09.01.2013 Views

ATJEH jang ka ja Budaja - the Aceh Books website

ATJEH jang ka ja Budaja - the Aceh Books website

ATJEH jang ka ja Budaja - the Aceh Books website

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

KENANGANKU<br />

UNTUK ANANDA TERTJINTA<br />

TJUT MIKZADEWI KESÜMA<br />

JANG TELAH PERGI DJAUH<br />

PADA TAHUN 1961, TANGGAL HARl INI.<br />

Banda Atjeh. 10 Agustus 1972.


Pearrbit :<br />

<strong>ATJEH</strong><br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> <strong>ka</strong> <strong>ja</strong><br />

Buda<strong>ja</strong><br />

CHch:<br />

T. Alibas<strong>ja</strong>h Talsya.<br />

PUSTAKA MEUTXA — Banda Atjeh<br />

D<strong>ja</strong>lan Sibola;a 2


J Hak tjipta pada Penjusun.


— 3 —<br />

SAMBUTAN KETUA UMUM<br />

PANITIA PUSAT PEKAN KEBUDAJAAN <strong>ATJEH</strong> KE-II.<br />

Suatu kesempatan baik <strong><strong>ja</strong>ng</strong> d<strong>ja</strong>rang terd<strong>ja</strong>di untuk dinikmati<br />

oleli setiap orang, baik para pengundjung dari dalam dan luar daerah,<br />

maupun <strong>ka</strong>um wisatawan luarnegeri, a<strong>ka</strong>n ditemui pada tanggal<br />

20 Agustus s/d 2 September 1972 di Banda Atjeh, dalam arena Pe<strong>ka</strong>n<br />

Kebuda<strong>ja</strong>an Atjeh ke-II (The 2nd Atjeh Cultural Festival).<br />

Pesta buda<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bersemarak ini padat dengan bcrbagai upat<strong>ja</strong>ra2<br />

tradisionil dan ane<strong>ka</strong> djenis pertundju<strong>ka</strong>n kesenian, masing2 dengan<br />

tjorak dan tjirin<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> chas, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> a<strong>ka</strong>n mengung<strong>ka</strong>pi wad<strong>ja</strong>h<br />

dan tata-variasi kehidupan buda<strong>ja</strong> Rak<strong>ja</strong>t Atjeh sed<strong>ja</strong>k zamau dahulu.<br />

Panitia Pe<strong>ka</strong>n Kebuda<strong>ja</strong>an Atjeh ke-II <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pembentu<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong> dilaku<strong>ka</strong>n<br />

dengan Surat Keputusan Gubernur Kepala Daerah Propinrsi<br />

Daerah Istimewa Atjeh tanggal 25 Pebruari 1972 No. 38/1972, ber<strong>the</strong>ma<br />

Kebuda<strong>ja</strong>an Dalam Rang<strong>ka</strong> Pembangunan dan merupa<strong>ka</strong>n<br />

rang<strong>ka</strong>ian daripada partisipasi aktif Rak<strong>ja</strong>t Atjeh menund<strong><strong>ja</strong>ng</strong> usaha2<br />

pembangunan Nasional dan pembangunan Daerah.<br />

Pe<strong>ka</strong>n Kebuda<strong>ja</strong>an Atjeh ke-II <strong><strong>ja</strong>ng</strong> telah dimufa<strong>ka</strong>ti oleh Pimpinan<br />

Pemerintah Daerah, para unsur Muspida dan pemu<strong>ka</strong>2 mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t<br />

Atjeh dengan restu Bapak Presiden R.I. ini, bertumnu pada<br />

titiktolak landasan idiiln<strong>ja</strong> Pant<strong>ja</strong>sila, landasan konstitusionil UUD<br />

1945 dan landasan strukturil Negara Kesatuan Republik Indonesia<br />

<strong>ja</strong>ne: kokoh bersatu, bernedoman pada Pant<strong>ja</strong> Krida Kabinet<br />

Pembangunan R.I. iantï dewasa ini merupa<strong>ka</strong>n program perdjuangan<br />

scluruh lanisan masiara<strong>ka</strong>t Bangsa kita.<br />

AtVh ians: terbu<strong>ka</strong>. madbi dan modern denman tata kehidunan<br />

ma^ïara<strong>ka</strong>tnia ians; adil dan makmur merupa<strong>ka</strong>n pula titiktudjuan<br />

Pe<strong>ka</strong>n Kebuda<strong>ja</strong>an Atieh ke-II.<br />

Didalam buku ATIEH JANG KA TA BTIDATA ini, pengarangn<strong>ja</strong><br />

mendjelas<strong>ka</strong>n kepada pembatia berbasrai2 d'*enis ke^enï^n Rak<strong>ja</strong>t<br />

Atjeh untuk mend<strong>ja</strong>di pengetahuan atau bahan peleng<strong>ka</strong>p bagi<br />

setiap orang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berminat untuk ini.<br />

Kami menghargai <strong>ka</strong>rya pengarangn<strong>ja</strong> dan <strong>ka</strong>rena terbitn<strong>ja</strong> bertepatan<br />

pada saat2 Pe<strong>ka</strong>n Kebuda<strong>ja</strong>an Atieh ke-II berlangsung ma<strong>ka</strong><br />

Kami mcn<strong>ja</strong>mpai<strong>ka</strong>n ut<strong>ja</strong>pan terima<strong>ka</strong>sih Panitia setinggi2n<strong>ja</strong>.<br />

Banda Atjeh, 20 Agustus 1972,<br />

KETUA UMUM<br />

Panitia Pusat Pe<strong>ka</strong>n Kebuda<strong>ja</strong>an Atjeh Ke-II<br />

(Drs. MARZUKI NJAKMAN)<br />

Wakil Gubernur Kepala Daerah


— 5 —<br />

<strong>ATJEH</strong> KAJA BUDAJA<br />

Bda jnalaaa terang purnanu, deaa2 di Tanah Atjeh senaiiberlangir<br />

suasana pesm <strong>ja</strong>ag meriah, aobingga begitu in-<br />

-ahn<strong>ja</strong> maKim2 begmi, kerap<strong>ka</strong>h membuat para wt&ataron tertjeog»ng2<br />

mengagurnia<strong>ja</strong>.<br />

Dj<strong>ja</strong> senci<strong>ja</strong> telah berd<strong>ja</strong>bat brat makm, Rak<strong>ja</strong>t Atjeh<br />

raeaghadap, berbaga, kestou<strong>ka</strong>n maiani <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berlangir ania<br />

i J^cleramata dan pelerai hati, berupa ane<strong>ka</strong> rag^fce^S<br />

tan2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mdah gemaiai dan n<strong>ja</strong>nj<strong>ja</strong>n <strong>ja</strong>ag lembutmemiXfeoaxa<br />

menggema dari berbagai pendjuru desa<br />

Semua <strong>ja</strong>ag berkumandang dan semua <strong><strong>ja</strong>ng</strong> terpandane<br />

iltt <strong>ka</strong><strong>ja</strong> ra<strong>ja</strong> dengan keindahan dan variasi, <strong>ka</strong>reaa diampinï<br />

,anan dan n<strong>ja</strong>njian peidjuangan, sad<strong>ja</strong>k2 romantis meaambah<br />

Siorumn<strong>ja</strong> kesegaran inalam,<br />

Maiahan, kelompok2 dara <strong>ja</strong>ag memunbuk padi, üupun<br />

uoerapa<strong>ka</strong>n «uatu fatamorgana paling romantis. Bunji alu £e-<br />

:umpa lesung bersahut2an ma Sing2 dengan lentun irama berbedaZ,<br />

diselang-selmg tawariang dan sendagurau para «adfe<br />

•ÏÏL S<br />

^to<strong>ja</strong> tUmbUt d G W a S a d e a i g a n Se<br />

*j m<br />

*i alan<br />

' ch<br />

Ban harum bunga tjempa<strong>ka</strong> dari sanggul2 lébat ben<strong>ja</strong>mpwr<br />

wangi ma<strong><strong>ja</strong>ng</strong> pinang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sedang tmengorak kelopaknia<br />

^.Tl dl<br />

- tm<br />

S^i2- kehidupan malam <strong>ATJEH</strong> JANG KAJA<br />

Semua <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dilihat indah se<strong>ka</strong>b', segala <strong><strong>ja</strong>ng</strong> didengar mer-<br />

Jim<strong>ja</strong> sangat mengasjik<strong>ka</strong>n bagi mata ,dan hati seorang penga-<br />

& v ö<br />

;itm keindahan.<br />

Kami sadji<strong>ka</strong>n buku <strong>ATJEH</strong> KAJA BUDAJA ini seba-<br />

#u ad<strong>ja</strong><strong>ka</strong>n supa<strong>ja</strong> Andïa djuga turnt bersama <strong>ka</strong>mi ' seseitah,<br />

hadir d l-tengah2 indahn<strong>ja</strong> tari, ditjelah2 indahnia n<strong>ja</strong> nji<br />

Jan disela2 segarn<strong>ja</strong> wangi desa2 <strong>ATJEH</strong> JANG KAJA BU­<br />

DAJA.<br />

Banda Atjeh, tö Agustus 1972 Penjusua :<br />

^


— 6 —


E E N T J O N G<br />

Rentjong menduduki tempat <strong><strong>ja</strong>ng</strong> penting ,dan memegang<br />

peranan besur didalam sed<strong>ja</strong>rah perdjuangan rak<strong>ja</strong>t Atjeh setiap<br />

zaman, semerad<strong>ja</strong>k masa dahulu hingga dalam perdjuangan<br />

mempertahan<strong>ka</strong>n Proklamasi Kemerde<strong>ka</strong>an Indonesia.<br />

Oleh <strong>ka</strong>rena rentjong memipa<strong>ka</strong>n djuga setagai lambang<br />

keperwiraan dan bentukn<strong>ja</strong> sangat in'dah, ma<strong>ka</strong> rak<strong>ja</strong>t Atjeh<br />

umumn<strong>ja</strong> menjisip send<strong>ja</strong>ta ini dipinggang kemanapun merefea,<br />

pergi. la terbuat dari besi, bermata tad<strong>ja</strong>m dan udjungn<strong>ja</strong> runtjfag.<br />

Supa<strong>ja</strong> mudah ment<strong>ja</strong>butn<strong>ja</strong> mendadak bila diperlu<strong>ka</strong>n sebagai<br />

send<strong>ja</strong>ta pertahanan, ma<strong>ka</strong> lazimn<strong>ja</strong> rentjong disisip<strong>ka</strong>n<br />

dipinggang bahagian kiri depan dan <strong>ka</strong>dang2 pada bahagian<br />

pusat.<br />

Bentukn<strong>ja</strong> bu<strong>ka</strong>n sad<strong>ja</strong> muri


_ 8 —<br />

Gagangn<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> meiekuk kemudian menebal pada bahagian<br />

sikun<strong>ja</strong> merupa<strong>ka</strong>n aksara Arab : Ba.<br />

Sin.<br />

Budjuran gagang tempat genggaman merupa<strong>ka</strong>n aksara ;<br />

Bentuk lantjip <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menurun kebawah pada pang<strong>ka</strong>l besi<br />

de<strong>ka</strong>t gagangn<strong>ja</strong> merupa<strong>ka</strong>n aksara : Mim.<br />

Ladjur besi dari pang<strong>ka</strong>l gagang hingga de<strong>ka</strong>t udjungn<strong>ja</strong><br />

merupa<strong>ka</strong>n aksara : Lam.<br />

Udjung <strong><strong>ja</strong>ng</strong> runtjing dengan dataran sebelah atas mendatar<br />

dan bahagian bawah <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sedikit meiekuk keatas merupa<strong>ka</strong>n<br />

aksara : Ha.<br />

Ma<strong>ka</strong> rang<strong>ka</strong>ian dari aksara Ba, Sin, Mim, Lam dan H;i<br />

ituiah <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengudjud<strong>ka</strong>n <strong>ka</strong>ümat Bismillah.<br />

Oi°h <strong>ka</strong>renan<strong>ja</strong>, didalam pandangan rak<strong>ja</strong>t Atjeh röotjong<br />

pantang diperguna<strong>ka</strong>n untuk keperluan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> kedji2, tetapi ra<br />

dipa<strong>ka</strong>i untuk mempertahait<strong>ka</strong>n diri dari sesuatu malapetak i<br />

dan sebagui alat pembunuh <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ampuh terhadap segala bentuk<br />

ked<strong>ja</strong>hatan.<br />

Didalam setiap peperangan ataupun perdjuangan untuk k -<br />

pentingan Tumpah darah dan Bangsa, Agama dan kebftia<br />

rentjong, tidak pernah ditinggal<strong>ka</strong>n, biarpun tiap pedjuanr<br />

Atjeh memüiki send<strong>ja</strong>ta2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lebih mutachir, oleh <strong>ka</strong>rena óywa<br />

dan semangat <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dilambang<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong> dan ben tuk <strong><strong>ja</strong>ng</strong>'dhidju<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong><br />

dengan simbol kebesaran Ilahi kerap<strong>ka</strong>li mmi,p:.<strong>ka</strong>n<br />

pendorong djiwa patriotisme pema<strong>ka</strong>i2n<strong>ja</strong>.<br />

Dizaman dahuiu rentjong tidak diperbuat oleh sembarang<br />

orang, a<strong>ka</strong>n tetapi ditempa oleh pandai2 besi <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mempun<strong>ja</strong>i<br />

ma'rifat besi, jg membuatn<strong>ja</strong> <strong>ka</strong>dang2 dgn urutan tangan setelah<br />

seseorang pandai besi mengut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n do'a dan melaku<strong>ka</strong>n<br />

sembah<strong><strong>ja</strong>ng</strong> sunat dua ra<strong>ka</strong>'at dan badann<strong>ja</strong> sutji dari berb'^gai<br />

noda.<br />

Bahan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diguna<strong>ka</strong>n ialah besi2 pihhan, dipadu deng;,<br />

logam emas, perak, tembaga, timah dan djuga zat2 ratjun ber-


— 9 —<br />

boa, dengan maksud, apabila seorang lawan memiliki kekebalan<br />

terhadap besi, diia a<strong>ka</strong>n tetap berkuah darah <strong>ka</strong>rena t<strong>ja</strong>mpuran<br />

unsur2 logam dari berbagai djenis <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain.<br />

Penggaba dan kekebalan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bagaimiajnapun djuga kuattya<br />

tidak mampu bertahan dengan ti<strong>ka</strong>man rentjong <strong><strong>ja</strong>ng</strong> udjung<br />

lointjingn<strong>ja</strong> dlan mata tad<strong>ja</strong>mn<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berkilauan itu mengan-<br />

AKng berbagai unsur logam <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mampu menembusi daging<br />

iianusia.<br />

Gagang rentjong dibuat berbagai bentuk, dan indah dan<br />

<strong>ja</strong>ag berbentuk biasa (lurus) dan ada .pula <strong><strong>ja</strong>ng</strong> melengkung<br />

keatas, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dikenal dengan naima rentjong meutjunggek.<br />

Untuk rentjong <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tinggi ïiilain<strong>ja</strong> gagang diperbuat dari-<br />

,ada gading gad<strong>ja</strong>h ataupun' tanduk2 piühan, sehïngga selain<br />

warnan<strong>ja</strong> menarik djuga memant<strong>ja</strong>r<strong>ka</strong>n t<strong>ja</strong>ha<strong>ja</strong> <strong>ka</strong>rena litjina<strong>ja</strong>.<br />

Rentjong tidak pernah diasah supa<strong>ja</strong> matan<strong>ja</strong> tad<strong>ja</strong>m, <strong>ka</strong>-<br />

- ena send<strong>ja</strong>ta.„ini <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dimanfaat<strong>ka</strong>n ialah udjungn<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> run-<br />

I •-ir'v<br />

Daerah Atjeh, djuga terkenal sebagai Tanah Rentjong.<br />

A - i -': * . -r"— fa,


— 10 —<br />

SEUDATT, TAM KEPAHLAWANAN.<br />

Seudati adalah suatu senitari asli rak<strong>ja</strong>t Atjeh dan merupa<strong>ka</strong>n<br />

sedjenis kesenian <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sangat digemari oleh segenap lapisan<br />

rak<strong>ja</strong>t.<br />

Diantara berbagai djenis kesen ;<br />

an asK <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ban<strong>ja</strong>k terdapat<br />

di Atjeh, Seudati mengambü tempat <strong><strong>ja</strong>ng</strong> terkemu<strong>ka</strong> ditengah2<br />

mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t Atjeh, dan semend<strong>ja</strong>k zaman Kerad<strong>ja</strong>an<br />

Atjeh ia merupa<strong>ka</strong>n salah satu senitari <strong>ja</strong>mg anrnt di<strong>ka</strong>gumi<br />

oleh para pendatang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berkundjung ke Tan-ah Atjeh.<br />

Tarian <strong><strong>ja</strong>ng</strong> heroik dan bersifat ked<strong>ja</strong>ntanan ini menguasai<br />

lubuk hati seluruh rak<strong>ja</strong>t dan istilah lain <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diberi<strong>ka</strong>n kepadan<strong>ja</strong><br />

ialah Tari perang Rak<strong>ja</strong>t Atjeh.


