kompiuteris periferiuli mowyobilobebi

kompiuteris periferiuli mowyobilobebi kompiuteris periferiuli mowyobilobebi

29.12.2012 Views

a. benaSvili kompiuteris periferiuli mowyobilobebi II nawili `teqnikuri universiteti”@

a. benaSvili<br />

<strong>kompiuteris</strong> <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong><br />

II nawili<br />

`teqnikuri universiteti”@


saqarTvelos teqnikuri universiteti<br />

a. benaSvili<br />

<strong>kompiuteris</strong> <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong><br />

II nawili<br />

Tbilisi<br />

2009<br />

registrirebulia stu-s<br />

saredaqcio-sagamomcemlo<br />

sabWos mier


naSromSi warmodgenilia <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

standartebi, maxasiaTeblebi, muSaobis principebi.<br />

kompiuterTan SeerTebis sakiTxebi. ganxilulia Tanamedrove<br />

tendenciebi <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>s ganviTarebis<br />

sferoSi.<br />

saxelmZRvanelo gaTvaliswinebulia saqarTvelos<br />

teqnikuri universitetis informatikisa da marTvis sistemebis<br />

fakultetis 2201 `kompiuteruli sistemebi da qselebi~<br />

specialobis studentebisTvis da magistrebisTvis.<br />

recenzenti asoc. profesori l. imnaiSvili<br />

© sagamomcemlo saxli ,,teqnikuri universiteti’’, 2009<br />

ISBN 978-99940-952-9-2 (yvela nawili)<br />

ISBN 978-9941-14-543-8 (meore nawili)<br />

http://www.gtu.ge/publishinghouse/<br />

yvela ufleba daculia. am wignis arc erTi nawili (iqneba es teqsti, foto,<br />

ilustracia Tu sxva) aranairi formiT da saSualebiT (iqneba es eleqtronuli Tu<br />

meqanikuri), ar SeiZleba gamoyenebul iqnas gamomcemlis werilobiTi nebarTvis<br />

gareSe.<br />

saavtoro uflebebis darRveva isjeba kanoniT.


Sinaarsi<br />

Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5<br />

Tavi 1 videokontrolerebi da monitorebi 7<br />

1.1. videokontrolerebi da videoreJimebi . . . . 8<br />

1.2. videointerfeisebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14<br />

1.3. monitorebi eleqtronul-sxivuri milakiT 23<br />

1.4. Txevadkristaluri monitorebi . . . . . . . . . 28<br />

Tavi 2 monacemebis magnituri Senaxvis<br />

<strong>mowyobilobebi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . 36<br />

2.1. muSaobis principi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36<br />

2.2. wakiTxva/Caweris Tavakebis konstruqcia . . . 40<br />

2.3. monacemebis kodirebis saSualebebi . . . . . . 50<br />

Tavi 3 drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> 56<br />

3.1 drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

konstruqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

56<br />

3.2. diskis logikuri struqtura . . . . . . . . . . . 61<br />

3.3. diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s standartebi . . . . 64<br />

3.4. drekadi diskuri mowyobilobis CarTva . . . 69<br />

Tavi 4 vinCesteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />

4.1. vinCesteris muSaobis principi da<br />

maxasiaTeblebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />

4.2. vinCesteris konstruqcia . . . . . . . . . . . . . . 86<br />

4.3. vinCesterebis standartebi. konfigurireba 107<br />

4.4. vinCesteris logikuri struqtura . . . . . . . 112<br />

4.5. vinCesteris CarTva . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125<br />

4.6. RAID-masivebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131<br />

3<br />

Tavi 5 monacemTa optikuri Senaxvis<br />

saSualebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141<br />

5.1. CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

konstruqcia da diskebis damzadebis<br />

teqnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142<br />

5.2. kompaqt-diskebis logikuri struqtura . . . 147<br />

5.3. CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

maxasiaTeblebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157<br />

5.4. kompaqt-diskebis formatebi . . . . . . . . . . . . 161<br />

5.5. kompaqt-diskebis failuri sistemebi . . . . . 173<br />

5.6. CD-R da CD-RW teqnologiebi<br />

kompaqt-diskebze Cawera . . . . . . . . . . . . . . . 178<br />

5.7. DVD-diskebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187<br />

literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192<br />

4


Sesavali<br />

<strong>kompiuteris</strong> mowyobilobebs, romlebic gankuTvnilia<br />

gare samyarodan informaciis misaRebad<br />

da gare samyarosaTvis informaciis misawodeblad,<br />

<strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong> ewodeba. es<br />

termini jer kidev 60-ian wlebSi damkvidrda, rodesac<br />

gamomTvleli manqanis im dros yvelaze Zvirad-<br />

Rirebuli centraluri nawili ganTavsebuli iyo<br />

calke dgarSi, romelTanac kabelebis saSualebiT<br />

sxvadasxva <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong> erTdeboda.<br />

amJamad rigi <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>sa (mag.<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>) <strong>kompiuteris</strong> centralur nawilTan<br />

erTad erT korpusSi Tavsdeba.<br />

gamoTvliTi teqnikis ganviTarebasTan erTad<br />

gamoCnda axali, wina Taobebis eleqtronul-gamom-<br />

Tvlel manqanebTan (egm) SedarebiT bevrad ufro<br />

mZlavri da mcire zomis egm-ebi, romelTac personaluri<br />

kompiuterebi ewoda.<br />

personaluri <strong>kompiuteris</strong> centralur nawil-<br />

Tan erTad <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>c viTardeba.<br />

<strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>s daniSnulebaa<br />

<strong>kompiuteris</strong>Tvis programebisa da monacemebis miwodeba<br />

da <strong>kompiuteris</strong> muSaobis Sedegebis adamianis-<br />

Tvis misaRebi formiT gamoyvana, an sxva kompiuterze<br />

gadacema.<br />

<strong>kompiuteris</strong> centralur nawilTan erTad <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong>c mniSvnelovanwilad ganapirobeben<br />

personaluri <strong>kompiuteris</strong> SesaZleblobebs<br />

da gamoyenebis sferos.<br />

5<br />

saxelmZRvaneloSi ganxilulia videokontrolerebi<br />

da monitorebi, drekadi, xisti da optikuri<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>, informaciis magnituri da<br />

optikuri Caweris principebi.<br />

saxelmZRvaneloSi warmodgenilia <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s rogorc zogadi daniSnuleba<br />

da moqmedebis principebi, aseve maTi konstruqcia,<br />

standartebi, maxasiaTeblebi, konfigurirebisa da<br />

servisis sakiTxebi.<br />

6


Tavi I<br />

videokontrolerebi da monitorebi<br />

monitori informaciis vizualuri gamosaxvis<br />

saSualebas warmoadgens. signalebi, romelsac iRebs<br />

monitori (ricxvebi, simboloebi, grafikuli informacia,<br />

sinqronizaciis signalebi), videokontroleris<br />

mier formirdeba. amrigad, monitori da videokontroleri<br />

erTgvar tandems warmoadgens, romelic<br />

optimaluri muSaobisTvis Sesabamisad unda daregulirdes.<br />

monitoris funqcionirebis ori reJimi arsebobs:<br />

teqsturi (AN – alphanumeric) da grafikuli (APA<br />

– all pixels adressable). monitoris muSaobis reJims videokontroleri<br />

gansazRvravs, romelic, Tavis mxriv<br />

Sesabamis instruqciebs iRebs operaciuli sistemidan<br />

da Sesabamisi draiverebidan.<br />

teqstur reJimSi ekrani pirobiTad striqonebad<br />

da svetebad iyofa. amasTan erTad, yoveli<br />

calkeuli ujredi piqselebis matricas warmoadgens.<br />

Tavad piqseli (picture element) monitoris ekranis rastris<br />

minimaluri asaxvadi elementia.<br />

grafikul reJimSi ekranis TiToeuli piqseli<br />

cal-calke imarTeba, rac nebismieri formis gamosaxulebis<br />

gamosaxvis saSualebas iZleva.<br />

horizontaluri da vertikauri xazebis raodenobas,<br />

romlis asaxvis SesaZleblobac monitors gaaCnia,<br />

ekranis gadawyvetunarianoba (resolution) ewodeba.<br />

rac ufro metia ekranis horizontaluri da<br />

vertikaluri xazebis raodenoba, miT meti piqseli<br />

7<br />

gaaCnia ekrans da ufro maRalia misi gadawyvetunarianoba.<br />

meti gadawyvetunarianoba monitoris ekranis<br />

farTis erTulze meti informaciis asaxvis Sesa-<br />

Zleblobas iZleva. Tumca meti gadawyvetunarianoba<br />

yovelTvis ar ganapirobebs gamosaxulebis ufro ma-<br />

Ral xarisxs. ekranis gamosaxuleba informatiulia<br />

manamde, sanam gamosaxulebis simWidrove da monitoris<br />

gadawyvetunarianoba gamosaxulebis calkeuli<br />

detalebis identificirebis saSualebas iZleva.<br />

1.1. videokontrolerebi da videoreJimebi<br />

personaluri kompiuterebis ganviTarebasTan<br />

erTad videostandartebic viTardeboda. sxvadasxva<br />

videostandartebs Soris realizebulia SeTavsebadobis<br />

principi qvevidan zeviT, rac, sxva faqtoreb-<br />

Tan erTad, Tanamedrove kompiuterebSi Zveli programebis<br />

CatvirTvis SesaZleblobasac iZleva.<br />

standarti MDA<br />

MDA (Monochrome Display Adapter) personaluri<br />

<strong>kompiuteris</strong> sawyis modelebSi gamoiyeneboda. luminoforis<br />

naTebis feridan gamomdinare ferebis Semdegi<br />

kombinaciebi gamoiyeneboda: mwvane/Savi, an TeTri/Savi.<br />

MDA standarti grafikul reJims mxars ar<br />

uWers da ekranze mxolod teqsturi informaciis<br />

asaxvis saSualebas iZleva. mas erTaderTi gadawyvetunarianoba<br />

gaaCnia _ 80 striqoni/25 svetze. TiToeuli<br />

simbolosTvis 9x14 piqselze matrica gamoiyeneba.<br />

8


amrigad, mTliani gadawyvetunarianobaa _ 720/350 piqselze.<br />

MDA reJimSi muSaobs operaciuli sistema MS-<br />

DOS-is garemos rigi programebisa.<br />

standarti CGA<br />

CGA (Color Graphic Adapter) standarti MDA videokontrolerebis<br />

Semdeg ganviTarebas warmoadgens.<br />

CGA videokontrolerebs grafikuli reJimis mxarda-<br />

Wera gaaCniaT da ekranze ferad gamosaxulebas gadascemen.<br />

teqstur reJimSi CGA videokontroleri<br />

MDA videostandartSi muSaobs, xolo grafikul re-<br />

JimSi muSaobis ori varianti gaaCnia:<br />

- 640/200 piqseli gadawyvetunarianoba da orferiani<br />

gamosaxuleba;<br />

- 320/200 piqseli gadawyvetunarianoba da oTxferiani<br />

gamosaxuleba.<br />

standarti EGA<br />

EGA (Enhanced Graphic Adapter) standarti grafikuli<br />

adapterebis Semdgom ganviTarebas warmoadgens.<br />

standartuli 16 feri sami ZiriTadi feris (wi-<br />

Teli, mwvane, lurji) SereviT da intensiurobis<br />

cvlilebiT miiReba (cxrili 1.1).<br />

tipiur EGA videokontrolers 640/350 piqseli<br />

gadawyvetunarianoba gaaCnia. igi MDA da CGA reJimebsac<br />

uWers mxars. videokontroleris muSaobis re-<br />

Jims, operaciuli sistemisa da videodraiveris saSualebiT,<br />

mimdinare programa gansazRvravs.<br />

9<br />

cxrili 1.1<br />

EGA videokontroleris standartuli ferebi<br />

intensiuroba<br />

wiTeli mwvane lurji feri<br />

0 0 0 0 Black<br />

0 0 0 1 Blue<br />

0 0 1 1 Green<br />

0 0 1 0 Cyan<br />

0 1 0 0 Red<br />

0 1 0 1 Magenta<br />

0 1 1 0 Brown<br />

0 1 1 1 Light gray<br />

1 0 0 0 Dark gray<br />

1 0 0 1 Light blue<br />

1 0 1 0 Ligh green<br />

1 0 1 1 Ligh cyan<br />

1 1 0 0 Ligh red, pink<br />

1 1 0 1 Ligh magenta<br />

1 1 1 0 Yellow<br />

1 1 1 1 White (bright)<br />

standarti VGA<br />

VGA (Video Graphic Array) Tanamedrove videostandartebis<br />

safuZvels warmoadgens. standarti VGA<br />

MDA, CGA da EGA standartebsac iTavsebs. standartuli<br />

VGA videokontroleri 640/480 piqseli gadawyvetunarianobas<br />

uzrunvelyofs 16, an 256 feriT. fe-<br />

10


ebis raodenoba videomexsierebis moculobazea damokidebuli.<br />

cxrilSi 1.2 warmodgenilia standartuli 15kontaqtiani<br />

VGA gasarTis kontaqtebis daniSnuleba.<br />

VGA gasarTis kontaqtebi<br />

11<br />

cxrili 1.2<br />

kontaqti signali gadacemis<br />

mimarTuleba<br />

1 wiTeli gamosasvleli<br />

2 mwvane gamosasvleli<br />

3 lurji gamosasvleli<br />

4 monitori ID 2 Sesasvleli<br />

5 logikuri nuli (monitoris<br />

TviTtestireba)<br />

6 wiTeli analoguri signalis<br />

damiweba<br />

7 mwvane analoguri signalis<br />

damiweba<br />

8 lurji analoguri signalis<br />

damiweba<br />

9 gasaRebi _<br />

10 damiweba sinqronizaciisTvis _<br />

11 monitori ID 0 Sesasvleli<br />

12 monitori ID 1 Sesasvleli<br />

13 striqonebis sinqronizacia gamosasvleli<br />

14 svetebis sinqronizacia gamosasvleli<br />

15 monitori ID 3 Sesasvleli<br />

_<br />

_<br />

_<br />

_<br />

standarti Super VGA (SVGA)<br />

grafikaze orientirebuli programebi bevrad<br />

ukeT da swrafad muSaoben ekranis maRali gadawyvetunarianobis<br />

SemTxvevaSi. zogierTi programa arc<br />

ki instalirdeba, Tu dayenebuli gadawyvetunarianoba<br />

da videokontroleri mis moTxovnebs ar Seesabameba.<br />

amitom VGA standartma Semdgomi ganvi-<br />

Tareba hpova e.w. SVGA standartis saxiT. SVGA erTian<br />

standarts ar warmoadgens. videokontrolerebi sxvadasxva<br />

gadawyvetunarianobas gvTavazoben _ 800/600,<br />

1024/768, 1280/1024 da a.S. miuxedavad gansxvavebebisa,<br />

yovel maTgans SVGA standarts miakuTvneben. SVGA<br />

videokontrolerebis sxvadasxva mwarmoeblebis specifikaciebi<br />

mniSvnelovnad gansxvavdeba erTmaneTisgan,<br />

Tumca VGA da SVGA videokontrolerebis gasar-<br />

Tebi identuria.<br />

ferebis reJimebi<br />

amJamad sami ZiriTadi reJimi gamoiyeneba: HiColor,<br />

Real Color, True Color.<br />

Cveulebrivi VGA videokontroleris videomexsierebaSi<br />

Cawerili informacia oTxTanriga, an rva-<br />

Tanriga kods warmoadgens. kodi videoadapteris kontroleris<br />

mier TvrametTanriga sityvad gardaiqmneba<br />

(eqvs-eqvsi biti wiTeli, mwvane da lurji ferebis-<br />

Tvis). video kontroleris SemadgenlobaSi Sedis<br />

cifrul-analoguri gardamqmneli, romelic mocemul<br />

cifrul informacias analogur formaSi gardaqmnis<br />

da awvdis monitors.<br />

12


HiColor, Real Color, True Color reJimebSi mexsierebaSi<br />

Caewerili ricxvi pirdapir gadaecema cifrulanalogur<br />

gardamqmnels, amitom mocemul sityvaSi<br />

yoveli piqselisTvis feris informacia sruli mniSvnelobiT<br />

Caiwereba.<br />

HiColor<br />

HiColor reJims moqmedebaSi mohyavs 2 15 =32768 ferisgan<br />

Semdgari palitra. TiToeuli piqselisTvis<br />

gamoyofilia 15 Tanrigi. TiToeuli feris (wiTeli,<br />

mwvane, lurji) gradacias 5-5 biti emsaxureba.<br />

Real Color<br />

Real Color reJimi mxars uWers 216 =65536 fers. es<br />

reJimi HiColor reJimis analogiuria, Tumca yoveli<br />

piqselis kodirebisTvis ara 15, aramed 16 bitia gamoyofili.<br />

informaciis ganawileba ferebs Soris ara-<br />

Tanabaria. igi efuZneba adamianis Tvalis speqtralur<br />

mgrZnobiarobas, romelic maqsimums aRwevs mwvane<br />

ferisTvis. swored amitom mwvane ferisTvis damatebulia<br />

me-6 biti.<br />

True Color<br />

True Color reJimi mxars uWers 2 24 =16,7 milion, an<br />

2 32 fers. TiToeuli piqseli 24, an 32 TanrigiT kodirdeba.<br />

pirvel SemTxvevaSi yoveli ferisTvis (wi-<br />

Teli, mwvane, lurji) 8-8 biti, xolo meore SemTxvevaSi<br />

wiTeli da lurji ferebisTvis 10-10 biti, xolo<br />

mwvane ferisTvis _ 12 biti gamoiyofa.<br />

13<br />

ferebis raodenobis Semdgom zrdas azri ara<br />

aqvs, radgan adamianis Tvali mxolod 2 milioni<br />

ferisgan Semdgar palitras aRiqvams.<br />

interfeisi ISA<br />

1.2. videointerfeisebi<br />

salte ISA (Industry standart architecture – samrewvelo<br />

standartuli arqiteqtura) mravali wlis ganmavlobaSi<br />

personaluri kompiuterebis standartul universalur<br />

saltes warmoadgenda. arsebobda 8-, 16- da<br />

32-Tanriga (EISA – Extended ISA) (nax. 1.1) versiebi. am-<br />

Jamad ISA salte moralurad moZvelebulia. Pentium III<br />

da ufro Tanamedrove arqiteqturebs ISA (EISA) standartis<br />

mxardaWera aRar gaaCniaT.<br />

lokaluri salte VESA<br />

nax. 1.1. 32-Tanriga EISA sloti<br />

lokaluri salte VESA (VESA Local Bus _ VLB)<br />

videoeleqtronikis standartebis asociaciis (Video<br />

14


Electronics Sdandart Association _ VESA) mier damuSavda.<br />

VESA saltis Seqmnis aucilebloba videomonacemebis<br />

gadacemisTvis EISA saltis arasakmarisma gamtarunarianobam<br />

ganapiroba.<br />

VESA salte warmoadgens ara absoluturad<br />

axal mowyobilobas sistemur plataze, aramed EISA<br />

saltis gafarToebas videomonacemebis gadacemisaTvis<br />

(nax. 1.2). Tumca videoplatebis garda sxva tipis<br />

(magaliTad IDE, SCSI vinCesterebis da a.S) VLB kontrolerebic<br />

gamoiyeneboda.<br />

nax. 1.2. sistemuri platis fragmenti VESA saltis slotiT<br />

VESA standaris videokontrolerebi gamoiyeneboda<br />

IBM-AT-386 da IBM-AT-486 modelis personalur<br />

kompiuterebSi. Tanamedrove kompiuterebs VESA salte<br />

aRar gaaCnia.<br />

15<br />

salte PCI<br />

salte PCI (Peripheral Component Interconnect — <strong>periferiuli</strong><br />

