />
saqarTvelo xom natexia aRmosavleTis da Cven ar unda daviviwyoT Cveni<br />
akvani. Zvirfasia dasavleT evropa, magram evropisTvis aRmosavleTs Cven ver<br />
davTmobT. umjobesi iqneba, maTi qorwili qarTuli nadimiT gadavixadoT<br />
(`leila") SevinurCunoT aziuri fesvebi, magram veswrafodeT evropas - esaa gr.<br />
robaqiZis mrwamsi (`evropa Tu azia" 1997 : 263).<br />
tician tabiZec cdilobs aRmosavleTisa da dasavleTis morigebas.<br />
`gafizis vardi me prudonis Cavde vazaSi,<br />
besikis baRSi vrgav bodleris borot yvavilebs".<br />
k. gamsaxurdiam kargad icis, rom yovel erovnul bunebasa da saxeSi<br />
sxvadasxva minarevebic moiazreba, wminda qarTuli, wminda <strong>erovnuli</strong> ver<br />
Seqmnis eris globalur saxes. saqarTvelos udidesi zegavlena ganucdia<br />
mezobeli qveynebis kulturebisac, magram yvelaze mniSvnelovani da<br />
saintereso isaa, rom ver moxerxda qarTveli eris im <strong>erovnuli</strong> gzidan<br />
gadayvana, rac misi arsebobis uZveles qvakuTxedSi Caido. sxvaTa<br />
zegavlena, Tundac sparsuli da Tundac bizantiuri - es mxolod<br />
Senakadebia, romelic TavisTavadobas kargavs, rodesac qarTuli<br />
erovnulobis Zlier mdinares erTvis. es azri k. gamsaxurdiasTvis ucxo ar<br />
24
iyo da amitomac acxadebs igi rom `sakuTar niadagze mdgarni or ZuZus<br />
vswovdiTo".<br />
werilSi `qarTveloba da ucxoeTis genia" mwerali wers: `Cveni<br />
istoriuli roli SemaerTeblisas hgavs. sparsul, mcireaziur kulturas<br />
elinur-bizantiurTan vakavSirebdiT da Cven erovnuls, specifikur qarTul<br />
saxesa da xats vaZlevdiT xolme.<br />
sakuTar niadagze mdgarni or ZuZus vswodiT, Cveni samSoblo or<br />
kulturul nakadis SemrTvel auzs warmoadgenda" (k. gamsaxurdia, t. VIII,<br />
1967).<br />
k. gamsaxurdias kargad esmoda, rom qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba or<br />
WrilSi unda dagvenaxa da gagvecnobierebina. social-politikur yofasTan<br />
erTad, religiis ZiriTadi problematikac unda gagveanalizebina da am<br />
ori arsis sinTezirebis fonze mogvenaxa Cveni samomavlo gza. yovelive<br />
amasTan erTad saqarTvelos geografiuli sivrce da mis mosazRvre<br />
qveynebis daukvirveblobac garkveul zians miayenebda saqarTvelos<br />
samomavlo daniSnulebas. SemTxveviTi ar aris is faqti, rom mwerals<br />
bavSvobidanve aocebda erekle meoris orsaxeoba, kerZod, sparsuli Calma<br />
da misi marTlmadidebloba, Tumca am faqtis saTanadod gagebis gareSe,<br />
verc saqarTvelos misias Seicnobda moazrovne, marTalia diametralurad<br />
sapirispiro atributika da politikuri mrwamsi iyo gamoxatuli, rogorc<br />
erekle meores suraTSi, ise mTel mis mefobaSi, magram swored<br />
saqarTvelos geosivrce iZleoda am orsaxeobis dasabams da es problema<br />
sainteresod aisaxeba k. gamsaxurdias werilSi `Teatri da eqspresionizmi".<br />
`vina sTqva, saqarTvelo aRmosavleTisa da dasavleTis sintezi<br />
iqnebao? gana SeiZleba cecxlisa da wylis, Rrvanisa da aqtivizmis,<br />
qaosisa da kristalebis, dasavleTisa da aRmosavleTis sintezi? es<br />
sinTeturi miswrafeba mudam groteskul karikaturebad iqceoda Cvens<br />
istoriul yofaSi.<br />
me bavSvobidan vuyureb saqarTvelos mefis irakli meoris suraTs da<br />
dRemdis gaugebaria CemTvis am didi pirovnebis gaorebuli saxeoba. Tavze<br />
sparsuli Calma da mkerdze annas ordeni - jvari - da es yovlad<br />
qristiani mefe Tavis sagvareulo Rerbze awerda:<br />
`me fexganbanilTa mier eklesia vadide".<br />
25
qarTuli Teatric da qarTuli literaturac amieridan maRali<br />
tribuna unda iqnes. Zveli formula SemovabrunoT Ex occidentis Lux:" (k.<br />
gamsaxurdia, t. VI, 1963 : 648).<br />
k. gamsaxurdias mTeli Segnebuli moRvaweoba da Semoqmedeba<br />
saqarTvelos momavalze fiqrs ukavSirdeba da rogorc mis warsuls, ise<br />
awmyosac sabolood im daskvnamde, mihyavs, rom am patara qveyanam sakuTari,<br />
damoukidebeli arsebobis gza unda monaxos. verc aRmosavleTisa da verc<br />
dasavleTisaken swrafvam ver SeZlo saqarTvelos TviTmyofadobis, misi<br />
potenciuri SesaZleblobis gamovlena-ganviTareba, verc azia da verc<br />
evropa uzrunvelyofs qveynis <strong>erovnuli</strong> interesebis srulyofas.<br />
saqarTvelom mesame gza unda ipovos da es mesame gza mis TavisTavadobaSi,<br />
mis damoukideblobaSi devs. am mesame gzis fesvebi saqarTvelos<br />
warsulSia saZiebeli, rom k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> modeli<br />
qveynis warsulis uRrmes SreebSi ikiTxeba. swored amitom cnobierisa da<br />
aracnobieris fenomeni, ase mZafri zeSTagonebiT warmoisaxeba k.<br />
gamsaxurdias SemoqmedebaSi. k. gamsaxurdias romeli nawarmoebic ar unda<br />
aviRoT, masSi yovelTvis moiZebneba samSoblos siyvarulis idumali<br />
gancda. sadRac siRrmeSi, mxatvrul SreebSi yovelTvis ikiTxeba da<br />
xmiandeba Tavisuflebis idea da rac yvelaze mTavari da mniSvnelovania,<br />
es ideebi da <strong>mxatvruli</strong> saxeebi isea ganfenili, mxolod mxatvrul<br />
struqturas ki ar amdidreben, aramed didi STagonebiT xasiaTdebian da<br />
mkiTxvelSi <strong>erovnuli</strong> grZnobis akumulirebas iwveven. Tanac isic unda<br />
aRiniSnos, rom am STagonebis xarisxi izrdeba, rogorc mwerlis didi<br />
SemoqmedebiTi niWisa da energiis, ise misi uaRresad didi sulieri da<br />
gonebrivi ganaTlebulobis gamo. filosofiisa da fsiqologiis<br />
gamowvlilviT Seswavlam, maTi Zireuli problemebis sakuTar gonebriv<br />
prizmaSi gatarebam mwerlis SemoqmedebaSic axali mxatvrul-saxeobrivi<br />
azrovnebis speqtri Seqmna. k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />
Semecnebisas unda SevecadoT mis nawarmoebebSi amovikiTxoT is<br />
saidumloeba, rasac miTosuri arqetipebi qmnis da upirvelesad vicodeT<br />
Tavad miTosi ra aris; miTosi sityvaSi kondensirebuli adamianTa<br />
saukunovani idumali ocneba da SegrZnebaa, saxeldebulad vergagebuli is<br />
azri da grZnoba, romelic vulkaniviT moedineba saukuneTa Sreebidan da<br />
Cvenive Tavis, Cvenive saxis SemecnebaSi gvexmareba, miTSia daxatul-<br />
26
gaazrebuli istoriis, mecnierebisa da xelovnebis uzogadesi da<br />
umniSvnelovanesi problemebi, kacobriobis istoria miTidan iwyeba da<br />
swored miTosze dayuradebiT, misi arqetipuli saxe-simboloebis axsniTa<br />
da <strong>mxatvruli</strong> gaanalizebiT araTu calkeuli erebis, msoflios<br />
warsulica da momavalic SeiZleba amovikiTxoT. upirvelesad ki<br />
SesaZlebelia eris, <strong>erovnuli</strong> majiscema, misi <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba<br />
Seicno. umiTod da uwarsulod <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> formireba<br />
SeuZlebelia.<br />
aqedan gamomdinare rodesac vayenebT problemas `<strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong> <strong>interpretacia</strong> k. gamsaxurdias SemoqmdebaSi"<br />
TavisTavad cxadia, mwerlis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ganmsazRvrel im sawyis<br />
modelebze unda gadavitanoT yuradReba, rac mwerlis erovnul<br />
TvalTaxedvas ayalibebs. SeiZleba Tamamad ganvacxadoT, rom k.<br />
gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba im zRaprebidan, miTebidan,<br />
legendebidan, Tqmulebebisa da ambebidan iwyebs formirebas, rasac<br />
gamdelis - ekaisagan ismenda ymawvili. miTebisa da legendebis gareSe<br />
cxovreba, rom sisxlisagan daSretili sicocxle da arsebobaa, amaze TviT<br />
k. gamsaxurdiac miuTiTebs:<br />
`... aba Tqven iciT, ra Znelia poetisaTvis krizisi? krizisi Cveni<br />
sulis gamofxizlebaa zmanebisa da miTis jadosagan.<br />
104).<br />
krizisi? ideebis siRaribe, stilis krizisi?" (gamsaxurdia, t. I 1992 :<br />
`qarTuli kulturis krizisi maSin iwyeboda xolme, rodesac misTvis<br />
daixSveoda gza msoflio azrovnebis simaRleebisaken, an kidev mxolod<br />
erTi mimarTulebiT iyo gaxsnili es gza...<br />
qarTuli renesasnuli suliskveTebis aRorZineba uwinares yovlisa<br />
niSnavda azrovnebis iseT simaRles da interesTa sferos iseT sifarToves,<br />
romelic aucilebelia universaluri wyobis faseulobaTa Sesaqmnelad.<br />
xelovnebis sxva dargTagan mwerlobam pirvelma daayena xelaxla qarTuli<br />
kulturis sinTezurobis problema. am problemis gamo wuxili met-naklebi<br />
intensivobiT gamovlinda Cveni drois yvela didi mwerlis naazrevSi.<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia erT-erTi pirveli iyo meoce saukunis<br />
dasawyisi xanis qarTvel moRvaweTagan, romlis winaSec mTeli sigrZe-<br />
27
siganiTa da siRrmiT wamoiWra aRniSnuli problema" (`ciskari", 1969 #12:<br />
70-71).<br />
`umiTod yofna.<br />
CvenTvis: ar yofna<br />
SubliT vexlebi axal dros, miToss moklebuli dro, evropis<br />
sulieri krizisi, srulebiT ar aris stilis krizisi an ideebis siRaribe,<br />
miToss moklebuli dro unda daZleul iqnes.<br />
... pirvelTaganve iyo miTi. am qveynad yovelive miTiT Seiqmna, rac ki<br />
ram Seiqmna. miTi win uswrebda adamianis yofnas.<br />
arsebobs bediTi wuTi, roca sagani gamoaCens Tavis bunebas da es<br />
sagani, romlisac yvelaze metad eSinia mxedars - civilizebuli<br />
sinamdvilea, sinamdvilis arseboba didxans asatani iyo, magram Camodga<br />
bediTi wuTi, roca adamianis sulis harmonia dairRva... gza mivceT miTs,<br />
romelic saSinels fantaziis sferoSi gadaitans" (gamsaxurdia, t. I 1992 :<br />
104).<br />
f. nicSe Tvlida, rom berZnuli tragedia iyo umaRlesi xelovneba,<br />
romlis umjobesi kacobriobas araferi Seuqmnia. amitom adamianis sulisa<br />
da kulturis asaRorZineblad saWiroa berZnuli tragediuli xelovnebis<br />
aRorZineba. berZnuli xelovnebis safuZveli iyo miTi. axal xelovnebas,<br />
romelic kriziss ganicdis da romelic berZnuli tragediis simaRleze<br />
unda avides, safuZvlad miTi unda daedos. nicSes es azri<br />
ewinaaRmdegeboda sinamdvilisadmi adamianis damokidebulebis ganviTarebas.<br />
k. gamsaxurdiam marTlac miTebSi, legendebsa da zmanebebSi eZia<br />
<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> Zirebi. swored im Sreebamde mivida, saidanac Cveni<br />
samSoblo-saqarTvelo iwyeba da agvixsna iqedan moyolebuli, rogor<br />
iqmneba da mdidrdeba Cveni <strong>erovnuli</strong> Tvalsawieri, radgan didma mweralma<br />
da moazrovnem kargad icoda, maradiuli wrebrunvis Sesaxeb, rac<br />
zogadkacobriobis istoriis Tanamdevia, magram calkeuli erebis<br />
cxovrebis wesia, da <strong>erovnuli</strong> Semecnebis ganmsazRvrelicaa.<br />
`maradiuli dabrunebis idea nicSes erTi umTavresi ideaa: igi `ase<br />
ambobda zaratustras" mesame nawilis im TavSia gamoTqmuli, romelsac<br />
`gamojansaRebuli" ewodeba.<br />
`yoveli midis, yoveli brundeba; marad brunavs borbali yofisa,<br />
yoveli kvdeba, yoveli kvlav hyvavis, marad rbis weli yofisa".<br />
28
`marad uku moiqceva is, adamiani, romliT Sen moiqance, patara<br />
adamiani"...<br />
`yovelni saganni marad uku iqcevian da Cvenc maTTan"<br />
`me TviT maradi ukubrunvis mizezisa var!"<br />
`kvlav marad uku viqcevi ama da amave cxovrebad, didiT da mcirediT,<br />
raTa kvlav vaswavo yvela saganTa ukuqceva".<br />
es nicSes erT-erTi umTavresi ideaa, magarm rTuli da bundovani,<br />
maradiuli dabrunebis ideis nairnairi <strong>interpretacia</strong> arsebobs. erekle<br />
tatiSvilis Targmnili `ese ityoda zaratustras" bolosityvaobaSi Tamaz<br />
buaCiZe aseT ganmartebas aZlevs mas.<br />
`yvelaferi, rac SeiZleboda momxdariyo, ukve moxda! moxda maradiul,<br />
usasrulo warsulSi. swored imitom, rom igi usasrloa, moxda yvelaferi,<br />
rac mosaxdenia. es ki niSnavs, rom warsuli da momavali ar arian<br />
dapirispirebulni, rogorc es aqamde Canda. yvelaferi ukve moxda. amitom<br />
momavlisaken svla warsulisaken svlaa. dro aris wre. yvelaferi<br />
meordeba. yvelaferi rac iyo kvlav brundeba. winsvla da ukansvla.<br />
momavali isaa, rac iyo. warsuli isaa, rac iqneba. is rac axlaa, marad iyo<br />
da marad ganmeordeba".<br />
grigol robaqiZis azriT, `miTiurma ar icis drois dineba. dro ar<br />
icnobs warsuls, awmyos da momavals. miTiurSi maradiuli awmyoa.<br />
maSasadame, is, rac miTiurSi arseboda, arsebobs dResac.<br />
maradiuli dabrunebis koncefciiT, yvelaferi meordeba, yvelaferi,<br />
rac iyo, kvlav brundeba. aq miTiuri da maradiuli dabruneba, erTmaneTs<br />
gadaejaWva, erTian azrad Camoyalibda" (baqraZe 1999 : 102-103).<br />
nicSes maradiuli dabrunebis idea Rrma filosofiuri azrovnebis<br />
gamomxatvelia, magram am ideis ganfenilobaSi SeiZleba <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> problema vigulisxmoT da saqarTvelos warsulidan<br />
gamomdinare, misi momavalic viwinaswarmetyveloT _ SeiZleba viwamoT, rom<br />
Cvens ers daubrundeba is amaRlebuli rainduli Tvisebebi, rac odesRac<br />
hqonda. es iyo <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias ocneba. mwerali rom saqarTvelos<br />
istoris im monakveTs datrialebda misi fiqri da ocneba, roca eris<br />
teritoriuli da sulieri mTlianoba ase sanukvari Cans Tanamedroveobis<br />
prizmidan. swored amitom iyo rom mxatvrul sinamdviled gardaqmnida am<br />
29
drois istoriul realobas da Tanamedroveobasac gmiruli suliT<br />
aRanTebda.<br />
rogorc yoveli kacTagani, k. gamsaxurdiac Tavisi bavSvobidan<br />
modioda. bavSvobaSi yoveli adamiani metnaklebad pirvelqmnil arsebas<br />
hgavs da Tavisi arsebobis am monakveTSi yvelaze metad sjera imis, rasac<br />
eTayvaneboda pirvelkaci.<br />
`mamiseuli saxli CemTvis iyo uzarmazari sasaxle, Cemi sawoli<br />
oTaxidan mosCanda oqroskalTiani zecis Tvalsawieri, romelic<br />
SeRamebisas ayvavdeboda xolme narinjisferi RrublebiT da feeriuli<br />
ferebis liclici sixaruliT avsebda Cems bavSvur guls~ (gamsaxurdia t.<br />
VIII, 1967: 59).<br />
saerTod qarTuli da kerZod, megrul ojaxebSi aRzrda - ufros-<br />
umcrosobis, ded-mamis pativiscemis, zrdilobis da adamianobis Sesaxeb<br />
araerTgzisaa miTiTebuli. TviT <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias `landebTan<br />
lacicSi", am faqtis dadasturebaa, rom dedis saxe da misdami siyvaruli<br />
da Tayvaniscema mTeli sicocxle gasdevda <strong>konstantine</strong>s da TiTqmis am<br />
mSobliur grZnobasTanaa daaxloebuli gamdelis saxec.<br />
`Cveni gadia ekaia, dedaCemis Semdeg yvelaze metad miyvarda<br />
axlac maxsovs, rogor Camikravda igi mkerdSi. cremlmoreuli metyoda!<br />
me male movkvdebi, Sen ra geSveleba, Cemo imedo, uCemod..<br />
samzareuloSi mas hqonda uamravi xati, moclilobis Jams niadag<br />
loculobda.<br />
mTvaris moqcevis ambebi icoda kargad da yvelaferi, rac me davwere<br />
`didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvenaSi" da `mTavris motacebaSi", mTvaris<br />
moqcevisa da paganisturi, warmarTuli ambebis gamo, es yovelive ekaias<br />
Segonebebidan maqvs aRebuli, misgan maqvs ganagoni uamravi kolxuri<br />
legendebi, zRaprebi, Selocvebi...<br />
me ukve aRar maxsovs is alegoriuli locvebi, romelsac ekaia<br />
aRavlenda xolme qristes, wminda giorgis da RvTismSoblis mariamis<br />
saxlze, roca igi religiur eqstazs miecemoda.<br />
ekaias Zlier moswonda Cemi idumali ganzraxva, diakvnad gaxdomis<br />
gamo. egec unda gavamxilo: ekaias es pativi ecotaveboda CemTvis.<br />
metyoda kidevac<br />
30
`ratom diakvnoba, mere mRvdeli unda gaxde an episkoposi, bolos<br />
sibereSi kaTalikosi da saqarTvelo daixseni urjuloebis xelidan"<br />
(gamsaxurdia, t. VIII, 1967: 76-77).<br />
k. gamsaxurdias bavSvur ocnebaSi SemoWrili ekaias Segoneba -<br />
saqarTvelo urjuloTa xelidan daexsna - saqarTvelos momavali<br />
ganmaTavisuflebeli moZraobis orientiri gaxda.<br />
Tundac is faqti, rom wminda giorgi k. gamsaxurdias sulis meoxi,<br />
TiTqmis qristeze aRmatebulia misi warmosaxviTi, Tavad mwerali gvixsnis,<br />
rom es azri bavSvobis gancda-mogonebaTa gamomxatvelia.<br />
`CemTvis didxans gaugebari darCa rad awames mwignobrebma da<br />
urjuloebma qriste, an rogor moxda es, golgoTaze dafluli macxovari<br />
rom aRsdga mkvdreTiT?<br />
qristeze metad miyvarda wminda giorgi, romelic Cveni eklesiis<br />
saxatesTan iyo daxatuli.<br />
diakoni evgeni maCvenebda TeTr taiWze mjdar rainds, romelic<br />
maxvils aZgerebs uzarmazar urCxuls.<br />
diakoni dabejiTebiT amtkicebda: wminda giorgi Cveni mfarvelia da<br />
igi sdarajobso Cvens saqarTvelos.<br />
roca quxili atydeboda, ekaia gviambobda am uSiSi raindis vaJkacobis<br />
gamo, romlis raSis torebis TqaraTquri moismoda RrubeliviT<br />
wagragnili cidan.<br />
da es ucnauri epitafia gmirobisa mxneobiT mosavda saswauliT<br />
kidemdis aRvsil Cems suls~ (gamsaxurdia, t. VIII, 1967 : 77).<br />
wminda giorgis saxe-simboloSi zogadad mTeli saqarTvelo SeiZleba<br />
vigulisxmoT. wminda giorgisebri SemarTeba damaxasiaTebelia<br />
qarTvelTaTvis mterTan brZolaSi. Tavgameteba da Tavganwirva ideisTvis,<br />
TavisuflebisTvis da ZiriTadad samSoblosTvis. yvela ers miseburad<br />
uyvars samSoblo, magram qarTvels TiTqos meeqvse gansakuTrebuli<br />
grZnoba aqvs samSoblos Semecnebisa. mravalTagan mravali brZeni, niWieri,<br />
xalasi grZnobis qarTvelTa azriTaa gajerebuli TviT <strong>konstantine</strong>seuli<br />
samSoblos siyvaruli.<br />
`saqarTvelodan berlinSi, parizSi, ciurixSi, romsa Tu londonSi<br />
moxvedril axalgazrdas emuqreboda udidesi safrTxe - imdenad moenusxa<br />
an sulac gaesrisa iqaur kulturas, rom yovelive <strong>erovnuli</strong>saTvis<br />
31
sabolood zurgi Seeqcia, skepsisiT gamsWvaluls orientacia daekarga da<br />
unugeSo kosmopolitad qceuliyo... dResdReobiT qarTvel kacs sakmaod<br />
naTlad aqvs (yovel SemTxvevaSi - unda hqondes) garkveuli Tavisi eris<br />
kulturuli raoba da Cinebulad moexseneba, rom aravis winaSe ar marTebs<br />
morcxvad Tavis daxra. bevr, Zalian bevr axalgazrdas aubnia Tavgza<br />
evropuli kulturis didebul mwvervalTaTvis Tvalis gasworebam, radgan<br />
ukompasod uxdebodaT am damaTrobel simaRleTa molaxva.<br />
es iseTi seni iyo, misi sawinaaRmdego imunitetis gamosamuSaveblad ar<br />
gamodgeboda martooden sulieri mxneoba da urapatriotizmis mJave-mJave<br />
abebi. saamisod aucilebeli iyo kacs agreTve hqonoda arcTu iolad<br />
saSovneli wamali, azrovnebis Zalmosilebad saxeldebuli. da kidev:<br />
iSviaTi unari saqveyno saqmisTvis piradulis daTmobisa, daucadebel<br />
SromaSi samSoblosTvis Tavis dadebisa" (TvaraZe, ciskari, #12, 1969 : 70-71).<br />
k. gamsaxurdias swamda, rogorc Tanamedrove, ise gardasul<br />
mamuliSvilTa naazrevisa da Tavadac amdidrebda da amravalferovnebda<br />
mamulisa da mamuliSvilobis cneba-ideas. <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiasTan<br />
erTad, yvela mis Tanamedrove moazrovne qarTvels mohyveboda iliasgan<br />
miRebuli muxti samSoblos siyvarulisa, da yvela maTgans garkveulad<br />
individualuri, magram umTavresad saerTo <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba<br />
gaaCnda, rac TiToeulisagan samSoblosadmi uangaro siyvarulsa da<br />
misTvis araTu Tavdadebas, TavSewirvasac gulisxmobda.<br />
mixako wereTeli ganmartavs:<br />
`...teritoriis mniSvneloba ubralo sityva ar aris. igi diadia da<br />
upirvelesi. arc istoriul teritorias aqvs uazro mniSvneloba. is nawili<br />
teritoriisa, romelic odesme SeiZleba sxva elementiT iyos dasaxlebuli,<br />
mainc Tavis kanonier patrons ekuTvnis marTlis TvalTaxedviT, Tu,<br />
rasakvirvelia, <strong>erovnuli</strong> elementi iq savsebiT ar aris aRmofxvrili. Tu<br />
igi eris teritoriis organuli nawilia, darCenili aris odnav mainc misi<br />
kulturuli da istoriuli naSTi, Tu eris gulSi mexsiereba am axlo<br />
warsulSi kidev Rvivis, ers sruli ufleba aqvs misi dabrunebisa da<br />
Tavisi kulturis ayvavebisa, Tumca misi movaleobaa im elementTa<br />
uflebaTa pativiscema, romelnic mas droTa viTarebaSi CamoTeslebia.... aq<br />
Cveni mosaxleoba kidev darCenila, darCenila Cveni istoriuli naSTebi,<br />
Cveni kultura aq yvavoda, ager axla, axlo warsulSi, Cvens istoriul<br />
32
mexsierebaSi es nawilebi mWidrod aris Caqsovili da iq dasaxlebul ucxo<br />
elementebs araviTari pretenziis wamoyenebis ufleba ara aqvT, garda maT<br />
uflebaTa Cven mier pativiscemisa. es teritoria Cveni ori aTasis wlis<br />
sakuTrebaa, da sruli ufleba gvaqvs iq xelaxla avayvavoT saqarTvelo.<br />
Cven igi gvWirdeba da im mizeziT, rom igi istoriulma bedma wagvglija<br />
droebiT, axlo warsulSi ver davsTmobT am saWiroebasa" (wereTeli 1990 :<br />
112).<br />
rodesac k. gamsaxurdias Taobis, Tu winaTaobel moazrovneTa<br />
msoflmxedvelobas vecnobiT, erTi saintereso daskvna SeiZleba gavakeToT<br />
- misi personaJebi TavianTi <strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobiT im saxeebs<br />
ganasaxiereben, romelic epoqis sulsa da gonebas Seesabameba. ra Tqma<br />
unda, vgulisxmobT ara sabWoTa epoqas - aramed damoukidebeli<br />
saqarTvelos drosa da majiscemas, roca individualuri msoflxedva da<br />
samSoblosadmi uangaro damokidebulebis grZnoba Rvivdeboda da<br />
mwifdeboda erSi.<br />
miuxedavad amisa, es dro Zalian xanmokle aRmoCnda, mas mainc udidesi<br />
mniSvneloba hqonda `ocnebaCakluli" xalxis gamofxizlebisaTvis. am<br />
SemTxvevaSi TavisTavad is ki ar iyo arsebiTi, rom Cvenze yovelmxriv<br />
aRmatebuli dampyroblis zegavlenis qveS veqceodiT, aramed is, rom es<br />
aRmatebuloba xalxSi Tavisuflebis suls axSobda. qreboda miTi odesRac<br />
saqarTvelos Zlierebisa da damoukideblobisa; ocnebaCaklul xalxSi<br />
eris funqcia ikargeboda. damoukideblobis Tundac im xanmokle periodma<br />
udidesi roli iTamaSa xalxis <strong>erovnuli</strong> TviTSegnebis gaRviZebaSi.<br />
gansakurTebuli mniSvneloba hqonda mas xelovani adamianebisaTvis.<br />
erisaTvis teritoriul dapyrobaze uaresi xelovnebis deformirebaa, Tu<br />
Tavisuflebis ideas axmovanebs xelovneba, Tundac saxe-simboloebis,<br />
Tundac alegoriuli <strong>mxatvruli</strong> sistemiT, aseT erSi rac unda aRmatebuli<br />
iyos masze mteri, odesme udavod ifeTqebs erovnul-ganmanTavisuflebeli<br />
moZraoba, radganac yoveli didi saqme ideidan ibadeba.<br />
`1962 wlis maisSi, Tbilisis 61-e skolas swvevia qarTuli prozis<br />
didostati, batoni <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia, saRamos Tbil, gulaxdil<br />
viTarebaSi Cauvlia. Sexvedris bolos ki, baton <strong>konstantine</strong>s ubrZanebia:<br />
`me vtoveb iseT Svils, romelic ar mouTmens am wyobas ukanonobas,<br />
SeebrZoleba imperias, ibrZolebs saqarTvelos damoukideblobisaTvis,<br />
33
ibrZolebs mSvidobiani gziT. vici is gaimarjvebs, daamarcxebs komunistur<br />
wyobas saqarTveloSi, magram es gamarjveba iqneba xanmokle. meeWveba,<br />
gadaurCeba Tu ara igi did imperias Sinauri mtrebis SemweobiT, rogorc<br />
es araerTxel momxdara saqarTvelos istoriaSi" (gaz. `nikolaZis gziT"<br />
2009 : 15).<br />
damoukideblobis TiTqmis samma welma (1918-1921 ww.), politikur-<br />
ekonomikuri TvalsazrisiT didi veraferi misca qveyanas, magram umTavresi<br />
problema gamokveTa-SesaZlebloba Tavisuflebisa da damoukideblobisa,<br />
anu konkretulad gamokveTa idea saqarTvelos momavlisa da rac yvelaze<br />
metad sagulisxmoa, xelovnebas daniSnuleba misca, ara dampyrobelTa<br />
`samogvis Tasmebis lokva" unda gamxdariyo imdroindel SemoqmedTa mizani,<br />
aramed Zieba im gzisa, romelic kvlav aRanTebda ers moqmedebis surviliT,<br />
romelic xels Seuwyobda eris potenciur SesaZleblobaTa gamovlenas.<br />
naRdi da xalasi xelovnebis daniSnuleba swored ase Seicnoboda, xolo<br />
meoreni drois msaxurebad iqceodnen da samomavlo asparezisTvis ocnebac<br />
warmoudgenlad miaCndaT, isini Semoqmedebad arc CaiTvlebodnen, isini<br />
mxolod drois msaxurni iyvnen da ara xelovnebisa. Tu raoden sworad<br />
Seicno <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam epoqis majiscema, raoden sainteresod<br />
gadaxarSa Tavis SemoqmedebiT quraSi arsebuli sinamdvile, es<br />
sainteresod ikiTxeba rogorc mis mxatvrul nawarmoebebSi, ise<br />
publicistikaSi.<br />
k. gamsaxurdias yoveli nawarmoebi, yoveli esse, Tu werili erTi<br />
daniSnulebisaa, Segvacnobinos saqarTvelos bediTi borblis triali da<br />
dagvexmaros Cvenive sulisa da daniSnulebis SemecnebaSi:<br />
`Cvenma saukunem uaryo yovelive religia, viTarca faqtori da saTave<br />
kulturisa da sanacvlod gaamefa praqtikuli religia socializmisa.<br />
yovel epoqas, yovel saukunesa da Taobas Tavisi momnaniebeli hyavs. `Cvenc<br />
xSirad gvesmis dRes TanamedroveTa sayveduri, rom Cvens dros iseTi<br />
musikosebi aRar hyavs, rogoric iyvnen rixard vagneri da sebastian baxi,<br />
arc didi stilis filosofia, arc didi stilis xelovneba.<br />
rom am dros poetebi protokolistebi arian, misi memusikeni-<br />
mTargmnelebi, misi moazrovneni - unayofo feletonistebi, misi xelovan-<br />
kabares moSaireni da Wleqiani bohemelebi.<br />
34
amitomac eSinia Cven dros Tavisi saxis sarkis, Segneba usrulobisa<br />
ukmayofilebis pirvel wyaroa! axali suli grZnobs, rom materialuri<br />
faqtori warmavlobis mtveria, mxolod aki gvarwmunebda karlail, rom<br />
mTeli londonsitis simdidre erT sacodav fexsacmelebis mwmendels ver<br />
gaamdidrebso!..<br />
... ukuviqceT RvTaebriv gulubryvilobisken, ukuviqceT im ucnob<br />
RmerTisaken, romelic iWvneulis RimiliT gvicdis Cven Cveni sulis<br />
siRrmeSi!..<br />
... metafizikuri Sandali fantaziisa unda avanToT iseve, rogorc gza<br />
gavunaToT Cven ukan momaval Taobebs. ase mesmis me Cveni Taobis valmoxda<br />
da amocana" (`magiuri Sandlebi~, `xelovneba", #2 - 1921 : 8).<br />
Tu cisferyanwelebi Tvlidnen, rom `ocnebaCakluli" qarTveli<br />
xalxisaTvis unda eCvenebinaT momavlis gza, k. gamsaxurdiasaTvis am<br />
praqticizmisa da manqanis zeobis epoqaSi mTeli msoflio<br />
`ocnebaCaklulia" da xelovnebis misiaa, rom avanToT `metafizikuri<br />
Sandali fantaziisa~ unda. maqsimaluri sifxizlea aucilebeli<br />
adamianisa da xelovnebis bediT dainteresebul SemoqmedTagan, rogorme<br />
SeunarCunon pulsacia xelovnebas, rogorme Seqmnan noyieri niadagi<br />
moazrovneTaTvis da unayofoba-nayofierebad gardaqmnas.<br />
gana amaod acxadebs k. savarsamiZe `me vityvi sityvas - aTasebi yurs<br />
damigdeben, me vityvi sityvas mSvenierze da RvTaebrivze da Cemi sityva Tu<br />
daeca fxvier yamirze, am sityvas merme aTasebi isev ityvian" (`dionisos<br />
Rimili~, 7).<br />
e.i. poeziam suli unda aunTos, `ocnebaCakluls" aTasebs, milionebs.<br />
adamians isev unda daubrunos sicocxlis xalisi, moqmedebis survili<br />
poeziam da sityvis ZaliT aRavsos adamianebi, Tavisuflebis paTosi im<br />
Zalad unda gadaiqces, erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobas rom<br />
warmarTavs da uwinamZRvrebs, Tumca rogorc gamsaxurdias personaJebi<br />
fiqroben, kapitalizmma pirovneba Cakla adamianSi, Sesabamisad sityvac<br />
`gladiatoriviT" kvdeba scenaze:<br />
`Cveni saubri Tanamedrove poezias gadawvda.<br />
`is rac dRes Cvens xelovnebaSi xdeba, gaugonari ramea, ganagrZo<br />
meniem, sityva gladiatoriviT kvdeba scenaze, poeziaSi sityva riTmebis<br />
akrobatikam daCrdila".<br />
35
`mizezi?"<br />
`kapitalizmis karuselma mokla adamianis pirovneba, sadac pirovnuli<br />
gancda da gmiruli grZnoba ar aris, iq sityva fuRuroa".<br />
7).<br />
yvelaferi sisulelea pirovnuli gancdis gareSe" (gamsaxurdia 1992 :<br />
...`burJuaziam Sehqmna evropuli krizisi, Caeria isev doqtor romeri,<br />
amitomacaa, es saocari mkvdris suni evropul Teatrs, poeziasa da mTels<br />
xelovnebaSi" (`dionisos Rimili~, 23).<br />
arada k. gamsaxurdiasa da misi personaJebis portretebSi mkveTrad<br />
aisaxeba sicocxlis siyvaruli, sicocxliTa da mSvenierebiT Trobis<br />
misteria. aqedan iRebs saTaves maTi samoqmedo energia da swamT, rom es<br />
energia da Zala samSoblos keTildReobasa da misi TavisuflebisaTvis<br />
brZolas unda moaxmaros adamianma. rogorc <strong>konstantine</strong>s, ise misi<br />
personaJebis calkeuli cxovrebiseuli epizodebisTvis sulieri krizisi<br />
da nihilizmicaa damaxasiaTebeli, magram isini Sida mdinareebis uxilavi<br />
wyaroebiT maragdebian da zogjer sikvdilamde misulni feniqsisebr kvlav<br />
ganaxlebuli energiiT ivsebian.<br />
`da energia?<br />
energia imdeni, samxreT saqarTvelos mTebic vaburTao, ar daviRlebi".<br />
acxadebs savarsamiZe mravalWirnacadi, TiTqmis mravalsikvdilgamovlili<br />
da isic sainteresoa, rom swored saqarTvelos mTa-veli, misi mTebi da<br />
jadoqmnili bunebaa personaJisTvis ganuzomeli energiis mimniWebeli da<br />
mTeli es energia, personaJebs upirvelesad samSoblos dasaxsnelad, misi<br />
keTildReobisaTvis surT. im gzis ZiebisTvis, romelic maT samSoblos<br />
Tavisuflebas aziarebs swored k. gamsaxurdias personaJTa Tavisuflebis<br />
ideali aris ukompromiso da Seuvali. maT ZaluZT Tavisi sicocxle<br />
zvarakad miitanon samSoblos sakurTxevelze, oRond nanatri<br />
Tavisufleba, miiRos erma.<br />
am gzis ZiebaSi araerTgzis daRamebiaT maT, araerTgzis sikvdilic<br />
wamoweviaT, magarm sanam pirSi suli udgaT, moqmedeben da gawbilebulnic<br />
axal gzas eZieben.<br />
`aba es miTxari jibuti, (mekiTxeba, isev taia Selia) es marTalia, Sen<br />
lemencebis xenwifesTan misulxar da Cveni xalxis gaWirveba SegiCivlia".<br />
36
`es nawilobriv marTalia, mordu, veubnebi taia Selias, magram me<br />
marto ara vyofilvar, Cven, ramodenime qarTvelma omi gamovucxadeT<br />
rusebis xenwifes da mere Cven lemencebis xenwifesTan piroba SevkariT,<br />
Cven unda movxmarebodiT lemencebis xenwifes da Tu is gaimarjvebda, Cveni<br />
saqarTvelo CvenTvis unda daebrunebina.<br />
`ki mara, baba, meubneba taia Selia, risebis xenwifes rom oms<br />
ucxadebdiT, visi an risi imedi gqondaT? risebi qviSasaviT uricxvia da<br />
Cven cota. es xom icodiT?<br />
`Cven im RmerTis imedi gvqonda, baba, Cven rom gvexmareboda qviSasaviT<br />
uricxv mtrebis winaRmdeg".<br />
`es kai, baba, magram amdeni Tu iyo Cveni kaci mag lemencebis<br />
qveyanaSi?"<br />
iq iyvnen baba, lemencebisagan tyved wamoyvanili qarTvelebi, Cveni<br />
soflidanac bevri iyo, jalaRonia, alania, gabeskiria da sxva mravali".<br />
`Tu dagexmarnen rames mainc Cvenebi risebis xenwifis winaaRmdeg?"<br />
mekiTxeba taia Selia.<br />
`Tavdapirvelad rom mivediT, qvebi gvesroles, baba, Cvenebma"<br />
`veubnebodiT! Zmebo dagviqcies saqarTvelo, qviSasaviT uricxvma<br />
mtrebma, dacarcves Cveni winaprebis salocavebi, wagvarTves Cveni<br />
winaprebis miwebi da ucxo naTesavi CamogviTesles. Segviryvnes ena - Cveni<br />
mama-papis wmidaTa wmida, dagvingries, ojaxi, gagvibaxes rjuli da<br />
TavianTi jarebis sajiriTod gaixades Cveni qveyana, gviSveleT Zmebo da<br />
gavrekoT risebis xenwifis jarebi Cveni saqarTvelos sazRvrebidan.<br />
avafeTqoT xidebi, yaCaRebiviT davuxvdeT TemSarebze, cecxlSi gavaxvioT<br />
mTeli saqarTvelo, radgan Cveni saqarTvelo an Cven unda gvekuTvnodes _<br />
an da aravis... jalaRaniebma, Samaxiebma da alaniebma, Cemma mezoblebma,<br />
kinaRam momkles baba, CemTvis deda jer aravis Seuginebia, maT sul<br />
rusulad magines, merme risebis xenwifis dideba imReres, baba, Cvenma<br />
mezoblebma alaniebma da jalaRaniebma" (`dionisos Rimili~, 328).<br />
am amonaridSi kargad ikiTxeba ara mxolod <strong>konstantine</strong> savarsamiZis<br />
azri da ganwyobileba, aramed mwerlis <strong>erovnuli</strong> orientaciac. Tundac es<br />
fraza, `Cveni saqarTvelo an Cven unda gvekuTvnodes _ an da aravis".<br />
naTlad da konkretulad gamoxatavs Tavad avtoris ganwyobilebas, rac<br />
37
araerTgzis daufiqsirebia mas, rogorc Tavisi SemoqmedebiT, ise<br />
publicistikiTa da Tundac satelevizio gamosvlebiTac ki.<br />
yoveli kultura saukuneTa ganmavlobaSi qmnis sakuTar faseulobaTa<br />
sistemas, rac yoveldRiurobaSi adamianTa umravlesobis mier xSirad<br />
bolomde gaucnobiereblad realizdeba. arsebobs epoqebi, roca, albaT,<br />
yvelafris gacnobiereba raRac sasicocxlo aucileblobas ar<br />
warmoadgens, magram roca dgeba axali faseulobebis gaziarebis dro,<br />
aucilebeli xdeba rogorc sakuTari, ise am axali faseulobebis<br />
safuZvliani gaazreba.<br />
yovel ers gaaCnia garkveuli <strong>erovnuli</strong> misia, magram yvelaze naTlad<br />
es misia gamoikveTeba maSin, rodesac garkveuli winaaRmdegoba warmoiSveba<br />
rogorc eris SigTavsSi, ise mezobel erovnul interesTa<br />
dapirispirebisas. saqarTvelo Tavisi mkveTri <strong>erovnuli</strong> orientaciiTa da<br />
zeddarTuli geografiuli mdebareobis gamo yovelTvis xdeboda mezobeli<br />
xalxebis, evropelTa Tu azielTa mxedvelobis areSi da udavod maT<br />
zegavlenasac ganicdida, Tumca gamsaxurdias e.w. mesame gzis Zieba sxva ara<br />
aris ra, Tu ara maTi zegavlenisagan amosvla da sakuTari gezisa da<br />
orientaciis gamoxatva istoriul gzaze.<br />
werilSi `qarTveloba da ucxoeTis genia" mwerali wers: `Cveni<br />
teritoria xalxTa xidi iyo. Cveni istoriuli misia or Seurigebel<br />
ukiduresobaTa da kontrastTa Serigeba-Segueba, ori didi samyarois:<br />
evropisa da aziis sulis Sexameba. mTeli Cveni kultura am or didi<br />
samyarosgan gadmosrolili Crdilisa da sinaTlis niuansebis naTelyofaa"<br />
(`qarTveloba da ucxoeTis genia", k. gamsaxurdia, t. VIII, 1967 : 168).<br />
`k. gamsaxurdia formismieri transformaciiT agrZelebs ilias gzas<br />
da qarTuli sulis da msoflmxedvelobis arsebiT niSnebs azogadebs,<br />
sadac pirovneba garedan motanil kanonebs ecnoba, magram ar emorCileba,<br />
mxolod im ucxours iRebs da iTvisebs, rac miseulis gamoxatvaSi<br />
exmareba.<br />
osip mandelStamma, romelmac Tavisi masStabidan qarTuli kultura<br />
ornamentalur kulturaTa ricxvs miakuTvna, ver gaiTvaliswina mxolod<br />
erTi faqtori: esTetikuri Teoriebi, romelic Cveni literaturisa da<br />
xelovnebis wiaRSi iSva, arasodes yofila istoriuli sinamdvilisagan<br />
izolirebuli, yovelTvis Tan axlda msoflio arealTan miaxlebis gamo<br />
38
sakuTari individualobis dakargvis, sxvasTan usaxod Serwymis SiSi,<br />
amitom istoriuli bedis uSualo Tu faruli monawileoba qarTuli<br />
kulturis orive orientaciaSi (evropulsa da aziurSi) safuZvelTa<br />
safuZvlad aRiqmeba.<br />
... ara rogorc esTetizmis krizisi, aramed, rogorc estetikuri<br />
modeli, ara, rogorc ekleqtika, aramed rogorc sinTezi; dionisurisa da<br />
apolonuris harmoniuli SerwymiT swrafva mTlianobisaken. ara rogorc<br />
kulturaTa gamyofi sazRvari, aramed `xidi evropul da aziur<br />
civilizaciebs Soris".... da mainc, rogorc individis (evropelis)<br />
konkretuli saxe... radgan samive orientaciis (evropuli, aziuri da evr-<br />
aziuri) qarTvel adeptTa argumentaciebi <strong>erovnuli</strong> individualizmis<br />
SenarCunebisaTvis aris gamiznuli" (`evropa Tu azia", 1997 : 22).<br />
k. gamsaxurdia ara marto ruseTis zegavlenisagan gasaTavisufleblad<br />
ibrZoda kalmiTa da saqmiT, aramed arc evropasa da upirvelesad amerikas<br />
uyurebda didi ndobiT da siyvaruliT.<br />
`is rac Cvens Taobas aerTebs, es aris protesti gadaWarbebuli<br />
intelequtalizmis winaaRmdeg mimarTuli. Cven Tumca mowyvetilni viyaviT<br />
ukanaskneli wlis ganmavlobaSi evropisagan, magram ideebi xSirad haeris<br />
talRas mimohyvebian, amitomac Cveni uaxlesi literaturis dvrita<br />
dasunTqulia am zogad evropuli sulieri ganwyobilebiT.<br />
es protesti mimarTulia im saSineli amerikanizmis, im kolosaluri<br />
meqanizaciis winaaRmdeg, romelmac ase gaitaca Cveni saukune, politikurad<br />
es amerikanizacia sagrZnobeli gaxda evropaSi mas Semdeg, rac amerikeli<br />
iankebi TavianT tankebiT moedvnen flandriisa da Sampaniis midamoebs,<br />
gaugonari ambavia - rom feradi xalxebi mosuliyvnen evropis Sinaur<br />
saqmeebSi Casarevad.<br />
maSinebs ideebi dahyveba Tan, radgan maSina iseTive svimboliuri<br />
gamoxatulebaa sulobisa, rogoric freskebi, suraTebi, qandakebani.<br />
am amerikanizms axasiaTebs wregadasuli batonoba racionalizmisa da<br />
usasoo skepticizmi, niSandoblivi Tviseba yovelive degeneraciisa da<br />
sulieri degradaciis. adamianoba meoce saukuneSi veluruli psixoziTaa<br />
Sepyrobili. am usaSvelod mofusfuse epoqas axasiaTebs gadaWarbebuli<br />
mniSvnelobis mirwyva da mizomva materialur faqtorebisadmi, TiTqos ar<br />
39
weril iyos, sicariele gadanTqavs samyaroebs da iseve carieli darCeba<br />
bolos" (`magiuri Sandlebi", `xelovneba", #2, 1921 : 8).<br />
ra Tqma unda, yovelive winaaRmdegobidan saukeTeso gamosavali is<br />
iqneboda, rom `Cveni Tavi Cvenadve gveyudnes", magram SeuZlebelia<br />
sinamdviles Tvali ar gavusworoT da ar gaviTvaliswinoT im realuri<br />
Seuqcevadobis Zala, romelmac damoukideblobis SesaZlebloba eWvqveS<br />
daayena, k. gamsaxurdiam kargad icis, rom didi xania dasamarda qarTvelTa<br />
uZlevelobis miTi. didi xania ver dgas saqarTvelo `erad sxva erTa<br />
Soris."<br />
monobisa da sxvaze damokidebulebis sindromi, araTu saukuneebiTaa<br />
gansazRvruli, drois mcire monakveTiTac ki xrwnis da asxvaferebs<br />
adamianTa erovnul msoflmxedvelobas, zegavlenas axdens mis erovnul<br />
potencialze da rac yvelaze mniSvnelovania, gulgrilobasa da<br />
ganukiTxaobas amefebs xalxis sulSi. qveynisaTvis Tavdadebisa da<br />
Tavganwirvis Zala arvis Seswevs. adamianTa sulieri nivelireba iwyeba da<br />
ganaxlebisa da TavisuflebisaTvis brZolis idea uqmdeba.<br />
`ocnebaCakluli", adamianebis gamofxizleba swored k. gamsaxurdias donis<br />
SemoqmedT ZaluZT, romelTaTvis erovnul grZnobaze aRmatebuli araferia.<br />
k. gamsaxurdia werilSi `galaktion tabiZis Jurnali" saintereso<br />
<strong>interpretacia</strong>s gvaZlevs Tavisive damokidebulebaze qarTul da evropul<br />
kulturasTan. igi aRniSnavs, rom 1) saWiroa qarTuli kulturis<br />
modernizeba, 2) rom Tavad mwerali dasavleTis kulturis apologetia 3)<br />
dResdReobiT erTaderTi swori gezi evropis kulturas aqvs aRebuli da<br />
4) arcerTi erovnebis mwerals ara aqvs martooden `nacionaluri ideebi".<br />
mwerlis es mosazrebani sainteresod yalibdeba, magram rodesac maTi<br />
Sedareba gvixdeba k. gamsaxurdias mxatvrul azrovnebasTan, mxolod<br />
`mTvaris motacebis" problematika rom ganvixiloT am TvalsazrisiT,<br />
davrmwundebiT, rom aq avtori sul sxva aspeqtiT warmosaxavs Tavis<br />
mosazrebas. TaraS emxvari da misi azrovneba evropuli kulturisaken<br />
namdvilad ar migvaxedebs da Tavad mwerali `dionisos RimilSic" mesame<br />
gzis ZiebiT, anu saqarTvelos evropisa da aziisagan gandgomis Teorias<br />
gvimxels.<br />
k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> Semecnebisas vcdilobT mis<br />
nawarmoebebSi amovikiTxoT is saidumloeba, rasac miTosuri arqetipebi<br />
40
qmnis. es sakiTxi erT-erTi umniSvnelovanesia im problemebis sworad<br />
warmosasaxavad, rasac miTosuri speqtri qmnis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />
wiaRSi.<br />
k. g. iungisaTvis miTi aris ara sinamdvilis asaxva, aramed fsiqiuri<br />
arsis gamoxatva, arqetipebi platonis ideebs Camohgavs, TaraSi xom sul<br />
platonis `fedross" kiTxulobs. `fedrosi" misi iseTive atributia,<br />
rogorc Coxa da satevari, kostumi da melonis qudi.<br />
mudmivi feriscvaleba, sikvdili da kvla aRorZineba ukuqcevadoba<br />
miTosuri azrovnebis principia" (sigua 1989 : 90).<br />
miTosuri azrovnebis problematika TavisTavad <strong>erovnuli</strong> azrovnebasa<br />
da msoflmxedvelobasTanaa dakavSirebuli. <strong>erovnuli</strong> cnobiereba es<br />
saukuneobrivi azrovnebis palimfsestia, romlis Sreebis kvleva-<br />
gaanalizeba igive miTosuri struqturis fonze unda ganxorcieldes.<br />
marTalia, am miTosuri struqturis sakiTxebze msoflioSi ukve didi xania<br />
msjeloben, magram qarTul literaturaTmcodneobaSi igi jer kidev<br />
Seswavlis stadiaSia da Tu ara ramdenime gamorCeuli avtori, am mxriv<br />
TiTqmis mTliani vakuumia, am mxriv metad sainteresoa isev da isev<br />
ucxoel avtorebis mosazrebaTa gacnoba da maTi SepirispirebiT sakvlevi<br />
problemis gaSla-gaanalizeba. am sakiTxis gasaSuqeblad aucilebelia<br />
gavecnoT xorxe luis borxesis statias `kus avatarebi", romelSic avtori<br />
mniSvnelovan masalas gvawvdis arqetipisa da mesame adamianis Sesaxeb. `ori<br />
pirovneba, romelTac saerTo niSan-Tvisebani aqvT maradiuli arqetipis<br />
temporaluri gamovlinebania. aristotele svams kiTxvas: adamianebs da<br />
adamians, temporarul pirovnebasa da arqetips aqvT Tu ara saerTo<br />
Tvisebebi, cxadia aqvT da esaa maTi adamianuroba... aqedan gamomdinare<br />
aristoteles mtkicebiT unda davuSvaT kidev erTi arqetipis arseboba,<br />
romelic yovel maTgans moicavs da a.S. `adamiani" SeiZleba vuwodoT<br />
individebsa da ideasac, amitom arsebobs mesame adamiani, romelic<br />
gansxvavebuli da gamijnulia pirovnebisa da ideisagan~ (Jurn. `omega~, 2000<br />
: 9).<br />
struqtura, romelsac iungi iyenebs religiuri anu `RmerTis saxe-<br />
xatis arqetipis <strong>cnobierebis</strong>aTvis gadacemaSi". udavod dagvexmareba<br />
miTosTan <strong>erovnuli</strong>s saxe-xatis arqetipis <strong>cnobierebis</strong>Tvis gadacemaSi.<br />
yoveli adamianis sulSi Tvlems warsuli, warsuli uxsovari<br />
41
istoriisTvis Tvaluwvdomi realobis saxiT, Tu habardis dianetikidan<br />
amovalT, sulSi ki ara, sisxlSia ganfenili da kodirebuli saukuneTa<br />
ganmavlobaSi nangrZnob-gancdili. sisxlis misteriebSi borgavs<br />
warsulica da momavalic. xom aqvs zogierT kacTagans unari momavlic<br />
iseve realurad aRiqvas, rogorc awmyo da warsuli, e.i. warsulisa da<br />
momavlis `realobebi" arsebobs, magram es mxolod zogierTTTavis aris<br />
misawvdomi, xiluli Tu gasacnobierebeli. umravlesobas an raRac organo<br />
gvaklia mis aRsaqmelad, (Tundac Sinagani Tvali, Sinagani xedva davarqvaT<br />
mas) andac rudimentad qceulia es organo da misi moqmedebaSi moyvana isev<br />
da isev bunebis ganusazRvrel Zalas ZaluZs, arada, yvelaferia CvenSi,<br />
warsulica da momavalic, magram misi Semecneba gviWirs, Tumca arian<br />
adamianebi, romelTac iseve ZaluZs warsulisa da momavlis ganWvreta,<br />
rogorc Cven, Cveulebrivi awmyosi.<br />
`rogorc ar unda iyos, adamianis cnobiereba erTsa da imave dros sami<br />
ganzomilebisaken aris mimarTuli: igi cxovrobs da uSualod aRiqvams<br />
awmyos, magram misi yvela mizani da idea momavalSi aris ganxorcielebadi,<br />
romlis asagebad, arqiteqtonikis gadmosaRebad is mimarTavs warsuls.<br />
adamiani `ver eteva SemosazRvrul droSi. momavali misTvis principulad<br />
Riaa, amitom `siviwrovis" gancdis gamo drois sazRvris gadalaxvis<br />
intencia masSi warsulisken miimarTeba" (dalaqiSvili 2001 : 51). amdenad,<br />
adamians warsuli momavlisaTvis Wirdeba, magram sad aris aq awmyos<br />
adgili? am sameulSi awmyo dominantobs, raki igi mudam aris, warsuliviT<br />
arc `gamoxmoba" Wirdeba da arc momavaliviT `gadatyorcna". swored<br />
amitom, adamianis yofierebis am gzaze erTaderT dabrkolebad awmyo<br />
gvevlineba. igi adamians mudmivad TiSavs, erTis mxriv, momavlisagan, da,<br />
warsulisaganac - meores mxriv. magram swored awmyos akisria `centris"<br />
funqcia, mxolod mas SeuZlia gaawonasworos da moawesrigos Tavis<br />
irgvliv yofierebis is forma, romelSic adamiani mkvidrobs. amitom, maSin<br />
rodesac warsuli agebs momavals, awmyo erTsa da imave dros warsulad<br />
da momavlad gvevlineba, xolo am konteqstSi adamianuri arseboba aris<br />
`maradiuli ganmeorebadoba", romelic `miTis maradiuli kvlavdabrunebis"<br />
(m. eliade) pirdapirproporciulia. haidegeris sityviT, `munyofiereba<br />
`aris" misi warsuli Tavisi yofierebis saxiT, rac, uxeSad rom vTqvaT,<br />
mudam misi momavlidan `xdeba" (haidegeri 1989 : 4).<br />
42
amdenad, adamiani, romelic cxovrobs awmyoSi, mimarTavs warsuls, rom<br />
gadaswvdes momavals. am gzaze miTis, ritualisa da magiis roli<br />
unikaluria. maTi saSualebiT, pirvelmovlenebi, pirvelarsebebi,<br />
pirvelsagnebi kvlavdakvlav cocxldebian awmyoSi da momavalSi, rasac<br />
eliadem `miTis maradiuli kvlavdabruneba" uwoda. levi-strosi saubrobs<br />
`aracnobier struqturaze", romelic Zevs TiToeuli tradiciis,<br />
wesCveulebisa Tu socialuri wyobis safuZvelSi (levi-strosi 2001 : 31).<br />
`aracnobieri struqturidan" momdinare saxe-simboloebi, romlebic<br />
iungisaTvis `arqetipebi" an `pirvelyofili saxeebia", gvevlinebian<br />
tendenciebad `motivebis aseTi warmosaxvebis warmosaqmnelad.<br />
warmosaxvebi, romlebic SesaZloa, meryeobdnen detalebSi, magram<br />
amasTanave, ar kargavdnen TavianT bazisur sqemas" (iungi 1991 : 65). miTiuri<br />
warsuli gvevlineba ara mxolod `paradigmul" moTxrobad, aramed, igi<br />
