04.01.2013 Views

Vazha-Pshavela 150

Vazha-Pshavela 150

Vazha-Pshavela 150

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />

Shota Rustaveli Institute of Georgian Literature


2<br />

<strong>Vazha</strong>-<strong>Pshavela</strong> <strong>150</strong><br />

Anniversary Collection<br />

Tbilisi 2011


vaJa-fSavela <strong>150</strong><br />

saiubileo krebuli<br />

Tbilisi 2011<br />

3


UDC(uak) 891.353.1.092[vaJa-fSavela]<br />

v-192<br />

4<br />

SoTa rusTavelis erovnuli samecniero fondi<br />

Shota Rustaveli National Science Foundation<br />

aRniSnuli proeqti (N vef/1/1 – 20/11). ganxorcielda SoTa<br />

rusTavelis erovnuli samecniero fondis finansuri mxardaWeriT.<br />

winamdebare publikaciaSi gamoTqmuli nebismieri mosazreba ekuTvnis<br />

avtors da SesaZloa, ar asaxavdes fondis Sexedulebebs.<br />

This project has been made possible by financial support from the Shota<br />

Rustaveli National Science Foundation (Grant N vef/1/1 – 20/11). All ideas expressed<br />

herewith are those of the author, and may not represent the opinion of the<br />

Foundation itself. www.rustaveli.org.ge<br />

ufaso gamocema<br />

redaqtori<br />

irma ratiani<br />

saredaqcio kolegia:<br />

amiran arabuli<br />

maka elbaqiZe<br />

nana fruiZe<br />

teqnikuri redaqtori<br />

miranda tyeSelaSvili<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa<br />

TinaTin duglaZe<br />

mxatvari<br />

nodar sumbaZe<br />

ISBN 978-9941-0-3970-6<br />

© SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti, 2011


Sinaarsi<br />

winaTqma.......................................................................................................7<br />

nawili I<br />

Semoqmedis erTi teqsti<br />

vaJa-fSavela<br />

Svlis nukris naambobi......................................................................11<br />

Vaja-Pchavéla<br />

Le récit d’un chevreuil<br />

(Traduction Gaston Bouatchidzé).............................................................20<br />

<strong>Vazha</strong>-<strong>Pshavela</strong><br />

The Story Told by a Fawn<br />

(Translated by Mary Childs) ....................................................................29<br />

nawili II<br />

vaJa-fSavela <strong>150</strong><br />

zaza abzianiZe<br />

vaJa—fSavela<br />

(literaturuli portreti) .........................................................39<br />

eliso kalandariSvili<br />

bibliuri paradigmatikisa da<br />

saxismetyvelebis Taviseburebani<br />

vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi.........................................................63<br />

Tamar barbaqaZe<br />

vaJa-fSavelas `Rame mTaSi~ da `vefxistyaosani~<br />

(poeziis bunebriobis sakiTxisaTvis).........................................76<br />

manana kvaWantiraZe<br />

Sexvedris koncepti vaJa-fSavelas poemebSi...........................83<br />

manana kvataia<br />

logosis paradigmatika da<br />

vaJa-fSavelas fenomeni.................................................................104<br />

5


nona kupreiSvili<br />

vaJas `suleTi~, rogorc<br />

cirkularuli drois toposi......................................................116<br />

rusudan canava<br />

arqauli ritualis asaxva<br />

vaJa-fSavelas poemebSi..................................................................126<br />

eka CxeiZe<br />

fausturi paradigma xalxur eposSi `eTeriani~<br />

da vaJa-fSavelas poemaSi `eTeri~..................................................144<br />

amiran arabuli<br />

mTis, arwivisa da aragvis realuri da<br />

simboluri ganzomilebani vaJa-fSavelas<br />

mxatvrul naazrevSi........................................................................151<br />

levan bregaZe<br />

rainer kirSi vaJa-fSavelas Sesaxeb..........................................169<br />

giorgi cocaniZe<br />

kvlav dialeqtizmebis sakiTxisaTvis<br />

vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi.......................................................179<br />

esma mania<br />

saarqivo-personificirebuli<br />

informacia _ vaJa-fSavelas<br />

fsiqologiuri portretis kvlevis wyaro.............................195<br />

eTer qavTaraZe<br />

vaJa-fSavelas arqivi<br />

xelnawerTa erovnul centrSi....................................................207<br />

rostom CxeiZe<br />

mindia _ bedi Semoqmedisa...........................................................214<br />

nawili III<br />

rCeuli anotirebuli bibliografia...........................................245<br />

pirTa saZiebeli...................................................................................322<br />

6


winaTqma<br />

vaJa-fSavela aris `geniosis~ klasikuri nimuSi, is unikaluri<br />

SemTxveva, rodesac adamianis dabadebasa Tu arsebobaSi gan-<br />

RmrTobilobis didebuleba igrZnoba. Carglis mTebSi Cakarguli,<br />

naxevrad gadaqceuli sadgomis kedlebSi lukma-purisaTvis<br />

mebrZoli da Sromisagan dakoJrebuli xelebiT dawerili `kosmopolitizmi<br />

da patriotizmi~ iseTive SesaZlebeli SeuZleblobiT<br />

elvarebs, rogorc dayruebuli beTxovenis mier gawyobili<br />

`mTvaris sonata~. rogor xdeba es? sad aris aq logika? an<br />

Rirs ki logikis Zieba iq, sadac RvTiuri prevalirebs?<br />

vaJa-fSavelas dabadebidan xangrZlivi <strong>150</strong> weli gasrulda,<br />

misi Semoqmedebis mniSvneloba ki wlidan wlamde izrdeba da<br />

sazRvrebs ifarTovebs: is aris Seucvleli niSansveti qarTuli<br />

kulturisa da azrovnebis istoriisa, romlis Rvawlic, misive<br />

sityvebiT rom vTqvaT, imdenadve sasargebloa kacobriobisaTvis,<br />

ramdenadac sasargeblo da gonivrulia samSoblosaTvis<br />

(`kosmopolitizmi da patriotizmi”). vaJa-fSavelam icxovra da<br />

iRvawa ara marto Tavisi qveynis kulturisa da literaturis,<br />

aramed _ msoflio kulturisa da literaturis sakeTildReod;<br />

misi naazrevi erTnairad saintereso da mniSvnelovania qar-<br />

Tvelisa Tu araqarTvelisaTvis, am samyaroSi mcxovrebi yoveli<br />

adamianisaTvis, visac ki humanizmis, zneobriobis, adamianis bunebasTan<br />

Tanaziarobis, sarwmunoebrivi simtkicis, nacionaluri<br />

da internacionaluri interesebis Rirebuli integraciisa<br />

swams da sjera. vaJa-fSavelas fenomeni azris sruliad gansxvavebul<br />

Senakadebs amTlianebs, uamrav Wrilsa da waxnags moicavs,<br />

ganfenils problemebisa da safiqralis ukidegano sivrceSi.<br />

vaJa-fSavela qarTveli geniosia _ msoflio kulturuli<br />

azrovnebis qarTuli landSafti, romelTa warmodgenac uer-<br />

TmaneTod SeuZlebelia!<br />

7


swored mas eZRvneba SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />

institutSi momzadebuli saiubileo krebuli, ukve mesame am<br />

seriaSi (`ilia WavWavaZe 170~, `sulxan-saba orbeliani 350~). krebuli<br />

originaluri koncefciiTa da struqturiT gamoirCeva _<br />

is sami mniSvnelovani monakveTisagan Sedgeba: nawili I. `Semoqmedis<br />

erTi teqsti~, romelSic pirvelad qarTveli mkiTxvelis<br />

winaSe, vaJa-fSavelas Sedevris _ `Svlis nukris naambobi~ _<br />

originalur teqstTan erTad warmodgenilia misi frangul da<br />

inglisurenovani Targmanebi, Sesrulebuli, Sesabamisad, baton<br />

gaston buaCiZisa (safrangeTi) da qalbaton meri Cildsis (aSS)<br />

mier; nawili II. `vaJa-fSavela <strong>150</strong>~, romlSic mwerlis cxovrebisa<br />

da Semoqmedebis Sesaxeb warmoebuli Tanamedrove samecniero<br />

kvlevebia ganTavsebuli; nawili III. `vaJa-fSavelas rCeuli anotirebuli<br />

bibliografia~, romelic moicavs anotirebul CamonaTvals<br />

rogorc vaJa-fSavelas gamoqveynebuli Txzulebebis,<br />

ise _ mis Sesaxeb dawerili sxvadasxva xasiaTis gamokvlevebisa.<br />

krebulis Semdgenlebi da avtorebi miznad isaxavdnen vaJafSavelas<br />

Semoqmedebis wardginebas Tanamedrove epoqis mkiTxvelisaTvis,<br />

romelsac uTuod daainteresebs mwerlis aRiarebuli<br />

teqstis axali Targmanebi, rogorc saukeTeso gza interkulturuli<br />

komunikaciebis gaRrmavebisaken, da Tanamedrove<br />

filologiuri standartebiT Sesrulebuli samecniero kvlevebi,<br />

romlebic avlens dRevandeli qarTuli literaturaTmcodneobiTi<br />

skolis farTo SesaZleblobebs.<br />

imeds vitovebT, rom krebulis TiToeuli monakveTi mkiTxvelis<br />

yuradRebasa da mowonebas daimsaxurebs, xolo vaJafSavelas<br />

cxovrebisa da Semoqmedebis interpretaciis istorias<br />

kidev erTi sagulisxmo naSromi Seemateba.<br />

8<br />

irma ratiani


nawili I<br />

Semoqmedis erTi teqsti<br />

9


Svlis nukris naambobi<br />

I<br />

vaJa-fSavela<br />

pawawa var, oboli. bedma damibriyva: cud dros davobldi.<br />

tanzed macvia patara, moklebewviani, TeTris TvlebiT mowinwkluli<br />

Txeli qaTibi. jer rqebi da kbilebi ar amomsvlia, Cliqebic<br />

ar gammagrebia.<br />

gzadakarguli davdivar. ai, daxedeT Cems sisxlians fexsa, _<br />

es, wylis dasalevad rom Cavedi xevSi, maSin vitkine... guli miwuxs...<br />

guli... sabralo dedaCemi! manam deda myvanda cocxali,<br />

sul alersSi vyvandi: ZuZus mawovebda, mialersebda, mafrTxilebda.<br />

raRa meSveleba me sabralos exla! ZuZus aRara vwov, mxolod<br />

balaxis namsa vsutav diliT da saRamoTi, rodesac namia, da<br />

rZis ndomas imiTi viklav. upatrono rom var, sul meSinian, vkankaleb,<br />

mudam dRe sikvdils veli, gzaareuli davexetebi... Rmer-<br />

To, ramdeni mteri gvyavs!<br />

weRan velis pirad gavedi daRonebuli... iqiT-aqeT Tvals vavlebdi.<br />

uceb Cems Tavzed Weqa gaisma. avixede maRla: mxrebSekum-<br />

Suli, niskartdaRebuli, uzarmazari lega frinveli modioda<br />

pirdapir Cemken. me, SeSinebuli, tyeSi gadavxti. wamovida is wyeuli<br />

frinveli, tani veRar Seimagra da Cems nadgom adgils daeca.<br />

Jruanteli mivlis, rodesac imisi mokakuli niskarti da almasiviT<br />

brWyalebi magondeba. pirdapir movida da, iq rom ar<br />

davxvdi, balaxebzeda da mayvlovanzed mxrebiT tylaSuni gaadina.<br />

miavl-moavlo sazareli yviTeli Tvalebi, ewyina Cemi gaqceva,<br />

aiwia, Zlivs ganTavisuflda, kinaRam mayvlebSi Caeba. me erTs<br />

xes vefare da iqidam gulis fancqaliT calis TvaliT gavyurebdi.<br />

11


genacvale, tyeo! Sen bevrs mSveli, Torem aqamdis Cemis qaTibis<br />

bewvic ar iqneboda! guli meubneba, mtris msxverplad gavxdebi.<br />

jer me gamoucdeli var, mxolod erTi kvira viyavi dedas-<br />

Tan. is maswavlida, vin iyo Cemi mteri da vin mokeTe. exla vinRa<br />

maswavlis? sul SambSi vwvebi, vimalebi, mumlisa da koRoebisagan<br />

mosveneba aRara maqvs. dedasTan kargad vcxovrobdi, Tavisuflad<br />

vsunTqavdi...<br />

me da dedaCemi, ager tyiani seri rom wamowolila da aqeTiqiT<br />

xevebi Caudis, iq vcxovrobdiT, mudam daCrdilulni gaburulis<br />

tyiT; uxvedri iyo Cveni bina. dedaCemi dawveboda xolme<br />

gorakze, me gverdiT movuwvebodi. samive mxridam xeebi gvefara,<br />

_ meoTxes TiTon gaiyureboda. xandaxan yurebs daacqvetda, me<br />

Sevyurebdi da vbaZavdi imis qcevas, Cems patara yurebsac avcqvetdi.<br />

samjer uCveulebrio xmauroba Semogvesma: is ara<br />

hgvanda arc wylis Cxrials, romelic mudam mesmis, arc SaSvis<br />

faCuns, arc kodalas rakuns, arc kidev xmelis xis wveridam Camovardnil<br />

totis raxuns da arc niavisagan gaSrialebul foTlebis<br />

xmas... es SevniSne me: rawams am ucxo xmas gaigonebda<br />

dedaCemi, ze wamovardeboda da metyoda: `Svilo! momye, me momyeo!..~<br />

gaiqceoda da mec mivxtodi, rac Zali da Rone mqonda; arc<br />

vicodi da arc mesmoda, Tu vis ufrTxoda. exla ki vici... oh, ramdeni<br />

mteri gvyavs! oh, adamiano!.. ratom ar gebralebi me, patara?<br />

ratom ar maZlev Tavisuflebas, rom guldasvenebulma Tavisuflad<br />

viaro, vTelo lamazi mwvane balaxi, gadavdge serzed da<br />

davstkbe saRamos niavis sioTi?!<br />

ver gavcilebivar tyes. Tu gavedi velad, unda tyis pirs ar<br />

movscilde, _ maSinac naxevari sicocxle makldeba! sul aqeTiqiT<br />

unda viyuro, vefaro xeebs, kldeebs, balaxebsa da kankaliT<br />

vWamo saWmeli, SiSisagan zezeurad unda davdne!.. ras giSaveb,<br />

adamiano, miTxari, ras? ra dagiSava sabralo dedaCemma, ra<br />

Segisva, ra SegiWama, rom mohkali da upatronod damagde, damaoble?!<br />

oh, adamianebo! Tqven xerxsa da Roneze xarT daimede-<br />

12


ulni da Cveni javri ara gaqvsT... ara hgrZnobT, rom Cvenc<br />

gviyvars Tavisufleba, ara hgrZnobT Tqvenis Seubralebelis<br />

guliT, rom Cvenc gviyvars sicocxle, buneba: foTlis Sriali,<br />

wylis Cqriali, romelsac sulganabuli egre xSirad yurs vugdeb<br />

xolme, balaxis bibini da tyis cxovelebTan erTad navardoba...<br />

Sen ki, oh, adamiano!.. Tvalebdasisxlianebuli, gafacicebuli<br />

dameZeb me da Cems fers sustsa da upatronos aTass sxvas...<br />

iaraRi gaqvs, mogveparebi, muxTlad gvkrav tyvias da gamogvasalmeb<br />

wuTisofels...<br />

II<br />

rogor ar unda meSinodes?.. jer sul erTi kviraa, rac me wu-<br />

Tisofels vxedav, da ramdeni SiSi da vaeba gamoviare! guSinwin<br />

wvimiani dRe iyo. sicocxliTa da simSvenieriT aRsavse dedaCemi<br />

wiflis gverdzed idga da gemrielad icoxneboda... mec gverdiT<br />

vudeqi, mixaroda dedasTan dgoma, mteri da sikvdili arc ki<br />

magondeboda dedis imediT. xSiris foTlebidam wvimis nami kamkamiT<br />

Camodioda... me Tavs vuSverdi, rom sasiamovno wveTebs<br />

gavegrilebine.<br />

_ ar giama, Svilo? _ mkiTxavda deda.<br />

me Tavs vuqnevdi da vxtodi, xan ZuZuebSi vburCnidi.<br />

Cven win erT xmel xes garSemo kodala evleboda da ise magra<br />

ukakunebda, rom mikvirda, _ dedaCemi amodenaa da ar SeuZlian<br />

egre tyis gaxmaureba, rogorc am patara Cits-meTqi! uvlida<br />

garSemo xes fexebis fxakuniT da xan erTsa da xan meore adgilas<br />

Cahkravda niskarts... kodalas celqobas me sixaruliT Sevyurebdi;<br />

uceb `Cxi!~ `Cxi!~ momesma. movixede gverdze: Tavzed erTi<br />

Cxikvi gvevleboda. `Tavi momafareo, _ miTxra dedaCemma: _<br />

Torem Cxikvi Tvalebs dagTxriso!..~ me Tavi movafare. dedaCemi<br />

igeriebda TaviT im saZagels. Cxikvi Cemken iwevda; bevri icodvila,<br />

mere dagvaneba Tavi, Tavmokatunebuli wiflis totze Ses-<br />

13


kupda da mohyva knavils. imisi xma swored Cems xmasa hgvanda.<br />

dedas gaecina da miTxra:<br />

_ didi eSmaki ramea, Svilo, eg Cxikvi, gaufrTxildi!.. Senis-<br />

Tana patara nukrebs Zlier emtereba, Svilo... krusunsa da knavils<br />

mohyveba da axlo-maxlo rom SenisTana briyvi da gamoucdeli<br />

nukri Sexvdes, bans miscems, gadaeZraxneba. magasac is unda:<br />

miaxteba da Tvalebs gamosCiCqnis!..<br />

me tanSi Jruantelma damiara...<br />

_ xmasac ar gavcem, davemalebi maSinaTve!<br />

_ ho, egre, egre, Svilo! manam deda cocxali gyavs, nu SegeSindeba;<br />

roca me aRar geyolebi, maSin sifrTxile gmarTebs!<br />

oh, ramdeni gamocdileba maklia jer kidev me, sacodavsa!..<br />

14<br />

III<br />

erTxel Zlier dacxa. dedaCemi sawolidam adga da miTxra,<br />

wyalze wavideTo. wavediT, davyeviT wvrilians sers, CaviareT<br />

Sambze da CavediT xevSi. xevi Rrma iyo, mzis sxivebi ver Caswvdomoda,<br />

aqeT-iqiT napirebze xeebi erTmaneTze gadakvanZuliyo<br />

wverebiT. xis Zirebze, iqve xevis pirad, Jolis fexebi iyo amosuli,<br />

wiTlad Tavi daexaraT da gadmohyurebden wylis denas.<br />

civi, ankara xevi moCuxCuxebda galipuls qvebze, erTis kldidam<br />

meoreze gadadioda da gubdeboda. dedaCemi mivida da Cadga Sig<br />

gubeSi. me Zlivs davdiodi qvebze, Cliqebi mtkioda.<br />

_ modi, Svilo, Cadeq wyalSi, saamuria sicxeSi wyalSi dgoma.<br />

me mivedi da krZalviT Cavsdgi jer erTi fexi; wyali saSinlad<br />

civi iyo da gadmovxti isev ukan.<br />

_ civia, ar SemiZlian dgoma.<br />

_ araferi giSavs, unda exlave SeeCvio, Svilo!<br />

cota xani davdeqi wyalSi da mere gamovbrundiT ukan. Cvens<br />

zeviT nakafianebSi xmauroba ismoda.


_ eg saSiSi xalxi ar aris, _ miTxra dedam: _ erTi dedakaci<br />

da patara balRia. Cveni mteri egre ara yviris. Cven mainc<br />

sifrTxile gvmarTebs: ese wvrilianze aviaroT, velis pirad nu<br />

gamovCndebiT, nu davenaxvebiT.<br />

dedaCemi win wavida. me gulma ar momiTmina da gavxede; tani<br />

davmale, mxolod Tavi gamovaCine. am dros qveidam xma momesma:<br />

`vai, vai, dedilo, mgeli, dedilojan, mgeli!~<br />

_ nu geSinian, Svilo, genacvale. aba, sad aris, damanaxveo? _<br />

hkiTxavda deda.<br />

_ age, yurebi ar gadmoucqvetia, adamiano, tyidam! _ Tvalcremliani<br />

uCvenebda bavSvi TiTiT Cemze.<br />

_ ui, Sen ki genacvalos deda, mgeli ki ar aris, Svlis nukria,<br />

Svilo! qa, ra lamazia!<br />

_ daviWiroT, Seni Wirimeo, _ eubneboda patara dedas da<br />

Tan mouTmenlad emzadeboda Cemken gamosaqcevad.<br />

_ ara, genacvalos deda, codoa, Svilo, rogor iqneba, gana<br />

magas ara hyavs deda! xom unda itiros iman Tavis Svilzed!<br />

me sulganabuli yurs vugdebdi da miama, rom gavigone erTaderTi<br />

sityva Cvenis Sebralebisa. me kidev mindoda yuri megdo,<br />

magram dedaCemi dabrunebuliyo, moirbina da miTxra:<br />

_ hai, Se briyvo, gjera, rasac egeni amboben?! ras uyureb<br />

iqa? wavideT Cqara, momye! egeni wavlen, aswavlian monadires<br />

Cvens binas da gamogvasalmebineben sicocxles.<br />

sabralo dedaCemi winaTve hgrZnobda, rom ise iqneboda.<br />

IV<br />

SekuntruSda dedaCemi, SevkuntruSdi mec da gavswieT zeiTken<br />

skup-skupiT. sul bolo dros mxolod esRa gavigone: `ui,<br />

dedac iqa hyoliao!~<br />

SevudeqiT Sambians, buerians gverdobs. bueris Zirebi civis<br />

wyaroebiT iyo morwyuli. aqa-iq lafze etyoboda Cemsaeb patara<br />

15


nukris nafexurebi. saSinlad cxeloda. vswuxdiT. davweqiT buerebSi.<br />

imisi ganieri foTlebi ar gvakarebden mwvave mzis sxivebs.<br />

uceb gareSemo Semortymul mTebis wverebidam amocvivden<br />

Rrublebi, Seiyarnen erTad. cam daigriala, iWeqa, elva<br />

gaiklakna.<br />

wvima svet-svetad Camodga gaRma serebze, male Cvens gareSemoc<br />

xis foTlebsa da nametnavad buerebze daiwyo tlaSa-tluSi.<br />

iseTi xmauroba dadga, TiTqos tye da mTa-bari iqceoda. yvela<br />

suldgmulma xma gakminda: Citebi veRar hbedavden WikWiks, celqobas...<br />

saZageli Cxikvi, romelic ise maSinebda winad, exla srulebiT<br />

ar meCvena ise sazareli; damjdariyo wiflis Simelaze,<br />

miexuWa Tvalebi da niskartidam cingli Camosdioda, mxrebi sacodavad<br />

CamoeSva. imis axlos ijda gulwiTeli Citi, `wiflis-<br />

Cita~, uwyinari, uvnebeli, Rabua. mSvenivrad miexuWa Tvalebi!<br />

mofrinda `wiprana~ da `wrip, wrip!~ SesZaxa. Cxikvs SeeSinda,<br />

gaaxila Tvalebi, gauskda guli, miaskda xan iqiT, xan aqeT, uSno<br />

`Cxii, Cxis!~ ZaxiliT. me gamecina. winaT yvelazed Ronieri is megona,<br />

exla ki gavige, rac Svili brZanebula.<br />

gadaiquxa. Citebma morTes erTxmad simRera. balaxebma da xis<br />

foTlebma sixarulis cremls dauwyes frqveva. dedaCems nawvimze<br />

siaruli uyvarda... wavidoda velad da mec Tan gamiyoliebda.<br />

exlac wavediT, SevudeqiT velis pirebs, gavswieT mTisken, tkbili<br />

xma ismoda salamurisa. mTis Zirze gaSliliyo cxvari da<br />

tkbilad sZovda axlad danamuls balaxs. mze goris piras iyo<br />

Camaluli naxevramde. imisi mkrTali sxivebi mxolod mTebisa da<br />

tyis wverebs eTxoveboda.<br />

goris pirze zeviT mxriv ijda nabadwamoxveuli mecxvare da<br />

Seeqceoda salamurs. imis gverdiT wamoyuntebuliyo banjRvliani,<br />

sazareli Sesaxedavi ZaRli; cocxlad ayolebda Tvalebs<br />

cxvris faras da xandaxan aCerdeboda alersianad Tavis patrons.<br />

_ cuds adgilas movediTo, _ miTxra dedaCemma, _ mecxvare<br />

uiaraRoa, imisi nu SegeSindeba, magram is ZaRli daiyris Cvens<br />

16


suns, da iqneba gamogvekidoso. mobrundi ukan. Tvali geWiros:<br />

Tu Cvensken gamoiqca, me davenaxvebi da Sen balaxebSi Caimaleo.<br />

_ Cvens danaxvaze cxvari wafrTxa da daiwyo Cvenken yureba. me<br />

xSirisa da daberebulis arjakelis grovaSi Cavimale da ar va-<br />

Sorebdi Tvals im kudbuTqva ZaRls... cxvris dafrTxoba da ZaRlis<br />

wkmutuni erTi iyo. scqvita yurebi da gamoeqana Cemken...<br />

mecxvarem dagvca kivili. me avkankaldi. dedaCems Seaswro<br />

Tvali da gaeqana imisken. dedaCemi gasrialda da erTs wams damekarga<br />

Tvalidam. cremli momeria, guli momikvda; vaime, dedav,<br />

Tu dagiWiros mag wyeulma! didi xani mesmoda braga-brugi da<br />

xevidam qvebis Cxriali.<br />

vaime, Tu daiWira dedaCemi da Tavis almasis kbilebiT swews!<br />

dabindda. mecxvarem moustvina cxvars da Seayola binisaken.<br />

gulis fancqaliT vadevnebdi Tvals imis moZraobas. sawyals<br />

cxvrebs scemda zogs didis kombliT da zogs qvebs esroda. erTs<br />

patara Cemodena batkans miartya qva, sabralo waiqca da sacodavad<br />

daiwyo fexebis qneva. mecxvare avida zeviT da dauwyo Zaxili<br />

`yurSias~. cotaxans Semdeg cis tatanze ∗ davinaxe, rom imisi<br />

yurSia, wiTel-enagadmogdebuli, edga patrons gverdiT.<br />

me meSinoda: vin icis, Cemi dedis sisxliT aqvs-meTqi gamuruli<br />

laS-piri. dabnelda, daukuneTda. xmauroba aRarsaidam ismoda.<br />

ra iqna dedaCemi? iqneba veRar mipovos, Tu cocxalia?<br />

cota xans Semdeg xavili Semomesma. dediCemis xmasa hgvanda.<br />

mec gavexmaure. sabralo aforTqlebuli moiWra CemTan.<br />

_ aqa xar, Svilo? nu geSinian, Seni deda cocxalia. ZaRli da<br />

mgeli verafers daakleben... cocxali xaro? _ mkiTxavda.<br />

_ cocxali var, _ vupasuxe me.<br />

mialersa dedam... neta vis Sevtiro, vis Sevexvewo, vin aris<br />

iseTi Zalumi, rom dediCemis TvalebSi Camaxedos, damatkbos<br />

imis alersiT.<br />

∗ horizonts eZaxis xalxi.<br />

17


ogor unda movinelo es javri? neta sisxlis msmels mters<br />

mec movekali! risTvis davrCi me cocxali?!<br />

winadRes cocxals, mSvenebiT savses Cems nugeSs Sevstrfodi,<br />

da ra momagonebda, Tu meore dRes damekargeboda samudamod!<br />

18<br />

V<br />

mTeli Rame davdiodiT velze. aRar gveSinoda; gavediT svil-<br />

Si da tkbilad SeveqceodiT. Teneba daiwyo, miviqeciT tyeSi. wyeuli<br />

iyos im dRis gaTeneba! velzed sqlad iwva balaxi. velSi<br />

idga ori-sami Ziri bali; jguf-jgufad exveoden Citebi, SaSvebi;<br />

Jivil-xivili ismoda; zogni modioden da zogni midioden, miezideboden<br />

SvilebisTvis sazrdos. dedam gamafrTxila da miTxra:<br />

saSiSia am dros siaruli, Cveni mteri nawvimze dagveZebs, aqeTiqiT<br />

Tvali geWiroso.<br />

es iyo ukanaskneli gafrTxileba dediCemisagan. dedaCemi<br />

swuxda, TiTqos sikvdilsa hgrZnobda. mohkvnetda erTs fo-<br />

Tols da gauyuCdeboda.<br />

Cvens zeviT iyo dgnalebi, erTmaneTze miwyobiT amosuli.<br />

imaT win idga sami Tu oTxi SekumSuli da awurwutebuli aryi.<br />

uceb, rogorc cis Weqam, igriala Tofma, imis xmam daiara<br />

mTebi da kldeebi. xis foTlebma da mcenareebma kankali daiwyes,<br />

boli gaerTxa namians balaxze. dedaCemma erTi ki amoikvnesa da<br />

waiqca. vaime! me iqve gavisxipe. dedaCemi migoravda, vxedavdi,<br />

Tavqve da sisxlians kvals stovebda balaxze. aryebis ukanidam<br />

gamoxta axalgazrda biWi, lega Coxis kalTebi aekvalTa. `gaumarjoso!”<br />

daiZaxa da saswrafos wkrialiT gamoekida dedaCems<br />

ukan. sawyali dedaCemi cdilobda adgomas, wamoiwevda xolme,<br />

magram isev Caixveoda muxlebSi, daecemoda da gagordeboda. me<br />

movkvdi, tanSi daviSale, rodesac SeCvenebulma monadirem amoiZro<br />

priala xanjali da gamouso dedas yelSi. sisxlma ifeTqa<br />

da gadaerwyia xeebze. vahme! sul cxadad vxedavdi, magram riTi


vuSvelidi me, sacodavi?! ager ZuZuebze, im ZuZuebzed, romlebsac<br />

me vwovdi, dauso xanjali da gamoSeSxa. Seido kiserzed da<br />

gaswia. me daviwye tirili. guli Semiwuxda. mas aqeT cocxalmkvdari<br />

var; vtiri da es aris Cemi nugeSi; davdivar da Sevstiri<br />

xeebs, mTasa da kldeebs, davstiri wyalsa da balaxs, magram Cem-<br />

Tvis deda ara Cndeba, dedaCems veRara vxedav, var oboli da, vin<br />

icis, vin damepatroneba, vin SeiRebavs Cemis sisxliT xelebs?!<br />

[1883 w.]<br />

19


Vaja-Pchavéla<br />

20<br />

Le récit d’un chevreuil<br />

I<br />

Je suis petit, orphelin, malmené par le sort: resté seul à la male heure. Je<br />

porte un justaucorps fin, aux poils courts, moucheté de blanc. Je n’ai encore ni<br />

dents, ni cornes, et mes sabots n’ont pas eu le temps de durcir.<br />

J’erre au hasard. Regardez mes jarrets ensanglantés. En descendant au bord<br />

de la rivière pour boire de l’eau, je me suis fait mal… Mon cœur se consume…<br />

Ah, mon cœur, pauvre maman ! De son vivant maman me cajolait : elle m’allaitait,<br />

m’adressait une parole tendre, me mettait en garde contre le danger. Que<br />

deviendrai-je à présent, moi qui n’ai pas de chance ! Je ne tête plus son sein, je<br />

me contente, matin et soir, de boire la rosée sur l’herbe, et je trompe ainsi mon<br />

envie d’avoir du lait. Resté sans ma protectrice, j’ai sans cesse peur, je tremble,<br />

j’attends ma mort et j’avance à l’aveuglette… Mon Dieu, que d’ennemis autour<br />

de nous !<br />

Le cœur triste, je viens de traverser le champ… en regardant sur les côtés.<br />

Le tonnerre retentit soudain dans le ciel. Je levai la tête : un énorme oiseau gris,<br />

ailes pliées et bec ouvert, fonçait sur moi. Effrayé, je me réfugiai d’un bond<br />

dans la forêt. Le maudit volatile ne put retenir son élan et tomba à l’endroit même<br />

que je venais de quitter. Je tremble encore en me souvenant de son bec tordu<br />

et de ses griffes tranchantes comme des diamants. Il atterrit à pic et, ne me trouvant<br />

pas au but, alla s’écraser sur le flanc dans l’herbe et les mûriers. Le rapace<br />

promena alentour le regard effrayant de ses yeux jaunes, se fâcha de m’avoir<br />

manqué, puis se releva et se dégagea avec peine: il avait failli rester pris dans<br />

les ronces. Dissimulé derrière un arbre, je suivais d’un œil ses mouvements.<br />

Chère forêt ! ton concours m’est précieux. Sans toi, il y a belle lurette que<br />

j’aurais perdu le dernier poil de mon justaucorps ! Mon cœur me dit que je finirai<br />

par tomber victime de l’ennemi. Encore inexpérimenté, je n’ai passé qu’une


petite semaine auprès de maman. Elle m’apprenait à distinguer amis et ennemis.<br />

Qui le fera désormais à sa place ? À tout instant, je me couche dans les herbes<br />

folles, je me tapis, harassé par les moucherons et les moustiques. Que je vivais<br />

bien près de ma maman ! Je respirais librement…<br />

À l’ombre de la forêt vierge, maman et moi, nous habitions là où la montagne<br />

boisée se prélasse couchée sur le côté et baignée sur ses deux flancs par<br />

des rivières. Notre logis était inaccessible. Maman se couchait sur un tertre, et je<br />

m’étendais près d’elle. Des trois côtés des arbres nous protégeaient. Maman surveillait<br />

l’accès dégarni. Parfois elle dressait les oreilles, et, l’observant de près,<br />

je faisais comme elle. À trois reprises, nous entendîmes un bruit insolite : il ne<br />

me rappelait ni l’écoulement de l’eau que j’entends constamment, ni le chant du<br />

merle, ni le martèlement du pic, ni le craquement d’une branche tombée d’un<br />

arbre sec, ni le bruissement de la brise dans le feuillage…<br />

Je remarquai une chose: à peine maman entendait-elle ce bruit étrange,<br />

qu’elle se dressait sur ses pieds et me disait: «Suis-moi, mon enfant, suis-moi !»<br />

Elle partait en courant, et je sautillais derrière, rassemblant mes forces. Je ne<br />

savais ni ne comprenais qui elle craignait. À présent je sais…Oh, combien d’ennemis<br />

avons-nous ! Oh, homme ! pourquoi ne me plains-tu pas, moi si petit ?<br />

Pourquoi ne m’offres-tu pas la liberté de me promener en paix, le cœur tranquille,<br />

de fouler l’herbe verte, d’admirer, penché au bord d’un sommet, le frôlement<br />

de la brise du soir ?<br />

Je n’ose quitter la forêt. Si je passe dans le champ, je m’astreins à suivre la<br />

lisière du bois. Encore ne puis-je m’y hasarder qu’au prix d’une bonne moitié de<br />

mon existence ! Je dois constamment regarder à gauche et à droite, me cacher<br />

derrière les arbres, les rochers, me coucher dans l’herbe et manger debout, sur le<br />

qui-vive ! Dis-moi, homme, quel mal ai-je pu te faire ? Et quelle perte ma pauvre<br />

maman a-t-elle pu t’infliger ? Boire ta boisson ou manger tes denrées ? Pourquoi<br />

l’avoir tuée, me privant de ma protectrice et me réservant le sort d’un orphelin<br />

? Ah, hommes ! sûrs de votre dextérité et de votre force, peu vous chaut<br />

ce qu’il advient de nous… Vous ne sentez pas que nous aussi nous aimons la liberté,<br />

votre cœur implacable ne vous dit pas que nous aussi nous aimons la vie,<br />

21


la nature : le bruissement des feuilles, le roulement de l’eau _ que j’écoute si<br />

souvent en retenant le souffle, l’ondoiement de l’herbe et les ébats en compagnie<br />

de la faune sylvestre… Or toi, homme, les yeux injectés de sang, tu me traques<br />

sans merci, moi et mille de mes semblables: les faibles et les délaissés !<br />

Armé, tu t’approches de nous en cachette, tu nous terrasses perfidement d’une<br />

balle et tu nous arraches à ce monde fugitif…<br />

22<br />

II<br />

Comment ne pas avoir peur ?… Cela fait à peine une semaine que je contemple<br />

ce monde, et pourtant combien d’alarmes en si peu de temps ! Avant-hier<br />

il a plu. Près d’un hêtre, pleine de vie et rayonnante de beauté, maman broutait<br />

avec appétit… Moi, je goûtais à la joie d’être à ses côtés. Confiant en maman,<br />

je ne pensais ni aux ennemis, ni à la mort. Les gouttes irisées de la pluie se<br />

détachaient du feuillage touffu. Je me délectais de leur fraîcheur et je leur<br />

offrais mon museau.<br />

- N’est-ce pas que cela te fait du bien, mon enfant ? me demandait maman.<br />

J’aquiesçais de la tête et je sautais en l’air ou je mordillais ses mamelles.<br />

Devant nous un pic faisait le tour d’un arbre sec et le frappait si fort de son<br />

bec que je m’étonnai. Je me dis que maman, qui pourtant était si grande, ne pouvait<br />

néanmoins emplir la forêt d’un fracas comparable à celui produit par ce petit<br />

oiseau de rien du tout ! S’agrippant de ses pattes à l’écorce, le pic faisait donc<br />

le tour du tronc et l’entamait de son bec ici ou là… J’observais avec joie les<br />

polissonneries du pic.<br />

Entendant soudain un cui-cui, je me retournai et je vis un geai qui tournoyait<br />

au-dessus de nous. Maman me dit: « Cache-toi derrière moi, sinon ce geai va te<br />

crever les yeux !… ». Je me cachai. Maman para de sa tête aux attaques de ce<br />

vaurien. Le geai voulait s’approcher de moi. Echouant dans ses manœuvres réitérées,<br />

il finit par nous laisser en paix, sauta sur les branches d’un hêtre incliné


et se mit à piauler. Sa voix grêle ressemblait drôlement à la mienne. Maman me<br />

dit en riant:<br />

- C’est un grand malin que ce geai, sois toujours sur tes gardes ! Il s’acharne<br />

surtout sur de petits chevreuils comme toi, mon bambin… Pour commencer, il<br />

piaule et piaille. Alors si un benêt inexpérimenté comme toi se trouve là, il répond<br />

à ses avances et s’en approche. C’est ce que le geai attend : il se jette alors<br />

sur sa victime et lui crève les yeux !…<br />

Je tremblai de tout mon corps…<br />

- Je ne lui adresserai jamais la parole, je me cacherai à son apparition !<br />

- Voilà, c’est bien comme ça, mon enfant ! Tant que ta maman est en vie, tu<br />

n’as pas à avoir peur de quoi que ce soit. Quand je ne serai plus auprès de toi, tu<br />

devras être prudent !<br />

Hélas ! pauvre malheureux que je suis ! il me manque encore beaucoup<br />

d’expérience !<br />

III<br />

Une fois il fit très chaud. Maman se leva de sa couche et me dit : « Allons<br />

au bord de l’eau ».<br />

Nous y allâmes en descendant la montagne couverte de baliveaux. Nous<br />

traversâmes les folles herbes et nous pénétrâmes dans le défilé. Le défilé était<br />

profond et les rayons du soleil n’y parvenaient guère. Les arbres qui le bordaient<br />

des deux côtés entremêlaient leurs sommets. Des framboises perçaient au pied<br />

des arbres et, leurs têtes rouges penchées, elles observaient l’écoulement de<br />

l’eau. La rivière froide et transparente coulait sur les pierres lisses, passait de<br />

rocher en rocher pour rassembler plus loin ses eaux dans un bassin. Maman<br />

s’approcha de la rivière et entra dans l’eau. Moi, j’avais du mal à sauter sur les<br />

pierres et mes sabots me faisaient mal.<br />

- Viens, mon enfant, entre dans l’eau, sa fraîcheur fait du bien par cette<br />

chaleur !<br />

23


Je m’approchai et, pour commencer, plongeai avec précaution un pied dans<br />

la rivière. Comme l’eau était horriblement froide, je rebondis aussitôt en arrière.<br />

- L’eau est froide, dis-je, et je n’arrive pas à y rester.<br />

- Ce n’est rien, mon enfant, tu dois t’y habituer dès maintenant.<br />

Je rentrai de nouveau dans l’eau, j’y patientai quelque temps, puis en<br />

ressortis. Des bruits nous parvinrent du taillis d’au-dessus.<br />

- Ceux-là ne sont pas dangereux, me dit maman, c’est une femme avec son<br />

enfant. Nos ennemis ne crient pas de la sorte. Pourtant, nous devons toujours<br />

être sur nos gardes. Repassons par les baliveaux, évitons de nous montrer à la<br />

lisière.<br />

Maman me précéda. Aiguillonné par la curiosité, je dissimulai mon corps,<br />

mais je sortis le bout de mon museau de derrière les arbres pour regarder. Au<br />

même instant j’entendis une voix qui montait d’en bas:<br />

- Oh, ma p’tite maman, le loup, le loup !<br />

- N’aie pas peur, mon enfant, mon chéri ! Montre-moi un peu où tu vois le<br />

loup ? demanda la mère à son fils.<br />

Les yeux en larmes, l’enfant me désignait du doigt:<br />

- Ah, mon enfant, ce n’est pas un loup, mais un chevreuil ! De plus, qu’il est<br />

beau !<br />

- Attrapons-le, maman, disait le petit, impatient de courir vers moi.<br />

- Non, chéri, ce serait dommage ! car lui aussi, il doit avoir sa maman ! Tu<br />

t’imagines ce qu’elle pleurerait si son petit venait à disparaître !<br />

Retenant mon souffle, j’écoutai ces propos et je me réjouis d’entendre au<br />

moins une manifestation de compassion. Même, j’aurais aimé apprendre la suite<br />

de la conversation, mais maman se retourna, accourut vers moi et me dit:<br />

- Petit nigaud, tu crois ce qu’ils disent ? As-tu fini de regarder par là ? Suismoi,<br />

et vite ! Ces deux-là signaleront aux chasseurs notre présence, et les chasseurs<br />

ne man queront pas de nous priver à jamais de ce monde.<br />

Pauvre maman, son appréhension allait bientôt se confirmer !<br />

24


IV<br />

Maman bondit et je bondis à sa suite. Nous escaladâmes la pente en sautillant.<br />

Juste avant de partir, des bribes de paroles mé parvinrent :<br />

- Oh, il a sa mère près de lui !<br />

Nous avançâmes dans les herbes folles et les bardanes. Des sources froides<br />

abreuvaient les racines des bardanes. Par endroits, sur la terre glaise, je distinguais<br />

les traces de sabots d’un petit chevreuil comme moi. Il faisait une chaleur<br />

insupportable. Nous en souffrions. Nous nous couchâmes dans les bardanes.<br />

Leurs feuilles larges nous protégaient des rayons brûlants du soleil. Soudain,<br />

partis des sommets des montagnes voisines, des nuages envahirent le ciel, avant<br />

de se rassembler non loin de nous. Le tonnerre retentit et l’éclair traversa le ciel<br />

en zigzag.<br />

Sur les sommets d’en face la pluie s’abattit en colonnes d’eau. Bientôt elle<br />

se déversa autour de nous, en faisant bruire les feuilles de bardanes. Il se fit un<br />

tel vacarme qu’on aurait dit que la forêt, les montagnes et la vallée allaient<br />

s’effondrer. Les êtres animés suspendirent leur souffle : figés, les oiseaux n’osèrent<br />

plus chanter. Le vilain geai qui tout à l’heure m’avait fait si peur, ne me parut<br />

plus aussi effrayant. Les ailes pitoyablement baissées, assis sur une branche<br />

de jeune hêtre, il avait fermé les yeux, et la salive lui coulait du bec. Un rougegorge,<br />

dit oiseau du hêtre, au cou garni de plumes, gentil et inoffensif, avait pris<br />

place à côté du geai. Ses yeux superbement fermés. Un serin arriva et lança de<br />

petits cris. Le geai eut peur et ouvrit les yeux. La frayeur dans le cœur, il se<br />

cogna à droite et à gauche en poussant des cris rauques. Je pouffai de rire. Tout<br />

à l’heure je me l’étais imaginé le plus fort de tous, mais à présent je voyais bien<br />

à quel sacré oiseau j’avais affaire !<br />

Le tonnerre passa. Les oiseaux chantèrent en chœur. Les brins d’herbes et<br />

les feuilles des arbres versèrent des larmes de joie. Maman adorait marcher sur<br />

l’herbe mouillée par la pluie… Elle gagnait le champ, et je l’y accompagnais. Il<br />

en fut de même cette fois-ci. Longeant le champ, nous nous dirigeâmes vers la<br />

montagne. On entendait le son doux du chalumeau. Un troupeau de moutons<br />

25


outait avec délice l’herbe aspergée de gouttelettes d’eau sur le flanc de la<br />

montagne. Le soleil s’était à demi caché derrière la montagne. Ses rayons pâles<br />

prenaient congé des montagnes et des sommets des arbres de la forêt.<br />

Dominant son troupeau, un berger revêtu d’un manteau de feutre jouait du<br />

chalumeau. Un chien affreux et poilu se tenait à ses côtés. Il suivait d’un œil attentif<br />

les déplacements du troupeau, tout en fixant de temps en temps d’un regard<br />

affectueux son maître.<br />

- Nous voici mal venus dans ces endroits, me dit maman. Tu n’as pas à<br />

craindre le berger qui n’a pas d’arme, mais le chien sentira notre odeur et il se<br />

peut qu’il se mette à nous poursuivre. Fais demi-tour. Ne le quitte pas des yeux.<br />

S’il court vers nous, j’irai au-devant de lui, et tu pourras te cacher dans les<br />

herbes.<br />

En effet, à notre apparition les moutons s’effarouchèrent et nous fixèrent des<br />

yeux. Je me cachai dans les broussailles sans perdre de vue le chien à la queue<br />

touffue. Le chien grogna en même temps que les moutons s’effrayèrent. Dressant<br />

les oreilles, il s’élança vers nous…<br />

Le berger poussa des cris. Je tremblai. Attiré par maman, le chien se dirigea<br />

vers elle. Maman glissa, et durant un moment, je la perdis de vue. Les larmes<br />

obstruaient ma vue, mon cœur était meurtri. Pauvre maman, si cette maudite bête<br />

réussit à s’emparer de toi! Pendant longtemps j’entendis résonner les sabots et<br />

les pierres rouler au fond du précipice.<br />

Malheur à moi s’il s’est emparé de maman et s’il est en train de la dévorer<br />

de ses dents affilées comme des diamants.<br />

Le soir arriva. Le berger siffla et rentra les moutons. Le cœur battant, je<br />

suivais du regard ses mouvements. Tantôt il frappait les pauvres moutons d’un<br />

gros gourdin et tantôt il leur jetait des pierres. L’une d’elles atteignit un petit<br />

agneau de mon âge. Le pauvre tomba à la renverse et agita piteusement ses pattes.<br />

Le berger gravit la pente et appela son Noiraud. Peu de temps après j’aperçus<br />

à l’horizon Noiraud, sa langue ensanglantée pendant de sa gueule, effondré<br />

aux pieds de son maître.<br />

26


La frayeur me saisit : s’il se trouvait que sa gueule était tachée du sang de<br />

maman ?<br />

L’obscurité se fit. On n’entendit plus un bruit. Où était maman ? À supposer<br />

qu’elle soit en vie, il se peut qu’elle ne réussisse pas à me retrouver.<br />

Peu de temps après j’entendis un bruit assourdi qui ressemblait à la voix de<br />

maman. Je lui répondis. Alarmée, maman accourut vers moi.<br />

- T’es ici, mon enfant ? N’aie pas peur, ta maman est vivante. Ni le chien, ni<br />

le loup ne peuvent rien contre elle… T’es vivant ? me demanda-t-elle.<br />

- Je suis vivant, lui répondis-je.<br />

Maman me caressa… À qui puis-je adresser mes pleurs et mes supplications<br />

? Qui a le pouvoir de me permettre de regarder encore une fois au fond des<br />

yeux de maman, de me replonger dans ses caresses ?<br />

Comment faire face à ce chagrin ? Si seulement notre ennemi sanguinaire<br />

nous avait tués tous les deux d’un seul coup ? Pourquoi suis-je resté en vie ?<br />

La veille, j’avais été heureux d’avoir retrouvé ma consolation pleine de<br />

beauté. Qui aurait pu me dire que le lendemain je la perdrais à jamais ?<br />

Nous passâmes la nuit à marcher dans les champs. Nous n’avions plus peur.<br />

Nous pénétrâmes dans un champ de seigle et nous nous régalâmes. À l’aube<br />

nous regagnâmes la forêt. Maudite soit l’aurore de ce jour ! Deux ou trois cerisiers,<br />

entourés d’herbe drue, s’élevaient au milieu du champ. Des merles tournoyaient<br />

en volée autour d’eux. Une grande animation régnait. Les uns partaient,<br />

d’autres venaient s’approvisionner pour leurs petits. Maman me prévint :<br />

- Ce n’est pas le moment de se promener. Notre ennemi nous cherche sur le<br />

sol mouillé de la pluie. Alors regarde bien de tous les côtés.<br />

Ce fut le dernier avertissement de maman. Maman était mal dans sa peau,<br />

comme si elle avait le pressentiment de la mort. Elle entamait une feuille sur un<br />

arbre, et s’immobilisait aussitôt.<br />

Au-dessus de nous, des osiers s’alignaient sur le flanc de la montagne,<br />

précédés par trois ou quatre bouleaux élancés.<br />

Soudain, comme le tonnerre des cieux, un coup de fusil partit. L’écho de la<br />

détonation fit le tour des montagnes et des rochers. Les feuilles des arbres et les<br />

27


plantes tressaillirent, la fumée se coucha sur l’herbe couverte de rosée. Maman<br />

poussa un cri et s’effondra. Malheur à moi ! je restai figé sur place. Je voyais<br />

maman rouler, la tête en bas, et laisser sur l’herbe une trace sanglante.<br />

Un jeune garçon surgit de derrière les bouleaux, les pans de sa tchoka<br />

retroussés. « Victoire ! » cria-t-il et courut de toutes ses jambes après maman.<br />

Ma pauvre maman s’efforçait de se relever, mais à chaque tentative ses genoux<br />

pliaient, elle retombait et roulait de nouveau.<br />

Je crus mourir, me décomposer, lorsque le maudit chasseur sortit une dague<br />

affilée et la passa sur la gorge de maman. Le sang jaillit et éclaboussa les arbres.<br />

Malheureux, je voyais tout sans pouvoir intervenir. Et le chasseur de passer sa<br />

dague sur les seins de maman, sur les mamelles qui m’avaient allaité, de vider<br />

son corps.<br />

Il la posa sur ses épaules et s’en fut.<br />

Le cœur me brûlait.<br />

Depuis, je ne suis ni mort, ni vif. Les larmes sont ma seule consolation.<br />

J’adresse ma plainte aux arbres, à la montagne et aux rochers, je pleure sur l’eau<br />

et sur l’herbe. Mais maman ne renaît pas, je ne la reverrai plus. Me voici orphelin.<br />

Qui se rendra maître de moi, qui teindra ses mains de mon sang ?<br />

28<br />

Traduction Gaston Bouatchidzé<br />

(Traduction parue dans la revue Missives, 1998,<br />

numéro spécial consacré à la littérature géorgienne.<br />

Texte revu et corrigé, novembre 2011)


The Story Told by a Fawn<br />

I<br />

<strong>Vazha</strong>-<strong>Pshavela</strong><br />

I am very, very small, an orphan. Fate has been cruel to me. I’ve become an<br />

orphan at a bad time. My fur is still thin, and the light spots scattered on my<br />

short hair are like small, white eyes. My antlers and teeth haven’t come in yet,<br />

and my hooves have not yet grown hard.<br />

I make my way with difficulty, like one who’s lost his way. Just look at my<br />

bloody feet - here, when I went down to the ravine to drink water, I got hurt. I<br />

feel so sad…my heart... My poor mother! While my mother was alive, she was<br />

always so kind to me: she nursed me, caressed me, and warned me about danger.<br />

What will happen to me now, poor me! I no longer nurse at her breast, I<br />

only suck the dew from the grass in the morning and evening, when there is<br />

dew, and I am dying from the desire to drink milk. Since I have no one to take<br />

care of me, I’m always afraid, I tremble, and wander about aimlessly, constantly<br />

expecting death... oh Lord, how many enemies we have!<br />

Not long ago, distraught, I went to the edge of the meadow…I was looking<br />

all around. Suddenly, I heard a thundering noise above my head. I looked up –<br />

an enormous grey-black bird, its wings tucked in and its beak gaping, was swooping<br />

straight toward me. Frightened, I jumped back into the forest.<br />

The accursed bird was aiming directly at me. It couldn’t hold itself back,<br />

and fell on the very spot where I’d just been standing. I tremble all over when I<br />

remember its curved beak and its claws, sharp like uncut diamonds. It headed<br />

straight toward me, and when it didn’t find me, thwacked its wings over the<br />

grasses and the blackberry bushes. Looking everywhere with its frightful, yellow<br />

eyes, it was offended by my escape. It rose up, barely able to free itself<br />

from the blackberry bushes. I hid behind a tree, and watched from there,<br />

squinting with one eye, my heart beating.<br />

My dear forest! You help me so much, and if you didn’t, I wouldn’t have a<br />

single hair left on my fur coat. My heart tells me I will become the victim of my<br />

29


enemies. I am still inexperienced; I was with my mother for only a week. She<br />

taught me who my enemy was, and who was my friend. But now who will teach<br />

me? I always lie in the reeds, hiding, and have no peace from the gnats and<br />

mosquitoes. With my mother, I lived well and breathed freely...<br />

My mother and I lived over there, on the hilly ridge, with small mountain<br />

rivers flowing on both sides, in the shadowy mists of the forest. Our home was<br />

difficult to reach. My mother would lie on the edge of the hill, and I would lie<br />

next to her. The trees hid us from view on three sides, and mama herself would<br />

look out from the fourth. From time to time she would raise her ears. I would<br />

look at her, and imitating her, would perk up my small ears. Three times we<br />

heard an unusual noise – it wasn’t like the roaring of the water, which I heard<br />

all the time, or the clatter of a blackbird, or the knocking of a woodpecker. It<br />

wasn’t even like a branch crashing down from the top of a dry tree, or the sound<br />

of the leaves rustling in the wind. I noticed that whenever my mother heard this<br />

unfamiliar sound, she would jump to her feet and say to me: “My child! Come,<br />

follow me!” She would run away, and I, too, would jump up with all of my<br />

strength. I had no idea, couldn’t understand at all whom she feared. But now I<br />

know...Oh! How many enemies we have! Oh, man! Why do you feel no pity for<br />

me, small as I am? Why don't you let me be, so I can walk freely, and with a<br />

peaceful heart tread on the beautiful, green grass, stand on the top of the ridge,<br />

and enjoy the light evening breeze?!<br />

I can't stray far from the forest. If I go out into the meadow, I have to stay<br />

near the edge of the forest – if I didn’t, I would die! I constantly have to look all<br />

around, hide behind the trees, near boulders, in the grass. I eat my food, and<br />

shuddering from fear, I can barely stand! What harm do I do to you, oh man, tell<br />

me, what harm? What harm did my poor mama do to you, what did she drink<br />

that was yours, what did she eat of yours that made you kill her and leave me<br />

with no one to care for me, and make me an orphan?! Oh, humans! You depend<br />

on your wiles and strength, and aren’t at all concerned about us. You don't feel<br />

that we, too, love freedom. With your merciless heart, you don't feel that we,<br />

too, love life and nature: the rustling leaves, the water’s roar, which I hear so<br />

30


often with silent, bated breath, the waving grass, running and playing together<br />

with the beasts of the forest... But you, oh, man! Nervous, your eyes bloodshot,<br />

you search for me, and a thousand others like me, weak and without protection.<br />

You have weapons, you sneak up on us, kill us treacherously with bullets,<br />

making us say farewell to this earthly life...<br />

II<br />

How can I not be afraid? It's barely a week since I first looked upon this<br />

world, and how much fear and suffering I’ve experienced already! The day<br />

before yesterday was rainy. Beautiful and full of life, my mother stood next to a<br />

beech tree, and was chewing with gusto...and I was standing next to my mother,<br />

taking joy at being with her. Trusting in my mother, I gave no thought to enemies<br />

and death. Raindrops were falling from the dense leaves...I put my head<br />

under them, so these pleasant drops could refresh me.<br />

"Isn't it lovely, my child?" my mother asked me.<br />

I nodded and jumped about, sometimes knocking my head against her teats.<br />

In front of us a woodpecker was inscribing a circle around a dead tree, and<br />

rapping so loudly that I was amazed _ my mother was so large, and she yet<br />

couldn't make the forest as noisy as this small bird! It went around the tree<br />

trunk, scraping with its feet, pecking first at one place, and then another…I<br />

watched the woodpecker's playfulness with joy. Suddenly I heard "Chkhi!<br />

Chkhi! Chkhi!" I looked to the side: a jay was circling above us. “Hide behind<br />

me,” my mother said, “or the jay will pluck out your eyes!” I hid. My mother<br />

shook her head, and chased away this vile bird. The jay flew towards me, made<br />

many attempts, but then left us in peace. Pretending to be innocent, it settled on<br />

the branch of a beech tree, and began to meow. Its voice sounded just like mine.<br />

My mother laughed involuntarily, and said, “It's very sly, that jay. My child, be<br />

careful! It preys on small fawns like you, my child...it moans softly and starts to<br />

meow, and if a foolish and inexperienced fawn like you is near, it calls to you.<br />

And this is just what it wants – to jump out and snatch your eyes away!”<br />

A shudder passed through my body...<br />

I didn't utter a sound, and hid immediately!<br />

31


“Yes, yes, it's so, my child! As long as your mother is alive, don't be afraid;<br />

when I am no longer around for you, then you must be cautious!”<br />

Oh, how inexperienced I am, poor me!<br />

III<br />

Once it was very hot. My mother got up from her bed and suggested we go<br />

to the stream. We went out, and made our way down a slope covered with small<br />

trees. We passed through the reeds and reached the river. The ravine was so<br />

deep the sun’s rays couldn’t reach the bottom. The trees, stretching from both<br />

banks, were woven together like the ends of a rope. At the base of the trees,<br />

blackberry roots grew out over the riverbank, their red heads bent, looking at<br />

the flowing water. The cold, limpid water gurgled along the glistening boulders,<br />

pouring over one rock and then another, and formed into pools. My mother<br />

came up and stood directly in a pool. My hooves were hurting, and I could<br />

barely walk on the rocks.<br />

“Come here, my child, step into the water, it’s pleasant to stand in the water<br />

in hot weather.”<br />

I went down and cautiously put one foot in the water. It was terribly cold,<br />

and I jumped back right away.<br />

“It’s cold, I can't stand here.”<br />

“Nothing horrible will happen to you, you need to get used to this now, my child!”<br />

I stood in the water a short while, and then we turned back. We heard a<br />

sound above us in a clear-cut area of the forest.<br />

“That’s not frightening,” my mother said to me. “It’s a mother and a small<br />

child. Our enemy doesn't cry like that, but still, we need to be careful.” We<br />

climbed up through the thicket, so we wouldn't be visible at the edge of the<br />

forest, so no one could see us.<br />

My mother walked on ahead. My heart couldn’t stand it, and I looked back.<br />

I hid my body, revealing only my head. Then, I heard a sound from below: “Oh,<br />

mommy, mommy, a wolf, mommy, a wolf!”<br />

32


“Don’t be afraid, my child, my dear. But where is it, can you show me?” his<br />

mother asked him. “Look over there, don't you see its ears sticking up from the<br />

woods, mama!” The child pointed to me with tears in his eyes.<br />

“Ooh, oh my dear, dear child, that’s not a wolf, it’s a fawn, my child! Oh,<br />

how beautiful it is!”<br />

“Let's catch it, darling mama,” the small child said to his mother. And at the<br />

same time, impatient, he was ready to run towards me.<br />

“No, my dear child, it’s a sin, my child, you know it has a mother! She<br />

would certainly cry about her child!”<br />

I held my breath and listened, pleased to hear a word of pity for us. I even<br />

wanted to listen more, but my mother returned, and ran up to me, saying:<br />

“Hey, you silly child, do you really believe what they’re saying?! Why are<br />

you looking over there? Let's go, quickly, follow me! They’ll go away, but<br />

they’ll tell the hunters about our home and then they’ll make us say goodbye to life.”<br />

My poor mother sensed beforehand that this is what would happen.<br />

IV<br />

My mother jumped up, and I did too, and we bounded up the hill. At the<br />

very last moment, this was all I heard: “Ooh, its mother is there, too!”<br />

We entered an area at the edge of the ridge that was overgrown with reeds<br />

and covered with butterbur, whose roots were moistened by the cold springs.<br />

Footprints of a small fawn like me were visible here and there on the mud. It<br />

was frightfully hot. We were worried. We lay down in the butterbur, and its<br />

wide leaves protected us from the rays of the burning sun. Suddenly, the clouds<br />

lifted from the mountain peaks surrounding us, and gathered together. The sky<br />

rumbled, thundered, and there was a flash of lightening.<br />

Heavy rain fell on the opposite cliffs, and soon all around us the leaves of<br />

the trees and the butterbur became so noisy it sounded as if the forest, the<br />

mountains, and valley were all collapsing. Every living creature fell silent. The<br />

birds no longer dared to chirp or hop around playfully. The loathsome jay, who<br />

had frightened me so much earlier, now didn’t seem so completely terrifying. It<br />

was sitting on a beech sapling, with its eyes closed and mucous running down<br />

33


from its beak, its shoulders sagging pitifully. A red-breasted bird, the “beechtree<br />

bird,” inoffensive and harmless with its soft downy neck, was sitting near it.<br />

How it closed its eyes! A siskin flew towards me and cried out, “Tsrip, tsrip!”<br />

The jay was startled, opened its eyes, took a deep breath, and turning here and<br />

there, cried out awkwardly, “Chkhii, chkhii!” I found it funny. Before, I’d<br />

thought it was so strong, but now I understood it was really just a child.<br />

The thunder moved away. The birds broke out in song, all at once. The grass<br />

and the leaves on the trees began to shed tears of joy. My mother loved to walk<br />

after the rain... She would walk along the meadow and take me with her. And<br />

now, too, we made our way along the meadow’s edge, heading towards the<br />

mountains. We heard the sweet sound of a salamuri. ∗ A flock of sheep was<br />

spread out at the base of the mountain, munching happily on the fresh, dewy<br />

grass. The sun was half hidden behind the edge of the mountain, its pale rays<br />

reaching only the tops of the hills and the trees.<br />

A shepherd sat above us on the hillside. He was wrapped in his nabadi ∗∗ and<br />

playing the salamuri. An enormous, terrifying dog with long, thick hair was<br />

squatting next to him, watching the flock of sheep with its quick eyes, and from<br />

time to time glancing lovingly at its master.<br />

“We’ve come to a bad place,” my mother said to me, “The shepherd is<br />

unarmed, you don’t need to be afraid of him, but that dog will bark at our smell<br />

and may chase after us. Let’s go back. Watch it closely – if it starts running in<br />

our direction, I’ll show myself, and you hide in the grass.” The flock was startled<br />

when it saw us, and began to look in our direction. I hid in a thick, impenetrable<br />

mass of vetchling and didn't take my eyes off the dog with its wagging<br />

tail...The flock grew frightened and at the same time, the dog began to whimper.<br />

It raised its ears, and rushed in my direction...<br />

The shepherd began to shout. I started to shake. The dog immediately<br />

caught sight of my mother, and rushed towards her. My mother slipped, and in a<br />

second she disappeared from view. Tears rushed to my eyes, I was sick at heart.<br />

∗ salamui – a shepherd’s reed pipe<br />

∗∗ nabadi – a large, wool felted coat<br />

34


Oh lord, mama, if this cursed dog catches you! For a long time I heard her<br />

hooves crashing, and from the ravine, the clatter of stones.<br />

Oh lord, if it catches my mother and tears her to pieces with its diamondsharp<br />

teeth! Twilight fell. The shepherd whistled to his sheep and drove them<br />

towards their fold. With pounding heart, I observed his movements. He beat some of<br />

the miserable flock with his long staff, and threw stones at others. A rock hit one<br />

lamb, small like me. The poor thing fell and its legs started to shake pitifully. The<br />

shepherd set off, and began calling to Q’urshia. Soon, I saw it on the horizon –<br />

Q’urshia was standing by its owner's side, its red tongue hanging out of its mouth.<br />

I was afraid. Who knows, whether or not its lips and mouth were covered<br />

with my mother's blood. It grew dark. Nothing was visible, not a sound was<br />

heard anywhere. What had happened to my mother? Maybe she couldn't find<br />

me, if she’s still alive?<br />

Soon, I heard a loud croaking. It sounded like my mother's voice. I called<br />

back to her. Agitated, the poor thing rushed towards me.<br />

“Are you here, my child? Don't be afraid, your mother is alive. No dog or<br />

wolf can destroy her...are you alive?" she asked me.<br />

"I am," I answered her.<br />

My mother caressed me...Oh, to whom can I weep and cry now, with whom<br />

can I plead? Who is powerful enough to let me look into my mother's eyes<br />

again, to enjoy her caress! How can I survive this sorrow? If only this<br />

bloodthirsty enemy would kill me, too! Why am I still alive?!<br />

Yesterday, I watched my mother, my solace, alive and full of splendor, and<br />

how could I have thought that the next day I would lose her forever!<br />

V<br />

We walked through the meadow the entire night, no longer afraid. We<br />

entered an alpine squill and ate the grass with pleasure. It began to get light, and<br />

we headed towards the forest. Accursed was the dawn of this day! In the<br />

meadow, the grass grew thick. In the meadow stood two or three wild cherry<br />

trees. Blackbirds flocked around them, and we heard their lively chatter. Some<br />

flew up, others flew away, carrying food off to their children. My mother cauti-<br />

35


oned me, saying: “It’s dangerous to be out walking right now, our enemy will<br />

be searching for us everywhere after the rain.”<br />

This was my mother’s last warning. My mother was worried, as if she felt<br />

death near by. She would pull off a single leaf, and stand completely still.<br />

Above us, goat-willows were growing close to one another. In front of them<br />

stood three or four dense, rustling birch trees.<br />

Suddenly, like a clap of thunder from the sky, a rifle gave a deafening roar,<br />

and the sound ricocheted around the mountains and cliffs. The leaves on the<br />

trees and the plants all shuddered, smoke spread out across the dewy grass. My<br />

mother groaned once, and fell. Oh lord! I froze on the spot. I watched as my<br />

mother rolled, head down, and left a bloody trace on the grass. A young boy<br />

jumped out from behind the birch trees, the hem of his dark silver-grey chokha ∗<br />

tucked up to his waist. “Victory!” he shouted, and with a quick, high-pitched<br />

warble he chased after my mother. My poor mother tried to stand up, to step<br />

forward, but her knees gave out again, she fell and rolled. I died. I was destroyed<br />

when the cursed hunter took out his glinting kinjal ∗∗ and cut my mother's<br />

throat. Her blood gushed out and poured over his hands. Oh me! I saw everything<br />

clearly, but how could I help her, wretched as I was?! Right there, on<br />

her breasts, those very breasts on which I used to suck, he made a cut with the<br />

kinjal and opened up her insides. He threw her around his neck, and set off. I<br />

started to wail. I fainted. Since then, I’ve barely been alive. I weep, and this is<br />

my consolation. I walk, weeping and crying to the trees, the mountains and the<br />

cliffs. I wail and cry to the stream and the grass, but my mother does not come<br />

to me. I no longer see my mother, I am an orphan, and who knows who will<br />

take care of me, who will dye his hands with my blood?!<br />

∗ chokha – an outer coat<br />

∗∗ kinjal – a short, sharp knife, carried in one’s belt<br />

36<br />

Translated by Mary Childs,<br />

with Aida Abuashvili Lominadze<br />

November 20, 2011


vaJa-fSavela <strong>150</strong><br />

37


vaJa—fSavela<br />

(literaturuli portreti)<br />

zaza abzianiZe<br />

1922 wels, Svidi wlis Semdeg vaJas gardacvalebidan, paolo<br />

iaSvili werda: `...gulSemzaravi iyo bedi vaJa-fSavelasi. vaJafSavelaze<br />

Zlieri poeturi stiqia ar axsovs saqarTvelos.<br />

vaJam pirvelma misca imedi qarTul sityvas. mas hqonda RmerTebis<br />

ena da homerosis noyiereba. magram arwivad wodebuli saqar-<br />

TveloSi dadioda, rogorc `Cxikvi zaqara~, Tvalmoxeuli, yvelis<br />

suniT gaJRenTili, dakonkil CoxiT, frCxilebSi miwa gamoglesili,<br />

narmis sacvlebSi, dasuli soflis mewvrilmanis vaWrobamdis,<br />

miuRebeli, ugvirgvino. is WleqiT daakvda saavadmyofos<br />

logins, ise viT ubinao da quCis maTxovari~ (iaSvili<br />

2004: 255).<br />

Cven iSviaTad vixsenebT am sityvebs _ imitomac, rom maTSi<br />

mware sayveduri JRers, imitomac, rom simarTlis mosmena ar<br />

gviyvars da kidev imitom, rom sakuTari problemebiT daRlilni,<br />

vcdilobT ar vifiqroT sxvis tkivilsa da gaWirvebaze _<br />

arc amdRevandelze da arc asi wlis winandelze...<br />

da mainc, vaJa Segvaxsenebs xolme Tavs, Segvaxsenebs, rodesac<br />

erTaderTi mwvane totiT sicocxles CaWidebul xes an qu-<br />

CaSi moZugZuge samfexa ZaRls, erTi wamiT, misi TvaliT SevxedavT<br />

da gagvaxsendeba misganve STanergili azri, rom Cvengan<br />

dasaxiCrebuli buneba im sulieri simaxinjisa da im daundoblobis<br />

anareklia, romelic, Tu miuSviT, gausaZliss gaxdis<br />

cxovrebas am qveyanaze.<br />

bunebis pirispir ampartavnad mdgar adamians vaJam muxli<br />

moadrekina am maradiuli saswaulis winaSe da piriqiT, cxovrebisagan<br />

Tu xelisufalTagan dajabnilsa da daCoqil Tvistoms<br />

39


xeli SeaSvela, fexze wamoayena, Rirsebis grZnoba da momavlis<br />

rwmena STaunerga.<br />

igi TviTon iyo am bunebis RviZli Svili, mis kalTaSi gazrdili<br />

da rZesTan erTad Tavisuflebis gemos naCvevi...<br />

luka razikaSvili, romelic SemdgomSi vaJa-fSavelas saxeliT<br />

gaxda cnobili, 1861 wlis 14 ivliss daibada sofel Cargal-<br />

Si, fSavSi pavle da gulqan razikaSvilebis ojaxSi. `deda Cemi<br />

iyo ivreli qali, sofel sxlovanidan, fxiklianT gvarisa, sadac<br />

mosaxloben dResac misi naTesavni~, _ wers vaJa Tavis avtobiografiaSi<br />

`Cemi wuTisofeli~ da ganagrZobs, _ saTemo gvari<br />

fxikelaSvilebisa aris gabidauri. RviZli biZa dedaCemisa paraskeva<br />

pirveli moleqse iyo fSavSi. iman Seqmna satiruli leqsebi<br />

da dResac yvela fSaveli imis hangze `leqsobs~. saubedurod,<br />

wera-kiTxva sruliad ar scodnia... wera-kiTxva arc deda-<br />

Cemma icoda, Tumca bunebiT friad niWieri iyo, SesaniSnavi meojaxe<br />

da mowyale, glaxis gamkiTxveli, mezoblis damxmare; deda-Cemis<br />

qveloba dResac samagaliTod aris darCenili. ise Cavida<br />

saflavSi, rom erTs aravis axsovs imas gaejavrebinos...~<br />

(vaJa-fSavela 1961e: 434).<br />

axla vaJasave TvaliT danaxuli portreti mamamisisa, pavle<br />

razikaSvilis: `me roca mama-Cemi vicani mamad, maSin igi mTavar<br />

diakvanad iyo sof. maRaroskarSi, s. Cargalze rva versze daSorebiT.<br />

roca ki Sin imyofeboda, mudam miambobda moTxrobebs<br />

Zveli saRmrTo istoriidan, wera-kiTxvas maswavlida Zveleburs<br />

wesze. Caujdeboda xorcs xinklisTvis sakeplad ficarze,<br />

iqve taxtze mec daujdebodi pirdapir da vugdebdi yurs imis<br />

tkbil saubars...~ (vaJa-fSavela 1961e: 436).<br />

pavle da gulqan razikaSvilebi 1890 wlis Semodgomaze gardaicvalnen.<br />

wesis asagebad Sekrebilma Svilebma gadawyvites,<br />

rom ufrosi Zma _ giorgi TianeTSi dabrundeboda, sadac igi<br />

veqilobda; momdevno _ vaJa CargalSi rCeboda; niko (SemdgomSi<br />

baCanas saxeliT cnobili), fSavidan gaclas amjobinebda, rad-<br />

40


gan Tavisi wawali hyavda colad SerTuli da Temis adaTis damrRvevad<br />

iTvleboda; amitomac imxanad xevsureTSi, barisaxoSi<br />

maswavleblobda; maswavleblobda agreTve Tedoc -xelTubanSi,<br />

goris maxloblad; amaTi umcrosi Zma _ sandro, jer kidev swavlobda<br />

da ufrosi Zmebi inawilebdnen swavlis xarjebs. razikaSvilebs<br />

hyavdaT ufrosi dac _ marTa, yvarelSi gaTxovili.<br />

niko da Tedo razikaSvilebma, rogorc mogexsenebaT, mwerlobas<br />

mihyves xeli da Tavdapirvelad vaJas metoqeobas ara<br />

marto TibvaSi, niSanSi srolaSi da WidaobaSi uwevdnen. Tvrameti<br />

wlis baCanam vaJaze adre gaiTqva saxeli mSvenieri leqsiT _<br />

`muxas”, magram am naadrevma popularobam mas daTvuri samsaxuri<br />

gauwia _ bolomde metoqed Tvlida vaJas.<br />

razikaSvilTa axlo megobris, ivane buquraulis TqmiT,<br />

baCana RvarZliani da damcinavi iyo, amasTanave fxukianic, xumrobas<br />

ver itandao. Zmebi xSirad kamaTobdnen literaturis<br />

garSemo. es arcaa gasakviri. gasakviri ufro isaa, miT umetes<br />

qarTuli tradiciis gaTvaliswinebiT, rom literaturulma paeqrobam<br />

vaJasa da baCanas Soris presis furclebze gadainacvla.<br />

razikaSvilTa ojaxSi Zmebs Soris urTierTobebs, rogorc<br />

etyoba, mainc ufro vaJa warmarTavda. vaJas disSvili, mixa<br />

razikaSvili igonebda, rom rodesac biZamiss `sazogadoebaSi<br />

leqsis Tqmas sTxovdnen, jer baCanas `muxas” ityoda da Semdeg<br />

Tavis `arwivso~ (yubaneiSvili 1937: 272).<br />

modiT, erTi wamiT Txroba SevwyvitoT da Cvenc gavixsenoT<br />

`arwivi~ _ Cveni siymawvilis ucilobeli Tanamgzavri: asze meti<br />

weli gavida am leqsis daweridan. rodesac mas skolaSi vswavlobdiT<br />

da vizepirebdiT (Cems Taobas vgulisxmob), ukve dro-<br />

JamiT danisluli da istoriis sakuTrebad qceuli qveynis simbolod<br />

aRviqvamdiT vaJas arwivs da mxolod dRes, marTlac<br />

`frTamotexili da gulispirs sisxlmocxebuli” qveyana rom<br />

SegvrCa, Tvali agvexila, _ Turme rogor hgavs erTmaneTs Cveni<br />

da vaJas guliswadili:<br />

41


42<br />

arwivi vnaxe daWrili,<br />

yvav-yornebs eomeboda,<br />

ewada beCavs adgoma,<br />

magram veRara dgeboda.<br />

cals mxars miwaze miiTrevs,<br />

gulispirs sisxli scxeboda.<br />

vah, dedas Tqvensa, yovebo,<br />

cud dros CagigdavT xelada,<br />

Toro vnaxavdi Tqvens bumbuls<br />

gaSlils, gafantuls velada!<br />

(vaJa-fSavela1961a: 60)<br />

ise mgonia, am `yvav-yornebis velad gafantuli bumbulis”<br />

naxvis imedi kacs Tu ara aqvs, mis qarTvelobas is erTi fermenti<br />

aklia, saukuneobiT rom ganasxvavebda qarTul erovnul xasiaTs.<br />

`arwivi~ 1887 wliTaa daTariRebuli. 26wlis vaJa im dros sofel<br />

did ToneTSi maswavleblobda, manglisis maxloblad da es<br />

warumatebeli maswavlebloba misi pirveli da ukanaskneli samsaxuri<br />

iyo. mTeli danarCeni cxovreba man ubralo fSaveli<br />

glexkacis cxovrebiT icxovra.<br />

maswavleblobis uflebas vaJas aZlevda goris saostato seminariis<br />

diplomi. aqve unda iTqvas, rom gasxvavebiT Telavis<br />

sasuliero saswavleblisa da Tbilisis orklasiani samoqalaqo<br />

saswavleblisagan, sadac manamde mouwia swavlam, goris saostato<br />

seminarias vaJa gansakuTrebuli siTboTi igonebda.<br />

swored gorSi swavlisas (es 1879-1882 wlebia) gamoikveTa<br />

vaJas pirovnuli ierica da misi literaturuli interesebic: aq<br />

daumegobrda igi Sio mRvimels, niko leoniZes (mamas giorgi<br />

leoniZisa), lado aRniaSvils. gorSi imxanad xalxosnuri wre<br />

yalibdeboda _ sofrom mgalobliSvili, miSo yifiani _ mfarveli<br />

da sayvareli maswavlebeli vaJasi.<br />

vaJas gansakuTrebiT mfarvelobda agreTve seminariis direqtori<br />

dimitri semionovi. swored man uTxra aleqsandre xaxa-


naSvils, SemdgomSi cnobil literators, ymawvili vaJas wardgenisas:<br />

`Запомните! Это высшая поэтическая натура!~ (yubaneiSvili<br />

1937: 111).<br />

semionovissave xelSewyobiT gamodioda seminariaSi xelnaweri<br />

Jurnali _ `riJraJi~. baCanam, romelic amave seminariaSi<br />

swavlobda, saguldagulod gadawera `riJraJis~ aTi egzempliari.<br />

erTi egzempliari aqedan mowafeebma ilias gaugzavnes, er-<br />

Ti kidev _ sergi mesxs gazeT `droebaSi~.<br />

vaJas ymawviluri debiuti `riJraJSi~ _ jer kidev gaubedavi<br />

kalmiT naweri leqsi `yarsis brZola~ mainc ar darCenila yuradRebis<br />

gareSe _ Jurnalma `imedma~ gamoaqveyna 1881 wels. am<br />

droisaTvis vaJas amave JurnalSi kidev oriode leqsi aqvs gamoqveynebuli,<br />

xolo gazeT `droebaSi~ _ ramdenime korespondencia<br />

fSav-xevsureTidan.<br />

vaJasTan gorSi damegobrebul aleqsandre garsevaniSvils<br />

ase damaxsovrebia Tavisi fSaveli amxanagi: `ramdenadac me SevamCnie,<br />

luka razikaSvili metad mgrZnobiare pirovneba iyo.<br />

sulieri gancda xSirad ecvleboda. xan iyo metad mxiaruli da<br />

saubris moyvare, xan sul ocnebobda da aseT dros laparakic<br />

erideboda, xan brZolas natrulobda da yvelierSi krivSic monawileobas<br />

iRebda. amxanagebs xan lmobierad eqceoda, xan dacinvac<br />

icoda~ (yubaneiSvili 1937: 128).<br />

luka razikaSvilis siymawvilisdroindeli leqsebi imJamindeli<br />

qarTuli poeziis Cveul kalapots mihyvebian:<br />

rodis iqneba, SeevikriboT, Zmano, erTada<br />

da davayviroT kidiT-kides mkvnesi naRara,<br />

mis tkbilsa xmazed mxiarulad, giJmaJurada,<br />

Tavisuflada vTamaSobdeT aRmar-daRmara?!<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 419)<br />

es pirveli strofia Jurnal `imedSi~ 1882wels gamoqveynebuli<br />

vaJas leqsisa `rodis iqneba~.<br />

43


gadis ramdenime weli da raRac naTelxilvis wams vaJa mixvdeba:<br />

is, risi Tqmac mas unda, Jurnal-gazeTebSi amokiTxuli<br />

leqsebis eniT ar iTqmis, sxvagvarad unda iTqvas, akvanSi rom<br />

Caesmoda fandurze namReri leqsebi, swored im eniT, im intonaciiT,<br />

im xmovanebiT unda ametyveldes... maSin misi `cvalebadi<br />

xasiaTic~ ukeT gamJRavndeba da misi Cagubebuli gancdebic ufro<br />

iolad gamoiTqmis:<br />

44<br />

Tu mamklav, isev Sen mamklav,<br />

qalav, TavdaxriT mcinaro,<br />

dRes Cemis piris mkocnelo,<br />

xval sxvisTvis ZuZus mCinaro.<br />

wyeuli iyos RvTisagan<br />

is dRe, rodesac vnaxeo<br />

Seni fofina Tvalebi<br />

da moelvare saxeo!..<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 51)<br />

`aTi wlisa ukve Seyvarebuli gaxldiT, _ werda vaJa Tavis<br />

daumTavrebel avtobiografiul narkvevSi, _ magram ramdenadac<br />

Zlieri iyo es Cemi siyvaruli, imdenad, gaubedavi, damaluli,<br />

usityvo, iseTi, rom vgoneb vinc miyvarda imanac ar icoda;<br />

me ki Tu mudam dRe ar menaxa TvaliT, movkvdebodi, ris gamoc,<br />

roca dros vixelTebdi, unda gavqceuliyavi iq, saca Cemi `satrfo”<br />

meguleboda, rom TvaliT damenaxa, davmtkbariyavi misi<br />

cqeriT. Cemi siyvarulisa meve mrcxvenoda, es siyvaruli dana-<br />

Saulad mimaCnda da rogor ganucxadebdi Cems satrfos,... vidre<br />

ar davvaJkacdi da imisa, vinc miyvarda, colad SerTva ar ganvizraxe,<br />

verc siyvarulis gamocxadeba gavbede...~ (vaJa-fSavela<br />

1961e: 439).<br />

is, visi colad SerTvac ganizraxa da siyvaruli gamoucxada<br />

25 wlis vaJam, ekaterine nebieriZe gaxldaT _ ukanono Svili<br />

Tavad oTar amilaxvarisa, adre gaTxovili da adreve daqvrive-


uli. am garemoebas xeli ar SeuSlia kekesaTvis, rogorc mas Sinaurebi<br />

eZaxdnen, bavSviviT xalisiani da gulRia darCeniliyo.<br />

tanadac patara yofila da vaJas Zmebi, romlebasac keke Zalzed<br />

uyvardaT, xelSi ayvanils TojinasaviT aTamaSebdnen Turme.<br />

keke vaJam amilaxvrebis ojaxSi gaicno, oTaraSenSi, goris<br />

maxloblad. daqvrivebuli keke aq mibrunda, radgan sxva patroni<br />

ar hyavda. kacma rom Tqvas, vaJac usaxsrobam miiyvana amilaxvrebis<br />

ojaxSi Sinamaswavleblad. axladdabrunebuli iyo peterburgidan,<br />

sadac universitetSi swavlis xarjebs ver gaswvda<br />

da etyoba, swored amilaxvrebTan erTgvari Sesvenebis<br />

dros apirebda samomavlo gzis arCevas.<br />

gangebis nebiT, erTi mTavari arCevani mas swored am ojaxSi<br />

eloda. mTeli Semdgomi TxuTmeti wlis ganmavlobaSi kekes xalisi<br />

da siTbo Sehqonda CargalSi gamomwyvdeuli `razikaanT<br />

devis~ arcTu iol cxovrebaSi.<br />

vaJa ar miekuTvneboda mamakacis im tips, romelsac guli<br />

ar SeekumSeba lamazi qalis danaxvisas. piriqiT, advilad aalebadi<br />

da etyoba, zogjer Zneli mosaTokic yofila. ise rom, kekes<br />

uTuod gauqreboda xolme misTvis Cveuli mxiaruli gamometyveleba,<br />

rodesac xatobaze an dReobaSi (wirva-locvaze vaJa ar<br />

dadioda) qmris mravlismetyvel mzeras gaayolebda Tvals, anda<br />

SublSeWmuxvnili kiTxulobda mis grZnobamoZalebul striqonebs<br />

da ver daedgina, misdami iyo miZRvnili es leqsi, Tu<br />

faruli moqiSpe hyavda da meti sixizle marTebda:<br />

Senma survilma damlia,<br />

Senze fiqrma da sevdama,<br />

Sors wasvlam, xSirad gayrama,<br />

gulis TvalebiT xedvama;<br />

maocebs Seni gamzrdeli,<br />

vinc Sen gagzarda dedama...<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 92)<br />

45


es leqsi, `siyvaruli~ 1891 welsaa dawerili. vaJa am dros<br />

ocdaaTi wlisaa: sisxam diliT, mxarze celgadebuli midis igi<br />

kurdRelaanT-sulis goraze _ saTibavad, xolo Ram-RamobiT,<br />

Wraqis Suqze patara sawer magidas ubrundeba, sadac gangebis<br />

madliani xeli atarebs mis kalams.<br />

swored am kalmiT gakvalul gzas mivadevnoT Tvali.<br />

rogor unda icxovros adamianma qveyanaSi, romelic siyalbeze<br />

da Zalmomreobazea agebuli; rogor unda icxovros, rom<br />

sulSi sikeTisa da TanagrZnobis naperwkali SeinarCunos; rogor<br />

unda icxovros, rom waqceulis miSveliebisas TviTonac ar<br />

waiqces; rom sisustis wams, ZlierTa banaks ar miekedlos _ maT<br />

mitacebul nadavls daxarbebuli; rogor unda icxovros, rom<br />

STamomavalT ar rcxvenodeT misi saxelis da Soridan ar uvlidnen<br />

mis saflavs? _ am kiTxvebiTaa daserili vaJas `Cemi<br />

vedreba~.<br />

mecxramete saukunis qarTuli poeziis Temebisa da problemebis<br />

polifoniaSi sul ufro da ufro mkveTrad gaismoda es<br />

maradiuli kiTxvebi. kiTxvebi, romelTaTvisac pasuxis gacemas<br />

TviT cxovreba moiTxovda adamianisagan, xolo es adamiani, Tavis<br />

mxriv, sul ufro da ufro xSirad xelovnebas, poets apyrobda<br />

mzeras.<br />

am kiTxvebze dafiqrebisas, poeti ukve veRaravis mimarTavda<br />

dasaxmareblad. mxolod RmerTi Tu iqneboda misi Semwe. egebis,<br />

swored amitom, vaJa-fSavelas es leqsi swored RmerTisadmi<br />

mimarTvis formiTaa dawerili.<br />

`Cemi vedreba~ aerTianebs vaJas pirovnul da SemoqmedebiT<br />

ideals; misi koncefcia aq mniSvnelovanwilad imeorebs iliasa<br />

da akakis moqalaqeobriv mimarTebas, magram, amasTanave, aris<br />

erTi, wminda vaJaseuli Strixi `Cem vedrebaSi~, romelic esoden<br />

gansxvavebul elfers aZlevs mis programul leqss: es gaxlavT<br />

sagangebod xazgasmuli (SesaZloa, iliasa da akakis koncefci-<br />

46


asTan ramdenadme Sinaganad dapiripirebulic ki) pozicia `uCinari”<br />

da `Tavmodrekili~ Semoqmedisa.<br />

programul leqsSi vaJam ar isurva eris moZRvaris piedestalze<br />

mdgariyo. ara mxolod imitom, rom es piedestali ukve<br />

dakavebuli iyo; sxvaTa Soris, vgoneb, arc imitom, rom aranairi<br />

ambicia ar gaaCnda (ase rom iyos, ufro martivi suraTi iqneboda).<br />

vaJam Tavissave Sinagan bunebasTan misadagebuli gza air-<br />

Cia: swored aqedan modis `Cemi vedrebis~ Tavmodreka, `balaxad<br />

yofnis~ survili. religiis rangSi ayvanili es upretenzio<br />

rwmena, xelovnebisaTvis (da moyvasisaTvis) uCinrad msaxurebis<br />

mowodeba iSviaT da samudamod dasamaxsovrebel elfers aZlevs<br />

am usevado satevariviT sada, magram Jangmiukarebel striqonebs:<br />

RmerTo, miiRe vedreba,<br />

es Cemi saTxovaria:<br />

ar damekargos gulidam<br />

me Seni saxsovaria!<br />

guls nu gamitex tanjvaSi,<br />

mamyofe Seudrkelada;<br />

vfxizlobde, mudam mzad viyo<br />

daCagrulebis mcvelada.<br />

balaxi viyo saTibi,<br />

ara mwadian celoba;<br />

cxvradve mamyofe iseva,<br />

oRond amSordes mgeloba;<br />

ar wamixdino, meufev,<br />

es Cemi wminda xeloba!<br />

maSrome sakeTiloda,<br />

Tund ar movimko nayofi,<br />

SvilT sagmod ar gamixado<br />

Cemi mudmivi samyofi.<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

(vaJa-fSavela 1961a:110)<br />

47


_ ai, erTi im leqsTagani, Wraqis Suqze rom iwereboda fSauri<br />

Ramis siCumeSi, romelSic mxolod vaJas mZinare col-Svilis<br />

mSvidi sunTqva moismoda da drodadro, Soridan _ totiamglis<br />

gabmuli ymuili...<br />

es ymuili Tu daufrTxobda Zils romelime bavSvTagans, gasusuli<br />

rom iwva da Wreli sabnis qveSidan cnobismoyvare Tvals<br />

ar acilebda poet mamas.<br />

vaJas ufrosi qaliSvili, Tamari igonebda: `erT Rames gvianobamde<br />

ar dameZina. Cumad vadevnebdi Tvalyurs mamaCemis weras.<br />

vxedavdi: adgeboda, xan erT kedels miaCerdeboda, xan<br />

meores. mimodioda oTaxSi: mividoda, daswerda, kvlav gaivlgamoivlida.<br />

xan fandurs CamoiRebda kedlidan, daukravda da<br />

daamRerebda:<br />

Tavis patroni enacvlos,<br />

Tavis TvalyviTel cicasa...<br />

(razikaSvili 1961: 69)<br />

gvian RamiT, rodesac ukve cnobismoyvare Tamaric karga xnis<br />

CaZinebuli iyo, xolo TvalyviTela cica-kata CoCxonia dambali<br />

xaWoTi gamaspinZlebuli, vaJa sawols miaSurebda.<br />

`mamas sawolze daTvis tyavi iyo gadafarebuli, _ igonebda<br />

Tamari, _ daTvis tyavze nabdis qeCa efina. qeCaze vefxvis<br />

tyavi exata. sawolis TavTan kedelze mikruli iyo irmis da jixvis<br />

rqebi. agreTve arwivis mxrebi, brWyalebi ekida. iqve, kedelze<br />

Camokidebuli iyo far-xmali, ori Tofi: erTi berdanka da<br />

erTic ainali. kedelze ekida didi fanduri~ (razikaSvili 1961: 68).<br />

kekes, vaJas colis, patara taxti, fSauri adaTis mixedviT,<br />

calke unda mdgariyo. da iyo kidec mopirdapire kedelTan<br />

midgmuli.<br />

diliT, roca mzis pirveli sxivi daecemoda ivlianT goras,<br />

vaJa pirze wyals Seisxamda, Taflisfer wverze gadaisvamda<br />

48


xels da gaxedavda Carglulas xeobas, samebis mTas da saraydris<br />

gors _ ramdenjer CasZinebia mis kalTaze xevsureTidan mobrunebuls...<br />

mere, Cafiqrebuli, TavisTvis Caidudunebda:<br />

mTas vucqer yel-moRerebuls,<br />

mTelis xmeleTis mflobelsa,<br />

Tvis dReSi creml-dard unaxvels,<br />

arvisTvis arris mTxovnelsa...<br />

imeorebs vaJa am leqss da `amJamindeli xedvis siame~ momavalze<br />

fiqriT ewamleba _ `riT dasruldeba siturfe sicocxlis,<br />

mTisa, barisa?~ _ mere, TiTqos gaurbis am kiTxvas, Tavissave<br />

Tavs ubrundeba, Tavis mrwamssa da mizans:<br />

... oRond me Cemi wadili<br />

da mRelvareba gulisa<br />

vasrulo, azrs vemsaxuro,<br />

erTguli viyo rjulisa:<br />

vakeTo, raca mwadian,<br />

rac miyvars, raca mwyurisa...<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 169-170)<br />

es leqsi _ `mTas vucqer yelmoRerebuls~ XIX saukunis<br />

miwurulsaa dawerili _ 1899 wels. vaJa ukve aRiarebuli poetia<br />

da am aRiarebaSi didi wvlilia ilia WavWavaZisa.<br />

iakob mansvetaSvils Cauweria `iveriis~ redaqciaSi vaJas<br />

stiqiuri `literaturuli saRamos~ (Tavis `moxucis naTqvams~<br />

kiTxulobda Turme) iliaseuli Sefaseba: `_ ara, Cven Zvelebma<br />

axla kalami unda Zirs davsdvaT! gza vaJas unda davuTmoT!~<br />

(mansvetaSvili 1936: 107).<br />

artur laistic igives werda Tavis `saqarTvelos gulSi~:<br />

`...ilias CemTvis uTqvams: “vaJa-fSavela aris genialuri figura<br />

da yvelafriT ganirCeva Tanamedrove poetebisagano.” (laisti<br />

1963: 76).<br />

49


am droisaTvis vaJas ukve dawerili aqvs `gogoTur da af-<br />

Sina”, `aluda qeTelauri”, “baxtrioni”, `stumar-maspinZeli”...<br />

`Svlis nukris naambobis” da `quCis” gamoqveynebisTanave Tavisi<br />

erTguli mkiTxveli gauCnda vaJas moTxrobebsac. im moTxrobebs,<br />

leqsebTan da poemebTan<br />

erTad xurjiniT rom Camohqonda Carglidan TbilisSi. aq an<br />

pirdapir `iveriis” redaqcias miadgeboda, an ioseb imedaSvils<br />

aakiTxavda mTawmindaze. saRamos ki mleTis quCisaken gaswevda,<br />

sadac Cveulebriv Cerdeboda xolme Tavis umcros ZmasTan _<br />

sandrosTan.<br />

ioseb imedaSvili ase aRwerda vaJas iers: `Sua tanisaze ufro<br />

maRali, welSi aSoltili, saxe gamxdari, ufro xmeli, bolo xanebSi<br />

cimbiris wyluliT calTvalatirebuli, dinji, darbaiseli,<br />

Tavaziani. xandaxan ifeTqebda xolme, magram sulis simSvides<br />

mudam inarCunebda, ar vici raTa, magram vaJas mixra-moxrasa<br />

da laparaks rom vukvirdebodi, uneblieT zezva, luxumi da sxva<br />

msgavsni gmirni warmomidgebodnen xolme.<br />

metad sadad icvamda, ubralo, sofleli fSaveli glexisagan<br />

ver gaarCevdiT. muqi feris moSavo an moyavisfro Coxa, Salis<br />

sakanWeebi, uyelo<br />

Custebi, tyavis qamari, galibandis qudi, moyviTalo yabalaxi,<br />

_ ai, misi morTuloba, ganuSorebeli nabdiTa da xanjliT.<br />

TbilisSi Camosvlisas, yelze mogdebul maudis yabalaxSi<br />

ganuSoreblad elaga Roris lurTi, xmiadis Roris qoniani natexi,<br />

saredaqciod dawerili leqsebi, poemebi, werilebi da<br />

lesingis `laokooni”. “ (imedaSvili 1978: 209).<br />

TbilisSi vaJa metwilad Soba-axalwlebze da saaRdgomod<br />

Camodioda. zogjer, gansakuTrebul SemTxvevaSi, ama Tu im<br />

mwerlis, msaxiobis iubileze an dakrZalvaze. dedaqalaqSi mas<br />

Tavisi wre hyavda megobar-amxanagebisa: ivane buqurauli, niko<br />

kurdRelaSvili, Sio mRvimeli, irodion evdoSvili... TavSeyra<br />

iseT sardafSi uyvardaT, romelsac ufro ubralo xalxi eta-<br />

50


neboda _ mirianaSvilisa magaliTad, an `qosebTan”. aq, kaxuri<br />

RviniT SemTbarni, xan qalaqis ambebs uyvebodnen vaJas, xan ki,<br />

Tu Zalian Caajindebodnen, Tavis romelsame axal leqssac waakiTxebdnen:<br />

sityva gadvagde erSia,<br />

sityva, ra sityva? _ euli,<br />

tanjulis gulis nacremli,<br />

varmiT nakvebi, sneuli,<br />

gul-gagmiruli, beCavi,<br />

Tavs mandil-Camoxeuli!<br />

ase wva-dagviT gazrdilma,<br />

ras vifiqrebdi, ixara...<br />

wvers margaliti moisxa,<br />

tani zurmuxtiT ifara...<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 128)<br />

vaJa leqsis kiTxvas rom CaamTavrebda da pirveli aRtaceba<br />

Cacxreboda, erT-erTi mis megobarTagan, uTuod, kiTxavda eSmakuri<br />

RimiliT: `kaco, Sen is vaJa-fSavela ara xar, am ori wlis<br />

win `iveriis~ redaqcias rom misweres _ ra gaaWireT saqme Tqveni<br />

vaJa-fSavelaTi, ar ajobebs artem axnazarovis leqsebi<br />

beWdoTo?~<br />

axla TviTon vaJasac eRimeboda am anonomiur werilze, magram<br />

ukanasknel xans `iveriis” TanamSromlebs raRac gulgaciebas<br />

aSkarad atyobda: ramdenime SeTavazebuli nawarmoebi ar<br />

gamouqveynes, gamoqveynebulSi _ fuli ar misces... da, amasTan<br />

erTad, kidev sajarod Wkuas aswavlidnen _ peterburgSi studenturi<br />

salaros vali rom gadevs, ratom ar ubrunebo?<br />

icodnen ki, rom redaqciebidan aRebuli aTi Tu TxuTmeti<br />

maneTi navTsa da marilze Zlivs yofnida, col-Svili Caucmeldauxuravi<br />

daudioda, TviTon, rac es wyeuli cimbiris wyluli<br />

Seeyara _ Camoxma, gverds itkiebda da Zveleburi jani aRar<br />

mosdevda...<br />

51


araa gasakviri, rom aseT gunebaganwyobilebaze dawerili<br />

leqsi _ `nugeSi mgosnisa~ vaJas `iveriis~ redaqciaSi aRar miutania,<br />

Jurnal `moambeSi~ gamoaqveyna:<br />

52<br />

vnugeSob swored sanugeSoca:<br />

gulze medeba cecxlis genia,<br />

qveynis sargoda fiqriT gamsWvaluls<br />

avi me ara Camidenia;<br />

vin ras gaigebs, an vin ra icis,<br />

ramdenjer cxare cremli mdenia?!<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 129)<br />

wyena da gulistkivili awerinebda vaJas am striqonebs. ramdenime<br />

kacs amags rogor dauviwyebda _ ilias, ioseb imedaSvils,<br />

mariam demurias... magram sxvani?.. im cali, saRi TvaliT<br />

SeuniSnavs: _ rogor awrialdebodnen xolme masTan Sexvedrisas,<br />

rogor cdilobdnen Cqara gasclodnen _ eSinodaT maTTvis<br />

guli ar daemZimebina.<br />

isev megobar mwerals Tu SesCivlebs: `qarTuli literatura<br />

aba rogor unda ganviTardes, roca mwerlebs lukma-puris ZebnaSi<br />

suli amosdiT, Cemi dRenia vwer da ramdenadac vici, qar-<br />

Tul sazogadoebas moswons es Cemi nawerebi, magram ra gamovida,<br />

suli kbiliT miWiravs. Cems nivTier gaWirvebas da Seviwroebas<br />

bolo ar uCans, navTi da marili raa, ojaxSi Tavisuflad da<br />

gabedviT ver Semomitania. mzis Casvlisas qaTamsaviT Tvalebs<br />

vxuWav da logins Tavs vafareb. cecxli araa, lobiosaTvis marilis<br />

Sovnac geZnelebodes, aseT pirobebSi vis scalia literaturis<br />

ganviTarebaze ifiqros. zogjer didi survili maqvs<br />

Cavimuxlo da raime davwero, masala blomad momepoveba, magram<br />

gana SemiZlia guldamSvidebiT vwero, roca Tvalwin saxrCobelasaviT<br />

mexateba Cemi nivTieri umweo mdgomareoba, Cemi col-<br />

Svilis lukma-puris mosapoveblad yoveldRiurad tanjva da<br />

vaeba. gana vaJa aseT rameebze unda fiqrobdes, aseT wvrilman


saqmeebSi unda abandebdes Tavis Tavisufal drosa da mocaleobas!<br />

“ (aleqsandre miqaberiZis mogonebidan).<br />

sakuTari sulmokleobis Segrcxveba kacs, vaJas am sityvebs<br />

rom usmen. amasTanave roca ici, rogor axerxebs `razikaanT<br />

devi~ mainc Caimuxlos leqsis sawerad, sZlios daRlas, SimSils,<br />

sicives, sibneles da kvari aanTos, raTa zeSTagonebiT suleTidan<br />

gamoxmobilma gmirebma advilad miagnon mis ganaTebul<br />

sarkmels...<br />

xandaxan, Zalzed imedgadawuruli rom uyurebda Tavis TanamedroveT,<br />

vaJa imasac fiqrobda, verc veranairi saswauli, verc<br />

miTologiuri warsulidan gamoxmobili raindebi, `piroflianebi~,<br />

rogorc maT fSavSi uwodebdnen, verc sakuTriv misi Wir-<br />

TaTmenis magaliTi, ver uSvelida TavTavianT niJarebSi Camalul<br />

am patara adamianebs, ver gaaerTianebda, verc kacuri da<br />

verc erovnuli Rirsebis grZnobas ver STaunergavda.<br />

aki wamoiwyebs kidec Tavis simRera-moTqmas:<br />

da unugeSod askvnis:<br />

beds momlodine ubedo davrCi,<br />

gamwarda Cemi sicocxle-yofa.<br />

ra mivutano ambavi gmirTa?<br />

riT vanugeSo samSoblos mcvelni?<br />

nuTu is vuTxra: Zleul viqmeniT,<br />

saqarTveloze xaroben mterni?!<br />

vai, ra cud dros janRi dagveca,<br />

vai, ra cud dros gagvityda gemi;<br />

vai, ra fuWad guli vaZgere,<br />

ukvalod rCeba navali Cemi!<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 156)<br />