komponentebis damakavSirebeli) damuSavda<br />

firma Intel-is mier da Tanamedrove kompiuterebisTvis<br />

de-faqto standarts warmoadgens. Tanamedrove plata-kontrolerebis<br />

umetesoba PCI standarts miekuTvneba.<br />

Tumca Tanamedrove programebis mxridan videosistemaze<br />

sul ufro mxardi datvirTvis pirobebSi,<br />

rac gansakuTrebiT mkafiod grafikisa da videos<br />

kombinaciis SemTxvevaSi vlindeba, PCI saltis SesaZleblobebi<br />

(standartuli PCI saltis samuSao six-<br />

Sirea 33 mhc, xolo gamtarunarianoba _ 133 mbaiti/wm-<br />

Si) sakmarisi ar aris. amitom grafikuli qvesistemisTvis<br />

calke saltis damuSaveba gaxda saWiro.<br />

grafikuli salte AGP<br />

firma Intel-ma daamuSava daCqarebuli grafikuli<br />

porti (Accelerated Graphics Port - AGP) (nax. 1.3). AGP<br />

PCI saltis gafarToebas warmoadgens, Tumca absoluturad<br />

damoukidebelia misgan da qmnis maRali<br />

swrafqmedebis mqone calke magistrals videokontrolersa<br />

da <strong>kompiuteris</strong> sistemur logikas Soris.<br />

PCI saltisagan gansxvavebiT, romelic warmoadgens<br />

universalur saltes ramdenime slotiT, AGP<br />

efeqturi specializirebuli saltea videokontrolerisaTvis<br />

(nax. 1.4).<br />

16


nax. 1.3. grafikuli porti AGP<br />

nax. 1.4. AGP videokontroleri<br />

maRali swrafqmedebis misaRwevad AGP salte<br />

gansazRvrulia, rogorc pirdapiri, uSualo (point-topoint)<br />

interfeisi. igi procesorsa da mexsierebas ara<br />

saerTo saltiT, aramed pirdapir, sistemuri logi-<br />

17<br />

kis North Bridge an Memory Controller Hub mikrosqemis<br />

saSualebiT ukavSirdeba. AGP sistemas gaaCnia grafikuli<br />

kontrolerebis mxardaWera rogorc sistemur<br />

platis mikrosqemebis krebulSi, aseve gare videoplata-adapterebSi.<br />

AGP saltis damaxasiaTebeli Tvisebebia:<br />

• PCI saltisagan gansxvavebiT, romelSic misamarTi<br />

da monacemi droSi gancalkevebulad, multipleqsirebuli<br />

saltis gamoyenebiT gadaicema, AGP<br />

saltes calke samisamarTo da calke monacemTa<br />

salteebi gaaCnia, rac misamarTisa da monacemis<br />

erTdrouli gadacemis saSualebas iZleva;<br />

• monacemTa konveiruli damuSaveba;<br />

1996 wels firma Intel-is mier realizebul iqna<br />

AGP1.0 specifikacia. mocemuli specifikaciis mixedviT<br />

salte muSaobs 66 mhc sixSireze, iyenebs 3,3 v<br />

Zabvas da 1x an 2x reJimebs (x _ erT taqtSi gadacemuli<br />

monacemebis raodenoba).<br />

1998 wels gamovida AGP2.0 (4x), xolo 2003 wels<br />

_ AGP 3.0 (8x) versia. samuSao Zabva 1,5 v-mde iqna Semcirebuli.<br />

cxrilSi 1.2 warmodgenilia AGP reJimebis parametrebi.<br />

bevr Zvel sistemur platas mxolod 3,3 v-iani<br />

AGP 1x da 2x videoplatebis mxardaWera gaaCnia. 1,5 v<br />

Zabvaze momuSave videoplatis 3,3 v-ian slotSi mo-<br />

Tavseba iwvevs rogorc videoplatis, aseve sistemuri<br />

platis dazianebas. amis Tavidan asacileblad AGP<br />

specifikaciiT gansazRvrulia gansxvavebuli kon-<br />

18


struqciis slotebi 1,5 da 3,3 v-iani videoadapterebisaTvis.<br />

agreTve arsebobs universaluri slotebic,<br />

romlebSic orive tipis videoadapteris dayenebaa<br />

SesaZlebeli.<br />

AGP<br />

standarti<br />

AGP reJimebis parametrebi<br />

Tanrigianoba,<br />

biti<br />

saltis<br />

sixSire,<br />

mhc<br />

19<br />

monacemTa<br />

ciklebi/<br />

taqti<br />

cxrili 1.2<br />

monacemTa<br />

gadacemis<br />

siCqare,<br />

mbaiti/wm<br />

AGP 1x 32 66 1 266<br />

AGP 2x 32 66 2 533<br />

AGP 4x 32 66 4 1066<br />

AGP 8x 32 66 8 2133<br />

AGP Pro 1.0 specifikaciiT gansazRvrulia gazrdili<br />

sigrZis sloti. orive boloSi damatebulia<br />

kontaqtebi kvebis miwodebisTvis. damatebiT kvebis<br />

signalebs saWiroeben videokontrolerebi, romlebic<br />

25 vt-ze met energias moixmaren (maqsimumi _ 110 vt).<br />

AGP 1x da AGP 2x videokontrolerebis dayenebis Tavidan<br />

asacileblad damatebiTi kontaqtebi slotis<br />

erT boloSi saxuraviT ifareba. AGP Pro videokontroleris<br />

dayenebis win saxuravi unda moixsnas.<br />

AGP Pro slotSi Cveulebrivi AGP 4x da AGP 8x videokontrolerebis<br />

dayenebacaa SesaZlebeli.<br />

garda maRali swrafqmedebisa, AGP interfeisi<br />

ZiriTad operatiul mexsierebasTan swrafi uSualo<br />

miRwevis SesaZleblobiTac gamoirCeva.<br />

ramdenadac AGP videoadapters ZiriTadi operatiuli<br />

mexsierebis gamoyeneba SeuZlia, videomexsierebis<br />

moTxovnileba mcirdeba. es gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania samganzomilebiani obieqtebis swrafi<br />

vizualizaciisTvis da videosTan muSaobis dros,<br />

rodesac intensiurad xdeba mexsierebis didi moculobis<br />

gamoyeneba.<br />

salte PCI Express<br />

PCI Express saltis gamoSveba kidev erTxel<br />

adasturebs personaluri <strong>kompiuteris</strong> interfeisebis<br />

paraleluridan mimdevrobiT arqiteqturaze gadasvlis<br />

tendencias.<br />

PCI Express maRali swrafqmedebis mqone mimdevrobiTi<br />

saltea. momavali 10-15 wlis ganmavlobaSi<br />

PCI Express specifikacia personaluri <strong>kompiuteris</strong><br />

universaluri salteebis dominirebadi arqiteqtura<br />

iqneba. igi mTlianad Secvlis standartul paralelur<br />

PCI saltes.<br />

nax. 1.5-ze warmodgenilia sistemuri platis<br />

fragmenti PCI da PCI Express slotebiT.<br />

PCI Express saltis ZiriTadi damaxasiaTebeli<br />

Tvisebebia:<br />

• arsebul PCI saltesTan da sxvadasxva <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

programul draiverebTan sruli SeTavsebadoba;<br />

• spilenZis, optikuri da sxva saSualebebiT realizebuli<br />

fizikuri SeerTeba;<br />

20


nax. 1.5. sistemuri platis fragmenti PCI Express x1, PCI<br />

Express x16 da paraleluri PCI slotebiT<br />

• yoveli gamomyvanis maqsimaluri gamtarunarianoba,<br />

rac saSualebas iZleva Semcirdes saltis formfaqtori<br />

da Rirebuleba, gamartivdes platebis<br />

konstruqcia, gadaiWras signalis mTlianobasTan<br />

da SeferxebebTan dakavSirebuli problemebi;<br />

• sinqronizaciis `CaSenebuli~ sistema, rac saltis<br />

sixSiris swrafi Secvlis SesaZleblobas iZleva;<br />

• sixSirisa da Tanrigianobis gazrdis saSualebiT<br />

saltis gamtarunarianobis zrdis SesaZlebloba;<br />

• molodinis mcire dro, rac gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