— l i ­<br />

la lint <strong>ja</strong>n dan romantis gerak dan sifatn<strong>ja</strong>; sehingga dalam<br />

aap lekuü <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diienggang<strong>ka</strong>n, üap gerak <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diajun<strong>ka</strong>n, dan<br />

«erutama se<strong>ka</strong>li tiap lentunan irama <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berketik2 dari udjung<br />

a<strong>ja</strong>ri pemainan<strong>ja</strong> merupaüan suatu paauan keindahan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sangat<br />

menarik hati.<br />

Pa<strong>ka</strong>ian para pemain <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ketat membungkus tubuh2 tegap,<br />

<strong>ja</strong>kni badju tipis berlengan pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> dan tjelana pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> sempit, bu<strong>ka</strong>n sad<strong>ja</strong> dimaksud<strong>ka</strong>n untuk memudah<strong>ka</strong>n<br />

setiap gerak dan iont<strong>ja</strong>tan, tetapi djuga untuk menondjol<strong>ka</strong>s<br />

bentuk tubuh <strong><strong>ja</strong>ng</strong> kokoh, tegap dan keras.<br />

Destar (tengkuiok) <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menghiasi kepala pemainn<strong>ja</strong> berbentuk<br />

laksana sa<strong>ja</strong>p ataupun ekor burung rad<strong>ja</strong>wali, kemudian<br />

Hlitan <strong>ka</strong>in dipinggang adalah hiasan2 chas tari Seudati untuk<br />

meratjiipta<strong>ka</strong>n suasana pertundju<strong>ka</strong>n semakin mend<strong>ja</strong>di indah,<br />

Seudati mampu mentjermin<strong>ka</strong>n sifat dan semangat kepahlawanan<br />

serta kelakilakian baik dengan gerak lint<strong>ja</strong>h <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dilaku<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong>,<br />

baik dengan lont<strong>ja</strong>t ber-der ap2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dibuatn<strong>ja</strong>, baik<br />

dengan ketik2an d<strong>ja</strong>ri-ked<strong>ja</strong>ntanan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diketik<strong>ka</strong>n maupun<br />

dengan tempik suara <strong>ja</strong>ag membahana. Dan semua unsur ini<br />

dipertegas lagi oleh sebüah Rentjong <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tersisip pada setiap<br />

pinggang pemainn<strong>ja</strong>.<br />

Tegasn<strong>ja</strong>, bentuk <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lembut dan lunglai mengandlung unssor2<br />

permainan seni <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bermutu tinggi, penuh irama dan ke<br />

mdahan, sedang<strong>ka</strong>n gerak lint<strong>ja</strong>h dan sifata<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> d<strong>ja</strong>ntan me<br />

lambang<strong>ka</strong>n kepribad'an jg turun temurun memiliki semangat<br />

kepahlawanan.<br />

Permainan Seudati dilaku<strong>ka</strong>n oleh pemuda2 (pria) sedang<strong>ka</strong>n<br />

seudati <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dimain<strong>ka</strong>n oleh v/anita disebut "LAWEUET",<br />

ada<strong>ka</strong>lan<strong>ja</strong> di<strong>ka</strong>ta<strong>ka</strong>n Seudati Inong.<br />

Tiap2 rombongan terdiri dari delapan orang pemaia<br />

dengan seorang atau lebih anak-seudati (aneuek-seudati otan<br />

"adoë") <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengiringi setiap gerak dan lagu.<br />

Pa<strong>ka</strong>ian utama dari pemain2 seudati terdiri dari : badju<br />

foaus putih berlengan pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong>, tjelana pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> dengan <strong>ka</strong>in<br />

üarung sutera berlilit dipinggang hingga batas lutut, tengkulok<br />

sutera tenunan Atjeh asli dipa<strong>ka</strong>i dikepala dengan ber-mat<strong>ja</strong>im2<br />

^ariasi, pengi<strong>ka</strong>t pinggang dan saputangan berwama, dan seoilah<br />

rentjong <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disisip dipinggang sebagai lambang keper-<br />

Pa<strong>ka</strong>ian aneuek-seudati atau adoë tidak perlu seragam dengan<br />

pa<strong>ka</strong>ian kedelapan pemain2, tetapi mere<strong>ka</strong> mema<strong>ka</strong>i badju<br />

dan tjelana atau hiasan lain <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berhias ane<strong>ka</strong> variasi.


— 12 —<br />

Pertundju<strong>ka</strong>n Seudati düaku<strong>ka</strong>n pada malam hari, — seti<br />

lah pada siangn<strong>ja</strong> orang2 bekerd<strong>ja</strong> lelah dan sibuk, — dan<br />

berlangsung di-bangsal2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> didiri<strong>ka</strong>n rapi untuk itu, dimana<br />

para peminatn<strong>ja</strong> lelaki .perempuan tua dan muda datang ber<br />

dujun2.<br />

Sering<strong>ka</strong>li Seudati dipertanding<strong>ka</strong>n antara dua rombongan.<br />

untuk pada achirn<strong>ja</strong> oleh para djuri memberi<strong>ka</strong>n panilaiar<br />

mana <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dianggap sebagai pemunt<strong>ja</strong>k, setelah ditind<strong>ja</strong>u dari<br />

segi2 keindahan, kelint<strong>ja</strong>han serta keahlian rombongan masing2,<br />

baik mengenai bentuk tarian (likok), melodi (saman), kisah<br />

(n<strong>ja</strong>nji), irama-tari (lengganglenggok, lompatan indah, gera<strong>ka</strong>n<br />

lint<strong>ja</strong>h) dan lain2 sebagain<strong>ja</strong>.<br />

Adapun bagian2 utama <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pokok dari Seudati itu ialah :<br />

1. bentuk tarian, dalam bahasa Atjeh disebut likok.<br />

2. Melodi; dalam bahasa Atjeh disebut saman.<br />

3. N<strong>ja</strong>njian, dimana berbagai kisah, baik kisah scd<strong>ja</strong>rah, roman,<br />

agama, kepahlawanan diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n dim bahasa Atjeh<br />

disebut Kisah<br />

4. Irama kelint<strong>ja</strong>han; <strong>ja</strong>kni berlengganglenggok, melont<strong>ja</strong>tindah,<br />

bergerak lint<strong>ja</strong>h dan sebagain<strong>ja</strong>.<br />

Gerak berirama <strong><strong>ja</strong>ng</strong> paling menondjol dari permainan<br />

seudati ialah tepukdada <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menderap serontak sehinggti<br />

mengeluar<strong>ka</strong>n suara keras membahana, ketik2an ;<br />

d<strong>ja</strong>ri, gcral<br />

tangan seragam dan len'tunan suara <strong><strong>ja</strong>ng</strong> seirama dan gempitaria.<br />

Semua gerak, tepu<strong>ka</strong>n da-ia, tepu<strong>ka</strong>n tnngan dan keti<strong>ka</strong>r<br />

d<strong>ja</strong>ri mentjipta<strong>ka</strong>n dua suasana <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berpadu mend<strong>ja</strong>di satu<br />

<strong>ja</strong>kni romantis dan herois, indah dan agung.<br />

Seudati dimain<strong>ka</strong>n babak demi babak. Tari, melodi, n<strong>ja</strong>njian<br />

kelint<strong>ja</strong>han dan kisah di-tu<strong>ka</strong>r2 antara babak <strong><strong>ja</strong>ng</strong> saó<br />

dan babak lainn<strong>ja</strong> menuruti suasana pada saat itü.<br />

Kisah2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n umumn<strong>ja</strong> meriwa<strong>ja</strong>t<strong>ka</strong>n tentang<br />

kepahlawanan, sed<strong>ja</strong>rah, kisah2 romantis, soal2 agama. soa]2<br />

kemas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>tan dan sebagainj£u<br />

Kisah2 itu diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n dalam bentuk <strong>ka</strong>ta2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tersusun.<br />

dengan suara keras ber-ajun2 sambil me-nari2 diting<strong>ka</strong>b<br />

tepu<strong>ka</strong>n dada <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menderap dan keti<strong>ka</strong>n d<strong>ja</strong>ri <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berintik2<br />

Dizaman dahulu Seudati merupa<strong>ka</strong>n hiburan paling utama<br />

bagi pradjurit Atjeh, terutama bila mere<strong>ka</strong> sedang dipersiap<strong>ka</strong>n<br />

untuk sesuatu pertempuran.<br />

Sebelum mere<strong>ka</strong> esok hari bertolak kegaris depan. beborapa<br />

malam sebelumn<strong>ja</strong> diada<strong>ka</strong>n pertundju<strong>ka</strong>n seudati <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

mengurai<strong>ka</strong>n kisah2 kepahlawanan dan keperwiraan.


_ 13 - ~~ *~ '<br />

RATÖIH DUëK<br />

Disamping seudati, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sering disebui djuga. sebagai Ratóih<br />

dong (seudati dengan t<strong>ja</strong>ra berdiri) atau dinama<strong>ka</strong>n pula dengan<br />

sebutan saman, di Atjeh terdapat pula suatu Ojcnis periiiainaii <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

disebut Ratóüi duëk. rusansta>i wisa a«jsi<br />

Ratóili duëk ialah scni tari <strong><strong>ja</strong>ng</strong> düaku<strong>ka</strong>n dala'ni jpcSisI duduk<br />

dan djongkok, ditambah atraksi2 chusus.<br />

Pennainan ini, dibeberapa bahagian Tanah Atjeh sangat pópu-<br />

• . , .(liJin r.g-ncj ili'.drnaJ fib'tKl<br />

Rat°ih du e<br />

k, adalah paduan gerak tan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> benrafna dan sad<strong>ja</strong>k<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> din<strong>ja</strong>nji<strong>ka</strong>n dengan suara merdu antara sesaina pernam,<br />

terbagi dalam tiga bahagian, <strong>ja</strong>kni: u }. ;j n i J


— 14 —<br />

ngan2 kepala <strong><strong>ja</strong>ng</strong> düaku<strong>ka</strong>n set<strong>ja</strong>ra bcrsimpuh duduk, para pcm..::.<br />

memperlihat<strong>ka</strong>n seni merang<strong>ka</strong>i (lh ö<br />

k) tali sebagai salah suatu kcleng<strong>ka</strong>pan<br />

permainan tersebut.<br />

Diantara para pemainn<strong>ja</strong>, tali dirang<strong>ka</strong>i2<strong>ka</strong>n, diselang seling dari<br />

tangan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> satu ketangan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain, sehingga merupa<strong>ka</strong>n bentuk<br />

ataupun rang<strong>ka</strong> rumah, <strong>ka</strong>pal, gunung, la<strong><strong>ja</strong>ng</strong>an dan ane<strong>ka</strong> ragain<br />

bentuk2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain.<br />

Lh°k taloè (rang<strong>ka</strong>ian tali) seperti ini sangat rumit untuk mem<br />

bu<strong>ka</strong> kembali <strong>ka</strong>rena pilinan2 tersembunji dan punt<strong>ja</strong>2 tali <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dirahasia<strong>ka</strong>n.<br />

Meiepas<strong>ka</strong>n kembali rang<strong>ka</strong>ian2 tali <strong><strong>ja</strong>ng</strong> rumit dari untaiann<strong>ja</strong><br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> tersembunji itu düaku<strong>ka</strong>n sambil memain<strong>ka</strong>n badan dengan<br />

gerak tari, dan talipun lepas sedjeng<strong>ka</strong>l demi sedjeng<strong>ka</strong>l, sehingga<br />

usai seluruhn<strong>ja</strong>.<br />

Apabila tali telah terhampar kembali seperti semula, babak kcdua<br />

dianggap selcsai dan disinilah terletak ke<strong>ka</strong>guman para penonton<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> melihat kemahiran sesuatu kelompok ratóih duèk.<br />

Pada achir pertundju<strong>ka</strong>n lazimn<strong>ja</strong> para pemain <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sed<strong>ja</strong>k tadi<br />

berdjumlah antara 50 sampai mende<strong>ka</strong>ti ratusan orang menghenti<strong>ka</strong>n<br />

semua gerak aktifn<strong>ja</strong> dan tinggal diam tanpa peranan apapuri<br />

lagï.<br />

Tinggallah seorang sad<strong>ja</strong> diantara mere<strong>ka</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menjelesai<strong>ka</strong>n<br />

baba<strong>ka</strong>n terachir dari pertundju<strong>ka</strong>n ini. Ia dengan sad<strong>ja</strong>k2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diiringi<br />

tarian mengut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n dialoog mengenai persoalan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pelik2.<br />

Kelompok <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dianggap djuara didalam tunang (pertandingan)<br />

ini ialah <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sanggup memet<strong>ja</strong>h<strong>ka</strong>n soal2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diadju<strong>ka</strong>n<br />

oleh kelompok lawann<strong>ja</strong> dan mampu menampil<strong>ka</strong>n seni merang<strong>ka</strong>i<br />

tali <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pelik2.<br />

D<strong>ja</strong>waban2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diberi<strong>ka</strong>n dengan lagu <strong><strong>ja</strong>ng</strong> merdu tambah menarik<br />

dan mening<strong>ka</strong>t<strong>ka</strong>n nüai kemenangan mere<strong>ka</strong>.<br />

Didalam pertundju<strong>ka</strong>n ratPh duèk, sering pula pemainn<strong>ja</strong> meineran<strong>ka</strong>n<br />

sesuatu lakon indah misaln<strong>ja</strong> keahlian meliuk<strong>ka</strong>n tubuh<br />

sampai2 kepala merendah kebela<strong>ka</strong>ng, memungut sesuatu benda dengan<br />

mata, mcngambil uang ketip (sedjenis inata uang sangat tipis)<br />

dengan mulut, dan ane<strong>ka</strong> ragam kemahiran <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain.<br />

KAP AI DABöH<br />

Rapai daböh adalah senitari kesaktian <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menakdjub<strong>ka</strong>n,<br />

telah digemari di Atjeh sed<strong>ja</strong>k abad ke-lX, dan selalu diper-<br />

"undjuk<strong>ka</strong>n ididalam keramaian2 ataupun upat<strong>ja</strong>ra adat dan<br />

pesta gembira.


— 15 —<br />

Jang disebut rapai ialah sedjenis rebana besar <strong><strong>ja</strong>ng</strong>^dipukul<br />

dengan tangan, dan daböh berasal dari bahasa Araib "dab<br />

bus", <strong>ja</strong>ni sedjenis<br />

send<strong>ja</strong>ta<br />

dan besi runtjing<br />

dan bun<br />

dar hulun<strong>ja</strong>,<br />

pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> kira2<br />

setengah<br />

djeng<strong>ka</strong>l, ben<br />

tukn<strong>ja</strong> sebesar<br />

telundjuk.<br />

daboh (awak<br />

dabus), masing2<br />

dengar<br />

sebuah rapai<br />

dipimpin olel<br />

seorang ahli<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> disebut<br />

„<strong>ka</strong>lipah",<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> memilik<br />

ilmu<br />

kebal tak mempan send<strong>ja</strong>ta, ahli nia'rifat besi, sehingga ber<br />

<strong>ka</strong>t mentera2n<strong>ja</strong>, send<strong>ja</strong>ta2 tad<strong>ja</strong>m <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diti<strong>ka</strong>m<strong>ka</strong>n ketubuh<br />

n<strong>ja</strong> mend<strong>ja</strong>di bengkok aitaupun ,patah dua.<br />

Dji<strong>ka</strong> sese<strong>ka</strong>li ia mengalami lu<strong>ka</strong> akibat tusu<strong>ka</strong>'n2, dengar.<br />

sertamerta dapait disembuh<strong>ka</strong>n seketi<strong>ka</strong> setelah ia nrengeluh<br />

lu<strong>ka</strong>n<strong>ja</strong> itu dengan telapak tangan.<br />

T<strong>ja</strong>ra meniain<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong> : Aneuek daböh memukul rapai bersama2<br />

dalasm posisi duduk berd<strong>ja</strong>d<strong>ja</strong>r bersendel bahu atau<br />

membentuk ling<strong>ka</strong>ran2 rapat.


— 16 —<br />

Keii<strong>ka</strong> rapai mulai dipaJu, <strong>ka</strong>liphah bangkit berdiri, madju<br />

ke-tengah2 para pemain sambil melaku<strong>ka</strong>n gera<strong>ka</strong>n2 tari set<strong>ja</strong>ra<br />

tekun mengikuti irama rapai.<br />

Dengan besi dabns <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tcrge.ngg.un ditangann<strong>ja</strong> ia meiont<strong>ja</strong>t2<br />

mengikuti irama rapai sambil mengut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>a do'a2 dengan<br />

suara keras muiukik. Dan bila suara rapai membahana<br />

gemuruh dan tarian <strong>ka</strong>liphah seperti kesurupan, ma<strong>ka</strong> iapun<br />

mudailah dengan kesak'iann<strong>ja</strong>, meni<strong>ka</strong>m2 piha dan perut sam<br />

bil me-lont<strong>ja</strong>t2.<br />

Sering djuga diperguna<strong>ka</strong>n rentjong, dan rentjong inipun<br />

a<strong>ka</strong>n bengkok ataupim patah seielah diti<strong>ka</strong>m ber<strong>ka</strong>li2 dirubuh<br />

<strong>ka</strong>liphah.<br />

Kaliphah memain<strong>ka</strong>n djuga kesaktian <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain, seperti<br />

melilit<strong>ka</strong>n rantai besi panas keleher, badan ataupun pinggang-


— 17 —<br />

n<strong>ja</strong>, mcimukuli diri beruntun2, blöh apui (menari dalam unggun<br />

api), menimpa<strong>ka</strong>n batu dikepala dan lain2.<br />

Lazimn<strong>ja</strong> pertundju<strong>ka</strong>n rapai daböh dilangsung<strong>ka</strong>n malam<br />

hari.<br />

Karena kesenian ini merupa<strong>ka</strong>n pertundju<strong>ka</strong>n kesaktian,<br />

ma<strong>ka</strong> para pemainn<strong>ja</strong> tidak boleh menjombong<strong>ka</strong>n diri ataupun<br />

angkuh dengan kepandaiann<strong>ja</strong> itu, dan dji<strong>ka</strong> pantangan<br />

ini dilanggarn<strong>ja</strong> sering terd<strong>ja</strong>di malapeta<strong>ka</strong>, <strong>ka</strong>liphah d<strong>ja</strong>tuh<br />

berkuah darah.<br />

Rapai daböh tidak pernah dipertuitang<strong>ka</strong>n.<br />

/ ,<br />

RAPAI PULOT<br />

öudah ber-aibad2 laman<strong>ja</strong> Rapai Pulot merupa<strong>ka</strong>n pernuiiiian<br />

rak<strong>ja</strong>t <strong><strong>ja</strong>ng</strong> digemari. düaku<strong>ka</strong>n oleh 15 saropai 20<br />

urang pemain pria.<br />

Aiat <strong>ja</strong>ag diperguna<strong>ka</strong>; aia.i i^pai (rebaaaj, seragam<br />

badju seragam dan tjelana serba putih, sedang bebérapa orang<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> tertua bertengkulok sulera duduk dibahagian bela<strong>ka</strong>ng.<br />

Para pemain dibarisan depan duduk berd<strong>ja</strong>d<strong>ja</strong>r sedang<strong>ka</strong>n<br />

dibagian bela<strong>ka</strong>ng <strong>ka</strong>dang2 duduk berleret atau membiniiuk<br />

Hngkungan, masing2 dengan sebuah rapai, sedang<strong>ka</strong>n Tjch<br />

mengambü tempat di-tengah2.<br />

Permainan dimulai dengan lagu2 (ratöh) oleh Tjch, htiupa<br />

salam perkenalan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diikuti bersama oleh pcmain2 dan<br />

settuana .dengan bunji rebana, kemudian dila.;dj>ut<strong>ka</strong>n babak<br />

demi babak.<br />

Rapai Pulot sangat tjepat mempengaruhi penduduk, üisebab<strong>ka</strong>n<br />

suaran<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> amat n<strong>ja</strong>ring, bi&a ditlehgar oari d <strong>ja</strong> rak<br />

cl<strong>ja</strong>uh.<br />

Keindahan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menarik dari Rapai Pulot ialah pertuniju<strong>ka</strong>n<br />

akrobatik dan keahlian membentuk ling<strong>ka</strong>ran bersambung2<br />

antara para pelakun<strong>ja</strong>. Dji<strong>ka</strong> 4 atau 6 orang pemain<br />

sudah berdiri dalam suatu ling<strong>ka</strong>ran. <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain naik diatas<br />

nere<strong>ka</strong>, mendjungkir kepala kebawah, meliuk2<strong>ka</strong>n badan dan<br />

raangeb3t2<strong>ka</strong>n tali dengan membentuk bangunan2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menarik<br />

lan kemudian mengganti<strong>ka</strong>nr.<strong>ja</strong> dengan kemahiran senam.<br />

Tiap2 babak Rapai Pulot berlangsung setengah d<strong>ja</strong>m laman<strong>ja</strong><br />

dan sering2 baru selesai pada pagi hari.<br />

Disamping Rapai Pulot, Rapai Daböh, terdapafr pula Rapai<br />

T'usè atau nama2 lain menurut istilnh setcmp-v.. Permainan dan<br />

ins"rumen2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diperguna<strong>ka</strong>n tidak berbeda ban<strong>ja</strong>k.