aris rogorc pirvelsaxeTa saRmrTo sacavi, aseve sacavi magiuri da<br />
sulieri Zalebisa, romlebic ritualebisa da miTiuri epoqis mokvlevaTa<br />
inscenirebis daxmarebiT, sadac Sesaqmis recitaciebia CarTuli,<br />
ganagrZnoben wesrigis mxardaWeras" (meletinski 1976 : 174). (x. TavdgiriZe,<br />
qarTuli folklori, 4(XX), 2008 : 17).<br />
vfiqrobT, k. gamsaxurdia da msgavsi fenomenebi, am warsul momavalsac<br />
iseve naTlad Wvreten, rogorc awmyos. swored amitomaa, rom maT<br />
SemoqmedebaSi ase sulisSemZvrelad cocxldeba gardasul saukuneTa saxe-<br />
xatebi da isini sxvaTaTvis ucnob mxatvrul sinamdviles qmnian. iungi<br />
brZanebs, rom `Sinagani mzeris gamosacocxleblad adamianebs gza unda<br />
mivaswavloT", Tumca Tavadve aRiarebs, rom fsiqesTan kontaqtis<br />
damyarebebis gareSe" am saqmis Tavis garTmeva ar ZaluZs. Tumca adamianis<br />
sulSi CaZiruli `atlantidis" aRmoCena da gacnobiereba namdviladaa<br />
SesaZlebeli. magram am SemTxvevaSi Cveni kvlevis xazi gamsaxurdias<br />
erovnul cnobierebaze gadis da am <strong>erovnuli</strong>s saxe-xatebs anu arqetipebs,<br />
miakvlia mweralma, rom namdvilad saukuneTa ganmavlobaSi sisxlis<br />
nagrZnob-gancdili rom namdvilad gadmogvca <strong>mxatvruli</strong> sityvis qargaSi,<br />
amaSi darwmunebuli varT. Tundac mxolod `daviT aRmaSenebelsa~, iq<br />
daxatul sabrZolo bataliebsa da Tavisuflebisaken mltolvel daviTis<br />
saxes rom gavadevnoT Tvali, virwmunebT, rom es Tavad mwerlis arsebaSia<br />
gadmosaxlebuli moazrovne da mebrZoli mefis suli. SeiZleba<br />
43
dabejiTebiT vTqvaT, rom sxvagvari daviTi warmoudgenelia, rogorac ar<br />
unda ganZarcvo gamsaxurdias personaJi sityvis <strong>mxatvruli</strong> samosisagan,<br />
mefeTa-mefis Rirseuli saxe mainc dagvrCeba. TiTqos daviTis Tanamedrovea<br />
mwerali, TiTqos Tavadac im <strong>erovnuli</strong> TviTSegnebis matarebelia, rac<br />
saukuneebiT daSorebul aRmaSeneblis saxe-xats ganadidebda. SeiZleba<br />
isic vTqvaT, rom daviTis droindeli epoqa saqarTvelos istoriis<br />
SuadRea - k. gamsaxurdias cxovrebisa da moRvaweobis drosTan<br />
SepirispirebiT, magram erTicaa saintereso, - daviTis TanamedroveTa<br />
<strong>erovnuli</strong> TvalTaxedva ufro gamWriaxi, ufro samomavlo da ufro Rrmaa<br />
k. gamsaxurdias TanamedroveTa erovnul cnobierebasTan SedarebiT.<br />
am sakiTxze namdvilad bevri vifiqreT davaskvniT, rom <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> saxe-xatebi, anu arqetipebi TavisTavad aRmaSeneblis epoqaSi<br />
mRelvarebda metad da es imitom, rom misi epoqa jer kidev ar iyo<br />
daSorebuli miTosur Sreebs, rac ufro meti dro gadis, miT ufro<br />
fermkrTaldeba da qreba sulidan miTosuri samyaro, is grZneuli saxe-<br />
xatebi, romlebic ase gvaaxlovebda pirvelsawyisTan, pirvelqmnadobasTan<br />
da bunebriobasTan. Cven adrec moviSvelieT k. gamsaxurdias azri imis<br />
Sesaxeb, rom vfiqrobT, es elementebic ganapirobebs TanamedroveTa<br />
gulgrilobas samSoblosa da yovelive <strong>erovnuli</strong>s SemecnebaSi.<br />
grZnobadaxSuli, samSoblos siyvarulis Semecnebis organo dakargulni<br />
Tu gauqmebulni mamuliSvilebad verasodes Camoyalibdebian.<br />
mamuliSvilobis nervi bunebrivad feTqavda daviTis TanamedroveobaSi.<br />
Semdeg istoriulma kataklizmebma, istoriis qartexilebmac ganapirobes<br />
misi dacxroma. mxolod erTeulebs da albaT bunebisagan Tu RvTisgan<br />
xeldasmulT gadmohyavT misi cxovelmosileba, misi maradiuli arsebobis<br />
miTi da k. gamsaxurdia swored aseT xeldasmulTa Soris moiazreba Cvens<br />
mier, romelmac saukuneebs gamoarida qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> cnobiereba,<br />
saukuneTa siRrmeebidan amozida <strong>erovnuli</strong> sulis fragmentebi da iseTi<br />
mTliani mozaika Seqmna <strong>erovnuli</strong> xedvisa, mis arealSi moqceulni<br />
tyveqmnilni gaxdnen misi <strong>erovnuli</strong> Segonebebisa.<br />
yovelive qarTulsa da qarTvelurs naziarebi suli evropuli da<br />
msoflio kulturis gacnobis Semdeg erTxel kidev miubrunda erovnuls<br />
da daaskvna, rom Rirda misi Rrma SreebSi wvdoma, Rirda qarTveli eris<br />
44
kulturis istoriis ZirisZiramdis gacnoba da mis fonze qarTvelis<br />
zneobrivi Tu <strong>erovnuli</strong> saxis Secnoba-gaazreba.<br />
`rac ufro Rrmad CavxedavT eris fsiqikas, istorias, xasiaTs - miT<br />
ufro Seimecneba zogadi, ramdenadc sakacobrio motivebi sawyisi<br />
wertilis usasrulo, sferuli ganvrcobaa SigniTken Cveuli swrafviT<br />
iZieba uZvelesi modeli, pirvelsawyisi, arqetipi - wers soso sigua da<br />
saocrad STambeWdavad gamosaxavs <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias gmirebis<br />
arqetipebs; savarsamiZe - wm. <strong>konstantine</strong>; TaraSi - eramxuti; daviTi -<br />
bagrat IV; mariami - gorgona; arsakiZe - iakobi; Tamari - RvTismSobeli;<br />
dedisimedi - afrodite; gvanca - artemida; vaxtangi - kimoTe da a.S. es<br />
aris mimsagvsebis da gaigivebis survili. arsi ucvlelia, magram dro<br />
cvalebadi. amitom gmiri ver egueba Tavis epoqas. yvela zedapiridan<br />
centrisaken Cabrunebuli sxivi erT wertilSi erTdeba.<br />
savarsamiZe bavSvobidanve etrfis argveTis mTavar wm. konstanitnes,<br />
cdilobs Tavis Soreul winapars daemsgasos, Tumca zogjer yovlive<br />
mzamzareulad devs adamianis cnobierebaSi. arqetipuli modeli, iseve<br />
rogorc fizikuri sxeuli adamianisa, mis cnobierebaSi mwifdeba da<br />
saboloo srulqmnil saxes Rebulobs. <strong>konstantine</strong> savarsamiZes swams<br />
saxelebis magia - amitom is SemTxveviTobaze metad aucileblobad miiCnevs<br />
rom `Zvirfasma naTliam es saxeli daanaTla. bavSvobaSi misi sawolis win<br />
daviTisa da konstanitnes suraTi ekida, isini saqarTvelosTvis wamebuli<br />
raindebi arian. `me TeTrtaiWiani wm. <strong>konstantine</strong>, Calis Reroebi -<br />
saqarTvelos uricxvi mtrebi". ase fiqrobs yrma <strong>konstantine</strong>. jer kidv<br />
yrma, dedam quTaisidan fexiT waiyvana mowameTaSi. daviTisa da<br />
<strong>konstantine</strong>s saxe-xatebTan erTad axla mis cnobierebaSi mowameTis TeTri<br />
monasteri CarCa. mTeli sicocxle `wm. <strong>konstantine</strong>s gmirobasa da<br />
martvilobas umiznebda". wm. <strong>konstantine</strong> misTvis qristiani martvili ki ar<br />
aris, aramed patrioti raindi. misive gancxadebiT qristianoba<br />
qarTvelTaTvis ufro Tavdacvis saSualeba iyo, vidre religia. radgan<br />
qarTvelis buneba dResac sanaxevrod warmarTulia. laitmotivuri xerxiT<br />
iZebneba da Cvens cnobierebaSi mkvdirdeba savarsamiZis arqetipi - wm.<br />
<strong>konstantine</strong>.<br />
736-738 wlebSi saqarTveloSi arabTa laSqroba murvan-yrus<br />
sardlobiT istoriuli faqtia. swored am dros Seipyres argveTis<br />
45
mTavrebi - daviT da <strong>konstantine</strong>. murvan-yru Seecada maT mahmadianur<br />
sjulze moqcevas, magram maTi gmiruli suli sxvaTa morCilebas, sxvaTa<br />
mbrZaneblobas da mtris nebis aRsrulebas ar iyo Cveuli. roca gulqva<br />
sardalma sawadels ver miaRwia, isini mowamoebrivi sikvdiliT daasjevina.<br />
savarasmiZes sul hgonia, rom moelis misi sexniasebr `gmiruli<br />
aRsasruli" (sigua 1989 : 91). saerTod literaturul kritikaSi <strong>konstantine</strong><br />
savarsamiZis saxe axsnilia, rogorc fanatikuri, gamxmovanebeli wminda<br />
<strong>konstantine</strong>s gmirobisa, erTgvarad mis did saxels Sefarebuli meocnebe<br />
raindia igi. SeiZleba ufro Sorsac wavideT, da Tavad <strong>konstantine</strong>s mier<br />
axsnili platonis sulTa migraciis Teoria moviSvelioT, Cven<br />
vsaubrobdiT adamianis uTvalav unarze, SesaZleblobebze, romelTa<br />
Sesaxeb individs araviTari warmodgena ar aqvs, magram sakmarisia, dadges<br />
Sesabamisi wuTi, garkveulma garemoebam SeiZleba gvikarnaxos samoqmedo,<br />
programa, romlis gaazrebasa da aRsrulebaze Cveulebriv viTarebaSi<br />
verasodes vifiqrebdiT. savarsamiZis SemTxvevaSi vfiqrobT, piriqiTaa, igi<br />
gmiruli da rainduli tipis pirovnebaa. sulTa migraciis Teoriis<br />
Tanaxmad, masSi mTlianadaa gadmosuli argveTis erisTavis gmiruli suli.<br />
is bunebiT gmiria, oRond misi gmirobisa da raindobis asparezia gamqrali.<br />
rainduli saqarTvelos fenomeni ar arsebobs da amitomacaa, rom is<br />
`udroobis" gmiri ase itanjeba. mis sulsa da sisxlSi boboqrobs<br />
warsuli, misi fiqri da ocneba sinamdviles isea dacilebuli, zogjer<br />
SeiZleba sigiJed CavuTvaloT personaJis gmiruli miswrafebebi, magram Tu<br />
adamianis sulis dayuradeba ZalgviZs, davrwmundebiT, rom k. savarsamiZis<br />
personologiuri portreti ver jdeba misi drois saqarTvelos saxeSi. is<br />
imdenad sxva da ucnobia TanadroulobisaTvis, sayrdensa da mosasvenebel<br />
adgils versad poulobs. ra Tqma unda, arc ucxoeTis Targzea igi<br />
moWrili, piriqiT, saqarTvelosTvis tanjva da ocnebaa misi bediTi<br />
sasjeli. Tvalis dauxamxameblad SeuZlia Sewiros sicocxle misi<br />
momavlisaTvis brZolas, magram misi cxovrebis tragedia wminda<br />
<strong>konstantine</strong>sagan gansxvavebiT isaa, rom amis SesaZlebloba ar iqmneba<br />
imdroindel saqarTveloSi, gaTiTokacebuli, saSovarze daxarbebuli<br />
imdroindeli qarTvelobisaTvis <strong>konstantine</strong> savarsamiZis, Tundac TaraS<br />
emxvaris natura, imdenad ucxoa, isini yvelaze avbediTi termniT -<br />
`zedmeti adamianebis" saxeldebiT inaTlebian, maSin, roca fizikurad,<br />
46
sulierad da xSirad gonebrivad arasrulyofilnic ki epoqis gmirebi<br />
xdebian. da rodesac am `zedmeti adamianis" tvirTwamokidebul<br />
<strong>konstantine</strong>s Tu TaraSis saxeebs vecnobiT, udavod gvainteresebs, saidan<br />
iRebs saTaves maTi udidesi tragedia? ra ganapirobebs maTi am<br />
cxovrebisagan uaryofas?<br />
ra Tqma unda dabejiTebiT SegviZlia vTqvaT, rom maTi tragediis<br />
gamomwvevi mizezi TviT maT pirovnebaSi maT srulfasovnebaSi, maT<br />
erovnul cnobierebaSi unda veZioT. damonebuli da dapyrobili qveynis<br />
SvilebisaTvis damRupvelia is amaRlebuli suli, is udidesi siyvaruli<br />
saqarTvelosi, rac maTi mamuliSvilobisTvisaa damaxasiaTebeli, marTlac,<br />
naRdi mamuliSvilebi, gmirebi da raindebi dabeCavebuli, sxvisi zegavlenis<br />
qveS moqceuli qveynis cxovrebaSi ver damkvidrdebian. ara aqvs<br />
mniSvneloba dampyrobeli imperiis droSas aafrialebs Tu komunizmis<br />
ideiT Seecdeba <strong>erovnuli</strong> sulis damsxvrevasa da ganadgurebas.<br />
dampyroblebs erTeulebi ver gaumklavdebian, isini mxolod Seewirebian<br />
samSoblos siyvaruls, maSin, roca <strong>erovnuli</strong> moZraobis liderebi da<br />
mesaWeni unda gamxdariyvnen. droisa da epoqis Sesabamisoba-Seusabamobis<br />
kanoni araerTgzis gamxdara calkeul did, Tundac genios, pirovnebaTa<br />
tragediis saTave. magram yvelaze metad sainteresoa is faqti, rom Tavad<br />
<strong>konstantine</strong> savarsamiZisa da TaraS emxvaris pirovnebas, maT mTlianobas<br />
epoqisadmi SeusabamobiT araferi akldebaT, piriqiT maTi srulyofilebis,<br />
sulieri da fizikuri mTlianobis problema mwerlis mier gadaWrilia, es<br />
Tavad epoqaa arasrulfasovani da gauwonsworebeli, esaa gvadi bigvebisa<br />
da meqi vaSakiZeebis dro, adamianebisa, romelTa pirovnuli saxis srulqmna<br />
da gamTlianeba Cven SeuZleblad migvaCnia. xolo isini, romlebic bunebam<br />
da pirovnulma unar-Cvevebma da midrekilebebma srulyofilebamde aamaRla,<br />
drom da epoqam zedmet adamianebad aqcia. am SemTxvevaSi Cven <strong>konstantine</strong>sa<br />
da TaraSis zedmeti adamianoba imdenad ar gvainteresebs, ramdenadc<br />
<strong>erovnuli</strong> cnobiereba, swored erovnulobis ase mZafri gancdis, rainduli<br />
saqarTvelos sulieri moTxovnilebis gamo xdebian isini zedmeti<br />
TanadroulobisaTvis. magram Cveni azriT, umniSvnelovanesi am personaJebis<br />
gacnobisas arc isaa, imarjveben Tu marcxdebian isini, mTavaria,rom<br />
arseboben, mTavaria, rom samSoblos siyvarulis magaliTs gvaZleven,<br />
mTavaria, rom ar moeqcnen mefis TviTmpyrobelobis Tu sabWoTa imperiis<br />
47
wnexis qveS. maT iseTi sulieri barieri aRumarTes Tanamedroveobas,<br />
SeuZlebeli iyo maTi pirovnuli deformireba, maTi sxvad qceva, ris<br />
gareSe imdroindel cxovrebasTan misvlas ver SeZlebdnen. da Tu Tavad<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia mis gmirebs, raRac kuTxiT mainc SesabamisobaSi<br />
moiyvanda epoqasTan, maSin <strong>erovnuli</strong> cnobiereba udavod gaqreboda,<br />
erovnul ganmaTavisuflebeli brZolas momavali ar eqneboda. yovelTvis,<br />
rodesac k. gamsaxurdias prozis struqturas vakvirdebiT, mis personaJTa<br />
klasifikacias vaxdenT, im daskvdamde mivdivarT, rom avtori nabij-nabij<br />
mihyveba Tavis gmirebs, esaTuTeba maT erovnul cnobierebas, ufrTxildeba<br />
maT suls, rom drosa da epoqis cTomilebas gaaridos, rameTu Tavadac<br />
Zalian kargad uwyis, rom am gmirTa saxeebiT ikvebeba eris samomavlo<br />
suli. am gmirTa portretebze iWreba qarTvelTa sulieri Targi. am gmirTa<br />
<strong>erovnuli</strong> cnobiereba gansazRvravs saqarTvelos momaval erovnul-<br />
ganmanTavisuflebel brZolebs. magram saintereso isicaa, rom yovelive es<br />
nawarmoebTa erTi Tvalis gadavlebiT, erTi wakiTxviT ar aris<br />
Semecnebuli. mTavaria avtorma interesi da siyvaruli aRgviZras<br />
personaJebisadmi da mere Cveni <strong>cnobierebis</strong> quraSi aTasgzis gadaixarSeba,<br />
Tqmuli-verTqmuli Tu nagulisxmevi da am nagulisxmevis Semmecnebelia<br />
gamsaxurdias namdvili mkiTxveli. naRdi da <strong>erovnuli</strong> qarTveli,<br />
saqarTvelos momavlisaTvis brZolaSi sikvdilsac amayad rom gausworebs<br />
Tvals.<br />
k. gamsaxurdias kargad hqonda Segnebuli mwerlis daniSnuleba<br />
imdroindel saqarTveloSi, isic kargad esmoda, rom swored mwerlobam<br />
gadaarCina qarTuli suli da rom swored mwerlobaa `Zvelisa da axalis<br />
SemaerTavi xidi". isic uwyoda, Tu ra roli iTamaSa qarTuli sulis<br />
aRorZinebisa da gadarCenis saqmeSi XIX saukunis 60-ianma wlebma da<br />
kerZod ilia WavWavaZem:<br />
`ilia WavWavaZem, romelic diaxac ganicdida Tavisi samSoblos<br />
monobas, am svedakargul moxeves warmoaTqmevina udidesi principi Cveni<br />
saukunisa: Cveni Tavi Cven unda gveyudneso.<br />
am didi ideis molaSqre iyo ilia WavWavaZe da am didi saqmisaTvis<br />
brZolas msxverplad Seewira igi.<br />
albaT, bevr mweralsa da moRvawes SeSurdeboda misi tragikuli<br />
sikvdili, igi wavida Cvengan Seufasebeli, magram Tavisi sicocxlis<br />
48
dasasruliT man sikvdiliTa sikvdili daTrguna da Cven warmogvzarda<br />
misi didi ideebis qomagad da medroSed.<br />
sanamdis qarTveli xalxi iarsebebs am qveynad, ilia WavWavaZe marad<br />
icocxlebs qarTveli eris xsovnaSi" (gamsaxurdia t. VI, 1963 : 579).<br />
Tavadac kargad hqonda mwerlis misia Semecnebuli da swamda, rogorc<br />
ilia WavWavaZem da misma personaJebma `warmozardes" qarTvelTa <strong>erovnuli</strong><br />
suli, momdevno Taobis mwerlebsa da moRvaweebsac TavianTi SemoqmedebiTa<br />
da azrovnebiT, aseve unda SeewyoT xeli Tavisi drois qarTvelTaTvis.<br />
swored, amitomac k. gamsaxurdias nawarmoebTa personaJebis umTavresi<br />
daniSnuleba <strong>erovnuli</strong> sulis gamoRviZebaa erSi.<br />
am mxriv sainteresoa k. gamsaxurdias istoriul gmirTa saxeebi,<br />
sinamdvilec da <strong>mxatvruli</strong> gamonagonic maTi tipebis srulyofisaTvis,<br />
magram am gmirTa Sorisac gamoCreuli arian <strong>konstantine</strong> savarsamiZe da<br />
TaraS emxvari.<br />
`TaraSis cxovrebis gzas gansazRvras misi sulieri arqetipi -<br />
eramxut emxvari, rusT xelmwifis moZule, masTan brZolis msxverpli.<br />
TaraSs ufro Soreuli winaparic hyavs - vardan hemuxvari, misi gvaris<br />
damwyebi, romelic daswyevla kaTalikosma. masac araerTxel igonebs<br />
TaraSi. SeRamebulze buxris win mjdari. balRi Tavis TiTebs eTamaSeba<br />
`ceri es cnobili raindia - vardan vardaniZe" TaraSi saxlSi poulobs<br />
Tamar mefis sigels da kaTalikosis etrats, romelmac fsalmunebis<br />
asdamerve leqsiT anaTemas misca vardaniZe-emxvarebis gvari. 800 wlis<br />
Semdeg tariel ServaSiZemac daswyevla TaraSi. vardaniT iwyeba da<br />
TaraSiT ixureba emxvarebis gvarovnuli matiane, romlis dasabami da<br />
dasasruli wyevliT aris daTariRebuli.<br />
vardani - karnu qalaqis amRebi gmiri - aris emxvarebis gvaris<br />
arqetipi, romlis genebi saukuneTa manZilze TiTqmis ar Secvlila da<br />
yoveli emxvari isev ucnauri, urCi, Tavneba da dawyevlili iyo, rogorc<br />
vardani.<br />
eramxuti xalxuri saxelis literaturuli formaa, rogorc viciT,<br />
miTiur amirans, megrul versiebSi aramxutu hqvia.<br />
rogorc s. sigua wers, TaraSis saxis asociaciur Ziebas amiranis<br />
miTamde mivyavarT, svaneTSi - myof TaraSs `amiranis Zali awveba mklavebSi"<br />
roca avtorma saboloo ganaCeni gamoutana Tavis gmirs, SeniSna: `guSin,<br />
49
guSinwin Wabuki amirani egona Tavi, bnel gvirabSi Zalis Semnaxveli"<br />
vaxtang TamaniZisadmi miweril ukanasknel baraTSi TaraSi uaryofs Tavis<br />
amiranobas.<br />
amirani Zveli saqarTvelos mudmivi tanjvis, WirTa Tmenisa da<br />
brZolis xatia. TaraSis sulis simi Soreulad mas uerTdeba, radgan misi<br />
arseba STanTqmulia warsulis mier. eramxutis saxiT igi istoriul<br />
saqarTvelos etrfis; rogorc gardasul saukuneTa Svili, msgavsebas<br />
poulobs amiranTan amirani xom qristesTan WidilSi damarcxda. TaraSic<br />
axalma ideologiam gaanadgura. TaraSis mijnurs xom Tamari hqvia,<br />
upirvelesi qarTveli qalis saxeli, magram Tamari igive yamaria, romelic<br />
amiranma moitaca. ulamazesni ekuTvnis umamacess. `saxeli: Tamar, rom<br />
saukuneTa manZilze rekavda TaraS emxvaris SemecnebaSi, saTno, lamazi da<br />
miTebiT gabrwyinebuli, mziTa da sinaTlis savsebiT mosili. aseTi iyo es<br />
saxeli misTvis odesRac", e.i. roca Tavi amirani egona, magram `saukuneTa<br />
manZilze", imasac niSnavs, rom amiranisa da yamaris saxelebma mravali<br />
mijnuris guli gamoiara. TaraSi xom simbolurad saukuneebs itevs,<br />
pirveladamianidan dRevandelobamde. yamari arabulad mTvares niSnavs,<br />
amitom Tamarisadmi siyvarulSic cnaurdeba qarTvelTa uZvelesi RvTaebis<br />
kulti, romelic mas enguris zvirTebma waarTva. TaraSisaTvis Zveli<br />
samyaro mTvaris saxeSi gaerTianda, romlis metafora aris Tamar<br />
ServaSiZe" (sigua 1989 : 93-94).<br />
`.. amirani berZnul promeTes, somxuri eposis mhers, afxaz absisvils,<br />
osuri narTebis baTraZs mogvagonebs" (`qarTuli folklori", 2008 : 194).<br />
amonaridi saSualebas gvaZlevs davaskvnaT, rom yvela eris `amiranebi"<br />
upirvelesad <strong>erovnuli</strong> gmiris saxis models qmnian. es azri kidev erTxel<br />
gvarwmunebs, Tu rogori simboloebiT azrovnebs <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia<br />
TavisTavad amiranis saxe palimfsestis pirvel piriviT devs TaraSis<br />
personologiur portretSi. TaraSis saxe metad rTuli palimfsestia,<br />
sadac sulis siRrmeebSi, mas axali prototipebi moeZebneba, romelTa<br />
sinTezirebiT Tanamedroveobis amiranis - TaraSis saxe ixateba. ra Tqma<br />
unda, k. gamsaxurdias mkiTxveli unda erkveodes rogorc folkloruli<br />
saxeebis plastebSi, ise misi <strong>erovnuli</strong> saxe-xatebis simbolikaSi. rogorc<br />
ukve mivuTiTeT, gamsaxurdias personaJTa personologiuri portretebi<br />
mravalganzomilebiania da mxolod erT rakursSi danaxva am saxeebisa,<br />
50
calmxrivobisa da gaugebrobisTvisaa ganwiruli. Znelia maTi im rakursiT<br />
aRqma, rogorc Tavad mweralma datvirTa es <strong>mxatvruli</strong> saxe-simboloebi,<br />
magram zogadad mainc SesaZlebelia, mivuaxlovdeT im siRrmeebs, saidanac<br />
es gmirebi amoizardnen mwerlis erovnul cnobierebaSi.<br />
soso sigua ganmartavs, rom `k. gamsaxurdia qmnis TaraSis cxovrebis<br />
miTs. amitom misi saxe mudam miTologiis Suqze ikiTxeba. TaraSi<br />
realurad ocdaaTiani wlebis moqalaqea, magram simbolurad aris<br />
landebis samyarodan gadmosuli eramxuti, amirani, saxarebis `Ze<br />
Secdomili" (`uZRebi Svili"), Seqspiris romeo, bibliuri abeli, monadire<br />
beTqili, batonebi, erosi, apokalipsis mxedari.<br />
TaraSis saxe cxra sxvadasxva planSi iSleba. cxra sakraluri<br />
ricxvia, TiToeuli plani (hipostasi) RvTaebrivi sawyisis gansaxierebaa.<br />
miTologiaSi amitom aqvT devebs sami, Svidi, cxra Tavi, TaraSis bunebas<br />
mivyavarT devis alegoriamde, romelic warmarTul aspeqtSi RvTaebaa,<br />
qristianulSi- urCxuli, Tanamedrove pirobebSi - zekaci. amiT personaJis<br />
aramiwieri, gansakuTrebuli misia cnaurdeba. Tavis mravalsaxianobas<br />
TaraSic amCnevs" (sigua 1989 : 92-93).<br />
TaraS emxvaris saukuneobriv sisxlSi daleqilia kodi am<br />
mravalplanianobisa, im sxvadasxva unar-midrekilebaTa, rac TaraSis<br />
pirovnebis gansakuTrebul models qmnis, magram upirveles yovlisa,<br />
mwerals surs Tavisi gmiris samSoblosTan mimarTebis problema<br />
wamoswios win. yoveli plasti, romelic gmiris mravalsaxeobas qmnis,<br />
ZiriTadad erT mizans emsaxureba. rom saukuneobrivi ruduneba da<br />
ganuzomeli trfiali mSobliuri miwisadmi, mSobeli xalxisadmi, mravali<br />
rakursiT warmogvidginos mweralma, TaraSi, upirveles yovlisa,<br />
warsulidan amosuli gmiria da warsulisve gamaidealebuli, arian awmyos,<br />
Tanamedroveobis gmiri saxeebi - arian momavlis gmirebic, magram<br />
ramdenadac TaraSis saxe upirvelesad samSoblos da mis erovnul<br />
interesebTanaa Sejerebuli, misi sxeulis yoveli nervi am warsuliTa da<br />
<strong>erovnuli</strong> grZnobiT TrTis. sayovelTao, yoveldRiur CveulebriobaSic<br />
TaraSi sxvaTagan gansxvavebulia, Tundac araSoreuli warsulia misi<br />
ocnebebis Tu mogonebebis safuZveli.<br />
`am mravali aRnagobiT warmodgenil", mravalsaxa TaraSis portretSi<br />
Cven saukuneebs da saukuneTa gmirebs vumzerT, im gardasul gmirebs,<br />
51
omelTa Sesaxeb ukve gvqonda saubari da romlebmac Seqmnes TaraS<br />
emxvaris mravalmxrivi da <strong>erovnuli</strong> saxe, romlis warmosaCenad k.<br />
gamsaxurdias mravalgvari saxe-simboloebis Seqmna sWirdeba. im saxe-<br />
simboloebisa, romlis miRma mTeli Cveni <strong>erovnuli</strong> Zirebi mosCans, mTeli<br />
Cveni awmyo-momavalic ikiTxeba, Tumca sainteresoa isic, rom am saxe-<br />
simboloTa sinTezirebiT gacocxlebuli TaraSis personlogiuri<br />
portreti metismetad rTulia da albaT sxvagvarad SeuZlebelic iyo. is<br />
Sreebi, romelic TaraSis saxeSia sinTezirebuli, mTel epoqebs da mis<br />
suls moicavs, romelTa axsna-gansaxovneba swored <strong>erovnuli</strong><br />
msoflmxedvelobiT unda daviwyoT da raoden sakvirvelic ar unda iyos,<br />
CvenTvis TaraSi socialisturi epoqidan arc iwyeba da arc aq mTarvdeba.<br />
TaraSi maradiuli sulia saqarTvelosi, romelic farnavazisa da farsman<br />
qvelis epoqebidan modis da rodesac vumzerT, rogor imSvenebs evropul<br />
tansacmels SeCveuli misi sxeuli erovnuls da rom eramxut emxvaris<br />
saxes ganasaxierebs igi qarTuli samosiT, gmiris saxis mravalplanianobis,<br />
misi mravalmxrivobisa da gardamavlobis problema axsnilia. sportuli<br />
aRnagobis da TiTqmis TanamedroveobasTan Sejerebuli misi fizikuri<br />
portreti, ufro met SesabamisobaSi modis gardasul epoqasTan da<br />
gardasul erovnul gmirTan. isic sainteresoa, rom yovelive amis<br />
gaazrebis Semdeg gviCndeba survili TaraSis, <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />
sxva saqarTvelos warsulis amsxavel romanebSi gadayvanisa da<br />
mniSvnelovani is aris, rom am friad ganswavluli, TanamedroveobasTan<br />
garkveulad Sepirispirebuli gmiris saxe, mSvenivrad ergeba mefe giorgis,<br />
daviT aRmaSeneblis Tu Tamaris epoqebs. am mefeTa moRvaweobis xana, xom<br />
saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> mTlianobisaTvis brZoliTaa niSandoblivi, am<br />
epoqaTa gmirebi, xom uaRresad <strong>erovnuli</strong>, uaRresad TavisTavadni,<br />
individualuri bunebis arian, da swored am epoqaTa saxe-xatia TaraSis<br />
saxiT TanamedroveobaSi gadmosuli.<br />
migvaCnia, rom misi saxe-simbolo erovnulobis miTiur kaleidoskopSi<br />
mravali aspeqtiT warmoisaxeba. rodesac k. gamsaxurdias gmirebs ecnobi,<br />
TiTqos irRveva mijna epoqebisa, TiTqos yvela maTgans gaaCnia erTi raRac<br />
udidesi saerTo, gamaerTianebeli xazi, romelic kargavs maTi epoqebis<br />
sxvadasxvaobis maxasiaTeblebs Tu mefe giorgis, daviTisa da Tamaris<br />
epoqebs erT speqtrSi moviazrebT da maT saxeebsa da maxasiaTeblebSi<br />
52
saerTo xazs vipoviT, es TiTqos SesaZleblobis mijnebs ar scildeba,<br />
magram, rodesac TaraS emxvaris Tu <strong>konstantine</strong> savarsamiZis buneba, mizani<br />
da unar-Cvevebic maT saxeebTan fiqsirdeba, es ki unda gvikvirdes, Tumca,<br />
rodesac Rrmad da gulmodgineT CavixedavT mwerlis laboratoriaSi, Tu<br />
SevapirispirebT epoqebsa da maT umTavres daniSnulebebsa da funqciebs,<br />
aRmoCndeba, rom saqarTvelos yvela drois epoqis moTxovnileba<br />
metnaklebad erovnul problemebTan mimarTebaSi fiqsirdeboda. ra Tqma<br />
unda, <strong>erovnuli</strong> gmiris moTxovnileba yoveli drois saqarTveloSi idga,<br />
magram rac yvelaze metad sayuradReboa, <strong>erovnuli</strong> gmiris asparezic<br />
yovelJams gansxvavebuli iyo. aviRoT Tundac mefe giorgi, es or<br />
kuropalats Soris `gamosresili" mamuliSvili, Tavad k. gamsaxurdia<br />
SesaniSnavad ambobs imas, ris ganmartebasac Cven vapirebT:<br />
`me sul Tormetiode wlisa viyavi, roca `qarTlis cxovreba" momaCeCa<br />
xelSi SemTxvevam Tu bedma, Cemi gardacvlili Zmis, besarionis<br />
biblioTekaSi napovni. balRobidanve miyvarda da maocebda, abxazT mefe<br />
giorgi pirveli. siWabukeSi momemata pativiscema misdami, roca gavige, Tu<br />
ramodena veSaps Sebmia es SesaniSnavi raindi.<br />
miyvarda igi, or kuropalats Soris gamosresili mefe (aq igulisxmeba<br />
mama giorgisa, bagrat III kurapalati da Ze giorgisa bagrat IV agreTve<br />
kurapalatis" (`didostatis marjvena~, 393). erTia gmirobiTa da vaJkacobiT<br />
SemarTuli suli raindi mefisa da meore sarbieli, sadac misi rainduli<br />
buneba da mefuri goniereba unda gamovlindes da rogorc Tavad mwerali<br />
miuTiTebs, am `SesaniSnav rainds" bedma jer ori kuropalatis Crdili<br />
dahfina da aramc da aramc ar misca saSualeba mTlianad gamoevlina is<br />
didi potencia gmirobisa da raindobisa, risTvisac misi suli da sxeuli<br />
iyo Semzadebuli. araTu saqarTvelos imdroindelma viTarebam, sagareo<br />
urTierTobebmac ganapiroba misi gmiroba saukuneebs ar gadmohyoloda.<br />
Tavad k. gamsaxurdia aRniSnavs: `vinc daaxloebiT warmoidgens Tu ra didi<br />
mxeci iyo basili II, bulgarTmmusvreli, romlis imperia ganfenili iyo<br />
apeninis naxevarkunZulidan basianamdis, balkaneTis ukiduresi samanebidan<br />
arabeTis udabnos kidemdis, misTvis gasagebi iqneba, Tu ra kolosaluri<br />
Zalis matarebeli yofila imJamindeli saqarTvelos mefe giorgi, pirveli,<br />
romelmac erTxel, magram mainc daamarcxa keisari bizantiisa da am<br />
53
ubadlo vaJkacs, romelsac matiane uwodebs `uSiSars viTarca uxorcos",<br />
qarTul qronikaSi mxolod oriode gverdi aqvs miZRvnili.<br />
me SemZra am usamarTlobam da am miCqmaluli gmiris apologias<br />
vuZRveni didi mduRareba Cemi sulisa. apologia am SemTxvevaSi uxeiro<br />
sityvaa. me ar vewevi xelaRebiT apologias nacionaluri istoriisa,<br />
radagan saamisod sakmaod momwifebul msoflio moqalaqed warmomidgenia<br />
Tavi da egec vici, araferi nacionaluri sayuradRebo araa, rasac<br />
universaluri mniSvneloba ar mierwyveba.<br />
kidev erTi momenti unda vaxseno aqve, odiTganve qarTuli mwerlobis<br />
umTavresi Temebi iyo: mamulis dacva, omi, mijnuroba da nadiroba...<br />
ocze meti saukunis manZilze arsebiTad sam rameSi isaxela qarTvelma<br />
kacma Tavi. omSi, mwerlobasa da xuroTmoZRvrebaSi" (`didostatis<br />
marjvena~, 393).<br />
moyvanil amonaridSi mkafiod ikiTxeba Tavad k. gamsaxurdias<br />
<strong>erovnuli</strong> orientaciis sakiTxi. jer erTi miCqmaluli gmirobis<br />
gamosarCleba TavisTavad <strong>erovnuli</strong> fenomenia. is faqtic, rom qarTvelma<br />
Tavi arsebiTad omSi isaxela da qarTuli mwerlobis TemebTan -<br />
mijnurobasa d nadirobasTan erTad, rom mamulis dacva da omi iyo<br />
umTavresi, TavisTavad esec <strong>erovnuli</strong> fenomenis Secnobis safuZvelia.<br />
moxuci eqvTimec xom saintereso azrs gamoTqvams mwerlobisa da<br />
gmirobis Sesaxeb, `me ase mesmis, Svilo, mwerloba gmirobis gamosarClebaa,<br />
mxolod miCqmaluli gmirobis qomagia mwerali da sxva araferi" da<br />
rodesac sakiTxi ase dgas, dabejiTebiT SegviZlia vTqvaT, rom Tavad<br />
mwerlobaca da miTumetes, qarTuli mwerloba, <strong>erovnuli</strong> orientaciis<br />
gamomsaxveli fenomenia, radganac gmirobis gamosarCleba yofila igi.<br />
Tavad k. gamsaxurdias yovelTvis kargad hqonda gaazrebuli mwerlis<br />
daniSnuleba sazogadoebisaTvis. araTu mwerlis Semoqmedebas, mis<br />
personologiur portretsac did mniSvnelobas aniWebda igi da Tavis<br />
literaturul werilebSi ise sainteresod warmosaxavda Semoqmedisa da<br />
kerZod mwerlis, saxe-xats, rogorc Tavis personaJTa saxeebs da rac<br />
yvelaze mTavaria, am SemTxvevaSic xazgasmiT miuTiTebda, Tu ra did rols<br />
TamaSobda mwerlis <strong>erovnuli</strong> Semecneba. mTlianad misi <strong>erovnuli</strong><br />
portreti sazogadoebaze.<br />
54
`mwerlis SefasebaSi didad mniSvnelovani faqtoria misi moraluri<br />
aRnagoba. ilia WavWavaZem da akaki wereTelma TvalSeudgam simaRlemde<br />
aitanes mwerlis avtoriteti. amitomac SeiSvnes maT samSoblos mamisa da<br />
eris mamamTavris sasiqadulo saxeli da marad uWknobi siyvaruli<br />
daimkvidres qarTveli xalxis gulSi.<br />
Cveni drois qarTul mwerlobaSi ar momkvdara ilias, akakis da vaJas<br />
mTliani patriotuli morali da zneobrivi sispetake. niko lorTqifaniZes,<br />
garda ostatobisa, mudam amSvenebda Tavisi kaikacoba da mamuliSviloba.<br />
jer kidev Cems simWabukeSi wakiTxuli maqvs misi erTi eskizi `iyideba<br />
saqarTvelo". am nawarmoebSi mwerali qirdavda Cvens ugnur<br />
Tavadaznaurobas.<br />
niko lorTqifaniZe sicocxleSi ver moeswro jerovan dafasebas,<br />
miuxedavad amisa, misi mwerluli memkvdireoba waruxoceli darCeba<br />
qarTveli xalxis cnobierebaSi" (gamsaxurdia t. VI, 1963 : 670).<br />
rodesac am donemde ahyavda mwerlis funqcia da TiTqmis <strong>erovnuli</strong><br />
saxis modelad esaxeboda igi k. gamsaxurdias, ra Tqma unda, <strong>erovnuli</strong><br />
problemis warmosaxvas, mwerlisagan sazogadoebis <strong>erovnuli</strong> sulis<br />
gaRvivebas, igi umniSvnelovanes sakiTxad Tvlida da istoriuli romanebis<br />
seria, romelic ase amSvenebs ara marto k. gamsaxurdias Semoqmedebas,<br />
aramed mTel qarTul mwerlobas, saSualebas gvaZlevs srulyofilad<br />
SevicnoT mwerlis <strong>erovnuli</strong> mrwamsi. `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvena"<br />
am mxriv did SesaZleblobas gviqmnis.<br />
miTiTebuli nawarmoebis gacnobis Semdeg yoveli mkiTxveli udavod<br />
erT daskvnas gaakeTebs, rom Tavisuflebisa da damoukideblobis idealis<br />
STagonebiTaa mTeli nawarmoebi gajerebuli.<br />
bunebis silaRe, Tavisufleba da genialoba, rogorc vaJa-fSavelasTan,<br />
ise <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiasTan - adamianis sulis Semafxizlebelia. vaJa-<br />
fSavelasTan _ mTebic ki Tavisuflebis molodinSi arian, is<br />
filosofiuri triada, riTac gamoxatulia mTebis gulisTqma, sxva ara<br />
aris, Tu ara alegoriuli mimarTeba saqarTvelos momavlisadmi, misi<br />
erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobisadmi. rodesac <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> sakiTxi dgeba, udavod unda davayuradoT mwerlis bunebasTan<br />
mimarTebis problema da vTqvaT, rom gamsaxurdias mier mxatvrul saxeebSi<br />
gacocxlebuli bunebis SemoqmedebiTi <strong>mxatvruli</strong> aucileblobiTaa<br />
55
nakarnaxevi. bunebis mSvenierebis, Tavisuflebis laRi sunTqva exmareba<br />
adamians, Tavadac miiltvodes Tavisuflebisaken. Tavadac yovelTvis<br />
Tavisuflebis ideebiT iyos STagonebuli.<br />
da saerTod ra donezea ayvanili k. gamsaxurdiasTan buneba da bunebis<br />
movlenebi, Tundac am azridan SeiZleba vigulisxmoT:<br />
`im varskvlavs daakvirdi ufliswulo, irmis naxtomis kideze boroti<br />
Tvali xom araa netavi? swored am adgilas iyo is varskvlavi, romelic<br />
<strong>konstantine</strong>polSi gamoCnda ocdasami wlis winaT. dokida daarqves mas.<br />
saxrCobelas waagavda, dasavleTisaken midioda msgavsad mTvarisa, didi<br />
Turqoba mohyvebao amas, agre ambobdnen idumalTa mimTxrobni - sTqva<br />
maxaraim da Tavadac miaSterda cTomils" (`daviT aRmaSenebeli~, 45).<br />
bunebisa da adamianis, bunebisa da sazogadoebis mTlianobisa da<br />
harmoniulobis Tema yovelTvis dominirebs k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi.<br />
mweralma yovelTvis icis, rom bunebis Seumecnebloba, masze Tvalis<br />
morideba, sibrZnesa da sinamdviles daaSorebs adamians. `daviT<br />
aRmaSeneblidan" Tu `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvenidan" mravali<br />
sagulisxmo <strong>mxatvruli</strong> Strixebi SeiZleba moviSvelioT. jer marto is<br />
faqti raoden sainteresoa, Tu rogor wvrTnis da aziarebs sibrZnes<br />
ufliswuls maxarai bunebasTan mimarTebaSi da Tanac bunebrivi movlenebis<br />
axsniT, rogor uRvivebs erovnul grZnobebs.<br />
`cacxvis qveS Camojda, goliaTeSi urTxelis morze, ase hgonia sul<br />
oriode dRis winaT mjdariyos, igi aq jerac uasako yrma. aq uambobda<br />
maxarai xilTa qebas da TveTa qebas.<br />
ityvis..."<br />
bavSvs.<br />
`mihrakani, meomari" Wreli jaWvi acvia zed, buki hkidia qamarze da ase<br />
daiwyebs maxarai, dadumdeba ganzrax, raTa cnobiswadili gausinjos<br />
`ras ityvis, Zia batono, mihrakani?"<br />
`aki guSin giTxari, aRar gaxsovs?"<br />
`kidev miTxari, kidev" - evedreba yrma.<br />
`mihrakani ase ambobs, raindi varo Torosani, es me Sevmusre zamTari,<br />
yinvis javSani Semovacile miwasda an zafxuls vixmob bukiTa".<br />
`axla es miTxari, Zia batono, TeTri mSveli Tu aris marTlac sadme?"<br />
ara, TeTri mSveli mxolod zRaparSia cnobili".<br />
56
SeRamdeboda Tu ara varskvlaveTs uCvenebda maxarai, aswavlida, ra da<br />
ra Tveni miiTvlian zodiaqebs verZisas, kurosas, Rriankelisa da<br />
sasworisas" (`daviT aRmaSenebeli~, 74).<br />
am amonaridiT aq ara marto bunebisa da adamianis Tanaziarobis<br />
sibrZnea nagulisxmevi, aramed masSi TviT rainduli saqarTvelos<br />
maxasiaTeblebic devs, TavisTavad mihrkanis daxasiaTebaSi rom sabrZolo<br />
ganwyobileba ikiTxeba, es WeSmaritebaa, `Torosani raindi" mihrkani<br />
qarTvelTa bunebiTa da SemarTebiT xasiaTdeba, e.i. bunebisa da adamianis<br />
(am SemTxvevaSi qarTvelis) Tanaziarobis problemasac garkveulad isev<br />
<strong>erovnuli</strong> ideis gaxmovanebamde mivyavarT. da is faqti, rom ase<br />
iwvrTnebodnen imdroindeli mefiswulebi, Tu zogadad qarTvelebi,<br />
gvafiqrebinebs - buneba, qarTveli da maTi moqmedeba, maTi <strong>erovnuli</strong><br />
idealebi erT xazze iyo ganlagebuli. amitomac iyo qarTvelTa saomari<br />
xelovneba sayovelTaod ganTqmuli, radganac yovelive bunebis wess<br />
eqvemdebareboda. ara marto Tavis SesaniSnav romanebSi - werilebsa Tu<br />
narkvevebSic bunebis mexotbea k. gamsaxurdia da qarTvelTa <strong>erovnuli</strong><br />
sulic, rom qveynis geografiuli mdebareobiTa da misi saucxoo<br />
landSaftiTaa gaZlierebuli, esec kargad ikiTxeba:<br />
`arasodes daviRlebi kavkasionis cqeriTa, mis qedebze, mis kalTebze,<br />
mis gaswvriv mgzavrobiT. es man STaagona berZnul genias ubrwyinvalesi<br />
miTi RmerTebTan mebrZoli, gautexeli nebiskacisa, romelmac kacTa<br />
modgmis gadasarCenad cecxli warstaca zecas.<br />
roca ucxoobidan Sin vbrundebi, kavkasiaSi Semosvlis umalve<br />
aRmeZvreba xolme survili vakoco kavkasionis xediT Semosil pirvel<br />
TxemTagans.<br />
mzera.<br />
sulierad amaRlebs adamians kavkasionis cadabjenili qoredebis<br />
kavkasioni iyo Seuvali barieri Crdilosi, am qeds gadaRmidan<br />
gvitevdnen xazarebi da hunebi, mokled is xalxebi, romelTac gogsa da<br />
magogs uwodebdnen uZveles analebSi.<br />
kavkasioni, es iyo saimedo citadeli, romelsac zurgs ayrdnobda<br />
Cveni xalxi samxreTisa da aRmosavleTis barbarosebis winaaRmdeg<br />
brZolaSi.<br />
57
mxolod daviT aRmaSeneblis geniam SesZlo Crdilos jgufis Turqebi<br />
- yivCaRebi, samxreTel TurqTa-seljukianebis dasaTrgunvelad<br />
gamoeyenebina"... (gamsaxurdia t. VI, 1963 : 748).<br />
oda kavkasionisdami metad mravalmxrivi aspeqtiT warmosaxa avtorma<br />
da ra mimarTebiTac ar unda ganvixiloT igi, upirvelesad <strong>erovnuli</strong><br />
problemas ukavSirdeba da gviCndeba mosazreba, rom kavkasioni da zogadad<br />
buneba, iseve sulieri personaJia k. gamsaxurdias Semoqmedebisa, rogorc<br />
adamianebi da erTic SeiZleba davamatoT, rogorc qarTvelTa <strong>erovnuli</strong><br />
msoflmxedveloba da mrwamsi, aseve es gapirovnebuli bunebac<br />
saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> mTlianobis warmosadgenad mwerlis mier<br />
gasulierebuli, erT-erTi umTavresi Strixia _ misi erovnulobisa.<br />
bunebasTan SeTanxmebuli azri da moqmedeba adamianisa, es namdvilad<br />
gamarjvebis gziT siarulia, rac kargad icodnen Cvenma brZenma winaprebma<br />
da swored aqedan gamomdinareobda is Zala, romelic erTze mosul aT<br />
mters amarcxebda. daviT aRmaSeneblis didi saxeli da saqarTvelos<br />
gayvana erad sxva erTa Soris, swored gonebis, sulis da sxeulis<br />
araCveulebrivi wvrTniTa da did saqmeTaTvis dabadebuli mefis<br />
bedisweriTac iyo nakarnaxevi. acinganebic xom kiTxuloben daviTis<br />
momavals da am mucliTmezRapreobidanac ixateba eris mesaWe da erisTvis<br />
Tavganwiruli gmirisa da mefeTa mefis portreti.<br />
`sasicocxlo niSani mZafria, Tavismierni mtkice, gulismierni -<br />
(Seyoymanda) da merme Caiputuna: - meryevi, bedismierni - aqac dadumda<br />
mcires da Semdgom amisa dasZina - saxifaTo.<br />
oRond egaa, sxva ufliswulni bednier varskvlavs ahyavs xolme<br />
didebis taxtze winaparTa monagari maTi zedsayrdeneli, xolo Sen o,.<br />
basileku, ubedobis cecxlSi unda gamoibrZmedo, Sen is foladi xar,<br />
romelsac susxSi awrToben xolme sarkinozni, grigalebSi gamozrdils<br />
veras gavneben am sofliurni Relvani" (`daviT aRmaSenebeli~, 84).<br />
saerTod, rodesac k. gamsaxurdias <strong>mxatvruli</strong> sistemis problemebs<br />
vakvirdebiT, erT daskvnas vakeTebT - mcire niuansebic ki pirdapir Tu<br />
arapirdapir, realurad Tu simbolurad iqiTken miemarTeba, rom<br />
saqarTvelos warsuli da momavali wavikiTxoT da vigrZnoT yoveliveSi.<br />
daviT aRmaSenebeli da misi bediswera es igive saqarTveloa. am<br />
tetralogiidan erTi daskvna SeiZleba gakeTdes, sakuTar gulisTqmasac<br />
58
iSviaTad misdevs jer kidev ymawvili mefe, sayvareli qalis gamoc ki<br />
veraviTar daTmobaze ver midis, radgan misi <strong>erovnuli</strong> cnobiereba<br />
yovelive sxva problemis damTmobia. arc isaa marTali, TiTqos mefeni<br />
yovlisSemZleni iyvnen da maT SeeZloT yovel wuTSi iseTi ram<br />
moimoqmedon, rasac kaikacoba da gulCviloba ukarnaxebs maT.<br />
`amqveynad yovlisSemZle ufalia erTi, me rom yovlisSemZle<br />
vyofiliyavi, kaci ar darCeboda borkildauyreli Cems sabrZanisSi. aqamdis<br />
saqme agre iyo, Cveni qveynis mterni, romelTac Cveni cnobebis mixedviT<br />
mudmivi kavSiri hqondaT liparit amirasTan da ratisTan, ise Zlierni<br />
iyvnen, maT yovel wuTSi SeeZloT rogorc liparitisa, ise banu jafaris<br />
da kaxTa mefisaTvis gamoegzavnaT maSveli laSqari, axla me ase Tu ise<br />
ufro gulmSvidad var, Sen atyobdi albaT, karga xania rac TrialeTi<br />
aviRe, am xnis manZilze me ar vicodi Zili da mosveneba Tu ra aris, spas<br />
vamzadebdi, gzebs vakeTebdi, cixeebs vamagrebdi, RamRamobiT Tan<br />
davyvebodi CuxCTa, Turqis marbielebs davsdevdi, mtris mstovarTa<br />
SepyrobiT da maTi dakiTxviT viyavi garTuli.<br />
... yovel dRes da yovel wuTSi mzad viyav SemoWril mters saTanadod<br />
Sevgebebodi"! (`daviT aRmaSenebeli~, 764).<br />
daviT mefis am sityvebidan kargad Cans, Tu rogor mZimea mefobis<br />
tvirTi. yvela xelisufals unda esmodes, rom mefoba Tu didi<br />
Tanamdeboba, mxolod uflebebi ki ar aris, uaRresad didi movaleobacaa<br />
qveynisa da eris winaSe. daviT aRmaSeneblis winamdebare sityvebidan<br />
gamomdinare, mxolod movaleobaa da sxva araferi. da is, vinc mxolod<br />
Tavisi uflebebisa da survilis mixedviT mefobs Tu xelisuflobs, arc<br />
<strong>erovnuli</strong> grZnobebi gaaCnia da rac xelisuflad varga. daviT mefis<br />
sityvebi da mTeli misi samoqmedo programa, erTgvari traqtatia, romelic<br />
yvela qarTvel mefes Tu xelisufals kargad unda Seeswavla da<br />
saqarTvelos cxovrebaSi praqtikulad gamoeyenebina, radganac swored<br />
daviT aRmaSenebelia saqarTvelos sinamdvileSi is mefe, romlis<br />
gonivrulma, windaxedulma erovnulma nabijebma, rogorc sagareo, ise<br />
saSinao politikaSi arnaxuli Sedegebi moitana. saqarTvelos saxvalio,<br />
samomavlo gza swored misi mefobis epoqaSi gamoikveTa da rac mTavaria,<br />
misi mefobis Semdgomi periodic, marTlac im nayofs isxamda, rac brZenTa<br />
brZeni da gmiri mefis windaxedulma nabijebma moitana saqarTvelos<br />
59
erovnul cxovrebaSi. calkeuli individebi, didi pirovnebebi, marTlac<br />
udides rols TamaSoben istoriaSi. es roli daviT aRmaSeneblis<br />
sidiademde SeiZleba amaRldes da damaqcevarnic rom bevri yofilan<br />
saqarTveloSi, arc esaa ucxo da uCveulo Cveni <strong>erovnuli</strong> cxovrebisaTvis.<br />
gamsaxurdias, rogorc `qarTlis cxovrebis" zedmiwevniT kargad mcodnes,<br />
bavSvobidanve suliTa da guliT samSoblos siyvaruliT anTebuls,<br />
izidavda im mefeTa cxovrebiseuli epizodebis gacnoba, vinac saqarTvelos<br />
erovnul cnobierebas, mis erovnul yofas didi kvali daaCines. samSoblos<br />
erovnul interesebs dauqvemdebares mTeli TavianTi Segnebuli cxovreba.<br />
k. gamsaxurdia Rrmad Caswvda daviT aRmaSeneblis erovnul fenomens. man<br />
igrZno is Zala da xibli Wabuki mefisa, ramac saqarTvelos Zliereba da<br />
momavali Seuqmna. daviT aRmaSeneblis personologiuri portretis<br />
umTavresi Strixi erovnulobis gancda da <strong>erovnuli</strong> sulis<br />
ganmtkicebisTvis brZolaa saqarTveloSi. piradi bednierebis uarmyofi,<br />
saqarTvelos momavalsa da bednierebas swiravs yovelives. saukuneebSi Tu<br />
gamoerevian erTeuli pirovnebani, ideisTvis TavSewirulni, ideebiT<br />
gasxivosnebulni gonebiTa da azriT, romelTac sxvagvarad ar ZaluZT<br />
cxovreba. maTTvis mxolod samSoblo da misi interesebia bednierebaca da<br />
ubedurebac. yvelaze saintereso is aris, rom aseTebs ZaluZT milionebis<br />
ideebiTa da `azriT daeleqtroeba", rogorc Tavad <strong>konstantine</strong><br />
migviTiTebda. SegviZlia Tamamad ganvacxadoT, rom daviTis <strong>erovnuli</strong> mrwamsiTa<br />
da SegnebiT didxans iyo saqarTvelo daeleqtroebuli. karga xans kvebavda<br />
qarTvels daviTis <strong>erovnuli</strong> suli, saqmeni samamaconi da sagmironi, swored<br />
amiT miiqcia man k. gamsaxurdias yuradReba. TavisTavad k. gamsaxurdias kargad<br />
esmoda daviTis rolisa da funqciis Sesaxeb saqarTveloSi, daviTisdari<br />
mefeebi rom hyoloda saqarTvelos, dRevandeli Cveni samSoblo, sul<br />
sxvagvarad warmoCindeboda sxva erebs Soris. amitomac iyo, rom ase didtanian<br />
romans uZRvnis daviTis erovnul suls da saqarTvelos damoukideblobisaTvis<br />
brZolas mwerali, magram sainteresoa isic, rom daviTis realur cxovrebaze<br />
ufro TvalsaCino da sainteresoa is <strong>mxatvruli</strong> sinamdvile, romelic mwerlis<br />
cnobierebam warmosaxa. `qarTlis cxovrebaze" Seyvarebuli ymawvilkacis<br />
survili iyo `mefeTa istoriis" mxatvrulad gaxmovaneba, rameTu <strong>mxatvruli</strong><br />
sityva da azri TviT am did pirovnebebze metad STambeWdavad moqmedebs masebze<br />
da Cvenc naSromis dasawyisidanve mivuTiTeT imis Sesaxeb, Tu raoden didi<br />
60
zegavlena moaxdina mwerlis erovnulma cnobierebam saqarTvelos erovnul<br />
gamofxizlebaze. swored sityvis didostatis damsaxurebaa is <strong>erovnuli</strong><br />
moZraobis talRa, romelmac 90-ian wlebSi gadauqrola saqarTvelos da<br />
saukuneobiT nanatri Tavisuflebis gzaze gaiyvana.<br />
Tavad k. gamsaxurdia is <strong>erovnuli</strong> fenomenia, romelsac swams<br />
saqarTvelos momavlisa da Tavisi personaJebis. TaraS emxvarisa da k.<br />