iseTi programebisTvis, romlebic izoqronul<br />

(droze damokidebul) reJimSi monacemebis<br />

(magaliTad, nakaduri videomonacemebis) miwodebas<br />

moiTxoven.<br />

• adapterebis `cxeli~ komutaciis da `cxeli~ Secvlis<br />

saSualeba (<strong>kompiuteris</strong> gamorTvis gareSe);<br />

21<br />

• kvebis reJimis marTvis SesaZlebloba.<br />

PCI Express salteze monacemebis gadacema xdeba<br />

dupleqsur reJimSi. am dros monacemebi erTdroulad<br />

miiReba da gaicema gamtarebis ori diferencialuri<br />

wyvilis saSualebiT, romlebsac zolebs, an<br />

trasebs uwodeben. monacemTa gadacemis siCqare erTi<br />

mimarTulebiT, TiToeuli trasisTvis, 250 mbiti/wm-s<br />

aRwevs. amasTan erTad, TiToeuli salte SeiZleba 1,<br />

2, 4, 8, 16 an 32 trasas Seicavdes (nax. 1.6). magaliTad,<br />

maRali gamtarunarianobis mqone 16-trasiani PCI Express<br />

x16 salte, romelic Tanamedrove videointerfeisis<br />

saxiT gamoiyeneba, erTdroulad monacemTa 16<br />

bitis gadacemis saSualebas iZleva da misi siCqarea<br />

4 gbiti/wm-Si.<br />

nax. 1.6. PCI Express slotebi<br />

PCI Express saltis sixSiris gasazrdelad IBM<br />

kompaniis mier SemuSavebuli 8b/10b kodirebis sqema<br />

gamoiyeneba, romelic signalebis avtosinqronizacias<br />

ganapirobebs. PCI Express saltis sixSire dReisaTvis<br />

2,5 ghc-s Seadgens, xolo momavalSi SeiZleba 10 ghc-<br />

22


mde gaizardos, rac spilenZis gamtarebisTvis teqnologiur<br />

zRvars warmoadgens. sixSiris zrdis potenciuri<br />

saSualeba da erTdroulad 32 trasis gamoyenebis<br />

SesaZlebloba saSualebas iZleva PCI Express<br />

salteze monacemebis gadacemis siCqare gaizardos 32<br />

gbiti/wm-mde.<br />

1.3. monitorebi eleqtronul-sxivuri milakiT<br />

Sav-TeTri monitorebi<br />

monitoris korpusSi moTavsebulia eleqtronul-sxivuri<br />

milaki (esm) da misi kvebis wyaroebi.<br />

esm-is SigniTa mxares moTavsebulia bade. rodesac<br />

badeze dadebiTi Zabva zemoqmedebs, eleqtronebi<br />

aRigznebian da sxivi ekranisken miemarTeba, romelic<br />

garkveuli drois Semdeg naTdeba. uaryofiTi<br />

Zabvis miwodebis SemTxvevaSi piriqiT _ eleqtronebi<br />

ganidevnebian da bades ar gaivlian. am dros ekrani<br />

Savia.<br />

amrigad, badeze zemoqmedi Zabva ekranze Sesabamisi<br />

bitebis miRebas ganapirobebs. aseTi meqanizmi<br />

orobiTi eleqtronuli signalis displeis Ria da<br />

muq wertilebad gardaqmnis saSualebas iZleva.<br />

esm-s (nax. 1.7) ZiriTadi elementia eleqtronuli<br />

`zarbazani~, romelic eleqtronebis nakads<br />

ekranisken `gaisvris~. esm-is wina nawili Signidan<br />

luminescenturi feniTaa dafaruli.<br />

esm-s balonSi (9) vakuumia Seqmnili. eleqtronuli<br />

sxivis (2) misaRebad gamoiyeneba mowyobiloba,<br />

23<br />

romelsac eleqtronuli `zarbazani~ ewodeba. ka-<br />

Todi (8) varvaris ZafiT (5) xurdeba da eleqtronebs<br />

gaisvris. kaTodi specialuri masalebiT ifareba,<br />

romlebic, rogorc wesi, esm-ebis umsxvilesi mwarmoeblebis<br />

mieraa dapatentebuli.<br />

nax. 1.7. Sav-TeTri eleqtronul-sxivuri milaki<br />

1 _ magnituri gadamxreli sistema; 2 _ eleqtronuli<br />

sxivi; 3 _ mafokusirebeli eleqtrodis xvia, 4 _<br />

luminofori, 5 _ varvaris Zafi, 6 _ grafitis fena, 7 _<br />

maRalvoltiani bude, 8 _ kaTodi, 9 _ baloni, 10 _ ekrani,<br />

11 _ mafokusirebeli eleqtrodis gulana, 12 _ mmarTveli<br />

eleqtrodi, 13 _ kineskopis gamomyvanebi, 14 _ anodi.<br />

mmarTvel eleqtrodze (modulatorze) (12) miwodebuli<br />

Zabvis cvlilebiT SesaZlebelia eleqtronuli<br />

sxivis intensivobis Secvla da, aqedan gamomdinare,<br />

gamosaxulebis sikaSkaSis Secvlac. mmar-<br />

24


Tveli eleqtrodis garda, Tanamedrove esm-ebis `zarbazani~<br />

Seicavs mafokusirebel eleqtrods (3, 11),<br />

romelic sxivs ekranis saWiro wertilSi afokusirebs,<br />

damaCqarebel eleqtrods, romelic `zarbaznis~<br />

SigniT eleqtronebis damatebiTi aCqarebas uzrunvelyofs<br />

da anods (14).<br />

`zarbaznis~ datovebisas eleqtronebi anodis<br />

mier damatebiT aCqardeba. anods warmoadgens kineskopis<br />

konusis zedapiris metalizebuli safarveli,<br />

romelic `zarbaznis~ amaCqarebel eleqtrodTanaa<br />

SeerTebuli.<br />

amis Semdeg sxivi magnitur gadamxrel sistemas<br />

(1) gaivlis, romelsac sxivis mimarTulebis<br />

Secvla SeuZlia. eleqtronuli sxivi ekranze (10)<br />

ecema, romelic luminoforiTaa (4) dafaruli. eleqtronebis<br />

bombardirebisgan luminofori naTdeba.<br />

swrafad moZravi sinaTlis `laqa~ ekranze gamosaxulebas<br />

aformirebs.<br />

eleqtronebidan gamomdinare luminofori uaryofiT<br />

muxts iZens da iwyeba meoradi emisia _ luminofori<br />

Tavad gamoyofs eleqtronebs. amis Sedegad<br />

mTlianad milaki uaryofiTad imuxteba. amis Tavidan<br />

asacileblad milakis mTeli zedapiri damiwebis gamtarTan<br />

SeerTebuli grafitis safuZvelze damuSavebuli<br />

specialuri feniTaa (6) dafaruli. kineskopi<br />

gamomyvanebiT (13) da maRalvoltiani budiT (7)<br />

erTdeba.<br />

25<br />

feradi monitorebi<br />

Sav-TeTri monitorebisgan gansxvavebiT, feradi<br />

monitorebi (nax. 1.8) sam eleqtronul `zarbazans~<br />

Seicavs _ wiTeli, mwvane da lurji ferebisTvis (1).<br />

nax. 1.8. feradi eleqtronul-sxivuri milaki.<br />

1 _ eleqtronuli `zarbaznebi~; 2 _ eleqtronuli sxivebi;<br />

3 _ mafokusirebeli xvia; 4 _ gadamxreli xviebi;<br />

5 _ anodi; 6 _ `niRabi~; 7 _ luminoforis wiTeli, mwvane<br />

da lurji `marcvlebi~; 8 _ luminoforis `niRabi~ da<br />

`marcvlebi (gadidebuli)~<br />

Sesabamisad ekranze (7) datanilia luminoforis<br />

sami saxe _ wiTeli, mwvane da lurji ferebisTvis<br />

(8). `wiTel~ luminofors sxivi mxolod<br />

wiTeli `niRbidan~ ecema, mwvanes _ mxolod mwvanidan,<br />

xolo lurjs _ mxolod lurjidan. es miiRweva<br />

`zarbaznebs~ da ekrans Soris ganTavsebuli metaluri<br />

`mesriT~, romelsac `niRabi~ ewodeba (nax. 1.9).<br />

26


nax. 1.9. sxvadasxva tipis `niRbebi~<br />

rastruli `gaSla~<br />

ekranze gamosaxulebis misaRebad horizontalluri<br />

`gaSlis~ dros eleqtronebis `kona~ ekranze<br />

daaxloebiT 50 mkwm-Si gaiSleba, aformirebs ra<br />

horizontalur striqons ekranze. amis Semdeg sxivi<br />

asrulebs horizontalur ukusvlas ekranis marcxena<br />

kidisken, raTa horizontaluri `gaSlis~ Semdegi xazi<br />

aagos. mowyobilobas, romelic striqon-striqon<br />

aformirebs gamosaxulebas, rastruli `gaSlis~ mowyobiloba<br />

ewodeba.<br />

Tanamedrove monitorebSi rastruli `gaSlis~<br />

ori ZiriTadi saxeoba gamoiyeneba:<br />

• striqonuli 1-2-3-4-5-6-7 da a.S.;<br />

• striqonis gamotovebiT _ 1-3-5-7-..., xolo amis<br />

Semdeg _ 2-4-6-8-... da a.S.<br />

horizontaluri `gaSla~ wrfivad zrdadi ZabviT<br />

kontrolirdeba, romelic horizontaluri gadaxris<br />

firfitebze zemoqmedebs. firfitebi eleq-<br />

27<br />

tronuli `zarbaznis~ marcxniv da marjvniv aris<br />

ganTavsebuli.<br />

vertikaluri `gaSla~ ufro nela zrdadi ZabviT<br />

kontrolirdeba, romelic vertikaluri gadaxris<br />

firfitebze zemoqmedebs. firfitebi eleqtronuli<br />

`zarbaznis~ zeviT da qveviT arian ganTavsebulni.<br />

`gaSlis~ ciklebis garkveuli raodenobis Semdeg<br />

(Cveulebriv 400-dan 1000-mde) vertikaluri da<br />

horizontaluri gadaxris firfitebze Zabva vardeba<br />

da sxivi ekranis zeda marcxena kuTxeSi brundeba.<br />

mTliani gamosaxulebis aRdgena Zveli monitorebis-<br />

Tvis wamSi 30-dan 60-mde sruldeboda. Tanamedrove<br />

eleqtronul-sxivur monitorebs gamosaxulebis wam-<br />

Si 150-jer da metjer ganaxlebac SeuZliaT.<br />

1.4. Txevadkristaluri monitorebi<br />

eleqtronul-sxivuri monitorebi sakmaod didi<br />

zomisaa da mZimea. amitom portatiuli kompiuterebisTvis<br />

saWiro gaxda displeis absoluturad gansxvavebuli<br />

teqnologiis damuSaveba.<br />

swored aman ganapiroba Txevadkristaluri monitorebis<br />

Seqmna. Txevadkristaluri teqnologia<br />

sakmaod rTulia, ganxorcielebis ramdenime varianti<br />

gaaCnia da swrafad icvleba. amJamad SeimCneva Txevadkristaluri<br />

monitorebis Semdgomi ganviTarebis<br />

da gaiafebis tendencia, ramac ganapiroba maTi far-<br />

To gamoyeneba samagido kompiuterebSic.<br />

28


Txevadi kristalebi blant organul molekulebs<br />

warmoadgenen, romlebic iseve moZraoben, rogorc<br />

siTxis molekulebi, Tumca kristaluri struqtura<br />

gaaCniaT.<br />

Txevadi kristalebi aRmoCenili iqna avstrieli<br />

mecnieris, reiniceris mier, 1888 wels. maTi gamoyeneba<br />

1960 wlidan, kalkulatorebisa da saaTebis<br />

displeebSi daiwyo.<br />

muSaobis principi SemdegSi mdgomareobs: rodesac<br />

molekulebi erT rigSi arian ganTavsebulni,<br />

kristalis optikuri Tvisebebi damokidebulia zemoqmedi<br />

sinaTlis mimarTulebaze da polarizaciaze.<br />

eleqtruli velis zemoqmedebis SemTxvevaSi molekulebis<br />

rigi da Sesabamisad optikuri Tvisebebi icvleba.<br />

Tu Txevad kristalze sinaTlis sxivi zemoqmedebs,<br />

Tavad Txevadi kristalidan gamomavali<br />

sinaTlis sxivis intensivoba SeiZleba eleqtrobis<br />

saSualebiT kontroldebodes.<br />

Txevadkristaluri displeis TiToeuli piqseli<br />

or gamWvirvale elqtrods Soris moTavsebuli<br />

molekulebis fenisgan da ori mapolarizebeli filtrisgan<br />

Sedgeba, romelTa polarizaciis sibrtyeebi,<br />

rogorc wesi, urTierTperpendikularulia. Txevadi<br />

kristalebis ararsebobis SemTxvevaSi pirveli filtris<br />

mier gatarebuli Suqi praqtikulad mTlianad<br />

blokirdeba meore filtris mier.<br />

eleqtrodebis sibrtye, romelic kontaqtSia<br />

Txevad kristalebTan, specialuradaa damuSavebuli<br />

molekulebis erTi mimarTulebiT orientaciisTvis.<br />

29<br />

TN (Twisted Nematic) matricaSi es mimarTulebebi urTierTperpendikularulia.<br />

amitom Zabvis ararasebobis<br />

SemTxvevaSi molekulebi vintismagvar struturaSi<br />

damwkrivdeba. es struqtura Suqs iseTnairad gardatexs,<br />

rom meore filtramde misi polarizaciis<br />

sibrtye mobrundeba da misi gavliT Suqi danakargebis<br />

gareSe gaivlis. Tu ar CavTvliT pirveli filtris<br />

mier arapolarizebuli Suqis naxevris STan-<br />

Tqmas, ujredi gamWvirvaled SegviZlia CavTvaloT.<br />

Tu eleqtrodebze Zabvaa miwodebuli, molekulebi<br />

cdiloben velis gaswvriv daewyon, rac maT<br />

xraxnisebr struqturas amaxinjebs. am dros drekadobis<br />

Zalebi amas ewinaaRmdegeba da Zabvis gamor-<br />

Tvisas molekulebi sawyis mdgomareobaSi brundeba.<br />

velis sakmarisi sididis SemTxvevaSi praqtikulad<br />

yvela molekula paraleluri xdeba, rac struqturis<br />

aragamWvirvalobas ganapirobebs.<br />

Zabvis cvlilebiT SesaZlebelia gamWvirvalobis<br />

marTva, Tu mudmivi Zabva didi xnis ganmavlobaSi<br />

iqneba miwodebuli, Txevadkristaluri struqtura,<br />

ionebis migraciis gamo, SeiZleba degradirdes. am<br />

problemis mosagvareblad cvladi deni, an polarobis<br />

Secvla ujredis yoveli damisamarTebis dros<br />

(struqturis gaumWvirvaloba velis polarobaze ar<br />

aris damokidebuli) gamoiyeneba.<br />

mTel matricaSi yoveli ujredis cal-calke<br />

marTvaa SesaZlebeli, Tumca maTi raodenobis gazrdisas<br />

es rTulad Sesasrulebelia, radgan izrdeba<br />

saWiro eleqtrodebis raodenoba. amitom faqtiurad<br />

yovelTvis gamoiyeneba damisamarTeba stri-<br />

30


qonebisa da svetebis mixedviT. ujredebSi gamavali<br />

Suqi SeiZleba iyos bunebrivi, Tumca umetesad Suqis<br />

xelovnuri wyaro gamoiyeneba. gare ganaTebisgan damoukideblobis<br />

garda igi agreTve astabilebs gamosaxulebis<br />

Tvisebebs.<br />

Txevadkristaluri displeis ekrani paralelurad<br />

ganTavsebuli ori minis firfitisgan Sedgeba.<br />

firfitebs Soris moTavsebulia hermetuli<br />

sivrce Txevadi kristaliT.<br />

orive firfitas uerTdeba gamWvirvale eleqtrodi.<br />

bunebrivi, an xelovnuri sinaTle ukana firfitis<br />

mxridan ekrans Signidan anaTebs. firfitebze<br />

miyvanili eleqtrodebi gamoiyeneba Txevad kristalSi<br />

eleqtruli velebis Sesaqmnelad. ekranis<br />

sxvadasxva adgilebze gansxvavebuli Zabvebi zemoqmedeben,<br />

rac gamosaxulebis agebis saSualebas iZleva.<br />

ekranis wina da ukana firfitebze miwebebulia<br />

polaroidebi, radgan teqnologiurad displei polarizebul<br />

Suqs saWiroebs.<br />

amJamad Txevadkristaluri displeebis gansxvavebuli<br />

tipebi gamoiyeneba. ganvixiloT erT-erTi maTgani<br />

_ Twisted Nematic, TN (nax. 1.10). displeis ukana<br />

firfitas gaaCnia miniaturuli horizontaluri Rarebi,<br />

xolo wina firfitas _ vertikaluri Rarebi.<br />

eleqtruli velis ararsebobis SemTxvevaSi molekulebi<br />

am Rarebis mimarTulebiT gadaadgildeba.<br />

radgan Rarebi erTmaneTis mimarT perpendikularulad<br />

aris ganTavsebuli, Txevadi kristalis molekulebi<br />

900-iT moRunuli aRmoCndeba.<br />

31<br />

gamWvirvale eleqtrodebi<br />

horizontaluri filtri<br />

Suqfiltri<br />

nax. 1.10. Txevadkristaluri displei<br />

displeis ukana firfitaze ganTavsebulia horizontaluri<br />

polaroidi. is mxolod horizontalurad<br />

polarizebul Suqs atarebs. displeis wina<br />

firfitaze imyofeba vertikaluri polaroidi. is<br />

mxolod vertikalurad polarizebul Suqs atarebs.<br />

firfitebs Soris Txevadi kristali rom ar arsebobdes,<br />

ukana panelidan gatarebuli horizontalurad<br />

polarizebuli Suqi blokirebuli iqneboda<br />

wina firfitaze myofi vertikaluri polaroidis mier.<br />

am SemTxvevaSi ekrani mTlianad Savi iqneboda.<br />

Tumca molekulebis gaRunuli kristaluri<br />

struqtura, romelsac Suqi gaivlis, cvlis Suqis<br />

polarizaciis sibrtyes. eleqtruli velis ararse-<br />

32<br />

vertikaluri<br />

filtri<br />

Txevadkristaluri<br />

molekula


obis SemTxvevaSi Txevadkristaluri ekrani mTlianad<br />

anaTebs. Tu firfitis garkveul monakveTebs<br />

Zabva miewodeba, gadaRunuli struqtura irRveva da<br />

mocemul adgilebSi Suqis gavla blokirdeba.<br />

Zabvis miwodebisTvis ori midgoma gamoiyeneba.<br />

iaffasian pasiur matricul indikatorSi orive<br />

eleqtrodSi gamtarebi erTmaneTis mimarT paralelurad<br />

arian ganTavsebulni. magaliTad 640/480 displeis<br />

ukana firfitis eleqtrodi 640 vertikalur<br />

gamtars Seicavs, xolo wina firfitis eleqtrodi _<br />

480 horizontalur gamtars. Tu Zabva erT-erT vertikalur<br />

gamtars miewodeba, xolo Semdeg Zabvis impulsebi<br />

_ erT-erT horizontalur gamtars, SesaZlebelia<br />

Zabvis cvlileba garkveuli pozicis piqselSi<br />

da misi gaSaveba. Tu igive Sesruldeba Semdegi<br />

piqselebisTvis, SesaZlebelia gaSlis striqonis<br />

miReba, romelic analogiuria eleqtronul-sxivuri<br />

monitoris striqonisa. gamosaxuleba, rogorc<br />

wesi, ekranze wamSi 60-jer ganaxldeba, raTa miRebul<br />

iqnas mudmivi gamosaxulebis STabeWdileba.<br />

meore midgomaa aqtiuri matriculi indikatoris<br />

gamoyeneba. igi bevrad Zviria pasiur indikator-<br />

Tan SedarebiT, Tumca ukeTesi xarisxis gamosaxulebis<br />

miRebas uzrunvelyofs. perpendikularulad<br />

ganTavsebuli gamtarebis ori jgufis nacvlad aqtiuri<br />

matriculi indikatoris erT-erT eleqtrodze<br />

piqselis yovel poziciaSi miniaturuli gadamrTveli<br />

gaaCnia. gadamrTvelebis mdgomareobis cvlilebis<br />

safuZvelze ekranze, miwodebuli bitebidan<br />

gamomdinare, Zabvebis sxvadasxva kombinaciebis Seq-<br />

33<br />

mnaa SesaZlebeli. mocemul gadamrTvelebs Txelafskiani<br />

tranzistorebi (Thin Film Transistor, TFT) ewodebaT.<br />

xolo Sesabamis tipis ekranebs _ TFT displeebi.<br />

amJamad nouTbuqebis da avtonomiuri Txevadkristaluri<br />

displeebis umetesoba TFT teqnologiis<br />

safuZvelze iwarmoeba.<br />

aqamde Cven aRvwereT Sav-TeTri monitorebis<br />

muSaobis principi. rac Seexeba ferad Txevadkristalur<br />

monitorebs, isini igive principebiT muSaoben,<br />

Tumca maTi detalebi bevrad rTulia. TeTri<br />

feris wiTel, mwvane da lurj ferebad dayofisTvis<br />

piqselis yovel poziciaSi optikuri filtrebi gamoiyeneba.<br />

amitom es ferebi erTmaneTisgan damoukideblad<br />

aisaxeba. mocemuli sami feris safuZvelze<br />

nebismieri feris miRebaa SesaZlebeli.<br />

amrigad, Txevadkristaluri monitori Sedgeba<br />

eleqtronikisgan, romelic amuSavebs Semaval videosignals,<br />

Txevadkristaluri matricisgan, ganaTebis<br />

modulisgan, kvebis blokisgan da korpusisgan. swored<br />

CamoTvlili elementebis erToblioba gansaz-<br />

Rvravs monitoris maxasiaTeblebs, Tumca zogierTi<br />

maTganis maxasiaTeblebi gansakuTrebiT mniSvnelovania.<br />

Txevadkristaluri monitorebis teqnikuri<br />

maxasiaTeblebi<br />

• gadawyvetunarianoba _ horizontaluri da vertikaluri<br />

zomebi, romlebic piqselebSi gamoisaxeba.<br />

eleqtronul-sxivuri milakiani monitorebisgan<br />

gansxvavebiT, Txevadkristalur monitorebs mxo-<br />

34


lod erTi, `mSobliuri~ gadawyvetunarianoba gaaCnia.<br />

danarCeni mniSvnelobebi interpolaciis<br />

•<br />

gziT miiRweva.<br />

piqselis zoma _ mezobeli piqselebis centrebs<br />

Soris manZili. uSualod ukavSirdeba fizikur<br />

gadawyvetunarianobas.<br />

• ekranis zomebis Sefardeba (formati) _ siganis<br />

simaRlesTan Sefardeba, magaliTad 5:4, 4:3, 5:3, 8:5,<br />

16:9.<br />

• xedvadi diagonali _ Tavad panelis zoma, romelic<br />

diagonalze izomeba.<br />

• kontrastuloba _ sxvaoba yvelaze naTeli da<br />

yvelaze muqi wertilebis sikaSkaSeebs Soris.<br />

• sikaSkaSe _ Suqis raodenoba, romelic displeis<br />

mier gamoiyofa. Cveulebriv izomeba kandelebSi<br />

kvadratul metrze.<br />

• gadarTvis dro _ minimaluri dro, romelic<br />

•<br />

sWirdeba piqsels sikaSkaSis SecvlisTvis.<br />

xedvis kuTxe _ kuTxe, romlis SemTxvevaSic kontrastis<br />

Semcireba garkveul mniSvnelobas aRwevs.<br />

• matricis tipi _ teqnologia, romlis mixedviTacaa<br />

damzadebuli Txevadkristaluri matrica.<br />

35<br />

Tavi 2<br />

monacemebis magnituri Senaxvis<br />

<strong>mowyobilobebi</strong><br />

2.1. muSaobis principi<br />

personalur kompiuterebSi informacia inaxeba<br />

matareblebze, romlebic magnituri, an optikuri teqnologiebis<br />

safuZvelze muSaobs.<br />

monacemebis magnituri Senaxvis mowyobilobeb-<br />

Si orobiTi monacemebi warmodgenilia brtyel diskze<br />

ganTavsebuli mcire zomis liTonis magnituri<br />

nawilakebis saxiT. wakiTxvis dros isini orobiTi<br />

monacemebis saxiT gaiSifreba.<br />

xist da drekad diskebze magnituri damgroveblebis<br />

muSaobas safuZvlad udevs eleqtromagnitizmis<br />

movlena. eleqtromagnitizmis arsi imaSi<br />

mdgomareobs, rom gamtarSi eleqtruli denis gatarebisas<br />

mis garSemo magnituri veli warmoiqmneba<br />

da piriqiT, gamtarSi, romelzedac cvladi magnituri<br />

veli zemoqmedebs, eleqtruli deni warmoiqmneba.<br />

magnituri velis polarobis Secvlis SemTxvevaSi<br />

eleqtruli denis mimarTulebac icvleba.<br />

diskuri damgroveblis Cawera/wakiTxvis Tavaki<br />

Seicavs U-tipis feromagnitur gulanas da masze<br />

daxveul koWas (xviebs), romelSic eleqtruli deni<br />

tardeba. am dros Tavakis gulanaSi magnituri veli<br />

warmoiqmneba (nax. 2.1).<br />

denis mimarTulebis cvlilebisas magnituri<br />

velis polarobac icvleba. amrigad, Tavakebi eleq-<br />

36


tromagnitebs warmoadgenen, romelTa polarobac<br />

Zalian swrafad icvleba eleqtruli denis mimar-<br />

Tulebis cvlilebis Sesabamisad.<br />

matareblis damagnitebuli<br />

(gasworebuli) nawilakebi<br />

nax. 2.1 Cawera/wakiTxvis Tavaki<br />

magnituri veli gulanis Riobze vrceldeba.<br />

Tu Riobis maxloblad moTavsebulia sxva feromagnetiki<br />

(matareblis magnituri fena), magnituri veli<br />

swored masze lokalizdeba, radgan feromagnitur<br />

masalas, haerTan SedarebiT, bevrad naklebi magnituri<br />

winaaRmdegoba gaaCnia. Riobis gadamkveTi magnituri<br />

veli feromagnitur matarebelze ikvreba da<br />

iwvevs matareblis elementaruli magnituri nawilakebis<br />

(domenebis) polarizacias magnituri velis zemoqmedebis<br />

mimarTulebiT. magnituri velis mimarTuleba<br />

da Sedegad, domenebis narCeni damagniteba, damokidebulia<br />

TavakSi eleqtruli denis polarobaze.<br />

drekadi magnituri diskebi Cveulebriv mzaddeba<br />

lavsanis, xolo xisti magnituri diskebi _<br />

aluminis, an mina-keramikis fuZeSreze. muSa fena, rogorc<br />

wesi, rkinis zeJangisgan mzaddeba, sxvadasxva<br />

danamatebiT.<br />

37<br />

xvia<br />

matareblis<br />

gulana<br />

daumagnitebeli<br />

Riobi nawilakebi<br />

diskis gadaadgilebis mimarTuleba<br />

matareblis<br />

fena<br />

magnituri velebi, romlebic cariel diskze<br />

arsebuli magnituri domenebiT iqmneba, SemTxveviTadaa<br />

orientirebuli da diskis nebismier makroskopul<br />

monakveTze erTmaneTs akompensirebs. amitom nar-<br />

Ceni damagniteba nulis tolia.<br />

matarebelze magnituri velis miwodebisas nawilakebi,<br />

romlebic Riobis qvemoT aRmoCndeba, Cawera/wakiTxvis<br />

Tavakis mier warmoqmnili magnituri<br />

velis zemoqmedebis mimarTulebiT orientirdeba. rodesac<br />

magnituri domenebi garkveuli mimarTulebiT<br />

mwkrivdeba, maTi magnituri velebi erTmaneTs aRar<br />

akompensireben, rac iwvevs Sesabamis monakveTze gamokveTili<br />

magnituri velis Seqmnas. warmoqmnili<br />

lokaluri magnituri veli iqmneba magnituri nawilakebis<br />

simravliT, romlebic, rogorc erTi mTliani,<br />

ise funqcionireben da erTi mimarTulebis magnitur<br />

vels qmnian.<br />

amrigad, Cawera/wakiTxvis Tavakis xviaSi impulsuri<br />

formis cvladi denis gavlisas, mbrunav<br />

diskze iqmneba niSniT (mimarTulebiT) gansxvavebuli<br />

narCeni damagnitebis mqone monakveTebis Tanmimdevroba.<br />

Cawerili informaciis Semdgomi wakiTxvisTvis<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania is zonebi, romlebSic<br />