— 18 —<br />

PHó atau BINEUEH<br />

Pho atau bineueh sedjenis senitari <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dimain<strong>ka</strong>n dengan<br />

iringan ]agu2 merdu dari s<strong>ja</strong>ir2 perdjuangan, Agama dan sa<br />

d<strong>ja</strong>k2 roman <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menairik.<br />

Para pemainn<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disebut "bineueh" (berasal dari bahasa<br />

Arab, banat, gadis, binoè) terdiri dari wanita2 muda seba<strong>ja</strong>.<br />

Mere<strong>ka</strong> bergerak melang<strong>ka</strong>h2, melenggang dengan irama<br />

lemah gemalai <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mempesona, düringi suara2 dara <strong><strong>ja</strong>ng</strong> empuk<br />

dan lembut.<br />

Salah seorang diantara mere<strong>ka</strong> adalah Tjéh, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> memimpin<br />

permainan.<br />

Permainan ini düaku<strong>ka</strong>n oleh 10 atau 12 orang puiteri, dan<br />

disamping Tjéh terdapat seorang atau lebih Aneuek T<strong>ja</strong>hie <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

berperan selaku pendamping Tjéh.


— 19 —<br />

Puteri2 penari berpa<strong>ka</strong>ian seragam wanita Aijeh dengan<br />

serba keleng<strong>ka</strong>pan perhiasan, muiai dari bewtuk saaggul<br />

chas wanita Atjeh dengan hiasan buinga rampai dan ane<strong>ka</strong> kernbang,<br />

saanpai kepergelangan <strong>ka</strong>ki dengan lüitan gelang <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

membuat betis2 mere<strong>ka</strong> lebih indah dan mempesona apabila sese<strong>ka</strong>li<br />

udjung tjdanan<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> longgar tersinlg<strong>ka</strong>p <strong>ka</strong>rena gera<strong>ka</strong>n2<br />

tari.<br />

Ratóh, <strong>ja</strong>kni sad<strong>ja</strong>k2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> memgiringi tari ini diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n<br />

dengan suara lembut meraju dan apabüa meaanid<strong>ja</strong>k pada punt<strong>ja</strong>k<br />

kemesraan terdenganah aaunan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mendehjut2 seperti<br />

menghimbau.<br />

Tari Phó atau bineueh dimulai dengan ut<strong>ja</strong>pari salaan kepada<br />

para hadinn, baru .kemucuan diianaju.dtan dengan berba<br />

gai isad<strong>ja</strong>k pilihaa lainn<strong>ja</strong>.<br />

Sad<strong>ja</strong>k2 ini biasan<strong>ja</strong> terdiri dari serang<strong>ka</strong>ian kisah <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong>, tetapi Udak mendjemu<strong>ka</strong>n, <strong>ka</strong>rena suara <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n<br />

dan lagu2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dibawa<strong>ka</strong>n silih berganü dan esmpuk<br />

meraju.<br />

Salah satu n<strong>ja</strong>njian dalam Tari Phó atau Bineueh ada<br />

lah sebagai berikut :<br />

Adê2 Simalelang, bukon sa<strong><strong>ja</strong>ng</strong>, malelang mak<br />

Adê2 simadión, peulheueh apón, madio-n mak.<br />

Tjok gat<strong>ja</strong> meutudjöh bak<br />

gat<strong>ja</strong> tapak, malelang mak<br />

Tatjok gat<strong>ja</strong> meutudjöh 6<br />

n<br />

gat<strong>ja</strong> phön, madiön mak<br />

Tatjok gat<strong>ja</strong> meutudjöh tangké<br />

gat<strong>ja</strong> uké, madiön mak<br />

Taslê keubue putèh talak<br />

Tabóh gumnbak, malelang mak<br />

Tasiè keuibeue diteungoh blang<br />

Takoh andam, madiön mak<br />

O, bineueh lón balèk laên<br />

Putèh litjên seu-ó& beurata.


: — 20 —<br />

DIDONG<br />

Suatu djenis permainan rak<strong>ja</strong>t bernama Didong terdapat didataran<br />

bagian Atjeh Tengah, lazimn<strong>ja</strong> berlangsung semalam suntuk <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

inendapat kundjungan ramai dari peududuk <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tekun mengikuti<br />

babak demi babak pennainan tersebut.<br />

Dalam tiap2 babak, biasan<strong>ja</strong> didong menampil<strong>ka</strong>n seban<strong>ja</strong>k 30<br />

sampai 50 orang pemain <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dipimpin oleh seorang Tjèh <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tjendekia,<br />

menguasai technik dan djiwa pennainan dengan mcniialam.<br />

Pemain2n<strong>ja</strong> bern<strong>ja</strong>nji bersama2 sambil bcrtcpuk2 tangan dengan<br />

iringan gerak tarian.<br />

Tjerita2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diung<strong>ka</strong>p<strong>ka</strong>n mudah dipahami dan sangat menggairah<strong>ka</strong>n<br />

<strong>ka</strong>rena din<strong>ja</strong>nji<strong>ka</strong>n dengan suara merdu bersama2 dan<br />

diting<strong>ka</strong>h dengan tepuk;m2 tan'gan sambil diselingi dengan tarian<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> kot<strong>ja</strong>k.<br />

Alat bunji2an <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diperguna<strong>ka</strong>n terdiri dari gong, t<strong>ja</strong>nang, gegedam,<br />

(sedjenis tambur), ket<strong>ja</strong>pi, scdjenis gambus dan serunai.<br />

Musik <strong><strong>ja</strong>ng</strong> membungai sad<strong>ja</strong>k2 dan tari dibunji<strong>ka</strong>n denga^<br />

tempo berpadanan sehingga mcndjclma<strong>ka</strong>n gema <strong><strong>ja</strong>ng</strong> seronok.<br />

Mulai babak permulaan hingga penutup, gerak tiari dan irnma<br />

sad<strong>ja</strong>k <strong><strong>ja</strong>ng</strong> harmonis tidak pernah mrmbosan<strong>ka</strong>n penonton.<br />

Umumn<strong>ja</strong> kisah2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n ialah tjerita2 klasik, dongeng2<br />

masa dahulu<strong>ka</strong>la <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengandung tamsil ibarat berfaedah, seperti<br />

misaln<strong>ja</strong> tjerita tentang Malem Diwa dan Puteri Eungsu, Kisah Pnteri<br />

Idjö, Riwa<strong>ja</strong>t Batu Belah. kisah2 keperwiraan rak<strong>ja</strong>t menentanc<br />

ang<strong>ka</strong>ra, tjerita perdjuangan dan lain2 sebagain<strong>ja</strong>.<br />

Pa<strong>ka</strong>ian <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dipa<strong>ka</strong>i pemainn<strong>ja</strong> ialah seragam rak<strong>ja</strong>t Gajo atau<br />

pa<strong>ka</strong>ian Alas asli. terdiri dari ,,opoh dierak", badju bertabur dan<br />

rentjong tersisip dipinggang, dileng<strong>ka</strong>pi variasi2 berupa tahik herbunsra<br />

ane<strong>ka</strong> warna dan sebagain<strong>ja</strong>.<br />

Didong tidak han<strong>ja</strong> dimain<strong>ka</strong>n oleh pria, a<strong>ka</strong>n tetapi dilaku<strong>ka</strong>n<br />

oleh <strong>ka</strong>um wanita dengan ga<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tidak d<strong>ja</strong>uh berbeda.<br />

Apabila terdapat lakon2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> dan tidak selesai semnlam<br />

dua. bisa berlangsung sampai semïnggu laman<strong>ja</strong> sampai tjerita<br />

tamat.<br />

Kisah Malem Diwa dan Puteri Bungsu telah berabad2 lamania<br />

merupa<strong>ka</strong>n legenda bagi masiara<strong>ka</strong>t sotempat. bah<strong>ka</strong>n onvnc2 di Tanah<br />

Gajo dan Alas sampai se<strong>ka</strong>rang dapat memperliliat<strong>ka</strong>n hebei aria<br />

djed<strong>ja</strong>k dari peristiwa tersebut.<br />

Vperti dïusa seudati. didong <strong>ka</strong>dang2 dipertandinp<strong>ka</strong>n din"r»<br />

diantara Tjèh2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tertamu<strong>ka</strong>.


L. — 2i :<br />

—<br />

G R I M P H è N 6<br />

Permainan Grïmphèng 'eraf se<strong>ka</strong>li pertalian sed<strong>ja</strong>rab ,pertumbuhann<strong>ja</strong><br />

dengan Rapai Pulot, dan tj&ra melakuktinn<strong>ja</strong>pun<br />

hampir bersamaan.<br />

Ratóh (snd<strong>ja</strong>k) <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengunsuri Grimphèng bertbetna<br />

hüjuran2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menjegar<strong>ka</strong>n, disamping merupa<strong>ka</strong>n selaku media<br />

dakwnh dan mentjela hal2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dianggap tidak baik.<br />

Pemainn<strong>ja</strong> terdiri dari prïa seban<strong>ja</strong>k 20 orang. Mere<strong>ka</strong> duduk<br />

berleretan dalam dua saf masing2 terdiri 10 orang, mengguna<strong>ka</strong>n<br />

pa<strong>ka</strong>ian seragam putih, lambang kesutjian dan ber<br />

selempang merah, sedang<strong>ka</strong>n seorang diantaran<strong>ja</strong>. Tjch (pmimpin)<br />

mema<strong>ka</strong>i selempang kuning.<br />

Alat2~ <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diperguna<strong>ka</strong>n ialah rapai (rebana) <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sama<br />

ij''ntuk -dan besarn<strong>ja</strong>. ; '.<br />

Pennainan dimulai dengan mendjurus<strong>ka</strong>n tangan kedepaii,<br />

ktunudian melenggok<strong>ka</strong>n badian kesamping kiri dan ten<br />

stit<strong>ja</strong>ra serentak. Seterusn<strong>ja</strong> dilandjut<strong>ka</strong>n dengan pejnukulan<br />

rapai diiringi lagn2 (ratóh), seteJah lebih dahulu meanjberi<br />

sa lam.<br />

Grimpbciig <strong>ka</strong>dang2 berlacgsung hingga pagi hari • ng; a<br />

ane<strong>ka</strong>-djenls sad<strong>ja</strong>k atau lagu ditampil<strong>ka</strong>n ber-ganti2.


— 22 —<br />

S A M A N<br />

Saman düangsung<strong>ka</strong>n pada upa(t<strong>ja</strong>ra2 riang gembira dan<br />

.nerupa<strong>ka</strong>n permainan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> digemari.<br />

Dalam upat<strong>ja</strong>ra2 per<strong>ka</strong>winan, keramaian, dan upat<strong>ja</strong>ra2<br />

-,oat, Saman merupa<strong>ka</strong>n pertundju<strong>ka</strong>n tradisionil.<br />

Saman, berasal dari per<strong>ka</strong>taan Arab : Saman, samaniah<br />

atau delapan, dimain<strong>ka</strong>n o.eh 8 orang pemain atau <strong>ka</strong>dang2 lebih.<br />

Nama lain <strong><strong>ja</strong>ng</strong> meleng<strong>ka</strong>pi kesenian ini disebut Saidan, Ra<br />

ióh dan Djungek.<br />

Permainan idipimpin oleh seorang Tjèh dengan 2 orang<br />

pengapit (pembantu) n<strong>ja</strong>.<br />

Niilai seni <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menondjol dari permainan ini ialah kegesitan<br />

gerak, ketang<strong>ka</strong>san merang<strong>ka</strong>i tali kemudian melepas<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong><br />

kembali, keahlian memain2<strong>ka</strong>n benda ditangan dan senipantun<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n.<br />

Ratóh (u<strong>ja</strong>njian) <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengiringi permainan saman terbagi<br />

dblam 3 bahagian, masing2 disebuu Saidan (pembu<strong>ka</strong>at<strong>ja</strong>ra),<br />

ut<strong>ja</strong>pan selamat dan perkenalan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disebut Saman<br />

dan kisah2 mengenai bermaf<strong>ja</strong>m peristiwa <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disebut Ratóh.<br />

Susuïian penari terdiri 2 baris, dan umumn<strong>ja</strong> dilaku<strong>ka</strong>n<br />

set<strong>ja</strong>ra duduk bersila dan berdampingan.<br />

Pemain2n<strong>ja</strong> mema<strong>ka</strong>i pa<strong>ka</strong>ian badju <strong>ka</strong>os putih berlengan<br />

pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong>, tjelana pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> hitam, teungkulök (destar) dan hiasan2<br />

manik pada <strong>ka</strong>in <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menghiast ïeher ataupun badan.<br />

Selain: para pemainn<strong>ja</strong>, dalam pertundju<strong>ka</strong>n ini terdapat<br />

djuara2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berdiri dibela<strong>ka</strong>ng, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menggeiora<strong>ka</strong>n semangat<br />

para pemain.


— 23 —<br />

TARI PEUDEUENG<br />

Tari Peudeung, artin<strong>ja</strong> tan pedang, <strong>ja</strong>kni suatu keahlian ketang<strong>ka</strong>san<br />

„meutangkeh peudeueng" (menangkis pedang) <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lazurin<strong>ja</strong><br />

dipertundjuk<strong>ka</strong>n dalam upat<strong>ja</strong>ra2 adat di Istana Rad<strong>ja</strong>2 atau dikediaman<br />

pembesar2.<br />

Pemainn<strong>ja</strong> tidak han<strong>ja</strong> tang<strong>ka</strong>s, tetapi djuga memiliki kekuatan<br />

batbin berupa do'a guntji peudeueng (do'a kuntji pedang), dan biasaa<strong>ja</strong><br />

terdiri dari panglima2 ataupun pahlawan2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> t<strong>ja</strong>mpin dan<br />

berani.<br />

Permainan ini asal mulan<strong>ja</strong> dimaksud<strong>ka</strong>n untuk mening<strong>ka</strong>t<strong>ka</strong>n<br />

ketje<strong>ka</strong>tan rak<strong>ja</strong>t mengguna<strong>ka</strong>n send<strong>ja</strong>ta bila terd<strong>ja</strong>di sesuatu peperangan.<br />

Permainan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> digemari rak<strong>ja</strong>t ini düaku<strong>ka</strong>n oleh 2 orang pria<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> dnringi dengan pemukulan gendang, t<strong>ja</strong>nang dan tambur, diting<strong>ka</strong>k2<br />

bunji suling <strong><strong>ja</strong>ng</strong> seronok.<br />

Melaku<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong> harus dilapangan terbu<strong>ka</strong> pada waktu siang han.<br />

Punt<strong>ja</strong>k permainan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menarik ialah keti<strong>ka</strong> pemainn<strong>ja</strong> menebaaag<br />

pohon pisang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ditegak<strong>ka</strong>n. Batang pisang ditebang ber<strong>ka</strong>li2<br />

sampai putus, tetapi tidak rubuh <strong>ka</strong>rena tebangann<strong>ja</strong> merata, sehingga<br />

tetap berimbang. Batang pisang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> telah ditebang itu kemudian<br />

cfitolak oleh pemainn<strong>ja</strong> dengan udjung pedang, barulah rubuh ber<strong>ka</strong>paran.<br />

Pemainn<strong>ja</strong> mema<strong>ka</strong>i pa<strong>ka</strong>ian panglima perang berwarna hitam,<br />

badju berlengan pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> dan tjelana paha gad<strong>ja</strong>h, teungkul°k dan<br />

iiat pinggang berwarna-warni.—


— 24 —<br />

GURU DIDONG<br />

Goru Didong sedjenis senitari chas mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t Gajo di Atjeh '] 'engah<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> tergolong sebagai salah satu tari-adat <strong><strong>ja</strong>ng</strong> selalu menjeitai<br />

kesemara<strong>ka</strong>n tiap2 upat<strong>ja</strong>ra.<br />

Tarian adat ini tcrdapat semend<strong>ja</strong>k zaman dahulu<strong>ka</strong>la, merupa<strong>ka</strong>n<br />

at<strong>ja</strong>ra2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> meleng<strong>ka</strong>pi tiap2 upat<strong>ja</strong>ra per<strong>ka</strong>winan.<br />

Pelakun<strong>ja</strong> terdiri dari seorang penari adat <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mahir dan ban<strong>ja</strong>k<br />

menguasai selukbeluk adat-istiadat <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bertalian dengan upat<strong>ja</strong>ra2<br />

malam pengantin. Dia dalam tariann<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengasjik<strong>ka</strong>n<br />

berperan dengan gerak dan ting<strong>ka</strong>hn<strong>ja</strong> selaku perantara antara mempclai<br />

lclaki dan mempelai wanita dan merupa<strong>ka</strong>n pcnghubung antara<br />

pengantin dengan para bud<strong><strong>ja</strong>ng</strong> dan_gadis2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menjertai peralatan.<br />

..- , nA.V<br />

- 1<br />

Disamping itu Guru Didong merupa<strong>ka</strong>n pula sebagai pen<strong>ja</strong>mbung<br />

lidah dari pihak tuan rumah terhadap para tanrn, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pengung<strong>ka</strong>pann<strong>ja</strong><br />

düaku<strong>ka</strong>n dengan gerak tari dan n<strong>ja</strong>njian- merdu.<br />

Tarian ini mendapat tempat chusus didalam hati mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t<br />