53


am, bolo sityvebis, me mgoni, TviTon vaJasac ar sjeroda:<br />

SeiZleba imitomac ar Seitana es leqsi _ `beds momlodine ubedo<br />

davrCi” Tavis TxzulebaTa pirvel krebulSi, romelic qar-<br />

TvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebelma sazogadoebam<br />

1899 wlis dekemberSi gamosca.<br />

kars iyo momdgari axali, meoce saukune, axali, momavlis imediT<br />

TvalanTebuli Taoba modioda da vaJa, raRa Tqma unda,<br />

grZnobda, rom swored am Taobas sWirdeboda axla sxvaze metad<br />

misi SavqarqaSiani xanjliT gamoTlili sityvac da misi qedmouxreli<br />

cxovrebis magaliTic.<br />

axal, 1900 wels da axal, meoce saukunes Tbilisi sazeimo<br />

paraklisiTa da mTavarmmarTeblis sasaxleSi gamarTuli mejlisiT<br />

Seegeba. CargalSi, axali weli, cxadia, gacilebiT ufro<br />

mokrZalebiT aRiniSneboda: patara tablaze ewyo xinkali, frinveli,<br />

Tevzi, qada, Txili, panta, Tedos gamogzavnili Tafli,<br />

dambali xaWo da xaviwi _ vaJas sayvareli kerZebi, vaJassave<br />

gamoxdili pantis arayi...<br />

tablas oTxni usxdnen: vaJa, keke da maTi ufrosi qal-vaJi-<br />

Tamari da levani. umcross _ mariams ukve eZina. levans da<br />

Tamars eamayebodaT, rom saaxalwlo sufrasTan dasves da cdilobdnen<br />

ar CaeTvlimaT. kekes lamaz saxes daRliloba emCneoda<br />

_ mTeli dRis najafi iyo da amasTanave meoTxe bavSvze orsuli.<br />

adaTis gaTvaliswinebiT, ramdenime sadRegrZelo Seisva.<br />

kekes da bavSvebs quTuToebi daumZimdaT, stumari mezobelTagan<br />

jer ar Canda. da vaJa Tavis safiqrals mieca: `am axal-wlis<br />

damdegs es fiqri modis Zala-uneburad, rom yvelam moinanios<br />

warsulis wlis Secodebani da axals wels mivegebneT axlis ZaliT,<br />

mxneobiT, gul-wrfelad da CaviWidoT Rrmad gulSi es<br />

mcneba: saca vcxovrobT, da romlis qveynis Svilebica varT,<br />

romeli qveynis puriT, RviniT, wyliT da haeriT vsazrdoobT,<br />

imas vargoT ram, vakeToT imis sasargeblod Cvenis Zal-Ronis<br />

54


dagvarad rac-ki SegviZlian, romeli asparezic unda iyos...”<br />

(vaJa-fSavela 1961e: 409).<br />

es nawyveti Tavisi saaxalwlo werilidan vaJas zepirad axsovda<br />

da fiqrobda, rom momavalSi levans aucileblad waaki-<br />

Txebda Tavis Canawerebs...<br />

kidev kargi, vaJa ise wavida am qveynidan, rom ar moswrebia<br />

misi vaJiSvilis daxvretas 1923 wels, qaquca ColoyaSvilisa da<br />

misi razmelebis xelSewyobis braldebiT.<br />

vaJas umcrosi qaliSvili gulqani, swored im 1900 wels dabadebuli,<br />

SemdgomSi, ukve xandazmulobisas moTqmiT yveboda:<br />

`arc erT qveyanas ara hyavo, ician, egeTi bunebis mgosanio. hoda,<br />

erTi vaJiSvili hyvanda da isic Tavis qveyanam moukla<br />

vaJasa, isic qarTvelebma...~ (razikaSvili 1991: 62).<br />

keke gulqanis Semdgom fexmZimobas gadahyva, _ 1901 wlis<br />

miwuruls. Tivis bululi moukidebia zurgze da muceli<br />

moSlia...<br />

vaJa am dros yvarelSi iyo dasTan da siZesTan: imedi hqonda,<br />

rom sanovagesa da Rvinos wamoiRebda saSobaod da naTlobisaTvis,<br />

Tan moinadirebda rasme... swored nadirobis dros Seatyobines<br />

kekes ambavi.<br />

colis dasaflavebas vaJam ver mouswro da es danaSaulis<br />

grZnobac zed erTvoda mis eldas da tkivils, ramdenime xnis<br />

Semdeg cremlnarev striqonebad gamoTqmuls:<br />

ias uTxariT turfasa:<br />

mova da SegWams Wiao,<br />

magre moxdeniT, lamazo,<br />

Tavi rom agiRiao!<br />

Sen Tu ggonia sicocxle<br />

samoTxis kari Riao;<br />

nu moxval, miwas efare,<br />

mosvlaSi ara yriao.<br />

nu naxavs mzesa, inanebs,<br />

55


56<br />

gana sul mudam mzeao!<br />

miwav, Sen gebarebodes<br />

es Cemi turfa iao,<br />

Sen upatrone, emSoble,<br />

rogorac Seni zneao.<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 202)<br />

idga TavCaqindruli vaJa kekes obol saflavTan da aTasi rame<br />

agondeboda: rogor gabmiT kioda keke, oTaraSenidan Cargal-<br />

Si rom mohyavda mayrions da gzad vaJas Cxubi rom SeemTxva (ma-<br />

Sin iyo, viRacam uwmawurad wamoiwyo _ `uCitels mohyavs qalio...~);<br />

axsendeboda misi xalisiani sicili da mravlismetyveli<br />

amoxedva... raRac, Zalzed sufTa da kargi, Zalzed saTuTi samudamod<br />

wavida misi cxovrebidan. ormocdaori wlisa arc iyo da<br />

iseTi SegrZneba hqonda, rom cxovreba damTavrda da es oTxi,<br />

sacodavi bavSvi rom ara, am patara borcvTan TviTonac samudamod<br />

miiZinebda...<br />

cxovreba ki Tavisas moiTxovda _ sul ufro Wirda udiasaxliso<br />

ojaxis gaZRola. drodadro maRaroskaridan baCana<br />

amoakiTxavda _ ai, maSin genaxaT bavSvebis sixaruli _ anebivrebda<br />

oblebs; xan romelime mezobeli datrialdeboda saxlSi.<br />

magram erTxel, kekes gardacvalebidan ori weli rom iyo gasuli,<br />

vaJa, TiTqos im qveynidan uCinari dasturi miiRoo, sasaflaodan<br />

raRac gansxvavebuli nabijiT mobrunda da Tavisi cxenis<br />

_ nikoris Sekazmvas Seudga.<br />

gezi gudamayrisaken eWira, sofel xorxisaken. erTi iqauri<br />

axalgazrda qali eguleboda, qmarTan ubrad myofi _ Tamar<br />

didebaSvili da axla undoda mamamiss molaparakeboda. baCanac<br />

Tan axlda. `didebaT giorgis~ _ Tamaris mamas, gudamayruli<br />

sijiutiT rom gamoirCeoda, arc amjerad uRalatnia Tavisi TavisaTvis:<br />

fSavelebs rame ar SeeSaloT, aqedan qals aravis ar<br />

vatan, Tan aseT meojaxeso! magram cota Jipitaurma qna Tavis


saqme, cota baCanas diplomatiam da, molaparakebisamebr, meore<br />

Camosvlaze fSavelma sasiZom qali Tan gaiyola.<br />

Tamari ki marTlac kargi meojaxe gamodga. oRond, kekesagan<br />

gansxvavebiT, utexi xasiaTisa iyo, veravin dajabnida da drodadro<br />

vaJas iseTive sayvedurebis mosmena uwevda, rogorc misi<br />

poemis _ `gvelis-mWamelis~ gmirs _ mindias, Tavisi colisagan.<br />

axla, albaT marTlac droa gavixsenoT es poema _ `vaJafSavelas<br />

qmnilebaTagan yvelaze metad Rrma da mSvenieri~, _<br />

rogorc grigol robaqiZe werda, gavixsenoT, ra dagvixata ise-<br />

Ti am `ganmWvretma mwyemsma~ da `mkvdreTiT aRmdgarma Zem miTologiuri<br />

warsulisa~, XX saukunis zRurblze, rom mTeli saukunea,<br />

sulganabulni CavcqeriT mis siRrmes da bolomde ver<br />

amogvixsnia mis fskerze gamosaxuli idumali qaragma...<br />

dRes, rodesac adamianma garSemo mimoixeda, uecrad aRmoaCina,<br />

ra uqna gare samyaros: rogor gaCexa da amobuga tyeebi,<br />

daRara da dasera mTis kalTebi; sicocxle Cakla im tbebSi da<br />

mdinareebSi, romelTa amoSrobac ver moaswro; gamofita da<br />

mowamla is miwa, romlis madliTac aqamde arsebobda; dabolos<br />

_ gawyvetis piramde miiyvana yovelive sulieri, rac ki<br />

darboda, curavda Tu dafrinavda am miwaze, am wyalsa da haerSi.<br />

kacobriobis did maswavlebelTagan mxolod ramdenimem iwinaswarmetyvela,<br />

rom buneba rodesme samagieros gadauxdis<br />

Tavis yovlisSemZleobiT gaampartavnebul adamians da martodmartos<br />

datovebs cxovrebis damSrali mdinaris usicocxlo,<br />

uxmo da uCrdilo napirze...<br />

qarTveli kacisaTvis aseTi maswavlebeli vaJa-fSavela iyo.<br />

vaJam `gvelis-mWamelSi~ iqadaga, rom buneba _ RvTaebrivi<br />

harmoniis gamovlinebaa, adamiani ki _ am harmoniis nawili da<br />

rogoric ar unda iyos misi saamwuTiero interesebi, igi sabolood<br />

ganwiruli iqneba, Tu bunebis grZneul enas ar miugdebs<br />

yurs, mis uxilav sulierebas ar iwamebs da mis tkivils ar<br />

gaiziarebs.<br />

57


vaJa ar moiTxovda mindiasTan absolutur msgavsebas: sxva<br />

rom araferi iyos, TviTon ubadlo monadire iyo. mindia _ esaa<br />

saxe-idea, miuRweveli zneobrivi mwvervali, romlis warmosaxul<br />

arsebobasac ki garkveuli, eTikuri ganzomileba Semoaqvs<br />

garemosadmi Cvens mimarTebaSi.<br />

aseve aRiqmeba mTeli wyeba vaJas istoriuli da miTologiuri<br />

gmirebisa _ imedi sazikauli, gigi, xuzaur gogolauri,<br />

xirCla baburauli, ximikauri, RaWaura, sumelji wowkolauri...<br />

_ `kai ymis~ saxeliT gaerTianebuli Zveli yaidis raindebi, xatobaSi<br />

`sakargymo~ luds pirvelebs rom miarTmeven da vaJasaTvis<br />

mTeli misi cxovrebis ganuSorebel ideals rom warmoadgenen:<br />

58<br />

karg ymad vina vsTqvaT, vaJebo,<br />

naTqvami ara gvcxvenodes,<br />

msmenlis guls aborgovebdes,<br />

aravis ara swyenodes?<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 282)<br />

vaJam `kai ymaSi~ dasmul am kiTxvaze mTeli Tavisi cxovrebiT<br />

gasca pasuxi: advilia samarTlianobaze abstraqtulad wera,<br />

magram vin gabedavda, vaJas meti, sasamarTlo darbazSi msajulis<br />

mikerZoebiT aRSfoTebuls, misTvis skami gaeqanebina, boqaulisaTvis<br />

sila gaewna, gzir-nacval-mamasaxlisisaTvis medlebi<br />

aeyara, mazris ufross ar Sepueboda... maSindeli ufrosebi<br />

egeni iyvnen da iqiT eSinodaT, ramiT ar gaenawyenebinaT vaJa.<br />

maTac gaugebs kaci _ aba, midiT da gaanawyeneT aseTi devgmiri:<br />

`cxenze ijda wylisfer CoxaSi gamowyobili mxarbeWiani vaJkaci,<br />

TofiT da xmal-xanjliT SeiaraRebuli. mkerdze ubis<br />

masrebi ekeTa da Tavze maRali fafaxi exura~.<br />

axla xasiaTs Tu ikiTxavT: `sofels misi SiSiT veravin daCagravda,<br />

miT umetes Cven, axlo mezoblebs, _ igonebda erTi misi<br />

mezobelTagani, _ kato cqifaSvili, _ Cvens axlos, lukas Si-


SiT, verc tyismcveli gaivlida. luka mTeli soflis imedi iyo.<br />

lukas xaTriT verc momijnave soflebi gvedavebodnen saTibsaxnavebs.<br />

samarTliani iyo da usamarTlobas aravis mouTmenda, daCagvras<br />

aravis SearCenda~ (yubaneiSvili 1937: 382).<br />

vaJas jer TviTon ra hqonda, magram Txovnaze uaris Tqma ar<br />

icoda da momxdara, rom gardacvlili mezoblis qvrivisaTvis<br />

Tavisi erTaderTi gamosasvleli talavari _ Coxa-axaluxi miucia,<br />

zed puri, fuli, sasudro daumatebia da ise gaustumrebia<br />

_ `aha, waiRe, Se beCavo. im kacs titvels nu damarxavTo~.<br />

axla warmovidginoT, rogor dalocavda vaJas is mezoblis<br />

qvrivi, warmovidginoT vaJassave eTnografiuli Canaweris mixedviT:<br />

`Senamc Segeweva mamis salocavi, Senamc giSvelis Rmer-<br />

Ti. ageb RmerTma gicocxlos col-Svili. isre gicocxlos, rogorc<br />

Sens guls undodes. saca gaiaro, yvelgan gamarjveba<br />

mogces. Seni amjobinos Senis mtrisasa, nuravisi Tvali da guli<br />

mogerios. Cvenis Svelisada RmerTma giSvelos, xel-mxari mSvidobaSi<br />

mogaxmaros. Cvenis daxedvisada, moxedvisada, RmerTma<br />

keTilad gadamaxdevinos. RmerTimc Saeweva Sens jansa. Rmer-<br />

Timc giSvelis _ `aiqamc gagemarjveba, saca xmaln iqmen gelvasa,<br />

mociquloben isarni, Subni iqnevden enasa...~ (vaJa-fSavela<br />

1961e: 61).<br />

magram vaJas misamarTiT sxva sityvebic gaismoda: ase magaliTad,<br />

1907 wels vinme kapitani samonovi, fSav-xevsureTSi politikuri<br />

situaciis dasazverad mefisnacvlis kancelariidan<br />

wargzavnili, werda, rom `vaJa-fSavela, rogorc Wkviani da moqmedi<br />

kaci, romelic ganusazRvreli gavleniT sargeblobs maRaroskarelTa<br />

Soris, revoluciuri situaciis Seqmnas uwyobs<br />

xels da rogorme unda uvnebelvyoTo” (yubaneiSvili 1937: 399).<br />

Tu kargad davufiqrdebiT, ras niSnavs es `uvnebelyofa~,<br />

rodesac xelisuflebas vinme ZvaliviT hyavs yelSi gaCxerili,<br />

magram daWerac ar unda, xmauri rom ar atydes, _ 1907 wels vaJa<br />

59


`SemTxveviT~ tyvias an sxva ram faTeraks gadarCenilad SegviZlia<br />

CavTvaloT...<br />

1905-1907 wlebi _ is droa, rodesac vaJa, romelic arc maincdamainc<br />

malemrwmenia da arc politikur vnebaTaRelvebs CauTrevia<br />

odesme, momavali gamarjvebis imediT ganimsWvala da<br />

brZolasmowyurebuli intonaciiT kiTxulobs leqss, romelsac<br />

`mxedarTa Zveli simRera~ cenzuris Tvalis asaxvevad hqvia:<br />

60<br />

mitom gagvzarda dedama,<br />

misTvis gvetyoda nanasa _<br />

tanze abjari avisxaT,<br />

mudam vlesavdeT danasa,<br />

rom SiSs vugdebdeT gulSia<br />

mezobels metiCarasa.<br />

(vaJa-fSavela 1961a: 224)<br />

sul ori weli dasWirda vaJasa da misebri romantikosebis<br />

iluziebis gafantvas: cxovreba Tavis kalapots daubrunda _<br />

nasakiralidan maRaroskaramde.<br />

daubrunda cxovrebis Cveul nirs vaJac _ oRond axla cota<br />

mets mimodioda _ literaturul saRamoebze _ foTSi, gorSi,<br />

WiaTuraSi, quTaisSi; ilias, akakis, lado aleqsi-mesxiSvilis<br />

iubileebze... ilias dakrZalvaze sagangebod Camovida TbilisSi<br />

da iSviaTi tkiviliTa da mRelvarebiT gamsWvaluli sityviT<br />

daemSvidoba saqarTvelos sulier mamas, Tavis ufros<br />

megobarsa da mfarvels.<br />

TviTon vaJasac gadauxades iubile saxazino, dRevandel<br />

operis TeatrSi, 1915 wlis 23 maiss, magram, isedac ferdatkiebuli,<br />

swored imRamindel vaxSamze gacivda da mas Semdeg mxolod<br />

ori Tve icocxla...<br />

iwva vaJa wminda ninos lazareTSi (iq, sadac axla Tbilisis<br />

universitetis pirveli korpusia), martodmarto darCenili


Tavis mware fiqrebTan: Tavisuflebismamkvidrebeli iluziebi<br />

xom daemsxvra, TiTqos raRac muxti gamoecala mis bolodroindel<br />

nawerebsac da amas TviTonac grZnobda: `aluda qeTelauri~<br />

ocdaeqvsi wlisam dawera; `gvelis-mWameli~ _ ormocisam,<br />

magram es poema misi ukanaskneli epiuri Sedevri iyo. bolo aTi-<br />

TxuTmeti wlis ganmavlobaSi dawerilma leqsebma ki geronti<br />

qiqoZes aTqmevines: `nelnela kompoziciis da riTmis grZnoba<br />

dahkarga. leqsis virtuozi arasodes ar yofila: SalaSini yovelTvis<br />

aklda, arasodes ar hgvanebia zogierT Tanamedrove<br />

mgosans, pirwmindaT gaparsuls, TmadaxuWuWebuls, parfiumeriiT<br />

gamsWvaluls, magram ukanasknel dros ukiduresobamde<br />

miiyvana texnikuri xalvaToba~ (qiqoZe 1915 ).<br />

1915 wels daweril am werilSi kidev ufro mware sityvebicaa<br />

naTqvami, magram aq citirebas Sevwyvet _ rogorRac yurs<br />

gWriT. da imitom ki ara, rom usamarTloa _ ganvlilma saukunem<br />

gansakuTrebul kvarcxlbekze aiyvana vaJa da dRes Cven TiTqmis<br />

veRarc vamCnevT misi leqsebis didi nawilis poetikur<br />

xalvaTobasa Tu gaumarTaobas. is, rac darCa vaJasi, imdenad<br />

gvxiblavs da gvaRelvebs, rom swored am mwvervalebs SevyurebT<br />

da ara maT ZirSi ganfenil uswormasworo borcvebs.<br />

CakvirvebiT vucqeriT Cven vaJas Sinaganad gaubzaravi cxovrebis<br />

iSviaT magaliTs, CavcqeriT im fotoebs, romlebmac axovani,<br />

iaraRasxmuli `razikaanT devi~ aRbeWdes. magram aris erTi<br />

foto, iSviaTad sulisSemZvreli: esaa suraTi sicxiT gaTanguli,<br />

filtvebSeSupebuli vaJasi, wminda ninos lazareTSi gada-<br />

Rebuli 1915 wlis ivlisSi: fotokameris ulmobelma Tvalma<br />

yvelaferi aRnusxa _ sasowarkveTac, gadarCenis imedic, miusafrobac<br />

sabediswero Jams col-Svils mocilebuli adamianisa,<br />

metwilad mowyalebis dis xels romaa CaWidebuli da swored<br />

amiT uTqmelad iTxovs Svelasac da Tanalmobasac...<br />

vaJas survili iyo CargalSi daemarxaT, magram igi jer didubeSi<br />

dakrZales, xolo oci wlis Semdeg _ mTawmindaze. Car-<br />

61


galSi misi daoblebuli saxli darCa. sadRac iqve, uTuod, trialebs<br />

misi sulic, rogorc mfarveli da daraji ukeTesi mermisis<br />

molodiniT daRlili misi qveynisa...<br />

62<br />

damowmebani:<br />

vaJa-fSavela 1961a: vaJa-fSavela. TxzulebaTa sruli krebuli<br />

xuT tomad. t. I, Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1961.<br />

vaJa-fSavela 1961b: vaJa-fSavela. TxzulebaTa sruli krebuli<br />

xuT tomad. t. II, Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1961.<br />

vaJa-fSavela 1961g: vaJa-fSavela. TxzulebaTa sruli krebuli<br />

xuT tomad. t. III, Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1961.<br />

vaJa-fSavela 1961d: vaJa-fSavela. TxzulebaTa sruli krebuli<br />

xuT tomad. t. IV, Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1961.<br />

vaJa-fSavela 1961e: vaJa-fSavela. TxzulebaTa sruli krebuli<br />

xuT tomad. t. V, Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1961.<br />

iaSvili 2004: iaSvili p. saiubileo-saarqivo gamocema or wignad.<br />

wigni pirveli, Tb.: 2004.<br />

imedaSvili 1978: imedaSvili i. Cemi cxovrebis wigni (mogonebebi).<br />

Tb.: `xelovneba~, 1978.<br />

laisti 1963: laisti a. saqarTvelos guli, Tb.: “literatura da<br />

xelovneba”, 1963.<br />

mansvetaSvili 1937: mansvetaSveli i. mogonebani. Tb.: `federacia~,<br />

1936.<br />

razikaSvili 1991: mama RmerTs Camajyara saxeli. `gulqan razikaSvilis<br />

naambobi. Cawerili eTer TaTaraiZis mier~. Tb.: `gulani~, 1991.<br />

qiqoZe 1915: qiqoZe g. `vaJa-fSavela~. gaz. `saxalxo furceli~,<br />

1915 w., 6 seqt.<br />

yubaneiSvili 1937: yubaneiSvili s. vaJa-fSavela (dokumentebi da<br />

masalebi). Tb.: `saxelgami~, 1937.


eliso kalandariSvili<br />

bibliuri paradigmatikisa da saxismetyvelebis<br />

Taviseburebani vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi<br />

bibliuri saxismetyveleba amosavalia yoveli qristiani eris<br />

literaturul-saazrovno gamocdilebisa. universalobisadmi<br />

swrafva warmoSobs saxe-simboloTa iseT sistemas, romelic samyaros<br />

erTianobaSi, mTlianobaSi moiazrebs da ara danawevrebulad,<br />

sekularulad. iqmneba garkveuli arqetipuli modelebi,<br />

romlebic, erTi mxriv, mkacrad reglamentirebulia, Tumca, meore<br />

mxriv, Ria da invariantulia. swored es sinTezi ayalibebs<br />

maT msoflmxedvelobriv da esTetikur bunebas.<br />

Seucnoblisa da Secnobadis, mdgradisa da medinis, waruvalisa<br />

da sasrulis antinomiuri SeerTebis safuZvelze aRmocendeba<br />

erTiani xedvis, mimarTulebis mqone msoflgancda, uzenaess<br />

damorCilebuli subieqti baZva-ziarebis gziT unda daubrundes<br />

pirvelsawyisebs, masSi unda aRdges pirvelqmnili, idealuri<br />

harmonia.<br />

bibliuri saxismetyveleba ganmsazRvrelia ara mxolod Suasaukuneobrivi<br />

msoflxedvisa, aramed mTeli Semdgomi literaturuli<br />

epoqebisa. is TandaTan azrovnebis wesad iqceva. marTalia,<br />

Tanamedrove periodSi cnobierebis mizanmimarTuli intensivoba<br />

icvleba, magram bibliuri gansaxovnebis formebi avTenturi<br />

Tu transformirebuli gziT udavod gansazRvravs literaturul-saazrovno<br />

procesis mimdinareobas yvela JanrSi.<br />

arqetipul-paradigmuli azrovneba qarTuli sasuliero da<br />

saero mwerlobis safuZvelTa safuZvelia. miTologiuri da aR-<br />

Tqmiseuli simbolika gansazRvravs konceptualur maxasiaTeblebs,<br />

kognitur aspeqtebs, esTetikur mrwamss. qarTuli saxismetyvelebiTi<br />

sistemis saazrovno wesi cxadad vlindeba rogorc<br />

63


XIX, ise XX-XXI saukuneebis epoqaTa filosofiur msoflgancdasa<br />

da mxatvrul-esTetikur principebSi.<br />

vaJa-fSavelas Semoqmedebis msoflmxedvelobrivi da saxeobrivi<br />

gamoxatvis Taviseburebani swored bibliuri saxismetyvelebis<br />

arqetipul-paradigmul wiaRTan misi organuli, siRrmiseuli<br />

kavSiriT ixsneba. amasTanave, specifikuria is, rom gansaxovnebis<br />

klasikur formebs aq erwymis miTologiur, winareqristianul<br />

warmodgenaTa arqetipuli modelebi, rac axlebur<br />

xedvas badebs. Semdgomi transformaciis gziT miTologiuri,<br />

demonuri, zRaprul-fantastikuri warmodgenebi simbolur-es-<br />

Tetikur funqcias iZens da organulad ewereba qristianul<br />

cnobierebaSi, im mravalferovan da daxvewil sivrceSi, romelsac<br />

vaJa-fSavela qmnis.<br />

vaJa axal, ucxo `qronotops~ qmnis. masSi samyaros sasrulobac,<br />

veqtorulobac moiazreba da wrebrunvac, zedroulobac da<br />

zesivrculobac, romelTac erwymis lokalizmi da gravitaciuloba.<br />

am Taviseburi qronotopis moqmedebis areali ki, upirvelesad,<br />

adamianis sulis wiaRia.<br />

vaJa-fSavelas personaJTa yvelaze TvalSisacemi Taviseburebaa<br />

maTi azrovnebis paradoqsuloba. am mxriv isini sruliad<br />

axleburi da gansxvavebuli cnobierebis damamkvidrebelni arian<br />

XIX saukunis qarTul literaturaSi. problemebi, romelTac<br />

es personaJebi wamoWrian, mwvave msoflmxedvelobrivi Widilis<br />

Sedegad iSveba rogorc sakuTar TavTan, ise garemomcvel samyarosTan,<br />

sazogadoebasTan. maTi axali ideebi paradoqsulia<br />

sayovelTaod damkvidrebuli azrovnebis fonze. es Taviseburi<br />

`aRmoCenebia~, romelnic xSirad intuiciis wiaRSi iRebs saTaves<br />

da TandaTan cnobier, gaazrebul, naTel principebad yalibdeba.<br />

am gziT ki xdeba gmiris metamorfoza, feriscvaleba.<br />

vaJa-fSavelas personaJTa azrovnebis paradoqsulobas,<br />

vfiqrobT, safuZvlad edeba qristianuli moZRvrebis paradoqsuli<br />

buneba. qristianobis wiaRSi tradiciuli azrovnebis sayo-<br />

64


velTaod gavrcelebuli modeli Zireulad icvleba. es cvlilebebi<br />

xels uwyobs cnobierebis axali, Zvelisgan sruliad gansxvavebuli<br />

tipis Camoyalibebas. ioane oqropiris ganmartebiT,<br />

qristes mcnebebi da mis mier naqadagebi axali postulatebi ewinaaRmdegeboda<br />

mTel samyaroSi gavrcelebul azrebsa da Sexedulebebs.<br />

swored amiT xsnis wminda mama im uCveulo reaqcias,<br />

romelic mohyva ebraelTa winaSe macxovris qadagebas. im sazogadoebaSi,<br />

romlis moqmedebis mTavari principi iyo: `Tuali<br />

Tualisa wil da kbili kbilisa wil~, ieso amkvidrebs paradoqss<br />

_ `ara winaaRmdgomad borotisa~. is mrevlis Tvalwin cvlis<br />

Zveli eTikis normebs axliT, Zveli aRTqmis kanonis imperatiul<br />

moTxovnebs _ madlis gansakuTrebuli, uCveulo principebiT:<br />

`romelman gces yurimalsa Sensa marjuenesa, miupyar erTkerZoica~,<br />

`akurTxevdiT mawyevarTa TquenTa da keTils uyofdiT<br />

moZuleTa TquenTa~. es aris axali, ucnauri logikis mqone, magram<br />

erTaderTi da uzenaesi WeSmariteba, romelmac unda Svas<br />

axali adamiani, naTlobiT moqceuli, sulieri feriscvalebiT<br />

gasxivosnebuli.<br />

Zveli adamianis sikvdili da missave wiaRSi `axali kacis~ Casaxva,<br />

rasac pavle mociquli gansakuTrebul mniSvnelobas ani-<br />

Webs, vaJa-fSavelas personaJTa sulieri metamorfozis umTavresi<br />

gzaa. amas ki isini swored azrovnebisa da qmedebis paradoqsulobiT<br />

aRweven. isinic, macxovris msgavsad, cvlian Zvel<br />

normebs axliT. es axali principebi ki madls efuZneba da ara<br />

normatul kanons. amiT vaJa bibliuri WeSmaritebis damamkvidrebelTa<br />

funqcias aniWebs Tavis gmirebs.<br />

unda Seicvalos samyaro, Zveli wesiT cxovreba miuRebelia<br />

_ aseTia vaJas suliskveTeba, mas ar surs TvistomTa Soris, romelnic<br />

saocrad eZvirfaseba da TiTqmis aRmerTebs, batonobdes<br />

araswori azrovneba, yavlgasuli Sexedulebebi samyarosa<br />

da adamianze. arada mTis adaTTagan sakmaod bevrs xedavs iseTs,<br />

romelnic erT dros, albaT, garkveul funqcias asrulebda,<br />

65


magram vaJas Tanamedrove epoqaSi sruliad gamoecala niadagi.<br />

mwerali gansakuTrebiT gamoyofs im Cveulebebsa da wesebs, romelTac<br />

SurisZiebis, sisxlis aRebis motivi udevs safuZvlad.<br />

erT-erTi aseTia `upatrono mkvdris~ movlis adaTi. upatronod<br />

iTvleba micvalebuli, romlis sisxlis aReba, samagieros gadaxda<br />

naTesaobam ver moaxerxa, anu ver upatrona. aseT mkvdars saiqios<br />

mosamsaxured veravin daudgeba, `umcrosi~ ar eyoleba. am<br />

Sexedulebis primitiulobas da SezRudulobas gansakuTrebiT<br />

amZafrebs is gansxvaveba, romelic amave sakiTxis qristianul<br />

gaazrebasa da mTaSi damkvidrebul cnobierebas Soris arsebobs.<br />

qristianuli moZRvreba sruliad gamoricxavs grZnobad-konkretul<br />

realobebs imqveyniur, saiqio arsebobaSi. jojoxeTic<br />

da sasufevelic TavianTi arsiT sruliad gamoricxaven grZnobismier,<br />

adamianuri samyarosTvis damaxasiaTebel, xelSesaxeb<br />

movlenebs. pavle mociqulis ganmartebiT, im samyaroSi arc<br />

qorwindebian, arc ganqorwindebian, suls ar sWirdeba arsebobis<br />

miwieri, xiluli formebi. amdenad, saiqio cxovrebis Sesaxeb<br />

grZnobad-konkretuli warmodgenebi mxolod crurwmenis sferos<br />

ganekuTvneba. swored ase aRiqvams vaJa-fSavela mTis im<br />

adaT-wesebs, romelnic adamianis cnobierebis istoriis dabalganviTarebul<br />

etapze SemuSavda garkveul garemoebaTa Sedegad,<br />

SemdgomSi ki yovelgvari safuZveli gamoecala da uSinaarso,<br />

ufro metic, maxinj, arahumanur crurwmenad iqca. swored amas<br />

aRmoaCenen misi personaJebi. aluda qeTelauri mklavis moWris<br />

mizanSewonilobaze rom dafiqrdeba, jer sakuTari sulis wiaRs<br />

ukvirdeba, `pirs dawolia nislebi~. sanam Tems gaandobs Tavis<br />

axal msoflmxedvelobas, is jer TviTon icnobierebs, ra moxda<br />

mucalTan SebrZolebis Semdeg, ratom uRrRnis guls aqamde<br />

ucnobi gancda. poemis II Tavi aludas sulieri metamorfozis,<br />

misi sulis wiaRSi `axali kacis~ Casaxvis cxadi suraTia. savles<br />

pavled qcevis paradigma aq Taviseburi transformaciiT iCens<br />

Tavs. aluda nabij-nabij midis axal WeSmaritebamde. mklavis<br />

66


mokveTis erT konkretul adaTSi daeWvebas sayovelTaod sisxlisRvris<br />

mizanSewonilobaSi daeWveba mohyveba. `visac mteroba<br />

moswyurdes~... _ iwyebs vaJa da yvela sityva, rac amis Semdeg<br />

iTqmeba, raRac mistikuri, magiuri ZaliT zeatyorcnis Txrobas.<br />

es azrisa da gamomsaxvelobis mwvervalia, maqsimalurad gamZafrebuli<br />

emociuri muxtis Semcveli. wyevlis formulebi: `sisxl<br />

daigubos keraSi~, `sisxlSia hqondes qorwili~, `iqve saflavi<br />

gaTxaros~ _ SemaZrwunebeli dabejiTebiT amxels gmiris cnobierebaSi<br />

Zrul axal impulss _ Cven sisxlSi varsebobT, rac<br />

CemTvis miuRebelia. swored es aRmoCena aZlevs aludas Zalas,<br />

emsxverplos Tavis axal mrwamss, araferi daTmos, metic _<br />

maqsimaluri moiTxovos. pirvelad, roca cxovrebis filosofia<br />

daafiqrebs da ikiTxavs _ `martoT Cven gvzdian dedani?~ rasac<br />

urjuloTa cxonebaze fiqric mohyveba; meored ki xatobaze,<br />

mucalis sulis sapatronod misuli, daJinebiT rom evedreba<br />

berdias, dauurvos mkvdari qistis suls da amiT masac suli<br />

moaTqmevinos. paradoqsia, amitomac yvelasaTvis gaugebari da<br />

miuRebeli, iseve, rogorc axali welTaRricxvis, axali WeSmaritebis<br />

dabadebis pirvel dReebSi Tqmuli _ `giyvardes mteri<br />

Seni~. qristes gzaze mdgari aluda, WeSmariti martviliviT<br />

guldinjad icavs Tavis axal mrwamss, amboxisa da sabolood<br />

harmoniis, Tvinierebis (`Tems nu swyevT~) mopovebiT wminda mxedariviT<br />

uSecdomod gaivlis gzas da `srbas aRasrulebs~, Tvi-<br />

Tonac eziareba axal WeSmaritebas da mTel samyarosac aziarebs.<br />

vaJa-fSavelas zneobriv mrwamss safuZvlad udevs qristianuli<br />

baZva-ziarebis principi, romlis Tanaxmadac zeciuri da<br />

miwieri ierarqiis yoveli qvemdgomi arseba unda miemsgavsos<br />

zemdgoms. es zeswrafva ganapirobebs mis safexurebriv svlas<br />

RvTisken, anu zneobriv daxvewasa da ganwmendas. qvemdgomTa<br />

baZva iwvevs dacemas, dakninebas. mxolod zeswrafviT eziareba<br />

arsi Tavis umaRles `mes~. ierarqiis saTaveSi dgas uzenaesi arseba,<br />

RmerTi. adamians ganRmrTobis gza TviT ufalma dausaxa,<br />

67


mas ZaluZs sakuTar TavSi aRadginos xati RvTisa, ganiwmindos<br />

da RmerTSemosili gaxdes.<br />

vaJa-fSavelas samyaroSi ara mxolod adamiani, aramed bunebis<br />

yvelaze umniSvnelo subieqtic ki eswrafvis SemoqmedTan<br />

gamTlianebas, mis madlTan ziarebas. isini mxolod samSvinvelis<br />

ZaliT rodi moqmedeben, aramed ukvdavi gonis karnaxiT. amitomac<br />

bunebis gasuliereba vaJasTan mxolod mxatvruli pirobi-<br />

Toba ki ar aris, aramed Rrma filosofiur-religiuri koncefciis<br />

nawili, romlis Tanaxmadac samyaroSi araferia SemTxvevi-<br />

Ti da impulsuri, yovelive emorCileba garkveul kanonzomierebas.<br />

bunebas aqvs goni _ is, rac wesiT mxolod adamians unda<br />

hqondes, RvTis xatad Seqmnil arsebas. gonis arseboba ki Tavis-<br />

Tavad gulisxmobs zneobis fenomensac.<br />

vaJasTan bunebas Tavisi zne aqvs, zogjer adamianTa msgavsi,<br />

zogjer ki maTze amaRlebulic ki. ufro metic, cocxali Tu<br />

aracocxali bunebis subieqtTa mier adamianTa qcevis Sefaseba,<br />

maTi qmedebis moralur-eTikuri kuTxiT gansja vaJas Semoqmedebis<br />

Tanmdevi principia. amis magaliTi mravladaa mis prozasa<br />

da poeziaSi. TvalsaCinoebisTvis movixmobT erT maTgans. moTxrobaSi<br />

`kldem mxolod erTxel sTqva~ warmoCenilia adamianTa<br />

orpiroba, sityvisa da saqmis urTierTdapirispireba, TvalTmaqcoba.<br />

klde marTlismTqmelia, mamxilebelia. is kacTa avzneobas<br />

sulis siRrmemde ganicdis da cdilobs axsnas amis mizezi.<br />

adamianis sicocxle codvisa da monaniebis uwyveti jaWvia. es<br />

samwuxaro kanonzomierebaa. kldec ki, usulo klde, gulistkiviliT<br />

SeniSnavs: `eg zne rom ar vicode kacisa, dResve mTeli<br />

qveynis Tvalwin gavfendi, rac Secdoma mohsvlia, rac sacodaoba<br />

datrialebula dedamiwis zurgze, magram amao Sroma iqneboda:<br />

kacma unda scodos, kidev Secdoma Caidinos, rom mere inanos,<br />

Semdeg isev ecados, Secdoma gaasworos, esaa misi sicocxle,<br />

diaR, davanaxvebdi yvela mis gonebis, grZnobis ususurobas,<br />

amas rom ar vxedavde, da mec davifuSebodi. aRar mindoda mas<br />

68


Semdeg sicocxle, aRarc iyo Cemi yofna saWiro, guldamSvidebiT,<br />

bednierad davxuWavdi Tvals da movisvenebdi~ (vaJafSavela<br />

2002:168).<br />

sakuTari arsebis msxverplad gaRebis, maRali idealebisTvis<br />

Tavganwirvis magaliTebi vaJas sxva TxzulebebSic mravalgzis<br />

iCens Tavs.<br />

vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi SesaZlebelia Tvali gavadevnoT<br />

adamianis sulieri ganviTarebis gzas. TviTganwmendis survili<br />

personaJSi aRZravs zneobriv impulss, rac xdeba sawindari<br />

misi Sinagani aRmasvlisa. am process safuZvlad edeba sxvadasxva<br />

movlena; zogjer metamorfoza gamowveulia obieqturi, gareSe<br />

mizeziT, yofis logikiT, gmirisgan gaucnobiereblad. mindia<br />

qajTa tyveobaSi Tavis mokvlis mizniT Wams gvelis xorcs,<br />

fiqrobs, rom amiT dasruldeba misi usazRvro tanjva. man ar<br />

icis, rom am aqtiT sulieri Tvali aexileba, axal suls Caidgams,<br />

axal xorcs Seisxams. mindias bunebasTan wilnayaroba uTuod<br />

gulisxmobs RmerTTan Tanaziarobas. amis dasturia RvTisgan<br />

miniWebuli kurnebis unari, romelic saswaulqmedebis erT-er-<br />

Ti saxea. macxovris miwieri moRvaweobac xom or sawyiss efuZneboda:<br />

qadageba da sakvirvelTqmedeba.<br />

qristianuli sinanulis motivi Zalze organulia vaJas SemoqmedebisTvis.<br />

es bunebrivicaa. sinanuli udidesi saidumloa.<br />

igi msWvalavs mTel `axal aRTqmas~. ioane naTlismcemeli aris<br />

pirveli mqadagebeli qristianuli sinanulisa. mas wminda mamebi<br />

asec uwodeben: `qadagi sinanulisa~. naTlismcemeli win uswrebs<br />

ieso qristes, raTa mouwodos xalxs, ganamzadon gzani uflisa.<br />

ioane oqropiris ganmartebiT, iudevelni am dros codvis tyveobaSi<br />

iyvnen, Tumca ver grZnobdnen amas da TavianT Tavs ubiwo,<br />

marTal adamianebad miiCnevdnen. da ai, modis ioane naTlismcemeli,<br />

raTa ebraelebs Tvali auxilos codvebze, radgan sakuTar<br />

sulier mankierebaTa Seucnobloba maT WeSmaritebis gzidan<br />

ganagdebda. naTlismcemlis movlinebis mizani is iyo, rom xalxs<br />

69


Tavisi codvebi Seecno da sinanulisken midrekiliyo, magram am<br />

codvaTa gamo adamianebi ki ar unda dasjiliyvnen, aramed monaniebis<br />

gziT unda SeeZinaT Tavmdabloba, ganesajaT sakuTari<br />

Tavi da mieRoT Sewyaleba. sinanuls unda mohyves Tvalis axela,<br />

Zveli gzidan gadadgoma da naTlisRebis ZaliT WeSmaritebaze<br />

moqceva. sinanuls qadagebs TviT macxovaric. `SeinaneT~ _ es<br />

ara ubralo mimarTvaa, romelic adamianma SeiZleba Seasrulos<br />

an ar Seasrulos, aramed aucilebeli, gardauvali moTxovna<br />

maTTvis, vinc mzadaa aRiaros igi erTaderT da utyuar WeSmaritebad,<br />

daTmos, rac aqamde iyo da yvelaferi Tavidan daiwyos.<br />

qristianuli sinanulis motivi udevs safuZvlad vaJas SesaniSnav<br />

poema `gogoTur da afSinas~. pirovnuli ganviTarebis<br />

gzas aq swored sinanulis mZafri gancda gansazRvravs.<br />

T. Cxenkelis dakvirvebiT, vaJas personaJTagan zogi zeaRmavalia,<br />

zogic _ qvedaRmavali. zeaRmavalia aluda, radgan is<br />

principTa Sinagani SenarCunebiT umaRles idealTa erTguli<br />

rCeba; qvedaRmavali gmiria mindia, romelmac ver SeZlo RvTis<br />

niWis datevna sakuTar TavSi (Cxenkeli 1989:51).<br />

zeaRmaval gmirTa kategorias ganekuTvneba afSina. misi gza,<br />

marTlac, gamorCeulia kontrastulobis niSniT: Saragzis yaCa-<br />

Robidan _ xevisbrobamde. gogoTuri laRi sulis mqonea, afSina<br />

Sinagan Tavisuflebas moklebuli, SeboWili pirovnebaa. maT<br />

xasiaTs gansazRvravs maTive zneobrivi orientirebi. gogoTuri<br />

Rirsebas emsaxureba, afSina _ uRirsobas.<br />

zneobrivi muxti, romelic msWvalavs gogoTuris saqciels<br />

maTi SebrZolebis Jams, aris is biZgi, romelmac unda moitanos<br />

afSinas feriscvaleba. am SemTxvevaSi impulsi garedan modis,<br />

magram siRrmiseuli STabeWdilebis Zalas iZens. afSinas gardaqmna<br />

uceb xdeba, es ar aris mtanjveli procesi, rogorc sxva Sem-<br />

TxvevaSi (aluda, mindia). personaJTa samoqmedo sivrce ar scdeba<br />

brZolis vels. modeli martivia: Sexvedra, mxileba, aRiareba.<br />

Tumca xangrZlivi da mtanjvelia Semdegi etapi _ sakuTar<br />

70


TavTan marto darCena. gogoTurisgan Sendobili afSina gulis<br />

wyluls mainc ver irCens. is ukve xevisberia, sxvaTa sulebze<br />

zrunavs, TviT Seundobs codvebs monanieT, magram mZime da dam-<br />

Trgunveli dardi RrRnis mis Sinagan arsebas. WeSmariti sinanuli<br />

xangrZlivi da mtanjvelia, ganwmendisken mimavali gza ekliania.<br />

igi TviTdaeWvebas, sulier gaorebas, Sinagani wonasworobis<br />

darRvevas iwvevs. loginad Cavardnili afSina im codvebs<br />

inaniebs, romelTa gaazrebac RmerTma daakisra. poemis finalSi<br />

afSinas TiTqos daZleuli aqvs sakuTari codvis SegrZneba, igi<br />

xevisbrobs, xalxs arigebs, moZRvravs, magram sulier mSvidobamde<br />

jer Sorsaa _ Ram-RamobiT cxare cremliT tiris, albaT, sicocxlis<br />

bolomdec iqviTinebs, radganac sulis ganspetakebis<br />

gza tanjvasa da sulier WidilSi gamoCndeba. afSinas suli<br />

brZolis velia, aranakleb mZafri brZolisa, vidre gogoTurTan<br />

fizikuri dapirispireba iyo. xmliTa da iaraRiT am oms ver<br />

moigeb; is sulieri Tvalis axelas da zeamaRlebas, RvTiurisken<br />

swrafvas moiTxovs.<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi<br />

xilva-Cvenebebs, zecnobier, miRmier, zebunebriv movlenebs.<br />

es nakadi imdenad mZlavria, rom vaJas mkvlevarTa udidesi<br />

nawili sagangebod Seiswavlis mas (gr. kiknaZe, g. asaTiani, T.<br />

Cxenkeli, r. siraZe, r. TvaraZe, z. kiknaZe, i. evgeniZe, T. SarabiZe<br />

da sxv.). xilva-Cvenebani ganxilulia rogorc msoflmxedvelobrivi,<br />

ise mxatvrul-esTetikuri funqciis TvalsazrisiT.<br />

xilva gamocxadebis erT-erTi Sinaformaa. is safuZvlad<br />

udevs rogorc winareqristianul, ise Suasaukuneobriv warmodgenebs<br />

samyaroze. masSi mJRavndeba ama Tu im epoqis, xalxis azrovnebisa<br />

da xasiaTis Taviseburebani. arsebobs miTosuri xilva-warmodgenebi,<br />

romelnic aerTianeben tomebs, erebs da koleqtiuri<br />

xasiaTisaa sulieri moRvaweobis erTobliobis TvalsazrisiT.<br />

es warmodgenebi droisa da sivrcis miRmaa da garkveuli<br />

amorfulobiTac xasiaTdeba.<br />

71


xilva-Cvenebani qristianul azrovnebaSic did rols asrulebs.<br />

ZvelaRTqmiseul istoriaSi bibliur patriarqTa da winaswarmetyvelTa<br />

xilvebi RvTisCenis (Teofania) rangSia ayvanili.<br />

uzenaesi ecxadeba mokvdavs xiluli realobis sensualuri niSniT<br />

(kvamli, cecxli, burusi, wyvdiadi) aRbeWdili, Tumca misi<br />

miRmieri, aragrZnobadi sawyisi mudam aqcentirebulia.<br />

axalaRTqmiseul samyaroSi xilva-Cvenebani uflis didebis,<br />

misi sufevis warmomCenia. gamocxadeba adamians sulieri gamocdilebis<br />

daxvewis, Sinagani Wvretis ganviTarebis gzas uxsnis.<br />

amis yvelaze TvalsaCino gamovlinebaa warmarTi savles gardaqmna<br />

pavle mociqulad. swored gamocxadebis ZaliT iRviZebs mis<br />

arsSi mTvlemare impulsi naTlisa, WeSmaritebisa. savle unda<br />

dabrmavdes, iq, damaskos gzaze unda datovos Zveli arsi da Tvali<br />

unda aexilos mxolod rogorc pavles, axlad Sobils, axali<br />

arsiT, axali WeSmaritebiT.<br />

gamocxadebis umaRlesi formaa apokalifsuri xilva ioane<br />

RvTismetyvelisa. es aris masStaburi, globaluri Wvreta samyaros<br />

aRsasrulisa da misi Tanmdevi movlenebisa. patmosis Wala-<br />

Si ioanes mier gancdili imdenad mistikuria Tavisi arsiT, rom<br />

misi aRwera mxolod simboloebiT, miniSnebebiT, metaforebiT<br />

Tua SesaZlebeli. esqatologiuri tragizmi sdevs Txrobas,<br />

Tumca zeciuri iersualimis saboloo sufevis perspeqtivas<br />

amaRlebuli, nugeSismcemeli intonaciac Semoaqvs.<br />

vaJa-fSavela Tavis TxzulebebSi mimarTavs rogorc miTologiur,<br />

ise aRTqmiseul xilva-Cvenebebs. aRsaniSnavia, rom miTi<br />

misTvis Zvirfasia, rogorc xalxis wiaRSi warmoqmnili, misi SemoqmedebiTi<br />

unaris warmomCeni movlena. miTi xom cxadad avlens<br />

adamianis gonebisa da gare samyaros dakavSirebis unars, rac,<br />

TavisTavad, fantaziis, ocnebis, sasurvelis impulsebs Seicavs<br />

da SemoqmedebiTi azrovnebis Camoyalibebas uwyobs xels. `miTebi<br />

is saSualebebia, romlebiTac arqetipebi, aracnobieris arsebiTi<br />

formebi vlindeba da cnobier gonebas ukavSirdeba. arqe-<br />

72


tipebi individTa sizmrebSi vlindeba da, amdenad, sizmrebs SeiZleba<br />

personalizebuli miTebi, xolo miTebs depersonalizebuli<br />

sizmrebi vuwodoT~ (lomiZe 2008: 218).<br />

xilva-Cvenebani vaJas poemebSi sxvadasxva funqcias asrulebs.<br />

esenia: ama Tu im faqtisa da movlenis winaswarmetyveleba;<br />

ararealuris vizualizaciiT umTavresi koncefciis gamokveTa;<br />

gmiris intuiciisa da naTelxilvis unaris aqcentireba; qvecnobieris,<br />

cnobierisa da zecnobieris urTierTgansazRvrulobis,<br />

an, piriqiT, gamomricxavobis Cveneba konkretul SemTxvevebSi;<br />

adamianis sulis wiaRSi CaRrmaveba da misi uaRresi mxareebis<br />

amocnoba, anu `sulis wakiTxva~; uflis TviTCenis (Teofaniis)<br />

mistikuri xatebisa da pirovnebasa Tu jgufze maTi zemoqmedebis,<br />

ganmwmendi funqciis cxadyofa.<br />

unda aRiniSnos, rom vaJa miTologiuri xilva-Cvenebebis, legendebisa<br />

da zRaprul-fantastikuri arsebebis (devebi, alqajebi,<br />

Winkebi) teqstebSi aRwerisas arasodes mimarTavs mtkicebiT,<br />

imperatiul intonacias. man kargad icis, rom yovel miTs, legendas<br />

ori Sre aqvs: realuri, anu sarwmuno da irealuri, anu<br />

daujerebeli. amitomac mas xilva Tu Cveneba yovelTvis Semoaqvs<br />

ara rogorc obieqturi, damtkicebuli faqti, aramed rogorc<br />

gonebis daSveba, savaraudo realoba. amitomac is arasodes<br />

ar wers, zustad ase moxdao. miTur da legendarul epizods<br />

yovelTvis axlavs sityva an fraza, romelic mas mtkicebulebis<br />

saxes ukargavs. vaJa wers: `amboben~, `xedaven~, `unaxavT~, `smeniaT~,<br />

`ityvian~, `Zvelad gagonili~ da a.S. am gziT is TiTqos Cvengan<br />

aucxoebs faqts, raTa migvaniSnos, rom es araa obieqturi<br />

realoba, momxdari da aRsrulebuli, magram arc usafuZvlo,<br />

SeuZlebeli, dauSvebeli fantasmagoriaa. ase iwyeba `baxtrionis~<br />

saocari finali, romelSic gvelis mier luxumis xsnisa da<br />

aRdginebis ambavia gadmocemuli. epizodi ase iwyeba: `ityvian,<br />

maRlis mTis Zirsa~... Semdeg ki amas mohyveba naxevrad legenduri<br />

Txroba. vaJa arsad gvaZalebs davijeroT daujerebeli, ar<br />

73


gvimtkicebs, rom es faqti mas Tavad aqvs nanaxi an nagrZnob-gancdili.<br />

is frTxilad, faqizad migvaniSnebs, ityviano da danar-<br />

Cens Cven mogvandobs. amiT is Zalze axlos dgas saxarebiseul<br />

intonaciasTan. cnobilia, rom macxovari Tavis moZRvrebas ayalibebs<br />

ara SegonebaTa an brZanebaTa, aramed `netarebaTa~ saxiT.<br />

is rodi ambobs, mxolod aseTi adamiani iqneba netario, aramed<br />

qadagebs, yvela, vinc moisurvebs ase moqcevas, netari iqnebao.<br />

macxovari aravis aZalebs, daijeros mis mier aRsrulebuli saswaulebi.<br />

visac malemrwmenis Tvali da yuri aqvs _ irwmunebs,<br />

visac ara _ is madlis gareSe daitovebs Tavs.<br />

`baxtrionis~ brZolis win meomrebs wminda giorgi ecxadeba.<br />

vaJa aRwers am xilvas, TviT mxedarTa TvaliT danaxuls. oTxi<br />

meomridan TiToeuli wmindans sxvadasxva aspeqtiT aRiqvams _<br />

erTi mis brwyinvalebas usvams xazs, meore _ RvTiurobas, mesame<br />

_ mtredisfrad aRiqvams, meoTxe _ velis yvavils adarebs.<br />

es subieqtur gancdaSi moqceuli realobaa, romelsac emociis<br />

maqsimaluri muxtiT aRvseba mosdevs. amis Semdeg laSqari<br />

wminda mxedrobad acxadebs Tavs. realoba aqac amqveyniurisa da<br />

miRmieris zRvarzea.<br />

vaJa-fSavelas poemebSi xilva-Cvenebebi rom garkveuli pirobiTobis<br />

Semcvelia, es samecniero literaturaSic aris aRniSnuli.<br />

r. siraZe `stumar-maspinZlis~ finalis analizisas wers:<br />

`am SemTxvevaSi miTosuri xilvis Semotana gamarTlebulia imiT,<br />

rom maRali idealebi moiTxovs am idealTa ganxorcielebas,<br />

Tundac iluziuri formiT. aqac vaJa avtoriseuli danarTebiT<br />

migviTiTebs Semotanili miTosuri xilvis pirobiTobaze: `Ram-<br />

Ram xedaven suraTsa~ _ aqac gacnobierebaa imisa, rom epizodi<br />

pirobiTi xasiaTisaa, pirobiTobis funqciaze gvafiqrebs. misi<br />

funqcia ki esTetikuria. igi saxis ganzogadebas emsaxureba, emsaxureba<br />

poemis ZiriTadi ideis amocnobas~ (siraZe 1975:46).<br />

vaJasTan miTosi gaqristianebulia, axal rjulzea moqceuli.<br />

amis upirvelesi niSania pirovnulobis, individualobis win wa-<br />

74


moweva, aseve RirebulebaTa im sistemis gaziareba, romelic<br />

qristes moZRvrebas udevs safuZvlad. xilva-CvenebaTa funqciac<br />

Taviseburi da gansakuTrebulia; magaliTad, sizmari winaswarmetyvelebasac<br />

Seicavs da zneobriv swavlebasac; is xan<br />

mwyobri da gamWvirvalea (kvirias sizmari `baxtrionidan~, mzias<br />

sizmari `gvelismWamelidan~), xan ki Znelad amosacnobi da dasafiqrebeli<br />

(aludas sizmari `aluda qeTelauridan~).<br />

amrigad, bibliuri paradigmatikisa da saxismetyvelebis gaTvaliswinebis<br />

gareSe vaJa-fSavelas Semoqmedebis Seswavla calmxrivi<br />

da arasrulyofilia. qristianuli cnobiereba gansaz-<br />

Rvravs mis personaJTa zneobriv saxes, TxzulebaTa mxatvrulesTetikur<br />

bunebas.<br />

damowmebani:<br />

vaJa-fSavela 2002: vaJa-fSavela. poemebi. Tb.: `dia~, 2002.<br />

lomiZe 2008: lomiZe g. `praRis skola~. literaturis Teoria. XX<br />

saukunis meTodologiebi. Tb.: literaturis institutis gamomcemloba,<br />

2005.<br />

siraZe 1975: siraZe r. `miTosur xilvaTa da CvenebaTa funqcia~.<br />

vaJa-fSavelas xuTi poema. Tb.: `saqarTvelo~, 1975.<br />

Cxenkeli 1989: Cxenkeli T. mSvenieri mZlevari. Tb.: 1989.<br />

75


Tamar barbaqaZe<br />

76<br />

vaJa-fSavelas `Rame mTaSi~ da `vefxistyaosani~<br />

(poeziis bunebriobis sakiTxisaTvis)<br />

vaJa-fSavela, rogorc `vefxistyaosnis~ mkiTxveli da interpretatori,<br />

qarTuli literaturaTmcodneobisaTvis ucnobi ar<br />

aris, Tumca mainc SeiZleba bevri ram axali SevniSnoT da gavi- azroT am mxriv.<br />

erT-erTi pirveli, vinc gasuli saukunis samocian wlebSi<br />

rusTavelisa da vaJa-fSavelas Sairi Seadara erTmaneTs, dimitri<br />

benaSvili iyo (benaSvili 1961: 515-516), Tumca struqturis<br />

miRma sazrisis erTianobis Taobaze naklebad SexvdebiT msjelobas<br />

am naSromSi. samecniero literaturaSi ufro metad aris<br />

gamokvleuli vaJa-fSavelas Sexedulebani `vefxistyaosansa~ da<br />

mis avtorze; kargad aris Seswavlili vaJas polemika a. xaxanaSvilTan,<br />

aseve, misi kamaTi n. marsa da mis mimdevrebTan. vaJafSavelas<br />

sicocxleSive, 1911 wels, aRiara grigol robaqiZem:<br />

`vaJa dedaboZia qarTuli rainduli poeziisa~ da amiT, erTgvarad,<br />

mianiSna mkiTxvelis `vefxistyaosanTan~ vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />

naTesaobaze.<br />

Cven miznad ar visaxavT vaJa-fSavelas lirikisa da `vefxistyaosnis~<br />

komparativistul analizs; amjerad mxolod maT Soris<br />

erTi saintereso Tanxvedris SemTxvevaze gvinda saubari:<br />

disharmoniisa da harmoniis, dapirispirebuli Zalebis Widilze,<br />

demonuri, qajuri sawyisis Zlevaze RvTiuri Zalisa da raindebis<br />

meSveobiT.<br />

vaJa-fSavelas filosofiur leqsSi `Rame mTaSi~, bunebisa da<br />

adamianis erTianobis fonze, daxatulia qariSxlis suraTi, avi,<br />

stiqiuri sawyisis aboboqreba:


uecrad SuaRamisas,<br />

cas janRi daefareba,<br />

Savi zRvis Savi veSapi<br />

pirRia dagveRireba<br />

Cven, mosvenebiT mZinareT<br />

saWmelad dagvepireba<br />

mohsqdeba qari da Rvari ∗<br />

sdgas lewva-mtvreva brZolisa,<br />

droeba Camovardnila<br />

didi SiSis da Zrwolisa.<br />

mTeli mTa-bari iqceva<br />

meormosvlaa sworeda<br />

mohkawravs Rvari tye-kldeebs<br />

moaqvs da mosdgams yoreda.<br />

dabali SairiT (5/3) dawerili es monakveTi uneburad gvaxsendeba,<br />

rodesac `vefxistyaosanSi~ tarielis TaTbirisas poetis<br />

Sefasebas vkiTxulobT (1418-1419-e strofebi):<br />

Cemi aw ese naTqvami maTi saxe da daria:<br />

ra zeda wvimdes Rrubelni da mTaTa atydes Rvaria,<br />

mova da xevTa mogragnis, ismis zaTqi da zaria,<br />

magram ra zRvaTa SeerTvis, maSin egreca wynaria.<br />

Tuca fridon da avTandil sikeTe _ miuwvdomnia,<br />

magra tarias Sebmani arvisgan mosandomnia,<br />

mze mnaTobTaca dahfaravs, arcaRa naTlad xomnia<br />

aw iyurebdiT, msmenelno, gesmnes ficxelni omnia!<br />

es monakveTi, Sesabamisad, dabali SairiT (53//53) Sesrulebuli,<br />

msmenels, mkiTxvels afrTxilebs da ganumartavs saTqmelis<br />

ormag mniSvnelobas: qajeTis cixis aRebis suraTis xatvisas av-<br />

∗ xazgasma Cvenia _ T.b.<br />

77


tori, garda brZolis grandiozulobiT miRebuli STabeWdilebisa,<br />

mis simbolur-alegoriul mniSvnelobasac xsnis (`saxe~ da<br />

`daria~ unda gavigoT, rogorc: `saxe~ da `xati~). ficxeli, xmauriani,<br />

zaTqiani omis fonze RvTaebrivi wesrigis aucilebeli<br />

aRdgenis suraTi unda davinaxoT. aqamde susti da uZluri tarieli<br />

unda amoqmeddes da kuTvnili adgili daiWiros samyaroSi.<br />

`misi rusTaveli~, anu tarielis Tayvanismcemeli rusTaveli,<br />

bunebis harmonias aRadgens, rodesac mTavari mnaTobis adgils<br />

akuTvnebs poemis gmirs: `sityva `missa~ aq uazrod, winaswar ganuWvretlad,<br />

moufiqreblad da leqsis gulisaTvis ar gaxlavT<br />

naxmari. am sityvaSi Rrma azria damarxuli, saxeldobr isa,<br />

rusTavels an Tavis-Tavi hyavs gamoyvanili tarielad, radgan<br />

tarieli misia (rusTavelisa) da igi (rusTaveli) tarielisa da,<br />

Tundac tarieli zRapruli gmiri iyos Tavisi temperamentiT,<br />

Tavisi psixiiT, Tavis RvawlmosilobiT siyvarulis okeaneSi,<br />

Tavis msgavsad hyavs avtors~, _ werda vaJa-fSavela statiaSi<br />

`fiqrebi vefxistyaosnis Sesaxeb~ (vaJa-fSavela 2011: 265).<br />

leqsSi `Rame mTaSi~ aRwerilia RvTiuri, ciuri da qvesknelis,<br />

veSapis Serkinebis suraTi, Tumca, rogorc aRniSnaven,<br />

TviT buneba amaRlebulia `avisa~ da `keTilis~, `TeTrisa~ da<br />

`Savis~ maradiul brZolaze (gawerelia 1974: 416). buneba, rogorc<br />

samaradJamo meTvalyure am dapirispirebisa, Zalas aZlevs<br />

poets, raTa man dainaxos da aRweros msgavseba, naTesaoba stiqiisa<br />

da adamianuri vnebebisa. vaJa-fSavela fiqrobda, rom geniosi<br />

poeti bunebrivad, organulad aris dakavSirebuli mSobeli<br />

xalxis SemoqmedebiT stiqiasTan: `SoTas axali ena Seaqvs<br />

mwerlobaSi da es ena wminda xalxuri enaa. gasaocari msgavsebaa,<br />

rogorc TviT enaSi, ise leqswyobaSi fSaur enasTan da mis kilosTan~<br />

(vaJa-fSavela 2001: 265).<br />

revaz siraZe Tavis naSromSi `vefxistyaosnis~ mkiTxvelis istoriisaTvis<br />

(masalebi narkvevisaTvis)~ TerTmet etaps gamohyofs.<br />

VII etapze, mkvlevaris azriT, Zlierdeba XIX saukunis Sua<br />

78


wlebidan (i. WavWavaZe, a. wereTeli, vaJa-fSavela da sxvani) erovnuli<br />

da zogadsakacobrio TvalTaxedvani (siraZe 2010: 81).<br />

vaJa-fSavelas mier wakiTxul `vefxistyaosanSi~, rogorc ukve<br />

vTqviT, rusTavelis xati tarielia. es wakiTxva sruliad gansxvavebulia<br />

XIX saukunis I naxevris, anu VI etapis (romantikuli<br />

TvalTaxedviT) wakiTxvisagan. rogorc r. siraZe aRniSnavs,<br />

aleqsandre orbelianis leqsSi `rusTaveli~ (1852 w. algeTis xeoba,<br />

wminda samebis mTa), rusTavelis pirvelsaxe avTandilia,<br />

anu gamokveTilia misi koncefcia: `vefxistyaosanSi~ avTandilis<br />

pirvelsaxe TviT rusTavelia~ (siraZe 2010: 93).<br />

revaz siraZis uaRresad sayuradRebo gamokvlevaSi calke ar<br />

aris ganxiluli vaJa-fSavelas mier wakiTxuli vefxistyaosani,<br />

magram al. orbelianis leqsis `rusTavelis~ analizi ki, romlis<br />

vrceli varianti CvenTvis cnobilia 1997 wlis publikciiT<br />

(siraZe 1997: 76) adasturebs, rom al. orbelianis mier `vefxistyaosani~<br />

romantikuli patriotizmiT aris wakiTxuli.<br />

... `Rame mTaSi~ ki varskvlavebis Suqze ikiTxeba. ca dahyurebs<br />

miwas da maTi erTianoba bunebrivi da aucilebelia samyaros<br />

arsebobisaTvis; rodesac vaJa-fSavela wers leqss `rusTavelis<br />

neSts~ (1909 w.), tariels saxavs idealur gmirad. axali Taobis<br />

raindTa pirvelsaxed:<br />

wamogvezardnen Wabukni,<br />

hnaxo, scnob arwiv-qorada<br />

Tavs swirven nestanisaTvis<br />

tarieliviT lomada<br />

........................<br />

aRvsdegiT, camde avmaRldiT,<br />

naTqvamni Casaqolada.<br />

(`rusTavelis neSts~,<br />

vaJa-fSavela 1979: 346)<br />

79


tarieli gamorCeulia vaJa-fSavelasaTvis leqsSic: `erTxel<br />

ki Cvenac vyofilvarT~ (1896):<br />

80<br />

Sevtrfi Subl-Sekrul SoTasa<br />

Tvalebs maridebs radRaca,<br />

mebuzRuneba cotasa,<br />

venacvle imis kalamsa,<br />

mis gmirT xmalT salte-kotasa,<br />

satrfosTvis xelsa tariels,<br />

avTandilT-fridonT yofasa...<br />

(vaJa-fSavela 2011: III, 32)<br />

`vefxistyaosnis~ Cven mier saanalizod moxmobil fragmentSic<br />

da vaJa-fSavelas leqsebsa da werilebSic mkafiod aris<br />

gamokveTili tarielis upiratesoba, misi arsisa da moqmedebis<br />

sanimuSo Zala. tariels emorCilebian, misi dasaxuli gziT, gegmiT<br />

midian avTandili da fridoni qajeTis cixis aRebis dros,<br />

iseve, rogorc zRvas erTvian, erwymian da mSviddebian mdinareni,<br />

xevis wyalni, stiqiiT moxeTqili `Rvari~ (vaJa) (Sdr. `vefxistyaosans~:<br />

`mTaTa atyda Rvaria~). varskvlavebi (caSi) da zRva<br />

(xmeleTze) sulisa da xorcis mTlianobis alegoriad gvevlineba<br />

vaJa-fSavelas sxva leqsSic (`Cemi vedreba~):<br />

Tevzi _ wyals, casa _ varskvlavi,<br />

Svili _ dedas da mamasa.<br />

revaz siraZe zemoxsenebul narkvevSi imowmebs gaston baSliaris<br />

azrs: `poezia wamieri metafizikaao~; vfiqrobT, samyarosa<br />

da `vefxistyaosnis~ zneobiT kanonze orientirebuli qarTveli<br />

mkiTxveli, kerZod, vaJa-fSavela intuiturad wvdeba im zneobriv<br />

gzas, rac harmoniis, uflis wiaRSi dasabruneblad miemarTeba.<br />

`vefxistyaosnis~ mTavari gmiris `tarielis~ saxels iustine<br />

abulaZe ikavSirebs mariam dedofliseul `qarTlis cxovrebaSi~


moxseniebul saxels iraneli erisTavis `da:rel~ (abulaZe 1967:<br />

24), xolo zviad gamsaxurdia saxel `tariels~ (star _ varskvlavi,<br />

el _ ufali) varskvlaveTis ufals, samyaros mefes, pantokrators,<br />

vaskvlaveTismier macxovars ukavSirebs (gamsaxurdia<br />

1991: 243).<br />

RvTaebrivi logosis uzenaesis nebis gamoxatuleba amqveynad<br />

RvTiuri gonis morCilebaa, Segnebuli aucileblobiT mopovebuli<br />

Tavisuflebaa, rac `vefxistyaosanSi~ qajuri, demonuri<br />

sawyisebis ZleviTa da RvTaebrivi wesrigis aRsrulebiT myardeba,<br />

xolo leqsSi `Rame mTaSi~ harmoniisa da disharmoniis Sejaxebis<br />

Sedegad yalibdeba bunebis sayovelTao kanoni:<br />

buneba mbrZanebelia,<br />

igiv monaa Tavisa...<br />

vaJa-fSavelas saliteraturo werilebSi (`sad aris poezia?~<br />

`fiqrebi `vefxistyaosnis~ Sesaxeb~, `PRO DOMO SUA~, `fiqrebi~<br />

da sxv.) gansakuTrebuli principulobiT msjelobs bunebisa da<br />

poeziis kanonebis msgavsebasa da mTlianobaze; igi fiqrobs, rom<br />

`vefxistyaosnis~ genialobisa da ukvdavebis mizezi poemis bunebriobaa.<br />

`uweso, bunebis winaaRmdegi iq araferi moipoveba...<br />

vidre bunebaa Tavisi ZaliT mmarTveli kacTa sicocxlisa, `vefxistyaosanic~<br />

iqneba CvenTvis gonebis mmarTveli~, _ gvarwmunebs<br />

vaJa-fSavela werilSi `sad aris poezia?~ (vaJa-fSavela<br />

2011: 57).<br />

81


82<br />

damowmebani:<br />

abulaZe 1967: abulaZe i. rusTvelologiuri naSromebi. Tb.: 1967.<br />

benaSvili 1961: benaSvili d. vaJa-fSavela _ Semoqmedi da moazrovne.<br />

Tb.: `sabWoTa mwerali~, 1961.<br />

gamsaxurdia 1991: gamsaxurdia z. vefxistyaosnis saxismetyveleba.<br />

Tb. `mecniereba~, 1991.<br />

vaJa-fSavela 1979: vaJa-fSavela. Txzulebani or tomad. t. I.<br />

leqsebi. poemebi. Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1979.<br />

vaJa-fSavela 2011: vaJa-fSavela. xuTtomeuli. t. V. Tb.: `palitra~,<br />

2011.<br />

gawerelia 1974: gawerelia a. vaJa-fSavela. _ qarTuli literaturis<br />

istoria. eqvs tomad. t. IV. Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1974.<br />

siraZe 2010: siraZe r. `vefxistyaosnis~ mkiTxvelis istoriisaTvis.<br />

masalebi narkvevisaTvis. _ literaturuli Ziebani, XXI. Tb.:<br />

literaturis institutis gamomcemloba, 2010.<br />

siraZe 2010: siraZe r. `suli davnebuli survilTa~ (a. orbelianis<br />

leqsi `rusTaveli~). _ krebuli mieZRvna al. orbelianis xsovnas.<br />

Tb.: `lomisi~, 1997.


manana kvaWantiraZe<br />

Sexvedris koncepti vaJa-fSavelas poemebSi<br />

`Sexvedra niSnavs, airCio da<br />

iqne arCeuli, tanjvas da qmedebas~.<br />

martin buberi<br />

vaJa-fSavelas poemebSi (`aluda qeTelauri~, `stumar- maspin-<br />

Zeli~, `gogoTur da afSina~) Sexvedra atarebs egzistencialur<br />

datvirTvas. igi erTdroulad ekuTvnis SemTxveviTobasac da<br />

aucileblobasac da Cawnulia yofierebis erTian struqturaSi.<br />

Sexvedris sivrceSi, sadac erTmaneTs xvdebian opoziciuri mewyvileebi<br />

_ mteri da moyvare _ opozicia radikalurad transformirdeba:<br />

mteri iqceva moyvrad, `sxvagvari~ _ `dagvarad~.<br />

Sexvedra, rogorc struqturis cvlileba, ganasaxierebs sicocxlis<br />

mastimulirebel intencias _ yofierebisa da cnobierebis<br />

(maT Soris, upirvelesad, eTikuri cnobierebis) ganviTarebis<br />

aucilebel pirobas.<br />

opoziciuri struqturis am cvlilebas mosdevs axali opoziciis<br />

gaCena: Temi (sazogadoeba, sociumi), romelsac `aluda<br />

qaTelaurisa~ da `stumar-maspinZlis~ protagonistebi upirispirdebian,<br />

ikavebs ucxos, mtris adgils, Tumca personaJebis<br />

mxridan esaa iZulebiTi dapirispireba, romelsac ganapirobebs:<br />

zogad planSi _ sicocxlis dialeqtikuri ganviTarebis aucilebloba;<br />

individualur planSi _ mopovebuli zneobrivi simaRlis<br />

daTmobis Sinagani SeuZlebloba.<br />

semantikuri Sesabamisobis kodis (relevanturobis kodi)<br />

rRveva axali Sesabamisobis dasamkvidreblad metaforul procesSi<br />

ana/homologiuria sazogadoebrivi (Temis) normebidan gadaxvevisa<br />

axal normaTa dasamkvidreblad. aqedan, metaforuli<br />

83


procesis uwyvetoba vaJas poetur metyvelebaSi da realuri<br />

planis moZraoba miTosur-idealuri planisaken siuJetur da<br />

msoflmxedvelobriv doneebze. eqstensionalTa Sereva da `gadatana~<br />

metaforaSi avsebs semantikur lakunas (cariel adgils)<br />

da am azriT, emsaxureba metyvelebis ekonomiis (Sevsebisa da<br />

mowesrigebis) princips. analogiurad, cvlileba pirovnebis sulier<br />

sferoSi, TanagrZnobis gadatana mterze, ucxoze avsebs<br />

zneobriv lakunas da emsaxureba socialur urTierTobaTa mowesrigebis,<br />

adamianTa mSvidobiani Tanacxovrebis princips.<br />

Sexvedris, rogorc metafizikuri aqtis winare safexuria<br />

gamocnoba.<br />

joyola da zviadauri erTmaneTSi msgavss, dagvars gamoicnoben<br />

iseve, rogorc aluda da mucali. afSina dardobs, rom<br />

gogoTuri ver icno, radgan gamocnoba moxda gvian, mas Semdeg,<br />

rac gogoTuri afSinas iaraRs daubrunebs. gamocnoba vaJasTan<br />

an myisieri aqtia, an rTuli, peripetiebiT savse procesia. pirvelis<br />

magaliTia `stumar- maspinZeli~, meorisa _ `aluda qeTelauri~.<br />

aluda mucals ori ramiT gamoicnobs: natyviarSi balaxis<br />

CafeviT da Tofis datovebiT. `stumar maspinZelSi~ gamocnoba<br />

xdeba imTaviTve, `intuitiur doneze, miemarTeba rTuli<br />

gziT (stumris RalatSi daeWveba xmauris gagonebisas, zviadauris<br />

vinaobis Setyoba) da sabolood mTavrdeba joyolas mier<br />

zviadauris sruli aRiarebiT aRazasTan saubarSi: `diacs mudamac<br />

uxdeba glova vaJkacis kargisa~.<br />

zviadaurisa da joyolas Sexvedra TiTqos ar unda Sedges,<br />

radgan zviadaurs maspinZlis Zmis sisxli marTebs. logikis mixedviT,<br />

joyolam ar unda umfarvelos xevsur stumars mas Semdeg,<br />

rac mis vinaobas Seityobs, magram SurisZieba ar Rvivdeba.<br />

swored logikis am uecari `gajiutebis~ Sefasebaa musas mier<br />

joyolasTvis naTqvami `Stero~ და `WkvaTxelo~. rig sxva garemoebebTan<br />

erTad, rogoricaa joyolas Rirsebis Selaxva _ misi<br />

kacobis, ojaxisa da stumar-maspinZlobis tradiciis Seuracx-<br />

84


yofa _ stumrisadmi joyolas am ucnaur damokidebulebaSi<br />

gadamwyveti mniSvneloba eniWeba zviadauris xibls, romlis gansakuTrebul<br />

xarisxze vaJa sxvagan aRniSnavs: `...ciT Camosuli<br />

svetada~.<br />

arc aludas eTmoba mucali. igi sikvdilis merec cdilobs<br />

TavisianTa rigebSi Semoiyvanos qisti gapatiosnebiT, kuratis<br />

SewirviT, mxolod imitom, rom Tavisi `lamazi~, magram `mounaTlavi~<br />

Zma Seaxvewos Tavis `batons“, anu Tavisianad aRiarebinos<br />

da am aRiarebas legitimuroba mianiWos. Sexvedris metafizikur<br />

arsze migvaniSnebs isic, rom gamocnobisa da Sexvedris momentSi<br />

orive poemis protagonistebi ise iqcevian, TiTqos kanoni ar<br />

arsebobs, TiTqos im sivrceSi, sadac Temi mrisxaned grgvinavs,<br />

aravin araa, sicarielea, TiTos iq mxolod fizikuri dabrkolebaa,<br />

romelic unda moiSoro. am `,moSorebis~ aqtia musas mkvlelobac<br />

da kuratis Sewirvac, romelsac saxeze mglisferdadebuli<br />

aluda kanonikuri ritualis sruli ignorirebiT, sakuTari<br />

xeliT aRasrulebs da `jagaraSlili~ xevisberis risxvasac<br />

daimsaxurebs.<br />

Sexvedrisas gadamwyveti mniSvneloba eniWeba Sexvedris iniciators,<br />

aqtants. Tofis gadagdebis wamidan aluda ukve rCeulia<br />

mucalisagan, aRiarebulia Tavisianad, msgavsad, Tumca<br />

manamde araferi Cans iseTi, rac am arCevanze migvaniSnebdes. am<br />

aRiarebis mere aluda ukve mucalis arCevanis tyvea da bolomde<br />

rCeba am mdgomareobaSi _ `tyveobis TavisuflebaSi~, anu Temis<br />

kanonisagan Tavisufal, mis ugulvebelmyofel, magram imavdroulad,<br />

mucalTan Sexvedris metafizikur Zalasa da sakuTar<br />

zneobriv arCevans damorCilebuli. ras niSnavs qistisgan iara-<br />

Ris datoveba? misi Caudeneli gmirobebis, vaJkacuri saqmeebis,<br />

erTi sityviT, aludas tyviiT Sewyvetili, mucalis mTeli dar-<br />

Cenili sicocxlis valad dadebas aludasaTvis. rogorc mucalis<br />

arCevani SemosazRvravs aludas nebas, ise joyolas arCevani<br />

_ zviadaurisas. davakvirdeT: orive Sexvedris iniciatorebi<br />

85


`sxvebi~, `ucxoebi~ arian. impulsi da stimuli modis sxvisgan,<br />

qistisgan anu mtrulad aRqmuli mxarisgan. orive SemTxvevaSi<br />

zustad is xdeba, rasac buberi uwodebs `Sen~-is Sexvedras `Cem-<br />

Tan~_ Tanac swored aRniSnuli TanmimdevrobiT. joyolas iniciativaa<br />

ara mxolod xevsurisTvis nanadirevis SeTavazeba da<br />

saxlSi mipatiJeba, aramed sakuTari gadawyvetilebis dacvis<br />

gansakuTrebuli, qistebisTvis sruliad auxsneli da miuRebeli<br />

neba (sxvaTa Soris, am nebis `winapirobas~ vaJa qistebis SefasebaSi<br />

axsenebs: `exlac masxarad agvigdo, / winad xom bevrjel agvria~).<br />

zviadauris vaJkacur sikvdilSi gadamwyvet mniSvnelobas<br />

iZens mis Tvalwin gaTamaSebuli scena: joyolas dapiripireba<br />

TemTan da musas mkvleloba. ase rom, ara mxolod zviadauria<br />

gansakuTrebuli, aramed joyolac aseTia da es gansakuTrebul-<br />

Ta Sexvedraa.<br />

Tofis gadagdeba aRmoCnda is Jesti, romelmac Searyia aludas<br />

buneba. iaraRi maTi msgavsi kacobis signalia. esaa mtrisgan<br />

wamosuli, aludasaTvis sruliad moulodneli da mkafio niSani<br />

msgavsebaze (aracxad, oden aracnobieri TanagrZnobis gamomwvev<br />

signalad aRiqmeba mucalis mier WrilobaSi balaxis Cafeva). am<br />

epizodSi erTmaneTs xvdeba ori, ara mxolod simaRliT da vaJkacobiT<br />

erTgvari adamiani, aramed xorcieldeba aludas Sexvedrac<br />

sikvdilTaნ da Sesabamisad, sicocxlesTanac, Tavis farul<br />

`me~-sTan. aluda ise gaapatiosnebs da daitirebs gardacvlil<br />

mucals, rogorc daitirebda sakuTar Tavs, mkvdari rom enaxa.<br />

Sexvedrisas xdeba `me~-Ta gacvla.<br />

amis dadasturebaa aludasa da mucalis Sepasuxebebi brZolis<br />

dros, romelic mimdinareobs qvazidialogiს saxiT, nawilobriv<br />

_ naTqvamis ukan dabrunebis, anu eqos reJimSi (`rjul-<br />

ZaRlo~). sivrce TiTqos sarkiseburad aireklavs mowinaaRmdegis<br />

sityvas dapirispirebulTa sruli msgavsebis gamo. dialogSi<br />

sityva ekuTvnis warmomTqmels. Cvens SemTxvevaSi erTi da igive<br />

gamoTqma ekuTvnis orives. Tuki nebismieri enobrivi modeli<br />

86


mosaubris cnobierebis reprezentaciaa, gamodis, rom aludac<br />

da mucalic erTi tipis cnobierebas ganasaxiereben. es tipologiuri<br />

msgavseba radikalur urTierTsiZulvilSi gamoixateba,<br />

anu isini ara mxolod vaJkacobiT, aramed siZulviliTac gvanan<br />

erTmaneTs. es msgavseba imdenad TvalsaCinoa, SeiZleba iTqvas,<br />

rom mucali qisti aludaa da piriqiT.<br />

mucalis sikvdilis Semdgomi scena warmogvidgens aludas<br />

cnobierebis gansakuTrebul mdgomareobas _ mzaobas namdvili<br />

dialogisTvis. da aluda mimarTavs ukve moklul mucals:<br />

`vaJkaco, Cemgan moklulo~... dialoguri impulsis gaCena, Tavis<br />

mxriv, imaze migvaniSnebs, rom ukve Se-Zrulia aludas buneba, da-<br />

Zrulia Rirebulebebi da mucalis adgili aludas gverdiTaa da<br />

ara mis pirispir. yvelaze Rrma urTierToba yalibdeba mucalis<br />

sikvdilis Semdeg. swored maSin, rodesac adamians, romelsac<br />

aluda mimarTavs, ar esmis misi.<br />

mucalTan dakavSirebul warmodgenaTa sicxade _ sizmarSic<br />

da realobaSic ( WrilobaSi balaxis Cafeva da sxv.) _ aludas<br />

aiZulebs, darCes awmyoSi, warsuli SeigrZnos, rogorc jerac<br />

ardasrulebuli awmyo. aqedan, misi tkivilis simZafre da survili,<br />

raime gaakeTos mokluli qistisTvis. cnobilia: adamiani<br />

ubrundeba warsuls imitom, rom cxovrobs gamocdilebiT. aluda-mucalis<br />

Sexvedra awmyoSi rCeba, radgan aludam ver aRiqva<br />

mucaლis sikvdili, rogorc Cveulebrivi gamocdileba. misi sikvdiliT<br />

gamowveuli travma imdenad mZafria, rom aლudas uCndeba<br />

survili, `acocxlos~ mucali raRac sxva, oRond aucileblad<br />

`Tanaswor~ ganzomilebaSi, sakuTari fiqriT Seqmnil<br />

yoveldRiurobaSi. es, misTvis manamde ucnobi gamocdileba<br />

aiZulebs ganuwyvetel fiqrsa da moqmedebas, rogorc es awmyoSi<br />

gadauWreli, cocxali problemis SemTxvevaSi xdeba, anu iq da<br />

maSin, roca yvela nacnobi gamocdileba daviwyebulia.<br />

mainc raSi sWiრ deba gardacvlil mucals sxvisi RmerTisgan<br />

cxoneba? es sWirdeba aludas. amiT apirebs igi gadaლaxos yvela-<br />

87


ze Zlieri gansxvaveba, rac qistisgan aSorebs, radgan sxva yvelaferi<br />

gadalaxuli aqvs. saocaria aludas simarTlis Zala da<br />

simaRle, roca Tems upirispirdeba. am simarTlis Zala aiZulebs,<br />

SeuZlebeli moiTxovos Temisgan. TiTqmis auxsnelia, ratom<br />

sTxovs berdias, gaugos? berdias sityvebic —gons modio_<br />

am SeuZleblobaze miniSnebaa. aseTi ram xdeba mxolod maSin,<br />

roca adamiani imdenadaa darwmunebulი sakuTar simarTleSi,<br />

rom ver xedavs sxva simarTles, radgan im sivrceSi, sadac misi<br />

sityva xmianobs, sxva simarTlis adgili araa. aludas mier SeZenili<br />

gamocdileba imdenad Rirebulia, rom, aludas rwmeniT,<br />

misi gauziarebloba SeuZlebelia.<br />

momxdaris gacnobiereba, misi eTikuri Sefaseba, dabolos,<br />

qistis sociokulturuli da religiuri kanonizaciis survili<br />

_ am gzas gadis aluda, sanam Tems radikalurad daupirispirdebodes.<br />

swored Sexvedridan wamosuli metafizikuri impulsi<br />

aZlevs aludas Zalas am rTul da uCveulo gzaze. igive Zala<br />

upirispirdeba Temis yovedRiuri cxovrebis avtomatizms. ar SeiZleba<br />

mtroba da sisxlisRvra monotonur yoveldRiurobad<br />

iqces _ swored amis gacnobiereba iwyeba mucalTaნ Sexvedris<br />

Semdeg (`visac mteroba moswyurdes~), amitom berdiasaTvis naTqvami<br />

fraza: `miTom erTni varT, berdiav~... _ erTianobis Sexsenebaze<br />

metad, axladaRmoCenil gansxvavebulobaze miniSnebaa.<br />

Temisa da aludas urTierToba ukve `viTom erTobaa~, mas aRaraferi<br />

kravs. aluda `sxvaa“, Temisgan gamosxvavebuli da am nabijisTvis<br />

dasjili da mokveTilic.<br />

cvlileba aludasTan xdeba uceb, erTbaSad. `uceb~ aRsruldeba<br />

`mcire droSi~, magram Tavisi egzistencialuri datvir-<br />

TviT ekuTvnis `did dros~. drosTan aseTive ambivalentur mimarTebaSia<br />

`erTxel~ (`erTxel maunda aludas, erTxel mabrunva<br />

Tavisa~) _ erTxel, da samudamod. `uceb~ cvlileba ekuTvnis<br />

yofierebis maradiul struqturas iseve, rogorc `erTxel~<br />

ekuTvnis did dros, maradisobas. es `erTxel~ poemis bolos sa-<br />

88


xierdeba drois sivrcul suraTSi, romelsac gamoTxovebis,<br />

ukanasknelad Tvalis Sevlebisa da maradiuli damaxsovrebis<br />

funqcia akisria. aludas Tavis mobrunebis plastika swored am<br />

vizualur-emociuri xatis Senaxvas emsaxureba. `erTxel~-Si<br />

marxia is egzistencialuri muxti, romelic axlavs sicocxles-<br />

Tan damSvidobebas. es `uceb~ da `erTxel~ tolfasi sulieri<br />

mdgomareobebi da maradisobis signalebia. poemaSi isini or adgilas<br />

Cndeba: aludas mier sikvdilis SecnobaSi _ mucalis sicocxlesTan<br />

damSvidobebis wams da finalSi _ Tavis sasicocxlo<br />

garemosTan aludas gamoTxovebis epizodSi. es ukanaskneli<br />

warmoadgens Sexvedris sivrcidan gasvlas, mis iZulebiT mitovebas.<br />

axali sulieri gamocdileba ucnobi gzebiT Semodis aluda-<br />

Si, Cans mxolod Sedegi: moulodnelad aludaSi, am mrisxane da<br />

daundobel xevsurSi adamianis Cvili, mgrZnobiare buneba alaparakdeba.<br />

SefasebiT-enobriv doneze vaJa am cvlilebis radikalurobas<br />

gamoxatavs qali/kacis opoziciuri struqturis SemotaniTa<br />

da wevrebis adgilSenacvlebiT (`...atirda rogorc qalio~).<br />

aludas iseve `gamoecvala guneba~, rogorc `kacobriobis<br />

mters~ (gvels) _ luxumis naxvisas `baxtrionSi~, rogorc<br />

mindias _ `gvelismWamelSi~. vaJa xedavs, rogor icvleba adamianis<br />

arsi da am cvlilebas msxvili planiT, TandaTanobiT, danawevrebulad<br />

aRwers: aluda jer Tofze ambobs uars, mere tiris,<br />

mere micvalebulsac gaapatiosnebs xmamaRali moTqmiT, nabdis<br />

daxurviT, gasworebiT, TavTan iaraRis dadebiT, erTi sityviT,<br />

datirebis mTeli ritualiს CatarebiT. cnobilia, gulCviloba<br />

mTaSi `qalur~ saqcielad iTvleba da gakicxvas an dacinvas imsaxurebs.<br />

gavixsenoT: `baxtrionSi~ zezva gafrindauli luxums<br />

mtris sibraluls uwunebs da argumentad uflis ganCinebas<br />

asaxelebs: `visac Cven ar vebralebiT, /Cven SevibraloT risada,<br />

sikvdili TviTon ufalsa/ gauCenia mtrisada~, magram isic cxadia,<br />

rom swored am gansakuTrebuli sikeTis gamo patronobs<br />

luxums `kacobriobis mteri~. zezva vaJas sayvareli, TiTqmis<br />

89


idealuri gmiria. misi piriT vaJa xalxis mebrZoli da Seurigebeli<br />

nawilis sityvas axmovanebs. amisda miuxedavad, samyaros<br />

eTikur harmonias swored luxumi aRadgens. zezvasnairebi qmnian<br />

istorias, luxumisnairebi qmnian miTs.<br />

aq aris kidev erTi epizodi, romelic mkvlevarTa gansxvavebul<br />

Sefasebas iwvevs. saqme exeba mucalis Zmis mklavis moWris<br />

epizods, romelic siuJetur droSi gamotovebulia. Tamaz Cxenkelis<br />

azriT, mucalis Zmas aluda mklavs mucalis datirebis<br />

Semdeg aWris (Cxenkeli 1989: 244). mainc rodis xdeba es? dro<br />

ucnobia, Tumca mklavis wamoRebis faqtiT vaJa aSkarad migvaniSnebs<br />

raRacaze. erTi versia tradiciulia da savsebiT gasaziarebeli:<br />

vaJa amiT mucalis mimarT aludas gansakuTrebul damokidebulebas<br />

usvams xazs. es damokidebuleba sxva qistebze ar<br />

vrceldeba, maT Soris, arc mucalis Zmaze. vfiqrob, es versia<br />

mainc ver xsnis bolomde am epizodis `miumagreblobas~ poemis<br />

siuJetur drosTan: vaJas aludas `nadavli~ mxolod mas Semdeg<br />

axsendeba, rac mZime da upasuxo kiTxvebiT aforiaqebuli da<br />

gulmokluli aluda Sin brundeba. naklebad savaraudoa, rom<br />

mucalis sikvdiliT SeZruli aluda mis Zmas mklavis mosaWrelad<br />

mibruneboda. ufro savaraudoa, rom es moxda manam, sanam<br />

mucalsa da aludas Soris orTabrZola daiwyeboda, magram vaJam<br />

gamotova es epizodi, radgan mucalis Zmis mklavis mokveTis<br />

logikur-droiTi mizanSewoniloba am momentSi misTvis naklebad<br />

saainteresoa. mas `eCqareba~ aludasa da mucalis orTabrZolaze<br />

gadasvla, mTlianad moculia im SexvedriT, romelic<br />

unda Sedges. vaJas ainteresebs mxolod am Sexvedris dro da ara<br />

is, rac manamde xdeba, radgan es `manamde~ Cveulebrivi droa, yoveldRiuroba,<br />