narCeni magnituri velis niSani (mimarTuleba) icvleba.<br />

magnituri Tavaki monacemebis Cawerisas diskze<br />

niSnis cvlilebis zonebs aTavsebs. monacemebis yoveli<br />

bitis (an bitebis) Cawerisas diskis specialur<br />

adgilebSi niSnis cvlilebis zonebis Tanmimdevroba<br />

iwereba. am velebs bituri, an gadasvlis ujredebi<br />

38


ewodeba. amrigad, gadasvlis ujredi diskis specialuri<br />

velia, romelSic Tavaki niSnis cvlilebis<br />

zonas aTavsebs. gadasvlis ujredis geometriuli<br />

zoma damokidebulia Caweris sataqto signalis six-<br />

Sireze da diskis brunvis siCqareze.<br />

diskidan informaciis wakiTxvisas Tavaki muSaobs,<br />

rogorc niSnis cvlilebebis deteqtori da yoveli<br />

aseTi zonis gadakveTis dros Zabvis impulsebs<br />

gamoimuSavebs. im monakveTebSi, sadac niSnis Secvla<br />

ar xdeba, impulsebis gamomuSaveba ar xdeba.<br />

nax. 2.2-ze warmodgenilia wakiTxvis da Caweris<br />

signalebis (impulsebis) formebis damokidebuleba<br />

diskze Caweril niSnis cvlilebis zonebze.<br />

diskis<br />

magnituri<br />

fena<br />

Caweris<br />

signali<br />

wakiTxvis<br />

signali<br />

Tavakis xvia<br />

magnituri nakadis<br />

mimarTulebis cvlileba<br />

nax. 2.2. informaciis Cawera da wakiTxva<br />

magnituri diskidan<br />

39<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki RiobiT<br />

diskis brunvis<br />

mimarTuleba<br />

Casaweri monacemebi marTkuTxa formis talRovan<br />

impulsebs warmoadgenen, romlebic Zabvis dadebiT<br />

da uaryofiT mniSvnelobebs Seesabameba. isini<br />

iwveven magnituri matareblis polarizacias Sesabamisi<br />

mimarTulebiT.<br />

wakiTxvis dros Tavaki niSnis cvlilebis zonebs<br />

aregistrirebs da Sesabamis impulsebs gamoimu-<br />

Savebs. niSnis cvlileba Tu ar xdeba, Zabvis impulsic<br />

ar gamomuSavdeba. sataqto sixSiris cnobili<br />

mniSvnelobis safuZvelze diskuri mowyobilobis<br />

eleqtruli sqema gansazRvravs impulsis (niSnis<br />

cvlilebis) Sesabamisobas gadasvlis ujredeb-<br />

Tan.<br />

2.2. wakiTxva/Caweris Tavakebis konstruqcia<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s warmoebis teqnologiis<br />

gaumjobesebasTan erTad viTardeba wakiTxva/<br />

Caweris Tavakebis konstruqcia.<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s ganviTarebis sxvadasxva<br />

etapebze Semdegi tipis Tavakebi gamoiyeneboda:<br />

• ferituli;<br />

• metaliT RiobSi (MIG);<br />

• Txelafskiani (TF);<br />

• magnitorezistuli (MR);<br />

• giganturi magnitorezistuli (GMR).<br />

40


ferituli da metaliT RiobSi Tavakebi moralurad<br />

moZvelebulia da Tanamedrove diskur mowyobilobebSi<br />

aRar gamoiyeneba.<br />

magnitorezistuli Tavaki<br />

magnitorezistuli (Magneto-Resistive _ MR) (nax.<br />

2.4) Tavaki damuSavebulia firma IBM-is mier da<br />

pirvelad gamoyenebuli iqna 1991 wels, 1 gbaiti tevadobis<br />

mqone vinCesterebSi.<br />

magnitorezistuli Tavaki deteqtoria, romelic<br />

damagnitebis zonaSi cvlilebebs aregistrirebs<br />

da gardaqmnis maT signalebad, romlebic, rogorc<br />

monacemebi, ise interpretirdeba.<br />

magnituri Caweris dros adgili aqvs erT<br />

problemas. magnituri matareblis domenebis zomebis<br />

Semcireba (rac Seuqcevadi procesia da ganpirobebulia<br />

Caweris simWidrovis zrdis tendenciiT) Tavakis<br />

signalis donesac amcirebs. am dros izrdeba `xmauris~<br />

namdvil signalad miRebis albaToba. problemis<br />

gadasawyvetad saWiroa efeqturi Tavakis gamoyeneba,<br />

romelic meti sizustiT gansazRvravs signalis<br />

arsebobas. swored aseT efeqtur Tavaks warmoadgens<br />

magnitorezistuli Tavaki.<br />

magnitorezistuli Tavaki monacemebs Semdegnairad<br />

kiTxulobs: TavakSi gaedineba susti mudmivi<br />

deni. magnitorezistobis efeqtis Tanaxmad sxvadasxva<br />

polarobis narCeni damagnitebis monakveTebis<br />

gavlisas Tavakis winaRoba icvleba. winaRobis cvlileba<br />

TavisTavad ganapirobebs Tavakze Zabvis var-<br />

41<br />

dnis da Sesabamisad TavakSi gamavali denis Zalis<br />

cvlilebas.<br />

magnitorezistuli efeqti mxolod wamkiTxavi<br />

Tavakis agebis saSualebas iZleva. amitom Tanamedrove<br />

damgroveblebSi gamoyenebuli magnitorezistuli<br />

Tavaki sinamdvileSi erT konstruqciaSi gaer-<br />

Tianebuli ori Tavakia. monacemebis Casawerad gamoiyeneba<br />

Txelafskiani (TF) Tavaki, xolo Casawerad _<br />

magnitorezistuli Tavaki.<br />

feritul, metaliT RiobSi da Txelafskovan<br />

Tavakebs erTRiobian Tavakebsac uwodeben, radgan<br />

rogorc wakiTxvisaTvis, aseve CawerisaTvis erTi<br />

Riobi gamoiyeneba.<br />

erTRiobian TavakebSi saWiroa kompromisze<br />

wasvla Riobis zomasTan dakavSirebiT. wakiTxvis<br />

dros saWiroa SedarebiT mcire zomis Riobi (wakiTxvis<br />

gadawyvetunarianobis gasazrdelad), xolo Caweris<br />

dros _ SedarebiT didi zomis Riobi, radgan<br />

saimedo CawerisaTvis magniturma nakadma unda SeaRwios<br />

muSa fenis mTel siRrmeze.<br />

magnitorezistul TavakSi es problema gadaWrilia,<br />

radgan TiToeul Tavaks gansxvavebuli zomis<br />

Riobi gaaCnia. Txelafskovani (Camweri) Tavaki diskze<br />

SedarebiT ufro ganier bilikebs aformirebs, vidre<br />

es saWiroa magnitorezistuli (wamkiTxavi) Tavakis<br />

muSaobisTvis. aseT konstruqcias kidev erTi upiratesoba<br />

gaaCnia: wamkiTxavi Tavaki magnituri xel-<br />

SeSlebis gavlenas sxva bilikebidan naklebad ganicdis.<br />

42


nax. 2.3-ze warmodgenilia IBM-is tipiuri<br />

magnitorezistuli Tavaki.<br />

gamyofi<br />

nax. 2.3. magnitorezistuli Tavaki<br />

Tavakis wamkiTxav elements magnitorezistuli<br />

sensori warmoadgens, romelic rkina-nikelis (NiFe)<br />

afskisgan Sedgeba. magnituri velis gavleniT rkinanikelis<br />

afskis winaRoba icvleba.<br />

gverdiTi, an SemTxveviTi magnituri velis<br />

zemoqmedebisgan wamkiTxavi elementis dasacavad maekranirebeli<br />

(gamyofi) fena gamoiyeneba. rkina-nikelis<br />

da maekranirebeli fenebi gamoyofilia maRali eleqtruli<br />

winaaRmdegobis mqone feniT.<br />

Caweris simWidrovis gazrdasTan erTad magnitorezistuli<br />

elementebis zomebic mcirdeba. Tanamedrove<br />

TavakebSi gverdiT kontaqtebs Soris arsebuli<br />

rkina-nikelis afskis sigane 0,5 mikrons ar<br />

aRemateba.<br />

giganturi magnitorezistuli Tavaki<br />

1997 wels firma IBM-is mier warmodgenili<br />

iqna magnitorezistuli Tavakis axali, bevrad ufro<br />

maRali mgrZnobiarobis mqone tipi _ giganturi mag-<br />

43<br />

nitorezistuli Tavaki (Giant Magnitoresistive - GMR) (nax.<br />

2.4).<br />

nax. 2.4. giganturi magnitorezistuli Tavaki<br />

GMR efeqti SemdegSi mdgomareobs: magnituri<br />

velSi moTavsebul, sxvadasxva liTonebis uTxelesi<br />

fenebisgan Semdgar gamtars winaRobis cvlilebis<br />

farTo diapazoni gaaCnia.<br />

giganturi magnitorezistuli TavakebSi gamoiyeneba<br />

magnituri liTonebis ori fena, romelTa SuaSic<br />

moTavsebulia aramagnituri masalisgan damzadebuli<br />

gamyofi fena. erT-erTi magnitur fena fiqsirebulia,<br />

anu mas gaaCnia winaswar arCeuli magnituri<br />

orientacia, xolo meore _ Tavisufalia, rac<br />

orientaciis Tavisufal cvlilebas gulisxmobs.<br />

rodesac Tavisufali da fiqsirebuli magnituri<br />

fenebi erTi da igive magnitur orientacias<br />

iReben, saerTo winaRoba mcirdeba, xolo Tu Tavisufali<br />

magnituri fena iRebs fiqsirebuli magnituri<br />

fenis sawinaaRmdego orientacias, mTliani winaRoba<br />

mniSvnelovnad izrdeba.<br />

gigantur magnitorezistul Tavakze magnituri<br />

diskebisaTvis damaxasiaTebeli susti magnituri ve-<br />

44


lis zemoqmedebisas Tavakis Tavisufali magnituri<br />

fenis nawilakebi icvlian orientacias fiqsirebuli<br />

fenis mimarT, rac mniSvnelovnad zrdis saerTo winaRobas.<br />

Caweris zedapiruli simWidrove<br />

Caweris zedapiruli simWidrove magnituri<br />

diskis Sefasebis erT-erTi ZiriTadi kriteriumia. misi<br />

gansazRvrisTvis bilikze Caweris wrfivi sim-<br />

Widrove (BPI – Bits Per Inch) mravldeba diuimSi arsebul<br />

bilikebis raodenobaze (TPI – Tracks Per Inch) (nax.<br />

2.5).<br />

Tanamedrove vinCesterebSi am parametris mniSvnelobaa<br />

10-20 gbiti/diuimi2 , xolo eqsperimentul<br />

modelebSi _ 40 gbiti/diuimi2 .<br />

bilikebis raodenoba<br />

diuimze (TPI)<br />

bilikis<br />

bitebi<br />

Caweris<br />

dabali<br />

zedapiruli<br />

simWidrove<br />

bitebis<br />

raodenoba<br />

diuimze<br />

(BPI)<br />

nax. 2.5. Caweris simWidrovis grafikuli warmodgena<br />

45<br />

bilikebis raodenoba<br />

diuimze (TPI)<br />

Caweris<br />

maRali<br />

zedapiruli<br />

simWidrove<br />

bitebis<br />

raodenoba<br />

diuimze<br />

(BPI)<br />

AFC teqnologia<br />

Cveulebriv damgroveblebSi gamoyenebul xist<br />

diskebs mxolod erTi magnituri fena gaaCnia. informaciis<br />

Caweris simWidrovis gazrda SesaZlebelia<br />

mxolod magnituri monakveTebis zomebis SemcirebiT.<br />

magram zomebis zRvruli Semcireba supermagnetizmis<br />

efeqts iwvevs, romelic magnituri monakveTebis TandaTanobiTi<br />

ganmagnitebiT gamoixateba.<br />

1990 wels IBM-is specialistebma aRmoaCines,<br />

rom liTonuri ruteniumi yvelaze efeqturi aramagnituri<br />

masalaa, romlis gamoyenebac SesaZlebelia<br />

gigantur magnitorezistul TavakebSi gamyofi fenis<br />

saxiT. Tumca aRniSnuli aRmoCena realizebuli iqna<br />

mxolod 2001 wels, rodesac IBM-ma gamouSva 80 da<br />

120 gbaiti tevadobis Deskstar GPX damgroveblebi.<br />

nax. 2.6-ze warmodgenilia Cveulebrivi erTfeniani<br />

da AFC matareblebi.<br />

damgrovebeli, romelSic liTonuri ruteniumis<br />

fena gamoiyeneba, AFC (antiferomagnituri ormagi<br />

feniT) damgrovebeli ewodeba. liTonuri ruteniumis<br />

uTxelesi (sami atomis sisqis) fenis gamoyenebis<br />

Sedegad Caweris simWidrove 25 gbaiti/diuimi2-mde gaizarda.<br />

or magnitur fenas Soris moTavsebuli liTonuri<br />

ruteniumis uTxelesi fena am fenebis magnituri<br />

nawilakebis erTmaneTis sapirispiro mimarTulebiT<br />

orientaciis saSualebas iZleva. samfeniani konstruqcia<br />

Cveulebriv magnitur fenasTan SedarebiT<br />

fizikurad ufro sqelia, magram nawilakebis sapiris-<br />

46


piro orientaciis Sedegad matarebeli funqcionirebs,<br />

rogorc erTi fena bevrad naklebi saerTo<br />

sisqiT.<br />

AFC damgroveblebSi Cawera/wakiTxvis Tavakebs<br />

ufro mWidro Canaweris gakeTebis saSualeba eZleva.<br />

am dros damgroveblis tevadoba izrdeba Caweris<br />

xarisxis gauaresebis gareSe.<br />

magnituri nawilakebi Cveulebrivi<br />

matareblis zedapirze<br />

AFC matareblis<br />

zeda fenis<br />

magnituri<br />

nawilakebi<br />

or magnitur fenas Soris<br />

moTavsebuli ruteniumis fena<br />

nax. 2.6. magnituri fenebi Cveulebriv da AFC matareblebSi<br />

47<br />

giganturi magnitorezistuli<br />

Cawera/wakiTxvis Tavaki<br />

AFC matareblis<br />

qveda fenis<br />

magnituri<br />

nawilakebi<br />

monacemTa perpendikularuli (vertikaluri)<br />

Senaxvis sistemebi<br />

praqtikulad yvela vinCesterSi da sxva diskur<br />

damgrovebelSi monacemTa horizontaluri Cawera<br />

gamoiyeneba. am dros magnituri nawilakebi matareblis<br />

zedapiris mimarT horizontalurad gan-<br />

Tavsdeba.<br />

monacemTa perpendikularuli Caweris meTodi<br />

monacemebis Caweris simWidrovis mniSvnelovnad gazrdis<br />

saSualebas iZleva, radgan vertikalurad orientirebuli<br />

nawilakebi diskze bevrad nakleb adgils<br />

ikavebs horizontalurad Caweril nawilakeb-<br />

Tan SedarebiT (nax. 2.7).<br />

Camweri<br />

velebi<br />

horizontaluri Caweris<br />

sistema<br />

matareblis<br />

damagniteba<br />

xvia<br />

Camweri<br />

fena<br />

rbili<br />

qvefena<br />

nax. 2.7. Caweris horizontaluri da vertikaluri<br />

(perpendikularuli) sistemebi<br />

48<br />

vertikaluri Caweris<br />

sistema<br />

xvia<br />

Camweri<br />

velebi


perpendikularuli Caweris meTodi SemoTavazebuli<br />

iqna jer kidev 1976 wels, Tumca misi praqtikuli<br />

realizacia moxda mxolod 1989 wels, 2,88 mbaitian<br />

drekad diskebSi.<br />

vinCesterebis wamyvani damamzadebeli kompaniebi<br />

intensiurad muSaoben perpendikularuli Caweris<br />

teqnologiis srulyofaze, rac SesaZlebels<br />

gaxdis Caweris simWidrovis gazrdas amJamad umaRlesi<br />

maCveneblebis mqone AFC (antiferromagnetically coupled)<br />

samuSao feniT dafarul vinCesterebTan SedarebiT.<br />

gamokvlevebi adasturebs, rom matarebelze informaciis<br />

perpendikularuli Caweris meTodis realizacia<br />

SesaZlebels gaxdis Caweris simWidrovis 500-1000<br />

gbaiti/diuimi2-mde gazrdas.<br />

Tumca perpendikularuli Caweris meTodis realizaciis<br />

SemTxvevaSi saWiro gaxdeba Tavakebis da<br />

vinCesteris sxva elementebis konstruqciis mTliani<br />

Secvla. imis gaTvaliswinebiT, rom aseTi modernizacia<br />

sakmaod did TanxebTanaa dakavSirebuli, xolo<br />

GMR da AFC teqnologiebi jer-jerobiT akmayofileben<br />

Tanamedrove moTxovnebs, vertikaluri Caweris<br />

teqnologiis farTod gavrceleba uaxloes periodSi<br />

naklebsavaraudoa.<br />

49<br />

2.3. monacemebis kodirebis saSualebebi<br />

magnitur matarebelze cifruli monacemebi<br />

analoguri formiT inaxeba. Caweris signalSi impulsebis<br />

optimaluri ganawilebisTvis cifruli monacemebi<br />

miewodeba specialur mowyobilobas, romelsac<br />

koder-dekoderi (coder-decoder) ewodeba. es mowyobiloba<br />

orobiT monacemebs gardaqmnis eleqtrul<br />

signalebad, romlebic optimizirebulia Casawer bilikze<br />

niSnis cvlilebis zonebis ganawilebis TvalsazrisiT.<br />

cifrul monacemebTan muSaobis dros gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba sinqronizacias eniWeba. Cawerisas<br />