Gajo, dan selain keindahan gerak berirama <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ditari<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong>, djug.j<br />

terdapat sad<strong>ja</strong>k2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengandung pengertian feermutu tintrgi:<br />

fi .. . K -,


— 20 —<br />

LAWEUET<br />

Gerak tari dan irama n<strong>ja</strong>nji berpadu mend<strong>ja</strong>di satu didalam<br />

permainan laweuet; <strong>ja</strong>kni sedjenis permainan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> düaku<strong>ka</strong>n<br />

chusus oleh para wanita seba<strong>ja</strong> bcrusia antara 20 — 30 tahun,<br />

berdjumlah 8 orang.<br />

Laweuet atau <strong>ka</strong>dang-<strong>ka</strong>dang dibeberapa tempat disebut pula<br />

seudati inong merupa<strong>ka</strong>n permainan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lemah lembut, sopan dan<br />

<strong>ka</strong>dang2 mederap lint<strong>ja</strong>h telah digemari sed<strong>ja</strong>k berabad2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lalu.<br />

Bentuk, geraklaku, lentun irama dan liuk lunglai tubuh2 pemainn<strong>ja</strong><br />

merupa<strong>ka</strong>n pant<strong>ja</strong>ran2 kelembutan, dan ketenangan lebih<br />

menondjol dalam permainan ini, sesuai dengan kodrat dan sifat wanita<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> memiliki tjiri2 pesona tersendiri.<br />

Didalam permainan seudati, para pemain memukul dada sekcras2n<strong>ja</strong><br />

hingga menderu<strong>ka</strong>n suara <strong><strong>ja</strong>ng</strong> gempita; tetapi sebaliknjn<br />

dalam permainan laweuet oleh wanita2 Atjeh ini gerak <strong><strong>ja</strong>ng</strong> demikian<br />

tidak düaku<strong>ka</strong>n.<br />

Didalam permainan laweuet dada mere<strong>ka</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berbentuk se-<br />

pasihg indcra <strong><strong>ja</strong>ng</strong> amat pe<strong>ka</strong> terhadap sentuhan2 tidak pernah di­<br />

st ntuh2.<br />

Pcngganti tepu<strong>ka</strong>n dada, pemainn<strong>ja</strong> menepuk pinggul masing2'<br />

dan pinggul2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> padat itupun berhasil djuga menimbul<strong>ka</strong>n gema<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> amat sahdu dan menawan perasaan penonton <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sebahagian<br />

besar terdiri dari <strong>ka</strong>um pria, terutama <strong><strong>ja</strong>ng</strong> muda2.<br />

Mere<strong>ka</strong> tampil dipentas dalam pa<strong>ka</strong>ian Atjeh asli dengan kombinasi<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengasjik<strong>ka</strong>n, berhias<strong>ka</strong>n ane<strong>ka</strong> warna sulaman benang2'<br />

emas dan bcnang perak <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disusun berupa bentuk bunga2an. burung2<br />

dan motif2 Atjeh lainn<strong>ja</strong>.<br />

Dipinggang masing2 sebilah rentjong sebagai lambang. kebcra-<br />

nian dan tjiri rak<strong>ja</strong>t Atjeh.<br />

Sed<strong>ja</strong>rah telah mengata<strong>ka</strong>n kepada kita, didalam tiap2 situasi<br />

baik ke<strong>ka</strong>lutan maupun bila terd<strong>ja</strong>di peperangan dengan bangsa<br />

asing. wanita2 Atjeh tamipil dimedan perang bersama2 <strong>ka</strong>um pria<br />

dan bu<strong>ka</strong>n dibela<strong>ka</strong>ngn<strong>ja</strong>.<br />

Dikepala pemain laweuet <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bersanggul lebat berhias lilitana


— 26 —<br />

tcngkulök (destar sutera) tenunan Atjeh dengan bentuk variasi menank<br />

dan sehelai sapu tangan sutera ditangann<strong>ja</strong>.<br />

Salah suatu djenis sad<strong>ja</strong>k (ratöh) romantis popuier <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n<br />

para dara pemain laweuet berbunji :<br />

Assalamu 'alaiköm hè teungku bandum<br />

Lön mubri saleuem keu teungku dumna<br />

Lön meungbri ranub <strong>ka</strong> hana bungköh<br />

Gampöng lö n djeunöh lön teu<strong>ka</strong>.<br />

Bungong djeumpa meueh keumang siön-ön<br />

Bungong sitahön keumang dji bunta<br />

Meu-ah sjèdara bandum dès<strong>ja</strong> lön<br />

Bak siseuen sithön meuteumeung mata.<br />

Lön meungbri ranub <strong>ka</strong> hana baté<br />

Han èk lön woe lé malam <strong>ka</strong> djula<br />

Samböt teungku djroh ra<strong>ka</strong>n boh hatè<br />

Siseuen njoè hasé tameusjèdara.<br />

Sad<strong>ja</strong>k diatas mengandung ung<strong>ka</strong>pan perasaan dara penari terhadap<br />

para penonton, amat romantis dan diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n dengan lentun<br />

suara indah.


— 27 —<br />

KAJU MEDANG SENGIT<br />

Lagu medang sengit adalah riwa<strong>ja</strong>t zaman purba<strong>ka</strong>ïa, kisah sedjenis<br />

<strong>ka</strong>ju <strong><strong>ja</strong>ng</strong> hidup didalam hutan belantara, <strong>ja</strong>itu <strong>ka</strong>ju medang<br />

sengit.<br />

Kaju medang sengit ditamsil<strong>ka</strong>n sebagai lambang keangkuhan<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> tidak ada kegunaann<strong>ja</strong>.<br />

Sad<strong>ja</strong>k2 didalam lagu ini dan amat terkenal ialah sbb:<br />

E <strong>ka</strong>ju medang sengit<br />

Medang sengit, medang sengit.<br />

Kaju o<strong>ja</strong> kenè utus<br />

Usi è alus tebel len kulit<br />

E <strong>ka</strong>ju medang sengit<br />

Ditarah d<strong><strong>ja</strong>ng</strong>an, diketam peskit<br />

Kaju o<strong>ja</strong> <strong>ka</strong>ul batangè<br />

Uwahhè delé pelin supit<br />

E <strong>ka</strong>ju medang sengit.<br />

Kesenian ini chas terdapat di Atjeh bahagian Tengah, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> <strong>ka</strong><strong>ja</strong>ra<strong>ja</strong><br />

dengan berbagai kesenian, baik senisuara, senisastra, dan ane<strong>ka</strong><br />

ragam kesenian lainn<strong>ja</strong>.<br />

Terdjemahan bebas dari sad<strong>ja</strong>k diatas adalah :<br />

E <strong>ka</strong>ju medang sengit<br />

Medang sengit, medang sengit.<br />

Bak <strong>ka</strong>ta <strong>ka</strong>ju medang sengit<br />

Parasn<strong>ja</strong> halus, tebal kulit.<br />

E <strong>ka</strong>iu medang sengit<br />

Diraut d<strong><strong>ja</strong>ng</strong>an diketam d<strong><strong>ja</strong>ng</strong>an.<br />

Kaiunia berbatans besar<br />

Ban<strong>ja</strong>k berbuah, tak ada isin<strong>ja</strong>.<br />

Sad<strong>ja</strong>k2 diatas menggambar<strong>ka</strong>n salah suatu scgi kehidupan manusia<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> selalu membangga<strong>ka</strong>n diri dengan ke<strong>ka</strong><strong>ja</strong>an, kemegahan<br />

ataupun ketampanann<strong>ja</strong>, a<strong>ka</strong>n tetapi ia sebagai rnachluk Tuhan <strong><strong>ja</strong>ng</strong>


f<br />

-tjogian<strong>ja</strong> harus mclctak<strong>ka</strong>n diri sedcrad<strong>ja</strong>t dengan manusia2 lain,<br />

tiadj pernah dilaku<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong>.<br />

Tvrdjcmahan bcbasn<strong>ja</strong> berbunji kira2 sebagai Ixyikut:<br />

Aisalamu'alaikum hadirin se<strong>ka</strong>lian<br />

Sambutlah, sambutlah salani <strong>ka</strong>nii semua<br />

Sirih persaudaraan hendak kusugu<strong>ka</strong>n<br />

Tetapi tidak terbawa,<br />

Tinggal tcriupa di<strong>ka</strong>nvpungku, d<strong>ja</strong>uh disan.i.<br />

Tjempa<strong>ka</strong> etnas kembang bcrMisun<br />

Kini,<br />

Musim nie<strong>ka</strong>r bunga setahun<br />

Karenan<strong>ja</strong>, maaf<strong>ka</strong>n daku, maaf<strong>ka</strong>n daku<br />

ÜL-mi tahun,<br />

Baru kini kita bertatap pandang.bertenui niuk.t<br />

Jiendak kubcri<strong>ka</strong>n sc<strong>ka</strong>pur sirih untukinu.<br />

Oh, aku üada tjerana.<br />

Naxaua bcgitu:<br />

Sambuüah salani rnesia ini<br />

Salam persaudaraan antara kita.<br />

S.dani prrsaudaraan antara kita.


— 29 —<br />

MEUSEUKAT<br />

Meuseu<strong>ka</strong>t auu Katcb Mcuscu<strong>ka</strong>t ialah sedjenis seni suara dengan<br />

iringan gerak badan bcrirama.<br />

Ratèb berasal dari bahasa Arab, <strong>ja</strong>kni ratib; dan meuseu<strong>ka</strong>t'<br />

berasal dari <strong>ka</strong>ta2 sa<strong>ka</strong>t,* <strong>ja</strong>lttf diam. la nwndjelma'dalam'.baituk<br />

kesenian scmend<strong>ja</strong>k abad ke-XIX Maschi.<br />

Sa<strong>ka</strong>t atau diam <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dimaksud<strong>ka</strong>n dalam kesenian ini merupa<strong>ka</strong>n<br />

suatu t<strong>ja</strong>ra untuk mengarah<strong>ka</strong>n para hadirin, wanita2, terutama<br />

didalam jx;ralatan2, supa<strong>ja</strong> memusat<strong>ka</strong>n pikiran dan djiwaraga<br />

memudji kebcsaran Tuhan dengan mengalih<strong>ka</strong>n mere<strong>ka</strong> dari kebïasaan<br />

mempert<strong>ja</strong><strong>ka</strong>p<strong>ka</strong>n hal2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tidak bermanfaat.<br />

Didalam ratib <strong><strong>ja</strong>ng</strong> düaku<strong>ka</strong>n dengan suara merdu dan lagu<strong>ja</strong>ag<br />

seronok, mere<strong>ka</strong> mengut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n s<strong>ja</strong>ir2 pudjian kepada al Uialik<br />

ataupun membawa<strong>ka</strong>n sad<strong>ja</strong>k2 mengenai achlak serta budi pekcrti<br />

dengan variasi gera<strong>ka</strong>n2 badan. tangan dan kepala set<strong>ja</strong>ra lemali<br />

occmalai.


I — 30 —<br />

Didalam upat<strong>ja</strong>rai para wanita ber „sa<strong>ka</strong>t" diruang tentfah rumah<br />

(djurec, djnai). ,Ml<br />

' daJ3<br />

' f<br />

-<br />

Ratéb Meuseu<strong>ka</strong>t dimulai dengan ut<strong>ja</strong>pan salam bersama2 sepand<strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

5 sampai 12 bait, kemudian dilandjut<strong>ka</strong>n dengan sad<strong>ja</strong>k2 pi-<br />

Jihan seperti seulaweuet (salawat), kisah Hasan Husin (tjutjuanda<br />

Nabi Afuhammad s.a.w.) pendidi<strong>ka</strong>n dan lain2 sebagain<strong>ja</strong>.<br />

Permainan düaku<strong>ka</strong>n oleh wanita2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tidak terbatas ban<strong>ja</strong>kn<strong>ja</strong>,<br />

tetapi sekurang2n<strong>ja</strong> 10 orang dan dipimpin oleh seorang Tjèh.<br />

Mere<strong>ka</strong> berpa<strong>ka</strong>ian keba<strong>ja</strong> lengan pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong>, tjelana pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong>,<br />

<strong>ka</strong>in sarung, tanpa selendang tetapi mema<strong>ka</strong>i kudung.


— 31 —<br />

BIULA.<br />

Sedjenis alat musik <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mirip viool merupa<strong>ka</strong>n instrumen utama<br />

dalam pennainan ini. Apabila pertundju<strong>ka</strong>n biula dimulai, pelakun<strong>ja</strong><br />

dengan tenang mulai menggesek2 biula <strong><strong>ja</strong>ng</strong> memmbul<strong>ka</strong>n suara<br />

lembut dan merdu, untuk kemudian berdjend<strong><strong>ja</strong>ng</strong> naik menimbul<strong>ka</strong>n<br />

irama n<strong>ja</strong>ring dan seterusn<strong>ja</strong> apabila berada pada punt<strong>ja</strong>k<br />

permainan, biula memantul<strong>ka</strong>n suara <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menukik2.<br />

Gese<strong>ka</strong>n biula senantiasa diiringi dengan n<strong>ja</strong>njian2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menampil<strong>ka</strong>n<br />

ane<strong>ka</strong> ragam lagu2 Atjeh <strong><strong>ja</strong>ng</strong> digemari_ pendudu<br />

<strong>ka</strong>n dengan lagu merdu oleh pelakon2n<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bersuara lembut dan<br />

seronok.


— 32 —<br />

Jang dibawa<strong>ka</strong>n dalam pertundju<strong>ka</strong>n ini terutama Iagu2 <strong>ja</strong>ns<br />

mengisah<strong>ka</strong>n pertjintaan, baik kisah2 asmara rad<strong>ja</strong>2 dimasa dahulu<strong>ka</strong>la<br />

maupun pertjintaan rak<strong>ja</strong>t biasa.<br />

Karena kisah ini disusun berupa rang<strong>ka</strong>ian sebuah tjerita dan<br />

dibawa<strong>ka</strong>n dengan ga<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menarik, ma<strong>ka</strong> para penonton sea<strong>ka</strong>n2<br />

terbawa larut dalam lakon <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disaksi<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong>.<br />

Tcmpik sorak penonton pasti membahana apabila diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n<br />

salah satu <strong>ka</strong>limat romantis dari peristiwa kehidupan seorang remadjj<br />

dengan djed<strong>ja</strong><strong>ka</strong>.<br />

Disamping kisah2 pertjintaan, dalam pertundju<strong>ka</strong>n biula dipcrsembah<strong>ka</strong>n<br />

pula sad<strong>ja</strong>k2 perdjuangan, kisah2 sed<strong>ja</strong>rah dan djuga<br />

penerangan2 mengenai ibadali.<br />

Pennainan biula tidak memerlu<strong>ka</strong>n instrumen ban<strong>ja</strong>k, tjukup<br />

terdiri dari sedjenis alat scrupa viool dan bila perlu ditambah drnca»<br />

alat2 peleng<strong>ka</strong>p lainn<strong>ja</strong> dan tidak memerlu<strong>ka</strong>n ban<strong>ja</strong>k pclakor:.


.• -33-<br />

TARI ANJUNG.<br />

Tari Anjung sedjenis senitari mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t Gajo di Atjeh Tengah<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> sangat digemari.<br />

Tarian ini, seperti djuga Guru Didong, tergolong sebagai tarian<br />

adat <strong><strong>ja</strong>ng</strong> düaku<strong>ka</strong>n didalam upat<strong>ja</strong>ra2 per<strong>ka</strong>winan.<br />

Tari adat ini diperan<strong>ka</strong>n oleh pcngantin pria dan mempelai wanita<br />

didalam saat2 mere<strong>ka</strong> scdang berada dalam upat<strong>ja</strong>ra malam<br />

pengantinn<strong>ja</strong>.<br />

Antara kedua pengantin <strong><strong>ja</strong>ng</strong> melakon<strong>ka</strong>n tari adat ini pada hari2<br />

sebclumn<strong>ja</strong> tidak pernah bertemu dan berpandangan mu<strong>ka</strong>, sesuai<br />

dengan tradisi mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t Atjeh <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tidak mcmbenar<strong>ka</strong>n berlangsungn<strong>ja</strong><br />

perhubungan bcbas antara pria dan wanita, sungguhpun<br />

sudah bertunangan se<strong>ka</strong>lipun.<br />

Setelah selesai upat<strong>ja</strong>ra ni<strong>ka</strong>h barulah keduan<strong>ja</strong> bertemu. dan<br />

mere<strong>ka</strong> dibawa<strong>ka</strong>n ke „andjung" untuk upat<strong>ja</strong>ra tarian adat tersebut<br />

Upat<strong>ja</strong>ra per<strong>ka</strong>winan ment<strong>ja</strong>pai punt<strong>ja</strong>k meriah dan scmarakn<strong>ja</strong><br />

tat<strong>ka</strong>la Tari Anjung dilakon<strong>ka</strong>n oleh kedua mempelai.<br />

Ba<strong><strong>ja</strong>ng</strong><strong>ka</strong>n betapa indahn<strong>ja</strong> suasana apabila tarian ini ditampil<strong>ka</strong>n,<br />

dimana pengantin2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> masih bersi<strong>ka</strong>p segan diliputi perasaan<br />

malu harus tampil ditengah2 kerabat dan para tamu untuk<br />

menunai<strong>ka</strong>n tarian adat.


— 34 —<br />

G E U N D R A N G<br />

Disamping suléng, bangsi, hareubab, t<strong>ja</strong>nang, rapai, gong,<br />

geunta dan sebagain<strong>ja</strong>, geundrang merupa<strong>ka</strong>n permainan <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

umat digemari rak<strong>ja</strong>t Atjeh.<br />

Didalam berbagai keramaian atau upat<strong>ja</strong>ra.2 riang gembira,<br />

geundrang merupa<strong>ka</strong>n permainan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> d<strong>ja</strong>rang ditinggal<strong>ka</strong>n.<br />

Peranan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menondjol dari permainan ini ialah suaran<strong>ja</strong><br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> n<strong>ja</strong>ring menggempita, geman<strong>ja</strong> terlalu d<strong>ja</strong>uh mend<strong><strong>ja</strong>ng</strong><strong>ka</strong>u<br />

d<strong>ja</strong>rak.<br />

Pesta2 keramaian, pasar2 malam <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tiada disertai pertundju<strong>ka</strong>n<br />

geundrang sepi se<strong>ka</strong>li, dan sebalikn<strong>ja</strong> apabila terdapat<br />

permainan ini ma<strong>ka</strong> penduduk seperti dihimbau2.<br />

Telah merupa<strong>ka</strong>n tradisi di Atjeh, apabila pada malam<br />

hari diada<strong>ka</strong>n keramaian, ma<strong>ka</strong> sed<strong>ja</strong>k petang geundrang_ sudah<br />

dipalu terus-menerus untuk menghimbau pengundjtuig<br />

datang beramai2.