sadac aluda Temis sasaxelo, Tumca erTi rigiTi<br />

wevria, Temis kanonis, da ara sakuTari nebis aRmsrulebeli. is,<br />

rac mucalis SemTxvevaSi xdeba, drois miRma dgas, `zღ vruli<br />

wertilia~, saidanac aludas axali gza unda daiwyos, sakuTriv<br />

misi gza. soflisken mobrunebuli aluda jer mxolod am gzis<br />

90


dasawyisSia da vaJas surs, gzis dasasruls miRweuli sulieri<br />

simaRlis ukeT Sesafaseblad, qeTelauri am sawyis wertilSi<br />

mTeli Tavisi codva-braliT vixiloT, meti sizustisa da realurobisTvis<br />

ki _ cxenze qistis moWrili mklavic unda iyos<br />

gadakiduli.<br />

davakvirdeT: mucalis Seupovari winaaRmdegoba ver iqneba is<br />

mizezi, romelsac aludaSi aseTi radikaluri cvlilebis gamowveva<br />

SeeZlo. aluda bevri brZolis gadamtania da misi vaJkacoba,<br />

cxadia, mxdalebis damarcxebiT ki ar ganizomeba, aramed<br />

TanasworebTan gamarjvebebis rigiT. es, upiratesad, cxadi da<br />

Sesabamisad, naklebad mniSvnelovani argumentia. Tofis gadagdeba<br />

_ ai, Jesti, romelmac erTianad SeZra aludas arseba.<br />

mucalma sikvdilis win erTxel kidev aRiara gansxvaveba (`axla<br />

Sen iyos, rjulZaRlo~...), magram aRiara, imavdroulad, msgavseba<br />

da pativiscema mowinaaRmdegis vaJkacobis mimarT (`xelT ar<br />

Cavardes sxvisasa~), da, rac yvelaze arsebiTia, am aRiarebas<br />

TviT im faqtmac ar SeuSala xeli, rom swored am kacis xeliT<br />

moeswrafa sicocxle masac da mis Zmasac. ai, swored aq igrZno<br />

gaucnobiereblad aludam mucalis uCveulo simaRle.<br />

Tofis gadacemiT kacobis simbolos gadacema xdeba da am<br />

simbolos amieridan moucileblad axlavs misi patronis xsovnac.<br />

aluda iRebs estafetas. aludas gancdaTa vibracia am momentidan<br />

ukiduresad daZabuli da nerviulia. igi CainiSnavs rogorc<br />

brZamiT wylulis Cafevas, ise Tofis gadagdebas. aq xdeba<br />

Sexvedrac: aluda sakuTar Tavs xvdeba mucalSi, sakuTar sicocxles<br />

eTxoveba da sakuTar sikvdils Caxedavs TvalebSi. aqaa,<br />

SeiZleba iTqvas, `Tavzardacema Secnobisagan~, cnobiT SeZvra,<br />

sulisa da gonis SemZvreli nacnoboba, romelic `lamazi Zmis~<br />

aRiarebiT mTavrdeba. Tuki ieso `TvisTa Tana mivida da TvisTa<br />

Tana igi ver icnes~ (ioane 1, 10-11), mucali mterTa Tana misuli,<br />

mterma misma icno.<br />

91


aludasa da mucalis SebrZoleba mtrobis TiTqmis idealuri,<br />

unaklo suraTia. rom ara es sisrule, `avsebuloba~ mtrobiT,<br />

SeiZleba iTqvas, rom verc aseTi swrafi ganmuxtva moxdeboda.<br />

rCeba STabeWdileba, rom cvlilebis aseTi momentaluroba stiqiuria,<br />

im bunebiTი arsis gamoxatulebaa, romelic erTnairia<br />

mTel yofierebaSi adamianisTvisac da bunebisTvisac. rogorc<br />

maRali Zabvis sadenebis Sexebisas xdeba energiisgan dacლa, ise<br />

upauzod, pirdapir gadadis aluda sapirispiro mdgomareobaSi.<br />

TanasoflelebTan mobrunebuli aluda ambis moyoლas pirdapir<br />

mucalis SefasebiT iwyebs da amTavrebs (`im cxonebulsa<br />

mucalsa~...). TiTqos masTan SebrZolebis faqts ki ar aniWebs<br />

mniSvnelobas, aramed Tavis sulSi momxdari cvlilebis refleqsirebas<br />

axdens (`guli gamiwyra, ara hqna,/ rac saqnelia Znelada~).<br />

TiTqos aluda Tavisi warmatebuli brZolis ambavs ki ar<br />

uyveba msmenels, romlebic swored amas elian misgan, aramed —<br />

mucalis ambavs. ise yveba, rogorc damarcxebuli moyveba mowinaaRmdegis<br />

gamarjvebis ambavs, radgan aludasaTvis swored esaa<br />

SemTxvevis faruli simarTle, romelic aludasaTvis dResaviT<br />

naTelia, SatilionebisTvis ki _ gaugebari da miuwvdomeli.<br />

Sinaarsobriv da siuJetur doneze Sexvedris mizania Secvalos<br />

Cveni warmodgena movlenaTa ganviTarebis Sinagan kanonzomierebebze,<br />

migvaniSnos maT metafizikur arsze. Sexvedris konceptualizaciis<br />

es gza homologiuria gansxvavebul semantema-<br />

Ta Sexvedrisa metaforul procesSi, romlis mizania gviCvenos<br />

azri, mianiWos mas sivrcul- vizualuri da emociuri ganzomileba.<br />

iseve, rogorc enobriv doneze metaforis Seqmna niSnavs<br />

Seicno msgavseba, msoflmxedvelobriv-eTikur doneze Sexvedra<br />

niSnavs ucxoSi, sxvagvarSi ipovo msgavsi, `dagvari~, dainaxo mewyvile<br />

gansxvavebulSi. Sinaarsis doneze orive poemaSi Sexvedra<br />

sruldeba gansxvavebulTa Soris msgavsebis aRmoCeniT da megobroba-Zmobis<br />

aRiarebiT ( `...Cemi lamazi ZmisTvina~; `...Zmobis<br />

da erTobisasa~), enobriv doneze igi gamoixateba metaforuli<br />

92


procesis uwyvetobaSi da realuri planis moZraobaSi miTosuridealuri<br />

planisken.<br />

Tavdapirvelad metaforuli procesi epiforul, anu ganvrcobis<br />

etaps gadis. msgavseba opoziciur Zalebs Soris Zlierdeba<br />

dapirispirebis mTel manZilze _ gadaadgilebiT, moZraobiT,<br />

JestebiT, Tanabari raodenobis srolebiთ (sam-samjer),<br />

erTnairi SepasuxebebiT, dabolos, yovel jerze ganmeorebuli<br />

`rjulZaRloTi“.yvelaferi, rac aludaSi amis Semdeg xdeba,<br />

esaa metamorfozis aqti, xolo uoles stivensis ganmartebiT,<br />

metafora sxva araferia, Tu ara `metamorfozis simboluri ena“<br />

(Teoria... 1990: 83). semantikuri metamorfozac swored msgavsebis<br />

aRmoCenis gziT midis da metaforiT _ semantemaTa urTier-<br />

TSeWriT, anu mniSvnelobaTa SexvedriT sruldeba. rac ufro<br />

maRalia semantikur gardaqmnaTa xarisxi, miT ufro srulyofilia<br />

metafora. mniSvnelobebi, maT Soris faruli kavSiris aRmo-<br />

Cenis mizniT, gardaqmnis procesSi sul ufro meti siRrmisaken<br />

moZraoben. swored esaa metaforis umTavresi maxasiaTebeli.<br />

swored amiTaa, rogorc barti ambobs, igi uZiro niSani. swored<br />

am faruli siRrmisken niSanTa moZraobas axlavs Seucnoblis<br />

gamonaTebis, raRac axali, dafaruli kavSirisa da codnis aRmo-<br />

Cenis xibli metaforaSi. siRrmisken ltolviT Sepyrobil niSan-<br />

Ta gasvla sasaubro enis konvenciuri velidan, anu avtomatizmisagan<br />

Tavisufal, axal SexvedraTa sivrceSi funqciuri analogiaa<br />

joyolas, aRazas, aludas Seucnobeli sulieri moZraobisa<br />

sakuTari `me“—s siRrmeebisaken, an, gnebavT, adamianobis<br />

mwvervalebisaken. warmosaxvaSi mimdinare es erTdrouli aqti<br />

ganvrcobisa da SekavSirebisa, swored es ormagi moZraoba warmoadgens<br />

da gamoxatavs metaforuli procesis arss. esaa, uilraitis<br />

azriT, metaforuli Txzvis ori mTavari elementi<br />

(Teoria... 1990: 83).<br />

Sexvedris metafizikuri arsi aniWebs filosofiur da poetur<br />

ganzomilebas, erTi SexedviT, Cveulebriv ambebs. Sexvedra<br />

93


ar ganekuTvneba yoveldRiurobis, sadagis sferos. igi gansaku-<br />

Trebuli aqtia, romelic samyaros cvlis. verc qistebis, verc<br />

xevsurebis Temi amieridan veRar iqneba iseTi, rogoric guSin<br />

iyo da es cvlileba aluda-mucalisa da joyola _ zviadauris<br />

Sexvedris Sedegia. Sexvedris idumali materia cxaddeba orive<br />

poemis finalur scenebSi: `stumar—maspinZlis“ bolos daxatuli<br />

idiliuri suraTi uceb ifareba bneliT (`magram wamova janRi<br />

ram...“). realobis pirveladi, veluri materia Slis samTa am<br />

amaRlebuli sulierebiT Semkul suraTs, raTa meore dRes isev<br />

gaTamaSdes. gameoreba naTeli—bnelis monacvleobaSi daxatul<br />

am Sexvedras miTosur, ciklur droSi moaqcevs da am gziT<br />

idealur ganzomilebaSi, `did droSi“ ganaTavsebs. poemis finalSi<br />

miTis CarTviT, ambis gadataniT realuridan miTosur<br />

planSi vaJa konkretuli fizikuri drois sazRvrebs afarToebs,<br />

erTmaneTTan aaxloebs realur da idealur ganzomilebebs. daaxloebis<br />

mizani yofierebis `fizikisa” da metafizikis Sexvedris<br />

poeturi aqtis ganxorcielebaa.<br />

miTsa da realobas vaJa gamijnavs sityviT `amboben~. esaa did<br />

droze orientirebuli verbaluri niSani, ambis gansakuTrebuli<br />

legitimurobis aRmniSvneli, apelireba maradisobasTan, romelsac<br />

zurgs TaobaTa mexsiereba umagrebs. `amboben~ _ sityvis<br />

is instanciaa, romelic yoveldRiurobisgan gansxvavebul, megaganzomilebaSi<br />

ikiTxeba, iq, sadac, grigol robaqiZis sityviT,<br />

erT mTlianobaSi CansaTqmelad miiswrafis yvelaferi, raTa<br />

kvlav dabrundes, ganmeordes. vaJa swored am ganzomilebas ucqerda<br />

da, rogorc Cans, amitomac ar aRiqvamda Tavisi eTnikuri<br />

sivrcis sipataraves, amitomac xatavda geografiulad `viwro~<br />

garemoSi ase bunebrivad uZlieres adamianur vnebebs da esoden<br />

monumentur xasiaTebs.<br />

hegelisagan gansxvavebiT, romlis azriTac, SemTxveva amaxinjebs<br />

samyaros mowerigebul suraTs, vaJasTan igi yofierebis<br />

erTiani struqturis nawilia da warmoadgens sicocxlis masti-<br />

94


mulirebel intencias _ misi ganviTarebis aucilebel pirobas<br />

yvela doneze: biologiuridan socialuramde, vitaluridan —<br />

eTikuramde.<br />

dapirispirebulTa Sejaxeba da Sexvedra, oRond yofierebis<br />

mTlianobis SenarCunebis pirobebSi arRvevs yoveldRiurobis<br />

(analogiurad _sasubro enis) monotonurobas da gansakuTrebul<br />

xibls aniWebs yofierebis (sicocxlis) struqturas.<br />

iseve, rogorc metyvelebis aqtisTvis metafora aris gramatikuli<br />

da logikuri normidan gadaxveva, raTa Seiqmnas axali<br />

mniSvnelobebi da gan—saxovnebuli azri (mniSvnelobis pedalirebis<br />

esTetikur—emociuri da vizualuri gza), ise opoziciuri<br />

mewyvileebis Sexvedra qmnis zneobrivi da socialuri TvalsazrisiT<br />

axal erTobas. ucxo-Cemianiს , mter-moyvris opoziciaSi<br />

aludas cnobierebas koreqtivi mxolod mas Semdeg Seaqvs, rac<br />

aluda-mucalis Sexvedra Sedgeba. aludas Sinagan cvlilebebs<br />

asaxavx fraza `ar ewonebis Tavia~ da ukve ganzogadebuli saxiT<br />

_ `visac mteroba moswyurdes~... swored am etapidan aludaSi<br />

Cndeba Sinagani mzaoba, daupirispirdes Tems.<br />

meta—fora (ga, gada, miRma + moZraoba) sxva araferia, Tu ara<br />

enis, sityvis moZraoba semantikur sivrceSi sxva mniSvnelobeb-<br />

Tan Sesaxvedrad. es Sexvedra xdeba enis mier Seqmnil, warmosaxviT<br />

sivrceSi. es Sexvedra iseve, rogorc miTi, realobis miRma,<br />

mis meore mxares xorcieldeba da gvatyobinebs im SesaZleblobebze,<br />

romelic realobam dakarga, realobaSi ver ganxorcielda<br />

(`stumar—maspinZlis“ da `baxtrionis“ finali).<br />

metaforis wevrebs Soris urTerToba myardeba ara imdenad<br />

msgavsebis, ramdenadac emociuri Sesabamisobis safuZvelze.<br />

swored aseT Sesabamisobaze SeiZleba visaubroT joyolasa da<br />

zviadauris Sexvedrisas, roca bnel RameSi, ori, erTmaneTis-<br />

Tvis sruliad ucnobi adamiani stumar-maspinZlobis socialur<br />

urTierTobas amyareben. is, Tu tრ adiciiT dadgenili daculobis<br />

miuxedavad, ra xifaTs Seicavs aseTi ndoba, poemidan aSkaraa.<br />

95


magram Sexvedra gardauvalia da am Sexvedris safuZveli intuiciiT<br />

SegrZnobili, emociur Sesabamisobaze damyarebuli msgavsebis<br />

Secnobaa. esaa is, rac radikalurad cvlis rogorc joyolas<br />

ojaxis, ise qistebisa da xevsurebis cxovrebasac (xevsur-<br />

Ta laSqroba qistebze da am brZolis Sedegi).<br />

garda imisa, rom zviadauri malavs Tavis vinaobas, anu<br />

cruobs, rac vaJkacisTvis da, miT ufro zviadaurisTvis, arafriT<br />

ar CaiTvleba Cveulebriv saqcielad, verc zviadaurisadmi<br />

es ucnuri ndoba CaiTvleba Cveulebriv movlenad im kacisagan,<br />

romelic Zmis mkvlelTan Seyris yovelwamieri molodiniT<br />

cocxlobs. metic, rom ara Zlieri simpaTikuri gancda da msgavsis<br />

amocnoba SemTxveviT gadayril ucnobSi, arc joyola umfarvelebda<br />

Zmis mkvlels Temis nebis sawinaaRmdegod mas Semdeg,<br />

rac misTvis stumris vinaoba ukve gacxadda. miuxedvad<br />

imisa, rom Temisadmi winaaRmdegobas pirovnuli Rirsebis dacvis<br />

aucileblobac warmarTavs (`vis stumars boWavT~..., `dRes<br />

stumaria eg Cemi~...), mainc cxadia, rom aq kidev aris raRac, rac<br />

joyolas qmedebis farul motivacias qmnis. swored am motivaciis<br />

gamo akldeba simyare kanonis avtoritets. swored Sexvedris<br />

metafizikuri determinacia iwvevs joyolaSi im azris provocirebas,<br />

rom Temi usamarTlo da moZaladea. usamarTlo kanoni<br />

ki moklebulia legitimurobas da Sesrulebis aucileblobas.<br />

sxvaTa Soris, aseTsave emociur Sesabamisobas emyareba<br />

zviadauris vaJkacobis aRiarebac sisxlmowyurebulი brboს mier,<br />

roca yvelaze moulodnel adgilas myisierad ifeTqebs sibralulis,<br />

Semdeg ki sircxvilis gancdac. aq Sesabamisoba myardeba<br />

zviadauris farul, mxolod xevsurebisTvis nacnob `na-<br />

Tel~ bunebasa da qistebis moulodnelad gaCenil TanagrZnobas<br />

Soris. zviadauris dasaxasiaTeblad motanili fraza _ `ciT<br />

Camosuli svetada~ _ konotaciur doneze (sinaTlis, siTbos,<br />

simaRlis asociaciebi) absoluturad gamoricxavs Zaladobis,<br />

mtrobis mniSvnelobebs, Tumca mas rCeba Zalis, zemoqmedebis<br />

96


konotacia da swored misi saSualebiT myardeba kavSiri sibralulis,<br />

TanagrZnobis semantemebTan.<br />

davakvirdeT: zviadaurma icis, rom qistebi `mtrobiT~<br />

icnoben. maS, ratom modis qistTan stumrad? imitom, rom aseTia<br />

bedisweris neba, es nabiji bedisweriTaa gansazRvruli da amitom<br />

saRi azri dums. amis pasuxi unda amovikiTxoT joyolas<br />

SekiTxvaSic zviadaurisadmi: `maS Tu es ese ar aris, / rad SemefeTe<br />

am drosa?~ bedisweris nebiT xdeba Secdoma, gadacdoma da<br />

xdeba imitom, rom Sedges Sexvedra. Sexvedra ki, Tavis mxriv,<br />

Tund sikvdilis fasad, am sabediswero scenis monawileebs SesaZleblobas<br />

aZlevs, ganaxorcielon TavianTi, manamde uxilavi<br />

arsi.<br />

bedisweras vaJa orjer axsenebs: dasawyisSi, zviadauris da<br />

joyolas pirveli Sexvedrisas da finalur scenaSi (`wera-mwerelis<br />

weriTa~). drois cvlas vaJa grZnobs, rogorc Sexvedrasa<br />

da gayras, rogorc Sexvedris dasawyissa da dasasruls, rogorc<br />

sinaTlesa da sibneles, dResa da Rames, sikvdiლsa da sicocxles.<br />

rogorc toposs, sadac opoziciuri mewyvileebi erTiandebian,<br />

erTobebi ki iSlebian opoziciebad. es gadasvla da adgilmonacvleoba<br />

bunebis kanonis analogiuria. arsebobs instancia,<br />

romelic am yvelaferze maRla dgas da Sexvedris Semfasebelia<br />

_ dro. am instanciaSi ibadeba Tqmuleba, miTosi. aludas ukanaskneli<br />

gza TiTqos misi ambis miTSi gadasvlis uverturaa. aq<br />

kidev erთi niSniT Zlierdeba misi sulieri simaRle, misi mzaoba<br />

idealuri rolisaTvis: `...Tems nu swyevT~. ras niSnavs Temisganve<br />

usamarTlod mokveTili kacis es sityvebi? es mimtevebeli,<br />

WirTamTmeni, sulierad amaRlebuli da brZeni kacis poziciaa,<br />

romelmac icis, rom TemisTvis sakuTari kanonis dacva TviTgadarCenis<br />

erTaderTi pirobaa, magram icis isic, rom mxolod<br />

pirovnebas ZaluZs da evaleba umaRlesi adamianuri kanonis<br />

aRsruleba.<br />

97


miTis zedrouli instancia iq iRebs saTaves, sadac logika<br />

uZluria da Cumdeba, sadac apelacia mxolod mudmivobasTan SeiZleba:<br />

`vis gauyidav stumari, qisteTs sad Tqmula ambada?~ _<br />

ar Tqmula, maSasadame, precedenti ar arsebobs. magram arsebobs<br />

Tu ara imis precedenti, rom qists Zmis mkvlelis dasacavad<br />

Tavisiani gaewiros, an misganve mokluli qisti xevsurs qristianulad<br />

daemwyalobebinos? vaJa am precedentebs qmnis da Tavis<br />

literaturul personaJebs amiTiurebs, Tumca manamde realobaSi<br />

ganaTavsebs da uCveulo materialurobiT Semosavs. amitomaa,<br />

rom misi dauviwyari saxeebi realurobasTan erTad, maradiuli<br />

nacnobobis beWedsac atareben. isini gvaxseneben imas, rac<br />

mudam iyo, aris da iqneba, an cota sxvagvarad: `es araodes yofila,<br />

oRond yovelTvis aris~ (qarTTveli...2003: 203). aris da<br />

kvlavac iqneba miTSi, maSinac ki, roca realobaSi maTi arsebobis<br />

niSnebi TiTqos arsad Cans, gamqralia. vaJa am gamqrali, janRafarebuli<br />

samyarodan gamoxmobil aCrdilebs acocxlebs da<br />

maTi saSualebiT axdens apelacias mudmivobasTan. ,,diacs mudamac<br />

uxdeba glova vaJkacis kargisa” _ `mudam~ is instanciaa,<br />

romelTan mosatanic araa joyolas varaudi, Sexeduleba, eWvi.<br />

amitom eubneba cols am erTaderT, beWediviT mtkice frazas da<br />

dumdeba. colis dagvianebiT aforiaqebuli, TiTqos sakuTar<br />

eWvian kiTxvebsac pasuxobs am fraziT, raTa eWvi aRkveTos,<br />

gonebas sinaTle daubrunos.<br />

davakvirdeT: poemaSi ar Cans, ras akeTebs joyola zviadauris<br />

wayvanis mere. vaJas igi TiTqos `aviwydeba~. zviadauris<br />

dasjis mere Sin dabrunebul cols igi fexifexzegadadebuli,<br />

`keris pirs~ mjdomi uxvdeba (Rrmad Cafiqrebuli adamianis poza).<br />

aRaza, rogorc joyolas mgrZnobiare da emociuri ipostasi<br />

_ agrZelebs zviadauris TanagrZnobas, misi kacobis dafasebas,<br />

misiT aRfrTovanebas anu im yvelafers, risi SesaZleblobac<br />

joyolas ar eZleva. savaraudoa, rom ZmismkvleliT metismeti<br />

aRfrTovaneba uTuod daazianebda joyolas saxes da zviadaur-<br />

98


Tan mis daZmobilebas _ SemTxveviTobis wyalobiT ase damajerebels<br />

_ saeWvod aqcevda. amitom vaJam es xazi aRazaSi ganavi-<br />

Tara, joyolas ki saboloo Sefasebis ufleba misca imis aRiarebiT,<br />

rom zviadauri `kargi vaJkaci~, anu `kai yma~ iyo _ lakonurad<br />

da Rrmad, sul erTi winadadebiT. scena met replikas ar<br />

saWiroebs, Tumca aris raRac, rac aRazas awuxebs da afiqrebs,<br />

savaraudod, joyolasac. joyolam ukve misca Sefaseba am `raRacas~,<br />

roca Tqva fraza `diacs mudamac uxdeba...~ aRaza xvdeba,<br />

rom es `raRac~ ufro metia, vidre ucxo vaJkacis tradiciiT<br />

nebadarTuli glova (pirze balnis aWra, sxeulze damxoba, erotiuli<br />

Seferilobis datireba), xvdeba, magram Tavsac ver utydeba.<br />

es `raRac meti~ mxolod zviadaurisTana vaJkacTan Sexvedrisas<br />

Cndeba da imis niSania, rom es Sexvedrac Sedga_ WeSmariti<br />

qalisa WeSmarit vaJkacTan. joyolac xom aseve ucnaurad ixibleba<br />

zviadauriT. vaJa Sexvedris metafizikur xasiaTs imiTac<br />

usvams xazs, rom SemTxvevis wyalobiT Seyrili, samives bedi ise<br />

gadaejaWva erTmaneTs, rom maTi sikvdil-sicocxlec gansazRvra.<br />

arsebobs mosazreba, rom joyolasa da zviadauris daZmobileba<br />

`iolad xdeba~ da `mxatvrul avansad~ SeiZleba CaiTvalos:<br />

`erTob iolad xdeba joyolas da zviadauris daZmobileba.<br />

iafad ujdeba mwerals maTi SeTviseba (iafad mxatvruli saSualebebis<br />

xarjvis TvalsazrisiT)...<br />

iolad moxda zviadauris, joyolasa da aRazas gacnoba, daaxloeba<br />

da urTierTSeTviseba.<br />

miuxedavad Cveni udidesi mowiwebisa vaJa—fSavelas ubadlo<br />

niWis winaSe, unda vTqvaT, rom poemis siuJetis gaSlis am etapze<br />

mwerlis fantazia usaTuod Tavisi gmirebis Sinamyarze curavs“<br />

(WeiSvili 1955: 282-283). diax, asea, magram swored realobis gansakuTrebuli,<br />

siRrmiseuli xedva karnaxobs vaJas am `siioles“.<br />

mas ar sWirdeba `mxatvrul saSualebaTa gansakuTrebuli intensivobiT<br />

xarjva“ swored imitom, rom es mxatvruli siWarbe,<br />

intensivoba, xerxebis mobilizeba, mokled, mtkicebis forma da-<br />

99


azianebda Sexvedris metafizikurobis aRqmas. vaJas am `siioles“<br />

cxovrebis, adamianis Rrma codna da metafizikuri yofierebis<br />

signalebis intuitiuri wvdoma karnaxobs. es Sexvedra swored<br />

aseTi unda iyos _ `brma“ da `ioli“, radgan igi ,,viTarebaTgan<br />

xdomilia“, anu bedisweris neba da survili.<br />

aq uTuod unda miviRoT mxedvelobaSი , rom poemis Tema stumar-maspinZlobaa,<br />

mTaSi ki `stumari RvTisaa~. joyola asec eubneba<br />

cols: `RvTis wyalobaa Cvenzeda~. stumrobiT joyolas Tavic<br />

ewoneba, radgan `sauflo wess“ asrulebs. Tavisi stumrobiT<br />

zviadauri RmerTis gzavnilia, amitom joyolasgan am Sexvedris,<br />

rogorc xvedris gardauvalobaSi eWvis Setana SeuZlebelia.<br />

rogorc zemoTac vTqviT, qisti Tavidanve SeniSnavs am gardauvalobas,<br />

rac mis dacvasac avalebs. Tu daZmobilebis siioles<br />

metafizikuri determinaciiT avxsniT, igi iqceva aucileblobad,<br />

romlis winaRdgoma arc erTs ar SeuZlia: zviadaurma unda<br />

icruos, damalos Tavisi vinaoba, anu Caidinos misTvis uCveulo<br />

saqcieli, joyolam ki masSi ver unda icnos mteri. roca Sexvedra<br />

xdeba, yvelaferi kargavs mniSvnelobas, raTa gza gauxsnas<br />

bedisweras, yvelaferi gadaideba, daviwyebaSi iZireba, isic, rom<br />

qisteTSi zviadaurs SeiZleba xifaTi SeemTxves da isic, rom<br />

gzad SemTxveviT Semoyrili ucnobi SesaZloa, Seni Zmis mkvleli<br />

aRmoCndes. rogorc zemoTac vTqviT, vaJa swored Zmismkvlel-<br />

Tan angariSsworebis am ganuwyvetel, daZabul da yovelwamier<br />

molodins usvams xazs, roca poemis dasawyisSive, Sexvedramde<br />

sul ramdenime wuTiT adre Segvaxsenebs: `Zmis mkvlelis sisxli<br />

swyuria, kaci rom midis gzazeda~. esaa araSemTxveviTi fraza, vaJas<br />

mier naTqvami Sexvedris metafizikurobis aRqmis Sesamzadeblad.<br />

vaJa moyvrobisa da mtrobis ambavs gviambobs, sadac mkafiodaa<br />

gamijnuli maTi substanciebi da asaxulia am substanciaTa<br />

urTierTgadasvla. magram ara mxolod es. vaJasTvis umTavresi<br />

am substanciiT sruli avsebaa. substanciaTa cvlileba xdeba<br />

vaJkacobiT, sikeTiTa da TanagrZnobiT sruli da moulodneli<br />

100


avsebis Semdeg. am avsebis dinamika imdenad xanmoklea, rom personaJebi<br />

TviTonve ver acnobiereben, ra xdeba maT Tavs. mTavari<br />

ki isaa, rom mtrobas ar aRmoaCndeba substancia, miuxedavad<br />

imisa, rom orive poemaSi mizezi (tradicia) aucileblobis wesiT<br />

moiTxovs mtrobas. mtroba aris Temis suliskveTebis substancia,<br />

magram arc joyolasTvis, arc aludasთvis mas aseTi Zala<br />

ara aqvs. vaJas mixedviT, swored mtrobis arasubstanciurobaa<br />

religiuri normis _ giyvardes mteri Seni, viTarca Tavi Seni-s<br />

SesaZleblobis, SeiZleba iTqvas, paradoqsuli SesaZleblobis<br />

safuZveli ∗ .<br />

ilias `guls guli icnobs da Rones _ Rone~ vaJasTan zneobriv<br />

energiaTa urTierTgacvliT, maTi zeddebiT Seqmnili sisavsea.<br />

aluda amitomac ver grZnobs safrTxes, araferi aferxebs<br />

mucalis aRiarebis gzaze. verc joyola Cerdeba. isini ugunurebic<br />

ki Canan TavianTi `morCilebiT~ Sexvedris egzistenciisadmi.<br />

sisavsisaken es dinebac bunebis Tvisebaa da vaJas gmirebic<br />

bunebis nawilni arian. amitom glovobs buneba zviadaursac,<br />

gigliasac. amitom `ecvleba guneba~ da amitom patronobs<br />

luxums `kacobriobis mteri~.<br />

Sexvedra warmoadgens xvedrTa Serevas, urTierTkveTas, Sejaxebas.<br />

`xuedrs~ sulxan-saba ganmartavs, rogorc `wilad xvedrebuls~,<br />

`gina viTarebaT ganxdomils“.<br />

Se-xvedra esaa Se-mTxveva, romlis faruli azri sakuTar `me”sTan,<br />

adamianur arsTan da-mTxvevaa. esaa, rogorc mamardaSvili<br />

ityoda, `me~-s miRweva `me~-mde, romelsac aq Temis zogadi kanoni<br />

eRobeba. Sexvedra adamianuri kosmosis cvlilebis, mowesrigebis<br />

wami, mTlianobis droebiT aRdgenis SesaZleblobaa. am<br />

Sexvedrisas xdeba maTi vaJkacobis Tanxvedra, zeddeba, gaZliereba.<br />

es wyvilebi, samtrod movlenilni socialur cxovrebaSi,<br />

∗ Tamaz vasaZe wers: aluda `uaxloesi adamianiviT Seiyvarebs mters da SeZlebs<br />

Taviseburad Seasrulos gansakuTrebiT Znelad Sesasrulebeli cneba<br />

`giyvardeT mterni Tqvenni~ (vasaZe 2010: 90).<br />

101


im Tavdapirvel erTianobaSi Cabrundebian, romelsac haidegeri<br />

presocialurs uwodebs da Semdegnairad gansazRvravs: `Cven<br />

yvelani erTnairad varT Setrialebulni yofierebisken~. am<br />

dros opoziciuroba iSleba da adamianuri kosmosis dazianebuli<br />

fragmenti aRdgeba. saxezea cvlilebis sociofizika da<br />

metafizika.<br />

Se-xvedra sxva araferia Tu ara xvedris aR—sruleba. siuJetis<br />

kompozicia emsaxureba ara imdenad aludas feriscvalebis<br />

logikuri mizez-Sedegobriobis Cvenebas, ramdenadac misi Tavdapirveli<br />

impulsis sruli stiqiurobisa da siZlieris, sulieri<br />

struqturis moulodneli da gardauvali cvlilebis Cvenebas,<br />

romlis winaSec yovelgvari racionaluri azri uZluria. am<br />

alogikurobis, impulsurobisa da moulodnelobis miRma aluda<br />

asaxierebs adamianis sulis mudmiv, ucvlel intencias — cvlilebis,<br />

gardaqmnis aucileblobas kanonis aucileblobis winaaRmdeg,<br />

individualuri amboxis maradiul ltolvas: `mainc xom<br />

sulis buneba mona rodia miwisa, Tavisi samflobelo aqvs, Tavis<br />

gza kargad icisa~ (`uiRblo iRbliani~). Sexvedra am mudmivi substanciis<br />

drosivrculi wertilia.<br />

Sexvedra sxva araferia, Tu ara socialur realobaSi metafizikuris<br />

`SemoWris~ qronotoposi. kacobriobis arsebobis maradiuli<br />

morfologia swored gansxvavebulTa Sexvedrisa da am<br />

SexvedriT gamowveul cvlilebaTa dinamiur rigs eyrdnoba da<br />

masSi gamoixateba.<br />

orive poemis siuJeti msxvil planSi viTardeba, radgan aseTi<br />

plani metafizikuri Sexvedris gansakuTrebulobis struqturul—arqiteqturuli<br />

analogiaa (igive masStaburi plani eposuri<br />

Janris niSanicaa).<br />

mter-moyvareni yovelTvis erTmaneTis pirispir dganan. joyolasa<br />

da zviadauris pirispir dgoma da dialogi sxva araferia,<br />

Tu ara erTmaneTisaTvis sakuTari Tavis war–dgena|wardgoma<br />

_aseTia Sexvedris plastikuri komponenti. am dgomisas<br />

102


aluda da mucali ibrZvian da tyviebs da mtrul sityvebs ucvlian<br />

erTmaneTs, zviadauri da joyola ki _ megobruls. orive<br />

SemTxvevaSi dgomis, qcevis, moqmedebis monumenturoba TvalSisacemia.<br />

vaJas poemebis mcirericxovani personJebi ikaveben poemis<br />

mTel warmosaxviT sivrces da uCveulo masStaburobas aRweven<br />

iseve, rogorc aCrdilTa gamosaxulebebი aRematebian sakuTar<br />

realur oreulebs TavianTi zomebiT.<br />

Sinaarsisa da asaxvis planebis struqturuli korelacia<br />

warmoadgens vaJas msoflmxedvelobriv-esTetikuri sistemis<br />

erTianobisa da simyaris gamoxatulebas. dapirispirebulTa ur-<br />

TierTSevsebis es reJimi, romlis reprezentaciasac axdens<br />

vaJas poeturi cnobiereba, `asworebs~ droiT, realobiT, socialuri<br />

urTierTobebiT dazianebul kavSirebs da Tavs avlens<br />

iSviaTad bunebrivi, pirvelqmnili saxiT. amrigad, `Sexvedra~<br />

orive _ Sinaarsisa da asaxvis _ doneze arRvevs yoveldRiuri<br />

arsebobis (=sasaubro enis) avtomatizms da jer erTi, badebs yofiereba-cnobierebis<br />

struqturuli mTlianobis gancdas, meore<br />

_ aTvalsaCinoebs mxatvrul-esTetikur da eTikur ganzomilebaTa<br />

faruli sinTezis gzas.<br />

damowmebani:<br />

vaJa-fSavela 1961: vaJa-fSavela. TxzulebaTa sruli krebuli xuT<br />

tomad. t. II. poemebi. Tb.: 1961.<br />

vasaZe 2010: vasaZe T. literatura WeSmaritebis ZiebaSi. Tb.: 2010.<br />

qarTveli... 2003: qarTveli mwerlebi vaJa- fSavelas Sesaxeb.<br />

Tb.:Tsu gam-ba, 2003.<br />

Cxenkeli 1989: Cxenkeli T. mSvenieri mZlevari. Tb.: 1989.<br />

WeiSvili 1955: WeiSvili a. narkvevebi, werilebi. Tb.: 1955<br />

Teoria 1990: Теория метафоры. М.:1990.<br />

103


manana kvataia<br />

104<br />

logosis paradigmatika da vaJa-fSavelas fenomeni<br />

vaJa-fSavelas msoflgancdis aspeqtebisa da SemoqmedebiTi<br />

impulsebis kvleva mravalmxriv midgomas iTxovs, radgan is,<br />

`margalitebis mTesveli~ poeti, aRiarebulia axali kosmogoniis<br />

Semqmnelad, qarTuli miTologiis uRrmesi fenebidan rom<br />

iRebs saTaves. Semoqmedis unikaluri niWi Rrma erudicias erwymis:<br />

vaJas gaTavisebuli hqonda rogorc Zvel, ise mis Tanamedrove<br />

moazrovneTa memkvidreoba. `vaJa-fSavelas TaviseburebaTa<br />

Cveneba gulisxmobs mis saxelTan uSualod dakavSirebuli<br />

Temebisa da motivebis gaTvaliswinebas.. aucileblad unda davaxasiaToT<br />

gare da Sina samyarosadmi misi midgomis Tavisebureba,<br />

anu vaJaseburi xilvis arsi; vaJas Seswavla gulisxmobs misi<br />

yofiTi da poeturi arsebobis warmosaxvas da imis cxadyofas,<br />

Tu ranairad gamovlinda vaJa-fSavela, ra Seqmna man, ra poeturi<br />

movlenebi ekuTvnis mas~ (kiknaZe 1966: 1).<br />

huserlis azriT, wminda fenomenis kvleva gulisxmobs sagnis<br />

Tu movlenis raobis ganmsazRvreli universaluri arsebiTobebis<br />

sistemis warmoCenas, rac gansazRvravs am sagnisa da movlenis<br />

raobas (ratiani 2008: 84). fenomenis mopovebis erT-erT<br />

Rirebul gzad mas meTodologiuri eWvi esaxeba, rac miznad<br />

isaxavs ara `yofisa~ da `arsebobis~, aramed Tavad `arsis~ definicias<br />

(fenomenologiuri epoqe). cnobilia huserlis principi:<br />

`davubrundeT sagnebs, rogorc TavisTavadobebs!~ vaJas fenomenis<br />

kvleva mis `arsTan~ miaxlebasac gulisxmobs.<br />

Tamaz Cxenkelis xazgasmiT, vaJa-fSavela yvelaze idumali<br />

da, amave dros, yvelaze TviTmyofadi movlenaa, romelic yovelgvari<br />

skolebisa da mimarTulebebis gareSe dgas (Cxenkeli<br />

2009: 11). misi Semoqmedebis fesvebis wvdoma Cveni erovnuli


identobis saTaveebis wvdomacaa, radgan `qarTuli poeziis wakiTxva<br />

qarTuli sulis wakiTxvas niSnavs~ (j. Rvinjilia).<br />

vaJas kults, ufro zustad, misi msoflgancdisa da SemoqmedebiTi<br />

enigmis kvlevas 1909 wels wakiTxuli leqciiT saTave daudo<br />

grigol robaqiZem, romelmac `urmenSuli gamoxedvis~ poets<br />

`qarTuli geniis natexi~ uwoda, misi fenomeni ki gansazRvra<br />

formuliT: `logosi — ai, saTave vaJa-fSavelas geniisa~.<br />

zemoxsenebul leqciaSi mwerals aRuniSnavs: `Semoqmedi Secnoba<br />

vaJa-fSavelasi miTologiuria uTuod. bunebis movlenam<br />

da mgosanma saidumlo Sexvedris Jams erTimeore icnes. aq aris<br />

saTave panTeizmisa. igi ar aris panTeisti figuralurad. Tavis<br />

panTeistobaSi namdvili mistikosia. buneba misTvis cocxali arsia,<br />

romelic hlamobs Tavis srulobas~ (robaqiZe 2005: 184-185).<br />

am fragmentis komentirebisas i. evgeniZe SeniSnavs, rom<br />

msoflmxedveloba gacnobierebul Sexedulebebs gulisxmobs da<br />

moicavs, mrwamsi ki _ `marTali sarwmunoebaa~ (saba), e.i. risame<br />

rwmenas niSnavs, gr. robaqiZe ki am cnebebs mkacrad ar mijnavs.<br />

xolo is, rom vaJas azrovnebis qvakuTxedi panTeizmia, jer kidev<br />

ilias SeuniSnavs (evgeniZe 2005: 194). sayuradReboa jumber<br />

WumburiZis dakvirveba: vaJas panTeistad `gamocxadebas~ isic<br />

uSlis xels, rom panTeizmSi zneobrivi principebia uaryofili.<br />

vaJa-fSavelas fenomenis Sefasebisas yuradRebas iqcevs<br />

robaqiZis originaluri Teza: `logosia saTave vaJas poeturi<br />

geniisa! logosis gareSe misi poeturi sityva mxolod `Wreli<br />

sityva~ iqneboda. amas naTlad amarTlebs misi poema `gvelis<br />

mWameli~, _ `namdvili sxeuleba qarTvelTa sulieri energiisa,<br />

misi saukeTeso nayofi~. am debulebas avtori amgvarad xsnis:<br />

saswaulebrivad saxecvlili sulTamxilavi mindia msoflio<br />

enas swvdeba, `yoveli arsi misTvis metyvelia namdvili da mis<br />

Semoqmedis warmodgenaSi msoflio iSleba, rogorc cocxali<br />

sxeuli, saca yoveli nawili avsilia Tvisi azriT, saca yovels<br />

monadas aqvs sakuTari ena~ (robaqiZe 2005: 186). Sesabamisad, das-<br />

105


kvna aseTia: mindia Semoqmedi logosis natexi sxeulebaa. igi<br />

zesTaadamiania, magram ara individualisti, nicSeseuli gagebiT,<br />

aramed religiuri universalisti. is erTvis msoflios<br />

suls, msoflios ziarebuli, da grZnobs, grZnoba gamaxvilebuli.<br />

mindia bunebis namdvili geniosia, man Seicno qveyana da Seiyvara<br />

igi. leonardo da vinCis saidumlo TqmiT ki, codna Seiqms<br />

siyvarulsa.<br />

mindias tragediis mizezi isicaa, rom, amave dros, is `ganicdis~,<br />

msoflio ki tragikulia TavisTavad da is, marto kaci, mas<br />

ver ixsnis. mindiam miiRo msoflio da aqve safrTxec gaCnda:<br />

ojaxur garemoSi moqceuli gmiris sulSi saSineli omia viwropiradulsa<br />

da zesTa-piraduls Soris, is nel-nela emorCileba<br />

cxovrebas, qreba siyvaruli da mas cnobis, codnis Zalac waer-<br />

Tva, radgan, pavle mociqulis sityviT, siyvaruli Seiqms codnasa,<br />

e.i. codna da siyvaruli erTi da igivea. robaqiZis daskvniT,<br />

mindias danaSauli ar aris misi piradi danaSauli, masSi mTel<br />

msoflios udevs wili.<br />

akakis dilaze warmoTqmul moxsenebaSi grigol robaqiZes<br />

erTmaneTisaTvis daupirispirebia genia da qaosi, aseve, patara<br />

goneba, romlisaTvis istoriaSi yoveli SemTxveviTi da warmavalia<br />

da didi goneba, romlisaTvis istoriaSi yvelafers Tavisi<br />

azri aqvs: `logosi — geniis saTavea da genia amotexs xolme iqac<br />

ki, saca ferflis meti ara darCenila ra~ (robaqiZe 2005: 194).<br />

qarTuli geniis natexebad Tvlis gr. robaqiZe baraTaSvils,<br />

ilias, yazbegs, vaJa-fSavelas, akakis, romelTa Semoqmedebam,<br />

misi azriT, qaoss sZlia.<br />

osvald Spenglers uTqvams, istoriaSi ar ariso logosi, isaa<br />

`vlena movlenis _ da meti araferi~, rasac grigol robaqiZe ar<br />

iziarebs: `Tu logosi ar aris, maSin ar aris TviTon istoriac.<br />

istoria ar aris ubralo cvla. igi viTarebaa, viTarebaSi ki<br />

aucilebelia sazrisi~ (robaqiZe 1989: 38).<br />

106


amgvari sazrisiT _ logosiT _ xsnis mwerali vaJas araordinarul<br />

fenomenisac. fSaveli geniosis poeziis pirvelsafuZvelad<br />

miTosi iTvleba, miTosi, romelic, Tavis mxriv, kulturis<br />

Sinagani ganaxlebisa da gamZleobis safuZvelicaa. levistrosis<br />

xazgasmiT, miTi yovelTvis dakavSirebulia warsul-<br />

Tan. garkveul momentSi momxdari es ambebi qmnian mudmiv struqturas,<br />

romelic Sesabamisdroulia rogorc warsulisaTvis, ise<br />

awmyosa da momavlisaTvis. amdenad, miTs ormagi struqtura<br />

aqvs: istoriuli da zeistoriuli, anu drouli da zedrouli<br />

(Cxenkeli 2009: 23). miTi Tavisufali gamonagoni ar aris, igi dawuruli<br />

formiT mocemuli msoflios suraTia da es suraTi<br />

adamianebisaTvis gaSinagnebuli samyaros models asaxavs. vfiqrobT,<br />

logosis universaluri konceptic amgvar konteqstSi<br />

unda ganvixiloT.<br />

gansakuTrebiT axloa vaJa mis antikur, kerZod, herakliteseul<br />

gagebasTan, romlis Tanaxmad, kosmiuri logosis WrilSi<br />

samyaro harmoniuli erTianobaa, mis SigniT yvelaferi mdinarebs,<br />

sagnebi da sxva substanciebi erTmaneTSi gadadian, logosi<br />

ki sakuTari Tavis toli (igiveobrivi) rCeba. e.i. dinamiuri samyaro<br />

stabilurobasa da harmonias swored logosSi inarCunebs.<br />

sergi danelias TqmiT, vaJa Slis pirvelyofili azrovnebis<br />

originalur suraTs. am mxriv mas Zveli saberZneTis upirveles<br />

filosofosTa nawerebi Tu Seedreba. `raki mTeli buneba sicocxlisagan<br />

aris Semdgari, cxadia, mas Tan axlavs cvlileba. sicocxle<br />

cvalebadia. myari bunebaSi araferia. yovelive icvleba.<br />

`panta rei~ _ ai, ra SeeZlo eTqva vaJas heraklites msgavsad.<br />

magram msgavseba vaJasa da heraklites Soris kidev ufro Sors<br />

midis. rogorc heraklites, ise vaJasac kargad esmis, rom am<br />

saganTa cvlilebas sababad aqvs brZola movlenaTa urTierTa-<br />

Soris. yvelaferi. Cabmulia am universaluri brZolis ferxulSi~<br />

(danelia 1998:22).<br />

107


heraklites msoflmxedvelobis umTavresi momentebi Semdegia:<br />

samyaro da misi mravalferovneba yovelTvis arsebobda;<br />

samyaro erTia, misi warmoqmnis arsebis safuZvelSi Zevs garkveuli<br />

wesrigi (logosi, cecxli, samarTlianoba da a.S.); erT-erTi<br />

safuZveli dapirispirebaa, mudmivi brZola erTmaneTTan, magram<br />

mainc erTianoba; es winaaRmdegobani erTmaneTSi gadadian,<br />

moZraoben, iseve, rogorc moZraobs samyaro.<br />

brokhauz-efronis enciklopediuri leqsikoni saSualebas<br />

gvaZlevs, Tvali gavadevnoT logosis cnebis transformacias<br />

sxavadasxva epoqaSi (brokhauz-efroni 1908: 900-992). am Zvelber-<br />

Znul sityvas enis, metyvelebis, filosofiaSi ki Tadapirvelad<br />

msjelobis, gansjis gageba hqonda. am cnebis damkvidrebas heraklite<br />

efesels miaweren.<br />

misi moZRvrebiT, mTeli buneba mowyobilia `WeSmariti msjelobis~<br />

Tanaxmad, logosi ki samyaros gonieri safuZvelia. eleelebs<br />

sinamdvile tyuilad miuCneviaT. maT sapirispirod, heraklitem<br />

sinamdvile miiRo ara rogorc absoluturi tyuili,<br />

aramed rogorc didi gamocana, romelsac Tavisi gonieri gadawyveta,<br />

Tavisi sityva aqvs. masTan WeSmariteba TviT sicocxlea,<br />

romelic marad moZraobs, ibadeba, yalibdeba. marad mimdinare<br />

cxovreba heraklitesaTvis yovelive arsebulis umaRlesi kanonia.<br />

RmerTi (absoluturi) Tavad gadadis dapirispirebulidan<br />

dapirispirebulSi. brZola, iseve rogorc harmonia, Sinaganad<br />

axasiaTebs RmerTs, saganTa sawyiss, amitom is maTSi cxaddeba.<br />

yovelive aris da arc aris. yvela sagani icvleba, xiluli yofierebis<br />

yoveli momenti ukve Cavlili momentia. yvelaferi<br />

moZraobs, Cveni grZnobebic, aRqmani. moZraobs, icvleba Cveni<br />

cnobiereba, Cveni sxeulni. garduvali cvlilebebis siswrafe<br />

xan agrovebs, xan ganfantavs nivTierebas, erTsa da imave dros<br />

yvelaferi iqmneba da ingreva, modis da midis. erTis sikvdili<br />

meoris dabadebaa. brZolis gareSe araa dapirispireba, dapirispirebis<br />

gareSe _ harmonia.<br />

108


xilul dapirispirebaSi, bunebis uazrobaSi, stiqiis, xalxTa,<br />

adamianuri vnebebis brZolaSi imaleba umaRlesi, zeadamianuri<br />

goniereba, aRmatebuli yovel adamianur cnebas. samyaros gamocanas<br />

aqvs Tavisi sityva, romlis mixedviTac yovelive iqmneba,<br />

miT moZraobs, radgan is yvelafers asxvavebs da yvelafers<br />

aTanxmebs. unda viswavloT bunebisagan: gaviazroT idumali Tanxmoba<br />

xilul uTanxmoebaSi, dafaruli harmonia. Cven bunebaSi<br />

unda veZeboT misi kanoni, misi logosi. heraklitesTan pirvelad<br />

vxvdebiT msoflio logosis anu sityvis gagebas, romelic<br />

Tavis TavSi moicavs pirvel mizezs da gonier safuZvels. logosi<br />

heraklitesTan aRniSnavs msoflios kanons, saganTa safuZvels,<br />

romelic xsnis gamocanas, anu isaa azri, sazrisi samyarosi.<br />

esaa gonebac, simarTlec, amave dros, aucilebeli, sabediswero<br />

kanoni gansazRvravs samyaros moZraobas; igi yovlisSem-<br />

Zlea da yvelafers marTavs. is erTsa da imave dros ganxeTqileba<br />

da mSvidobaa, xolo samyaro umaRlesi simarTlea, romelic<br />

yvela sagans awesrigebs. yoveli gadaxra, yoveli ukanonoba<br />

mis mier isjeba. es is kanoni an wyobaa, aravis mier Seqmnili, romelic<br />

aris da iqneba yovelTvis da ganapirobebs samyaros cxovrebas<br />

mis mdinarebaSi. am cecxlovan logoss veravin daemaleba.<br />

amgvarad, heraklites logosi, rogorc msoflio wesrigi<br />

(kosmosi) mefobs samyaroSi da gansxeuldeba masSi, is, bunebrivia,<br />

TviT samyaros bunebasTan, mis stiqiasTan _ `marad cocxal<br />

alTan~ igivdeba.<br />

azrovnebis, msoflmxedvelobis ganviTarebasTan erTad logosis<br />

cneba sul ufro da ufro ganyenebuli xdeboda.<br />

sofistebi uaryofdnen yovelgvar obieqtur WeSmaritebas,<br />

rogorc Teoriulad, ise praqtikulad. sofistikis daZleva<br />

logikiT SeiZleboda.<br />

sokrate miuTiTebda, rom norma an sawyisi Tavad logikuri<br />

azri, Tavad cnebaa. aq man dainaxa obieqturi codnis wyaro da<br />

kriteriumebi. sokrates Semdeg logosma umetesad cnebis mniS-<br />

109


vneloba miiRo da misi mimdevari mTeli antikuri idealizmi<br />

xasiaTdeba, rogorc cnebis filosofia.<br />

arsebuli ideaa, e.i. Secnobis obieqti _ amgvaria platonis<br />

swavleba _ samyaro grZnobieri movlenaa, ideis anarekli. Tavad<br />

azrs arafris Secnoba ar ZaluZs, azris garda. yovelive arsebuli,<br />

ramdenadac is Cven mier Seimecneba, ganisazRvreba, rogorc<br />

obieqturi azri an idea. is, rac gansxvavdeba azris an ideisagan,<br />

sruliad Seumecnebeli da ganusazRvreli materiaa.<br />

aristotelem gardaqmna es swavleba: misTvis, platonis<br />

msgavsad, cneba an logosi, romliTac ganisazRvreba esa Tu is<br />

sagani, aris WeSmariti arsi am sagnisa, misi obieqturi forma _<br />

morfe, magram namdvil arss ar ZaluZs mis gareSe yofna, risi arsicaa.<br />

logosi ara mxolod formaa, garegnulad rom ganapirobebs<br />

sagnebs, aramed maTi Semqmneli mizezi da, amasTan, saboloo<br />

mizania, Sinaganad rom gansazRvravs saganTa geneziss, maT<br />

evoluciasa da agebulebas.<br />

amgvarad, aristoteles mTeli samyaro warmoudgeba kanonzomierad<br />

erTianad, romelic SemoqmedebiTi azriTaa gamsWvaluli.<br />

logosiT, cnebiT ganisazRvreba yvelaferi is, rac Semecnebadia<br />

sinamdvileSi _ misi forma, misi Semqmneli mizezi,<br />

saboloo mizani. am SemoqmedebiTi Zalis miRma rCeba oden absoluturad<br />

ganusazRvreli sawyisi, romelic TiTqos Secnobadi<br />

sinamdvilis miRmaa _ es materiaa, ganyenebuli yovelgvari<br />

azrismieri formisagan. dualizmi misi filosofiisa, damokidebuleba<br />

materialur da idealur sawyiss Soris, mimarTeba logossa<br />

da konkretul grZnobier sagnebs Soris sabolood ver<br />

ixsneba.<br />

stoelebma Taviseburad gadaWres es winaaRmdegoba da orive<br />

sawyisis erTianoba aRiares: idealuri sawyisi, formis ganmsaz-<br />

Rvreli, an cneba nivTTa, maTi genezisi da saboloo mizani, da,<br />

aseve TviT materialuri sawyisi. stoelebi erTi nabijiT win<br />

wavidnen: logosi rom yofiliyo saganTa arsis gamomxatveli,<br />

110


mas unda moecva Tavis TavSi materiac. amgvarad, logosi stoelTa<br />

filosofiaSi yvelaferia: RvTaeba, buneba, goneba, samyaros<br />

stiqia. grZnobasa da gonebas erTi saerTo wyaro aqvs, suli<br />

fizikuri, sxeulebrivi energiaa, materialuro buneba ki _ cocxali,<br />

gansulierebuli stiqia. rogorc aristotelesTan, buneba<br />

warmodgenilia kibis formiT, magram yvela es forma, metad<br />

Tu naklebad, uxeSi an nazi sxeuliTaa Semosili: yoveli logosi,<br />

ganxorcielebuli materiis umdables formebSi, cocxali da,<br />

amave dros, materialuri Teslia. bunebis kanonebi gonieri<br />

RvTaebrivi kanonebia, WeSmariti aucilebloba providencialuria.<br />

swavleba logosze aq pirvelad iZens religiur elfers,<br />

xdeba zneobriv-saRvTismetyvelo moZRvreba sazrisze, romlis<br />

aRiarebiT filosofosi uzavdeba sicocxlesa da bedisweras.<br />

stoelTa materialisturma panlogizmma ufro gaarTula<br />

antikuri `cnebis filosofia~. is gaakritikes epikureelebma da<br />

skeptikosebma, romelTac Ziri gamouTxares stoikuri panTeizmis<br />

safuZvlebs. RmerTi, romelic materialuri samyaros igiveobrivia,<br />

RmerTi ar aris. logosi, gaigivebuli aracnobier materiasTan,<br />

araa logosi. sinamdvile, rogorc is arsebobs, ara<br />

igiveobrivi Cvens cnebebTan. WeSmariti codnis kriteriumi arc<br />

grZnobebia da arc msjeloba. aqedan erTi nabiji iyo rwmenis<br />

filosofiamde.<br />

es religiuri filosofia ZiriTadad aleqsandriaSi ganvi-<br />

Tarda, sadac dasavluri religiuri swavleba aRmosavleTis religiur<br />

ideebs Sexvda. rwmenis filosofia WeSmarit gnoziss<br />

gamocxadebaSi xedavda. filon aleqsandrielma berZnuli msoflmxedvelobis<br />

postulatebi moses kanonebTan da Zveli aRTqmis<br />

gamocxadebasTan gaaerTiana da logosis cneba dauqvemdebara<br />

erTian, zegonier RmerTs, oden eqstazis gziT rom Seicnoba.<br />

logosi filonTan aris: 1. Tavad RmerTis Zala da goneba, misi<br />

uSualo emanacia; 2. samyaros idea; 3. SemoqmedebiTi pirvel-<br />

111


saxeebis erToblioba; 3. SemoqmedebiTi energia, romelic qmnis<br />

da ansulierebs samyaros stoelTa logosis msgavsad.<br />

samyaro qristecentrulia, Tvlian qristianebi, vinaidan sityva<br />

(logosi, qriste) RmerTia. iudaizmi da qristianoba biblias<br />

`RvTis sityvad~, `wminda werilad~ Tvlian. islamis Tanaxmad,<br />

yuranic RmerTis sityvaa, muhamedis mier gacxadebuli, asevea<br />

Tora da fsalmunTa wignic.<br />

stoelTaTvis samyaro cocxali organizmia, romelsac mar-<br />

Tavs imanenturi RvTaebrivi kanoni _ logosi. adamianuri bediswera<br />

am logosis proeqciaa, amitom beds ar unda edavo. stoelTa<br />

Teologiis centrSi logosia, is ganuyoflad ukavSirdeba<br />

materias, gamsWvalavs, formas aZlevs mas da amiT qmnis kosmoss.<br />

yvelgan gaazrebuli wesrigia, RvTaebrivi nebis realizacia.<br />

maT didi gavlena moaxdines neoplatonizmze. neoplatonikosebi,<br />

romelTac stoicizmis Teoria ganaviTares, logoss aRweren,<br />

rogorc emanacias gonebiT misawvdomi samyarosas, romelic<br />

qmnis grZnobier samyaros. msoflio pirvelsawyisi igiveobrivia<br />

adamianis Sinagan me-sTan.<br />

logosis koncepti daos msgavsicaa. dao _ buneba, obieqturi<br />

samyaro, gza, aseve, saganTa da movlenaTa arsia. dao isaa, rac<br />

sagnebs amoZravebs, misi gza gamoucnobia.<br />

vaJa-fSavela kargad icnobda sxvadasxva epoqis cnobil filosofosTa<br />

memkvidreobas. amas memuaruli literaturac mowmobs.<br />

al. salariZis cnobiT, vaJam Seiswavla heraklite, sokrate,<br />

platoni, epikure, bekoni, kanti da sxv. akaki papava mis nic-<br />

SesTan mimarTebazec werda. Tavad grigol robaqiZe, romelic<br />

1908 wels valerian guniasTan, Jurnal `niSaduris~ redaqciaSi,<br />

Sexvedria poets, aRiarebs mis filosofiur ganswavlulobas.<br />

meoce saukunis literaturaTmcodneebi vaJa-fSavelas<br />

msoflgancdis WeSmariti arsis warmoCenas koniunqturis gamo<br />

xSirad gverds uvlidnen, zogjer cnebaTa da terminTa aRrevac<br />

xdeboda. ramdenime cnobili mkvlevari gvsurs gavixsenoT.<br />

112


dimitri benaSvili wers: `bunebis kanonebze dayrdnobam vaJa,<br />

winaaRmdeg mindiasi, miiyvana daskvnamde, rom bunebis ganusaz-<br />

Rvrel samefoSi da adamianTa cxovrebaSi moqmedebs erTi kanoni,<br />

romelsac materiis moZraobis didi kanoni ewodeba. Cveni<br />

cxovreba sruli gamoxatulebaa bunebisa. yvelaferi, rac xdeba<br />

— mudmivi ngreva da mudmivi Seneba _ aris Tanamgzavri materiis<br />

mudmivi moZraobis kanonisa~ (benaSvili 1961: 489). amasTan,<br />

mkvlevari iZulebulia, vaJa-fSavelas aTeistoba amtkicos.<br />

SesaniSnavi naSromia sergi danelias `vaJa-fSavela da qar-<br />

Tveli eri~, sadac vkiTxulobT: `vaJa bunebaSi sicocxlis gamovlinebas<br />

xedavs. yvelaferi, rac aris, sicocxlisagan aris Semdgari.<br />

absoluturi realoba mxolod sicocxles ekuTvnis. sikvdili<br />

mxolod saxis gamocvlaa, yoveli sagani cocxalia. mTac<br />

ki. fesvebic ki. cocxalia cxovelebi, dedamiwac cocxalia, mas<br />

hyavs Svilebi, emusaifeba kidec, mze, mTvare, varskvlavebi cocxlebi<br />

arian. erTi sityviT, mTeli samyaro cocxalia, is mTlad<br />

sicocxlisagan aris moqsovili. sikvdili moCvenebiTia~ (danelia<br />

1998: 20) amave dros, gamoCenili filosofosi did adgils<br />

uTmobs vaJa-fSavelas warmarTobis mtkicebas.<br />

leila TeTruaSvili erTmaneTs adarebs vaJa-fSavelasa da<br />

goeTes ideur-msoflmxedvelobiT mimarTebas da SeniSnavs, rom<br />

orive Semoqmedis poeturi samyarodan uzarmazari sasicocxlo<br />

energia iRvreba. am vitalur potencias gamoxatavs gasaocari<br />

poeturi xilvebi, romlebic mikrokosmosis `sulis~ uRrmes<br />

Sreebs gvaziarebs. `orive SemoqmedisaTvis samyaro aRqmulia<br />

erTian, cocxal, `damoukidebeli Rirebulebis mqone~ demiurgis<br />

sworfer fenomenad, rogorc `ramed~, iseve `vinmed~. orive<br />

geniosisaTvis samyaroSi moqmedebs da mis `momwesrigeblad~<br />

vlindeba maradiuli ngreva-Seneba, `TeTri da Savi saqme, `dapirispreba<br />

da zeaRsvla~. rac safuZvlad edeba kosmiuri `mTelis~<br />

ukvdavebas, mis Tavbrudamxvev feradovnebasa da cxovelmyofel<br />

siWreles~ (TeTruaSvili 1982: 4).<br />

113


114<br />

vfiqrobT, dasaxelebul naSromebSi mkafiod ikveTeba logosis<br />

konceptis maxasiaTeblebi, Tumca maTSi is pirdapir araa naxsenebi.<br />

vaJa-fSavelas msoflmxedvelobasa da mxatvrul meTodze<br />

arsebul azrTa sxvadasxvaobas Tamar SarabiZe mwerlis mier bunebis<br />

Tavisebur gancdasa da am gancdis sityvier gamoxatvas<br />

ukavSirebs. agreTve, imas, rom `mwerlis mier SemoqmedebiTad<br />

gardaqmnil-gadamuSavebuli miTologiur folkloruli masala<br />

da mwerlis ideur-esTetikuri samyaro ar iqna erTmaneTisagan<br />

gansxvavebuli~ (SarabiZe 2005: 7). gr. kiknaZe ki Tvlis, rom kritikosTa<br />

Secdomis saTave vaJas metyvelebis formisa da Tvalsazrisis<br />

gaigivebaSi mdgomareobda.<br />

vaJa-fSavelas msoflgancdis WeSmarit fesvebTan miaxlebis<br />

dasturia T. SarabiZis wigni `qristianuli motivebi vaJa-fSavelas<br />

SemoqmedebaSi~, sadac marTebuli daskvnaa: `folklori da<br />

miTosi masalaa vaJas mxatvruli azrovnebisaTvis, xolo qristianoba<br />

misi msoflmxedvelobaa~ (SarabiZe 2005: 92).<br />

logosis koncepti erT-erTi centraluria qristianobisaTvis.<br />

amas ioanes saxarebis dasawyisic mowmobs. Cveni dakvirvebiT,<br />

vaJa-fSavela axloa logosis rogorc antikur, ise qristianul<br />

gagebasTan. vaJas mravalwaxnagovani da urTulesi msoflaRqmis<br />

erT-erTi gasaRebi am konceptis gaazrebacaa, rogorc amaze jer<br />

kidev 1909 wels grigol robaqiZem miuTiTa.


damowmebani:<br />

benaSvili 1961: benaSvili d. vaJa-fSavela — Semoqmedi da moazrovne.<br />

Tb. `sabWoTa mwerali~, 1961.<br />

brokhauz-efroni 1908: brokhauz-efroni. enciklopediuri leqsikoni.<br />

t. 17, moskovi-peterburgi: 1908. rusul enaze.<br />

danelia 1998: danelia s. vaJa-fSavela da qarTveli eri. Tb.:<br />

`qronografi~, 1998.<br />

evgeniZe 2009: evgeniZe i. narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan.<br />

w. 3. Tb.: 2009.<br />

kiknaZe 1966: kiknaZe gr. vaJas fenomeni. _ vaJa-fSavelasadmi miZRvnili<br />

saiubileo krebuli. Tb.: Tsu gamomcemloba, 2009.<br />

TeTruaSvili 1982: TeTruaSvili l. vaJa-fSavelasa da goeTes ideurmsoflmxedvelobrivi<br />

urTierTobisaTvis. Tb.: mecniereba~, 1982.<br />

ratiani 2085: ratiani i. fenomenologiuri kritika. _ literaturis<br />

Teoria. Tb.: literaturis institutis gamomcemloba, 2008.<br />

robaqiZe 1989: robaqiZe gr. osvald Spengler (publikacia moamzada a.<br />

CxikviSvilma). _ J. `sabWoTa xelovneba~, № 1, 1989.<br />

robaqiZe 2005: robaqiZe gr. vaJa-fSavela. _ qarTveli mwerlebi vaJafSavelas<br />

Sesaxeb (Semdgenlebi: i. evgeniZe da l. minaSvili). Tb.: 2005.<br />

SarabiZe 2005: SarabiZe T. qristianuli motivebi vaJa-fSavelas<br />

SemoqmedebaSi. Tb.: 2005.<br />

Cxenkeli 2009: Cxenkeli T. tragikuli niRbebi. Tb.: memkvidreoba~, 2009.<br />

115


nona kupreiSvili<br />

116<br />

vaJas `suleTi~, rogorc cirkularuli<br />

drois toposi<br />

cnobilia, rom klasikosi metaforaa, romelic sxvadasxva saukuneSi<br />

sxvadasxvanairad vlindeba. vaJas poetur memkvidreobasTan<br />

mimarTebiT Cven lamis iyo davarRvieT es kanonzomiereba.<br />

mizezebze me-20 saukunis ociani wlebis TbilisSi stumrad<br />

myofma da maSindeli Cveni kulturuli orientaciisadmi<br />

arc Tu ise keTilganwyobilma osip mandelStamma ase migvaniSna:<br />

`(vaJa) sityvis namdvili qariSxalia, romelmac xeebi fesvebianad<br />

amoTxara da ise gadauara mTel saqarTvelos.. swored<br />

stiqiasaviT gadaitana igi axalgazrda qarTulma poeziam da<br />

axla arc icis, ra uyos mis danatovars~ (mandelStami 1922: 59).<br />

am sityvebis avtors mxedvelobidan TiTqos mcire detali gamorCa<br />

_ vaJas fenomeni mis gulisyuramde swored axalgazrda<br />

qarTuli poeziis warmomadgenlebma miitanes, romelTa Soris<br />

upirvelesi, cxadia, gr. robaqiZe iyo. 1908 wels `niSaduris~ redaqciaSi<br />

xanmokle Sexvedrisas robaqiZe vaJas `urmenSur~<br />

(urmenS _ germ. pirvandeli) gamoxedvasa da filosofiis, ker-<br />

Zod, hegelis `logikis~ problematuri sakiTxebisadmi, interess<br />

aRmoaCens. xuTi aTeuli wlis Semdeg simon Ciqovani, romelic<br />

gr. robaqiZisagan gansxvavebiT, rogorc TviTon aRniSnavs,<br />

`qarTul mwerlobaSi sruliad sxva karidan Semovida~, yurad-<br />

Rebas kvlav vaJas azrovnebis masStaburobaze gaamaxvilebs da<br />

mas, rusTavelisa da baraTaSvilis msgavsad, `filosofiuri<br />

midrekilebis mwerals~ uwodebs (Ciqovani 1963: 275).<br />

vaJas samyarosadmi damokidebuleba, samyaros struqturis<br />

miseuli xedva, marTlac, seriozuli kvlevis sagania da igi kulturis<br />

mraval fenomenTa (enis, istoriuli warsulis, zne-Cve-


ulebebis, miTologiuri warmodgenebisa Tu Tqmulebebis)<br />

Rrmad originalur gadaazrebas efuZneba. gansakuTrebulad<br />

Rirebuli ki isaa, rom `vaJas poeturi kosmogoniiis rTuli da<br />

logikuri sistema~ evropuli dekadansis konteqstSi iqmneboda<br />

da geniosisaTvis damaxasiaTebeli SeRwevadobiT amkvidrebda<br />

`WeSmaritebis, mSvenierebis, socialuri harmoniis, siyvarulis,<br />

sikeTis, bednierebisa da Tavisuflebis~ rwmenas. swored amitom<br />

`fausturi paradigmebis~ avtori, mixeil kveselava, vaJas humanisturi,<br />

fausturi ideebis reintegrators uwodebs (kveselava<br />

1961: 96). vaJas mier samyaros Secnoba bunebasTan kontaqtiT iwyeba.<br />

bunebis unikaluri wignis kiTxva iqceva im umniSvnelovanes<br />

procesad, romlis drosac bunebisave mTlianobis Secnoba, misi<br />

RvTaebasTan SeTanadeba da didi `TvaldamSeulobiT~ miRweuli<br />

ganWvretis safuZvelze samyarosTan damokidebulebis vaJaseuli<br />

koncefcia yalibdeba: `buneba mbrZanebelia, igiv monaa Tavisa~.<br />

es garemos, igive `yovladobis~, ara mxolod esTetikuri,<br />

aramed msoflmxedvelobrivi aRqmis Sedegad SeZenili codnaa,<br />

romelic samyaros mTlianobis im RvTaebrivi sibrZnidan iRebs<br />

saTaves (`...dideba qveynis Semoqmeds, ra kargad dauweria...~),<br />

romlis mixedviT yovelive maradiuli ganaxlebis, maradiuli<br />

wrebrunvis, imave kosmiuri mTlianobis principiTaa amoqmedebuli<br />

(goeTes msgavsado, migviTiTebs `fausturi paradigmebis~<br />

avtori, `yovelgvari arseboba mTlianobis farglebSi moqmedebs.<br />

mTlianoba ki sxva araferia, Tu ara TviTon buneba, rogorc<br />

absoluturoba, romlis gareSe araviTari arseboba ar SeiZleba<br />

iyos~ _ kveselava 1961: 101). am principis qvakuTxedi borotisa<br />

da keTilis, rogorc dapirispirebul ZalTa dialeqtikuri<br />

erTianobis, maT Soris gamarTuli maradiuli brZolis<br />

aucileblobaa: `mtvirTveli ari saqmis TeTris da Savisa, saca<br />

pirimzes axarebs, iqve mTxrelia zvavisa~. g. qiqoZec swored am<br />

erTianobaze migvaniSnebs, rodesac wers: ...es brZola sikeTesa<br />

da borotebas Soris kosmosuri xasiaTisaao. k. gamsaxurdias mi-<br />

117


er Tavis droze deklarirebuli im dakvirvebis kvaldakval,<br />

romlis mixedviTac `vaJa Tavisi msoflio gagebiT goeTes msoflmxedvelobas<br />

uaxlovdeba~ (gamsaxurdia, 1959: 173), germanist<br />

l. TeTruaSvilis monografiaSic (TeTruaSvili 1982: 6) vpoulobT,<br />

imave goeTesa da vaJas ideur-msoflmxedvelobriv dam-<br />

TxvevaTa safuZvelze, bunebis orsaxovnebis moCvenebiTi xasiaTis<br />

damadasturebel argumentebs: erTi mxrivaa, goeTes `Taurfenomenisa~<br />

da `erTia yovelis~ (germ.Einheit des Alles; hen kai<br />

pan) rwmena; meore mxriv, vaJas mier uwyvet, mudmivmoqmed kanonzomierebebs,<br />

maradiul wrebrunvas damorCilebuli bunebis<br />

cikluri monacvleoba, romelic, rogorc s. danelia ityoda,<br />

`vaimareli brZenis msgavsad Carglel geniosSic~ (danelia 2008:<br />

25). ∗ `bunebis keTil da borot saqmeebTan Tanabari damokidebulebis<br />

unars~ avlens. es unari ki `imave bunebis maorganizebeli<br />

da ganmsazRvreli ZaliTaa ganpirobebuli. goeTesTanac bunebisa<br />

da RvTaebis damTxveva maTi identobis SemoqmedebiTi transformaciiT<br />

miiRweva..., anu ikveTeba, rom RmerTi samyaros garsia,<br />

CarCoa, romlis `Sinaarsobrivi faqtori bunebaa~. am ukanasknelis<br />

proporciulobis, balansirebis diad niWs, vaJas azriT,<br />

adamianma, Sesabamisad ki sazogadoebamac, unda mibaZos (TeTruaSvili<br />

1982: 46). sagulisxmoa, rom g. asaTiani baraTaSvilis<br />

`sulis amboxis~ ideis analizisas, miuTiTebda, rom Tu `meranis~<br />

avtori xsnas bedis samZRvris gadalaxvaSi, e. i. trascendentur<br />

samyaroSi xedavs, vaJa misgan gansxvavebiT, harmoniis miRwevis<br />

SesaZleblobad bunebis obieqtur kanonzomierebaTa aqtiur<br />

Secnobasa da misi wesrigisadmi erTgulebas miiCnevs. igive damokidebuleba<br />

mJRavndeba xelovnebisadmi, romlis umaRles<br />

∗ s. danelia iqve SeniSnavs: `goeTe vaimarSi cxovrobda da aRmosavleTis<br />

qveynebSi is mxolod ocnebiT mogzaurobda, vaJam ki Tavisi sicocxle aRmosavleTis<br />

karebTan gaatara. goeTe germaniis geniosia, vaJa saqarTvelos geniosia.<br />

oRond Cven umniSvnelo xalxi varT jer da Cvens genioss msoflio ar<br />

icnobs~.<br />

118


amocanad aRiarebulia zomierebis gancda, is, rom mxatvarma<br />

`bunebis kanons ar umtyunos~, `wres ar gadavides~ (asaTiani<br />

1982: 118). Tavis mxriv, aqedan (urTierTmbrZaneblobis, urTierTmonobis<br />

principidan) iRebs saTaves bunebis mibaZviT `adamianis<br />

mier sakuTari Tavis damdablebiT miRweuli simaRle~, vaJaseuli<br />

adamianurobis koncepti, romelic mis msoflmxedvelobriv<br />

arCevans gamoxatavs da romelic sagangebod gaanaliza m.<br />

kvaWantiraZem werilSi `adamianis koncepti vaJa-fSavelasa da<br />

rediard kiplingis poetur SemoqmedebaSi~ (kvaWantiraZe 2011)<br />

erT-erTma saukeTeso vaJalogma Tamaz Cxenkelma vaJas filosofiuri<br />

TvalTaxedvis Tanmimdevroba, siRrme da originaloba,<br />

upirveles yovlisa, mis mier miTologiuri da fSav-xevsuruli<br />

folkloruli masalis aTvisebis xarisxs daukavSira.<br />

bunebrivia, keTilisa da borotis ambivalenturoba, maT Soris<br />

brZolis TavisTavad universaluri kanoni saTanadod mTis xalxis<br />

warmodgenebSic aisaxa. vaJam am warmodgenebis filosofiuri<br />

da mxatvrul-esTetikuri gaazreba moaxdina, anu, Tu isev<br />

T. Cxenkels davesesxebiT, aRniSnuli masala ,,gamoiyena” imitom,<br />

rom misi `daZleva~ SeZlo (Cxenkeli 1989: 221) anu, rogorc a.<br />

gawerelia aRniSnavda, `folkloruli masala inertuli mdgomareobidan<br />

gamoiyvanao~ (gawerelia 1965: 172). naklebad cnobil<br />

poemaSi `kopala~ (da, cxadia, sxvaganac) T. Cxenkelma miTologiuri<br />

warmodgenebiT nasazrdoebi samganzomilebiani samyaros<br />

suraTi dainaxa, zesknelis, qveynisa da qvesknelis saxiT, Tanac<br />

ise, rom maTi simbolur-metaforuli Sesatyvisebic warmogvidgina;<br />

`poemaSi ganxmuli sami skneli _ zeca, qveyana da qveskneli<br />

_ kacobriuli cxovrebis sam elements _ RmerTs, adamiansa da<br />

diabolur Zalebs gulisxmobs~. amgvari sivrcobrivi dasaz-<br />

Rvris TviT principSi proecirdeba vaJaseuli samyaros harmoniulobis,<br />

amasTan ki socialuri harmoniis sistema, romlis mixedviT,<br />

adamiani-kacobrioba, erTi mxriv, RmerTi-RvTisSvilebis,<br />

igive RvTaebrivi Zalebis, xolo, meore mxriv, eSmauri ele-<br />

119


mentebis anu devuri Zalebis maradiuli dapirispirebiT xasiaTdeba.<br />

adamianma, romelic erT-erTi umniSvnelovanesi rgolia<br />

am uwyvet jaWvSi, dedamiwaze `RvTaebrivi baZvis~ ganmaxorcieleblis,<br />

misi erTgvari moderatoris roli unda Seasrulos,<br />

risTvisac gageba-ganWvretasTan erTad diadi moTminebiTac<br />

(swored amgvar moTminebas da ara morCilebas, miT ufro gulgrilobas<br />

an ganurCevlobas swavlobs vaJa mTebisgan) unda aRi-<br />

Wurvos. saboloo da sanukvari mizani ki xom swored kacobriobis<br />

mtrebis, devebis, swrafvis sawinaaRmdegod, RvTisSvilTa<br />

moZmeoba, fSauri `didebis~ Tanaxmad ki, maTi `mode-moZmeoba da<br />

stumar-maspinZlobaa~ (Cxenkeli 1969: 77). gavixsenoT, joyola<br />

da zviadauri am principiT ukavSirdebian erTmaneTs da maTi<br />

erTianobis xelyofa avtoris mier destruqciulobis saSiS<br />

gamovlinebad, uzenaesi wesrigis xelyofad aRiqmeba.<br />

sruliad aSkaraa, rom vaJas gansakuTrebuli `vizionebi da<br />

infernaluri xilvebi~, romelTa gamoc g. qiqoZe mis realistobas<br />

seriozuli eWvis qveS ayenebda (`mas ar SeeZlo dawvrilebiT<br />

raime movlenis aRwera, an yovelmxriv raime sagnis daxatva, imitom<br />

rom cxoveli da TavSeukavebeli fantazia stanjavda~ _<br />

qiqoZe 1928: 10), mkvlevarTagan axali mignebebis, axali azrobrivi<br />

Sreeebis gaxsnas iTxovda da iTxovs. am mxriv qarTul literaturismcodneobaSi<br />

araerTi mniSvnelovani mosazrebaa gamoTqmuli<br />

(gr. robaqiZe, t. tabiZe, g. qiqoZe, m. kveselava, s. Ciqovani,<br />

a. gawerelia, r. TvaraZe, g. asaTiani, gr. kiknaZe da sxv), romelTa<br />

didi nawili `SaveT-suleTis~ poetikur axsnasac eZRvneba. sruliad<br />

logikurad am uCveulo da absoluturad zedrouli sivrcis<br />

arseboba vaJaseuli empiriuli da metafizikuri gamocdilebis<br />

sinTezirebis Sedegadaa miCneuli. swored `SaveTis~ aqcentirebiT<br />

(s. makalaTia, rogorc viciT, ase ganmartavs am cnebas:<br />

`fSavelebis warmodgeniT saiqio qveynis SuagulSia da mas<br />

`SaveTs~ eZaxian. Suaze xevi Camoudis Turme da Sig cecxlmodebuli<br />

kupris mdinare modis. mdinareze bewvis xidia gadebuli da<br />

120


xidze marTali uvneblad gadis, codvili ki vardeba da kuprSi<br />

iwvis. saiqioSi kacis madli ar ikargeba da iq yvelaferi zomiTa<br />

da woniT aris~ _ makalaTia 1934: 157) warmodgenebi bunebis, miwisa<br />

da ca-myaris Sesaxeb vaJas mier imdenadaa gafarToebuli da<br />

reorganizebuli (amasTan ki materializebulic, rasac mandel-<br />

Stami `gansacvifrebel sagnobriobas~ uwodebda) , rom mTel rig<br />

leqs-simRerebsa da poemebSi gamokveTili mxatvruli amocanis<br />

gadawyvetis universalur saSualebad aRiqmeba. Tumca am SemTxvevaSi<br />

mxolod sakiTxis am mxaris aqcentireba bolomde zusti<br />

ar iqneboda, radgan `suleTi~ ara sagangebo viTarebisTvis Sesaferis<br />

maradiul, amqveyniuri vnebebisgan daclil, `Cvengan~ samudamod<br />

gamijnul sulTa sadgurad, aramed fSaveli kacis egzistencialuri<br />

arsis erT-erT umTavres, metic, organul komponentad,<br />

misi `myofobis~ ucilobel elementadaa aRqmuli. amitomac<br />

ase gamoeTqmis vaJas Tavisi gulwrfeli daficeba dedis<br />

winaSe: `...Tu giRalato, dedao, / nu davimarxo mTaSia, / nu dasdvan<br />

vaJis fSavlisa / xmali satirlis TavSia. / nu damitiros<br />

qal-rZalma / sakacezeda karSia; S a v e T S i g a m g z a v r e -<br />

bulsa cxeni wameqces gzaSia...~ ra Tqma unda, aq<br />

saxezea ara marto xalxuri warmodgenebiT, aramed qristianobis<br />

gavleniT kavkasielTa cnobierebaSi damkvidrebul Sexeduleba-<br />

Ta gamoZaxili samoTxisa da jojoxeTis Sesaxeb, romelsac aZlierebs<br />

saswaulmoqmedi cxovelebis (vTqvaT, cxenis), sxvagan ki<br />

arwivis, ucxo frinvelis (igi vaJas ganmartebiT arc arwivs<br />

hgavs da arc qors, ix. `mofrinda ucxo frinveli~) an samyaros<br />

xis STambeWdavi saxeebi. es TavisTavad. Tumca aranakleb mniSvnelovania<br />

TviT `samzeodan uCinSi da uCinidan samzeoSi~ vaJas<br />

magiuri cnobierebiT ganpirobebuli gadaadgilebis fantastikuri<br />

unari. am gadaadgilebis saukeTeso saSualebad ki sizmar-<br />

Tan erTad (`sizmari sasowarkveTilisa~, aludas sizmari) xilvazmaneba<br />

moCans (`dausrulebeli kvnesa~, `Zvalebi~, `zmaneba~). is,<br />

rom am ganzomilebaSi dro Segnebulad aRreulia (a. gawerelia,<br />

121


T. Cxenkeli), gamowveulia ara marto droTa kavSiris, warsulis,<br />

awmyosa da momavlis erTianobis, maTi urTierTganpirobebulobis<br />

SegrZnebiT, aramed im realobisadmi kritikuli damokidebulebiTac,<br />

romelSic vaJas uxdeboda cxovreba: `...gulze mWirs<br />

sami iara: / warsulze fiqri mawuxebs, / awmyoSi ara yria — ra / da<br />

momavalis fiqrebic / aravin gamimziana!~ an kidev: `ara Tqven sadiaceno,<br />

ro ZroxebiviT sZRebiTa~ da sxv.<br />

aqedan gamomdinare vaJas saiqio _ SaveTi _ suleTi ara materiaSi<br />

danTqmis, masSi ganzavebis, gaqrobis (es maradiuli wrebrunvis,<br />

maradiuli ganaxlebis principis darRvevac iqneboda),<br />

aramed mxolod feriscvalebisa (Sdr. qarT. `gardacvaleba~) da,<br />

rac mTavaria, Cadenili codva-madlis miukerZoebeli `awonvis~<br />

adgilicaa: `...vai, rom saiqiosac /gineba damixvdebao! / aq Cemi<br />

uqmad cxovreba / iq Tvalwin damidgebao...~ sulis ukvdavebis<br />

ideaze dayrdnobiT vaJas mtkiced sjera, rom Rvawlmosili,<br />

`pirofliani~ gmirebi (romelTac igi xSirad `lamazebsac~ uwodebs)<br />

buneba-RvTaebis identobis nebelobiT ki ar ikargebian,<br />

aramed swored `SaveTSi~ transformirebulni `inaxebian~:<br />

`...mwams, ferflni kargis gulisa, / qarm ro gafantos xmelada, /<br />

TviToSi mainc enTeba, / tial-survili cxelada.. /karg guls ara<br />

hklavs buneba, / Tan daaqvs Zvelis-Zvelada!..~ iq ara marto midian,<br />

aramed iqedan gardauvali gamTlianebis molodinSi mudmivad<br />

gvakvirdebian, `saflavebze mavalTa xmebs~ usmenen, Cvenive<br />

`garjis~ adekvaturi wylulebiT gvafaseben, gvegebebian, mfarvelobas<br />

gvicxadeben da a. S. iqneb amitomac vaJasTvis samarTlianobis<br />

(isev imave socialuri harmoniobasTan erTad) aRdgenis<br />

SesaZlebloba ara mxolod yoveldRiur cxovrebaSi gamJRavnebul<br />

SemarTebas, `kai ymaTa~ `zneobriv Tvalaxelilobas~, aramed<br />

miRmuri samyarodan mkvdrebis (imave `kai ymebis~, brZoliT nawrTobi<br />

gvirgvinosani mefeebis Tu tanjuli Tanamokalmeebis)<br />

aRdgomas, `suleTis“ SeSvelebasac ukavSirdeba (`kidevac vnaxav<br />

gazafxuls~). sxva gamosavali TiTqos arc Cans. istoriuli kon-<br />

122


teqstidan amovardnil vaJas Tanamedrove saqarTveloSi kulturul<br />

paradigmaTa cvlileba, g. qiqoZis zusti SeniSvniT ki,<br />

`sovdagris mier raindis damarcxeba~, TiTqmis formalurad<br />

ganxorcielda, oRond ki ise, rom `moxerxda~ qarTvelTa pirovnuli<br />

mTlianobis sagrZnoblad Selaxva (am TvalsazrisiT saintereso<br />

Cans vaJas lirikaSi gamokveTili xmlisa da Samfuris<br />

antinomia). miuxedavad amisa, maradiuli wrebrunvis moTayvane<br />

vaJas, `kargi gulis~ ukvdavebis moimedes, ar surs eris viTom<br />

siWabukis, simwifisa da xandazmulobis Semdeg misi gaqrobis,<br />

kvdomis (iv. jabadari, l. frobeniusi) maSinac da mogvianebiTac<br />

gavrcelebuli ideebis gaziareba. amis mizezi vaJas mier mxatvrulad<br />

realizebuli da nicSes `maradiuli dabrunebis~ ideiT<br />

provocirebuli `istorizmis` gaazrebis principia, romlis Teoriul<br />

dasabuTebas vxedavT ukve gr. robaqiZis eseSi `osvald<br />

Spengler~. istoriis `sworxazovani~ ganviTarebis koncefciis<br />

uaryofa (sxvaTa Soris, iseve rogorc nicSes samyaros desakralizacisaTvis<br />

gamiznuli interpretaciebisa, romlis kritika<br />

robaqiZis germanulenovan filosofiur eseSi `pirvelSiSi da<br />

miTosia~ gadmocemuli), ∗ romelic Spenglerma me-19 saukunis istoriul<br />

mecnierebaTa sxva ZiriTadi postulatebis, evropocentrizmisa<br />

da panlogizmis, paralelurad ganaviTara, gr. robaqiZem<br />

myari argumentacia daupirispira: `Spengleris aTvisebiT<br />

istoriaSi ar aris logosi. vlena movlenis da meti araferi..<br />

es Sexeduleba TavisTavad mcdaria. Tu logosi ar aris,<br />

maSin ar aris TviT istoriac. istoria ar aris ubralo cvla. igi<br />

viTarebaa. viTarebaSi ki aucilebelia sazrisi~ (robaqiZe 1923:<br />

2). sxva sityvebiT, dasavleTis kultur-filosofiuri azrovnebis<br />

mier `logoss moklebul~, `wminda wylis struqturad~, `cariel<br />

karkasad~ ganxiluli `istorizmi~ robaqiZisTvis `onto-<br />

∗ ix. amis Sesaxeb k. bregaZe _ `nicSes maradiuli dabrunebis ideis kritika<br />

grigol robaqiZesTan~. _ lit. Ziebani, 2011.<br />

123


logiur realobad~ iqna gamocxadebuli. am mosazrebis safuZvlad,<br />

cxadia, robaqiZis mierve mignebuli vaJaseuli `saqarTvelos<br />

sulis sxeulebrivi gancda~ iqca (sagulisxmoa, rom iqmneba<br />

STabeWdileba, TiTqos Tavis kritikul damokidebulebas nicSes<br />

mimarT robaqiZe swored vaJas msoflmxedvelobiT koncefciaze<br />

dayrdnobiT aviTarebs). T. Cxenkelic gvidasturebs: `vaJasTvis<br />

eri ukvdavi fenomenia. igi SeiZleba SeTxeldes, Semcirdes an<br />

daknindes, magram mis uRrmes arsebaSi xelSeuxleblad aris Senaxuli<br />

Tavdapirveli dvrita anu modeli, ganaxlebisa da aRdgomis<br />

dauTrgunveli potencia~ (Cxenkeli, 1989: 227). marTalia,<br />

ukiduresi sulieri da materialuri SeWirvebis dros vaJas<br />

realisturi aRqma gansakuTrebiT uZlierdeba da SaveT-sule-<br />

Tis xatic TiTqos xundeba: `gadavisrole Conguri, / cremliT<br />

mevseba Tvalebi, / netav risaTvis maxaTrebs/ im mama-papaT Zvalebi?!<br />

/ an imaT mogonebaze / rad vxdebi Sasawyalebi?!~, magram<br />

es wuTieri adamianuri sisustea. STagoneba mas maleve ubrundeba,<br />

e. i. kvlav grZeldeba droiTa da sivrciT dausazRvravi<br />

mogzauroba awmyos gavliT warsulidan momavlisaken da piruku.<br />

swored esaa vaJas mier `SaveTis~ is `cocxlad mzera~, romelic<br />

ara marto qarTuli, aramed msoflio literaturis unikaluri<br />

movlenaa.<br />

124


damowmebani:<br />

mandelStami 1922: MandelStam O. Кое что о грузинскоь искустве. _<br />

избрание в двух томах, т. 2, 1922.<br />

kveselava 1961: kveselava m. fausturi paradigmebi. t. 2. Tb.: 1961.<br />

gamsaxurdia 1959: gamsaxurdia k. vaJa-fSavela. _ rCeuli Txzulebani.<br />

t. 2. Tb.: 1959.<br />

Ciqovani 1963: Ciqovani s. rCeuli werilebi. vaJa fSavelas cxovrebis<br />

elferi da misi poeturi Semoqmedeba. Tb.: 1963.<br />

danelia 2008: danelia s. vaJa fSavela da qarTveli eri. Tb.: 2008.<br />

robaqiZe 1923: robaqiZe gr. osvald Spengleri. gaz. `qarTuli<br />

sityva~, № 1, 1923.<br />

Cxenkeli 1989: Cxenkeli T. mSvenieri mZlevari. Tb. 1989.<br />

qiqoZe 1927: qiqoZe g. vaJa fSavela. _ vaJas rCeul TxzulebaTa<br />

ortomeuli. t. I. Tb.: 1927.<br />

kvaWantiraZe 2011: kvaWantiraZe m. adamianis koncepti vaJa-fSavelasa<br />

da rediar kiplingis poetur SemoqmedebaSi. _ `klasikuri<br />

realizmis epoqa: me-19 saukunis kulturuli da literaturuli<br />

tendenciebi” (akaki wereTlis dabadebidan 170-e wlisTavisadmi<br />

miZRvnili IV samecniero simpoziumis masalebi). Tb.: literaturis<br />

institutis gamomcemloba, 2011.<br />

makalaTia 1934: makalaTia s. `fSavi~. 1934.<br />

asaTiani 1982: asaTiani g. saTaveebTan. Tb.: 1982.<br />

gawerelia 1965: gawerelia a. vaJa fSavela. _ rCeuli nawerebi. Tb.:<br />

1965.<br />

TeTruaSvili 1982: TeTruaSvili l. vaJa fSavelas da goeTes<br />

ideur-msoflmxedvelobiTi urTierTobisaTvis. Tb.: 1982.<br />

125


usudan canava<br />

126<br />

arqauli ritualis asaxva vaJa-fSavelas<br />

poemebSi<br />

mokluli mtrisTvis marjvena mklavis mokveTa vaJas ramdenime<br />

poemaSi gvxvdeba, esenia: `aluda qeTelauri~, `stumar-maspinZeli~,<br />

`baxtrioni~, `giglia~, `sisxlis Zieba (ambavi CerqezTa<br />

cxovrebidan)~, `gvelis mWameli~, `ivane kotoraSvilis ambavi~<br />

(vaJa-fSavela1960). 1 es ki imaze miuTiTebs, rom mklavis mokveTis<br />

adaTi vaJasTvis konceptualuri problemaa, romelsac Rrma<br />

analizi sWirdeba.<br />

vaJas poemebis mixedviTac Cans, rom mokluli mtrisTvis marjvena<br />

mklavis mokveTa gavrcelebuli yofila kavkasiis mTel<br />

mosaxleobaSi _ amer-imerSi. amas adasturebs CrdilokavkasielTa<br />

cnobili `narTebis eposic~ (diumezili 1976). narTebis<br />

eposis ciklebi Caisaxa Zv. w-is I aTaswleulSi. masSi aisaxa skvi-<br />

Tebis, sarmatebisa da alanebis preistoria. am eposis cnobili<br />

mkvlevaris J. diumezilis dakvirvebiT, narTebis eposis ZiriTadi<br />

birTvebi Seqmnes skviTebma da maTma STamomavlebma; Semdeg es<br />

Tqmulebebi gavrcelda mTel kavkasiaSi. misive azriT, `narTeb-<br />

Si~ dadasturebuli marjvena xelis mokveTis tradicia exmianeba<br />

herodotes cnobas (herodote 1975: IV,62), rom skviTebi RvTaebisTvis<br />

msxverplad Sewirul adamianebs marjvena xels aWridnen.<br />

diumezilis azriT, marjvena mklavis mokveTis adaTi saqar-<br />

TveloSi Crdilo kavkasiidan gavrcelda. 2<br />

Tu am varauds daveyrdnobiT, marjvena mklavis mokveTis<br />

adaTs Soreul warmarTobaSi msxverplSewirvis ritualamde<br />

mivyavarT. me vfiqrob, rom es kvlevis swori mimarTulebaa da<br />

Sevecdebi mis dasabuTebas.