da wakiTxvisas uaRresad mniSvnelovania niSnis<br />

cvlilebis yoveli momentis zusti gansazRvra.<br />

sinqronizaciis ararsebobam SeiZleba gamoiwvios<br />

niSnis cvlilebis momentis araswori gansazRvra da<br />

aqedan gamomdinare, informaciis damaxinjeba.<br />

gadamcemi da mimRebi <strong>mowyobilobebi</strong>s muSaoba<br />

mkacrad unda iyos sinqronizebuli. sinqronizaciis<br />

ori zogadi saSualeba arsebobs:<br />

• sinqrosignalis gadacema kavSiris specialuri<br />

arxis saSualebiT;<br />

• sinqrosignalis gaerTianeba monacemTa signalTan<br />

da maTi erTi kavSiris arxiT gadacema.<br />

sinqronizaciis pirveli meTodi damgrovebleb-<br />

Si Semdegi mizezis gamo ar gamoiyeneba: davuSvaT 0vani<br />

bitis Cawera diskze xdeba erTi polarobis<br />

domenebis saxiT. maSin 10 nulovani bitis Caweris Se-<br />

50


degad diskze miiReba 10 erTnairi, mimdevrobiT gan-<br />

Tavsebuli monakveTi. warmovidginoT, rom moxda mcire<br />

darRveva makodirebeli mowyobilobis sinqronizaciis<br />

sqemaSi. sataqto signalebis sixSiris mcired<br />

gazrdam SeiZleba gamoiwvios makodirebeli mowyobilobis<br />

mier grZeli, cvlilebis zonebis armqone 10ujrediani<br />

velis monacemTa 9 ujrad warmodgena da<br />

piriqiT, sinqronizaciis sixSiris Semcirebis Sedegad<br />

makodirebelma mowyobilobam 10-ujrediani veli<br />

SeiZleba waikiTxos, rogorc 11-Tanriga monacemi.<br />

matareblebze monacemTa Cawerisas agreTve unda<br />

gaTvaliswindes erTi sapirispiro faqtori: Tavakebis<br />

da damgroveblebis damzadebis teqnologiuri<br />

SesaZleblobebi zRudaven diskze cvlilebis velebis<br />

raodenobas.<br />

amitom damgroveblebSi sinqronizaciis meore<br />

meTodi gamoiyeneba. igi kodirebis specialuri sistemebis<br />

gamoyenebiT realizdeba.<br />

kodirebis sitemebi rogorc grZeli erTgvarovani<br />

velebis Tavidan acilebis, aseve cvlilebis velebis<br />

optimaluri raodenobis miRebis saSualebas<br />

iZleva.<br />

sixSiruli modulacia (FM)<br />

kodirebis FM (Frequency Modulation) meTodi gamoiyeneboda<br />

1970-ian wlebSi, 80 kbaitian drekad diskebSi<br />

da bevr sxva mowyobilobaSic. amJamad FM modulacia<br />

aRar gamoiyeneba.<br />

51<br />

modificirebuli sixSiruli modulacia (MFM)<br />

cxrilSi 2.1 warmodgenilia monacemTa bitebsa<br />

da niSnis cvlilebis velebs Soris Sesabamisoba<br />

MFM modulaciis dros.<br />

MFM (Modified Frequency Modulation _ modificirebuli<br />

sixSiruli modulacia) meTodi, FM meTod-<br />

Tan SedarebiT, niSnis cvlilebis zonebis raodenobis<br />

orjer Semcirebis da diskis sasargeblo moculobis<br />

orjer gazrdis SesaZleblobas iZleva.<br />

amitom MFM meTodiT Caweril diskebs zogjer diskebs<br />

ormagi simWidroviTac uwodeben.<br />

cxrili 2.1<br />

MFM kodireba<br />

monacemTa biti niSnis Secvlis zonebis<br />

Tanmimdevroba<br />

1 NT *<br />

0, wina TanrigSi 0 TN<br />

0, wina TanrigSi 1 NN<br />

T _ aris niSnis Secvla;<br />

N _ ar aris niSnis Secvla.<br />

kodirebis MFM meTodi amJamad 1,44 mbaitian<br />

drekad diskebSi gamoiyeneba.<br />

kodireba Caweris velis sigrZis SezRudviT (RLL)<br />

kodireba Caweris velis sigrZis SezRudviT<br />

(Run Length Limited - RLL) amJamad kodirebis yvelaze<br />

ufro popularuli meTodia. kodirebis RLL meTodi<br />

52


FM meTodTan SedarebiT 3-jer, xolo MFM meTodTan<br />

SedarebiT 1,5-jer meti informaciis ganTavsebis sa-<br />

Sualebas iZleva vinCesterze. RLL meTodis mixedviT<br />

ara calkeuli bitebi, aramed bitebis jgufebi kodirdeba,<br />

ris Sedegadac niSnis cvlilebis zonebis<br />

garkveuli Tanmimdevrobebi iqmneba.<br />

RLL meTodi IBM-is mier iqna damuSavebuli da<br />

Tavdapirvelad did manqanebSi gamoiyeneboda. 1980-ian<br />

wlebSi am meTodis gamoyeneba vinCesterebSi daiwyes,<br />

xolo amJamad faqtiurad yvela damgrovebelSi gamoiyeneba,<br />

drekadi diskebis garda.<br />

RLL kodireba or ZiriTad parametrs efuZneba:<br />

gadasvlebis armqone zonebis minimalur (garbenis<br />

sigrZe) da maqsimalur (garbenis zRvari) raodenobas.<br />

am parametrebis cvlilebiT SesaZlebelia kodirebis<br />

sxvadasxva meTodebis miReba. praqtikulad RLL 2,7<br />

(garbenis minimaluri sigrZe _ 2, garbenis zRvari _<br />

7) meTodi gamoiyeneba.<br />

FM da MFM meTodebi RLL meTodis konkretuli<br />

variantebia (Sesabamisad RLL 0,1da RLL 1,3), Tumca am<br />

meTodebs ufro Cveuli, FM da MFM terminebiT aRweren.<br />

RLL meTodis iSviaTad gamoyenebuli variantia<br />

RLL 3,9. zogjer mas gaumjobesebul RLL-sac (Advanced<br />

RLL - ARLL) uwodeben. RLL 3,9 meTodis gamoyenebiT<br />

mniSvnelovnad izrdeba diskze informaciis Caweris<br />

simWidrove, magram mcirdeba saimedooba. iyo mcdeloba<br />

ARLL kontrolerebis vinCesterebSi gamoyenebi-<br />

53<br />

sa, magram maTi gamoSveba SemdgomSi dabali saimedobis<br />

gamo Sewyda.<br />

kodirebis erTi da imave sistemisTvis SesaZlebelia<br />

aTasobiT sxvadasxva variantis arCeva.<br />

cxrilSi 2.2 warmodgenilia RLL 2,7 kodirebis erTerTi<br />

farTod gavrcelebuli varianti. monacemebis 2,<br />

3 da 4-bitiani jgufebi Sesabamisad 4, 6 da 8-bitur<br />

ujredebad gardaiqmneba. kodirebis meTodi niSnis<br />

cvlilebis velebs Soris araumcires 2 da araumetes<br />

7 gadasvlisgareSe ujredis (garbenis) arsebobas uzrunvelyofs.<br />

cxrili 2.2<br />

RLL 2,7 kodireba<br />

monacemebis bitebi niSnis Secvlis zonebis<br />

Tanmimdevroba<br />

10 NTNN<br />

11 TNNN<br />

000 NNNTNN<br />

010 TNNTNN<br />

011 NNTNNN<br />

0010 NNTNNTNN<br />

0011 NNNNTNNN<br />

nax. 2.8-ze warmodgenilia vinCesterze `X~ simbolos<br />

(ASCII kodi _ 01011000) Cawerisas formirebuli<br />

signalebis diagrama kodirebis sxvadasxva<br />

sistemebisTvis.<br />

54


FM (RLL 0,1), monacemTa gadacemis erTjeradi sataqto sixSire<br />

MFM (RLL 1,3), monacemTa gadacemis gaormagebuli sataqto sixSire<br />

(RLL 2,7), monacemTa gadacemis gasammagebuli sataqto sixSire<br />

T _ aris niSnis Secvla;<br />

N _ ar aris niSnis Secvla.<br />

- _ bituri ujredebis sazRvrebi<br />

nax. 2.8. X~ simbolos Cawerisas formirebuli signalebi<br />

FM, MFM da RLL 2,7 kodirebis sistemebisaTvis<br />

55<br />

Tavi 3<br />

drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong><br />

drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> (Floppy Disk<br />

Drive - FDD) personaluri kompiuterebis uZvelesi<br />

<strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>a. informaciis matareblis<br />

saxiT isini 3,5’’ diametris disketebs iyeneben.<br />

disketaze informaciis damaxsovreba xdeba<br />

misi damagnitebis SecvliT. magnituri velis Secvla<br />

ganapirobebs magnituri nawilakebis orientacias<br />

`CrdiloeTi-samxreTi~, an `samxreTi-CrdiloeTi~ mimarTulebiT,<br />

rac Seesabameba logikur mdgomareobebs<br />

`1~ da `0~.<br />

3.1 drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

konstruqcia<br />

konstruqciulad drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong><br />

mcire raodenobis eleqtronul da didi raodenobis<br />

meqanikur elementebs Seicaven. amitom diskuri<br />

mowyobilobis saimedo muSaobisTvis aucilebelia<br />

amZravi meqanizmis mdgradi muSaoba. diskuri mowyobiloba<br />

oTxi ZiriTadi elementisgan Sedgeba:<br />

� muSa Zrava;<br />

� muSa Tavakebi;<br />

� Tavakebis amZravi;<br />

� mmarTveli eleqtronika.<br />

56


muSa Zrava<br />

muSa Zrava disks abrunebs da mxolod maSin<br />

CairTveba, rodesac diskur mowyobilobaSi moTavsebulia<br />

disketa. Zrava uzrunvelyofs disketis brunvis<br />

mudmiv siCqares _ 300 br/wT.<br />

diskuri mowyobiloba kompiuterSi horizontalurad,<br />

an vertikalurad unda dayendes. winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi brunvis siCqaris mudmivoba SeiZleba dairRves.<br />

diskuri mowyobilobis Tavakebi<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> aRWurvilia ori kombinirebuli<br />

TavakiT. TiToeuli Tavaki informaciis<br />

rogorc Caweris, aseve wakiTxvisTvis gamoiyeneba.<br />

ramdenadac drekadi diskebi ormxrivia, erTi Tavaki<br />

emsaxureba diskis zeda, xolo meore _ qveda zedapirs.<br />

TiToeuli Tavaki rTul mowyobilobas warmoadgens,<br />

romelSic wakiTxva/Caweris Tavaki or wam-<br />

Slel Tavaks Sorisaa moTavsebuli (nax. 3.1).<br />

TiToeuli Tavaki aRWurvilia zambariT da<br />

disks garkveuli wneviT eWireba. amrigad, wakiTxva/Caweris<br />

operaciis Sesrulebisas Tavaksa da<br />

disks Soris uSualo kontaqts aqvs adgili. ramdenadac<br />

diskis brunvis siCqare mxolod 300 br/wTia,<br />

wneva ar qmnis xaxunTan dakavSirebul gansakuTrebul<br />

problemebs. Tumca xaxunis Sesamcireblad<br />

diskebi mainc ifareba specialuri SemadgenlobebiT.<br />

57<br />

bilikis mimarT<br />

Tavakis<br />

gadaadgilebis<br />

mimarTuleba<br />

Tavakis bloki<br />

nax. 3.1. drekadi diskuri mowyobilobis<br />

Tavakis konstruqcia<br />

Caweris meTodi<br />

drekad diskebze Cawera xdeba `gvirabisebri<br />

gasufTavebis~ meTodiT. bilikze monacemebis Cawerisas<br />

damatebiTi Tavakebi Slian magnitur informacias<br />

bilikebis gare sazRvrebis gaswvriv _ asworeben<br />

bilikebs. amrigad, TiToeul bilikze monacemebi<br />

viwro `gvirabSi~ iwereba, rac erTi bilikis<br />

signalebis mezobeli bilikis signalebiT damaxinjebas<br />

gamoricxavs.<br />

Tavakebis amZravi<br />

Tavakis ganlagebas im bilikis mimarT, romelzedac<br />

Cawera an wakiTxva sruldeba, pozicionireba<br />

ewodeba. Tavakebis pozicionireba bijuri Zravis ba-<br />

58<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki<br />

`gvirabisebri<br />

gasufTavebis~<br />

Tavakebi


zaze agebuli amZravis saSualebiT sruldeba. amZravi<br />

Tavakebs wrfivad, ori mimarTulebiT _ diskis<br />

centrisken, an kidisken amoZravebs. bijuri Zrava<br />

zustad gansazRvruli kuTxiT trialdeba da Cerdeba.<br />

am dros Tavaki sasurvel bilikze yendeba.<br />

bijur Zravas uwyveti pozicionireba ar SeuZlia.<br />

gadadgilebis TiToeuli biji diskis Semdeg<br />

bilikze gadasvlas gansazRvravs. amZravs marTavs<br />

diskuri mowyobilobis kontroleri, romlis brZanebebis<br />

mixedviTac Tavaki SeiZleba nebismieri bijiT<br />

gadaadgildes amZravis gadaadgilebis sazRvrebSi.<br />

magaliTad, 25-e bilikze Tavakebis pozicionirebisTvis<br />

amZravma unda miiRos brZaneba nulovani cilindridan<br />

25-e poziciaSi bijuri Zravis gadaadgilebis<br />

Sesaxeb.<br />

drekad diskur mowyobilobebSi dayenebuli<br />

amZravi garkveuli bijiT gadaadgildeba, romelic<br />

diskis bilikebs Soris manZiliT ganisazRvreba. Tanamedrove<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> aRWurvilia mobrunebis<br />

1,8 ° bijuri kuTxis mqone amZraviT.<br />

ramdenadac zeda da qveda Tavakebi erT meqanizmzea<br />

damontaJebuli, isini mxolod erTdroulad<br />

gadaadgildeba. <strong>kompiuteris</strong> CarTvisas Tavakebis am-<br />

Zravi specifiur xmas gamoscems da Tavakebis sawyisi<br />

pozicionirebiT diskur mowyobilobas amowmebs.<br />

nax. 3.2-ze warmodgenilia standartuli ormxrivi<br />

drekadi diskuri mowyobilobis, xolo nax.<br />

3.3-ze _ diskuri mowyobilobis Tavakebis konstruqcia.<br />

59<br />

disketis mimmarTvelebi<br />

disketis Casadebi<br />

Riobis saxuravi<br />

wina paneli<br />

indikatori<br />

knopi diskis amoRebisTvis<br />

nax. 3.2. standartuli 3,5-diuimiani diskuri mowyobiloba<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki (mxare 0)<br />

nax. 3.3. diskuri mowyobilobis Tavakebis bloki<br />

60<br />

damgroveblis saxuravi<br />

samagrebi<br />

Cawera/<br />

wakiTxvis<br />

Tavaki<br />

diskis<br />

amosaRebi<br />

meqanizmi<br />

kvebis gasarTi<br />

interfeisis plata<br />

Spindeli<br />

diskis tipis sensori<br />

Zravas magniti (xviebi damalulia Spindelis qveviT)<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki (mxare 1)<br />