savarsamiZis darad ganicdis saqarTvelos imdroindel politikur<br />
viTarebas. `qarTlis cxovrebis" idumalmetyvelma furclebma Camoayalibes<br />
k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> suli. arsebulma viTarebam miiyvana mwerali im<br />
gadawyvetilebamde, rom istoriuli romanebis seriiT saqarTvelos mTeli<br />
warsuli warmoedgina mkiTxvelisTvis, Seefxizlebina eris <strong>erovnuli</strong> nervi<br />
da mieyvana daskvnamde `sjobs monobaSi gadidkacebuls, Tavisuflebis<br />
ZebnaSi mkvdari". man gaiara <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> is gza, romelic<br />
qarTveli samocianelebis azrovnebasa da SemoqmedebaSi gamoikveTa. gza,<br />
romelic qarTvel samocianelTa, erovnul-ganmanTavisuflebel moZraobis<br />
warmmarTveli gaxda, romelmac momdevno TaobaTa sulieri misiac ikisra.<br />
k. gamsaxurdias da misi Tanamedroveebis <strong>erovnuli</strong> cnobiereba<br />
saqarTvelos saukuneobrivi <strong>erovnuli</strong> suliTaa gajerebuli. am Taobasac<br />
Tavisi golgoTa arguna arsTgamrigem, <strong>erovnuli</strong> TavisuflebisTvis<br />
momarTulebs bednavsad wamoewiaT 1921 wlis 25 Tebervali. Taoba, romelic<br />
erovnul problemebs eZebda da aanalazibeda saqarTvelos istoriis<br />
analebSi, romelic didi iliasa da zogadad samocianelTa erovnul<br />
ideebs eziara da sabednierod kidevac eRirsa damoukideblobasa da<br />
Tavisuflebas, erTbaSad mtris mier aneqsirebul qveynis Svilad iqca.<br />
magram am xanmokle Tavisuflebamac garkveuli azri Seitana samomavlo<br />
azrovnebasa da, erovnul moZraobaSi. am dromac garkveuli gamocdileba<br />
misca Tundac TviT k. gamsaxurdias erovnul msoflmxedvelobas. am<br />
saSineli dReebis eqo mxatvrulad aisaxa k. gamsaxurdias novelebSi.<br />
`didi iosebi" tragikuli qveynis tragikuli Svilis apologiaa.<br />
yovelmxrivi adamianuri RirsebiT Semkuli did iosebi, `xanma undobarma"<br />
amoralurobis WaobSi CaiTria, didi iosebis sulieri rRveva da sikvdili<br />
ufro adre iwyeba, vidre mas manqana gaitanda, upatiosnesi adamiani<br />
umweobam da amorfulma drom sulier degradirebamde miiyvana, rac<br />
saqarTvelos damoukideblobis dakargvasTan erTad misi aRsasruliT<br />
61
mTavrdeba. magram gana marto didi iosebia drois msxverpli, mTeli<br />
saqarTveloc yofna-aryofnis mijnaze damdgara, saqarTvelo sakuTari<br />
Svilebis mier gaZarcvulsa da yelgamoWril dedas damsgavsebia.<br />
`kidev erTi personaJi, romlis aCrdili laitmotivad gasdevs mTels<br />
novelas da amdenad, vfiqrobT, Zalze mniSvnelovania, esaa moxucebuli<br />
qali, romelsac Tvalis Cini warTmevia, am qaossa da ubedurebaSi<br />
aRarafris garCeva rom ar ZaluZs, umweod iSvers xelebs da orad-or<br />
sityvas butbutebs sasowarkveTili `gamqurdes, miSveleT", magram am<br />
oromtrialSi mis gasakiTxad aravis scalia. bolos, ucnobi baRis skamze<br />
Camosvams: `ijda dastiroda Cumad, adgilis dedas miagavda<br />
saqarTveloisas, sakuTari Svilebis mier gaZarcvulsa da yelgamoWrils.~<br />
`is moxuci mec Semxvda", - dawers mwerali, sxvebsac Sexvdeboda,<br />
yvelas Sexvdeboda im dRes, dRes, roca faseulobebma Tavisi Rirebuleba<br />
dahkarges da rac SeiZines, imasac groteskuli saxe mieniWa. gareT quCaSi<br />
sxvadasxva juris qonebis, rwmenis adamiani dadis aforiaqebuli. duqanSi<br />
ki asve araerTi erovnebis da mrwamsis adamiani zis erTmaneTis gverdiT...<br />
... aRreuli Tanasworoba, ganurCevlad yvela erTmaneTis gverdiT,<br />
mTavaria Semdgom, vin rogor damsaxurebas `moipovebs" xelisuflebis<br />
winaSe, ra dasWirdeba axal qveyanas, rogori idealebi eqneba da ra<br />
misabaZi gmirebi eyoleba. erTi ram ki mwerlisaTvis faqtia, gaqrebian<br />
tfilisuri amqrebi, xelosnebi, oqromWdlebi, meTuluxCeebi, TerZebi,<br />
xarazebi, meunagireebi da am CamonaTvalSi sxvadasxva ganmartebis gverdiT<br />
arcTu umtkivneuloc: `qarTuli unagiri qarTul wiTel kavalerias aRar<br />
sWrideba", saxeliRa SerCeba mxolod <strong>erovnuli</strong>, saqmianoba ki saqarTvelos<br />
aRar waadgeba" (niSnianiZe 2000 : 39).<br />
namdvili babilonis aRreva daiwyo im dReebis saqarTveloSi da<br />
yvelaze mkveTrad es <strong>erovnuli</strong> ubedureba Tbiliss daatyda Tavze da<br />
TbilisSi gamoikveTa. mTavroba daibna da rasakvirvelia, misma dabnevam<br />
mTel erSi gamoiwvia aJiotaJi. yvela niadagmowyvetil xesaviT daeca<br />
sulierad. adamianebi meqanikurad moZraobdnen da arc Tavi axsovT da arc<br />
samSoblo. mTels saqarTveloSi ubedurebis zarebi rekdnen da qarTvelebi<br />
saqarTvelos tovebdnen<br />
k. gamsaxurdias mogonebidan:<br />
62
`- wiTeli armia tfilisisaken daiZra, bolos moaRwia 25 Tebervalma.<br />
mTeli inteligencia baTumisaken Tan wayva Jordanias mTavrobas. me<br />
dedaCemi sofelSi gavagzavne. im Rames me da geronti qiqoZem gvianamdis<br />
viseirneT rusTavelis prospeqtze", studenti gogonebis sadgurSi<br />
gasacileblad wasuli, Tavadac vagonSi aRmoCnda. baTumSi Sexvedrilma<br />
germaniis elCma rauSerma ki SesTavza: `Tu gnebavT italiis samxedro<br />
kreiserze mogawyobT da berlins wabrZandiTo". bolo wuTs gadaufiqrebia<br />
wasvla, kapitans gaoceba ver daumalavs `me mosvenebas ar maZlevdnen<br />
tfiliseli ltolvilebi da Tqven sadRa midixarT meTqi. es vuTxari,<br />
madloba movaxseneT da navSi Cavjeqi" (niSnianiZe 2000 : 41).<br />
k. gamsaxurdias verafriT warmoedgina, Tundac uaRresi Znelbedobis<br />
Jams saqarTvelos datoveba.<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> warmmarTveli<br />
saqarTvelos Tavisufleba da damoukideblobaa. aravis sulier Tu nivTier<br />
faseulobebze ar rCeba mas Tvali. misi sulieri sayrdeni saqarTvelos<br />
warsulSi devs. daviT aRmaSeneblis da Tamar mefis saqarTveloa k.<br />
gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> STagonebis sazrisi. gardasul saukuneTa gmirebis<br />
da gmirobis eqoa misi <strong>cnobierebis</strong> RerZi da qarTuli miTosidan<br />
TanamedroveobaSi SemoWrili ideebi Tu arqetipebi, erTgvari Tezisebi<br />
xvalindeli qarTvelisa, momavlis saqarTvelos aRmaSeneblisa. miTosisa<br />
da rainduli saqarTvelos SejerebiT miRweuli gzaa saqarTvelos idea,<br />
idea-adamiani, romelic momavlis simboluri gamoxatulebaa.<br />
k. gamsaxurdias ara marto Semoqmedeba - misi romanebi, leqsebi,<br />
novelebi, Tu misi publicistika, aramed mTeli misi arseba <strong>erovnuli</strong><br />
sulisTqmiTaa gajerebuli.<br />
k. gamsaxurdias SegonebiT ara marto mwerloba, mecnierebisa da<br />
xelovnebis dargTa yvela warmomadgeneli TanamoZmeTa <strong>erovnuli</strong> TviTSegnebis<br />
gamRvivebeli unda iyos. mecnieri Tu xelovani, rogorc Tanamedroveobas,<br />
aseve didi siyvaruliT unda ekidebodes qveynis warsulsac:<br />
`udidesi bednierebaa mecnierisaTvis wamalgadasul palimfsestebs<br />
ganSifravdes, sadavo TariRebs mtkiced daadgendes, warsulis did vnebaTa<br />
gamo mouTxrobdes TanamedroveT, warsulis gulTamxilavi iyos didi,<br />
Tanac Tanadrouli (gamsaxurdia t. VI, 1963 : 323).<br />
63
naTeli gonebiT aSuqebdes bnel labirinTebs warsulisas, aseve<br />
TvalgamarTulad Sescqerodes aRorZinebul dRevandelobas da momavlis<br />
mzes, radgan amaoa yovelive mwignobroba, romelic warsuli<br />
Tanadroulobis siyvaruliT araa gamTbari...<br />
... mTlian cixed iqca saqarTvelo, magram TavdacvisTvis<br />
Tavgamodebuli brZolis cecxlSiac man SesZlo msoflio kulturisaTvis<br />
mieca: merCule da rusTaveli, beqa opizari da giorgi mTawmindeli, Cveni<br />
SesaniSnavi xuroTmoZRvreba, TvalismomWreli ferwera, brwyinvale mematianeni<br />
da mdidari folklori, dmanisis, bolnisis, wuRruRaSenis, mcxeTis `oSkis,<br />
atenis, gelaTisa da yinwvisis amgebni, Semmkobni da momxatvelni" - acxadebda<br />
k. gamsaxurdia da motanili amonarididan sainteresod ikiTxeba, Tu ra<br />
erovnul misias akisrebda mwerali mecnierebasa da xelovnebas. `mTlian cixed<br />
gadaqceuli saqarTvelo mecnierebasa da xelovnebaSic Tavis sityvas ambobda<br />
da im diapazoniT, rom msofliosac awvdenda xmas. da yovelive es qarTvelTa<br />
<strong>erovnuli</strong> energiis bunebriv mdinarebad aRiqmeboda. mwerlis azri gvimatebs<br />
rwmenas, rom igi yovelgan da yvelaferSi <strong>erovnuli</strong> sulisa da qarTvelTa<br />
<strong>erovnuli</strong> TviTmyofadobis maZiebeli iyo.<br />
Tavi II<br />
<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis TaviseburebaTa<br />
simboluri warmosaxva <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />
<strong>erovnuli</strong> azrovneba, <strong>erovnuli</strong> buneba da xasiaTi saukuneTa uZveles<br />
Sreebs moicavs. <strong>erovnuli</strong> azrovnebis modeli saukuneTa siRrmeSi unda<br />
veZioT da am Ziebis sferos, upirveles yovlisa, miTosuri speqtri qmnis.<br />
amasTan erTad zRaprebi, Tqmulebebi, legendebi uxvad moicavs im<br />
maxasiaTeblebs, riTac SeiZleba <strong>erovnuli</strong> azrovneba da eris xasiaTis<br />
magistraluri xazi gamovkveToT.<br />
rac ufro kargad icnobs mwerali Tavisi xalxis istorias, wvdeba<br />
misi uZvelesi kulturis niSnebs da masTan erTad msoflio istoriasa da<br />
kulturis niuansebSi erkveva, miT metad gaiziarebs <strong>erovnuli</strong> azrovnebis<br />
64
Zireul niSan-Tvisebebs, rac Tavad mweralsac didad exmareba <strong>mxatvruli</strong><br />
sityvis qargaSi moaqcios Tavisi xalxis eTikur da eTnikur<br />
TaviseburebaTa problemebi, Cawvdes eris fsiqologiur siRrmeTa Sreebs<br />
da rac yvelaze sainteresoa, Tavadac Seicnos da sxvebsac daexmaros eris<br />
sulis SegrZnebaSi.<br />
k. gamsaxurdia SemoqmedTa im gansakuTrebul kategorias ganekuTvneba,<br />
romelTac TavianTi didi codniTa da sityvis gamomsaxvelobiTi<br />
ZalisxmeviT SeuZliaT gaacocxlon <strong>erovnuli</strong> problemebis uRrmesi Sreebi,<br />
Cawvdnen eris kulturisa da sulieri siRrmis uSores plastebs da unda<br />
vTqvaT isic, rom TavisTavad saqarTvelos istoria, qarTuli kulturis<br />
SesaniSnavi nimuSebi iZleva imis SesaZleblobas, mweralma Tavisi<br />
fantaziiT, <strong>mxatvruli</strong> sinamdviliT kidev ufro metad gaafarTovos da<br />
gaaRrmavos isec mdidari monacemebi <strong>erovnuli</strong> maxasiaTeblebisa.<br />
qarTuli folklori uxv masalas iZleva <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />
siRrmeebis ziarebisTvis, Tavad <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia zedmiwevniT<br />
kargad mcodne qarTuli miTosisa da zogadad qarTuli<br />
zepirsityvierebisa, sainteresod warmogvidgens maT. yovelive es mxatvrul-<br />
literaturuli aspeqtiT warmosaxuli, SesaZleblobas gvaZlevs gavecnoT,<br />
mxatvrul sinamdviled gardaqmnil istorias.<br />
miTosi da miTosuri warmosaxva TavisTvad gansazRvravs moazrovne<br />
eris <strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis Taviseburebebs, mis simbolikas. rac ufro<br />
Soreuli warsulidan igrZnoba eris miTosuri warmosaxvis elementebi,<br />
imdenad Soreuli sawyisi aqvs mas eris azrovnebisa da misi sulieri<br />
formirebis procesSi. k. malinovski naSromiT `miTi pirvelyofil<br />
fsiqologiaSi" askvnis, rom `miTi arqaul sazogadoebaSi, e.i. iq, sadac igi<br />
jer ar qceula `gadmonaSTad", asrulebs wminda praqtikul funqcias, xels<br />
uwyobs tradiciebisa da tomobrivi kulturis sicocxlisunarianobas.<br />
pirvelyofili adamianis fsiqologiaze Tavisi dakvirvebis Sedegad<br />
mecnierma daamtkica, rom miTi azris kodificirebas axdens, ganamtkicebs<br />
morals, adamianebs sTavazobs qcevis garkveul wesebs".<br />
malinovskis am daskvnidan gamomdinare, SegviZlia vTqvaT, rom miTebi,<br />
legendebi, Tqmulebebi Tu zRaprebi, es xalxTa uZvelesi kulturebis<br />
simboloebia, romelmac udidesi roli iTamaSa Tanamedrove msoflios<br />
xalxTa ganviTareba-CamoyalibebaSi. SeiZleba isic vTqvaT, rom xeli<br />
65
Seuwyves xalxTa rogorc wes-Cveulebebis Camoyalibebas, aseve gansazRvres<br />
msoflios xalxTa azrovnebis donec.<br />
k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi gaxmovanebuli uZvelesi qarTuli<br />
miTebi gvixsnis qarTveli xalxis uRrmes Sreebs da gvarwmunebs masSi, rom<br />
es miTebi, legendebi, Tqmulebebi Tu zRaprebi ganmsazRvrelia rogorc<br />
qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> azrovnebisa da zogadad msoflmxedvelobisa, aseve<br />
eris bunebis da misi TviTmyofadi individualuri xasiaTisa. argonavtebis<br />
miTis saukunovani Sreebi bolomde TanamedroveobaSic ki ar aris<br />
saTanadod gaSifruli da kolxi qalis, medeas fenomenis wvdoma, am<br />
araCveulebrivad ganviTarebuli da mecnieruli miRwevebiT gajerebul<br />
saukunesac ki ar ZaluZs. argonavtebis Tu sxva miTebis struqturis<br />
gamokvleva srulyofilad mraval sagulisxmo da arsebiT problemas<br />
wamoWris eris azrovnebisa gansazRvrisaTvis.<br />
SegviZlia dabejiTebiT vTqvaT, rom eris azrovnebisa da xasiaTis<br />
TaviseburebaTa simbolur niSnebs k. gamsaxurdia sainteresod kiTxulobs<br />
qarTul miTologiaSi da am miTologiur models miznobrivad iyenebs<br />
mxatvrul azrovnebaSi. swored miTologiur modelSi devs sazrisi<br />
qarTuli <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>, qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> SemarTebisa,<br />
igrZnoba Tavisuflebis da damoukideblobis paTosi. am problemis axsna,<br />
ra Tqma unda, k. gamsaxurdias Semoqmedebaze dakvirvebiT, misi analiziTaa<br />
SesaZlebeli. ZiriTadad ki k. gamsaxurdias <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedebis<br />
magistraluri xazi swored <strong>erovnuli</strong> azrovnebis. mxatvrul asaxvaze<br />
gadis. da rac yvelaze mniSvnelovania, k. gamsaxurdia qarTuli sityvis<br />
magias, mis mxatvrul Zalas, swored miTiTebul problemaTa warmosaxvisa<br />
da ganviTarebisaTvis iyenebs, radgan man icis qarTvelTa raindul<br />
bunebasTan erTad, qarTuli sityva, misi <strong>mxatvruli</strong> fenomeni udides rols<br />
TamaSobda eris azrovnebis formirebis saqmeSi.<br />
akaki wereTeli ganadidebda S. rusTavelis `vefxistyaosnis"<br />
mniSvnelobas qarTveli xalxis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ganviTarebis<br />
saqmeSi, k. gamsaxurdias azriTac, rogorc `vefxistyaosani", ise mTeli<br />
qarTuli mwerloba, qarTuli folklori Tu `qarTlis cxovreba"<br />
ayalibebda qarTveli eris cnobierebas, mis bunebas, mis mTel arsebas.<br />
miTebisa da legendebis aucileblobis, maTi funqciis Sesaxeb k.<br />
gamsaxurdia saintereso azrs gamoTqvams werilSi `traRediis warmoSoba<br />
66
mistikis sulidan" `ra Raribi iqneboda Cveni fantaziis parnasi, ra<br />
carieli iqneboda Cveni adamianuri xsovna, rom mas am miTis, am legendis<br />
damaxsovrebis unari ara hqonoda... carieli iqneboda Cveni fantazia, rom<br />
Cven nicSesave sityvebiT `Tayvanismcemeli cxovelebi" ar viyoT... rom Cven<br />
ar gveyos warmodgenisa da pietetis Zala am miTis, am legendis<br />
dasajerebeli (`traRediis warmoSoba mistikis sulidan", k. gamsaxurdia, t.<br />
VII, 1983 w.) swored mwerlis am azris gaxmovanebaa mTeli misi Semoqmedeba.<br />
k. gamsaxurdias romeli nawarmoebic ar unda aviRoT, masSi farTo<br />
rakursiT ixsneba miTosuri simboloebis <strong>mxatvruli</strong> saxeebi. am mxriv<br />
yvelaze sainteresoa wminda giorgis saxe. wm. giorgi saukuneebis<br />
ganmavlobaSi qarTvelTa erovnul suls kvebavda. misi arqetipuli modeli<br />
gansazRvravda eris sulier models, mis raindobasa da simamaces.<br />
`wminda giorgis ikonografia gvaZlevs gasaRebs misi kultis<br />
genezisisaTvis. rogorc aRiniSna - cxenze amxedrebuli wm. giorgi,<br />
romelic gmiravs drakons, ikonografiaSi upiratesad gvxvdeba XII<br />
saukunidan, xolo ufro adrindel xatebze igi ufro xSirad gamosaxulia,<br />
rogorc ubralod, SeWurvili raindi, an mxedari - diokletianeze<br />
gamarjvebuli, Tumc adreuli ikonografiisaTvisac ar aris ucxo<br />
cxenosani wminda giorgi. wm. giorgis arqetipi da inspiratori miqael<br />
mTavarangelozi, bibliis mixedviT aris arxistrategosi RvTis zeciuri<br />
mxedrobisa (istoriuli wminda giorgic mxedarTmTavaria mefisa), miqaeli<br />
hklavs da amarcxebs kosmiur drakons, xatebze da freskebze igi<br />
gamosaxulia gvelze Semdgari, maxviliT xelSi.<br />
raindoba iyo umaRlesi forma sulieri pedagogiisa, romelic iwvevda<br />
gardaqmnas bunebrivi (ucxeno) adamianisas sulier adamianad (mxedrad)<br />
romlis miTiuri arqetipebi iyvnen wm. miqaeli, wm. giorgi, santiago de<br />
komposteli da sxvani" (gamsaxurdia z. 1991 : 162-165).<br />
qarTveli eri wm. giorgis yvelaze met Tayvans scems. arcerTi<br />
wmindanis saxelze ar moipoveba imdeni taZari saqarTveloSi, ramdenic wm.<br />
giorgis saxelzea agebuli.<br />
vaxuStis aRniSnuli aqvs, rom saqarTveloSi `ar arian borcuni da<br />
maRalni gorani, romelsa zeda ar iyos Senni eklesianni wmidis<br />
giorgisani" (javaxiSvili 1991 : 131).<br />
67
qarTul warmarTul panTeonSi mze mdedrobiTi sqesis RvTaebaa, mTvare<br />
- mamrobiTis. mTvaris kultis adgili wminda giorgim daikava. orSabaTs<br />
Zvel qarTul, megrul-Wanur da svanur kalendarSi mTvaris dRe ewodeba.<br />
mas sakraluri mniSvneloba akisria. mTvaris dRe uqmea da amitom Tayvans<br />
scemen mTvaris dRes.<br />
giorgi.<br />
savarsamiZis, taia Selias, xarbediebis mfarvelia sujunis wminda<br />
mTvaris dRes Tayvans scemen kac zvambaia, TaraSi, ZiZa misi - xaTuna,<br />
gvanj afaqiZe, anton quTaTeli, giorgi, maxara, liparit orbeliani.<br />
savarsamiZe taia Selias gazrdilia, mas sjera wminda giorgis<br />
Zalmosilebisa da Tayvans scems mas.<br />
iloris wm. giorgis xats gansakuTrebuli adgili uWiravs sxva<br />
adgilebis xatTa Soris. iloris eklesiaSi vercxliT moWedili xati<br />
aRwerili aqvs graf uvarovis asulis saarqeologio komisias. xatTan<br />
erTad inaxeboda vercxliT moWedili satevari lazuri xelovnebisa<br />
romelic Semouwiravs erT mdidar lazs.<br />
megrelTa rwmeniT, wm. giorgis Tavis dReobaze noembris 10-s, yovel<br />
weliwads mohyavda xolme TiTo TeTri xari, Zalze gasuqebuli. dReobis<br />
wina Rames, Ramis saTevad mosuli mlocvelebi rom daiZinebdnen wm. giorgi<br />
Turme eklesiis galavanSi Semoiyvanda xars da gauSvebda. meore dilas<br />
yvelani dainaxavdnen mSvidad mdgar rqebian xars, romelsac nawiravebs<br />
dahklavdnen da patar-patara naWrebs daurigebdnen mlocvelebs.<br />
swored es ambavi uambes mahmadian lazs. iman Sors daiWira, rom ar<br />
moeSvnen - irwmune Cvni sarwmunoebao, lazma uTxra: qristianobas<br />
virwmuneb, Tu osmaleTSi, Cems saxlSi saukeTeso xari rom myavs, Tqveni wm.<br />
giorgi Tavis dReobaSi marTla ilorSi moiyvans da me TviTon SemeZleba<br />
misi danaxvao. maSin wminda giorgis viwameb da Tqven rjulze<br />
movinaTlebio, kargi, - uTxres megrelebma. lazi gulSi icinoda, xolo<br />
megrelebi wminda giorgis sTxovdnen, gamoeCina Tavisi Zala da ucxo kacis<br />
winaSe mis TanamoZmeT sircxvili ar eWamnaT.<br />
wminda giorgim, Tu ilorelebs davujerebT, RamiT moiyvana lazis<br />
saxlSi dabmuli xari. meore dRes yvelam da maTaTn erTad lazma dainaxes<br />
eklesiis galavnis ezoSi mdgari xari. 16<br />
68
xaris dakavSireba wm. giorgis kultTan gvxvdeba k. gamsaxurdias<br />
`dionisos RimilSi".<br />
`xatma iwyina albaT<br />
`ras ambob dedakaco, risTvis gauwyreboda xati angelozs?"<br />
`Cven Cveni vali unda movixadoT. jora unda SemovavloT".<br />
`... mordum samjer Semoatara mozveri Cemi loginis garSemo. raRaceebs<br />
butbutebda. mal-male axsenebda wminda giorgis. ZiZam Savtariani dana<br />
moutana. mordum karis zRurblamdis miiyvana mozveri. cali yuris wveri<br />
ulmoblad waaTala. gadaagdo.<br />
wamovxti loginidan., Semecoda jora da vitire. ZiZa manugeSebda:<br />
`nu stiri, sqansanTelo, Sen SemogavleT Tavze jora, wminda giorgi<br />
sujuna Seiwiravs Sens magivrad".<br />
`mTvaris motacebis" personaJebi: kac, Tamari, TaraSi, lukaia, gvanj<br />
afaqiZe da sxvebi iloris wminda giorgis ukavSirdebian.<br />
`hei vara, Senxela, rom viyavi, saTofe manZilze win miuSvebdi engurSi<br />
cxens, msaruliT gadmovenTebodi ukan, Zuaze xels movavlebdi da kiserze<br />
abgagadagdebuli mivsdevdi ukan".<br />
`mere aprilSi dadra?"<br />
`swored aprilSi richa"<br />
`aprilSi daamsxvrie is vaxmistari dadra?"<br />
`diax aprilSi, aprili bednieri Tvea Cems cxovrebaSi" (I. 24).<br />
kac zvambaias sayvareli Tvea aprili, giorgobisTve da saerTod<br />
`mTvaris motaceba"-Si moqmedeba aprilSi iwyeba da aprilSi mTavrdeba.<br />
`mTvaris motaceba" imasac niSnavs, wers soso sigua, rom engurma<br />
(erTis mxriv revolucia, meores mxriv aqeroti) CanTqa mTvare - wm. giorgi,<br />
e.i. emxvarma dakarga damoukidebeli saqarTvelo, warmarTul-qristianuli<br />
warmodgenebiT aRsavse sicocxlis mTavari mizani.<br />
TaraSisa da arzayanis bavSvoba miTosis sunTqviTaa gajerebuli.<br />
`TaraSi da arzayani mTeli dRe fexSviSvela datopaven Txrilebsa da<br />
WaobebSi, kiboebis daranebs miagneben, Rorjoebs iWeren lodebs qveS,<br />
gvelebs da xvlikebs qviT usresen Tavs da eseni gvelebi rodia, aramed<br />
uSvelebeli urCxulebi, xolo erTsac da meoresac urCxulebis mmusrvel<br />
wminda giorgid moaqvT Tavi.<br />
`nan, exveweba TaraSi ZiZas:<br />
69
`ramxelaa iloris wminda giorgis zara?<br />
`romeli zara?"<br />
`didi zara"<br />
ZiZa xels aCvenebs:<br />
`amxela!"<br />
`ara, amxela"<br />
`mainc?"<br />
`wisqvilis gelazis odena"<br />
`nan Seevedreba TaraSi ZiZas"<br />
`wminda giorgi rafer cxenze zis?"<br />
`TeTrze, sqan sanTelo, sul TeTr cxenze!"<br />
`nan, kidev Seevedreba TaraSi ZiZas: giorgobas dadia ratom dahketavs<br />
iloris WiSkars?"<br />
`dadia WiSkars dahketavs, rom ezoSi aravin SeuSvan, vidremdis wminda<br />
giorgi ar mova da samsxverplo xars ar moiyvans".<br />
`merme, merme?"<br />
`merme, davenacvle imis madls, wminda giorgi moiyvans xars".<br />
`merme?"<br />
`merme dadia mova meore dRes. eklesias gaxsnis da msxverpls<br />
dauklavs iloris wminda giorgis".<br />
`nan, ilorSi marTla Tu aris wminda giorgis mSvildi?"<br />
`rogor ara, Svilo, me minaxavs"<br />
`mordusac unaxavs?"<br />
`yelas unaxavs?"<br />
`nan, vis esrola boZali wminda giorgim?"<br />
`veSaps esrola, sqan sanTelo",<br />
`merme mohkla, nan?"<br />
`mohkla, aba ras izamda". (`mTvaris motaceba", 81-82).<br />
lukaia labaxua Svid wels iloris mnaTe iyo. giogobis dRes taZris<br />
karebTan daemxoboda, didi da mcire gadajegavda da Sig ase Sedioda. igi<br />
Sewiruli iyo iloris TeTri giorgisadmi.<br />
lomkac esvanjiasac iloris taZarSi amwyvdevdnen.<br />
sujunis wminda giorgis qadagia moxuci koxta Telia. giorgobis wina<br />
Rames eklesiaSi daamwyvdevdnen, raTa meore dRes qveynis momavali<br />
70
gaecxadebina koxtas enaareulma, qajurma bodvam patara konstanitnes<br />
suli Searyia da `TuTaSi" daemarTa. sujunis wminda giorgis amitom<br />
Seswira taia Seliam <strong>konstantine</strong>s sayvareli mozveri, e.i. bavSvis magivrad<br />
TeTrtaiWosanma mxedarma saqonlis sisxli miiRo.<br />
sveticxovlis kurTxevis dRes melqisedek kaTalikosma auracxel<br />
xatebs Soris gamoarCia wminda giorgis xati qarTveli oqromqandakeblis<br />
mier Sesrulebuli da SehRaRada - `gankurneo didostati arsakiZe".<br />
novela `tabu"-s Sesaxeb z. gamsaxurdia werda, rom masSi aRwerilia<br />
wm. giorgis triumfi bolSevizmze. xaxu xarbedia giorgobis wina Rames<br />
saydarSi Caketes, wmindani gamoecxada da daariga. uflis neba man meore<br />
dRes xalxs auwya.<br />
`yvela mouTmenlad eloda 23 aprils. moawia giorgobam. aiyvanes<br />
sofelSi darCenilebi, saqoneli sujuns waasxes. sulze cxra xari daikla<br />
im Rames, umagaliTo RamisTeva gaumarTes wmindans.<br />
xaxu xarbedia Cahketes saRamos saydarSi da, venacvale mis Zalas da<br />
madls, wmindani gamoecxada da daariga. meore dRes qadagad davarda xaxu<br />
xarbedia da auwya naWyvedelebs wmindanis neba. mlocvelebi naWyvedSi<br />
dabrundnen. xelfexi Seukres xvaramzes da morevSi gadaagdes. wyalma ar<br />
miiRo eSmakis Tanaziari. xvaramze samgzis dadaRes. daangries xvaramzes<br />
saxli. balaverSi morgvis odena Savi morieli ipovnes.<br />
sujunis giorgis boZalze aages morieli da eklesiis cacxvze<br />
lursmaniT miaWedes samgzis.<br />
da warsTqva, locva xaxu xarbediam qadagma, brZenma:<br />
`saxeliTa mamisaTa da ZisaTa,<br />
da suliTa wmindisaTa<br />
monaxveno dediano, monaxveno Zmiano, monaxveno Sviliano...<br />
xidan Camovardnili xar?<br />
furclidan anayoli xar?<br />
ra xar? ra movani xar?<br />
Cagagdeb cecxlsa rvalisasa: gagaqarveb Tvalsa wamisasa dagWri<br />
aliTa: maliTa: sujunis xelboZaliTa.<br />
gamiSvi da gagiSveb: gamiSvi da gagiSveb: Sen: gepyras: da Sen: gebaros:<br />
Sen: Segepyras: da Sen: gekavos: mrisxane batono saujunisao" (gamsaxurdia<br />
t. I, 1992 : 124,125).<br />
71
guram kankavam `tabus" `miTosuri realizmis" novela uwoda. `tabu<br />
pirvelad sworad waikiTxa zviad gamsaxurdiam. misi azriT, novelaSi<br />
aRwerilia wminda giorgis triumfi bolSevizmze, romelic<br />
simbolizebulia wiTuri eSmakisa, da qalbiWa akumis, xvaramzes mier<br />
Sobili morieliT. wiTurma eSmakma jer urTierTs miusia margalebi da<br />
afsuebi, xolo Semdeg Tavis mier Sobil moriels daageslina da<br />
amoawyvetina. gana ar aris es konkretuli winaswarmetyveleba momavlisa?"<br />
daviT TevzaZe wers: `tabuSi mxatvrulad asaxulia - qarTvel-afxazTa<br />
tragikuli bedi, Cveni istoria, Cvenive (afxazTa da qarTvelTa)<br />
windauxedaoba.<br />
`tabu" mraval ganzomilebaSi ikiTxeba (socialuri, religiuri,<br />
rogorc es SeniSnes g. kankavam da s. siguam), magram misi mTavari Tema<br />
afxazi da qarTveli xalxebis urTierTobis sakiTxia.<br />
d. TevzaZe detalurad ganixilavs metaforul, simbolur-alegoriuli<br />
saxeebsa da miniSnebebs:<br />
1. `naTurqalis tyeSi mosuli viRac SavCoxiani wiTuri kaci gamoxatavs<br />
propagandistis saxes, mwerali ar akonkretebs mis vinaobas, `viRac TiTqos<br />
miwidan amoZvrao" (`wiTuri kaci Cvens gvarSi ar urevia" - amtkicebs<br />
xarbedia, e.i. sofelSi mosuli ucxoa), amgvarad, misi SavCoxianoba<br />
erovnulobaze ar migvaniSnebs: igi ganzogadebuli saxea. ferad `Savi"<br />
(Coxa) ki aRiqmeba ubedurebis momaswavleblad. amas isic gvafiqrebinebs,<br />
rom SavCoxianma Savi `Coxis kalTebi Sav droSasaviT aafriala" e.i. izeima<br />
gamarjveba.m<br />
2. wiTeli feri (`wiTuri kaci", `wiTeli Cabalaxi", wiTeli CabalaxiT<br />
Tavgaxveuli") migvniSnebs ara mxolod navss, aramed sisxlis Rvras, wiTel<br />
ruseTs, wiTel armiasa da wiTel droSas.<br />
`wiTeli kaci" sofelma Seicno, igi satana, avi suli, cbieri,<br />
gawvrTnili ideologi - propagandistia...<br />
niadagi).<br />
3. `xvaramze icnes" e.i. adgilobrivia, mdedri (unda aRviqvaT, rogorc<br />
4. wiTuri kacisagan xvaramzes daorsuleba ikiTxeba, rogorc axali<br />
ideologiis damkvidreba saqarTveloSi.<br />
72
5. Savi morielis dabadeba (xvaramzesa da satanis pirmSo). `burRiviT<br />
daRvarCnil fexebiani morgvisodena" saxe - simboloa borotis, mkvlelis,<br />
sibnelis.<br />
amgvarad `wiTuri eSma" aRvivebs eTnikur oms (margalebi - qarTvelebi,<br />
absuebi - afxazebi);<br />
`tabu" Tavisi SinaarsiT tragediaa, magram qarTvelTa religiuri<br />
rwmena ixsnis sofels (giorgoba Rames eklesiaSi Cavedi. xaxu xarbedias<br />
wmindanma Caagona ubedurebis mizezi: sofelmac `eSmakis Tanaziari"<br />
xvaramze `samgzis dadaRa; daangria xvaramzes saxli; balaverSi morgvis<br />
odena Savi morieli ipova).<br />
sujunis giorgis boZalze aages morieli da eklesiis cacxvze<br />
lursmaniT miaWedes samgzis.<br />
aseTia didi mwerlis <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias koncefcia erT-erT<br />
qarTul sofelSi afxazTa da qarTvelTa Soris atexil omze, raSic<br />
ucxos adanaSaulebs.<br />
z. gamsaxurdias azriT, `wiTeli eSma", romelmac urTierTs miusia<br />
margalebi da afsuebi `bolSevizmis satanaa", e.i. mis sadaurobas an<br />
erovnulobas mniSvneloba ara aqvs: igi SeiZleba iyos kavkasielic, rusic"<br />
(TevzaZe 1996 : 32).<br />
amrigad, wm. giorgi gaxlavT saxe ganmanTavisuflebeli gmirisa,<br />
borotebis damTrgunveli naTlis raindisa. igi gaxldaT qarTvelTaTvis<br />
ideali da misabaZi magaliTi. am aspeqtSi xatavs k. gamsaxurdia wm. giorgis<br />
saxes Tavis SemoqmedebaSi, da rogorc ukve mivuTiTeT, saukuneTa<br />
ganmavlobaSi swored wminda giorgi iyo qarTvelTa sulieri<br />
srulyofisaTvis ideali. TiTqos mis Targze iWreboda qarTuli raindobis<br />
suli da maTi brZolisunarianobaca da amtanobac wm. giorgis saxe-xatiT<br />
iyo STagonebuli.<br />
miTosur aspeqtSi SeiZleba ganvixiloT TaraS emxvaris saxe, qarTul<br />
kulturasa da saqarTvelos warsulze uzomod Seyvarebuli, saqarTvelos<br />
momavalze meocnebe gmiris, romelic yovelTvis mzad aris samSoblosTvis<br />
Tavgasawirad.<br />
nawarmoebis sxva personaJebic grZnoben TaraSis ganuzomel siyvaruls<br />
saqarTvelos kulturisa da misi warsulisadmi.<br />
73
`sCans Zlier hyvarebia Tavisi grZeli nawnavebi, fiqrobda arzayani:<br />
ramdenjerac ar sTxova arzayanma, Tamarma yuri ar aTxova, biWurad ar<br />
SeikriWa Tavi. TaraS emxvars moswons albaT, radganac TaraS emxvars<br />
yvelaferi moswons, rac atavizmis da tradiciebis wiaRidan gamodis"<br />
(`mTvaris motaceba~, 31). fiqrobs, arzayani da ar scdeba, swored amiT<br />
gansxvavdebian es ZuZumteebi erTmaneTisagan, rom erTis sizmari, fiqri da<br />
ocneba saqarTvelos rainduli warsuli da momavalia, xolo meore,<br />
radganac Tvals ver usworebs istoriis siRrmeebs, socialisturi<br />
saqarTvelos momavalsac sjerdeba, imis gamo, rom misi ocneba da fiqri<br />
amis iqiT ver midis.<br />
nawarmoebis dasawyisidanve cnaurdeba mwerlis ruduneba warsuli<br />
Tqmulebebisa da legendebisadmi, da rac yvelaze mniSvnelovania, am<br />
legendebsa da TqmulebebSi axmovanebuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba, <strong>erovnuli</strong><br />
Cvevebi aTasgzis aRemateba Tanamedroveobas Tavisi siRrmiTa da SinaarsiT.<br />
sainteresoa moxuci mebornis mier naambobi:<br />
`SarSan aq viRac cxenosnebma gamoiares, isinic marulaze midiodnen.<br />
erTi ambavi daagdes am cixis gamo naTqvami, ruxis cixesTan omi yofila<br />
odesRac. gaRma qarTvelebi mdgaran, gamoRma afxazebi da TaTrebi. didxans<br />
utriales Turme qarTvelebma ruxis cixes, merme galavnur brZolaze<br />
gadasulan. qarTvelebs vinme ColoyaSvili gamouSviaT, afxazebs viRac<br />
emxvari. ColoyaSvili WaRara kaci yofila, emxvari uwveruli Wabuki da<br />
swored aq, sadac Cveni borania, Sexvdnen erTmaneTs Turme ColoyaSvili<br />
da emxvari.<br />
`emxvari ekveTa pirveli da xmlis amoReba moaswro.<br />
`ras ucdi, Wabuko? - SesZaxa ColoyaSvilma<br />
`ufrosisagan pirvel moqnevas velio".<br />
gadaxvevian erTurTs oriveni, im dRidan damegobrebulan".<br />
`Zvel droSi", Caagdo sityva kac zvambaiam, mtrebs Sorisac meti<br />
Tavazi iyo" (`mTvaris motaceba~, 37).<br />
mwerals imitom surs am Tqmulebis <strong>mxatvruli</strong> gaxmovaneba, rom<br />
dagvanaxos eris zneobrivi saxe warsulSi. ufros-umcrosobis etiketis<br />
dacva, rom iseTi sabediswero wuTis drosac, rodesac samkvdro-<br />
sasicocxlod unda Seerkinon mebrZolebi erTmaneTs, aucilebelia<br />
74
adamianur RirsebaTa warmoCena. imis rwmena, rom sikvdilis Semdegac<br />
Tundac Rirseulad mogoneba adamianisa, misi saamqveyno yofaa.<br />
mwerals nawarmoebSi sagangebod Semohyavs karolina, rom mkveTrad<br />
dagvanaxos, jer kidev rogor suldgmulobs erSi Zveli tradiciebi da<br />
Cveulebebi. ucxo TvalisaTvis advilad SesamCnevia is <strong>erovnuli</strong><br />
Taviseburebani, rac qarTvelTa erovnul cnobierebas warmarTvas. ucxoeli<br />
karolinasaTvis metad gansxvavebulia qarTvelTa zne-Cveulebani. is ar<br />
malavs Tavis gakvirveba:<br />
`iciT her? _ wasCurCula karolinam TaraS emxvars, xuTi welia rac me<br />
afxazebis rZali var da xuTas welsac rom vicocxlo, Tqvens Cveulebebs<br />
verasodes Seveguebi. arsad amdeni sturmebi ar ician, rogorc TqvenSi,<br />
arsad amden dros ar andomeben Wamas da laparaks. albaT udidesi energia<br />
laparaksa da WamaSi gexarjebaT, yvelaferze ufro is maocebs, Tqven<br />
yvelani saxiT, tipiT, JestikulaciiT, xmiT da CvevebiT erTmaneTs rom<br />
hgavxarT ase zedmiwevniT. aiReT Tundac am sufris meinaxeni...<br />
`pativcemulo frau, - eubneboda TaraS, - Cveni siZliere swored isaa,<br />
rom Tqven jer kidev erTgvarni geCvenebiT. me vamayob, rom Cveni xalxi<br />
dResac misdevs im Cveulebebs, romelnic memuarebSi Setanili aqvT Zvel<br />
berZen da romael istorikosebsa da mogzaurebs.<br />
gaxsovdeT: vinc gamocvlila, igi gadagvarebula kidevac" (`mTvaris<br />
motaceba~, 74).<br />
am dialogidan irkveva, rom qarTvelebs jer kidev SemorCeniaT<br />
saukunovani tradiciebi da Cveulebebi, zogadad, <strong>erovnuli</strong> azrovneba.<br />
sayuradReboa TaraS emxvaris SeniSvnac. `vinc gamocvlila igi<br />
gadagvarebula kidevac, rogorc personaJis, ise mwerlis azriTac<br />
qarTvelTa siZliere da gamZleoba swored mis ucvlelobaSi, mis erovnul<br />
azrovnebasa, tradiciebsa da CveulebebSia ganfenili.<br />
ara Tu samSobloSi inarCuneben qarTvelebi Tavis saxes, ucxo<br />
qveynebSic, TavisTavadni da sxvaTagan gansxvavebulni rCebian. am mxriv<br />
sainteresoa TaraSis mamis jamsuR emxvaris portreti, misi Cveulebebi,<br />
romelic anaqronizmia sazRvargareTuli yofis modelisaTvis: `rusuli<br />
galoSebi ar gaixada. berlinuri saSineli wvimebi isedac guls uklavda.<br />
majaganiT gaaxdevina TaraSma Coxa.<br />
75
evropuli kostiumi rom Caicva, ase mgonia kaba macviao, qolgas ver<br />
Seegua, mRvdeli xom ara varo. Tavis TeTr Cabalaxs veRar Seelia.<br />
axla Cabalaxis gamo autyda quCis brbo. veravis gaego rad ekida<br />
berikacs kiserze es TeTri Salis naWeri...<br />
erT sastumroSi gvianamdis darCa. Cacmisas Cabalaxi xelidan gauvarda<br />
naRvinevs. mieWra viRac Tavxedi amerikeli, dainteresebulma xeli waavlo<br />
Cabalaxs da raki Seityo berikacma inglisuri ar icoda, jer loyaze<br />
gaisva Cabalaxis toti, mere xelze, jamsuRi sdumda, axla Tavis yavisfer<br />
botforze waisva, munjurad ekiTxeboda, piris sawmendad ginda, xelisa Tu<br />
fexsacmlisao, maSin gauSala da iseTi sila aWama jamsuR emxvarma im<br />
gaTavxedebul amerikels, rom sami xelovnuri kbili Caulewa" (`mTvaris<br />
motaceba~, 91).<br />
am monakveTSi sainteresod daixata jamsuR emxvaris portreti, misi<br />
individualuri buneba. naTeli gaxda, rom msgavsi adamianebis<br />
saxecvlileba Znelia, ramdenadac yovelive is, rac maT bunebaSi<br />
bavSvobidanve gamjdara, ise Rrma Sreebsaa SenivTebuli sulSi, misi<br />
aRmofxvra SeuZlebelia.<br />
radganac jamsuR emxvaris mxatvrul saxeze gavamaxvileT yuradReba,<br />
SeuZlebelia mTlianad ar warmovidginoT sayrdenmorRveuli pirovnebis<br />
tragediis saxiT misi arseba. Tumca erTic unda vTqvaT, jamsuRis tragedia<br />
misive bunebidan, misive mtkice xasiaTebidan da Cveulebebidan<br />
momdinareobs, rac ise mkvdiri da aucilebelia misi pirovnebisaTvis.<br />
gardaqmna da gadasxvafereba jamsuRisa ar xerxdeba. da arc aris<br />
sasurveli da Sesabamisi misi mTliani <strong>mxatvruli</strong> portretisa da msgavsi<br />
bunebis adamianebisaTvis.<br />
`mainc rogori saocari bedi hqonda jamsuRr emxvars, saiTac ar unda<br />
wasuliyo, swored aseT `akrZalul: karebs miadgeboda.<br />
mudam mJave da pilpiliani saWmelebis monatruli iyo.<br />
daixuTa berikaci ciklopiur qvis SenobebSi, mudam mwvaneze ocnebobda<br />
da SiSveli miwis suni enatreboda. amitomac parkebsa da skverebSi<br />
ganukiTxavad gadadioda mwvane gazonebze, xan motociklebis da<br />
velosipedebis motvlepil bilikebze, xanac fxvier sacxeno Sarebze<br />
siaruls arCevda. amitomac mudam ajarimebdnen, iWerdnen da lanZRavdnen"<br />
(`mTvaris motaceba~, 92). da yovelive es xdeboda imis gamo, rom jamsuRi<br />
76
Tavisi eris namdvili Svilia, mtkice damcveli Tavisi <strong>erovnuli</strong> unebisa,<br />
ra Tqma unda, swored am simtkicem miiyvana igi samaris piras, magram misi<br />
sxvagvari yofna warmoudgeneli iyo da albaT arc Tavad isurvebda<br />
saxecvlil sicocxles.<br />
Tumca imdroindel yofaSi xSirad xdeboda adamianTa saxecvlileba.<br />
mravalTagan mravali sicocxlis SesanarCuneblad yovelgvar daTmobaze<br />
midioda drois winaSe da amis naTeli magaliTebic gvxvdeba umTavresad,<br />
epizodur personaJebs Sors. magaliTad mRvdeli - sevasti lakerbaia, man<br />
`anafora gaixadao da axla ase ambobso, ocdaxuTi weli RvTis qebiT Tavs<br />
irCendao da awi Tavisi sibere RvTis gamobiT unda gaaTrios" (`mTvaris<br />
motaceba~, 94) Tundac anusia monazonma rom aborti gaikeTa. `yvelaze<br />
saintereso saxe nawarmoebSi Semgueblobisa - Sardin alSibaia da jokiaa.<br />
am medroveTa portretebs mwerali Tagvebis Semgueblobis unars adarebs.<br />
Tumca Cven amJamad am problemebisagan Sorsa varT, mxolod jamsuRis<br />
saxesTan maTi kontrastulobis gamo movigoneT maTi ujiSoba da<br />
uniadagoba.<br />
CvenTvis amJamad umniSvnelovanesia simtkice da Seuvaloba qarTvelTa<br />
zne-Cveulebebisa, maTi <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong>a, rac ase sainteresod<br />
aisaxeba rogorc zogadad qarTuli cxovrebis sinamdvileSi, ise calkeul<br />
personaJTa individualur maxasiaTeblebSi. romanSi gamowvlilviTaa<br />
asaxuli qarTuli zne-Cveulebani, am CveulebaTa ganmtkiceba mozardTa<br />
sulSi. maTi waSla, maTi aRmofxvra araviTar Zalas ar ZaluZs.<br />
sainteresoa, TaraSis gamzrdelis, kac zvambaias, saxe. igi namdvili<br />
didaqtikosia, erovnul Zirebze amozrdili da Camoyalibebuli.<br />
`kac zvambaia aswavlis balRebs ubelo cxenebiT jiriTs, xanjlis<br />
xmarebas, lekuris moqnevas, gaWenebul cxenidan gadmoxtomas da isev<br />
zedmoqcevas, isindis TamaSs.<br />
amoiRebs satevars kac, uCvenebs TaraSs da arzayans calkerZad<br />
galesils:<br />
`gaxsovdeT, satevari arasodes pirdapir ar unda aZgeroT mters. es<br />
salaxanebma ician, asea, satevars marjved unda waavlo vadaSi xeli,<br />
zevidan mouqnio da CamosTalo."<br />
ukve jarobaSi - osxapueSi gamodian biWebi, gansakuTrebiT TaraSs<br />
uyvars osxapue, iq xintkirias TamaSoben axlad moCituli soflis<br />
77
tolbiWebi" (`mTvaris motaceba~, 100). da ara mxolod pirdapiri gziT xdeba<br />
ymawvilebis <strong>erovnuli</strong> sulis wrToba - yvela dResaswauli, axali weli,<br />
mirsoba da sxva mravalTan dakavSirebuli tradiciuli ritualebi avseben<br />
warmosaxvis sferoebs. Tanac yovelive es dRiTi dRe da wlobiT ise jdeba<br />
cnobierebaSi, maT gareSe arseboba SeuZleblad miaCniaT adamianebs.<br />
ra Tqma unda, bevri ram Zveldeba da axali Taobebi iviwyeben an<br />
ibrZvian dromoWmuli adaT-wesebsa da Cveulebebs, magram aris aseve bevri<br />
ram, romelTa aRmofxvra SeuZlebelia da TaraS emxvaris cnobirebaSi -<br />
balRobisdroindeli gasarTob-SemecnebiTi TamaSebi, ritualebi da<br />
Cveulebebi isea fesvgadgmuli, evropaSi swavla-ganTleba miRebuls, iq<br />
wlobiT nacxovrebsa da sruliad naziarebs gansxvavebul kulturasTan,<br />
mainc enatreba bavSvoba, saqarTvelo, gardasul xanaSi nagrZnob-gancdili.<br />
TavisTavad cxadia, rom Tavad TaraSis sulis Sreebi gajerebulia<br />
yovelive im <strong>erovnuli</strong> saxe-xatebiT, romelic ase individualursa da<br />
gamorCeul sapeqts hqmnis mis pirovnebaSi.<br />
TaraSTan erTad izrdeboda arzayani, miTumetes orives aRmzrdeli<br />
arzayanis mama - kac zvambaia iyo. magram TaraSis suli da sisxli ufro<br />
Rrmad Seimecnebs im yovelives, rac erovnul speqtrs ukavSirdeba, vidre<br />
arzayanisa. ra Tqma unda, individualuri maxasiaTeblebi pirovnebisa,<br />
yovelTvis sainteresoa da am individualur monacemebze dayrdnobiT<br />
iqmneba TaraS emxvaris ase sainterso saxe - <strong>erovnuli</strong> cnobierebiTa da<br />
<strong>erovnuli</strong> suliT, romelsac Tavisi didi codnis erovnul kulturasTan<br />
Serwyma surs. swored amitomacaa misi sadisertacio Temis kvlevis sagani,<br />
`kolxuri fetiSizmi", Tumca imdroindel saqarTveloSi TaraSis<br />
azrovnebisa da codnis Semmecnebeli albaT Zalian cota Tu iqneboda,<br />
swored aman ganapiroba TaraSis disertaciis uaryofa universitetisagan.<br />
TaraS emxvari grZnobs, rom sxvaTa qveynebis ganaTlebis sistemam, maTma<br />
erovnulma cnobierebam bevri ram daaklo masac da mis Taobasac:<br />
`rogorc dasageS miminos abreSumis ZafiT Tvalebs amoukeraven, merme<br />
marcxena xelze daisvamen da mTel Rames aaa-s CamZaxian yurSi, raTa Tavisi<br />
warsuli gadaaviwyon, Tandayolili energiis pirveladi silaRe gaacalon<br />
da sxvis nebaze frenas miaCvion, ise CamZaxoden yurSi aaas... evropeli<br />
mecnierebi, mwerlebi, mxatvrebi da musikosebi Svidi wlis ganmavlobaSi", -<br />
eubneba TaraS emxvari Tamars.<br />
78
`da me sul sxva gavxdi, vidre aq viyavi da axlac igi ara var, rac<br />
unda vyofiliyavi, rac iq miswavlia, aq aRar gamomadga ra, rac aq<br />
SemiZenia, iq ar gamomadgeba".<br />
`mamasTan erTad mTel evropaSi yialis dros me gavecani dawvrilebiT<br />
evropis yofa-cxovrebas, presas da industrias. marTali giTxra, Sevdrki,<br />
es yovelive ros Sevicani. axla ra unda gaawyos CvenisTana patara erma?...<br />
axla dasavleTis didi erebi modian TavianTi haubicebiT,<br />
haeroplanebiT, pressiT, TeatriT da literaturiT da Cven ra unda<br />
davupirdapiroT maT samagierod? mitomac vyoymanobdi Sin dabrunebas".<br />
`raRa Sors mivdivarT, karolina xom Seni rZalia, Cveni rZalia,<br />
afxazeTis rZali, xom marTebuli iqneboda, rom mas Cveni ena Seeswavla,<br />
Cveni Cveulebebi SeeTvisebina, magram icis, es mas ara sWiria. es ar<br />
ainteresebs, radganac Cven cotani varT. aba orasi milioni viyoT Zlieri<br />
saxelmwifo gvqondes, mdidari literatura maSin aqeT Semogvexveweboda,<br />
maswavleTo...<br />
... TaraS emxvaris winaSe didi asparezi iyo, magram sadac didi<br />
asparezia, iq moasparezec mravalia. deda ki oqumidan iwereboda, sxvis<br />
baRSi TuraSaulis dargvas, sakuTarSi maJalos daTesva gerCioso"<br />
(`mTvaris motaceba~, 105).<br />
motanili amonarididan kargad igrZnoba, Tu rogor Slis erovnul<br />
cnobierebas ucxouri swavla-ganaTleba, rogor aclian maT Tandayolil<br />
pirvelad cnobierebas da sxvaTa nebaze frenas aCveven. yvelaze<br />
tragikulia TaraSis aRiareba `rac iq miswavlia aRar gamomadga da rac aq<br />
SemiZenia iq ar gamomadgeba". e.i. erovnul niadags mowyvetili axalgazrda<br />
gaorebuli bunebis xdeba da misi sulieri harmonia irRveva, fsiqika<br />
ibzareba da <strong>erovnuli</strong> mrwamsi ikargeba.<br />
sxva vis da <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias namdvilad aqvs ufleba msgavsi<br />
daskvna gaakeTebinos Tavis personaJebs, radganac man Tavad igema kargica<br />
da cudic ucxoeTisa, Tavad igrZno misi dadebiTi Tu uaryofiTi<br />
zegavlena.<br />
k. gamsaxurdias romanebSi rogorc vTqviT, `polifoniuroba" batonobs.<br />
amasTan erTad gamoTqmuli azri xSirad alegoriuli daniSnulebisac<br />
aris. zogjer imis garkvevac Znelia nawarmoebSi gamoTqmul azrs Tavad<br />
mwerali eTanxmeba Tu ara, amis sailustarciod Tundac `vazis<br />
79
yvavilobaSi" cerodenas, am metad antipatiuri personaJis azria<br />
saintereso da misadagebuli im probelmebTan, romelic `mTvaris<br />
motacebaSi" TaraS emxvaris mieraa gamoTqmuli. `saerTod Tanamedrove<br />
teqnikis Semosvla Cvens sofelSi arc ise saxarbieloa, rogorc es bevrs<br />
eocnebeba, civilizacia sabolood mospobs erovnebebsa da maT<br />
nacionalur Taviseburebas nivelirebas mouwyobs. mxolod primitiulma<br />
saxalxo meurneobam Seinaxa xalxTa nacionaluri ieri. inglisurma enam<br />
daipyro rogorc rkinigzis, ise gemebis meurneobani, frangulma -<br />
diplomatia da saerTaSoriso ambebi" (`vazis yvaviloba~, 415).<br />
es azri Seesabameba TaraSis mosazrebas da vfiqrobT, Tavad mwerlis<br />
ganwyobilebasac, magram `vazis yvavilobaSi" iseT konteqstSia gamoTqmuli,<br />
gvafiqrebinebs, rom mwerali am mosazrebas ar iziarebs. TavisTavad<br />
cxadia, Tu ratom dasWirda k. gamsaxurdias misi aseT mimarTebiT<br />
warmosaxva.<br />
metad niSandoblivia dedis Segoneba `sxvis baRSi TuraSaulis<br />
dargvas, sakuTarSi maJalos daTesva gerCioso". deda maias udavod<br />
<strong>erovnuli</strong> cnobiereba gaaCnia, es kargad ikiTxeba mis mier TaraSisadmi<br />
miweril werilebSi.<br />
mxolod TaraSis saxe rom warmovsaxoT <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong><br />
magaliTad k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi, davrwmundebiT, rom TaraSis<br />
<strong>erovnuli</strong> azrovneba Rrma da srulfasovania. TaraS emxvaris Rrma<br />
ganswavluloba, misi intuituri codnis fenomeni, iseT mniSvnelovan<br />