marTalia, Soridan miwevs dawyeba, magram, mokled movWri<br />

(ufro vrclad ix.: canava 2005) msoflios sxvadasxva xalxebSi<br />

gavrcelebuli uZvelesi da universaluri warmodgenis mixedviT,<br />

adamiani moiazreba, rogorc kosmiuri sxeuli, samyaros<br />

modeli (mikrokosmosi). pirveladamianis sxeulis nawilebisgan<br />

warmoiSva samyaro da pirveli saWiroebis nivTebi _ pirvelnivTebi<br />

(miTebi). 3 uZvelesi warmodgenebis mixedviT, pirveladamianebi<br />

da e.w. `danawevrebuli~ (vnebuli) RmerTebi 14 nawilad<br />

(e.i. 14 pirvelnivTad) iglijebian. ritualurad danawevrebuli<br />

msxverplis yoveli nawili sakraluria (wmindaa), magram maT<br />

Sorisac aris ufro `Zlieri~ nawilebi. am sakiTxs seriozuli<br />

gamokvleva miuZRvna r. oniansma (oniansi 1999). misi azriT,<br />

sxeulis nawilebs Soris gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba<br />

Tavsa da xelebs _ Tavi (tvini) ganmkargulebelia, xeli _ aRmasrulebeli.<br />

ori xelidan ki ufro mniSvnelovania marjvena<br />

(herci 1960) dapirispireba marjvena _ marcxena, da amasTan,<br />

marjvenis upiratesobis aRiareba uZveles religiur da yofiT<br />

warmodgenebs ukavSirdeba. amas, Tavis mxriv, mivyavarT dapirispirebamde<br />

wminda _ uwminduri (kargi _ cudi). e. i. erT mxarezea<br />

Zalebi, romlebic aniWeben sicocxles, janmrTelobas, gamarjvebas;<br />

meoreze _ yvelaferi sapirispiro. aqedan gamomdinare,<br />

marjvena xeli aRWurvilia sakraluri, SemoqmedebiTi funqciiT.<br />

igi Subis, iaraRis mpyrobeli xelia da eZRvneba omis RvTaebas.<br />

simboloebis leqsikonebsa da eciklopediebSi vrclad aris<br />

mimoxiluli xelis funqciebi (bidermani 1999; tresideri 1999;<br />

enciklopedia 1999). xeli ganasaxierebs fizikur Zalas, Zalauflebas,<br />

Zlierebas, moqmedebas, batonobas. Zvel ebraul enaSi xeli<br />

da Zalaufleba erTi sityviT aRiniSneboda. miaCndaT, rom<br />

xels SeuZlia gadasces sulieri da fizikuri energia. igi uZvelesi<br />

droidan iqca Zlier simbolod. ukve paleoliTis xanaSi<br />

gvxvdeba xelis mtevnebis gaSlilTiTebiani gamosaxulebebi<br />

gamoqvabulebis kedlebsa da kldeebze. xeli bedisweris matare-<br />

127


elicaa da imqveyniur samyarosac ukavSirdeba. uZvelesi droidan<br />

arsebobda rwmena, rom gamorCeul pirovnebaTa (mefeTa,<br />

winamZRolTa, beladTa, religiur liderTa) xelebs saswaulmoqmedi<br />

Zala aqvT. simboloebis enaze marjvena xeli gamoxatavs<br />

aqtiur sawyiss, momavals, simarTles, codnas. marcxena xeli<br />

asocirebulia pasiur sawyisTan, warsulTan. marjveniT locavdnen,<br />

marcxeniT _ wyevlidnen. ritualuri datvirTva aqvs xelis<br />

CamorTmevas, Tavze dadebas, ze aRmarTvas da a. S.<br />

pirvelyofili adamianebi samyaros aRiqvamdnen, rogorc niv-<br />

Tebis erTobliobas. isini qmnidnen cocxali bunebis ganivTebul<br />

saxeebs. amitom, maTi azriT, Seqmnili nivTic `cocxalia~,<br />

igi laparakobs, cocxlobs da moqmedebs. movigonoT e.w. `Wkviani~<br />

nivTebi miTebidan da jadosnuri zRaprebidan: molaparake<br />

karebi, Zafis gorgali, sadgisi, qoTani, sufra, xmali, beWedi,<br />

sarke da sxva. pirveli moxmarebis sameurneo da sabrZolo iara-<br />

Rebi sxeulis nawilebis analogiiT Seiqmna. qoTani (qvabi) saSos<br />

imitaciaa; Subi, mSvld-isari `dagrZelebuli xelia~. am TvalsazrisiT<br />

ar SemiZlia, ar movixmo erTi pasaJi vaJas `aluda<br />

qeTelauridan~, sadac poeti, saocari intuiciis wyalobiT, sadad<br />

da martivad ambobs imas, rasac mecnierTa mravalgverdiani<br />

naSromebi daskvnebis saxiT gvTavazoben. aluda dahyurebs<br />

mokluli mucalis moWril marjvenas da ambobs:<br />

128<br />

`raad mindaris, ver mixmlobs,<br />

ar gamodgeba farada,<br />

mTaSi waviRo, ar miTibs,<br />

arc margebs Tivis kavada~.<br />

savsebiT naTelia, rom aluda mokveTil marjvenas sameurneo<br />

iaraRebs adarebs _ xmals, fars, cels, kavs. aludas qvecnobierSi<br />

amotivtivebuli es analogiebi garda zemoT aRniSnulisa,<br />

sxva mizeziTac SeiZleba aRmocenebuliyo. saqme isaa, rom


aludas sofelSi (da yvela sxva TemSi) mokluli mtrebis marjvena<br />

xelebs an qavze (saxlis karibWeze) an saxlis kedlebze amagrebdnen.<br />

saxlis kedlebze ki, Cveulebriv, sabrZolo iaraRi da<br />

sameurneo nivTebic ekida. 4 ratom inaxavdnen moWril xelebsa da<br />

Tavebs?<br />

rogorc aRvniSneT, xelebi (Tavi) sxeulis `Zlieri~ nawilebia.<br />

am nawilebis yofili patronebis Zala maT axal mflobels<br />

Seemateba. aqedan gamomdinare, sakralur nivTebad qceul sxeulis<br />

nawilebs damcavis, amuletis funqcia ekisreba. Zvelad<br />

egonaT, rom saiqioSi sulebi iseve ganagrZoben cxovrebas, rogorc<br />

saaqaoSi. samzeodan `gayolili~ mtroba da megobroba im<br />

qveyanaSic grZeldeba. aqedan gamomdinere, xelmokveTili mteri<br />

maradiul qveyanaSi saSiSi aRar iqneba. garda amisa, mtrebis moWrili<br />

xelebi maTi mflobelis simamacis dasturi gaxldaT.<br />

Cven ukve visaubreT marjvena xelis funqciebsa da ritualur<br />

daniSnulebaze. isic vTqviT, rom xelis mokveTa sakraluri<br />

danawevrebis ritualSi Sedioda. axla ufro detalurad Sev-<br />

CerdeT am sakiTxze. sxeulis sakraluri danawevreba uZvelesi<br />

da universaluri ritualia. ritualis detalebze saubrs aRar<br />

gavavrcob (amaze ixileT Cems miTiTebul naSromSi). amJamad yuradRebas<br />

gavamaxvilebT yvelaze mniSvnelovanze _ ratom da<br />

rogor dakarga am ritualma sakraluri (wminda) funqcia da<br />

rogor gadaiqca `sisxlis Ziebad~. sakraluri rituali rom ganxorcieldes,<br />

aucilebelia ramdenime pirobis dacva: Sesawiri<br />

msxverplis mimarT unda gamoiricxos yovelgvari agresia/risxva<br />

(wminda msxverpli ewireba diad RvTaebas. amgvari `Sewirvebi~,<br />

ZiriTadad, nebayoflobiTia). meore _ sakraluri msxverplSewirvebi<br />

xorcieldeba garkveuli periodulobiT (sameurneo,<br />

samonadireo, Tu amindis marTvis ritualebisas; agreTve<br />

omisas). magram, ritualebs axasiaTebT mimetikuroba (mibaZvis<br />

survili). Tu adamianTa sazogadoebam erTxel mainc dauSva<br />

sakraluri ritualis `Semotrialeba~ sakuTari motivaciiT, igi<br />

129


momentalurad kargavs ZiriTad (sakralur) funqcias. ra igulisxmeba<br />

sakuTar motivaciaSi? pasuxi erTia _ rodesac ritualis<br />

Sesrulebas safuZvlad udevs risxva/agresia/Zaladoba.<br />

agresia yvela tipisa da kulturis sxvadasxva donis adamianebSi<br />

msgavsia. araferi ise ar hgavs gaalmasebul katas an adamians,<br />

rogorc meore gaalmasebuli kata an adamiani. swored agresiis<br />

CarTva sakralur msxverplSewirvaSi iwvevs mis profanacias.<br />

amas bunebrivad mosdevs meore elementis moSlac _ irRveva<br />

yovelgvari perioduloba. mkvleloba danawevrebiTurT xorcieldeba<br />

maSin, rodesac SurismaZiebels amisi SesaZlebloba miecema.<br />

Zaladobis survilis gaRviZeba adamianSi iwvevs garkveul<br />

fiziologiur cvlilebebs, romelic pirovnebas ganawyobs or-<br />

TabrZolisaTvis. specialistTa ganmartebiT, Zaladobis survilis<br />

daokeba ufro Znelia, vidre aRZvra. Zaladobas xSirad da<br />

samarTlianadac uwodeben iracionalurs. heraklite werda,<br />

rom Zaladoba aris yvelafris mama da mefe. agresiis realizeba<br />

orgvarad SeiZleba: risxvis gamomwvevi mizezis (pirovnebis) ganadgurebiT,<br />

rac iwvevs SurisZiebaTa dausrulebel jaWvs da<br />

meore _ agresiis CanacvlebiT (SecvliT). am dros risxvis gamomwvevi<br />

arseba Canacvldeba sxviT, romelic arafriT iwvevs moZaladis<br />

dartymas garda imisa, rom sustia (swored am meoridan<br />

gamodis e.w. `gantevebis vaci~) (Jirari 2000).<br />

rogorc vxedavT, sakralur msxverplSewirvasa da sisxlis<br />

Ziebas Soris principuli gansxvavebaa. rac Seexeba marjvenis<br />

mokveTas, igi sakraluri ritualis mibaZviT xorcieldeba. magram<br />

dakarguli aqvs `siwmindis~ funqcia. es aris profanirebuli<br />

rituali, romlis dasabami ar axsovs arc Tems, arc am ritualis<br />

Semsrulebels. igi, ubralod, asrulebs dadgenil adaTs. Temma<br />

icis, rom wesia aseTi. wesis axsna ki ara aqvs. rogor SevamowmoT<br />

Cveni Tvalsazrisis siswore? saqme isaa, rom, erTi mxriv, Cven<br />

gvaqvs universaluri warmarTuli msxverplSewirvis ritualis<br />

mecnieruli aRweriloba da amaSi eWvis Setanis safuZveli ar<br />

130


arsebobs; meore mxriv, gvaqvs ~sisxlis Ziebis~ (blood feud) uamravi<br />

magaliTi realur cxovrebaSi, folklorsa da mxatvrul literaturaSi.<br />

gvaklia maTi damakavSirebeli Sua rgoli. rogorc<br />

aRvniSne, vaJas poemebSi aRaravis axsovs, saidan iRebs dasabams<br />

marjvena xelis mokveTis adaTi. Cemi azriT, maTi damakavSirebeli<br />

rgolis funqcia SeiZleba Seasrulos orma komponentma:<br />

ZvelberZnul tragediaSi moZiebulma masalam da aluda qeTelauris<br />

sizmarma.<br />

daviwyoT tragediiT. Tavidan minda ganvmarto, ratom SeiZleba<br />

Zv. w-is V-IV ss-is teqstebi (esqiles, sofokles, evripides<br />

tragediebi) gamoviyenoT risame dasadastureblad an uarsayofad.<br />

jer erTi, Janrobrivad vaJas poemebi (`aluda qeTelauri~,<br />

`stumar-maspinZeli~) TavianTi struqturiTa da kompoziciiT<br />

ufro dramebia, vidre poemebi. 5 mis TxzulebebSi monawileobs<br />

ramdenime protagonisti da qoro (Temi). moqmedeba viTardeba<br />

Temis Caketil wreSi. poemebSi dasmulia problemebi, romlebic<br />

siRrmiTa da mniSvnelobiT Tavisuflad miesadageba antikur<br />

dramas. es rac Seexeba garegnul mxares. axla ufro Rrmad CavwvdeT<br />

sakiTxis arss. dRes aRaravin davobs, rom antikuri drama<br />

ritualidan aRmocenda. berZnuli dramis personaJebs xSirad<br />

dionises niRbebsac uwodeben, imitom rom dionises winaaRmdegobebiT<br />

aRsavse cxovrebam da misma daglejam (miTi: dionise-<br />

Zagrevsi daglejes titanebma) warmoSva garkveuli yalibi, romlis<br />

safuZvelzec Seiqmna sxvadasxva asli _ niRabi. dionisesTan<br />

misadagebiT, ZvelberZnuli tragediis gmirebi moqmedeben,<br />

cxovroben, uSveben Secdomebs (es ar aris ubralo yofiTi<br />

Secdomebi; es `didi~ Secdomebia: RmerTis daumorCilebloba; an<br />

romelime ritualis darRveva; an ficis gatexa da a.S.) itanjebian<br />

da (umetes SemTxvevaSi) iRupebian. rogorc aRvniSne, ber-<br />

Znul tragediaSi jer kidev kargadaa daculi arqauli plasti<br />

`ritualuri Sre~. amitom, Tu am teqstebSi aRmoCnda CvenTvis<br />

saintereso rgoli, es gaamyarebs zemoT gamoTqmul mosazrebas.<br />

131


Cemi azriT, msxverplSewirvis sakraluri ritualis profanaciis<br />

suraTi TvalsaCinod aisaxa esqiles, sofoklesa da evripides<br />

im tragediebSi, romlebSic troas omis gmiris, mxedarTmTavar<br />

agamemnonis tragikuli aRsasrulia moTxrobili. mokled vityvi:<br />

troaSi gasamgzavreblad agamemnonma didi msxverpli gaiRo<br />

_ sakuTari asuli, ifigenia, Seswira RmerTebs (qalRmerT artemiss).<br />

agamemnonis meuRlis, klitemnestras azriT, es msxverplSewirva<br />

arasworad Catarda (Tavad klitemnestra heras taZris<br />

qurumi iyo da sakralur ritualebs ganagebda). man gadawyvita,<br />

Tavad Seewira msxverplad troas omidan dabrunebuli agamemoni<br />

da es gaakeTa kidec (canava 2005). qurumma klitemnestram<br />

zedmiwevniT Caatara msxverplSewirvis rituali, msxverpls abazanaSi<br />

daniT gamosWra yeli da Semdeg kidurebi moaWra. am ritualuri<br />

qmedebis (mokluli msxverplisTvis kidurebis moWris)<br />

aRsaniSnad berZeni mwerlebi iyeneben specialur ritualur<br />

termins _ `masxaliZo~. berZnul tragediaze saubars aRar gavagrZeleb.<br />

Cemi azriT, rasac veZebdiT, vipoveT. kerZod: qurumi<br />

klitemnestra atarebs msxverplSewirvis rituals _ daniT<br />

klavs da kidurebs aWris agamemnons. es rituali sakralurad da<br />

sworad CaiTvleboda, klitemnestras motivacia risxva rom ar<br />

yofiliyo. klitemnestram Suri iZia ifigenias gamo (mas sxva mizezebic<br />

hqonda, magram amaze saubari Sors wagviyvans). aqedan<br />

gamomdinare, klitemnestras saqciels arc RmerTebi arc adamianebi<br />

ar miiCneven sakralur msxverplSewirvad. es iyo tipuri<br />

SurisZieba, ris gamoc klitemnestrac daisaja (igi sakuTarma<br />

vaJma mokla). amgvarad, berZnuli tragediebi TvalsaCinod warmogvidgenen<br />

msxverplSewirvis sakraluri ritualis profanacias.<br />

meore rgoli da axsna aris aludas sizmari `aluda<br />

qeTelauridan~.<br />

aluda qeTelauri Tavis TemSi vaJkacobiT gamorCeuli `davlaTiani~<br />

kacia. is zedmiwevniT icavs da asrulebs Temis tradiciul<br />

adaT-wesebs. erT-erTi aseTi wesia mokluli mtrisTvis<br />

132


marjvenis mokveTa. man `bevr qists maaWra marjvena~, misi qavis<br />

karze mtris moWrili `xeleb jRrdeebad hkidia~. erT dResac<br />

aludam morigi gmiroba Caidina; mokla soflis jogis gamtacebeli<br />

qisti mucali. mucalTan orTabrZolam SeZra da SeaZrwuna<br />

aluda. gamarjvebulma gmirma `wesi~ daarRvia da marjvena ar<br />

mosWra moklul mters. wesis darRvevam sofeli gaanawyena,<br />

aluda ki daafiqra. fiqrma da wuxilma aluda `CaiTria~. igi ukve<br />

aRar hgavs sxvebs, magram verc Tavisi Tavi Seucnia, igi itanjeba.<br />

Sewuxebuli aluda xedavs sizmars, romelsac SeiZleba `didi~<br />

sizmari vuwodoT. igi intuiciiT mihyveba safiqrals ZirisZirSi.<br />

mecnierebaSi davas ar iwvevs, rom e.w. `didi sizmari~ asaxavs<br />

miTosur droSi ganxorcielebul moqmedebas. sizmriseuli dro<br />

miTosuri drois analogiuria. Cven aq Tavad sizmris biologiur<br />

meqanizmze ar visaubrebT, amaze erTmniSvnelovani pasuxi arc<br />

arsebobs; Tan es ar Sedis Cveni kompetenciis sferoSi. rac Seexeba<br />

`didi sizmris~ fsiqo-socialur mxares, artemidorosidan<br />

iungamde da merec, erTmniSvnelovnad miaCniaT, rom es sizmrebi<br />

adamianis gamouvleneli SesaZleblobebisa da gonebiT miuwvdomeli<br />

maxsovrobis Taviseburi asaxvaa, koleqtiuri qvecnobieris<br />

fantastikuri gamovlenaa. ase rom, aludas sizmari, romelic<br />

tipuri `didi sizmaria~, Tavisuflad SeiZleba dadges miTis<br />

sibrtyeze.<br />

axla vcadoT am sizmris struqturaSi garkveva. Cveni azriT,<br />

aq sami monakveTi gamoiyofa:<br />

aluda aris rigSi.<br />

win devs micvalebuli.<br />

xevsurebi sxedan<br />

yvela SeiaraRebulia (salaSqrod unda wavidnen)<br />

zogi karebis zRurblze dgas<br />

aluda tiris (cremls Rvris),<br />

rogorc wesia kacisa.<br />

133


134<br />

gamoCnda mokluli mucali.<br />

man xanjali Caudo aludas xelSi.<br />

mucals atyvia natyviari, romelSic<br />

Cafenili aqvs “lega safevi brZamisa”.<br />

igi kldesaviT dgas<br />

cremli ar Camosdis.<br />

iTxovs sikvdils,<br />

Tqven dagrCeTo wuTisofeli<br />

me ki wavide im qveynad.<br />

aluda jdeba, Wams.<br />

jamSi adamianis wvniani xorcia.<br />

am SeWamadSi gamoirCeva adamianis Zvliani xel-fexi.<br />

`gaSterebul~ aludas SeWamads umateben _<br />

kacis ulvaSiT Senelebul wvens da xorcs.<br />

Cvens winaSea uaRresad saintereso, ritualiT `datvirTuli~<br />

teqsti. pirvel monakveTSi micvalebulis datirebis tradiciaa<br />

asaxuli. wesiT, amas unda mosdevdes cxedris miwisTvis<br />

mibarebis rituali, magram, moulodnelad gamoCndeba mucalis<br />

suli, rac wyvets dawyebul rituals. mesame nawilSi sruliad<br />

araordinaruli qelexia aRwerili. amJamad swored am nawilze<br />

SevaCerebT yuradRebas.<br />

am qelexSi araferi iqneboda uCveulo, rom ara erTi garemoeba<br />

_ `rigSi~ myofT adamianis xorciT umaspinZldebian. es ki<br />

tipuri kanibalizmia am fenomens mecnierebi sxvadasxvagvarad<br />

xsnian (es msjeloba Sors wagviyvans). axla mivubrundeT teqsts;<br />

vaJasTan `rigi~ micvalebulis sulis pativsacemad gamarTul<br />

purisWamas aRniSnavs. 6 izmari iwyeba Wamis molodiniT da mTavrdeba<br />

Wamis procesiT. WamiT dawyeba da WamiTve dasruleba<br />

kravs ritualur wres. rigad Camwkrivebuli (an wred Sekruli)<br />

adamianebi koleqtiurad Wamen (`eziarebian~) am SemTxvevisaTvis<br />

sagangebod momzadebul Wamads. 7 s SeWamadi ki adamianis danawev-


ebuli nawilebia. aluda kargad arCevs, rom mas jamSi umateben<br />

kacis xel-fexsa da ulvaSebs (gansakuTrebuli ritualuri daniSnulebis<br />

nawilebs). siTxe, romelSic es yvelaferi ixarSeba,<br />

rogorc Cans, sisxlia. 8 ase imitom vfiqrobT, rom amave poemis<br />

sxva epizodSi, kerZod, aludas vizionSi, sisxli purisa da Rvinis<br />

analogiuri ritualuri funqciiTaa warmodgenili:<br />

`visac mteroba maswyurdes,<br />

gaaRos saxlis karia,<br />

sisxl daigubos keraSi,<br />

TviTanac Sigve mdgaria.<br />

Rvinodac imas dahlevdes,<br />

puradac mosaxmaria~.<br />

aluda sxvebTan erTad Wams kacis wvnian xorcs, Zvlian xelfexs,<br />

Tumca amiT SeZrulia:<br />

`vsWamdi, mzaravda Tumca-Ra<br />

kacis xel-fexi Zvliani~.<br />

erToblivad purisWama ritualuri aqtia. puroba sxvadasxva<br />

ritualis aucilebeli komponentia da misi mizania adamianTa<br />

garkveuli jgufis (sociumis) Sekvra-gamTlianeba.<br />

axla mivyveT poemaSi ganviTarebuli moqmedebis logikas:<br />

aluda Temis Sekruli wris gamorCeuli wevria _ lideri,<br />

gmiri.<br />

mas bevri mteri hyavs mokluli, da wesisamebr, yvelas aWrida<br />

marjvenas.<br />

erTxel aludam mokla moZalade mteri da ar mosWra<br />

marjvena.<br />

Temma marjvenis armoWra aludas adaTis darRvevad CauTvala<br />

da cxadad gamoxata ukmayofileba.<br />

135


axla vnaxoT, ra xdeba aludas `SigniT~:<br />

aluda daedevna mtrebs, romlebmac soflis naxiri gaitaces.<br />

erTi gamtacebeli mokla da marjvenac moaWra.<br />

meoresTan gaimarTa seriozuli orTabrZola:<br />

orTabrZola sityvieri 9 da orTabrZola iaraRiT.<br />

Serkinebis orive formam aCvena, rom dapirispirebuli gmirebi<br />

Tanabari Zalisani iyvnen, magram iRbalma sicocxlis wili<br />

aludas arguna. aludas sikvdilma `TmaSi gauara~. man ganicada<br />

Tavisi sikvdili.<br />

aluda am gamarjvebam daamwuxra. man ori wesi daarRvia:<br />

mucals iaraRi ar ahyara da marjvena ar mosWra.<br />

aludam daiwyo fiqri. gauCnda kiTxva _ r a t o m ? ra saWiroa<br />

mklavis moWra?<br />

aludas tragedia swored maSin iwyeba, rodesac mas dadgenili<br />

adaTis gagebis survili uCndeba. sanam es survili gauCndeboda,<br />

e.i. cnobiswadili aitanda, yvelaferi Cveulebriv iyo.<br />

aluda ver poulobs axsnas: ra saWiroa mokluli mtrisTvis marjvenis<br />

moWra?! amaze pasuxs mas Tavisive sizmari aZlevs. sizmarSi<br />

`ixsneba~ ritualis arsi: mucali, iseve rogorc manamde<br />

mokluli mtrebi, msxverplia. masze, rogorc moZaladeze, gadadis<br />

Temis agresia. igi unda mokvdes da Seewiros (vis an ras, es<br />

sxva sakiTxia). am msxverplSewirvisas mucals unda moeWras marjvena.<br />

es iqneba misi msxverplSewirvis damadasturebeli aqti,<br />

rac mucals, rogorc msxverpls, saSualebas miscems, Sesabamisi<br />

adgili daimkvidros suleTSi. swored amitom erTveba mucali<br />

aludas sizmarSi. igi xelSi xanjals (msxverplSewirvis ritualur<br />

iaraRs) aZlevs aludas da iTxovs wesis aRsrulebas. tyviiT<br />

mokluli mucali ar aris sabolood mkvdari (ritualurad<br />

mokluli). roca mucali mokvdeba da danawevrdeba (//marjvena<br />

moeWreba), Temi danayrdeba misi sxeuliT, e.i. Tems mucalis Zala<br />

Seemateba.<br />

136


gaanalizebuli masala da vaJa-fSavelas werilebi erTianoba-<br />

Si rom ganvixiloT, naTeli xdeba, rom poeti Rrmad Cawvda sisxlis<br />

Ziebis arss.<br />

da bolos, kidev erT sakiTxsac Sevexebi. vaJas Semoqmedebis<br />

cnobili mkvlevaris b-ni gr. kiknaZis azriT, mokluli mtris-<br />

Tvis marjvenis moWra ar iyo adaTobrivi norma (kiknaZe 1978:159-<br />

161.) amis dasturad mas mohyavs ivane kotoraSvili, romelic<br />

mters marjvenas ar aWrida. Cemi azriT, aludas (zviadauris,<br />

mindias) samyaro mkafiod unda gavmijnoT ivane kotoraSvilisagan.<br />

aluda, zviadauri, joyola, mindia Temis Caketili wris wevrebi<br />

arian. mwerali `aluda qeTelaursa~ da `stumar-maspinZel-<br />

Si~ dros ar akonkretebs. amiT, rogorc marTebulad SeniSnavs bni<br />

gr. kiknaZe `adreul rwmenaTa da kulturaTa safexuria~<br />

xazgasmuli. ivane kotoraSvili ki erekle mefis Tanamedrove,<br />

misi marjvena xeli da sayvareli gmiria. amas, Cemi azriT, didi<br />

mniSvneloba aqvs, radgan ivane aSkarad `axali drois gmiria~. igi<br />

ara mxolod Tavisi soflis, aramed mTeli sazogadoebis wevricaa.<br />

axali dro axal msoflaRqmas da rwmenasac gulisxmobs.<br />

marTalia, SeiZleba qristianad mogqondes Tavi, magram sisxlis<br />

aRebis principiT cxovrobde. ivanes SemTxvevaSi saqme sxvagvaradaa.<br />

kotoraSvilSi sarwmunoebrivi principebi mis Sinagan<br />

konstituciasTan `SenivTebula~. swored amitom, ivane Zalian<br />

hgavs vaJas im idealur gmirs, romelsac poeti `kai ymaSi~ gvixatavs.<br />

Txistyaosani pirofliani ivane sworedac gmiris idealia<br />

ara mxolod vaJas Txzulebebis, aramed fSauri poeziis zogadi<br />

koncefciiTac. saqme isaa, rom ivanes ara aqvs konfliqti saku-<br />

Tar TavTan winamorbedTa (aluda, joyola) msgavsad. sruliad<br />

logikuria, rom ivane moklul mters marjvenas ar sWris. aluda<br />

da joyolac xom aqeTken iswrafvian.<br />

statiis dasawyisSi aRvniSne, rom mklavis mokveTis adaTs<br />

vaJas SemoqmedebaSi imaze meti mniSvneloba eniWeba, vidre es<br />

SeiZleba erTi SexedviT Candes. mklavis mokveTa ar aris ubra-<br />

137


lod cudi (sastiki) saqcieli. es aris gauqmebuli sakraluri<br />

ritualis atavizmi, romelic sisxlis Ziebis modernizebuli<br />

fsevdoritualis mTavar simaxinjed iqca. bevr sazogadoebaSi<br />

ganagrZobs arsebobas sxvadasxva gauqmebuli rituali. isini, miuxedavad<br />

imisa, rom funqcia dakarguli aqvT, raki arseboben,<br />

magiuri zemoqmedebiTac xasiaTdebian (gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

tabu, romelic am ritualebs adevT, rac kidev ufro<br />

aZlierebs maT `Caketvas~). amitom adaTi unda aixsnas; gairkves,<br />

rom moWama Tavisi dro da gauqmdes. swored es procesi mimdinareobs<br />

vaJas gmirebSi. isini emzadebian axali faseulobebis misaRebad,<br />

sadac SurisZiebas Secvlis miteveba, risxvas _ ganurisxveloba.<br />

vaJas gmirebis kaTarzisi WeSmaritad grandiozulia.<br />

swored amitomacaa es kaTarzisi berZnuli tragediis gmirebis<br />

msgavsi. esaa Secnoba `tanjvis gziT~ sicocxlis fasad.<br />

SeniSvnebi:<br />

1. `aluda qeTelauri~:<br />

138<br />

aludam<br />

`bevr qists maaWra marjvena<br />

scada franguli fxiani~.<br />

aluda<br />

`marjvenas ar sWris<br />

mucalsa,<br />

ityoda codva ario~.<br />

aluda ambobs:<br />

`ver gavimete mucali<br />

marjvenis mosaWrelada~.<br />

aluda mindias:<br />

`Tu xelis moWra mdomiyo,<br />

gan ver movsWridi Tavada?~<br />

xevsuri axalgazrdebi aludas<br />

eubnebian:<br />

`mahkal, marjvena ar masWer<br />

ukan misdevdi ma rada?<br />

mindia eubneba Tanasoflelebs:<br />

`Tu ara gjeraT, qistisa<br />

ai, moWrili mklavia~<br />

mindiam<br />

`xeli aludas miarTvis, waiR,<br />

miakar qavada~.<br />

aludas eubnebian:<br />

`... Sens qavze xeleb jRrdesaviT<br />

hkidia, zogi lekisa, sxva qistis,<br />

marjveneebis xidia~.


aluda:<br />

`wesi ar aris mtris mokvla,<br />

Tu xel ar masWer daniTa~.<br />

`baxtrioni~<br />

lelas esizmreba:<br />

`kaci rom modis kupriviT,<br />

daaTrevs kacis Tavebsa;<br />

modis win miwyobs RreWiTa<br />

CemT ZmaT sisxlian<br />

mklavebsa~.<br />

`stumar-maspinZeli~<br />

zviadaurma<br />

`bevrs qists moaWra<br />

marjvena<br />

udrod saflavSi Calala~.<br />

`sisxlis Zieba~<br />

(ambavi CerqezTa<br />

cxovrebidan)<br />

demurma mokla mteri:<br />

`daukidnia taxtaze<br />

wuxel naSovni xelia~.<br />

demurs uxaria, rom<br />

`moaqvs qiCiris xeli<br />

dafasebuli Zvirada~.<br />

demuri ambobs qiCirze:<br />

`qiCirs ki cota mouklav,<br />

cotasa sWrida xelebsa?~<br />

`giglia~<br />

qali omSi mimaval giglias<br />

usurvebs:<br />

`moxvide gamarjvebuli,<br />

gekidos mtrisa xelebi<br />

mxar-iRliv gadagdebuli~.<br />

mokluli zviadauris deda<br />

iTxovs:<br />

`mklavni maCveneT Svilisa<br />

moitaT, CamabareTa!”<br />

coli eubneba qiCirs:<br />

`ar minda, Tvalebs miSinebs<br />

naxva qiCiris xelisa~.<br />

coli wyevlis:<br />

`Seni umsgavsi marjvena<br />

mtersamc miekras qavada~.<br />

139


140<br />

gvelis mWameli~<br />

`yvelas ise aqvs gulSia_<br />

belads vin mohklavs winasa,<br />

Tavsa da marjvenas masWris<br />

Sin miva saxeliani~.<br />

`ivane kotoraSvilis ambavi~<br />

ivanes “ mas ara hqonda wesada<br />

mtrisad moeWra marjvena;<br />

an ki sad daeteoda<br />

mas ergeboda ramdena?!~<br />

2. aqve aRvniSnavT, rom marjvena mklavis mokveTis adaTi sxva<br />

qarTveli mwerlebis nawarmoebebSic aisaxa: magaliTad, k. gamsaxurdias<br />

`xogais mindiaSi~, m. javaxiSvilis `TeTr sayeloSi~.<br />

3. mag.: `vedebis~ mixedviT, pirveladamiani puruSa Seswires Rmer-<br />

Tebs da am msxverplSewirvis Sedegad gaCnda yvelaferi _sulieri<br />

arsebebic da arasulierebic; maT Soris himnebi, simRerebi da saleqso<br />

sazomebic. iranelTa warmodgeniT, haiomartis danawevrebis<br />

Sedegad gaCnda samyaros sxvadasxva elementi: xorcisa da Zvlebisgan<br />

_ miwa, sisxlisgan _ wyali, Tmebisgan mcenareebi, mzerisgan<br />

_cecxli, sunTqvisgan _ qari. aseTive gadmocemebia `edas~ imirze,<br />

rabinTa wignebis adamze, Zvelegviptur ptaxze da a. S. (miTebi 1982).<br />

4. saxlis (sasaxlis, samlocvelos) kedlebze iaraRisa da moWrili<br />

xelebis (Tavebis) dakidebis tradicia dasturdeba msoflios sxvadasxva<br />

xalxebSi. am mxriv sainteresoa berZnuli masala. amaze ix.<br />

canava r. dasax. wigni.<br />

5. xelis gamosaxulebis amuletebad gamoyenebis faqti mTel kavkasiaSia<br />

cnobili. amas safondo masalac adasturebs. unda aRiniSnos,<br />

rom kavkasiaSi amuletebad ufro xSirad gaSlili xelis gamosaxulebebs<br />

iyenebdnen. cnobilia, rom gaSlili xelis mtevani simtkicisa<br />

da siZlieris niSnad iyo miCneuli. misi gamosaxulebebi<br />

mravlad aris dafiqsirebuli saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi.<br />

xelis mtevani aucilebeli elementi iyo xevsurul ornamentSi. mas<br />

xeze kveTdnen da atandnen Tixis Selesilobaze; darbazis boZebze,<br />

kidobnebze, saxlis an cixe-koSkebis kedlebze.saqarTvelos samuzeumo<br />

fondSi daculia liTonis uamravi xelis gamosaxuleba.<br />

(xizaniSvili 2007:339-342).


6. vaJa-fSavelas Semoqmedebis mimarTebaze antikur dramasTan ix.<br />

agreTve: (Cxenkeli 1989).<br />

7. micvalebulis sulis mosaxsenebel ritualze Tavad vaJafSavela<br />

mogviTxrobs Tavis eTnografiul werilebSi: `winandels<br />

velur mdgomareobis adamians egona, rom suli, meore `me~ kacisa<br />

ara kvdeboda, rom saiqiosac igive moTxovnileba sma-Wamisa hqonda,<br />

rogorc saaqaos... rogorc es Cveuleba, ise mravali sxva, erTnairs<br />

ganaTlebis simaRleze mdgomare uwindelsa da exlandels xalxsac<br />

erTmaneTs amsgavsebs, miuxedavad erTtomobisa, mibaZvisa, erTisa<br />

da meorisagan gadmoRebisa. gadmoReba Cveulebisa aq arafers SuaSia.<br />

es ufro imis bralia, rom kacTa naTesaobis goneba erTnairad<br />

muSaobda, erTnairad hgrZnobda. TavisTvis Semwyvdeulni, rogorc<br />

amerikis veluri kaci, ise afrikisa, cal-calke daSorebulad<br />

mcxovrebni cal-calke hfiqroben, magram erTnairad ki, agreTve<br />

iqceoda fSavelic (aqve aRvniSnav, rom eTnografiul sakiTxebze<br />

msjelobisas vaJa-fSavela xSirad imowmebs spenseris, tailoris da<br />

sxvaTa naSromebs. r.c.).<br />

8. axali mkvdris patronebi akeTebdnen `rigebs~ saxlSi, ipatiJebdnen<br />

mokeTeebs... mkvdris patroni `rigis~ anu wirvis dros umaspin-<br />

Zldeba guluxvad. daxocili saklavebi anu cxvrebi mzaddeba dids<br />

qvabSi. imasTan erTad aris rZe, erbo da fafa, an flavi... am sazogado<br />

purisWamamde mkvdris patroni satirals gamoitans da micvalebulis<br />

cxens daayenebs satirlis pirzed. yvelani Cveulebrivad<br />

itireben...rodesac tirili gaTavdeba, xalxi `dajdeba~, dasxdeba<br />

rigzed. erT-erTi maspinZlis amorCeuli dadis, moxarSuli xorci<br />

uWiravs xelSi xonCiT da arigebs xorcis naWrebs (wiloba). meore<br />

arigebs purs, mesame moayolebs wvnians xis jamebiT~. (vaJa-fSavela<br />

1964:94-97).<br />

9. vaJa-fSavela Tavis eTnografiul werilSi `laSaris jvris<br />

dReoba anu laSaroba~ wers: `...sisxls Zala aqvs (kulti sisxlisa),<br />

sisxli viTa aiazma, unda esxuros Tasebs, saxato avejeulobas. xevisberma<br />

unda xelmxari `gainaTlos` sisxliTve, mudam weliwads<br />

jer TviTon unda daklas sakuTari saklavi xatSi da imisi sisxli<br />

141


moicxos xelebze, Sublze. am Cveulebas ewodeba `xel-mxaris ganaTvla~.<br />

rogorc zeviTac movixsenieT, sisxls raki es Zala aqvs, ueWvelad,<br />

movaleni varT vifiqroT, rom TviT Cveuleba mTielTa Soris<br />

sisxlis aRebisa, Tu sisxlis Ziebisa, samRvTo movaleobad CasaTvlelia.<br />

Tumca sisxlis amRebs hgonia _ movkali Cemis naTesavis<br />

mkvleli da amiT igi daumone, ymad gauxade Cems naTesavs, raTa<br />

saiqios wyali uzidos mas, jRani gaubandoso da sxva, magram is ki<br />

aRar aqvs Segnebuli, rom amave dros saRmrTo movaleobasac asrulebs<br />

sisxlis daqceviT. adamiani am SemTxvevaSi xdeba xatad da<br />

mas zvarakad, msxverplad adamiani ewirebis... fSauri Cveuleba<br />

sisxliT gawmendisa Zvel ebraul Cveulebas mogvagonebs~ (vaJafSavela<br />

1964:238-239).<br />

10. antikur dramaSi sityvieri Serkineba (agoni) mniSvnelobiT<br />

iaraRiT Serkinebis adekvaturia. antikuri eposidan ki uamravi magaliTis<br />

moxmoba SeiZleba, rodesac orTabrZolamde an brZolis<br />

periodSi gmirebi sityvierad epaeqrebian erTmaneTs. am konteqstSi<br />

Zalian sainteresoa vaJa-fSavelas leqsi `kai yma~. am leqsSi poeti<br />

ayalibebs gmiris ideals, models. omiT gaxelebuli gmiri marto<br />

iaraRiT ki ar ibrZvis, aramed TvalebiTac. igi TvalebiT `gamowvelavs~<br />

mters sasicocxlo energias: `...Tvalebi Tvalebs swvelavdes~.<br />

aqve SeiZleba movigonoT mrisxanebisas metyvelebaSi xSirad<br />

gamoyenebuli gamonaTqvamebi: `SegWam~, `guli SemiWama~, `TvalebiT<br />

SeWama~ da a.S.<br />

142


damowmebani:<br />

vaJa-fSavela 1960: vaJa-fSavela. leqsebi, poemebi moTxrobebi,<br />

piesebi. Tb.: sabWoTa mwerali~, 1960.<br />

vaJa-fSavela 1964: vaJa-fSavela. publicisturi da eTnografiuli<br />

werilebi. t.IX. Tb.: 1964.<br />

bidermani 1996: Бидерманн Г. Энциклопедия символов. М.: "Республика", 1996.<br />

diumezili 1976: Дюмезиль Ж. Осетинский эпос и мифология. М.: 1976.<br />

enciklopedia 1999: Энциклопедия символов, знаков, эмблем. М.: "Локид",<br />

"Миф", 1996.<br />

kiknaZe 1978: kiknaZe gr. vaJa-fSavelas xuTi poema. wignSi: literaturis<br />

Teoriisa da istoriis sakiTxebi. Tb.: 1978.<br />

miTebi 1982: Мифы народов мира. Т. II. М.: "Советская энциклопедия", 1982.<br />

oniansi 1999: Онианс Р. На коленях богов. Перевод с английского. М.:<br />

"Прогресс-Традиция", 1999.<br />

Jirari 2000: Жирар Р. Насилие и священное. Перевод с французского. М.:<br />

"Новое литературное обозрение", 2000.<br />

tresideri 1999: Трессидер Дж. Словарь символов. М.: "Ффгк-прусс", 1999.<br />

Cxenkeli 1989: Cxenkeli T. mSvenieri mZlevari. Tb.: 1989.<br />

canava 2005: canava r. miToritualuri modelebi, simboloebi antikur<br />

mwerlobaSi da qarTuli literaturul-eTnologiuri paralelebi.<br />

Tb.: `logosi~, 2005.<br />

xizaniSvili 2007: xizaniSvili m. amuletebis koleqcia saqarTvelos<br />

muzeumis aRmosavluri fondidan. eTnologiuri Ziebani, III,<br />

Tb.: 2007.<br />

herodote 1975: herodote. istoria. t.I, Zveli berZnulidan Targmna<br />

T. yauxCiSvilma. Tb.: Tsu gamomcemloba, 1975.<br />

herci 1960: Herts R. The Pre-eminence of the Right Hand /A Study in<br />

Religious Polarity. Aberdeen 1960.<br />

143


eka CxeiZe<br />

144<br />

fausturi paradigma xalxur eposSi `eTeriani~ da<br />

vaJa-fSavelas poemaSi `eTeri~<br />

faustur literaturaSi sagangebodaa aRniSnuli, rom adamianis<br />

mier demonur ZalebTan xelSekrulebis dadeba Suasaukuneebis<br />

qristianul religiaSi ganxeTqilebis anareklia mxatvrul<br />

nawarmoebSi.<br />

Tavis Sedevrs `fausti~goeTem safuZvlad daudo legenda<br />

doqtor faustze, romelic germaniaSi arsebobda XVI saukunidan.<br />

legendis Tanaxmad, fausti Savi magi iyo, man suli mihyida<br />

eSmaks, ris safasuradac eSmaki yvela survilis Sesrulebas Sehpirda.<br />

rogorc mecnierebma gamoikvlies, doqtori fausti istoriuli<br />

pirovneba yofila, swavlobda haidelbergis universitetSi<br />

da erqva iohani. mis Sesaxeb XVI saukunidan mravali ucnauri<br />

ambavia gavrcelebuli. yvela es ambavi Seukrebia vinme<br />

iohan Sipss da 1587 wels wignad gamoucia goeTes mSobliur qalaqSi<br />

_ frankfurtSi. wignis mixedviT, fausti ampartavnebiT<br />

Sepyrobili RvTis moZule swavlulia, jadoqari, uzneo da garyvnili.<br />

sikvdilis Semdeg mis sxeuls eSmakebi daglejen, suls ki<br />

jojoxeTi STanTqavs.<br />

legendaruli doqtori fausti goeTem sxva kuTxiT warmoudgina<br />

sazogadoebas Tavis dramatul poemaSi. dadebiTi TvisebebiT<br />

Seamko goeTem Tavisi gmiri da ar moerida doqtor faustis<br />

Sesaxeb xalxSi gavrcelebul uaryofiT Sexedulebebs.<br />

mefistofelis gamoCeniT ki, romelic Savi ZaRlis pudelis<br />

saxiT Semoparuli faustis oTaxSi adamianebis siZulvili, ampartavneba,<br />

nihilizmi ifrqveva am personaJisagan mTeli Txzulebis<br />

manZilze. is pirdeba fausts yvela survilis asrulebas<br />

da sanacvlod srul morCilebas moiTxovs. fausti ambobs, Tuki


odesme mis cxovrebaSi dadgeba wami, rodesac fausti SesZaxebs:<br />

`SeCerdi, wamo, ra lamazi xar, ra mSvenieri~, maSin fausti uflebas<br />

miscems mefistofels gauyaros borkilebi da gaxdes misi<br />

batoni. mefistofeli sityvaze ar endoba fausts da CamorTmevs<br />

xelwerils (kalandariSvili 2008: 135-136).<br />

xalxur romanul eposSi `eTeriani~ SesaZloa marTlac aRmoCndes<br />

Taviseburi fausturi paradigma.<br />

murmans eTeri Seuyvardeba, rogorc adamians da ara rogorc<br />

av suls. piradad murmani uZluria CaSalos abesalomisa da<br />

eTeris bedniereba, amisTvis mas esaWiroeba damxmare Zala, romelsac<br />

eSmaki macilebis saxiT poulobs kidec. am bednierebis-<br />

Tvis is arafers iSurebs, `TviT sulsac~, e.i. amqveyniuri bednierebisTvis<br />

samudamo tanjvaze Tanxmdeba.<br />

murmani uaRresad saintereso saxea. is ar aris raime ideis<br />

ubralo gansaxiereba. amas mowmobs misi tragikuli gaazreba<br />

xalxis warmodgenaSi. asevea es motivi kanonzomieri faliaSvil-<br />

Tan, xolo kidev ufro metad vaJas poemaSi `eTeriani~.<br />

poemaSi `eTeri~ mefis vezirs Seres Seuyvardeba ufliswulis<br />

goderZis axladjvardaweili coli. `qalis siturfiT dabmul~<br />

da `guldakodil~ Seres `sicocxle eSaveTeba~. Sere, misive sityviT,<br />

`uflisgan gamometebulia~. mas gulSi Ralatiani eSmaki<br />

ujdeba. gurgen mefes gadawyvetili aqvs `ujiSo~ rZlis moSoreba.<br />

saqmis mogvarebas gamijnurebuli Sere kisrulobs. igi<br />

`ucxoeTs~ anu SaveTs miemgzavreba.<br />

cxra zRvasa, cxra mTas iqiTa,<br />

udaburs adgils, mTiansa,<br />

scxovrobda erTi beberi<br />

gamoqvabulsa kldiansa.<br />

gveli, Sxami da boroti,<br />

yvelas is aZlevs ziansa.<br />

qajebSi iyo gasuli<br />

145


146<br />

devTa da alTa Sorisa<br />

zemoTa TavSi CarTuli<br />

qars is aCenda da Rvarsa,<br />

setyvas da delgmas mexiTa,<br />

Tuki erTs daiwivlebda,<br />

an miwas scemda fexiTa.<br />

xmals moxrils zurgze dadgmulis<br />

eSmak-cxenais kexiTa.<br />

Savia, rogor naxSiri,<br />

rogorc fisi da kupria.<br />

`TqmulebaSic da vaJasTanac beberma, gulTmisanTa wesis kvalobaze,<br />

ician mis saufloSi moxvedrilTa gaWirvebis mizezi,<br />

Sere Tavad sTavazobs bebers Tavis suls. TqmulebaSi ki eSmaki<br />

moiTxovs murmanis (dedamisis) suls. eTerisTvis mZime senis Seyris<br />

saswulbrivi saSualeba TqmulebaSic da vaJasTanac fetvia.<br />

es ambavi xdeba cxra mTis gadaRma. setyvisa da delgmis gam-<br />

Ceni beberi am aspeqtiT fSav-xevsureTis dar-avdris gamgebel<br />

mdedrul da mamrul RvTaebebs enaTesaveba. misi gamoqvabulSi<br />

yofna da `gveliviT wivili~ xtonur arsebaTa atributebia, iseve<br />

rogorc siSave, mis qvesknelSi mkvidrobas migvaniSnebs. `avsuli<br />

beberi~ qajebTan, demonur ZalebTan, iyo wilnayari da<br />

swored amitom hqonda moxveWili grZneuleba. am bebers `codvebiT<br />

ver Saedreba qristes gamcemi uria~ da `uflisgan gametebuli~,<br />

e. i. RvTaebrivs ganSorebuli, gulSi eSmakSemjdari Serec<br />

masTan midis (Cxenkeli 1989: 145-146).<br />

fetvs mogcem devTa naTessa,<br />

mosulsa devTa Zvalada,<br />

is urwyavs sisxlsa kacTasa,<br />

devTagan naxmars wyalada.<br />

Sigve dedis rZe urevav


qajTi, macilTi kvalada,<br />

Sigvea ferfli im sulTa,<br />

Cven romelic gvxvda wilada.<br />

vinc Tavis meufesTana<br />

gamoCnda gawbilebuli<br />

Sigve lafia iudis<br />

qristes gamcemi sulisa<br />

da anafxeki sasyidlad<br />

mis miRebulis fulisa.<br />

rogorc vxedavT, warmarTuli demonebis rigs iudas saxe<br />

agvirgvinebs, riTac erTi mxriv, maTi identuroba, xolo meore<br />

mxriv, maTi eSmauroba da jojoxeTTan wilnayarobaa xazgasmuli.<br />

jado-wamlis mopovebis Semdeg SereSi iRviZebs qvecnobieri.<br />

es unda adardebdes am warmatebul kacs. poetma swored am plan-<br />

Si scada gmiris xasiaTis gaxsna, am gziT aCvena misi tragedia.<br />

danaSaulis simZimem unda gansazRvros Seres momavali, misi sasjelis<br />

zoma (qurdovaniZe 2011, 257).<br />

poeti Seres tragizms imiTac amZafrebs, rom cocxals tovebs,<br />

Tumca mxolod fizikuria es sicocxle. codvam Sere Wkuaze<br />

SeSala. misi sulieri drama da misive Semzaravi aRsasruli<br />

Rrma adamianur TanagrZnobas iwvevs mkiTxvelSi.<br />

`Sere goderZisa (poemiseuli abesalomi) da eTeris saflavebs<br />

Soris ki ar daimarxavs Tavs da eklis buCqad ki ar amoizrdeba<br />

miwidan, raTa erTmaneTisaken mimswrafi vardis buCqebi<br />

gahyaros, aramed jer gonebaze gadasuli da glaxakadqceuli<br />

daexeteba tye-RreSi, mere berebTan eZiebs sulier Svebas da,<br />

rakiRa sulis daSoSmineba misTvis samudamod miuwvdomelia,<br />

Tvalebs daiTxris, radganac naTelis xilvis Rirsad ara Tvlis<br />

Tavs:<br />

147


148<br />

mosZagda sinaTlis sinjva,<br />

mosZagda yvelaferia,<br />

dRes mxolod sibnele uyvars,<br />

ver naxos veraferia!<br />

msoflio mwerlobaSi TviTdasja sakuTari Tvalebis daTxriT<br />

_ raTa icocxlos, oRond dausruleblad itanjos _ martooden<br />

sofokles oidiposma gabeda da, ai, amdeni saukunis Semdeg<br />

vaJam es gansacvifrebeli saqcieli Tavis personaJs miawera~<br />

(CxeiZe: 1995, 46-47).<br />

murmanis xasiaTs CamoyalibebaSi rom siyvarulia mTavari<br />

motivi, amas adasturebs nawarmoebis finalic. gaigebs ra igi<br />

eTeris TviTmkvlelobas, TviTonac Tavs iklavs. am finaliT<br />

murmani Cveulebrivi uaryofiTi personaJidan tragikul personaJamde<br />

maRldeba.<br />

eSmakma gaacura murmani, suli gamostyua, siyvaruli ki ver<br />

moapovebina, radgan eSmaki is arseba ar aris, romelsac siyvarulis<br />

gacema SeeZlos. murmanis survili ganuxorcielebeli<br />

rCeba. eTeri misTvis sikvdilSic miuwvdomelia. mis saflavze<br />

amosuli ekali usiyvarulobis niSania. es aris murmanis tragedia,<br />

rasac araferi eSveleba. flobs ganZs da verc flobs<br />

(kiknaZe 2011: 76).<br />

goderZim Seres mouspo ocnebis aRsrulebis ukanaskneli imedi<br />

da amiT umZimes sulier mdgomareobaSi Caagdo. Tavis mxriv,<br />

vaJam Seres, rogorc sulgayiduls, suliT dacemuls, waarTva<br />

fizikuri sikvdilis ufleba da Tavisi pozicia personisadmi<br />

amiT gamoxata.<br />

eSmaki, romelTanac murmanma xelSekruleba dado, esqatologiuri<br />

qorwilis mteria... is xels uSlis axali cisa da axali<br />

miwis Seqmnas. mas surs, samaradisod gagrZeldes dacemuli soflis<br />

JamTa dineba... wuTisofelSi is udarajebs yovel murmans da<br />

ucdis Sesafer Jams, rom gamoiyenos igi Tavisi miznis misaRwe-


vad. eSmaks surs adamianis sulis xelSi Cagdeba. magram ufro<br />

metad mas surs, rom CaifuSos saboloo qorwili da samudamod<br />

gayaros erTmaneTs mefe da sZali. magram sabolood eSmaki uZluri<br />

gamodga. man mxolod murmanis suli Caigdo xelSi. qorwili<br />

ki ver CafuSa...<br />

TiTqos `eTerianis~ dasasruli tragikulia. siyvaruli amqveynad<br />

marcxdeba. magram misi meufeba gaaRwevs am wuTisoflis<br />

miRma, sadac xdeba gayrilTa SeerTeba. amis niSani maT saflavebze<br />

amosuli ia da vardia. amodis maT Soris ekalic... magram<br />

gaivlis vinme gamvleli da amoZirkvavs ekals (kiknaZe 2011: 80).<br />

fausti kvdeba. mefistofeli mouxmobs jojoxeTis Zalebs,<br />

raTa daixmaros faustis sulis jojoxeTSi gasataceblad. mar-<br />

Tlac, ikribebian Winkebi, ixsneba jojoxeTis xaxa, magram gamoCndeba<br />

ciuri mxedroba da cad amaRldeba faustis ukvdavi nawiliTurT.<br />

satana gaognebulia. zecaSi erT-erTi dasjilTagani<br />

uerTdeba monanie qajebis sulebs. es greThenis sulia. ase xvdeba<br />

maradisobaSi greThenis suli faustis suls.<br />

`faustis dasasruli faqtobrivad warmoadgens adamianisadmi<br />

RvTis ndobis gamarTlebas _ tragediis prologis mixedviT,<br />

faustis cxovrebam daadastura RvTis sityvebi, rom `gulmrTeli<br />

adamiani, gindac gaebas eSmakis qselSi, mainc naTel gzas<br />

gaignebs bnelSi~ (kalandariSvili 2008: 153).<br />

149


damowmebani:<br />

bardaveliZe 1969: bardaveliZe j. qarTuli folklori. III, Tb.:<br />

`mecniereba~, 1969.<br />

kalandariSvili 2008: kalandariSvili g. saubrebi msoflio<br />

literaturis Sedevrebze. Tb.: `zani~, 2008.<br />

kiknaZe 2001: kiknaZe z. qarTuli xalxuri eposi. Tb. `logos presi~,<br />

2001.<br />

qurdovaniZe 1974: qurdovaniZe T. eTeriani. Tb. Tsu<br />

gamomcemloba, 1974.<br />

qurdovaniZe 2011: qurdovaniZe T. vaJa-fSavela da qarTuli<br />

folklori. Tb.: universitetis gamomcemloba, 2011.<br />

CxeiZe 1995: CxeiZe r. murmanis tragedia. Tb.: `lomisi~, 1995.<br />

Cxenkeli 1989: Cxenkeli T. mSvenieri mZlevari. Tb.: `merani~, 1989.<br />

xalxuri sibrZne 1964: xalxuri sibrZne. qarTuli eposi. III, Tb.<br />

`nakaduli~, 1964.<br />

<strong>150</strong>


amiran arabuli<br />

mTis, arwivisa da aragvis realuri da simboluri<br />

ganzomilebani vaJa-fSavelas mxatvrul naazrevSi<br />

vaJa-fSavelas mxatvrul xilvebsa Tu poetur saxeTa sistema-<br />

Si, sxvasTan erTad, konceptualuri datvirTva eniWeba sam fenomens,<br />

sam sagnobriv ganzomilebas. esenia: mTa, arwivi da<br />

aragvi.<br />

samive maTgans sakuTvno adgili ukavia maRla mxedi mwerlis<br />

TavisTavad poeziasa da prozaSi. maT gareSe vaJas uaRresad<br />

Rrma da saxieri mxatvruli samyaro Zalze Zneli warmosadgenia.<br />

TiTqos TviTeuli _ mTac, arwivic da aragvic _ imisTvisaa mowodebuli,<br />

rom avtors tvirTi Seumsubuqon da Tavad gaaJReron<br />

is tkiviliani saTqmeli, rac qveynisa Tu individis Sinagani<br />

suverenitetis saniazo cnebasTan aris asocirebuli...<br />

modgma da genetikuri kodic Tavisas ambobs: vaJa-fSavela<br />

xom iq daibada da eziara garemomcveli bunebis miuwvdomel<br />

idumalebas, sadac mWmunvare saxis `Saupovari~ mTa, `cis pirT<br />

mavalni~ arwivni da `giJmaJi~ aragvi erT ganuyofel, gamaogneblad<br />

diad sinamdviles qmnian; sinamdviles, romlis Semxedvare<br />

da moyuriade adamianis arsebaSi Zalauneburad iSmuSneba da<br />

iRviZebs wadili da wyurvili sulieri silaRisa, simTelisa da<br />

SeuzRudavi Tavisuflebisken Zalumi swrafvisa.<br />

arwivi da aragvi, garkveuli azriT, mTis pirmSoebi, `monateSarni~,<br />

misi `uZRebi~ Svilebi da aRzrdilebi arian, rac, rasakvirvelia,<br />

amZafrebs da afarToebs maT pasuxismgeblobas<br />

gulmowyale mSoblis mimarT. isini Rirseulad asruleben im<br />

sapatio misias, rac mSobelma ganuwesa: ZalRonis dauzogavad<br />

ibrZvian eSmaur Zalebze sikeTis saboloo gamarjvebisTvis,<br />

pirmetyvelTa sulieri ganwmendisa da amaRlebisTvis...<br />

151


mTa gansakuTrebuli subieqti (mxolodRa mere _ obieqti) da<br />

sididea vaJas poeziaSi. realur sibrtyeSi is unapiro empiriuli<br />

samyaros organiuli nawilia, mxilvels Tavisi `cadawvdilobiT~<br />

rom xiblavs da imonebs, xolo simboluri sazrisiT mas-<br />

Tan madlmosileba, sociumis bedze fiqri, cisa da miwis mekavSireoba,<br />

Suamavloba da adamis modgmis sayovelTao gasulovnebaa<br />

dakavSirebuli.<br />

mTebi vaJas xilvebSi xandaxan meomrebsac emsgavsebian, er-<br />

Tguli ZmebiviT `erTurTze miqadlebulni~ gan-gan rom `daeyrebian~<br />

xolme da SaviT Semosilni saxvalio fiqrs nislis _ TavianTi<br />

`kacobis gvirgvinis~ _ saxiT avlenen da amJRavneben. ∗<br />

mTebisTvis adamianuri niSan-Tvisebebis miwera maTi sidinjis,<br />

gonivrulobisa da seriozulobis gancdas acxovelebs, gancdas,<br />

romelSic dardi da varami Warbobs sicocxlis sixarulsa<br />

da sixalises. isini zogjer `sudaraCacmulni~ dganan da mware<br />

fiqrs maspinZloben; xan kidev pirbades aixsnian da ZiliT gaumaZRarni<br />

`gulgrilad icqirebian~...<br />

uenpiro bunebis cocxlad, moZravad, gansulierebulad xedva<br />

da `sinjva~ vaJa-fSavelas saxismetyvelebiTi azrovnebis Tandayolili<br />

Tviseba da imanenturi niSania. amitomac aRiqmeba<br />

bunebrivad mTebis mimarT SerCeuli da moxmobili tropuli saxeebi:<br />

`pirquSi~, `uStari~, `tiali~, `oboli~, `ubinadro~.<br />

mTebis da mdinaris adamianuri aspeqtis mkveTri konturebis<br />

warmoCenis TvalsazrisiT aseve ubadloa xalxuri poezia, sadac<br />

yovelive moCqare movlenaTa svlisa da cvalebadobis dauoke-<br />

bel dinamikas eqvemdebareba: `mTaTa dawures cremlebi, astexes niaRvario,<br />

midis, miangrevs klde-RreTa, brazobs arxotis wyalio...~<br />

xolo ZiriTadi vizualuri mxare da maxasiaTebeli, rac mTas<br />

reliefis sxva `wevrTagan~ gamohyofs da gamoarCevs, misi simaR-<br />

∗ naamagar meomrebad mTebis warmosaxva aseve Cveuli movlenaa vaJas prozaSi:<br />

`...zeviT utyeo, SiSveli mTebi Tavebs iburavden janRiT, TiTqos naomarni<br />

arian, xmliT daWrilni da wylulebs ixveveno...~<br />

152


lea. `mTis mwvervalis~ sakanTielo simaRle, romlis Sexeba<br />

arwivsac ki uZneldeba xolme, poetis gulSi siamayis aRmaval<br />

gancdas aRvivebs. simaRle, geografiuli gagebiT, is Tvalxiluli<br />

vertikaluri polusia, romelic RvTiuri madlisa da Zalmosilebis<br />

garkveul xarisxs esatyviseba: rac ufro maRalia<br />

mTa, miT metad axloa RvTis sauflosTan.<br />

vaJa `zvavTa naRari~ mTebis ucvalebeli simaRlis momRerali<br />

da apologetia: `Tqveni Wirime, hoi, mTebo, qedawvdilebo<br />

zecada~; `miyvarxarT mitom, rom xarT maRlebi...~<br />

mTa, mTielTa eTnokulturaSi, amqveyniuri didebis xiluli<br />

xatia.<br />

qarTvelTa msoflgancda qarizmatul mTas RmerTebisa da<br />

RvTisSvilebis sabinadrod da sarbielad saxavs.<br />

qarTuli TeogoniiT, morige RmerTma gergetis mTaze `gadmouSvna~<br />

RvTisnasaxni, saidanac moxda aRmosavleT saqarTvelos<br />

kuTxeebSi maTi `wargzavna~.<br />

mTebze, sulierebis siWarbiT aRbeWdil udabur adgilebze,<br />

ikideben `koWs~ da arsdebian saTemo Tu satomo salocavebi,<br />

jvar-xatebi, qristianuli taZrebi...<br />

mTa sakraluri siwmindiTaa ganaTluli da gamSvenebuli, vinaidan<br />

mas ukavSirdeba uflis gamocxadeba da feriscvaleba...<br />

vaJa-fSavela utyuari poeturi intuiciiT wvdeboda da ki-<br />

Txulobda mTebis wiaRSi damarxul bevr saidumlos; acnobierebda<br />

mTebis simbolur mniSvnelobas, gonebiT auxsnel transcendentul<br />

Sinaarss da zegardmo niWis wyalobiT qmnida maTi<br />

arsisa da vizualis variaciul saxesxvaobebs.<br />

gr. kiknaZis TqmiT, vaJa `mTaSi mxolod mTas ar xedavs~, mis-<br />

Tvis `mTa amosavalia, raTa didi da sayovelTao mniSvnelobis<br />

sakiTxebi dasvas~.<br />

erTia realuri mTa, Tavisi konfiguraciiT, quCiT, yvaviliT,<br />

wyaroTi Tu niaviT, romelsac vaJa siymawvilidan vidre sicocxlis<br />

miwurulamde Sexaroda, eruduneboda da aRmerTebda<br />

153


(`ram gagaCinaT, netara, Cemferis kacis bedada...~), xolo meore<br />

is, ufro gadataniT-alegoriul gagebas rom iTavsebs da mTel<br />

Tavis upirates Rirebulebriv mniSvnelobas rCeuli personaJebis<br />

cxovrebiseuli gzebis tragikul xveulebTan mimarTebaSi<br />

asacnaurebs.<br />

mTa sivrcis vertikaluri RerZis is myari safexuria, saidanac<br />

SesaZlebelia RmerTTan mokvdavis laparaki...<br />

`mTas viyav, mwvervalze videg, TvalT win mefina qveyana,<br />

gulzed mesvena mze-mTvare, vlaparakobdi RmerTTana...~<br />

uzenaesTan uSualo Sinagani kontaqti erTeulTa, dasaz-<br />

Rvrul adamianur SesaZleblobaTa farglebidan gasul gandobilTa<br />

da iniciaciagavlilTa xvedria. es, erTdroulad, umaRles<br />

bednierebasTan ziarebasac gulisxmobs da udides pirovnul<br />

pasuxismgeblobasac RvTisa da eris winaSe. gulze mzemTvariani<br />

gmiri araa rigiTi persona. is `nawiliania~, wildebuli<br />

samyaros SemoqmedTan da, amdenad, sagangebo sabrZolo mzaoba<br />

da sifrTxile marTebs `Wiriani cxorvebis~ uswormasworo<br />

gzebze siarulisas.<br />

mTa, romlis mwvervalidan leqsis lirikuli gmiri bnel xev-<br />

Si eSveba, kacebrivi aRmasvlisa da warmatebis apoTeozia.<br />

leqsSi ar Cans, `ganumartavia~, ra codvisa Tu Secdomis gamo<br />

daeca da daenarcxa miwas protagonisti. da saTqmeli, rac mcire<br />

moculobis nawarmoebma ver daitia, mravalSriani filosofiuri<br />

gansjis sagnad iqca poema `gvelismWamelSi~: rwmenis Ralati<br />

da gamCenisgan gansazRvrul mowodebasTan Seorgulebaa mizezi<br />

imisa, rasac misani da sulier-usuloTa gulTamxilavi<br />

mindia TviTmkvlelobamde mihyavs...<br />

vaJa-fSavela binadaria im kurTxeuli mTisa, romlis meSveobiT<br />

xSirad mieaxleba qveynierebis mfarvel usxeulo Zalas.<br />

anonim metoqeebTan ukompromiso paeqrobaSi poeti ganacxadebs:<br />

`magram gavigebT erTxelac, vin axlos vdgevarT RmerT-<br />

Tana~. sxva leqsSi ki amas inatrebs: `ar damiSalon mimosvla<br />

154


RmerTTan am grZnobis xidiTa~... sagulisxmoa Tvi stomTa sityvebi,<br />

rwmenagabzarul, avis molodiniT SemsWvalul mindias rom<br />

eubnebian `gvelismWamelSi~: `Cvena gvwam, Senac xom ici, rom hlaparakob<br />

RmerTTana...~ da am kuTxiT qajTa natyvevari ucnauri<br />

gmiri, SeiZleba iTqvas, TviT avtoris alter egoa, vinc movlo,<br />

moixila adamianuri didebis mwvervalebi da imis gamo, rom ver<br />

SeZlo misTvis dadgenili cxovrebis wesis bolomde dacva, axla<br />

`Tav-Tavqve~ eSveba...<br />

gvelsmWamelis, rogorc Tanatomelebisgan gansxvavebuli da<br />

ganapirebuli gmiris saxli `frialo kldis Tavs dga~, baniT `cas<br />

ebjineba~ da irgvliv `srulis taniT~ ayrili didroni mTebi<br />

Semojarulan.<br />

mTebTan mimarTebaSi icdeba da saCinovdeba mindias buneba,<br />

fsiqikuri wyoba da sacxovrebiso orientacia: Tormetwlian<br />

tyveobaSi `Tavisi CamoTovnili mTebi~ agondeboda, xolo umwvavesad<br />

kritikul periodSi, Sinagani gaxleCvisa da gaorebis umZimes<br />

pirobebSi, roca saSveli ar Canda da arc sadme nugeSis natamali<br />

WaWanebda, amgvarad warmoisaxa misi usasoo, gamouvali<br />

mdgomareoba: `mTaT ro Sexeda maRalTa, daiqviTina mwareda...~<br />

mTis gulmkerdze gmiris moZraobis mimarTulebac migvaniSnebs<br />

mis raobasa da rogorobas: mindia daeca da fexs `mowamluli~<br />

xevisken aRirebs, raTa xevsurebi iq dauxvdnen qistebis<br />

laSqars, xolo aluda qeTelauri, vinc, fizikuri marcxisda miuxedavad,<br />

sulierad gaimarjva humanizmis umaRles idealebTan<br />

mwyralad myof konservatiul Temze, jalabTan erTad aRma miuyveba<br />

Tovlian mTas.<br />

`stumar-maspinZelis~ finalSic xom `kldis Tavs~ ikribebian<br />

miRma soflad gardamxdar gmirTa aCrdilebi da cecxlis mkrTal<br />

Suqze vaJkacobisas da `erTurTis dandobisas~ amboben...<br />

zusti da sagulisxmoa Tamaz Cxenkelis dakvirveba: `aluda<br />

zeaRmavali gmiria, mindia qvedaRmavali. aluda titanuri ZalisxmeviT<br />

arRvevs sazogadoebis daxSul moralsa da religiis<br />

155


gaqvavebul dogmebs. universalur RmerTTan ziarebuli igi<br />

zekacur Tavisuflebas ixveWs. xolo zekacur codnasa da bunebis<br />

saidumlosTan wilnayari mindia hkargavs RvTaebriv zecnobas,<br />

raki sazogadoebaSi cxovreba SeuZlebels xdis mis Senar-<br />

Cunebas da Tavissave TavSi tragikulad damarcxebuli Tavs<br />

iklavs~.<br />

vaJa-fSavelas poetur wiaRsvlebsa da meditaciebSi mTebis<br />

saxe kidev erTi sayuradRebo rakursiT ikveTeba: es gaxlavT<br />

urTierToba barTan. da aq, mTis da baris uvrces sarbielze,<br />

xalxi ar Cans, Zexorcieli ar iZvris. poeti erTmaneTTan asaubrebs<br />

cocxali samyaros or umSvenieres (gavixsenoT: `mTasa aqvs<br />

Tavis Sveneba, xolo barsa aqvs baruli...~) nawils da am saubarSi<br />

TavisTavad ivaraudeba maT mkvidrTa aqtiuri monawileoba...<br />

mTa, raxan maRalia, upiratesad Tvlis Tavs, qedmaRlobs,<br />

guldidobs da `cerad dahyurebs~ bars, rac neitraluri piris,<br />

anu, am SemTxvevaSi avtoris, ukmayofilebas iwvevs. is Seaxsenebs<br />

mTas, rom safuZvlad bari aqvs, bars eyrdnoba da windauxedavi<br />

dapirispireba saerTo saqmes sasikeTod ver waadgeba...<br />

lirikaSi dasmuli es erovnuli problma JReradobis kulminacias<br />

poema `baxtrionSi~, zezvas danabarebSi aRwevs: `ubarod,<br />

gana ar iciT, mTanic rom vera gvaroben...~<br />

mTa da bari erTi sxeulis ori sruluflebiani nawilia, horizontalur<br />

WrilSi _ marjvena da marcxena, anda piruku, romelTa<br />

harmoniuli Tanaarseboba da SeTanxmebuli moqmedeba winapiroba<br />

da garantia qveynis Seuvalobisa, monoliTuri erTianobisa,<br />

fizikuri simtkicisa da Zlierebisa... amitomac uTvlis<br />

bari mTebs: `erTobis gzaze viaroT, kerZoobis gza finTia...~ da<br />

roca ers danawevrebisa da daZabunebis safrTxe Camouqrolebs,<br />

mwerlis moumcdari alRo da gumani umal agnebs arasaxarbielo<br />

situaciis umTavres mizezs: `...da sworad ar miutanes bars mTisa<br />

danabarebi...~<br />

156


im myar, mdgrad, maradiul fenomenTagan, droTa cvlas rom<br />

ar eqvemdebarebian da rCebian imadve, rac uxsovari drois winaT<br />

iyvnen, vaJas msoflxedvaSi sawinao, saufroso adgili mTebs<br />

aqvT mikuTvnebuli.<br />

buneba warbSeuxrelad dgas da, miuxedavad qveynad arsebuli<br />

didi codva-bralisa, `mainc mSvidi da mSvidia~. nislebic `Zve-<br />

lebriv dian~ TavianTi `ucvalebeli wesiT~... da yovelive es savse-<br />

biT kanonzomieria, vinaidan `vnebaTa igiveoba wesia dedamiwisa...~<br />

samwuxaroa kacTa sicocxlis simokle (`droni wavlen da<br />

Cvenc wavalT, moTqma mohyveba moTqmasa...~), Tumca genioss aqac<br />

SeuZlia ulmobeli realobisTvis Tvalis gasworeba, garduvalobis<br />

miReba, aRiareba da sityvaSi im silamazis ganivTeba,<br />

`Jamis bardabar~ erTsa da aTas wels Tanabari warmatebiT rom<br />

gauZlebs da gadaurCeba: `me waval, aqve darCeba qedi maRlisa<br />

mTisao, sxva yvela cvalebadia, ucvalebia isao, cocxalT<br />

TvalT salaRobeli rogor amyad zisao...~<br />

* * *<br />

lugumi da uferuli iqneboda mTebis yofa, sasurveli arsebani<br />

rom ar amSvenebdnen mis ube-kalTas.<br />

yvelaze xSiri, sanatreli da davlaTiani stumari, romelsac<br />

ZilquSidan gamohyavs mTebi, arwivia.<br />

frTosanTa mefis gamoCena sxvarigi RelviT aCqrolebs<br />

sisxls mTebis ZarRvebSi.<br />

`mTani maRalnis~ mixedviT, arwivia is mamaci, lamazi da Seupovari<br />

Sikriki, RmerTs rom atyobinebs mTaTa ambebs. da roca<br />

arwivi dasTamaSebs Tavze, mTebis gulSi sanTlebi inTeba...<br />

arwivi, xalxis rwmeniT, `RvTis qaTamia~ da, amdenad, dauSvebelia<br />

misi mokvla.<br />

157


miTebsa da arqaul TqmulebebSi is RvTaebaTa da saxelmoxveWil<br />

gmirTa zoomrofuli saxea. arwivi, amasTan, mzis myoli<br />

frinvelia, ganmasaxierebeli gambedaobisa da simamacisa...<br />

samagaliToa misi `sworfroba~ da megobroba monadiresTan.<br />

sarCos ar eZebs iq, sadac wili ar uZevs (`...magram sxvis mokluls<br />

ara sWams...~). samagierod, TanamgrZnobelia xelmocaruli monadirisa<br />

da, misebr uwurTni, ver guobs usamarTlobas.<br />

vaJas moTxrobaSi `Seyvarebuli~ arwivisadmi monadiris swored<br />

amgvari damokidebuleba, didbunebovnad damTmobluri poziciaa<br />

gamokveTili: `...arwivo, arwivo, didebulo frinvelo, ra<br />

mSvenieri rama xar! nuTu ar gaxsovs, ramdenjer nadirobis dros<br />

axlo Semxvedrixar kldeze, muxaze mjdomare da SenTvis Tofi<br />

ar misrolia. ramdenjer nanadirevi mWeria klanWebSi, magram ar<br />

Segcilebivar, _ egec monadireao, miTqvams , rogorc Tavisi<br />

Tavi miyvars, ise Sen; Tu Tavis Tavs gavimetebdi mosaklavad,<br />

egrev Tu Sen...~<br />

svani monadirec xom msgavs tonalobaSi elaparakeba da dastiris<br />

uTur-mTaze uneblied moklul, tandazolil, aborgebu-<br />

li mdinaris Ronis mqone totemur cxovels _ ulamazes vefxvs...<br />

vaJa-fSavelas samyaro, figuralurad rom vTqvaT, mxarkveriani<br />

arwivis frTebiTaa mozomili da SemosazRvruli.<br />

arwivis mzeris badalia poetis xedvac: misi Tvalsawieric<br />

xom mSobliuri mTebis mTel sasrul Tu usasrulo sivrces moicavs,<br />

dawyebuli frialo kldeebiT, mdinareebiT, varskvlaviani<br />

ciT da damTavrebuli uRran tyeSi mosuli Talxkaba iiT,<br />

Svlis nukriT da grili wyaroTi...<br />

calsaxaa poetis gulSematkivruli damokidebuleba nebismier<br />

cocxal arsebasTan, mRilTan da mRoRavTan, gvritTan,<br />

kakabTan, ofofTan Tu wiflisCitasTan, magram sruliad sxvaa<br />

misi mimarTeba arwivTan, vinaidan masSi eguleba is Zala da Se-<br />

marTeba, dabeCavebul kacTaTvis misabaZ magaliTad rom gamodgeba.<br />

158<br />

arwivis TvalebSi `Zala sulisa~ weria.