Tavakebis urika


mmarTveli eleqtronika<br />

eleqtronuli sqema moTavsebulia diskuri mowyobilobis<br />

qveda mxares. igi marTavs muSa Zravas,<br />

Tavakebis amZravs, Tavakebs, diskis gadamwodebs da<br />

agreTve Semdeg funqciebs asrulebs:<br />

� gadascems signalebs diskur mowyobilobasa da<br />

diskuri mowyobilobis kontrolers Soris;<br />

� gardaqmnis TavakebiT wakiTxul, an Caweril monacemebs.<br />

3.2. diskis logikuri struqtura<br />

informaciis Cawerisa da wakiTxvisTvis aucilebelia<br />

diskis garkveul monakveTebad dayofa, anu<br />

diskis logikuri struqturis Seqmna. amisTvis diski<br />

unda daformatdes.<br />

diskis daformateba programulad, operaciuli<br />

sistemis saSualebiT sruldeba. drekadi diskisTvis<br />

rogorc dabali, aseve maRali donis daformateba<br />

erTdroulad sruldeba. daformatebis<br />

Sedegad diskze iqmneba bilikebi, seqtorebi (nax. 3.4)<br />

da iwereba operaciuli sistemisaTvis aucilebeli<br />

informacia _ fesvuri katalogi da failebis ganlagebis<br />

cxrili.<br />

daformatebis Sedegad diski or nawilad iyofa<br />

(nax. 3.5):<br />

• sistemur velad;<br />

• monacemebis velad.<br />

61<br />

nax. 3.4. diskis bilikebad da seqtorebad dayofa<br />

CamtvirTavi<br />

Canaweri<br />

sistemuri veli monacemebis veli<br />

failebis<br />

ganlagebis<br />

cxrili<br />

fesvuri<br />

katalogi<br />

nax. 3.5. diskis struqtura<br />

monacemTa velis daniSnulebaa failebis Senaxva.<br />

sistemur velSi iwereba:<br />

• diskis CamtvirTavi Canaweri _ Boot Record;<br />

• failebis ganlagebis cxrili _ FAT (File Allocation<br />

Table);<br />

62


• fesvuri katalogi.<br />

operaciuli sistema TiTqmis mTlianad arezervebs<br />

diskis gare biliks (biliki 0) Tavisi saWiroebisTvis.<br />

0-vani bilikis 1-eli seqtori Camtvir-<br />

Tavi seqtoria (Boot Sector) da masSi CamtvirTavi Canaweri<br />

(Boot Record) iwereba. CamtvirTavi Canaweri mokle<br />

programaa (ramdenime aseuli baiti), romelic <strong>kompiuteris</strong><br />

operatiul mexsierebaSi CamtvirTavi (sistemuri)<br />

diskidan operaciuli sistemis CatvirTvas uzrunvelyofs.<br />

sistemuri velis Semdeg nawils ikavebs FAT.<br />

igi diskze orjer iwereba (meore egzemplari pirvelis<br />

kopioa). FAT-is saSualebiT operaciuli sistema<br />

gansazRvravs, Tu ra failebia diskze Cawerili<br />

da romel seqtorebSi arian isini ganTavsebulni.<br />

FAT diskze Cawerili failebis nebismier cvlilebas<br />

asaxavs.<br />

operaciuli sistema disks hyofs klasterebad.<br />

klasteri aris diskis umciresi nawili, romelic<br />

operaciulma sistemam failis CawerisTvis SeiZleba<br />

gamoiyenos. klasteris zoma diskis tipzea damokidebuli<br />

da SeiZleba erTi, an ramdenime seqtorisgan<br />

Sedgebodes. rac ufro metia FAT-is elementis Tanrigianoba,<br />

miT ufro met klasterTan SeuZlia operaciul<br />

sistemas muSaoba. drekadi diskebisTvis FATis<br />

elementebis sigrZe 12 bitia.<br />

FAT-is saSualebiT operaciuli sistema gansazRvravs<br />

diskuri sivrcis ganawilebas, amitom FAT<br />

diskis yvelaze ufro kritikul ubans warmoadgens<br />

63<br />

da maqsimalur dacvas moiTxovs. amitom diskze FATis<br />

ori kopio iwereba. maT Soris muSaobisas mxolod<br />

pirveli kopio gamoiyeneba. meore kopios mxolod<br />

dazianebuli diskebis da informaciis aRmdgeni<br />

programebi mimarTaven.<br />

sistemuri velis bolo nawils fesvuri katalogi<br />

ikavebs. diskze saWiroebis SemTxvevaSi SeiZleba<br />

qvekatalogebis Seqmnac. yoveli failisTvis<br />

arsebobs katalogis elementi, romelic failis saxels,<br />

gafarToebas, bolo redaqtirebis TariRsa da<br />

dros Seicavs. amas garda, katalogis elementSi failis<br />

sawyisi klasteris nomeri da atributebi iwereba,<br />

romlebic failis maxasiaTeblebis registraciisTvis<br />

gamoiyeneba.<br />

fesvuri katalogis TiToeuli elementis sigrZe<br />

32 baitia, amitom erT 512-baitian seqtorSi 16<br />

elementi Tavsdeba. diskis TiToeuli tipisTvis fesvuri<br />

katalogis moculoba fiqsirebulia. magali-<br />

Tad, 3,5’’ formatis da 1,44 mbaiti moculobis diskze<br />

fesvuri katalogisTvis gamoyofilia 14 seqtori,<br />

romelSic SeiZleba 224 (16X14=224) failis Sesaxeb<br />

informaciis Cawera.<br />

3.3. diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s standartebi<br />

IBM standartis personalur kompiuterebs 5,25diuimiani<br />

da 3,5-diuimiani drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

mxardaWera gaaCnia. zogierTi parametri<br />

yvela diskur mowyobilobaSi erTnairia (seqtoris<br />

64


zoma, mxareebis da FAT-ebis raodenoba), xolo zogierTi<br />

_ gansxvavebuli.<br />

5,25-diuimiani drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong><br />

moralurad moZvelebulia. Tanamedrove personalur<br />

kompiuterebSi praqtikulad mxolod 3,5-diuimiani<br />

drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> gamoiyeneba.<br />

3,5-diuimiani disketebi<br />

nax. 3.6-ze warmodgenilia 3,5-diuimiani diskis<br />

konstruqcia. disks gaaCnia Camketi, romelic diskis<br />

muSa zedapiris mtvrisgan dacvas uzrunvelyofs da<br />

avtomaturad mxolod maSin iReba, rodesac diski Cadebulia<br />

diskur mowyobilobaSi.<br />

Riobi<br />

Cawera/wakiTxvisaTvis<br />

Riobi 1,44<br />

mbaitiani<br />

diskebisTvis<br />

nax. 3.6. 3,5-diuimiani disketi<br />

disketis erTi kuTxe CaWrilia, rac icavs mas<br />

diskur mowyobilobaSi araswori Cadebisgan. diski<br />

65<br />

Camketi<br />

Rrmuli<br />

diskis<br />

CavlebisaTvis<br />

fanjara<br />

diskis<br />

Cawerisgan<br />

dacvisaTvis<br />

mxolod maSin trialebs, rodesac is sworedaa Cadebuli<br />

diskur mowyobilobaSi.<br />

disks gaaCnia Riobi plastmasis CamketiT. Tu<br />

Riobi dafarulia CamketiT, diskidan SesaZlebelia<br />

monacemebis rogorc wakiTxva, aseve Cawera da daformateba.<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi diskidan mxolod<br />

monacemebis wakiTxvaa SesaZlebeli.<br />

Tanamedrove personalur kompiuterebSi umetesad<br />

gamoiyeneba 3,5-diuimiani diskuri mowyobiloba<br />

1,44 mbaitiani diskebiT _ standarti HD (High Dencity).<br />

720 kbaitiani diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> _ standarti<br />

DD (Double dencity _ ormagi simWidrove) moralurad<br />

moZvelebulia da aRar gamoiyeneba.<br />

HD standartis diskebSi monacemebis Caweris<br />

simWidrove (18 seqtori bilikze) orjer metia DD<br />

standartis diskebTan SedarebiT (9 seqtori bilikze),<br />

rac HD diskis moculobis 1,44 mbaitamde gazrdis<br />

saSualebas iZleva.<br />

damuSavebulia agreTve 3,5-diuimiani diskuri<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>, romlebic samuSaod 2,88 mbaitian<br />

drekad diskebs iyeneben (standarti ED). ED standartis<br />

diski Caweris zemaRali simWidroviT gamoirCeva<br />

(36 seqtori bilikze). diskis magnituri fenis safuZveli<br />

bariumis feritia. ED standartis diskebSi,<br />

sxva standartis diskebisgan gansxvavebiT, Caweris<br />

vertikaluri meTodi gamoiyeneba. am dros magnituri<br />

domenebi orientirebulia vertikalurad, ufro kompaqturad<br />

da ara horizontalurad, rogorc sxva<br />

standartis drekad diskebSi.<br />

66


ED standartma farTo gavrceleba ver hpova<br />

maRali Rirebulebis da jer-jerobiT naklebad gavrcelebuli<br />

vertikaluri Caweris meTodis gamoyenebis<br />

gamo.<br />

cxrili 3.1 warmodgenilia 3,5-diuimiani drekadi<br />

diskebis parametrebi.<br />

cxrili 3.1<br />

drekadi diskebis daformatebis parametrebi<br />

diskis moculoba, kbaiti 2880 1440 720<br />

mxareebis (Tavakebis) raodenoba 2 2 2<br />

bilikebis raodenoba TiToeul<br />

mxareze<br />

80 80 80<br />

seqtorebis raodenoba bilikze 36 18 9<br />

seqtoris moculoba, baiti 512 512 512<br />

seqtorebis raodenoba klasterSi 2 1 2<br />

FAT-is sigrZe seqtorebSi 9 9 3<br />

FAT-ebis raodenoba 2 2 2<br />

fesvuri katalogis sigrZe seqtorebSi 15 14 7<br />

fesvur katalogSi elementebis<br />

maqsimaluri raodenoba<br />

67<br />

240 224 112<br />

seqtorebis saerTo raodenoba diskze 5760 2880 1440<br />

programulad miRwevadi seqtorebis<br />

raodenoba<br />

5726 2847 1426<br />

koercitiuli Zala da magnituri fenis sisqe<br />

koercitiuli Zala aRniSnavs magnituri fenis<br />

daZabulobas, romelic aucilebelia diskze monacemebis<br />

sworad CawerisTvis. koercitiuli Zala, iseve<br />

rogorc magnituri fenis daZabuloba, estredebSi (e)<br />

izomeba. maRali koercitiuli Zalis mqone diskze<br />

CawerisTvis saWiroa SedarebiT Zlieri magnituri<br />

veli, xolo mcire koercitiuli Zalis mqone diskebze<br />

Cawera ufro susti magnituri veliT xdeba. amrigad,<br />

rac ufro dabalia koercitiuli Zala, miT<br />

ufro mgrZnobiarea diski.<br />

diskis kidev erTi maxasiaTebelia magnituri<br />

fenis sisqe. rac ufro viwroa magnituri fena, miT<br />

ufro nakleb zegavlenas axdens diskis erTi monakveTi<br />

meoreze. amitom viwro magnituri fenis mqone<br />

diskebs axasiaTebT diuimze meti informaciis Caweris<br />

SesaZlebloba xarisxis gauaresebis gareSe.<br />

cxrilSi 3.2 warmodgenilia sxvadasxva standartis<br />

3,5-diuimiani diskebis magnituri safaris parametrebi.<br />

cxrili 3.2<br />

diskebis magnituri safaris parametrebi<br />

magnituri safaris<br />

parametri<br />

bilikebis simWidrove<br />

(TPI)<br />

wrfivi simWidrove<br />

(BPI)<br />

magnituri fenis<br />

safuZveli<br />

ormagi<br />

simWidrove<br />

(DD)<br />

68<br />

maRali<br />

simWidrove<br />

(HD)<br />

zemaRali<br />

simWidrove<br />

(ED)<br />

135 135 135<br />

8717 17434 34868<br />

Co Co Ba<br />

koercitiuli Zala, e 600 720 750<br />

sisqe, mikrodiuimi 70 40 100<br />

Caweris polaroba horizontaluri <br />

horizontaluri <br />

vertikaluri


3.4. drekadi diskuri mowyobilobis CarTva<br />

drekad diskur mowyobilobebs ori standartuli<br />

gasarTi gaaCnia:<br />

• gasarTi diskur mowyobilobasa da FDD kontrolers<br />

Soris mmarTveli signalebis da monacemebis<br />

gacvlisTvis;<br />

• gasarTi diskuri mowyobilobis kvebisTvis.<br />

FDD kontroleri<br />

IBM XT personalur kompiuterebSi vinCesterisa<br />

da drekadi diskuri mowyobilobisTvis cal-calke<br />

kontrolerebi gamoiyeneboda. IBM AT-286 modelidan<br />

dawyebuli kombinirebuli kontroleri _ CombController<br />

gamoiyenes, romelic rogorc vinCesters, aseve<br />

drekad diskur mowyobilobebsac marTavda.<br />

Tanamedrove sistemur platebSi FDD kontroleri<br />

CaSenebulia sistemuri platis chipset-Si. sistemur<br />

plataze damontaJebulia specialuri gasarTi<br />

kabelis SesaerTeblad (nax. 3.7).<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> kontrolers brtyeli,<br />

34-gamtariani kabelis saSualebiT uerTdeba (nax. 3.8).<br />

kabelSi 6 gamtari gadabrunebulia. am gamtarebiT<br />

damgroveblis arCevis da amZravis CarTvis signalebi<br />

gadaicema.<br />

kabelis mavTulebis gadabruneba aucilebelia<br />

ori drekadi diskuri mowyobilobis dayenebis Sem-<br />

TxvevaSi, maTTvis sxvadasxva saxelebis misaniWeblad<br />

(A: da B:). FDD1 gasarTTan SeerTebul drekad diskur<br />

69<br />

mowyobilobas eniWeba saxeli A:, xolo FDD2 gasar-<br />

TTan SeerTebul drekad diskur mowyobilobas _<br />

saxeli B:.<br />

nax. 3.7. sistemur plataze arsebuli FDD da<br />

HDD gasarTebi<br />

FDD 1gasarTi<br />

nax. 3.8. 34-gamtariani kabeli diskuri mowyobilobis<br />

SesaerTeblad<br />

70<br />

HDD<br />

kontroleris<br />

gasarTebi<br />

FDD<br />

kontroleris<br />

gasarTi<br />

feradi markirebuli mavTuli Pin=1<br />

FDD 2 gasarTi FDD kontroleris gasarTi


pirveli FDD kontrolerebi ganTavsebulni iyvnen<br />

calke plataze da oTxi drekadi diskuri mowyobilobis<br />

SeerTebis saSualebas iZleodnen. monacemTa<br />

gadacemis siCqare 30-35 kbaiti/wm-s aRwevda.<br />

Tanamedrove FDD kontrolerebi mxolod ori<br />

drekadi diskur mowyobilobis CarTvis SesaZleblobas<br />

iZleva, Tumca monacemebis gadacemis siCqare<br />

gazrdilia 62 kbaiti/wm-mde standartuli 1,44 mbaitiani<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>sTvis da 125 kbaiti/wm-mde<br />

_ damagroveblebisTvis, romelTac 2,88<br />

mbaiti moculobis ED diskebis mxardaWera gaaCniaT.<br />

Tu sistemur platas FDD kontroleri ar gaaCnia,<br />

SesaZlebelia specialuri plata-adapteris gamoyeneba<br />

(nax. 3.9).<br />

nax. 3.9. FDD adapteri<br />

cxrilSi 3.3 warmodgenilia standartuli diskuri<br />

mowyobilobis gasarTis kontaqtebis daniSnuleba.<br />

71<br />

cxrili 3.3<br />

standartuli diskuri mowyobilobis gasarTis<br />

kontaqtebi<br />

kon-<br />

kategoria signali daniSnuleba<br />

taqti<br />

2 Sesasvleli High/normal<br />

density<br />

72<br />

Caweris maRali/normatiuli<br />

simWidrove<br />

4 Sesasvleli Unused damamzadeblis<br />

specifikacia<br />

6 Sesasvleli Unused damamzadeblis<br />

specifikacia<br />

8 gamosasvleli Index ineqsuri Riobis<br />

identifikacia<br />

10 Sesasvleli Motor Enable 0 A diskuri mowyobilobis<br />

Zravas CarTva<br />

12 Sesasvleli Drive Select 1 B diskuri mowyobilobis<br />

aqtivizacia<br />

14 Sesasvleli Drive Select 0 A diskuri mowyobilobis<br />

aqtivizacia<br />

16 Sesasvleli Motor Enable 1 B diskuri mowyobilobis<br />

Zravas CarTva<br />

18 Sesasvleli Direction<br />

Select<br />

Tavakis gadaadgilebis<br />

mimarTuleba<br />

20 Sesasvleli Step impulsi Tavakis<br />

gadaadgilebisTvis<br />

22 Sesasvleli Write Data monacemTa Cawera<br />

24 Sesasvleli Wtite Gate signali monacemTa<br />

zemodan gadawerisaTvis<br />

26 gamosasvleli Track 00 Tavakis nulovan<br />

bilikze gadayvana<br />

28 gamosasvleli Write Protect diskis dacva<br />

cvlilebebisgan


kontaqti<br />

kategoria signali daniSnuleba<br />

30 gamosasvleli Read Data monacemTa wakiTxva<br />

32 Sesasvleli Side Select mimarTva diskis pirvel,<br />

an meore mxareze<br />

34 gamosasvleli Drive Status diskuri mowyobilobis<br />

mzadyofna<br />

diskuri mowyobilobis kveba<br />

diskuri moyobilobebis kvebisaTvis AMP kompaniis<br />

mier damuSavebuli, didi da mcire zomis oTxkontaqtiani<br />

Mate-N-Lock gasarTebi<br />

3.10).<br />

gamoiyeneba (nax.<br />

1 _ (+12 v) yviTeli<br />

2 _ (miwa) Savi<br />

3 _ (miwa) Savi<br />

4 _ (+5 v) wiTeli<br />

nax. 3.10. drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

kvebis gasarTebi<br />

5,25-diuimian diskur mowyobilobebSi gamoiyeneba<br />

didi zomis gasarTi, xolo 3,5-diuimian diskur<br />

mowyobilobebSi _ iSviaTad didi, xolo umetesad<br />

mcire zomis gasarTi.<br />

erT-erTi problema, romelic warmoiqmneba<br />

Zvel kompiuterebSi 3,5 diuimian diskuri mowyobi-<br />

73<br />

4 _ (+12 v) yviTeli<br />

3 _ (miwa) Savi<br />

2 _ (miwa) Savi<br />

1 _ (+5 v) wiTeli<br />

lobis dayenebis dros, mdgomareobs imaSi, rom<br />

kvebis bloks SeiZleba gaaCndes didi zomis, xolo<br />

drekad diskur mowyobilobas _ mcire zomis gasarTi.<br />

am SemTxvevaSi gasarTis meqanikuri gadake-<br />

Teba saSiSia, radgan didi da mcire zomis gasar-<br />

Tebis kontaqtebis signalebi gansxvavebulia. am Sem-<br />

TxvevaSi umjobesia specialuri adapteris gamoyeneba,<br />

romlis saSualebiTac kvebis blokis didi zomis<br />

gasarTi diskuri mowyobilobis mcire zomis gasarTs<br />

ukavSirdeba.<br />

2002 wlidan bevrma kompaniam daiwyo personaluri<br />

kompiuterebis gamoSveba drekadi diskuri<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s gareSe. am mimarTulebis ganviTareba<br />

portatiuli kompiuterebidan daiwyo, romlebSic<br />

<strong>kompiuteris</strong> korpusSi dayenebuli drekadi diskuri<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s nacvlad maTi USB versiebi iqna SemoTavazebuli.<br />

Legacy-Free arqiteqtura FDD kontrolers saer-<br />

Tod ar iTvaliswinebs. amitom, aucileblobis Sem-<br />

TxvevaSi, gare drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> gamoiyeneba,<br />

romlebic kompiuters USB, Fire-Wire, an paraleluri<br />

portis saSualebiT ukavSirdeba.<br />

personaluri <strong>kompiuteris</strong> standartuli konfiguraciidan<br />

drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s gamoricxvis<br />

tendencia ganpirobebulia Flash-damgroveblebis<br />

da Mt. Ranier teqnologiis gavrcelebiT,<br />

romlis mixedviTac drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

nacvlad CD-RW diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s gamoyenebaa<br />