— 35 —<br />

Pemain geundrang lazimn<strong>ja</strong> empat orang, dua diantaranji<br />

pemukul geundrang besar, seorang pemukul geundrang ketjil,<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> disebut geundrang ana' (ana', maiksudn<strong>ja</strong> pen ata selingin<br />

ditjelah2 derum gendrang besar) dan seorang lagi peniup<br />

seurenê (serunai) dengan memanjul<strong>ka</strong>n: suara n<strong>ja</strong>rinig <strong><strong>ja</strong>ng</strong> meme<strong>ka</strong>k<strong>ka</strong>n<br />

dalam irama2 riang gembira.<br />

Sebagai variasi di-ting<strong>ka</strong>h2 pula dengan berbagai pantun<br />

dlan sad<strong>ja</strong>k, baik ber<strong>the</strong>ma perdjuangan, uraian mengen'ai<br />

Agama ataupun kisah2 roman pertjintaan.<br />

Dalam upat<strong>ja</strong>ra. amar peiigantin, geundrang dipalu didalam<br />

sebuah seueng (bangsal) dipe<strong>ka</strong>rangan rumah, dan keti<strong>ka</strong><br />

pengantin diarak be-ramai2 kerumah mempe.ai perempuan.<br />

geundrang mengiringin<strong>ja</strong>.<br />

Dalam upat<strong>ja</strong>ra2 sunat rasul atau untuk meiepas<strong>ka</strong>n <strong>ka</strong>ul<br />

sering Oipertundjuk<strong>ka</strong>n geundrang, dimain<strong>ka</strong>n dipe<strong>ka</strong>rangan<br />

rumah, kemudian mengiring anak2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> a<strong>ka</strong>n disuniatrasul<strong>ka</strong>n<br />

berkeliüng <strong>ka</strong>mpung.<br />

Pemain2 seluruhn<strong>ja</strong> terdiri dari pria, dan bila ada lakon<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> harui düaku<strong>ka</strong>n oleh seorang wanita, peranan inipun<br />

dirang<strong>ka</strong>p o.'eh pemain pria, <strong>ka</strong>dang2 dengan mema<strong>ka</strong>i pa<strong>ka</strong>ian<br />

dan perhiasan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mirip seorang wanita.


— 36 —<br />

TARI TURIJN KU LUT<br />

Suatu tarian Tanah Gajo, Atjeh Tengah, Tari Turun Ku<br />

Lut (turun kelaut), mempertundjuk<strong>ka</strong>n pesta nela<strong>ja</strong>n tradisioniï<br />

setiap musim dizaman Kerad<strong>ja</strong>an Atjeh dahulu.<br />

Kisah pengiring tarian ini ialah mengenai hidup kekeluargaan,<br />

gotongrojong, saling bekerd<strong>ja</strong> sama dalaan setiap kegiatan<br />

mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diuhg<strong>ka</strong>p<strong>ka</strong>n dengan sad<strong>ja</strong>k <strong><strong>ja</strong>ng</strong> seronok.<br />

Kisah itu mengorai<strong>ka</strong>n proses hidup .para nela<strong>ja</strong>n, sed<strong>ja</strong>k<br />

membuat perahu dari <strong>ka</strong>ju meudang djeumpa sampai - \<br />

dan kemudian mem,perguna<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong> sebagai alaj ment<strong>ja</strong>ri naf<strong>ka</strong>h<br />

berikut djnla dan d<strong>ja</strong>ring sebagai kelervg<strong>ka</strong>pannfa.<br />

Sad<strong>ja</strong>k2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> din<strong>ja</strong>nji<strong>ka</strong>n dalam tarian ini bcrbunji :<br />

Entah kite berdediang<br />

Kadang <strong>ka</strong>sé demu uwahni <strong>ka</strong>t<strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

Ringkei <strong>ka</strong>mpung wan ijölaö<br />

Entah kite berkekede<br />

Ku Kelitu ara medang djempa.<br />

Iteng<strong>ka</strong>h2 <strong>ka</strong>ju iteng<strong>ka</strong>h<br />

Ibelah2 <strong>ka</strong>ti kin perahu<br />

len<strong>ja</strong>s2 perahu ien<strong>ja</strong>s<br />

Kati limus <strong>ka</strong>ti belangi.<br />

Ipat2 perahu ipat<br />

Kati mampat kite bergule.<br />

Majö2 kuwan perahu kwö béwcnmu<br />

Ku Kelitu kite malébergulé.<br />

I<strong>ka</strong>juh2 perahu i<strong>ka</strong>juh<br />

Kati beluh kite bergulé<br />

Uwel2 mudjempak djele<br />

Djele isempik wan Laut kolak<br />

Kati musapat gulésidelé.<br />

Isempak djele isempak ku laut sikolak<br />

Buge <strong>ka</strong>ti musapat gulé si ara.<br />

Iuwet gulé si kona<br />

Sara2 ku wan perahu.<br />

I<strong>ka</strong>juh2 perahu i<strong>ka</strong>juh<br />

Kati beluh ulakmi kite.<br />

Tangkuh ari wan perahu<br />

Kati béw énmu dabuh maniru<br />

Ilangko rara kuderetsö.<br />

Kati bêwèn mu dabuh munirti<br />

Ulak2 kite lüak<br />

Ateê galak ulak bergule


At'tin <strong>ja</strong> :<br />

— 37 —<br />

Maxi kita bertamas<strong>ja</strong><br />

Mungkin bersua buah <strong>ka</strong>t<strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

Kebling <strong>ka</strong>mpung waktu send<strong>ja</strong>.<br />

Mari kita berdarmawisata<br />

Di Kelitu ada <strong>ka</strong>ju meudang djeumpa.<br />

Kaju di<strong>ka</strong>anpak2<br />

Semoga mend<strong>ja</strong>di perahu<br />

Diketam halus kerahuku<br />

Supa<strong>ja</strong> elok menarik hati.<br />

Dipahat2 perahu döpahat<br />

Semoga i<strong>ka</strong>n daipat terdijerat.<br />

Mari mari keperahu.<br />

Ke Kelitu kita mend<strong>ja</strong>la.<br />

Dajung2 perahu dajung<br />

Mari kita ment<strong>ja</strong>ri i<strong>ka</strong>n<br />

Mari bangkit, rebar<strong>ka</strong>n d<strong>ja</strong>la<br />

D<strong>ja</strong>la ditebar kelaut luas<br />

Agar mendapat i<strong>ka</strong>n <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ban<strong>ja</strong>k.<br />

Tebar<strong>ka</strong>n d<strong>ja</strong>la kelaut ra<strong>ja</strong><br />

Semoga i<strong>ka</strong>n ban<strong>ja</strong>k terkumpul.<br />

Pungut semua i<strong>ka</strong>n <strong><strong>ja</strong>ng</strong> kena<br />

Satu satu kedalam perahu.<br />

Dajung perahu dajung<br />

Do'a<strong>ka</strong>n selamat kita kembali.<br />

Meminggir kita kepantai<br />

Hilang<strong>ka</strong>n sedjuk menggigil<br />

Berdiang diunggun bem<strong>ja</strong>la.<br />

Pulang, marilah pulang<br />

Ment<strong>ja</strong>ri i<strong>ka</strong>n berhati girang.


_ 38 —<br />

D I K è<br />

Dikè, berasal dari per<strong>ka</strong>taan zikir dalam bahasa Arab, merupa<strong>ka</strong>n<br />

'sedjenis seni suara <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n beramaï2 oleh para<br />

hadirin setelah salah seorang atau iebih membawa<strong>ka</strong>n radat<br />

(pengantar dikè) lebih dahulu.<br />

Setelah pemibawa radat mengut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n pengantar2 sing<strong>ka</strong>t<br />

dengan bermat<strong>ja</strong>m2 irama lagu, lalu disahut bersama2 oleh<br />

hadirin dengan lagu <strong><strong>ja</strong>ng</strong> serempak, sehingga <strong>ka</strong>dang2 gemuruh<br />

dengan asjik se<strong>ka</strong>li.<br />

Upat<strong>ja</strong>ra ini laz'mn<strong>ja</strong> düaku<strong>ka</strong>n didalam upat<strong>ja</strong>ra2 kervdu-<br />

- ?<br />

kematian, peralatan2 <strong>ka</strong>win dian sunat rasul, atau dimeuna-<br />

Dah2.<br />

Hampir tidak pernah terd<strong>ja</strong>di dikè dimain<strong>ka</strong>n ditempat2<br />

terbu<strong>ka</strong> seperti pertundju<strong>ka</strong>n2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain. Kebissaan ini erat se<strong>ka</strong>li<br />

sangkut-pautn<strong>ja</strong> dengan s ;<br />

fat daripada dikè sendiri <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

berarti zikir, <strong>ja</strong>kni n<strong>ja</strong>njian bersama <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berisi pudji2an kepada<br />

al Chalik ataupun kisah2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> men<strong><strong>ja</strong>ng</strong>kut ad<strong>ja</strong>ran agama.


— 39 —<br />

Ada<strong>ka</strong>lan<strong>ja</strong> sebagai variasi didalam dikè dilakon<strong>ka</strong>n kisah2<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> tiada hubungann<strong>ja</strong> dengan soal agama, tetapi ditam-<br />

^d<strong>ka</strong>n <strong>the</strong>ma2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berisi pendidi<strong>ka</strong>n atau tamsil ibarat <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

berguna dalam keliidupan seseorang, duniawi dan achirat.<br />

Memain<strong>ka</strong>n dikè bu<strong>ka</strong>n dengan sedjenis lagu sad<strong>ja</strong>, tetapi<br />

berpuluh2 mat<strong>ja</strong>m irama öapat diperguna<strong>ka</strong>n, lebihS apabila<br />

pembawa radat dikè terdiri dari örang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ahli dalam kesusasteraan<br />

dan menguasai, :pengetahuan. agama atau masaalah2<br />

umum set<strong>ja</strong>ra luas.


— 40 —<br />

NAS ir<br />

Salah satu djenis seni sasfra Atjeh ialah Nasip.<br />

Seniman Nasip adalah orang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berba<strong>ka</strong>t sas trawan<br />

disamping suaran<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> merdu dan mampu menguasai berbagai<br />

t<strong>ja</strong>bang pengetahuan umum.<br />

Seorang Tjéh mengisah<strong>ka</strong>n sesuatu peristiwa dengan lagu<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> merdu, dan pada bait2 tertentu ia meliuk2<strong>ka</strong>n suaran<strong>ja</strong>.<br />

set<strong>ja</strong>ra mengasjik<strong>ka</strong>n sehingga menimbul<strong>ka</strong>n tepuk sorak pu>djian<br />

dari para pendengar.<br />

Apabüa Tjèh pertama selesai bemasip dalam suatu babak,<br />

ma<strong>ka</strong> Tjch seorang lagi men<strong>ja</strong>mbuuv<strong>ja</strong> dengan kisah2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mirip<br />

dengan kisah Tjéh terdahulu.<br />

Dalam babak selandjutn<strong>ja</strong>, Tjéh pertsma dipersila<strong>ka</strong>n lagi<br />

untuk mengisah<strong>ka</strong>n sesuatu .peristiwa lain, dan selesai itu,<br />

Tjèh kedua men<strong>ja</strong>mbut lagi dtengan kisah2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain.<br />

Pu.it<strong>ja</strong>k daripada peitandingan Nasip ialah keti<strong>ka</strong> Tjéh<br />

pertama mengurai<strong>ka</strong>n sesuatu kisah, <strong>ka</strong>dang2 berupa tek^teki<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> pelik <strong><strong>ja</strong>ng</strong> harus mampu dkl<strong>ja</strong>wab oleh Tjch lawann<strong>ja</strong><br />

set<strong>ja</strong>ra tepat.<br />

Kemudian Tjèh kedua mengut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n pula kisah2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pelik,<br />

tintuk did<strong>ja</strong>wab oleh Tjch pertama.<br />

Disin'ilah terletak keindahan seni Nasip. Karena riwa<strong>ja</strong>t,<br />

uraian dan soal d<strong>ja</strong>wab didalam Nasip düaku<strong>ka</strong>n dengan k. a2<br />

bersand<strong>ja</strong>k ma<strong>ka</strong> setiap seniman Nasip adalah orang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> memiliki<br />

keahlian sastra Atjeh disamping kemahiran m?njusun<br />

rangkuman sad<strong>ja</strong>k demi sad<strong>ja</strong>k dan harus ban<strong>ja</strong>k menguasai<br />

setiap persoalan.<br />

Pembantu Tjèh <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mendampingi Tjèh merupa<strong>ka</strong>n peanoeri<br />

bahan büa Tjèh tidak mampu menjelesai<strong>ka</strong>n sesuatu d<strong>ja</strong>waban<br />

dan sering pula dia bertmdak mengambil alih sesuatu<br />

babak apabüa dianggapnjn Tjch sudah terlalu lelah ataupun ku<br />

rang lant<strong>ja</strong>r didalam pcranann<strong>ja</strong>.<br />

Nasip tidak merupa<strong>ka</strong>n soal d<strong>ja</strong>wab sad<strong>ja</strong>k serangkum demi<br />

serangkum a<strong>ka</strong>n tetapi dji<strong>ka</strong> seorang Tjch selesai mengulai<strong>ka</strong>n<br />

sesuatu masaalah hingga selesai <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mema<strong>ka</strong>n waktu<br />

hampir seöengah d<strong>ja</strong>m hunan<strong>ja</strong>, barulah Tjch <strong><strong>ja</strong>ng</strong> lain men<strong>ja</strong>nabutn<strong>ja</strong><br />

dengan mengguna<strong>ka</strong>n waktu <strong><strong>ja</strong>ng</strong> hampir sama.


— 41 —<br />

HADIH MADJA<br />

Üitcngah2 penghidupan rak<strong>ja</strong>t Atjeh sed<strong>ja</strong>k zaman dahulu hingga<br />

se<strong>ka</strong>rang hidup subur berbagai peribahasa <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disebut Hadih<br />

•Mad<strong>ja</strong> atau Narit Mad<strong>ja</strong>.<br />

Hadih Mad<strong>ja</strong> atau Narit Mad<strong>ja</strong> merupa<strong>ka</strong>n rang<strong>ka</strong>ian <strong>ka</strong>limat2<br />

sing<strong>ka</strong>t tetapi mengandung arti <strong><strong>ja</strong>ng</strong> padat dan djitu dengan tamsiian2<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> sangart mendaiam, sehingga ada diantaran<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> terlalu<br />

pelik untuk dapat dimengerti oleh awam.<br />

Tutur<strong>ka</strong>ta didalam upat<strong>ja</strong>ra2 adat, terutama <strong><strong>ja</strong>ng</strong> men<strong><strong>ja</strong>ng</strong>kut<br />

adat pei<strong>ka</strong>winan penuh diselingi dengan ut<strong>ja</strong>pan2 Hadih Mad<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

<strong>ka</strong><strong>ja</strong> dengan ane<strong>ka</strong>ragam variasi dan luas se<strong>ka</strong>li pengertiann<strong>ja</strong>, sehingga<br />

mempertinggi mutu dari upat<strong>ja</strong>ra2.<br />

Kalimat2 dari Hadih Mad<strong>ja</strong> tidak difaham<strong>ka</strong>n menurut tatabahasan<strong>ja</strong>,<br />

a<strong>ka</strong>n tetapi ditafsir<strong>ka</strong>n dengan pengertian <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tersirat.<br />

Beberapa Hadih Mad<strong>ja</strong> kita tera<strong>ka</strong>n dibawah ini:<br />

Hadih Had<strong>ja</strong>: Keubeue pok keunambam, Leumoë pok taloë.<br />

Artin<strong>ja</strong> : Kerbau menanduk tambang, sapi menanduk tali.<br />

-Maksudn<strong>ja</strong> : Seseorang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bersi<strong>ka</strong>p eng<strong>ka</strong>r terhadap sesuatu <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

mestin<strong>ja</strong> harus diterima dengan wad<strong>ja</strong>r.<br />

Hadih Mad<strong>ja</strong>: Ban laku geupéh geundrang meunan tanari.<br />

Artin<strong>ja</strong> : Seperti bunji genderang, begitu pula gerak tari.<br />

Maksudn<strong>ja</strong> : Seseorang harus menjesuai<strong>ka</strong>n diri dengan suasana.<br />

Hadih Mad<strong>ja</strong>: Lagèe aleue tan rantè.<br />

Artin<strong>ja</strong> : Seperti lantai (bambubelah) tak teri<strong>ka</strong>t.<br />

Maksudn<strong>ja</strong> : Kat<strong>ja</strong>ubalau, tidak teratur.<br />

Hadih Mad<strong>ja</strong>: Lagèe geutjok gunong ateueh ulèe.<br />

Artin<strong>ja</strong> : Seperti dipindah<strong>ka</strong>n gunung dari atas kepala.<br />

Maksudn<strong>ja</strong> : Keiegaan, <strong>ka</strong>rena sesuatu masaalah pelik sudah teratasi.<br />

Hadih Mad<strong>ja</strong>: Lagèe t<strong>ja</strong>wan keureud<strong>ja</strong>.<br />

Artin<strong>ja</strong> : Seperti mangkok dalam peralatan.<br />

Maksudn<strong>ja</strong> : Seseorang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tidak memelihara marwah diri, terombangambing<br />

oleh kcpentingan orang lain.<br />

Hadih Mad<strong>ja</strong>: Pan<strong><strong>ja</strong>ng</strong> iku.<br />

Artin<strong>ja</strong> : Pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> ekor.<br />

Maksudn<strong>ja</strong> : Seseorang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sombong atau sera<strong>ka</strong>h.