es xiblavs Semoqmeds.<br />

amitomac ambobs: `aTi aTass sjobs treds, kakabs marto<br />

arwivis Tvalebi...~<br />

ramdenime leqsSi aqcenti arwivis asakzea dasmuli (`mTas<br />

ijda beri arwivi~, `uxdeba bebers arwivsa...~, `erTi beberi arwivi<br />

zeiT WiuxSi wyreboda...~), rac SemTxveviTi ar unda iyos:<br />

mas, rogorc frinvelTa Taosans, bevri ram evaleba da moeki-<br />

Txeba. is, Zveli xevisberis darad, sxvaTa Semwecaa, msajulic da<br />

mebrZolic. da yovelive amaSi gamocdileba sWiria... erT-erT<br />

werilSi vaJa aRniSnavs, rom `siberis erTaderTi sikeTe gamocdilebaa~<br />

da arwivs, romelic mTaze zis anda `kldis Tavzed<br />

dasZinebia~, swored es gamocdileba sZens gansakuTrebul simZimesa<br />

da sidarbaisles, anu im savaldebulo Tvisebebs, rac samwysos<br />

patronsa da winamZRols unda axasiaTebdes.<br />

sagmiro xalxur poeziaSic, upirveles yovlisa, kai ymebis<br />

mfarvelobiTi funqciaa pedalirebuli, miTufro maSin, roca<br />

maT epiTetad `arwivi~ figurirebs. arwivi anu mamaci moymea is<br />

nugeSi da cixe-simagre, sakuTari frTebiT rom umyudrovebs<br />

uamindobaSi moxvedrilT: `TqvenTan mewada, arwivno, sma-Wama,<br />

lxini grZelia, ra udaroba dagvidgas, damafarnidiT Tbenia...~<br />

vaJas poetur xilvebSi arwivi maxaroblis funqciasac iTavsebs<br />

da kacobriobas RvTivsaTno aqtis aRsrulebas atyobinebs:<br />

`simarTlis gamarjvebasa mTaze arwivi yiodes, mec mas bans veubnebode,<br />

guli aRara mtkiodes...~<br />

simbolur-alegoriulia leqsi `arwivi~.<br />

mkvlevarTa erTi nawili Tvlis, rom es nawarmoebi avtobiografiulia<br />

da peterburgSi realurad momxdar incidents exmianeba,<br />

xolo meoreTa azriT, daWrili arwivi damonebuli samSoblos<br />

mxatvruli saxea.<br />

piraduli SemTxvevis donemde dayvana leqss uqveiTebs da<br />

ukargavs zogadobis muxtsa da rezonanss, rac masSi namdvilad<br />

Zevs da moiazreba. yvav-yornebSi, logikis ZaliT da karnaxiT,<br />

159


saqarTvelos farul Tu aSkara mtrebs unda gulisxmobdes avtori<br />

da ara im SarisTavebs, romlebTanac ZmasTan _ giorgis-<br />

Tan _ erTad, muStikrivis gamarTva mouwia ruseTSi saswavleblad<br />

myofs.<br />

moiarebiTi miniSneba saqarTvelos avbediT yofaze qarTvel<br />

klasikosTa SemoqmedebiTi praqtikis Tanmdevi Taviseburebaa.<br />

datyvevebuli satrfos xatsa Tu kavkasionze mijaWvuli<br />

amiranis saxes `gulispirs sisxliani~ arwivic emateba, rogorc<br />

erTob originaluri da eqspresiuli mxatvruli Sesatyvisi imperiis<br />

`brWyalebSi~ mborgavi qveynisa... Sors rom ar wavideT,<br />

`baxtrionis~ dasasrulic xom raRaciT msgavsi saxismetyvelebiTi<br />

SinaarsiTaa datvirTuli: vaJas erTma uswavlelma fSavelma<br />

hkiTxa, daWril luxumSi, romelsac laSaris gorze `Sadgoma~<br />

unda eRirsos, saqarTvelos Tavisuflebas ara gulisxmobo,<br />

razedac man upasuxa, iqneba vgulisxmobdeo!..<br />

gasaTvaliswinebelia erTi garemoebac: lirikuli leqsi,<br />

Zalze xSirad, ambisa Tu movlenis moxdenisTanave, maleve, emociis<br />

ganelebamde, `cxel kvalze~ iwereba.<br />

vaJa-fSavela peterburgidan 1884 wels dabrunda, xolo<br />

`arwivi~ 1887 wliTaa daTariRebuli...<br />

vaJasTvis samwliani intervali sulac ar iqneboda saWiro,<br />

ucxoobaSi nawvnevi simware (Tumc Tavad gaimarjva!) leqsis<br />

striqonebad rom aemetyvelebina...<br />

samSoblos bed-ubedoba da momavali yovelTvis iyo vaJas<br />

mfeTqavi, mduRare, intensiuri fiqris sagani. damoukideblobisaTvis<br />

brZolaSi gabeduli nabijebic gadaudgams, fSav-xevsureTis<br />

winamZRolobac ganuzraxavs da araerovnuli xelisuflebisTvisac<br />

daumaxsovrebia Tavi, rogorc miznisken mimaval gzaze<br />

uSiSarsa da Seudrekel mamuliSvils, saxelovani da saamayo<br />

winaprebis Rirseul memkvidres.<br />

160


daWrili arwivis raobisa Tu vinaobis rkvevis procesSi<br />

mniSvnelovnad migvaCnia 1915 wels dawerili leqsi `pasuxad~,<br />

romelic gandegilsa (d. erisTavs) da Sio mRvimels eZRvneba.<br />

vaJa megobrebsa da Tanamoazreebs mimarTavs, rom maT mier<br />

uwyebulma ambavma _ `gaumTeldao wylulebi arwivs dakodils<br />

mxarSia~ _ ise gaaxara, `fexis frCxilebSi gaJona JrJolam,<br />

dakrulma TavSia~.<br />

saubari exeba RalatiT gzaSi daWril arwivs, droTa ganmavlobaSi<br />

wylulebi rom gamTelebia, mklavSi momagrebula, `uWirveliviT~<br />

dauwyia yaSyaSi da `daufantia frinvelni~.<br />

eWvs ar unda iwvevdes, rom dafantul frinvelebSi avznian<br />

yvav-yornebs gulisxmobs poeti. arwivs uwyinar frTosnebTan,<br />

kacma rom Tqvas, gasarCevi da gasayofi ra unda hqonoda!..<br />

rac ar unda konkretuli avtobiografiuli detalebi Candes,<br />

msjelobis xazi iqiTken ixreba, rom sisxliani gulispiriT<br />

yvav-yornebTan meomari arwivi saqarTveloa.<br />

avtors, TanamedroveTa mogonebebis Tanaxmad, gamorCeulad<br />

uyvarda `arwivi~ da, baCanas `muxasTan~ erTad, yvelaze xSirad<br />

am leqss kiTxulobda dReobebSi, sajaro wveulebebze, literaturul<br />

saRamoebze...<br />

mravalnairia arwivis `manifestaciis~ grafikuli forma da<br />

garemoeba vaJas mxatvrul naazrevSi: is xan caSi curavs da edemis<br />

vardiviT hyvavis, xanac Ronieri frTebis farfaSiT ufskrulebs<br />

aTvalierebs, xan kidev gaCqarebuli modis da `mohyefs<br />

gzaze~, raTa misi sabudaris dasakuTrebis gamo erTurTs wakidebul<br />

yvavsa da yorans `Seuwonari~ sibriyve ananos...<br />

poets arwivi warmoudgenia im mgebrad da megzurad, suleTSi<br />

Sesul kai ymas win rom unda wauZRves da marTalTa saukuno<br />

samyofeli miaswavlos.<br />

arwivi, romelsac vaJam winaprebTan pirurcxvnelad warmdgar<br />

moymeTa damxvdurobis pativic arguna wilad, maTive heroikuli<br />

mxatvruli naturis mZerwavi atributia xalxur po-<br />

161


eziaSi: `samuka SiSiaTai arwivi memomario...~ `Coxs daibada arwivi,<br />

amboben cota xnisasa~... `TaTarT TaTara omobda, arwivi<br />

mxarkveriani...~ `kiviliT gadaiares arwivTa daTvisjvario...~<br />

Rirseulia sicocxle arwivisa.<br />

lamazia misi sikvdilic...<br />

`arwivis sikvdilic vaJkacuria, _ vkiTxulobT moTxrobaSi<br />

`arwivi~. _ sulis dalevis dros igi mainc ara hkargavs siamayes,<br />

mamacad abrialebs Tvalebs~.<br />

Rrmaazrovania es moTxroba: Tavis arwivul mrwamsTan Tu<br />

sicocxlis sazrisTan pirSercxvenil da Tavmoyvareobadakargul<br />

arwivs swored im wams imsxverplebs tyvia, roca `maRlis<br />

mTis mwvervalidan~ barad Casuli, damSeuli da dauZlurebuli<br />

leSis Wamas daapirebs...<br />

mZors daxarbebuli frinvelTa mefe, vaJasave naTqvami rom<br />

moviSvelioT, `saeldo sanaxavia~, vinaidan aseTi ram misi moralisa<br />

da zneobis normebSi ar `jdeba~. uniaTo da dabeCavebuli<br />

mebrZolis naxvis survili mwerals aRar aqvs. misTvis meobauqoneli<br />

arseba `sicocxliT sikvdiliani~ kacis badalia. amitomaa<br />

ganaCeni wyevlasaviT mkacri da dammunaTebeli: `...numc minaxia<br />

arwivi, Sno aRar hqondes omisa!..~<br />

aRiniSna, rom arwivi xalxis zepir SemoqmedebaSi RvTaebaTa<br />

zoomorfuli saxea.<br />

vaJa-fSavela ara marto sargeblobda fSav-xevsureTis Zvel-<br />

TuZvelesi miTebiTa da gadmocemebiT, miuyveboda nacnob, nacad<br />

gzas, TviTonac qmnida axal poetur paradigmebsa da arqetipul<br />

mxatvrul sinamdviles.<br />

Tavisi ymisa da msaxuris mfarvel RvTisSvilad arwivis warmosaxvis<br />

mxriv iwvevs interess moTxroba `beriZe gautexeli~.<br />

bunebis stiqiasTan WidiliT daRlil-daqancul xevisbers<br />

uxilavad `Sesjdomia~ mxrebSi `mfarveli arwivi~ da kapas<br />

amindTan brZolas uadvilebs.<br />

162


xolo manamde: `...xalxi beriZeze imasac ambobda, roca gaemar-<br />

Teboda salaSqroda, wauZRveboda win laSqars xelSi droSiT<br />

qisteTis dasarbevad an saxlidan xatSi wavidoda samsaxuris<br />

asasruleblad, mudam xevisbers caSi Tavze dahbrunavs uzarmazari<br />

arwivio da arc daanebebs Tavs, vidre daniSnul alagas ar<br />

miaRwevso...~<br />

Tuki xalxur narativebSi mTianeTis romelime kuTxis, konkretuli<br />

Tem-soflis, saymosa Tu calkeuli individis damxmare<br />

lokalur RvTaebas umTavresad mtredi ganasaxierebs da masve<br />

ukavSirdeba samlocveloTa dasaxvisa da daarsebis andrezebi,<br />

vaJam, Tanamedrove terminologias rom davesesxoT, modernistuli<br />

midgoma gamoiCina tradiciuli folkloruli repertuaris<br />

mimarT da nacvlad mtredad transformirebuli lokaluri<br />

RvTaebisa, arwivi warmogvidgina gansacdelSi Cavardnili<br />

meomrisa da kultis msaxuris Semwed...<br />

soflur jafasa da WapanwyvetaSi, jalabis rCenasa da Senaxvaze<br />

fiqrSi, mudmiv materialur siviwrovesa da uqonlobaSi<br />

gadioda vaJa-fSavelas cxovreba.<br />

xalxSi trialebda da Tavmartoobis gancda tanjavda.<br />

ar Canda garegan `uCnevari~ tkivilis gamgebi.<br />

yvelaze metad maSin umZimda, roca STagonebac miinavleboda;<br />

STagoneba, arwivis metyvel xatad rom warmoedgina da mouTmenlad<br />

eloda mis gamoCenas, fexbednier stumrobas. misTvis arwivi<br />

ganasaxierebda sulis Relvas, mRviZarebas, im arasadag mdgomareobas,<br />

roca Semoqmedi sakuTar Tavs aRar ekuTvnis, amaRlebuli<br />

da aRmatebulia mokvdavobaze; roca RvTaebriv xelTa da<br />

RabuST miemsgavseba da `qveynis sakeTildReo~ fiqriT aRvsili<br />

RmerTTan laparaks iwyebs...<br />

`aRar mestumra arwivi, aRar damyefa Tavzeda, aRarc ro kargi<br />

malaRebs, aRarca vjavrob avzeda...~<br />

aseT dros samyaro bindiT ibureba, Tvalsawiers Ramis siSave<br />

ereva da faravs, iSleba da ixafreba gza da biliki, mZlavrobs<br />

163


dardi da uimedoba, cxovreba azrs kargavs da poetis yofaSi<br />

Zneli periodi dgeba.<br />

madldaleuli kaci da, isic Semoqmedi, moklebulia srulfasovnebas.<br />

arwivis gadakargvis bralia dalaCreba da gaarafreba.<br />

aucilebelia misi gamoCena, raTa poeti sakiresaviT aenTos da<br />

`daiwvas Tavis alzeda...~<br />

da, aqedan, kiTxvanarevi mudara, mozomili da msasoovari,<br />

usasrulo sivrcidan mosuli frTosani rom ar gaanawyenos da<br />

rac SeiZleba didxans darCes mis sanatrel, sanetaro metafizikur<br />

tyveobaSi: `modi, arwivo, sada xar?..~<br />

STagonebis tyve-tusaRad qceuli (rogorc es qadagisa da<br />

RvTisSvilis mistiuri urTierTobisas xdeba xolme) poeti sxeulebrivi<br />

simZimisagan iZarcveba, Tavisufldeba, tovebs dedamiwas<br />

da `caze gadasaxlebuli~ urTierTmonacvle sevdisa da sixarulis<br />

wamlekav stiqias eZleva, emorCileba: `roca arwivi Tan<br />

maxlavs, mazis marjvena mxarzeda, _ mefisa madga gvirgvini,<br />

vzivar samefo taxtzeda!..~<br />

kultmsaxurebis sakraluri sqemiT provocirebul striqonebSi<br />

mokvdavisa da cisieris `zepir~ gacxadebuli siaxlovis<br />

idumali suraTi ixateba. poeturi zeSTagonebis xanmokle momenti<br />

imeorebs moqmedebas, rasac jvar-xatis mkadreTa, qadagTa<br />

da `qandaraTa~ SemTxvevaSi vxedavT: Tavis mowmidar msaxurs<br />

(gamonaklisis saxiT _ saero pirs) RvTisSvili mtredis aRiT<br />

ecxadeba da, rogorc wesi, samkadreodafenil xelze anda mar-<br />

jvena mxarze ajdeba, raTa xorcielTa gasaWiri moisminos, gaigos<br />

da maTi _ `utTa da umecarTa~ _ saTqmeli RvTis karze miitanos...<br />

marjvena mxarze mjdomi arwivi igive angelozia (`Cems angelozebs<br />

venacvle, imaT frTebs, imaT saxesa~, _ wers vaJa Tavis<br />

erT-erT ukanasknel leqsSi); suliwmidaa, Semoqmedis saRvTo<br />

misiis dasturis niSnad rom mofrenila. misi stumroba uflismieri<br />

wyaloba da madlia; metaforuli gansaxebaa poetis sulieri<br />

sisavsisa da aRmafrenisa...<br />

164


arwivis wasvla da gauCinareba `Cvrad~ aqcevs, nalax yoveldRiurobaSi<br />

abrunebs, cxovrebis Cveul ritmSi rTavs, msmenel-<br />

Ta gulis mesaidumlisa da mesityvis prerogativas arTmevs,<br />

saxels Camohyris (gavixsenoT vaJas poeziidan: `mTaTa mTobasa<br />

vervin Camogvyris...~ gulqan razikaSvilis naambobidan: `mamama<br />

RmerTs Camahyara saxeli...~) Semoqmeds, rac misTvis sabnelos<br />

jdomiT dasjis tolfardia: `dammaleT, nu gamomaCenT, ar SescdeT,<br />

damsvaT jarzeda...~<br />

ase rom arwivi vaJas mxatvruli qveynierebis binadar sulierTa<br />

rigsa Tu saTvalavSi is kolorituli figuraa, elvare<br />

fersa da xiblian xmovanebas rom aniWebs am marTlacda sakvirvel,<br />

saocrad saintereso, jerac bolomde waukiTxav qveynierebas...<br />

* * *<br />

vaJa-fSavelas mxatvrul xilvaTa uwyvet kaskadSi mTis statikuri<br />

siCumisa da uZraobis nawilobriv kompensacias axdens<br />

aragvi, jixv-arwivebis binaSi naSobi mdinare, erTianad rom ipyrobs<br />

mkiTxvelis mzeras, yurTasmenas da poetur saxed Tu<br />

simbolod transformirebuli bolomde inarCunebs samomavlo<br />

siaxlis mauwyebeli bunebis TviTkmari movlenis gansakuTrebul<br />

statuss...<br />

xan `adidebuli, aRelvebuli~, xanac dawmendili aragvi bevri<br />

xiluli Tu uxilavi ZafiTaaa `mibmuli~ da dakavSirebuli poetis<br />

pirad cxovrebasTan da SemoqmedebiT wvasTan, moRvaweobasTan.<br />

gamomdinare udavo sulieri da mentaluri siaxlovidan, poetis<br />

survilia, ubeSi Casdiodes aragvis wyali, raTa mudmivad<br />

ifxizlos da misi talRebis Cqefa-zrialiT Zalamomatebulma<br />

ukeTesobaze ifiqros... da gadawyvetilebac, romlis miRebas,<br />

albaT, didi xani ar unda dasWirveboda, amgvaria: `me Tavi Camibarebav<br />

Cemis aragvis wylisada...~<br />

165


wvimis momyoli `pirgaSauli RvarebiT~ da mdinaris `gabezrebuli~<br />

yviriliT kacTa bedis Tanaziari buneba sazogadoebrivi<br />

suliskveTebis gamxmovaneblad gvevlineba. da is, rac ideologiuri<br />

wnexisa Tu sxva ram mizezis gamo moklebulia gamoxatvis<br />

sicxadesa da gamWvirvalebas, Tavis `aplikacias~ simbolur-alegoriul<br />

planSi hpovebs... roca poeti axsenebs aragvis<br />

mier laxtis aRebas, amiT kilokavad mianiSnebs avsulebTan mebrZol<br />

RvTisSvilTa sazeo misiasa da mowodebaze _ alagmon da<br />

Semusron adamianTa mavneblebad gaCenili avseri arsebani.<br />

`naoxar, gaabeCxrebul baRad~ gadaqceul guls siames hgvris<br />

da naTliT mosavs aragvis zvirTTa `laRni Cqerani~.<br />

am dros poetis Tvali da guli isev iq iwevs, sadac aragvi<br />

gaCnda da izarda, visi ZuZuc pirSi sdebia da vis tkivilsac is<br />

gamouCnda Signidan gareT gamomtanad, gamacxadeblad. im molodinsa<br />

da kiTxvaTa mwkrivs, `mTani maRalnis~ siuJetur birTvsa<br />

da dvritas rom Seadgens, aragvma unda gasces pasuxi; aragvma<br />

unda Seasxas xorci poeturi prozis am Cinebul nimuSSi gamJRavnebul<br />

imedovnebas...<br />

mTa dedaa, aragvi _ misi pirmSo.<br />

umTod aragvi ver iaragvebda.<br />

misgan eZleva masuldgmulebeli Zala.<br />

amdenad, maT Soris urRvevi dialeqtikuri kavSiria rogorc<br />

realur sibrtyeze, aseve irealur ganzomilebaSi.<br />

vaJa, erTi mxriv, mTasa da bars mouwodebs erTobisken, siaxlovisken,<br />

xolo, meore mxriv, aragvs mimarTavs (mudaris intonaciac<br />

igrZnoba am mimarTvaSi), rom mtkvari miimxros, moiSvelios<br />

da damwuxrebuli gulis mosafxani ram auwyon: `aragvo,<br />

moiSvelie zlazvniT mdinari mtkvaria, Tqven mainc rame miTxariT<br />

gulisa mosafxania...~<br />

n. baraTaSvilis sityviT rom vTqvaT, `mraval droebis mowameni~<br />

arian rogorc mtkvari, ise aragvi da uJmuri Jamis momswre<br />

vaJa maTgan iTxovs imis Setyobas, sad gaqra qarTvelTa salaS-<br />

166


qro droSa, qari rom aRar sZravs; vin daado samoTxes safarveli<br />

da vin gamojara keraze wyaldasxmuli saxlis kari?..<br />

amave leqsSi (`qebaTa-qeba~, 1893), TiTqos aRsarebaze damdgarao,<br />

kerZo wyeniT da sazogadoebrivi WiriT daWrili poeti<br />

ityvis: `Cems beds Tavs adga avdari, jer ar unaxavs daria...~<br />

aragvi ara marto mis napirebze gazrdil mTielTa saso da<br />

siamayea, zogjer Tavs umZimesi codvis dadebac rom uwevs da,<br />

amisda miuxedavad, `mainc ki lamazi aris~, aramed, uwinares<br />

yovlisa, fasdaudebeli ganZia maTTvis, vis kalTebzec Tvali<br />

gaaxila da muxli moimagra. esenia mTa-kldeni, romelnic, Tuki<br />

ver naxven aragvs, `xo daxdebian avada...~ amis gamoa, rom `Rulis<br />

Zir sali kldeebi aragvs muWaSi swuraven~ da Tanac `gzas<br />

uRobaven~, `qveiT~ rom ar wavides...<br />

aragvis da, zogadad, mdinaris ambivalenturi xasiaTi vaJas<br />

mxatvrul SemoqmedebaSi maincdamainc ar Cans. mis gamanayofierebel,<br />

sicocxlis dambad energias (vTqvaT, aseT konteqstSi:<br />

`aragvis napirebze murynebi gabzinebulan...~) Cqmalavs da auCinarebs<br />

yovlis wamlekavi, medini da daudgromeli cxovrebis<br />

metaforul xatad materializebuli Zala, Zvelis amoZirkviT<br />

winareze umjobesi yofis damkvidrebas rom cdilobs da<br />

mieltvis.<br />

vrcel leqsSi `klde da mdinare~ am ori _ myari da moZravi<br />

_ elementis Tavgametebuli Widilia asaxuli. klde savals<br />

uRobavs, gzas ar aZlevs da uperspeqtivobas pirdeba mTis urC,<br />

Semtev mdinares. es ukanasknelic, rac ufro medgaria winaaRmdegoba,<br />

miT met Seupovrobas iCens da misi cda, bolos da<br />

bolos, sasurvel Sedegs iZleva: WapaniviT gaWimuli Walaze<br />

miizlazneba da aremares Tavisi gamoCeniT hfens nugeSs...<br />

`klde da mdinaris~ problema axloa `mTani maRalnis~ satkivarTan.<br />

es qmnilebani orientirebulia momavalze anu im dro-<br />

Jamze, roca eri Tu romelime eTnikuri erTeuli Tavisi suli-<br />

167


eri da fizikuri ZalRonis maqsimaluri gaRebiT eweva sanukvar<br />

Tavisuflebas...<br />

da, bolos: Rrmadsimboluria aragvi, romelic leqsSi `gazafxuli~<br />

(1898) sxva xevebs anu xeobebis patar-patara Senakadebs<br />

karTanaSi ucdis, raTa gaerTianebuli ZaliT gaarRvion wina-<br />

Roba, gadalaxon dabrkoleba da dabeCavebul xalxs, zamTris<br />

susxiT gabezrebul mosaxleobas namdvili gazafxulis morbedebad<br />

da maxaroblebad moevlinon...<br />

karTana (miTologiur gadmocemebSi erT-erTi devi `karTanelad~<br />

ixsenieba) is niSneuli toponimia fSavis aragvis xeobaSi,<br />

sadac, zepirsityvieri siuJetis mixedviT, devebma aragvis dagubeba<br />

gadawyvites, raTa mere moulodnelad gaerRviaT maRali<br />

kedeli da RvTis Tayvanismcemeli xeobis macxovreblebi erTianad<br />

waelekaT.<br />

vaJas aragvi sakuTari nebiT Cerdeba, icdis da izrdeba karib-<br />

WesaviT viwro karTanaSi, kopalas salocavis qvemoT, umcros<br />

moZmeTa mierTebiT momZlavrebulma xma rom aRimaRlos, `ayvirdes~<br />

da samagiero agemos kacTa modgmis mtanjvel ukeTur Zalebs...<br />

samyaros gardaqmnisa da ganaxlebis daucadebel molodins<br />

kidev ufro amZafrebs da aZlierebs RvTaebaTa rangSi amaRlebuli<br />

upirvelesi erovnuli gmiris `dazezeba~ (`amdgara amiranica,<br />

kldeSi dabmuli jaWviTa...~)~.<br />

Snoiani tandemi _ aragvi da amirani _ is yovlismomrevi Zalaa,<br />

`xogais mindis~ calTvala gugulis anu mZlevaris darad<br />

gazafxuli rom mohyavs damzral, nazamTral qveyanaSi...<br />

aragvi mxolod mdinare, wylis talRebis nakrebi da nakadi<br />

rodia. misi danaxva, yuris dagdeba da usityvo xmauris mosmena<br />

saTavea saRi azrebis mozRvavebisa, xalisiani ganwyobisa, sulieri<br />

simxnevisa da sixarulisa, esoden rom esakliseba dReniadag<br />

Rirseul cxovrebaze meocnebe poets: `dawuxebulma, aragvo, ro<br />

gnaxe, gavixareo... sruliad gamovicvale, welSiac avixareo...~<br />

168


ainer kirSi vaJa-fSavelas Sesaxeb<br />

levan bregaZe<br />

gasuli saukunis 60-iani wlebis bolos saqarTvelos ssr<br />

kulturis saministros mowveviT TbilisSi Camovida ori<br />

aRmosavleTgermaneli (gdr) poeti rainer kirSi da adolf<br />

endleri, romelTac pwkaredebis meSveobiT qarTuli poeziis<br />

nimuSebi unda eTargmnaT (maT adolf endleris meuRle mwerali<br />

elke erbic axldaT Tan). anTologia, saTauriT `rvasaukunovani<br />

qarTuli poezia~, 1971 wels gamoica berlinSi (anTologia 1971),<br />

xolo manamde, 1970 wels, am Targmanebis nawili Jurnal `zin und<br />

formSi~ daibeWda, maT Soris rainer kirSis mier Targmnili<br />

vaJa-fSavelas `aluda qeTelauric~, romelsac boloSi erTvis<br />

mTargmnelis statia `realizmi vaJa-fSavelas poeziaSi~ (`Realismus<br />

in der Poesie Washa Pschawelas~. — zin und form 1970: 1472-1480).<br />

es statia CvenSi naklebad aris cnobili (yovel SemTxvevaSi<br />

Cven ar Segvxvedria qarTul enaze naSromi, romelSic is citirebuli<br />

an, ubralod, naxsenebi mainc iyos). arada, mas Zalian didi<br />

mniSvneloba aqvs Tundac im TvalsazrisiT, rom es aris vaJafSavelas<br />

geniis pirveli adekvaturi Sefaseba evropul literaturaTmcodneobaSi.<br />

oriode sityva misi avtoris Sesaxeb:<br />

rainer kirSi _ germaneli lirikosi, prozaikosi, dramaturgi,<br />

eseisti, mTargmneli. daibada 1934 wels diobelnSi. eufleboda<br />

istoriasa da filosofias halesa da ienaSi. 1963-1965<br />

wlebSi swavlobda literaturis institutSi `iohanes r. bexeri~<br />

(laifcigi). 1973 wels komediisTvis `hainrix Slaghandis mogzauroba<br />

jojoxeTSi~ garicxes germaniis erTiani socialisturi<br />

partiidan. 1990 wels gdr-is mweralTa kavSiris Tavmjdomare<br />

gaxda, imave wlidan xelovnebaTa akademiis wevria.<br />

169


Targmnili aqvs jon kitsis, persi biSi Selis, sergei eseninis,<br />

ana axmatovas, osip mandelStamis leqsebi. qarTvel poetTagan<br />

yvelaze adre nikoloz baraTaSvili Targmna (mis mier Targmnili<br />

nikoloz baraTaSvilis leqsTa krebuli 1968 wels gamomcemloba<br />

`ganaTlebam~ dastamba); qarTuli poeziis anTologiaSi<br />

vaJa-fSavelas `aluda qeTelauris~ garda Sesulia r. kirSis<br />

Targmnili aleqsandre WavWavaZis, grigol orbelianis, ilia<br />

WavWavaZis, akaki wereTlis, galaktion tabiZis da sxvaTa<br />

leqsebi.<br />

dajildoebulia erix vainertis medliT (1965), franc karl<br />

vaiskopfis (1983) da vilhelm miuleris (2001) premiebiT.<br />

rainer kirSs savsebiT Segnebuli aqvs, rom vaJa-fSavelas<br />

saxiT mas msoflio masStabis SemoqmedTan aqvs saqme. vaJa-fSavelas<br />

igi uwodebs `evropuli da msoflio rangis poets, romelic<br />

sabWoTa kavSiris farglebs gareT aqamde TiTqmis sruliad ucnobia~<br />

(zin und form 1970: 1477).<br />

xolo rodesac vaJa-fSavelas realizmis erT-erT Taviseburebaze<br />

laparakobs, aRniSnavs:<br />

`vaJa-fSavela Tavisi poemiT iZleva models, ara parabolas.<br />

misi pozicia mgznebarea (leidenschaftlich), oRond iluziisgan Tavisufali<br />

(illusionslos); amiT is Seqspirs uaxlovdeba~ (zin und form<br />

1970: 1478).<br />

rogor unda gavigoT misi es gamonaTqvami? ra niSniT agonebs<br />

vaJa-fSvela germanel poets Seqspirs?<br />

amaSi ukeT gasarkvevad statiis daskvniT frazas mivmarToT,<br />

sadac igi kidev erTxel axasiaTebs vaJas SemoqmedebiT meTods<br />

rogorc `iluziisgan Tavisufal, mgznebare realizms, romelic<br />

msoflios gardaqmnas isaxavs miznad~ (zin und form 1970: 1480).<br />

Cveni azriT, am gamonaTqvamebiT kirSi msoflios gardamqmneli<br />

(humanizmis principTa gaTvaliswinebiT gardamqmneli) moRvaweobis<br />

sirTulezec migvaniSnebs da imazec, rom Seqspiri<br />

msoflio literaturis korifeTa Soris (metadre Tavis trage-<br />

170


diebSi) yvelaze ukeT axerxebs imas, rom arc cxovrebis xaliss<br />

ukargavs adamians da arc imis imis iluzias uqmnis, TiTqos SesaZlebeli<br />

iyos didi miznis miRweva didi tanjvis gareSe. es ori<br />

tendencia mxatvrul qmnilebaSi Zneli SesaTavsebelia ise, rom<br />

erTma meore ar daCagros. amas axerxebs Seqspiri (es aris erTi<br />

mTavari mizezi imisa, rom Seqspiris aqtualoba rac dro gadis<br />

ki ar klebulobs, _ matulobs) da amasve axerxebs vaJa-fSavelac.<br />

uTuod qarTveli poetis niWis am Taviseburebas gulisxmobs<br />

rainer kirSi, roca mis meTods axasiaTebs rogorc `mgznebare,<br />

magram iluziisgan Tavisufal realizms~.<br />

germaneli mwerlis es Sefaseba miT ufro Rirebuli gamoCndeba,<br />

Tu gavixsenebT, rom im dros mis samSobloSi, germaniis<br />

demokratiul respublikaSi, iseve rogorc CvenSi, erTaderTi<br />

legaluri SemoqmedebiTi meTodi socialisturi realizmi iyo,<br />

meTodi, romlis mixedviT Seqmnil teqstebs mgznebareba namdvilad<br />

ar aklda, magram maTSi iluziebis damnergavi komunisturi<br />

`hefi endi~ batonobda.<br />

sxva adgilas rainer kirSi vaJa-fSavelas meTods `did realizmadac~<br />

moixseniebs. igi wers:<br />

`vaJa-fSavela apologias ki ar gvTavazobs, aramed qronikas;<br />

misi pozicia didi realizmis pozicaa, misi suliskveTeba ganmanaTlebluria~<br />

(zin und form 1970: 1479).<br />

aq erTmaneTs upirispirdeba apologia da qronika.<br />

apologia vinmes an rames dacvas, gamarTlebas niSnavs, da amis<br />

gamo igi iSviaTad aris Tavisufali tendenciurobisgan, calmxrivobisgan,<br />

ideologizebisgan. qronika ki met obieqturobas<br />

gulisxmobs, is nakleb ideologizebulia, xolo `didi realizmis~<br />

meTodiT Seqmnili mxatvruli qronika maqsimalurad aris<br />

deideologizebuli.<br />

magram `didi realizmisTvis~ marto marTebuli meTodologia<br />

xom ar kmara! `did realizms~ didi mxatvruli talantic<br />

sWirdeba, Tanac mravalmxrivi literaturuli talanti. am<br />

171


TvalsazrisiT germaneli mwerlis dakvirvebis obieqtia rogorc<br />

Txrobis formis SerCevis ostatoba vaJas `aluda qeTelaurSi~,<br />

aseve (da upirveles yovlisa) personaJebis, tipebis xatvis<br />

niWi, riTac fSaveli geniosi Tamamad usworebs mxars msoflio<br />

korifeebs, da, cxadia, personaJTa qmedebebis motivacia.<br />

realizmis TvalTaxedviT ganixilavs germaneli mwerali<br />

aludas protestis eskalacias. arsebiTad es aris garkveva imisa,<br />

ramdenad motivirebulia, erTi mxriv, personaJis amboxeba<br />

mTeli Temis winaaRmdeg, da, meore mxriv, Temis sisastike misi<br />

gamorCeuli wevrisadmi.<br />

aludas pirveli nabiji, riTac man tradicias gadauxvia (moklul<br />

mters mklavi ar mosWra) minimaluri Canso, aRniSnavs<br />

rainer kirSi da ganagrZobs: `magram poema gviCvenebs, rom igi (es<br />

nabiji. — l. b.) ideologiurad releventuria: rituali, viTarca<br />

zednaSenis elementi, ganuyofelia [zednaSenisgan], radgan dromoWmul<br />

wesrigSi yvelaferi TiTqos erT Zafzea asxmuli. da<br />

piriqiT, poema gviCvenebs, rom humanuri poziciac ganuyofelia.<br />

gmiris gadaxvevas [tradiciisgan], sazogadoebis reaqciis wyalobiT<br />

eskalirebuls, totalur ganxeTqilebamde mivyavarT.<br />

gabatonebuli ideologia, humanuri azrisgan inficirebuli,<br />

gmirSi didi siswrafiT iwyebs xrwnas~ (zin und form 1970: 1478.<br />

kursivi avtorisaa. — l. b.).<br />

germaneli mwerlis yuradRebas ipyrobs isic, rom aluda<br />

`mkrexelurad svams sakiTxs ritualis praqtikuli sargeblianobis<br />

Taobaze: gamogadgeba mokveTili mklavi omSi, an balaxis<br />

Tibvisas, an Tivis kavad gamoiyeneb mas? amavdroulad acxadebs,<br />

amieridan mters movklav, magram marjvenas ar movWrio. Temisadmi<br />

kuTvnilebis grZnoba da protesti aq erTmaneTs awonasworebs,<br />

amiT aluda sazogadoebas kardinalur kiTxvas usvams:<br />

ra girCevniaT, mamaci mebrZoli Tu rituali?~ (zin und form<br />

1970: 1478).<br />

172


magram vaJa-fSavelas, viTarca WeSmarit realists, aluda<br />

qeTelauri revolucionerad rodi gamohyavs. r. kirSis sityviT,<br />

`rogorc sazogadod eretikosTaTvis aris damaxasiaTebeli,<br />

aludac arsebuli wesrigis afeTqebas ki ar isaxavs miznad,<br />

aramed _ mis gonivrul-humanur gardaqmnas, igi berdias _ xucessa<br />

da Tavkacs _ lamis exveweba, mec xevsurTa Soris xevsurad<br />

mimiTvaleo~ (zin und form 1970: 1478. r. aq kirSs aludas<br />

es sityvebi aqvs mxedvelobaSi: `yma var mec gudanis jvrisa, /<br />

xevsuri Tqvenis wylisao~. _ xuTi poema 1975: 71).<br />

am sakiTxs r. kirSi qvemoT kidev erTxel ubrundeba, roca<br />

aRniSnavs, rom arc poemaSi gadmocemuli ambavi da arc poemis<br />

daweris dro (1888 w.) avtors saSualebas ar aZlevs, aluda revolucionerad<br />

gamoiyvanos, da iqve ganagrZobs: `realisti vaJafSavela<br />

warmogvidgens gmirs, romelic protestis miuxedavad<br />

arsebulis erTguli rCeba~ (zin und form 1970: 1479). amis dasturad<br />

igi imowmebs aludas sityvebs, romliTac igi qarbuqSi<br />

gaWirvebiT maval Tavisianebs, mokveTilT da mSobliuri kuTxidan<br />

gaZevebulT, uwyreba, Tems augad nu axsenebTo.<br />

aludas cnobili sizmris Taobaze (roca mas kacis xorcisagan<br />

damzadebul SeWamads aZaleben) bevri dawerila da erTob sagulisxmo<br />

azrebic gamoTqmula (grigol kiknaZis, akaki gawerelias,<br />

mixeil zandukelis, Tamaz Cxenkelis, akaki baqraZis, revaz<br />

siraZis, maia jaliaSvilis, gulnara kalandariSvilis da sxvaTa<br />

mier). rainer kirSsac movusminoT:<br />

`mas Semdeg, rac moklul mucals `cxonebuli~ uwoda da amiT<br />

TanasoflelTa gaogneba gamoiwvia, aluda gaugonar nabijs<br />

dgams _ uaryofs sazogado konsensuss, viTarca WeSmaritebis<br />

kriteriums (`yvelani marTals amboben / gana, vinaca hfician?!~).<br />

es gabatonebuli moralis rRvevaa. misi qvecnobieri mowylulia,<br />

sizmarSi xedavs aluda imas, rasac igi sifxizleSi jer kidev<br />

ver aRiarebs: omi sisxliani da amazrzeni kaciWamiobaa — re-<br />

173


alist vaJa-fSavelas mier genialurad mignebuli mxatvruli<br />

xerxi~ (zin und form 1970: 1478).<br />

diax, genialurad mignebuli mxatvruli xerxi, vinaidan saZraxisis<br />

(am SemTxvevaSi omis) aSkara, sworxazovani gmoba realistur<br />

nawarmoebSi dabla swevs mxatvrulobis xarisxs, uares Sem-<br />

TxvevaSi ki avtoris Canafiqris sapirispiro Sedegs iwvevs (ase-<br />

Ti yofila adamianis buneba — keTili ideebis sworxazovani propaganda<br />

araTu sasikeTo cvlilebebs ar iwvevs masSi, aramed<br />

eWvsac uCens, raRacas xom ar matyuebeno! genios SemoqmedT es<br />

Cinebulad moexsenebaT, amitom isini amgvari saTqmelis moiarebiT,<br />

arapirdapiri gziT gamoxatvis formas irCeven).<br />

erTob sayuradReboa mindias saxis kirSiseuli interpretacia.<br />

statiaSi vkiTxulobT:<br />

`Cinebulad aris daxatuli mindias saxe: es aris dabalansebis<br />

mosurne liberali, romelic yovel gadamwyvet momentSi Tavisi<br />

sazogadoebis mier aRmarTuli barieris winaSe ukan ixevs; magaliTad,<br />

aludas sanaTesaos darbevas igi Tvalcremliani, magram<br />

gulze xeldakrefili Sehyurebs. ra suraTia!~ (zin und form<br />

1970: 1478).<br />

es aRtacebis gamomxatveli SeZaxili (`ra suraTia!~ — `Welches<br />

Bild!~) am strofs miemarTeba:<br />

174<br />

`amis gamgone mindias<br />

mauwyliandis Tvalebi:<br />

veRarasa hSvels aludas,<br />

gulze gadiwyvis mklavebi~<br />

(xuTi poema 1975: 72).<br />

mindias saxis amgvari wakiTxva (`dabalansebis mosurne liberali,<br />

romelic yovel gadamwyvet momentSi Tavisi sazogadoebis<br />

mier aRmarTuli barieris winaSe ukan ixevs~) axleburi unda<br />

iyos. CvenSi mindias saxes calmxrivi interpretacia eZleva, igi


erTmniSvenlovnad dadebiT gmirad aris interpretirebuli<br />

(saSualo skolebisTvis gankuTvnil damxmare saxelmZRvaneloSi<br />

vkiTxulobT: `aluda da mindia `azrisa da simarTlisaTvis~<br />

mebrZoli vaJkacebi arian~. _ vaJa-fSavela 2001: 66). mindias saxis<br />

kirSiseuli wakiTxva, vfiqrobT, ufro srulyofilia; mar-<br />

Tlac, aludas erTguli da gulisxmieri megobari mindia Tavisi<br />

Semdgomdroindeli gaubedaobiT, erTob realisturi saxea, idealizebisgan<br />

Tavisufali, anu iluziisgan Tavisufali realisturi<br />

maneriT daxatuli saxea.<br />

sazogadod, `aluda qeTelauris~ mindias CvenSi naklebi yuradReba<br />

eqceva. Temisa da pirovnebis dapirispirebaze amaxvileben<br />

ZiriTadad yuradRebas am poemis analizisas. es Sualeduri<br />

rgoli, Temisa da pirovnebis Serigebis mowadine mindia, mkvlevarTa<br />

nakleb interess iwvevs. arada, ra saintereso personaJi<br />

yofila _ konceptualuradac da mxatvruli TvalsazrisiTac!<br />

(Sdr.: `SatilSi rCeba mindia, romelic, Cveni azriT, liminalobis<br />

potenciis matarebelia~. _ leTodiani 2011: 149).<br />

ucxoeli mkiTxvelis sworad informirebisTvis mniSvnelovania<br />

is paraleli, rasac r. kirSi avlebs mokluli duSmanisTvis<br />

marjvenis mokveTis da mere moWrili mklavis qavis karze miWedebis<br />

xevsurul tradiciasa da amerikeli indielebis mier mokluli<br />

mtrisTvis skalpis aZrobis Cveulebas Soris, da iqve das-<br />

Zens: Tumca Crdiloamerikeli indielebi xevsurebisgan gansxvavebiT<br />

qristianebi ar iyvneno. amiT (xevsurTa qristianobis xazgasmiT)<br />

igi Cveulebis, tradiciis gamZleobazec mianiSnebs, im<br />

Cveulebisa, romelic rjulze umtkicesia. (ZirZveli Cveulebis<br />

Tavisebureba xom is aris, rom masSi adamiani myudrod grZnobs<br />

Tavs, vinaidan ZirZveloba Cveulebas legitimurobas sZens, xolo<br />

legitimuri qmedebis Cadena sulier simSvides gvaniWebs.<br />

ZirZveli tradiciis mier nakurTxi Cveulebis anaqroniuloba,<br />

droisTvis Seuferebloba, rom igrZno da gaicnobiero, aluda<br />

unda iyo).<br />

175


sainteresod aanalizebs rainer kirSi berdia xucesis samive<br />

monologs, metadre mesames, romliTac `jagaraSlili~ berdia<br />

aludas ojaxisa da sanaTesaos dasarbevad aqezebs xalxs, rac<br />

germanel poets pogromebisken faSistur mowodebas axsenebs<br />

(ase wers: `[berdias mesame monologi] aRmavali gradaciiT pogromebisken<br />

faSisturi mowodebebis winamorbedia~ — `Die dritte<br />

[Rede] nimmt in großer Steigerung die Pogromreden des Faschismus voraus~. —<br />

zin und form 1970: 1479). iq berdia aseT ramesac ambobs:<br />

176<br />

`wadiT umtvrieT Savbnelsa<br />

saxlisad’ cixis karebi!<br />

cecxli mieciT saZnovars,<br />

casa swvdebodes alebi!<br />

saTemod gamoirekeT<br />

cxvari, Zroxa da xarebi!~<br />

(xuTi poema 1975: 72).<br />

am pasaJis gamo kirSi wers:<br />

`gansacvifreblad zustad aris aRwerili Zalauflebis<br />

ekonomika da funqcionireba~ (zin und form 1970: 1479).<br />

ras gulisxmobs kirSi `Zalauflebis ekonomikaSi~? imas, rac<br />

axlaxan citirebuli fragmentis bolo ori striqonidan, berdias<br />

mier TiTqos sxvaTaSoris naTqvami sityvebidan, gamosWvivis:<br />

`saTemod gamoirekeT [aludasa da misi sanaTesos] cxvari,<br />

Zroxa da xarebi!~. aluda da misianebi SeZlebulad, welgamarTulad<br />

cxovroben. Tu maT qoneba CamoerTmevaT da Temis sxva wevrebze<br />

gadanawildeba, ra dovlaTs Caigdeben muqTad xelSi!<br />

vaJas ar aviwydeba migvaniSnos, aludas winaaRmdeg agresiulad<br />

ganwyobilni ekonomikuradac rom arian motivirebulni.<br />

amaSic xedavs rainer kirSi vaJas did realistobas. cota qvemoT<br />

igi wers:


`berdia Sekrebs xevsurebs, raTa maT TavianTi gulis saTqmeli<br />

gamoxaton (aq kirSs berdias es sityvebi aqvs mxedvelobaSi:<br />

`xalxo, mindaris gavigo / pasuxi Tqvenis gulisa~. — xuTi poema:<br />

71) da maTda daukiTxavad acxadebs, ra unda iyos es [gulis saTqmeli]:<br />

mindias, misi sanaTesos, mokveTa, araviTari TanagrZnoba<br />

qalebisa da bavSvebis mimarT, maTi sacxovreblebis gadawva~.<br />

aq kargad Cans zemoT moyvanil citataSi naxsenebi `Zalauflebis<br />

funqcionireba~: Zalis mflobelni jer yasidad mimarTaven<br />

xolme xalxs, Tqveni gulis nadebi gamoTqviT, gagviziareTo,<br />

mere ki _ xalxs vinRa usmens — TviTon karnaxoben `masebs~ ris<br />

gakeTebaa saWiro! _ es aris ilustracia imisa, Tu rogor<br />

funqcionirebs Zalaufleba viTomda xalxis saxeliT. amas<br />

poemaSi iqve mosdevs `Zalauflebis ekonomikis~ ilustraciac,<br />

ris gamoc statiaSi vkiTxulobT:<br />

`mere ekonomikuri sacTuris jeri dgeba: aludas saqoneli<br />

Tems unda darCes, da sanaTesaos winaaRmdeg terorisaken mowodeba<br />

ganmeorebiT gaismis. poemis bolos vgebulobT, rom yovelive<br />

ise momxdara, rogorc xucesma brZana~ (zin und form 1970:<br />

1479).<br />

marto am pasaJis (berdias mesame monologis) analizidanac<br />

kargad Cans raoden dakvirvebiT kiTxulobs germaneli mwerali<br />

qarTul poemas, kargad Cans misi, rogorc literatoris, maRali<br />

kvalifikacia, risi wyalobiTac igi srulad grZnobs Txzulebis<br />

sakacobrio mniSvnelobas. rainer kirSis sityviT, `igi (vaJafSavela.<br />

_ l. b.) gviCvenebs, raoden damaxasiaTebelia realisti<br />

mwerlisTvis drois winaTgrZnoba, winaTgrZnoba misi (drois. —<br />

l. b.) rogorc ugvani, aseve damaimedebeli SesaZleblobebisa~<br />

(zin und form 1970: 1480).<br />

amrigad, `aluda qeTelauri~ rainer kirSis mier ganxilulia<br />

msoflio literaturis konteqstSi, yvelaze maRali kriteriumebis<br />

momarjvebiT, rac ki mxatvrul teqsts SeiZleba mivusadagoT,<br />

da qarTuli poeziis am Sedevrma gauZlo gamocdas Cven-<br />

177


da sasaxelod. erTia, raoden Zvirfasia CvenTvis mSobliuri<br />

kulturis artefaqti, da sul sxvaa, roca aseve mniSvnelovani<br />

xdeba igi ucxo kulturis warmomadgenlisTvisac.<br />

damowmebani:<br />

anTologia 1971: Georgische Poesie aus acht Jahrhunderten. Nachgedichtet<br />

von Adolf Endler und Rainer Kirsch. 1. Auflage: Verlag Volk und Welt/Kultur und<br />

Fortschritt, 1971.<br />

vaJa-fSavela 2001: qarTveli mwerlebi skolaSi. vaJa-fSavela.<br />

poemebi. Tb.: 2001.<br />

zin und form 1970: Sinn und Form. Beiträge zur Literatur. Herausgegeben von<br />

der Deutschen Akademie der Künste. 1970, 6. Heft. Berlin: Rütten & Loening.<br />

leTodiani 2011: leTodiani a. `aluda qeTelauris~ gaazrebisaTvis<br />

(`liminalobis~ Teoria da `aluda qeTelauri~) // V saerTa-<br />

Soriso simpoziumi. literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi.<br />

Tezisebi. Tb.: literaturis institutis gamomcemloba,<br />

2011.<br />

xuTi poema 1975: vaJa-fSavelas xuTi poema. Tb.: Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, 1975.<br />

178


kvlav dialeqtizmebis sakiTxisaTvis<br />

vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi<br />

giorgi cocaniZe<br />

roca qarTul samwerlo enaSi dialeqturi nakadis momZlavrebaze<br />

saubroben, mniSvneloba ara aqvs, Seexeba es saubari movlenis<br />

dadebiT Tu uaryofiT mxareebs, upirveles yovlisa va-<br />

Ja-fSavelas fenomens wamosweven xolme wina planze, Tumca yvelam<br />

icis, rom vaJa arc pirveli yofila da arc ukanaskneli<br />

imaTgan, vinc mxatvrul mwerlobaSi xalxur metyvelebas Segnebulad<br />

da gegmazomierad gauxsna gza: dialeqtizms, rogorc<br />

SemoqmedebiTi meTodis mniSvnelovan xerxs, mimarTavdnen vaJas<br />

winamorbedi mwerlebic, misi Tanamedrovenic da Sedmgomi Taobis<br />

warmomadgenlebic. yvela maTganTan am movlenas garkveuli<br />

mxatvruli amocana ekisreboda da asrulebda kidevac igi mas SesaniSnavad:<br />

literaturuli personaJis Sinagani bunebis gasxnisaTvis<br />

misi garegnuli ieris, sacxovrebeli garemos, cxovrebis<br />

wesis da sxvaTa aRwerasTan erTad mniSvnelovani roli ekisreboda<br />

pirovnebis metyvelebasac. dialeqturi metyveleba qar-<br />

Tul literaturaSi fexs ikidebs me-19 saukunis meore naxevridan<br />

da mas Tavisi logika aqvs:<br />

Tu samwerlo enaSi dialeqturi nakadis marTlzomieri Semo-<br />

Wris sakiTxs istoriul perspeqtivaSi gavadevnebT Tvals, ueWvelad<br />

aRmovaCenT erT saintereso kanonzomierebas: misi dasabamidan<br />

me-19 s-is Sua wlebamdis qarTuli mwerlobis TematikaSi<br />

saqarTvelos cxovreba erTiania, mTliania, zogadqarTulia. igi<br />

qveynis calkeul eTnografiul kuTxeebs ar swvdeba. qarTveli<br />

mwerali Tavisi lirikuli gmirebianad zogadqarTul Wirsa da<br />

lxins dastrialebs da Sesabamisad arc romelime kuTxis damaxasiaTebeli<br />

enobrivi movlenebi Cans literaturis enaSi. am dros<br />

179


Tu romelime mweralTan dialeqturi ram gamoCndeba, igi mwerlis<br />

uneblie Secdomis Sedegia da avtoris sadaurobas Tu adasturebs,<br />

Torem misTvis raime mxatvruli mniSvnelobis micema ar<br />

SeiZleba da arc visme ucdia es. Semdeg ki, mecxramete saukunis<br />

meore naxevridan, mwerlis yuradRebis areSi Semodis rogorc<br />

sazogadoebis sxvadasxva fenis, ise saqarTvelos sxvadasxva ku-<br />

TxeTa cxovrebis suraTebic da samwerlo enaSic iCens Tavs sazogadoebis<br />

ama Tu fenis an romelime kuTxis metyvelebisTvis<br />

damaxasiaTebeli Taviseburebani. qarTveli mwerali zogadqar-<br />

Tuli poziciidan uyurebs xalxis farTo fenebis satkivars da<br />

literaturaSi Cndebian zogadkacobriulobamdis amaRlebuli<br />

sazogadoebis konkretuli jgufisa Tu kuTxis warmomadgenel-<br />

Ta tipebi da am tipebis xatvaSi arameorexarisxovan rols asrulebs<br />

swored aRniSnuli enobrivi monacemi. ase iqmnebian ukvdavi<br />

literaturuli personaJebi: dabaRovebi, trdatovebi, didebuliZeebi,<br />

lelT Runia, munjaZeebi, ZalaZeebi, uiSvilebi, Semodgomis<br />

aznaurTa mTeli galereebi, aleqsandre yazbegis gmirebi<br />

da sxvani. ase rom xalxuri metyvelebis damkvidreba qarTul<br />

samwerlobo enaSi logikuri, kanonzomieri procesia. vaJa-fSavelas<br />

Semoqmedeba axali qarTuli saliteraturo enis ganviTarebis<br />

am magistraluri xazis organuli nawilia. vaJa rogorc<br />

prozaikosi, publicisti, eTnografiuli Txzulebebis avtori<br />

me-19 saukunis meore naxevris mwerlobis uniWieresi warmomadgenelia<br />

da misi enac saukeTeso nimuSia im saliteraturo enisa,<br />

romelic daamkvidra 60-ianelTa, anu igive `Tergdaleulebis”<br />

Taobam. misi am xasiaTis nawerebSi dialeqtizmi, arc leqsikuri<br />

da arc gramatikuli, mkiTxvelis Tvalsa da yurs mkveTrad arsad<br />

moxvdeba. mxolod iseT TxzulebebSi, romelTa siuJetebic<br />

fSavis, an Tundac mTis sxva kuTxeebis fonzea gaSlili, mimar-<br />

Tavs vaJac, sxvaTa msgavsad, dialeqtur metyvelebas im doziT<br />

da daniSnulebiT, rac im periodis literaturaSia dakvidrebuli.<br />

180


Cndeba kiTxva: Tu dialeqturi metyvelebis mxatvrul xerxad<br />

gamoyeneba qarTul mwerlobaSi kanonzomier movlenad iyo mi-<br />

Cneuli, maS ratom atyda mxolod vaJas enis gamo iseTi aJiotaJi<br />

da xmauri. erTni usayvedurebdnen imis gamo, rom saliteraturo<br />

enas moZvelebuli formebiT da kuTxuri sityvebiT amZimebs,<br />

anagvianebs, axorklianebso, meoreni rafiel erisTavis mimbaZvelobaSi<br />

sdebdnen brals, mesameni imis gamo amunaTebdnen, rom<br />

ver gaigeb, sad Tavdeba xalxuri gadmocemebi da sad iwyeba vaJafSavelao.<br />

saqme is aris, rom es sayvedurebi da kiTxvebi vaJafSavelas<br />

poezias Seexeboda, mis lirikasa da eposs da ara mo-<br />

Txrobebsa da sxva xasiaTis nawerebs. im dros gamefebuli poeturi<br />

stilis fonze gamoCnda vaJas poezia uCveulod da koloritulad.<br />

misma xalxurma kilom, literaturisaTvis uCveulo<br />

formam da stilma, amave dros poeziaSic gzagaxsnilma dialeqturi<br />

metyvelebis mZlavrma nakadma aalaparaka literaturuli<br />

kritika da erTimeoris miyolebiT Cndeboda presis furclebze<br />

misi ganmaqiqebeli werilebi. vaJa TviTonve exmaureboda da<br />

aZlevda pasuxs mis kritikosebs yovel kritikul werilsa Tu<br />

dasmul kiTxvebze da mTeli misi SemoqmedebiTi moRvaweobis<br />

manZilze Cndeboda presaSi mokle, lakonuri, magram mravlis<br />

mTqmeli da bevris momcveli werilebi da yovel momdevno werilSi<br />

yalibdeboda misi azri da Sexeduleba mwerlobaze, mwerlobis<br />

Tematikaze, imaze, Tu ra gauxdia mwerals Tavisi Semoqmedebis<br />

obieqtad, rogoria gza mwerlis cnobierebidan mkiTxvel-<br />

Ta gulebisken da rogor xdeba zogjer TiTqos ubralo, viwro<br />

eTnografiul garemoSi datrialebuli dramatuli movlenebi,<br />

niWieri mwerlis `grZnoba-gonebis quraSi~ gamovlis Semdeg, sayovelTaoni,<br />

zogadkacobriuli ideebis matarebelni. vaJas<br />

Semoqmedebis am mcire nawilis kvintesencia, romelsac ganzogadebulad<br />

SeiZleba literaturaTmcodneobiTi vuwodoT, dakvirvebulma<br />

mkiTxvelma SeiZleba ase Camoayalibos: mwerlis ena<br />

da azrovneba ganuyofeli erTianobaa da orive erTad eZleva<br />

181


mkiTxvelis misi mTliani Semoqmedebis saxiT. Txzulebis enobrivi<br />

qsovili materialuri gamoxatulebaa poeturi qmnilebisa.<br />

rac ufro niWieria poeti, miT ufro Sesaferis formas uZebnis<br />

igi saTqmels. esaa nawarmoebis srulyofilebis garantia da gza<br />

mkiTxvelis cnobierebisaken. rac ufro mdidaria poetis enobrivi<br />

arsenali, miT ufro Tavisuflad da marjved gamoxatavs<br />

igi nagrZnob-gancdilis da axedebs mkiTxvels Tavis poetur samyaroSi.<br />

Tu ras dainaxavs mkiTxveli iq da ramdenad moixibleba<br />

nanax-gancdiliT, esec araa calsaxad, mxolod erT maTganze,<br />

poetze an mkiTxvelze, damokidebuli. mniSvnelovania rogorc<br />

erTis, ise meoris individualuri Tvisebebi: aris Tu ara obieqturad<br />

momxiblavi poetis samyaro da SeuZlia Tu ara mas Tavisi<br />

enis saSualebiT srulyofilad gauxsnas mkiTxvels gza am samyarosaken;<br />

aris Tu ara mkiTvxelis suli am poeturi xilvebis<br />

Sesabamisi, e. i. aqvs Tu ara mas yvelaferi imis wvdomis Sinagani<br />

potencia, rasac mas poeti sTavazobs. xalxuri sibrZne rom moviSvelioT,<br />

mwerlisa da mkiTxvelis urTierToba kargi mTqmelisa<br />

da kargi gamgonis urTierTobaa. mTqmelis produqtSi ki<br />

saTqmelisa da naTqvamis gancalkeveba SeuZlebelia. ase rom, va-<br />

Jas enaSi fSauri kilo misi umdidresi enobrivi arsenalis ganuyofeli<br />

nawilia, romelsac saWiroebisdakvalad daubrkoleblad<br />

iyenebs igi da swored amiT aRwevs poeturi qmnilebis TiTqmis<br />

ideular srulyofilebas. vfiqrob, amaSia vaJas genialoba.<br />

dialeqtur metyvelebasTan damokidebulebis TvalsazrisiT,<br />

Tu prozaikos vaJa-fSavelas winaprebic hyavda, Tanamedrovenic<br />

da STamomavlobac, poet vaJas am mxriv arc winapari hyavda<br />

vinme, arc Tanamedrove da arc STamomavali. is erTaderTi<br />

iyo da erTaderTad rCeba dRevandlamdis, Tumca xalxur kiloze<br />

naweri leqsebi bevr poetTan gvxvdeba, bevris poeziaa naferi<br />

xalxuri metyvelebis leqsikiTa da gramatikuli formebis elferiT,<br />

SexvdebiT mTlianad dialeqtze nawer leqsebsac, magram<br />

dialeqtizmebTan es damokidebuleba vaJasnairad sistemad ara-<br />

182


visTan Camoyalibebula. TviT vaJa ki Tavis uSualo winamorbedad,<br />

visi gavlenac mas daexmara Tavisi poeturi enis povnaSi, rafiel<br />

erisTavs Tvlida. amas igi ambobs grigol yifSiZis sapasuxod<br />

daweril werilSi, vinc mas (mis Zma baCanasTan erTad) rafiel<br />

erisTavisadmi mimbaZvelobaSi adanaSaulebda. `CvenSi Zalian<br />

saTakilod da viTom niWis dasamcireblad miaCniaT mweralze<br />

sxvisi gavlena _ werda igi _ me ki es wesier, saR, normalur da<br />

aucilebel movlenad mimaCnia im kanonis ZaliT, romelsac hqvian<br />

kanoni TandaTanobisa~ (`PRO DOMO SUA~). vaJa aRiarebs, rom<br />

rafiel erisTavis poeziam masze marTlac imoqmeda da Zlieradac:<br />

`T. rafielis leqsebma, rogorc saero kiloTi nawerma da<br />

isic Cveneburi mTis kiloTi (vaJa, cxadia, aq poeziis kilos gulisxmobs<br />

da ara sasaubros, dialeqturs), sxvanairad aaCqrola<br />

Cemi guli, sxvagvarad SesZra igi. amasTanave nu daviviwyebT imasac,<br />

rom, Tumc maSin Segirdi gaxldiT, magram xalxuri, fSauri,<br />

xevsuruli leqsebi bevri vicodi, es kilo miyvarda, Cems gulSi<br />

gansakuTrebuli kuTxe eWira... magram am saero kiloze weras vera<br />

vbedavdi, radgan mwerlobaSi leqsebis weris kilod ar iyo<br />

miRebuli, aramed sxva kilo mefobda”. rogorc vxedavT jer kidev<br />

Wabuki vaJas arsebaSi, mis grZnobasa da gul-gonebaSi, rogorc<br />

dedamiwis gulSi mxurvale lava, duRda poeturi genia,<br />

magram gamosavals ver poulobda, radgan maSin gabatonebuli<br />

forma poeziisa, romelsac Zalauneburad vaJac emoneboda, ar<br />

Seesabameboda misi Sinagani xilvebis samyaros, mis grZnobismier<br />

xatebs. da ai moxuci rafielis poeziis kilom misca mas stimuli,<br />

gauxsna gza mis arsebaSi dagubebul umZlavres poetur energias,<br />

romelic marTlac rom vulkanuri ZaliTa amoifrqva da misma<br />

elvarebam erTianad gaanaTa qarTuli literaturuli cis kabadoni.<br />

es kaSkaSa naTeba abrmavebda imaT, visi Sinagani potenciac<br />

ar iyo mzad am umSvenieresi poeturi xatebis aRsaqmelad, xolo<br />

im mkiTxvelis arsebas ki, visi sulic adekvaturad aRiqvamda da<br />

iTvisebda vaJas mier SeTavazebul momxiblav samyaros, poeziis<br />

183


es didebuli sxivebi aTbobda da efineboda mtkivani gulis salbunad.<br />

am ukanasknelTagan upirvelesi ilia WavWavaZe iyo. geniosma<br />

moazrovnem umal dainaxa geniosi Semoqmedi da aRtacebulma<br />

wamoiZaxa: Cven, Zvelebma, kalami unda davdoT, gza vaJas<br />

davuTmoTo.<br />

xalxuri poeziis wiaRSi iSva da amoizarda es poeturi genia.<br />

misgan miiRo mTeli is amouwyavi simdidre, rac mas gaaCnda da<br />

gaaCnia dResac: misi mTeli versifikaciuli sazomi _ silabika,<br />

riTmi, ritmi risganac iqmneba misi leqsis musikaluri hangebi;<br />

umdidresi sityvieri maragi Tavisi gasaocari feradovnebiT,<br />

risganac iqmneba umSvenieresi poeturi xatebi, mxatvruli sura-<br />

Tebi; xalxuri ambebi, gadmocemebi, legendebi, miTebi, rac safuZvlad<br />

udevs misi leqsebis, baladebis, poemebis siuJetebs;<br />

yvelaferma aman gaiara didi Semoqmedebis `grZnoba-gonebis quraSi”,<br />

Seikra da Camoayalibda mis poetur `manganaSi”, gascda poetis<br />

saarsebo garemos, amaRlda zogadsakacobrio ideebamdis<br />

da gadaefina mTel samyaros.<br />

Cven zemoT sistema vaxseneT. diax, vaJas SemoqmedebaSi misi<br />

dialeqtur metyvelebasTan damokidebuleba mwyobr sistemadaa<br />

Camoyalibebuli. dakvirvebulma literatorma ar SeiZleba ar<br />

SeniSnos am damokidebulebis sami safexuri: 1. vaJa wers sufTa<br />

saliteraturo qarTuliT; 2. vaJa iyenebs dialeqtur metyvelebas,<br />

ZiriTadad fSaurs, rogorc mxatvrul saSualebas da 3. vaJa<br />

wers fSaurad. yvelaferi es exeba mis mTlian Semoqmedebas _<br />

prozasac da poeziasac. vaJas enisadmi damokidebulebis es sami<br />

safexuri Camoyalibdeba binaruli Sepirispirebis gziT miRebul<br />

iseT sistemad, rogorsac lingvistebi iyeneben xolme sxvadasxva<br />

donis enobriv erTeulTa struqturuli mimarTebebis<br />

aRsawerad. Sepirispirebis pirvel safexurze gamoiyofa enis<br />

wminda literaturuli da arasaliteraturo doneebi; struqturirebis<br />

me-2 safexurze kvlav ori done gamoiyofa: dialeqturnarevi<br />

da sufTa dialeqturi. vaJasTan samwerlo enis es sa-<br />

184


mive done warmodgenilia erTimeoreze ufro STambeWdavad, koloritulad<br />

imisda mixedviT, Tu, rogorc TviTon ityoda, `ra<br />

movlenani gauxdia mas Tavis mwerlobis sagnad~ (`niWieri mwerali~).<br />

vaJa-fSavela Tavisi moTxrobebis udides nawils im epoqis<br />

saukeTeso literaturuli qarTuliT wers, iseTi qarTuliT,<br />

romelsac mis Tanamedrove qarTvel mweralTagan tols veravin<br />

daudebda, SesaZloa TviT didi iliac ki. es iyo vaJas ena Tavisi<br />

gamokveTili individualobiT, sakuTari leqsikiTa da frazeologiiT,<br />

azris individualuri mimoqceviT, romelsac misive sityvebiT<br />

rom vTqvaT, ori Tavankara wyaro kvebavda: `ZvelTa ni-<br />

Wier mweralTa nawarmoebni, is qarTuli Temebi, sadac dRevandlamde<br />

Senaxulia SeubRalavad, umwikvlod qarTuli ena”. Zvel<br />

niWier mweralTagan vaJa ors asaxelebs: SoTa rusTavels da daviT<br />

guramiSvils. gauryvnelis eniT mosaubreni ki mTielni ariano,<br />

romlebTanac mas hqonda uSualo `damokidebuleba~ (`ena~).<br />

literaturuli qarTuliT, dialeqturi minarevebis gareSe,<br />

wers poemebis erT mcire nawilsac. es is poemebia, romlebSic<br />

Txzulebis Tema da siuJetis samoqmedo areali romelime ku-<br />

TxiT ar aris Semofargluli. aseTTagan SeiZleba davasaxeloT<br />

ori: `moxucis naTqvami~ da `sisxlis Zieba~. pirveli mxatvrulad<br />

SedarebiT sustia, radgan is misi SemoqmedebiTi moRvaweobis gariJraJzea<br />

dawerili (1883 w.), roca vaJas jer kidev ar hqonda napovni<br />

sakuTari poeturi xma, sakuTari kilo werisa da im stils<br />

emorCileboda, rac im dros kanonikurad miiCneoda. meore poemiT<br />

ki vaJa warmogvidgeba Camoyalibebul `vaJa-fSavelad”, rogorc<br />

genialuri sityvieri mxatvari da sityvieri musikosi:<br />

`caze hyvavian Rrubelni,<br />

mzis sxivebs hsvamen diliTa,<br />

mTebs auxsniaT pirbade<br />

SvilebiT, SviliSviliTa;<br />

185


186<br />

gulgrilad icqirebian<br />

gaumaZRarni ZiliTa;<br />

qaTibs uReWavs niavi<br />

brol-minanqaris kbiliTa”.<br />

..................................................<br />

`cxens davafrindi, wamoved,<br />

vceme maTraxis tariTa.<br />

mohqroda Cemi mimino,<br />

fexebs ibanda qariTa”.<br />

vaJa saliteraturo eniT wers Tavisi lirikis udides nawilsac.<br />

oRond misi Semoqmedebis es ubanic, imave sistemis binaruli<br />

mimarTebebis ZaliT, or nawilad unda gaiyos: pirveli _ sadac<br />

lirikuli gmiri Tavad avtoria. misi poeturi suli mTaSi trialebs<br />

da iqve atrialebs mkiTxvelsac. am leqsebis ena Tumc saliteraturoa,<br />

kiloa mTuri, gnebavT fSauri, am sityvis poetikuri<br />

da ara lingvisturi gagebiT. maTSi aqa-iqa gamokrTeba didi<br />

ostatobiT naxmari araliteraturuli formebi, ris ZaliTac<br />

ixateba mTuri poeturi garemo, leqsi mTis surnelebas daikravs.<br />

amgvari leqsebis saukeTeso nimuSebi imdenad bevria, rom saukeTesoTa<br />

dasaxelebac ki gaWirdeba. aviRoT Tundac leqsi<br />

aragvs:<br />

`d a w u x e b u l m a , aragvo,<br />

ro gnaxe, gavixareo,<br />

sruliad gamovicvale,<br />

welSiac avixareo.<br />

ra lamazia, wyeulo,<br />

Sen zvirTTa laRni Cqerani,<br />

gaafrTebulsa talRasa<br />

kldes rom wauvlen Tqerani~.<br />

sityvam `dawuxebulma~ gadastyorcna mkiTxveli fSavis aragvis<br />

xeobaSi (da ara xevsureTis an mTiuleTis da gudamayris),


Torem versifikaciulad araferi daSavdeboda, Tu avtori `dawuxebulis”<br />

magivrad sityva `monatrebuls~ ixmarda, magram es<br />

ukanaskneli ver Seasrulebda im mxatvrul amocanas, rac pirvels<br />

akisria. aseve SeiZleba vnaxoT leqsis `Rame mTaSi~ dasawyisi~:<br />

`daRamda, wvrilni varskvlavni<br />

ayvavden, dasxden cazeda,<br />

mTvare ki jer arsada Cans,<br />

ar d a g v n a T o i s Tavzeda~.<br />

Tavidanve itvirTeba leqsi Sinagani energiiT, raSic mniSvnelovan<br />

rols sityvaforma `dagvnaTois” asrulebs. Semdeg gasaocari<br />

dinamiurobiT cvlis erTmaneTs bunebis mZafrad mSfoTvare<br />

da nazi, mwyazari suraTebi... da am dinamikis logikuri ideuri<br />

finali:<br />

`buneba mbrZanebelia,<br />

igiv monaa Tavisa,<br />

zogjer sikeTes ixveWavs,<br />

zogjer mqnelia avisa,<br />

erTferad mtvirTveli aris<br />

saqmis TeTris da Savisa,<br />

saca pirimzes axarebs,<br />

iqve mTxrelia zvavisa,<br />

mainc ki lamazi aris,<br />

mainc siturfiT hyvavisa~.<br />

meore _ logikuri gmiri zogadad qarTvelia, saerTo saqveyno<br />

Wir-varams dastrialebs misi suli. am rigis leqsebidan saukeTeso<br />

nimuSad SeiZleba davasaxeloT leqsi `Civili xmlisa~.<br />

misi ena Seqmnis dros saliteraturo qarTulis unaklo nimuSia.<br />

avtori iqac ki ar ahyolia cdunebas, sadac, erTi SexedviT, TiTqos<br />

literaturuli gramatikuli formis dialeqturiT Secvla<br />

187


frazas eqspresiulobas Sehmatebda: vTqvaT `uyvarda~ formis<br />

Canacvleba `uyvardis~ formiT da `dasdevda~-si _ `dasdevdis~iT<br />

strofSi:<br />

`omSi win wasvla u y v a r d a,<br />

xelT dabRujvili faria,<br />

aras d a s d e v d a sikvdilsa,<br />

oRomT ar Sarcxves jaria”.<br />

miuxedavad imisa, rom Sinaarsi aq swored xolmeobiTia da amgvari<br />

xolmeobiTebis xmareba im epoqis literaturisaTvis<br />

ucxo ar iyo.<br />

amave rigs miekuTvneba is leqsebi, sadac lirikul gmirad<br />

personificirebuli buneba an cxovelTa samyaros romelime<br />

warmomadgeneli gvevlineba: `niblias anderZi~, `mercxlis sim-<br />

Rera~, `kurdRlis simRera~ da lirikuli prozis uSesaniSnavesi<br />

nimuSebi, rogoricaa `ia~, `mTis wyaro~, `mTani maRalni~ da sxvani.<br />

dialeqtizmebisagan es Txzulebanic sruliad Tavisufalia.<br />

axla vnaxoT vaJas dialeqtur metyvelebasTan damokidebulebis<br />

meore safexuri, roca mwerali dialeqtizms iyenebs rogorc<br />

mxatvrul saSualebas. rogorc ukve vTqviT, prozis nawilSi<br />

vaJa originaluri araa. misi originaloba poeziaSi, poemebis<br />

enaSi iCens Tavs. aq gansxvavdeba vaJa-fSavela Tavis TanamedroveTagan:<br />

im epoqebis poemebis ena mTlianad saliteraturoa,<br />

iq arsad Cans poemaTa personaJebis daxasiaTebis is xerxi, rasac<br />

farTod aqvs gza gaxsnili prozaul TxzulebebSi. aseTia ilias<br />

da akakis poemebis ena, romelTac vaJa, ueWvelia, icnobda da romelTa<br />

Tavis Semoqmedebaze nawilobriv gavlenasac TviTonve<br />

aRiarebda. vaJas im poemebSi, romelTa siuJetebic mTis garemo-<br />

Si iSleba, mkveTrad upirispirdeba erTmaneTs avtoriseuli da<br />

dailogebSi personaJTa metyveleba: avtoris ena literaturulia,<br />

personaJebisa _ dialeqturi. Tumca prozaikos vaJas da<br />

poet vaJas avtoriseul metyvelebis Soris dialeqtizmebTan<br />

188


damokidebulebis TvalsazrisiT sxvaoba mainc aris. poemebis avtoriseul<br />

TxrobaSi araiSviaTad gamokrTis dialeqtizmi im doniT,<br />

rogorc es aris lirikis im nawilSi, sadac lirikuli gmiri<br />

avtoria. amiT axerxebs vaJa mkiTxvelis goneba mimarTos im garemosaken,<br />

sadac drama unda gaiSalos, an mianiSnos gmiris sadaurobaze,<br />

misi xasiaTis raRac Strixze. vnaxoT Tundac `baxtrionis”<br />

lirikuli Sesavali. saukeTeso literaturul TxrobaSi<br />

ucbad gamokrTeba:<br />

`mec migemebav igi rZe,<br />

riTac Tqven daizardeniT~,<br />

da mkiTxvels ar sWirdeba imis Tqma, rom qedebi, romlebsac<br />

poeti miesalmeba da romlebTanac miaqvs `salami gviani~, _ fSavis<br />

qedebia. an da iqve muxa-ifnebiT dafaruli `Subis wvrad” Cadgmuli<br />

gori, sadac: `ramdeni sipebi awyvav, moCans akldamis pirebi~.<br />

`awyvav~ da ara` awyvia~ imitom, rom, rogorc cota qvemoT<br />

vigebT: `es fSavelT salocavia, dRes dReobaa amisa~.<br />

`aluda qeTelauris~ SesavalSi avtori gviambobs, rom `macne<br />

movida Satilsa”, qistebma cxenebi daitaceso. samdevrod aluda<br />

emzadeba, vinac `kacia davlaTiani, safixvnos TavSi dajdebis,<br />

sityva maudis gziani~ da aludam `aisxa iaraRebi, g a a f x a -<br />

v i d i s xmalio, g a u S i n j i d i s vadani~. am leqsikuri da gramatikuli<br />

`xevsurizmebiT~ avtorma mkiTxveli xevsurul garemoSi<br />

Seiyvana, sadac unda gaTamaSdes mTeli Semdgomi drama. ambavi<br />

rom TuSeTSi momxdariyo, gmiri s a a n j m o s TavSi dajdeboda,<br />

xolo Tu igi fSaveli iqneboda, `b e R l i s k a r i d a n~<br />

etyoda xatis s a j a r e S i Sekrebil TanamoZmeebs `gzian~ sityvas<br />

_ vaJas mTis sxva kiloebis masalac uxvad aqvs Tavis enobriv<br />

arsenalSi da saWiroebis SemTxvevaSi marjved iyenebas mas.<br />

sul sxva suraTia, roca vaJa poemis personaJebs alaparakebs.<br />

ai kviriasa da sanaTas dialogi:<br />

189


190<br />

kviria: `xom ar ayrilan fSavelni,<br />

Cqam ro ar ismis xalxisa,<br />

rogorc minaxav, ar aris<br />

lxini kacis da qalisa.<br />

Senoba minda gavigo,<br />

var Tqveni miwawyalisa”.<br />

sanaTa: `Cem ra ikiTxvis, dedilas,<br />

uklosi, bediT Sevisa?<br />

davkarge yvela Tvistomi,<br />

vinac ki myvanda Tavisa~.<br />

vaJas samwerlo poeturi enis brwyinvale nimuSia poema `giglia~.<br />

esaa pirveli epikuri Txzuleba, romlis saxiTac saocari<br />

elvarebiT amoifrqva vaJas SemoqmedebiTi genia. ambavi Cveulebrivia,<br />

damaxasiaTebeli Zveli drois mTianeTis yofisaTvis: lekebi<br />

daecemian fSavis erT sofels, tyveebs gaitaceben. moZaladeebs<br />

mdevrad fSaveli vaJkaci mihyveba. mniSvneloba ara aqvs,<br />

ambavi namdvilad momxdaria Tu avtoris mier SeTxzuli _ siu-<br />

Jeti realisturia. aq Camoyalibda pirvelad klasikuri saxiT<br />

vaJas enobrrivi meTodi: gegmazomieri monacvleoba literaturuli<br />

da dialeqturi kiloebisa. magram es xom mxolod leqsad<br />

moTxrobili ambavi araa. es momajadoebeli musikaa, gasaocari<br />

simfoniuri poema, romelic naweria ara bgerobrivi, aramed sityvieri<br />

musikiT. poemis eqspozicia deda-Svilis, dis, mezoblis<br />

qalis dialogs warmoadgens, sufTa fSauri kilos damaxasiaTebeli<br />

leqsikiT da gramatikuli formebiT, rac qmnis erTis mxriv<br />

cxad vizualur suraTebs da meores mxriv TiTqos didi musikaluri<br />

qmnilebis uvertiurad xmianobs. aseve, fSauri kiloTi ikvris<br />

poemis kvanZi:


`axadi lekvebs auklav,<br />

iqiT wausxam tyveebi,<br />

su sisxliT gadaubasrav<br />

ukvenafSavis kldeebi~.<br />

Semdeg mihyvebi siuJetis ganviTarebis aRmaval xazs, sadac<br />

erTmaneTs saocari ritmulobiT cvlis mtrisken saomrad gamalebuli<br />

cxen-mxedari, maT kvalze dadevnebuli axadeli qalebis<br />

moTqma da zari, cocxali da aracocxali bunebis dinamiuri suraTebi<br />

_ da TiTqos yurs Caesmis raRac heroikuli musikis hangebi.<br />

ai poemis kulminaciac, moqmedebis ganviTarebis apoTeozi,<br />

gasaocari dinamika da aqac TiTqos beThovenuri musikis maJoruli<br />

xmianoba:<br />

`TiTqos ciT elva, moarda<br />

moyme ram svilisferia,<br />

xmals aprialebs gordasa,<br />

masze naTeli hfenia...<br />

erTi Savardnebr dahkivla:<br />

`axla ki Cemi jeria!”<br />

Suaze gasWra cxen-kaci,<br />

Sambs hkocnis xmlisa wveria”.<br />

magram gigliac mokles. moqmedebis damavali ritmi da aqac<br />

sityvieri musikis minoruli xmebi:<br />

`xevis pirzeda lodebzed<br />

giglia kvdeba xaria,<br />

ar unda gulxeldakrefa,<br />

kldes miubjenav mxaria;<br />

kvdeba gulsuwadinoda,<br />

mtrisa mihyveba javria.<br />

191


192<br />

roca giglia kvdeboda<br />

mTeb satiralze sxdeboda<br />

.................................................<br />

maRliT momfreni mTis wyaro<br />

siboalulisgan Sreboda~...<br />

samwuxaroa, rom statiis formatis gamo ar SemiZlia farTod<br />

gavSalo msjeloba am poeziis enobriv mxareze da kidev ufro samwuxaro<br />

isaa, rom Cemi musikaluri ganaTlebis nulovani donis<br />

gamo ar SemiZlia am poemis musikalur mxareze musikaluri terminologiiT<br />

msjeloba.<br />

vaJas geniis am epikur amofrqvevas mohyva poeturad amave<br />

stilisa da Zalis, oRond ideurad masze buvrad amaRlebuli,<br />

zogadsakacobrio doneebze gasuli kidev xuTi poema: `gogoTur<br />

da afSina~, `aluda qeTelauri~, `baxtrioni~, `stamar-maspinZeli~<br />

da `gvelis mWameli~.<br />

rogorc vTqviT, vaJas dialeqtebTan damokidebulebis mesame<br />

safexuri isaa, rom is Txzulebebis erT nawils marTlac fSaurad<br />

wers, prozas im SemTxvevaSi, roca mTxrobeli fSavelia;<br />

dramas, radgan mTeli moqmedeba fSavis istoriul sinamdvilezea<br />

gaSlili da moqmedi pirebi, cxadia, fSavlebi arian; lirikas<br />

maSin, roca leqsis lirikuli gmiri fSavelia. aseTi leqsebi bevria<br />

mis SemoqmedebaSi, CamoTvla Sors wagviyvanda. sanimuSod SeiZleba<br />

erT maTganze SevCerdeT. leqss `mwyemsis anderZi” hqvia.<br />

esaa (sxva bevris msgavsad) fSauri dialeqtiuri eniT dawerili,<br />

ise, rogorc ityodnen TavianT leqs-simRerebs fSaveli saxalxo<br />

mTqmelebi, imitom rom leqsis lirikuli gmiri fSaveli mecxvarea.<br />

`Tqven Tvalnimc damitireben,<br />

sworebo genacvleniTa,<br />

netavi mena, Tu miwa<br />

meRirsa Tqvenis xeliTa.<br />

..........................................


o SaiyrebiT cixegors<br />

an laSars, davlaTiansa,<br />

fSavlebo momigonodiT,<br />

dids aras mogcemT ziansa~.<br />

amave rigis Txzulebebs unda mivakuTvnoT poema `monadire~,<br />

romlis mTxrobelic da moqmedi piric fSaveli monadirea da misi<br />

samoqmedo arealic fSavis tyeebia.<br />

vaJa-fSavelas am Segnebulad gatarebuli enobrivi poziciis<br />

gamo Tavidanve gamouCnda araerTi gamkritikebel ganmaqiqebeli.<br />

maT kritikas vaJa umalve gamoexmaureboda xolme da aZlevda<br />

dasabuTebul, damajerebel pasuxebs. araiSviaTad, iqiTac<br />

sdebda brals zogs umecrebaSi, zogs mweralTa urTierT gavlenaze<br />

araswor SexedulebaSi, zogs zepirsityvierebis ucodinrobaSi<br />

da sxva. yvelgan vaJa dinji iyo, auRelvebeli. magram ai,<br />

vaJa iRebs didi poetis poeturad naTqvam TiTqos msubuq<br />

sayvedurs:<br />

`enas giwuneb fSavelo,<br />

mgosano maRal mTisao,<br />

Tumc ki gviTesav margalits,<br />

mkiTxvelic amas mkisao~.<br />

es sayveduri emwvava Zalian vaJa-fSavelas. emwvava da daaRona<br />

kidevac uzomod. daaRona da afiqra araerTi da ori weli.<br />

did akakis is ver Sehkadrebda verc saerTo umecrobas, verT poeziis<br />

da poetikis kanonebis ucodinrobas da verc sxvasa da<br />

verc sxvas. ara da upasuxobac ar SeiZleboda, is xom Rrmad iyo<br />

darwmunebuli Tavis simarTleSi. da ai bolos iqmneba vaJas poeziis<br />

kidev erTi Sedevri, `dagvianebuli pasuxi akakis~, romelsac<br />

kacma SeiZleba uwodos poeturi traqtati mwerlis enis Sesaxeb.<br />

mravlismetyvelia am ubadlo leqsis finali:<br />

193


194<br />

`me arc erT kilos ar vwunob,<br />

Tua qarTvelis gvarisa,<br />

moTayvane var yovlisa<br />

imaT tkilis da mwarisa.<br />

sxva ram mawuxebs, isa vsTqvaT,<br />

damxSobi mzis da mTvarisa,<br />

samSoblos damamxobeli<br />

da gamomjreli karisa...<br />

sjobs rom imaze vitiroT<br />

mudam mTqmeli var amisa...<br />

nu SegaSinebsT, ar gavnebsT<br />

mTidan yvirili xarisa~.<br />

mTidan anu poeturi simaRleebidan es xaruli kivili esmoda,<br />

esmis da gaigoneben momavalSic isini, visi guli da gonebac mzad<br />

iyo, mzad aris da mzad iqneba geniosTa mxatvruli naazrevis<br />

adekvaturad aRsaqmelad.<br />

bolos SeiZleba davaskvnaT, rom saTaveSive mcdari iyo debuleba,<br />

vaJa-fSavela fSaurad werso. Tumca am azrs literator-<br />

Tagan axla veRarsad gavigonebT, magram mkiTxvelTa wreebSi ki<br />

kvlavac boginobs igi. sworia debuleba, rom vaJas samwerlo<br />

enas, mis individualur stils, saliteraturo qarTulis<br />

uwyvet tradiciasTan erTad kvebavs fSauri dialeqturi metyvelebac.<br />

sityvis semantikis Rrma codna, misi feradovnebis,<br />

musikalobis, surnelebis ufaqizesi grZnoba saSualebas aZlevda<br />

poets Seeqmna rogorc ubadlo epikuri tiloebi, aseve, lirikuli<br />

poeziis brwyinvale Sedevrebi, romlebic ver Tavsdeba<br />

verc kuTxur da verc erovnul CarCoebSi, isini sityvieri xelovnebis<br />

zogadsakacobrio nimuSebia.


saarqivo-personificirebuli informacia _<br />

vaJa-fSavelas fsiqologiuri portretis<br />

kvlevis wyaro<br />

esma mania<br />

biografia specifikuri narativia. is moRvawis personaluri<br />

monacemebis Sesaxeb pozitiuri msjelobebis erTgvari nakrebia.<br />

pirovnebis cxovrebisa da Semoqmedebis asaxvis es forma xSirad<br />

stereotipulia, ris gamoc maTi biografiebi mxolod umniSvnelo<br />

faqtologiiT gansxvavdeba erTmaneTisagan. es ki am tipis narativis<br />

standartulobasa da mis formalur bunebas ganapirobebs.<br />

sagulisxmoa, rom moRvawis utyuari biografiis wyaro misi<br />

piradi arqivia.<br />

saarqivo dokumentebi, Tu SeiZleba ase iTqvas, TavisTavad<br />

imuxteba personaluri monacemebiT, moRvawis e. w. `fsiqologiuri<br />

niSnebiT~. saarqivo erTeulis personifikacia ara ZiriTadi,<br />

aramed meoreuli, cnobiersmiRmuri procesia. es ki imas<br />

niSnavs, rom pirovneba azrovnebis produqtis grafologiuri<br />

formiT gadmocemis dros `gascems~ sakuTar Tavs. pirovnebis<br />

rTuli fsiqikis kvaliT _ Tavisi ganwyobebiT, fiziologiuri<br />

mdgomareobebiT, sakuTari unarebiTa da CvevebiT, miswrafebebiT,<br />

cnobierisa da qvecnobieris konfliqtis Sedegad warmoqmnili<br />

atipiuri qmedebebiT, garemomcveli garemodan momdinare<br />

faqtorebiT _ aRibeWdeba TiToeuli avtografuli nimuSi.<br />

personificirebuli informaciis moZieba SeiZleba rogorc<br />

Sinaarsobriv-Janrobriv-Tematur, aseve teqnikur monacemebSi.<br />

is personaluri informaciis e. w. `sarkiseburi variantia~.<br />

rogorc pirovnebis portretis kvlevis wyaro, analitikurad<br />

ufro sandoa da Rrma, vidre biografiebisa Tu avtobiografiebis<br />

masalebi.<br />

195


orive tipis kvleva aramarto moRvawis fsiqologiuri portretis<br />

rekonstruqciis saSualebas iZleva, aramed epoqis Sesaxeb<br />

arapirdapir naTqvam, sxva naTqvamidan gamomdinare realobas<br />

gadmogvcems.<br />

zogjer sazogadoebebi, epoqidan epoqaSi uprotestod imeoreben<br />

erTxel sazogadoebaze Tavsmoxveul stereotipul damokidebulebebs.<br />

es ki, e. w. fasadur imijebs qmnis da simulaciis<br />

maRali xarisxiT erTgvar profanirebul, Sinaarsisagan daclil<br />

trafaretebs gvTavazobs. amitom CvenTvis sruliad ucnobi<br />

rCeba sazogado moRvaweTa realuri saxe. personificirebuli<br />

informaciebi ki am trafaretuli midgomebisagan Tavis aridebis<br />

saSualebas iZleva.<br />

vaJa-fSavelas xelnawerTa erovnul centrSi daculi piradi<br />

arqivi misi fsiqologiuri portretis pirveladi Strixebis-<br />

Tvis sagulisxmo sakvlev wyaroebs gvTavazobs.<br />

sainteresoa, rom, zogadad, finansuri angariSebi da xarj-<br />

TaRricxvebi XIX saukunis moRvaweebTan, ZiriTadad, rusul enaze<br />

warmoebs. es ki imas niSnavs, rom socialur da eTnikur saazrovnos<br />

Tav-Tavisi diferencirebuli ena aqvs. es konkretuli<br />

SemTxveva ki miuTiTebs imaze, rom am tipis yofa da azrovneba<br />

XIX saukunis bolos jer kidev ar ganixileba qarTuli eTnikuri<br />

sivrcis logikur konteqstSi.<br />

fulisadmi, rogorc relatiuri Rirebulebis mqone SesaZleblobisa<br />

Tu nivTisadmi, vaJa-fSavelas saorWofo, gaorebuli<br />

damokidebuleba aqvs. misTvis fuli yofiTi da, miT umetes,<br />

sulieri kulturis organuli nawili ar aris. is drois mier<br />

motanili erTgvari damatebiTi movlenaa, romelsac uxerxuli<br />

diskomfortis Setanac ki SeuZlia socialur movlenebSi. konfliqti,<br />

erTi mxriv, fulis, rogorc aucilebeli sayofacxovrebo<br />

saSualebisa da, meore mxriv, Rirsebis sferodan mis siSores<br />

Soris, qmnis vaJas specifikur damokidebulebas am sakiTxi-<br />

196


sadmi. vaJas mier Cawerili fSavuri eTnografiuli masalis pirveli<br />

gariTmuli dialogi swored am sakiTxs exeba:<br />

`_ foStis ful veRar giSovnav, xan nacval dagdevs, xan gziri,<br />

_ ra fuli, Seni Wirime, saSovn ar aris advili,<br />

iWreba peterburRSia, me iq fulisad sad vivli!~ (xec, vaJafSavelas<br />

piradi fondi № 225).<br />

miuxedavad imisa, rom Tavisi publicisturi werili `umaduri<br />

gamomcemeli~ misTvis gadaxdil arasakmaris honorars exeba,<br />

mTel Semdgom msjelobas, romelic motyuebuli avtoris gulwrfeli<br />

gulistkiviliTaa gajerebuli, erTgvarad amarTlebs<br />

werilis pirveli abzaci: `Tumca saCoTirod mimaCnia saubari am<br />

saganze, razec dRes momixda mkiTxvelTan, magram ra gaewyoba:<br />

Tqmaca sWirs, uTqmelobac. Tqma imitom Wirs, rom fulze da<br />

angariSebze wera beWdviTi sityvis Seuracxyofad mimaCnia;<br />

gavCumde da araferi vsTqva, esec SeuZlebelia~ (vaJa-fSavela<br />

1964: 278). faqts, rom `fuli peterburRSi iWreba~, socialuri<br />

urTierTobebis es forma sxva geografiasa da sxva kulturaSi<br />

gadaaqvs, Tumca bolo frazaSi: `me iq fulisad sad vivli~, sagulisxmoa<br />

sityva `sad~ da ara `ar~. SesaZlebelia vivaraudoT,<br />

rom avtors geografiuli siSoriT gamowveul sirTulesTan er-<br />

Tad, erTgvari, gakvriTi sinanuli, qvecnobieri konfliqtic ki<br />

aqvs gamoxatuli am frazaSi.<br />

vaJa-fSavela `moambis~ redaqcias 1896 wels swerda: `gigzavniT<br />

poemas `ivane kotoraSvilis ambavi,~ romelic Rirs oTxi<br />

Tumani (str. 5 k.) da vinZlo TibaTvis wignSi dahbeWdoT. Tu vinicobaa<br />

calke wignad dabeWdva moiwadinoT, neba gaqvsT, dabeWdoT.<br />

mxolod im pirobiT, rom momceT xuTi Tumani, da dahbeWdoT<br />

TqvenTvis gasasyidad <strong>150</strong>0 ekz. anarada amdenive dahbeWdoT<br />

da naxevari me Semosavlidam da naxevari Tqven...~ (xec, vaJafSavelas<br />

piradi fondi № 228).<br />

sagulisxmoa, rom teqstSi gadaxazulia CanarTi: `ginaca fulisa<br />

Tqven iciT, rogorc gamoh...~ fraza dausrulebelia. es<br />

197


`moambis~ redaqciisaTvis, da ara sajaro publikaciisTvis, gankuTvnili<br />

werili zemoT xsenebul publicistur werilze 13<br />

wliT adrea dawerili. Tavidan avtori SemdegSi ukve gadaxazuli<br />

striqoniT am sakiTxTan dakavSirebul uxerxulobas erTgvarad<br />

Tavs aridebs, Tumca Semdgom striqons auqmebs. orive<br />

SemTxvevaSi, rogorc sajaro, aseve pirad werilSi, igrZnoba avtoris<br />

diskomforti, is am gadaxazuli fragmentiT srulebiT<br />

icvlis pozicias da, Sinagani konfliqtis miuxedavad, sakmaod<br />

mizanmimarTuli, logikuri da principuli rCeba.<br />

vaJa-fSavelas `baxtrionis~ avtografuli Savi nusxis (xec,<br />

vaJa-fSavelas piradi fondi №149) bolo gverdze daweril finansur<br />

xarjTaRricxvebSi Tanxis maqsimaluri odenoba ar aRemateba<br />

50 rubls. savaraudoa, rom metad mwiri finansuri SesaZleblobis<br />

mqone adamians Tavisi saukeTeso nawarmoebis bolo<br />

gverdze es gamoTvlebi misaRebi honoraris savaraudo odenobis<br />

dasadgenad uwarmoebia (rogorc zemoT vnaxeT, `ivane kotoraSvilis<br />

ambavis~ dabeWdvisTvis vaJa-fSavelas oTxi Tumani mouTxovia).<br />

sxvaTa Soris, cnobili faqtia, rom vaJa-fSavela saqarTvelos<br />

raionebs Soris yvelaze kmayofili quTaisidan dabrunebula,<br />

sadac misTvis Coxa da 5 Tumani usaxsovrebiaT. vaJa<br />

am saCuqars uzomod gauxarebia. aqedan gamomdinare, 5 Tumani,<br />

rogorc soliduri sasaCuqre Tanxa da rogorc sakmaod vrceli<br />

mxatvruli nawarmoebis sahonoraro safasuri, ver vityviT, rom<br />

am raodenobis fulis maRal kursze miuTiTebs. Cvens am varauds<br />

ilia WavWavaZis ubis wignakis angariSebic adasturebs. erT-erT<br />

gverdze Cveuli mowesrigebulobiT daxazul cxrils aseTi sa-<br />

Tauri aqvs: `Cemi marTebi _ miviRe~ (igulisxmeba valebi). ilias-<br />

Tvis valebi daubrunebiaT petre gruzinskis — 450, saSa orbelians<br />

282, anton furcelaZes — 75, iakob mansvetaSvils — 15 — rubli~<br />

(xec, ilia WavWavaZis piradi fondi № 62). sainteresoa, rom<br />

sesxad gacemuli Tanxis zeda da qveda zRvars Soris didi amplitudaa.<br />

SeiZleba vivaraudoT, rom es imdroindeli valutis zed-<br />

198


metad maRal kurszec ar miuTiTebs, amitomac dabali qveda<br />

zRvari (15 rubli) sazogado moRvaweTa mwir finansur SesaZleblobebze<br />

gviqmnis warmodgenas. Tu `baxtrionis~ honorarad 50<br />

rubls vigulisxmebT, iakob mansvetaSvilisTvis 15 rubli umniSvnelo<br />

ar unda yofiliyo.<br />

sagulisxmoa, rom vaJa-fSavelas arqivSi es angariSebi iSviaTad<br />

scildeba orniSna cifrebs, maSin rodesac, misi erTi Canaweris<br />

Tanaxmad, `piriqiTlebis gasavali fulebis~ siaSi (xec,<br />

vaJa-fSavelas piradi fondi № 159) arc erTi orniSna ricxvi ar<br />

aris (120-idan 400-mde meryeobs), rac kidev erTxel adasturebs,<br />

rom vaJa-fSavela, am TvalsazriiT, sakmaod mokrZalebulad<br />

cxovrobda.<br />

imis dasadastureblad, rom fuls am eTnikur sivrceSi Tavisi<br />

logikuri adgili ara aqvs, rom is Tavisi zedmetad `specifikuri~<br />

faseulobrivi mniSvnelobiT ver ewereba qarTuli socialur-kulturuli<br />

sivrcis konteqstSi, isic mowmobs, rom qar-<br />

Tul teqstebSi vaJa fulis erTeulis aRsaniSnavad rublis rusul<br />

inicials iyenebs.<br />

erTgan gvxvdeba vaJas mier nayidi nivTebis es sia: `lursmani<br />

_ 20, flostebi _ 60, Sali qarT. _ 160, Sali TuS. _ 50, sakabe<br />

Tamarisa _ 3, waRebi levanisTvis _ 5~ (xec, vaJa-fSavelas piradi<br />

fondi № 156). qalaqSi, sayidlebze vaJa-fSavela, bunebrivia,<br />

TviTon dadioda. mis mier nayid nivTTa Soris yvelaze dabalfasiani<br />

Tamaris (qaliSvilis) sakabe yofila. sagulisxmo faqtia,<br />

rom vaJa arsebuli socialuri yofis Sesabamisadac da ojaxis<br />

pativiscemis niSnadac, TviTon arCevda Svilebis _ levanisa<br />

da Tamaris samoss, romelic, fasidan gamomdinare, Zalian ubralo,<br />

sada da upretenzioc unda yofiliyo.<br />

vaJa-fSavelas saarqivo masalis Seswavlis Sedegad mis portrets<br />

Tavisebur Strixebs hmatebs misi avtografebis araTematuri,<br />

ZiriTad teqstTan kompoziciurad daukavSirebeli minawerebi,<br />

romelTagan procentulad didi wili qarTul-rusuli<br />

199


kombinaciiT Sedgenili frazebia: `Я _ pavle razikaSvili, luka<br />

pavles Ze razikaSvili~... (xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №156).<br />

200<br />

gvxvdeba am xasiaTis gariTmuli Canaweri:<br />

`Господин Господин!<br />

ar mwadin, ar mwadin,<br />

aramzadin, aramzadin,<br />

din, din, n...<br />

Колокольчик!~.<br />

(xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 43)<br />

sagulisxmoa, rom es teqsti fonetikuri variaciebiT (ar mwadin,<br />

aramzadin), grafemuli da emociuri TvalsazrisiT, erTgvarad<br />

daRmavali gradaciiT viTardeba. uaryofiTi formebiT<br />

imdenad knindeba hiperbolizebuli biurokratiuli statusi<br />

(`Господин~), rom mTeli sityvisgan rCeba jer bolo marcvali _<br />

`din~, xolo Semdeg ki erTi bgera _`n~. `Господин~ sakuTari<br />

Tavis Semadgenel ukanasknel bgeras utoldeba. sayrdengamoclili<br />

ideologiuri siyalbe erTgvarad kravs mTeli teqstis<br />

qveteqstur formulas: Господин-Колокольчик. swored am proporcias<br />

emsaxureba or rusul sityvas Soris moqceuli damxmare<br />

qarTuli teqsti.<br />

`Господин~ rogorc satiruli socialuri da zneobrivi statusi,<br />

sxva adgilasac gvxvdeba. vaJa-fSavela erT-erT grafikul<br />

Canaxats axlavs minaweri: `Господин _ Книгопрадавец – кролик!~<br />

(xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №143).<br />

rusul-qarTuli kombinaciebi, formis TvalsazrisiT, msubuqad,<br />

Tumca sakmaod principuli da tendenciuri SinaarsebiT<br />

gamoxatuli erTgvari ironizebuli aqcentebia. enis erT monoliTur<br />

sistemaSi sxva enis statistikurad umniSvnelo, magram<br />

sakvanZo elementebis SemoWra cnobierebis marginalizaciacaa<br />

da nacionaluri identobis ryevis xazgasmac. sagulisxmoa, rom


es minawerebi bunebrivi, danarCen monacemebTan absoluturad<br />

daukavSirebeli, TavisTavadi Rirebulebis mqone mTlianobaa,<br />

pirvel SemTxvevaSi, leqsTan da angariSebTan, meore SemTxvevaSi<br />

ki, or sxvadasxva leqss, ucxo piris xelwerilsa da vaJaseul<br />

grafikul portretul Canaxats Soris gvaqvs mocemuli da erTmniSvnelovnad<br />

xsnis avtoris qvecnobier ganwyobebs. `Я _ pavle<br />

razikaSvili, luka pavles Ze razikaSvili~ _ sulac ar aris<br />

uwyinari tolfardoba _ rusuli piris nacvalsaxeli `Я~ leqsikuradac<br />

utoldeba identificirebul gvarsa da saxels da<br />

ideologiuradac. avtori SesaniSnavad grZnobs, rom rusulqarTuli<br />

realobebiT gajerebuli urTierTobebi ukve miRebuli<br />

da danergilia qarTul sazogadoebaSi. amitomac am faqtis<br />

gamo gaCenili protesti, rogorc es qvecnobier gancdas Seefereba,<br />

ase uadgilod, ase moulodneli remarkebis saxiT Cndeba<br />

mis samuSao-saarqivo furclebze.<br />

sayuradReboa, rom vaJas mier Cawerili fSavuri leqsebis er-<br />

Ti krebuli (xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 224) 29 leqss<br />

aerTianebs. misi interesTa sferos konturebis gansazRvra am<br />

xalxur nawarmoebTa Tematikis raodenobrivi analiziTacaa SesaZlebeli.<br />

29 leqsidan 12 omisa da kai-ymobis Tematikas, danar-<br />

Ceni 17 ki qalis gauwonasworebel bunebasa, misadmi undoblobasa<br />

da, amave dros, gemoTmoyvareobas, ufunqciobasa da sulierebas<br />

Soris konfliqts Seexeba. rogorc mosalodneli iyo, fSavur<br />

eTnografiul masalas specifikur xibls aZlevs is emociuri<br />

gaxsniloba da silaRe, rac, xSir SemTxvevaSi, wyevlasa da<br />

uxamsobebSi gamoixateba da romlebsac, rogorc mTis koloritul-miTosuri<br />

azrovnebis segmentebs, vaJa ar erideba.<br />

vfiqrobT, sainteresoa erTi dakvirveba: miuxedavad imisa,<br />

rom rogorc kai-yma-mamakacobis, aseve dedakacobis konceptualuri<br />

sazrisi vaJas zedmiwevniT kargad esmis, is erTi da imave<br />

warmoebis kompozitebs `dedakaci~ da `mamakaci~ pirvelyofil<br />

201


unebas imiT unarCunebs, rom `mamakacs~ erTcnebian kompozitad<br />

aRiqvams da, Sesabamisad, erTad wers, xolo `deda-kacs~ orcnebianad<br />

miiCnevs da cnebaTagamyarad tires iyenebs.<br />

detaluri grafologiuri analizi, bunebrivia, bevr sakiTxs<br />

mohfens naTels, magram Cveni pirveladi dakvirvebiT, SegviZlia<br />

davaskvnaT, rom xelrTva-faqsimiles moyvanilobisa da struqturis<br />

sxvadasxvaoba xSir SemTxvevaSi damokidebulia im nawarmoebTa<br />

Tematikaze, romelTac es faqsimileebi axlavs. vaJas<br />

faqsimiles moxazulobas lirizmi maSin etyoba, rodesac satrfialo<br />

leqszea miwerili, maneruli stili maSina aqvs, roca<br />

sakiTxi simboloebiT, xatsaxovnadaa gadaazrebuli, xveulebi<br />

da rTuli CanarTebi maSin aqvs, roca samyaroSi adamianis bedze<br />

ritorikuli paTosiT saubrobs.<br />

vaJa-fSavelas xelnawerebis arqeografiuli aRweriloba ase-<br />

Tia: is sawer masalad A-4-is formatze didi zomis qaRalds iyenebs,<br />

romlebsac xSirad horizontalurad kecavs. iyenebs Sav,<br />

lurj, zogjer mwvane feris melans. xSirad wers fanqriT, redaqtirebas<br />

akeTebs kalmiT. xSirad acxovelebs teqsts. iyenebs<br />

teqstis dasrulebis ovalur da momrgvalo formis grafikul<br />

niSnebs. erT gverdze moTavsebul yvela calkeul nawarmoebs<br />

calke awers xels. teqstis organizebis TvalsazrisiT, saarqivo<br />

erTeulTa gverdebi qaoturia da SemTxveviTi principiTaa Sevsebuli.<br />

xSirad gvxvdeba erT gverdze teqstis rogorc horizontaluri,<br />

aseve vertilakuri ganlageba. sqolios niSnad<br />

jvars iyenebs. rogorc Sinaarsobrivad, aseve teqnikurad metad<br />

Tamamad asworebs teqsts, ris gamoc mis arqivSi e. w. `Savi~ nawerebis<br />

wili bevrad aRemateba `TeTrs~.<br />

vaJa-fSavela Tavisi miTologizebuli da sakralizebuli azrovnebiT<br />

Zalian bevri Tanamedrove moRvawis yuradRebas ipyrobda.<br />

1909 wels Tavis sanaqsaridan gamogzavnil werilSi episkoposi<br />

kirioni (saZagliSvili) tarasi kandelaks swerda: `Tu vaJa<br />

fSavela mand iyos, hkiTxe, kopaleoba rodis modis? sad aris um-<br />

202


Tavresi misi sadResaswaulo eklesia? rogor dResaswauloben?<br />

kopales saxeliT romel wmidans scemen Tayvans? misi salocavebi<br />

sad da ra adgilas arian? xalxSi ra gadmocemaa kopalezed?<br />

rodis SemouRiaT es dReoba saqarTveloSi? legenda Tu ram<br />

aris am xatis Sesaxeb xalxSi darCenili?~ (xec, kirion saZagliSvilis<br />

piradi fondi № 97).<br />

rogorc Cans, episkopos kirions mudmivi miwer-mowera hqonda<br />

vaJa-fSavelasTan. Tumca yofila SemTxvevebi, roca sasuliero<br />

pirisTvis poetis folklorul Sexedulebebs gansakuTrebuli<br />

siaxle ar mohqonda, xSirad is sakuTar interpretaciebs<br />

amatebda da Sesworebebi Sehqonda calkeul toponimTa, termin-<br />

Ta da cnebaTa warmomavlobisa Tu ganmartebis saqmeSi.<br />

1909 wels episkoposi kirioni isev tarasi kandelaks swerda:<br />

`vaJa-fSavelas werili kopalezed maSin miviRe, rodesac koreqtura<br />

gagzavnili mqonda. me ufro meti cnobebi myavs moyvanili~<br />

(xec, kirion saZagliSvilis piradi fondi №107).<br />

rogorc Cans, episkoposs 1910-iani wlebis dasawyisSi vaJafSavelasTvis<br />

miumarTavs laSarobis dResaswaulis warmomavlobis<br />

axsnis TxovniT. vaJa-fSavelas am sakiTxTan dakavSirebiT,<br />

1888 wels dauweria eTnografiuli werili `laSaroba~<br />

(`laSroba~, rogorc es dedanSia), sadac aRwerilia am saxalxo<br />

dResaswaulis adaTebi. misi avtografuli dedani dRes xelnawerTa<br />

erovnul centrSi inaxeba(xec, vaJa-fSavelas piradi fondi<br />

№ 215). 1903 wels gazeT `cnobis furcelSi~ gamoqveynebula<br />

sxva werili: `laSaris jvris dReoba anu laSaroba~. vaJa-fSavelas<br />

TxzulebaTa aTtomeulSi swored am werilis variantul redaqciad<br />

aris miCneuli eTnografiuli werili `saidam warmosdga<br />

laSaroba?~. es ukve mesame werilia am sakiTxze. es ukanaskneli<br />

xelnawerTa erovnul centrSi inaxeba da dauTariRebelia<br />

(xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 217). is laSarobis rituals<br />

ki ar xsnis, aramed mis warmomavlobas, momdinareobas, riTac mas<br />

203


saerTo TiTqmis araferi aqvs im ZiriTad teqstTan, romlis<br />

variantul sxvaobadac aris miCneuli akademiur gamocemaSi.<br />

xelnawerTa erovnul centrSi kirion meores arqivSi daculia<br />

1913 wliT daTariRebuli misi werili tarasi kandelakisadmi,<br />

am droisaTvis mas ukve miuRia werili vaJa-fSavelasgan, ris<br />

Sexebac is pirad werilSi werda: `wawlobaze swore ara mgonia<br />

azri vaJa-fSavelasi. wawlobas araviTari saerTo ram ara aqvs<br />

raindobasTan. wawloba laSa giorgize adre unda yofiliyo<br />

fSavelebSi. saxelwodeba laSaris jvari rom marTla iyos warmomdgari<br />

laSasagan, maSin Cveni enis kanoniT, laSas jvari iqneboda<br />

da ara laSaris jvari. laSaris jvari, Cemi azriT, swarmoebs<br />

sityvidan `laSqari~. aqedan laSqaris anu laSaris jvari,<br />

romelic omianobis win laSqris win mohqondaT da mSvidobianobis<br />

dros im salocavSi esvena, romelsac xalxi uwodebs laSaris<br />

jvrad. qarTlSic aris salocavebi: mcxeTis jvari, goris jvari,<br />

garejvari...~ (xec, kirion saZagliSvilis piradi fondi №139).<br />

rogorc Cans, werili `saidam warmosdga laSaroba?~ vaJafSavelam<br />

kirion episkoposis argumentebis sapasuxod dawera.<br />

teqtSi TanmimdevrobiT aris pasuxi gacemuli yvela im argumentze,<br />

romlebic saeWvod da aradamajereblad CaTvala episkoposma.<br />

is faqti, rom werili `saidam warmosdga laSaroba?~ namdvilad<br />

kirionis sapasuxo unda iyos, adasturebs werilis gadaSlili<br />

qvesaTauri: `kidev laSarobazed~, romel sakiTxzedac<br />

vaJas mesamed mouwia ganmartebam. rac yvelaze sainteresoa, es<br />

teqsti standartuli TxrobiT ki ar iwyeba, aramed erTgvari<br />

kontrargumentiT, mtkicebiT: `dasamtkiceblad imisa, rom la-<br />

Saroba daerqva dReobas laSa-giorgisgan Sewirulis wmidis<br />

giorgis xatis gamo, SegviZlian moviyvanoT sabuTebi...~ rogorc<br />

vnaxeT, episkopos kirionis mosazrebiT, laSaroba `laSqridan~<br />

unda momdinareobdes da ara laSa-giorgisgan. xolo vaJa-fSavela<br />

am teqsts ase askvnis: `rac zemoT vsTqviT, mkiTxvels iqi-<br />

204


dam SeuZliaT TviTon gamoitanos azri _ laSaroba `laSqroba~<br />

da `laSas jvris dReobaa~.<br />

vaJa-fSavelas fsiqologiuri pirtretis dasaxasiaTeblad,<br />

vfiqrobT, sagulisxmo Strixia is, rom am pasuxs polemikis formas<br />

ar aZlevs, arsad axsenebs misTvis ase pativsacem sasuliero<br />

moRvawes. qvesaTauric ki `kidev laSarobaze~ dedanSi gadauxazavs.<br />

rac Seexeba am werilis daTariRebas, 1913-14 wlebSi unda<br />

iyos dawerili, kirion episkoposis tarasi kandelakisadmi gagzavnili<br />

werilis Semdeg.<br />

es da sxva sakmaod rTuli da mravalSriani sakiTxi saarqivo<br />

erTeulTa specifikaze, personificirebul informaciaze, rogorc<br />

informaciis alternatul wyaroze da maTi kompleqsuri<br />

kvlevis sirTulesa da aucileblobaze miuTiTebs.<br />

saarqivo masala mxolod memorialuri artefaqtebi ki ara,<br />

bevrad mniSvnelovani sakvlevi wyaroebis Semcvelia da iq pirovnebaTa<br />

portretebi bevrad ufro adamianuria da bunebrivi,<br />

vidre bografiebis trafaretuli midgomebi. personificirebuli<br />

informacia megapersonaluri informaciaa Tavisi arabanaluri,<br />

originaluri, winaswarganuzraxveli, sruliad moulodneli<br />

wyaroebiT. Sesabamisad, Tavisi specifikidan gamomdinare,<br />

es masala detalur arqeografiul da kodikologiur kvlevebs<br />

saWiroebs.<br />

damowmebani:<br />

vaJa-fSavela 1964: `umaduri gamomcemeli~. vaJa-fSavelas TxzulebaTa<br />

sruli krebuli aT tomad, IX t. Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~,<br />