niuansebze amaxvilebs yuradRebas, rac mas saSualebas aZlevs Cawvdes<br />
Tavisi eris namdvil saxes, TviT wvrilmanebSic ki mravalferovani da<br />
sagulisxmo azri amoikiTxos, Tundac es faqti: `TaraS gafacicebiT<br />
aTvalierebda xalxis Cacmulobas, radgan mas sjeroda, rom araferSi ise<br />
mkafiod ara Canso kacobriobis kulturis mravalsaxieri sapire, rogorc<br />
kostiumebis istoriaSi. xalxebis zneni da Cvevani maTi tanisamosiT<br />
ganizomebao - eubneboda igi Tamars, Zabulisa da arzayans...<br />
.. saxisa, Cacmulobisa da mixvra-moxvris niSatiT arCevda TaraS emxvar<br />
barelebisagan - mTebidan Camosul grZelsatevrian glexebs. maT bewviani<br />
nabdis paWiWebi da yurebiani qarTuli qalamnebi ecvaT. amgvar<br />
grZelwverian da mxarbeWian glexebs miawerso xalxuri zepirsityvaoba<br />
qajebis musvras - ambobda TaraS emxvari" (`mTvaris motaceba~, 169).<br />
80
magram marto aq ar Cerdeba emxvaris cnobiereba, man Zalian kargad<br />
icis is, rom qarTuli <strong>erovnuli</strong> kulturis mravalferovneba qarTuli<br />
xmal-xanjlebisa da satevrebis mravalsaxeobaSic SeiZleba amoikiTxo. jer<br />
erTi aq qarTvel ostatTa guli da suli cnaurdeba da aranaklebi<br />
mniSvneloba aqvs, vin da rogor atarebs maT. rogoria maTdami<br />
damokidebuleba sazogadod erisagan. TviT iaraRis tarebasa da<br />
moxmarebaSic cnaurdeba eris kultura:<br />
`TaraS emxvari yuradRebiT aTvalierebda jvarelebis vercxlis<br />
masrebs, brtyelsa da grZel satevrebs. qarTuli da lekuri aw gadasuli<br />
oqromWedlobis iSviaT nimuSebs amCnevda aqa-iq. maTi qamrebic moswonda<br />
TaraSs, mravalTaviani enebiT, saqoneebiT, sawamleebiT damSvenebuli.<br />
zogierT moxucebuls vercxliT mozikuli, zarnaSiani dambaCebi zurgs<br />
ukan gaerWo, marTalia biWebi dascinodnen kidevac amgvari don-kixoturi<br />
SeWurvilobiT dabaSi CamosulT, magram isini arafrad agdebdnen amas...<br />
... Tamarma viRac tanwyobili moxucebulisaken miaxeda TaraSi,<br />
satevris qarqaSis zedapirze gasaocaris ostatobiT amokveTili iyo odnav<br />
SesamCnevi miniaturebis darad vazis foTlebis, klertoebis, pwkalebis<br />
CuqurTmebi, xolo qamris enebisa da saqoneebis kidurebze naxevari mTvare.<br />
TaraSma Tavazianad gamohkiTxa berikacs am qamar-xanjalis ambavi...<br />
... `ici Tamar, rogori uryevi Zala moepovebaT am usulo sagnebs, isini<br />
saukuneebis ulev mewyerebs gadarCenilni zRvis kimelebsaviT CarCebian<br />
xolme alag-alag da ise munjad inaxaven uxsovar droTa gardasul<br />
surnelebas, me Tavbru mesxmis, roca movigoneb Tu ra bneli droidan<br />
modis es oqroTi da vercxliT welis damSvenebis ambavi, Zvel egviptelebs<br />
uyvarda igi.<br />
vin icis, ramdeni uZilo Rame moundomebiaT am oqros miniaturul<br />
CuqurTmebis gamoyvanisaTvis romelime leks, an tfilisel ostats. awi<br />
aRaravin moiclis maT gasakeTeblad (`mTvaris motaceba~, 171).<br />
motanili amonaridi udavod metyvelebs TaraSis amouwurav codnaze,<br />
swored am codnis saSualebiT SegviZleva amovikiTxoT qarTvelTa<br />
<strong>erovnuli</strong> kulturis maxasiaTeblebi.<br />
k. gamsaxurdias yvela nawarmoebSi igrZnoba qarTvelTa eTikuri,<br />
eTnikuri Tu sawesCveulebo maxasiaTeblebisdami udidesi interesi:<br />
81
`Tedom idayvze xeli moucacuna profesors, darRveuli saxlis<br />
balavrisaken waiyvana, korinTelma nasaxlarze darCenil dedaboZs daadga<br />
Tvali.<br />
`didad saintereso movlenaa es dedaboZi", eubneba profesori Tedos<br />
da goderZis, sul axlos mivida dedaboZTan, xeli Seaxo da sTqva:<br />
`muxaa!"<br />
muxaoo, daumowma Tedom<br />
`am dedaboZis moSla ar damaneba papaCemma. sanam me cocxali var, agre<br />
iyoso", ambobs goderZi" (`vazis yvaviloba~, 432).<br />
es dialogi k. gamsaxurdias `vazis yvavilobidan" masze migvaniSnebs,<br />
rom mwerali didi gulmodginebiT ekideboda yovelive qarTulis,<br />
<strong>erovnuli</strong>s gamovlinebas da saTanadod warmosaxavda mas Tavis<br />
SemoqmedebaSi.<br />
TviT tansacmlis forma, magaliTad qarTuli Coxa-axaluxis Cacma-<br />
morgebis wesSic ki SeiZleba amovikiTxoT qarTuli buneba-xasiaTi, rasac<br />
miuTiTebs kidec gonebamaxvili germaneli qali.<br />
axaluxis Rilebis Sekvra mTel filosofiad miaCnia TaraSs.<br />
`es Rilebi, eubneboda TaraS emxvar karolinas, religiuri<br />
meditaciisaTvis SeuqmniaT. albaT morwmune kaci TiTo Rilis Sebnevisas<br />
TiTo locvas ambobdao" (`mTvaris motaceba~, 201). karolina TaraSis am<br />
SeniSvnis Semdeg aseT daskvnas akeTebs:<br />
`axla ki vxedav, rogori didi moTminebis patroni yofilano afxazebi<br />
da megrelebi, yovel dilas 32 amgvar Rils vinc ibnevso" (`mTvaris<br />
motaceba~, 201).<br />
sainteresoa qarTul zne-CveulebaTa amsaxveli epizodebi, da<br />
SeuZlebelia ar SeniSnoT mTeli im tomebisaTvis damaxasiaTebeli<br />
individualuri monacemebi, romlebic saqarTvelos teritoriaze<br />
cxovroben. saqarTvelo am mxrivac mravalferovan simbolikas qmnis. yvela<br />
kuTxesa da teritorias zogjer imdenad TavisTavadi, sxvaTagan<br />
gansxvavebuli niSnebi axasiTebs, TiToeul maTganze dakvirveba metad<br />
saintereso da uxv masalas iZleva. romanSi gansakuTrebuli yuradReba<br />
eTmoba megrelTa, afxazTa Tu sxvaTa individualur maxasiaTeblebs da<br />
TiToeuli maTgani TavisTavadac ramdenime kulturuli Sris momcvelia.<br />
`romeli kulturis naSTebs ar Seeyreba kaci svaneTSi: iranuli<br />
82
mazdeanizmi gnebavT, qaldeuli mTvaris kulti Tu ZvelberZnuli<br />
misteriebi, eubneba mwerals ingliseli mecnieri mister emeri - imasac<br />
brZanebs rom `amdeni jafa da xifaTi arc afrikis junglebSi, arc<br />
tibetze gadasvlisas ar Semxvedria. arc amdeni jerac unaxavi minaxavs da<br />
gaugonari gamigonia" (`mTvaris motaceba~, 535).<br />
sainteresoa mwerlis pasuxi ucxoelis gakvirvebaze: `iciT, mister, me<br />
axlac svaneTs mivdivar, magram ucnaurze monadire me ar gaxlavarT.<br />
sakvirveli ram yovel kacs SeuZlia sakuTar baRCaSic aRmoaCinos,<br />
dasasrul sakuTar sulSi rom Caixedos yovelma Cvenganma, iqac bevrs<br />
vnaxavT ucnaursa da gaugonars."<br />
vfiqrobT, am ganmartebaSic udavod mwerlis mxaresaa simarTle,<br />
uZvelesi qveynis mcxovrebT xom sisxlic uZvelesi aqvT da sisxls xom<br />
yvelaferi axsovs. habardis `dianetikiT" Tu vixelmZRvanelebT Cveni eris<br />
sisxlis mexsierebaSi mTeli Cveni warsulia Cadebuli Tu Cakiruli,<br />
Sesabamis SemTxvevasa da garemoebaSi, Tu amis SesaZlebloba eZleva,<br />
qarTveli swored am didebuli warsulis Sesabamisad warmoaCens Tavis<br />
saxes. SeiZleba vTqvaT, TiToeuli qarTveli kacTagani saxe-simboloa<br />
mTeli warsulis, mTeli usasrulo gardasuli epoqebisa, romelmac<br />
uamravi nivTieri Tu sulieri kulturis Zeglebi dagvitova. TaraS<br />
emxvaric xom warsul droTa Seqmnil, dRes ukve samuzeumo eqsponatebad<br />
qceul nimuSebs erTgvari ZrwoliT Sescqeris da es simboluri saxe<br />
saqarTvelos warsulisa, TiTqos momavlisaTvis gamowvdili xelia, ramac<br />
unda uzrunvelyos qveynis momavali.<br />
am gardasul kulturaSi dakvivrebuli Tvali saqarTvelos<br />
momavalsac garkveviT igrZnobs da dainaxavs. <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia<br />
Tavis werilebSic aRniSnavs.<br />
`cxadia, didi eris natexi varT, Tumca warsulSic ar yofila Cveni<br />
qveyana iseTi bazisi axal ideaTa da mimdinareobaTa, rogoric Zveli<br />
indoeTia, sparseTi, axali safrangeTi, germania da inglisi. ar<br />
vyofilvarT axal ideaTa jvarosanni, arc Tu reformatoruli misia<br />
daukisrebia CvenTvis istorias.<br />
Cveni <strong>erovnuli</strong> cxovrebis duRili Cvenive qveynis zRudeebs ar<br />
gascilebia...<br />
83
... ityvian amis mizezi qarTuli <strong>erovnuli</strong> ojaxis, qarTvelTa naTesavis<br />
simcireao.<br />
marTalia erTi eris TanamoziareTa simravles didi wili udevs eris<br />
kulturul civilizaciur muSaobis ganayofierebaSi, magram aq ubralo<br />
proporciebis kanonebis mobodiSebiT veras davamtkicebT...<br />
... Cven kulturul zrdas didi xnis istoria aqvs, magram Cveni<br />
istoriuli gza, naTelsa da swor gzatkecils rodi hgavs. igi ufro<br />
uRran tyeebSi da klde-RreebSi maval Saras mogagonebT, ufskrulebiT<br />
rom gawyvetilia aqa-iq" (gamsaxurdia t. VIII 1967 : 145).<br />
zedmiwevniT sworadaa mignebuli qarTvelTa kulturis<br />
zogadsakacobrio kvarcxlbekamdis miuRwevlobis mizezi. swored im<br />
wyvetilma epoqebma, swored im aTasgzis ganadgurebam da kvlav<br />
aRorZinebam, rac uTvalavi mtris SemoseviT iyo ganpirobebuli,<br />
SeuZlebeli gaxada msoflio arenaze gagvetana Cveni TviTmyofadi,<br />
<strong>erovnuli</strong> kulturis Zeglebi, swored aman gansazRvra is, rom saukuneebis<br />
ganmavlobaSi yovelive qarTuli ganmxoloebuli rCeboda msoflio<br />
arenidan.<br />
svaneTSi gadaxvewili TaraSi kidev ufro uaxlovdeba im Zirebs,<br />
romelic mis bunebaSi erTgvarad patriarqatisadmi ndobas da mowonebas<br />
aRviZebs. TaraS emxvari grZnobs saqarTvelos warsuls, romelic mTeli<br />
misi mravalricxovani tomebis kulturiTaa warmodgenili, rac erTgvar<br />
samuzeumo ganwyobilebas qmnis da adamiani TiTqos realuri yofidan,<br />
warmosaxvisa da fantaziis samyaroSi gadahyavs. isec metad ganaTlebuli<br />
da saintereso saxe TaraS emxvarisa, am kulturul saxe-simboloTa<br />
ziarebiT kidev ufro metad itvirTeba da mTlianad Seusabamo xdeba im<br />
gulcarieli da ocnebaCakluli drois, romelmac TiTqos gamoigona<br />
adamianebi, romelmac adamianebs warsuli mTlianad waarTva.<br />
magram TavisTavad k. gamsaxurdias, rogorc mwerlisa da rogorc<br />
zogadad moazrovnis didi damsaxureba isaa, rom Tavisi SemoqmedebiT<br />
cdilobs totalitarizmisagangan daixsnas zogadad xelovneba da kerZod<br />
literatura. is Tavis SemoqmedebaSi saqarTvelos warsuls, misi arsebobis<br />
simbolikiT acocxlebs da asulierebs TviT usulo sagnebsac.<br />
totalitaruli saxelmwifos pirobebSi upirvelesad sazogadoebrivi<br />
cxovrebis yvela sferoze absoluturi kontroli iyo dawesebuli da Tu<br />
84
vinme am kontrolis xazidan gasvlas Seecdeboda, isini devnisa da<br />
SeviwroebisaTvis iyvnen ganwirulni. zogjer imasac ar jerdebodnen<br />
totalitarizmis ideologebi, daumorCilebelTa Tavisuflebis aRkveTasac<br />
ki mimarTavdnen. represiebi yovelTvis iyo mosalodneli da zogjer<br />
yovelive ara marto Tavisuflebis, sicocxlis likvidaciiTac ki<br />
mTavrdeboda.<br />
arsebuli epoqis mkacri xeli araerTgzis gadawvda k. gamsaxurdiasac.<br />
Tavisi <strong>mxatvruli</strong> sityviT, didi codniTa da intuiciiT TiTqmis mTeli<br />
epoqa Seqmna sinamdvilisa, romelic gvarwmunebs, rom _ warsulSi<br />
momavalic igulisxmeba.<br />
TiTqos araTu personaJis, aramed Tavad <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />
sityvebia, imediTa da rwmeniT rom aRavsebs mkiTxvels:<br />
`me ugunebobas ar veZlevi, minda gavjansaRde, mSobliuri miwis<br />
surneliT ganvikurno, minda ucxouri Cveulebani ukuvagdo da Cems xalxs<br />
davubrunde. ugunebobas vebrZolo, nislian qveynebidan wamoyolils.<br />
amitomac vnadirob da mTebSi davdivar, raTa papaCemis mouRalavi sisxli<br />
aCqamdes Cems ZarRvebSi, winaparTa gulisa da muxlis simagre kvlav<br />
movixveWo. adamiani yovel wuTs mzad unda iyo sikvdilisaTvis, magram ar<br />
unda Rnaode. saxeze ar unda getyobodes mowyenis Crdili. yovelTvis ise<br />
unda geWiros Tavi, TiTqos nadimze midiode<br />
... Zvel saqarTveloSiac ase iyo: Cveni qristeanizmisaTvis ucxo iyo<br />
dasavleTis mrume misticizmi, Cveni udidesi poetebi unaRvlo momRerlebi<br />
iyvnen, Cveni xalxuri poeziac sixaruliT, siciliT da mziTaa savse<br />
(`mTvaris motaceba~, 353).<br />
TaraS emxvaris azri yovelTvis miuTiTebs erTze, saqarTvelo didi<br />
<strong>erovnuli</strong> warsulis qveyanaa da Cveni eris buneba-maxasiaTeblebi sanimuSo<br />
da misabaZia. TaraSi Tanamedroveobis propagandisti verafriT gaxdeba,<br />
radaganc misi sulis arqetipebi warsulSia Camarxuli da yovelive lamazi<br />
da amaRlebuli, rac mas izidavda, dResdReobiT an qreba, anu ukve<br />
gamqralia, aki Tavadac acxadebs:<br />
`davrwmundi: is samyaro, romelic me ganuzomlad miyvarda,<br />
veRarasodes aRsdgeba awi. xundebian Cemi sayvareli ferebi, qrebian Cemi<br />
sanatreli simRerebi da es loforTqinasaviT saxecvlili qveyana me<br />
meCveneba rogorc uferuli tramali" (`mTvaris motaceba~, 353).<br />
85
am uferuli tramalisTvis ferebis miniWeba arvis ZaluZs da TaraSis<br />
ocneba, misi fiqri da azri, Zveli rainduli saqarTveloskenaa miqceuli,<br />
romlis <strong>erovnuli</strong> cnobiereba gansazRvravs TaraSis <strong>erovnuli</strong> azrovnebis<br />
models. gardasuli drois miTebsa da legendebSi xmovandeba TaraSis<br />
warmosaxva. miTiur samoselSia gaxveuli mTlianad <strong>erovnuli</strong> azrovnebis<br />
simbolika. TaraSma yovelive Seiswavla, yovelive gaiTavisa da imasac<br />
mixvda, rom iazonebi arasodes dalevia saqarTvelos. saerTod vfiqrobT,<br />
rom iazons ara marto oqros sawmisi miaqvs saqarTvelodan, mihyavs misi<br />
umTavresi ganZi - medea. es marTlac grZneulebiTa da gonierebiT aRsavse<br />
qalwuli. mSvenierebiTac ganTqmuli da Sesabamisad niWieri, mecnierebasa<br />
da medicinaSi friad ganswavluli. medea Cveni azriT yovelive<br />
mSvenierebisa da amaRlebulis simboloa miTologiaSi. am simbolos<br />
gatacebiT, irRveva qveynis mTlianobis, misi uZlevelobis miTi.<br />
erTi ram aris saintereso mwerlis mier argonavtebis miTis<br />
simbolikasTan dakavSirebiT, igi yovelTvis fragmentulad, andac<br />
araseriozuli saxiTaa mTxrobelTa mier gadmocemuli:<br />
`xumrobiT, laRobiT uTxrobda argonavtebis kolxeTSi mosvlis miTs,<br />
iazonis mier medeas motacebis ambavs. ueWvelia, kolxeTSi iyoo aias<br />
kunZuli. aq yofilao miTiuri kirke.<br />
merme uambo Tamars, Tu rogor gaumarTa aetes mefem nadimi iazons.<br />
undoda berZnebi daeTro da gemi argo daewva idumal. aq ki afroditem<br />
vnebiT aRagznoo aetes, Tavisi coli evrilite moandoma da CauSalao<br />
mefes ucxoelebis gaJletis gegma" (`mTvaris motaceba~, 408).<br />
sainteresoa gvanj afaqiZiseuli <strong>interpretacia</strong> miTisa: `me mudam<br />
mZagda mag ucxoelebi. cota istoriebSi Caxeduli var, argonavtebidan<br />
mokidebuli, ucxoeli mudam mZarcvelad Camosula CvenSi. yoveli kaci imis<br />
cdaSi iyo: rame eyidna, waeglija da moeTxara Cvengan, albaT Senc<br />
wagikiTxavs istoriebSi, Cveni qveynisTana mdidari indoeTis aqeT ara<br />
yofilao, ase sweria am istoriebSi. Cveni winaprebic CvenisTana<br />
bedovlaTebi iyvnen albaT, Zalad xom bevri gaitaces, bevric gagviCuqebia<br />
da gagvimziTvebia. biZi me erTi wigni Camivarda amas winaT xelSi. RmerTo,<br />
ra mziTvebi gautanebiaT Turme bizantiaSi gaTxovil bagrationebis<br />
qalebisaTvis Cven sulel mefeebs" (`mTvaris motaceba~, 221).<br />
86
marTalia gvanj afaqiZis monaTxrobi miTis fragments moicavs, magram<br />
ra konteqstSi warmogvidgens misi avtori, es aris mTavari da saerTod<br />
ucxoelebTan damokidebuleba arasodes ar qmnida saqarTvelos samomavlo<br />
sayrdens. piriqiT, Tavad ucxoelebi sarfianobis, pragmatizmis TvaliT<br />
umzerdnen Cvens samSoblos da yovelTvis nebiT Tu ZaliT TavianTi<br />
survilebis aRsrulebas aRwevdnen.<br />
da rogori saxiTac ar unda gadmoices es miTi, fragmentuli,<br />
xumrobanarevi Tu seriozuli interpretaciiT, daskvna erTia - rogorc k.<br />
gamsaxurdias personaJebs, ise TviT mweralsac swams, rom ucxoelebis<br />
swrafva kolxeTisaken angarebiTa da momxveWelobiT iyo gamowveuli.<br />
miTis garkveuli versia Sardin alSibaiamac gadmosca, Tumca Sardini<br />
mxolod diletantia, igi moCvenebiTi ganswavlulobiT qalebze Tavis<br />
mowonebis maniiTaa Sepyrobili da amitomac mTlianad amaxinjebs ara<br />
mxolod argonavtebis miTs, aramed mTel miTologias da saqarTvelos<br />
istoriasac. `da brZana mefe aetesma Turme ucxoelebi mTels kolxeTSi<br />
amoewyvitaT, maSin berZnebma mSvenieri legendebi SeTxzeso: kolxeTis<br />
mefes aetess areas sakurTxevelTan cecxlismfrqveveli xarebi miubamso,<br />
xolo oqros sawmisian verZs gveleSapi inaxavso?<br />
ara?" (`mTvaris motaceba~, 396)<br />
ekiTxeba TaraSs Sardini da Cvenc gviCndeba kiTxva, ratom da Tanac<br />
ramdengzisme, risTvis xdeba miTiuri realobis darRveva, ratom ase<br />
fragmentulad da araordinaluradaa igi gadmocemuli da aseT daskvnas<br />
vakeTebT. rogorc saqarTvelos istoriis im epoqam, romelic asaxulia<br />
nawarmoebSi, gaayalba da gaaufasura yovelive <strong>erovnuli</strong> da Rirebuli<br />
saqarTveloSi, miTebic iseve ganicdian deformacias da is <strong>erovnuli</strong> suli<br />
da sibrZne, rac zogadadaa Cadebuli miTologiaSi, deformirdeba da<br />
ikargeba. Tu ara da Tavad mweralma kargad icis qarTuli miTologiac da<br />
is ideebi da idealebi, rac qarTul miTosSia gaxmovanebuli. magram<br />
darRveul, deformirebul drosa da sazogadoebaSi, miTis deformirebac<br />
xdeba. is saxe-simboloebi, romelic miTosSi devs, iseve xundeba, rogorc<br />
TaraS emxvaris naocnebari ferebi da simRerebi. yvelaferi iSleba da<br />
uferuldeba. erTdros mkveTr erovnul ideologiaze formirebuli<br />
saxelmwifos deformirebac xdeba.<br />
87
ara marto `mTvaris motacebaSi~, `dionisos RimilSic" mudmivi Ziebisa<br />
da <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> formirebis proceszea yuradReba gadatanili.<br />
<strong>konstantine</strong> savarsamiZis <strong>erovnuli</strong> asparezi rom droiTa da<br />
garemoebiTaa Seviwroebuli, amis ganxilva da mtkiceba zedmetad migvaCnia,<br />
magram ratomaa ase didi tragedia erovnul fesvebs mowyveta. esaa<br />
saintereso. vfiqrobT, saerTod adamiani da miTumetes saqarTveloSi,<br />
bavSvobidanve <strong>erovnuli</strong> RerZis garSemo trialebs, <strong>erovnuli</strong> zne-<br />
Cveulebani gansazRvravs mis bunebas, mis pirovnebas.<br />
amis Sesaxeb ukve mivuTiTeT, rom konstanitne savarsamiZe<br />
bavSvobidanve eziara qarTul tradiciebs, zne-Cveulebebs da misi suli am<br />
maxasiaTeblebiTa gaJRenTili. da erT dRes igi xvdeba rom ara marto<br />
Tavad, misi samSobloc, umizno, sakuTari traeqtoriidan amovardnil<br />
cdomilad qceula ukve sxva erebs Soris da amis Segneba garkveulad<br />
wonasworobas akargvinebs. am situaciaSi igi karl gustav-iungis mier<br />
daxatul adamianis portrets mogvagonebs.<br />
`ra sisuleles ar sCadis adamiani, rom sakuTar Tavs gaeqces: xan<br />
indur iogas misdevs, mTeli gulmodginebiT, xan dietas icavs, zepirad<br />
swavlobs Teosofias, monotonurad imeorebs magiur teqstebs da es<br />
imitom, rom sakuTar TavSi ver garkveula da arc imis sjera, rom sakuTar<br />
sulSic SeiZleba naxos rame sasargeblo. ase iqca suli TandaTanobiT<br />
Tavisebur nazareTad, im nazareTad, saidanac sikeTes aRar unda velodoT"<br />
(gustav-iungi 2005 : 103). - ambobs iungi da gvarwmunebs adamiani kargavs<br />
Tavis pirovnulobas.<br />
`adamians uWirs sakuTar Tavze izrunos. mis sulSi aris raRac iseTi,<br />
saidanac SeiZleba raime daibados. moTminebiT unda davakvirdeT imas, rac<br />
sulSi xdeba, magram bevri da saukeTeso masSi maSin xdeba, roca igi arc<br />
garedan da arc zemodan ar imarTeba" (gustav-iungi 2005 : 105). da iungis<br />
gancxadebiT adamianma Tavis sulSi unda miagnos sayrdens. garemo da<br />
situaciebi ver unda marTavdes mis cnobierebasa da moqmedebas.<br />
ra Tqma unda, iungis es mosazreba sainteresoa da sxvaTagan marTuli<br />
adamianis srulyofilebaze fiqri da saubari zedmetad migvaCnia, magram es<br />
maSin, rodesac is aseve srulyofil da mowesrigebul sazogadoebaSi<br />
cxovrobs. magram iq, sadac iwyeben ideis `ganxorcielebas" ZaliT, daWera-<br />
gadasaxlebiT, totaluri SiSis danergviT, ar akrTobT arc tanjva, arc<br />
88
sisxli, arc msxverpli oRond akviatebuli idea `saqmed aqcion", e.i.<br />
yovelives ikadrebs totalizatori totalizmisTvis - amaRlebul sulsa<br />
da ideebze individualizmze da personologiur saxeze saubari zedmetia,<br />
aq yovelgvari adamianuri Rirseba dakargulia da rogorc a. baqraZe<br />
miuTiTebs `uRirsebo kaci" xdeba qveynis warmmarTveli da mesaWe, TaraS<br />
emxvari Tu <strong>konstantine</strong> savarsamiZe ki `zedmet adamianebad" iqcevian.<br />
imdenad mZimea `zedmeti adamianobis" tvirTi, miuxedavad amaRlebuli<br />
pirovnuli maxasiaTeblebisa da saintereso personologiuri saxeebisa,<br />
isini Tavisi am zedmetobiT ganwirulni arian. maTTvis <strong>erovnuli</strong><br />
niadagidan, <strong>erovnuli</strong> cnobierebidan mowyveta sikvdilis fasia, maTi<br />
cxovrebis laitmotivi Tavisufali, damoukidebeli saqarTvelosTvis<br />
ocneba da brZolaa, magram aRmoCnda, rom isini imdroindeli saqarTvelos<br />
cxovrebis wesis Semqmnelni da mesveurebi verafriT iqnebian, radganac<br />
rogorc a. baqraZe aRniSnavs, am sazogadoebis, epoqis gmirebi<br />
`ganjgonebuli" adamianebi arian, romelTac arc moeTxovebaT da rac<br />
ZaluZT logikuri azrovneba. TaraS emxvaris Tu <strong>konstantine</strong> savarsamiZis<br />
tipebi gamonaklisi arian da TavisTavad xom aris cnobili, rom<br />
gamonaklisi verasodes Seqmnis wess. imdroindel sazogadoebis cxovrebis<br />
wess `ganjgonebulebi" qmnian da ara <strong>erovnuli</strong> suliTa da <strong>erovnuli</strong><br />
cnobierebiT gajerebuli tipis adamianebi, romelTac TaraSi da<br />
konstanitne miekuTvnebian.<br />
SeiZleba vTqvaT, rom es ori gmiri TavisTavad Tavisuflebisa da<br />
erovnulobis simbolos qmnis k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi, Tumca<br />
rogorc ukve mivuTiTeT, <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> formirebis procesi k.<br />
gamsaxurdiasTan jer kidev Soreuli warsulidan iwyeba da marTalia,<br />
Tanamedroveobis mefe giorgi da daviT aRmaSeneblis sulieri da<br />
<strong>erovnuli</strong> maxasiaTeblebic SeiZleba veZioT am or gmirSi, magram vxedavT<br />
isini udroobis gmirebi arian, droisa, imdroindeli sazogadoebis<br />
ganviTarebis kanonzomierebebidan amovardnilni, `epoqis zedmeti<br />
adamianebi.<br />
`dionisos Rimili" simbolur-alegoriuli nawarmoebia, im arqetipul<br />
modelebTan erTad, romelic romans mxatvrul datvirTvas aZlevs,<br />
samSoblosa da misi dauZinebeli mtris simbolur-alegoriuli modeli<br />
iqmneba da es warmarTavs rogorc mTeli nawarmoebis dinamikas, ise mis<br />
89
sizmriseul alegoriebsac da <strong>konstantine</strong> savarsamiZis sabednierod,<br />
mTeli misi <strong>mxatvruli</strong> saxe-simbolo samSoblosa da misi<br />
TavisuflebisaTvis SemoqmedebiTi brZolis asparezia.<br />
slanskis saxe, rogorc realurad, ise sizmriTac aRaSfoTebs da<br />
amZvinvarebs savarsamiZis warmosaxvas. es akviateba SemTxveviTi ar aris.<br />
slanskis saxeSi gansaxierda rogorc Zveli imperiuli, ise komunisturi<br />
ruseTi, saqarTvelos warsulis wamSleli da iavarmyofeli, misi momavlis<br />
Tavisuflebis SemboWveli, yvela im sidiadis warmtaci da mimTvisebeli,<br />
rac savarsamiZis samSoblos samomavlo mizandasaxulobas qmnida.<br />
smaragdis beWedi erTgvari simboloa saqarTvelosi, radganac es Zvirfasi<br />
Tvali sxvebTan erTad saqarTvelos mefeTa gvirgvinebsac amkobda, xolo<br />
slanski im beWdis qurdia, romelSic smaragdia Casmuli.<br />
s. sigua am faqts ase xsnis: `slanskim <strong>konstantine</strong>s aacala jenetis<br />
mier naCuqari smaragdis beWedi... jeneti <strong>konstantine</strong>saTvis saqarTvelos<br />
simboloa, qali, romelic mudam qristeze loculobs. wm. giorgis<br />
erTgulia, ucxoeli sZulda, magram mainc ucxoelis coli gaxda da ase<br />
gaubedurda. slanskim bagrationTa dinastiis gvirgvinic miisakuTra, im<br />
bagrationebisa, romlebic aTasi weli isxdnen gaerTianebul saqarTvelosa<br />
Tu misi calkeuli kuTxeebis taxtze. slanskis Tamaris almasic<br />
miuTvisebia... slanskim waarTva savarsamiZes mamuli, deda da coli. amitom<br />
uyviris igi metoqes: `slanski, me da Sen erT saxlSi ver daveteviT",<br />
`ukudeq Cemi sisxliT galeSilo"...<br />
isini urTierTmopirispire rasis Svilebi arian, Seurigebeli bunebisa.<br />
`slanski! Sen - yinuleTi, me - mzisguli, Sen - Tovli, me - cecxli, Sen -<br />
murtali, Roris tyavis fariviT farTo da rgvali, me - qarTveli,<br />
xanjaliviT basri da wvetiani"... - slanski, asCvidmeti", - SesZaxebs<br />
savarsamiZe. es aris brZolis paroli, romlis drosac argveTis mTavris<br />
xrmaliT gadauTela mosisxlars xrmali...<br />
asCvidmeti, asCvidmetwliani tanjvis parolia romanovebis imperiaSi<br />
1801-dan 1918 wlamde, romelzec Tavis statiaSi `##1917" migviTiTebs<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia. amitom unda mokvdes es apokalipsis mxeci Tu<br />
drakoni, sazizRari, xanWvalosferi TvalebiT rom Semoscqeris.<br />
mama, mamuli, fesvebi, eZaxis savarsamiZes, magram mis samkvidros<br />
gadamTieli dapatronebia, misTvis adgili arsad rCeba - arc ucxoeTSi da<br />
90
arc samSobloSi. arc samSoblos ena esmis mas da samSoblosac ar ZaluZs<br />
SeigrZnos misi siyvaruli da esTetoba.<br />
`qristianuli rwmenisadmi Tavis SurismaZieblur damokidebulebas<br />
savarsamiZe <strong>erovnuli</strong> faqtoriTac xsnis. italiel gamomZiebelTan<br />
paeqrobis dros, magaliTad, igi pirdapir ambobs, rom qristes jvarcmis<br />
dangreviT mas surda yvela im ubedurebis gamo `eZia Suri", romelic mis<br />
qveyanas qristianuli sarwmunoebisadmi erTgulebam daatexa Tavs. `jvris<br />
danaxvaze, - ambobs savarsamiZe, - Cemi ganadgurebuli qveyana momagonda.<br />
davlewe jvarcma da vgme qriste, Cveni damaqceveli... qristes jvars<br />
Seewira didi saqarTvelo; me im saqarTveloze ocnebam momiSxama<br />
sawuTroeba da dRevandeli saqarTveloc man SemaZula. ase gamwarda Cemi<br />
axalgazrdoba. aRar mwams am qveynad aRarc RmerTi, arc istoriis<br />
samarTali... me meorejerac jvars vacmevdi qristes saqarTvelos sisxlis<br />
gamosasyidad. me bavSvobidan ar miyvarda misi daRrejili saxe... axlac ar<br />
mesmis, raT daRupes saqarTvelo Cemma winaprebma am udabnos RmerTis<br />
saxeliT!" (nikoleiSvili VI, 2005 : 76).<br />
romanSi sainteresoa taia Selias saxe, romelsac avtori<br />
`naxevarsulians" uwodebs. igi savarsamiZis `miwieri" aRmzrdelia, misi<br />
orjeradi pirovnebis miwieri mwvrTnelia, miwis ZaliTa da warsulis<br />
madliT nakurTxi keTili <strong>erovnuli</strong> geniaa, romelic instiqtis<br />
CamwvdomobiTa da gaucnobierebeli miwieri alRoTi `usamSoblo<br />
Rrublebis" simaRleebs agrZnobinebs eris rCeulebs. mxolod agrZnobinebs,<br />
radgan taia Selia naxevarsuliania; Teoriuli codna misTvis<br />
miuwvdomelia. magram igi Tavis aRsazrdels mzian simaRles sulier<br />
simaRled usaxavs. swored amaze miuTiTebs romanSi dasamaxsovrebeli<br />
striqonebi leqsisa: `islis saxli, islis saxli! qari, qari qari! Sen<br />
maCvene mzis siaxle da zRaprebis mxare..."<br />
`dionisos Rimili" umeteswilad saxe-simboloebis prizmaSia<br />
warmoCenili. aq TiTqmis yovel saganSi, yovel movlenasa da miTumetes<br />
arsebaSi ormagi da zogjer sammagi simbolika SeiZleba amovicnoT. vazis<br />
simbolo ramdenime daniSnulebiTaa warmosaxuli <strong>konstantine</strong>sTan.<br />
zogadad vazi mamulis simbolod, misi <strong>erovnuli</strong> Zirebis mkvebav wyarodac<br />
warmoisaxeba da vazis aCexva da misadmi erTgulebis dakargva samSoblos<br />
Ralatadac ki aRiqmeba. es saxe-simbolo dominirebs savarsamiZis mTel<br />
91
tragediaSi da mamisgan, anu samSoblosgan dawyevlili savarsamiZe swored<br />
am Ralatis gamo, (SeiZleba vazis aCexvac moviazroT am SemTxvevaSi) xdeba<br />
unayofo, berwi, romelic yovelives rasac da visac dauaxlovdeba da<br />
Seexeba unayofobisa da usasoobisaken ubiZgebs. sanam saqarTvelos<br />
damoukidebloba ar aRsdgeba, sanam mamuli mamuliSvilebs ar<br />
daubrundebaT, savarsamiZisdarni aseve unayofobiTa da tragikulobiT<br />
daRdasmulni darCebian.<br />
soso sigua saubrobs vazis kultis Sesaxeb. `dionisos RimilSi"<br />
venaxi nayofierebis da samSoblos simboloa. `savarsamiZe sizmrad xedavs<br />
aRdgenil da gaerTianebul saqarTvelos, ucxoeTidan mobrunebuls<br />
Jaraman mindeli mouTxrobs, Tu rogor gaZlierda qarTlosis modgma.<br />
savarsamiZem patara venaxi gaiSena, samSobloSi dasaxlda da ojaxs<br />
moekida., yvelas eubneba: `qarTuli sisxli sxvaSi ar gascvaloT, Torem<br />
Cems venaxSi wils ar dagidebT" (`dionisos Rimili").<br />
magram es sizmrad xdeba. cxadSi ki savarsamiZem venaxi aWra, romlis<br />
gaSenebas mamam sicocxle Seswira, miwebi gahyida da ucxoeTSi gaemgzavra.<br />
man Tavisi totemi - vaJi gaanadgura, Tavi Seafara Svebisa da Trobis<br />
RmerTs dionisos, mis religiur ritualebsa da metamorfozebs. dionisos<br />
kulti venaxs ukavSirdeba. amitom, venaxi warmarTobis gamoxatulebaa,<br />
magram wm. nino saqarTveloSi vazis jvriT modis. vazi erTdrouli<br />
simboloa mSobliuri warmarTobisa da nacionalizebuli qristianobisa.<br />
savarsamiZe ocnebis sferoSi rCeba. xolo vaxtang korinTeli kaxeTSi,<br />
kerZod - gveleTis zeganze, vazis uZvelesi qarTuli kulturis<br />
gavrcelebas xelmZRvanelobs. venaxis gaSenebebiT, rogorc pirdapir, ise<br />
simbolurad, samSoblos ayvavebas emsaxureba. savarsamiZis ocneba man<br />
realobad aqcia. siWabukis zmaneba ase Seicvala da aRibeWda `vazis<br />
yvavilobaSi" (saerTod mwerlis koncefciaSi venaxi mudam mamasa da<br />
mamuls ukavSirdeba).<br />
vaxtangi eTanxmeba niorTavas da varaudobs, rom vazi da Rvino<br />
qarTvelebisagan unda waeRoT berZnebs. homerosi xom gveubneba<br />
`winwklebis mfrqvevel Rvinoze", romelic odisevs miarTva kolxTa mefis<br />
aietis dam - kirkem. zogs miaCnia, rom veluri vazi moiSinaures da yurZnis<br />
wvenisagan pirvelad Rvino qarTvelma tomebma daayenes.<br />
92
soso sigua ganixilavs cxenis kults da aRniSnavs rom, k.<br />
gamsaxurdias sayvareli cxovelia cxeni. mkiTxvels adamianTa darad<br />
axsovs dardimandi, arabia, gunteri, cira (`mTvaris motaceba"), qujaia,<br />
skviTia (`daviT aRmaSenebeli"). xari da cxeni qarTveli kacis istoriuli<br />
Tanamgzavria, pirveli Sromis simboloa, meore - brZolisa.<br />
k. gamsaxurdias cnobierebas da mxatvrul warmosaxvas yovelTvis<br />
amdidrebda is uxvi nakadi literaturisa Tu zogadad azrovnebisa,<br />
romelic msoflios kulturam Seqmna. mis SemoqmedebaSi dominantobs<br />
bibliuri Tematikac, bibliuri saxe-simboloebi Taviseburi aspeqtiT<br />
Semodis mwerlis warmosaxvaSi da zogjer axal mxatvrul ganzomilebasac<br />
warmoSobs. mwerali ra Tqma unda ar imeorebs zustad im variaciebs, rac<br />
bibliur siuJetebSi devs, magram misi <strong>mxatvruli</strong> palitra axali ferebiT<br />
mdidrdeba da apokalifsuri mxedris saxe sxvadasxva aspqetiT<br />
warmoCindeba. da erTic ar unda daviviwyoT, es saxeebi Semodis sizmris,<br />
ocnebis Tu moCvenebebis saxiT. Tamaris sizmarSi apokalifsur mxedrad<br />
gardaqmnili TaraSis saxe ra Tqma unda axal ganzomilebas qmnis, magram<br />
mimaniSnebelia im did tragediaze, rac emxvarisa da SarvaSiZis qalis<br />
momavalSia gaTvaliswinebuli.<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia bibliuri miTebidan yvelaze xSirad<br />
apokalipss esesxeba (`iovanes gamocxadeba").<br />
wminda mamis ganmartebiT, uflisagan movlenili sxvadasxva saxis<br />
gansacdeli sabolood gamohkveTs adamianis Tavisufal nebas, Tu romeli<br />
gza surs airCios sulis samudamo samyofisaTvis, rogorc<br />
winaswarmetyvelebidan irkveva, zogani uflis siyvaruls ewirebian, zogni<br />
ki wuTisoflisken midrekiT suls samudamo jojoxeTs umzadeben e.i. rom<br />
gadaarCino suli `apokalifsri cxenis" mxedari unda gaxde.~<br />
k. gamsaxurdias nawarmoebTa siuJetSi xSirad erTvis `iovanes<br />
gamocxadebis" saxeebi: Sardin alSibaia lukaias sadRegreZloSi<br />
moixseniebs vrcel citatas apokalipsur veSapze: studenti givi - mekurtne<br />
iosebs moagonebs meeqvse moqcevis apokalipsur niSans da saTanado<br />
adgilsac zepirad eubneba; coqala soso mouTxrobs, `Tu rogor mova isev<br />
nazareveli angelosis sayviris xmaze, rogor aRsdgebian micvalebulebi",<br />
cxviloscixel coqala `apokalipsur meZavad" iwodeba...~<br />
93
k. gamsaxurdias mTeli Semoqmedeba TiTqmis erTi mTliani <strong>erovnuli</strong><br />
programaa, romelic gvixsnis saqarTvelos rogorc warsulis ise,<br />
momavlis problemebs da garkveul daskvnas gvakeTebinebs - vin viyaviT,<br />
vina varT da vin unda viqneT. mivuTiTeT, rom rogorc mxatvrul<br />
nawarmoebebSi, ise pubilcistikaSi mwerali da moazrovne umTavres<br />
sakiTxad swored <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> problemas miiCnevs da yovelTvis,<br />
mizez-Sedegobriobidan gamomdinare, SesaZleblobas gvaZlevs saqarTvelos<br />
momavali ganvWvritoT.<br />
werilSi `1921-22 7 maisi" mwerali miuTiTebs: `vidremdis qarTul rasis<br />
majebSi mwvane sisxli sCqefs, qarTvelobas veravin waarTmevs saukuneebis<br />
brZolebSi mopovebul epitets: `eri RmerTebTan mebrZoli" da k.<br />
gamsaxurdias suls swored am epitetis prizmidan ganWvritos saqarTvelos<br />
mTeli istoria da Tavis istoriul romanebSi am aspeqtSi warmogvidginos<br />
TanamedroveobaSi gacocxlebuli <strong>mxatvruli</strong> saxeebi istoriuli<br />
personaJebisa (`1921-22 7 maisi", `poeziis dRe~, #3, 1922 : 7).<br />
mwerlisaTvis TviTmizani ar iyo saqarTvelos warsulis <strong>mxatvruli</strong><br />
asaxva, mas kargad, esmoda, rom swored am warsulSi iyo Cadebuli<br />
saZirkveli saqarTvelos xvalindeli dRisa, Tumca isic ar unda<br />
daviviwyoT, rom SemTxveviTobac xSirad aris ganmsazRvreli eris didebis,<br />
Tu ubedurebisa. swored aseTi SemTxveviToba iyo saqarTvelosaTvis<br />
politikur arenaze TaTar-monRolTa gamosvla. jer kidev qveynad da<br />
saxelmwifod Camouyalibebeli momTabare tomebi, TiTqmis msoflios<br />
gadawvdnen da saukuneobiT naSenebi da ganviTarebuli iavaryves da<br />
gaanadgures.<br />
is <strong>erovnuli</strong> mizandasaxuloba, romelic daviT aRmaSenebels gaaCnda<br />
saqarTvelos samomavlo sarbielze, TaTar-monRolTa zvavad movardnilma<br />
urdoebma gadaTeles da gaaqres, Tanac yvelaze didi ubedureba is Seiqna<br />
imdroindeli saqarTvelosTvis, rom daviTisa da Tamaris mier rudunebiT<br />
naSeneb-naRvawi saxelmwifoebrivi struqtura qveynisa, TandaTanobiT<br />
Sesustebul-deformirebuli xdeboda memkvidreTagan. albaT, saqarTvelos<br />
bediTi borblis ukuRma motrialebas niSnavda. TaTar-monRolTa<br />
pirvelive, dazverviT operaciebisas Tamaris Zis - giorgi laSas maTTan<br />
brZolaSi mowamluli isriT daWra. laSas gardacvalebis Semdeg<br />
saqarTvelos saxelmwifoebrivi Zlierebis mze Caesvena. SeiZleba<br />
94
dabejiTebiT vTqvaT, rom ara marto TaTar-monRoli iyo udidesi<br />
ubedureba saqarTvelosTvis, aramed TviT rusudani da misi mefobis xanac,<br />
misive arasaxelmwifoebrivi, aramed piradi interesebidan gamomdinare<br />
gadawyvetilebebi, ris Sedegsac misi gardacvalebis Semdegac, ara Tu<br />
wlebis, saukuneebis ganmavlobaSi imkida saqarTvelo. yvelaze didi<br />
avbedoba qveynisa, namdvilad rusudans mohyva da TiTqmis waiSala mis did<br />
winaparTa azrisa da damsaxurebis nakvalevi qveyanaSi, magram <strong>konstantine</strong><br />
gamsaxurdias, Tamaris Semdgomi xana saqarTvelos istoriisa TiTqmis arc<br />
ainteresebs, giorgi pirvelidan moyolebuli daviT aRmaSeneblamde da<br />
Semdeg mxolod Tamari da misi epoqaa didebul romanebSi <strong>mxatvruli</strong><br />
sityvis qargaSi moqceuli.<br />
werilSi `1921-1922 7 maisi" k. gamsaxurdia wers: `dResac rogorc guSin,<br />
aTasi iaridan isisxleba qarTveli eri, magram tanjvis barZimSi, garda<br />
Sxamisa, mudam moipoveba energiisa da gamZleobis momgvreli SarbaTi,<br />
romelic mudam axali brZolebisa da SemoqmedebisaTvis aRgvanTebs. rac<br />
ar unda sTqvan yoveldRiurobis politikosebma da praqtikulad<br />
ganwyobilma adamianebma Cveni rwmena da imedi qarTveli eris brwyinvale<br />
momavlisadmi mudam ucvleli da uryevi rCeba" (`1921-1922 7 maisi", `poeziis<br />
dRe", #3, 1922 : 7).<br />
giorgi pirvelisa da daviT aRmaSeneblis saxeebi <strong>erovnuli</strong> energiiT<br />
gvavseben da kvlav gviCndeba imedi eris brwyinvale momavlisa.<br />
saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> programas, qarTveli eris <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> problematikas, aSuqebs `didostatis marjvena~ miuxedavad<br />
imisa, rom or kurapalats Sorisaa gamomwyvdeuli giorgi mefe, da Tanac<br />
fxovel qalzea Seyvarebuli, igi erovnul interesebs arasodes Ralatobs.<br />
TviT sayvareli qalis gamoc ki ar Seivrdoma qveynis orguli, saerTo<br />
<strong>erovnuli</strong> interesebisgan gamdgari erisTavebi. kolonkeliZis Tvalebis<br />
daTxrazec ar uwevs winaaRmdegobas zviads, radganac icis, rom urCi<br />
erisTavi TvalebdaTxrilic yovelJams saSiSi iqneba saqarTvelosTvis,<br />
misi mTlianobisa da damoukideblobisaTvis brZolis Jams. sayvareli<br />
qalis Txovnazec Seuvalia mefe:<br />
`Sorenam SecxadebuliviT ikivla, mieWra ukve zeamdgar mefes:<br />
me mapatieo mama,<br />
95
oca moRuSul, mdumare saxeze TanagrZnobis natamalic ver hpova,<br />
muxli moekveca da giorgis ferxTiT daeca atirebuli.<br />
mefe daswvda, balRiviT aiyvana igi xelSi da natebiT morTul taxtze<br />
daasvena gulSemoyrili.<br />
gamobrunda mefe da darbazidan apirebda gasvlas, axla guranduxti<br />
mivarda Rawvebdaxokili, muxlze moexvia mefes:<br />
nu damiqcev ojaxs, am erTxelac Seunde Talagvas.<br />
gvimsaxureo me de Cemi ubeduri Tanamecxedre, Cemi erTaderTi Svili.<br />
samosis kalTebs ukocnida, exveoda muxlebze.<br />
mefem wamoayena erisTavis meuRle, Tavazianad SeaSvebina samosis<br />
kalTisaTvis xeli, mSralad, ugulod uTxra:<br />
omSi spasalaria mbrZanebeli, me aras mkiTxavso zviadi".<br />
gulisTqmis ayola mefeTaTvis saxelmwifos damRupveli rom aris, es<br />
kargad icis Tavad mweralma da mis mier daxatuli personologiuri<br />
portretebi mefeebisa, marTlac monumentebiviTaa Camosxmuli, maT kargad<br />
uwyian, rom<br />
`mefe xar da xams...<br />
mefe xar da gmarTebs...<br />
mefe xar da gevaleba..." (`didostatis marjvena~, 92)<br />
`aseT wuTebSi mefed aryofnas natrobda giorgi.<br />
rogorc ki Semoutevda uguneboba, aiyvanda malemsrbols uSiSaraisZes<br />
da mefis meabjreTagans erTs, gavidoda mcxeTidan, safurcles gadaRma,<br />
romelime muxis qveS miugdebda monaspaT cxens, ixetialebda velad, muxis<br />
garSemo wres uvlida, uvlida wres da bunebaSi ganmartoebuli eZiebda<br />
mooxebas gulisas...<br />
weliwadSi orjer, irmis myviralobisa da weroTa gadafrenis TveebSi,<br />
iniT wvers SeiRebavda giorgi, selis samoselsa da samogvis waRebs<br />
Caicvamda, aiyoliebda mdabiorebs, mexamles - ruisZes qitesas, mejinibes -<br />
gabriel koxriWaisZes, baziers - estate lomaisZes, Tavad glaxuna<br />
avSaniZes dairqmevda xumrobiT.<br />
mTeli kvira gadaikargebodnen siyrmis megobrebi, nadirobdnen<br />
narekvavis tyeebsa da aragvis WalebSi...<br />
... mxolod aseT wuTSi sjeroda giorgis, rom es qveyana martooden<br />
saomrad ar yofilao gaCenili" (`didostatis marjvena~, 101).<br />
96
kargad icoda giorgim, rom mefoba mxolod ufleba da gulisTqma ki<br />
ar iyo, aramed udidesi movaleoba qveynisa da eris winaSe.<br />
<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ZalmosilebiTaa gajerebuli mTeli nawarmoebi,<br />
ZiriTad problemad `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvenaSi" dominirebda<br />
`xelovanis bedi tiranul saxelmwifoSi". ratomRac literaturulma<br />
kritikam ase gadaWra es sakiTxi da Tavadac yoveli azri nawaroebis aseTi<br />
gagebis struqturas daumorCila, magram Cven vfiqrobT, umTavresi RerZi am<br />
nawarmoebisa saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> mowesrigebis sakiTxia.<br />
Tu tragikuli bedis problemas davayenebT, ara marto xelovania<br />
tragikuli `didostatis marjvenaSi". arsakiZe - rogorc socialuri<br />
fenomeni, garkveuli artaxebiT dabadebidanvea SeboWili. giorgi mefe, Tu<br />
Tavs ar SeizRudavs, Tu saqarTvelos Zlierebis, Tavisuflebisa da<br />
mTlianobisaTvis brZolas ar dauqvemdebarebs Tavis guliswadils, piradi<br />
bednierebis, miRweva ar gauWirdeba, TiTqmis erTi xelis gawvdenazea<br />
bedniereba, magram `omSi spasalaria Turme mbrZanebeli", da raoden didi<br />
tragediaa misTvis sayvareli qalis ase ganukiTxavad datoveba, adamianuri<br />
bunebisTvis miuwvdomeli ar darCeba. ratom ar unda gvaSfoTebdes Tavad<br />
giorgi mefis bedi, ratom ar unda vuTanagrZnobdeT mas? arsakiZeze<br />
tragikulicaa giorgi. arsakiZe sayvareli qalisagan TanagrZnobas<br />
moklebuli ar aris, Tavad arsakiZesac xom ar SeuZlia satrfosTvis<br />
yvelafris daTmoba, xom sTxova suli sanatrelma, magram<br />
sveticxovlisTvis Seewira igi da Txovna ver ausrula Sorenas. ratom ar<br />
vayenebT msgavs problemas giorgi mefesTan dakavSirebiT. giorgimac<br />
imitom ver ausrula Txovna satrfos, rom igi TavisTavs ar ekuTvnoda,<br />
suli da guli samSoblosaTvis hqonda Sewiruli, ratom aqamdis araferi<br />
gviTqvams giorgi mefis tragediaze, man Tavadac xom gagvimxila Tavisi<br />
Sinagani tkivilebi.<br />
`me mravali codva mimiZRvis amqveynad, rogorc mefes, ise rogorc<br />
kacs, TiTqmis yvela Rirseba da nakli Cemi xalxisa mitarebia, vaJkacic<br />
viyavi da mSiSarac, keisars vebrZodi da meSinoda xviaris fesvebisa,<br />
gulzviadic viyavi da loTic, magram Cemi xalxisTvis arasodes<br />
miRalatnia `pipa~ (`didostatis marjvena~, 375).<br />
97
yvelaze Tanadrouli idea, rasac `didostatis marjvenaSi"<br />
amovikiTxavT, es aris erTmorwmuneobis, anu erTi ideologiis safarqveS<br />
didi qveynisagan mcirericxovani saxelmwifos dapyrobis cda.<br />
bizantiasTan sjulis erTianobiT dabrmavebulma Tavisi samefo<br />
gadasca basili keisars senaqesimma, somxeTis mefem. giorgi pirvels ki,<br />
qarTvelTa mefes kargad aqvs gacnobierebuli ras uqadda bizantia<br />
saqarTvelos.<br />
`basili keisars es unda erTmorwmune saqarTveloc somxeTis darad<br />
gadasanslos rogorme, sanamdis pirSi suli midgas, ver moeswreba am dRes<br />
ZaRlTapiri basili keisari" - aseTi Seuvalia mefe giorgi.<br />
erT-erTi mwvave Tema, rac <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam warsulidan<br />
gamoixmo es gaxlavT Tema qveynis aSlilobisa, TvistomTa winaaRmdeg<br />
ucxotomelTa moxmobisa. swored aseTma qmedebam aTqmevina momakvdav mefes<br />
`roca xalxs amdeni moRalate Sina hyavs, makedonelic ver<br />
gaamarjvebinebs".<br />
sveticxovlis didebuli taZris mSenebloba SinaaSlilobiTa da<br />
gareSe mtrebis muqariT SeWirvebul qveyanaSi giorgi pirvelis <strong>erovnuli</strong><br />
Rirsebis erT-erT simbolod aRiqmeba. sveticxoveli dasturi iyo imisa,<br />
rom saqarTvelo arc kulturuli metoqeobs asparezze daudebda tols<br />
imperias. bizantiuri xarisxebis tareba giorgi mefes <strong>erovnuli</strong> Rirsebis<br />
Selaxvad miaCnda da arc keisrisagan naboZeb mwvane etlebs etrfoda igi.<br />
mefe giorgim berZnulic icoda, arabulic, magram sasaxleSi mxolod<br />
qarTulad esaubreboda ucxoelebs. am etiketis dacva <strong>erovnuli</strong><br />
azrovnebis gamoxatuleba iyo.<br />
`didostatis marjvenaSi~ mTeli is sinamdvilea gacxadebuli, rac<br />
mweralma Tavisi SemecnebiT aRiqva. saukuneebis gamocdilebas eziara<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia, `qarTlis cxovrebidan" Tu zogadad<br />
saqarTvelos istoriidan. eris bunebaze dakvirvebamac araerTgzis daanaxva<br />
rogorc misi amaRlebuli, ise uaryofiTi zne-Cveulebani, xelovanis da<br />
xelovnebis sakiTxi, rom didad ainteresebda Tavadac xelovans da<br />
msoflio xelovnebis Rrmad mcodne mwerals, es TavisTavad cxadia, magram<br />
SeuZlebelia umTavresi ar vigrZnoT da SevimecnoT nawarmoebidan aq<br />
pirveladi mainc eris suli da cnobierebaa. bazisi cxovrebisa <strong>erovnuli</strong><br />
98
yofis elemetebia da am myar sayrdenze aRmocendeba Semdeg xelovneba da<br />
xelovnebis yoveli Zegli.<br />
vfiqrobT, araa aucilebeli wina planze xelovanis bedisa da<br />
xelovnebis wamoweva, maSin, rodesac xelovanis tragediaze aRmatebulia<br />
Tavad mefisa da qveynis <strong>erovnuli</strong> bedi. miTumetes eris, im uaryofiT<br />
unebisa, romelic ase sainteresodaa gadmocemuli giorgi pirvelis<br />
monologSi, da rac, Tanamedrove saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> tragediis<br />
mizezic ramdengzisme gamxdara.<br />
amitomac migvaCnia, rom aucilebelia literaturuli nawarmoebis<br />
kiTxvisas realobas ar movwydeT, namdvilisa da arsebiTis danaxvisa da<br />
gaanalizebis Zala unda Segvwevdes. isic unda vigulisxmoT, rom qarTuli<br />
mefobis instituti, erovnulobis institutic iyo. giorgi pirvelisa da<br />