SesaZlebeli.<br />

74


Tavi 4<br />

vinCesteri<br />

4.1. vinCesteris muSaobis principi da<br />

maxasiaTeblebi<br />

vinCesteri personaluri <strong>kompiuteris</strong> erT-erTi<br />

umniSvnelovanesi komponentia. iseve rogorc drekad<br />

diskze, vinCesterSic informacia diskis magnitur<br />

fenaze iwereba.<br />

vinCesteris mbrunav diskebze monacemebi Caiwereba<br />

da waikiTxeba universaluri Cawera/wakiTxvis<br />

Tavakebis saSualebiT. TiToeuli diski dayofilia<br />

bilikebad da seqtorebad (nax. 4.1). TiToeuli seqtoris<br />

sainformacio moculoba 512 baitia.<br />

gare biliki (0)<br />

Sua biliki<br />

Siga<br />

biliki<br />

nax. 4.1. vinCesteris diskis bilikebi da seqtorebi<br />

75<br />

seqtori<br />

vinCesteri Sedgeba ramdenime _ Cveulebriv<br />

ori, an sami diskisgan. Tumca arsebobs 11 da meti<br />

diskisgan Semdgari <strong>mowyobilobebi</strong>c. informacia diskebis<br />

orive mxareze iwereba. erTtipiuri (erTmaneTis<br />

qveviT ganlagebuli) bilikebi cilindrebad<br />

erTiandebian (nax. 4.2).<br />

gare cilindri (0)<br />

diskebi<br />

nax. 4.2. vinCesteris cilindrebi<br />

TiToeuli diskuri zedapirisTvis Sesabamisi<br />

Cawera/wakiTxvis Tavakia gaTvaliswinebuli. yvela<br />

Tavaki erT saerTo dgarzea damontaJebuli da erTdroulad<br />

(sinqronulad) gadaadgildeba. amitom, vin-<br />

Cesteris logikuri struqturis aRwerisas Cveulebriv<br />

cilindrebi (da ara bilikebi) ganisazRvreba.<br />

76<br />

Sua<br />

cilindri<br />

Siga<br />

cilindri


vinCesteri umetesad xistad yendeba personaluri<br />

<strong>kompiuteris</strong> korpusSi, Tumca moxsnadi damgroveblebic<br />

gamoiyeneba.<br />

vinCesteris ZiriTadi parametrebia:<br />

• tevadoba;<br />

• swrafqmedeba;<br />

• umtyuno muSaobis dro.<br />

tevadoba<br />

ZiriTad kriteriums vinCesteris arCevis dros<br />

warmoadgens misi tevadoba, anu monacemTa maqsimaluri<br />

moculoba, romelic SeiZleba Caiweros vinCesterze.<br />

vinCesteris tevadoba Semdegi formuliT<br />

gamoiTvleba:<br />

V (baiti) = C ⋅ H ⋅ S ⋅ 512 (baiti),<br />

sadac<br />

C _ cilindrebis raodenobaa;<br />

H _ Tavakebis raodenoba;<br />

S _ seqtorebis raodenoba.<br />

gasaTvaliswinebelia, rom vinCesterze Cawerili<br />

monacemebis maqsimaluri moculoba yovelTvis<br />

naklebia vinCesteris tevadobaze, radgan diskuri<br />

mexsierebis nawili vinCesterze monacemebis ganTavsebis<br />

marTvisTvis gamoiyeneba.<br />

zonur-seqciuri Caweris meTodi<br />

praqtikulad yvela Tanamedrove IDE da SCSI<br />

vinCesterSi zonur-seqciuri Caweris wesi (Zone bit<br />

recording) gamoiyeneba, romlis mixedviTac sxvadasxva<br />

77<br />

bilikebi seqtorebis gansxvavebul raodenobas Seicaven.<br />

bilikebi, romlebic dacilebulia centridan,<br />

SedarebiT grZelia diskis centrTan arsebul bilikebTan<br />

SedarebiT, amitom SesaZlebelia maTi met seqtorad<br />

dayofa.<br />

gare cilindrebis Siga cilindrebTan SedarebiT<br />

meti raodenobis seqtorebad dayofa diskis<br />

moculobis gazrdis efeqturi meTodia (nax. 4.3).<br />

Siga zona<br />

nax. 4.3. zonur-seqciuri Caweris meTodi<br />

zonuri Caweris dros cilindrebi jgufebad<br />

iyofa, romlebsac zonebi ewodeba. bilikebi, romlebic<br />

erT zonas miekuTvneba, erTi da igive raodenobis<br />

seqtorebad iyofa. rac ufro axlosaa zona<br />

diskis gare kidesTan, masSi Semavali bilikebi, Siga<br />

zonebSi moTavsebul bilikebTan SedarebiT, seqtorebis<br />

met raodenobad iyofa. Tanamedrove vinCesterebi<br />

10 da met zonad iyofa.<br />

moZebnis saSualo dro<br />

moZebnis saSualo dro (Average Seek Time) warmoadgens<br />

droiT intervals, romlis ganmavlobaSic<br />

78<br />

gare zona<br />

seqtori


vinCesteris Tavakebi erTi cilindridan meoreze gadaadgildeba.<br />

am parametris gamoTvlisTvis SemTxveviT<br />

arCeul bilikebze gadasvlis operaciebis seria<br />

unda Sesruldes da moZebnebis jamuri dro operaciebis<br />

raodenobaze gaiyos.<br />

vinCesteris sapasporto monacemebSi moZebnis<br />

saSualo drod umetesad mieTiTeba Tavakebis gadaadgilebis<br />

dro diskebis Casaweri zonis siganis mesamedze.<br />

monacemTa gadacemis siCqare<br />

moZebnis saSualo dro damokidebulia mxolod<br />

Tavakebis pozicionirebis siswrafeze, xolo<br />

monacemTa wakiTxvis siCqare damokidebulia vinCesteris<br />

iseT maxasiaTeblebze, rogorebicaa baitebis<br />

raodenoba seqtorSi, seqtorebis raodenoba bilikze<br />

da diskis brunvis sixSire.<br />

CamoTvlili maxasiaTeblebis safuZvelze gamoiTvleba<br />

monacemTa gadacemis maqsimaluri siCqare _<br />

(Maximum Data Transfer Rate, MDTR):<br />

MDTR= SPT ⋅ 512 ⋅ PRM / 60 (baiti/wm),<br />

sadac<br />

SPT _ seqtorebis maqsimaluri raodenobaa bilikze;<br />

PRM _ diskis brunvis siCqarea (br/wT).<br />

unda gaviTvaliswinoT, rom vinCesteris dokumentaciaSi<br />

miTiTebul MDTR-ze ufro mniSvnelovani<br />

parametria monacemebis gadacemis saSualo siCqare.<br />

vinCesteri, rogorc wesi, dayofilia 10, an met zonad,<br />

romlebic seqtorebis gansxvavebul raodenobas<br />

Seicavs. ramdenadac vinCesteris gare zonebi met<br />

79<br />

seqtorebs Seicavs Siga zonebTan SedarebiT, monacemTa<br />

gadacemis siCqarec maTTvis ufro maRalia.<br />

cxrilSi 4.1 warmodgenilia saSualo klasis 120<br />

gbaitiani Maxtor-DiamondMax vinCesteris<br />

gadacemis siCqareebi.<br />

monacemTa<br />

cxrili 4.1<br />

Maxtor-DiamondMax vinCesteris maxasiaTeblebi<br />

matareblis seqtorebis brunvis monacemebis<br />

zona raodenoba siCqare gadacemis<br />

bilikze (br/wT) siCqare<br />

gare zona 896 5400 41,29<br />

Siga zona 448 5400 20,64<br />

Sua zona 672 5400 30,97<br />

amrigad, monacemebis gadacemis realuri siCqare<br />

meryeobs 41,29-dan 20,64 mbait/wm-mde, xolo sa-<br />

Sualo siCqarea _ 30,91 mbaiti/wm. saSualo klasis<br />

vinCesterebisTvis interfeisis sixSire (ATA 66/100/<br />

133, SATA) monacemTa gadacemis siCqareze gavlenas<br />

praqtikulad ar axdens. Tumca suraTi icvleba ma-<br />

Rali klasis vinCesterebisTvis, romlebsac didi<br />

moculoba da diskebis brunvis maRali (10000-15000<br />

br/wT) siCqare gaaCnia.<br />

umtyuno muSaobis dro<br />

vinCesteris dokumentaciaSi mieTiTeba iseTi<br />

parametri, rogoricaa mtyunebebs Soris saSualo<br />

statistikuri dro (Mean Time Between Failures,). igi<br />

80


axasiaTebs mowyobilobis saimedobas, romelic SeiZleba<br />

20000-500000 saaTs da mets Seadgendes. MTBF<br />

mosalodneli parametria (garkveuli albaTobiT).<br />

mowyobilobis saimedobis Sesaxeb zusti monacemebis<br />

misaRebad erTnairi vinCesterebis jgufi unda Semowmdes<br />

MTBF-ze daaxloebiT orjer meti drois<br />

ganmavlobaSi, rac ararealuria. amitom sapasporto<br />

MTBF monacemi vinCesteris realur saimedobas<br />

yovelTvis ar Seesabameba.<br />

rogorc gamocdileba aCvenebs, Tu vinCesteri<br />

umtyunod muSaobs pirveli sagarantio Tvis ganmavlobaSi,<br />

is moralur daZvelebamde imuSavebs.<br />

vinCesteris Cash-mexsiereba<br />

Cash-mexsierebis qveS ara centraluri operatiuli<br />

mexsierebis buferi, aramed vinCesteris kontrolerSi<br />

arsebuli mexsierebis ujredebi igulisxmeba.<br />

Cash-mexsierebis arseboba mniSvnelovnad<br />

zrdis monacemebis gadacemis siCqares, radgan vinCesteridan<br />

winaswar wakiTxul im monacemebs inaxavs,<br />

romlebic procesors didi albaTobiT SeiZleba da-<br />

Wirdes.<br />

Cash-mexsiereba yvela Tanamedrove vinCesters<br />

gaaCnia. misi moculoba, rogorc wesi, 2-32 mbaits<br />

Seadgens.<br />

Interleave<br />

diskis brunvisas Tavaki 512-baitian seqtors<br />

mTlianad kiTxulobs da monacemebs kontrolers ga-<br />

81<br />

dascems. diski brunvas agrZelebs da Tavaks Semdegi<br />

seqtoris wakiTxvas sTavazobs, xolo kontroleri<br />

am dros monacemebis procesorTan gacvliTaa dakavebuli.<br />

Semdegi seqtoris wakiTxvisTvis Tavakma diskis<br />

mTlian Semobrunebas unda daucados.<br />

amitom Zveli modelis vinCesterebis diskebis<br />

organizacia xdeboda seqtorebis ara TanmimdevrobiTi<br />

ganlagebiT, aramed Interleave-faqtoris mixedviT<br />

(nax. 4.4). am SemTxvevaSi Tavakebis pozicionirebisas<br />

kontrolers sakmarisi dro gaaCnia monacemebis gadacemisTvis<br />

diskis mTliani Semobrunebis gareSe.<br />

nax. 4.4. seqtorebis ganawileba 1:1 da 3:1 Interleavefaqtorebis<br />

mixedviT<br />

Tanamedrove kontrolerebi sxva principiT mu-<br />

Saobs, amitom vinCesteris Interleave-faqtori mniSvnelovan<br />

rols aRar TamaSobs. vinCesteris seqtorebis<br />

uwyveti wakiTxvis organizaciisTvis monacemebi<br />

erTdroulad ramdenime seqtoridan ikiTxeba<br />

(maT saWiroebaze `winaswarmetyvelebiT~) da buferSi<br />

82


inaxeba. saWiro monacemebi muSavdeba kontroleris<br />

mier, xolo zedmeti monacemebi _ iSleba.<br />

vinCesteris seqtorebis uwyveti wakiTxvis me-<br />

Todis realizacia mas Semdeg gaxda SesaZlebeli,<br />

rac vinCesteris kontrolerma plata-adapteridan<br />

vinCesteris korpusSi gadainacvla. `CaSenebuli~ kontroleri<br />

vinCesteris meqanikisa da eleqtronikis optimaluri<br />

muSaobis SesaZleblobas iZleva.<br />

vinCesteris Interleave-faqtoris Secvla SesaZlebelia<br />

mxolod specialuri programuli saSualebebiT.<br />

am dros monacemebi mTlianad nadgurdeba,<br />

radgan vinCesteris logikuri struqtura icvleba.<br />

S.M.A.R.T teqnologia<br />

vinCesteris komponentebis daZvelebis, cveTis,<br />

saeqspluatacio reJimebis darRvevis Sedegad diskebze<br />

Cawerili informacia SeiZleba daikargos. ase-<br />

Ti SemTxvevebis Tavidan asacileblad vinCesterebis<br />

umsxvilesma damamzadeblebma SeimuSaves vinCesteris<br />

mdgomareobis Sefasebis da avtomaturi profilaqtikis<br />

S.M.A.R.T. teqnologia.<br />

S.M.A.R.T. (Self-Monitoring, Analisys and Reporting Technology<br />

_ TviTtestirebis, analizis da Sedegebis moxsenebis<br />

teqnologia) samrewvelo standartia, romelic<br />

aRwers vinCesteris Secdomebis warmoqmnis winaswarmetyvelebis<br />

meTodebs. S.M.A.R.T. sistemis aqtivizaciisas<br />

gansazRvruli parametrebi mowmdeba, rac<br />

vinCesteris dazianebis winaswarmetyvelebis saSualebas<br />

iZleva.<br />

83<br />

Tu parametrebis Semowmebisas dadginda, rom<br />

vinCesteris dazianebis albaToba gaizarda, S.M.A.R.T.<br />

sistema <strong>kompiuteris</strong> BIOS-isTvis gamoimuSavebs Setyobinebas<br />