1964.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №225: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi № 225.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №228: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi №228.<br />

205


xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №149: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi №149.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №143: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi №143.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №156: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi №156.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №159: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi №159.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №224: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi №224.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №215: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi №215.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi №217: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi №217.<br />

xec, kirion saZagliSvilis piradi fondi №97: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, kirion saZagliSvilis piradi saarqivo fondi №97.<br />

xec, kirion saZagliSvilis piradi fondi №107: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, kirion saZagliSvilis piradi saarqivo fondi №107.<br />

xec, kirion saZagliSvilis piradi fondi №139: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, kirion saZagliSvilis piradi saarqivo fondi №139.<br />

xec, ilia WavWavaZis piradi fondi №62: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, ilia WavWavaZis piradi saarqivo fondi № 62 .<br />

206


eTer qavTaraZe<br />

vaJa-fSavelas arqivi xelnawerTa erovnul centrSi<br />

bednieria mkiTxveli, romelsac Tavisi didi mwerlis da moRvawis<br />

arqivi SemorCa, radgan arqivi, rogori mwiric unda iyos<br />

dokumentebis raodenobis TvalsazrisiT, mudam Seicavs araxilul,<br />

siRrmiseul informaciebs. amitom is istoriografiis<br />

erT-erTi Zlieri da cocxali wyaroa. yovel arqivSi wami SeCerebulia,<br />

rogorc fotokadrSi da misi wakiTxvis unarzea damokidebuli<br />

epoqis gacocxlebis xarisxi. istoriis ama Tu im monakveTis<br />

socialur-politikur, fsiqologiur, msoflmxedvelobriv,<br />

kulturul-eTikur fonze ikiTxeba moRvawis cxovreba<br />

da, Sesabamisad, es fonic aisaxeba. amdenad, yoveli arqivi sagaa<br />

epoqaze, oRond gamorCeuli, dokumenturobis ganumeorebeli<br />

xibliT Seferili. siRrmiseuli wakiTxvis Semdeg yoveli arqivi<br />

iseTsave sevdas tovebs, rogorc epoqaluri movlenebiT gajerebuli<br />

didtaniani mxatvruli nawarmoebi. amiT igi mxatvruli<br />

datvirTvis matarebelicaa.<br />

am TvalsazrisiT, vaJa-fSavelas arqivic gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas iZens. rTulia vaJas arqivis istoria; igi gabneulia<br />

sxvadasxva sacavSi. misi ZiriTadi nawili inaxeba xelnawerTa<br />

erovnul centrSi, literaturis muzeumsa da centralur<br />

erovnul arqivSi. statiaSi SemovifarglebiT xelnawerTa erovnul<br />

centrSi dacul masalaze saubriT. Tavis mxriv, am arqivsac<br />

Tavisi istoria aqvs. igi Seqmnilia xelnawerTa S, A, H, Q koleqciebidan<br />

amokrebili masaliT 1958 wels, mas Semdeg, rac saqar-<br />

Tvelos saxelmwifo muzeumis xelnawerTa ganyofileba calke<br />

institutad Camoyalibda. es is masalaa, romelic Tavis droze<br />

inaxeboda wera-kiTxvis gamavrcelebel, saistorio da saeTnografio<br />

sazogadoebebsa da saeklesio muzeumSi.<br />

207


vaJa-fSavelas arqivi 262 erTeulisagan Sedgeba. Semoqmedebi-<br />

Ti masala ZiriTadad avtografebs warmoadgens. arqivSi daculia<br />

vaJas leqsebi, poemebi, moTxrobebi, publicisturi werilebi<br />

da Targmanebi. mimoweraSi vaJas mxolod sami werilia. aris<br />

vaJasTan miwerili giorgi baqraZis, dimitri dumbaZis, paolo<br />

iaSvilis, aleqsandre maTurelis, Sio mRvimelis, sandro SanSiaSvilis,<br />

sandro razikaSvilis, siko faSaliSvilis, ivane ciskariSvilisa<br />

da sxvaTa werilebi.<br />

arqivSi SemoqmedebiTi masalis udidesi nawili leqsebia. kodikologiur-paleografiuli<br />

analizis Sedegad dazustda ramdenime<br />

leqsis daweris TariRi. erT xelnawerSi (xec, vaJa-fSavelas<br />

fondi, № 28) moTavsebulia ori leqsi _ `zmaneba~ (movidnen,<br />

modgnen aCrdilni...) da `gazafxuli~ (kidev veRirse gazafxuls...).<br />

1964 wlis akademiur gamocemaSi (vaJa-fSavela 1964: 240,<br />

290). orive leqsi daTariRebulia nabeWdi teqstebis mixedviT,<br />

radgan avtografuli xelnawerebi uTariRoa. `zmaneba~ daibeWda<br />

gazeT `iveriaSi~(`iveria~, 1901 wlis 25 dekemberi, № 280), xolo<br />

`gazafxuli~ _ Jurnal `moambeSi~ 1898 wels ( `moambe~, 1898<br />

weli, № 4). xelnaweri № 28 Sesrulebulia erTnair qaRaldze,<br />

erTnairi melniT, erTi xelweriTa da kalmiT. savaraudoa, rom<br />

orive leqsi erTdroulia. adreul TariRad, ra Tqma unda, 1898<br />

weli unda miviRoT, radgan jerjerobiT sxva informacia ar<br />

gagvaCnia. leqsi `zmanebac~ am TariRze gvian ver daiwereboda.<br />

igive suraTia sxva xelnawerSic (xec, vaJa-fSavelas fondi, №<br />

42), sadac Sesulia leqsi `mtrisamc gulia aseTi~. es leqsi akademiur<br />

gamocemaSi daTariRebulia nabeWdi variantiT (gazeTi<br />

`cnobis furclis suraTebiani damateba~, 1904 wlis 28 marti, №<br />

205). aqve moTavsebuli meore leqsi `ocnebav Cangi momarTe~<br />

daibeWda imave gazeTSi (gazeTi `cnobis furclis suraTebiani<br />

damateba~, 1903 wlis 2 oqtomberi, № 164). orive leqsis daweris<br />

TariRad 1903 weli unda miviRoT.<br />

208


№ 43 avtograful xelnawerSi (xec, vaJa-fSavelas fondi, №<br />

43) erT furcelze sami leqsia moTavsebuli: 1. `simRera~ (cxovrebam<br />

ar Semibrala...), 2. usaTauro (RmerTma daswyevlos eSmaki...),<br />

3. usaTauro (uambes bebers berdias...). akademiuri gamocemis<br />

mixedviT, pirveli leqsi daTariRebulia 1904 wliT (literaturis<br />

muzeumis daTariRebuli avtografuli xelnaweris mixedviT),<br />

meore uTariRoebSia gatanili, mesame ki daTariRebulia<br />

1906 wliT. TariRdeba nabeWdi variantiT (gazeTi `iveria~,<br />

1906 wlis 20 agvisto, № 25). kodikologiur-paleografiuli<br />

niSnebis mixedviT, es sami leqsi erTdrouladaa Seqmnili da<br />

1904 wliT unda daTariRdes.<br />

№ 134 (xec, vaJa-fSavelas fondi, № 134) xelnaweri Seicavs<br />

leqsebs: `gana kacia?!~ da `melias simRera~. xelnaweris meore<br />

gverdze moTavsebulia vaJa-fSavelas gancxadeba Tbilisis TavadaznaurTa<br />

winamZRolis saxelze. sTxovs, mis Svils Tbilisis<br />

saTavadaznauro skolis moswavles levan razikaSvils dauniSnon<br />

stipendia. gancxadeba dawerilia rusul enaze. akademiur<br />

gamocemaSi leqsebi Setanilia uTariRoebSi. am leqsebis daTariReba<br />

SeiZleba levanis saTavadaznauro skolaSi swavlis periodis<br />

garkveviT.<br />

am TvalsazrisiT, momdevno arqeografiul-kodikologiuri<br />

analizi kidev axali dazustebebis saSualebas mogvcems.<br />

xelnaweri № 30 (xec, vaJa-fSavelas fondi, № 30) sainteresoa<br />

im TvalsazrisiT, rom iq moTavsebulia vaJas gamouqveynebeli<br />

Canaweri: `saqarTvelos mwerlaT~. igi ar Sesula 1964 wlis akademiur<br />

gamocemaSi. cnoba mis Sesaxeb gatanilia mxolod SeniSvnebSi<br />

(vaJa-fSavela 1964: 408). xelnaweri dazianebulia, marjvena<br />

gverdi isea Camoxeuli, teqstis nawilic dakargulia. ikiTxeba<br />

Semdegi: `akaki _ ra kargi, ilia _ ucxo xilia, caxeli — calxeli,<br />

iakob _ `deda enasa~ vSob..., grigoli _ muzebis mimyoli,<br />

SoTa _ Sors gaabota, daviT _ guliT mwvaviT~. imave furcel-<br />

209


ze moTavsebuli leqsi `kiTxva-pasuxi~ akademiur gamocemaSi<br />

daTariRebulia nabeWdi variantiT (gazeTi `iveria~, 1901 wlis<br />

20 dekemberi, № 276). xelnaweris erTi ganieri furceli gakecilia<br />

samad. erT-erT dazianebul furcelzea moTavsebuli Cven-<br />

Tvis saintereso `saqarTvelos mweralTa~.<br />

vaJas werili mixeil lobJaniZesTan (xec, vaJa-fSavelas fondi,<br />

№ 229) akademiur gamocemaSi gamoqveynebulia kupiuriT. koniunqturuli<br />

mosazrebiT amoRebulia abzaci, romelic ilias<br />

mkvlelobas Seexeba. am abzacSi ikiTxeba: `daselebis (igulisxmeba<br />

mesame dasi, e.q.) saqcieli rodi makvirvebs. sxva ra dahrCeniaT<br />

sacodavebs? maS, sxviT riT gamoisyidon Tavis danaSauli, Tu ar<br />

jambazobiT?! ilias mokvliT magaT Tavisi Tavi, Tavis moZRvreba<br />

mohkles da nuTu hgoniaT akakis pativiscemiT daibrunon<br />

kvalad sicocxle? sul tyuilia.~<br />

gamovyofT kidev erT moments, vaJas SemoqmedebiT dainteresebuli<br />

mkiTxvelisaTvis marTlac sagangebos. ramdenime avtograful<br />

nusxaze (xec, vaJa-fSavelas fondi, № № 18, 28, 143) mo-<br />

Tavsebulia grafikuli Canaxatebi. Znelia, eWvi SevitanoT vaJas<br />

avtorobaSi, radgan Sesrulebulia zed teqstze teqstis melniT<br />

da kalmiT (vgulisxmobT kalmis monaxazis zomas).<br />

vaJas arqivi mraval fiqrs aRZravs yvela TvalsazrisiT. maradiuli<br />

sakacobrio problemebis matarebeli misi Semoqmedeba<br />

yoveli Taobis kuTvnilebaa da, Sesabamisad, yoveli Taoba sakuTari<br />

problemebis WrilSi Seiswavlis mas, rac SeuZlebelia<br />

avTenturi masalis momarjvebis gareSe. qarTuli filologia<br />

valSia vaJas arqivis winaSe. arqivTmcodneobis ZiriTadi principi<br />

centralizaciis principia. amitom yovlad saSuri saqmea am<br />

arqivis gaerTianeba mecnieruli aRwerilobis doneze, radgan<br />

arsebuli sakanonmdeblo baza misi fizikuri gaerTianebis sa-<br />

Sualebas ar iZleva.<br />

210


vaJa-fSavelas arqivSi aris striqonebs Sua amosakiTxi informaciebi<br />

im epoqasa da garemoze, romelSic fizikur cxovrebaSi<br />

iRvawa poetma. msoflSegrZnebiTi TvalsazrisiT, Semoqmedi<br />

ori samyaros realizebas emsaxureba. erTia is, romelSic realobas<br />

asaxavs yofiT Tu filosofiur WrilSi da meore _<br />

Tavisi sulis moZraobas, sulis realobas aZlevs materialur<br />

saxes sityvaSi. vaJa yovelnairi mkiTxvelis mweralia. Tu mkiTxvelTa<br />

garkveuli wrisaTvis igi isaa, vinc Tqva, mtrisTvis mteroba<br />

RmerTma gaaCinao, an is, vinc aludas Seuqo, rom `bevrs<br />

qists moaWra marjvena~, garkveuli wrisTvis mTlianad isaa vaJa,<br />

visac aRmoxda, `balaxi viyo saTibi, ara mwadian celoba, cxvradve<br />

mamyofe iseva, oRond amSordes mgeloba~. es aris misi sulis<br />

sityvebad amofrqveuli realoba.<br />

vaJam mTlianad SemouSva buneba Tavis arsebaSi da bunebamac<br />

yvela gza gauxsna, ramac samyaros mTlianobis harmoniisa da<br />

maradiulobis gancdas aziara.<br />

vaJas arqivis saSualebiT ikveTeba zneobrivi gmiri ara mxolod<br />

fiqrTa mdinarebiT, aramed cxovrebis wesiT, im didi siyvaruliT<br />

da zrunviT, romelsac garSemo myofTaTvis gaiRebda.<br />

amitom gveZvirfaseba vaJas xeliT Cawerili fermkrTali adamianebis<br />

saxelebi, romelTa samyaroSi arseboba mxolod vaJas kalamma<br />

daafiqsira. meRoreebi basila jangiraSvili da Saqro<br />

RviniaSvili, mariam maTiaSvili, romelsac gancxadeba Seudgina<br />

rusul enaze, abrama akofovi, duSeTis quCa № 25-Si rom cxovrobda.<br />

gveZvirfaseba miT ufro, rom es saxelebi leqsebis avtograful<br />

nusxebzea miwerili.<br />

arqivi sakraluri gancdis matarebelia. Tu beWduri saxiT<br />

mis azrebsa da msoflSegrZnebas veziarebiT, arqivSi sxva vaJas<br />

miveaxlebiT. naTlad davinaxavT, azrTa mdinarebis ra motivaciiT,<br />

ra gausaZlis yofaSi gamoatara Tavisi saTqmeli da moqalaqeobrivi<br />

mrwamsi, rogorc didma moqalaqem da didma Semoqmedma.<br />

211


vaJa-fSavela im gamonklisTa ricxvSia, vinc samyaros marto<br />

awmyodan ki ara, warsulidan da momavlidanac uyurebda. amitom<br />

epoqa ver marTavda mas, piriqiT, Tavisi SemoqmedebiT momavlidan<br />

daiqvemdebara igi. vaJas fenomenis bolomde gageba SeuZlebelia<br />

misi unikaluri Semoqmedebisa da saarqivo masalis mTlianobaSi<br />

gaazrebis gareSe.<br />

am arqivis gacrecil, dalaqavebul furclebze areklili<br />

minawer-Canawerebi ikiTxeba rogorc saga imaze, rogor zneobasTan<br />

ukompromisod ganvlo cxovreba konkretul drosa da<br />

sivrceSi moqceulma erTma mokvdavma luka razikaSvilma da ra<br />

natifad gamoZerwa Tavis TavSi drosa da sivrceze amaRlebuli,<br />

ukvdavebasTan naziarebi fSaveli vaJa. es ar iyo zogadsakacobrio<br />

problemebis fSavSi lokalizeba. es iyo lokaluri fSavis,<br />

zogadad, mTeli im geografiuli arealis, maradiul faseulobebSi<br />

integrireba. vaJa-fSavelam SeZlo erTi kuTxis warmavali<br />

magaliTebi waruval Rirebulebebad gardaeqmna.<br />

damowmebani:<br />

vaJa-fSavela 1964: vaJa-fSavelas TxzulebaTa sruli krebuli aT<br />

tomad. t. I, Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1964.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 18: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi № 18.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 28: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi № 28.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 30: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi № 30.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 43: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi № 43.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 134: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi № 134.<br />

212


xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 143: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi № 143.<br />

xec, vaJa-fSavelas piradi fondi № 229: xelnawerTa erovnuli<br />

centri, vaJa-fSavelas piradi saarqivo fondi № 229.<br />

213


ostom CxeiZe<br />

214<br />

mindia _ bedi Semoqmedisa<br />

kopalas salocavTan brtyeli, saflavis qvis msgavsi lodi<br />

egdo.<br />

iseTi mZime, or kacs gauWirdeboda misi gadabruneba.<br />

maS imTaviTve es yofila am qvis adgilsamyofeli da egaa.<br />

arada, Turme saidanRac amoetanaT.<br />

raRac Zveli, miTosuri Jamis Tqmuleba ukavSirdeboda am<br />

lodis amotanas?<br />

Turme ara _ mis amomtans, gogoTurs, XIX saukunis pirvel<br />

naxevarSi ecxovra sofel yofCaSi, didi janis patronsa da gan-<br />

Tqmul monadires, omSic yofiliyo Tu ara, amis xsovna ar SemorCeniliyo<br />

da zepirgadmocema mxolod inaxavda im epizods<br />

Tu rogor daeWira qurdobaSi ori xevsuri, Sin mieyvana da colisaTvis<br />

daevalebina, ZaRlebis salafavi gaukeTeo, raTa mere<br />

gejaSi Caesxa da qurdebisaTvis eTqva: cqlifeT, radganac mxolod<br />

amis Rirsni xarTo.<br />

es epizodi da lodis amotanis legenda inarCunebda gogoTuris<br />

saxebas saymoTa cnobierebaSi da amaRlebul, romantikul<br />

figurad gaiazrebda, patara luka razikaSvilsac mZafrad rom<br />

CaeWreboda SegnebaSi da ver moisvenebda, vidre odesme am galegendebul<br />

pirovnebas sagmiro eposis erT-erT mTavar persona-<br />

Jad ar gardasaxavda.<br />

jeelobisas ki isic, sxva Wabukebisa ar iyos, bevrjer dajajgureboda<br />

gogoTuris motanil qvas da cdilobda im saxelian<br />

kacze meti Rone gamoeCina, magram amaod awydeboda lods _<br />

aramcTu gadabruneba an aweva, qaric ver gaetarebina misTvis.<br />

luka Tavisas _ vera da ver moSveboda.


tyeli qvac Tavisas _ ara da ar aewevineboda, adgils ar<br />

moanacvlebinebda.<br />

da rCeboda da rCeboda gogoTuris yvelaze xelSesaxeb,<br />

TvalnaTliv xsovnad da memorialad. ise gana ra kvarcxlbeki<br />

unda daedgaT mis saxelze, am lodis sidiade rom gadaewona, Sinagani<br />

brwyinvalebiTac rom asxivebda da yvelaze ukeT Sehferoda<br />

kopalas salocavs, rogorc misi saRvTisSvilo Rvawlis<br />

gammeorebeli wuTisoflis mdinarebaSi.<br />

es im dros, rodesac fSavelTa cnobiereba jerac TvalnaTliv<br />

iTavsebda warmosaxviTsa da yofiTs erT harmoniul mTlianobad<br />

da kopalac da iaxsaric, sxva RvTisSvilebisa ar iyos,<br />

kvlavac Cndebodnen xan sad da xan sad, adgils ar tovebdnen<br />

fexdaukarebels _ moulodneladac amohyofdnen Tavs da TavianT<br />

Zvel naterfalzec daiarebodnen, uxilavi kvalis anabeWdebze<br />

materialur garemoSi.<br />

TandaTan imsxvreoda es rwmena-warmodgenebi.<br />

luka razikaSvili mis msxvrevas Seeswreboda da mis naSTebSi<br />

daiwyebda trials, raTa raRacis SenarCuneba mainc moexerxebina,<br />

mTlad SenarCunebac Tu vera, Semonaxva mainc, mxatvrul<br />

sityvaSi gadarCena im sulisa, riTac imTaviTve ganmsWvaluliyo<br />

saymoTa cnobiereba da am cnobierebis daSlis kvalobaze sulic<br />

nawevrdeboda da ifanteboda.<br />

vaiTu saboloodac ganqarebuliyo.<br />

da Wabuki lukas warmosaxva axla am cnobierebas daejajgureboda<br />

_ gadasabruneblad ara, asawevad da Tundac qaris gasatareblad,<br />

raTa im personaJebsa da maT ambebs axali sicocxle<br />

epovnaT mxatvrul sityvaSi.<br />

gauZlebda Tu vera am Widils?!.<br />

aswevda Tu vera sagmiro eposs gamZvinvarebuli aTeizmis, mefistofelis<br />

saukunis Jams, materialisturi doqtrinebi sul<br />

ufro da ufro rom euflebodnen adamianTa Segnebas da, RvTiuri<br />

niSatis daSretis kvalobaze, amaRlebuli ocnebani da misw-<br />

215


afebanic miwaze Camodioda da adamianTa kerpad dasaxva enacvleboda<br />

uzenaesis rwmenas?!.<br />

es rwmenac, es niSatic dromoWmulobad, yavlgasulobad,<br />

uimedo anaqronizmad gamoiyureboda axal TaobaTa TvalSi da<br />

vaJa-fSavelad gardasaxuli luka razikaSvilic sxvas ras miaRwevs<br />

Tavisi amgvari wadiliT, Tu ara CamorCenilis iarliys!..<br />

rogori Sesaguebelia, gardasuli xanis naSTad Tu namsxvrevad<br />

rom gnaTlaven da pirwmindad gaqrobasac giwinaswarmetyveleben,<br />

Tuki axlebur azrovnebaze ar gadaewyobi da amaRlebisaken<br />

swrafvas wuTisoflis moTxovna-survilebsa Tu modur gatacebebze<br />

ar daaxurdaveb.<br />

egeb marTlac aRar iyo amaRlebulis dro?..<br />

egeb miwas mofareboda romantikuli suli?..<br />

da Tu axali drois motanil pirobebs ver Seewyobodi, vaiTu<br />

amjeradac igive ganmeorebuliyo, rac gogoTuris lodTan Widil-jajgurisas<br />

_ amaod damSvraliyavi sakuTar TavSi im cota<br />

meti Ronis aRmoCenis mcdelobisas.<br />

magram Tu drois waRma-ukuRma trials mainc ar Seepuebodi<br />

da wamierebas maradisobidan gamoxedavdi?<br />

viTom dedaSens SemTxveviT enaxa is uCveulo sizmari da gansakuTrebuls<br />

arafers moaswavebda?<br />

marTlac uCveulo, raime sxvas ki ara, sworedac iakobisebur<br />

cxad-moCvenebas Setolebuli.<br />

es maSin, rodesac jer gasaTxovari gaxldaT.<br />

biZaSvil qalTan erTad sofel sxlovanSi gareT eZina, derefanSi,<br />

SuaRame iqneboda, rom iseTi dgandgari da birdgniali<br />

dadgeboda, egoneboda, mTa-bari Tu iqcevao. SeSinebuli wamojdeboda<br />

loginSi, gaxedavda da mTeli ca ganaTebuli daxvdeboda.<br />

ori oqrosferi jaWvi wamosuliyo, erTi Wiauris goridan,<br />

meore ki sxlovnis goridan, gadabmulebi, zed cecxlis balRebi<br />

adiodnen da Camodiodnen da iseT mwkepr (wminda) xmaze galobdnen,<br />

ise tkbilad, imaze kargs ras gaigonebda kacis yuri.<br />

216


am zmanebas jer misi meuRle, pavle razikaSvili, miamgvanebda<br />

dabadebis im pasaJs (28, 12), israelis momavali patriarqis sizmars<br />

rom gvauwyebda, gzad lods rom gamoiyenebda sasTumlad:<br />

_ da Cvenebasa ixilvida. da aha esera, kibeni aRmarTulni queyaniT,<br />

romlisa Tavi miwdomil iyo cad da angelozni RmrTisani<br />

aRvidodes da gardamovidodes mas zeda.<br />

mere ki Svilebic, rodesac wamoizrdebodnen da Zvel aRTqma-<br />

Sic Caixedavdnen, Zaldautaneblad aRmoaCendnen am msgavsebas.<br />

ise ra ucnauria, ara?<br />

rac ebrauli modgmis erT-erT rCeul pirovnebas unda exila,<br />

saqarTvelos miyruebuli kuTxis kidev ufro miyruebuli soflis<br />

mkvidrsac igive zmaneba unda gamoecada, ubir qals, vinc wera-kiTxvas<br />

verc verasodes iswavlida, Tumc bunebiT friad ni-<br />

Wieri ki yofila, meojaxe, mowyale da glaxis gamkiTxveli.<br />

kacma rom Tqvas, wera-kiTxva riRasTvis sWirdeboda, rodesac<br />

misi sizmari bibliur Txrobasac daSvendeboda.<br />

Svilebi rodesac wamoizrdebodnen da raRac-raRacebSic<br />

gaTviTcnobierdebodnen (`mecnierebas cotaodnav vusuneT~),<br />

waTamamebulni aRarc ki ujerebdnen dedis naambobs, magram qali<br />

Tavisas imeorebda daJinebiT da Svilebis Tavs ificebda dasarwmuneblad.<br />

iq ufali gamoecxadeboda iakobs da etyoda:<br />

_ me var RmerTi abrahamisi da RmerTi isakisa mamisa Senisa, nu<br />

geSinin. queyanai ege, romelsa gZinavs, Sen mogce da naTesavsa Sensa.<br />

amxela movaleoba ar dakisreboda luka razikaSvilis dedas.<br />

amitom arc gamoecxadeboda ufali da arc amcnobda: eg miwawyali,<br />

sadac gZinavs, Sen giboZo da SenTa naTesavTao.<br />

magram sul isec, sul unayofodac ar unda Caevlo am uCveulo<br />

xilvas.<br />

da luka Tumc mere da mere odnavi eWviT gaxedavda dedis<br />

sizmars, aRiarebiT mainc aRiarebda am Cvenebis Zalas da ifiq-<br />

217


ebda, Cveni ded-mamisa da misi Svilebis sve-bedSi gangeba monawileobso.<br />

patara luka Tu vinmes edareboda Tavis ocnebaSi, upirvelesad<br />

samson Zliers.<br />

mamamisi imxanad mTavardiakvnad msaxurobda sofel maRaroskarSi,<br />

Carglidan rva versis daSorebiT, da rodesac Sin imyofeboda,<br />

Svilebs mudam uambobda moTxrobebs Zveli saRmrTo istoriidan.<br />

wera-kiTxvas Zvelebur wesze aswavlida _ Caujdeboda<br />

xorcs xinklisTvis sakeflad ficarze, iqve taxtze lukac<br />

daujdeboda pirdapir da gafacicebiT ugdebda yurs imis tkbil<br />

saubars, radganac Zveli aRTqmis zogierTi moTxroba mainc gansakuTrebulad<br />

moswonda da aiyoliebda xolme kidec.<br />

mainc ra izidavda mis yuradRebas? daviTisagan goliaTis damarcxeba,<br />

samson Zlieris moqmedeba, ZmaTa makabelTa Tavdadeba...<br />

maSinaa, sakuTar Tavs samson Zlierad rom warmoidgenda.<br />

imas aki grZeli Tma gamoarCevda TvistomTagan da misi goliaTuri<br />

Zalac am TmaSi ifareboda.<br />

da lukasac dedisagan Seetyo: didi Tma gqonda, roca damebade,<br />

TiTqmis Tvalebs gifaravdao.<br />

patara biWi eSareboda: Tma rad momkriWeTo.<br />

mainc es Tmianoba sakuTar Tavze warmodgenas gaudidebda,<br />

raRac araCveulebriv adamianad moaCvenebda sakuTar pirovnebas<br />

da dausaxavda araCveulebriv momavals.<br />

am ymawviluri warmodgenebidan amoizrdeboda vaJa-fSavelas<br />

msoflgancdac, mxatvruli mrwamsic da xilvanic da is Seupovrobac,<br />

metic, TavzexelaRebulobac, drois msvlelobas rom Seajaxebda<br />

da sagmiro eposis Sesaqmnelad aRanTebda saamisod<br />

TiTqosda sruliad Seuferebel msoflio Zvrebsa da mRelvare<br />

procesebSi.<br />

vaJa-fSavela CamorCenili adamiani iyoo, _ am epiTetsac ar<br />

moerideboda geronti qiqoZe 1915 wels gamoqveynebul eseiSi, _<br />

218


verc seminariis kursma, verc universitetis leqciebma Tanamedrove<br />

suli ver Caudgeso.<br />

da am mosazrebas kidev ufro daazustebda:<br />

_ misi mgrZnobiaroba primitiuli darCa, misi fantazia veluri,<br />

misi morali saSualo saukuneobrivi. mas araferi gaegeboda<br />

arc Cveni utilitarizmisa, arc Cveni racionalizmisa. da<br />

arc eleqtronisa, orTqlmavlisa da manqanebis xanaSi is warsulis<br />

aCrdils hgavda Tavisi CafxutiT da Tavisi raindobiT.<br />

amosavali mTeli am msjelobisa is `CamorCenilobaa~, romelic<br />

miTufro gvWris yurs, rom eseis dasawyisi frazaa, misi<br />

stilistikis kamertoni _ imTaviTve migvaniSnebs, Tu ra SeiZleba<br />

iyos am statiis esTetikuri mrwamsi Tu gamWoli idea, da<br />

gaognebulebs gvtovebs Tavisi daurideblobiT.<br />

gaognebulT dRes, rodesac vaJa-fSavela msoflio rangis<br />

movlenadaa aRiarebuli, misi sagmiro eposi ki erT-erT im savizito<br />

baraTad, romliTac unda warvudgeT dasavleTs da SevaRwioT<br />

im karibWis miRma, sadac am sazogadoebriv-politikuri da<br />

esTetikur-saganmanaTleblo samyaros sruluflebiani nawili<br />

SeviqnebiT.<br />

imJamad ki, rodesac jer iwyeboda vaJa-fSavelas kultis dafuZneba<br />

grigol robaqiZis mier, Zalian uCveulodac ar gamoiyureboda<br />

misi mxatvruli azrovnebis aseTi Sefaseba, miuxedavad<br />

imisa, rom garegnulad upirispirdeboda vaJas mxatvrulesTetikuri<br />

samyaros robaqiZiseul gaazrebas.<br />

sworedac garegnulad, rakiRa geronti qiqoZisTvisac mTavari<br />

am ucnaurobis mizezTa gamorkveva gaxldaT, vaJa sruliad<br />

amovardnili rom iyo axali Jamis sinamdvilidan da uSualod homerosTan<br />

gaedo xidi, mis sulier STamomavlad warmodgeboda.<br />

mizezTa amocnobis mcdelobisas ki amjobinebda mkveTri<br />

wyalgamyofi gaevlo vaJas Semoqmedebasa da axal realobas Soris<br />

da arc `CamorCenilis~ kiJinas morideboda, raTa ufro ga-<br />

219


eTvalsaCinoebina am uCveulo mxatvruli samyaros movlinebis<br />

aucilebloba.<br />

warsulis aCrdils hgavdao...<br />

azrobrivad es gamoTqmac xom zustad igivea, rac `CamorCenili~,<br />

magram yurs iserigad ara gvWris Tavisi amaRlebuli stiluri<br />

SeferilobiT, naturalisturis nacvlad romatikuli sawyisiT.<br />

azrobrivad ra, grigol robaqiZis is sityvebic amasve ar gulisxmobs,<br />

geronti qiqoZis eseimde oTxi wliT adre gamoTqmuli?<br />

ratom warmodgeboda Tanadroul qarTvel poetTa Soris va-<br />

Ja-fSavela yvelaze idumal da, imavdroulad, yvelaze TviTmyofad<br />

movlenad, yovelgvari literaturuli skolisa da mimar-<br />

Tulebis gareSe mdgarad?<br />

ratom da:<br />

_ Znelad dasajerebelia, rom igi _ miTosuri warsulis<br />

mkvdreTiT aRmdgari Svili _ Cveni Tanamedrovea.<br />

da kidev:<br />

_ am idumali poetis SemoqmedebiTi cnobiereba SeiZleba ganisazRvros<br />

rogorc miTosuri.<br />

anda azrobrivad amasve ar niSnavs vaxtang kotetiSvilis mier<br />

SerCeuli epiTetebic, geronti qiqoZis eseis gamoqveynebidan<br />

Svidi wlis Semdgom aRniSnuli?<br />

vaJa-fSavelasio:<br />

_ mTeli figura _ arqauli. igi ki ar dadioda, _ izlazneboda<br />

rogorc heraldikuri nadiri.<br />

`miTosuri cnobierebac~ da `arqaulobac~ `warsulis aCrdilis~<br />

rigSi dganan _ stilurad, Torem Sinaarsobrivad `Camor-<br />

Cenilsac~ etolebian.<br />

da Tu geronti qiqoZe maincdamainc am naturalistur sityvas<br />

amjobinebda aramarto epiTetad, aramed eseis pirvelive<br />

frazad, mxolod da mxolod kontrastis STambeWdaobis gasaZliereblad.<br />

220


akiRa misTvisac cnobili gaxldaT am mxatvruli xerxis faruli<br />

efeqti.<br />

warsulis aCrdils hgavdao...<br />

_ mTeli misi buneba ucnaurad Taviseburi iyo. is devebsa da<br />

alqajebs hxedavda iq, sadac Cven geologiur formaciebs vxedavT<br />

da sulier Tvisebebs amCnevda iq, sadac Cven mxolod meqanikur<br />

ZalTa moZraoba gvgonia.<br />

es im realobisganacaa gamowveuli, im fSauri garemosagan,<br />

sadac uxdeboda cxovreba.<br />

da pirovnuladac niSneulia misTvis.<br />

igi xom im individualuri TvisebebiTac Semkula, maSinac rom<br />

gamoarCevda garSemomyofTagan, Semoqmedic rom ara yofiliyo.<br />

magram, imavdroulad, saymos cnobierebis sruluflebiani<br />

nawilicaa, misi sisxli sisxlTagani da xorci xorcTagani _ Tan<br />

rom gamorbis am mojadoebuli wridan da Tan adviladac ver eleva.<br />

aluda qeTelaurisa ar iyos, pirovnebagaRviZebulisa saku-<br />

Tar arsebaSi, ukve rom veRar daubrundeba manamdel warmodgenebs,<br />

magram Zalian mtkivneuli ki aris misTvis es sulieri procesi,<br />

mokveTa, gamoSoreba saerTo cnobierebidan.<br />

aludasTvisac kvlav maxlobeli iqneboda saymos Segnebis is<br />

mTavari niSnebi, kopala-iaxsarsa Tu dev-alqajT xelSesaxeb realobad<br />

rom ganacdevinebda da maT kvals yovelTvisac daadasturebda<br />

xevsureTisa Tu fSavis landSaftze. da raRa unda iTqvas<br />

mis Semoqmedze, visi mxatvruli xilvanic Zaldautaneblad<br />

gadajaWvoda saymos cnobierebaSi Cafesvil warmosaxvebs.<br />

am cnobierebis rRvevis xanaSi mouwevda amsofliuri arseboba.<br />

mis nangrevebSi aRmoCndeboda.<br />

Tan rRvevis monawiled.<br />

Tan im Zveli mTlianobis gadarCenis mosurned, Tavs rom gadadebda<br />

im namsxvrevebis Sesakowiweblad da naSTebis aRsadgenad.<br />

esec gogoTuris lodi gaxdomoda!..<br />

221


xolo is, rac rRvevis suraTebad lagdeboda mis heroikul<br />

warmosaxvebSi, ZvelTaZveli rwmenis srulyofil gamoxatulebad<br />

eCvenebodaT mis TanamedroveT, miTufro umcros Taobas, da<br />

ver aexsnaT, ratom acdenoda ase Zalian progresis mZleTamZle<br />

svlas, da mis moWidebasac ki ara lamobda, aramcTu am msvlelobis<br />

SuagulSi moqceuliyo da sxvebiviT Cahyoloda.<br />

esec misi ucnauri Tavisebureba: warsulis aCrdiluri Tu<br />

arqauli Tu miTosuri.<br />

Tumc mimzidvelic uTuod gaxldaT, raRac sxva sinamdvilisaken<br />

gzis gamkvalavi da, Tu geronti qiqoZe ar moerideboda<br />

zogierT, egeb uxerxul gamoTqmas, uTuod imitom, rom sworedac<br />

kontrastis xerxis moSveliebiT gamoekveTa am uCveulobis<br />

gansacvifrebeli zemoqmedebis Zala:<br />

_ misi guli savse iyo saidumloebis grZnobiT da mis Tvalebs<br />

grZneuli leCaqi hqonda gadafarebuli. amitom gviyvarda<br />

Cven es mgosani: Cvens fxizel, darazmul da Wkuadamjdar Taoba-<br />

Si mas SezarxoSebuli adamianis mRelvareba Semohqonda. misi<br />

gulwrfeloba, gulubryviloba da uSualoba gvxiblavda, misi<br />

gmiruli Zaxili ki warsul dReebis mogonebebs gviRviZebda.<br />

es heroikuli Zaxili, sxvaTaTvis warsul dReTa mogonebebis<br />

gamRviZebeli, TviTon mas siyrmidanve aiyoliebda da, Tu raime<br />

eocnebeboda, maT Soris gogoTuris qvis azidvac, raTa imaze meti<br />

Zal-Rone gamoeCina.<br />

ara, aq amotana mainc ra iyo!..<br />

gadmocema gadmocemad da, rodesac `gogoTur da afSina~ Seiqmneboda,<br />

mis SeTxzvaSi piradi gancda Tu SemTxvevac Caereoda<br />

da prototipic orives TavTavisi gamoeZebneboda _ gogoTursac<br />

da afSinasac.<br />

ase unda vigulisxmoT da mxolod ase:<br />

misi uSualo biZgi raRac SemZvreli epizodi unda iyos vaJafSavelas<br />

biografiisa, rakiRa gamJRavnebas moerideboda TviT<br />

iseT viTarebaSic, rodesac saaSkaraoze gamoitanda Tavis Se-<br />

222


moqmedebiT laboratorias. sxvas arafers moerideboda, amjerad<br />

ki:<br />

_ Cemi saidumloebaa da saflavSic Tan Caviyoleb.<br />

dafarvas im motiviT gaamarTlebda: Tqma arafers Sehmatebs<br />

saqmes da uTqmelobac arafers daaklebso, _ Tumc Semoqmedebi-<br />

Ti fsiqologiis TvalsazrisiT am personaJTa prototipebis<br />

gamJRavneba uTuod sagulisxmo garemoebas Sematebda saqmes.<br />

Cemi saidumloebaao...<br />

TiTqos gvakldes literaturuli saidumloebani, esec rom<br />

ar mimateboda.<br />

ras izam _ avtoris (Tanac rogori avtoris!) nebas sad wauxval.<br />

am orTagan erTi usaTuod TviTon vaJa unda iyos.<br />

zigmund froidi an misi romelime mimdevari daufiqrebladve<br />

miitanda eWvs afSinaze _ poetma sakuTari tkivili, marcxis<br />

aRiareba Tu monanieba mis saxeSi gaanivTao. Tumc Cven ase iolad<br />

nu avyvebiT amgvar Teoriebs da... saidumlodve davtovoT is piradi<br />

gancda Tu SemTxveva.<br />

asea Tu ise, `gogoTur da afSina~ erTgvarad avtobiografiulia<br />

da esec vaJam migvaniSna, Torem CveniT verafrisdidebiT<br />

ver amovicnobdiT mis avtobiografiul safanels.<br />

ai, sxva poemebis xsenebisa Tu maTi xalxuri marcvlis (sworedac<br />

marcvlis, meti ki ara!) gamJRavnebisas ki arsad migvaniSnebs<br />

raime avtobiografiul garemoebaze.<br />

`stumar-maspinZeli~ im ambavze aSenebuliyo, rom: xevsuri<br />

zviadauri SemTxveviT Cauvardeboda qistebs xelSi. maT hyoliaT<br />

axali micvalebuli, viRac xevsurisagan mokluli da, Cveulebis<br />

Tanaxmad, sisxli unda aeRoT. amas Txoulobda TviT da-<br />

Rupuli da, raTa misi SurisZiebis grZnoba daeSoSminebinaT, qistebi<br />

zviadaurs hklavdnen zed saflavze. am dakvlisas xevsuri<br />

did vaJkacobasa da guladobas gamoiCenda da, samsxverplod wamoqceuli<br />

qistebis yovel CaZaxilze: iyav saiqios mona-mosamsaxure<br />

darlasi, uzide wyali, gaubande jRani, rasac samsaxuri<br />

223


moiTxovs Sengan, TavgamodebiT, erTgulad aRusruleo, _ yel-<br />

Si xrialiT amoTqvamda: ZaRl iyos Tqveni mkvdrisadao, _ riTac<br />

ar Seewireboda qistebis mkvdars, vinc darCeboda gawbilebuli,<br />

xolo zviadauri _ qedmoudrekel, Tavisufal xevsurad Semor-<br />

Ceboda STamomavlobis mexsierebas.<br />

`aluda qeTelauris~ siuJeti im martiv ambavs efuZneboda,<br />

rom: aluda qeTelaurs qistebi cxens mohparavdnen, maT mdevrad<br />

gamoudgeboda, erTs TofiT moklavda, meore ki vaJkacurad dauxvdeboda.<br />

da Tumc isic emsxverpleboda aludas, xevsuri ise<br />

moixibleboda misi vaJkacobiT, rom rodesac Camovardeboda saubari<br />

mucalis mokvlaze, aluda Sesandobars dalevda xolme<br />

qistisas _ ludiT an aryiT.<br />

`baxtrioni~ im Zvel gadmocemaze amoSenebuliyo: mTeli pankisis<br />

xeoba matan-marlisis adgilebis naxevari fSav-xevsurT mefem<br />

uwyaloba, radganac baxtrionis cixis aRebiT saqarTvelos<br />

didi samsaxuri gauwieso. vaJasTvis marto is garemoeba kmaroda,<br />

rom mTis xalxi, sxvadasxva Temebi, xandaxan erTmaneTsac<br />

rom laSqravdnen da ar indobdnen, imJamad SeerTebuliyvnen, er-<br />

Tsulovneba gamoeCinaT da Zmurad miSvelebodnen bars gasaWirisas.<br />

isic ambad gaegona, TiTqos fSavSi TaTrebTan brZolisas<br />

mamakacebi TiTqmis sul gaJletiliyvnen da xatSi, salocavSi<br />

dedakacebs moenToT sanTeli. zepirgadmocema ar azustebda am<br />

ambis dros, amitomac poeti iolad daukavSirebda baxtrionis<br />

laSqrobis istoriul epizods.<br />

xolo `gvelis-mWamelis~ araki, razedac poema amozrdiliyo,<br />

im gadmocemas gulisxmobda, rom: xevsuri mindia tyved Cavardnoda<br />

qajebs. maT Soris cxovreba ki ise Zalian daaRonebda,<br />

rom Tavis mosaklavad gvelis xorcs SeWamda, qajebi riTac ikvebebodnen.<br />

arada, mindias moqmedeba sruliad sxva nayofs gamoi-<br />

Rebda _ igi gadaiqceoda brZenkacad, es sibrZne ki gamoCndeboda<br />

mcenareebis cnobaSi _ Tu romeli mcenare ra satkivars wamlobda,<br />

radganac yvela mcenare TviTonve iZaxda, rasac mkurna-<br />

224


lobda, da mindiamac maTi ena aki kargad icoda. am codnis Sedegad<br />

igi gaeqimdeboda, misi wamali uebari gaxldaT.<br />

es iyo da es mTeli is ambebi, rasac ratomRac gadamwyvetad<br />

miiCnevdnen mis SemoqmedebaSi da veRarc gaerCiaT, ra iyo xalxuri<br />

da ra _ sakuTriv misi, TviTon ki swyinda da Zalianac<br />

swyinda, ratom eniWeboda upiratesoba misi nawerebis gansjisas<br />

imas, naklebmniSvnelovani rac gaxldaT: marTla da marTla ufro<br />

mcire masala raRa unda gamoeyenebina.<br />

upiratesoba, Torem TavisTavad yvela istoriuli, folkloruli<br />

Tu literaturuli wyaros migneba sagulisxmoa, yvelaze<br />

Rirebul mxatvrul qmnilebaTa SeTxzva-srulyofaSi rom miu-<br />

Ria monawileoba, Tund sul erTibewo.<br />

da amjeradac aki guls dagvaklda, gogoTurisa da afSinas<br />

prototipebi rom dagvimales. da rarig gagvaxarebda Tund am<br />

oTx poemaSi avtobiografiuli realiebis mikvlevac.<br />

amis Taobaze vaJa-fSavela srul dumils amjobinebs _ saidumlosa<br />

da saflavSi Catanasac ki aRar axsenebs.<br />

egeb imitom, rom ase aSkarad am epikur qmnilebebSi arc araferia<br />

avtobiografiuli?<br />

an egeb aRar surs yuradRebis gamaxvileba?<br />

bolosdabolos, aluda qeTelauric da joyola alxastais-<br />

Zec zogadadamianuri TvalsazrisiT Zalian Camohgvanan TavianT<br />

Semoqmeds _ Tan veRar emwyvdevian adaT-wesebis CarCoebSi, Tan<br />

uimisod sicocxlec ver warmoudgeniaT da joyola kidec nebayoflobiT<br />

wiravs Tavs sasikvdilod (raRa TviTmkvleloba da<br />

raRa martodmarto Sebma xevsurTa laSqarTan!), xolo aludasaTvis<br />

Temisagan mokveTa daRupvis tolfasia uzomo sulieri<br />

tkivilis gamo.<br />

da fiqric ar geSveba, iqneb romelime epizodi am poemebSi piradi<br />

cxovrebidanac iyos CarTulio.<br />

an kidev `baxtrionSico~.<br />

225


yvelaze nakleb amgvari sinamdvilis gamovlenas, avtobiografiul<br />

realiebs `gvelis-mWamelSi~ elodebi.<br />

qajebio, maTgan datyvevebao, gvelis xorcis WamiT brZenkacad<br />

gadaqcevao, mcenareTa enis Secnobao...<br />

miTosis naSTi _ zRapruli motivebiTa da saxeebiT Sezavebuli.<br />

da XIX-XX saukuneTa mijnaze mcxovreb pirovnebas amgvar samyarosTan<br />

gana ra siaxlove SeiZleba hqondes, garda fantaziis<br />

gaqanebisa da misgan Sobili mxatvruli warmosaxvebisa?<br />

Tu Tavisi cxovrebis epizodebs anda bedisweras romelime<br />

personaJis TavgadasavalSi Seurevda, raRa qajTa tyveobaSi Cavardnili<br />

kacisa?<br />

legendaze metad misTvis gana savsebiT realistur garemos<br />

ar unda gamoewvia aseTi survili Tu ganzraxva?<br />

magram vaJa-fSavela aki warsulis aCrdils ufro hgavda... mi-<br />

Tosur epoqaSi Sobils.<br />

da geologiur formaciaTa nacvlad devebsa da alqajebs<br />

Wvretda...<br />

amitomac mindias legenda aranakleb maxlobeli da sisxlxorceuli<br />

unda yofiliyo misTvis, vidre zviadauris, aluda qe-<br />

Telauris, gogoTurisa Tu baxtrionis gmirTa _ zezva gafrindauli<br />

iqneboda, luxumi Tu sxvani _ ambebi, savsebiT realisturni,<br />

romeli samzeridanac unda SexedoT.<br />

besik xaranauls `aranakleb~ ki ara, bevrad ufro sisxlxorceulad<br />

warmoudgeboda vaJasTvis mindias xvedri da pirovneba,<br />

vidre danarCen personaJTa da, maT Soris, TviT joyolasa da<br />

aludas bediswera da sulieri feriscvaleba.<br />

Tavis am Sexedulebas poemaSi (`vaJa-fSavela cxeniT midis<br />

Carglidan TbilisSi da gzad Tavis cols ebaaseba~) CarTavda<br />

da... dae mkvlevarebs Tund narkvevis mTavar idead anda Tezisad<br />

moemarjvebinaT da Tund ugulisyurod gadaetarebinaT, rogorc<br />

martoden poeturi pasaJi, vaJas poemis sazrisis gasaxsnelad<br />

rom ar waadgebodaT.<br />

226


gvelis mWameli Semoqmedis bedze davwere,<br />

magram mere filosofiad gadamiqcies,<br />

yvelaferi mimiweres, rac ar mefiqra!<br />

me ki mxolod imis Tqma msurda,<br />

rom Tvisi niWi poets unda kbiliT eWiros,<br />

radgan CumCumad yvela lamobs imis waglejas.<br />

mecnierebs wahkravda qimunjs: an filosofiad ratom aqcieT<br />

am poemis Sinaarsi anda Tqveni Sexedulebani poets ratom miawereT<br />

da ararsebuli Sreebis `aRmoCeniT~ savsebiT naTeli mxatvruli<br />

mrwamsi da gmiris xasiaTi ZalisZalaTi ratom gaabundovaneTo.<br />

filosofiuri ganzomileba yvela mxatvruli qmnilebisTvis<br />

rom aris niSandoblivi, cxadia, uamisod verc `gvelis-mWameli~<br />

darCeboda, magram mTavari am polemikur CanarTSi im gadametebis<br />

uaryofaa, poemis dedaazrs rom agvacdens da mindias Tavgadasavals<br />

filosofiur ideaTa ilustraciad mogvaCvenebs, TiTqos<br />

es raRac Rirseba iyos.<br />

arada, Turme raoden martivi (erTi SexedviT!) yofila es<br />

dedaazri:<br />

_ Tvisi niWi poets unda kbiliT eWiros, radgan CumCumad<br />

yvela lamobs imis waglejas.<br />

poetis ganzogadebuli saxe... mindiaa.<br />

es mindias uWiravs Tavisi niWi kbiliT.<br />

es mindias upirebdnen niWis CumCumad waglejvas.<br />

besik xaranauli isea darwmunebuli, rom `gvelis-mWameli~<br />

ase da mxolod ase unda ganimartos, rom am sityvebs TviTon va-<br />

Jas aTqmevinebs, mkvlevarebsac piradad mas gaakilvinebs da poemis<br />

mxatvrul mrwamssac am literaturul formulaSi mas<br />

moaqcevinebs:<br />

_ gvelis mWameli Semoqmedis bedze davwere...<br />

227


Tuki marTla asea, egeb mere miamata Zvel araks iseTi arsebi-<br />

Ti realiebi, rom xalxuri Tqmulebis iqiT gasvlisas mindia<br />

sworedac poetad warmodgeboda?<br />

am saxisa da misi biografiisaTvis vaJas SeeZina dacolSvilebis<br />

epizodic, colTan baasisac, xorcis uWmelobac, mxedarTmTavruli<br />

niWic, Citebis enis codnac da, rac mTavaria, misi sulis<br />

dramatizmic, magram es yovelive ver Tavsdeba `Semoqmedis<br />

bedad~ nagulisxmev ganzomilebaSi.<br />

viTom marTla ase rom yofiliyo da mindia Semoqmedis bedis<br />

simbolod egulisxma, vaJa-fSavela Tavis gmirs poetad ver<br />

warmosaxavda?<br />

Tomas mani rom moindomebda Semoqmedis bedis gaazrebas<br />

RmerTsmoklebul sinamdvileSi, `doqtori faustusis~ mTavar<br />

gmirad musikoss gamoiyvanda.<br />

konstantine gamsaxurdia rom moindomebda Semoqmedis bedis<br />

gaazrebas tiranul garemoSi, `didostatis marjvenis~ mTavar<br />

gmirad xuroTmoZRvars SearCevda.<br />

jek londoni `martin idenSi~ mTavar gmirad mwerals<br />

amjobinebda.<br />

somerset moemi `mTvare da eqvspenianSi~ _ mxatvars.<br />

oTar CxeiZe `landebSi~ _ moqandakes.<br />

da TviTeuli maTgani ase ufro iolad Caaqsovda maT saxeebSi<br />

TavianT pirovnul Tvisebebsa da beds.<br />

Tumc ra aucilebelia mindiac Semoqmedad gardasaxuliyo da<br />

leqsebi SeeTxza _ is madli, riTac gvelis xorcis WamiT aRivso,<br />

gana poetur niWze naklebad gamoacalkevebs TvistomTagan?<br />

igi xom iseTive ucnaurobas iCens, rogorsac poeti gamoiCenda.<br />

isevea amovardnili yofiTi realobidan, rogorc poeti iqneboda<br />

amovardnili.<br />

iseve aTvalwunebiT uyureben Tanasoflelni, rogorc poets<br />

Sexedavdnen.<br />

228


platonma aki ar dautova adgili poetebs Tavis warmosaxviT<br />

saxelmwifoSi.<br />

yvelas, yvela xelobis adamians SeiZleba ecxovra im idealur<br />

garemoSi, rogorc Zvel berZen filosofoss warmoedgina sauke-<br />

Teso saxelmwifoebrivi wyoba, garda... Semoqmedisa.<br />

es gaxldaT platonis piradi Sexedulebac da is sayovelTao<br />

Tvalsazrisic, romelsac iTvaliswinebda.<br />

vinc gairiyeboda TvistomTagan, barem saxelmwifodanac gamoeZevebinaT,<br />

iq viTom ratom unda darCeniliyo, misgan gana ra<br />

xeiri da sikeTe iyo mosalodneli, arevdarevis mets xom verafers<br />

Seitanda sazogadoebriv cnobierebaSi.<br />

ager mindiac gasariyadaa ganwiruli, Tuki gons ar moegeba da<br />

sxvebs ar daemsgavseba, anu: nebayoflobiT ar amoiSrets im<br />

madls, romelmac saymos Segnebasac mowyvita da safrTxec Seqmna,<br />

rom xval _ mimdevarTa gamoCenis kvalobaze _ SesaZloa<br />

sulac moeSala sazogadoebrivi cnobiereba.<br />

joyola alxastaisZe da aluda qeTelauri sakuTari magali-<br />

TiT Tu moaxdendnen `mavne~ zegavlenas Tvistomebze.<br />

mindias xelT _ garda magaliTisa _ sityvacaa, is yovelwamieri<br />

Segonebani, riTac aforiaqebs TanamoZmeebs da `saxifa-<br />

To~, maTTvis sruliad miuRebeli fiqrebisa da gancdebisaken<br />

ubiZgebs.<br />

dagvemgvaneo, _ SesTxoven Tvistomni, radganac enanebaT TanamoZme<br />

mosakveTad, arada, verc Seguebian mis momnusxvel gavlenas.<br />

da imisaTvis, raTa Tavi imarTlon, moZmes zeciuri madlis<br />

uaryofas rom sTxoven, Tan crupentelobasac abraleben,<br />

aTasnairi tyuilis agebas yored, Torem Tuki daujereben da mis<br />

rCevaTa kvalobaze moawyoben yofiT cnobierebas, TviTonac masaviT<br />

usaTuod CixSi moemwyvdevian.<br />

rogor ginda, rom aRar moWra xe.<br />

aRar mokla nadiri.<br />

229


da amitomacaa, rom xevsurTa krebas im dResac aRSfoTebis<br />

talRam unda gadauaros da yovelTvisac ase iqneba, Tuki mindia<br />

an ar gaerideba maT da an sruliad ar gadakeTdeba maTi moTxovnebis<br />

Sesaferisad.<br />

230<br />

is rad vicodvoT, uflisgan<br />

raic ar gvecodvebisa?!.<br />

TemT ro gvarigebs magaze,<br />

Zalian cudad Svrebisa.<br />

kargTagan imedi gvaqvis<br />

mudam Svelis da rgebisa<br />

da ara Cveni daRupvis,<br />

Cvenis cxovrebis vnebisa!..<br />

raoden mkacria xevsurTa ganaCeni: Cveni daRupvis da Cveni<br />

cxovrebis vnebisao.<br />

daemgvaneo, _ SesTxovs meuRlec.<br />

uamisod, sxva rom araferi, balRebi daemSeodaT da<br />

daeyinebodaT.<br />

ase Seexleboda am poemaSic yofiTi cxovreba da amaRlebuli<br />

ideali _ aserigad momxiblavi, aRmtaci, zeciuri sinaTliT<br />

gabrwyinebuli, magram... yofaSi gamousadegari.<br />

mindia aramarto damfasebelia bunebis sidiadisa da idumalebisa,<br />

aramed Signidan ganicdis mis dafarul Sreebs, ismens<br />

mis metyvelebas da wvdeba im arss, rac SeuRwevelia sxvaTaTvis.<br />

magram igi mainc rom ar aris Semoqmedi?<br />

Tumc ratomac ara.<br />

vaJa-fSavelac xom Signidan ganicdida bunebis dafarul Sreebs,<br />

ismenda mis metyvelebas da wvdeboda im arss, rac SeuRweveli<br />

gaxldaT sxvaTaTvis.<br />

amitomac SeeZlo mindiad sakuTari Tavi egulisxma da `gvelis-mWameli~<br />

sworedac Semoqmedis bedze daewera.


da Tund poemis mxatvruli koncefcia mTlad esec ar yofiliyo:<br />

poets Tavisi niWi kbiliT unda eWiros, radgan CumCumad<br />

yvela lamobs imis waglejaso, _ koncefciis erT-erT ganStoebad<br />

egeb esec gvegulisxma. yovel SemTxvevaSi, ar SevdavebodiT<br />

besik xaranauls: es raRam gafiqrebinao!..<br />

Semoqmedis bedze davwereo...<br />

es ki udavoa.<br />

da vaJa-fSavela yofiT realobas rom exleboda da garemodan<br />

amovardnili moCanda, sad gamoeTqva guliswuxili, Tu ara<br />

`gvelis-mWamelSi~, mindias sulac avtobiografiul portretad<br />

rom gamohkveTda.<br />

Tavis sulier Tavgadasavals imis garegnul biografias SeuTanabrebda<br />

da personaJad gardasaxuli xalxuri Tqmulebis<br />

gmiris tkivilebSi Tavis pirad tkivilebs Seurevda, Tavis<br />

swrafvas, ase amovardnili darCeniliyo yofiTi sinamdvilidan<br />

da sxvebs arafrisdidebiT ar damgvaneboda.<br />

ramdeni ramisaTvis unda gaeZlo, pirovnuli TviTmyofadoba<br />

rom gadaerCina.<br />

ramdenjer unda damdgariyo gadawyvetilebis winaSe _ dae<br />

mec sxvebiviT CaverTo wuTisoflis mdinarebaSi da gavTavisuflde<br />

am sulieri tanjvisagan, jer mxatvruli Ziebebi rom iwvevs<br />

da mere kidev sxvagvari xedvisa da fiqris morevio.<br />

ramdenjer unda uareyo es gancda _ dae vitanjo da pirovnuli<br />

konstitucia ki arafrisdidebiT ar davTmoo.<br />

magram gulisWidilic ar moeSveboda, sikvdil-sicocxlis<br />

zRvarze Seayenebda da ha, erTi wakvra da sulac ufskrulSi aRmoCndeboda<br />

_ TviTmkvlelobis Jini sxva ki ara yofila ra, Tu<br />

ara ufskrulisaTvis Tavis mindoba.<br />

da swored amgvari Widilisas gamoikveTeboda mindias saxeba,<br />

xalxuri araki sruliad axal ganzomilebas SeiZenda mis xelSi,<br />

axali sicocxliT aRivseboda da personaJi Semoqmeds rom gau-<br />

231


igivdeboda, im mtanjvel gancdebsac pirwmindad itvirTebda da<br />

TviTmkvlelobis Jinsac miisakuTrebda.<br />

SemTxveviTi ki ar aris `gvelis-mWamelis~ finaluri suraTi,<br />

aserigad SemZvreli xatovanebiTac da im mxatvruli logikiTac,<br />

mindias bedisweris wre ase da mxolod ase rom unda Sekruliyo:<br />

232<br />

quds ixdis... sityva veRar sTqva,<br />

xmlis tars Saexo ceriTa,<br />

amoiwvada qarqaSiT,<br />

guls miibjina wveriTa.<br />

mkerdidan sisxli, viT wyaro,<br />

gadmouvida CqeriTa,<br />

mTvaremac gadmoaSuqa<br />

sajixveebis seriTa<br />

da daaSterda Tavis-mkvlels<br />

mozare qalis feriTa...<br />

vaJa-fSavela TviTmkvlelobis ganzraxvas Tavis personaJs<br />

gadaabarebda da kidec aRasrulebinebda, raTa TviTon gaTavisuflebuliyo<br />

amgvari fiqrisa da gancdis gaunelebeli<br />

satanjvelisagan.<br />

fsiqologiuri sawyisi aseTi moqmedebisa ar aris Zneli asaxsneli<br />

da mis klasikur nimuSad iohan volfgang goeTesa da mis<br />

personaJs moixmoben xolme, im verters (`axalgazrda verteris<br />

vnebani~), romelmac mTlianad itvirTa mwerlis mwvave sulieri<br />

gancdebi, gadaibara TviTmkvlelobisaken miswrafeba da kidec<br />

aRasrula, riTac goeTe gadaarCina garduvali daRupvisagan.<br />

romanis avtobiografiuloba raRac amgvars isedac gulisxmobda,<br />

da mxcovani goeTe uTuod kmayofili gamoxedavda `axalgazrda<br />

verteris vnebebs~, rogorc erTaderT gzas xsnisas: meyo<br />

vaJkacoba, raTa sicocxles ar gamovTxovebodio.


arc arasodes uaruyvia, verterSi sakuTar Tavs rom<br />

gulisxmobda.<br />

ise xom SeiZleba es personaJi ara mizanswrafuli ganzraxviT,<br />

aramed uneblieT Seeqmna, didad arc Cakvirveboda, Tu ratom<br />

miawerda gmirs Tavis pirad fiqrebsa da gancdebs da ratom<br />

ubiZgebda TviTmkvlelobisaken. da mkafiod veRarc gaecnobierebina,<br />

TviTon ratom da rodis aeRo xeli amgvar Canafiqrze.<br />

gadarCeboda ki...<br />

xolo rodesac anton Cexovi andrei vasileviC kovrinis saxes<br />

gamokveTda `Savi beris~ mTavar gmirad, Tavidan egeb marTlac<br />

ar fiqrobda, avtobiografiul xasiaTs vqmnio, da, rasakvirvelia,<br />

arc es moTxroba esaxeboda avtobiografiuli yaidis<br />

Txzulebad.<br />

yovel SemTxvevaSi TviTon ase irwmuneboda: gandidebis maniaze<br />

msurda moTxrobis dawera, esaa da eso.<br />

yofiT cxovrebas Seejaxeboda da mZlavradac Seejaxeboda<br />

kovrini.<br />

ver CaiTrevda sofluri yofis simSvide, ver moxiblavda bunebis<br />

idilia, ver gamoamwyvdevda Tavis artaxebSi baRis jadosnuri<br />

mSveniereba, idumalebiTa da SigniT RvTiuri xelis datrialebiT<br />

edemsac rom gaaxsenebs mkiTxvels.<br />

raRac sxva surda, sxva samyaro ufro eZaxda, sakuTari Tavis<br />

srulyofilad gamoxatvas eswrafoda, amisaTvis ki usaTuod unda<br />

gamorideboda yofiTobis garegnul mimzidvelobas da xsnis<br />

gza eZia im fiqrebsa da warmosaxvebSi, rac axloblebisTvisac ki<br />

arafriT ar gansxvavdeboda avadmyofuri fantaziebisagan.<br />

da amitomac moindomebdnen mis gankurnebas sneulebisagan,<br />

raTa gadaerCinaT amao miswrafebaTagan.<br />

saukeTeso eqims monaxavdnen da kovrins gaufantavdnen im<br />

avadmyofur fantaziebs. da SvebiT rom amoisunTqebdnen, Cven-<br />

Tvis Zvirfasi pirovneba aserigad mtanjvel sneulebas gamovtaceTo,<br />

swored mas Semdeg unda daiwyos kovrinis namdvili tra-<br />

233


gedia, romelTan SedarebiTac misi manamdeli sulieri SfoTva<br />

da mRelvareba monagonic aRaraa.<br />

da `gankurnebuli~ kovrini brals sdebs meuRlesac da simamrsac,<br />

ratom gamomarkvieT Cemi fiqrebidan da gancdebidan da<br />

damabruneT im garemoSi, romelsac verafrisdidebiT ver Seveguebi<br />

da SeveTvisebio.<br />

_ ra bednierebi arian buda, muhamedi da Seqspiri, keTil na-<br />

Tesavebsa da eqimebs eqstazisa da STagonebisagan rom ar ganukurnavTo,<br />

_ aseTi mkacri aRmoCndeboda misi ganaCeni Tavisi ke-<br />

Tili mfarvelebis mimarT, _ muhameds nervebis dasamSvideblad<br />

kaliumis bromidi rom mieRo, ori saaTi emuSava dRe-RameSi da<br />

esva rZe, am araCveulebrivi adamianisagan iseve mcire ram darCeboda,<br />

rac misi ZaRlisagano.<br />

da misi sinanulnarevi sityvebis mamxilebeli paTosi mTels<br />

kacobriobas unda gadawvdes:<br />

_ eqimebi da keTili naTesavebi bolosdabolos imas miaRweven,<br />

rom kacobrioba daClungdeba, uniWo geniosad Seiracxeba<br />

da civilizacia daiRupeba.<br />

TiTqos bibliuri winaswarmetyveli moTqvamdes da SeaCvenebdes<br />

erTsa da imave dros.<br />

es ar aris martoden andrei kovrinis mgznebareba da mkacri<br />

munaTi.<br />

es ar aris mxolod misi mowodeba gamofxizlebisaken.<br />

TviTon anton Cexovs miudevnebia Tavisi fiqrebic sakuTar<br />

personaJisaTvis.<br />

asec aRiqvamdnen am moTxrobas col-qmari severinebi (upirvelesad<br />

coli, qmari rom mxolod gaiziarebda mis dakvirvebas)<br />

da kidec amcnobdnen avtors TavianT Sexedulebas: kovrinSi sakuTari<br />

Tavi gyavs gamoxatulio.<br />

Cexovi aramarto dabejiTebiT uaryofda am Tvalsazriss,<br />

cota ar iyos ganawyendeboda kidec, rasac mowmobs 1894 wlis 25<br />

ianvars gagzavnili baraTis kilo:<br />

234


_ fsiqikurad TiTqos janmrTeli var.<br />

sxvac rom araferi daewera, es erTi frazac savsebiT amJRavnebs<br />

mis ganwyobilebas, es saidan ra momawereTo!..<br />

Tumc CavyveT am striqonebsac:<br />

_ marTalia, gansakuTrebuli survili sicocxlisa ar gamaCnia,<br />

magram es jer mainc ar niSnavs sneulebas Tavisi namdvili<br />

azriT, aramed raRac gardamavali da cxovrebiseulad bunebrivia.<br />

asea Tu ise, rodesac avtori fsiqikurad avadmyofs warmosaxavs,<br />

es ar gulisxmobs, rom igi TviTonac sneulia. `Sav bers~<br />

yovelgvari faruli azrebis gareSe, civi gonebiT vwerdi, egaa,<br />

survili momeZala, gandidebis mania gameazrebina, beri ki, mindvrad<br />

rom mihqroda, me TviTon mesizmra.<br />

viTom ratom urevdnen erTmaneTSi Tund severinebi Cexovis<br />

pirovnul bunebas gandidebis maniiT Sepyrobili personaJis<br />

xasiaTTan?<br />

SesaZloa moCvenebiTi msgavseba marTlac iCenda Tavs avtorsa<br />

da mis gmirs Soris, magram gana es moCvenebiToba aserigad unda<br />

ganzogadebuliyo da mwerali sulac gaenawyenebinaT?<br />

amitomac anton Cexovi imTaviTve Seecdeboda ZirSive Caekla<br />

misTvis es miuRebeli Tvalsazrisi.<br />

arada, mis pirad werilebSi _ Tund imave severinTan miwerili<br />

baraTi 1893 wlis 28 ivliss _ aSkarad mJRavndeboda mwerlis<br />

mZime sulieri yofa, Torem sxvagvarad arc `martoobis momakvdinebel<br />

sevdaze~ daiCivlebda da arc `sazarel fsiqopaTiur<br />

ganwyobilebaze~.<br />

sxvebic atyobdnen mZafr Sinagan Relvas, SfoTvas, cxovrebisagan<br />

daukmayofileblobis grZnobas. sxvaTaTvis idiliuri garemo<br />

masze damamSvideblad ki ara, Semawuxeblad ufro moqmedebda<br />

da uTuod dauyovnebliv gavardeboda peterburgSi, oci<br />

metris iqiT Savi Wiri rom ar gamZvinvarebuliyo da amas ar<br />

daefrTxo.<br />

235


Zma misi, mixail Cexovi mogvianebiT gaixsenebda, melixovoSi<br />

anton pavloviCs gadaRlilobisagan nervebi Ralatobdao.<br />

_ TiTqmis ar eZina. sakmarisi iyo Tvali mielula, maSinve<br />

krToda da erTbaSad SeZruli iRviZebda, raRac ucnauri Zala<br />

wamoagdebda xolme loginSi, Signidan raRac `fesvebianad~ eglijeboda,<br />

wamoxteboda da mere didxans veRar iZinebda.<br />

kovrinsac sxva ki araferi sWirs!..<br />

is saSineli sizmaric Sav berze aki maSin ixila mweralma.<br />

_ Savi beris STabeWdileba imdenad mZlavri iyo, antoni kidev<br />

didxans ver dawynarda da gauTaveblad am xilvaze laparakobda,<br />

vidre bolosdabolos Tavis cnobil moTxrobas dawerda masze.<br />

neta fsiqiatriisadmi mwerlis gansakuTrebuli interesi<br />

uneblieT daemTxva am xanas Tu swored Savi beris molandebam<br />

ubiZga am samyarosaken?<br />

Segonebadac ki Camoayalibebda:<br />

_ Tu gnebavT namdvili mwerali gaxdeT, fsiqiatria<br />

SeiswavleT!..<br />

aseTi rCeva mTlad uneblie ar unda iyos da sworedac Savi<br />

beris xilvas unda Caegonebina adamianis xasiaTis Sreebze dakvirveba<br />

maincdamainc fsiqiatriuli meTodebis momarjvebiT,<br />

raTa mxatvrul ganzogadebebs raRaciT waSveleboda. an iqneb<br />

bevrad ufro metiTac, vidre es `raRaca~ gaxldaT.<br />

zmanebis STabeWdileba ki marTlac gamaognebeli aRmoCndeboda.<br />

Savi beris simboluri saxeba sakuTar oreulad warmoudgeboda<br />

da moTxrobac am qargaze aigeboda, pirovnul oreulad _<br />

sneuli fantaziis nayofad, oRond iseTi sneulis, romlisgan<br />

TavdaRwevac arafrisdidebiT ara surda.<br />

ra bednierebi arian buda, muhamedi da Seqspiri, keTil naTesavebsa<br />

da eqimebs eqstazisa da STagonebisagan rom ar<br />

ganukurnavTo...<br />

andrei kovrins gankurnavdnen da... misi piradi tragediis mizezic<br />

es Seiqneboda.<br />

236


Tavs ar iklavs, magram ise mizandasaxulad miabijebs aRsasrulisaken<br />

keTil axlobelTa da eqimTa mier gankurnebuli da<br />

amiT sasowarkveTili da mizandakarguli, rom misi gamoTxoveba<br />

wuTisofelTan didad arc gansxvavdeba TviTmkvlelobisagan.<br />

da gadadis Tu ara miRma samyaroSi, aq mis neSts saxeze netari<br />

Rimili aRebeWdeba, ramac xelSesaxebad unda daadasturos personaJis<br />

sxeulisa da sulis SeuTavsebloba yofiT sinamdvileSi.<br />

bevric emtkicebina anton Cexovs, kovrinad sakuTari Tavi ar<br />

gamomixatavso.<br />

dabejiTebiT emeorebina, moTxrobaSi gandidebis mania gaviazre<br />

mxatvrulad, egaa da ego...<br />

Tavdapirveli ganzraxva SesaZloa esec yofiliyo, an raRa SesaZloa<br />

_ rakiRa Cexovi ase gvamcnobs, ra ufleba gvaqvs, rom ar<br />

davujeroT... magram, mogexsenebaT, erTia pirvandeli Canafiqri<br />

da meorea misi aRsruleba, rac xSirad sruliad acdenila Tavdapirvel<br />

ganzraxvas da mTavari gmiric sul sxvagvarad gamokveTila<br />

da Txzulebasac sul sxva mizandasaxuleba da suliskve-<br />

Teba SeuZenia, vidre avtori varaudobda.<br />

da `Savi beric~ da andrei kovrinic maT rigSi unda vigulisxmoT,<br />

ganzraxva da Sesruleba rom daSorebula erTimeores.<br />

an... iqneb arc daSorebula da Cexovs Zalian kargad moexseneboda,<br />

andrei kovrinad sakuTari Tavi rom warmoesaxa.<br />

maS sapirispiros ratomRa amtkicebda?<br />

snoburi sazogadoebis azrs ufrTxoda, vaiTu sulSi damiwyon<br />

xelebis faTuri, rogorc sCveviaT, anda zedapirulad<br />

aRiqvan es yovelive da Cemi amaRlebuli swrafvani da wuTisoflisa<br />

da xelovanis SejaxebiT gamowveuli tragizmi damixurdavon,<br />

damikninon da gandidebis manias miawerono.<br />

amitomac erCivna, rom maT TvalSi gamijvnoda Tavis<br />

personaJs.<br />

ar daujerebdnen da mainc gaaigivebdnen?<br />

TviTon xom ar adasturebda da...<br />

237


diax, an ase unda gaviazroT es yvelaferi da an pirvandeli<br />

ganzraxvisa da Sesrulebis daSoriSorebad.<br />

da virwmunoT, rom andrei kovrinis prototipi TviTonvea<br />

anton Cexovi.<br />

mxolod ase, Torem codvaa es moTxrobac da misi mTavari gmiric,<br />

aserigad Tu SevukvecavT frTebs da miviCnevT gandidebis<br />

maniis mxatvrul xorcSesxmad. kovrinis xasiaTic gacilebiT<br />

rTulia da mravalSriani da `Savi beric~ ramdenime plans moicavs,<br />

did sulier tragizmamde rom maRldeba, RvTiuri aRmafrenisa<br />

da amqveyniuri yofis mZafr Sejaxebamde, moazrovne adamianis<br />

gulisWidilis ukidures warmosaxvamde, saerTod ki misi<br />

dedaazri am formulaSi SeiZleba Caiwuros: Semoqmedis bedi wu-<br />

TisofelSi.<br />

`Savi beris~ sworad wakiTxvis Semdeg amitomac vaRiarebT<br />

kovrinis prototipad TviTon avtors, eneba mas es Tu ar eneba.<br />

fsiqikurad TiTqos janmrTeli var, marTalia gansakuTrebuli<br />

survili sicocxlisa ar gamaCnia, magram es jer mainc ar niSnavs<br />

sneulebaso...<br />

fsiqikuri janmrTeloba sulac ar uSlis xels imgvar gancdebsa<br />

da warmosaxvebs, kovrins rom dauflebia.<br />

es xom upirvelesad xelovanis miswrafebaa wuTisoflis artaxebis<br />

gasaglejad da im harmoniis aRsadgenad, edemis baRTan<br />

erTad rom dasrulda, bibliur abelTan erTad samudamod rom<br />

ganqarda, magram datovebiT dagvitova STagonebis, RvTiuri aRmafrenis<br />

fragmentebi, romelTa Sesakowiweblad zrunvacaa sulier<br />

pirovnebaTa amqveyniuri misia da... maTi tragediis saTavec<br />

aq Cabudebula.<br />

zogi uZlebda am gausaZlis sulier tkivils, zogic veRar<br />

da... gadarCenis gzad TavianT personaJebs moixmobdnen, maT gadaabarebdnen<br />

TavianT sulier SfoTvasa da tanjvas da am da mxolod<br />

am gziT Tavs aRwevdnen TviTmkvlelobaze fiqrs.<br />

ase Seefareboda anton Cexovi andrei kovrins.<br />

238


ase Seefareboda vaJa-fSavela mindias.<br />

amitomacaa `Savi beri~ avtobiografiuli moTxroba _ sworedac<br />

Semoqmedis bedze.<br />

da `gvelis-mWamelic~ avtobiografiuli poema amitomacaa _<br />

isic swored Semoqmedis bedze.<br />

msjeloba mere Tugind filosofiuri kalapotiTac warmar-<br />

Te, es ukve didi ram codva aRarc iqneba.<br />

ejajgureboda luka razikaSvili gogoTuris lods da... daZvriTac<br />

ver daeZra.<br />

sagmiro eposs daejajgureboda da... ahkravda da aitacebda,<br />

azidavda iseT simaRleze, Tamamad gausworebda mzeras am Janris<br />

didostatT da iqiT homerosTan rom ipovnida sulier Zafebs,<br />

aqeT goeTes `faustsac~ sul sxva TvaliT Caukvirdeboda _ ukve<br />

ara mkiTxvelis, aramed sulieri memkvidris TvaliT, jer imis<br />

dros miaCndaT eposi yavlgasulad, da saukunis Semdeg xom ra-<br />

Ra!.. magram vaJas, sakuTari sulieri mzaobisa da mxatvruli<br />

warmosaxvebisa da mrwamsis garda imedad `faustic~ eguleboda,<br />

ager axlaxan goeTe Tu ar Sepueboda gabatonebul literaturul<br />

azrs, kvlavac SeiZleboda mdinarebis aRma aWra, Tanac im<br />

zogadi stilistikis gaTvaliswinebiT ki ara, sagmiro eposs maincdamainc<br />

erTi gabmuli siuJeti rom unda hqonoda, aramed Sumeruli<br />

`gilgameSianiviT~ _ damoukidebeli ambebi, damoukidebeli<br />

siuJeturi xazebi erTmaneTs rom miedgmoda da mere gind<br />

epikuri qmnileba dagerqmia da gind simRerebis cikls.<br />

amitom rogorc geneba, ise daalagebdi am simRerebs, romel<br />

ambavsac gindoda daawinaurebdi, romelsac gindoda _ moadevnebdi,<br />

yvelas Tavisi sakuTari dro hqonda da araviTar qronologiur<br />

Tanmimdevrobas ar emorCileboda.<br />

vaJas sagmiro eposic am Sinagan struqturas daeyrdnoboda.<br />

rogorc geneba, ise ganalagebdi im poemebs, romelTac Turme<br />

erTiani eposi unda SeedginaT.<br />

neta imTaviTve ase ganezraxa?<br />

239


240<br />

Tu TandaTan gamoikveTeboda es idea, poemaTa Seqmnis kvalobaze?<br />

Tumc... amis dazusteba naklebmniSvnelovania.<br />

mTavari ufro isaa, zustad gamoirCes is ZiriTadi birTvi va-<br />

Ja-fSavelas 27 poemidan, sagmiro eposi romelTac Seadgines da<br />

Tanac am JanrisaTvis aserigad Seuferebel Jams.<br />

oTar CxeiZe sagangebod aRniSnavda goeTes sifrTxiles, `fausts~<br />

tragedia rom miawera da ara sagmiro eposi, miuxedavad<br />

imisa, rom swored eposad Caefiqrebina. magram ise moxdeboda,<br />

rom aRorZinebisa da ganmanaTleblobis epoqaSi amaod Sealevdnen<br />

TviT TvalsaCino poetebi Zal-Rones am Janris ganaxlebas,<br />

gameorebiT `iliadasa~ Tu `eneidas~ yvela mxatvrul xerxs gaimeorebdnen,<br />

magram verafers miaRwevdnen da STamomavloba sruliad<br />

miiviwyebda maT im Tavgamodebul cdebs.<br />

da Tu goeTe ifrTxilebda,<br />

_ miTufro sifrTxile marTebda vaJasa, goeTe saukunis dasawyisSi<br />

Camdgariyo, vaJa boloSi, oRond boloc aris da boloca,<br />

_ simbolistebma lirika azides umaRles mwvervalze, lirika<br />

gamoacxades umaRles Janrada, lirika modad iqca da epika,<br />

sxva rom ara iyos ra, CamorCenilobadRa iTqmoda. vaJas mimarT<br />

amitomac wamoscdaT kritikosebsa, CamorCeniliao. gasakviric<br />

ar aris. cxovrebas moda uyvars, literaturamac icis Tavisi moda,<br />

magram eposi xom didixnis micvalebulad iTvleboda, es moda<br />

rodia, istoriuli sinamdvile iyo.<br />

es istoriuli sinamdvile ras gamoewvia?<br />

_ eposi miTologiuri azrovnebis nayofi gaxldaT da materialisturi<br />

epoqebi veRar iguebda.<br />

magram mxatvrul azrovnebas, literaturul mdinarebas Tavisi<br />

wes-kanonebi moepoveba, romelic agrerigad ar emorCileba<br />

sazogadoebriv-politikur formaciaTa msvlelobas da amjeradac<br />

ase moxdeboda.<br />

materialisturi epoqebi veRar iguebdao da:<br />

iguebda Turme.


aba, tyuilubralodac xom ar ganisazRvreboda vaJa-fSavelas<br />

SemoqmedebiTi cnobiereba rogorc miTosuri.<br />

da kidec:<br />

_ es goeTem daamtkica `faustiTa~, es vaJam daadastura Tavisi<br />

eposiTa, romelsac poemebi Serqmevia da ramdenime saTauri aqvs.<br />

Cven ganvsazRvravT ase, Torem TviTon vaJas arsad mouxsenebia<br />

sagmiro eposad Tavis epikur qmnilebaTa is mTavari birTvi,<br />

da arc am birTvis dazustebuli sia mouwvdia.<br />

miniSnebiT ki migvaniSna, Segnebulad anda sulac qveSecneulad.<br />

rodesac Seecdeboda gaemijna Tavis SemoqmedebaSi ra iyo<br />

xalxuri da ra _ sakuTriv misi, sanimuSod aki im xuTi poemis<br />

arakebs moixmobda, xalxSi rac gaegona da zed Tavisi warmosaxva<br />

mieSvelebina:<br />

`stumar-maspinZeli~,<br />

`gvelis-mWameli~,<br />

`aluda qeTelauri~,<br />

`baxtrioni~,<br />

`gogoTur da afSina~.<br />

da raki mxolod eseni gamoerCia, miniSnebac swored es gaxldaT<br />

_ es igulisxmeT Cems eposad, am xuTi poemis nakrebio.<br />

pirobiTi Tanmimdevrobac ase warmoedgina, Torem _ `gilgame-<br />

Sisa~ ar iyos _ TviTeul poemas Tavisi Sinagani dro hqonda da er-<br />

Ti saxelwodebis qveSac amitomac SeinarCunebdnen damoukideblobas.<br />

vaJa-fSavelas am miniSnebas usaTuod gaiTvaliswinebdnen<br />

mkvlevarebi, magram zog SemTxvevaSi TavTavis arCevansac SemogvTavazebdnen.<br />

grigol kiknaZe xuTive poemas miuCenda adgils Tavis sqema-<br />

Sic, magram `eTeriansac~ daumatebda.<br />

arc Tamaz Cxenkeli gamotovebda arcerTs (Tumc `gvelismWamels~<br />

mxolod ideuri TvalsazrisiT Seracxavda didmniSvnelovan<br />

poemad, Torem mxatvruli srulyofis mniSvnelobiT da-<br />

241


narCenebs ver gautolebda), magram Tavis mxrivac Sematebda erT<br />

nimuSs da es nimuSi aRmoCndeboda ara `eTeriani~, aramed `kopala~.<br />

mxolod oTar CxeiZe gaiziarebda pirwmindad vaJaseul Sefasebas<br />

sakuTari epikuri qmnilebebisa da mis mier aziduli sagmiro<br />

eposis Janris qveS mxolod im xuT poemas gaaerTianebda.<br />

egaa, Tu vaJa `gogoTur da afSinas~ siis boloSi moaqcevda,<br />

oTar CxeiZe TavSi gadmoitanda, da gadmoitanda imitom, rom mis<br />

avtografiul TxzulebebSi CarTul `lodis pasaJs~ simbolursa<br />

da gansakuTrebul mniSvnelobas mianiWebda da Sesaferisadac<br />

ganazogadebda:<br />

_ jeelobaSive erCoda guli, gogoTuris lods eWideboda<br />

da ver daeZra, ver aewia, javrad CarCenoda, Tavisi eposi `gogo-<br />

Tur da afSinaTi~ daewyo da lodic, imisi mitanilic, erTbaSad<br />

daeZra, maRla aetana, eWira dauSveblada.<br />

da Tu es poema dawinaurdeboda CamonaTvalSi, sxva yovelive<br />

dae iseve darCeniliyo, vaJas rogorc daelagebina.<br />

pirobiToba pirobiTobad, TavTavisi dro TavTavis drod,<br />

magram egeb mainc `gvelis-mWameli~ mogveqcia siis saTaveSi.<br />

viTom ratom?<br />

ratom da:<br />

jer erTi, barem avtobiografiul Txzulebas gaexsna es cikli.<br />

meorec, garegnuli ieriT yvelaze arqauli is moCans, bolosdabolos,<br />

misi araki gacilebiT ufro Zveli Jamidan modis, vidre<br />

sxva poemaTa siuJeturi pirvelbiZgebi.<br />

da mesamec, TiTqos kompoziciuri rkali ikvris _ marjved<br />

da TavisTavad.<br />

gaxsovT `baxtrionis~ finaluri suraTi?<br />

gveli rom ulokavs luxums Wrilobas, cremliT ulbobs, saWmels<br />

uzidavs, wyaros wyals asmevs da mkurnaladac moevlineba<br />

gmirs qveynis didi gasxivosnebis winare Jams: laSaris gorze<br />

luxumis Sedgomis simbolur-eqstazur suraTSi.<br />

242


mindiasac gvelis xorcis WamiT axilvoda mesame Tvali da<br />

samyaros idumalebaSic Caexeda.<br />

da barem am simbolur saxebas _ sikeTed gardaqmnil mters<br />

kacTa modgmisa _ moeqcia sakuTar wreSi vaJas sagmiro eposis<br />

Tavi da bolo _ rac iwyebda, imasve gaesrulebina.<br />

SuaSi, mesame adgili uTuod `aluda qeTelaurs~ Sehferis,<br />

rogorc am ciklis mwvervals.<br />

aqeT-iqidan ki amoudgebian `gogoTur da afSina~ da `stumarmaspinZeli~.<br />

vera, ver moTavsdeboda verc `eTeri~ da verc `kopala~ am<br />

ciklSi, vercerTi ver aRmoCndeboda sagmiro eposis erT-erTi<br />

sayrdeni. zegavlenani _ erTgan mwignobruli da meoregan folkloruli<br />

_ aq orivegan sagrZnobi iqneboda da frTebs Seukvecavda<br />

vaJas poetur aRmafrenas. eposis damatebaSi, Tuki aseTi<br />

ram SeiZleba arsebobdes, ratomac ara _ orives SeiZleba moe-<br />

Zebnos adgili da oriod kidev sxva nimuSsac, raRac niuansebs<br />

rom mainc SesZenen am erTian qmnilebas, romlis saerTo saxelwodebac<br />

vaJa-fSavelas SeurCeveli darCa.<br />

magram am xuTeuls nurafers CavurevT, raTa sagmiro eposma,<br />

isedac dromoWmulad da amao mcdelobad gamocxadebulma, XIX-<br />

XX saukuneTa mijnaze, SeinarCunos mxatvruli STambeWdaoba da<br />

Zalmosileba da Sig xarvezismagvari araferi gaerios.<br />

lodic, imisi iq mitanilic, erTbaSad daeZra, maRla aetana da<br />

eWira dauSvebladao...<br />

xolo yofiTi cxovreba...<br />

yofiTi cxovreba ZiZgnida, Wamda da xravda vaJa-fSavelasac,<br />

gasaqans ar aZlevda da lamis daeTrguna kidec, rakiRa gauTaveblad<br />

STanTqavda im wuTebs: gulze mesvena mze-mTvare, vlaparakobdi<br />

RmerTTanao!..<br />

Tavs egre adviladac ar daaTrguninebda, magram is SemZvreli<br />

fiqric rom aekviateboda, vaiTu Seupovroba da nebisyofa ar<br />

meyoso, mindias saxes moiZiebda zepir gadmocemebSi, amozidav-<br />

243


da, siuJetur qargas mouqsovda, gadaiazrebda da Semoqmedis bedisweras<br />

Seutolebda, amis simbolod aqcevda da Tavis arsebas<br />

Sig gamoaxvevda.<br />

dae imas ezida TviTmkvlelis tvirTi, personaJi Senacvleboda<br />

avtors.<br />

samagierod, vaJa-fSavela gadaerCina amisTana miswrafebisagan.<br />

da sxvaTaTvisac gzamkvlevi gamxdariyo da edemis baRisa da<br />

abeluri sulis gamonaTebad damkvidrebuliyo sazogadoebriv<br />

SegnebaSi erTxel da samudamod.<br />

ise mainc ram amoatanina gogoTurs is lodi?!.<br />

kopalas salocavTan daagdebda, imas swiravda, imas udasturebda<br />

sakuTar Zal-Rones da... uneburad sajildaodac aqcevda,<br />

axal-axali Taobebi zed rom awydebodnen, nuTu Cvens Sorisac<br />

ar gamoereva gogoTuris badalio?!.<br />

verc gadaeTriaT, Torem awevasa da qaris gatarebas vin Civis!..<br />

luka razikaSvilic am lodTan WidiliT daiwyebda cxovreba-<br />

Si Semosvlas, mis azidvaSi dainaxavda Tavis bed-iRbals da... mere<br />

ki am Widils mxatvrul ZiebebSi gadaSlida, sagmiro eposs<br />

rom mietaneboda asazidad...<br />

mainc warsulis aCrdils Camohgavda...<br />

mainc miTosuri cnobierebiT ganmsWvaluliyo da uSoresi<br />

warsulis mkvdreTiT aRmdgar Svils damsgavseboda...<br />

***<br />

mindia xmlis tars unda Sexeboda ceriT.<br />

qarqaSiT amoewvada da wveriT guls miebjina...<br />

da mkerdidan sisxli wyarosebr gadmoCqerebuliyo.<br />

mTvares ki gadmoeSuqa sajixveebis seriT da TviTmkvlels<br />

mozare qalis feriT daStereboda.<br />

***<br />

ara, mainc ram aatanina is lodi gogoTurs kopalas<br />

salocavTan!..<br />

244


nawili III<br />

vaJa-fSavela<br />

rCeuli anotirebuli bibliografia<br />

245


246


vaJa-fSavela<br />

rCeuli anotirebuli bibliografia<br />

(dabadebidan <strong>150</strong>-e da gardacvalebidan 96-e wlisTavi)<br />

2011 wels Sesrulda didi qarTveli mwelisa da sazogado<br />

moRvawis, vaJa-fSavelas (luka razikaSvili) dabadebidan <strong>150</strong> da<br />

gadacvalebidan 96 wlis iubile.<br />

vaJa-fSavelam, rogorc qarTvel samocianelTa umcrosma Tanamedrovem<br />

da TanamebrZolma, samwerlo asparezze gamosvlis<br />

dRidanve miiqcia rogorc mkiTxveli sazogadoebis, ise literaturis<br />

kritikosTa yuradReba. imdenad farTo da yovlismomcveli<br />

aRmoCnda vaJas, rogorc moazrovnis, Tvalsawieri, rom<br />

misi Semoqmedeba dRemde Seunelebel interess aRZravs ara<br />

mxolod literaturis istorikosTa Tu TeoretikosTa, aramed<br />

enaTmecnierTa, filosofosTa, eTnografTa Tu folkloristTa<br />

Soris; am `qarTuli sulis ganmasaxierebeli geniosis~ (art.<br />

laisti) qmnilebebs udidesi interesiT ecnobian Cveni qveynis<br />

farglebs gareTac.<br />

XIX saukunis 80-iani wlebidan iwyeba vaJa-fSavelas cxovrebis,<br />

Semoqmedebisa da mravalferovani literaturuli memkvidreobis<br />

kvleva. ganvlili wlebis manZilze araerTi monografia<br />

Tu narkvevi daiwera rogorc qarTul, ise _ ucxo enaze.<br />

vaJa-fSavelas saiubilo TariRis aRsaniSnavad SoTa rusTavelis<br />

qarTuli literaturis institutSi momzadda winamdebare<br />

rCeuli anotirebuli bibliografia, raTa mkvlevrebs, pedagogebs,<br />

student da moswavle axalgazrdobas; agreTve vaJas SemoqmedebiT<br />

dainteresebul nebismier pirovnebas gauadvildes<br />

orientireba didi mwerlis Sesaxeb Seqmnil didZal samecniero<br />

literaturaSi.<br />

masalis SerCeva da anotireba dasrulda 2011 wels. mecnierkonsultanti:<br />

iuza evgeniZe; koordinatori — nana fruiZe.<br />

247


institutis mecnier-TanamSromlebisa garda, anotaciebis<br />

SedgenaSi monawileoba miiRes Tsu literaturis Teoriisa da<br />

literaturaTmcodneobis mimarTulebis samagistro programis<br />

studentebma.<br />

anotaciebis avtorTa inicialebi<br />

anbanuri rigiT<br />

a.a. — amiran arabuli<br />

n.m. — nana mrevliSvili<br />

n.f. — nana fruiZe<br />

q.S. — qeTevan Sengelia<br />

e.C. — eka CikvaiZe<br />

st. — T. TvalWreliZe, e. kuraspetiani, T. maxaraSvili,<br />

n.xaraSvili, T. cincaZe<br />

248


I. vaJa-fSavelas Semoqmedeba<br />

a) vaJa-fSavela, TxzulebaTa sruli krebulebi<br />

vaJa-fSavela. TxzulebaTa sruli krebuli 5 tomad (red. g.<br />

abzianiZe; winasityvaoba g. jiblaZis). Tb.: sabWoTa saqarTvelo,<br />

1961.<br />

vaJa-fSavela. TxzulebaTa sruli krebuli 10 tomad (mT. red.<br />

g. leoniZe). Tb.: sabWoTa saqarTvelo, 1964.<br />

b) vaJa-fSavela, Txzulebani<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani. Seadgina m. lebaniZem. saredaqcio<br />

sabWo: gr. abaSiZe da sx.) Tb.: sabWoTa saqarTvelo, 1985 (seria<br />

mlb).<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani (axalgamovlenili nawarmoebebi).<br />

saredaqcio kolegia: a. WinWarauli, z. WumburiZe, j. WumburiZe<br />

(red)), Tsu, vaJas kabineti, t. I, t. II, Tsu gamomcemloba, 2003.<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani: leqsebi, moTxrobebi, poemebi,<br />

publicistika, werilebi (Seadgina da ganmartebebi daurTo g.<br />

bojguam). Tb.: ganaTleba, 1990.<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani 5 tomad (Semdg.: x. gagua, j. Rvinjilia,<br />

v. jafariZe), Tb.: saqarTvelo, 1992.<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani (Semdg.: g. leoniZe), Tb.: sabWoTa<br />

saqarTvelo, 1987.<br />

vaJa-fSavela. Txzulebebi (axlad gamovlenili nawarmoebebi).<br />

erTtomeuli. gamomc. l. WrelaSvili, Tsu gamomcemloba,<br />

1979.<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani 2 tomad (Semdg.: a. WinWarauli).<br />