daviT aRmaSeneblis saxeebi <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias Semoqmedebis<br />
msoflmxedvelobriv prizmaSi, metad sainteresod gvixsnis qarTvel mefeTa<br />
erovnulobisa da zogadad mefobis institutebis im mniSvnelovan<br />
problemebs, ramac ase araCveulebrivi saxe miiRo mxatvrul<br />
literaturaSi, ra Tqma unda, gvesmis, rom <strong>mxatvruli</strong> sinamdvile da<br />
realoba erTmaneTs mTlianad arasodes emTxveva, magram mxatvrul<br />
sinamdvileSi nawilobriv mainc aisaxeba realoba. miTumetes, daviT<br />
aRmaSeneblis SemTxvevaSi, mwerali sinamdvilidan TiTqmis arasodes<br />
uxvevs, es aris mxolod, rom <strong>mxatvruli</strong> ferebiT amkobs da amSvenebs<br />
sinamdviles.<br />
da ara martooden mefobis instituti iyo erovnulobis mesaWe da<br />
alamdari. qristianuli sarwmunoeba da misi mesveurebic am <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> gamaRrmavebelni iyvnen da ra Tqma unda samefo institutic.<br />
isini xSirad araTu misi gamaRrmavebelni, wamyvanni da tonis mimcemic<br />
iyvnen <strong>erovnuli</strong> cxovrebis.<br />
`eklesiebis masobrivi ngrevisa da aTeisturi ideologiuri politikis<br />
zeobis xanaSi k. gamsaxurdia Tavisi nawarmoebiT saeklesio mSeneblobis<br />
ganmadideblis rolSi mogvevlina. sveticxovelisadmi, rogorc RvTaebrivi<br />
rwmenis taZrisadmi, aRvlenili xotba ukve niSnavda avtoris Sinagan<br />
msoflmxedvelobriv dapirispirebas socialisturi epoqis ideologiasTan.<br />
aseve metad mniSvnelovania isic, rom sveticxovelis taZari qarTveli<br />
kacis cnobierebaSi damkvidrebuli iyo, rogorc saqarTvelos erTiani<br />
99
saxelmwifoebriobis simbolo, Cveni didi istoriuli warsulis erT-erTi<br />
yvelaze saamayo Zegli. amdenad, misi gandideba ara marto RvTaebrivi<br />
rwmenisadmi Cveni xalxis tradiciul Tayvanismcemlur damokidebulebas<br />
gulisxmobda, aramed imavdroulad erTiani qarTuli saxelmwifoebriobis<br />
ideis romantikul gandidebasac. saxelmwifoebriobadakargul da<br />
ganaxlebuli rusuli imperiis nawilad qceul qveyanaSi did<br />
saxelmwifoebriv warsulsa da kulturaze amgvari saubari ki, rac<br />
romantikuli nostalgiiT aRavsebda yoveli WeSmariti patriotis guls,<br />
bunebrivia, xelisuflebis mier damkvdirebuli ideologiuri normebis<br />
CarCoebSi ver moTavsdeboda da aSkarad niSnavda mwerlis<br />
msoflmxedvelobriv dapirispirebas epoqalur sinamdvilesTan"<br />
(nikoleiSvili VII, 2007 : 203).<br />
am mxriv `didostatis marjvenidan" mTeli qarTuli saqristianos<br />
simbolur saxed gvevlineba melqisedek kaTalikosi. mwerali mefeTa<br />
saxeebTan erTad iseTi rudunebiT Zerwavs eklesiis patriarqTa<br />
portretebs, rom rwmenasa da sarwmunoebisadmi Tayvaniscemis grZnobas<br />
amtkicebs mkiTxvelSi.<br />
sainteresoa melqisedekis monologi:<br />
`janmrTeloba Cemi friad Seryeulia, zviad batono, uflis nebaa egec.<br />
arc me mwadis saqarTvelos daqcevis mowme rom gavxde. umal damvsebia eg<br />
Tvalni da yurni damgmanvia, smenad boZebulni uflisa mier.<br />
rameTu netar arian igini, visac sikvdili umal uwevs, vidre<br />
sakuTaris TvaliT ixilavdnen samSoblos Tvisis iavaryofas.<br />
netar arian iginica, vinca gulmarTal winaparTa aCrdilebs Soris<br />
landadqcevas arCeven. gadaSenebis gzaze damdgar TanamemamuleTa wiaRSi<br />
yofnas.<br />
vai maT, visac ieremiasebr godeba wilad xvdes, samSoblos Tvisis<br />
darRveul godolTa da nacixvarTa Soris.<br />
uSjuloba moZalebul ars saqristianosa zeda, aseT dros Sjulis<br />
simtkice da zneobis sispetake Tu ver SevinarCuneT, veras gviSvelis is<br />
cixeebi, romelTac meoxebiTac mefisaTa aSeneb, zviad batono Sen.<br />
qveyana Tavze dagvemxoba, iavarqmnian saqristianos da veRarc is<br />
cecxlismfrveveli xmlebi gaawyoben raimes, giorgi mefe rom awrTobinebs<br />
farsmans, uSjulosa da mucliT mezRapres.<br />
100
adgan yovelTa dambadeblisa da yovlis mxilvelis Tvali sufevs,<br />
zviad batono, yovelgan da mdogvis marcvalic versad dacema, Tvinier<br />
nebisa da xedvisa misisa...<br />
`yovelTa kacTa, didTa da mcireTa sasoeba" iyoo bagrati, amitomac<br />
ganavrcovo man saqarTvelo, arcTu vinmes augiao amdeni eklesia sxvas,<br />
vaxtang gorgasalis Semdeg" (`didostatis marjvena~, 156).<br />
melqisedekis sityva saqarTvelos didi siyvaruliTaa STagonebuli.<br />
mRvdelmTavars esmis saqarTvelos Znelbedobis Taviseburebani, isic<br />
Zalian kargad uwyis, rom saqristiano samyarosTan urTierToba<br />
garkveulad misi erovnulobis ganmamtkicebelicaa da bizantiasTan<br />
urTierTobis momxre amitomacaa igi. Tumca eriskacni sxvagvarad fiqroben<br />
da arcTu usafuZvlod. istoriam saintereso magaliTebi mogvca imisa,<br />
qristianobis mesveurma da msoflio arenaze TiTqos damcvelis funqciiT<br />
movlenilma mravalgzis wartaca miwebi saqarTvelos. magram mainc `k.<br />
gamsaxurdiasaTvis qristianuli religia Cveni xalxis erovnul-<br />
saxelmwifoebrivi TviTarsebobisa da `rassiuli izolaciis" dacvis erT-<br />
erTi umTavresi Zalaa. es sarwmunoeba Tavidanve ise organulad<br />
Seesisxlxorca qarTveli eris yoveldRiur yofas, rom mis cnobierebaSi<br />
erovnuloba da qristianuli rwmena faqtobrivad erTmaneTTan gaigivebul<br />
cnebebad damkvidrda" (nikoleiSvili 2010 : 223).<br />
sasuliero da saero pirebi fiqroben saqarTvelos warsulsa da<br />
momavalze, maTTvis samSoblosa da erze zrunva uzenaesi movaleobaa.<br />
samSoblos bedi da ubedobaa maTi cxovrebis arsi da swored am<br />
pirovnuli azrovnebis mkveTri warmosaxvaa mwerlisaTvis mniSvnelovni. is<br />
mkveTri saeriskaco Tu sasuliero Strixebi, romliTac giorgi, rogorc<br />
mefe da melqisedeki, rogorc kaTalikosi gamoirCevian k. gamsaxurdias<br />
Semoqmedebis ZiriTadi laitmotivia. <strong>mxatvruli</strong> sityvis didostatis<br />
mimarTeba <strong>erovnuli</strong> energiisadmi swored mefeTa da sasulieroTa<br />
arsebiTi maxasiaTeblebiT aixsneba da `daviT aRmaSeneblis" personaJTa<br />
personologiuri saxeebi am niSniTaa sayuradRebo mkiTxvelisaTvis.<br />
`daviT aRmaSenebeli" - `didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvenisagan"<br />
gansxvaebiT saocari paTosiT Seqmnili nawarmoebia. Tu giorgi pirvelis<br />
saxe imitom izidavda mwerals, rom igi or kurapalats Soris gamosresili<br />
mefe iyo - daviTis mTeli cxovreba sxvamxriv ainteresebs:<br />
101
`Zveli berZnebi mudam afrTxilebdnen xelovans cnobili sentenciiT -<br />
arc naklebi arc zedmeti.<br />
monstrualobis, gadaWarbebis da Sinzrdili patriotuli istoriis<br />
gziT rom viaroT, SesaZlo iqneba yoveli firalisagan napoleoni an<br />
gardaneqSani gamoviyvanoT.<br />
istoriuli masalis gadamuSavebisas me mudam imas vcdilobdi, ar<br />
gadavcdenodi im samanebs, romelic mocemulia rogorc qarTul, ise<br />
mezobel erebis matianeebSi.<br />
daviT mefis brwyinvale figuras arc esaWiroeba `monstrualoba". igi<br />
Tavisi epoqis umamacesi da uganaTlebulesi suvereni iyo. im bnel<br />
saukuneebSi, roca germaniis imperatorebi Zlivs iTvisebdnen wera-kiTxvas,<br />
cnobilia, karlos didma mixrwnilobisas Zlivs iswavla Turme xelis<br />
mowera, xolo seljukianTa didi sultani ToRriulbegi alf arslani da<br />
maliq-Sah savsebiT uwignurni iyvnen" (`daviT aRmaSenebeli~, 768). istoriul<br />
sinamdviles ar ametebs mwerali, roca daviTis ganswavlulobas da mis<br />
individualur Tu <strong>erovnuli</strong> azrovnebis maxasiTeblebze amaxvilebs<br />
yuradRebas. Tavadac aRniSnavs da Cvenc veTanxmebiT, rom daviTis saxes<br />
marTlac ar sWirdeba `monstrualoba", radgan igi istoriam Tu qarTulma<br />
folklorma cocxlad da sainteresod Semogvinaxa. daviTze gadmoRvrili<br />
didi siyvaruli mwerlisa, romelic nawarmoebis yvela gverdidan<br />
gamosWvivis, marTebulia da Cvenc vgrZnobT mefis araCveulebriv sulier<br />
Zalas da samSoblosadmi `gardareul siyvaruls", ramac mas SeuZlebeli<br />
SeaZlebina. iseT Zlier saxelmwifoebs moaxrevina qedi, romlebic<br />
saqarTvelos friad aRematebodnen. swored es iwvevs mwerlis siyvarulsa<br />
da aRfrTovanebas am udidesi mefiTa da ganumeorebeli <strong>erovnuli</strong> gmiriT,<br />
Tumca berZenTa brZnul Segonebas arasodes Ralatobs.<br />
`daviT aRmaSeneblis saxe mTeli Cemi cxovrebis manZilze mxiblavda. ...<br />
aRtacebuli Sevcqerodi daviTis didron cisfer Tvalebs, nikapTan odnav<br />
gaJRalebul wvers, almasebiT mooWvil gvirgvins, keisrul wiTel waRebsa<br />
da bolos, mis omaxian figuras, freskaze gamosaxuls.<br />
mogzaurobisa da ganswavlis wlebSi didxans vatolebdi da vazomebdi<br />
mas bizantiis imperatorebs... saqarTvelos damxobisa da daqcevis periodSi<br />
warmoSobil uWkuo mefeebs, romelTac iseTive uniWo Sairebi dagvitoves,<br />
rogoric politika hqondaT.<br />
102
am Sedarebisas ufro da ufro izrdeboda Cems gulSi siyvaruli da<br />
Tavdadeba daviT mefisadmi, romelsac Cven vafasebT upiratesad, rogorc<br />
Tavkacs qarTveli xalxis nacionalur-ganmaTavisuflebeli brZolisas<br />
islamuri obskurantizmisa da imperializmis winaaRmdeg...<br />
SeiZleba gadauWarbeblad iTqvas, daviTis vaJkacobam, missma brZnulma<br />
politikam da qarTveli xalxis Tavgametebulma brZolam gadaarCina XII s.<br />
kavkasia rogorc gamuslimebas, ise fizikurad ganadgurebas" (`daviT<br />
aRmaSenebeli~, 769). rogorc mwerlis am sityvebidan Cans, ara marto<br />
saqarTvelos erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis lideris tvirTi<br />
auwevia marjved daviT aRmaSenebels, kavkasiac misi brZnuli politikiT da<br />
Tavgametebuli brZolis Sedegad gadarCenia mraval ubedurebas.<br />
Tavad mweralmac aRniSna, rom daviTis realur saxes gazviadeba da<br />
gandideba ar sWirdeba mxatvrul literaturaSi, is Tavadaa simbolo<br />
Tavisuflebisa da damoukideblobisTvis brZolisa.<br />
daviTis didebuli saxe nawarmoebSi metad did mxatvrul-emociur<br />
fons qmnis. misi gamefebidan moyolebuli mkiTxveli interesiT adevnebs<br />
Tvals am uebro gmirsa da mefes, goniersa da dakvirvebuls, yovelJams<br />
imisTvis rom aris mzad, yovelიve mniSvnelovani Seimecnos da<br />
daimaxsovros, Tavadac araerTgzis iseT saintereso problemebs wamoWris<br />
da miagnebs, vgrZnobT, rom Rrmad mecnieruli ganWvreta ZaluZs mis<br />
gonebas yovelivesi, magram erTic aRsaniSnavia, misi gulisyuri yovelTvis<br />
umTavresi mizniskenaa mimarTuli - samSoblos TavisuflebisaTvis brZola.<br />
es araCveulebrivi potenciis pirovneba mTlianadac Seewira am did saqmes.<br />
k. gamsaxurdiasaTvis, saqarTvelos warsulze, gardasul gmirebsa da<br />
erovnul moRvaweebze fiqri ganuyofelia. ra problemazec ar unda<br />
fiqrobdes mwerali, ra sakiTxsac ar unda warmosaxavdes, misi kalami da<br />
cnobiereba mainc maT ukavSirdeba da marTlac rogorc `toiloTi<br />
dabmuli cxeni", niadag maT utrialebs, sxvadasxva rakursiT warmosaxavs<br />
erovnul gmirTa saxeebsa da daniSnulebas.<br />
`WeSmaritad arc erTi nageboba araa ise mtkice, rogorc is, romelic<br />
mamaci winaprebis Zvlebzea aSenebuli...<br />
me vigoneb rusTavis cixeSi momxdar brZolebs, daviT aRmaSenebelsa<br />
da giorgi Wyondidelis, Cveni istoriis sxva mamac gmirebs, xolo amxanagi<br />
103
nestori kvlav axali rusTavis ambebs ubrundeba" (`rusTavi", k.<br />
gamsaxurdia, t. VIII, : 236).<br />
daviTis saxe zogad-istoriul fonze ara marto Tavisi drois<br />
saqarTvelos, aramed yoveli drois saqarTvelos erovnul-<br />
ganmanTavisuflebeli brZolis simboloa. <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiasagan<br />
daviTisa da misi drois saqarTvelos <strong>mxatvruli</strong> asaxva gansakuTrebuli<br />
daniSnulebisaa, gmiris saxis daxatviT, mwerals surs gaaRvivos erovnul-<br />
ganmanTavisuflebeli brZolis idea qarTul sazogadoebaSi, rom<br />
Tavisuflebisa da gmirobis suli ar Caqres xalxSi.<br />
daviTis droindel saqarTveloSi gareSe mterTa Tavdasxmebisagan da<br />
bunebis stiqiisagan gametebuli xalxSi mainc rCeboda samomavlo imedi.<br />
`daviTma kvlav TemSaras gadaRma gadaitana mzera. gulnaRvliani<br />
gascqeroda Canacrul nafuZarebs. marnebiRa gadarCeniliyo zogierT<br />
ezoSi. erTgan aswlovani xenic gadaetrusa cecxls. erTaderTi msxlis<br />
qveS lastis facxa moeRobaT. sami balRi da erTi Savosani diaci<br />
CaliCobdnen mzvareSi.<br />
mxedrebis Tvalwin lastis WiSkarze Sefrinda uzarmazari mamali,<br />
sisxliviT wiTeli bibilo ganze hqonda gadazneqili. mTlad alisferi<br />
frTeni Zalovnad Semohkra erTurTs da iyivla.<br />
Sergilma SeniSna: guneba gaexsna mefes.<br />
`dailocos amqveynad sawyisi mamrisa, igia Surismgebeli Zala,<br />
romelic daiquxebs-xolme Canacrul fuZeze"! - sTqva daviTma (`daviT<br />
aRmaSenebeli~, 257).<br />
mTeli novelaa es abzaci, yovelive mokled da lakonuradaa<br />
gamoTqmuli.<br />
msxlis qveS lastis facxas TavSefarebuli ojaxis tragedia<br />
TavisTavad nagulisxmevia. Saosani diacis sami balRi saqarTvelos<br />
momavalia, magram mweralma Tavisuflebisa da momavlis simbolo<br />
`uzarmazari mamlis" yiviliT gvamcno, rasac jerovani Sefaseba mohyva<br />
daviT mefisagan `Canacrul fuZeze damquxebuli Zalisa".<br />
mTel am vrcel tetralogiaSi aseTi saxe-simboloebi, erTgvari<br />
miniSnebebi - imedis momcemi da samomavlo brZolisaTvis Semgulianebeli<br />
yovelTvis ikiTxeba nawarmobebSi.<br />
104
yvela problema mainc daviTis garSemo iyris Tavs. mwerali pirdapir<br />
Tu arapirdapir daviTis saxes gadmoscems, mis irgvliv trialebs mudam<br />
mwerlis azri da gulisTqma. Tundac giorgi mefis `soflis samduravi"<br />
movisminoT, sabolood mainc daviTzea yuradReba gadatanili.<br />
daviTi namdviladaa imdroindeli saqarTvelos azrovnebisa da<br />
moqmedebis brunvis RerZi, uromlisodac qveyana marTlac ver iarsebebda.<br />
`qveyana waxda, mTani-Ra SemogvrCen ucvlelni kvlav, mdinareni TavianT<br />
sadens mihyvebian, magram icvalnen zneni da Cvevani Cvens Tvalwin,<br />
gulborotni gaxdnen kacni, sulis mSvidoba Semoaklda morCTa Taobas.<br />
maxsovs, roca samSvildeTgan taxtiT moviyvaneT sulkurTxeuli mefe<br />
bagrati ufliscixeSi... gansvenebuli dedaCveni sasTaulTan ujda, nanobda<br />
momakvdavi: omebs Sevalie Cemi wuTisofeli, miwieri meufoba yovelive amao<br />
yofilao sikvdilis winaSe. Cemi vaJi daviTi Tavis papas daemgvana, Saman,<br />
veubnebi, vikmaroT meTqi rac gvaqvs, mas sul omebi swyuria" (`daviT<br />
aRmaSenebeli~, 284) - acxadebs mefe da gaocebulia, ratom ver xvdeba misi<br />
memkvidre, rom imqveynad iseTi araferi mihyveba adamians imisaTvis amdeni<br />
zrunva, amdeni jafa da amdeni brZola Rirdes, Tanac amqveyanaSiac vinaa<br />
damfasebeli did saqmeTa, piriqiT, moRalateni da mtrebi Warboben mudam.<br />
arvin icis sinamdvileSi rogor afasebda mefe giorgi Tavisi Zis gmirul<br />
saqmeT, magram am SemTxvevaSi aq sainteresod ikiTxeba daviTis<br />
saqarTvelos ganmaTavisuflebeli brZolis programa da isic, rom masze<br />
araviTari Segonebani ar moqmedebs, TviT mamis azrsac did mniSvnelobas<br />
ar aniWebs mefe, mas swams Tavisi moqmedebis uzenaesobisa da mxolod erTi<br />
- gulisTqmiTaa Sepyrobili, Sors gadarekos saqarTvelos sazRvrebidan<br />
mtrebi da orgulni, borotni da qvegamxedvarni, romelTac ar surT<br />
saqarTvelos damoukidebloba, magram verc mouazrebiaT, rogor SeiZleba<br />
amis miRweva.<br />
arada ers mainc swams Tavisi, Tumca Wabuki, magram gawonasworebuli,<br />
gonebadamjdari mefisa. sainteresoa am mxriv jondi erisTavis da moxuci<br />
mwyemsis saubari:<br />
`RmerTi iyo Seni Semwe keTilo moxuco, ase mgonia saqristianos<br />
aravin daanebebs wasabilwavad Sens patrons".<br />
moxucma Tvali gaumarTa stumars da uTxra:<br />
105
`mec engre vgoneb, Svilo, daviT mefes moelian TrialeTis<br />
saerisTaoSi, engre ubnoben berni qristianobis qomagiao Wabuki mefe"<br />
(`daviT aRmaSenebeli~, 325).<br />
saqme is aris, rom moxuci mwyemsi liparit orbelianis msaxuria,<br />
magram misi moRalaturi bunebis gamo, gastexia guli masze moxuc mwyemss<br />
da amitomacaa, rom piruTvnel azrs gamoTqvams igi daviT mefis<br />
misamarTiT, Tumca warmodgenac ara aqvs, rom daviTis erTgul jondi<br />
erisTavTan saubrobs.<br />
daviT mefis pirdapiri Tu arapirdapiri daxasiaTeba mwerlisagan<br />
yovelTvis raRac Strixs matebs mis personologiur portrets, umiznod<br />
da umniSvnelos arasodes arafers ambobs mwerali Tundac:<br />
`daviTs wesad hqonda, TaTbiri yvelasagan guldinjad moesmina, magram<br />
udides saidumlos Tavad inaxavda gulSi" (gamsaxurdia 1968 : 358).<br />
am erT winadadebaSi erTi xelismosmiT daixata, gonieri da<br />
windaxeduli mefis saxe, erTi _ guldinjad ismens yvelas azrs da meorec<br />
- `udides saidumlos rom Tavad inaxavs gulSi." swored am<br />
dakvirvebulobiT, sxvaTa mosmenis didi niWiTa da samSoblosadmi<br />
usazRvro siyvaruliT SesZlo didma mefem gaeTvaliswinebina yovelive<br />
niuansi momavali brZolebisa da saqarTvelos gamarjvebiT<br />
daegvirgvinebina yvela sabrZolo operacia.<br />
mefis araCveulebrivi sulieri Zala da rwmena mebrZolebze<br />
gadmodioda, maTi Zalisxmeva askecdeboda.<br />
`lipartiani gaaoca am ambebma. samasi mxedris amara rogor apirebso<br />
TurqebTan Sebmas? mainc veRaraferi Sehkadra patrons...<br />
muxaTgverds qvemod gadalaxa daviTma mtkvari...<br />
`aravis miendo mxedvelsa sxvasa, aramed TviT marto wavida. yovlad<br />
usaWurvlod, xmliTa oden da Tan waritana wigni RvTis metyveli da amcno<br />
spaTa ara SeeZvrad yovelive misvlamde mis maT Tana; xolo monaTa aT<br />
xuTmetTa hyves brZanebuli maTda da wamoiRes naxiri loWinis xeviTa da<br />
mouwivnes Turqni da Semdgomi didisa homisa, Camohyarnes monani da<br />
dauxocnes cxenni, garna qveiTnica ibrZodes ficxelad.<br />
xolo mefe cxensa ra gardaxda, ara hgonebda, jereT mosvlasa, Seeqca<br />
kiTxvasa da esoden warityvnen misgan gonebiTa, romel sruliad daaviwyda<br />
winamdebare saqme, vidremdis xmai raime kvlisa Semoesma yurTa<br />
106
myis dauteva wigni munve da amxedrebuli mihyva mis xmisa da viTarc<br />
zed waradga monaTa TvisTa, ese viTarsa Rvawlsa Sina myofTasa da rameTu<br />
aSorvida TavisTa spaTa ukeTumca maTda cnobad wasuliyo, monaTa<br />
dauxocdes. mswrafl STabrialda mefe, viTarca arwivi da daabnia viTarca<br />
kakabni, mswrafl esodeni moswyvinda romel maTni cxenni, kma eyves monaTa<br />
maT da amxedrebulTan esodeni moswyvides, romel mciredni Seeswrnes<br />
qalaqs; xolo gzani savseni yvela mZoriTa maTiTa da friadisa cemisagan<br />
xrmalmanca daRvarWnilman uarhyo qarqaSi Tavisi" (`daviT aRmaSenebeli~,<br />
366).<br />
mwerali arafers amatebs istoriul sinamdviles, aqedanac<br />
sainteresod ikiTxeba gmiri da gonieri mefis portreti, romelsac<br />
upirveles movaleobad qveynisa da xalxis samsaxuri miaCnia. misi<br />
cxovrebis mizani erTia, gaacilos mteri samSoblos sazRvrebs. rogorme<br />
SeZlos da TanamoZmeTa naklebi sisxlis fasad moapovebinos qveyanas<br />
damoukidebloba.<br />
zemoT motanil amonaridSi sainteresod ikiTxeba mefis mravalmxrivi<br />
unarianoba, wigniereba, guladoba, gonebis gamWriaxoba, rac garkveulad<br />
ganmapirobebelia dasaxuli miznis warmatebebisa. imdenad mizanmimarTulia<br />
mefe, rom sxva yovelive meorexarisxovani xdeba misTvis. mxolod<br />
brZolebisTvis samzadisi, brZola da mtris damarcxebaa misi cxovrebis<br />
sazrisi. TiTqos gulnaklulnic arian qveSverdomni, rom mefem sxva<br />
yovelive daiviwya, garda erovnul-ganmaTavisulebeli moZraobisa.<br />
am mxriv sayuradReboa jondi erisTavisa da sabaias saubari, sadac es<br />
ukanskneli ver urigdeba niadag omebs, qveynis TavisuflebisaTvis bZolas<br />
gamudmebulad, jondi erisTavisaTvis ki es movlena kanonzomieri da<br />
misaRebia:<br />
`agre ubnoben, batono, Cveni Wabuki mefe da misni spasalarni omisTvis<br />
ocneboben niadag".<br />
jondim gaiRima da miugo:<br />
`hai, hai rom uomrad mSvidoba ver iqneba, Cemo sabaiav, ise rogorc<br />
cecxli ukvamlod, cxeni unalod, raindi uxmlod da wisqvili uRarod".<br />
`ara me sxvas mogasxeneb, Seni risxvac nu momcemia, Cvens patrons,<br />
bagrat mefesac uyvarda omi, magram arc molxenani amsofliurni sZagda<br />
didebul mefes hei, vin uwyis rogori nadimebi axsovs am palatebs! Cvenc<br />
107
Wabukni viyaviT maSina, xolo eg darbaznic mooqrovilni, moWiqulni da<br />
moxatulni? xandaxan erTi msgefsis manZilze grZeldeboda nadimi,<br />
samefois Cvenis uturfess qal-rZalT samaia ucekvniaT am buxris win,<br />
erisTvo batono, meCangeni da mutribni moalxendnen meinaxeTa. ukve erT<br />
welze metia, rac naWarmagevSi brZandeba Cveni axali patroni da<br />
gaRimebulic aravis unaxavs igi" (`daviT aRmaSenebeli~, 393).<br />
Tumca mxolod sabaia ki ara, sxvebic ar malavdnen ukmayofilebas<br />
mefis sxvaTagan ase gansxvavebuli bunebis gamo.<br />
`naWarmagevSi mokle xans yofnisas saTiTaod hyavda Seswavlili es<br />
mandaturni jondis. egec icoda erisTavma, rom maT arc daviT mefe<br />
moswondaT, arc misi `Tavawyvetili" spasalarebi. bizantiur mkacr<br />
etiketze gazrdilT eucxovebodaT daviT mefis `mdabioruli Cvevani".<br />
fexiT siaruli uyvarso, RamRamobiT marto seirnobso liaxvis pirad,<br />
beri araa, magram berul cxovrebas ewevao Wabuki.<br />
arc es moswondaT, mudam etratebSi rom iWvriteboda, landiviT<br />
mimodioda papiseul palatebSi, xanac fsalmuns hgalobda bnelSi<br />
daCoqili.<br />
bagrat mefisa da giorgisdarad, nadimebs ar marTavda, stumroba ar<br />
uyvarda, purad Zviriao, CurCulebdnen kuTxe-kuTxe xanac.<br />
wavidoda sadme, aravis umxelda mizezs wasvlisas, arc mosvlis dros<br />
dasTqvamda, winaswar Jams moaxsenebdnen raimes, veravin Seatyobda saxeze:<br />
eama Tu ewyina nauwyebi, monaxsenebi" (`daviT aRmaSenebeli~, 389).<br />
daviTis am maxasiaTeblebSi kargad Cans ideisaTvis Tavdadebuli mefis<br />
Tavganwiruli brZola. rogori TixiTac ar unda iyos mozelili kacTagani<br />
yoveli, yvelam kargad uwyis, Tu rogor Znelia aseT pirobebSi cxovreba:<br />
sxva rom araferi, is mainc xom Zalian kargad viciT, Seyvarebul mefes<br />
satrfosTan axlos yofna Zalianac siamovnebs, magram siamovnebis uflebas<br />
ar aZlevs guls daviTi. arian adamianebi, romelTac siWabukidanve<br />
SeuZliaT Tavisi daniSnulebis Secnoba, grZnoben, ras moiTxovs gangeba<br />
maTgan da CaTrevas Cayolas amjobineben, Tavadve im xmasa da gzas<br />
gauyvebian, riskenac maT bedi mouwodebT. vfiqrobT, swored aseT<br />
bednierTa da rCeulTa ricxvs miekuTvneba mefe daviTi. mas Tavidanve<br />
hqonda gonebaSi awonil-gazomili Tavisi cxovrebis gza da saqarTvelos<br />
momavali. dRes, rodesac amdeni saukune gvaSorebs gmiri mefis<br />
108
cxovrebidan, kvlav moipovebian adamianebi, romlebic eTayvanebian didi<br />
mefis nakvalevs da misi naocnebarisa da misganve miRweuli <strong>erovnuli</strong><br />
miznebis Tayvanismcemelni arian, sxva rom ara, <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />
saxec gveyofa am azris dasadastureblad da XX saukunis qarTul<br />
poeziasa Tu prozaSic sainteresod aisaxa daviTisagan fiqrsa da ocnebaSi<br />
naloliavebi samSoblos Tavisuflebis <strong>mxatvruli</strong> xorcSesxma. swored<br />
daviTis pirovnebis Secnobisa da k. gamsaxurdias romanis wakiTxvis Semdeg<br />
SeiZleba mivideT im daskvnamdis, rom ramdeni welic ar unda icocxlos<br />
kacTaganma yovelma, rac unda iRvawos da moimoqmedos, Tu samSoblos<br />
keTildReobisaTvis ar iyo misi qmedeba mimarTuli, `amaod daSvrebian<br />
muSakni". mxolod samSoblosaTvis Tavganwiruli Tu TavSewiruli<br />
cxovrebaa maradisi, ukvdavebasTan Seziarebuli. da aRmaSenebls drom,<br />
garemoebam da individualurma monacemebmac Seuwyo xeli samSoblos<br />
xsnisTvis golgoTas Sesdgomoda, Tavadac etvirTa saukune mxrebiT,<br />
momdevno saukuneebsac gadmoyoloda TavisuflebisaTvis brZolis ideis<br />
STamagonebeli. TiTqos yovelTvis gvesmis misi ideis gamaxmovanebeli da<br />
damajerebeli xma:<br />
`vstkbebi, roca qarborbala amovardeba xolme, Seryvna unda am<br />
qveynisa, maxo, amsoflad mosvlas ra fasi aqvs, Tu igi iseTive dastove<br />
kacma, rogoric Senamdis yofila" (`daviT aRmaSenebeli~, 42).<br />
ra Tqma unda, am azris Semecneba bevrisTavis miuwvdomelia. ifiqro<br />
masze, rom iseTi ar datovo sofeli, rogoric Senadmis iyo da Tanac<br />
yovelive aRmasvlis gziT warmarTo, TviT erTeulTa Soris kidev ufro<br />
metad rCeulT ZaluZT, magram fiqri erTia da es Seni fiqri da naocnebari<br />
realobad aqcio, ise rom saukuneTa Semdgomac valmoxdilad dagigulon<br />
Taobebma, mxolod erTs, daviTs ergo wilad saqarTveloSi da amasTan<br />
erTad ukve mivuTiTeT, rom epoqam da garemoebamac Seuwyo gmiris<br />
bedisweras xeli. drom da epoqam gansazRvra misi gmirobis motivi, magram<br />
ramdengzis momxdara isic, rom droisa da garemobisagan gamwarebulnic<br />
ukvalod gardasulan istoriis analebidan. rodesac warsulis epizodebs<br />
vixsenebT, vrwmundebiT, rom mxolod maT ZaluZT miznis miRweva, saxelisa<br />
da legendebis gayoleba am qveynidan, visac sakuTari yovelive dauTmiaT<br />
da xalxisa da qveynis sajildaoze ucdiaT bedi, visac yovelive<br />
gauwiravT misTvis. am problemaze adrec gvqonda saubari daviTsa da<br />
109
dedisimedTan mimarTebaSi da davrwmuniT, rom Tavadac samSoblos<br />
sakuTrxevelze tarigad Sewiruli miaCnia Tavi did mefes.<br />
daviTis imdroindel miznebi mxolod saqarTvelos Tavisuflebis<br />
ideiT ar Semoifargleboda. man kargad uwyoda, damoukideblobis miRweva<br />
ra Tqma unda aucilebeli iyo, magram misi SenarCunebisaTvisac, rom<br />
winaswar unda momzadebuliyo niadagi, amasac grZnobda. arada msoflio<br />
politikis winaswari ganWvreta da imdroindeli Zlieri qveynis samomavlo<br />
gzis gaTvlac iyo amisaTvis saWiro. upirvelesi da umTavresi Zala Tavad<br />
saqarTveloSi unda gamoZebniliyo, radgan:<br />
`daviTs adreve miniSnebuli hqonda erTi WeSmaritebac: sxvisi<br />
daxmarebis Semyure, yvelaze naklebd rom exmareba Tavis Tavs.<br />
konstantinopolSi mosalodnel ambebs sxvagvarad afasebda daviT<br />
mefe. mas diaxac Tvali eWira basili bulgarTmmusvrelis mier mitacebul<br />
basianis miwebze da arc lazTa samkvidros Sescqeroda gulgrilad, arc<br />
trapizonisa da xaldess qveynebs.<br />
im SemTxvevaSi Tu bizantia SinaaSlilobisa da taxtismterTa<br />
cilobis msxverpli gaxdeboda, vidre Turqebi im qveynebs waepotinebodnen,<br />
daviT mefes gadawyvetili hqonda liparitisa d ratis dazaveboda,<br />
TrialeTidan laSqari gaeyvana, taoskaridan gadasuliyo da xsenebul<br />
qveynebs daufleboda.<br />
meore garemoebac iyo am SemTxvevaSi damafiqrebeli; Tu erTmorwmune<br />
bizantiac, somxeTis darad, seljukianebs Cauvardeboda xelSi, maSin<br />
martoxela saqarTvelo unda Sebmoda gamZvinvarebul islamur loms da<br />
daviT mefem kargad icoda, sultans qilirjarslans lomis maxvili rom<br />
erqva" (`daviT aRmaSenebeli~, 538).<br />
aq kargad vxedavT, raoden wingamWvreteli iyo daviTi, mas SeeZlo<br />
winaswar, Seecno da daenaxa mosalodneli SesaZleblobani saqarTvelosi<br />
TviT msoflio arenazec ki. swored aseT winaswargamWvretT da<br />
winaswamgrZnobelT ZaluZT Tavisi qveynis ramdenime saukunis iqiT gayvana,<br />
gaZliereba da ganviTareba, mxolod esec aris, momavalma garemoebebma da<br />
memkvidreebmac unda warmoaCinon maTi `saqmeni samamaconi", Tumca gmiroba<br />
da raindoba arasodes darCenila SeumCneveli da miTumetes saqarTveloSi,<br />
rodesac ara marto ibadebodnen gmiruli sulisa da SemarTebis vaJkacebi,<br />
aramed saTanado aRzrdas da wvrTnasac Rebulobdnen, Tanac samSoblos<br />
110
siyvarulisa da misTvis Tavdadebis Tu TavSewirvis grZnoba yvela<br />
maTganis uzenaes movaleobad igulisxmeboda.<br />
swored am drois memkvidre da mesaWe iyo daviT aRmaSenebeli da<br />
swored aman STabera mas da mTel mis TanamedroveT gmiruli suli da<br />
dasaxuli miznisaTvis brZolis didi SesaZlebloba.<br />
windaxedulobis saintereso magaliTs warmoadgens Tundac kozman<br />
beris uvneblad gaSveba ispahanSi.<br />
`icodeT liparit amiras damfrTxali mstovari, igic enaWartala<br />
kozman beri, gacilebiT mets mouTxrobs sultans Cveni Zalmosilebis<br />
gamo, gacilebiT mets, vidre Cven mogvepoveba sinamdvileSi axla. am saqmes<br />
uTuod Cinebulad Seasrulebs muslimTa qveynebSi naTrevi mstovarul<br />
saqmianobaSi sakmaod gaqnili kozman beri" (`daviT aRmaSenebeli~, 553).<br />
mefis es azri marTlac rom aRafrTovanebs maxaras<br />
`maxaras vardi mouvida saxeze, selidan zewamoiWra da wamoiZaxa:<br />
`Wkviani mefe mtris mstovarsac gamoiyenebs" (`daviT aRmaSenebeli~, 553).<br />
daviT mefes kargad esmis rogor marTos mtrebic da moyvrebic, misma<br />
politikurma winaswarmWvretelobam didi Sedegi moutana saqarTvelos<br />
erovnul-ganmaTavisulebel moZraobas, magram erTicaa, TviT mefem, rogorc<br />
giorgi pirvelma xom kargad icoda, roca amdeni mteri, orguli da<br />
qvegamxedvari TviT sakuTar xalxSic moipoveboda, aleqsandre makedonelic ver<br />
gaamarjvebinebda qveyanas, Tumca, rogorc ukve aRvniSneT aRmaSenebelma<br />
SeZlo SeuZlebeli, mternic da orgulnic ki sakuTar mizansa da<br />
mimarTebas daumorCila.<br />
nawarmoebis ZiriTadi ideis Sesamecneblad mwerali iyenebs sxvaTa<br />
mosazrebebs, sizmrebs, Tqmulebebs, legendebs, romlebic nawarmoebSi<br />
simboloebad devs da maTi axsna-gaSifvra erTi miznisaken miemarTeba,<br />
vigrZnoT da vigulisxmoT saqarTvelos Tavisufleba. am damoukideblobis<br />
damagvirgvinebeli ki TavisTavad daviT mefea, romlis moqmedebisa da<br />
momavlis saxes ukavSirdeba yvela sizmari Tu Tqmuleba.<br />
jer iyo da arabTa mefis nomanis saxes balRobidanve aziarebs maxara<br />
da noman Ze medharisa, rom miwiqveSa gvirabis dagmanul kars miadgeba da<br />
mis winaSe Tormetive kari ganixvneba - umravi simdidre darbazebisa,<br />
garkveuli miniSnebaa imisa, rom daviT mefis winaSe yoveli Caketili unda<br />
gaixsnas - saqarTvelos bediTi yofiT Caketili. balRobidan moyolebuli<br />
111
Warmagsac siamovnebs noman mefis ambavis xseneba da zmanebaSi gadasulic,<br />
saocar saxeebs da mosalodnel garemoebaTa simbolo-miniSnebebs xedavs:<br />
`daviTs ukve CasZineboda arCvis tyavebSi nebierad SefuTvnils ezmana:<br />
veladac midiodi samSvildes barisaken cxeniT da midga cadawvdil svets<br />
da<br />
am svetis zeTavze naxevari mTvare esvena<br />
da masze<br />
ijda<br />
lalisniskartiani<br />
marjnis Wangebiani<br />
yorani<br />
TeTri...<br />
qari hqroda,<br />
ca iryeoda...<br />
... qari qarborbalad iqca<br />
miwa ganixvna da qondriskaci amoZvra Rrudan.<br />
mtutisferi wveri hqonda am qondriskacs, xolo Tvalni firuzisani,<br />
xelSi spilenZis Cogani eWira da burTi sami.<br />
gauRima qondriskacma mefes, foladis kbilebi SemoanaTa da uTxra, Tu<br />
Sen marTla daviT mefe xar, Ze giorgisi da SvilisSvilTagani meSurdule<br />
da mefsalmune daviT mefisa, aha Cogani spilenZisa da burTi sami;<br />
tyorcne, nu zogav da Tundac erTic rom moaxvedro im yorans, is<br />
naxevari mTvarec mtvrad iqceva da is svetic marmarilosi.<br />
ukeTu ver ewio sawadels im Rrudan gamovixmob urCxulebs da<br />
Rrianklebs da merme Sen icode da maTo.<br />
daviTma gamoarTva qondriskacs Cogani spilenZis da burTi sami<br />
qari hqroda, ca iryeoda, qari hqroda da sveti irxeoda, rogorc<br />
lelis klerto...<br />
xeli SemarTa burTs gasartyorcnad mefem da gamoaRviZes...<br />
maxarai Tavze wamodgomoda patrons da bodiSobda<br />
`swuxdi da SfoTavdi, amitomac gagaRviZe, mefev batono"... (`daviT<br />
aRmaSenebeli~, 487)<br />
es sizmari Cveulebrivi zmaneba araa, masSi Cadebuli simboloebi<br />
TiTqmis mTeli nawarmoebis ideis gadmomcemia, magram garkveulad<br />
112
gaocebuli vrCebiT, rom raRa am dros aRviZebs mefes maxara. daskvna<br />
erTia, yovelive mzamzareuli da axsnili mosawyenia mkiTxvelisaTvis, meti<br />
Zala da mniSvneloba da daniSnulebac mas eniWeba, rodesac fiqrs uCens<br />
mas mwerali, sizmari sinamdvilesTan yovelTvisaa dakavSirebuli da Tanac<br />
igi yovelTvis `bunebrivi sinamdvilea", radgan `<strong>cnobierebis</strong> TuTiyuSiviT<br />
gawvrTna SeiZleba, aracnobierisa ki - ara. swored amitom uxdis madlobas<br />
avgustini ufals, rom mas sakuTar sizmrebze pasuxismgeblobas ar<br />
akirsebs. aracnobieri fsiqikuri fenomenia, romelic moCvenebiTad Tu<br />
SeiZleba gaiwvrTnas da isic <strong>cnobierebis</strong> sazianod... is iyo da aris<br />
sfero, rasac subieqturi TviTneboba ver Seexeba. risi arc gaumjobeseba<br />
SeiZleba da arc gauareseba, romlis idumalebas yuri unda davugdoT,<br />
Tumca Sexebas verasodes SevZlebT" (gustav-iungi 2005 : 49) ambobs karl<br />
gustav iungi da vrwmundebiT, rom im maxasiTeblebis gamo rac sizmars<br />
gaaCnia, mwerals saSualeba eZleva mas garkveuli simboluri datvirTva<br />
misces. swored am aracnobierisa da cnobieris sinTezirebiT, mas SeuZlia<br />
Seqmnas personaJis idumali da saintereso saxe. miTiTebuli sizmaric ra<br />
Tqma unda k. gamsaxurdias mier swored aseTi aspeqtiTaa warmodgenili.<br />
rogorc nawarmoebSi, ise daviTis istoriul saxeSic SeiZleba axsna<br />
movuZebnoT am simbolur zmanebas.<br />
saerTod mTeli nawarmoebi SeiZleba simbolur planSi wavikiTxoT da<br />
dasawyisidanve SevicnoT, rogorc daviT mefis, ise mTeli saqarTvelos<br />
bediswera. gansakuTrebiT sainteresod ikiTxeba ukanaskneli Tavi `didi<br />
omi" da SegviZlia davaskvnaT, rom mefis sikvdilTan Widili ukanaskneli<br />
didi omia ara marto pirovnulad mefisa, aramed mTeli saqarTvelosi.<br />
yvela adamians bediswera am ukanaskneli didi omisaTvis amzadebs da am<br />
SemTxvevaSi am didi omis simbolo mTel saqarTvelozea ganfenili da<br />
gvarwmunebs, rom isini, visac ZaluZT Tavisi bediswera mTeli qveynis<br />
simbolod da miniSnebad aqcion, swored maT SeZles cxovrebaze kvalis<br />
damCneva, swored maT SeZles, rom Tavisi wasvlis Semdeg Secvlili<br />
iersaxe miscen qveyanas. Cven iseTi gmirebic gvaxsovs istoriidan _ ara<br />
marto Tavisi qveynis, msoflios saxec, rom Secvales, magram isi viciT,<br />
rom epoqa da garemoeba gansazRvravs yovelives, daviTis msgavs<br />
gonebagamWriax sardalsa da pirovnebas marTlac ZaluZda msofliosaTvis<br />
ecvala iersaxe da rogorc ukve davinaxeT, esec SeeZlo mis didebul<br />
113
suls, magram albaT TiToeuli didi kacTaganic garkveuli simboloa<br />
mizanmimarTuli moqmedebisa da am moqmedebis arealSi daviTis amgvari<br />
roli ar igulisxmeboda.<br />
saerTod sakiTxi, romelic am TavSi ganvixileT, <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong>a da xasiaTis TaviseburebaTa simboluri axsna-danaxvaa da k.<br />
gamsaxurdias SemoqmedebaSi - Zireulad warmosaxvis miTosur plansa da<br />
simbolikas gvixsnis.<br />
Tavi III<br />
dakarguli sazrisis Ziebisa da pirvelqmnadobis<br />
SenarCunebis idea <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />
saukuneebma daamZima adamianis cnobiereba. saukuneobrivma codnam da<br />
gamocdilebam is pirvelsaxe daukarga adamians, rogoric moevlina is<br />
samyaros.<br />
114
civilizaciam da didma kulturam daxvewa igi, rogorc sulierad, ise<br />
fizikurad, magram daukarga is Zalmosileba, romliTac SesabamisobaSi<br />
movida samyarosTan.<br />
`Zvel babiloniasa da egviptes ramdenime aTasamde weliwadi<br />
gvaSorebs, meti ara. am xnis manZilze gaiara kacobriobam gza<br />
ziquratebiTa da piramidebiT dawyebuli da eleqtronikiTa da kosmosuri<br />
teqnikiT damTavrebuli. da, rogorc ukve iTqva, am gzis gavla swored<br />
mecnierul-teqnikuri azrovnebis Sedegad moxerxda. Torem sulieri<br />
TvalsazrisiT, ra sakiTxebic awamebda `gilgameSianis" avtors, dResac<br />
igiveni gvawvaleben. am xnis manZilze adamianis sulieri arsi ar<br />
Secvlila. an imdenad mcired Seicvala, rom yofierebaze zegavlena ar<br />
mouxdenia. isic sakiTxavia, es sulieri arsi ra mimarTulebiT Seicvala -<br />
ukeTesobisaken Tu uaresobisaken? ufro maRal zneobriv ideals veziareT<br />
Tu, saerTod, zneobriobas eWvis TvaliT SevxedeT~ (nawyveti akaki baqraZis<br />
leqciebis kursidan, romelic man 1991-1996 wlebSi waikiTxa quTaisis<br />
universitetSi da romlis wignad gamocemac avtors aRar dascalda...).<br />
mecnierebisa da xelovnebis dargebis ganviTarebam, saukuneobrivma<br />
cvlilebebma erTgvarad gaaucxova da gaaucnaura adamiani. samyaros<br />
meufeobis SegrZneba, rac Tundac antikur epoqamde mohyva kacobriobas,<br />
daikarga. Zveli berZnebi Tavis sulsa da mTel arsebaSi jer kidev<br />
atarebdnen im Zalmosilebis SegrZnebas, riTac aRsavse iyo pirvelqmnili<br />
adamiani. magram heliocentrizmis gabatonebam, samyaros Semecnebis gzaze<br />
gadadgmulma mecnierebis nabijebma Seasusta adamianis Rirseba da misi<br />
yoveliveze aRmatebulobis grZnoba. am tragedias gansakuTrebiT isini<br />
Seicnoben, romlebic mefuri didebulebiT izrdebian da Tavadac mefuri<br />
bunebis bavSvebi arian. k. gamsaxurdia am mefuri bunebis bavSvebis,<br />
Tanamedrove terminologiT e. w. vunderqindebis Sesaxebac saintereso<br />
mosazrebas gamoTqvams, rogorc Tavis literaturuli narkvevebsa da<br />
werilebSi, ise mTel mxatvrul SemoqmedebaSi da misi yvelaze saintereso<br />
personaJebi swored mefuri bunebis bavSvebi iyvnen Tavis droze da<br />
garemoc xels uwyobdaT TavisTavadi da saintereso saxis gamosaxatavad.<br />
am SemTxvevaSi mxedvelobaSi gvaqvs ara marto samefo Stos<br />
warmomadgenelTa <strong>mxatvruli</strong> da personologiuri portretebi, aramed<br />
Tundac Cveulebriv mokvdavTa, ara marto TavadaznaurTa, glexTa wridan<br />
115
warmoSobil personaJTa <strong>mxatvruli</strong> saxeebic, romelTa dakvirveba naTlad<br />
SegvagrZnobinebs mas, rom TiToeuli kacTagani TiTqmis samyaros meufis<br />
potenciiT Cndeba da viTardeba, magram es Tavad cxovreba da misgan<br />
warmoSobili garemoebania, romlebic gardaqmnis, saxes ukargavs da<br />
amcirebs im diad suls, rac TiToeul adamians dahyveba - pirvelqmnadobis<br />
xelaxali grZnobiT amaRlebuli. swored am pirvelqmnil samyarodan modis<br />
galaktioni da `saukune moaqvs mxrebiT". swored aqedan amodis Tavad k.<br />
gamsaxurdiac, rogorc galaktioni naTlad xedavs da grZnobs `bavSv<br />
rusTavels", aseve k. gamsaxurdiac mTeli arsebiT, Seicnobs da<br />
warmosaxavs saukuneebis win gardasuli gmiri mefeebisa da am<br />
pirvelqmnadobis madlSemorCenil saqarTvelos. saiteresoa gr. robaqiZis<br />
azri am pirvelqmnadobisa da pirvelmamis saxis gamoxatvisa.<br />
`bolo saukuneebSi aseTma adamianebma, sul ufro ikles da ikles,<br />
pirvel mamis, pirvel Teslisa da ZirsZiris Zala miilia. Wknoba daiwyo<br />
xalxis qvecnobierebaSi. sadRac Rrmad fesvebSi SiSic ki gaCnda pirvel<br />
mama egeb sulac daiwritao... isev da isev gabrwyindebodnen xolme Cvens<br />
Soris adamianebi, romlebic Cveni RvTaebrivi Suagulis, gulis gulis<br />
warmoSobis Zalas atareben Tavis wiaR" (robaqiZe 1992 : 38). gr. robaqiZis<br />
`graalis mcvelSi" Tavadi giorgia swored am pirvelqmnadobis ZaliT<br />
madlmosili, romelic `RvTaebrivi Suagulis, gulis gulis warmomSob<br />
Zalas atarebs". xolo k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi TiTqmis yvela mefe<br />
(gansakuTrebiT daviT aRmaSenebeli da giorgi I) da nawarmoebTa mTavari<br />
personaJebis umravlesoba an matarebelia, andac maZiebelia am<br />
pirvelqmnadobis Zalmosilebis, sinaTlisa da madlisa. da es<br />
pirvelqmnadoba mxolod simboluri saxe ki ar aris gamsaxurdias<br />
SemoqmedebisaTvis, aramed eris, sulis ganmTlianebisa, misi gamoRviZebisa<br />
da <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> formirebis eleqsiria, ramac unda uzrunvelyos<br />
rainduli saqarTvelos gacocxlebisa da aRorZinebis SesaZlebloba.<br />
yvelaze saintereso da mniSvnelovani is aris, rom gamsaxurdiasa da misi<br />
personaJebisaTvis saqarTvelos fizikuri da Tundac qarTvelTa mxolod<br />
arseboba ki ar aris mTavari, misi sulieri mdgomareoba, misi <strong>erovnuli</strong><br />
saxea yovlisganmsazRvreli. sicocxle xalxisa, romelic moklebulia<br />
erovnul maxasiaTeblebs, erovnul cnobierebas, ra Tqma unda, arafris<br />
mTqmelia.<br />
116
ogorc ukve vTqviT da viciT k. gamsaxurdia kargad icnobda ara<br />
marto saqarTvelos, msoflio istoriasac da isic kargad uwyoda, rom<br />
`sxva, Cvenze ufro dawinaurebul qveynebSi, Taoba Taobas misdevda, Taoba<br />
Taobas gadasZaxebda xolme Tavis anderZs, Taoba Taobis mxrebze idgamda<br />
fexs, erT saukuneSi dawyebul socialurs, politikurs, religiurs da<br />
artistul zraxvaT, meore saukuneSi gamouCndebodnen xolme memkvidreni,<br />
erTi Taobis, erTi generaciis mier Cayril duRabsa da kirs maxlobeli<br />
generacia awyobda agurs. am mxriT, Zveli saberZneTis, safrangeTis<br />
istoriuli cxovreba saTeatro dramasa hgavs, moqmedeba - moqmedebas rom<br />
misdevs TandaTanobiT da erTi meoris SevsebiT, gaZlierebiT, sadac<br />
finali dramis, logikuri daskvnaa yvela aqtebis.<br />
Cveni istoriuli yofa ki kinematografis seansebs mogagonebT, Tvalis<br />
daxamxamebaze rom swydeba erTi suraTi da mas sul sxva Sinaarsi mosdevs.<br />
aba ra aqvs saerTo XII-sa da XIV saukunis an XII-sa da XVII-XVIII saukunis<br />
qarTvelebis kulturul yofas? `vardbulbuliansa" da `vefxistyaosans" -<br />
`qacvia mwyemss" da CaxruxaZis ideebs? iSviTad Tu arsebula sxva romelime<br />
kulturuli eris istoriaSi aseTi ufskruli or diad epoqaTa Soris,<br />
rogoric iyo XII da XVII saukune Cvens warsulSi. xuroTmoZRvrebas,<br />
kazmul xelovnebasa da saeklesio mxatvrobas rom Tavi davaneboT, TviT<br />
qarTuli enis ganviTarebaSiac saSinel regress vxedavT" (gamsaxurdia t.<br />
VIII, 1967 : 147) aRniSnavda k. gamsaxurdia.<br />
aSkaraa mwerals Tvali da goneba miuwvdeboda saqarTvelos<br />
gardasuli saukuneebis yvela monakveTze da gardasuli movlenebis<br />
SejamebiT saTanado daskvnas akeTebda. albaT, saqarTvelos istoriis da<br />
misi kulturuli speqtris yvela SemcnobelisaTvis ganviTrebis es<br />
araTanabroba TvalSi sacemia, magram, rodesac qveynis istoriuli<br />
Znelbedobis epoqebs davayuradebT, isic sakvirvelad gveCveneba, aqamdis<br />
rogor moatana amdeni mtrebisa da brZolebis gadamtanma qveyanam, magram<br />
marTlac feniqsisebr ferflisagan aRdgomis ZaliT iyo madlmosili<br />
qarTuli geni, Torem ramdengzisme dacemuli da iavaryofili kvlav<br />
aRorZinebas ver SeZlebda. saerTod, eris sulis uSinaarsoba, misi<br />
msxvreva winamorbedia misi mTliani gaqrobisa, cnobilia, rom bunebaSi<br />
yoveli cocxali arsi warmoiSoba, viTardeba da kvdeba, magram rac<br />
didxans grZeldeba misi ganviTarebis procesi da arseboba, imdenad<br />
117
mravalismTqmeli da SemoqmedebiTia misi forma da Sinaarsi. sainteresod<br />
iyenebs am problemaTa gasaSuqeblad frangi filosofosis bergsonis azrs<br />
mixako wereTli. `bergsons, magaliTad ar akmayofilebs arc darvinis, arc<br />
lamarkis, arc de frisis da sxvaTa Teoriebi saxeTa identur organoebis<br />
Seqmnis axsnisa, igi raRac ucnauri niWis patronia da ucnauradac xsnis<br />
aseT movlenebs, mas Tavisi biologia aqvs~. swored bergsonis biologiis<br />
zegavleniT xsnis mixako wereTeli sazogadoebriobis da erebis<br />
warmoSobisa da ganviTarebis arss.<br />
`sazogadoebrivoba iyo kacobriobis dasabamidan. rom TviT is rasebi,<br />
romelTac exla aRar aqvsT sazogadoebrivoba am saerTo<br />
sazogadoebrivobis mqoneni iyvnen da amitom aqvsT maT exla<br />
urTierTSoris msgavseba enisa da sxva TvisebaTa. socialur STanarCenTa<br />
Soris arsebobda socialuri pirvel-dasawyisi aRfrTovaneba, igi<br />
gadadioda erTi STanarCenidan meorezed, erTi socialuri organizmidan<br />
moerezed, ra formisac unda yofiliyo igi. - erTi eridan am ukve<br />
ganviTarebuli socialuri organizmidan meorezed. yoveli aRmoCena,<br />
yovelive religiuri da zneobrivi qadageba, yoveli socialuri moZraoba,<br />
yoveli kulturuli SeZena gadadioda erTi socialuri centridan<br />
meoreSi...<br />
ramdenadac erebs identuri, saerTo organoebi aqvsT, imdenad eri<br />
saerTo cnebas warmoadgens, ramdenadac es organoebi gansxvavdebian<br />
erTmaneTisagan TavisTavad, imdenad ers aqvs Tavisi individualoba"<br />
(wereTeli 1990 : 103).<br />
swored eris am individualuri maxasiaTeblebis maZiebelia k.<br />
gamsaxurdia da igi Tavis romanebsa Tu literaturul werilebSi<br />
mkveTrad da sainteresod asaxavs im TavisTavadobas, romelic qarTvel<br />
ers, rogorc mTlian organizmsa da calkeul pirovnebebs gaaCniaT. swored<br />
am individualur xasiaTebSi unda veZioT qarTveli eris sicocxlis<br />
xangrZliobisa da misi TiTqmis `maradiulobis" saidumlo. im<br />
pirveldasabams pirvelqmnadobas, romelic safuZvlad udevs qarTveli<br />
eris fenomenalur struqturas, igi Tavad moicavs.<br />
mixako wereTeli erTsac miuTiTebs, `miswrafeba erovnul-socialuri<br />