— 43 —<br />

GEUDEUE-GEUDEUE.<br />

Geudeue-geudeue atau disebut djuga Duè-duè ialah permainan<br />

ketang<strong>ka</strong>san <strong><strong>ja</strong>ng</strong> terdapat dibahagian Atjeh Pidie.<br />

Disamping ketang<strong>ka</strong>san, gesit, keberanian dan ketabahan pemain<br />

geudeue-geudeue harus bertubuh tegap dan kuat.<br />

Permainan ini <strong>ka</strong>dang2 menimbul<strong>ka</strong>n akibat, <strong>ka</strong>rena ia merupa<strong>ka</strong>n<br />

adu kekuatan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> <strong>ka</strong>dang2 mengeri<strong>ka</strong>n.<br />

T<strong>ja</strong>ra memain<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong>, ialah seorang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berbadan tegap tampil<br />

diarena. Ia menantang dua orang lain <strong><strong>ja</strong>ng</strong> djuga bertubuh tegap.<br />

Pihak pertama mengad<strong>ja</strong>k (tuëng) pihak kedua <strong><strong>ja</strong>ng</strong> terdiri dari 2<br />

orang supa<strong>ja</strong> menjerbu kepadan<strong>ja</strong>. Keti<strong>ka</strong> terd<strong>ja</strong>di penjerbuan, pihak<br />

perlama memukul dan menghempas<strong>ka</strong>n penjerangn<strong>ja</strong> (pok), sedang<strong>ka</strong>n<br />

pihak <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pok (pihak kedua) menghempas<strong>ka</strong>n pihak <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pertama.<br />

Dalam tiap2 permainan bertindak 4 orang djuru pemisah <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

disebut „ureueng sèumubla" (djuri), <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berdiri selangseling mengawasi<br />

setiap pemain.<br />

Permainan ini sering dipertanding<strong>ka</strong>n antara <strong>ka</strong>mpung dengan<br />

<strong>ka</strong>mpung dan <strong>ka</strong>dang2 antara perseorangan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> berlangsung sore<br />

ataupun malam hari.<br />

Maksud permainan geudeue-geudeue ialah untuk pening<strong>ka</strong>tan<br />

ketang<strong>ka</strong>san dan pemupuk ketahanan djiwa supa<strong>ja</strong> berani.


— 44 —<br />

HABA DJAMEUEN<br />

Pada malam hari pcnduduk berkumpul dimeunasah2 untuk sembah:<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> berdjema'ah, kemudian mendengar kuliah2 agama dan trv.ngku2<br />

(orang alim).<br />

Setelah at<strong>ja</strong>ra2 pokok ini selesai, mere<strong>ka</strong> duduk berbondong2,<br />

sebahagian membat<strong>ja</strong> hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t kisah2 lama, baik <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ber<strong>the</strong>ma roman2<br />

pertjintaan, sed<strong>ja</strong>rah kepahlawanan, petundjuk2 tentang Agama<br />

dan lain2 sebagain<strong>ja</strong>.<br />

Disamping itu ada pula kelompok2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> duduk berbei.... an<br />

berscnda gurau set<strong>ja</strong>ra bebas.<br />

Setelah selesai sembah <strong><strong>ja</strong>ng</strong> 'is<strong>ja</strong> mere<strong>ka</strong> pulang kerumah iasing2.<br />

Anak2 muda <strong><strong>ja</strong>ng</strong> belum berumah tangga tidur dirneunas;<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengat<strong>ja</strong>rai \vaktu2 senggang mere<strong>ka</strong> ban<strong>ja</strong>k terdapat<br />

di Atjeh, sehingga daerah ini terkenal pula dengan ke<strong>ka</strong><strong>ja</strong>an<br />

literaturn<strong>ja</strong>.<br />

Disamping hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t, ditiap2 <strong>ka</strong>mpung terdapat ahli2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> pandaj<br />

bertjerita, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengisah<strong>ka</strong>n peristiwa2 masa lalu, baik ked<strong>ja</strong>dian2<br />

jg sestingguhnjn maupun tjerita2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bersifat legende; dalam bahasa<br />

Atjeh disebut „haba d<strong>ja</strong>meuen".<br />

Semua tjerita ataupun legende <strong><strong>ja</strong>ng</strong> dikisah<strong>ka</strong>n ber<strong>the</strong>ma pendidi<strong>ka</strong>n,<br />

keimanan, semangat satria, roman dan pula tamsil ibarat<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> berguna, terutama bagi anak2 muda dan <strong>ka</strong>nak2.<br />

Salah satu diantara haba d<strong>ja</strong>meuen <strong><strong>ja</strong>ng</strong> terkenal di Atjeh ialah<br />

kisah Srang Man<strong><strong>ja</strong>ng</strong>, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> meriua<strong>ja</strong>t<strong>ka</strong>n pendurha<strong>ka</strong>an six^rang<br />

anak terhadap orangtuan<strong>ja</strong>, sehingga ia mengalami malapeta<strong>ka</strong>. mend<strong>ja</strong>di<br />

batu.


— 45 —<br />

HIKAJAT PRANG SABI.<br />

Di-tengah2 ket <strong>ja</strong>mukn<strong>ja</strong> peperangan dahs<strong>ja</strong>t antara Belania<br />

dan Atjeh <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bermuia pada tanggal 26 Maret 1873, tampillah<br />

seorang Ulama sastrawan besar bernama Teungku Hadji<br />

Muhammad Panté Kiüti, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> kemudian terkenal dengan nama<br />

Teungku Tjhik Panté Kulu.<br />

Rebau mempersembah<strong>ka</strong>n sebuah <strong>ka</strong>r<strong>ja</strong>n<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> besar<br />

kepada rak<strong>ja</strong>t <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sedang berdjuang, berupa tjiptaan sebuah<br />

HUta<strong>ja</strong>t Prang Sabi.<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t tersebut apabila dibat<strong>ja</strong> ma<strong>ka</strong> setr<strong>ja</strong>ra sertamerta<br />

mentjetus<strong>ka</strong>n n<strong>ja</strong>la semangau <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ber-kcbar2 dan melahir<strong>ka</strong>n<br />

gairah untuk s<strong>ja</strong>hid didalam dada segenap pendengam<strong>ja</strong>.<br />

Keti<strong>ka</strong> Belanda menduduki Tanah Atjeh, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Prang<br />

Sabi disita dan penduduk diaut<strong>ja</strong>m hukuman apabila membat<br />

<strong>ja</strong>n <strong>ja</strong>.<br />

Oleh <strong>ka</strong>rena ifulah ma<strong>ka</strong> nas<strong>ka</strong>h Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Prang Sabi amat<br />

baht memperolehn<strong>ja</strong> se<strong>ka</strong>rang, ketjuali <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tersembunji dipelosok2<br />

desa.<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t tersebut, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bagi Rak<strong>ja</strong>t Atjeh merupa<strong>ka</strong>n tjeme.fi<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> meletjut hati dan semangatn<strong>ja</strong> untuk berperang metntdju<br />

mati s<strong>ja</strong>hid, terbagi dalam 4 buah kisah, <strong>ja</strong>kni :<br />

1. Kisah 'Ainal Mardliah.<br />

2. Kisah Pasu<strong>ka</strong>n Gad<strong>ja</strong>h,<br />

P Kisah Sa'id Salmy, dan<br />

-t. Kisah Muhammad Am in.<br />

Semua kisah ditutur<strong>ka</strong>n dengan bersad<strong>ja</strong>k <strong><strong>ja</strong>ng</strong> amat tinggi<br />

nilai sastran<strong>ja</strong>.<br />

Beberapa baris dari Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Prang Sabi berbunji :<br />

Hantom lón eue sigala nanggroë<br />

Sibagoi njoë hé <strong>ja</strong> Saidi<br />

"Ainal Mardliah that samlakoë<br />

Dijub langèt njoë tan na sabc.<br />

Handjeuet si<strong>ka</strong>li tangiëng mu<strong>ka</strong><br />

Leubui mata lazat beureuhi<br />

Handjeuet lón peugah sipheuet anggota<br />

Rabbul 'ala n<strong><strong>ja</strong>ng</strong> meungeutahwi<br />

Djibeudoh t<strong>ja</strong>h<strong>ja</strong>. huë meupuséng<br />

Hana bande sigala hanggri


— 46 —<br />

Habéh lön <strong>ka</strong>lon siane<strong>ka</strong><br />

Lazat teu<strong>ka</strong> d<strong>ja</strong>roë gaki<br />

Reubah lé sinan lön teuhanta<br />

üjipot Img<strong>ka</strong> lé putroë ti<br />

Djiseupreuek ië mawoë deungon 'athar<br />

Bè sjeuruga 'adjib si<strong>ka</strong>li<br />

Po sainioinüë aum pot iing<strong>ka</strong><br />

Kipah meutia intan meuduri<br />

'Oh tröih mav/oë nibak badan<br />

N<strong>ja</strong>wong lön tuwan sang keumbali<br />

Lön beudoh lé duëk teusimpan<br />

Putroë intan <strong>ka</strong>nan kiri<br />

'Ainal Mardliah Putroë leunténg<br />

Hana bandiéng sigala nanggri<br />

Djiduëk rab lön sinan disampéng<br />

Digeujiiréng ateueh keurusi<br />

Djingiëng bak lön khém teuseunjom<br />

Bibië ranom sang mtan pari<br />

Sira djikheuen putéh lumat<br />

Wahc dèlat majoh <strong>ka</strong>mi<br />

Peunoh haté tröih ban had <strong>ja</strong>t<br />

Peunulang Hadlarat Tuhanku Rabbi<br />

D<strong>ja</strong>ndji Tuhan Rabbul'ala<br />

Neobloê hamba bak prang sabi<br />

Kamoë njoë bandum darabarö<br />

Prèh tjut lintö ateueh keurusi<br />

Hé rad<strong>ja</strong> tjut meu<strong>ka</strong>t ngon Allah<br />

N<strong><strong>ja</strong>ng</strong> meutuah bak .prang sabi.<br />

Njoë keu bulueng neubri lé Allah<br />

Badaj pa<strong>ja</strong>h joh lam nanggri<br />

Lön keu djud ó<br />

hé meueh mirah<br />

Ka neubrië sah uléh Rabbi<br />

Untök ta-éh ngon don sa^at<br />

Mentjhén lön that keusuami<br />

Bu<strong>ka</strong> puasa euntreuk keunoë<br />

Sad<strong>ja</strong>n <strong>ka</strong>moë aiteueh keurusi<br />

Meunan djikheuen putéh lumat<br />

Suara mangat na ban bangsi<br />

L6 tadjö lè ladju lö wa<br />

Po djroh rupa lom djikheuen krië<br />

Wahé teuengku peudeueng meutampök<br />

Malam njoë trok ban n<strong>ja</strong>n d<strong>ja</strong>ndji<br />

Wahé teungku pajong nanggroë


— 47 —<br />

Seunang dön<strong>ja</strong> njoë <strong>ka</strong> hana lé<br />

D<strong>ja</strong>k lam seueh prang di<strong>ja</strong>k meu<strong>ka</strong>wén<br />

Ngon putéh litjèn budiiari<br />

Tuhan tori keugata sjeuruga indiah<br />

N<strong><strong>ja</strong>ng</strong> that luah lagi tinggi<br />

Hingga sampoë bak padang prang<br />

Ka guransang hana sukrië<br />

Djitadjo lè bungong keumang<br />

Peudeueng pan<strong><strong>ja</strong>ng</strong> nibak d<strong>ja</strong>ri<br />

Abdö Wahéd pi <strong>ka</strong> sampoë<br />

Meutuah samlakoë bungong pari<br />

Samlakoë tjut that guransang<br />

Muda seudang hana lheueh 1c<br />

Watè pi aché 'ashar uroë<br />

Ladjuë geuwoë bak isteuri<br />

, M> Budiadari düm dipadang<br />

Tjit <strong>ka</strong> diblang djibeurheunti<br />

'Oh ban reubah muda seudang<br />

Djimat rid<strong><strong>ja</strong>ng</strong> deungon d<strong>ja</strong>ri<br />

Djimuëng ulèe djisampöh darah<br />

Alhamdulillah, pudjoë Rabbi.<br />

(Peti<strong>ka</strong>n dari nas<strong>ka</strong>h asli melahu<br />

buku H.C. Zentgraaff : <strong>ATJEH</strong>).,


— 48 —


— 49 —<br />

PERANAN WANITA<br />

Riwa<strong>ja</strong>t Atjeh mengenal wanita2 besar <strong><strong>ja</strong>ng</strong> memegang peranan<br />

•dalam bidang politik, militer, pemerintahan, sosial, pendidi<strong>ka</strong>n, adat<br />

dan pemerintahan Atjeh.<br />

Wanita Atjeh tampil kedrpah mengendali<strong>ka</strong>n Kerad<strong>ja</strong>an pada<br />

abad ke 17 seperti Sri Ratu Safiatuddin, Sri Ratu Nurul Alam, Sri<br />

Ratu Zakiatuddin, Sai Ratu Kamalats<strong>ja</strong>h dan Laksamana Keumala<br />

Ha<strong>ja</strong>ti.<br />

Politik luarnegeri Sulthanah ini tegas tak mengenal kompromi<br />

dengan kolonialis dan susunan pemerintahan dimana perlu diperbaiki.<br />

Malahan untuk menambah keuangan Negara, diada<strong>ka</strong>n pad<strong>ja</strong>k<br />

rumahtangga.<br />

Nurul Alam pandai bahasa Urdu dan Arab, sehingga hubu<br />

ngan politik dengan luar negeri bertambah lant<strong>ja</strong>r, istimewa dengan<br />

negeri2 Islam.<br />

Ada Djenderal Laut seperti Laksamana Keumala Ha<strong>ja</strong>ti <strong><strong>ja</strong>ng</strong> telah<br />

meuMxrlihat<strong>ka</strong>n kemampuann<strong>ja</strong> sebagai Admiral Wanita <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ulung<br />

pada penghudung abad XVI. Agakn<strong>ja</strong> Benua Asia belum mengenal<br />

Admiral wanita sehebat Malaha<strong>ja</strong>ti.<br />

Didarat Djendcral2 Wanita berketjimpung dimedan perang antara<br />

lain Tjut n<strong>ja</strong>.k D ca, Tjut Meutia, Po tjut Asiah, Tjutpo Patimah,<br />

i'otjut Meurah, Potjut Baren dan lain-lain.<br />

Mere<strong>ka</strong> dengan pa<strong>ka</strong>ian berwarna hitam, tjelana pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

praktis bergerak dimedan pertempuran.<br />

Tjutn<strong>ja</strong>k Dien mengembara dihutan, bergeril<strong>ja</strong>, sampai ditawan<br />

oleh tcnlera Beianda dan meniuggi»! dalam pembuangan di Sumedang<br />

D<strong>ja</strong>wa Barat.<br />

Tjut Meutia gugur dimedan perang.<br />

Potjut Asiah dengan suara lantang mengusir Belanda <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tjoba<br />

membantun<strong>ja</strong> untuk membalut lu<strong>ka</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> kena peluru. Dia lebih<br />

su<strong>ka</strong> tewas daripada mendapat bantuan lawan.<br />

Potjut Patimah, isteri Tgk di Barat madju kedepan keti<strong>ka</strong> suamin<strong>ja</strong><br />

kena temba<strong>ka</strong>n. Belum sempat mempcrsiap<strong>ka</strong>n diri, temba<strong>ka</strong>n<br />

kedua menembusi dadan<strong>ja</strong> dan dada suamin<strong>ja</strong> tahun 1912. Kisah<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> merawan<strong>ka</strong>n. Zentgraaff menulis: „Sa<strong>ja</strong> han<strong>ja</strong> hendak mengata<br />

<strong>ka</strong>n bahwa tiap2 bangsa, djuga bangsa Belanda, a<strong>ka</strong>n merasa banega<br />

dji<strong>ka</strong> dapat menundjuk<strong>ka</strong>n perbuatan para wanitan<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> men<strong>ja</strong>mai<br />

perbuatan wanita Atjeh".<br />

Wanita Atjeh mampu memberi keputusan tjepat dan bertindak,<br />

tidak han<strong>ja</strong> dalam damai, lcbih2 dalam perang. Tahan menderita labir<br />

batin. Bertahun2 tak djumpa suami, namun ia tetap setia. Nasi


— 50 —<br />

bungkus dan doa selamat diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n bila suami bcrang<strong>ka</strong>t Lamedan<br />

djihad.<br />

Anak <strong><strong>ja</strong>ng</strong> tinggal dididikn<strong>ja</strong> dengan dendang dan n<strong>ja</strong>nji<br />

an kepahlawanan, sed<strong>ja</strong>k dari ajunan.<br />

Isteri2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ditinggal<strong>ka</strong>n disawah dan dilesung padi inca <strong>ja</strong>ni<br />

<strong>ka</strong>n doa bagi keselamatan suamm<strong>ja</strong>.<br />

Do ida idang<br />

Geula<strong><strong>ja</strong>ng</strong> <strong>ka</strong> putoh taloë<br />

Beureud<strong><strong>ja</strong>ng</strong> rajek boh haté nang<br />

Tad<strong>ja</strong>k muprang büa nanggroë.<br />

Dö ida idang<br />

Bak keutapang ditengah nanggroë<br />

'Oh rajek gata hai uleebalang<br />

D<strong>ja</strong>k bantu prang rad<strong>ja</strong> nanggroë.<br />

D<strong>ja</strong>k kudödö, d<strong>ja</strong>k kudódö<br />

Boh tuló ngon boh tjèmpala<br />

'Oh rajek gata hai teungku linto<br />

D<strong>ja</strong>k tjok djudö dalam ngaza.