Tb., sabWoTa saqarTvelo, 1979.<br />

249


vaJa-fSavela. Txzulebebi (Seadgina, SeniSvnebi da leqsikoni<br />

daurTo nik. kecxovelma. sared. kolegia: n. alania). qarTuli<br />

saymawvilo literaturis biblioTeka, nakaduli, Tb.: 1972.<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani (red.: al. abaSeli da ak. SaniZe). t.<br />

1, tf.: saxelgami, 1946; t.2, tf.: saxelgami, 1950.<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani (red.: al. abaSeli; winasityvaoba<br />

a.abaSeli, v. kotetiSvili, g. qiqoZe). t. 1, tf.: saxelgami, 1928; t.<br />

4, 1932; t.5, 1936. t.6, 1939; t. 7, 1956.<br />

vaJa-fSavela. Txzulebani (winasityvaoba a. abaSeli, v. kotetiSvili,<br />

g. qiqoZe). t. 1, tf.: saxelgami, 1922; t. 3, 1930;<br />

Txzulebani vaJa-fSavelasi. tf., q. S. w/k gamavrcelebeli<br />

sazogadoeba, 1899.<br />

250<br />

g) rCeulebi<br />

vaJa-fSavela. rCeuli 2 wignad (red. v. WeliZe). Tb.: sabWoTa<br />

saqarTvelo, 1970 (w. 1 _ leqsebi; w. 2 _ poemebi).<br />

vaJa-fSavela. rCeuli. Tb.: sablitgami, 1957.<br />

vaJa-fSavela. rCeuli erTtomeuli. Tb.: saxelgami, 1953.<br />

vaJa-fSavela. rCeuli leqsebi. Tb.: sabWoTa saqarTvelo,<br />

1959.<br />

vaJa-fSavela. rCeuli leqsebi da poemebi. Tb.: sablitgami,<br />

1938.<br />

vaJa-fSavela. rCeuli leqsebi da poemebi. saq. alkk c.k.<br />

sabavSvo da axalgazrduli literaturis gamomcemloba, Tb.:<br />

1938.<br />

vaJa-fSavela. rCeuli moTxrobebi. Tb.: sablitgami, 1948.<br />

vaJa-fSavela. rCeuli nawerebi. red. g. qiqoZe. teqsti dadgenilia<br />

al. abaSelis mier. tf.: federacia, 1936.


d) calkeuli Txzulebebi<br />

vaJa-fSavela. sami saymawvilo ambavi rva suraTiT da avtoris<br />

mokle biografiiT. Tb.: q. S. w/k g. s., 1889.<br />

vaJa-fSavela. lirika. Semdgeneli e. kvitaiSvili. Tb.: merani,<br />

1986.<br />

vaJa-fSavela. eTnografiuli werilebi. redaqtori da<br />

winasityvaobis avtori g. qiqoZe. ssrk mecn. akad. saqarTvelos<br />

filialis gamomcemloba, 1937.<br />

vaJa-fSavela. moTxrobebi, dramatuli nawarmoebebi or<br />

tomad. Tb.: nakaduli, 1972.<br />

vaJa-fSavela. poemebi. Tb.: nakaduli, 1990.<br />

vaJa, Tedo, baCana. saymawvilo Txzulebebi. Tb.: merani, 1994.<br />

e) krebulebi<br />

vaJa-fSavela. aforizmebi. amokriba g. saiTiZem. Tsu, 1961.<br />

vaJa-fSavela. aforizmebi da gamonaTqvamebi. Semdg. m. mTvareliZe,<br />

red. j. WumburiZe. Tsu, 1988.<br />

vaJa-fSavela literaturis da xelovnebis Sesaxeb. Tb.: 1967.<br />

vaJas-Rimili. Tb.. 2008.<br />

251


252<br />

II. vaJa-fSavelas cxovreba, Semoqmedeba da<br />

sazogadoebrivi moRvaweoba<br />

a) bibliografiuli krebulebi<br />

T. nakaSiZe, i. gorgaZe<br />

vaJa-fSavela<br />

biobibliografia 1879-1979, Tb., 1987<br />

krebulSi warmodgenilia vaJa-fSavelas cxovrebisa da<br />

Semoqmedebis amsaxveli masala, romelic moicavs erT saukunes<br />

(1879-1979). bibliografiaSi aRnusxulia rogorc vaJa-fSavelas<br />

nawarmoebebi, ise literatura poetis Sesaxeb (qarTulsa da sxva<br />

enebze); wignSi mkiTxveli gaecnoba Semdeg rubrikebs: vaJafSavela<br />

mxatvrul literaturaSi, mwerlis TxzulebaTa Targmanebi<br />

sabWoTa kavSirisa da sazRvargareTis xalxTa enebze,<br />

beWduri gamoxmaurebani vaJas TxzulebaTa mixedviT Seqmnil<br />

speqtaklebze, kinosuraTebsa Tu saxviTi xelovnebis<br />

nawarmoebebze.<br />

wignSi gaTvaliswinebulia 1979 wlamde Seqmnili yvela bibliografiuli<br />

naSromi vaJas Sesaxeb. wigni Sedgeba sami ganyofilebisa<br />

da saZieblebisagan. I. vaJa fSavelas nawarmoebebi; II.<br />

literatura vaJa-fSavelas Sesaxeb; III. vaJa-fSavela mxatvrul<br />

literaturaSi; IV. saZieblebi: vaJa-fSavelas fsevdonimebi da<br />

kriptonimebi; vaJa-fSavelas nawarmoebTa gamocemebis saZieblebi;<br />

vaJa-fSavelas nawarmoebTa anbanuri saZiebeli; saxelTa<br />

saZiebeli; dawesebuleba-organizaciebis saZieblebi;<br />

n.f.


vaJa-fSavela<br />

cxovrebisa da Semoqmedebis matiane<br />

(Semdg.: sol yubaneiSvili), saxelgami, 1940<br />

naSromi Sedgeba sami nawilisagan. pirveli Seicavs vaJa-fSavelas<br />

cxovrebisa da Semoqmedebis matianes; meore — bibliografias<br />

da mesame _ dokumentebsa da masalebs.<br />

naSromis pirveli nawili miznad isaxavs warmogvidginos<br />

vaJa-fSavelas cxovrebisa da Semoqmedebis TariRebi. am TvalsazrisiT<br />

gamoyenebulia rogorc sando pirTa mogonebebi, ise —<br />

saarqivo masala. piradi werilebidan SerCeulia mxolod iseTebi,<br />

romlebSic kargad Cans vaJa, rogorc Semoqmedi da sazogado<br />

moRvawe.<br />

vaJa-fSavelas Txzulebebis gamoqveynebis TariRebTan erTad<br />

mocemulia fsevdonimebic. TariRebi naCvenebia Zveli stiliT.<br />

bibliografiaSi warmodgenilia vaJa-fSavelas Sesaxeb dawerili<br />

wignebi da publikaciebi. masala jer dalagebulia qronologiurad,<br />

mere _ Cveulebrivi wesiT anbanze avtorebis mixedviT<br />

(mTavrdeba 1936 welis monacemebiT);<br />

wignis mesame nawilSi mocemulia is dokumentebi da masalebi,<br />

romlebic iZleva cnobebs vaJas ganviTarebisa da im socialurpolitikuri<br />

wyobis Sesaxeb, romelSic aRizarda poeti. wigns<br />

erTvis avtorTa saZiebeli, dokumentebi da masalebi, cenzuris<br />

mier akrZaluli vaJas nawerebi, pirobiTi niSnebi da poetis<br />

genealogia.<br />

n.f.<br />

253


254<br />

vaJa-fSavela<br />

(dabadebis 100 wlisTavi)<br />

literaturis mokle sarekomendacio sia (araanotirebuli);<br />

red.: s. euli-quriZe, Semdg.: n. akermani, l. egoraSvili,<br />

n. laiSvili, k. ramiSvili<br />

Tb., 1961<br />

sarekomendacio saZiebelSi warmodgenilia rogorc vaJafSavelas<br />

nawarmoebebi, aseve literatura misi cxovrebisa da<br />

Semoqmedebis Sesaxeb. krebuli Sedgeba 4 ganyofilebisagan: 1.<br />

vaJa-fSavelas Semoqmedeba; 2. literatura vaJa-fSavelas cxovrebisa<br />

da Semoqmedebis Sesaxeb; 3. leqsebi — miZRvili vaJasadmi;<br />

4. musikaluri nawarmoebebi, dawerili vaJa fSavelas sityvebze.<br />

masala rogorc qarTul, ise rusul enebze dawyobilia anbanuri<br />

rigiT: jer aRnusxulia poetis Txzulebebi, Semdeg —<br />

vaJa-fSavelas cxovrebisa da Semoqmedebis Sesaxeb calkeuli<br />

gamokvlevebi da bolos Jurnal-gazeTebSi gamoqveynebuli masala.<br />

vaJa-fSavela<br />

(dabadebis 125 wlisTavi)<br />

literaturis sarekomendacio saZiebeli (araanotirebuli),<br />

Semdg.: t. sapatova, v. nanaZe, q. botkoveli, c. sadaRaSvili.<br />

Tb., 1986<br />

n.f.<br />

sarekomendacio saZiebeli ramdenime ganyofilebisagan Sedgeba:<br />

1. Semdgenlebisgan; 2. biografiuli cnobebi; 3. vaJa-fSavelas<br />

gamocemebi; 4. literatura vaJa-fSavelas cxovrebisa da<br />

Semoqmedebis Sesaxeb;<br />

sarekomendacio saZieblis meoTxe ganyofilebaSi mkiTxveli<br />

gaecnoba litertauras vaJa-fSavelas biografiis Sesaxeb, wignebsa<br />

da statiebs, romlebSic ganxilulia mwerlis Semoqmedeba,


agreTve calkeuli Tematikisadmi (vaJa-fSavela da rusuli<br />

sinamdvile; vaJa-fSavelas poemebis inglisuri Targmanebi; vaJafSavelas<br />

sazogadoebriv-politikuri Sexedulebebi; vaJafSavela<br />

ekransa da scenaze) miZRvnil masalas.<br />

saZiebeli Sedgenilia qarTul da rusul enebze. masalis Ser-<br />

Ceva dasrulda 1986 wlis ivnisSi.<br />

n.f.<br />

s. yubaneiSvili<br />

b) cxovreba da moRvaweoba<br />

cxovreba vaJa-fSavelasi<br />

Tb., sabWoTa saqarTvelo, 1961<br />

naSromi Seicavs vaJa-fSavelas cxovrebisa da Semoqmedebis<br />

amsaxvel Sevsebul da gadamuSavebul masalas, romelic specialurad<br />

am mizniT organizebulma ramdenime eqspediciam moipova.<br />

wigni Sedgeba Semdegi Tavebsagan: vaJa-fSavelas winaprebi,<br />

vaJa Telavis sasuliero saswavlebelSi, vaJa Tbilisis samoqalaqo<br />

saswavlebelSi, vaJa goris saostato seminariaSi; xelnaweri<br />

Jurnali `riJraJi~; vaJa xalxosanTa wreSi; vaJa maswavleblad<br />

sof. amtnixevSi, peterburgSi, vaJa Sinamaswavleblad sof.<br />

oTaraSenSi. vaJas daojaxeba; vaJa sof didToneTSi, vaJa CargalSi;<br />

vaJa monadire; urTieroba Zmebs Soris, literaturuli<br />

kamaTi vaJasa da baCanas Soris; vaJas oxunjobani, vaJas galeqsebani,<br />

rogor werda vaJa, vaJa deklamatori, ilia da vaJa, vaJas<br />

Sexvedrebi; damokidebuleba revoluciur moZraobasTan, vaJas<br />

fsevdonimebi, mefis cenzura da vaJa-fSavela, vaJas iubile;<br />

vaJa da misi gamomcemlebi, avadmyofoba da gardacvaleba, vaJa<br />

fSavelas ukanaskneli werili.<br />

naSroms erTvis gamoyenebuli literaturis sia.<br />

n. f.<br />

255


g. xornauli<br />

256<br />

cxovreba vaJa-fSavelasi<br />

Tb., erovnuli mwerloba, 2008<br />

narkvevi moicavs ramdenime qveTavs. masSi gaerTianebulia<br />

rogorc mwerlis biografiuli detalebi, aseve razikaSvilTa<br />

gvaris warmomavlobis Sesaxeb vrceli informacia. wignSi aRwerilia<br />

vaJas Tanamedrove saqarTvelos istoriul-kulturuli<br />

mdgomareoba, saqarTvelos erT-erTi kuTxis, fSavis, kerZod ki<br />

Carglis imdroindeli yofa-cxovreba. mwerlis ganaTlebisa da<br />

adreuli SemoqmedebiTi periodis Sesaxeb saubrisas avtori gansakuTrebiT<br />

gamoyofs im detalebs, romlebmac vaJas pirovnebisa<br />

da msoflmxedvelobrivi mrwamsis CamoyalibebaSi mniSvnelovani<br />

roli iTamaSes. naSromSi gamoyenebulia dokumenturi<br />

masala mwerlis piradi mimoweridan. dawvrilebiT aris aRwerili<br />

vaJas, rogorc sazogado moRvawis zrdis etapebi. avtori<br />

saubrobs im motivebzec, romlenic vaJas zogierTi poemis safuZveli<br />

gaxda (`aluda qeTelauri~, `stumar-maspinZeli~, `gvelis<br />

mWameli~). narkvevSi vrcladaa asaxuli 1905 wlis revolucia,<br />

saqarTvelos ruseTis monobisagan gaTavisufleba, erovnul-gamaTavisuflebeli<br />

brZola, ilias mkvleloba da akakis<br />

gardacvaleba; gamocemebis: `droeba~, ì`iveria~, `kvali~, `Teatri~,<br />

`jejili~ da `mrwamsis~ furclebze gaSlili polemika.<br />

naSromSi saubaria vaJasa da akakis polemikaze enasTan dakav-<br />

SirebiT. aseve, vaJas kritikosebsa da qomagebze. avtori exeba<br />

vaJas avadmyofobas, iubilesa da aRsasrulsac.<br />

wigns erTvis damowmebuli literaturis sia da leqsikoni.<br />

aRniSnuli wigni aris mesame Sevsebuli gamocema.<br />

st.


i. evgeniZe<br />

vaJa-fSavela da qarTveli sazogadoeba<br />

wignSi: narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan, I<br />

Tb., 2000 (gv. 5-97)<br />

wigni ori nawilisagan Sedgeba. vaJa-fSavelas Sesaxeb saubaria<br />

pirvel nawilSi, romelic, Tavis mxriv, sam nakveTadaa gayofili:<br />

I. aq warmodgenilia vaJa-fSavelasa da qarTuli sazogadoebis<br />

damokidebulebis kvlevis cda. avtorma scada eCvenebina<br />

vaJasa da misi drois sazogadoebriv-literaturuli atmosferos<br />

urTierTmimarTebis procesi (presisa da sxva dokumenturi<br />

masalis mixedviT); II. meore nakveTSi saubaria imis Sesaxeb, Tu<br />

rogor aRiqva didi mgosani misma TviTmxilvelma, umcrosi Taobis<br />

saxelovanma mweralma grigol robaqiZem da III. mesameSi ki<br />

aRwerilia, socialur-politikuri presingis miuxedavad, mecnieruli<br />

TvalsazrisiT ra doneze ganixila poetis Semoqmedeba<br />

Cveni drois gamoCenilma mecnierma grigol kiknaZem.<br />

narkvevSi TvalsaCinodaa warmodgenili vaJas grigol robaqiZiseuli<br />

recefcia (kerZod, saubaria Semdeg sakiTxebze: vaJafSavelas<br />

mrwamsis sakiTxi, miTiuris sakiTxi, qarTul xalxur<br />

sityvierebasTan da klasikur literaturasTan vaJa-fSavelas<br />

mimarTebis sakiTxi grigol robaqiZis naazrevSi da grigol<br />

robaqiZe fSauri dialeqtis poeturi funqciisa da vaJa-fSavelas<br />

enobrivi samyaros Sesaxeb);<br />

mkvlevari mimoixilavs gr. kiknaZis Rvawls vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />

kvlevis saqmeSi da askvnis, rom avtori kompleqsurad<br />

ikvlevs vaJas Semoqmedebis problematikas, Cinebulad imarjvebs<br />

mosazRvre disciplinaTa — filosofiis, esTetikis, sociologiis,<br />

pedagogika-fsqologiis, eTnografiis da a. S. monapovars<br />

da aRZrul problemaTa sruliad axlebur interpretacias<br />

gvaTavazobs.<br />

n.f.<br />

257


i. evgeniZe<br />

258<br />

vaJa-fSavela<br />

(cxovrebisa da SemoqmedebiTi istoriis sakiTxebi)<br />

Tb. universitetis gamomcemloba, 1989<br />

mkiTxveli naSromidan Seityobs, Tu `rogor aRiqva da Seafasa<br />

qarTveli sazogadoebis yvelaze mgrZnobiare da faqizma<br />

nawilma _ qarTuli mxatvruli sityvis warmomadgenlebma —<br />

vaJas pirovneba da Semoqmedeba~. avtoris azriT, am Sefasebas<br />

poetis SemoqmedebiTi istoriis TvalsazrisiT didi mniSvneloba<br />

hqonda. werili ramdenime nawilisgan Sedgeba: I nakveTi zogadia<br />

da im SesaZlo tendenciaTa winaswari varaudis saxiT warmoCenas<br />

isaxavs miznad, rogorc SeiZleba ganviTardes sazogadoebisa<br />

da geniis urTierToba. II nakveTSi avtori cal-calke<br />

ganixilavs 20 qarTveli mwerlis SemoqmedebiT Sexvedras vaJas-<br />

Tan (ilia, akaki, sofrom mgalobliSvili, d. kldiaSvili, baCana,<br />

v. barnovi, t. tabiZe, p. iaSvili, v. gafrindaSvili, S. afxaiZe, g.<br />

leoniZe, m. javaxiSvili, k. gamsaxurdia, a. abaSeli, d. Sengelaia,<br />

s. Ciqovani, gr. da ir. abaSiZeebi, T. WilaZe, r. jafariZe). avtori<br />

faqtebis Sefasebas dialeqtikuri ganviTarebis kanonzomierebaTa<br />

gaTvaliswinebiT warmoaCens da xSirad ukve miRebul<br />

Tvalsazrissac argumentirebulad cvlis (mag.: akakisa da vaJas<br />

gapaeqreba). mkvlevari sakiTxs tradiciuli xaziT ganixilavs<br />

(ama Tu im moRvawis azri vaJaze), Tumca axali da metad saintereso<br />

aspeqtic ikveTeba: vaJas gavlena qarTuli literaturuli<br />

azris ganviTarebaze. werili sainteresoa yvela asakisa da sxvadasxva<br />

interesis qarTveli mkiTxvelisTvis, radgan literaturuli<br />

azris ganviTarebis istoriis metad mniSvnelovan furclebs<br />

warmoaCens.<br />

e.C.


eTer TaTaraiZe<br />

mamama RmerTs Camahyara saxeli<br />

(gulqan razikaSvilis naambobi)<br />

II Sevsebul-Sesworebuli gamocema;<br />

Tb., gulani, 1991.<br />

wignSi warmodgenilia vaJa-fSavelas qaliSvilis, gulqan<br />

razikaSvilis, mogonebebi. mkiTxveli gaecnoba didi Semoqmedis<br />

cxovrebis dRemde ucnob detalebs, Svilis TvaliT aRqmul<br />

mamas: vaJas ojaxSi da ojaxis wevrebTan. mkiTxvels SesaZlebloba<br />

eZleva dainaxos, riT hgavs da gansxvavdeba vaJa-Semoqmedi<br />

vaJa _ ojaxis mamisa da yofiT problemebTan pirispir dar-<br />

Cenili adamianisgan. daakvirdes mama-Svilis urTierTobis detalebs,<br />

didi Semoqmedis piradi cxovrebisa Tu fSavelTa saojaxo-eTnografiuli<br />

yofis araerT saintereso epizods. mogonebebs<br />

sicxadesa da STambeWdavobas matebs fSavuri kilo, rac<br />

bunebrivad gvabrunebs vaJas Semoqmedebis wiaRSi, xolo mogonebaTa<br />

fragmentulad gadmocemiT wignis avtori TiTqos uSualod<br />

gvasmeninebs cxovrebiT daRlili moxuci gulqan razika-<br />

Svilis nafiqrsa da naambobs. pauzebiani, gawyvetili Txrobis<br />

Sedegad gulqanisTvis Sinaurad qceul eTer TaTaraiZesTan<br />

erTad Seecdeba mkiTxveli gaigos didi moazrovnis qaliSvilis<br />

wuxili, fiqri, xvedri, amoikiTxos, riT amsgavsebs gulqani mamas<br />

Tavs: `me da mamas erT kalapotSi gvidga fexebi da erTnairad<br />

vberdebiTo~, rom Cioda.<br />

mogonebebs erTvis amiran arabulis bolosityva `gulqani~<br />

da mwerlis qaliSvilisa da fSavelTa yofis amsaxveli 20-ze<br />

meti foto.<br />

e.C.<br />

259


artur laisti<br />

260<br />

vaJa-fSavela<br />

wignSi: saqarTvelos guli, w. 2.<br />

Tb., 1927<br />

krebuli qarTveli eris megobris _ artur laistis - mogonebaTa<br />

da werilebis krebulia, romelTa Tematikac saqarTvelos<br />

istoria da qarTuli kulturaa. `Soreuli Tvisiani~ uwoda<br />

jer kidev ucxoeTSi moRvawe artur laists ilia WavWavaZem~.<br />

artur laisti qarTul kulturul procesTa SesaniSnavi Semfasebelia.<br />

krebulSi vaJas Sesaxeb ori mcire werilia warmodgenili.<br />

mkiTxveli gaecnoba `Soreuli Tvisianis~ emociur Sefasebebsa<br />

da daskvnebs: `vaJa umagaliTo movlenaa kacobriobis<br />

istoriaSi... ilias CemTvis uTqvams, vaJa-fSavela aris genialuri<br />

poeti da yvelafriT ganirCeva Tanamedrove poetebisgano~<br />

(gv. 76). ra qmnis, artur laistis TvalsazrisiT, vaJas genialurobas<br />

da riT ganirCeva TanamedroveTagan `mTis poeti _ vaJa~?<br />

avtori vaJas fenomenis Camoyalibebis gzis mokle mimoixilvis<br />

Semdeg gamokveTs, ra ganasxvavebs mas al. yazbegisa Tu mTis sxva<br />

warmomadgenelTagan. TviTganviTareba, fSavur lokalur ares-<br />

Tan organuli kavSiri artur laistisTvis is ori niSia, rac<br />

qmnis vaJas Taviseburebas da ganuzomlad zrdis mis mniSvnelobas,<br />

erTi mxriv, qarTveli erisa da, meore mxriv, zogadad<br />

kacobriobisTvis. `rogorc frigiis mefe midasi yvelafers oqrod<br />

aqcevda, ise vaJac yvelafers poeziad aqcevs... igi poetia,<br />

romlisTvisac arsebobs mxolod poezia, yovelgvari `izmisgan~<br />

Tavisufali~ (gv. 73). iSviaTia, ucxo qveynis Svilma ase igrZnos<br />

sxva qveynis kultura, rogorc artur laistma. amitom, miuxedavad<br />

drois msvlelobisa, mis Sefasebebs Rirebuleba ar<br />

daukargavs.<br />

e.C.


v. razikaSvili<br />

mamaCemi vaJa-fSavela<br />

Tb., 1977<br />

avtori garda sakuTarisa, WignSi warmogvidgens mis mier<br />

Caweril vaJas TanamedroveTa _ arjalaanT RvTisos, Wrela<br />

molodinaSvilis, JamieraanT pavles, goderZis, xexeras, petriaanT<br />

lukasa da sxvaTa mogonebebs. avtoris TqmiT, man masala<br />

SerCeviT Seitana wignSi. kerZod, rac ar Seefereboda vaJas<br />

xasiaTs, miiCnia xalxis SeTxzulad da ugulebelyo. wignSi<br />

mkiTxveli gaecnoba vaJas ojaxur cxovrebas, mis urTierTobas<br />

naTesavebTan, mezoblebTan; agreTve poetis sazogadoebriv<br />

saqmianobas.<br />

wigni Svidi Tavisagan Sedgeba. pirvels ewodeba `rac maxsovs~;<br />

masSi avtoris adreuli siyrmis mogonebebia mocemuli;<br />

meore nakveTSi dedis, Tamaris, naambobs gadmogvcems avtori<br />

(daojaxebidan moyolebuli, poetis gardacvalebisa da dakrZalvis<br />

CaTvliT). mesame TavSi dawvrilebiTaa moTxrobili,<br />

rogori iyo vaJa ojaxur garemocvaSi. rogor axsovT Svilebs<br />

vaJas pirveli meuRlis, kekes gardacvaleba da a.S. Semdeg TavebSi<br />

mkiTxveli gaecnoba: IV. vaJa naTesavebSi; V. vaJa da mezoblebi;<br />

VI. Carglidan Tbilisisken.; VIII. vaJa da sazogado moRvaweebi<br />

(niko sulxaniSvili, nino furcelaZe, akakis iubile, vaJa<br />

qarTvel mweralTa da JurnalistTa wreSi da a. S).<br />

n.f.<br />

261


q. Sengelia<br />

262<br />

qarTvel mweralTa mimarTeba vaJa-fSavelasadmi<br />

Tb., 2005<br />

mkvlevris mizani iyo, erTi mxriv, vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />

arsis wvdoma, misi mxatvrul-filosofiuri Taviseburebebis<br />

gamovlena, xolo, meore mxriv, am TaviseburebaTa iradiaciebis<br />

Seswavla qarTuli mwerlobis ganviTarebis momdevno<br />

etapze. vaJasTan qarTvel mweralTa mimarTeba mravalganzomilebiania<br />

da rTuli; misi met-naklebi sisruliT ganWvreta ara<br />

erTi mkvlevris Zalisxmevas moiTxovs.<br />

vaJa fSavelas Semoqmedebam bevr qarTvel mwerals gauRviZa<br />

introspeqciuli Ziebis survili; am mravalspeqtrian SemoqmedebiTi<br />

mimarTebis procesidan mkvlevari miyveba erT konkretul<br />

saxes, romelic mindias saxismetyvelur aspeqtebs gulisxmobs<br />

qarTul literaturaSi. es maRalzneobrivi gmiri qarTuli<br />

prozis did warmomadgenelTamxatvruli azrovnebis organul<br />

nawilad iqca.<br />

wignSi Seswavlilia XX saukunis sami didi xelovanis _<br />

grigol robaqiZis, konstantine gamsaxurdiasa da mixeil<br />

javaxiSvilis _ SemoqmedebiTi mimarTebebis zogierTi aspeqti<br />

vaJa fSavelas naazrevTan.<br />

naSromi oTxi Tavisa da daskvnisagan Sedgeba. I. zogierTi ram<br />

vaJa-fSavelas fenomenis gancda-gaazrebisaTvis XX saukunis<br />

qarTul literaturaSi; II. XX saukunis II saxevris qarTuli<br />

kritika vaJa-fSavelas mrwamsis Sesaxeb (`gvelismWamelis~ mixedviT);<br />

III. vaJa-fSavelas femomenis mxatvruli formebi XX<br />

saukunis qarTul mwerlobaSi (`gvelismWamelisa~ da `lamaras~<br />

ideuri msgavseba-gansxvavebani; IV. vaJa-fSavelas eTnografiuli<br />

werilebis eqo qarTvel mweralTa SemoqmedebaSi (`xogais mindia~).<br />

wigns erTvis gamoyenebuli literaturis sia.<br />

n.f.


g) Semoqmedeba da sazogadoebrivi moRvaweoba<br />

k. abaSiZe<br />

vaJa-fSavela wignSi: etiudebi me-19 saukunis<br />

qarTuli literaturis istoriidan, t. 2<br />

quTaisi, 1912, gv. 185-241<br />

werilis Sesaval nawilSi avtori msjelobs literaturul<br />

mimarTulebaTa ganviTarebis zogad tendenciebze, ganixilavs<br />

naturalizmis, realizmis, simbolizmisa Tu romantizmis Taviseburebebs.<br />

statia Tematikis mixedviT dayofilia oTx Tavad.<br />

pirvel TavSi avtori vaJas bunebisadmi damokidebulebaze, poetisaTvis<br />

bunebis mniSvnelobaze saubrobs da warmoaCens im<br />

konkretul mxatvrul saxeebs, romlebiTac vaJa acocxlebs<br />

bunebis suraTebs. Tematurad pirveli Tavis gagrZelebaa meore<br />

Tavic, romelSic avtori cdilobs warmoaCinos bunebasa da<br />

adamians Soris kavSiris kanonzomiereba, adamianis adgili samyaroSi.<br />

avtors Semoaqvs zekacis Tematikac, romelsac ganixilavs<br />

`gvelis mWamelis~ magaliTze. meoTxe TavSi mkvlevari warmoaCens<br />

individisa da sazogadoebis urTierTmimarTebis problemebs<br />

`aluda qeTelaurisa~ da `stumar-maspinZlis~ magaliTze,<br />

saubrobs siyvarulis motivebze vaJas SemoqmedebaSi. mkvlevari<br />

askvnis, rom vaJa-fSavelas poezia kanonieri memkvidrea<br />

Cveni literaturis ganviTarebisa, vaJa `Seiqmna CvenSi simbolizmis<br />

damwyebi da ganmamtkicebeli.~ aqve statiis avtori SeniSvnas<br />

gamoTqvams vaJas poeziis teqnikuri mxaris Sesaxeb, romelic,<br />

misi azriT, ver aris iseTive unaklo, rogoric prozaSi.<br />

n.m.<br />

263


a. arabuli<br />

264<br />

vaJa-fSavelas poetur samyaroSi<br />

Tbilisi, 1990<br />

wignSi ganxilulia xalxur sityvierebasTan vaJa fSavelas<br />

SemoqmedebiTi damokidebulebis rigi sakiTxebi; naCvenebia poetis<br />

Sinagani siaxlove fSav-xevsureTis uZveles miTologiur<br />

warmodgenebTan.<br />

avtori exeba vaJas poeziis rCeul nimuSebs, yuradRebas<br />

amaxvilebs e.w. TviTgameorebis mxatvrul xerxze da saTanado<br />

analizis gziT midis daskvnamde, rom leqsi `mTas viyav~ poema<br />

`gvelis mWamelis~ winare literaturuli saxea, anu, sxvagvarad,<br />

xsenebul leqsSi gatarebuli azri misi Seqmnidan erTi aTeuli<br />

wlis Semdgom gaRrmavda da gaiSala filosofiuri ganzomilebis<br />

epikur nawarmoebSi; avtorisaTvis Tanamimdevruli gansjis<br />

obieqtad iqca lirikul qmnilebaSi dasmuli da Camoyalibebuli,<br />

yoveli epoqisaTvis faseuli da aqtualuri problema adamianis<br />

saamsoflo daniSnulebisa, garesinamdvilesTan misi<br />

mimarTebisa.<br />

mkvlevari faqtobrivi monacemebis safuZvelze warmoaCens<br />

Tamar mefis saxes qarTul zepirsityvierebasa da vaJa fSavelas<br />

SemoqmedebaSi; miuTiTebs, rom Tamaris pirovnebis hiperbolizebas<br />

vaJas naazrevSi myari niadagi moeZeveba, erTi mxriv, mravalferovani<br />

folkloruli wyaroebis, xolo, meore mxriv,<br />

istoriuli matianeebisa da Zveli qarTuli mwerlobis Tvalsa-<br />

Cino Zeglebis saxiT.<br />

Seswavlilia zviadauris araordinarulobis gadmosacemad gamoyenebuli<br />

metaforis _ `ciT Camosuli svetada~ _ miTosuri Zirebi.<br />

garda amisa, wigni moicavs kidev ramdenime werils, romelTa<br />

mizania, folklorul-literaturuli urTierTobis dRemde<br />

naklebad yuradRebuli sakiTxebis win wamoweva da gaSuqeba.<br />

a.a.


g. asaTiani<br />

`vefxistyaosnidan~ `baxtrionamde~<br />

Tb., 1974, gv. 336-402<br />

wignSi avtori saubrobs im mwerlebze, romelTac arsebiTad<br />

gaamdidres qarTuli poeturi azrovneba XIX saukuneSi. cxadia,<br />

maT Sorisaa vaJa-fSavelac. mkvlevris azriT, sinamdvilis<br />

`materialisturi xilva~ jer kidev ar aris mTeli sisruliT<br />

realizebuli saxeTa Sinagan struqturaSi iliasa da akakis SemoqmedebaSi.<br />

am mxriv vaJa-fSavelas poezia axali nabijia qarTuli<br />

realizmis ganviTarebis gzaze. `mxatvruli materializmi~ aq<br />

Tavis mwvervals arwevs. iseve, rogorc `vefxistyaosanSi~,<br />

vaJasTan qveyana ametyvelebulia `uTvalavi feriT~. aq kvlav<br />

aRorZinebulia sicocxlis kulti, romelic Tavisi SinaarsiT,<br />

ra Tqma unda, bevrad ufro farToa, bevrad ufro saRi da yovlismomcveli,<br />

vidre al. WavWavaZis hedonizmi da am farTo<br />

mniSvnelobiT sakuTriv klasikur msoflgancdas uaxlovdeba.<br />

mkvlevris azriT, vaJa fSavelas poetur azrovnebaSi mTavaria<br />

ara TavisTavad es Tviseba, kidev ufro didi mniSvneloba<br />

aqvs im garemoebas, rom mis mier Seqmnil poetur sistemaSi genialuri<br />

naTelxilviT ganWvretilia `realurisa~ da `idealuris~<br />

urTierTganmsWvalavi erTianoba. es aris arsebiTad gansuldgmulebuli~,<br />

frTaSesxmuli materializmi.<br />

vaJas poetur memkvidreobaSi Tavis zenits aRwevs gasuli saukunis<br />

qarTuli realisturi mwelobis heroikuli SemarTebac.<br />

vaJas memkvidreoba, rogorc damagvirgvinebeli safexuri<br />

epoqis literaturuli ganviTarebisa, savsebiT cxadyofs am procesis<br />

Sinagan azrs: vaJa-fSavelas realizmi heroikuli realizmia.<br />

mkvlevris azriT, swored vaJam aswia poeturi azrovnebis<br />

evoluciis axal safexurze Svidsaukunovani intervalis Semdeg<br />

rusTveluri renesansuli harmonia.<br />

n.f.<br />

265


g. asaTiani<br />

266<br />

saukunis poetebi<br />

Tb., `merani~, 1988 245-315<br />

wignSi mkiTxveli gaecnoba avtoris uaRresad saintereso da<br />

originalur xedvas, Rrma da safuZvliani analizis Sedegad<br />

miRebul daskvnebs. mkvlevari, erTi mxriv, afasebs vaJas Semoqmedebas,<br />

rogorc qarTuli mwerlobis ganviTarebis kanonzomier<br />

safexurs, romelic iliasa da akakis SemoqmedebaTa bunebrivi<br />

gagrZelebaa. meore mxriv ki, vaJas Semoqmedebis originalobisa<br />

da Taviseburebebis axsnisas mis literaturul Sexedulebebze<br />

amaxvilebs yuradRebas. vaJas esTetikuri mrwamsis, meTodis,<br />

poeturi azrovnebis Taviseburebebis Sesaxeb qarTul kritikaSi<br />

arsebuli problemuri sakiTxebis gadaWrisas g. asaTiani pirvelxarisxovan<br />

mniSvnelobas TviT mwerlis mosazrebebs aniWebs.<br />

mkvlevari vaJas esTetikuri Tvalsazrisis TandaTanobiT ganvi-<br />

Tarebasa da literaturaSi maT asaxvas uTuod gasaTvaliswinebel<br />

garemoebad Tvlis, Tumca mwerlis SemoqmedebiTi kredos<br />

gamTlianebis umniSvnelovanes faqtorad xalxur Semoqmedebas-<br />

Tan siaxloves miiCnevs.<br />

mkvlevari sayuradRebo daskvnebs gvTavazobs vaJas werilebis<br />

(`gmiris ideali fSaur poeziis gamoxatulebiT~, `fiqrebi~,<br />

`niWieri mwerali~, `mcire ram `vefxistyaosnis~ Sesaxeb~) ganxilvis<br />

Semdeg: `xalxuroba da realizmi ori qvakuTxedia vaJas<br />

mxatvruli msoflgagebisa~ (gv. 248). amave dros, romantikulisa<br />

da realisturis SeuRlebas fSaur poeziaSi vaJas samwerlobo<br />

kredosTvis mniSvnelovan maxasiaTeblad da gasaTvaliswinebel<br />

faqtorad warmoaCens. vaJas mkvlevari realisturi azrovnebis<br />

umaRles safexurad da kanonzomier dasasrulad Tvlis.<br />

e.C.


d. benaSvili<br />

vaJa-fSavela. Semoqmedi da moazrovne<br />

Tb. 1961<br />

monografia moicavs Sesavalsa da 11 Tavs. SesavalSi mecnieri<br />

mimoixilavs vaJa-fSavelas Semoqmedebis Seswavlis sxvadasxva<br />

etapebs: k. abaSiZis, iv. gomarTlis, j. WumburiZis, mix. zandukelis,<br />

s. daneliasa da sxvaTa samecniero kvlevebs. mecnieri rusuli<br />

da franguli simbolizmis gaanalizebis safuZvelze miiCnevs,<br />

rom vaJa-fSavelas arc SemoqmedebiTi meTodi da arc es-<br />

Tetikuri koncefcia ar enaTesaveba simbolizms. mkvlevari<br />

mwerlis Semoqmedebidan gamoricxavs animizmsa da panTeizmsac;<br />

d. benaSvili ganixilavs vaJa-fSavelas Tanamedrove mkvlevarTa<br />

Sexedulebebs; emijneba mosazrebas, rom mwerlis Semoqmedeba<br />

kamerulia da aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis sociokulturul<br />

konteqsts ver scildeba.<br />

d. benaSvili detalurad mimoixilavs mwerlis biografias,<br />

radgan miiCnevs, rom yofiT detalebs didi mniSvneloba aqvs<br />

Semoqmedebis analizisas. Semdeg TavSi mecnieri saubrobs<br />

mwerlis poemebis qarTul miTosTan mimarTebis sakiTxebze, pirovnulisa<br />

da zepirovnulis dialeqtikaze vaJa-fSavelas epos-<br />

Si; d. benaSvili gansazRvravs mwerlis poeturi teqstebis<br />

ZiriTad Senakadebs. misi azriT, poeti mxatvrulad gadaamuSavebs<br />

rogorc maradiul, metafizikur, aseve drois adekvatur,<br />

aqtualur problematikas. Semdeg nakveTSi mecnieris mTavari<br />

msjelobis sagania adamianisa da bunebis ZalTa damokidebuleba<br />

samyaroSi. vaJas dramaturgize msjelobisas ki mecnieri aanalizebs<br />

calkeuli gmirebis xasiaTebs, tipizaciis meTods; siuJeturi<br />

qargisa da kompoziciis, dialogebisa da monologebis<br />

organizebis teqnikur sakiTxebsac.<br />

mkvlevari sagangebo yuradRebas uTmobs mwerlis eTikuresTetikuri<br />

Rirebulebebis analizs, Tematurad da Tanmimdev-<br />

267


ulad ganixilavs mwerlis eTnografiul da folkloristul<br />

naSromebs; msjelobs vaJa-fSavelas damokidebulebebze fSavxevsuruli<br />

wes-Cveulebebisadmi; calkeuli adaTebis Camoyalibebisa<br />

da ganviTarebis istoriebze;<br />

naSromis bolos mkvlevari ganixilavs vaJas teqstebis variantebs<br />

da im droisaTvis arsebuli gamocemebis xarvezebidan<br />

gamomdinare, svams vaJa-fSavelas meore akademiuri gamocemis<br />

momzadebis sakiTxs.<br />

z.c.<br />

i. bocvaZe<br />

268<br />

vaJa-fSavela da misi kritikosebi<br />

sabWoTa saqarTvelo, 1965<br />

ioseb bocvaZe am naSromSi Tanamimdevrulad mimoixilavs<br />

yvela im mosazrebas, rac ki gamoTqmula qarTul sinamdvileSi<br />

dRidan vaJas literaturul sarbielze gamosvlidan poetis<br />

gardacvalebamde (i. mansvetaSvili, iv. gomarTeli, gr. yifSiZe,<br />

il. nakaSiZe, k. abaSiZe, i. varTagava da sxvani);<br />

kritikosebi xSirad urTierTsawinaaRmdego mosazrebebs<br />

gamoTqvamen. maT Sexedulebebs axlavs Tavad ioseb bocvaZis mosazrebebic<br />

ama Tu im sakiTxTan dakavSirebiT; kerZod, ra damokidebuleba<br />

gaaCnia vaJa-fSavelas enisadmi; ras gulisxmobs<br />

poeti patriotizmis cnebaSi; romel literaturul mimdinareobas<br />

miakuTvneben mwerals; raa misTvis samSoblo, buneba da<br />

rogor axerxebs mis asaxvas SemoqmedebaSi da sxva;<br />

z.c.


g. buaCiZe<br />

waxnagebi<br />

Tb., 1983 (gv. 54-72)<br />

krebulSi Sesulia werilebi da narkvevebi qarTul da frangul<br />

literaturasa da literaturul urTierTobebze. avtori<br />

aSuqebs poeziisa da prozis yvelaze mniSvnelovan movlenebs,<br />

gansakuTrebul yuradRebas uTmobs 70-iani wlebis literaturuli<br />

procesebis ganxilvas.<br />

krebuli Sedgeba ori nawilisagan. pirveli nawili exeba poezias,<br />

sadac Sedis Svidi werili; `bodleris civi mze~, `TeTri<br />

malarme~, `vaJa-fSavelas poemebis kompozicia~, à`apolineria~,<br />

`Tavis qala, samkauli da yvavilebi~, `sen-Jon persi~ da `poezia<br />

jinsebSi~. meore nawilSi ki Sesulia werilebi Jan-Jak rusos,<br />

marsel prustis, romen rolanisa da sxvaTa Sesaxeb;<br />

poeziis nawilSi erTi werili exeba vaJa-fSavelas Semoqmedebas,<br />

sadac avtori ganixilavs vaJas poemebis kompozicias<br />

`stumar-maspinZlis~ da `gogoTur da afSinas~ magaliTze. avtori<br />

iZleva poemis Sinaarsis ganmazogadebel sqemas da askvnis,<br />

rom siuJetur RerZs warmoadgens orTabrZola. sxva personaJebis<br />

monawileoba, Tundac msxverplis, RerZs ar cvlis. kvanZs<br />

xsnis sikvdili. moqmedebis dro zogadad warsulSia gadatanili.<br />

avtori sagangebod aRniSnavs, rom poemis suraTebi xSirad<br />

Ramis fonze ikveTeba. vaJa warmogvidgens personaJTa Tavgadasavals<br />

dilidan daRamebamde. amis miRma ikveTeba farTo alegoria:<br />

dabadebidan sikvdilamde. cikli mravalgzis meordeba. mas<br />

xan dasawyisi aklia, xan _ bolo, magram igi TiTqmis yovelTvis<br />

igulisxmeba mTlianobaSi;<br />

st.<br />

269


k. gamsaxurdia<br />

270<br />

xuTi leqcia<br />

Tb., 2005, gv. 63-89<br />

wignSi Tavmoyrilia gamsaxurdias xuTi leqcia: `vefxistyaosani~<br />

rusTavelisa~, è`erisa da istoriis Sesaxeb~, `vaJa-fSavela,<br />

kavkasionis diadi sulis mesityve~, `mTargmnelobiTi xelovnebisaTvis~,<br />

`saqarTvelos damsxvreuli gvirgvini~.<br />

werilSi `vaJa-fSavela, kavkasionis diadi sulis mesityve~<br />

avtori aRniSnavs, rom me-19 saukune epikis saukunea da vaJas<br />

epikuri qmnilebebi TavianTi ganwyobilebiTa da aRnagobiT sul<br />

sxvagvaria, vidre me-19 saukunis evropuli drama an romani.<br />

vaJas leqsebSi, SesaZloa, yovelTvis ar iyos mkacrad garanduli<br />

riTmebi, rTuli tropika da metaforaTa sistema; misi poezia<br />

dinamikuri da mZlavria. vaJasTan sagrZnobia xalxuri idumalTmetyveleba,<br />

miTosi, mistika. vaJas SemoqmedebaSi TiTqos sun-<br />

Tqavs winasokrateseuli xanis idumalTmetyveluri skolebis<br />

cxovreba, romlis wiaRSic xelovneba, religia da mecniereba<br />

jer ar iyo diferencirebuli da erT mTlianobas warmoadgenda.<br />

Semdeg avtori saubrobs vaJas poetur enaze. jer ganixilavs<br />

qarTul saliteraturo enas da mis im tradiciebs da normebs,<br />

romelic vaJas daxvda. fSav-xevsuruli metyveleba, gajerebuli<br />

Zveli qarTuli intonaciiT, Tanamedroveobis qarTulze ufro<br />

metadac gadmoscems spiritualuri samyaros gancdebs.<br />

werilSi saubaria vaJaseul Tavisuflebaze. vaJasTan Tavisufleba<br />

eTikuri gmirobis gziT moipoveba da amis magaliTia<br />

mindia, aluda, joyola, luxumi, kviria. es is gmirebi arian, romlebSic<br />

Tavis gamarjvebas zeimobs vaJas genia. amis Semdeg avtori<br />

saubrobs bunebis rolze vaJas SemoqmedebaSi da aRniSnavs, rom arc<br />

erT did poets msoflio literaturaSi ar gauSuqebia buneba<br />

iseTi saRvTismetyvelo filosofiuri optikiT, rogorc vaJas.<br />

st.


ak. gawerelia<br />

rCeuli nawerebi<br />

t. II, Tb., 1978.<br />

wigni Sedgeba sami nawilisagan. pirvel nakveTSi warmogenilia<br />

ori monografia grigol orbeliansa da nikoloz baraTaSvilze.<br />

meore nakveTSi Tavmoyrilia literaturuli werilebi,<br />

romelTa Sorisaa statia `vaJa-fSavela da qarTuli miTosi~ (gv.<br />

190-201). masSi aRniSnulia, rom vaJa-fSavelas STagonebis wyaroa<br />

sakuTriv fSauri nakadi qarTuli miTologiisa. es nakadi ki<br />

Taviseburi simbiozia warmarTuli da qristianuli warmodgenebisa.<br />

mkvlevris azriT, vaJa dgas qarTvel mTielTa uZveles<br />

SexedulebaTa da warmodgenaTa niadagze, amodis qarTuli mi-<br />

Tologiis uRrmesi fenebidan, sakvirveli mxatvruli ZlierebiT<br />

axdens Tavisi poeturi xilvebis fiqsacias, ki ar yveba aramed<br />

aCvenebs; yvelaferi mkiTxvelis Tvalwin mimdinareobs - ki<br />

ar momxdara, aramed xdeba. vaJas Semoqmedeba qarTvel Semoqmed-<br />

Tagan yvelaze mdidaria miTiuri elementebiT, rac qmnis misi<br />

lirikisa da eposis umaRlesi realizmis Taviseburebas. vaJafSavelas<br />

lirikasa da eposSi miTologiuri warmodgenebi absolutizirebulia,<br />

isini naCvenebia rogorc realobani. amitomaa,<br />

rom yvelaferi fantastikuri (RvTaebani, devebi, SaveTi, wera<br />

mwereli) ise iWreba gmirebis Segnebasa da cxovrebaSi, rogorc<br />

sinamdvilis sruluflebiani nawili.<br />

wignis mesame nawils ki ewodeba `portretebi, mogonebani~.<br />

igi moicavs masalas saxelovan qarTvel mecnierebsa da sazogado<br />

moRvaweebze (g. tabiZe, k. kekeliZe, g. qiqoZe, z. faliaSvili<br />

da a. S.).<br />

n.f.<br />

271


s. danelia<br />

272<br />

vaJa-fSavela da qarTveli eri<br />

Tb., 1927<br />

mkvlevari mimoixilavs poetis Semoqmedebas da gvTavazobs<br />

Semdeg daskvnebs: vaJas poezia pozitivur niadagze dgas da is<br />

absoluturad gansxvavdeba simbolisturi poeziisagan. is ufro<br />

uaxlovdeba primitivul hiloZoizms an animizms. bunebas Zlier<br />

sentimentaluri (da ara sentimentalisturi) ieri gadahkravs.<br />

vaJas poezia apolitikuria da es garemoeba dakavSirebulia<br />

vaJas msoflmxedvelobasTan, is anti-individualistia. is Tavis<br />

rwmeniT umal warmarTia, vidre qristiani. aseTi msoflmxedvelobis<br />

kacs fSavur kilokavze unda ewera da kidec ase werda.<br />

literaturuli qarTuli ar Seefereboda mis suls da am enaze<br />

is Tavisuflad ver gamoTqvamda Tavis grZnobebs.<br />

avtoris azriT, vaJa iyo warmarTi. warmarTs romaelebic<br />

uwodebdnen paganus-s. pagus niSnavs sofels, kuTxes; paganus-i<br />

aris `soflis mcxovrebi~, `sofleli~. roca qristianobam gaimarjva,<br />

miyruebul kuTxeebSi, soflebSi darCa kidev warmar-<br />

Toba da amitom `sofleli~ iqca romaelTaTvis warmarTis aRmniSvnelad.<br />

vaJa-mgosani iyo paganus-warmarTi, radgan is iyo<br />

sofleli.<br />

n.f.<br />

b. doborjginiZe<br />

miTosi da vaJa-fSavela, Semoqmedi da moazrovne<br />

Tb.1961<br />

monografia Sedgeba Sesavalisa da xuTi Tavisagan. SesavalSi<br />

avtori sxvadasxva aspeqtiT ganavrcobs msjelobas miTosis<br />

Sesaxeb, gansazRvravs mis ZiriTad plastebs: logikurs, esTetikursa<br />

da religiurs. kritikosi ganixilavs miTosuri cnobi-


erebis specifikas misi sinkretulobidan gamomdinare; mimoixilavs<br />

sakiTxis mecnieruli Seswavlis misTvis Tanamedrove<br />

mdgomareobas evropel da qarTvel mkvlevarTa Soris.<br />

pirvel TavSi mecnieri saubrobs uZvelesi adamianebis<br />

cxovrebisa da azrovnebis wesis Sesaxeb, risi analizis Sedegadac<br />

ganixilavs miTosuri, daunawevrebeli cnobierebis<br />

Taviseburebebs..<br />

meore TavSi mkvlevari detalurad ganixilavs zoomorfuli<br />

da anTropomorfuli azrovnebis modelebis specifikas. miTebis<br />

analizis saSualebiT igi cdilobs, ganazogados miTismqmneli<br />

adamianis cnobierebis Taviseburebebi, garda amisa, gamoyofs<br />

adamianis bunebasTan damokidebulebis ZiriTad etapebs: utilitaruls,<br />

eTikursa da esTetikurs.<br />

mesame TavSi mecnieri skrupulozurad mimoixilavs miTis<br />

yvela ZiriTad definicias (levi strosi, losevi, meletinski,<br />

lifSici), cdilobs, daadginos miTis sazRvrebi da ganasxvavos<br />

igi xelovnebisgan. mkvlevari emijneba Teorias vaJa-fSavelas<br />

miTismqmnelobis Sesaxeb da aRniSnavs, rom mxatvruli azrovnebis<br />

etapze miTisqmnis Sesaxeb saubari meTodologiurad<br />

umarTebuloa, vaJa-fSavelas saqmianoba ki am kuTxiT miTologiuri<br />

masalebis gadamuSavebiT amoiwureba.<br />

meoTxe Tavi eTmoba samyaros Semecnebis orgvari, mxatvruli<br />

da mecnieruli, formebis Sesaxeb msjelobas. mecnieri warmogvidgens<br />

vaJa-fSavelas Teoriul naazrevsac am sakiTxTan dakavSirebiT.<br />

mexuTe TavSi mkvlevari ki ganixilavs miTosuri<br />

cnobierebis Semdgom safexurs _ samyaros esTetikuri modelis<br />

formirebis process..<br />

z.c.<br />

273


i. evgeniZe<br />

274<br />

vaJa-fSavela<br />

Tb., 1989.<br />

naSromSi Tavmoyrilia masala, romelic avtors sxvadasxva<br />

samecniero sesiebsa da sxdomebze waukuTxavs. wigni Sedgeba<br />

eqvsi Tavisa da ramdenime qveTavisagan. naSromSi Seswavlilia<br />

vaJa-fSavelas ramdenime Txzulebis SemoqmedebiTi istoria da<br />

gamokveTilia poetis xelovnebis zogierTi specifikuri mxare.<br />

avtori vaJas Semoqmedebis analizis safuZvelze adgens folkloruli<br />

wyaroebisa da individualuri Semoqmedebis urTierTmimarTebis<br />

sakiTxs. avtori saubrobs vaJas mrwamsze. am<br />

aspeqtiT msjelobisas misTvis amosavali Tavad poetis Sexedulebebia;<br />

SemoqmedebiTi istoriis kvlevis zogad viTarebaze<br />

msjelobis Semdeg wignis avtori gamokveTs vaJa-fSavelas<br />

SemoqmedebiT interess, romelic ZiriTadad eTikuri problemebiT<br />

ganisazRvreba, xolo fons patriotuli, socialuri, gmiruli,<br />

zneobrivi da humanuri aspeqtebi uqmnis.<br />

wignis avtori vrclad saubrobs vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />

motivebsa da maT urTierTkavSirze. amasTan, cdilobs gaarkvios<br />

vaJas SemoqmedebiTi procesis wyaro da niadagi. vaJas<br />

SemoqmedebiTi istoriis kvleva avtors warmodgenili aqvs sami<br />

aspeqtiT: 1. lirika, romlis gaanalizebis safuZvelzec mkvlevari<br />

gamokveTs miTosur motivebs — sikeTesTan dapirispirebul<br />

demonur Zalas, rac Tavsi mxrov qmnis heroikuli gmiris ideals<br />

da vaJas leqsebs xalxuri lirikis ganayofad aqcevs. 2. poemebi<br />

(`gogoTur da afSina,~ `eTeri,~ `stumar-maspinZeli,~ `gvelis<br />

mWameli~); 3. prozauli Txzulebebi (`patara mwyemsis fiqrebi,~<br />

`xmeli wifeli,~ `bunebis mgosnebi~). am Txzulebebis mixedviT<br />

mkvlevari gvesaubreba im ZiriTad Temebsa da motivebze, romlebic<br />

poetis Semoqmedebis safuZvels warmoadgenen.<br />

n.m.


i. evgeniZe<br />

vaJa-fSavela<br />

(cxovrebisa da Semoqmedebis sakiTxebi)<br />

Tb. 1989; gv. 1-486<br />

wigni warmoadgens sakmaod vrcel monografiul naSroms,<br />

romelSic avtoris mravalwliani dakvirvebebia warmodgenili.<br />

Sedgeba Sesavlis, aTi Tavisa da saxelTa saZieblisagan. avtoris<br />

mizania warmoaCinos vaJa-fSavelas saarsebo garemo, vaJasadmi<br />

qarTuli sazogadoebis, upiratesad ki mxatvruli sityvis ostatTa<br />

damokidebuleba-Sefaseba, romelic imTaviTve gavlenas<br />

axdenda mgosnis SemoqmedebiTi procesebis mimdinareobaze.<br />

vaJas moRvaweobisa da Semoqmedebis Sesaxeb mocemulia ilia<br />

WavWavaZis, ak. wereTlis, d. kldiaSvili, v. barnovis, t. tabiZis<br />

da sxvaTa azrebi.<br />

mkvlevari Seecada vaJas pirovnul cxovrebasTan kavSirSi<br />

gamoekveTa misive mxatvrul interesTa sayrdeni, SemoqmedebiTi<br />

istoriis aspeqtSi ganexila vaJa-fSavelas lirika, poemebi da<br />

prozauli Txzulebebi. calke Tavi aqvs daTmobili sabavSvo TxzulebaTa<br />

specifikisa da SemoqmedebiTi istoriis zogierT sakiTxs.<br />

n.m.<br />

S. varazaSvili<br />

vaJa-fSavelas dramaturgia<br />

Tb., 2010<br />

wignSi monografiuladaa Seswavlili vaJa-fSavelas dramaturgia<br />

naSromSi mwerlis dramatuli memkvidreoba Sefasebuli<br />

da danaxulia ara mxolod literaturis istorikosis TvalsazrisiT,<br />

aramed Catarebulia Rrma mecnierul-Teoriuli kvleva.<br />

naSromi 6 karisa da daskvnisagan Sedgeba: I. problemis kvlevis<br />

istoriisaTvis; masSi aRniSnulia, rom vaJas dramaturgiis<br />

275


kvleva ZiriTadad Semofarglulia `mokveTilis~ SeswavliT da<br />

rom es sfero monografiuli Seswavlis sagani aqamde ar gamxdara;<br />

II. vaJa-fSavelas mcire dramaturgia; aq ganxilulia `scena<br />

mTaSi~, `scenebi~ (fSavlebis cxovrebidan), `scenebi~ (xevsurebi<br />

qalaqSi), `tyis komedia~; III. konfliqtTa ganviTarebis Tavisebureba<br />

vaJa-fSavelas `mokveTilSi~. IV. xasiaTebis warmosaxvis<br />

xerxebi vaJa-fSavelas `mokveTilSi~. V. `mokveTilis~<br />

kompoziciuri struqtura; V. ~mokveTilis~ scenuri sicocxle.<br />

naSromis siaxlea `mokveTilis~ siuJeturi ganviTarebisa da<br />

kompoziciuri struqturis gamowvlilviT Seswavla.<br />

mkvlevris azriT, vaJa-fSavelas mcire piesebi problemaTa<br />

siRrmiTa da mxatvruli gamomsaxvelobiT ar gamoirCevian, magram<br />

vaJas dramaturgiisa da, zogadad, me-19 saukunis dramaturgiis<br />

Sesafaseblad maTi gaTvaliswineba aucilebelia.<br />

mkvlevari Tvlis, rom me-19 saukunis literaturaSi ar aris<br />

Seqmnili baxas xasiaTze ufro rTuli xasiaTi, vinaidan mas<br />

brZola uwevs ara marto Temis, aramed, pirvel rigSi, sakuTari<br />

Tavis winaaRmdeg. garda amisa, mkvlevris azriT, `mokveTili~<br />

rogorc ideur-Tematurad, ise arqiteqtonikis Tvalsazrisi-<br />

Tac axali movlenaa XIX s. qarTuli dramaturgiis istoriaSi.<br />

naSroms erTvis wyaroebisa da gamoyenebuli literaturis sia.<br />

n.f.<br />

T. vasaZe<br />

276<br />

orgvari cnobiereba<br />

Tb., 2001<br />

naSroms win uZRvis winasityvaoba _ individualizmi Tu egocentrizmi.<br />

mkvlevris azriT, qristianobaSi qarTvelebisTvis<br />

gansakuTrebiT maxlobeli da mimzidveli aRmoCnda misi erTerTi<br />

Rrma sawyisi _ individuumis TavisTavadi faseulobis<br />

ganmtkiceba. mogvianebiT ki mizezTa gamo gabatonda individu-


alizmis egocentrizmad gadagvarebis tendencia; es tendencia<br />

gansakuTrebiT Znelad SesazRudavi saqarTvelos ruseTis imperiaSi<br />

moqcevis Semdeg gaxda. swored am WrilSi aris wignSi ganxiluli<br />

qarTvel klasikosTa Semoqmedebis aspeqtebi. erT-erT<br />

nakveTSi _ `gvelis mWameli~ _ `mowiweba sicocxlis mimarT~ara<br />

marto mindias damokidebulebaa gansakuTrebuli sicocxlis<br />

mimarT, aramed SeniSnulia, rom swored aseTivea vaJas<br />

prozaSi gamoxatuli bunebis samyaro. vaJas prozaSic bunebis<br />

arsi sicocxlis wyurvili da sikvdilisgan ganzidvaa. `mowiweba<br />

sicocxlis mimarT~ _ albert Svaiceris moZRvrebis fundamenturi<br />

frazaa. es fraza, mkvlevris azriT, vaJasTvisac Zireuli<br />

WeSmaritebaa.<br />

n.f.<br />

j. kaSia<br />

gvelismWameli, gagebis cda<br />

parizi, 1989<br />

naSromi dayofilia Tavebad, romlebic, Tavis mxriv, Seicavs<br />

qveTavebs.<br />

avtoris azriT, `gvelismWamelis~ wakiTxva vaJas Semoqmedebis<br />

fonze gvarwmunebs, rom vaJas arseboba gansakuTrebuli Sepyrobiloba<br />

iyo. vaJam qarTul enaSi dainaxa yofierebis maradiuli<br />

arseba da dagvixata yofierebis arsebobis tragedia sawuTroSi.<br />

vaJas Tematika aris Tavisufleba, martooba, patriotizmi,<br />

siyvaruli, sikvdili, pirovneba, RmerTi, samyaro, buneba,<br />

kultura da maTi kavSiri.<br />

`gvelismWameli~ yofierebis da arsebobis, droisa da droulobis,<br />

maradiulobisa da warmavalobis, yofnisa da aryofnis,<br />

sicocxlisa da sikvdilis, siyvarulisa da siZulvilis, sixarulisa<br />

da tanjvis, namdvilisa da moCvenebiTis simetriul saxeze<br />

277


myofobas gvixatavs. am simetriaTa velSi aRmoCenilma individma<br />

imisaTvis, rom SeZlos arseboba, unda airCios Tavisi gza.<br />

avtoris azriT, `gvelismWamels~ mkveTrad gamoxatuli ricxvTa<br />

simbolika udevs formaTwyobis principad. sul nawarmoebSi<br />

12 Tavia (3+4+5=12). yoveli ricxvi da maTi jamebi sakralur<br />

sityvebs warmoadgens 3+4=7; 3+5=8; 4+5=9. pirveli nawili 3 nawilisagan<br />

Sedgeba, meore _ oTxisgan, xolo mesame _ xuTisgan.<br />

mkvdari kaci ar gardaicvleba. igi kvdeba, rogorc `xmeli~<br />

fiCxi, rogorc `leRvis xe~. icxovros Tugind ori aTasi weli.<br />

imisTvis, rom sikvdils gadaabijos, man unda Seignos, gaacnobieros<br />

da moinanios Tavisi codvebi. man Tavisi Tavi unda dawvas<br />

bunebisaTvis adgilis gasaTavisufleblad, winaaRmdeg SemTxvevaSi<br />

mas ara aqvs sicocxlis gagrZelebis ufleba. igi kvdeba.<br />

mindiam TviTmkvlelobiT gasca pasuxi mis winaSe dasmul<br />

uZiriTades kiTxvas: aqvs Tu ara ufleba sicocxlisa adamians,<br />

romelmac Tavis arsebas, Tavisi arsebobis princips, Tavis<br />

Sesaqmes uRalata da miT Seiqmna yoveli bunebis mkvleli.<br />

amitom aris `gvelismWameli~ miToeqsistencialuri naqmni, anu<br />

miTurqmna.<br />

mkvlevari Tvlis, rom amgvarad ixsneba gza `WirTa aqimobisa~,<br />

gza Tavnebobis macdurobis daZlevisa da gamofxizlebisa,<br />

gza `meored Sobisa~. miTurqmnis esTetikur da eTikur misteriaSi<br />

CaZirviT adamiani ixilavs Tavis WeSmarit mdgomareobas<br />

da amieridan mis xelTaa yovelive. misma arCevanma unda gansaz-<br />

Rvros misi gza da pirovnuli Sesaqme.<br />

wigns axlavs SeniSvnebi.<br />

st.<br />

278


m. kveselava<br />

fausturi paradigmebi<br />

wigni II. Tb. 1961, gv. 66-668.<br />

mixeil kveselavas ortomeulSi `fausturi paradigmebi”<br />

erT-erTi nakveTi, `laSaris gori”, eTmoba vaJa-fSavelas nawarmoebebis<br />

ganxilvas. mkvlevari, Cveuli mxatvruli maneriT, romelic<br />

qveTavebis saTaurebSic gamovlindeba (pirimze, metyveli<br />

buneba, bunebis guli, mzis saTave, luxumis gazafxuli da a.S.),<br />

ganixilavs vaJa-fSavelas koncepciebs bunebrivi da demiurguli<br />

Zalebis Sesaxeb. mecnieri sagangebod Seiswavlis sinaTlis,<br />

mziuri sawyisis funqcias vaJa-fSavelasa da goeTes SemoqmedebaSi;<br />

mkvlevari Tvlis, rom goeTesa da vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi<br />

mzes religiuri datvirTva ar eniWeba, igi kosmiuri<br />

mTlianobis nawilia, Tumca mis centrSi moiazreba.<br />

mkvlevari saubrobs vaJa-fSavelasa da goeTes im gmirebis<br />

Sesaxeb, romlebSic xedavs `mSvenier” (goeTe) / `didebul” (vaJafSavela)<br />

adamians. gansakuTrebiT uRrmavdeba faustisa da<br />

mindias gmirebs, romelTa Soris Sedarebis safuZvels poulobs.<br />

m. kveselava miiCnevs, rom fausturi ideebis reintegraciis<br />

TvalsazrisiT vaJa-fSavelas Semoqmedeba specialur analizsa<br />

da did yuradRebas saWiroebs. mkvlevari uaryofs azrs, rom<br />

vaJa-fSavela ver scdeba aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis<br />

kulturul areals, rom misi Semoqmedeba kamerulia Tavisi<br />

bunebiT.<br />

mecnieri ganixilavs vaJa-fSavelas SemoqmedebiT meTodebs<br />

da adarebs mas goeTes mxatvrul meTodologias. asabuTebs<br />

mosazrebas, rom bunebis elementTa gapirovneba vaJa-fSavelas-<br />

Tan aris ara TviTkmari esTetikuri movlena, aramed SemoqmedebiTi<br />

meTodi emyareba avtoris msoflaRqmas.<br />

m. kveselavas naSromSi ar aris gaziarebuli vaJa-fSavelas<br />

simbolistobis, anTropomorfistobis, animistobis, an haloZo-<br />

279


istobis idea. mkvlevaris azriT, bunebis vitaluri gadmocema<br />

ganpirobebulia ara romelime zemoxsenebuli mizeziT, aramed<br />

mwerlis poeturi fantaziiT. meore mxriv, mecnieri umarTebulod<br />

miiCnevs vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi panTeisturi plastebis<br />

sruliad ugulebelyofas.<br />

st.<br />

280<br />

gr. kiknaZe<br />

vaJa-fSavelas Semoqmedeba<br />

`saxelgami~, 1957<br />

gr. kiknaZis monografia `vaJa-fSavelas Semoqmedeba~ Sedgeba<br />

Sesavlis, bolosityvisa da sami nawilisagan: I. patriotuli<br />

nakadi vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi, pirovnebisa da sazogadoebis<br />

urTierTobis problema, bunebis grZnoba, bunebis vaJaseuli<br />

gagebis sakiTxi, `gvelis-mWameli~; II. vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />

xalxuroba, weris manera, mxatvruli proza, dramatuli<br />

Txzulebani, gmirTa daxatvis xerxebi vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi;<br />

III. vaJa-fSavela _ qarTvel mweralTa memkvidre da<br />

winapari, vaJa-fSavelas portreti.<br />

gr. kiknaZis naSromis gansakuTrebul Rirsebad unda CaiTvalos,<br />

rom miuxedavad naxevarsaukunovani siZvelisa, is rCeba<br />

vaJas cxovrebisa da SemoqmedebiTi gzisa Tu aspeqtebis erTerT<br />

mniSvnelovan gamokvlevad.<br />

mkvlevari vaJas Semoqmedebis ganxilvas patriotuli TematikiT<br />

iwyebs, radgan Tvlis, rom swored patriotul grZnobas<br />

daukavSirda misi weris TaviseburebaTa sakiTxi. masalis SerCevis<br />

Sesaxeb mkvlevari konkretul mosazrebas gvTavazobs: misi<br />

azriT, XIX saukunis II naxevarSi wamyvani tendenciis (erovnulganmaTavisuflebeli<br />

brZolis) Sesaxeb Camoyalibebulma Tvalsazrisma<br />

bunebrivad gansazRvra ukeTesi momavlis jansaRi<br />

survili, ramac ganapiroba samSoblos mdgomareobasa da moma-


valze fiqri vaJas SemoqmedebaSi. aSkarad patriotuli sakiTxebis<br />

gverdiT pirovnebisa da sazogadoebis urTierTobis problemis<br />

saxiT warmoCnda vaJas interesi adamianTa sazogadoebrivi<br />

urTierTobis sakiTxisadmi. amave dros, mkvlevari jerovan<br />

yuradRebas uTmobs vaJas Semoqmedebis aspeqtebs, sadac ikve-<br />

Teba mwerlis fiqri bunebis mravalsaxianobis, raobis, misadmi<br />

adamianis damokidebulebis, TviT mwerlis mimarTebis Sesaxeb.<br />

aqve ikveTeba monaTesave sakiTxTa mTeli wyebac, romelTa<br />

safuZvliani analizis Sedegs TiToeuli Tavis bolos daskvnis<br />

saxiT gvacnobs avtori. gansakuTrebiT mniSvnelovania vaJas<br />

Semoqmedebis qarTvel mweralTa SemoqmedebiT naazrevTan kav-<br />

Siris gamokveTa, rac ucnaur tendencias (vaJas Semoqmedebis<br />

arasworad Sefasebisa, damcrobisa Tu damaxinjebisa) argumentirebulad<br />

ewinaaRmdegeba.<br />

monografias asrulebs bolosityva, romelSic avtori axleburad<br />

afasebs vaJas Semoqmedebis SemfasebelTa mosazrebebs da<br />

amkvidrebs axlebur midgomas: vaJas ena SesaniSnavi saliteraturo<br />

qarTulia, Tavisebureba ki poetis samwerlobo poziciiT<br />

ganpirobebuli. avtori `fSavis viwro xeobaSi Caketili~ (erTerTi<br />

braldeba) mwerlis Rirsebad Tvlis, rom `Cveni qveynis es<br />

mxarec moaqcia sazogadoebrivi interesebis sferoSi~.<br />

e.C.<br />

gr. kiknaZe<br />

literaturis Teoriisa da istoriis sakiTxebi<br />

Tb., 1978, gv. 5 -184<br />

gr. kiknaZis wignSi `literaturis Teoriisa da istoriis<br />

sakiTxebi~ vaJa-fSavelas Semoqmededebis Sesaxeb sxvadasxva<br />

dros gamoqveynebuli gamokvlevebia Tavmoyrili. mkiTxveli<br />

gaecnoba gr. kiknaZis eqvs werils: vaJas fenomeni, vaJa-fSavela<br />

literaturisa da xelovnebis Sesaxeb, vaJa-fSavela zigmund<br />

froidis winaaRmdeg, vaJa-fSavelas prozis stili, vaJa-fSave-<br />

281


las poema `baxtrioni~: zogadi daxasiaTeba, metafora, gapirovneba<br />

anu personifikacia, riTma; vaJa-fSavelas xuTi poema.<br />

I. mkvlevari vaJas fenomens da Taviseburebebs warmoaCens mis<br />

saxelTan uSualod dakavSirebuli Temebisa da motivebis, gare<br />

da Sina samyarosadmi misi midgomis TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT.<br />

gr. kiknaZe vaJas Rirsebad da fenomenis gansazRvris-<br />

Tvis mniSvnelovnad Tvlis diad grZnobaTa samyaros, romelic<br />

mweralma iq aRmoaCina, sadac mas aravin eloda. ZvelTaZveli da<br />

istoriuli masalisadmi interesi ki vaJasTan siZvelisadmi<br />

interess ar emTxveva, radgan mkvlevari fiqrobs, rom humanurobis<br />

Zlier nakadad momdinare vaJas Semoqmedeba Cvens Tanamedroveobas<br />

Soridan erTvis, rogorc Sinaarseulad misi miucilebeli<br />

elementi.<br />

II. krebulSi gr. kiknaZe yuradRebas miapyrobs vaJas xedvas<br />

literaturisa da xelovnebis Sesaxeb. mkvlevari Tanmimdevrulad<br />

warmoaCens vaJas literaturuli mrwamsis Camoyalibebis<br />

rTul process, gamokveTs rogorc vaJas adreul TxzulebebSi<br />

(ZiriTadad, leqsebSi), ise publicistikisa da Teoriuli msjelobis<br />

saxiT TavCenil Sexedulebebs;<br />

III. froidizmi, `klasikuri fsiqoanalizi~ da am meTodis moSvelieba<br />

xelovnebis aRsaqmelad (gasaanalizeblad) uaRresad<br />

saintereso sakiTxia, radgan avtori, erTi mxriv, warmoaCens<br />

vaJas sidiades da, meore mxriv _ froidis meTodis (Tu mimdevarTa<br />

cdas, mxatvruli teqstis froidiseuli sistemiT aRqmisa)<br />

tendenciurobasa da simcdares. gr. kiknaZe froidis fsiqoanalizis<br />

meTodiT ikvlevs vaJas Semoqmedebas. Sedegad cxadi<br />

xdeba, rom vaJas gmirebis moqmedebaTa gasaanalizeblad fsiqoanalizis<br />

meTodi uZluria. vaJas SemoqmedebaSi sruliad ar aris<br />

is safuZveli, rac adamianis konfliqtis mizezad da am konfliqtis<br />

gamovlenad miuCneviaT froidistebs<br />

IV. mkiTxvelisTvis mniSvnelovania ara mxolod Txzulebis<br />

gacnobiT gamowveuli gancda-emocia, aramed isic, Tu rogor, ra<br />

282


saSualebebiT aRZravs mwerali am grZnobebs. avtori vaJas<br />

prozaSi gamokveTs moTxrobaTa erT wyebas, romelTa Txrobis<br />

stilic erTgvarovnebiT gamoirCeva (`ia~, `xmeli wifeli~,<br />

`kldem mxolod erTxel sTqva~, `mTis wyaro~, `Svlis nukris naambobi~).<br />

vaJa ar iCens Tavs gmirTa gancdaSi. Caurevloba TxrobaSi<br />

da gamoucdeloba gamoiyena miznis misaRwevad. detalizacia,<br />

uwyveti kavSiri mkiTxvelTan, intimizacia, lirikuloba,<br />

stilur-enobrivi saSualebebi, lirikuli leqsika, mxedvelobi-<br />

Ti xatebiT dasuraTxateba, romlebic moZraobas Seicaven,<br />

enobrivi saSualebebiT ganmtkicebuli subieqtis aqtivoba, kontrastebiT<br />

Txroba, enobrivi saSualebebiT miRweuli stilisturi<br />

mTlianoba. swored erTian stilistur rkalSi am gamomsaxvelebiTi<br />

saSualebebiT ikveTeba realisturi stili da humanisturi<br />

Tvalsazrisi: Seitanos humanurobis idea adamianis<br />

SegnebaSi da aqcios misi moqmedebis warmmarTvel principad.<br />

V. baxtrioni. gr. kiknaZis es werili mkiTxvels poemas ramdenime<br />

aspeqtiT acnobs da oTxi qveTavisgan Sedgeba. Tavis mxriv,<br />

es qveTavebi Tematur punqtebs aerTianebs: 1. poemis mimoxilva;<br />

2. metafora; 3. gapirovneba, anu personifikacia; 4. riTma.<br />

avtori `baxtrionis~ miiCnevs ara mxolod istoriul an sagmiro,<br />

aramed sagmiro-istoriul Txzulebad; warmoaCens Temasa<br />

da ideas; mkiTxveli gaecnoba poemis mxatvruli analizis ramdenime<br />

aspeqts: kompozicia, fabula, siuJeti; personaJebi; bunebisadmi<br />

mimarTeba; gamomsaxvelobiTi SesaZleblobani da a.S.<br />

rac aZlevs avtors saSualebas ganacxados, rom formaluri<br />

xerxebis kvlevis Sedegad gamoricxulia, vaJa im avtorebs gavu-<br />

TanabroT, romlebic TviTon qmnian CarCoebs.<br />

VI. vaJa-fSavelas xuTi poema. 37 poemis avtoris Semoqmedebidan<br />

es gamokvleva gr. kiknaZem vaJas mxolod xuT poemas miuZRvna.<br />

es poemebia `gogoTur da afSina~, `stumar-maspinZeli~,<br />

`aluda qeTelauri~, `eTeri~, `gvelismWameli~. pirveli nawili<br />

mimoixilavs Temisa da ideis TvalsazrisiT tradiciul (mono-<br />

283


Tematur) poemebs, meore da ZiriTadi nawili ki eZRvneba xuT<br />

poliTematur poemas. mkvlevari amgvari poliTematurobis mizezs<br />

`sulis poetis~, vaJas, mizansa da am miznis SemoqmedebiT<br />

gardasaxvaSi eZebs. mkvlevari wamoWris sakiTxs: mizanSewonilia<br />

Tu ara vaJas am poemebis kvleva `dayvanis meTodiT~, radgan arc<br />

Tema, arc motivi da idea am poemebSi calsaxa ar aris. vaJas xuTi<br />

poliTematuri poemis analizis Sedegad mkvlevari askvnis, rom<br />

xelovneba vaJasTvis asaxavs sinamdviles, magram aq sinamdvilis<br />

asaxvis xerxi naqcevia sinamdvilis xilvad. msoflmxedvelobiTa<br />

da socialuri SexedulebebiT vaJa ilia-akakis xazis gamgrZelebelia,<br />

xolo poeturi TaviseburebebiT didad gamoirCeva<br />

maTgan, radgan misi xatovaneba `warmtacis, sasiamovnosa da<br />

gasaxarelis fonze akmayofilebs sibrZnismoyvareTa sulier<br />

moTxovnas~.<br />

e.C.<br />

v. kotetiSvili<br />

qarTuli literaturis istoria (XIX saukune)<br />

284<br />

gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, Tb. 1959, gv. 581-614)<br />

naSromi XIX saukunis qarTuli literaturis ganviTarebis<br />

ZiriTad etapebs asaxavs. monografias asrulebs vaJa-fSavelas<br />

cxovrebisa da Semoqmedebis ganxilva.<br />

mkvlevari vaJas im mcirericxovan avtorTa rigs miakuTvnebs,<br />

romelTa `piradi cxovreba da Semoqmedeba garegnuladac erTi<br />

da igivea da es maSin, rodesac TviT avtori Tavis SemoqmedebaSi<br />

moqmedi piria.<br />

avtori exeba vaJas samwerlobo kredos da mis Tavisebur<br />

xedvas, sinamdviliT gawbilebuli Semoqmedis protestad miiCnevs.<br />

sayuradReboa avtoris mosazreba adamianis pirovnuli<br />

meobis, altruizmisa da kosmiuri siyvarulis vaJaseuli gaazrebis<br />

Sesaxeb. mkvlevari TiTqos Semoqmedis wuxils grZnobs


adamianis mier ori udidesi Rirsebis: Tavisi meobisa da sxvisi<br />

siyvarulis dakargvis Sesaxeb. vaJas Rirsebad miiCnevs universaluri<br />

qadagebis: `Tavisufleba Tandayolili niWia~ bunebis<br />

wiaRSi aRmoCenas.<br />

v. kotetiSvili sagangebod miapyrobs yuradRebas ara mxolod<br />

TemaTa mravalferovnebas, aramed mxatvrul ostatobas,<br />

fantazias da warmodgenis unars. mkvlevris azriT, vaJas Semoqmedebas<br />

kargad axasiaTebs misive sityvebi: `tanjuli gulis<br />

nacremli~, `javriT nakvebi~, `sneuli~, magram ara `beCavi~.<br />

e.C.<br />

l. sulxaniSvili<br />

vaJa-fSavelas sabavSvo moTxrobaTa<br />

zogierTi Tavisebureba<br />

Tb., 1964<br />

naSromSi Seswavlilia vaJas sabavSvo moTxrobebi da ganxilulia<br />

ramdenime arsebiTi mniSvnelobis sakiTxi, kerZod: vaJas<br />

emociuri damokidebuleba masalisa da personaJebisadmi, siuJetis<br />

Taviseburebebi, distancia avtorsa da personaJs Soris,<br />

personaJi da mkiTxveli, fantastikuri vaJas moTxrobebSi,<br />

Txrobis dinamiuroba; vaJas iumori da misi gamosaxvis xerxebi.<br />

saanalizo masala moicavs vaJas 65 moTxrobas, romelTagan,<br />

cxadia, yvela Tanabari Rirebulebis ar aris. mkvlevars sagulisxmod<br />

miaCnia, rom vaJa sabavSvo TxzulebebisTvis iyenebs ara<br />

marto dadebiTi xasiaTis masalas, aramed uaryofiTi emociebis<br />

gamomwvevsac. man cxovelTa, mcenareTa da frinvelTa samyaro<br />

bavSvis sulier sferos daunaTesava; niSandoblivis isec, rom<br />

vaJas yvela personaJs axasiaTebs cxovelmyofeli, intensiuri<br />

gancda sicocxlis siyvarulisa.<br />

mkvlevris dakvirvebiT, vaJa yovelTvis gamoxatavs Tavis<br />

damokidebulebas personaJisadmi. xSiria mowonebisa Tu sibra-<br />

285


lulis gamomxatveli epiTetebi da Sedarebebi. personaJebi<br />

TanagrZnobiT ekidebian erTmaneTs. SerCeuli obieqtis Tvisebebidan<br />

vaJa gamoyofs yvelaze dasafasebels da cdilobs, TanagrZnoba<br />

aRZras mkiTxvelSi.<br />

naSromis bolos gamoTqmulia mosazreba, rom vaJa-fSavelas<br />

sabavSvo prozis Taviseburebas gansazRvravs ara masala, aramed<br />

am masalisadmi da personaJebisadmi avtoris midgoma, rameTu<br />

swored am damokidebulebaSi mJRavndeba vaJas eTikuri mrwamsi<br />

_ idea humanurobisa.<br />

n.f.<br />

g. qiqoZe<br />

286<br />

vaJa-fSavela<br />

Tb., 1946<br />

naSromi Seiqmna vaJa-fSavelas gardacvalebidan sami aTeuli<br />

wlis Semdeg. mkvlevari sayuradRebod miiCnevs, rom ganvlilma<br />

drom ucxo da gaugebari ki ar gaxada mkiTxvelisaTvis vaJas<br />

Semoqmedeba, piriqiT, man axleburi sixcocxle SeiZina. narkvev-<br />

Si mocemulia vaJas cxovrebis da misi Semoqmedebis Tematikis<br />

mokle mimoxilva. avtori saubrobs vaJas ojaxur garemoze, mis<br />

mamaze, romelic sasuliero piri iyo da mniSvnelovani gavlena<br />

moaxdina vaJas pirovnebis formirebaze.<br />

avtori saubrobs vaJas poeziisa da xalxuri zepirsityvierebis<br />

urTierTmimarTebis sakiTxze. misi Semoqmedebis motivebidan<br />

upirvelesad bunebis Tematikas gamokveTs da vaJas msoflio<br />

literaturis erT-erT udides peizaJistad warmogvidgens; avtori<br />

ganixilavs vaJas patriotuli lirikis ramdenime nimuSs;<br />

pirovnebisa da sazogadoebis urTierTdapirispirebis Tematikas<br />

ki warmoaCens `aluda qeTelaurisa~ da `stumar-maspinZlis~<br />

magaliTze. dasasrul, msjelobs vaJa-fSavelas prozauli<br />

Txzulebebis Sesaxeb da SeniSnavs, rom `am moTxrobebSic poetis


msoflmxedvelobis ZiriTadi ideaa asaxuli... adamiansa da bunebas<br />

Soris Rrma naTesauri kavSiri arsebobs, mxolod es<br />

msoflmxedveloba bavSvisTvis advilad misawvdom formebSia<br />

gadmocemuli.<br />

n.m.<br />

T. qurdovaniZe<br />

zepirsityvieri vaJa-fSavelas prozaSi<br />

Tb., 2010<br />

wignSi Seswavlilia vaJa-fSavelas mimarTeba folklorTan.<br />

poetis moTxrobebSi daZebnilia mTis zepirsityvierebis nimu-<br />

Sebi, romlebic safuZvlad dasdebia didi mwerlis originalur<br />

Txzulebebs. naCvenebia maTi gardaqmnis xarisxi da konkretuli<br />

funqcia.<br />

naSromi ramdenime Tavisagan Sedgeba. esenia: fSav-xevsuruli<br />

sinamdvile da vaJas SemoqmedebiTi interesebi; opozicia: adamiani<br />

_ buneba; dabrkolebaTa tragikuli gadaulaxavoba; mi-<br />

Tur personaJTa demiTologizacia; `uZmos Zmis~ idealizacia;<br />

maradiuli muxti; literaturuli zRaprebi; alegoriuli<br />

Txrobis adresatebi; monaTxrobis xiluloba;<br />

wigns erTvis gamoyenebuli lietarturis sia.<br />

n.f.<br />

287


i. CaxmaxaSvili<br />

288<br />

vaJa-fSavelas mistikur-zRapruli samyaro<br />

gamomcemloba `merani~, Tb., 2006<br />

wignSi ganxilulia vaJa-fSavalas mxatvruli prozis zogierTi<br />

is Tavisebureba, romliTac vaJa ara Tu esatyviseba dasavlur<br />

modernizms da CarTulia evropul literaturuli<br />

cxovrebis mimdinare procesebSi, aramed rig SemTxvevebSi<br />

uswrebs kidec mas. vaJa Sedarebulia uiliam batler leits. avtoris<br />

azriT, es ori, erTmaneTisaTvis ucxo, Semoqmedi erTsa<br />

da imave istoriul droSi erTmaneTisagan damoukideblad erTi<br />

da imave xedviT Wvretda samyaros.<br />

wignSi warmoCenilia is aspeqtebi, romelic axasiaTebs vaJafSavelas<br />

mxatvrul warmosaxvas mistikuri da zRapruli samyaros<br />

xedvisas. naSromi sami Tavisagan Sedgeba. pirvel Tavad<br />

gamoyofilia `mistika~. kerZod, sizmari — mistikuri gamocxadebis<br />

karibWe. meore Tavis saerTo Tema aris à`angelozi~. am<br />

WrilSi ganxilulia vaJas moTxrobebi: `xelmwifis danabarebi~,<br />

`saaxalwlo sizmari~, `moCveneba~ da sxva. mesame Tavs ki warmoadgens<br />

`zRapari~. vaJasTan am Janris tendencia uaRresad fsiqologiuri<br />

da filosofiuri formiT aris ganzogadebuli. avtorisaTvis<br />

zRapari mxatvruli simarTlis gamosaxvis marjve<br />

da originaluri formaa.<br />

naSroms win uZRvis Sesavali werili, xolo boloSi erTvis<br />

gamoyenebuli literaturis sia.<br />

st.


m. Ciqovani<br />

vaJa-fSavela da xalxuri poezia<br />

Tb., 1956<br />

vaJa-fSavelas Semoqmedebis kavSiri zepirsityvierebasTan<br />

mkvlevarTa yuradRebis sagania. m. Ciqovanis winamdebare narkvevi<br />

aris cda, monaxos vaJas poemebis folkloruli wyaroebi,<br />

`baxtrionisa~ da `gvelismWamelis~ xalxur-poeturi wanam-<br />

ZRvrebi. saTanado mravalferovani folkloruli masalebis<br />

moxmobiT, SedarebiTa da analiziT mecnieri arkvevs am poemaTa<br />

ZiriTad motivebs da gvTavazobs Sesabamis daskvnebs: `giglia~<br />

mTlianad fSav-xevsurul xalxur wyaroebs eyrdnoba, `gvelis<br />

mWamelis~ ZiriTadi qarga qarTuli folkloridanaa aRebuli,<br />

Tumca es motivi araa TavisTavad qarTuli movlena; is farTodaa<br />

gavrcelebuli kavkasiaSi, evropis, aziisa da afrikis xalxebSic.<br />

`baxtrionSi~ ki gansxvavebul mdgomareobasTan gvaqvs<br />

saqme: istoriuli xedvis kuTxea gadanacvlebuli _ istoriuli<br />

gmirebis nacvlad poetma asparezi dauTmo saxalxo gmirebs,<br />

daeyrdno xalxis mexsierebas, waSala drois zRvari, uSoresi<br />

wiaRidan gamoixmo fSav-xevsurTa gmirebi, gverdSi amouyena Tu-<br />

Sebs da Seqmna baxtrionis brZolis epopea gasaocari miTosuri<br />

finaliT.<br />

amave narkvevSi mecnieri gvacnobs vaJas, rogorc xalxuri<br />

poeziis Semkrebsa da mkvlevars _ orasamde xalxuri leqsis<br />

Camwersa da mravali eTnografiuli statiis avtors.<br />

bolos ki mecnieri exeba metad faqiz da erTgvarad uxerxul<br />

Temas _ vaJas qarTuls. is zustad xsnis da asabuTebs, ratomaa<br />

gansxvavebuli vaJas poeziisa da prozis ena. misi TqmiT, vaJafSavela<br />

xalxuri masalis safuZvelze cdilobs, gaamdidros<br />

literaturuli ena, misces mas ufro meti mxatvruli Zala da<br />

moqniloba.<br />

st.<br />

289


T. Cxenkeli<br />

290<br />

tragikuli niRbebi<br />

Tb. 1971, gv. 1-331<br />

aRniSnuli monografia, romelic vaJas dabadebis 110-e wlis-<br />

Tavs mieZRvna, Sedgeba Sesavali nawilisa da eqvsi Tavisagan.<br />

naSromSi avtori cdilobs vaJas individualuri poeturi da<br />

miTosuri samyaros urTierTmimarTebis sakiTxis garkvevas,<br />

tragikuli gmirebis fericvalebisa da amaRlebis (zogjer dacemis)<br />

garegani Tu Sinagani mizezebis dadgenas, im eTnikurmiTosuri<br />

masalis warmoCenas, romlis transformaciis meSveobiTac<br />

dagvixata vaJam personaJTa miswrafebani zneobrivi<br />

idealisaken. avtori ganixilavs samyaros models miTosuri<br />

warmodgenebis mixedviT da miuTiTebs, rom vaJas SemoqmedebaSi<br />

mxatvrul-miTosur elementebs pirvelxarisxovani mniSvneloba<br />

eniWeba.<br />

pirovnebis Sinagani fericvalebis, gardaqmnisa da zneobrivi<br />

axalSobis sakiTxs avtori gamokveTs `aluda qeTelauris~ magaliTze,<br />

romelic, misi azriT, mxatvruli struqturis srulyofiT,<br />

erTiani percepciiT da eqspresiuli ZalmosilebiT<br />

gamorCeuli poemaa. avtori detalurad ganixilavs poemis personaJTa<br />

qmedebis motivebs, gamokveTs im fazebs, romlebsac<br />

isini fericvalebis procesSi gadian, daZebnis paralelebs mi-<br />

Tosur gmirebsa da poemis personaJebs Soris. fericvalebis<br />

TematikasTan mimarTebaSi mkvlevari ganixilavs poema `gvelis<br />

mWamels,~ warmoaCens mTavari personaJis, mindias mxatvrul<br />

saxes da saubrobs misi miTosuri prototipis Sesaxeb.<br />

n.m.