monadisa Tavis dacvisadmi saukuno arsebobisadmi, - es Tviseba eris<br />
gacilebiT ufro bunebrivi da samarTliania, vidre yvela warsul da<br />
118
awmyo moZalade konkretul socialur organizmTa, magaliTad did<br />
sxvadasxva erTagan Semdgari saxelmwifosi" (wereTeli 1990 : 103).<br />
vfiqrobT, rogorc adamianis embrionSia kodi misi<br />
sicocxlisunarianobisa, aseve TiToeuli eris pirvelqmnadobis ujredSi<br />
devs misi momavlis, misi yofnis xangrZlivobis monacemi da buneba<br />
yovelTvis am Tavisive nawyalobevis damcvelad gvevlineba.<br />
yovelive es kargad ikiTxeba gamsaxurdias mTel SemoqmedebaSi, mTel<br />
mis azrovnebaSi da swored am pirvelqmnadobis arsis wvdomisa da eris<br />
samomavlo sicocxlisunarianobis gzis Ziebaa mTeli misi cxovreba da<br />
moRvaweoba.<br />
<strong>erovnuli</strong> grZnobiTa da samSoblos winaSe movaleobiTaa STagonebuli<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias Semoqmedeba da misi moRvaweobis mTavari<br />
mamoZravebeli Zala. swored saqarTvelosadmi Tavdadebisa Tu<br />
Tavganwirvis amaRlebuli mizani iyo. saidan da rogor unda dawyebuliyo<br />
es gza, amis Ziebasac garkveuli dro Seewira. da ara marto <strong>konstantine</strong><br />
gamsaxurdia, mTeli misi Tanamedrove moazrovne Taobac im gzis maZiebelia<br />
`romelic taZramdis miiyvans" da saukuneebis ganmavlobaSi qarTveli<br />
gmirebis naloliaveb samSoblos `wiTeli minotavrisagan" gaaTavisuflebs.<br />
Tu rogor eZebda xsnis gzas es Taoba, amaze naTlad gamoxatavs a.<br />
baqraZis azri:<br />
`dionisos Rimilis" protagonisti <strong>konstantine</strong> savarsamiZe moTqvams:<br />
`Cemi cxovrebis naxevar gzaze SemomaRamda, isev Sen gigoneb da geZaxi<br />
- gulTmisano Cemo gamzrdelo!<br />
egeb Sen maswavlo gza, rogor gavide am uRrani tyidan<br />
gana ar gesmis?<br />
`gza"! iZaxis adamiani saukuneebis irib mijnebze,<br />
`gza!" iZaxian mgzavrebi, meetleebi, vatmanebi da Sofrebi.<br />
`gza!" iZaxian mwerlebi, mecnierebi, berebi da moZRvarT-moZRvrebi. me<br />
yvela vnaxe, me yvelas vkiTxe da veravin maswavla gza.<br />
Tumca Cems winaSe yvela gza xsnilia, yvela asparezi nacadi, yvela<br />
borkili iseve tkbili, rogorc sayvarlisagan naboZebi samaje, magram<br />
mainc ar vici, saiT wavide, radgan yvela gza ulevia da gauvali".<br />
aseve sasowarkveTilia givi Saduric, arc mas aqvs gzis povnis imedi....<br />
119
... verc `mTvaris motacebis" personaJma TaraS emxvarma miagno Tavis<br />
gzas, rogorc viciT - igi Tvlida, rom im dros ori gza iyo, stalinis da<br />
musolinis gza, e.i. bolSevizmisa da faSizmis gza. magram Tavad aRiarebs<br />
TaraSi - `me dRemdis ugzod vixetiale da rogorc xedav, verc erTs<br />
davadeqi... orive daxSuli aRmoCnda CemTvis".<br />
es sami magaliTic mkafiod mowmobs rogor aqtiurad iyo dasmuli 20-<br />
30-iani wlebis qarTul mwerlobaSi gzadabneuli kacis problema, maSin<br />
komunisturi literaturuli kritika amas imiT xsnida, rom gamarjvebulma<br />
muSaTa klasma uaryo da gaanadgura mqonebelTa da privilegirebulTa<br />
klasi.<br />
damarcxebuli qarTuli aristokratiis Svilebs sasowarkveTis,<br />
wuwunisa da Civilis garda, sxva aRaraferi darCenoda. nawilobriv es<br />
marTalia. magram igi gzadabneuli kacis problemebis calmxrivi gaSuqebaa.<br />
arc givi Saduri arc <strong>konstantine</strong> savarsamiZe da arc TaraS emxvari<br />
mxolod klasobrivi TvalsazrisiT ar Civian ugzoobas. ugzoobis sakiTxi<br />
maT ufro <strong>erovnuli</strong> kuTxiT awuxebT. TiToeul maTgans surs emsaxuros<br />
samSoblos, xalxs, magram socialisturi idealis miReba arc undaT da<br />
arc SeuZliaT" (baqraZe 1990 : 202).<br />
yovelive aqedan gamomdinare albaT gagviCndeba kiTxva, ratom ar<br />
ZaluZT am personaJebs socialisturi idealis miReba, ratom ibrZvian<br />
isini axali gzisaTvis da saidan iwyeba es gza? esaa umTavresi sakiTxi<br />
imis Sesamecneblad, Tu ratom iyo ase aSkara winaaRmdegoba saqarTveloSi<br />
socialisturi idealebisadmi, da ratom iyo, rom TiTqmis mTeli saukunis<br />
ganmavlobaSi yvelaze metad gamoirCeoda Cveni samSoblo sxvaTagan -<br />
damoukideblobisaken ltolvis sindromiT?<br />
am kiTxvaze pasuxis gacemaa mTavari <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />
<strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis amosacnobad da saqarTvelos<br />
mravalsaukunovan da Sinaarsian istoriaSia fesvebi am kiTxvis pasuxisa.<br />
dakarguli sazrisisa da pirvelqmnadobis ideaa k. gamsaxurdias ideuri<br />
mrwamsis sawyisi, swored aqedan iRebs saTaves saqarTvelos samomavlo<br />
<strong>erovnuli</strong> programac... da araTu qarTul prozaSi, poeziaSic mravalgzis<br />
gaJRerebula es problema da gansakuTrebiT m. maWavrianTan, da S.<br />
niSnianiZesTan mkveTrad iCens igi Tavs, Tundac muxranis striqonebi `ara<br />
sxvisi misabaZi ra mWirs, Tvara ki".<br />
120
`...sayvelpuro patriotizmi, RvTis wyalobiT, arasodes gvklebia<br />
maincadamainc. umTavresi sxva ram iyo, gacilebiT Znelad<br />
gansaxorcielebeli ram: saWiro iyo istoriuli sazrisis povna, manamde<br />
mxolod intuitiurad nagzneb iseT aspeqtTa mikvleva, warmoCena da<br />
dasabuTeba, romelTa wiaRSic WeSmaritad scnobda TavisTavs didi<br />
kulturul-istoriuli misiis mtvirTveli eri" (TvaraZe, ciskari, 1969 #12<br />
: 70-71).<br />
k. gamsaxurdias miaCnia, rom <strong>erovnuli</strong> xsnis gza saqarTvelom<br />
Tavissave cnobierebaSi unda eZios, ideebi, romelic evropidan mohyveba<br />
gzas gadaumuSaveblad veraferSi waadgeba saqarTvelos. literaturul<br />
werilSi `sityva, xati da musika" mwerali miuTiTebs:<br />
`axali drois muSaoba orgvaria: erTis mxriT, Zveli universalur<br />
historizmis bairaxtarni, romelnic Zvel ideaTa samyaros xels ar<br />
uSveben, radgan Zvelis gavlena axal kulturul jejilze sasargeblod<br />
miaCniaT, meore pirad meamboxe axalgazrdoba, romelic erTis dahkvriT<br />
lamobs Zveli kulturuli tradiciebisa da maTi universal-historizmis<br />
ganadgurebas...<br />
iwyeba maradiuli brZola mamebsa da Svilebs Soris.<br />
revolucioneri axalgazrdobis erTi nawili stovebs mSobliur<br />
penatebs da tradiciul evropas da kolumbis qveyanaSi iSenebs<br />
samocsarTulian koSkebs" (`sityva, xati, musika~, `cisartyela~, #8-12, 1920 :<br />
48).<br />
rogorc vxedavT k. gamsaxurdias protesti axali Taobisadmi<br />
saqarTvelos warsulis uaryofisa da momavlisadmi uyuradRebobiTaa<br />
ganpirobebuli, maSin, rodesac mwerali qveynis arqaul Zirebs eZebs da<br />
ikvlevs awmyosa da momavlis <strong>erovnuli</strong> sulis SesaerTeblad, qarTvelTa<br />
nawils Tvali sxva qveynebisaken uWiravs.<br />
viciT, rom erovnul msoflmxedvelobas ver Seqmnis mxolod drois<br />
erTi garkveuli monakveTi, drois siRrmeSi gadadgmul fesvebs Tu ver<br />
mivakvlevT da Tu masze ar aRmovacenebT mTel erovnul Senobas, amaod<br />
davSvrebiT, <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia rom am azris jerovnad Semmecnebeli<br />
da gamxmovanebelic gaxldaT, es mTeli misi <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedebidan da<br />
zogadad naazrevisagan igrZnoba. k. gamsaxurdias personaJebisa Tu mTavari<br />
moqmedi pirebis gvari da sisxli saukuneebs moarRvevs da axal gzasa da<br />
121
sadinars eZebs. maTi suli saqarTvelos damoukideblobasa da misi<br />
momavlis garantias iTxovs. swored aris TaraS emxvaris Tu <strong>konstantine</strong><br />
savarsamiZis mudmivi SeWirvebisa da gzadabneulobis mizezi. am orT ara<br />
marto gonebasa da azrovnebaSi, sisxlSi aqvT gamjdari Zveli, rainduli<br />
saqarTvelos xati da nostalgia, maT kargad esmiT, rom winaparTa<br />
gmirobaca da codvebic Tanabrad mosdevT dResdReobiTac da maTi<br />
erTguleba marTebT, Torem mamisagan dawyevlilni verasodes gaixareben.<br />
mamis wyevliTaa SeboWili k. savarsamiZis cxovrebis gza, winaparTa<br />
codvebs SeuboWavs TaraS emxvari, iseve rogorc qvewarmavalTagan<br />
laokooni da misi Svilebia SeboWili.<br />
k. gamsaxurdiasTvis gardasul saukuneTa <strong>mxatvruli</strong> gaxmovaneba<br />
TviTmizani ar iyo, mas surda Tavisi mkiTxveli, TiToeuli qarTveli<br />
Caexedebina saqarTvelos warsulSi, TiToeuli qarTveli mieyvana im<br />
daskvnamde, rom warsulis gareSe saqarTvelo fesvebmoWril xed rCeboda<br />
da swored warsulidan unda amozrdiliyo momavlis ylortebi.<br />
warsulis labirinTebSi SesaRwevad da misgan racionaluri<br />
marcvalis mosapoveblad eris udidesi energiaa saWiro, miTumetes,<br />
calkeuli personaJebi k. gamsaxurdias Semoqmedebidan TiTqos gadamlaxavi<br />
arian drois sazRvrebisa, TiTqos maradiuli arsebobisTvis arian isini<br />
Seqmnili. ra Tqma unda, aq Tavad mwerlis sulis ganusazRvreli energia<br />
dominirebs da Tavad mwerali, romelmac kargad icis, rogor, ra gziT<br />
unda amoifrqves es sulieri energia personaJSi, iseT mxatvrul<br />
sinamdviles qmnis, romelsac ZaluZs gmiris realobidan, drois sivrcis<br />
sazRvrebidan gayvana, swored amitom arian k. gamsaxurdias personaJebi<br />
realobidan amovardnilni, erTgvarad yofna-aryofnis zRvarze mdgarni:<br />
`yvelaze metad gvainteresebs sazRvarze mdgari adamiani, sikvdil-<br />
sicocxlis, normalobis, damarcxebis da a.S. roca avlens SesaZleblobaTa<br />
maqsimums da TiTqos ufskrulis Tavze qanaobs.<br />
aseTia avtoric, romelic Tezevsis msgavsad, brZoliT, tanjviTa da<br />
TamaSiT unda miswvdes mizans.<br />
amdenad, rom igi ara mxolod tkbilxmovani orfeosia, aramed gmiric,<br />
meomari sardali, romelic win miuZRvis sityvaTa laSqars aRTqmuli<br />
qveynisaken" (sigua 2007 : 315).<br />
122
mainc ra da sad aris aRTqmuli qveyana k. gamsaxurdiasTavis, sad unda<br />
veZioT peripetiebi am aRTqmuli qveynisa?! am sakiTxze TviT k.<br />
gamsaxurdias werilebic ki gvaZlevs pasuxs da esaa `dakargulis",<br />
sulieri samSoblos moZebna.<br />
werilSi `sityva, xati, musika" mwerali wers: `sad aris samSoblo<br />
Cemi?" - kiTxulobs zaratustra.<br />
`imas veZeb da vkiTxulob veZebdi, veZebdi marad Jams, veZebdi da veRar<br />
hvpove. hoi, maradiulo arsad, hoi, maradiulo amaod"<br />
Tanamedrove sulic mwyurvaled eZiebs am WeSmarit samSoblos<br />
`vin damifaravs me?<br />
vin Semiyvarebs me?<br />
momeci xeli da ganmartovebuls.<br />
momeci xeli, megobaro ukanasknelo,<br />
Cemo ucnobo, uxilavo<br />
RmerTo jalaTo!"<br />
da sasowarkveTili winaswarmetyveli TviTTve eZebs Tavis sulis<br />
cecxls ganwmendisas. `brZeni, Semcnobi, yovelive dasawyisisa, igi momavlis<br />
wyaros miagnebs, wyaros axal wyaroTa warmomSobs, axalsa da uval gzebs".<br />
`WeSmaritad garwmunebT Zmebo, ar dayovndeba xani, axali Taobani<br />
warmoiSvebian, axal ufskrulebSi daiwyeben Zebnas. axali miwisZvra Zmebo<br />
axal wyaroebs aRmoaCens, Zveli xalxebisa da Zvel TaobaTa miwisZvra<br />
axal wyaroebis Sadrevnad amosqdeba.<br />
aRsrulda fridrih nicSes winaswarmetyveleba: Zveli xalxebisa da<br />
TaobaTa miwisZvra omma - axali wyaroebi, axali gzebi unda warmoSvas,<br />
axali gzebi axal SesaZleblobisaken" (`sityva, xati, musika", `cisartyela"<br />
#8-12 1920 : 50).<br />
k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> mrwamsis Ziebisas rwmundebi, rom mxolod<br />
misi <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedebis SeswavliT ver aRviqvamT srulyofil<br />
portrets mwerlisas, misi <strong>erovnuli</strong> azrovnebis naperwklebi mimobneulia<br />
Semoqmedis literaturul werilebSi da rac yvelaze sainteresoa, swored<br />
am werilebSia Seulamazebeli da mkacri sinamdvile. rac Seexeba<br />
mxatvrul nawarmoebebs, iq xom literaturuli sinamdvile dominantobs,<br />
rasac ZiriTadad mwerlis fantazia da nawarmoebSi asaxuli garemo<br />
situaciebi ganapirobebs. mwerali `sityvaTa TamaSiT" d maTi Sexameba-<br />
123
SekavSirebiT aRwevs mxatvrul efeqts, xolo literaturuli werilebi<br />
mwerlis fantaziisagan gantvirTulia da ZiriTadad obieqturi<br />
sinamdvilis speqtrSi warmogvidgens arsebul garemo-situaciebs.<br />
miTiTebuli werilis sinamdvile ZiriTadad `zaratustras" fonze iSleba<br />
da gvarwmunebs, rom dakarguli sazrisisa da pirvelqmnadobis SenarCuneba<br />
k. gamsaxurdias msoflmxedvelobasa da SemoqmedebaSi swored am wyarodan<br />
iRebs saTaves, Tumca arc is unda daviviwyoT, rom Tu Tavad mwerlis<br />
sulSi ar iqneboda mzaoba, am ideis gasacnobiereblad da misaRebad,<br />
`zaratustras" aseTi siRrmiT ver gaiTavisebda igi da mxatvrul<br />
SemoqmedebaSic ase sainteresod ver gadmonergavda mas.<br />
warsulisaken mravali mecnierisa da Semoqmedis xedva iyo mimarTuli,<br />
magram igi mxolod nicSem warmosaxa aseTi siRrmiTa da srulyofilebiT,<br />
xolo Tavad k. gamsaxurdiam SeZlo gaeTavisebina brZenTabrZeni<br />
moazrovnis warmosaxva. arc is unda daviviwyoT, rom Tavad gamsaxurdiam<br />
yovelive es iseTi individualuri aspeqtiT da interpretaciiT gaamdidra<br />
da warmogvidgina, TiTqmis axali <strong>mxatvruli</strong> speqtri Seqmna da<br />
dagvarwmuna, rom sxvaTa azri da sityvac ki, gonieri moazrovnis mier<br />
moxmarebuli, axal daniSnulebas iZens.<br />
k. gamsaxurdia dasabuTebulad gvixsnis ra ganZi unda aviRoT,<br />
warsulidan, riT unda gavamdidroT <strong>erovnuli</strong> cnobiereba da Sesabamisad<br />
ganvsazRvroT eris momavalic, arada droa iseTi, rom bevrs Tvali sxvaTa<br />
kulturaze, sxvaTa momavlis programebze rCeba, maSin, rodesac TviT Cvens<br />
warsulSi devs Cvenive momavali. k. gamsaxurdiasTvis ucxo ar aris<br />
qarTuli sulis evropul kulturasTan Seziareba, magram es ar unda<br />
moxdes sakuTaris uaryofis xarjze. werilSi `sityva xati, musika"<br />
mwerali wers: `axali drois muSaoba orgvaria: erTis mxriT, Zveli<br />
universal-historizmis bairaxtarni, romelnic Zvel ideaTa samyaros xels<br />
ar uSveben, radgan Zvelis gavlena axal kulturul jejilze<br />
sasargeblod miaCniaT, meore pirad meamboxe axalgazrdoba, romelic<br />
erTis dahkvriT lamobs Zveli kulturuli tradiciebisa da maTi<br />
universal-historizmis ganadgurebas.<br />
am axalgazrdobis yuradsaRebad ambobda renani: `nu dagaviwydebaT,<br />
rom yovel konservatoris veluri winapari revolucioneri yofila.<br />
iwyeba maradiuli brZola mamebsa da Svilebs Soris.<br />
124
evolucioneri axalgazrdobis erTi nawili stovebs mSobliur<br />
penatebs da tradiciul evropas da kolumbis qveyanaSi iSenebs<br />
samocsarTulian koSkebs" (`magiuri Sandlebi", `cisartyela", #8-12, 1920 :<br />
8).<br />
esaa zogadi Sexeduleba, magram TviT saqarTvelos konkretuli<br />
tkivilebic moJonavs k. gamsaxurdias literaturul werilebSi.<br />
`Cven dRes kriziss ganvicdiT, rogorc saqarTvelos, ise msoflios<br />
moqalaqeni.<br />
Cveni saukunis axalTaobas, ragind mravalferovanic ar unda iyos igi<br />
Tavisi individualuri sulieri struqturiT da naSenebiT, erTi ram<br />
aerTebs - es aris uaryofa Cveni Tanamedroveobisa... is rac Cvens Taobas<br />
aerTebs, es aris protesti gadaWarbebuli inteleqtualizmis winaaRmdeg<br />
mimarTuli. Cven Tumca mowyvetilni viyaviT ukanaskneli wlebis<br />
ganmavlobaSi evropisagan, magram ideebi xSirad haeris talRas<br />
mimohyvebian. amitomac Cveni uaxlesi literaturis dvrita dasunTqulia am<br />
zogad evropuli sulieri ganwyobilebebiT" (`sityva xati, musika",<br />
`xelovneba" #2, 1921 w.). ra Tqma unda, arc evropuli ideologiisaken<br />
swrafva ar aris gamsaxurdias sulieri mrwamis gamomxatveli,<br />
`amerikanizmi... ki yovelive degeneraciisa da sulieri degradaciis"<br />
gamovlinebebad esaxeba da yovelive zemoTqmulis Semdeg isev sakuTar<br />
Zirebs surs miubrunos mTeli qarTveloba. TaraS emxvaris odisea svaneTSi<br />
sxva ara aris, Tu ara mesame gzis Zieba, im eTikuri Tu patriarqaluri<br />
epoqis narCenebi, rac svaneTis egzotikur fons qmnida TaraS emxvaris<br />
fantaziis xsnisa da gadarCenis gza iyo, magram male Tavadac darwmunda<br />
da mkiTxvelic dagvarwmuna, rom an axali cxovrebis mdinares unda<br />
SerTvoda, andac daRupuliyo. swored imitom ar iyo TaraS emxvarisaTvis,<br />
da Tundac gamsaxurdias sxva personaJebisaTvisac misaRebi, rom saerTo<br />
mdinarebas unda SerTvodnen da SekavSirebodnen, TavianTi pirovnuli,<br />
individualuri saxe daekargaT. iseve rogorc maTi samSoblo `diadi<br />
sabWoeTis" erT-erTi rgoli unda gamxdariyo da ara damoukidebeli<br />
<strong>erovnuli</strong> saxelmwifo. SeiZleba vTqvaT, rom sabWouri ideologiis misi<br />
mesveurTa msoflmxedvelobis yvelaze didi nakli swored is iyo, rom<br />
individuaulizms mtrobda da yvelafers da yovelives `prokrustres<br />
sarecelis" principiT udgeboda, TavisTavad cxadia, rac mis normebs da<br />
125
ideebs scildeboda zedmetad Tvlida da mis mokveTas lamobda. SeiZleba<br />
Tamamad vTqvaT, rom gamsaxurdias personaJebis tragedia subieqturi ki<br />
ara, obieqturi mizezebiTaa ganpirobebuli.<br />
individualuri saxe Tu waiSala adamianSi, is ra Tqma unda,<br />
darRveulia TavisTavad da pirovnul saxes kargavs. sabWouri ideologia<br />
am pirovnuli saxis winaaRmdeg mebrZolia, iseve rogorc calkeuli erebis<br />
interesebis Camkvleli da mowinaaRmdegea. rogorc calkeuli adamiani<br />
imsxvreva pirovnul maxasiaTeblebs moklebuli, aseve erebic iRupebian<br />
erovnul idealebs daSorebulni. es kargad esmis Tavad <strong>konstantine</strong><br />
gamsaxurdias da aqedan gamomdinare misi nawarmoebebis gmirebsac, k.<br />
gamsaxurdia xsnis gzas im erovnul fesvebSi eZebs, ramac Seqmna qarTuli<br />
<strong>erovnuli</strong> saxelmwifo, im sayrdenSi, razec qarTuli saxelmwifoebrivi<br />
instituti aRmocenda. da yovelives kidev ufro Soridan iwyebs, kerZod,<br />
miTologiidan, sadac obieqtur sayrdens Tu ver movipovebT, fantazias<br />
mainc avamoZravebT.<br />
`ra Raribi iqneboda Cveni fantaziis parnasi, ra carieli iqneboda<br />
Cveni adamianuri xsovna, rom mas am miTis, am legendis damaxsovrebis<br />
unari ara hqonoda. didi bednierebaa adamianisaTvis mogoneba platonuris<br />
gagebisa, ramdenadac mogonebaa mTeli Cveni ideaTa samyaro, magram ufro<br />
carieli iqneboda Cveni fantazia, rom Cven nicSesave sityvebiT<br />
`Tayvanismcemeli cxovelebi" ar viyoT, rom Cveni guli ise gaiTiSos<br />
skepticizmisa da relativizmis susxiT, rom Cven ar gveyos warmodgenisa<br />
da pietetis Zala am miTis, am legendis dasajerebeli. angelus silezius<br />
mSvenier poetur formulas gvawvdis am mxriT:<br />
`qriste namdvili, srulyofili, jer ar Sobila, misi xateba RvTiuri<br />
unda dasruldes mermisSi".<br />
am miTis wyalobiT ikvleven gzas bneli saukunoebidan Cvenamdis<br />
qriste da budda, sokrates da platon, homeri da Seqspiri, rusTaveli da<br />
guramiSvili - am legendis wyalobiT imagreben isini Tavs gulmaviwyobis<br />
okeaneze, rogorc RmerTi dionisos zRvis zedapirze" (`traRediis<br />
warmoSoba mistikis sulidan", `gamsaxurdia" t. VI, 1983 : 514).<br />
SemTxeviTi arc sxvaTa azris moSveliebaa gamsaxurdiasaTvis da arc<br />
TviT umniSvnelo detalis Semotana Tavis nawarmoebebSi, andac<br />
cxovrebisaTvis umniSvnelo adamianebis porteretis xatva, radgnac avtori<br />
126
maT pirvelyofil, pirvelqmnil saxes eZiebs, maT sulSi ixedeba da iqedan<br />
gvixsnis samyaros anbans.<br />
`zarebi grigalSi" erTi SexedviT umniSvnelo adamianis, mnaTe<br />
oqropiris, saxes agvisaxavs da gvarwmunebs rom umniSvnelo da<br />
mniSvnelovani adamiani ar arsebobs, es Cveni warmosaxva aZlevs maT aseT<br />
klasifikacias, sinamdvileSi ki im pirvelqmnili saxiT yvela TavisTavadi<br />
da ufliswulia. xom Segvagonebs mwerali `didostatis majvenaSi".<br />
`rac unda didi qmnilebis winaSe idge, TviT umniSvnelo adamianic met<br />
yuradRebas moiTxovs, Sengan" (`didostatis marjvena~, 10). radganac<br />
mwerlis azriT adamiani yoveliveze aRmatebulia. <strong>mxatvruli</strong> sinamdvile,<br />
iseT realobas qmnis, sadac yvela da yvelaferi Tanasworia, sadac yvela<br />
da yovelive pirvelqmnadobis RvTiuri saxiT warmogvidgeba, es im<br />
SemTxvevaSi, Tu naRdi Semoqmedis fantaziiT aisaxeba garemoca da<br />
personaJic. erTi SexedviT Cven mier sakvlevi Temis registrSi TiTqmis<br />
arc jdeba mnaTe oqropiris saxe, magram pirvelqmnadobis mZafri beWedi,<br />
rac am personaJs sainteresos da mxatvrulad srulqmnils xdis, Cvenc<br />
garkveul pasuxs gagvaceminebs zogierT problemaze.<br />
`oqropirs sofeli lenCs eZaxda (lenCi saSualoa glaxaksa da qadagad<br />
davardnils Soris). sCveoda oqropirs - moubars xSirad yurs ar ugdebda,<br />
roca saqmeze elaparakebodnen, sul sxva ramisaTvis fiqrobda.<br />
saxeze etyoboda: mis suls vnebis qariSxali ar mohxvedroda, ar<br />
ekuTvnoda oqropir am qveyanas. arc am qveyanam daudo mas wili sofelSi.<br />
ambavi daagdes: dro mova, glaxakebi RmerTs gautoldebian, Zlierni ama<br />
qveynisani Sedrkebian da glakaxebi Tavadebis porfirs moisxameno. ar<br />
iqneba arc RmerTi da eSmaki, mdidari da Raribi, qurumi da mnaTe, radgan<br />
yoveli kaci TviTon iqneba Tavisi Tavis RmerTi, qurumi da mnaTe, ase<br />
ambobda qadagi taia" (gamsaxurdia VI, 1980 : 250). ra Tqma unda oqropirs<br />
amao cxovrebis qariSxali ar Sexebia, magram adamiani mxolod imiT ki ar<br />
aris saintereso k. gamsaxurdiasaTvis, Tu rogori saxe miuRia mas, samefo<br />
samosiTaa Semosili, maTxovris ZonZebiT, Tu beris CoxiT, aramed Tu<br />
rogoria misi suli, Tu rodis amoxeTqavs misi sulidan Tavisuflebis<br />
wyurvili. yoveli adamianis sulSi Tvlems diadi warsulis eqo, mxolod<br />
esaa, zogierTebs ZaluZT misi Semecneba, zogierni ki verc grZnoben mas<br />
TavianTi arsebaSi. mnaTe oqropirs ki bedma gauRima, Tundac erTxel mainc<br />
127
SeZlo pirvelqmnili miTis eqo aeborgebina Tavis sulSi, Tundac erTxel<br />
mainc ahyoloda Tavisi sulis revoluciis Zalmosilebas.<br />
`da mTeli cxovreba fiqrobda oqropir, ra iyo, Tu ara zRapari<br />
xanmokle? zarebis jarebi foladis abjarSi, mdevrebi uSiSo,<br />
Tavgametebulni, misdeven grigalis gafrenil mernebs. mihqrodnen<br />
mTvarisaken Rrublebis gemebi alisfer sisxliT gamurul afrebiT da<br />
pirvqee, ekida ieso zecaSi, Rrublebis anZaze, viT mavne mekobre, grigali<br />
miaxta Rrublebis qeCos. viT mali focxveri sisxls mowyurebuli<br />
gasdrika welSi mZle goliaTebi samreklo tkrcialiT Seirya, gaqanda,<br />
tortmaniT daeca miwaze" (gamsaxurdia V, 1980 : 263).<br />
da yvelaferi es sxva ara aris, Tu ara mnaTe oqropiris sulSi<br />
amovardnili qariSxali, misi sulis revolucia.<br />
mnaTe oqropiri, romelic lenCad iyo Seracxuli soflis mier da<br />
TiTqos yovelgvar azrsa da mniSvnelobas iyo moklebuli misi pirovneba,<br />
sulis siRrmeSi mainc atarebs im pirvelyofil sasicocxlo Zalas da<br />
Tavisuflebisaken ltolvas, rac saukuneebis ganmavlobaSi mohyveboda mis<br />
sisxls da aba rogor SeiZleba moqmed, srulfasovan adamianSi daiSirtos<br />
igi. sulisqTmas, sulis amboxs yovelTis mihyavs kacobrioba win. sulis<br />
revolucia socialur da politikur revoluciebze aRmatebulad miaCniaT<br />
yovelTvis moazrovneT.<br />
`ebraelebma ki kacobriobas daumtkices, rom gautexelia eris suli,<br />
Tu xalxma icis risTvis arsebobs. ori aTasi wlis gafantvis, tanjva-<br />
wamebis, damcirebis, kardakar xetialis Semdeg maT <strong>erovnuli</strong> saxelmwifoc<br />
Seqmnes, daviwyebuli enac aRadgines da did ekonomikur-kulturul<br />
gamarjvebasac miaRwies...<br />
sulis revoluciisTvis erToblivi muSaoba marTebs mwerlobasa da<br />
ers. mwerloba simarTliT, avisa da kargis Seufaravi TqmiT, miznis<br />
naTlad CvenebiT unda awrTobdes xalxis suls. eri ki piruTvneli<br />
msajuli unda iyos yoveli moRvawis saqmianobis, pirferuli<br />
TvalTmaqcobiT gundruks ar unda ukmevdes yovel lazRandaras da<br />
Saraxvetias. nurvin ityvis imas, rom zogjer xalxi tyuvdeba da ver arCevs<br />
mtyuansa da marTals, xalxi arasodes tyuvdeba, oRond, samwuxarod<br />
zogjer mas xelsayrelad miaCnia Tavi moikatunos gacucurakebulad, es<br />
128
cru diplomatia unda moicilos Tavidan da yovelTvis ecodineba ra<br />
akeTos da rogor" (baqraZe 1990 : 224).<br />
akaki baqraZis es mosazreba gvidasturebs, rom adamianis sulis<br />
revolucia yoveliveze aRmatebulia. teqnikuri, socialuri Tu<br />
politikuri speqtri revoluciebisa sainteresoa da TavisTavad amzadebs<br />
niadags sulis revoluciisaTvis, magram amisTvis aucilebelia Tavad<br />
adamianTa sulis mzaoba, niadagi axali eTikur-esTetikuri idealebisaTvis<br />
da am niadagis Semqmneli yovelTvis iyo da aris upirvelesad xelovneba.<br />
xelovnebis yoveli dargi TavisTavad adamianis sulis mwvrTnelia, magram<br />
misi formirebis yvelaze aRmatebuli Zala literaturas Seswevs. am<br />
droiTa da sivrciT SemousazRvrel xelovnebis dargs, romelsac ZaluZs<br />
araTu niadagi Seqmnas, aramed Tavad gamoiwvios revolucia adamianis<br />
sulSi. sainteresod gvixsnis sityvisa da literaturuli xelovnebis<br />
Zalmosilebas, `dionisos Rimilis" personaJi <strong>konstantine</strong> savarsamiZe: `me<br />
vityvi sityvas - aTasebi yurs damigdeben. me vityvi sityvas mSvenierze da<br />
RvTaebrivze da Cemi sityva Tu daeca fxvier yamirze, am sityvas aTasebi<br />
isev ityvian" (`dionisos Rimili~, 194).<br />
TviT renesansis epoqidanac gvaxsovs rom imdroindelma moazrovne<br />
adamianebma, rodesac adamianis sulis revolucia daisaxes miznad, udidesi<br />
mniSvneloba amisTvis xelovnebas mianiWes da maT Soris gamorCeuli roli<br />
da funqcia literaturas miakuTvnes. yovelive zemoTqmulidan gamomdinare<br />
SegviZlia davaskvnaT, rom k. gamsaxurdias, rogorc <strong>mxatvruli</strong><br />
Semoqmedeba, ise misi werilebi Tu mecnieruli naSromebi iqeTkenaa<br />
mimarTuli, rom adamiani Tavisi pirovnebisaken Semoabrunos, martivad rom<br />
vTqvaT, adamians Tavisi sulis sarkeSi Caaxedos, im Sreebs miaaxlovos,<br />
sadac yvelaze saintereso, sufTa da STambeWdavia misi pirovnuli saxe.<br />
amitomacaaa, rom mwerlisaTvis didi mniSvneloba ar eniWeba mas, romel<br />
epoqaze wers. ra drosac ar unda asaxavdes misi kalami, razec ar unda<br />
werdes igi, misi Semoqmedebis mTavari daniSnulebaa adamianis sulis<br />
revolucia, iseve rogorc renesansis epoqis moazrovneebi da Semoqmedebi<br />
fiqrobdnen - adamianis xelaxla aRmoCena.<br />
marTlac SesZlo k. gamsaxurdiam adamianis sulis im Sreebamde<br />
CaRweva, rac misi drois Tundac kargi mwerlebisa da moazrovneebisaTvis<br />
miuRweveli iyo, miTumetes maTTvis, romlebic droisa da epoqis gareT<br />
129
ver gadiodnen, romelTa suli socialisturi msoflmxedvelobiT iyo<br />
gajerebuli. ar gamovricxavT imas, rom socialuri problematikac<br />
umniSvnelovanesia - rogorc mwerlobisaTvis, ise sazogadoebisaTvisac,<br />
magram yovelive es mxolod drois da Tanac amao problemas warmoadgens,<br />
rogorc jer kidev eklesiastem dainaxa da agvixsna igi. mwerloba<br />
maradisobis karibWesaa miaxloebuli, maradisobis problemebisaken garbis<br />
mwerlis gul-goneba da miTumetes, iseTi rangis mwerlisa, rogoric<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia brZandeboda, romelmac kargad uwyoda:<br />
`xelovneba gulissisxls moiTxovso safasad, Tu mTeli jani ar Sealie am<br />
sastik bomons, araferi gamogiva xelidan" (`didostatis marjvena~, 7).<br />
Tundac es azric `gana qvaa sveticxoveli, Cemo? qvadyofilia, igi<br />
amJamad, ufro ukvdavi, vidre asiaTasi mokvdavis suli" (`didostatis<br />
marjvena~, 303). xelovnebaa Tavad ukvdaveba, mxolod ostats ver eweva<br />
sikvdili, aTaseuli wlebi walekaven irgvliv yovelives, mxolod<br />
sveticxoveli darCeba rogorc RmerTTan da sikvdilTan mebrZoli iakobi"<br />
(`didostatis marjvena~, 139).<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias, romelsac ase Rrmad da sainteresod hqonda<br />
gaazrebuli xelovanisa da xelovnebis daniSnuleba qveynad, ra Tqma unda,<br />
`amao xmebisaTvis ar ecala" da isic kargad icoda, rom maradisobisTvis<br />
gankuTnvili xma da ferebi, isev maradisobis ubidan unda amoekriba da<br />
Tavisi, didi Semoqmedeba erisa da qveynisTvis unda mieZRvna.<br />
ra Tqma unda, imdroindel saxelmwifo institutze gulaRrenilis<br />
saprotesto nota niadag moJonavs misi Semoqmedebidan, magram Tavisive<br />
personaJis kiondtantine arsakiZis piriT, amasac acxadebs: `Cemda Tavad<br />
vemorCilebi im wyobilebas, romelic wilad ergo Cems xalxs da arc erTi<br />
eri imis ukeTesis Rirsi araa, rac mas daumyarebia Tavad...<br />
yoveli kacisaTvis sanatreli wyobileba jerac arsad damyarebula"!..<br />
(`didostatis marjvena~, 1990 : 305) da mainc yoveli kacisaTvis sanatreli<br />
is pirvelyofili sisufTve da simartivea, saidanac iwyeba adamiani.<br />
saidanac saTaves viRebT. Tumca swored am fesvebze amoizrdeba xSirad<br />
srulfasovnebisa da adamianuri harmoniis simbolo-geniosi:<br />
`goeTes ganviTarebaSi SeiZleba mxolod wreSeweril, dasrulebul<br />
rkalebis danaxva, arsad Sesveneba, arsad gadatexa ganviTarebis temposi da<br />
130
xazisa - ase harmoniulad roninobs da mdinarebs yoveli didi xelovanis,<br />
yoveli didi pirovnebis ganviTareba da etli.<br />
`jiSidan zejiSisaken".<br />
Cveni Tanamedrove mcneba didi pirovnebisa, didi individumis sruliad<br />
gaugebari iyo antikur samyaroSi.<br />
antikuri heros, RvTiuri adamiani iyo, mitomac ase uyvars homers Tqma:<br />
RvTiuri odisos, RvTiuri aqiless, TviT odisos mefis erTgul meRoresac<br />
igi RvTiur Roris mwyemss uZaxis. radganac RvTiuroba antikaSi<br />
jiSdasrulebas, srulyofas udrida. antikuri RmerTebi igive RvTiuri<br />
srulyofili adamianebi iyvnen. Cveni `didi pirovneba" udrida antikur<br />
saukeTesos (Tavis jiSSi, Tavis rangSi, wodebaSi an xelovnebaSi).<br />
... antikur samyaroSi xelovnebac RvTaebrivi funqcia iyo, RvTaebrivi<br />
emanacia im msoflio logosisa, romelic adamianSi Tvlems" (`goeTe, Tu<br />
mistikosi", `ilioni" #1, 1922 : 30).<br />
da rodesac mSobeli eris fenomenis Semecneba surs mwerals swored<br />
im maradisobis karibWis SeRebas lamobs, sadac qarTvelTa ukvdavi suli<br />
Tvlems da swams, rom qarTvelTa pirvelsamyaro, pirvelqmnadoba udavod<br />
SegvaZlebinebs Cvenive momavali ganvsazRvroT.<br />
`Cveni istoriis traRedia iyo Cveni martooba, Tu istoriaSi marTlac<br />
arsebobs brma moira, es Cven Tavze axda. am gauxarelma moiram dagvakisra<br />
iseTi kulturuli - istoriuli amocanebi aRmosavleTSi, romlis<br />
ganxorcielebas Cveni saukeTeso energia da sisxli SevswireT. bedma pirSi<br />
migvca fanatikur aRmosavleTs. pioneri dasavleTis qristianuli<br />
civilizaciisa qarTveli eri jvars ecva qristes jvarisaTvis da<br />
qristianuli dasavleTi faqtiurad arasodes mogvSvelebia. dasavleTis<br />
qristianuli qveynebic ebrZodnen aRmosavleTs, magram maT mudam saerTo<br />
fronti hqondaT. Cveni mefeebi da mTavrebi mudam evropas uxmobdnen., mudam<br />
maSvelebs eZebdnen da gamoxmaureba mxolod delikatur epistolebSi<br />
ixateboda. dResac martoa qarTuli rasa" (`kargi evropieli", k.<br />
gamsaxurdia, t. VI. 1963 : 514).<br />
k. gamsaxurdias literaturul werilebsa da eseebSi kargad ikiTxeba<br />
is, rac mwerlis personaJebs awuxebT, is, rac maT erovnul<br />
msoflmxedvelobas qmnis, mwerlis sulidan momdinareobs. misi<br />
personaJebis tragedia, Tavad mwerlis tragediaa, tragedia sulis<br />
131
samSoblodakarguli adamianisa, romelsac TiTqos samSobloc aqvs,<br />
Tvistomnic gaaCnia, magram baraTaSvilis ar iyos, sulis manugeSebeli<br />
Zala mainc versad upovia, amasTan erTad, rogorc mwerlis personaJebi,<br />
ise Tavad mweralic im dakargulis maZiebelia, rac gaamTlianebs qveyanas,<br />
rac isev sulis samSoblod gadauqcevs saqarTvelos TiToeul qarTvels.<br />
verc imas vityviT, rom mxolod sabWouri wyobilebaa qarTvelTa sulis<br />
samSoblos mimtacebeli, andac mxolod ruseTis didmpyrobeluri<br />
politikidan iwyeba saqarTvelos ubedoba, magram is udavod aSkaraa, rom<br />
jer mefis ruseTma da Semdeg sabWoTa ruseTma saqarTvelos <strong>erovnuli</strong><br />
tragedia imdenad gazarda, qarTveluri suli, samSoblosadmi<br />
ganusazRvreli siyvaruli, riTac yoveli qarTveli xasiaTdeboda<br />
saukuneebis ganmavlobaSi, TiTqmis daikarga.<br />
k. gamsaxurdia <strong>erovnuli</strong> energiis wyaros Soreul, arqaul sivrceSi<br />
eZebs, im drosa da ganzomilebaSi, rodesac adamians pirvelyofili<br />
mTlianoba Tan sdevda: `sulis arqaika - es am winaparTagan SemorCenili<br />
daumorCilebeli, bneli da idumali Zalebia, anu pirovnebis meore `me".<br />
berZnul miTologiaSi, demonad miCneuli, qristianobis mier satanad<br />
Seracxuli, literaturaSi mefistofelad saxeldebuli, adamianuri<br />
<strong>cnobierebis</strong> mier uaryofili da CaZiruli fsiqikis siRrmeSi.<br />
erTi mxriv - STagoneba, meore mxriv - sneuleba (SiSi da tkivili)<br />
gvabrunebs am mSfoTvare ZalebTan, realobad aRqmul warmosaxvasTan,<br />
aaqtivebs maT, aaqtivebs fizikur SegrZnebebs, aRqmas, gancdas, xedvas"<br />
(sigua 2007 : 111). rogorc moyvanili amonaridi migvaniSnebs, xelovneba<br />
TavisTavad moicavs mecnierebis Rrma Sreebsac da Tu xelovnebis yvela<br />
dargsa da mecnierebaSi ganswavluli araa Semoqmedi, igi verasodes<br />
Seqmnis xelovnebis iseT nimuSs, romlis cecxli saukuneebs gadaenTeba, k.<br />
gamsaxurdia swored is xelovania romlis Semecnebasa da gulisgulSi<br />
saukuneTa analebidan amokrebili codna da xelovnebis didi madlia<br />
davanebuli. swored aman SeaZlebina mas, rom udidesi grZnobisa da codnis<br />
sinTezirebiT mkiTxvelis Tvalwin saqarTvelos istoriuli warsuli da<br />
zogadad xelovnebis magiuri Zala gaeSuqebina, saidanac yovel qarTvels<br />
ZaluZs Tavisi <strong>erovnuli</strong> fesvebis siRrmis Secnoba da rac yvelaze<br />
mTavaria k. gamsaxurdias Semoqmedebas is xibli mohyveba, riTac yovel<br />
mokvdavs ZaluZs sakuTar sulSic Caixedos, sakuTari buneba da <strong>erovnuli</strong><br />
132
suli Seicnos, radganac `...yoveli adamiani maqsimalurad Tavis unars<br />
gamoxatavs Sinagani, sasicocxlo Zalebis ukiduresi koncentrirebiT, rac<br />
sikvdils esazRvreba. am Zalebs gamoavlens Tavisuflebisaken swrafviT,<br />
rac Rebulobs sxvadasxva saxes - es iqneba Zalauflebis neba, siyvaruli<br />
da seqsi, masobirvi aRtkineba, gamarjvebis sixaruli Tu damarcxebis<br />
Zrwola, anu emociuri afeTqebiT.<br />
am Zalebs aseve gamoavlens uecari eiforia, sulieri tramva,<br />
melanqolia da depresia, Trobis eqstazi, ocneba da sizmris landebi,<br />
roca adamiani eSveba Sinasamyaros ufskrulSi da am CaZirviT maRldeba<br />
realobaze.<br />
aseT dros azris droSas miaqanebs vnebis da grZnobis qariSxali, goni<br />
iZireba emociebis nisleulSi, rac niSnavs uZvelesi SegrZnebisa da<br />
gancdis, sulisa da warmosaxvis gamoxmobas. sulis arqauli fenebis<br />
aRzevebas, radgan es aris dakarguli Zalmosilebis aRdgenis iluzia, imis<br />
miRweva, rac adamians waarTva inteleqtis progresma...<br />
... adamianis bunebaSi arseboben faruli sarezervo fizikuri da<br />
fsiqikuri Zalebi, romlebic amoqmeddebian ukiduresi gansacdelis Jams,<br />
sikvdil-sicoclis zRvarze an Zlieri gamRizianeblis faqtoriT..<br />
aseTi gansakuTrebuli mdgomareoba da erTi Zlieri gamRizianebeli<br />
SemoqmedisaTvis, moazrovnisaTvis aris sneuleba, oRond ara yvela aramed<br />
zogierTi, romelic zemoqmedebs tvinis, centraluri nervuli sistemis<br />
funqcionirebaze, roca Semoqmeds aqvs nebisyofa sikvdilis damSleli<br />
Zalis Semkavebeli, an Tavisuflebisaken swrafvis unari, roca es swrafva<br />
qceulia diad miznad" (sigua 2007 : 111).<br />
k. gamsaxurdias yvelaze saintereso mkvlevaris s. siguas es mosazreba,<br />
ra Tqma unda, TavisTavad sxva mkvlevarTa mosazrebis erTgvari Sejamebaa<br />
da gvixsnis adamianis da miTumetes, Semoqmedis sarezervo (faruli)<br />
Zalebis amofrqvevis SesaZleblobis Teorias. gvarwmunebs, rom yoveli<br />
kacTagani uTuod imaze meti da Rrmad fesvebgadgmulia warsulSi, vidre<br />
Cans., an vidre Tavad grZnobs amas da swored garkveul situaciebSi<br />
zogierTni maTganni, da upiratesad Semoqmedebi, axdenen am faruli<br />
energiis realizacias, maSin, rodesac mTeli arsebiT miiswrafian<br />
miznisaken, rodesac mTeli arsebiT ganicdian da SeigrZnoben gardasuli<br />
drois xmovanebas sakuTar sisxlsa da mTels arsebaSi. da am sisxlis<br />
133
mesxierebidan modis araCveulebrivi codna-Semecneba yovelivesi. k.<br />
gamsaxurdiac swored SemoqmedTa im kategorias miekuTvneba, romelic<br />
gulissisxliT qmnis Tavis nawarmoebebs, Zerwavs Tavis gmirebs Tu<br />
personaJebs da mkiTxvelsac im araCveulebrivi ZaliTa da madliT<br />
aRavsebs, rac swored pirvelqmnadobis miTiuri samyarodan amoaqvs mis<br />
arsebas.<br />
saiT miiswrafis es mefuri bunebis mwerali, saidan iwyeba misi<br />
msoflmxedveloba? ai kiTxva, romelic Zalauneburad gviCndeba misi<br />
Semoqmedebis Secnobisas. rogorc aRvniSneT, da Cvenamdec miuTiTebdnen<br />
sxvebi k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> cnobiereba uSores warsulSia<br />
fesvgadgmuli da saukuneTa labirinTebidan amoaqvs mas CvenTvis<br />
TvalSeudgami da CvenTvis naklebad sawvdomi is arqauli codna da<br />
sinamdvile, rac Cvens arsebaSic Tvlems.<br />
k. gamsaxurdias personaJebis personologiuri portretis Semecnebisas,<br />
maT pirovnebaSi ramdenime Sre SeiZleba gamovyoT da es arqauli Sre erT-<br />
erTi yvelaze metad saintereso monacemia, romelic am personaJTa<br />
srulyofili saxis Sesacnobadaa aucilebeli. swored amitomacaa, rom<br />
mklvevari s. sigua gamsaxurdias personaJebs mxolod erTi rakursiT ki ar<br />
warmogvidgens, miTologiur speqtrSi Wvrets maT arsebas da eris<br />
istorias, mis erovnul potencias miTosur aspeqtSi xsnis.<br />
`rac ufro Rrmad CavxedavT eris fsiqikas, istorias, xasiaTs, - miT<br />
ufro Seimecneba zogadi, ramdenadac sakacobrio motivebi sawyisi<br />
wertilis usasrulo sferuli gavrcobaa. SigniTken Sveuli swrafviT<br />
iZieba uZvelesi modeli, pirvelsawyisi, arqetipi: savarsamiZe - wm.<br />
konstanitnes, TaraSi - eramxuti, daviTi - bagrat IV; mariami - gorgona,<br />
arsakiZe - iakobi, Tamari - RvTismSobeli;. dedisimedi - afrotide, - gvanca-<br />
artemida, giorgi II - baxusi, vaxtangi - kimoTe da a.S. es aris mimsgavsebis<br />
da gaigivebis survili. arsi ucvlelia, magram dro cvalebadi. amitom<br />
gmiri ver egueba Tavis epoqas, yvela zedapiridan, centrisaken<br />
Cabrunebuli sxivi erT wertilSi erTdeba.<br />
... TaraSis cxovrebis gzas gansazRvravs misi sulieri arqetipi<br />
eramxut emxvari, rusT xelmwifis moZule, masTan brZolis msxverpli ...<br />
TaraSs ufro Soreuli winaparica hyavs - vardan hemuxvari .. eramxuti<br />
megrulad `aram xuted" gamoiTqmis. eramxuti xalxuri saxelis<br />
134
literaturuli formaa. rogorc viciT, miTiur amirans megrul versiebSi<br />
aramxutu hqvia.<br />
amgvarad, TaraSis saxis asociaciur Ziebas amiranis miTamde<br />
mivyavarT svaneTSi myof TaraSs `amiranis Zali awveba mklavebSi," roca<br />
avtorma saboloo ganaCeni gamoutana Tavis gmirs, SeniSna: `guSin, guSinwin<br />
Wabuki amirani egona Tavi, bnel gvirabSi Zalis Semnaxveli", `Cvens amirans<br />
gvirabisTvis ver miugnia, sadac man Zala Seinaxa dRevandel dRisaTvis...<br />
isic unda movigonoT, rom amirani aris mTeli saqarTvelo da mtrebi<br />
ki yvav-yorani, (akaki wereTeli). amirani Zveli saqarTvelos mudmivi<br />
tanjvis, WirTa Tmenisa da brZolis xatia TaraSis sulis simi Soreulad<br />
mas uerTdeba, radgan misi arseba STanTqmulia warsulis mier: eramxutis<br />
saxiT igi istoriul saqarTvelos etrfis, rogorc gardasul saukuneTa<br />
Svili, msgavsebas poulobs amiranTan" (sigua 1989 : 90-93).<br />
TaraSis - rogorc personaJis arqauli Zirebis gaxsna miznobrivad<br />
ukavSirdeba Cvens gadasaWrel problemas - Tu ramdenad dominirebs k.<br />
gamsaxurdias Semoqmedebasa da mis personaJebSi dakarguli sazrisis da<br />
pirvelqmnadobis SenarCunebis idea, Tu ramdenad Soreul fesvebs<br />
ukavSirdeba TiToeuli personaJis personologiuri saxe da kidev erTic,<br />
ramdenadaa yovelive erovnul cnobierebasTan dakavSirebuli, qarTvelTa<br />
<strong>erovnuli</strong> cnobiereba iwyeba misi miTologiidan, misi warsulidan, im<br />
miTosuri gmirebis saxe-simboloebidan, romelTac Tavis droze didi<br />
zegavlena moaxdines qarTveli eris erovnul azrovnebaze. iseve rogorc<br />
TaraSi, gamsaxurdias sxva personaJebi da ar marto qarTvelebi, sxva rasis<br />
warmomadgenlebic, aseve miTosur-arqauli simbolikiTaa gaxsnili s.<br />
siguas mier, magram am SemTxvevaSi, Cven mier dasaxuli problemebis<br />
asaxsnelad TaraSis arqetipul saxeze dakvirvebac sakmarisad migvaCnia da<br />
garkveulad SegviZlia vTqvaT, rom Tavad k. gamsaxurdias cnobiereba<br />
imdenadaa Seziarebuli qarTul zepirsityvierebas, qarTul erovnul suls,<br />
rom misi personaJebic TiTqos am saukuneTa SreebSi ibadebian, izrdebian<br />
da saboloo srulqmnil saxes k. gamsaxurdias nawarmoebebSi pouloben,<br />
amasTan erTad imdenadaa gaJRenTili pirvelqmnadobisa da <strong>erovnuli</strong><br />
sulis atributebiT, SeuZlebelia naRdi qarTuli da TavisTavadi saxeebi<br />
ar SevicnoT maTSi da sabolood im daskvnamde ar mivideT, rom<br />
135
saqarTvelos dakarguli sazrisis aRdgena, iseve mis msoflmxedvelobaSi,<br />
mis erovnul ZalmosilebaSi unda moxdes.<br />
dakarguli sazrisis, anu Tanamedrove terminologiiT aracnobieris<br />
SreebSi CarCenili sinamdvilis Sesaxeb sainteresoa k. gustav-iungis<br />
mosazreba `aracnobieris kompensacia kidev ufro metad gnostikuria.<br />
fizikuri procesebi miTologemis eniT saubrobs. inteleqtualuri<br />
formulireba verasdros SesZens miTosur suraT-xatebs iseT Rrma<br />
gamomsaxvel Zalas, rogorc amas miTologiuri ena aRwevs, radgan es<br />
procesi pirvelsaxesTan aris dakavSirebuli, amitom is mxolod xatovani<br />
eniT SeiZleba aRiweros" (gustav-iungi 2005 : 29). k. gamsaxurdias<br />
personaJebSi, rogorc ukve mivuTiTeT sainteresod ikiTxeba rogorc<br />
pirvelsaxe, ise zogadad miTologiuri modeli.<br />
TaraS emxvaris siguaseuli saxis <strong>interpretacia</strong>m gviCvena, rom<br />
gamsaxurdias personaJebi sinTezirebul saxeebs qmnian uSores warsulTan,<br />
saerTod warsulTan da TanamedroveobasTan mimarTebaSi - amirani -<br />
eramxuti - TaraSi es samsaxeoba xom advilad Sesamecnebelia emxvarisa,<br />
Tumca aqac ar Cerdeba mwerlis warmosaxva da karnu qalaqis gmiris<br />
vardan emxvaris saxesTan aigivebs igi mas. gamodis, rom dasaxelebul<br />
gmirTa sulieri saxe, TaraSis pirovnebaSi sxvadasxva Sreebs qmnis da<br />
araTu sazogadoebas, xSirad Tavadac uWirs emxvars sakuTar arsebaSi<br />
garkveva, romeli personis saxe dominantobs arsebul situaciaSi, masTanaa<br />
gaigivebuli TaraSis pirovneba. swored amitom gamsaxurdias personaJebi<br />
zogadad Zalian rTuli bunebis brZandebian, ramdenadac TviT maTi arsebis<br />
ZirebSi devs mravalsaxeoba, mravalxmianoba.<br />
`polifoniur romans baxtini mravalxmian romans uwodebs da cnobil<br />
musikalur termins damoukidebeli, magram erTmaneTTan mWidrod<br />
dakavSirebuli xmebis Tanaarsebobis saukeTeso gamoxatulebad miiCnevs...<br />
polifoniuri romanis personaJebi, baxtinis azriT, ar warmoadgenen<br />
avtoris mier marTvad da manipulirebad obieqtebs, homofoniuri anu<br />
erTxmiani romanisagan gansxavebiT, sadac avtori diriJoris pultidan<br />
xelmZRvanelobs personaJebiT dakompleqtebul orkestrs, polifoniuri<br />
romanis moqmedi pirebi damoukidebel subieqtebad gvevlinebian, metic,<br />
polifoniuri romanis personaJTa avtonomia avtoriseul avtonomias<br />
utoldeba, personaJis faseuli sityva avtoriseul faseul sityvas<br />
136
uTanabrdeba da xasiaTis Secnobis umniSvnelovanes komponentsac<br />
warmoadgens.<br />
amrigad, baxtiniseuli polifonia gulisxmobs personaJis xmis srul<br />
gaTavisulfebas avtoris xmis diqtatisagan... polifoniuri romanis<br />
personaJTa Tavisufleba <strong>mxatvruli</strong> Semoqmedebis limitirebul doneze<br />
realizdeba, anu personaJis warmoCenis avtoriseuli arCevani Tavad<br />
ubiZgebs avtors garkveuli mimarTulebiT moZraobisaken, magram es<br />
damoukidebloba da Tavisufleba avtoris Canafiqris nawilia, - wers<br />
baxtini. es Canafiqri erTgvarad ganawyobs gmirs Tavisuflebisaken<br />
(SefardebiTi Tavisuflebisaken rasakvirvelia).<br />
polifoniuri romanis analizis procesSi baxtini gansakuTrebul<br />
yuradRebas uTmobs avtoris fenomens - avtori moiazreba rogorc yvela<br />
xmis miRma mdgari ideuri da <strong>mxatvruli</strong> centri" (literaturis Teoria<br />
2008 : 45 ).<br />
miTiTebuli mosazrebidan romanis polifoniurobis problema<br />
sainteresod ixsneba da es polifoniuroba anu mravalxmianoba calkeuli<br />
personaJis mTlianobaSic SeiZleba vigrZnoT. rodesac personaJs<br />
arqetipuli Zirebi gaaCnia maSin da kidev ufro mZafrad aisaxeba es<br />