— 51 —<br />

PUSTAKA BAHASA <strong>ATJEH</strong><br />

Di Tanah Atjeh, selain bahasa Atjeh <strong><strong>ja</strong>ng</strong> djuga merupa<strong>ka</strong>n<br />

iahasa kesatuan daerah, terdapat bahasa Gajo, bahasa Alas, bahasa<br />

Kluét, bhasa Singkel, bahasa Simeulu ë<br />

, bahasa Tamiang dan bahasa<br />

Ancuek D<strong>ja</strong>mèe. , ,<br />

Kepusta<strong>ka</strong>an dalam bahasa Atjeh <strong>ka</strong><strong>ja</strong> ra <strong>ja</strong> dengan berbagai buku<br />

<strong>ka</strong>rangan pud<strong><strong>ja</strong>ng</strong>ga2 Atjeh dan sebagian besar diantaran<strong>ja</strong> sa-<br />

.gat diminati oleh orang2 asing.<br />

Sebagian dari buku2 tersebut terdiri dari :


— 52 —<br />

Kisah, Haba, Kitab dan Risalah <strong><strong>ja</strong>ng</strong> bernama: Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Malèm<br />

ls'agang, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Potjut Muhammad, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Prang Kompeuni,<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Malèm Diwa, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Sugandi Ali, Hi<strong>ka</strong><br />

<strong>ja</strong>t Nun Parisi, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Banta Beuransah, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Malèm Diwanda,<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Putroë Gumbak Meueh, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Banta Amat, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Indra<br />

Bangsawan, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t S<strong>ja</strong>hkubat, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Diu Plinggam, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t<br />

KamarÖL'anian, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Indra Nu Alam, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Gad<strong>ja</strong>h Tudjóh<br />

Ulèe, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t T<strong>ja</strong>m Nadiman, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Putroë Baren, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Banta<br />

Ali, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Indrapatra, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Diwa Sangs<strong>ja</strong>rèh, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Tjinta<br />

Buhan, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Meudeuhak, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Djuha Mani<strong>ka</strong>m, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t<br />

Rad<strong>ja</strong> Bada, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Budak Meuseukin, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Abdó Mulók, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t<br />

Abu Nawah, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Siri Rama, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Peureulèng, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t<br />

Planta Sina, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Luóng, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Tjipèe Alam, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Putroë<br />

Btingong Djeumpa, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Diwa A<strong>ka</strong>h, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Róseutamam, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t<br />

Siti Dabidah, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Banta Ra'na, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Djugi Tapa, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t<br />

Nabi Usuh, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Rad<strong>ja</strong> Djómdjómah, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t S<strong>ja</strong>maun,<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Muhammad Napiah, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Abusamah. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Saijidina<br />

Hamzah, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Po Diamat, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t D<strong>ja</strong>mbo, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Prang Sabi.<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Sanggamara, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Robinson Crusoe. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Silindóng<br />

Geulima, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Putroë Idjó, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Putroë Naga, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Banta<br />

Keuman, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Nahuda Seukeuem, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Sariman Budi, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t<br />

Kareuna Ma Tuwan, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t T<strong>ja</strong>h<strong>ja</strong> Peunnata, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Bungong<br />

Sitnngkói. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Buruhan Peunoh Harapan. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Tadjól<br />

Mulók, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Budiman Atjèh, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Tadjól Mulók Banp<strong>ka</strong>wali,<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Rad<strong>ja</strong> Kabars<strong>ja</strong>h, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Lila Djuhari, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Put<br />

roë Ansari, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Asai Pasè, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Edeurih Kholani, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Js<strong>ka</strong>ndar<br />

AH, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Saijidina Husèn, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Indra Prutawi. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t<br />

Nasruan Adè, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Nabi Meutjukó, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Peulandök Kantje,<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Peura'un, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Prang Radia Kiba. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Printah Sa<br />

lam Hi<strong>ka</strong>è<strong>ja</strong>t Peudeweng Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Rad<strong>ja</strong> Sulaiman, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Ruhe, Hi<strong>ka</strong>t'at<br />

Ranto, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Rad<strong>ja</strong> Budak. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Rad<strong>ja</strong> Rubèk. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Si<br />

Pande. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Tudjoh Kisah, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Saijidina Hamzah. Hi<strong>ka</strong>ial<br />

Siti Dabidah, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Tamlikha, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Tamim An^. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Siri<br />

Rama, Hi<strong>ka</strong>iat Nubuët, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Rad<strong>ja</strong> Siudjud, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Sa'labab,<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t D<strong>ja</strong>rid. Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Rugoë Mubahra, Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t Btingong Rnmnnë,<br />

Kisah Peuduman Udep, Kisah Nasib Seuncrsara, Kisah Buntronr Keilman<br />

c. Kisah Buncronp -<br />

Stinteng. Kisah Buncor;"- Mubèr*. Kisah Bungon".<br />

Kisah Scuramoë Ma<strong>ka</strong>h. Kisah Hasan Huson, Kisah DiVa<br />

Sruri<strong>ka</strong>ndi. K<strong>ka</strong>h Keuneubah D<strong>ja</strong>meuen. Kisah Indonesia At ;,,<br />

h.<br />

Kisah Desia dan Scksa. Kisah si Dara La'nat. Kisah Siuhad" 7»-<br />

metm Nabi. Kisah Sidiarah Renntion?. Kisah Sidiudó Pahto-'^n<br />

Atjeh. Kisah Siti Aminah. Ki^ah AJeran Masa Kisah I ë<br />

Mbón Tiot


— 53 —<br />

Uroë, Kisah Keurukonan Ra'<strong>ja</strong>t Atjeh, Kisah Inong Seutia, Kisah<br />

Bek Gadoh Ingat, Kisah Gcumpa di Atjeh, Kisah Seudó Deurita,<br />

Kisah Batjut Sapeue, Kisah lngat Guna, Kisah Peulahra Buleuen<br />

Puasa, Kisah Peubeudoh Seumangat, óKisah Pade, Kisah Masa<br />

Djeuet Dón<strong>ja</strong>, Kisah Paón, Kisah Rubèk Peulandók, Kisah Leumo ë<br />

Kisah Bungong Ma\vo ë<br />

Dè<strong>ja</strong>h Baro, Kisah Indra Budiman, Kisah Batjut<br />

Sapeue, Kisah Prang Bakongan, Kisah Prang Pandrah, Kisah<br />

Prang Tjumbok, Kisah Ië Ra<strong>ja</strong> di Atjeh, Kisah Peuduman Mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t,<br />

Kisah Aneuek Mcuntui, Kisah Abdullah Hadat, Kisah Beukeumeunan,<br />

Kisah Basa D<strong>ja</strong>woë, Kisah D<strong>ja</strong><strong>ka</strong> Bodo, Kisah Surat<br />

Kirèman, Haba Ni Keuba<strong>ja</strong>n, Haba Pak Pandè. Haba Simeuseukin,<br />

Haba Batea Mutungkóp. Haba Rad<strong>ja</strong> Bajeucn, Haba Srang Man<strong><strong>ja</strong>ng</strong>,<br />

óKitab Akbaró Kariem, Kitab Tambihön Insan. Kitab Tambèh<br />

Tudjóh Blah, Kitab Tambihon Rampilin Sipheuet Duaplóh<br />

Kitab Abdau, Kitab Madjmuk Rasail, Kitab Masaila, Kitab<br />

'A<strong>ka</strong>'idatul Iman, Kitab Affawaidul 'Asri, Kitab Ara<strong>ka</strong>nul Iman,<br />

Kitab 'Umdatul Ghulam, Kitab E'tikeued Limonglóh, Kitab<br />

Assa'ah Kitab Miftahul Ibadah, Kitab Ha<strong>ja</strong>kè Tudjóh, Kitab Hadat,<br />

Kitab Menhadjoi Abidin, Kitab Munad<strong>ja</strong>t, Kitab Nalam Sipheuet<br />

Duaplóh Kitab N alam D<strong>ja</strong>wo ë<br />

, Kitab Oteubaboirulam, Kitab<br />

Ratèb Inong, Kitab Sipheuet Duaplóh, Kitab Tambèh Tudjóhblah,<br />

Risalah Hi^rn, Risalah Puntia Bahasa. Risalah Sulóh. Risalah<br />

Risalah Khenendak Uahi, Risalah Abdoraman Abdo<strong>ka</strong>de. Risalah<br />

Bidjeh, Risalah Peun<strong>ja</strong>het Mata Risalah menjulèt Pes Bisalah Ulat<br />

N<strong><strong>ja</strong>ng</strong> Kurek bak Padè, Risalah Narit Geutanio, Risalah Pcu<strong>ka</strong>ian<br />

Gcutanioe, Risalah Puntia Bagia, Risalah Mundjitul Anam Seumangat<br />

Atjeh, Nasip Atjeh Panton aneuek Mièt, Panton Mudamudi, Panton<br />

Nasihat, Lhee Gaboh Nang, Meutia, Bungong Rampoe, Irama<br />

Dairah Atjeh, Panton Ureueng Tuha, Himpónan Hadih Mad<strong>ja</strong>.


— 54 —<br />

BAHASA DAN SASXHA .<br />

Diibidiora Kerad<strong>ja</strong>an Atjeh, dizaman dahulu terdapat ia-<br />

!nau2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> terawat baik, diasuh oleh lermbaga2 Kerad<strong>ja</strong>an ataupun<br />

nniik orang2 <strong>ka</strong> <strong>ja</strong> dan orang terkemu<strong>ka</strong>.<br />

Salah satu diantaran<strong>ja</strong> bernama Taman Gairah dan' Darul<br />

Isjki, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> letakn<strong>ja</strong> kira2 sek.tar Kraton dan Taman Sari se<strong>ka</strong>rang<br />

'..<br />

Betapa indah dan menari<strong>ka</strong><strong>ja</strong> taman Kerad<strong>ja</strong>an tersebut<br />

telah dnukis<strong>ka</strong>n oleh puu<strong><strong>ja</strong>ng</strong>ga besar Kerad<strong>ja</strong>an Atjeh Sjech<br />

Nuruddin AT namry ca.am uiucunjd <strong>ja</strong>ag ttrKenal Bustanus<br />

b'alatin, dengan tatabahasa kesusastraan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> menarik, seperti<br />

aapat kita'ikuti (hbawah ini. (ASi.n<strong>ja</strong> tertuns dengan aksara<br />

4rab).<br />

, . "P-ada zaman bagindalah berbuat suatu taman, <strong>ja</strong>itu keoun,<br />

terialu indah, kira-kira seribu depa luasn<strong>ja</strong>.<br />

Ma<strong>ka</strong> ditanaminj'a pelbagai bunga-bungaan dan ne<strong>ka</strong>-ne<strong>ka</strong><br />

buah-buahan.<br />

Digelar baginda bustan itu "Taman Gairah".<br />

Adalah dewala taman itu daripada batu d.rapati, ma<strong>ka</strong> dit'urap<br />

dengan <strong>ka</strong>pur <strong><strong>ja</strong>ng</strong> amat bersih seperti perak rupan<strong>ja</strong>,<br />

dan pintun<strong>ja</strong> menghadap keistana, dan perbuatan pimun<strong>ja</strong> im<br />

berkop, diatas kop itu batu diperbuat seperti biram berkelopak<br />

dan berkemunt<strong>ja</strong>k<strong>ka</strong>n dlaripada sangga pelinggam, terialu gemerlap<br />

sinara<strong>ja</strong>, bergemerlapan rupan<strong>ja</strong>, bergelar Pintu Biram<br />

Indera Bangsa.<br />

Dan ada pada sama tengah taman itu sungai bernama Darul<br />

Isjki berturap dengan batu, terialu djernih airn<strong>ja</strong>, lagi amat<br />

sedjuk, barang siapa meminum dia sehatlah tubuhn<strong>ja</strong>.<br />

Dan adalah terbit mata air itu daripada pihak maghrib<br />

dibawah gunung D<strong>ja</strong>balul Ala. keluarnia daripada batu hitam.<br />

S<strong>ja</strong>höan adalah pertemuan dewala Taman Gairah itu, <strong><strong>ja</strong>ng</strong><br />

pada sungai Darul Isjki itu, dua buah d<strong>ja</strong>mbangan, bergelar<br />

Rambut Gemalai.<br />

Ma<strong>ka</strong> kedua belah tebing sungai Darul Isjki itu diturapn<strong>ja</strong><br />

dengan batu pant<strong>ja</strong>warna, bergelar Tebing Sangga Saffa.<br />

Dan adalah kiri <strong>ka</strong>nan tebing sungai arah kehulu itu dua<br />

buah tangga batu hitam dii<strong>ka</strong>tn<strong>ja</strong> dengan tembaga semburan<br />

seperti emas rupan<strong>ja</strong>.<br />

Ma<strong>ka</strong> adalah disisi tangga arah ke<strong>ka</strong>nan itu suatu batu<br />

mengampar, bergelar Tandjung Indera Bangsa.<br />

Diatasn<strong>ja</strong> suatu balai dJelapan segi, seperti peterana runan<strong>ja</strong>.


— 55 —<br />

Sanalah Hadharat Jang Maha Mulia sema<strong>ja</strong>m mehgaü.<br />

Dan disisin<strong>ja</strong> itu sepohon buraksa terialu rampak, nipatf<strong>ja</strong><br />

seperti pajung hid<strong>ja</strong>u.<br />

Dan adalah sama tengah sungai Darul Isjki itu sebuah pulau,<br />

bergelar Pulau Sangga Marmar.<br />

Dikepala pulau itu sebuah batu mengampar, perusahaann<strong>ja</strong><br />

seperti tembus, bergelar Banar Nila Warna.<br />

Dan adalah kelümg pulau itu <strong>ka</strong>rang berbagai-bagai warnan<strong>ja</strong>,<br />

bergelar Karang Pant<strong>ja</strong>logam.<br />

Diatas pulau Sangga Marmar itu suatu pasu, <strong>ja</strong>itu peman<br />

dian, bergelar Sangga Sumak.


— 56 —<br />

Dan adalah isin<strong>ja</strong> air mawar <strong>ja</strong>zdi <strong><strong>ja</strong>ng</strong> amat merebak<br />

baun<strong>ja</strong>, tutupn<strong>ja</strong> daripada perak, dan kelahn<strong>ja</strong> daripada pefak,<br />

dan t<strong>ja</strong>rakn<strong>ja</strong> diripada fidlah <strong><strong>ja</strong>ng</strong> ab<strong>ja</strong>dl<br />

Dan adalah kersik pulau terialu elok rupan<strong>ja</strong>, putih seperti<br />

<strong>ka</strong>pur barus.<br />

1<br />

Bermula pantai sungai Darul Isjki itu diraputn<strong>ja</strong> dengan<br />

batu <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengampar, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> arah ke<strong>ka</strong>nan itu bergelar Pantai<br />

Ratna Tjuat<strong>ja</strong> dan arah kekiri bergelar Pantai Sumbaga.<br />

Dan ada pada pantai itu seekor naga hikmat, dan ada pada<br />

mulut naga itu suatu saluran emas ber.permata, lakun<strong>ja</strong> seperti<br />

lidah naga, sentiasa air mengalir pada saluran itu.<br />

S<strong>ja</strong>hdan adalah dihilir pulau itu suatu djeram, bergelar<br />

Djeram Tangisan Naga, terialu amat gemuruh bunjin<strong>ja</strong>, barang-siapa<br />

mendengar dia terialu su<strong>ka</strong>tjita hatin<strong>ja</strong>.<br />

Dan dihilir djeram itu suatu teluk, terialu permai, bergelar<br />

Teluk Dendang Anak, dan ada sebuah balai <strong>ka</strong>mbang diteiuk<br />

itu, kedudu<strong>ka</strong>nn<strong>ja</strong> daripada <strong>ka</strong>ju d<strong>ja</strong>ti, dan pegawain<strong>ja</strong> daripada<br />

sewadaru, dan atapn<strong>ja</strong> daripada timah, rupan<strong>ja</strong> seperti<br />

sisik naga.<br />

Dan ada dihilir teluk itu suatu pantai, bergelar Pantai Indera<br />

Paksa, dan idihilir pantai itu suatu lubuk terialu dalam<br />

bergelar Lubuk Taghjir.<br />

Dan adalah dalamn<strong>ja</strong> sarwa djenis i<strong>ka</strong>n.<br />

Dan tebingn<strong>ja</strong> terialu tinggi.<br />

Dan ada diatas tebing sepohon <strong>ka</strong>ju, <strong>ka</strong>ju labi-labi, terialu<br />

amat rmdang, bergelar Rindu Re<strong>ka</strong>.<br />

Dan ada disisin<strong>ja</strong> suatu kolam terialu luas bergelar Tïin-<br />

•dur Hati.<br />

Ma<strong>ka</strong> adalah dalam kolam itu pelbagai bunga-bungaan, da<br />

ri pada bunga telepuk dan bunga djengke linir, dan teratai, 'dan<br />

serod<strong>ja</strong>, dan bunga iram-iram, dan bunga tundj'ung.<br />

Dan ada dalam kolam itu beberapa i<strong>ka</strong>n warnan<strong>ja</strong> seperti<br />

emas.<br />

Dan pada sama tengah kolam itu sebuah Dtuau, diturapi de<br />

ngan batu putih bergelar Pulau Sangga Sembega.'<br />

Dan diatasn<strong>ja</strong> suatu batu mengampar, seperti singgasana<br />

nipan<strong>ja</strong>.<br />

Sebermula diseberang sungai Dartü Isjki itu dua buah kolam,<br />

suatu Tjita Rasa dan suatu koJam bergelar Tjita Hati. Adalah<br />

dalamn<strong>ja</strong> berbagai-bagai djenis i<strong>ka</strong>n' dan bunga-bungaan.<br />

iari pada tundjung putih dan tundjung merah. tundjung ungu


— 57 —<br />

dan tundjung biru, tundjung kuning dan tundjung dadu, danserba<br />

djenis bunga-bungaan adalah, disana.<br />

Dan ada ditebing kolam itu dua buah d<strong>ja</strong>mbangan, suatu<br />

bergelar Kembang Tjerpu Tjina, suatu bergelar Peterana Sang;<br />

ga.<br />

S<strong>ja</strong>hdan dari <strong>ka</strong>nan sungai Darul Isjki itu suatu medan ter<br />

talu amat luas, kersikn<strong>ja</strong> daripada batu pelmggam, bergelar Me<br />

dan Chairani.<br />

Dan pada sama tengah medan itu sebuah gunung, diatasn<strong>ja</strong><br />

menara tempat sema<strong>ja</strong>an, ibergelar Gegunungan Menara Per<br />

mata, üangn<strong>ja</strong> daripada temtoaga, dan atapn<strong>ja</strong> daripada perak se<br />

perti sisik rumbia, dan kepantjkn<strong>ja</strong> suasa.<br />

Ma<strong>ka</strong> apabila kena matahari tjemerlarglah t<strong>ja</strong>ha<strong>ja</strong> itu,<br />

Adalah dalamn<strong>ja</strong> beberapa permata puspa ragam, Sulaiman<br />

dan Jamani. Dan ada pada gegunungan itu suatu guha,.<br />

pintun<strong>ja</strong> berting<strong>ka</strong>p perak.<br />

Dan ada disini gunung itu <strong>ka</strong>ndiang baginda, dan dewala<br />

hungaan, daripada tjempa<strong>ka</strong>, dan air mawar merah dan putih<br />

dan srigading.<br />

Oan ada tanam-tanaman atas gunung itu, beberapa bunga<strong>ka</strong>ndang<br />

itu. diturap dengan batu putih, diukir pelbagai warna.<br />

dan na<strong>ka</strong>s, dan selimpat, dan tembus dan mega arak-ara<strong>ka</strong>n.<br />

Dan barang siapa masuk kcdalam <strong>ka</strong>ndang itu, adalah dia<br />

mengut<strong>ja</strong>p selawat kepada Nabi s.a.w.<br />

Dan adalah dewala <strong><strong>ja</strong>ng</strong> didalaim itu beberapa beteterapan<br />

batu putih belazuwardi, perbuatan orang benua Turki. Dan tiang<br />

<strong>ka</strong>ndang itu bernama Tamriah, dan Naga Puspa, dan Dewadaru,<br />

dan pegawain<strong>ja</strong> daripada <strong>ka</strong>ju djentera mula.<br />

Dan adalah atap <strong>ka</strong>ndang itu dua lapis, selapis daripada<br />

<strong>ja</strong>pan dit <strong>ja</strong>t dgn lumerik hitam, gemerlapan ruoa wammj t, seperti<br />

warna nilam, dan selapis lagi atap <strong>ka</strong>ndang itu daripada:<br />

t<strong>ja</strong>t hid<strong>ja</strong>u, warnan<strong>ja</strong> seperti warna zamrud.<br />

Kemunt<strong>ja</strong>kn<strong>ja</strong> daripada mmamma dan sulur bajungn<strong>ja</strong> daripada<br />

perak dan dibawah sulur bajungn<strong>ja</strong> itu buah pedendang<br />

daripada tjermin, kilau-kilauan dipandang orang.<br />

Dan dihadapan <strong>ka</strong>ndang itu sebuah balai gading, tempat<br />

dianduri baginda. Dan disisi balai itu beberapa pohon pisang,<br />

daripada pisang emas dan pisang suasa.<br />

Dan ada disisi gunung arah tepi sungai itu suatu peterana<br />

brtu berukir, bergelar Kembang Lela Mashadi, dan arah kehuhm<strong>ja</strong><br />

suatu peterana batu warna nilam. bergelar Kembang<br />

Serod<strong>ja</strong> Berkerawang.