T. Cxenkeli<br />

mSvenieri mZlevari<br />

1-li gamocema, Tb., 1981<br />

vaJa-fSavelas Semoqmedebas Tamaz Cxenkeli TiTqmis oTxi<br />

aTeuli welia ikvlevs. am gamocemaSi Sesulia 70-ian wlebSi<br />

gamoqveynebuli `tragikuli niRbebi~ (1970) da `mSvenieri mZlevari~<br />

(1970). SemTxveviTi ar aris, rom vaJaseuli mSvenieri mZlevari<br />

wignis saTauricaa da Tamaz Cxenkelis es damoukidebeli<br />

naSromi erTgvari Sesavlis _ winasityvaobis _ funqciasac<br />

asrulebs `tragikuli niRbebisaTvis~. vaJas poemebSi pirovnebis<br />

gardaqmnis miTosuri safuZvlebis Ziebis avtoriseuli gasaRebi<br />

swored masSi devs.<br />

qarTul mecnierebaSi dResac dominirebs ori urTierTgamomricxavi<br />

azri qarTuli mTisa da qristianobis genezisis Sesaxeb.<br />

Tamaz Cxenkeli Tavisi gamokvleviT, sailustracio masalis<br />

moxmobiT zurab kiknaZiseul Tvalsazriss uWers mxars:<br />

saqarTvelos mTaSi qristianobis TandaTanobiT `paganizacias~,<br />

anu `qristianul warmarTuls~ da ara tradiciuls _ `warmar-<br />

Tul qristianuls~.<br />

`filologiuri etiudebi~ qarTul anbans, mis warmoSobas,<br />

asomTavrulis grafikasa da `qarTlis cxovrebaSi~ dacul cnobebs<br />

exeba, magram es avtoris mTavar saTqmels ki ar emijneba,<br />

organuladaa CarTuli wignis saerTo qsovilSi da avtoris _<br />

mecnieris, mkvlevris, poetis, mTargmnelis _ Semoqmedebis,<br />

misi naRvawis ganuyofeli nawilia _ erT-erTi saintereso da<br />

mniSvnelovani Tvalsazrisi qarTuli paleografiis Seswavlis<br />

istoriaSi.<br />

st.<br />

291


T. SarabiZe<br />

292<br />

qristianuli motivebi vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi<br />

Tb., 2005, gv. 1-271<br />

wigni Sedgeba Sesavali nawilis, eqvsi Tavisa da daskvnebisagan,<br />

naSroms darTuli aqvs gamoyenebuli literaturisa da<br />

wyaroebis CamonaTvali. monografiaSi ganxilulia is qristianuli<br />

motivebi, romlebic dasturdeba vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi.<br />

wignis avtoris miTiTebiT, Tavisi msoflmxedvelobiT<br />

vaJa qristianul niadagze dgas da es faqtori mkveTrad vlindeba<br />

mis SemoqmedebaSi: bunebasTan harmonia aRiqmeba, rogorc<br />

RmerTTan Tanaziaroba, samyaros kanonzomieri wesrigic, vaJas<br />

msoflmxedvelobiT, uflis nebiT xorcieldeba. avtoris miTi-<br />

TebiT, ara mxolod samyaros modelis axsna, sikeTis vaJaseuli<br />

gagebac sikeTis arsis qristianul gagebas ukavSirdeba, romlis<br />

mixedviTac boroteba uarsoa, TiToeuli adamianis mier Cadenili<br />

sikeTe amcirebs borotebas. mkvlevari amave aspeqtiT ganixilavs<br />

siyvarulis motivs vaJas SemoqmedebaSi. vaJa moyvruli siyvarulis<br />

aucilebel pirobad miiCnevs ara mxolod axloblebisaTvis<br />

zrunvas, aramed Rvawls ucxo adamianTa sakeTildReod,<br />

maTi bednierebisaTvis Tavganwirvas. qristianuli siyvarulis<br />

umaRles gamovlinebad vaJa mtris siyvaruls saxavs. qristianul<br />

motivTagan erT-erTi umTavresi poetisaTvis aris codvamadlis<br />

sakiTxi _ madli RmerTTan miaxlebaa, codva — masTan<br />

dacileba. mkvlevari saubrobs simboluri azrovnebisa da konkretuli<br />

saxe-simboloebis Sesaxeb. avtori aqve dasZens, rom Tavisi<br />

msoflmxedvelobiT vaJa ilias memkvidrea. mkvlevari<br />

vrclad ganixilavs vaJas SemoqmedebaSi warmoCenil sinanulis<br />

motivs, romelic qristianuli azrovnebis safuZvelia. dasasrul,<br />

avtori gvesaubreba poetis Semoqmedebis miTologiur Zirebze<br />

da SeniSnavs, rom miTosi da qristianoba vaJasTan originalurad<br />

aris dakavSirebuli. n.m.


q. Sengelia<br />

damabneveli sidiade<br />

(vaJa-fSavelas mrwamsis Sesaxeb `gvelismWamelis~ mixedviT)<br />

Jurnali `mnaTobi~ 1-2, 2001.<br />

naSromSi warmodgenilia qarTvel mweralTa da mkvlevarTa<br />

mosazrebebi vaJa-fSavelas mrwamsis Sesaxeb. werili iwyeba<br />

grigol robaqiZis poziciiT, romelic vaJa-fSavelas panTeistad<br />

miiCnevda. Semdeg mocemulia qarTveli simbolistebis<br />

msjeloba vaJa-fSavelas filosofiuri naazrevis Sesaxeb. isini<br />

mwerals xan simbolistad, xan warmarTul SexedulebaTa mimdevrad<br />

moiazreben; maT mosazrebebs ufro emociuri da lirikuli<br />

dasayrdeni aqvs; s. danelia ki poemas ganixilavs idealisturi<br />

aTeizmis poziciidan. mkvlevari miiCnevs, rom poetis azrovnebaSi<br />

vxedavT warmarTuli individualizmis gamovlinebas. g. qiqoZes,<br />

g. jiblaZis da S. radianis dakvirvebebsa da naSromebSic<br />

vaJas warmarTul SexedulebaTa msoflmxedvelobrivi analizia<br />

dadasturebuli. maTi argumentacia gulisxmobs vaJa-fSavelas<br />

panTeistobas, animistobas da anTropomorfizmsac.<br />

avtori miuTiTebs, rom grigol kiknaZe kategoriulad emijneba<br />

aRniSnul mosazrebebs da miiCnevs, rom `gvelismWamelSi~<br />

naCvenebia bunebis wvdomis grZnobiTi gza (instinqtis gza) da<br />

adamianis yovlismcodneobis unari. naSromSi vrclad aris warmodgenili<br />

mecnieris mier moyvanili argumentebi, ris safuZvelzec<br />

mis mier uaryofilia yvela is mosazreba, romelic qar-<br />

Tul literaturul kritikaSi gamoiTqva am sakiTxTan dakav-<br />

SirebiT. qeTevan Sengelias mier gamoTqmulia mosazreba, rom<br />

`gvelismWamelSi~ sagrZnobia siaxlove bibliur motivebTan.<br />

axsnilia, ras unda niSnavdes poemaSi `axalad sulis Cadgma~ da<br />

ra kavSiri aqvs mas (arqimandrit rafaelis naSromze dayrdnobiT)<br />

sulis feriscvalebasTan. saubaria agreTve, samyaros<br />

uxilav siRrmeTa wvdomis SesaZleblobebisa da adamianuri in-<br />

293


tuiciis Sesaxeb, rac, bibliis mixedviT gulisxmobs, rom `codviT<br />

dacemamde~ adamma yvela suldgmulis Sinagani buneba icoda<br />

da adami da eva saxelebiT uxmobdnen cxovelebsa da mcenareebs.<br />

naSromSi amis mixedviT ganxilulia mindias qmedebis arsi.<br />

q.S.<br />

d. wowkolauri<br />

vaJa-fSavelas eposis wyaroebis da<br />

mxatvruli struqturis Sesaxeb<br />

Tb., 1982<br />

wignSi ganxilulia vaJa-fSavelas eposis wyaroebisa da SemoqmedebiTi<br />

istoriis sakiTxebi. cxovrebiseul da folklorul<br />

masalasTan Sedareba-Sepirispirebis gaTvaliswinebiT daxasiaTebulia<br />

vaJas poemaTa mxatvruli struqtura, Sefasebulia<br />

maTi fabulebis, siuJetebisa da saxe-xasiaTebis TviTmyofadoba,<br />

socialur-zneobrivi Rirebuleba.<br />

vaJa-fSavelas Tanamedrove qarTulma saliteraturo kritikam<br />

erTgvarad gaazviada poetis nawarmoebebze xalxuri Semoqmedebis<br />

ideur-mxatvruli zemoqmedebis diapazoni. naSromis<br />

mizania, warmoaCinos vaJa-fSavelas eposis, kerZod, `gogoTur<br />

da afSinas~, `baxtrionis~, `stumar-maspinZlis~ da `gvelis<br />

mWamelis~ wyaroebis, siuJetebisa da SemoqmedebiTi istoriis<br />

Taviseburebebi. didi poetis literaturul-esTetikuri naazrevi<br />

mis intuiciur TviTdakvirvebazea amozrdili, amitomac<br />

vaJas Teoriuli xasiaTis yovel moTxovnas (iqneba es SemoqmedebiTi<br />

procesis specifikis sakiTxi, individualuri da koleqtiuri<br />

Semoqmedebis urTierTmimarTebisa Tu sazogadoebaSi xelovnebis<br />

rolis adgilis problema da a. S) didi damarwmunebloba<br />

aqvs SeZenili, raki igi nasazrdoebia uSualod poetis<br />

SemoqmedebiTi praqtikiT, misi poeturi `me~-s TviTanaliziT.<br />

294


naSromi 6 Tavisagan Sedgeba: I. vaJa-fSavela SemoqmedebiTi<br />

wyaroebisa da poeturi individualurobis Sesaxeb; II. vaJafSavelas<br />

poemis _ `gogoTur da afSina~ _ SemoqmedebiTi masalisa<br />

da siuJetis sakiTxisaTvis; III. `baxtrionis~ siuJeti da<br />

xalxuri wyaroebis problema; IV. `stumar-maspinZlis~ wyaroebis,<br />

siuJetis da SemoqmedebiTi istoriis sakiTxebi; V. `gvelis<br />

mWamelis~ wyaroebisa da mxatvruli struqturis Taviseburebis<br />

Sesaxeb; VI. poetur tradiciebTan vaJa-fSavelas leqsis mimar-<br />

Tebis erTi aspeqti.<br />

wigns axlavs gamoyenebuli literaturis sia.<br />

n.f.<br />

al. WeiSvili<br />

mxatvruli saxis dinamika vaJa-fSavelas poemebSi<br />

wignSi: kritikuli werilebi (gv. 56-193)<br />

Tb.,1948<br />

wigni ramdenime narkvevs Seicavs, romelTa Sorisaa werili<br />

`mxatvruli saxis dinamika vaJa-fSavelas poemebSi~.<br />

mkvlevari miuTiTebs, rom Tumca qarTveli mecnierebis er-<br />

Tma nawilma sworad igrZno vaJas Semoqmedebis Zala da siRrme,<br />

magram es Zala TiTqmis mTlianad vaJas Semoqmedebis pirvelwyarod<br />

dasaxul xalxur poezias miawera. vaJa im poetTa ricxvs<br />

miekuTvneba, romelTac ar uyvarT mxatvruli resursebis, poeturi<br />

tyvia-wamlis tyuil-ubralod xarjva. udidesi ekonomia,<br />

damzogveloba axasiaTebs mis stils. Seuneleblad miiswrafvian<br />

misi poemebis siuJetebi mTavarisa da ZiriTadisaken. kontrastze,<br />

bnelisa da naTlis TamaSze amyarebs mwerali sakuTari koncefciis<br />

warmoCenas. vaJas poemebSi gmiris sulieri ganwmenda,<br />

sulieri aRorZineba xdeba gancdili didi zneobrivi Seryevis<br />

Sedegad. grafikulad Tu warmovidgenT mxatvruli saxis dinamikas,<br />

Cven davinaxavT, rom Tu poemis dasawyisSi vaJa gamalebiT<br />

295


miaqanebda gmirs gamxecebis ufskrulisaken, axla mwerals<br />

aseTive Seunelebeli dinamikurobiT mihyavs igi maRali humanisturi<br />

msoflmxedvelobis mwvervalisaken. zviadauris mokvdinebis<br />

scenas avtori akavSirebs gogolis `taras bulbadan~ ostapis<br />

dasjasTan. aseve, saintereso paralelia daZebnili n. maris<br />

mier Caweril eTnografiul masalasTan _ `ZaRl iyos Tqveni<br />

mkvdrisada~ - am magiur formulasTan dakavSirebiT.<br />

n.f.<br />

a. xucurauli<br />

mTis eTnografiuli yofis suraTebi<br />

vaJa-fSavelas mogonebaTa furclebze<br />

Tb., 2008<br />

aRmosavleT saqarTvelos mTianeTis eTnografiul yofaze,<br />

fSavsa da vaJa-fSavelaze uamravi ram dawerila da gamoqveynebula,<br />

magram am ori fenomenis bolomde amocnob-amowurva SeuZlebelia.<br />

amaSi gvarwmunebs winamdebare wigni, romelsac avtori<br />

or nawilad yofs.<br />

pirvelSi aRmosavleT saqarTvelos eTnografiuli yofis<br />

suraTebi, wes-Cveulebebi da tradiciebi aRwerilia fSavisa da<br />

mTiuleTis aragvis auzebs Sua moqceuli xorxis xeobis mimdebare<br />

soflebis magaliTze. es xeoba eTnografiulad mTlianad<br />

Seuswavlelia da amdenad mas qarTuli eTnografiis Sevsebagamdidrebis<br />

TvalsazrisiT, mTliani suraTis Sesaqmnelad, didi<br />

mniSvneloba aqvs. avtori Seecada mkiTxvels mTielTa yofis<br />

is mxareebi gaacnos, romelTac naklebad Sexebia mkvlevarTa<br />

xeli.<br />

wignis meore nawili mogonebebia vaJa-fSavelaze. esaa sruliad<br />

axali, cocxali masala da ara arsebulis Tavmoyra da<br />

kidev erTxel ganmeoreba. informatorebi da eTnoforec sruliad<br />

axalia _ vaJas Svilebi, SviliSvilebi, razikaSvilTa STa-<br />

296


momavalni da is adamianebi, romlebic uSualod vaJas Tanamedroveni<br />

iyvnen an winaparTa gadmocemiT maTs mexsierebas saintereso<br />

mogonebebi SemorCa. am monakveTSi mkiTxveli gaecnoba<br />

vaJa-fSavelas _ mamas, meuRles, meojaxes, meurnes, sazogado<br />

moRvawes, mTieli kacis qomags da, rac mTavaria, genialur<br />

poets _ mis SemoqmedebiT laboratorias, rogor da ra pirobebSi<br />

iqmneboda vaJas Sedevrebi.<br />

st.<br />

g. jiblaZe<br />

vaJa-fSavela<br />

wignSi: kritikuli etiudebi<br />

Tb., 1955<br />

wigni Sedgeba Sesavlisa da 6 Tavisagan: besarion belinski,<br />

nikoloz CerniSevski, d. WonqaZe, `suramis cixe~, vaJa-fSavela,<br />

gogla leoniZe.<br />

narkvevis me-5 TavSi saubaria vaJa-fSavelas literaturulesTetikur<br />

Sexedulebebze. mocemulia vaJas poeziis zogadi<br />

daxasiaTeba. naCvenebia, rogoraa warmodgenili momavali vaJas<br />

poeziaSi. mkvlevari vrclad saubrobs vaJas anTropormorfizemis<br />

socilur xasiaTze, vaJas peizaJebze. afasebs vaJas kritikuli<br />

werilebis mniSvnelobas; sagangebod mimoixilavs werils `Pro<br />

domo sua~; msjelobs tolstoisa da vaJa-fSavelas SemoqmedebiT<br />

Tanxvedraze; calke qveTavi eTmoba originalursa da xalxurs<br />

vaJas qmnilebebSi; Tavmoyrili da Sefasebulia rusTvelis,<br />

Seqspiris, servantesis, puSkinisa da goeTes Sesaxeb vaJas mier<br />

gamoTqmuli Sexedulebebi; naSromSi warmoCenilia vaJas realisturi<br />

koncefcia, misi damokidebuleba tendenciis sakiTxisadmi<br />

xelovnebaSi;<br />

297


mkvlevarma vaJas axali homerosi uwoda; romantikuli ieriT<br />

damSvenebuli realisti mwerali, geniosi mxatvari, romelmac<br />

msoflio poeziis saganZurSi margalitebi Seitana.<br />

n.f.<br />

298<br />

g) literaturuli urTierTobebi<br />

l. TeTruaSvili<br />

vaJa-fSavelasa da iohan volfgang goeTes<br />

ideur-msoflmxedvelobrivi urTierToba<br />

Tb. 1982<br />

wigni exeba vaJa-fSavelasa da goeTes Semoqmedebas, maTs<br />

msoflmxedvelobriv da mxatvrul-esTetikur problematikas.<br />

samecniero gamokvleva moicavs winaTqmas, or ZiriTad nawils<br />

(bunebis (RmerTis) gageba; mimesisis problemebi) da reziumeebs<br />

rusul da germanul enebze..<br />

avtori axleburad iazrebs vaJas panTeistobis problemas,<br />

`eresis~ sakiTxs. mecnieri saubrobs vaJa-fSavelasa da goeTes<br />

SemoqmedebaSi zebunebrivi Zalebisa da samyaros Semecnebaze.<br />

mkvlevari siRrmiseulad mimoixilavs RvTaebisa da bunebis,<br />

adamianisa da RvTaebis urTierTmimarTebis sakiTxebs. safuZvlianad<br />

Seiswavlis da warmoaCens goeTes Semoqmedebas panTeizmis<br />

konteqstSi; mimoixilavs vaJa-fSavelas panTeistobis<br />

Teoriasac da saubrobs am sakiTxiT gamowveul polemikaze.<br />

avtorTa msoflmxedvelobis warmosaCenad mkvlevari eyrdnoba<br />

goeTesa da vaJa-fSavelas lirikuli gmirebis xasiaTebsa<br />

da damokidebulebebs. l. TeTruaSvili krebs da warmogvidgens<br />

did interteqstualur masalas mweralTa mxatvruli memkvidreobidan.<br />

saubrobs ra mSvenieri adamianis panTeistur mo-


delze, mecnieri ganixilavs faustisa da mindias msgavsebis<br />

sakiTxs; ganmartavs `kai ymis~ cnebis Sinaarss da miiCnevs, rom<br />

goeTe da vaJa-fSavela qmnian RvTaebis sworfer, mis metoqe<br />

gmirebs.<br />

meore TavSi mkvlevari ganixilavs goeTesa da vaJa-fSavelas<br />

SemoqmedebiT meTodebs, romelTa saSualebiTac isini realobis<br />

mxatvrul reprezentacias axdenen. mecnieri samyaros `gardaTqmis~<br />

goeTesa da vaJa-fSavelaseul xerxebs ganixilavs aristoteles<br />

da lesingis terminologiuri instrumentebis<br />

saSualebiT.<br />

mimesisis arsis ganxilvisas naSromis avtori eyrdnoba aristoteles<br />

obieqtur-realistur gagebas da Sesabamisi masalis<br />

moxmobiT warmogviCens goeTesa da vaJas aristoteles esTetikuri<br />

mrwamsis SemoqmedebiT memkvidreebad;<br />

st.<br />

e. kvitaiSvili<br />

d) leqsTmcodneobis sakiTxebi<br />

vaJa-fSavelas riTma<br />

Tb., 1971<br />

naSromSi qarTuli leqsis erT-erTi umniSvnelovanesi komponentis<br />

_ riTmis _ TvalsazrisiT Seswavlilia vaJa-fSavelas<br />

poezia.<br />

vaJas riTma qarTuli poeziis ganviTarebis fonzea ganxiluli<br />

mraval aspeqtSi; mkafiodaa gamovlenili is ZiriTadi Taviseburebebi,<br />

rac poetis riTmas axasiaTebs.<br />

wignSi TvalsaCino adgili aqvs daTmobili xalxur poezias-<br />

Tan, kerZod, xalxur riTmasTan, vaJas mimarTebas. naSromis Zi-<br />

299


iTadi mizania vaJas adgilisa da rolis Cveneba qarTuli riTmis<br />

ganviTarebis istoriaSi.<br />

naSromi Sedgeba Sesavlisa da 5 Tavisagan, romlebic, Tavis<br />

mxriv, ramdenime qveTavadaa dayofili: 1. riTmis sigrZe-simokle;<br />

2. aritmvis xerxebi; 3. vaJas riTmis evfonia; 4. vaJas riTmis<br />

morfologia; 5. `stumar-maspinZlis~ riTma;<br />

naSromis bolos mkvlevari askvnis: vaJam mravalsaukunovan<br />

qarTul saleqso teqnikas, kerZod, qarTul riTmas, xalxur poeziaze<br />

dayrdnobiT axali elvareba SeZina. man aaRorZina da Tvisebrivad<br />

gaamdidra rusTvelisa da guramiSvilis tradiciebi.<br />

z.c.<br />

g. kalandariSvili<br />

qarTuli poeziis tradicia da vaJa-fSavela<br />

wignSi: tradicia da Tanamedroveoba axal qarTul<br />

literaturaSi<br />

Tb., 2006<br />

wigni Sedgeba 4 damoukidebeli nawilisagan; Tavi I. bibliis<br />

literaturuli adaptacia qarTvel romatikosTa Semoqmedeba-<br />

Si; II. XIX saukunis 70-iani w.w. `mamaTa~ da `SvilTa~ polemikis<br />

zneobriv-religiuri aspeqtebi; III. qristianuli tradiciebi<br />

ilias SemoqmedebaSi; IV. qarTuli poeziis tradicia da vaJafSavelas<br />

poeturi xilvebi;<br />

narkvevSi Seswavlilia rogorc vaJas epikuri qmnilebebi, ise<br />

lirika; mecnieris azriT, vaJas poeziaSi gaerTianda qarTuli<br />

sulierebis ori nakadi _ miTosuri da qristianuli; vaJam dagvarwmuna<br />

poeziaSi maTi Tanaarsebobis SesaZleblobebSi da adgili<br />

moupova Tavis Tanamedrove mTielTa warmodgenebsac, rogorc<br />

eris sulieri istoriis mniSvnelovan dokuments. vaJas,<br />

rogorc poets, izidavda miTosuri samyaro Tavisi kosmiuri<br />

masStabiT, magram arc qristianuli grZnobebiT STagoneba ak-<br />

300


lda mis lirikas. axali qarTuli mwerlobisTvis damaxasiaTebelia<br />

Rrma istorizmi, risi upiratesi niSani tradiciebisadmi<br />

gansakuTrebuli erTguleba da interesia. am periodis literaturaSi<br />

Tanabari ZaliT aRniSnulia Zveli qarTuli mwerlobis<br />

da zepirsityvierebis tendenciebi.<br />

mkvlevari aRniSnavs, rom literaturul-wignieri tradiciebi<br />

vaJas SemoqmedebaSi bevrad ufro mkrTaladaa gamoxatuli,<br />

vidre tradiciebi xalxuri poeziisa da qarTuli miTosisa.<br />

Tumca mis poemebSi `eTeri~ da `monadire~ mocemulia `vefxistyaosnis~<br />

intriga _ mefisTvis micemuli sityvis gatexva (gurgeni<br />

_ farsadani). vaJas poeturi stili sakmaod daSorebuli<br />

qarTuli klasikuri mwerlobis stilisagan da fSavur kiloze<br />

wera rom ver gaebeda, mkvlevris azriT, ideur, magram usaxo<br />

poetad darCena eloda.<br />

naSromis bolos mkvlevari miuTiTebs, rom vaJas poeziaSi<br />

miTologiuri fantazia uSualod da bunebrivad efuZneba mxatvrul<br />

fantazias, xolo umTavresi msgavseba vaJas poetikasa da<br />

ziepirsityvierabas Soris plastikurobaa: vaJas xedvis udidesi<br />

energia aqvs.<br />

z.c.<br />

e) enis sakiTxebi<br />

i. imnaiSvili<br />

vaJa-fSavela da Zveli qarTuli ena<br />

Tb., 1968, gv. 1-240<br />

naSromis mizania vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi warmodgenili<br />

Zveli qarTuli leqsikisa da gramatikuli formebis Seswavla.<br />

avtoris miTiTebiT, vaJas SemoqmedebaSi uxvad gvxvdeba Zveli<br />

qarTuli saliteraturo enis masalebi. SeiZleba gadauWarbeb-<br />

301


lad iTqvas, rom me-19 saukunis (II naxevris) mwerlebs Soris<br />

vaJas am mxriv veravin Seedreba. mis nawerebSi (poeziasa da prozaSi)<br />

Warbadaa imgvari Zveli qarTuli leqsikuri erTeulebi,<br />

romlebic dRes daviwyebulia. aseve, xSiria saxelisa da zmnis<br />

sxvadasxva gramatikuli kategoriebi, romlebic mxolod Zveli<br />

qarTulis safuZvelze aixsneba.<br />

TavSi _ leqsikuri Sexvedrebi _ avtori ganmartavs konkretul<br />

formebs anbanuri Tanmimdevrobis dacviTa da Sesabamisi<br />

teqstebis damowmebiT. Semdeg TavSi _ gramatikuli Sexvedrebi<br />

_ avtori ganixilavs fonetikur da morfologiur saki-<br />

Txebs. morfologiuri sakiTxebidan igi Seexeba brunvaTa sistemas,<br />

ganixilavs konkretul magaliTebs vaJas Semoqmedebidan,<br />

warmoaCens ormagi brunebis nimuSebs, saubrobs narTaniani mravlobiTis,<br />

nawevarisa da msazRvrel-sazRvrulis gamoyenebis<br />

Taviseburebebze.<br />

zmnis kategoriis ganxilvisas mkvlevari yuradRebas amaxvilebs<br />

xolmeobiTis formebis gamoyenebaze. es sakiTxi Zveli da<br />

axali qarTulis erT-erTi ganmasxvavebeli niSania. xolmeobi-<br />

Tis mwkrivebi, romelTa simravlec damaxasiaTebelia Zveli<br />

qarTulisTvis, axalSi ar dasturdeba. igive iTqmis pirdapiri<br />

obieqtis mravlobiTobis zmnaSi gamoxatvis Sesaxebac, romelic<br />

aseve, gansxvavebiT axali qarTulisagan, gvqonda ZvelSi da<br />

gvxvdeba vaJas SemoqmedebaSic. poeti saubrobs zmnuri kategoriis<br />

sxva arqaul formebzec, sintaqsisa da droTa Tanmimdevrobis<br />

sakiTxebze, vrclad da detalurad mimoixilavs metrikisa<br />

da ritmis regulaciis enobriv-mxatvrul saSualebebs, mokled<br />

exeba poeturi xelovnebis sxva xerxebsac, romlebic<br />

damaxasiaTebelia vaJas mxatvruli metyvelebisaTvis.<br />

n.m.<br />

302


S. ZiZiguri<br />

vaJa-fSavelas enis probleba<br />

wignSi: `qarTvel klasikosTa enobrivi memkvidreoba~<br />

Tb., 1971, gv. 166-200<br />

naSromSi ganxilulia vaJa-fSavelas samwerlobo enis problema.<br />

avtoris miTiTebiT, vaJas samwerlobo ena diferencirebulia<br />

Janris mixedviT. poeti prozaSi saliteraturo enas, xolo<br />

poeziaSi mis dialeqtur variants iyenebs. naSromis avtori<br />

ganixilavs literaturis kritikaSi miRebul formulirebas,<br />

romlis mixedviTac vaJa enobrivi partikularizmis tipuri<br />

warmomadgenelia, enobrivi naturalizmis damnergavia qarTul<br />

literaturaSi da aqve gvTavazobs p. mirianaSvilis, i. nakaSiZis,<br />

a. wereTlis, k. abaSiZis, ip. varTagavas, t. tabiZis, arn. Ciqobavas<br />

da sxvaTa Tvalsazrisebs vaJas enasTan dakavSirebiT. vrclad<br />

warmoadgens Tavad vaJa-fSavelas damokidebulebas sakuTar<br />

samwerlobo enasa da stilze. mkvlevaris miTiTebiT, vaJa mxars<br />

uWers enobrivi konservatorizmis Teorias, amasTan, poetis<br />

azriT, fSavur kilos gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba axali<br />

qarTuli saliteraturo enis formirebis procesSi. werilis<br />

avtori msjelobs dialeqtizmebis nakadze vaJas samwerlobo<br />

enaSi da, amasTan, gvTavazobs vaJas dialeqtizmebis analizs,<br />

ganixilavs konkretul nimuSebs. dasasrul, avtori askvnis, rom<br />

vaJa-fSavela ar SeiZleba miviCnioT enobrivi naturalizmis<br />

tipur warmomadgenlad da vaJas fSavur dialeqtTan mimarTebis<br />

problemac garkveuli SezRudviT unda ganvixiloT, radgan<br />

vaJas poeturi metyvelebis arsebiTi nawili saliteraturo enas<br />

eyrdnoba, dialeqtizmebs vaJas nawerebSi stilistikuri funqcia<br />

aqvs dakisrebuli, xolo mTlianobaSi poetma didi wvlili<br />

Seitana qarTuli saliteraturo enis formirebaSi.<br />

303


werili dayofilia Tavebad: 1. zogadi mimoxilva 2. vaJas enis<br />

sakiTxi literaturul kritikaSi 3. vaJas Sexedulebebi enaze 4.<br />

dialeqtizmebis adgili vaJas enaSi 5. vaJas dialeqtizmebis<br />

analizi..<br />

n.m.<br />

304<br />

III. saiubileo krebulebi<br />

vaJa-fSavelas dabadebidan 100 wlisTavisadmi<br />

miZRvnili krebuli, 1861-1961<br />

mecnierebaTa akademiis gamomcemloba.<br />

red.: g. leoniZe, Tb., 1961<br />

krebulSi Setanilia 18 statia. wigni ixsneba akaki SaniZis<br />

mogonebebiT. giorgi abzianiZe statiaSi `vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />

sakacobrio mniSvneloba~, miuTiTebs, rom vaJa-fSavelas<br />

udidesi istoriuli damsaxureba Tavisi Semoqmedebis centrSi<br />

im didi socialuri, filosofiuri da eTikuri problemebis<br />

moqceva, romlebic aRelvebda misi drois mowinave kacobriobas.<br />

am problemebs genialurma xelovanma mouZebna Rrma originaluri<br />

forma, novatoruli ideur-mxatrvruli gadawyveta, riTac<br />

Tavisi Semoqmedeba msoflio literaturis simaRleze aiyvana.<br />

al. baramiZe werilSi `vaJa-fSavela rusTvelologi~, miuTi-<br />

Tebs poetis mier gamoTqmul rusTvelologiur ideebze. kerZod,<br />

gamoyofs vaJa-fSavelas mier al. xaxanaSvilis ZiriTadi<br />

mosazrebis _ `vefxistyaosnis~ xalxuri tarielianidan warmo-<br />

Soba _ darRvevas. mkvlevars agreTve mniSvnelovnad miaCnia<br />

vaJas mier `vefxistyaosnis~ siuJetis originalurobis problemis<br />

gadaWrac. vaJam dagmo maris werilebSi gamoTqmuli pozicia


da Tavisi midgomiT miuaxlovda e.w. `siuJeturi SeniRbvis~<br />

koncefcias.<br />

mix. Ciqovani statiaSi `vaJa-fSavelas `stumar-maspinZlis~<br />

folkloruli Zirebi~, aRniSnavs, rom marTalia, vaJas SemoqmedebaSi<br />

ar moiZebneba erTi TvalsaCino poemac ki, romelic<br />

uSualod kavSirSi ar iqneba folklorTan, magram, amave dros,<br />

TiToeuli maTgani Rrmad individualuri da originaluria<br />

gaazrebis TvalsazrisiT.<br />

qs. sixaruliZe werilSi `vaJa-fSavelas~ folkloruli Sexedulebebi~<br />

mimoixilavs ra vaJas werilebs xalxuri sityvierebisa<br />

da literaturis urTierTmimarTebis Sesaxeb, aRniSnavs,<br />

rom vaJas Sexedulebebs didi Teoriuli Rirebuleba gaaCnia da<br />

rom poetis mier xalxuri wyaroebis gamoyenebis principi<br />

samagaliToa yvela WeSmariti xelovanisTvis.<br />

g. kalandariSvili werilSi `vaJas metaforuli metyveleba<br />

da Tanamedrove qarTuli poezia~ poets metaforebis jadoqars<br />

uwodebs da acxadebs, rom rusTvelis Semdeg qarTul poeziaSi<br />

mas badali ar moepoveba da rom man me-20 s. qarTuli poeziis<br />

ganviTarebaze didi gavlena moaxdina.<br />

a. gaCeCilaZis azriT, `mokveTili~ pirveli qarTuli dramatuli<br />

nawarmoebia. igi Rrma konfliqtiis niadagze Seqmnili<br />

fsiqologiuri dramaa, romelic adamianis sulieri samyaros<br />

moZraobas saocari sizustiT gvaCvenebs. mkvlevari miiCnevs,<br />

rom Tavisi fsiqologizmiT `mokveTili~ axlos dgas ilias dramatul<br />

poemasTan `deda da Svili~.<br />

d. ramiSvils werilSi `gvelis mWamelis~ mTavari gmiris _<br />

mindias _ saxe qarTul literaturul kritikaSi~, arsebiTad<br />

miaCnia, rom vaJa icnobda da iziarebda mindias k. abaSiZiseul<br />

Sefasebas: `poema aris mewvrilmanuri, praqtikulis fiqrebis,<br />

usaxo utilitarizmis sazizRari saxis damgmobi... mSvenieri<br />

mindia, gonebiTa da grZnobiT laRi, iRupeba viwro haerasa da<br />

atmosferoSi~.<br />

305


l. sulxaniSvili Tavis werilSi msjelobs vaJas sabavSvo<br />

prozis erT Taviseburebaze. kerZod, `crupentela aRmzrdelis~<br />

magaliTze ganixilavs rogor, ra saSualebebiT axerxebs<br />

vaJa mkiTxvelze zemoqmedebis moxdenasa da masTan uSulo<br />

kontaqtis damyarebas.<br />

ap. canava msjelobs vaJa-fSavelas mimarTebaze fSaur kafiasTan.<br />

avtori ganixilavs, ra aris kafia da rogoria misi specifika;<br />

axasiaTbs vaJa fSavelas, rogorc fSauri kafiis mkvlevarsa<br />

da Semkrebs; aseve, gviambobs vaJas damokidebulebaze<br />

fSauri kafiis ostatebisadmi.<br />

garda zemoxsenebulisa, krebulSi mkiTxveli gaecnoba Semdeg<br />

statiebs: l. WrelaSvili _ `zogierTi cnoba razikaSvilebis<br />

urTierTobidan~, T. izaSvili _ `vaJasa da baCanas urTierTobidan~,<br />

r. kusraSvili _ `vaJas erTi honoraris istoria~;<br />

s. caiSvili _ `paralelebi da SeniSvnebi~; l. sanaZe _ `vaJafSavelas<br />

`soflis suraTebi~; T. Cxenkeli _ `vaJa-fSavelas<br />

poemebis zabolockiseuli Targmanebi~; i. megreliZe _ `n. mari<br />

da vaJa—fSavelas SefasebiT~; g. barnovi _ `vaJa-fSavelas<br />

poeziis xalxuri wyaroebis Sesaxeb~.<br />

n.f.<br />

306<br />

Tematuri krebulebi<br />

qarTveli mwerlebi vaJa-fSavelas Sesaxeb<br />

Tb., 2003<br />

krebuli mieZRvna vaJa-fSavelas kabinetis damaarseblisa da<br />

xelmZRvanelis, prof. grigol kiknaZis dabadebis 90-e wlisTavs<br />

(Semdg.: i. evgeniZe, l. minaSvili, j. WumburiZe). krebuli moicavs<br />

709 gverds. erTvis Sesavali narkvevi (avtori iuza evge-


niZe), komentarebi, SeniSvnebi da saZieblebi (Semdg.: l. minaSvili).<br />

krebulis redaqtoria j. WumburiZe.<br />

wignSi mkiTxveli gaecnoba qarTvel poetTa da prozaikosTa<br />

mier vaJas Temaze Seqmnil leqsebs, mxatvrul eskizebs, eseebs.<br />

kritikul werilebs, narkvevebs, memuarebsa da pirad werilebSi<br />

dacul cnobebs mgosnis samoRvaweo asparezze gamosvlis<br />

dRidan XX saukunis 80-ian wlebamde.<br />

krebulSi ar Sesula qarTvel emigrant mweralTa naazrevi.<br />

gamonaklisia mxilod grigol robaqiZe, Salva amirejibi da<br />

akaki papava, radgan isini emigraciaSi wasvlamdec aqveynebdnen<br />

werilebs vaJas Sesaxeb.<br />

krebulSi aseve ar Sesula rogorc moculobiT, ise Sinaarsobrivi<br />

TvalsazrisiT gamorCeuli da sayovelTaod cnobili<br />

naSromebi: akaki gawerelias `vaJa-fSavela~, T. Cxenkelis `tragikuli<br />

niRbebi~ da `mSvenieri mZlevari, e. kvitaiSvilis `vaJafSavelas<br />

riTma~.<br />

krebulSi Sesulia sxvadasxva dros presaSi gamoqveynebuli<br />

masalac. Semdgenlebma Tavi mouyares 140-mde publikacias. maT<br />

Sorisaa iseT avtorTa nawerebi, rogorebic arian: ilia WavWavaZe,<br />

akaki wereTeli, d. kldiaSvili, d. megreli, g. ServaSiZe, gr.<br />

robaqiZe, s. SanSiaSvili, i. ekalaZe, l. bzvaneli, g. quCiSvili,<br />

g.tabiZe, t. tabiZe, p. iaSvili, v. gafrindaSvili, g. leoniZe,<br />

k.gamsaxurdia, v. barnovi, m. javaxiSvili, i. griSaSvili, s. Ciqovani,<br />

n. nakaSiZe, d. Sengelaia, l. goTua, ak. beliaSvili, gr. aba-<br />

SiZe, T. WilaZe da sxvani.<br />

SemdgenelTa mizani iyo Tavi moeyaraT yvela im poeturi<br />

formiT warmodgenili Tu wminda kritikul-Teoriuli xasiaTis<br />

masalisaTvis, rac ki vaJas Sesaxeb Seqmnila. rasakvirvelia, krebuls<br />

ar aqvs sisrulis pretenzia, magram is qarTul samecniero<br />

sivrceSi Seqmnili am tipis pirveli krebulia da, amdenad, metad<br />

faseulic.<br />

n.f.<br />

307


308<br />

vaJa fSavela qarTul literaturul kritikaSi<br />

(Semdg. i. bocvaZe)<br />

qrestomaTia, I, Tb., 1955<br />

qrestomaTiaSi Setanilia vaJa fSavelas SemoqmedebasTan dakavSirebiT<br />

Seqmnili kritikuli werilebi, romlebic 1886-1925<br />

wlebSia dawerili. wigns win uZRvis Semdgenlis, i. bocvaZis,<br />

vrceli werili `vaJa fSavela qarTul literaturul kritika-<br />

Si~, romelSic avtori kritikulad ganixilavs krebulSi mis<br />

mierve Setanil werilebs. aqve i. bocvaZe warmogvidgens sakuTar<br />

subieqtur Sexedulebas vaJa fSavelas SemoqmedebasTan<br />

dakavSirebiT.<br />

qrestomaTiaSi Setanili pirveli kritikuli werili - `bibliografiuli<br />

SeniSvna~ _ ekuTvnis iakob mansvetaSvils.. aq ganxilulia<br />

sabavSvo Jurnal `nobaTis~ III, IV da V nomrebi. Semdeg<br />

wignSi mocemulia ivane jajanaSvilis (i. kavTeli) `bibliografiuli<br />

SeniSvna~, romelic aseve Jurnal `nobaTis~ mimoxilvas warmoadgens.<br />

aq sayuradReboa is faqti, rom i. jajanaSvili vaJa fSavelas<br />

`Svlis nukris naambobs~ mxolod sityvebis grovad miiCnevs.<br />

vaJa fSavelas enis Taviseburebas exeba petre mirianaSvilis<br />

werili `saero ena da saTemo kilo~, romelSic avtori aRniSnavs,<br />

rom vaJas kuTxurma metyvelebam `mTlad aria enis taZari~. am<br />

publicistur werils mosdevs vaJas sapasuxo werili `mcire<br />

SeniSvna~, romelSic avtoris mier dasabuTebulad aris Sefasebuli<br />

xalxuri metyvelebis roli saliteraturo enis ganviTarebaSi.<br />

ioseb bocvaZis mier qrestomaTiaSi Setanilia petre mirianaSvilis<br />

sapasuxo werili `b-ni vaJa fSavela da b-ni urbneli~;<br />

aseve, Teofile xuskivaZis publikacia `sabibliografio SeniSvna~,<br />

gr. yifSiZis literaturul-kritikuli xasiaTis werilebi:<br />

`saliteraturo mimoxilva~, `T-di raf. erisTavi da misi saliteraturo<br />

moRvaweoba~ da isev `saliteraturo mimoxilva~.


CamoTvlil werilebSi avtori met-naklebad kritikulad afasebs<br />

vaJa fSavelas Semoqmedebas.<br />

qrestomaTiaSi warmodgenilia vaJa fSavelas werili `Pro<br />

domo sua~, masSi mkafiod Cans mwerlis literaturul-kritikuli<br />

da esTetikuri Sexedulebebi.<br />

krebulSi i. bocvaZem Seitana ilia nakaSiZis publicisturi<br />

werilebis seria: `vaJa fSavelas poezia~, `vaJa fSavela~ da `vaJa<br />

fSavela~ (l. razikaSvili). sayuradReboa, rom am werilebis<br />

avtori ver axerxebs ganaviTaros erTi mwyobri Tvalsazrisi<br />

vaJas Semoqmedebaze da garkveul winaaRmdegobaSic vardeba.<br />

qrestomaTiaSi aseve warmodgenilia Semdegi werilebi: l.<br />

bocvaZis `kritika da bibliografia~, kita abaSiZis `vaJa fSavela~,<br />

i. gomarTelis `kritikuli SeniSvna~ da `saliteraturo<br />

SeniSvnebi~, iv. gomelauris `bibliografia~; gr. rcxilaZis publikacia<br />

`vaJa fSavelas lirikis axali hangi~. yvela CamoTvlili<br />

werili warmoadgens vaJa fSavelas Semoqmedebis Sefasebisa da<br />

kritikuli analizis cdas.<br />

wignSi aseve warmodgenilia al. xaxanaSvilis werili `luka<br />

razikaSvili (vaJa fSavela)~, ip. varTagavas kritikuli etiudi<br />

`simRera mTis Svilis vaJa fSavelasadmi~. unda aRiniSnos, rom<br />

ip. varTagavas es werili im periodis yvelaze vrceli da safuZvliani<br />

ganxilvaa vaJa fSavelas Semoqmedebisa. aq avtori<br />

svams saintereso kiTxvas: Tu ra ekuTvnis vaJas poemebSi xalxis<br />

geniosobas da ra TviT mgosans. am werils logikurad mosdevs<br />

vaJa fSavelas sapasuxo sityva `kritika b-n ip. varTagavasi~.<br />

ioseb bocvaZis mier qrestomaTiaSi aseve Setanilia Semdegi<br />

werilebi: ilia feraZis `baxtrioni~ da `gogoTur da afSina~,<br />

ioseb imedaSvilis `bunebis mesaidumle~, daviT kasraZis eskizi<br />

`vaJa fSavela~, vl. b-Zis `vaJa fSavela~ da bolos nar-donis werilebi:<br />

`vaJa fSavela~ da `mTebis amayiSvilis _ vaJas xsovnas~.<br />

qrestomaTiis Semdgeneli ioseb bocvaZe publicisturi<br />

werilebis warmoCeniT Seecada erTianobaSi warmoedgina vaJa-<br />

309


fSavelas SemoqmedebasTan dakavSirebiT dawerili kritikuli<br />

Sefasebebi.<br />

qrestomaTiaSi axlavs SeniSvnebi da saxelTa saZiebeli.<br />

st.<br />

310<br />

vaJa-fSavelas `baxtrioni~<br />

(monografiuli krebuli)<br />

Tb., 1974<br />

aRniSnuli krebuli qarTul samecniero sivrceSi dRemde<br />

rCeba am tipis erTaderT da originalur gamocemad. wigni gr.<br />

kiknaZis redaqtorobiT momzadda. SesavalSi saubaria ori komisiis<br />

muSaobis Sedegebze (pirvelma Seiswavla `baxtrionis~<br />

teqstis sakiTxebi; meorem _ poema gaaanaliza mxatvrulgamomsaxvelobiTi<br />

saSualebebis TvalsazrisiT). Sesavals mosdevs<br />

grigol kiknaZis vrceli werili, romelSic zogadadaa<br />

daxasiaTebuli poema `baxtrioni~. Semdeg nakveTSi dabeWdilia<br />

poemis mecnierulad dadgenili teqsti.<br />

iv. gigineiSvilis statiaSi `baxtrionis~ teqstisTvis~ saubaria<br />

poemis wyaroebsa da avtografebze. agreTve, teqstis dadgenasTan<br />

dakavSirebul problemebze.<br />

krebulis mesame nakveTi Seicavs 15 samecniero werils<br />

`baxtrionis~ poetikis sakiTxebze (kompozicia, strofika, metafora,<br />

gapirovneba, epiTeti, Sedareba, ritorikuli figurebi,<br />

hiperbola, ritmi, deskrifcia, inversia, anafora, gadatana,<br />

evfonia, riTma). am werilebis avtorebi arian: a. xinTibiZe, gr,<br />

kiknaZe, s. xuciSvili. j. WumburiZe;<br />

krebulis meoTxe nakveTSi warmodgenilia iv. gigineiSvilis,<br />

al. WinWaraulisa da T. oCiauris werilebi `baxtrionis~ enobrivi<br />

Taviseburebebis Sesaxeb.<br />

krebuls erTvis s. yubaneiSvilis mier Sedgenili bibliografia.<br />

n.f.


vaJa-fSavelas xuTi poema<br />

(monografiuli gamocema)<br />

Tb., 1975<br />

aRniSnuli wigni Sedgeba oTxi nawilisagan. pirveli nawili<br />

gr. kiknaZis narkvevia, `vaJa-fSavelas xuTi poema~, romelSic<br />

avtori mimoixilavs poetis sxva poemebsac (`giglia~, `monadire~,<br />

`sisxlis Zieba~, da sxva). mkvlevris azriT, vaJa simbolizmis<br />

warmomadgenelia. igi mimoixilavs saanalizod aRebuli poemebis<br />

teqstis dadgenis istorias. miuTiTebs, rom bevri detali<br />

nebsiT Tu uneblieT aris Secvlili, meore nawilSi mocemulia<br />

vaJas xuTi poemis teqsti.<br />

wignis mesame nawilSi _ `stili. poetika~ _ warmodgenilia<br />

g.buaCiZis, gr. farulavas, ak. xinTibiZisa da sxvaTa narkvevebi.<br />

es werilebi exeba xuTive poemis tropis saxeebs (Sedareba, epi-<br />

Teti, metafora, gapirovneba, poemebis evfoniur mxares (ritmi,<br />

riTma), avtoris enis xalxurobas.<br />

wignis meoTxe nawili moicavs leqsikons, komentarebs, Ziri-<br />

Tad literaturas. yovelive amas axlavs reziume rusul enaze,<br />

xolo sarCevi qarTulsa da rusul enebzea Sedgenili.<br />

st.<br />

vaJa-fSavelas xsovnisadmi miZRvnili krebuli<br />

Tsu gamomcemloba, Tb. 1966<br />

krebuli eZRvneba vaJa-fSavelas gardacvalebis 50-e wlis-<br />

Tavs. masSi warmodgenilia qarTveli, rusi da ukraineli literaturaTmcodneebis,<br />

agreTve xelovnebis sxvadasxva dargis<br />

warmomadgenelTa samecniero da popularuli naSromebi. krebuli<br />

Sedgeba eqvsi nawilisgan. romelTac uZRvis gr. kiknaZisa da<br />

n. asaTianis samecniero werilebi. gr. kiknaZis naSromSi `vaJas<br />

fenomeni~ ganxilulia vaJa-fSavelas cxovrebiseuli detalebi,<br />

romlebic mwerlis SemoqmedebiTi biografiisaTvis mniSvnelo-<br />

311


as iZens. gamokvlevaSi saubaria agreTve poeturi tardiciebisa<br />

da stiluri sakiTxebis Sesaxeb. n. asTiani warmoadgens mravalmxriv<br />

samecniero gamokvlevas, romelSic warmodgenilia fSavis<br />

kulturuli, ekonomikuri, socialuri, geografiul-administraciuli<br />

diaqroniuli suraTi.<br />

krebulis pirvel nawilSi warmodgenilia ucxoeli mecnierebis<br />

rusulenovani samecniero gamokvlevebi. p. berkovi Tavis<br />

statiaSi mogviTxrobs sakuTari damokidebulebebis Sesaxeb<br />

vaJa-fSavelas Semoqmedebisadmi. mkvlevari mimoixilavs mwerlis<br />

esTetikis mimarTebas folklorTan, saubrobs keTilisa da<br />

borotis maradiuli problemis asaxvaze vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi.<br />

igi sainteresod aanalizebs aRazas gancdebs poemaSi<br />

`stumar-maspinZeli~. `gvelismWamelis~ ganxilvisas mecnieri<br />

gamoTqvams mosazrebas imis Taobaze, rom mindias TviTmkvleloba,<br />

romelic mtris gamarjvebis fonze xdeba, ar SeiZleba<br />

codvis gamosyidvad iqnas miCneuli. d. blagoi saubrobs kavkasiis<br />

Tematikaze puSkinis SemoqmedebaSi. igi yuradRebas amaxvilebs<br />

sazogadoebisa da humanisti, martosuli gmiris dapirispirebis<br />

motivebze puSkinisa da vaJa-fSavelas TxzulebebSi.<br />

amasTanave, mimoixilavs qarTveli mwerlis calkeul gamonaTqvamebs<br />

puSkinis Semoqmedebis Sesaxeb. e. kiriliukis, b. meilaxisa<br />

da b. reizovis samecniero gamokvlevebSi ganxiluli problemebi<br />

vaJa-fSavelas SemoqmedebiT memkvidreobas ar exeba,<br />

Tumca isini miZRvnilia mwerlis xsovnisadmi.<br />

krebulis meore nawilSi warmodgenilia qarTveli mecnierebis<br />

statiebi vaJa-fSavelas mxatvruli memkvidreobis Sesaxeb. m.<br />

zandukelis samecniero gamokvleva eZRvneba sizmris funqcias<br />

vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi. mkvlevari mwerlis SemoqmedebaSi<br />

sizmrebis stilisturi analizis safuZvelze miiCnevs, rom sxva<br />

mwerlebisagan gansxvavebiT, vaJa-fSavelas teqstebSi sizmars<br />

ara mxatvruli, aramed TavisTavadi datvirTva aqvs. ak. gawerelias<br />

gamokvleva exeba vaJa-fSavelas teqstebis qarTul mi-<br />

312


TosTan mimarTebis sakiTxs. mkvlevari aanalizebs miTologiur<br />

elementebs vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi da saubrobs maT genezisze.<br />

gr. kiknaZe ganixilavs froidis fsiqoanalizis gamoyenebis<br />

marTebulobis sakiTxs vaJa-fSavelas Semoqmedebis kvlevisas<br />

da amtkicebs, rom am Teoriis universalur literaturul<br />

meTodad aRiareba meTodologiurad gaumarTlebelia. p. bera-<br />

Zis samecniero gamokvlevis sagania vaJa-fSavelas strofika.<br />

mkvlevari saubrobs ritmul da enobriv sakiTxebze, aanalizebs<br />

calkeul teqstebs da gamoyofs maTSi im metrul Taviseburebebs,<br />

romelic mwerlis poezias ganasxvavebs xalxuri Semoqmedebisgan.<br />

l. menabdis werilSi ganxilulia vaJa-fSavelas damokidebuleba<br />

Zveli qarTuli mwerlobisa da mwerlebis mimarT,<br />

Sekrebilia citatebi, romlebic vaJas aqvs damowmebuli Zveli<br />

da axali aRTqmidan, gaanalizebulia mwerlis SemoqmedebaSi<br />

Zveli qarTuli mwerlobis Tematika (gmirebi, movlenebi). didi<br />

adgili eTmoba mwerlis `vefxistyaosnisadmi~ damokidebulebis<br />

sakiTxze msjelobas. c. SariqaZis werilSi vaJa-fSavelas poezia<br />

ganxilulia akaki wereTlis poeturi memkvidreobis konteqstSi.<br />

mkvlevari aRmoaCens mniSvnelovan msgavsebebs akakis poezias-<br />

Tan, rac garkveul etapze vaJa-fSavelas SemoqmedebiT gavlenebs<br />

warmoaCens. n. tabiZis gamokvleva exeba vaJa-fSavelas, rogorc<br />

polemistis ostatobas. mkvlevari ganixilavs mwerlis<br />

publicistur memkvidreobas, ris safuZvelzec miiCnevs, rom<br />

vaJa-fSavela, rogorc polemisti, gamoirCeva maRali profesiuli<br />

eTikiT. igi fokusirebulia mxolod problemis da ara<br />

calkeul pirovnebaTa kritikaze. b. foCxuas werilSi ganxilulia<br />

vaJa-fSavelas leqsikis wvlili qarTuli enis ganmartebiT<br />

leqsikonSi. mkvlevari miiCnevs, rom Tanamedrove qarTuli<br />

saliteraturo ena dafuZnebulia swored ilias, akakisa da vaJafSavelas<br />

leqsikur fondze da, Sesabamisad, Tvlis, rom vaJafSavelas<br />

leqsika qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saTanadod<br />

aris gaTvaliswinebuli. krebulSi warmodgenilia al. Win-<br />

313


Waraulis ori samecniero gamokvleva. erT-erTi exeba xevsuruli<br />

dialeqtis arsebobis sakiTxs vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi.<br />

mkvlevari miiCnevs, rom mwerlis eTnografiul-publicistur<br />

werilebSi mis mxatvrul teqstebTan SedarebiT dialeqti<br />

avTenturad aris SenarCunebuli. mecnieris meore statia eZRvneba<br />

mwerlis zogierTi fsevdonimis problemas. mkvlevari<br />

ganixilavs maTs warmomavlobas da gamoarkvevs, rom ramdenime<br />

maTgani realurad arsebuli pirebis saxelebia. T. oCiauris<br />

werilSi gaanalizebulia vaJa-fSavelas mier Sekrebili miTologiuri<br />

gadmocemebi, gansazRvrulia mwerlis Rvawli qarTuli<br />

miTosis Seswavlis saqmeSi, ramdenadac vaJa-fSavela ara<br />

mxolod Semgroveblis, aramed ramdenime sakiTxis mecnierulad<br />

gaazrebis magaliTsac iZleva. s. xuciSvilis da v. Jvanias gamokvlevebSi<br />

warmodgenilia vaJa-fSavelas biografiuli cnobebi. s.<br />

xuciSvili eyrdnoba samson fircxalavas `mogonebaTa wigns~,<br />

xolo v. Jvania _ axlad mopovebul masalebs, ris Sedegadac<br />

azustebs zogierT, manamde bundovan sakiTxs mwerlis biografiidan.<br />

statiebSi Sekrebilia mwerlis cxovrebiseuli da misi<br />

literaturuli saqmianobis amsaxveli informacia.<br />

mesame nawilSi warmodgenili samecniero-popularuli statiebi<br />

gvawvdis informacias, Tu rogor aris aTvisebuli mwerlis<br />

mxatvruli memkvidreoba qarTuli Teatris, musikis, kinoxelovnebisa<br />

da saganmanaTleblo sistemis mier.<br />

meoTxe nawilSi warmodgenilia vaJa-fSavelas Targmanebis<br />

samecniero analizi. winaTqmaSi T. Cxenkeli zogadad da sqematurad<br />

mimoixilavs mwerlis mTargmnelobiT meTods. samecniero<br />

gamokvlevebSi ganxilulia vaJa-fSavelaseuli Targmanebis<br />

enobrivi, stiluri, redaqciuli da wyaroebTan mimarTebis<br />

sakiTxebi.<br />

mexuTe nawilSi warmodgenilia vaJa-fSavelas nawarmoebebis<br />

Targmanebis analizi. samecniero gamokvlevebSi saubaria Targmanebis<br />

Rirsebebsa da xarvezebze; stilur saSualebebze, enob-<br />

314


iv variaciebze, Targmnis istoriebsa da originalTan mimarTebis<br />

sakiTxebze.<br />

meeqvse TavSi warmodgenilia vl. minaSvilis samecniero werili<br />

`vaJa-fSavelas TxzulebaTa ukanaskneli gamocemebis gamo~.<br />

mkvlevari mimoixilavs SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli<br />

literaturis institutis mier momzadebul akademiur gamocemebs<br />

(1961 w., 1964 w..), romlebsac adarebs avtografebsa da<br />

pirvelnabeWd wyaroebs, Seaqvs koreqtivebi rogorc mxatvrul,<br />

aseve publicistur teqstebSi.<br />

krebuls erTvis vaJa-fSavelas nawarmoebebis gamocemebisa<br />

da masze arsebuli qarTuli da ucxoenovani samecniero literaturis<br />

bibliografia, romelic dalagebulia qronologiuri<br />

principiT (Semdg.: T. nakaSiZe); agreTve, mwerlis TxzulebaTa da<br />

mis Sesaxeb arsebuli somxuri da azerbaijanuli samecniero literaturis<br />

bibliografia (Semdg.: l. meliqseT-begi da s. xuciSvili).<br />

krebuls axlavs katalogi `vaJa-fSavela qarTul saxviT<br />

xelovnebaSi~ (Semdg.: m. karbelaSvili da l. SaniZe), informacia<br />

vaJa-fSavelas kabinetis saqmianobis Sesaxeb da statiebis<br />

anotaciebi rusul da inglisur enebze.<br />

z.c.<br />

kai yma, mogonebebi vaJa-fSavelaze<br />

(Seadgines m. beJitaZem da s. caiSvilma)<br />

Tb., 1986<br />

qarTuli literatura arcTu ise mdidaria memuaruli literaturiT.<br />

aseTi tipis literaturasTan axlos dgas da, samwuxarod,<br />

siuxviT ar gamoirCeva mogonebebi qarTvel mwerlebsa da<br />

sazogado moRvaweebze.<br />

wigni erT-erTia seriidan `mogonebani qarTvel mwerlebze~,<br />

romelsac aqveynebs gamomcemloba `merani~ da eZRvneba vaJa-<br />

315


fSavelas dabadebis 125 wlisTavs. krebulSi Setanili masalebi<br />

ibeWdeba SemoklebiT.<br />

krebuls win uZRvis s. caiSvilis Sesavali werili `vaJafSavela<br />

TanamedroveTa xsovnaSi~. wignSi Tavmoyrilia TiTqmis<br />

6 aTeuli mogoneba. masala raodenobrivad arcTu ise cotaa,<br />

magram, cxadia, yvela Tanabari Rirebulebis ar aris. mogonebebis<br />

dalagebisas uaryofilia raime saxis Tematuri principi,<br />

radgan am SemTxvevaSi bevri mogoneba Tematuri CarCos miRma<br />

darCeboda. TiToeul maTgans damoukidebeli saxe aqvs da warmoaCens<br />

avtoris damokidebulebas didi Tanamedrovisadmi.<br />

redaqtori moerida sworebas, Tumca mexsierebiT aRdgenil<br />

bevr mogonebaSi SeimCneva aSkara uzustoba. zogi TiTqmis<br />

legenduri xasiaTisaa, magram mainc mizanSewonilad CaiTvala<br />

maTi dabeWdva. mogonebaTa avtorebi arian rogorc cnobili<br />

mwerlebi, mecnierebi, sazogado moRvaweebi, ise poetis axloblebi,<br />

mezoblebi, Tanamokalmeni da, ubralod, Tanamedroveni.<br />

avtorebi anbanis rigze arian gawyobilni. mkiTxveli gaecnoba<br />

ak. wereTlis, daviT kldiaSvilis, eqvTime TayaiSvilis, niko<br />

kecxovelis, art. laistis, i. mansvetaSvilis, S. mRvimelis, m. safarovas,<br />

ak. SaniZisa da sxvaTa mogonebebs.<br />

krebuls axlavs m. beJitaZis mier Sedgenili mokle cnobari,<br />

romelSic miTiTebulia pirvelwyaroebi. kerZod, Tu sad inaxeba<br />

xelnaweri an romeli nabeWdi teqsti udevs safuZvlad krebulSi<br />

warmodgenil masalas.<br />

n.f.<br />

316


vaJa-fSavelas krebuli, I<br />

red., gr. kiknaZe, Tsu, 1970<br />

krebulis pirvel nawilSi dabeWdilia j. WumburiZis, i.<br />

evgeniZis, l. sulxaniSvilisa da d. wowkolauris werilebi. mki-<br />

Txveli saintereso informacias miiRebs yvela im publikaciisa<br />

Tu gamoxmaurebis Sesaxeb, romlebic vaJa-fSavelas Sesaxeb<br />

gamoqveynda revoluciamdel qarTul kritikaSi; gaecnoba<br />

mwerlis SemoqmedebiT `laboratorias~, Seityobs, rogor iqmneboda<br />

sayovelTaod cnobili Sedevrebi; Tvals gaadevnebs vaJas<br />

weris stilis Taviseburebebs da Seityobs, rogoraa dasmuli da<br />

gadaWrili `baxtrionisa~ da `stumar-maspinZlis~ wyaroTa saki-<br />

Txi folkloristikaSi.<br />

krebulis meore nawilSi SemoTavazebulia n. abesaZis, l. avalianis,<br />

l. grigolaSvilis, m. karbelaSvilis, n. kotrikaZis, T.<br />

koplataZis, s. yubaneiSvilisa da n. wereTlis werilebi. maTSi<br />

dainteresebuli mkiTxveli gaecnoba vaJas Targmanebis avkargs.<br />

statiebSi dakvirvebis sagnadaa qceuli vaJas poemebis<br />

mTargmnelTa _ derJavinis, ivnevis, cvetaevas, serebriakovis,<br />

zabolockis, spaskisa da sxvaTa Rvawli.<br />

krebulis mesame nawils xsnis l. WrelaSvilis statia `vaJafSavelas<br />

miviwyebuli publikaciebi~. aqvea moTavsebuli e.w.<br />

enobrivi formulebis leqsikoni. es am tipis masalis moZiebis<br />

pirveli cdaa. masala amokrebilia vaJa-fSavelas xuTtomeulidan<br />

(1961); dalocvisa da wyevlis formulebi anbanis rigze<br />

gaawyves izabela zaaliSvilma da cisana wiqariSvilma. leqsikons<br />

wamZRvarebuli aqvs farnaoz erTeliSvilis winasityva.<br />

krebuli mieZRvna pof. mix. zandukelis xsovnas.<br />

z.c.<br />

317


318<br />

vaJa-fSavelas krebuli, II<br />

Tsu, 1982<br />

krebuli eZRvneba vaJa-fSavelas kabinetis damaarseblisa da<br />

xelmZRvanelis, grigol kiknaZis dabadebis 70 wlisTavs. krebuls<br />

win uZRvis redaqtoris, j. WumburiZis, Sesavali werili,<br />

romelSic saubaria vaJas mudmivmoqmedi seminaris muSaobis<br />

Sesaxeb. Semdeg ki dabeWdilia grigol kiknaZis vrceli narkvevi<br />

`qarTuli xelovnebis niadagTan~.<br />

krebulSi warmodgenilia i. evgeniZis, v. minaSvilis, s. Jordanias,<br />

l. grigolaSvilis. d. wowkolauris, m. beJitaZis, s. yubaneSvilis,<br />

l. avalianis, al. WinWaraulis, f. makalaTias, n. kontriZis,<br />

r. xvedeliZis, p. xubutias werilebi. maTSi avtorebi<br />

exebian iseT mniSvnelovan da aqtualur sakiTxebs, rogoricaa<br />

vaJas `simReraTa~ specifika da buneba, aleqsandre yazbegisa da<br />

vaJas urTierTmimarTebis sakiTxi, poeturi xatebis sakiTxi,<br />

vaJas poemaTa fabulis originaloba, SurisZiebis motivebi vaJas<br />

SemoqmedebaSi; vaJa `iveriis~ furclebze _ polemika daviT<br />

soslanTan; mkiTxveli gaenoba cisferyanwelTa TvaliT danaxul<br />

vaJas, mis TxzulebaTa axal rusulenovan Targmanebs da a.S.<br />

krebuli gvawvdis cnobebs vaJas zogierTi ucnobi nawarmoebis<br />

Sesaxeb. aqve warmodgenilia mwerlis erTi personaJis saxelis<br />

etimologia da Carglis toponimika; ori werili exeba vaJa<br />

fSavelas TxzulebaTa Targmanebs rusulsa da ukrainul enebze;<br />

krebuls Tan erTvis mogonebebi vaJaze da recenzia gr. kiknaZis<br />

wignze `literaturis Teoriisa da istoriis sakiTxebi~ ( i. evgeniZe,<br />

l. minaSvili).<br />

z.c.


vaJas krebuli, III<br />

Tsu, 1991, red. j. WumburiZe (395 gverdi)<br />

krebuli eZRvneba vaJa-fSavelas kabinetis damaarseblisa da<br />

xelmZRvanelis, grigol kiknaZis dabadebis 80 wlisTavs. krebuls<br />

win uZRvis redaqtoris Sesavali werili, Semdeg ki dabeWdilia<br />

grigol kiknaZis vrceli narkvevi `vaJa-fSavelas Semoqmedeba~.<br />

masSi sruliad axali argumentaciis safuZvelze sistemuri<br />

saxe aqvs micemuli vaJas Semoqmedebidan momdinare problemebze<br />

msjelobas.<br />

krebulSi dabeWdil werilebSi mocemulia vaJa-fSavelas<br />

Semoqmedebis rogorc saerTo daxasiaTeba, ise mwerlis SemoqmedebasTan<br />

dakavSirebuli calkeuli sakiTxebis analizi. ker-<br />

Zod, d. wowkolauris werilSi ganxilulia sindisis, xolo m. be-<br />

JitaZis werilSi _ SurisZiebis motivebi vaJas poemebSi. i. evgeniZis<br />

statiaSi daxasiaTebulia mwerlisa da sazogadoebrivi<br />

azris urTierTmimarTebis zogierTi aspeqti. k. gewaZe aSuqebs<br />

vaJas dramaturgiul interesebs. l. minaSvilis werilSi saubaria<br />

vaJas poemis, `ivane kotoraSvilis~, ekranizaciis Sesaxeb.<br />

g.javaxiSvilis werilSi axleburadaa gaazrebuli vaJas leqsis,<br />

`arCilianis~, Sinaarsi. al. WinWaraulma Tavis satatiaSi gaarkvia<br />

zogierTi sityvis (qorbudiani, TeTri qora xari) etimologia.<br />

l. TeTruaSvilma ki ganixila vaJas TxzulebaTa Targmnis<br />

sakiTxi germanul enaze. al. quTaTelaZe gvTavazobs mwerlis<br />

faunuri samyaros warmomadgenelTa daxasiaTebas da Tvlis,<br />

rom aucilebelia maTi saxelebis adekvaturad gadatana rusul<br />

enaze.<br />

krebulSi ibeWdeba saarqivo masala. kerZod, ip. varTagavas<br />

`Cemi dagvianebuli pasuxi vaJa-fSavelas~, romelic exeba literaturis<br />

Teoriis zogierT aspeqts. sergo zaqariaZis arqividan<br />

amokrebili masala ki vaJas cxovrebis calkeul epizodebs<br />

hfens naTels.<br />

319


krebulSi yuradRebas iqcevs i. evgeniZisa da vl. minaSvilis<br />

werili, romelSic daxasiaTebuli grigol kiknaZe, rogorc<br />

vaJa-fSavelas mkvlevari. krebulis bolo nawilSi dabeWdilia<br />

vaJa-fSavelas TxzulebaTa da misi Semoqmedebis Sesaxeb arsebuli<br />

literaturis bibliografia (1980-1085), romelic d. wowkolaurma<br />

Seadgina.<br />

n.f.<br />

320<br />

IV. leqsikoni<br />

vaJa-fSaeelas mcire leqsikoni<br />

(Semdgeneli aleqsi WinWarauli, red. arn. Ciqobava)<br />

eZRvneba Tsu 50 wlisTavs<br />

Tsu,1969<br />

gamocema ganmartebiTi leqsikonebis tips miekuTvneba. leqsikons<br />

erTvis redaqtoris, arnold Ciqobavas, winasityvaoba,<br />

sadac mecnieri saubrobs gamocemisa da Sesrulebuli kvlevebis<br />

didmniSvnelovnebis Sesaxeb. aqve mimoxilulia qarTveli klasikosebis<br />

leqsika-frazeologiis mecnieruli Seswavlis Tanamedrove<br />

mdgomareoba.<br />

meore winastyvaobis avtoria Tavad leqikonis Semdgeneli,<br />

romelic mimoixilavs winamorbedi mecnierebis mier am mimarTulebiT<br />

warmarTul saqmianobas. a. WinWarauli, aseve, gagvacnobs<br />

vaJa-fSavelas teqstis dadgenis istoriebs sxvadasxva, popularuli<br />

Tu akademiuri, gamocemebis momzadebisas. winasityvaobaSi<br />

Semdgeneli saubrobs im ZiriTad principebze, ris mixedviTac<br />

aris sistematizebuli saleqsikono erTeulebi. Semdgeneli<br />

azustebs zogierT gamonakliss, raTa momxmarebeli gaarkvios<br />

specialur SemTxvevebSi.


leqsikoni moicavs 6615 saleqsikono erTeuls. masSi gaerTianebulia<br />

yvela metyvelebis nawili, zmnebi mocemulia awmyo<br />

drois mxolobiTi ricxvis fuZis saxiT. leqsikoni dokumentirebulia,<br />

ganmartebebs erTvis TiTo an meti winadadeba Sesabamisi<br />

nawarmoebis konteqstidan, teqstis saTauris miTiTebiT.<br />

Semdgeneli definirebisas eyrdnoba akaki SaniZis, qarTuli enis<br />

ganmartebiTi leqsikonisa da Tavad mwerlis ganmartebebs. leqsikonSi<br />

xSirad damxmare sailustracio masalebia mocemuli.<br />

gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs wes-CveulebaTa, ritualebis<br />

aRmniSvneli erTeulebi, romelTa Sesaxeb leqsikonSi<br />

saintereso informaciebia Sekrebili.<br />

leqsikonis ZiriTad nawils darTuli aqvs SemoklebaTa ganmarteba,<br />

agreTve, adamianebisa da cxovelTa sakuTari saxelebi,<br />

geografiuli saxelebi da bolos, vaJa-fSavelas teqstebis<br />

gamocemebis uzustobebis CamonaTvali saTanado marTebuli<br />

formebiTurT.<br />

z.c.<br />

321


a. a. (ix. arabuli amiran)<br />

abaSeli aleqsandre 250, 258<br />

abaSiZe grigol 249, 307<br />

abaSiZe irakli 258<br />

abaSiZe kita 263, 267, 268, 303,<br />

305, 309<br />

abesaZe n. 317<br />

abzianiZe giorgi 249,<br />

abzianiZe zaza 39<br />

abulaZe iustine 80, 81, 82<br />

avaliani lali 317, 318<br />

akaki (ix. wereTeli akaki)<br />

akermani n. 254<br />

akofovi abrama 211<br />

alania nodar 250<br />

aleqsandrieli filon (ix.<br />

filon aleqsandrieli)<br />

aleqsi-mesxiSvili lado 60<br />

amilaxvari oTar 44, 45<br />

amirejibi Salva 307<br />

arabuli amiran 151, 248,264<br />

aristotele 110, 111, 299<br />

artemidorosi 133<br />

asaTiani guram 71, 103, 118, 119,<br />

120, 125, 247, 248, 265, 266<br />

asaTiani n. 311, 312<br />

afxaiZe SoTa 258<br />

aRniaSvili lado 42<br />

axmatova ana 170<br />

axnazarovi artem 51<br />

baraTaSvili nikoloz 106,<br />

116,118, 166, 170, 271<br />

baramiZe aleqsandre 304<br />

barbaqaZe Tamar 76<br />

bardaveliZe jondo <strong>150</strong><br />

barnovi guram 306<br />

barnovi vasil 275, 307<br />

barti rolan 93<br />

baqraZe akaki 173<br />

baqraZe giorgi 208<br />

baSliari gaston 80<br />

baCana (ix. razikaSvili niko)<br />

322<br />

pirTa saZiebeli<br />

beThoveni ludvig van 7, 191<br />

bekoni 112<br />

beliaSvili akaki 307<br />

belinski besarion 297<br />

benaSvili dimitri 76, 82, 113,<br />

114, 249, 267beJitaSvili m. 298<br />

beJitaZe marina 315, 316, 318, 319<br />

beraZe p. 313<br />

berkovi p. 312<br />

beti uiliam bitler 270<br />

bexeri iohanes 169<br />

bzvaneli lado 307<br />

bidermani g. 127, 143<br />

blagoi d. 312<br />

botkoveli q. 254<br />

bocvaZe ioseb 268, 308, 309<br />

bocvaZe luarsab 309<br />

bojgua g. 249<br />

bregaZe konstantine 123<br />

bregaZe levan 169, 172, 177<br />

brokhauzi 108, 114<br />

buaCiZe gaston 8, 269<br />

buberi m. 86, 103<br />

buda 234, 236<br />

buqurauli ivane 41, 50<br />

gabidauri 40<br />

gagua xuta 249<br />

gamsaxurdia zviad 81, 82<br />

gamsaxurdia konstantine 117,<br />

125, 140, 228, 258, 262, 270, 307<br />

gandegili (ix. erisTavi<br />

dominika)<br />

garsevaniSvili aleqsandre 43<br />

gafrindaSvili valerian 24, 258,<br />

307<br />

gaCeCilaZe a. 287<br />

gawerelia akaki 78, 82, 119, 120,<br />

121, 125, 173, 271, 307, 312<br />

gewaZe klara 319<br />

gigineiSvili ivane 310<br />

giorgi (ix. razikaSvili giorgi)


gogebaSvili iakob 209<br />

gogoli nikalai 296<br />

goderZi 243<br />

goeTe iohan volfgang 117, 118,<br />

144, 232, 239, 240, 241, 279, 297,<br />

298, 299<br />

goTua levan 307<br />

gomarTeli ivane 267, 268, 309<br />

gomelauri ivane 309<br />

gorgaZe i. 252<br />

grigolaSvili laura 317, 318<br />

griSaSvili ioseb 307<br />

gruzinski petre 198<br />

gulqani (ix. razikaSvili<br />

gulqan)<br />

gunia valerian 112<br />

guramiSvili daviT 185, 300<br />

daviT soslani 318<br />

danelia sergi 107, 113, 114, 118,<br />

125, 267, 272, 293<br />

demuria mariam 52<br />

derJavini 317<br />

didebaSvili giorgi 56<br />

didebaSvili Tamar 56, 57<br />

diumezili J. 126, 143<br />

doborjginiZe beno 272<br />

dumbaZe dimitri 208<br />

dutu megreli (ix. xoStaria<br />

dimitri)<br />

egoraSvili l. 254<br />

evgeniZe iuza 71, 105, 114, 247,<br />

257, 258, 274, 275, 306, 307 317, 318,<br />

319, 320<br />

evdoSvili irodion 50<br />

evripide 131, 132<br />

ekalaZe ia 307<br />

endleri adolf 169<br />

epikure 112<br />

erbi elke 169<br />

erTeliSvili farnaoz 317<br />

erisTavi dominika 161<br />

erisTavi rafiel 181, 183, 308<br />

esenini sergei 170<br />

esqile 131, 132<br />

euli sandro 254<br />

efroni 108, 114<br />

e. C. (ix. CikvaiZe eka)<br />

vainerti erix 170<br />

vaiskopfi franc karli 170<br />

vaJa-fSavela 7, 8, 11, 39, 40, 41,42,<br />

43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52,<br />

53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62,<br />

63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72,<br />

73, 74, 75, 76, 78, 79, 80, 81, 82, 83,<br />

84, 85, 86, 89, 90, 91, 94, 97, 98, 99,<br />

101, 102, 104, 105, 107, 112, 113,<br />

114, 115, 116, 117, 118, 119, 120,<br />

121, 122, 123, 124, 126, 128, 131,<br />

137, 138, 141, 142, 143, 144, 146,<br />

148, <strong>150</strong>, 151, 152, 153, 154, 156,<br />

157, 158, 159, 160, 161, 162, 163,<br />

164, 165, 166, 167, 168, 169, 170,<br />

171, 172, 173, 174, 175, 176, 178,179,<br />

180, 181, 182, 183, 184, 185, 186,<br />

188, 189, 190, 192, 193, 194, 195,<br />

196, 197, 198, 199, 200, 201, 202,<br />

203, 205, 206, 207, 208, 209, 210,<br />

211, 212, 213, 214, 215, 216, 217,<br />

218, 219, 220, 222, 223, 224, 225,<br />

226, 227, 228, 230, 231, 232, 238,<br />

239, 240, 241, 242, 243, 244, 245,<br />

247, 249, 250, 251, 252, 253, 254,<br />

255, 256, 257, 258, 259, 260, 261,<br />

262, 263, 264, 265, 266, 267, 268,<br />

269, 270, 271, 272, 273, 274, 275,<br />

276, 277, 278, 279, 280, 281, 282,<br />

283, 284, 285, 286, 287, 288, 289,<br />

290, 291, 292, 293, 294, 295, 296,<br />

297, 298, 299, 300, 301, 302, 303,<br />

304, 305, 306, 307, 308, 309, 310,<br />

311, 312, 313, 314, 315, 316, 317,<br />

318, 319, 320, 321<br />

varazaSvili S. 275<br />

varTagava ipolite 268, 303, 309,<br />

319<br />

vasaZe Tamaz 103, 276<br />

vl. b.-Ze 309<br />

zaaliSvili izabela 317<br />

zabolocki 317<br />

323


zandukeli mixeil 173, 267, 312,<br />

317<br />

zaqariZe sergo 319<br />

z. c. (ix. cxadaia zoia)<br />

TaTaraiZe eTer 259<br />

Tamari (ix. razikaSvili Tamar)<br />

TayaiSvili eqvTime 316<br />

Tedo (ix. razikaSvili Tedo), 301<br />

TeTruaSvili leila 113, 115,<br />

118, 125, 298, 319<br />

TvalWreliZe T. 248<br />

TvaraZe revaz 71, 120<br />

iakobi (ix. gogebaSvili iakob)<br />

iakobi (bibliuri) 217<br />

iaSvili paolo 39, 62, 208, 307<br />

ivnevi 317<br />

izaSvili T. 306<br />

ilia (ix. WavWavaZe ilia)<br />

imedaSvili ioseb 50, 52, 62, 291,<br />

309<br />

imnaiSvili i. 301<br />

ieso 65, 69<br />

ioane mociquli 91, 114<br />

ioane naTlismcemeli 69<br />

ioane oqropiri 65, 69<br />

ioane Rvismetyveli 72<br />

isaki 217<br />

iungi karl gustav 133<br />

kavTeli i. (ix. jajanaSvili<br />

ivane)<br />

kalandariSvili gulnara 145,<br />

149, <strong>150</strong>, 173, 300, 305<br />

kalandariSvili eliso 63<br />

kandelaki tarasi 202, 204, 205<br />

kanti emanuil 112<br />

karbelaSvili mariam 315, 317<br />

kasraZe daviT 309<br />

kaSia janri 277<br />

kvataia manana 104<br />

kvaWantiraZe manana 83, 119, 125<br />

kveselava mixeil 117, 120, 125,<br />

279<br />

kvitaiSvili emzar 251, 299, 307<br />

324<br />

kekeliZe korneli 271<br />

kecxoveli niko 250, 316<br />

kiknaZe grigol 71, 104, 114, 115,<br />

120, 137, 143, 153, 173, 257, 280,<br />

281, 282, 283, 293, 306, 310, 311,<br />

313, 317, 318, 319, 320<br />

kiknaZe zurab 71, 148, 149, <strong>150</strong>,<br />

273, 291<br />

kiplingi rediar 119, 125<br />

kiriliuki e. 312<br />

kirioni (ix. saZagliSvili<br />

kirion)<br />

kirSi rainer 169, 171, 173, 175,<br />

176, 177<br />

kitsi jon 170<br />

kldiaSvili daviT 275, 307, 316<br />

kontriZe n. 318<br />

koplataZe T. 317<br />

kotetiSvili vaxtang 220, 250,<br />

284, 285<br />

kotrikaZe n. 317<br />

kupreiSvili nona 116<br />

kuraspetiani e. 248<br />

kurdRelaSvili niko 50<br />

kusraSvili rusudan 306<br />

laisti artur 49, 260, 316<br />

laiSvili n. 254<br />

laSa-giorgi 186<br />

l. b. (ix. bregaZe levan)<br />

lebaniZe murman 249<br />

levani (ix. razikaSvili levan)<br />

levi-strosi klod 107, 273<br />

leTodiani ana 175, 178<br />

leiti uiliam 288<br />

leoniZe giorgi 42, 249, 258, 297,<br />

304, 307<br />

leoniZe niko 42<br />

lesingi gothold efraim 299<br />

lifSici 273<br />

lobJaniZe mixeil 210<br />

lomiZe gaga 73, 75<br />

londoni jek 228<br />

losevi aleqsei 273


maTiaSvili mariam 211<br />

maTureli aleqsandre 208<br />

makalaTia sergi 120, 121, 125<br />

makalaTia f. 318<br />

mandelStami osip 116, 121, 125,<br />

170<br />

mani Tomas 228<br />

mania esma 195<br />

mansvetaSvili iakob 49, 62, 198,<br />

199, 268, 308316<br />

marTa (ix. razikaSvili marTa)<br />

mariam dedofali 80<br />

mariami (ix. razikaSvili mariam)<br />

mari niko 76, 278, 286, 304, 306<br />

maxaraSvili T. 248<br />

mgalobliSvili sofrom 42, 258<br />

megreliZe d. 306, 307<br />

meilaxi b. 312<br />

meletinski e. 273<br />

melqiseT-beki levan 315<br />

menabde levan 313<br />

mesxi sergei 43<br />

mTvareliZe murad 251<br />

midasi 260<br />

minaSvili vladimer 288, 289,<br />

297, 300, 301, 302, 306, 307, 315,<br />

318, 319, 320<br />

mirianaSvili 51, 303<br />

mirianaSvili petre 285, 308<br />

miuleri vilhelm 170<br />

miqaberiZe aleqsandre 53<br />

moemi somerset 210<br />

molodinaSvili Wrela 243<br />

mociquli ioane (ix. ioane<br />

mociquli)<br />

mrevliSvili nana 248, 263, 274,<br />

287, 290, 292, 302<br />

muhamedi 112, 234, 236<br />

mRvimeli Sio 42, 50, 161, 208, 316<br />

nakaSiZe T. 252, 315<br />

nakaSiZe ilia 268, 303, 309<br />

nakaSiZe nino 234, 307<br />

nanaZe v. 254<br />

nar-doni 309<br />

nebieriZe ekaterine 44, 45, 48, 54,<br />

55, 56, 57, 243<br />

niko (ix. razikaSvili niko)<br />

nicSe fridrix 123<br />

n. m. (ix. mrevliSvili nana)<br />

n. f. (ix. fruiZe nana)<br />

oniansi r. 127<br />

orbeliani aleqsandre 79<br />

orbeliani grigol 170, 271<br />

orbeliani saSa 198<br />

orbeliani sulxan-saba 8, 105<br />

oqropiri ioane (ix. ioane<br />

oqropiri<br />

oCiauri TinaTin 314<br />

pavle mociquli 65, 66, 72<br />

papava akaki 112, 307<br />

paraskeva 40<br />

petriaanT luka 243<br />

platoni 110, 112, 229<br />

prusti marsel 269<br />

puSkini aleqsandr 297, 312<br />

JamieraSvili (JamieraanT) pavle<br />

243<br />

Jvania v. 314<br />

Jirari rene 130, 143<br />

Jordania s. 318<br />

radiani Salva 293<br />

razikaSvili giorgi 40, 160,<br />

razikaSvili gulqan 55, 62, 165,<br />

259<br />

razikaSvili vaxtang 261<br />

razikaSvili Tamar 48, 54, 199<br />

razikaSvili Tedo 41, 54, 251,<br />

razikaSvili levan 54, 55, 199, 209<br />

razikaSvili luka (ix. vaJafSavela)<br />

razikaSvili marTa 41<br />

razikaSvili mariam 54<br />

razikaSvili mixa 41<br />

razikaSvili niko 40, 41,43, 56, 57,<br />

161, 183, 251, 255, 258, 306<br />

325


azikaSvili pavle 40, 200, 201,<br />

217<br />

razikaSvili sandro 41, 50, 208,<br />

ramiSvili klara 254<br />

ramiSvili d. 305<br />

ratiani irma 104, 115<br />

rafaeli (arqimandriti) 275<br />

reizovi b. 312<br />

robaqiZe grigol 57, 76, 94, 98,<br />

105, 106, 112, 114, 115, 116, 120,<br />

123, 125, 219, 220, 257, 262, 293, 307<br />

rolani romen 269<br />

rusTaveli SoTa (ix. SoTa<br />

rusTaveli)<br />

ruso Jan Jak 269<br />

rcxilaZe grigol 291<br />

saba (ix. orbeliani sulxan-saba)<br />

sadaRaSvili c. 254<br />

savle (ix. pavle mociquli)<br />

saiTiZe gela 251<br />

samonovi 59<br />

samsoni 218<br />

sanaZe leila 307<br />

sandro (ix. razikaSvili sandro)<br />

sapatova t. 254<br />

safarova mako 316<br />

saZagliSvili kirion 202, 203,<br />

204, 205, 206<br />

severini 234, 235<br />

semionovi dimitri 42, 43<br />

serebriakovi 317<br />

servantesi 297<br />

siraZe revaz 71, 74, 75, 78, 79, 80,<br />

82, 173<br />

sixaruliZe qsenia 305<br />

sokrate 109, 112, 252<br />

soslani daviT (ix. daviT<br />

soslani)<br />

sofokle 131, 132, 148<br />

spaski 317<br />

sulxaniSvili leila 268, 285,<br />

288, 306 317<br />

sulxaniSvili niko 261<br />

stivensi uoles 93, 253<br />

326<br />

tabiZe galaktion 170, 271, 307<br />

tabiZe nodar 313<br />

tabiZe tician 120, 258, 275, 303,<br />

307<br />

tolstoi lev 297<br />

tresideri jek 127, 143<br />

uilraiti f. 93<br />

urbneli (ix. xizaniSvili niko)<br />

faliaSvili zaqaria 271<br />

farulava griver 311<br />

faSaliSvili siko 208<br />

feraZe ilia 309<br />

filon aleqsandrieli 111<br />

fircxalava samson 296<br />

foCxua b. 313<br />

frobeniusi l. 123<br />

froidi zigmund 223, 313, 281,<br />

282<br />

fruiZe nana 247, 252, 253, 254, 255,<br />

257, 261, 262, 265, 271, 272, 276,<br />

277, 286, 287, 295, 296, 298, 306,<br />

307, 310, 316, 320<br />

furcelaZe anton 198<br />

furcelaZe nino 261<br />

fxikelaSvili gulqan 40<br />

qavTaraZe eTer 207<br />

qiqoZe geronti 61, 62, 117, 120,<br />

123, 125, 218, 219, 220, 222, 250, 25,<br />

271, 286, 293<br />

quTaTelaZe aleqsandre 319<br />

qurdovaniZe Teimuraz 147, <strong>150</strong>,<br />

269, 287<br />

quriZe sandro (euli sandro)<br />

quCiSvili giorgi 307<br />

q. S. (ix. Sengelia qeTevan)<br />

RvTismetyveli ioane (ix. ioane<br />

RvTismetyveli)<br />

RviniaSvili Saqro 211<br />

Rvinjilia jansuR 105, 249


yifiani mixeil (miSo) 42<br />

yazbegi aleqsandre 106, 180, 260,<br />

318<br />

yifSiZe grigol 183, 268, 308<br />

yubaneiSvili solomon 41, 43, 59,<br />

62, 253, 255, 310, 317, 318<br />

SaniZe akaki 250, 304, 316, 321<br />

SaniZe l. 315<br />

SanSiaSvili sandro 190, 208, 307<br />

SarabiZe Tamar 71, 114, 115, 274,<br />

292<br />

SariqaZe c. 313<br />

Seli persi biSi 170<br />

Sengelaia demna 258, 307<br />

Sengelia qeTevan 248, 262, 293,<br />

294<br />

ServaSiZe giorgi 307<br />

Seqspiri uiliam 170, 171, 234,<br />

236, 297<br />

Svaiceri albert 277<br />

Sipsi iohan 144<br />

SoTa rusTaveli 8, 76, 78, 79, 116,<br />

185, 247, 265, 297, 300, 315<br />

Spengleri osvald 106, 123<br />

CaxmaxaSvili irma 288<br />

CerniSevski nikoloz 297<br />

Cexovi anton 233, 234, 235, 236,<br />

237, 238<br />

Cexovi mixail 236<br />

CikvaiZe eka 248, 258, 259, 260, 266,<br />

281, 284, 285<br />

Cildsi meri 8<br />

Ciqobava arnold 285, 302, 303,<br />

320<br />

Ciqovani mixeil 289, 305<br />

Ciqovani simon 116, 120, 125, 258,<br />

307<br />

ColoyaSvili qaquca 55<br />

CxeiZe eka 144<br />

CxeiZe oTar 228, 240, 242<br />

CxeiZe rostom 148, <strong>150</strong>, 214<br />

Cxenkeli Tamaz 70, 71, 75, 90, 103,<br />

104, 107, 115, 119, 120, 122, 124,<br />

125, 141, 143, 146, <strong>150</strong>, 155, 173,<br />

290, 291, 306, 307, 314<br />

caxeli (TvalWreliZe parmen)<br />

191<br />

caiSvili s. 288, 306, 315, 316<br />

canava apolon 306<br />

canava rusudan 126, 127, 132, 140,<br />

143<br />

cvetaeva marina 317<br />

cincaZe T. 248<br />

ciskariSvili ivane 208<br />

cocaniZe giorgi 179<br />

cqifaSvili kato 58<br />

cxadaia zoia 268, 273, 300, 301,<br />

315, 317, 318, 321<br />

ZiZiguri SoTa 303<br />

wereTeli akaki 46, 60, 79, 106,<br />

125, 170, 188, 193, 209, 210, 256,<br />

258, 261, 265, 266, 275, 284, 303,<br />

307, 313, 316<br />

wereTeli n. 317<br />

wiqariSvili cisana 317<br />

wowkolauri daviT 294, 317, 318,<br />

319, 320<br />

WavWavaZe aleqsandre 15, 170,<br />

265, 275<br />

WavWavaZe ilia 8, 46, 49, 52, 60, 79,<br />

101, 106, 170, 184, 185, 188, 198,<br />

206, 209, 210, 255, 284, 292, 300,<br />

305, 307, 256, 258, 260, 265, 266, 313<br />

WeiSvili aleqsandre 99, 103, 295<br />

WeliZe vaxtang 232<br />

WilaZe Tamaz 258, 307<br />

WinWarauli aleqsi 249, 313, 314,<br />

318 , 319, 320<br />

WonqaZe daniel 297<br />

WrelaSvili levan 249, 306, 317<br />

WumburiZe zurab 249,<br />

WumburiZe jumber 105, 249, 251,<br />

267, 306, 307, 310, 317, 319<br />

xaranauli besik 226, 227<br />

xaraSvili n. 248<br />

xaxanaSvili aleqsandre 42, 43,<br />

76, 286, 291, 304,309<br />

327


xexera 243<br />

xvedeliZe revaz 318<br />

xizaniSvili m. 140, 143<br />

xizaniSvili niko 308<br />

xinTibiZe akaki 310, 311<br />

xornauli gigi 256<br />

xoStaria dimitri 289<br />

xubutia p. 318<br />

xuskivaZe Teofile 308<br />

xuciSvili solomon 310, 314, 315<br />

xucurauli a. 296<br />

jabadari ivane 123<br />

javaxiSvili giorgi 319<br />

javaxiSvili mixeil 140, 258 , 262,<br />

307<br />

jaliaSvili maia 173<br />

jangiraSvili basila 211<br />

jafariZe v. 249<br />

jafariZe revaz 258<br />

jajanaSvili ivane 308,<br />

jiblaZe giorgi 293, 297<br />

hegeli 94<br />

heraklite efeseli 107, 108, 109,<br />

112, 130<br />

herci r. 127<br />

herodote 126, 143<br />

homerosi 39, 239, 298<br />

huserli 104<br />

328

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!