polifoniuroba miTumetes rodesac ramodenime arqetipuli fena SeiZleba<br />
gamovyoT gmiris mTliani saxis aRsaqmelad. es problema rogorc ukve<br />
vTqviT, wamoWra da saintereosd gadawyvita gamsaxurdias Semoqmedebis<br />
mkvlevarma s. siguam, romelmac dagvarwmuna, gamsaxurdias calkeul<br />
personaJTa mravalsaxovan arqaul sistemaSi. sainteresod migvaCnia is<br />
faqti, rom TaraSis sulis arqetipuli wanamZRvrebi zogjer pirovnebis<br />
gaucxoebas, sakuTar TavTan konfliqtsa da TiTqmis gamanadgurebel<br />
winaaRmdegobas iwvevs, ratom dasWirda mwerals ase mravalSriani saxeebis<br />
asaxva, ratom erTgvari arqetipuli sistemiT qmnis personaJTa saxeebs? ra<br />
Tqma unda, yovelive zemoTqmulis Semdeg pasuxis gacema ar gagviWirdeba,<br />
pirvelqmnadobis Zirebidan unda amoitanos <strong>erovnuli</strong> suli qarTvelobisa,<br />
agrZnobinos da daarwmunos mkiTxveli, rom Cvens erovnul cnobierebas<br />
uSores warsulSi aqvs fesvebi gadgmuli, <strong>erovnuli</strong> Tavisuflebis idea<br />
sxvadasxva formiTa da SinaarsiT aRmocendeba da viTardeba Sesabamis<br />
epoqebSi.<br />
137
`<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebiT labirinTSi mesame gzac<br />
gailanda. mweralma scada Tavisi dekadenturi ganwyobilebani qarTul<br />
erovnul niadagze gadmoenerga da miTologiur-folklorul sawyisebze<br />
daemyno" (miSvelaZe 2000 : 232). miuTiTebs mkvlevari r. miSvelaZe da<br />
faqtiurad am miTologiur-folklorul sawyisebTan sinTezirebuli<br />
Tanamedroveoba individualur, sxvaTagan gansxvavebul formasa da<br />
Sinaarss aZlevs k. gamsaxurdias erovnul cnobierebas.<br />
amiranis <strong>erovnuli</strong> Zirebi, saukuneebis ganmavlobaSi amSvenebs qarTul<br />
zepirsityvierebas da garkveulad misi sulis formireba epoqaTa<br />
Sesabamisad xdeba. Tu Cven mier uke miTiTebul TaraSis arqetipuli<br />
Zirebis sqemas moviSveliebT, Tamaris epoqaSi igi karnu qalaqis amRebi<br />
gmiri vardan emxvaria... ruseTis TviTmpyrobelobis pirobebSi es saxe<br />
ganicdis formirebas da axal dampyrobelTa winaaRmdeg mebrZol metad<br />
gamoucnobi saxis idumal gmirad - eramxut emxvarad gvevlineba. SeiZleba<br />
vTqvaT, rom emxvarebis arsebaSi amiranis sisxli mdinarebs da sabolood<br />
igi sruliad srulqmnili, mTliani adamianis _ TaraS emxvaris saxiT<br />
warmogvidgeba, romelsac mwerali ukve qarTvelTa maradiul sulad<br />
miiCnevs. es SeiZleba avxsnaT a. baqraZis mier daTa TuTaSxias maradiuli<br />
arsebobis rwmenasTan gamoTqmul mosazrebis TaraS emxvaris saxesTan<br />
SepirispirebiT.<br />
`daTa gvarad TuTaSxiaa, TuTaSxia `mTvaris dRis Svils niSnavs,<br />
maSasadame, daTa Svilia TuTaSxa-raindisa, wyali ki yoveli miTologiis<br />
Tanaxmad, ganaxleba-aRorZinebas gulisxmobs `ukeTu vinme ara iSves<br />
wylisagan da sulsa ver xelewifebis Sesvlad sasufevelsa RmrTisas" -<br />
kvers ukravs miToss ioanes saxarebac. es miTologiuri motivi kargad<br />
aris asaxuli sityvakazmul literaturaSic.<br />
zRvaSi ukvalod STanTqma daTa TuTaSxias kvlav aRorZinebas<br />
gulisxmobs. igi ukve gaxda sikeTis xorcSesxmuli saxe. axla meored unda<br />
movides, rom sabolood gabatondes da damkvidrdes" (baqraZe 1977 : 164).<br />
`sikvdilis gziT aRorZinebis motivs agrZelebs TaraSis survili: `Tu<br />
Tavis mokvla gadavwyvite, Cem sayvarel stiqions wyals unda mivakiTxoo"<br />
(II, 89). marTlac igi engurSi daixrCo. e.i. wyalSi sikvdils ver gaeqca.<br />
wylis RmerTi igri qarTul miTologiaSi sicocxlis sawyisia, xolo<br />
mdinare enguris saxeli am didebuli RmerTis saxelidan aris warmoebuli,<br />
138
igris sadidebeli Tve igrika, saba orbelianis ganmartebiT aprilia, TaraS<br />
emxvari ki engurSi swored aprilSi daixrCo (baqraZe, `mnaTobi", 1967 : 111-<br />
119).<br />
aqedan gamomdinare akaki baqraZe askvnis, rom aqac sikvdilis<br />
saSualebiT xelmeored aRorZineba-ganaxlebis azria gatarebuli, radgan<br />
TaraSis sikvdili im RmerTis saxelTan aris dakavSirebuli, romelic,<br />
marTalia, xandaxan sikvdils Tesda, magram mainc sicocxlis sawyisi iyo.<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdias SemoqmedebaSi sikvdili saocrad Sors dgas<br />
dasasrulisagan. uamravi personaJi asrulebs sicocxles, magram es<br />
daRupva erTgvari dabadebaa.<br />
TaraS emxvars mTeli cxovreba Tan sdevda sikvdilze fiqri. marTlac<br />
da raoden saocaric ar unda iyos, sikvdilze fiqri adamians zogjer<br />
siamovnebas aniWebs. albaT, yovel CvenganSi devs dauokebeli, qvecnobieri<br />
swrafva im samyarosken, saidanac movdivarT, sadac odesRac gvicxovria,<br />
magram ara im gonebiT, romelic gvaqvs. goneba mxolod dedamiwaze<br />
arsebobisaTvis Seqmnila TiTqos. iq ki mxolod guli iyo... guli feTqavda,<br />
cocxlobda. es mogonebac guls Semounaxavs, mas axsovs mxolod, magram<br />
aramc da aramc ar umxels gonebas Tu vin iyo manamde, ra erqva, sad<br />
cxovrobda. is mxolod icdis da iTvlis SeuCerebliv..<br />
da roca sisxli sabolood Semokravs ZarRvis kedels, guli<br />
daubrundeba WeSmarit samSoblos, raTa kvlav Sexvdes mas, visTvisac<br />
Seusvenebliv iTvlida wamebs.<br />
mTeli cxovreba sikvdilis faruli molodinis mizani ki ganaxlebaa,<br />
xelaxla Soba, oRond ara imave samyaroSi, sxva formiTa da TvisebebiT,<br />
aramed Soba imave suliT, oRond ganaxlebuli da ganwmendili arsebiT.<br />
sikvdilis Semdeg aRorZineba-ganaxlebis azrs TiTqmis erTxmad<br />
aRiarebs gansxvavebuli erovnebis, mrwamsisa Tu kulturis mqone<br />
adamianebi.<br />
miTologiaSic vpoulobT kvdomad da ganaxlebad RvTaebebs, radganac<br />
miTebSi uZvelesi adamianis samyarosadmi damokidebulebaa gadmocemuli.<br />
SeiZleba vifiqroT, rom adreul saukuneebSi adamianis Sexeduleba igive<br />
iyo.<br />
139
sicocxle Tavis TavSi itevs sikvdils (yoveli cocxali mokvdavia) da<br />
piriqiT, sikvdili gulisxmobs xelaxla dabadebas, ganaxlebul<br />
sicocxles.<br />
am azris moSveliebiT ukve sarwmuno xdeba k. gamsaxurdias Canafiqri,<br />
rogorc imdroindeli kritika xsnida, TiTqos im sazogadoebis, zedmeti<br />
adamiani TaraS emxvari, sabolood iRupeba gaavebuli enguris talRebSi,<br />
Tumca engurSi daRupva xom `kvlav aRorZinebas gulisxmobs", ra Tqma unda,<br />
roca am aspeqtSi davinaxavT emxvaris pirovnebas, yovlive Tavis adgilze<br />
dgeba da mwerlis rTuli da saintereso Canafiqric saTanado<br />
mizandasaxulebas iZens. Tanac naTeli xdeba isic, rom qarTvelTa<br />
<strong>erovnuli</strong> sulis formireba k. gamsaxurdias personaJebSi srulqmnilebas<br />
aRwevs da misi gaqroba araviTar Zalas ar SeuZlia, istoriis romel<br />
monakveTs, romel epoqasac ar unda asaxavdes mwerali, TavisTavad iseT<br />
mxatvrul sinamdviles SegvagrZnobinebs, rac umeteswilad STambeWdav<br />
erovnul grZnobebs aRviZebs mkiTxvelSi. rogorc mwerlis<br />
TanamedroveobaSi, ise saqarTvelos uSores warsulSic Cvens<br />
Tanamedroveebs mkveTri <strong>erovnuli</strong> poziciebi hqondaT da iSviaTad Tu<br />
gamoereoda erSi am erovnul interesTa moRalate. SeiZleba vTqvaT, rom<br />
mwerali gamonaklis SemTxvevaSi am anti<strong>erovnuli</strong> ideebis gamomxatvel<br />
saxeebsac warmoaCens da upiratesad imisaTvis, konfliqturi koliziebi<br />
yovelTvis acocxlebs da sainteresos xdis TviT mxatvrul nawarmoebebs.<br />
rac Seexeba Tavad avtors, misi miswrafebaa erovnul gmirTa saxeebis<br />
rTul da maRalmxatvrul literaturul konteqstSi warmodgena da am<br />
azris damadasturebelia daviT aRmaSeneblis saxis ase gamowvlilviT, ase<br />
RrmaSinaarsianad da saintereso <strong>mxatvruli</strong> speqtriT warmosaxva. mTeli es<br />
farToplaniani romani, upiratesad erTi daniSnulebiT warmoCindeba,<br />
SegvagrZnobinos qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> TviTmyofadoba. samarTlianad<br />
miuTiTebs a. nikoleiSvili `k. gamsaxurdias romanis umTavresi Rirseba,<br />
pirvel yovlisa, swored am faruli, Sinagani urTierTdapirispirebulobis<br />
Cveneba mgonia. mweralma Zala da energia ar daiSura Tavisi drois<br />
mTvlemare qarTuli <strong>cnobierebis</strong> gamosaRviZeblad da daviT aRmaSeneblis<br />
RvTaebrivi xatis SeqmniT erTxel kidev Seaxsena qarTvel kacs, `visi<br />
gorisaa" igi, vin unda gaixados kerpad da ra gziT unda iaros<br />
maradiulad" (nikoleiSvili 2007 : 206).<br />
140
es mardiuli gza, ra Tqma unda moicavs rogorc qarTuli <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> warsuls, ise Tanamedroveobasac, da k. gamsaxurdias yvela<br />
romanSi, novelasa da werilSi dominirebs. mwerlisTvis <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> myari Senoba imdenad konkretuli da xilvadia, rom<br />
mkiTxvelisTvisac misawvdomi xdeba misi mveTri konturebi ra<br />
problemasac, ra epoqasac ar unda asaxavdes igi da sulac rom dacildes<br />
asasaxavi sagani da movlena erovnul azrovnebas, sabolood SeiZleba<br />
moinaxos raRac Strixebi, romelic Cvens aRqmas mainc miaaxloebs erovnul<br />
fesvebTan, zogjer es azri pirdapiri xaziT mdinarebs, zogjer alegoria -<br />
simboloebiT zogjer Sedareba - SepirispirebiT da zogjer<br />
kontrastirebis gziTac ki.<br />
TiTqmis erT gverdzea ganfenili novela `dedav, mistiuro qalo!~<br />
magram TiTqos epoqebi cocxldeba masSi, qarTvelTa maradisobis<br />
sadRegZelodaa igi warmoTqmuli. da ara marto konkretuli dedis,<br />
saqarTvelos mTeli warsulisa da Tanadroulobis miTi cocxldeba am<br />
patara novelaSi.<br />
`giyureb bnel TvalebSi, meSinia, Cemi warsulis, SoriT modixar viT<br />
avestas moxuci mogvi welSi moxrili, rogorc mSvildi Cemi bavSvobis,<br />
minda vitiro, rom me ase axalgazrda var, ase moxuci deda myolia,<br />
kiTxulob Cems nawerebs. guli mtkiva, Cemi ar gesmis.<br />
Sen xom gaigeb, roca avad var, is ki ar gesmis, Tu ra stkiva am Cem<br />
ukvdav suls. giyureb, gxedav da Sens TvalebSi melandeba daRaluli<br />
sisxlis bneli warsuli. vin Segexvewa nacnob mindvrebSi gazrdili,<br />
sinaTlis mwvervalisaken, rom amisrole" (gamsaxurdia I, 1992 : 72).<br />
sicocxlisa da mSobliuris idumal gancdasTan erTad, saqarTvelos<br />
warsulis, qarTuli sisxlis ukvdavi mdinarebis xmac gvesmis da vgrZnobT,<br />
Tu ramdenadaa gajerebuli mwerlis suli maTi arsebiT, rogor wams<br />
naciebi vel-mindvrebis da mSobliuri sisxlis Zala. Zala, romelic k.<br />
gamsaxurdias yvela nawarmoebs mohvyeba da Cveni eris maradiulobas<br />
Segvacnobinebs. dedis saxe TiTqmis yvela novelasa Tu romanSi ise<br />
warmoisaxeba mwerlis mier, Tavisdauneburad asocirdeba samSoblosTan,<br />
saqarTvelos tkiviliani warsuli Tu Tanamedroveoba esaxeba masTan<br />
dakavSirebiT mkiTxvels. Tvali gadavavloT Tundac sxva novelebs:<br />
`damsxvreuli Conguri", `qarTuli Cabalaxi", `qalis rZe" da sxvebi,<br />
141
omlebSic qalisa Tu dedis saxe iseT simbolur WrilSi ixateba<br />
saqarTvelos da mis imJamindel mdgomareobas SevicnobT. mwerlis xedva<br />
sagangebodaa mimarTuli dedisa da samSoblosaken. dedasac da<br />
samSoblosac erTi aspeqtiT grZnobs da Wvrets mwerlis guli da Tvali.<br />
erTi ram aris kidev saintereso k. gamsaxurdias rogorc novelebSi,<br />
ise romanebSi. TiTqmis yvelgan xazgasmulia qarTveli qalis is<br />
arCveulebrivi Tvisebebi, romelic xazgasmiT warmogvidgens dedis<br />
simbolos - sikeTis, simSvidesa da qalurobas da amasTan erTad mkiTxvels<br />
yovelTvis gvaZlevs qarTveli da ucxoeli qalis Sepirispirebis<br />
saSualebas. `lil", erT-erTi saukeTeso novelaa gamsaxurdias<br />
SemoqmedebaSi, masSi saintereso da idumali ungreli qalis saxe ixateba.<br />
mweralTan erTad Cvenc moxibluli vrCebiT am uzado mSvenierebiT, sanam<br />
farda ar Camoexsneba yovelives da Tavad eqimi Saruxia ar auxels Tvals<br />
lilis mSvenierebiT gatacebul mwerals, rogorc Tavad mwerali<br />
migviTiTebs, garegnobiT lilis kontrastuli saxea provizoris coli.<br />
aseve kontrasts qmnis lil qarTvelqalobis zogad saxesTan. mwerlis<br />
saboloo daskvna eqim Saruxias piriTaa gacxadebuli `rogor gvatyuebs<br />
Cveni Tvali" (gamsaxurdia I, 1992 : 62), SeiZleba ganvazogadoT kidec da<br />
vTqvaT, rom rogorc lil-is idumali mSvnierebaa yalbi da moCvenebiTi,<br />
aseve sulierTan dacilebuli forma da garegnoba qalisa arafris<br />
mTqmelia, marTalia qarTveli qalis fizikur mSvenierebazec bevri ram<br />
dawerila, magram vfiqrobT, yvelaze aRmafrTovanebeli mSveniereba<br />
qarTveli qalisa misi <strong>erovnuli</strong> suli da TvalTaxedvaa, moyolebuli<br />
`didostatis marjvenidan", romeli personaJic ar unda aviRoT k.<br />
gamsaxurdias qarTveli gmiri qalebis saxeebidan, yvela maTgans<br />
gansakuTrebuli qaluri xibli gaaCnia. aseve gansakuTrebuli siyvaruli<br />
aqvT samSoblos da zogadad adamianisa. mwerlis romanebis umSvenieresi<br />
qalebi umeteswilad siyvarulis tarigebia, magram yovelTvis vgrZnobT<br />
aalebul sanTlis mSvenierebas, romelic sabolood dasawvavadaa<br />
ganwiruli. magram Tundac, erTxel gamziarebelni didi grZnobis am ubedo<br />
wuTisofelSi, imden fizikur da sulier mSvenierebas afrqveven,<br />
qarTvelqalobis simbolod iqcevian. SemTxveviTi faqti arc isaa, rom k.<br />
gamsaxurdias ase emarjveba qarTveli qalis srulfasovani da <strong>erovnuli</strong><br />
suliT gajerebuli saintereso saxis asaxva. yvelaferi, rasac k.<br />
142
gamsaxurdias kalami exeba erovnulobis safuZvliani da didi dakvirvebis<br />
Sedegad gamotanili daskvnaa, rac gvarwmunebs, rom upirvelesad Tavad<br />
mweralia didi mamuliSvili da <strong>erovnuli</strong>s didad damfasebeli.<br />
erovnulobis is Tvisobrioba, riTac gamsaxurdias personaJebi<br />
xasiaTdebian, gvarwmunebs masSi, rom Tavad mwerlis <strong>erovnuli</strong><br />
msoflmxedveloba imdenad Rrma da Zlieria, rom misi warmosaxva avtors<br />
sxvadasxva aspeqtiT uxdeba da rac yvelaze metad sainteresoa, sxvadasxva<br />
asakis, sxvadasxva socialuri mdgomareobisa da Tundac gansxvavebuli<br />
sqesis adamianebSi <strong>erovnuli</strong> suli yovelTvis dominantobs da gvarwmunebs<br />
masSi, rom am saukuneTa labirinTebidan swored erovnulobis mZafrma<br />
grZnobam gamoiyvana da gadaarCina saqarTvelo. erovnulobis is<br />
pirvelqmnadobis SegrZneba rac <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias mTeli<br />
Semoqmedebidan da misi gmirebis bunebidan momdinareobs, TavisTavad<br />
erTgvari stimulia xvalindeli qarTuli genisaTvis sulSi amoitvifros<br />
da kidev ufro metad gaiRrmavos Tavisi erovnulobis msoflgancda.<br />
mivuTiTeT, imis Sesaxebac, rom k. gamsaxurdias gmirTa galerea sakmaod<br />
mravlaferovania socialuri warmoSobis aspqetiTac, magram isic<br />
aRsaniSnavia, rom ara aqvs mniSvneloba mefea es gmiri, Tavadi, aznauri,<br />
glexi Tu sul arafrismqone bogano - yvela maTganis SemecnebaSi devs<br />
samSoblos xati, samSoblos siyvarulis grZnoba. am grZnobiT aRsavse<br />
qarTvelebi gmirobisa da mamacobis farTo speqtrs warmogvidgenen k.<br />
gamsaxurdias nawarmoebebSi da gvarwmuneben eriskacoba, erisSviloba es<br />
yvelaze maRali wodebacaa yovelive kacTaganisa da yvelaze didi<br />
movaleoba qveynis winaSe. saerTod k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi rogorc<br />
geografiuli moqmedebis arenaa metad farTo da mravalmxrivi, ise<br />
personaJTa <strong>erovnuli</strong> Camomavlobaa mravalferovani, Tumca `ZiriTadad<br />
yuradRebis areSi moqceulia qarTveli adamiani, romelSic Rvivis<br />
saqarTvelos warsuli, awmyo da mermisi. globaluri analizi am<br />
problemisa, misTvis individualuri formis miniWeba da arsis dadgena,<br />
nairgvari sistemiT realizdeba. qarTvelebTan erTad mweralma gamoiyvana<br />
germanelebi, frangebi, italielebi, somxebi, rusebi, ukrainelebi, yivCaRebi,<br />
berZnebi... magram ucxo erovnebis adamianTa fsikiqis, qcevisa da<br />
temperamentis gamoxatva TavisTavad Znelia. es ufro uWirs qarTvel<br />
Semoqmeds, radgan rogorc qarTuli ena dgas gankerZoebiT da Tavis<br />
143
garSemo ikrebs iberiul-kavkasiur enaTa wres, ise qarTvelis bunebac<br />
Rrmad individualuri da gansxvavebulia im erovnebis SvilTagan, romelTa<br />
asaxvac mweralma moindoma" (sigua 1989 : 238) k. gamsaxurdias Semoqmedebaze<br />
dakvirvebiT SegviZlia gavakeToT daskvna, _ rac ase mkveTrad ganasxvavebs<br />
qarTvels sxva eris SvilTagan, es erovnulobis is grZnobaa, romelsac<br />
dedis rZesTan erTad iTvisebs yvela qarTveli da mTeli sasicocxlo<br />
energiac, sisxlxorceuladaa dakavSirebuli am grZnobasTan.<br />
saerTod k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba rainduli<br />
saqarTvelos mijnas uaxlovdeba. rogorc s. sigua miuTiTebs `k.<br />
gamsaxurdias ar gauvlia `cxovrebis universitetebi~, ar gacnobia muSaTa<br />
klasis cxovrebas. amitom misTvis es Tema ucxo da Soreuli iyo, Tavisi<br />
pirveladi, bavSvuri midrekilebaa filosofiuri dasabuTeba hpova<br />
evropul, kerZod fr. nicSes filosofiaSi, romelic subieqturad miiRo<br />
da gaiazra. k. gamsaxurdias yvela mTavari personaJi Zlieri da<br />
gansakuTrebuli pirovnebaa (savarsamiZe, taia Selia, xogais mindia,<br />
mzeWabuki, TaraSi, arzayani, lomkac esvanjia, qora maxvSi, tagu, giorgi I,<br />
arsakiZe, goete, juRaSvili, daviTi, korinTeli da sxv.) an yvelaferi, an<br />
araferi - aseTia gmirTa devizi.<br />
yvela maTgans amoZravebs rainduli suli, utexi da jiuti xasiaTi.<br />
maT ar ician ra aris wuwuni, sikvdilis SiSi, laCruli gansja.<br />
savarsamiZe, TaraSi, arzayani, vardaniZe, zedginiZe, giorgi, daviTi TiTqos<br />
Tavad etanebian xifaTs, Tavad daeZeben sikvdils, savarsamiZe exmareba<br />
germanel revolucionerebs, imitom ki ara, rom maT saqmes TanaugrZnobs:<br />
`Cemi revolucioneroba vin gaigona, didi xania omSi ar vyofilvar, srola<br />
momenatra, mitomac mogexmareT, TaraSi uSiSrad Seebmeba jamleT tarbas...<br />
personaJebis qeduxreli, bunebis sawyisia meomruli suli, isini<br />
mxedrebad daibadnen, savarsamiZe, vardaniZe, TaraSi, korinTeli, guluxaiZe,<br />
elaniZe potenciuri meomrebi arian, maT ar acviaT jariskacis faraja,<br />
zogi uqmad levs cxovrebas, zogic TavganwirviT Sromobs, magram, pirvel<br />
yovlisa, meomrebi arian, radgan adamiani brZolisa da tanjvisaTvis<br />
gaCnda...<br />
fizikur Zalas, didi ganaTlebac, sulieri simamacec gansazRvravs.<br />
gmirTa Smagi temperamenti. daumcxrali neba, temperamenti nacionaluri<br />
xasiaTis gamoxatulebaa, adamianis sasicocxlo energiaa...<br />
144
... mwerlis mizani iyo qarTuli xasiaTis gaazreba, qarTuli yofis<br />
nacionaluri bunebis gansazRvra, amitom aRadgina warmarTuli misteriebi,<br />
gamoixmo miTosuri personaJebi, gaamiTa Tavad sinamdvile, raTa uZvelesi<br />
droidan dRevandelobamde Seekriba mxolod qarTuli, <strong>erovnuli</strong><br />
ganumeorebeli Tvisebani da niSnebi, Tundac gamqrali, raTa ase Seeqmna,<br />
daedgina ganesazRvra, qarTuli suli, qarTuli yofa... amitomac Tavis<br />
miswrafebis alamdarebad swored Zlieri pirovnebani gamohyavs, romelnic<br />
mkveTrad avlenen nacionalur fsiqikas da cnobierebas" (sigua 1989 : 255).<br />
xSirad ukiJinebdnen mwerals, rom mis nawarmoebebSi gardasuli<br />
epoqebi, upiratesad mefeebisa da Tavadazanurebis portretebi ixateboda,<br />
Tumca esec mizanmimarTuli moqmedeba iyo mwerlisagan. mis mier mxatvrul<br />
sinamdviled qceuli saukuneebi qarTvelTa yofisa, iyo erovnulobis<br />
mZafri grZnobebis gamoxatuleba saqarTveloSi. am epoqebSi ido gasaRebi<br />
<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ZiriTadi principebisa, rac amaRlebda TiToeuli<br />
qarTvelis erovnul cnobierebas da ra Tqma unda, SemTxveviTi ar iyo is,<br />
rom swored am saukuneebis siRrmidan amohqonda mwerals <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong> naSTebi da surda axal WrilSi daenaxvebina igi<br />
TanamemamuleTaTvis, amasTan erTad Tanamedroveobis barbarosuli wnexi<br />
ise ver exeboda saukuneebidan amozidul mxatvrul sinamdviles, rogorc<br />
Tanamedroveobas.<br />
rac ufro metad iWreba saukuneebis siRrmeSi mwerlis TvalTaxedva,<br />
naTeli xdeba, rom igi aSkarad asaxavs SesaZlebel da zogjer erovnul<br />
Semecnebidan gamomdinare, sasurvel sinamdviles. amitomac aris, rom<br />
mkiTxveli ase didi interesiTa da grZnobiT ecnoba gardasul saukuneTa<br />
xmovanebas da rwmundeba, rom es didebuli warsuli udaod gulisxmobs<br />
sasurvel momavals da Tundac es faqtic naTlad warmogvidgens k.<br />
gamsaxurdias <strong>mxatvruli</strong> sityvis daniSnulebas, gvacnobs qarTvelTa<br />
saukuneTa labirinTebSi danTqmul erovnul sulsa da msoflmxvedlobas.<br />
miuxedavad imisa k. gamsaxurdias istoriul romanebSi qarTveli mefeebi da<br />
Tavadaznaurebi arian ZiriTadi moqmedebis warmmarTveli, romanebis<br />
gmirebi Tu personaJebi, mainc sainteresod ikiTxeba mTeli qveynis<br />
<strong>erovnuli</strong> msoflgancda, kargad igrZnoba, rom <strong>erovnuli</strong> mTlianobis idea<br />
mTeli saqarTvelos sulier gamoxatulebas da daniSnulebas warmoadgens.<br />
eris mTlianoba kargad aisaxeba moZalebul mtrebTan brZolaSi da<br />
145
gansakuTrebiT sainteresod ikiTxeba igi daviT aRmaSeneblis droindel<br />
saqarTveloSi. Tanac erTi faqticaa saintereso, Tu ra didi mniSvneloba<br />
aqvs mefis, qveynis Tavkacis ganwyobas, mis bunebas. <strong>erovnuli</strong>, samSoblosa<br />
da xalxisaTvis Tavdadebisa da TavSewirvis grZnobiT gandidebuli suli<br />
daviT aRmaSeneblisa, mTel saqarTvelos erT muStad kravs, mTel ers<br />
samSoblosadmi Tavdadebis grZnobiT aRanTebs. da qarTvelTa es <strong>erovnuli</strong><br />
suli kargad aisaxeba ara marto im omebSi, romlebic daviTis<br />
mTavarsardlobiT gamarjvebiT dagvirgvinda, aramed zogadad saero<br />
cxovrebaSi. xalxis rwmena saqarTvelosTvis TavSewiruli gmirisadmi.<br />
bunebrivia da TiToeuli qarTvelis gulSi SeuZlebelia tkivilis<br />
grZnobas ar iwvevdes daviTis sityvebi, sayvareli da erT dros saocnebo<br />
dedisimedisadmi mimarTuli: `mapatie dao Cemo, Seni da Cemi sicocxle<br />
saqarTvelos rom Sevwire tarigad" (`daviT aRmaSenebeli~, 795).<br />
es sityvebi naTlad gvarwmunebs masSi, rom rogorc didi xelovneba<br />
moiTxovs gulisisxls safasad, aseve yoveli didi saqmeca da mizanic<br />
gulisisxlsa da xSirad sicocxlesac iTxoven safasad da rodesac didi<br />
mizniskenaa gezaRebuli adamiani, man aucileblad unda gaacnobieros is,<br />
rom yvela bomoni mTel sicocxles moiTxovs msxverplad. araTu brZenma<br />
mefeebma, Cveulebrivma rigiTma qarTvelebmac kargad uwyodnen es da<br />
amitomac Jamidan Jamze Tavganwirvisa da TavSewirvis metad mkacri<br />
realoba, leqsisa da simReris ideadac ki iqceva. qarTvelisTvis<br />
upirvelesad samSobloa is bomoni, romelic sicocxles moiTxovs safasad.<br />
yovelTvis am SegrZnebiT iyo gajerebuli qarTvelTa suli da albaT, es<br />
grZnoba iyo im saocar omebSi gamarjvebis masuldgmulebeli, swored<br />
amitom iyo, rom isec eTnikurad mcirericxovan qarTvelebs, araerTgzis<br />
gaunadgurebiaT, Zlieric da auracxeli mteri. es asec unda yofiliyo,<br />
radganac qarTvelTa gmirobam da raindobam Seqmna axali Tvisobrioba,<br />
romelic mudmiv gamarjvebasa da aRmasvlas moutanda ers daviTisa da<br />
Tamaris Semdgom epoqaSi.<br />
saerTod k. gamsaxurdias warmosaxvis geografiuli sivrce metad<br />
mravalferovania. didi codnisa da mravlismnaxveli Tu SemgrZnobi Tvali<br />
mwerlisa, TiTqmis mTeli sisruliT gvixatavs, rogorc istoriul<br />
viTarebas sxva qveynebisas, ise maT kulturul Zeglebs, maT geografiul<br />
146
landSafts da rac yvelaze mTavaria, maT erovnul saxes da amis Semdeg<br />
warmoudgenelic iqneboda saqarTvelos, am teritoriulad isec patara<br />
qveynis geografiuli landSafti da misi kulturuli Zeglebi ase<br />
rudunebiTa da sainteresod ar aesaxa mwerals. mwerlis <strong>erovnuli</strong> suli<br />
kargad Cans masSi, rom saqarTvelos yvela mxare da am mxaris istoriuli<br />
Zeglebi, zogjer maTi Seqmnis istoriac ise Rrmad da STambeWdavad<br />
aisaxeba, vfiqrobT, TiTqos yovlismomswre iyo mwerali, TiTqos ara marto<br />
dRes SemorCenili realoba, gardasuli saukuneebic xilvadi da<br />
maxlobeli iyo misTvis. farTo da mravalferovania k. gamsaxurdias<br />
gmirTa galerea, Tavad qarTvelTa calkeuli kuTxeebis warmomadgenelTa<br />
TvalsazrisiTac, mwerali didi siyvaruliT gvixatavs svaneTis mdidar da<br />
Tvalwarmtac bunebas, magram arc svani xalxis Svilebi aviwydeba da maTi<br />
brZolisunarianoba, maTi gmiruli suli Tavad k. gamsaxurdias<br />
Semoqmedebas amSvenebs da amiT ufro ganivrcoba da mdidrdeba mwerlis<br />
<strong>erovnuli</strong> Tvalsawieri. am faqts metad mniSvnelovnad miiCnevs s. sigua, igi<br />
wers `giorgi I, giorgi II, daviT IV, lipariti am mravaltanjuli mxaris<br />
Svilebi arian, mecnierTa didi nawili, maT Soris n. mari fiqrobs, rom<br />
isini lazebi iyvnen (baRuaSi lazuri sityvaa da qarTulad udris<br />
`bavSvaZes").<br />
mkiTxvelis warmodgenaSi kvlav cocxldeba da xorcs isxams ocneba<br />
samSoblos miRma darCenil miwebsa da Zmebze. mwerali isev nacionaluri<br />
Zirebisken eSveba. T.s. eliotis sityvebi rom moviSvelioT k. gamsaxurdia<br />
imitom eSveboda rogorc sakuTari xalxis bavSvobis fskerze, rom<br />
momavlisaken gza gaekveTa. mwerals Tu mTavar personaJad ara, romanis<br />
rigiT monawiled mainc yoveli kuTxis Svili gamohyavda, mag: svani (qariman<br />
setieli), Takvereli (Saman erisTavi, gvanca da jondi) fxoveli - es<br />
termini aerTebs mTels mTiuleTs (mamamze, Talakva, Sorena), ingilo<br />
(giorgi mefes avazebi mohgvra), xevsuri (xogais mindia) da a.S. qarTli,<br />
kaxeTi, imereTi, samegrelo da afxazeTi misi personaJebis samoqmedo<br />
zonaa, saqarTvelos xerxemali" (sigua 1989 : 263).<br />
qarTuli <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> gaRrmavebis erT-erTi aucilebeli<br />
piroba qveynis teritoriuli Seswavlisa da aRqmis sakiTxicaa usaTuod,<br />
147
saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi mcxovrebi gansxvavebuli tomebis gacnoba<br />
da maTi saerTo <strong>erovnuli</strong> rakursiT warmosaxva amtkicebs qarTul<br />
erovnul cnobierebas. amasTan erTad saqarTvelos istoriuli warsulis<br />
codna da mis erovnul fesvebs ziareba amdidrebs qarTveli adamianis<br />
zneobriv monacemebs. mTlianad erTa Serwymis politika, romelic sabWoTa<br />
ideologias axasiaTebda, emuqreboda am calkeuli eTnosebis<br />
individualur Tvisebebs da migvaniSnebda, rom es asimilirebis procesi<br />
TiToeuli maTganis gaqrobiTa da nivelirebiT unda damTavrebuliyo.<br />
k. gamsaxurdias miswrafeba, istoriuli warsulis fonze gamoesaxa<br />
mTeli Cveni <strong>erovnuli</strong> problemebi uTuod imiTac iyo gamowveuli, rom<br />
istoriuli butaforia saSualebas iZleoda Tanamedroveobis did<br />
tkivilebze mieniSnebina erisaTvis. am azrs sainteresod aviTarebs a.<br />
nikoleiSvili:<br />
`rogorc cnobilia, k. gamsaxurdias istoriul JanrTan dakavSirebiT<br />
Tavisi mkveTrad gansxvavebuli Tvalsazrisi hqonda Camoyalibebuli, igi<br />
Tvlida, rom araviTari istoriuli romani ar arsebobs, rom istoria<br />
mxolod masalaa mwerlisaTvis Tanamedroveobis miswrafebaTa<br />
gamosaxtavad. amgvari Teoriis avtori, bunebrivia daviT aRmaSeneblis<br />
Sesaxeb daweril romans, marto gardasul epoqis asaxvas ar dausaxavda<br />
miznad da masSi dasmul problemebs Tanamedrove yofasac ganuyofelad<br />
daukavSirebda. es marTlac asea.<br />
`daviT aRmaSenebeli" sabWoTa epoqis saWirboroto problemebTan<br />
genetikurad Sesisxlxorcebuli romania da masSi Cveni istoriuli<br />
warsulis bevri problema swored am kuTxiT, mkafiod gamovlenili<br />
simbolur-alegoriuli formiTaa gaazrebuli.<br />
`daviT aRmaSenebeli", vfiqrobT, erTi mTavari mizniTac Seiqmna: es iyo<br />
mZafri Sinagani protestis gamoxatva im politikuri procesebisadmi,<br />
romlebic imJamad mTels sabWoTa imperiasa da mis erT uuflebo nawilad<br />
qceul fsevdo-respublikaSi - saqarTveloSi aRzevebuliyo. am protests<br />
ramdenime mniSvnelovani faqtori gansazRvravda. jer erTi<br />
Tanamedroveobaze marTali sityvis Tqma, faqtobrivad SeuZlebeli gaxda.<br />
socialisturi realizmis mxatvrul-SemoqmedebiTi meTodi, romelic<br />
148
partiam da xelisuflebam Cveni mwerlobis magistralur mimarTulebad<br />
gamoacxada, mwerals avaldebulebda movlenebi mkveTrad gamovlenili<br />
ideologiuri tendenciurobiT gamoexata da xotba Seesxa sabWoTa<br />
sinamdvilisaTvis.<br />
meorec `daviT aRmaSeneblis" monumenturi <strong>mxatvruli</strong> saxis SeqmniT k.<br />
gamsaxurdiam cada `manqurTizmis" tyveobisagan daexsna Cveni <strong>erovnuli</strong><br />
cnobiereba da ideologiuri bangisagan Sokirebuli qarTveli kacis<br />
gonebis Tvali Cveni istoriis yvelaze didi simaRleebisaken miepyro"<br />
(nikoleiSvili VII 2006 : 204).<br />
miuxedavad Zalmomreobis pirobebSi moqcevisa, qarTuli <strong>erovnuli</strong><br />
energia grovdeboda, viTardeboda da mizanswrafuli xdeboda.<br />
simboloebiTa da alegoriebiT qarTveli mwerlebi da zogadad<br />
Semoqmedebi bevr rameze mianiSnebdnen da droTa ganmavlobaSi naTeli<br />
xdeboda, Tu raoden didi Secdoma iyo qarTvelTa rwmena, rom<br />
erTmorwmune ruseTis safarqveS saqarTvelo erovnul TviTmyofadobas<br />
SeinarCunebda. winaparTagan daSvebul Secdomebs aSkarad grZnobdnen k.<br />
gamsaxurdia da misi Tanamedroveni, magram istoriul avbediTobas<br />
globaluri anarqiac emateboda da ase aRmoCnda im droisaTvis uZluri<br />
saqarTvelo jer ruseTis Tvimpyrobelobisa da Semdeg `wiTeli ruseTis"<br />
uRelqveS. is ideuri propaganda, riTac ruseTma SeZlo damkvdireba<br />
saqarTveloSi, kidev ufro metad gamanadgurebeli iyo <strong>erovnuli</strong> sulisa,<br />
vidre mefis TviTmpyrobelobis aSkarad dampyrobluri politika.<br />
ara marto k. gamsaxurdias personaJebi, Tavad mwerali Tavis uaxloes<br />
Tanamoazreebsa da megobrebTan erTad aSkarad amxelda da winaaRmdegobas<br />
uwevda moZalebul ideologiur Semotevebs, Tundac `SavCoxosnobac" xom<br />
udidesi protesti iyo, qarTvelTa mgloviarobis es forma <strong>erovnuli</strong><br />
sulis mZafri gamoxatulebaa. k. gamsaxurdias rogorc <strong>erovnuli</strong><br />
azrovneba, ise misi antisabWouri qmedebebi SeuniSnavi arc xelisuflebas<br />
da miTumetes qarTvel ers ar rCeboda, magram am protests TviT<br />
xalxisaTvis araviTari Sedegi ar mohyva, radganac ideurad da<br />
politikurad gaZlierebuli ruseTi ukve namdvilad saSiS Zalas<br />
warmoadgenda, Tumca miuxedavad aseTi viTarebisa, k. gamsaxurdias xeli<br />
149
arasodes auRia arc erovnul azrovnebaze da arc antisabWour<br />
moqmedebebze.<br />
akaki baqraZe miuTiTebs:<br />
`aravin daugdo yuri, Torem <strong>konstantine</strong> gamsaxurdiam didi xis winaT<br />
amxila ruseTis imediT yofnis ususuroba da uniadagoba."<br />
`dimitri yifians egona: rusis mefe kargia, rusis mefes saqarTvelo<br />
uyvars da pativs scems saqarTvelos Tavad-aznaurobis istoriul<br />
garantiebs. mxolod rusis ministrebi ar vargan.<br />
noe Jordania da arCil jorjaZe fiqrobdnen erT dros: ar varga<br />
rusis mefe, arc rusis ministrebi, arc rusis Jandarmeria. yvelani<br />
mtrulad ganwyobili arian Cvendami, kargia rusis demokratia.<br />
dRes zogierTebi fiqroben: yvela-yvela da rusis msaxiobebi da rusis<br />
mwerali es kulturis warmomadgenelni arian, Cven isini gviyvars.<br />
Cven sul sxvanairad vfiqrobT, yvela kargia Tavis adgilas, Tavis<br />
dros da Tavis qveyanaSi. Cven gvaqvs Cveni gezi, Cveni mwerloba, Cveni<br />
kulturuli politika da yvelas imdenad davafasebT, ramdenadac isini<br />
Cven angariSs gviweven da sargeblobas mogvitanen.<br />
Tu qarTveli xalxi da qarTuli mwerloba ar iqneba Tavisufali, ar<br />
ivlis Tavisi gziT, verc eri da verc mwerloba ver gaxdeba<br />
sruluflebiani TavisTavadi wevri kacobriobisa, universumisa, rogorc<br />
Cveni xalxi, ise Cveni mwerloba mudam darCeba sxvisi Crdili, Crdili ki<br />
yvelas kargad moexseneba, ra iolad qreba" (baqraZe 1990 : 221).<br />
akaki baqraZe am SemTxvevaSi ZiriTadad k. gamsaxurdias azris<br />
Tavisebur <strong>interpretacia</strong>sac gvaZlevs, magram baqraZis moRvaweobis dros<br />
istoriuli xazi ruseTTan mimarTebaSi ukve gamokveTili iyo, kargad<br />
Canda, rom xelovnurad SekavSirebulma socialisturma struqturam ver<br />
gaamarTla. faqti saxeze iyo. am Temaze azris gamoTqma Tu wera, ukve im<br />
saSiSroebas ar qmnida, rogorc es k. gamsaxurdias moRvaweobis dros iyo.<br />
praqtika aris WeSmaritebis kriteriumi - am aqsiomas Tu k.<br />
gamsaxurdias erovnul azrovnebasTan dakavSirebiT gamoviyenebT im<br />
daskvnamde mivalT, rom saqarTvelos erovnul-ganmanTavisuflebeli<br />
moZraoba, swored k. gamsaxurdias naazrevis praqtikuli gamovlineba iyo.<br />
150
mainc ra aZlevda k. gamsaxurdias pirovnebas aseT Zalasa da<br />
SemarTebas erovnul poziciaze mdgariyo da kalmiT Tu saqmiT ebrZola<br />
qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> SefxizlebisaTvis im epoqaSi, rodesac<br />
erTi sityvac ki sicocxlis fasad ujdebodaT adamianebs.<br />
mwerali pirdapiri Tu alegoriuli azriT gamudmebiT erovnul ideebs<br />
qadagebda da yovelTvis mzad iyo qveynis TavisuflebisaTvis ebrZola,<br />
andac am brZolas Sewirvoda. rwmena qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> sulsa da<br />
uRrmesi codna saqarTvelos istoriis, saqarTvelos kulturisa da misi<br />
xalxis udidesi sulieri potenciisa, romelTac Zala SeswevdaT, Tu<br />
ruseTis agresiisgan ixsnidnen Tavs damdgariyvnen erad sxva erTa Soris.<br />
k. gamsaxurdias miaCnda, rom damoukideblobisa da TviTmmarTvelobis<br />
SemTxvevaSi saqarTvelo Tavis momavals miznobrivad warmarTavda da<br />
<strong>erovnuli</strong> mTlianobisa da Tavisuflebis ideiT aRfrTovanebuli qarTveli<br />
msoflios Tavis saxes daanaxvebda, rac dResdReobiT SeuZlebeli<br />
xdeboda. yovelive kargi, risi Seqmnis Zalac Seswevda qarTvel ers,<br />
`babilonis godolis" saerTo mdinarebas erTvoda da eris TavisTavadi<br />
saxe ikargeboda. saWiro iyo dakarguli istoriuli sazrisis povna, ra<br />
Tqma unda, dacemisa da Seferxebis wlebic mravlad ugemnia saqarTvelos<br />
istorias, magram igi ZiriTadad mainc is organizmi iyo, romelic wamierad<br />
dabrkoldeboda, Seisvenebda da momavlis imediT savse, kvlav rwmeniT da<br />
Tavdajerebuli miemarTeboda Tavisi <strong>erovnuli</strong> Zalis amosafrqvevad.<br />
`ganvimeorebT - Cven eri vyofilvarT da varT dResac, - gansazRvruli,<br />
konkretuli socialuri organizmi, romelsac iseTive ufleba aqvs<br />
sicocxlisa, rogorc yvelas, didsa Tu pataras, brwyinvalesa Tu<br />
daqveiTebuls, Tu sabuTia saWiro `kacobriobis" winaSe Tavisufal<br />
arsebobis uflebis mosaxveWad, ai, es sabuTebic: gansazRvruli eTniuri da<br />
lingvisturi tipi, gansazRvruli koheziis mqone socialuri organizmi,<br />
istoria, kultura xangrZlivi da Taviseburi, xan Sav-bneli da SfoTiani,<br />
ufro iSviaTad ki mSvidobiani, - gansazRvruli ufleba, namdvili da<br />
marTali moqmedi saerTaSoriso samarTlis TvalsazrisiT" (wereTeli 1980<br />
: 237).<br />
151
m. wereTlis yvela is CamonaTvali, rac uflebas aZlevs qarTvel ers<br />
hqondes pretenzia Tavisufali arsebobisa, k. gamsaxurdiasaTvisac kargad<br />
iyo nacnobi da mTeli misi romanebi swored im miznis gamovlenaa, rom<br />
dagvanaxos - vin viyaviT, ra varT da vin unda viyoT momavalSi. k.<br />
gamsaxurdias yvela <strong>erovnuli</strong> ideis matarebeli personaJis TvalTaxedva<br />
warsuliskenaa mimarTuli da Cvenc gvwams, rom am warsulSi gadgmuli<br />
fesvebi, Zala da rwmena gadagvarCens, am warsulis <strong>erovnuli</strong> suli da<br />
samSoblosadmi Tavdadebis grZnoba momavlis mtkice sayrdeni da<br />
ganmamtkicebeli Zalaa, amitomac swored aqedan amodis k. gamsaxurdias<br />
<strong>erovnuli</strong> msoflmxedveloba da gvarwmunebs, rom saqarTvelos warsulSi<br />
devs misi momavlis saZirkveli, Tumca Tavad Zveli saqarTvelos mkvidrebi,<br />
ukve ver floben im Zalas da energias, rac qveynis ganaxlebas, mis<br />
aRmSeneblobas sWirdeba, marTalia Tavis droze maT didi roli<br />
Seasrules saqarTvelos istoriasa da misi sulieri aRorZinebis saqmeSi,<br />
magram axla, galaktionis ar iyos, drois axali mernebia saWiro, romelic<br />
am sayovelTao ganaxlebisa da mSeneblobis ritms Seerwymeba. k.<br />
gamsaxurdia marTlac didad Seyvarebuli iyo saqarTvelos warsulze, Tan<br />
mis saTqmels alegoriul-simboluri daniSnuleba hqonoda, amisaTvisac<br />
iyenebda Zveli epoqis istoriul Tematikas, magram didi siyvaruli rom<br />
hqonda am gardasulisadmi, es namdvilad igrZnoba misi istoriuli<br />
romanebidan da ara mxolod gardasuli epoqis siyvaruli, gardasuli<br />
istoriuli pirebisadmic didi Tayvaniscema gamosWvivis misi madliani<br />
kalmidan, Tavadac xom acxadebda, rom Zalian ainteresebda or<br />
kuropalats Soris gamosresili giorgi I da, ra Tqma unda,<br />
Tayvaniscemamde misuli grZnobiT iyo gamsWvaluli daviT<br />
aRmaSeneblisadmi da Tundac Tamar mefisadmi... da es didi siyvaruli da<br />
Tayvaniscema saqarTvelos warsulisa da misi istoriuli gmirebisadmi<br />
mTeli cxovrebis manZilze gahyva mwerals..<br />
Tumca ar SeiZleba maszec ar mivuTiToT, rom ara marto saxelovani<br />
mefeebisa da gmiri raindebis saxeebi avlendnen k. gamsaxurdias erovnul<br />
cnobierebas, Cveulebrivi, samSoblosaTvis TavdadebulTa warmosaxvac da<br />
ara marto did istoriul romanebSi, novelebSic ielvebda maTdami<br />
152
siyvarulisa da pativiscemis grZnoba. moTxroba `ambavi xuTasi<br />
bolniselisa" erT-erTi sainteresoa am TvalsazrisiT, Zieba<br />
samSoblosaTvis xuTasi TavSewirulTa saZmo saflavisa, mkiTxvelsac<br />
interess aRuZravs, Tumca, nawarmoebi TiTqmis ise midis dasasrulamde,<br />
vfiqrobT, rom netarxsenebuli gmirebis samudamo gansasvenebelis mikvleva<br />
ver moxerxdeba, magram bolos da bolos aRmoCndeba, rom `aseT gmirebs<br />
wmindanebad Seracxdnen im droSi, albaT, da SesaZloa arc daemarxaT<br />
isini" (gamsaxurdia I, 1992 : 352).<br />
taZris samarx kameraSi aRmoCenili xuTasi gmiris bolniselis neSti<br />
udides gulistkivils iwvevs yvela iq myofi adamianisas da surT maT<br />
sulis mosaxsenebelis Sesma, `radgan jer aravis daulevia am xuTasi<br />
vaJkacis Sesandobari" (gamsaxurdia I, 1992 : 354).<br />
Tavad mwerlis sityvebi, maTi gmirobisa da Tavdadebis gamomxatveli,<br />
gvagrZnobinebs rom `mwerloba marTlac gmirobis gamosarClebaa mxolod<br />
miCqmaluli gmirobis qomagia mwerali da sxva araferi" (`didostatis<br />
marjvena~, 12).<br />
Cvenis mxriT davZendiT, _ ara marto mwerloba, mTeli xelovnebac.<br />
rom ara xelovneba _ Tundac did gmirobaTa eqo saukuneebs ver<br />
amoxeTqavda da xalxis interesic aseTi ar iqneboda misadmi.<br />
am xuTasi bolniselis gmirobis gamosarClebad migvaCnia k.<br />
gamsaxurdias es moTxrobaca da gansakuTrebiT gmirebis Sesandobaris ase<br />
didi grZnobiT gamoxatva:<br />
`xedavT, ra warmavalia, Zmebo, yovelive dideba am qveynad, arc tkbobaa<br />
gardauvali, arc saxeli da arc mijnuroba, radgan es yovelive iqve<br />
hqreba, sadac maTi ganmcdeli moaTavebs sarbiels.<br />
mxolod gmirobaa waruxoceli!<br />
radgan namdvili gmiroba usaxeloa metwilad da igi ganagrZobs<br />
zegavlenas maSinac, roca gmirobis Camdenels ver miuva ambavi amisa.<br />
maS, davlioT Zmebo, Sesandobari maTi, visac jerac ar Rirsebia<br />
simxurvale Cveni niadagis, vinc xuTi saukunis Semdegac gvaswavlian<br />
Tavdadebas Cveni miwisTvis" (gamsaxurdia I, 1992 : 354).<br />
153
gamsaxurdias personaJebi uaryofen civilizacias, da am uaryofiT<br />
isini miemarTebian RvTaebrivisaken, am mxriv sainteresoa novelebi:<br />
`porcelani" da `fotografi".<br />
`civilizacia, romelic burJuaziis pirmSoa, Rupavs kulturas da mis<br />
WeSmarit msaxurs - aristokratias. `mokvda" porcelani da masTan erTad<br />
mTeli epoqis sulieri simdidre. radgan igi `epoqis sulieri simdidris<br />
WurWeli iyo".<br />
...Savma frinvelma gadauqrola evropas da fotografiis qveyanas ewvia.<br />
aqac daiwyo sayovelTao ubedureba: gapartaxeba, cieba, sikvdili, siZvis<br />
isteria... ubedurebaSi xalxma RmerTi gaixsena - eklesias miaSura,<br />
Sekrebili xalxis Tvalwin jer viRac Coxosanma, xolo Semdeg Savma<br />
frinvelma uaryves RmerTi. `ver gaige? RmerTi rom mokvda?" - daiZaxa Savma<br />
frinvelma, Coxianma ki xats tyvia daaxala. `Sen Semayvare RmerTi!" - aseTi<br />
iyo fotografis reaqcia.<br />
Savma frinvelma Tavisi mtkicebiT `RmerTi mokvda!", faqtiurad<br />
gaacocxla igi.<br />
sagulisxmoa novelis finali:<br />
`kari gaiRo, Savi frinveli dinjad Semovida. niskartiT aiRo naciebi<br />
soflis da eleqtroniani qalaqis suraTi, Tavze gadaaxia fotografs.<br />
fotografi wamodga. fotografiul aparatze wamomjdar stumars<br />
daacqerda.<br />
- qveyana suraTis gadaRebad ara Rirs, - daiyrantala stumarma da<br />
gafrinda.<br />
fotografma uaryo sinaTle - simbolo civilizaciisa da sxva naTeli<br />
aRiara. `yvelaferi da yovelive mimarTulia imisaken, rom realobis miRma<br />
mivideT kosmiur sulamde" sinaTlis, civilizaciis uaryofa, sulobis,<br />
RvTaebrivis aRiarebas niSnavda" (doiaSvili, ciskari #1, 1982 : 146).<br />
magram gmirobisa da raindobis saukuneebi gadavida, axla sxva dro<br />
modis da sxva eTikuri normebi mkvidrdeba da is saxeebi, vinc rainduli<br />
saqarTvelos mSvenierebas qmnida, dResdReobiT mxolod samuzeumo<br />
eqponatebad iqceva. axal dros axali saxeebi, axali eTikuri normebi da<br />
Tamamad SeiZleba vTqvaT, mTlianad ganaxlebuli adamiani sWirdeba, magram<br />
154
ara ise ganaxlebuli, rogorc socialisturi realizms axasiaTebda _ Tu<br />
revolucia ubrZanebda, warbSeuxrelad rom moklavdnen dedas da mamas;<br />
andac axali drois gmirebs, rom samSoblo saerTod arafrad WirdebodaT<br />
da sadac Tavad iarsebebdnen, iq iqneboda maTi samSoblo, es zedapiruli<br />
gageba iyo ganaxlebuli adamianis sulisa, zedapirulica da ara humanuri,<br />
SeiZleba vTqvaT, araadamianuri, socialisturi ideologiis<br />
wnexqveSmoqceuli adamianobadakarguli manqurTebis amao RaRadisi iyo,<br />
rac mxatvrul sityvasTan da mis daniSnulebasTan sruliad dacilebuli<br />
ar Seesabameboda, magram mainc SegviZlia vTqvaT, rom sulis revolucia<br />
imdroindel saqarTveloSi udaod unda ganxorcielebuliyo, axal dros<br />
yovelivesadmi damokidebulebis axali forma da Sinaarsi sWirdeboda da<br />
miuxedavad amisa, warsulze ise iyo Seyvarebuli k. gamsaxurdia, igi<br />
naTlad grZnobda, rom rainduli saqarTvelos dasasruli damdgariyo da<br />
guSin RviZli RviZlTagani im droebisa, dRes cxovrebis niadags<br />
mowyvetilebad eqcia. swored amitomaa, rom k. gamsaxurdias personaJebi,<br />
rogori rudunebiTac ar unda gvixatavdes maT saxeebs mwerali, momavlis<br />
qarTvelebi namdvilad ar arian.<br />
`mrisxane epoqis beWedi azis Zveli yofis adamianTa garegnobas,<br />
samosels, qcevas, xasiaTs, sasaflaosac ki. yoveli maTgani axali<br />
sinamdvilisadmi damokidebulebas ise gamoxatavs, rogorc ZaluZs:<br />
<strong>konstantine</strong> da TaraSi saqarTvelos damoukideblobis dakargvas<br />
glovoben, yru protests acxadeben, kac saqonels daxocavs, gvanji farTo<br />
moqmedebis gegmas saxavs, lukaia qristianul-warmarTul ritualebs<br />
exizneba, zosimia qveyanas ganudga, didi iosebi sxvisi binis miTvisebas<br />
lamobs. qosa gaxu memkvdireobis gadarCenas cdilobs, oqropiri zarebs<br />
daarisxebs, abria individualistur brZolas eweva, kankre xulignobs, vara<br />
warsuls mistiris, medeas ezizReba aRmSenebloba da a.S.<br />
`k. gamsaxurdiam aRadgina qarTuli nacionaluri yofiereba,<br />
praqarTuli ena, miTosi da warmarToba, geografiuli garemo, daadgina<br />
gmirTa fsiqikisa da <strong>cnobierebis</strong>, temperamentisa da xasiaTis<br />
individualuri qarTuli rasobrivi saxe. magram amave dros realisturi<br />
simarTliT sastiki ganaCeni gamoutana Zveli saqarTvelos<br />
155
ocdaTxuTmetsaukunovan istorias. mis STamomavlebs, revolucia aris<br />
udidesi uReltexili qarTveli eris istoriaSi, romelmac daamTavra<br />
Zveli yofis kvdoma, romlis Soreuli saTave XIII saukuneSi Zevs. rom ara<br />
revolucia, qarTveli xalxi gadagvarebas ver gadaurCeboda" (sigua 1989 :<br />
270).<br />
albaT, umjobesi iyo momxdariyo aRsruleba rainduli saqarTvelosi,<br />
radganac misi arseboba axal periodSi WeSmarit aRsasruls moaswavebda,<br />
nel-nela feriscvalebiTa da uCumari SerwymiT moxda erTgvari sikvdili<br />
kvlav SobisaTvis. maradiuli dabrunebis koncefciis Tanaxmad `yovelive<br />
rac iyo kvlav meordeba". amitom Sedis TaraS emxvari wyalSi, ara<br />
sasikvdilod, aramed gadarCenisaTvis, radgan icis, rom misi sicocxle<br />
ufro meti sikvdilia, vidre gacxadebuli sikvdili. TaraSi ixrCoba, raTa<br />