— 58 —<br />

»ïïB Dan . dihadapan gunung itu pasim<strong>ja</strong> daripada batu nilam<br />

dan ada sebuah balai keemasan perbuatan orang atas angin,<br />

^an .disisin<strong>ja</strong> ada sebuah rumah merpati.<br />

r S<strong>ja</strong>huan adalah semua merpati nu se<strong>ka</strong>liann<strong>ja</strong> tahu menari,<br />

bergelar Pedikeran Le<strong>ka</strong>. Dan ada ditebing sungai Darul<br />

I,sjki itu suatu Balai Tjermin Perang.<br />

Ma<strong>ka</strong> semua pohon <strong>ka</strong>ju dan bunga-bungaan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> hampir<br />

balai itu se<strong>ka</strong>liann<strong>ja</strong> kelihatan dalamn<strong>ja</strong> seperti tulisan.<br />

Dan ada dalam '<strong>ja</strong>man sebuah mesdjid, terialu elok perbuatann<strong>ja</strong>,<br />

bergelar Isjki Mus<strong>ja</strong>hadah, dan kemunt<strong>ja</strong>kn<strong>ja</strong> dari<br />

pada mulamma emas. Dan adalah dlalam mesdjid itu suatu<br />

mimbar batu berukir lagi bertjoit sangga rupa-rupa dan ruing<strong>ka</strong>u-rung<strong>ka</strong>u<br />

pant<strong>ja</strong>warna, terialu indah perbuatann<strong>ja</strong>.<br />

• Dan berkeliling mesdjicK itu beberapa njiur gading, dan<br />

njiur <strong>ka</strong>rah, dan njiur manis, dan njiur dadih, dan njiur ratus,<br />

dan njiur ramtoai, dan berselang dengan pinang bulan, dan<br />

pinang gading, dan pinang bawang, dan pinang <strong>ka</strong>t ju. Dan ada<br />

sepohon njiur gading bergelar Serbat D<strong>ja</strong>nuri, ditambak dengan<br />

batu berturap dengan ber<strong>ka</strong>pur. Adalah pohonn<strong>ja</strong> tjenderung<br />

seperti orang menjerah<strong>ka</strong>n dirin<strong>ja</strong>.<br />

. Njiur itulah a<strong>ka</strong>n persantapan Duli S<strong>ja</strong>h Alam, terialu<br />

nanis airn<strong>ja</strong>.<br />

S<strong>ja</strong>hdlan adalah idisebelah sungai Darul Isjki itu pada pihak<br />

kiri suatu balai perbuatan orang benua Tjina, bergelar Balai<br />

Re<strong>ka</strong>an Tjina. Se<strong>ka</strong>lian pegawain<strong>ja</strong> berukir dan dindingn<strong>ja</strong><br />

bert<strong>ja</strong>t berkerawang. Dan ukirann<strong>ja</strong> segala margasatwa, ada<br />

gad<strong>ja</strong>h berdjuang dan singa bertang<strong>ka</strong>p dan beberapa unggas<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> terbang, dan daripada setengah tiangn<strong>ja</strong> naga membelit,<br />

dan pada sama tengahn<strong>ja</strong> harimau hendak mener<strong>ka</strong>m.<br />

Dan d ;<br />

hadapan balai itu d<strong>ja</strong>mbangan batu berturap, bergelar<br />

Kembang Serod<strong>ja</strong>.<br />

Dan ada sebuah lagi balai, se<strong>ka</strong>lian balain<strong>ja</strong> bert<strong>ja</strong>t air<br />

emas <strong><strong>ja</strong>ng</strong> merah, bergelar Balai Keemasan.<br />

Dan dihalaman balai itu ditambakn<strong>ja</strong> dengan pasir pant<strong>ja</strong>warna<br />

güang gemilang, bergelar Kersik Indera Re<strong>ka</strong>.<br />

Dan adalah antara kin <strong>ka</strong>nan balai itu dua ekor naga:<br />

mengahr daripada mulut naga itu saluran suasa, ma<strong>ka</strong> sentiasa<br />

air mengalir daripada saluran mulut naga itu.<br />

'S<strong>ja</strong>hdan adalah didarat Balai Keemasan itu, sebuah balai,<br />

tiangn<strong>ja</strong> astakona, dindingn<strong>ja</strong> berdjumbai bert<strong>ja</strong>t sarwa bagai<br />

warna, dan atapn<strong>ja</strong> daripada, papan bert<strong>ja</strong>t kuning. Adalah<br />

kemunt<strong>ja</strong>kn<strong>ja</strong> dan salur bajungn<strong>ja</strong> bert<strong>ja</strong>t merah, berukir<br />

.av/an setang<strong>ka</strong>i, bergelar Balai Kumbang T<strong>ja</strong><strong>ja</strong>.


— 59 —<br />

Dan ada disisi Balai Keemasan hampir sungai Darul Isjki<br />

•tu sebuah batu berukir kerawang, bergelar Medabar Laksana,.<br />

Bermula ada hampir Kolam Djentera Hati itu sebuah balai<br />

gading bersendi dengan <strong>ka</strong>ju arang Timur.'" 1<br />

Adapun' bumi taman itu ditambakn<strong>ja</strong> daripada tanah <strong>ka</strong>wi,<br />

dan ditanami sarwa bagai djenis bunga-bungaan, daripada bunga<br />

air mawar merah, dan air mawar unigu, dan A bunga air<br />

mawar putih, dan bunga tjempa<strong>ka</strong>, dan bunga kenanga, dan<br />

bunga melur, dan bunga pe<strong>ka</strong>n, dan' bunga seberat, dan bunga<br />

kembang setahun, dan bunga serenjjghii,. dan., .,bunga.., ;rdeiiaTia<br />

a r i<br />

wanta, dan bunga 'panl<strong>ja</strong>warna, dan bunga srigading, d<br />

bunga meutia tabur, dan lawa-lawa, dan bunga sembewarna,<br />

d',n bunga pant<strong>ja</strong>rgaluh, dan bunga anggrek bulan, dan bunga<br />

anggrek sembawarna, dan tand<strong><strong>ja</strong>ng</strong>-tandjung merah, dan b.i<br />

nga tandjung putih, dan bunga tandjung biru, dlan bunga<br />

kepadiah, dan bunga djengkelenir, dan bunga asadi, dan bunga<br />

tjempa<strong>ka</strong>, dan bunga tjina, dan bunga perkula, dan "bunga<br />

gandasuli, dan bunga seganda, dan bunga kelapa, 'dan bunga<br />

serunai, dan bunga ra<strong>ja</strong> merah, dan bunga ra<strong>ja</strong> putih, dan<br />

bunga pandan, dan bunga warsiki, dan bunga kemuning, dan<br />

bunga sena, dian buinga telang putih, dan bunga telang biru.<br />

dan bunga buluh gading, dan bunga kesumba, dan bunga<br />

maderas pada djeram tangisan naga, dan andang merah, dan<br />

andang putih, pohon masmas, dan limau manis, dan limau<br />

<strong>ka</strong>sturi, dian limau kentimun, dan limau kedangsa, dan limau<br />

gersik, dan Umau inderagiri, dan d<strong>ja</strong>mbu bertih, dan bunga<br />

keremunting dan bunga serba rasa.<br />

Dan se<strong>ka</strong>lian dalam taman itu daripada sarwa bagai buahbuahan,<br />

daripada buah serbarasa, dan buah tufah, dan buah<br />

anggur, dan buah tin, dan dedma, cian buah manggista, dan<br />

buah rambutan, dan buah tampoi, dan buah durian, dan buah<br />

langsat, dan d<strong>ja</strong>mbu, dan ranum manis, dan setul ket<strong>ja</strong>pi, dan<br />

tjermai, dan bind<strong>ja</strong>i, dan rambai, dan nang<strong>ka</strong>, dan tjeimpedak,<br />

dan sukun, dian mant<strong><strong>ja</strong>ng</strong>, dan mempelam, dan pauh, dan tebu,<br />

dan pisang, dan njiur, dan pinang, dan gandum, dan <strong>ka</strong>t<strong><strong>ja</strong>ng</strong>,<br />

dan kedelai, dan ketela, dan labu dan titmiun, dan kemendi<strong>ka</strong>i,.<br />

dan buah mela<strong>ka</strong>, dan belimhng sagi, dan be.imbing buluh,.<br />

dan bidara, dan berangan, dan tembi<strong>ka</strong>i, dan buah djela, dan;<br />

djintan, dan d<strong>ja</strong>gung, dan d<strong>ja</strong>ba, dan sekci, dan enijelai".<br />


— 60 — » t<br />

SAMAN GAJO<br />

Saman Gajo adalali senitari <strong><strong>ja</strong>ng</strong> düaku<strong>ka</strong>n oleh pria, <strong><strong>ja</strong>ng</strong> merupa<strong>ka</strong>n<br />

pengembangan dari senitari asaln<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disebut „Tepol.<br />

Ane", <strong>ja</strong>kni n<strong>ja</strong>njian sad<strong>ja</strong>k dengan diiringi tepu<strong>ka</strong>n tangan.<br />

Oleh ulama terkemu<strong>ka</strong> dizaman dahulu „Sjcch Saman" kesenian<br />

ini did<strong>ja</strong>di<strong>ka</strong>n suatu media dakwah untuk mempertebal dan memperteguh<br />

keimanan di<strong>ka</strong>langan anggota mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t.<br />

Gera<strong>ka</strong>n tangan <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diiringi tepu<strong>ka</strong>n2 dada dan palia mengiringi<br />

n<strong>ja</strong>njian2 <strong><strong>ja</strong>ng</strong> diut<strong>ja</strong>p<strong>ka</strong>n dengan suara merdu para pelakun<strong>ja</strong>.<br />

Permainan ini düaku<strong>ka</strong>n sambil duduk berd<strong>ja</strong>d<strong>ja</strong>r set<strong>ja</strong>ra berhitut<br />

dan sangat besar pengaruhn<strong>ja</strong> terhadap mas<strong>ja</strong>ra<strong>ka</strong>t setempat.


— 61 —<br />

PELEBAT<br />

Pelcbat adalah sedjenis tari ketang<strong>ka</strong>san mempertahari<strong>ka</strong>n diri<br />

dan untuk ment<strong>ja</strong>ri kemenangan dalam sesuatu sengketa.<br />

Pemainn<strong>ja</strong> terdiri dari satu lawan satu ataupun dua Iawan dua<br />

pria dengan mengguna<strong>ka</strong>n sebagai alatn<strong>ja</strong> bambu <strong><strong>ja</strong>ng</strong> telah dibclah.<br />

diraut dan berudjung lantjip.<br />

Kesenian ini dipertundjuk<strong>ka</strong>n pada waktu siang atau sore hari.<br />

nada<strong>ka</strong>n dalam upat<strong>ja</strong>ra2 per<strong>ka</strong>winan, sunat Rasul, men<strong>ja</strong>mbut tamu2<br />

agung dsbn<strong>ja</strong>, diiringi alat bunji2an seperti t<strong>ja</strong>nang, dan lain2.<br />

Pemainn<strong>ja</strong> mema<strong>ka</strong>i pa<strong>ka</strong>ian adat terdiri dari bulang bulu, badju<br />

mesichat, tjelana pand<strong><strong>ja</strong>ng</strong> dan <strong>ka</strong>in sarung hingga atas lulut.


— 62 —<br />

B I NtE' S<br />

Tarian Bines düaku<strong>ka</strong>n oleh para wanita, dan berasal dari suatu<br />

kisah mengenai peristiwa seorang gadis bernama „Ode ni Melelang"<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> dikena<strong>ka</strong>n hukum dera <strong>ka</strong>rena tcrlandjur melaku<strong>ka</strong>n perbuatan<br />

<strong><strong>ja</strong>ng</strong> tertjela. Karena gadisn<strong>ja</strong> tewas, ma<strong>ka</strong> ibu „Ode ni Mclelang"<br />

dengan düiputi perasaan du<strong>ka</strong>tjita meratap berhiba2 sambil<br />

berd<strong>ja</strong>lan selang<strong>ka</strong>h demi selang<strong>ka</strong>h mengelilingi ma<strong>ja</strong>t anakn<strong>ja</strong>.<br />

Sanak keluarga maupun para tetanggan<strong>ja</strong> <strong><strong>ja</strong>ng</strong> turnt bersedii.<br />

hati atas peristiwa <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengharu<strong>ka</strong>n itu menggabung<strong>ka</strong>n diri dengan<br />

ibu malang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> sedang berhiba2 mengelilingi ma<strong>ja</strong>t anakn<strong>ja</strong>.<br />

Tarian Bines dimulai dengan ut<strong>ja</strong>pan Bismillahirrahmanirrahun,<br />

penarin<strong>ja</strong> bergerak berling<strong>ka</strong>r sambil mcn<strong>ja</strong>nji<strong>ka</strong>n sad<strong>ja</strong>k2 <strong>ja</strong>nv<br />

mcnjinggung berbagai segi kehidupan.<br />

Disamping Bines ada pula senitari <strong><strong>ja</strong>ng</strong> disebut „Sining Bines<br />

dan düaku<strong>ka</strong>n oleh pria terdiri dari beberapa orang <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengada<strong>ka</strong>n<br />

gerak berling<strong>ka</strong>r dengan henta<strong>ka</strong>n2 <strong>ka</strong>ki <strong><strong>ja</strong>ng</strong> teratur dan beri-


— 63 —<br />

D A F T A K I S I<br />

Halaman<br />

Sarnbutan Kema Umum 3<br />

Atjeh <strong>ka</strong><strong>ja</strong> Buda<strong>ja</strong> 5<br />

Rentjong 7<br />

Seudati tari kepahlawanan 10<br />

Ratóih Duëk 13<br />

Rapai Dafoóh 14<br />

Rapai pulot *-»<br />

Phó atau Bineueh 18<br />

Didong 20<br />

Grimphèng 21<br />

Saman • • • • 22<br />

Tari peudeneng 23<br />

Guru Didong 24<br />

Laweuet 25<br />

Kaju Medang Sengit 27<br />

Meuseu<strong>ka</strong>t 20<br />

Biula<br />

Tari anjung 23<br />

Geundrang 24<br />

Tari turun ku Lut 36<br />

Dike<br />

Nasip 40<br />

Hadih mad<strong>ja</strong> 41<br />

Geudeue-geudeue 43<br />

Haba D<strong>ja</strong>meuen 44<br />

Hi<strong>ka</strong><strong>ja</strong>t perang Sabi 45<br />

Peranan wanita 49<br />

Pusta<strong>ka</strong> Bahasa Atjeh 51<br />

Bahasa dan sastra °4<br />

Saman Gajo<br />

6 0<br />

Pelebat<br />

6 1<br />

Bines<br />

6 2<br />

Daftar isi<br />

6 3<br />

3 1<br />

3 8


DAFTAR G A M B A R2<br />

Gambar No. : Halaman<br />

1. T<strong>ja</strong>kra Don <strong>ja</strong>, lontjeng raksasa dari<br />

zaman Kerad<strong>ja</strong>an Atjeh — Kulit halaman II.<br />

2. Pinto Khöb, tempat Permaisuri bersalin<br />

pa<strong>ka</strong>ian bila man di 6<br />

3. Rentjong dalam berbagai bentuk 7<br />

4. Seudati, tari kepahlawanan jg gempitaria 10<br />

5. Tamas<strong>ja</strong> di Lamno Da<strong>ja</strong> 13<br />

6. Tari daböh jg menakdjub<strong>ka</strong>n <strong>ka</strong>rena kesaktiann<strong>ja</strong> 15<br />

7. Tari kesaktian <strong><strong>ja</strong>ng</strong> mengeri<strong>ka</strong>n 16<br />

8. Dara2 menari<strong>ka</strong>n Phö dengan gemalai 18<br />

9. Monument Ma<strong>ka</strong>m Sulthan Is<strong>ka</strong>ndarmudia 21<br />

10. Pedang dan ane<strong>ka</strong> djen :<br />

s send<strong>ja</strong>ta2 tad<strong>ja</strong>m 23<br />

11. Mesdjid ra<strong>ja</strong> Baiturraehman <strong><strong>ja</strong>ng</strong> megah 29<br />

12. Alat2 seni suara 31<br />

13. T<strong>ja</strong>nang, rapai, gong c3an geundrang 34<br />

14. Pintu gerbang Mesdjid ra<strong>ja</strong> Biaiturrachman 38<br />

15. Pa<strong>ka</strong>ian adat untuk upat<strong>ja</strong>ra 42<br />

16. Rumoh (rumah) Atjeh 48<br />

17. Dö<strong>ka</strong>rim, pud<strong><strong>ja</strong>ng</strong>ga Atjeh terkemu<strong>ka</strong> 51<br />

18. Gunongan, bangunan klasik dgn pahatan<br />

reliëf Atjeh<br />

19. Kesenian Saman Gajo<br />

20. Gunongan, bangunan klasik dengan<br />

pahatan reliëf Atjeh<br />

21. Tari R'nes dari Tanah Alas 62<br />

22. Upat<strong>ja</strong>ra duduk toersanding dipelaminan kulit . IV<br />

5 5<br />

6<br />

^

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!