kvlav amovides wylidan srulyofili, SeubRalavi, CoxiT mosili.<br />
mTavaria, adamianebs gauCndeT survili misi dabrunebis, radganac Tavad<br />
ufali ambobs - eZiebT da hpovebT, iTxoveT da mogecemaT. swored amitom<br />
mxolod rainduli saqarTvelos dasasruli ki ar aris umniSvnelovanesi,<br />
aramed yvelaze metad tragikulia is, rom misi saWiroeba sazogadoebaSi<br />
aRar arsebobs.<br />
grigol robaqiZe werilSi - `rainduli saqarTvelo" werda: `qarTuli<br />
rassa rainduli sisxliT aris acecxlebuli. es ar ari ubralo sityva da<br />
arc ubralo Tviseba. saqarTvelos istoria raindobis paTosiT imarTeboda<br />
yovelTvis, raindoba Cveni <strong>erovnuli</strong> profilis Snoiani xazulia.<br />
Cven varT mzeTa Svilebi da gviyvars metad mzeosani lalebiT<br />
moTenTiloba. Cveni saSos wyarosTvali muqi zurmuxtia da siamiT<br />
vefinebiT mwvanilovan mdelos. motrfialeni varT `usaqmo" silamazis,<br />
gamudmebiT viwviT mSvenierebisaTvis. vaRmerTebT sicocxles, rogorc<br />
cecxlis moTayvane warmarTebi da yvelaze metad udardelobas vafasebT.<br />
gviyvars lagamaxsnili qeifi da gvaTrobs alesili xmlis sisxliani<br />
simRera.<br />
Cven sificxes gvwameben da uTmenelobas. diax: Cven ficxelni varT da<br />
uTmeneloba Cveni rkineuli nebis SurisZiebaa mxolod".<br />
samyaroSi yovelive erT mTlian arsad erTiandeba, miliardobiT<br />
ujredi erT sxeuls qmnis. magram TiToeul am sasicocxlo ujreds Tavisi<br />
156
daniSnuleba aqvs da saocari TviTmyofadobiT xasiaTdeba. grigol<br />
robaqiZe am movlenas Semdegnairad afasebs `mTeli ara grova<br />
calkeulebis, aramed nawili TiToeulebis". maradiuli brunvisas samyaro<br />
arsebobis axal fazaSi Sevida, gamoCnda axali saxeebi sruliad<br />
gansxvavebuli ideologiiTa da mrwamsiT. sasicocxlo ujredebic<br />
TviTmyofadobis dakargvis safrTxis winaSe aRmoCndnen, maTac axali<br />
niRbebi unda moergoT (cdiloben kidec. zogi Tavadi kinoSi iwyebs<br />
muSaobas, zogic glexze qorwindeba, magram es yovelive unayofo)<br />
fizikuri gadarCenisaTvis, magram vinc es nabiji gadadga, unayofobiT<br />
dajildovda. es faqtori ki ueWvel aRsasrulze miuTiTebs. namdvili<br />
aRsasruli ki sakuTari Tavis dakargvaa sxvis arsebaSi. es safrTxe<br />
emuqrebodaT swored im adamianebs, romelTa arsebobac zedmetad<br />
qceuliyo. maTi daRupva gadarCenisaTvis moxda. qarTuli rainduli suli<br />
gadavida warsulSi, raTa momavalSi mTeli simZafriT gacxadebuliyo.<br />
rainduli saqarTvelo zeciur saqarTvelod gardaisaxa, da mudmiv<br />
Tanamgzavrad aedevneba yoveli qarTvelis suls.<br />
s. sigua sainteresod warmosaxavs Zvelis kvdomisa da axlis<br />
damkvdirebis rTul process gamsaxurdias SemoqmedebaSi, magram is<br />
revolucia, romelic saqarTvelos ganaxlebisTvis iyo saWiro, sul sxva<br />
SinaarsiT da formiT hqonda mwerals warmosaxuli, rogorc ukve<br />
mivuTiTeT, es sulis revolucia iyo da mxolod socialisturi<br />
revolucia, romelic upirvelesad jiSis, genis, erovnulobis mteri iyo,<br />
saqarTvelos problemebs ver gadaWrida. piriqiT, axal problemebs<br />
uqmnida. Cven mier miTiTebuli ideebi usamSobloobisa da mamismkvlelobis<br />
Sesaxeb, rac socialisturi realizmis SemoqmedTaTvis iyo<br />
damaxasiaTebeli, kidev ufro sisruliTa da sisastikiT gadmoica k.<br />
gamsaxuridas SemoqmedebaSi da dagvarwmuna, rom revoluciam kidev axali<br />
problemebi warmoSva qarTul yofaSi.<br />
mamismkvlelobis saSineleba, romelic socialisturi sazogadoebis<br />
pirobebSi k. gamsaxurdias, `mTvaris motacebidan", amoRebulia, magram<br />
TavisTavadi faqtia epoqaluri saSinelebisa. miTumetes, saqarTvelo,<br />
romelic sanaxevrod isev patriarqaluri <strong>cnobierebis</strong> zegavlenas moucavs,<br />
ra Tqma unda, ver Seegueba mamismkvlelobis ubedurebas, arada axalma<br />
drom ganaxlebuli energia moutana, magram es energia uSoresi warsulis<br />
157
siRrmidanac moedineba da adamianis adreul saukuneTa siRrmeSi, sisxlSi<br />
daleqili mamismkvlelobisa Tu sazogadod veluri instinqtebis<br />
aboboqrebasac iwvevs. swored imis gamo, rom arzayan zvambaia<br />
socialisturi yofis ideologi da mowinave pirovnebaa, saWiro gaxda<br />
mamismkvlelobis faqti amoRebuli yofiliyo. imdroindeli sazogadoeba,<br />
verafriT Seegueboda Tundac literaturuli personaJis, miTumetes, Tu is<br />
komunisti da Tan aqtiuri komunistis, iseT warmoudgenel araadamianobis,<br />
rogoric mamismkvleloba iyo. magram TavisTavad cxadia, rom droiTa da<br />
garemoebiT gazuluqebuli axalgazrdoba wonasworobas kargavda da maTSi<br />
daZabul situaciaSi Tavs iCenda uSoresi warsulis bunebrivi Tvisebebi,<br />
Tumca es qarTuli bunebidan ar momdinareobda. es droisa da Seqmnili<br />
viTarebis kuriozi iyo da k. gamsaxurdiasac imitom Seaqvs, es pasaJi Tavis<br />
nawarmoebSi, rom am faqtiT erTxel kidev migvaniSnos, Tu rogor<br />
imsxvreva qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba. saqarTvelos yvela kuTxeSi da<br />
gansakuTrebiT samegrelosa Tu afxazeTSi. mamis ganRmrTobis problema<br />
ojaxis ufrosis xelSeuxebloba ki ara, ubatonod mimarTvis formac ki ar<br />
arsebobda da saukuneTa ganmavlobaSi gamomuSavebul am amaRlebul<br />
Tvisebebsa da tradiciebs, erTbaSad arRvevs axali yofa, romelsac ara<br />
marto ufrosi Taobisadmi, warsulisa da yovelive tradiciulisadmi<br />
uaRresad skeptikuri damokidebuleba hqonda. erT ramezec unda<br />
gavamaxvlioT yuradReba, aseTi gardasaxva xdeba im arasrulfasovani<br />
fsiqikisa da ganviTarebis adamianebSi, romelTac yovelive axlis<br />
ukritikod miRebis miswrafeba gaaCniaT, Torem kargad vxedavT imasac, Tu<br />
rogori pativiscemiT ekideba TviT gamzrdels da saerTod ufros Taobasa<br />
da tradiciebs TaraS emxvari, adamiani, romelic didi erudiciiTa da<br />
didi mgrZnobelobiTac gamoirCeva sxvaTagan. mas bunebis amgvar<br />
gawonasworebaSi swavla-aRzrda da ganaTlebac exmareba. vfiqrobT<br />
sagangebd xatavs aseT srulfasovan saxes emxvarisas avtori, rom erTxel<br />
kidev dagvanaxos kontrasti am or personaJs Soris - erTi qalis rZiT<br />
aRzrdili gmirebisa, romelnic dedis ZuZusTanac ki wakidebulebi iyvnen.<br />
es socialuri gansxvavebulobis fesvebi TandaTan Rrmavdeba da axla ukve<br />
Zalmosili arzayanis bunebaSi iseT Tvisebebad yalibdeba, rac marTlac<br />
araqarTuli, ufro mkveTrad Tu gamovxatavT azrs - araadamianuria, rac<br />
qarTuli sulisaTvis metad ucxo da Seusabamoa. rogorc ukve mivuTiTeT,<br />
158
swored qarTuli bunebisTvis metad miuRebel, metad gansxvavebul<br />
Tvisebebs ayalibebda socialisturi ideologia da swored am faqtis<br />
dasafiqsireblad dasWirda mwerals arzayan zvambaias mamismkvleloba, da<br />
Tu Tavidanve ar iqneboda mxilebuli es adamianis sulis gamanadgurebeli<br />
maxasiaTebeli, qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba, TandaTan gaqreboda, mis<br />
adgils zombirebuli adamiani daiWerda, romelic `socializmis haSiSiT~<br />
gabruebuli mamismkvlelobazec ki wavidoda.<br />
rodesac k. gamsaxurdias perosnaJebis sulis siRrmeSi gvsurs CaRweva,<br />
Zalian bevr rames vgrZnobT am Ziebisas, upirvels yovlisa mas, rom axali<br />
sazogadeobisTvis sulierad da fizikurad harmonizebuli adamianebis<br />
adgili ar aris. isini erTgvari `zedmeti adamianobiT" tvirTdamZimebulni<br />
ucxo xdebian sazogadoebisaTvis, romelic mamismkvlelebsa da zogadad<br />
kacismkvlelT aRazevebs da beladobas, meTaurobas uTmobs.<br />
gamsaxurdias romanebis personaJTa fsiqiologiur portretebs Tu<br />
davakvirTdebiT da mizez-Sedegobriobis kategoriis arsidan davinaxavT<br />
maT, erTxel kidev davrwmundebiT, rom TiToeuli personaJis saxe da<br />
moqmedeba mkveTrad gamoxatavs imdroindeli saqarTvelos gausaZlis<br />
mdgomareobas, aq cxovroben adamianebi, romelTac viTom aqvT samSoblo,<br />
magram sinamdvileSi sulis samSoblo ganadgurebulia, qarTuli suli<br />
TandaTanobiT qreba da TaraS emxvarebis adgils qarTul sivrceSi<br />
arzayan zvambaiebi ikaveben, romelTa saxis formirebaze arsebulma<br />
sazogadoebrivma institutma, socialisturma msoflmxedvelobam imuSava.<br />
fesvebis qona, SesaZloa, adamianis sulis yvelaze mniSvnelovani<br />
moTxovnileba iyos. adamians fesvebi aqvs adamianuri erTobis cxovrebaSi<br />
realuri, aqtiuri da bunebrivi monawileobis wyalobiT, erTobis,<br />
romelic cocxlad inaxavs warsulis danatovars, yoveli adamiani<br />
eswrafvis, rom moraluri, inteleqtualuri, sulieri arsebobis mTeli<br />
sisavse aRiqvas im garemos meSveobiT, romelsac bunebrivad ekuTvnis.<br />
ufesvoba, ueWvelia, yvelaze saSiSi daavadeba im daavadebaTa Soris,<br />
romelic adamianTa erTobas SeiZleba moedos, radgan igi Zalian advilad<br />
vrceldeba. fesvebdakarguli arsebebi TiTqmis yovelTvis orgvarad<br />
iqcevian: an sikvdilis msgavs sulier leTargiaSi iZirebian, an mTlianad<br />
inTqmebian moqmedebaSi, romelic imisken aris mimarTuli, rom fesvebi<br />
daaglijos maT, visac isini jer kidev SerCenili aqvs.<br />
159
yovelive iqeTken miemarTeba, rom qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba<br />
TiTqmis mTlianad waiSalos da axali drois demoralizebuli ideebiT<br />
sulgajerebuli adamiani damkvdirdes. erT dros raindul da zneobriv<br />
saqarTveloSi yovel dRes, yovel weliwads aqeTken mihyavs qarTveli da<br />
yovelive amis mgrZnobeli da Semmecnebeli k. gamsaxurdia da bevri sxvac<br />
<strong>erovnuli</strong> sulis mwerali Tu moRvawe da zogadad xelovani, mTeli<br />
SesaZleblobiT iRvwian da ibrZvian imisTvis, rom es katastrofa aacilon<br />
samSoblos, rogorme SeinarCunon <strong>erovnuli</strong> sulis nergebi, raTa momavalma<br />
maTi gaazreba da gamravleba SeZlos, swored amitomaa rom `beladis"<br />
avtori `daviT aRmaSenebels" Tu `didostatis marjvenasac" qmnis, an<br />
Tundac `mTvaris motacebasa" da `vazis yvavilobas", swored `beladma" Tu<br />
`vazis yvavilobam" misca mwvane Suqi `daviT aRmaSenebels", `didostatis<br />
marjvenas" Tu `mTvaris motacebas" da ara marto am nawarmoebebs,<br />
<strong>konstantine</strong>s mTel sulier memkvidreobas. gana marto literaturul<br />
nawarmoebebSi ikiTxeba k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> sulis moZraoba, Tundac<br />
misi literaturuli Tu zogadad publicisturi werilebi aviRoT, aqac<br />
udidesi <strong>erovnuli</strong> moRvawis, aqac qarTuli kulturiT sulgajerebuli<br />
adamianis sunTqva igrZnoba mwerlis naazrevis miRma.<br />
Tundac k. gamsaxurdias werili `apologia rusTavelisa" (gamsaxurdia<br />
VI, 1963 : 41) movigonoT, visac waukixTavs da vinc momavalSic gaecnoba mas,<br />
marTlac darwmundeba, Tu raoden eZvirfaseba mwerals yovelive qarTuli<br />
da miTumetes genialuri. am mimarTebiT erTsac davamatebdiT k.<br />
gamsaxurdias didma erudiciam da zogadad azrovnebamac S. nucubiZesTan,<br />
v. nozaZesTan da i. abaSiZesTan erTad udidesi roli iTamaSa saqarTvelos<br />
geniis qveynis farglebs gareT gatanis saqmeSi. magram, rodesac k.<br />
gamsaxurdias `dante alighiers" (gamsaxurdia VI, 1963 : 57). vkiTxulobT da<br />
mis meSvide Tavs `dante da rusTavels" CavuRrmavdebiT, davrwmunebiT, Tu<br />
raoden mniSvnelovania erisaTvis didi niWisa da ase didi ganaTlebis<br />
mqone Svilebis gamozrda, rom maradiulad vidgeT sxva erTa Soris da<br />
Cveni xma ar gaifantos samyaroSi, rogorc `xmad mRaRadeblisa udabnosa<br />
Sina". albaT bevrjer gavcnobivarT diTirambebs, Tu polemikas ama Tu im<br />
sakiTxze, magram ase didi erudiciiT ase damajereblad axsna, imisa, Tu<br />
ratom da riT dgas S. rusTavelis `vefxistyaosani" dante alighieris<br />
`RvTaebriv komediaze" maRla, iSviaTad Segvxedria, saqme is ki ar aris,<br />
160
jiutad daiCemo, raime da mTeli cxovrebac Seswiro gaugonari sisulelis<br />
mtkicebas, aramed imdeni icode, Senive gamoTqmuli mosazreba, iseve<br />
mwyobrad da logikurad daasabuTo, rogorc k. gamsxurdiam moaxerxa es<br />
Cvens mier miTiTebul werilSi. rusTavelis am simaRleze ayvaniT, man<br />
qarTveli eric aiyvana azrovnebis kvarcxlbekze.<br />
`am patara gamokvlevaSi me vcdilobdi alag-alag paralelebi<br />
gametarebia rusTavelsa da dantes Soris. vgoneb es ar unda eucxovos<br />
mkiTxvels, radgan TviT rusTavelis epoqa, misi pirovneba da Semoqmedeba<br />
iZleva saamiso sababs, garda amisa, rusTaveli jerac ar gvyavs msoflio<br />
poeziis masStabiT gaSuqebuli" (gamsaxurdia, VI, 1963 : 102).<br />
ase iwyebs miTiTebuli werilis meSvide Tavs avtori da vgrZnobT mis<br />
udides erovnul gulistkivils imis gamo, rom `rusTaveli jerac ar<br />
gvyavs msoflio poeziis masStabiT gaSuqebuli".<br />
dante alighierTan rusTavelis SepirispirebiT k. gamsaxurdiam<br />
cxadyo, rom SeiZleba saukuneze meti drois monakveTiT adre, `RvTaebriv<br />
komediaze" TiTqmis aRmatebul nawarmoebs qmnis saqarTvelo, qarTveli<br />
poeti.<br />
`dante rogorc qristiani poeti, qristianul mistiuri garindebis Jams<br />
gadadis suleTSi, `gamofxizlebamdi" aramc da aramc fizikuri Zili ar<br />
unda warmovidginoT.<br />
Tavadi berZnuli Mystikus niSnavs idumals, miusis Myesis - laT. Tvalis<br />
moxuWvas niSnavs.<br />
rusTaveli mouRalavi warmarTi geniaa, misTvis ucxoa danteseburi<br />
mistiuri garindeba da miusis. misi gmirebi iaraRis ZaliT gadalaxaven<br />
xilulobis, xmelis samans da iaraRiTve ikaveben gzas qajeTs mimavals. es,<br />
albaT, rainduli vaJkacobis kultis zegavlenaa" (gamsaxurdia VI, 1963 :<br />
106).<br />
sxva mravali faqtiT da azriTac gvidasturebs avtori rusTavelis<br />
genialobas da gvarwmunebs, rom ideologiuri, kulturuli samanebi<br />
rusTavelis epoqisa, msoflio kulturis mesaWeobisaken miiswrafvis.<br />
yovelive zemoTqmulidan SeiZleba gavakeToT daaskvna, rom k. gamsaxurdias<br />
rogorc istoriuli romanebi, ise mTeli misi Semoqmedeba, mTeli misi<br />
moRvaweoba erovnul interesebs eqvemdebareboda da rac yvelaze metad<br />
sainteresoa <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> gaRrmavebasa da ganmtkicebas<br />
161
gulisxmobda. erTis mxriv Tanamedroveobisa da meores mxriv istoriuli<br />
warsulis Sepirispireba k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi, gvarwmunebs, rom<br />
istoriis siRrmeSi moqceuli <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> fesvebis ganedlebasa<br />
da ayvavebas mieltvis mwerali. saintereso Sexedulebas gamoTqvams am<br />
mxriv s. sigua:<br />
`savarsamiZem da emxvarma gamoigloves saqarTvelos bedi, epoqis<br />
qarborbalas pirispir amao aRmoCnda kultura, fiqri da tanjva. axali ar<br />
miiRes, magram verc momavlis ukeTesi gza ipovnes, radgan yvelafers<br />
wyvets Zala da Zalaufleba. wamoiWreba axali sakiTxi - ra mizans<br />
emsaxureba Zalaufleba, rogor mivdivarT idealisaken ra gziT vcidlobT<br />
mis xorcSesxmas (`mTvaris motaceba", `didostatis marjvena") arzayan<br />
zvambaiam uaryo warsulis morali, zneoba, adamianTa urTierTobis wesi da<br />
yvelafris Tavidan dawyeba moindoma, rac iseve Secdoma da danaSuli iyo,<br />
rogorc tradiciebisadmi brma erTguleba. magram xelovani arsakiZe,<br />
mecnieri korinTeli, glexi da jariskaci elaniZe mwerlis ocnebaSi qmnian<br />
erTiani, Zlieri da jansaRi saqarTvelos models, romelsac mimarTulebas<br />
aZlevs daviT aRmaSeneblis fiqri da marjvena. amdenad aris didgori<br />
gmiri ara mxolod gardasuli didebis xati, aramed upirvelesad<br />
Seumusrveli qarTuli sulis maxviliTa da kalmiT gadamtani welTa<br />
usasrulo mdinarebaSi" (sigua 1989 : 278).<br />
TiTqos yvela personaJis fiqri da ocneba, yvela drois problema erT<br />
prizmaSi unda gardatydes da saqarTvelos momavlis Tvalsawieri<br />
gamoCndes, qarTvelTa rwmena, qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> Zirebi<br />
misi warsuliTaa nasazrdoebi da misi ugulvebelyofa qarTvelTa<br />
<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> xis cocxal suraTs ver Seqmnis. is, rac drois<br />
mdinarebiT ar inisleba, es qarTvelTa <strong>erovnuli</strong> sulia - dauTrgunveli<br />
da maradiuli.<br />
`ori sinamdvilis - warsulisa da Tanamedroveobis - dapirispirebisas<br />
aSkarad ikveTeba mwerlis pozicia; warsulis romantizirebis gziT da<br />
awmyos antihumanurobis CvenebiT uaryos dRevandeloba", doiaSvilis es<br />
azric amtkicebs, rom gamsaxurdias SemoqmedebiTi orbunebovneba<br />
warsulisa da Tanamedroveobis erT sibrtyeze asaxvaa, erTgvari<br />
kontrastebis xerxia da Tanac sulier sakvebs aZlevs im mkiTxvels, visac<br />
Tavisi <strong>erovnuli</strong> mrwamsi ver upovnia. gamsaxurdia sulier sarkeSi axedebs<br />
162
mas da arwmunebs, rom saqarTvelo is qveyanaa, romelsac Tavisi samomavlo<br />
gza warsulidan unda daiwyos, sulis `axal nergze", warsulis Sejvarebaa<br />
saWiro, rom saqarTvelos momavali <strong>erovnuli</strong> aspeqtiT gadaiWras.<br />
swored amitom iyo, rom mwerals sulierad namdvilad<br />
aRafrTovanebda, mis istoriul romanebs saqarTvelo ase, rom daewafa,<br />
udides kmayofilebas sZenda is faqti, rom miuxedavad gamocemis sakmaod<br />
didi tiraJisa, sazogadoebaSi misi nawarmoebis xelaxla dabeWdvis<br />
survili iyo. `didostatis marjvenis" axali gamocemiT aRfrTovanebuli k.<br />
gamsaxurdia werda:<br />
`ueWvelad es aris siZabune Cveni gulisa, avtori mudam Relavs, roca<br />
wigni xelaxla unda moefinos qveyanas.<br />
... Cveni udidesi sixaruli eg aris: TvalnaTliv vucqiroT, Tu rogor<br />
uZlebs Cveni sulis naSieri drois cvalebadobaTa zRvaurs, an ra<br />
zegavlenas axdens igi Tanadroul literaturasa da adamianebze...<br />
... cnobilia, arc erT ers araferi Seuqmnia mniSvnelovani, Tu mas<br />
odesme romelime didi kulturul-istoriuli misiis meurved ar ucvnia<br />
Tavi. amis gareSe yovelive epigonobaa da msoflio profanaciis uniaTo<br />
luRluRi.<br />
swored amiT aixsneba is garemoeba, rom Sua saukuneTa qarTvelobam<br />
yvelaze didi da SesaniSnavi sityva Tqva swored XI-XIII saukuneTa<br />
manZilze. am epoqaSi ganviTarebis zenits miaRwia rogorc saxelmwifom<br />
Cvenma, ise enam qarTulma.<br />
`didostatis <strong>konstantine</strong>s marjvena" - eg iyo CemTvis ormagi<br />
wyurvilis mokvla. uwinares yovlisa figuralurad rom vTqvaT, romanis<br />
formebSi gavamJRvane Cemi Lart poetique<br />
garda amisa didi saqarTvelos Cveneba ganvacxade Tanadrouli<br />
romanis mixedviT" (`didostatis marjvena~, 390).<br />
Tavad k. gamsaxurdiasac imitom gaurbis Tvali saqarTvelos XI-XIII<br />
saukuneebisaken da cdilobs am epoqis <strong>mxatvruli</strong> sinamdvilis modelis<br />
Seqmnas, rom es epoqaa qarTvelTa sulieri, <strong>erovnuli</strong> aRzevebisa. esaa dro,<br />
rodesac qarTvelTa erovnulma energiam arsebobis mwvervals miaRwia da<br />
renesansis - preistoriuli xanis warmmarTveli gaxda. adrerenesansuli<br />
xalxebis azrovnebis centri saqarTveloze gadioda da qarTvelTa<br />
163
<strong>erovnuli</strong> cnobiereba msoflio procesebis warmmarTvelic xdeba, magram<br />
rogorc Tavad <strong>konstantine</strong> brZanebs".<br />
`... dResac umarTebulod eqcevian qarTvel ers. Tumca SeiZleba Cven<br />
gacilebiT meti wvlili Segvitania qristianul kulturaSi vidre im<br />
xalxebs, romelTac oriode saukunis win daaRwies Tavi somadur yofas da<br />
dRes didis ambiciebiT ixseniebian sqeltanian larusebSi da<br />
enciklopediebSi. es Segneba da siamaye mudam SegvrCeba, rom mudam<br />
uTvalavi mteri gvyolia da megobari mudam TiTze CamosaTvleli" (k.<br />
gamsaxurdia, t. VI, 1963 : 514).<br />
k. gamsaxurdia iyo ara marto is mwerali da moRvawe, romelic<br />
mxolod samSobloSi iRvwoda <strong>erovnuli</strong> problemebisaTvis, aramed<br />
samSoblos gareTac gabedul sityvas ambobda qarTvelTa warmosaCenad,<br />
msoflio xalxebis winaSe. rogorc misive sityvebidan gamoCnda, k.<br />
gamsaxurdiam kargad icoda is, rom upirvelesad Tavad qarTvelTa<br />
<strong>erovnuli</strong> mrwamsisa da <strong>erovnuli</strong> energiis formireba iyo aucilebeli,<br />
radgan yovelTvis didi gulistkiviliT aRniSnavda mwerali, qarTvelTa<br />
`tragedia iyo Cveni martooba" da vidre sakuTar fexze ar dadgeba qveyana<br />
da eri, mudam `uTvalavi mteri eyoleba da megobari mudam TiTze<br />
CamosaTvleli". swored amitom iyo, rom Jamidan Jamze <strong>konstantine</strong><br />
gamsaxurdia Seexmianeboda ers, rom misi <strong>erovnuli</strong> cnobiereba<br />
Seefxizlebina. is mainc ar gamqraliyo, rac saukuneebis ganmavlobaSi<br />
omebisa da dapirispirebebis Sedegadac ar aRmofxvrila qarTvelTa<br />
sulidan.<br />
`<strong>erovnuli</strong> cnobiereba saukuneebis manZilze yalibdeba. igi<br />
ganpirobebulia eniT, istoriiT, religiT, zne-CveulebebiT, fsiqikiT,<br />
teritoriiT, msoflaRqmiT, msoflgancdiT da ase Semdeg. yvelafer amas<br />
aerTianebs samSoblos cneba. erT ganuyofel mTlianobad aqcevs.<br />
roca samSoblos cneba irRveva (sulerTia gafarToebiT Tu<br />
daviwroebiT), yvelaferi es iSleba, xalxs <strong>erovnuli</strong> katastrofa emuqreba.<br />
Tu samSoblos cnebas gavafarToebT, imdeni ucxo elementi Semova rom<br />
qarTuli <strong>erovnuli</strong> cnobiereba qaosad gadaiqceva. aseve daemarTeba rusul<br />
erovnul cnobierebasac. arafers niSnavs, rom igi dRes gabatonebuli eria.<br />
erovnul cnobiereba batonsac iseve SeiZleba daerRves, rogorc ymas. Tan<br />
SesaZlebelia gacilebiT ufro adre, vidre damonebuls. amitom iSleba<br />
164
didi imperiebi da maT adgilas <strong>erovnuli</strong> saxelmwifoebi ibadeba" (baqraZe<br />
1990 : 197).<br />
jer kidev adre miuTiTebda a. baqraZe da did simarTles, rom werda<br />
igi, naTlad gamokveTa istoriam. magram mTavari da saWirboroto problema<br />
isaa didi imperiebis ngrevisa, isini hlamoben TavianT nangrevebSi<br />
moiyolon sxvebic. es istoriuli kanonzomierebaa da rogorc ar unda<br />
Seecadon sxva erebi umtkivneulod Tavdaxsnas, SeuZlebeli iqneba. magram<br />
ar unda daviviwyoT isic, rom yovelive batonoba da sxvebze aRmatebuloba<br />
droebiTia da imave dros mZvinvare mdinare `maradiuli batonobisaTvis"<br />
SemarTuls uTuod danTqavs. es erTi dRis, andac erTi wlis da zogjer<br />
erTi saukunis problema ar aris, es kargad esmis <strong>konstantine</strong><br />
gamsaxurdias da swored amitomac iyo, rom Tavisi <strong>erovnuli</strong> sunTqviT<br />
afxizlebda ers, Tavisi <strong>erovnuli</strong> mrwamsiT saukunis cecxls aRivebda da<br />
swamda, rom Tu Tesli noyier niadagze daecemoda, misi sityva da azri<br />
xval aTaseulebs gaucocxlebda erovnul suls, amitom Zerwavda ase didi<br />
siyvaruliT <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> mqone gmirTa saxeebs, Tavis pirad<br />
gancdebsa da tkivilebs aqsovda maT fsiqologiur portretebSi.<br />
swored <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ZirisZiridan amoaqvs samSobloze<br />
uzomod Seyvarebul mwerals is pirveli ideebi, is pirvelsaxeebi,<br />
romelmac Semdeg saukuneTa ganmavlobaSi hpova ganfena qarTvelTa<br />
cnobierebaSi, swored amitom aris, rom misi personaJebi mudam maZiebelni,<br />
mudam daukmayofilebelni arian arsebuliT, radaganac pirvelqmnadobiT<br />
da pirvelideiT STagonebuli maTi gulisTqma realur cxovrebaSi ver<br />
xedavs pirvelyofil ferebsa da saxeebs, amitomacaa, rom ase usivrco da<br />
usamanoa k. gamsaxurdias gmirTa geografiuli landSafti, amitomac,<br />
eZieben isini ase gatacebiT sulis samSoblos. uaxlovdebian im mTliansa<br />
da ganuyofel saxes, rac pirvelqmnadobidan gadmodis maT arsebaSi. maTi<br />
cxovrebis gzis warmmarTveli samSoblo da siyvarulia, TviT uZlieresi<br />
mefeebic ki samSoblosa da siyvarulisaTvis Tavgametebulni da<br />
TavSewirulni brZandebian. am mcnebebs k. arsakiZisaTvis xelovnebac<br />
emateba da rogorc vxedavT, am pirvelyofili grZnobiTaa Seyvarebuli<br />
arsakiZe Tavis xelovnebaze da samarTlinadac miaCnia, rom yvela warmaval<br />
grZnobaze, aRmatebulia xelovneba - ufro ukvdavi, vidre asiaTasi<br />
mokvdavis suli". magram aseTi siyvarulic xom TavisTavad<br />
165
pirvelqmnadobidan amodis. es siyvaruli sulsa da sisxlSi aqvs gamjdari<br />
arsakiZes da igi ufro Zlieria, vidre grZnoba sayvareli qalisadmi, esaa<br />
ganmapirobebeli imisa, rom umSvenieres mijnursac ver miscems suls<br />
xelovani.<br />
`Sorena Camovida kedlidan, xatauri farCis kaba ecva xSiri,<br />
oqrosferi Tmebi gadmoRvriliyvnen mxrebze, modioda yayaCoebis velze,<br />
TavTuxis Tavelebs esroda utas, yayaCoebsa da TavTuxis Tavelebs.<br />
dauCoqa samgzis sanatrelma, sTxova didostats suli.<br />
cremlma iwvima <strong>konstantine</strong>s TvalTagan, magarm verc sayvarels misca man<br />
suli, radgan sveticxovlisaTvis Seewira igi" (`didostatis marjvena~, 379).<br />
motanil amonaridSi kargad ikiTxeba is azri, romlis<br />
dasadastureblad movixmeT igi, magram meorecaa k. gamsaxurdias am<br />
sityvebidan erTxel kidev gvindoda SegvegrZno madli da idumaleba ara<br />
zogadad qarTulisa, aramed <strong>konstantine</strong>s qarTulisa.<br />
bevri ram Tqmula da dawerila kidec k. gamsaxurdias enobriv<br />
fenomenze, bevrs daugmia is da bevrsac Seumkia. am TvalsazrisiT,<br />
sxvadasxva variaciiT SeiZleba warmovadginoT sxvaTa Sexeduleba, magram<br />
am SemTxvevaSi Cven gvsurs, es problemac erovnul aspeqtSi warmovsaxoT<br />
da Cveni Sexeduleba gamovTqvaT am mimarTulebiT.<br />
upirvelesad davakvirdeT k. gamsaxurdias mTel Semoqmedebas. mTel mis<br />
naazrevs enobrivi TvalsazrisiT erTmaneTisagan ver gavmijnavT, ara aqvs<br />
mniSvneloba mxatvrul nawarmoebs qmnis mwerali Tu literaturul<br />
werils, Tundac istoriul narkvevs, Tu zogadad raime surs gadmogvces. k.<br />
gamsaxurdias stili erTia, igi ganuyofelia yvelgan da yovelTvis,<br />
marTalia, ena arqaizmebiTaa mdidari, magram zogjer arqaizmebad ki ar<br />
moiazreba isini, aramed saukuneTa labirinTebSi dakarguli leqsikuri<br />
erTeulebis aRmdgenad da macocxleblad, qarTuli enis gamdidrebad da<br />
srulyofad, radganac ara marto XI-XII-XIII saukunis qarTvelTa enas<br />
axasiaTebs arqauli leqsika, arqauli sintaqsi da mkacrad individualuri<br />
stili <strong>konstantine</strong>si, aramed TiTqmis Tanamedrove epoqis personaJebic am<br />
eniT gvesaubrebian da SegviZlia gavakeToT daskvna, rom ena kidev erTi<br />
mniSvnelovani fenomenia k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> sulis Sesacnobad.<br />
wminda qarTuli leqsika, ZvelqarTulTan ziareba da Serwyma<br />
Tanamedroveobisa, ara marto <strong>konstantine</strong>s individualur stilze<br />
166
migvaniSnes, <strong>mxatvruli</strong> literaturis erovnul stilsac ki qmnis da<br />
vfiqrobT, rom swored gamsaxurdias enaa, rom ase sworupovrad<br />
Segvacnobinebs ara marto gardasulsa da arqauls, aramed<br />
Tanamedroveobis erovnul Zalisxmevasac.<br />
k. gamsaxurdias yvela nawarmoebi, <strong>erovnuli</strong> energiis didi<br />
gamovlinebaa, uZvirfasesi nobaTia <strong>erovnuli</strong> sulisaTvis da erovnulobis<br />
uCveulo speqtri, saidanac TiToeuli sityva, <strong>erovnuli</strong> energiis uSret<br />
nakads gadascems STamomavlobas.<br />
sityva da ena tyuilad araa RmerTTan gatolebuli, RvTis Zalisxmeva da<br />
RvTis xati TavisTavad moipoveba sityvaSi. swored amisaTvis ZaluZs sityvas da<br />
zogadad xelovans `arafrisagan ramis Seqmna". swored qarTuli sityvis madlma<br />
misca udidesi Zalmosileba yovelive qarTulsa da erovnulobaze egzom<br />
Seyvarebul Semoqmeds <strong>erovnuli</strong> suliT momavlis rwmeniTa da siyvaruliT<br />
aRevso Taobebi.<br />
`k. gamsaxurdia Tavis mamuliSvilur movaleobad Tvlida aqtiurad<br />
ebrZola Cveni enis am safrTxis winaaRmdeg da bevri ram gaakeTa<br />
ZvelqarTul enobriv samyarosTan gawyvetili genetikur-memkvidreobiTi<br />
kavSirebis aRsadgenad. mis am did Zalisxmevas safuZvlad edo rwmena<br />
imisa, rom `sakuTari enis gaRrmaveba da gaalmaseba iseTive didi saqmea,<br />
rogorc xmalSemarTulad dacva mamulisa" (nikoleiSvili I, 2010 : 215).<br />
k. gamsaxurdias swams Tavisi xalxis, Tavisi eris da samSoblos<br />
istoriuli daniSnulebisa, amasTan erTad man kargad icis isic, rom<br />
saqarTvelos istoriuli misiis Zirebi missave warsulSi unda veZioT.<br />
qarTuli ena, qarTuli folklori, mTeli misi arqauli Sreebi iZleva<br />
sayrdens misi momavlis gzis gasakvalavad. swored amitomacaa, rom Tavad<br />
<strong>konstantine</strong> gamsaxurdia didi gancdiTa da emociiT eziara am arqaul<br />
Zirebs da <strong>mxatvruli</strong> sityvis aspeqtSi gaacocxla yovelive.<br />
`saWiro gaxda qarTuli enis marTebulad warsamarTavad sami ram: misi<br />
mobruneba Cveni enis uZveles da ubrwyinvales saTaveebisaken, imisaTvis,<br />
rom Cvens enas mSrali mwignobruli niSati ar miscemoda, qarTuli<br />
metyvelebis arteriebSi unda SemogveSva qarTuli zRapris, qarTuli<br />
miTologiis, qarTuli folkloris, qarTuli mravalsaxieri dialeqtebis<br />
wiaRSi miCqmaluli ulevi etimologiuri maragi" (k. gamsaxurdia, t. VIII, gv.<br />
894).<br />
167
pirvelqmnadobasTan, dakargul sazrisTan gvaaxlovebs k. gamsaxurdias<br />
stili da ena. SeiZleba vTqvaT, rom pirvelqmnadobis miTi da simbolika k.<br />
gamsaxurdias nawarmoebTa mxolod Sinaarssa da mxatvrul saxeebSi ki ar<br />
cnobierdeba, aramed mis enaSic, mis zogad azrovnebaSic. TiTqos misi ena<br />
da misi <strong>mxatvruli</strong> saxeebi, misi personaJebi Tu mTeli arqiteqtonika<br />
romanebisa, im pirvelsaxesTan gvabrunebs, saidanac TiToeuli Cvengani<br />
viwyebiT, saidanac Cveni sisxli da suli iRebs saTaves, da sadac ase<br />
bunebrivadaa Semonaxuli Cveni <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> pirvelsaxe.<br />
ZiriTadi daskvnebi<br />
k. gamsaxurdias Semoqmedebis <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> <strong>mxatvruli</strong><br />
interpretaciis kuTxiT Seswavlam gviCvena, rom:<br />
1. mwerlis <strong>erovnuli</strong> suliskveTeba TavisTavad gagrZelebaa im<br />
ideebisa, romelic XIX saukunis 60-ian wlebidan momwifda saqarTveloSi.<br />
168
<strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> sakiTxi aqtualuria, rogorc mis publicistur<br />
naSromebSi, aseve mxatvrul nawarmoebebSi. gansakuTrebiT mniSvnelovnad<br />
miviCnevT k. gamsaxurdias esTetikur mosazrebebs <strong>erovnuli</strong> problemebis<br />
dasmisa da gadaWris TvalsazrisiT werilebSi: `mozaikebi, magiuri<br />
Sandlebi" (1921 w.); `traRediis warmoSoba mistikis sulidan" (1922 w.); `1921-<br />
1922 7 maisi" (1922 w.); `apologia rusTavelisa" (1937 w.). yvela werilSi Cans<br />
avtoris swrafva, dagvanaxos saqarTvelos istoriuli misia, dagvexmaros<br />
<strong>erovnuli</strong> sulis gaRrmavebaSi, agvixsnas TiToeuli qarTvelis funqcia<br />
saqarTvelos sazogadoebasa da istoriaSi. aq gamoTqmuli Teoriuli<br />
mosazrebebi mxatvrulad transformirdeba mwerlis prozaul<br />
nawarmoebebSi (`dionisos Rimili", `mTvaris motaceba", `daviT<br />
aRmaSenebeli", `didostatis marjvena", `didi iosebi", `porcelani", `qalis<br />
rZe", `damsxvreuli Conguri").<br />
2. k. gamsaxurdia Tavis werilebsa da eseebSi: `kargi evropieli" (1922<br />
w.); `impresionizmi da eqspresionizmi" (1922 w.); `galaktion tabiZis<br />
Jurnali" (1922 w.); `axali evropa, literaturuli parizi" (1924 w.)<br />
saqarTvelos <strong>erovnuli</strong> orientaciis problemas sxvadasxvagvarad gvixsnis.<br />
mwerali aRniSnavs, rom saWiroa qarTuli kulturis modernizeba. Tavad<br />
avtori dasavluri kulturis apologetia da miiCnevs, rom evropul<br />
kulturas swori gezi aqvs aRebuli. aRsaniSnavia isic, rom k.<br />
gamsaxurdias esTetikuri Teoriebi arasodesaa mowyvetili qarTuli<br />
istoriuli sinamdvilisagan. mis mosazrebebSi yovelTvis igrZnoba<br />
dasavlur kulturasTan usaxod Serwymis SiSi, <strong>erovnuli</strong> TviTmyofadobis<br />
dakargvis saSiSroeba, amitomac zemoaRniSnul werilebSi gamoTqmuli<br />
Teoriuli mosazrebebisagan gansxvavebiT k. gamsaxurdia mxatvrul<br />
SemoqmedebaSi eZiebs qarTuli <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> gadarCenis mesame<br />
gzas (`dionisis Rimili", `mTvaris motaceba").<br />
3. k. gamsaxurdia saintereso azrs aviTarebs qarTuli enisa da misi<br />
kulturis ganuyoflobis Sesaxeb (`qarTuli enis meurneobisaTvis", 1956 w.).<br />
igi migviTiTebs, rom rogorc qarTuli ena qmnis ganmxoloebul jgufs<br />
msoflio enaTa ojaxebs Soris, ise misi <strong>erovnuli</strong> miswrafebebic sxvaTagan<br />
gansxvavebulia. k. gamsaxurdias azriT, swored qarTuli enis<br />
gansakuTrebulobam Seuwyo xeli qarTuli <strong>erovnuli</strong> TavisTavadobis<br />
sakiTxs. k. gamsaxurdiasaTvis ena <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> ganmsazRvreli<br />
169
faqtoria da dakavSirebulia saxelmwifoebriobis sakiTxTan. mwerali am<br />
mosazrebebs mxatvrulad transformirebulad warmosaxavs `didostatis<br />
marjvenaSi", `daviT aRmaSenebelsa" da `mTvaris motacebaSi", sadac avtori<br />
Tavisi maRali inteleqtiTa da sityvis gamomsaxvelobiTi ZaliT<br />
acocxlebs <strong>erovnuli</strong> problemis uRrmes Sreebs, wvdeba eris kulturisa<br />
da sulis uSores plastebs.<br />
4. k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi yvela personaJs moepoveba ara marto<br />
arqetipi - pirovneba, aramed arqetipi - ideac. pirovnebisa da arqetipis<br />
erToba qmnis mesame adamians, romelsac idea-adamiani ewodeba. <strong>konstantine</strong><br />
gamsaxurdias SemoqmedebaSi es mesame idea aris Tavisufali saqarTvelos<br />
simboluri gamoxatuleba, anu k. gamsaxurdias nagulisxmevi mesame gza,<br />
saqarTvelos damoukideblobis, Tavisuflebis gza.<br />
5. k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi gansakuTrebul mniSvnelobas iZens wm.<br />
giorgis saxe-simbolo, romelic saxea gamaTavisuflebeli gmirisa,<br />
borotebis damTrgunveli naTlis raindisa, misi saxe-simbolo saukuneebis<br />
ganmavlobaSi udides zegavlenas axdenda qarTvelTa erovnul<br />
cnobierebaze. `landebTan lacicSi" gacxadebuli simpaTia wminda<br />
giorgisadmi amis dasturia da es Tema-motivi, rogorc eris gadarCenis<br />
simbolo, mwerlis SemoqmedebaSi mxatvrul transformacias ganicdis<br />
(`dionisos Rimili", `mTvaris motaceba", `tabu").<br />
6. k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi yuradRebas iqcevs qarTuli mefobis<br />
instituti, rogorc erovnulobis safuZveli saqarTveloSi. giorgi<br />
pirvelisa da daviT aRmaSeneblis saxeebi <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias<br />
SemoqmedebiT msoflmxedvelobriv prizmaSi metad maRalmxatvrulad<br />
asaxavs qarTvel mefeTa rols, da zogadad, samefo institutebis<br />
mniSvnelobas qarTuli saxelmwifoebriobisaTvis da qarTuli <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>cnobierebis</strong>aTvis.<br />
7. <strong>erovnuli</strong> <strong>cnobierebis</strong> problematikasTan aris dakavSirebuli k.<br />
gamsaxurdias romanebsa da moTxrobebSi mkveTrad xazgasmuli <strong>erovnuli</strong><br />
tradiciebisa da Cvulebebis <strong>mxatvruli</strong> transformacia. romlebic eris<br />
individualur saxes qmnian (`mTvaris motaceba", `dionisos Rimili", `daviT<br />
aRmaSenebeli").<br />
8. dakarguli <strong>erovnuli</strong> sazrisis Ziebisa da pirvelqmnadobis<br />
SenarCunebis idea k. gamsaxurdias Semoqmedebis erT-erTi mniSvnelovani<br />
170
sakiTxia. pirvelqmnadobis SenarCunebis idea gamsaxurdias SemoqmedebaSi<br />
moiazreba <strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis aspeqtSi da ukavSirdeba<br />
Tavisuflebisa da maradiuli dabrunebis ideis gamovlenas. k.<br />
gamsaxurdias romanebis qveteqstebi miuTiTebs, rom swored warsulSi,<br />
rwmenasa da miTSia Cadebuli eris momavlis kodi. gardasuli epoqebis<br />
yvela Tqmuleba Tu legenda, garkveul miniSnebas iZleva eris momavlis<br />
Sesaxeb da amiT srulyofs Cvens erovnul cnobierebas (`mTvaris motaceba",<br />
`dionisos Rimili", `daviT aRmaSenebeli", `didostatis marjvena").<br />
9. gamsaxurdias nawarmoebebSi sainteresod ikiTxeba qarTuli didi<br />
gvarebis istoria, romlebic uZvelesi warsulis gamo TiTqmis<br />
miTologiur saburvelSia gaxveuli. mwerlis azriT gvaris es miTosuri<br />
erTeulebi, anu arqetipebi zegavlenas axdens STamomavalTa fsiqikaze, maT<br />
pirovnul saxeze. es problemac erovnul aspeqtSi iSleba da saintereso<br />
mxatvrul saxeebSi transformirdeba (`mTvaris motaceba", `dionisos<br />
Rimili").<br />
aseve did mniSvnelobas iZens k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi bibliuri<br />
siuJetebis ganfena mis mxatvrul sivrceSi, rac aseve ukavSirdeba erovnul<br />
cnobierebas (`mTvaris motaceba", `dionisos Rimili", `daviT aRmaSenebeli",<br />
`didostatis marjvena"). k. gamsaxurdias <strong>erovnuli</strong> msoflmxedvelobis<br />
Seswavla gvarwmunebs, rom dakarguli sazrisis pirveladi modelis,<br />
pirvelqmnadobis SenarCunebis idea xsnis gzas niSnavs.<br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. baqraZe a., miTologiuri engadi, Tbilisi: 1999.<br />
2. baqraZe a., miTi `mTvaris motacebaSi", `mnaTobi", #12, 1967.<br />
3. baqraZe a., dionises TviTmkvleloba (`dionises Rimilis Sesaxeb")<br />
`mnaTobi", 1968.<br />
171
4. baqraZe a., warmavlobis maradJamulad qceva (saubaria k. gamsaxurdias<br />
qalTa personaJebze), `skola da cxovreba~, #7, 1983.<br />
5. baqraZe a., mwerlobis moTviniereba, Tbilisi: gamomcemloba `sarangi~<br />
1990.<br />
6. baqraZe a., kardu, Tbilisi: 1999.<br />
7. baqraZe a., mTvaris motacebis meditacia, `mnaTobi", #10, 1967.<br />
8. gamsaxurdia z., vefxistyaosnis saxismetyveleba, Tbilisi:<br />
gamomcemloba `mecniereba~, 1991.<br />
9. gamsaxurdia k., landebTan lacici (avtobiografiidan), `mnaTobi", #8-9,<br />
1963.<br />
10. gamsaxurdia k., Cemi programa Cemi eris samsaxuri iyo! `ganTiadi", #5,<br />
1975.<br />
11. gverdwiTeli g., mwerlebze da mwerlobaze, Tbilisi: gamomcemloba<br />
`sabWoTa saqarTvelo", 1949.<br />
12. grigalaSvili n., skolaSi Sesaswavli qarTveli mwerlebi, Tbilisi:<br />
gamomcemloba `lomisi", 1999.<br />
13. gomarTeli a., `mTvaris motacebis" saTauris gagebisaTvis, `pirveli<br />
sxivi" #9, 1973.<br />
14. doiaSvili T., materiaze gavliT - sulobisaken! (k. gamsaxurdias<br />
eqspresionistuli novela") `ciskari", #1, 1982.<br />
15. TvaraZe r., mTliani saqarTvelos mesityve, `ciskari", #12, 1969.<br />
16. TevzaZe Dd., <strong>konstantine</strong> gamsaxurdia da Tanamedroveoba, Tbilisi: 1996.<br />
17. iungeri-xotivari Stefi., `dionises Rimilis" struqtura da<br />
filosofiuri Zirebi, `ciskari", #10, 1982.<br />
18. iungi karl gustav, fsiqologia da alqimia, Tbilisi: 2005.<br />
19. kankava g., `dionises Rimilis" miTosuri struqtura (k. gamsaxurdias<br />
dionises Rimilis mixedviT), kritika, #2, 1983.<br />
20. kankava g., k. gamsaxurdias `didostatis marjvena", `mnaTobi", #9, 1958.<br />
21. kankava g., qarTuli istoriuli prozis tradiciebi (`didostatis<br />
marjvenis" Tematuri problematikidan), `mnaTobi", #5, 1962.<br />
22. kiknaZe z., Suamdinaruli miTologia, Tbilisi: 1976.<br />
23. kiknaZe z., qajaveTis ganZi, qarTuli lit. institutis samecniero<br />
konferecniis Tezisebi. Tbilisi: 1984.<br />
172
24. lomiZe g. saq. mecnierebaTa akademia, SoTa rusTavelis sax. qarTuli<br />
lit. institutis literaturuli Ziebani XIX Tbilisi: 1998.<br />
25. mazniaSvili g., mogonebani, baTumi: gamomcemloba `sabWoTa aWara~, 1990.<br />
26. merkvilaZe g., ori bedi (werili pirveli) (k. gamsaxurdias ori romanis<br />
`mTvaris motaceba" da `vazis yvavloba" ganxilva), `ciskari" #12, 1963.<br />
27. miSvelaZe r., uaxlesi qarTuli literaturis istoria, Tbilisi: 2000.<br />
28. miwiSvili n., rCeuli, Tbilisi: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~,<br />
1971.<br />
29. nikoleiSvili a., XX saukunis qarTuli literaturis istoriis<br />
narkvevebi, t. VII, Tbilisi: gamomcemloba `universali~, 2007.<br />
30. nikoleiSvili a., XX saukunis qarTuli literaturis istoriis<br />
narkvevebi, t. VI, quTaisi: universitetis gamomcemloba, 2005.<br />
31. nikoleiSvili a., XX saukunis qarTuli mwerloba, quTaisi:<br />
universitetis gamomcemloba, 2002.<br />
32. nikoleiSvili a., qarTvelologiuri etiudebi, I, quTaisi:<br />
universitetis gamomcemloba, 2010.<br />
33. onaSvili n., `didostatis marjvenis" xalxuri wyaroebi, qarTuli ena<br />
da lit. skolaSi, #1 1979.<br />
34. sigua s., `mTvaris motaceba" epoqis dokumenti, `kritika~, #2, 1989 w.<br />
35. sigua s., <strong>konstantine</strong> savarsamiZis sevda (dionises Rimilis), `kritika",<br />
#3, 1991.<br />
36. sigua s., `daviT aRmaSeneblis" nacionaluri politikuri arsi,<br />
`politika~, #5, 1991.<br />
37. sigua s., k. gamsaxurdias prozis struqtura, Tbilisi: gamomcemloba<br />
`merani~, 1989.<br />
38. sigua s., <strong>mxatvruli</strong> azrovneba: genezisi da struqtura, Tbilisi:<br />
gamomcemloba `didostati~, 2007.<br />
39. sigua s. qarTuli modernizmi, Tbilisi: gamomcemloba `didostati~,<br />
2002.<br />
40. sigua s., martvili da alamdari, Tbilisi: gamomcemloba `didostati~,<br />
1997.<br />
41. uznaZe d., filosofiuri Sromebi, Tbilisi: Tsu. gamomcemloba, 1984.<br />
42. qurdovaniZe T., qarTuli folklori, Tbilisi: 2001.<br />
173
43. SavguliZe g., franguli struqturalizmis Sesaxeb. `ganTiadi, #5-6<br />
2002.<br />
44. SaraZe g., ucxoeTis cis qveS, wigni mesame, Tbilisi: gamomcemloba<br />
`merani~, 1993.<br />
45. Ciqovani m., mijaWvuli amirani, Tbilisi: 1947.<br />
46. CxeiZe i., `mTvaris motacebis" Tavisebureba, `mnaTobi", #4, 1969.<br />
47. CxeiZe i., k. gamsaxurdia (`mTvaris motaceba" da xasiaTebi), `ciskari"<br />
#1, 1962.<br />
48. CxeiZe r., nikoloz baraTaSvilidan luarsab TaTqariZemde, Tbilisi:<br />
2005.<br />
49. canava a., warmarTobis problema k. gamsaxurdias SemoqmedebaSi,<br />
`saxalxo ganaTleba~, 8 seqtemberi, 1972.<br />
50. canava a., warmarTobis problema k. gamsaxurdis SemoqmedebaSi.<br />
`saqarTvelos respublika~, 17-18 maisi, 1998.<br />
51. canava a., miTosuri aspeqtebi `vazis yvavilobaSi", `politika", #5, 1991.<br />
52. canava a., k. gamsaxurdia da qarTuli miTosi, `eri~, 15 maisi. 1991.<br />
53. wereTeli m., eri da kacobrioba, Tbilisi: 1990.<br />
54. Wania l., k. gamsaxurdias erovnul-politikuri mrwamsi, Tbilisi:<br />
gamomcemloba `bedia~, 1997.<br />
55. Wilaia s. uaxlesi qarTuli mwerloba, Tbilisi: gamomcemloba<br />
`sabWoTa saqarTvelo~, 1975.<br />
56. xelaia n., miuwvdomeli mwvervalebi, Tbilisi: gamomcemloba<br />
`Tobalisi~, 2008.<br />
57. evropa Tu azia, Tbilisi: gamomcemloba `literaturis matiane~, 1997.<br />
(Semdgenlebi n. xoperia, i. orjonikiZe)<br />
58. javaxiSvili iv., Txz. 12 tomad, t. I, Tbilisi: Tsu gamomcemloba, 1979.<br />
59. jorjaZe a., samSoblo da mamuliSviloba, Tbilisi: universitetis<br />
gamomcemloba, 1990.<br />
60. jaliaSvili m., qarTuli modernistuli romani, Tbilisi:<br />
gamomcemloba `wyarosTvali~, 2006.<br />
61. literaturis Teoria, XX saukunis ZiriTadi meTodologiuri<br />
koncefciebi da mimdinareobebi, Tbilisi: literaturis institutis<br />
gamomcemloba, 2008.<br />
174
62. literaturuli Ziebani XXIX, Tbilisi: 2008.<br />
63. qarTuli folklori 4 (XX), Tbilisi: literaturis institutis<br />
gamomcemloba, 2008.<br />
64. uaxlesi qarTuli literaturis istoria, nawili I, Tbilisi: Tsu<br />
gamomcemloba, 1984.<br />
65. gr. robaqiZe, `graalis mcvelni", gascenirebuli n. gelaSvilis mier.<br />
`kldekari", #1, Tbilisi: gamomcemloba `merani~, 1991.<br />
66. gaz. `samSoblo~, 25 Tebervali, 1991.<br />
67. `wminda giorgi Zvel qarTul mwerlobaSi", Seadgina, gamosacemad<br />
moamzada, Sesavali da leqsik. dokument. daurTo enriko gabiZaSvilma,<br />
Tbilisi: 1991.<br />
68. sruliad saqarTvelos mweralTa pirveli yriloba, stenografiuli<br />
angariSi, saq. ssr. sax. gamomc. tf. 1926.<br />
naSromSi citatebi moyvanilia <strong>konstantine</strong> gamsaxurdias nawarmoebebis<br />
Semdegi gamocemebidan:<br />
1. gamsaxurdia k., Txzulebani 20 tomad, t. I, novelebi, Tbilisi:<br />
gamomcemloba `didostati", 1992.<br />
2. gamsaxurdia k., t. VI, Tbilisi: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo",<br />
1963.<br />
3. gamsaxurdia k., t. VIII, Tbilisi: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo", 1967.<br />
4. gamsaxurdia k., Txzulebani 20 tomad. t. II, dionisos Rimili, Tbilisi:<br />
gamomcemloba `didostati", 1992.<br />
5. gamsaxurdia k., mTvaris motaceba, Tbilisi: gamomcemloba `merani", 1990.<br />
6. gamsaxurdia k., didostatis marjvena, Tbilisi: gamomcemloba<br />
`nakaduli", 1990.<br />
7. gamsaxurdia k., vazis yvaviloba, Tbilisi: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo", 1978.<br />
8. gamsaxurdia k., daviT aRmaSenebeli, wigni I-II, Tbilisi: gamomcemloba<br />
`sabWoTa saqarTvelo", 1968.<br />
175