Seqmnili uwesrigobis Sesaxeb.<br />

Seagate Technology kompaniis monacemebis mixedviT<br />

vinCesteris Secdomebis 60% meqanikuria. swored meqanikuri<br />

parametrebi mowmdeba S.M.A.R.T. sistemis mier.<br />

IDE/ATA da SCSI damagroveblebisaTvis S.M.A.R.T. sistema<br />

1995 wels iqna realizebuli. standartis damu-<br />

SavebaSi monawileobdnen kompaniebi: Seagate Technology,<br />

Fujitsu, Hewlett-Packard, Maxtor, Quantum, Western Digital. vin-<br />

Cesterebis umetesobaSi Semdegi parametrebi registrirdeba:<br />

• Tavakis dacileba vinCesteris diskis zedapiridan;<br />

• vinCestersa da vinCesteris Cash-mexsierebas Soris<br />

monacemTa gadacemis siCqare;<br />

• dazianebuli (bad) seqtorebis raodenoba;<br />

• vinCesteris brunvebis raodenoba muSaobis ganmavlobaSi;<br />

• vinCesteris Tavakebis gadaadgilebis raodenoba;<br />

• diskebis nominaluri siCqariT datrialebis dro;<br />

• Seferxebebis sixSire monacemebis moZebnis dros;<br />

• vinCesteris ganmeorebiTi dakalibrebebis raodenoba.<br />

yovel parametrs zRvruli mniSvneloba gaaCnia,<br />

romlis mixedviTac Secdoma ganisazRvreba.<br />

zRvrul mniSvnelobebs vinCesteris damamzadebeli<br />

gansazRvravs da misi Secvla SeuZlebelia.<br />

84


S.M.A.R.T. sistemis funqcionirebisTvis aucilebelia:<br />

• S.M.A.R.T.-Tavsebadi vinCesteri;<br />

• BIOS, romelsac S.M.A.R.T.-mxardaWera gaaCnia, an<br />

vinCesteris specialuri draiveri gamoyenebuli<br />

operaciuli sistemisTvis.<br />

vinCesteri S.M.A.R.T. Setyobinebas IDE, an SCSI<br />

(gamomdinare vinCesteris tipidan) Sesabamisi brZanebiT<br />

ugzavnis sistemur BIOS-Si Caweril vinCesteris<br />

draivers, xolo es ukanaskneli _ operaciul sistemas.<br />

am dros ekranze daaxloebiT aseTi Sinaarsis<br />

Canaweri gamoCndeba:<br />

Immediately back up your data and raplace your hard disk drive.<br />

A failure may be immitent.<br />

unda gaviTvaliswinoT, rom vinCesteri, romlis<br />

Semowmebisas gamoCnda Setyobineba S.M.A.R.T.mtyunebis<br />

Sesaxeb, nebismier dros SeiZleba gamovides<br />

mwyobridan, amitom saswrafod unda SevasruloT<br />

monacemebis sarezervo kopireba.<br />

Tu BIOS mxars ar uWers S.M.A.R.T.-teqnologias,<br />

vinCesteris diagnostikisTvis SesaZlebelia specialuri<br />

programuli utilitebis, magaliTad kompania<br />

Symantec-is Norton Utilities diagnostikuri programis gamoyeneba.<br />

85<br />

4.2. vinCesteris konstruqcia<br />

damuSavebulia vinCesteris bevri sxvadasxva<br />

tipi, Tumca yvela maTgani erTi da igive ZiriTadi<br />

kvanZebisgan Sedgeba. kvanZebis konstruqcia da gamoyenebuli<br />

masalebi SeiZleba gansxvavebulic iyos,<br />

Tumca maTi ZiriTadi muSa maxasiaTeblebi da funqcionirebis<br />

principebi identuria. tipiuri vinCesteris<br />

(nax. 4.5) ZiriTadi konstruqciuli elementebia:<br />

korpusis zeda nawili<br />

navreti<br />

filtrisTvis<br />

(haeris filtri<br />

qveviTaa<br />

moTavse-<br />

buli)<br />

nax. 4.5. vinCesteris ZiriTadi kvanZebi<br />

• diskebi;<br />

• wakiTxva/Caweris Tavakebi;<br />

• Tavakebis amZravi meqanizmi;<br />

• diskebis amZravi meqanizmi;<br />

berketi Tavakis gadaadgilebisTvis<br />

Tavakebis<br />

diskebi<br />

amZravi<br />

samagri naxvretebi<br />

86<br />

Sasi<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki<br />

plata mmarTveli sqemiT gasarTi Zravis marTvisTvis<br />

kvebis gasarTi<br />

gasarTi<br />

vinCesteris<br />

kontrolerTan<br />

SeerTebisTvis<br />

interfeisis<br />

gasarTi


• nabeWdi plata mmarTveli sqemiT;<br />

• kabelebi da gasarTebi;<br />

• konfiguraciuli elementebi (gadamwodebi da gadamrTvelebi).<br />

diskebi, diskebis amZravi, Tavakebi, Tavakebis<br />

amZravi meqanizmi moTavsebulia HDA (Head Disk Assembly)<br />

korpusSi, xolo nabeWdi plata, konfiguraciuli<br />

elementebi da samontaJo nawilebi moxsnadia.<br />

diskebi<br />

vinCesteri ramdenime disks Seicavs, romlebic<br />

erTmaneTis qveviT arian damontaJebulni (nax. 4.6).<br />

diskebis raodenoba vinCesteris moculobis erTerTi<br />

ganmsazRvreli faqtoria.<br />

nax. 4.6. magnituri diskebis bloki<br />

drekadi diskebisgan gansxvavebiT, vinCesteris<br />

diskebi aluminis, an arakristaluri minis safuZvelze<br />

mzaddeba. maTi gadaRunva SeuZlebelia, amitom<br />

vinCesters agreTve xist diskur mowyobilobas _<br />

87<br />

HDD (Hurd Disk Drive), an xist diskebze damgrovebels<br />

uwodeben.<br />

warsulSi vinCesteris diskebi mxolod aluminis<br />

naerTebisgan mzaddeboda. Tumca droTa ganmavlobaSi<br />

saWiro gaxda iseTi damgroveblebis damzadeba,<br />

romlebSic mcire zoma da didi sainformacio<br />

tevadoba iqneboda Sexamebuli. amitom diskebis<br />

ZiriTad dasamzadebel masalad minis (ufro zustad,<br />

minisa da keramikis safuZvelze Seqmnili kompozituri<br />

masalebis) gamoyeneba daiwyes. minis diski<br />

aluminis diskTan SedarebiT ufro xisti da mtkicea.<br />

igi temperaturis cvlilebebis mimarT naklebi<br />

mgrZnobiarobiT gamoirCeva.<br />

diskis magnituri fena<br />

diski iseTi nivTierebis feniT ifareba, romelic<br />

narCen damagnitebas magnituri velis zemoqmedebis<br />

mosnis Semdegac inarCunebs. am fenas muSa, an<br />

magnituri fena ewodeba. swored muSa fenaze iwereba<br />

informacia. muSa fenis yvelaze ufro metad gavrcelebuli<br />

tipebia:<br />

• oqsiduri;<br />

• Txelafskovani;<br />

• ormagi antiferomagnituri (antiferromagnetically coupled<br />

- AFC).<br />

oqsiduri fena<br />

oqsiduri fena warmoadgens polimerul zedapirs<br />

rkinis zeJangiT. oqsiduri fena vinCesteris<br />

88


diskebze Semdegnairad daitaneba: Tavdapirvelad<br />

swrafad mbrunavi aluminis diskis zedapirs polimerSi<br />

gaxsnili rkinis zeJangis fxvnilis suspenzia<br />

eSxefeba. centridanuli Zalebis zemoqmedebiT diskis<br />

centridan xsnari napirebisken miedineba da Tanabrad<br />

faravs diskis mTel zedapirs. xsnaris polimerizaciis<br />

Semdeg diskis zedapiri ixexeba. amis Semdeg<br />

diskze daitaneba kidev erTi, sufTa polimeris<br />

fena, romelic sakmarisi simtkiciT da xaxunis mcire<br />

koeficientiT gamoirCeva. bolos diski prialdeba.<br />

oqsiduri feniT dafaruli diski yviTel, an yavisfer<br />

Seferilobas iZens.<br />

rac ufro didia damgroveblis sainformacio<br />

tevadoba, miT ufro Txeli da swori unda iyos muSa<br />

fena. ramdenadac oqsiduri fena sakmaod rbilia, is<br />

TavakebTan Sejaxebis dros imtvreva. amitom Tanamedrove<br />

vinCesterebSi oqsiduri teqnologia aRar gamoiyeneba.<br />

Txelafskovani fena<br />

Txelafskovani fena oqsidurTan SedarebiT<br />

ufro Txeli da mtkicea. igi eleqtrolizis saSualebiT<br />

miiReba. disks ramdenjerme aTavseben sxvadasxva<br />

xsnarebis Semcvel abazanebSi, ris Sedegadac<br />

igi liTonis afskis ramdenime feniT ifareba. muSa<br />

fenas 0,025-0,05 mkm sisqis kobaltis Senadnobi warmoadgens.<br />

muSa fena naxevargamtaruli teqnologiis safuZvelze<br />

miiReba. specialur vakuumur kamerebSi<br />

nivTierebebi da naerTebi airul mdgomareobaSi ga-<br />

89<br />

daiyvaneba, xolo Semdeg fuZeSreze daitaneba, romelsac<br />

am SemTxvevaSi diskis zedapiri warmoadgens.<br />

diskze Tavdapirvelad nikelis fosforiti, xolo<br />

Semdeg kobaltis magnituri Senadnobi daitaneba. magnituri<br />

fena 0,025 mkm sisqis naxSirbadis damcveli<br />

feniT ifareba, romelic gansakuTrebuli simtkiciT<br />

xasiaTdeba. es yvelaze ZviradRirebuli procesia,<br />

radgan vakuumTan miaxloebul pirobebSi tardeba.<br />

Txelafskovanma teqnologiam SesaZlebeli gaxada<br />

disksa da Tavakebs Soris dacilebis Semcireba<br />

da Caweris simWidrovis gazrda. Tavdapirvelad<br />

Txelafskovani diskebi mxolod didi tevadobis mqone<br />

ZviradRirebul vinCesterebSi gamoiyeneboda, xolo<br />

amJamad praqtikulad yvela vinCesteris diski am<br />

teqnologiiT mzaddeba.<br />

ormagi antiferomagnituri fena<br />

Tanamedrove damgroveblebSi amJamad ukve sakmaod<br />

mniSvnelovan rols TamaSobs supermagnituri<br />

SezRudva. magnituri kristalebis zomebis Semdgomi<br />

Semcireba iwvevs maT arastabilurobas da magnituri<br />

diskebze informaciis Senaxvis dabal saimedobas.<br />

am problemis nawilobriv gadawyvetas warmoadgens<br />

vinCesteris diskebis damzadebis uaxlesi<br />

teqnologiuri miRweva _ ormagi antiferomagnituri<br />

fenebis gamoyeneba. igi diskis muSa fenis sisqis<br />

mniSvnelovani Semcirebis saSualebas iZleva. diskebze<br />

Caweris simWidrove aRwevs 35 gbiti/diuimi 2 -ze<br />

(teqnologiuri zRvaria 50 gbiti/diuimi 2 ).<br />

90


ormagi antiferomagnituri fenis matarebeli<br />

ori magnituri fenisgan Sedgeba, romlebic gayofilia<br />

liTonuri ruTeniumis Txeli, 3 atomis (6<br />

angstremi) sisqis feniT. aseTi mravalfeniani konstruqcia<br />

qmnis antiferomagnitur SenaerTs, romelic<br />

mTeli diskis masStabiT zeda da qveda magnituri<br />

fenebisgan Sedgeba. ormagi antiferomagnituri<br />

teqnologia fizikurad ufro sqeli magnituri fenis<br />

gamoyenebis SesaZleblobas iZleva. Tumca damgrovebeli<br />

funqcionirebs rogorc erTfeniani, romelic<br />

magnituri fenis bevrad naklebi sisqiT gamoirCeva.<br />

Cawera/wakiTxvis Tavakebi<br />

yovel disks wakiTxva/Caweris ori Tavaki Seesabameba.<br />

yvela Tavaki erT moZrav karkaszea damontaJebuli<br />

da erTdroulad gadaadgildeba.<br />

yoveli Tavaki damontaJebulia zambaraze damagrebuli<br />

berketis boloSi, romlis saSualebiTac<br />

diskisken miizideba. Tumca drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>sgan<br />

gansxvavebiT, vinCesteris muSaobis<br />

dros diskebsa da Tavakebs Soris uSualo kontaqts<br />

adgili ara aqvs. diskebis brunvisas aerodinamikuri<br />

wneva Tavakebis qveviT izrdeba, Tavakebi diskebs<br />

wydebian da maT Soris sahaero baliSi iqmneba. diskis<br />

sruli siCqariT brunvis dros manZili Tavakebsa<br />

da diskebs Soris 0,5-1⋅10-5 mm-s Seadgens.<br />

diskebis brunvis maRali siCqaris da sahaero<br />

baliSis siviwrovis gamo magnituri matareblebis-<br />

Tvis mtvris umciresi nawilakic ki saSiSroebas war-<br />

91<br />

moadgens. amitom vinCesteris korpusis gaxsna mxolod<br />

safirmo laboratoriebSia nebadarTuli.<br />

avtodayeneba<br />

<strong>kompiuteris</strong> gamorTvisas Tavakebi diskis zedapirze<br />

eSveba. am dros diski cvdeba, rac diskidan<br />

mcire zomis nawilakebis `amogdebaSi~ gamoixateba.<br />

Tu am dros vibracias aqvs adgili, vinCesteris diskebis<br />

da Tavakebis dazianebis albaToba mniSvnelovnad<br />

izrdeba.<br />

diskebis dazianebis Tavidan asacileblad Tanamedrove<br />

vinCesterebi aRWurvilia kontaqturi avtodayenebis<br />

sistemiT (Contact Start Stop _ CSS), romelic<br />

kvebis gamorTvis Semdeg Tavakebis daSvebas uzrunvelyofs<br />

ara diskis zedapirze, aramed daxril firfitaze,<br />

romelic diskebis zeviTaa ganTavsebuli. dasayenebel<br />

adgils Landing Zone, an SemoklebiT L-Zone<br />

ewodeba.<br />

rodesac kveba CarTulia, Tavakebi arCeul cilindrze<br />

moZravi koWis magnituri velis zemoqmedebiT<br />

pozicionirdebian. kvebis gamorTvis Semdeg Tavakis<br />

konkretul cilindrze Semakavebeli magnituri<br />

veli qreba da Tavakma wesiT ukontrolod unda isrialos<br />

diskis zedapirze, rac aucileblad daazianebs<br />

rogorc Tavakebs, aseve diskebs.<br />

vinCesteris dazianebis Tavidan asacileblad<br />

Tavakebis bloki SeerTebulia damabrunebel zambarasTan.<br />

rodesac kveba CarTulia, magnituri velis<br />

Zala zambaris drekadobas aRemateba, magram kvebis<br />

gamorTvisas magnituri veli qreba da Tavakebi, zam-<br />

92


aris gavleniT, avtodayenebis zonaSi (Landing Zone)<br />

gadaadgildeba.<br />

Tavakebis amZravi meqanizmi<br />

Tavakebis amZravebis bevri konstruqcia arsebobs,<br />

Tumca yoveli maTgani or ZiriTad tips miekuTvneba:<br />

• amZravi bijuri ZraviT;<br />

• amZravi moZravi koWiT.<br />

amZravis tipi damagroveblis swrafqmedebas da<br />

saimedobas, temperaturul stabilurobas, mdebareobis<br />

da vibraciebis mimarT mgrZnobiarobas gansaz-<br />

Rvravs.<br />

amZravi bijuri ZraviT<br />

bijuri Zrava eleqtroZravas warmoadgens, romlis<br />

rotori brunavs mxolod safexurobrivad,<br />

mkacrad gansazRvruli kuTxiT. bijuri Zrava damgroveblis<br />

gareT yendeba, Tumca misi lilvi Sedis<br />

vinCesteris korpusis naxvretSi, romelic hermetuli<br />

SuasadebiTaa aRWurvili.<br />

bijuri Zravis safuZvelze agebuli meqanizmebis<br />

ZiriTadi problema temperaturuli arastabilurobaa.<br />

gaTboba-gacivebis dros diskebi gafarToeba-SekumSvas<br />

ganicdian, ris Sedegadac bilikebi sawyisi<br />

mdebareobebis mimarT inacvlebs. ramdenadac Tavakebis<br />

amZravi meqanizmi Tavakebis erT bijze (erT<br />

bilikze) ufro mcire manZilze wanacvlebis saSualebas<br />

ar iZleva, temperaturuli xarvezebis kompensacia<br />

SeuZlebelia.<br />

93<br />

nax. 4.7-ze warmodgenilia vinCesteri bijuri<br />

ZraviT.<br />

amZravis berketi<br />

nulovani biliki<br />

(SemzRudi)<br />

RerZi<br />

nax. 4.7. amZravi bijuri ZraviT<br />

bijuri Zravebi 1980-1990-ian wlebSi, 100 mb-mde<br />

tevadobis vinCesterebSi gamoiyeneboda.<br />

amZravi moZravi koWiT<br />

amZravi moZravi koWiT praqtikulad yvela Tanamedrove<br />

vinCesterSi gamoiyeneba. bijuri Zravisgan<br />

gansxvavebiT, amZravi moZravi koWiT ukukavSiris signals<br />

iyenebs, rac bilikis mimarT Tavakis mdebareobis<br />

zusti gansazRvris da saWiroebis mixedviT koreqciis<br />

saSualebas iZleva. amZravi moZravi koWiT,<br />

bijur ZravasTan SedarebiT, ufro maRal swrafqmedebas,<br />

sizustes da saimedobas uzrunvelyofs.<br />

94<br />

bijuri Zrava


amZravi moZravi koWiT eleqtromagnitizmis<br />

principiT muSaobs. amZravis tipiur konstruqciaSi<br />

moZravi koWa xistad uerTdeba Tavakebis bloks da<br />

mudmivi magnitis velSi Tavsdeba. koWa da magniti ar<br />

arian dakavSirebulni. koWa eleqtromagnituri Zalis<br />

zemoqmedebiT gadaadgildeba.<br />

amZravs moZravi koWiT fiqsirebuli mdebareobebi<br />

ar gaaCnia. Tavakebis gadaadgilebas specialuri<br />

meqanizmi _ servoamZravi asrulebs, romelic Tavakebis<br />

zusti pozicionirebisTvis Tavakebisa da bilikebis<br />

urTierTmdebareobis Sesaxeb informaciis<br />

matarebel ukusignals iyenebs. aseT sistemas zogjer<br />

sistemas ukukavSiriT, an avtomaturi regulirebiT<br />

uwodeben.<br />

temperaturis cvlileba amZravis sizusteze ar<br />

moqmedebs. diskebis bilikebis poziciebis cvlilebebi<br />

SekumSvis da gafarToebis dros servoamZravis<br />

mier fiqsirdeba da Tavakebis poziciebi (romlebic<br />

winaswar ar aris gansazRvruli) koreqtirdeba.<br />

moZravi koWiT amZravis ori meqanizmi gamoiyeneba:<br />

• wrfivi;<br />

• brunvadi.<br />

wrfivi amZravi<br />

wrfivi amZravi (nax. 4.8) Tavakebs wrfivad, diskis<br />

radiusis gaswvriv gadaaadgilebs.<br />

koWebi mudmiv magnitebs Soris Tavsdeba. wrfivi<br />

amZravis dadebiTi Tviseba imaSi mdgomareobs, rom<br />

mas brunviTi amZravebisTvis damaxasiaTebeli azimu-<br />

95<br />

turi cdomileba ar gaaCnia (azimuti kuTxea Tavakis<br />

Riobsa da bilikis mimarTulebas Soris). erTi cilindridan<br />

meoreze gadaadgilebis dros Tavakebi ar<br />

brundeba da azimuti ar icvleba.<br />

Tavakebis<br />

gadaadgilebis<br />

mimarTuleba<br />

moZravi<br />

koWebi<br />

servoamZravi<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavakebi<br />

magnitebi<br />

nax. 4.8. wrfivi amZravi moZravi koWiT<br />

Tumca wrfiv amZravebs erTi mniSvnelovani<br />

uaryofiTi Tviseba gaaCnia: maTi konstruqcia metismetad<br />

masiuria, rodesac damgroveblis warmadobis<br />

gazrdisTvis amZravi meqanizmis da Tavakebis masis<br />

Semcirebaa saWiro. rac ufro msubuqia meqanizmi, miT<br />

ufro meti aCqarebiTaa SesaZlebeli misi erTi cilindridan<br />

meoreze gadatana. wrfivi amZravebi bev-<br />

96


ad mZimea brunvad meqanizmebTan SedarebiT, amitom<br />

Tanamedrove damgroveblebSi aRar gamoiyeneba.<br />

brunvadi amZravi<br />

brunvadi amZravis (nax. 4.9) koWaze Tavakebis<br />

berketebis boloebi magrdeba. moZraobis procesSi<br />

Tavakebis gadamaadgilebeli berketebi mobrundeba<br />

da Tavakebs diskis RerZisken, an kidisken gadaaadgilebs.<br />

aseTi konstruqcia SedarebiT msubuqia,<br />

meqanizmis swrafi aCqareba problemas ar warmoadgens,<br />

rac monacemebamde miRwevis dros amcirebs.<br />

moZravi koWa<br />

brunvis RerZi<br />

nax. 4.9. Cawera/wakiTxvis Tavakebi da brunvadi amZravi<br />

moZravi koWiT<br />

brunvadi amZravis uaryofiTi Tvisebaa Tavakebis<br />

mobruneba. Tavakis Riobis zedapirsa da bilikis<br />

mimarTulebas Soris kuTxe icvleba. amitom diskis<br />

muSa zona (romelSic ganTavsebulia bilikebi) Sez-<br />

97<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavakebi<br />

Rudulia (raTa Tavidan iqnes acilebuli azimuturi<br />

kuTxis dasaSvebi cdomilebis gadaWarbeba).<br />

cxrilSi 4.2 warmodgenilia damgroveblis maxasiaTeblebis<br />

damokidebuleba amZrav meqanizmze.<br />

cxrili 4.2<br />

damgroveblis maxasiaTeblebis damokidebuleba<br />

amZrav meqanizmze<br />

maxasiaTebeli amZravi bijuri<br />

ZraviT<br />

monacemebamde miRwevis<br />

dro<br />

temperaturuli<br />

stabiluroba<br />

mgrZnobiaroba samuSao<br />

mdgomareobis arCevis<br />

mimarT<br />

Tavakebis sawyis<br />

mdgomareobaSi<br />

avtomaturi dayeneba<br />

profilaqtikuri<br />

momsaxureba<br />

didi mcire<br />

dabali maRali<br />

98<br />

amZravi moZravi<br />

koWiT<br />

mudmivi ar gaaCnia<br />

yovelTvis ar<br />

sruldeba<br />

perioduli<br />

daformateba<br />

yovelTvis<br />

sruldeba<br />

ar sWirdeba<br />

saimedoba dabali maRali<br />

servoamZravi<br />

moZravi koWiT amZravis marTvisTvis SesaZlebelia<br />

ukukavSiris wredis agebis sami meTodis gamoyeneba:<br />

• damxmare `soliT~;<br />

• CaSenebuli kodebiT;<br />

• specializirebuli diskiT.


ukukavSiris wredebi mxolod teqnikuri realizaciiT<br />

gansxvavdeba da erT mizans _ Tavakebis<br />

adgilmdebareobis mudmiv koreqtirebas da Sesabamis<br />

cilindrze maT zust pozicionirebas emsaxureba.<br />

ukukavSiris wredis muSaobisTvis saWiroa specialuri<br />

informacia _ servokodebi, romelic diskze misi<br />

damzadebis dros iwereba. servokodebis waSla da<br />

koreqtireba SeuZlebelia ara marto Cveulebrivi wakiTxva/Caweris,<br />

aramed diskis dabali donis daformatebis<br />

drosac ki.<br />

damxmare `soli~<br />

damxmare `solis~ meTodis mixedviT mTeli informacia,<br />

romelic Tavakis zusti pozicionirebis-<br />

Tvisaa aucilebeli, yoveli cilindris dasawyisSi,<br />

bilikis dasawyisis ganmsazRvrel indeqsur Wdemde<br />

arsebul winaindeqsur intervalSi, viwro `solis~<br />

saxiT iwereba (nax. 4.10).<br />

winaindeqsur intervals vinCesteris kontroleri<br />

ar mimarTavs. es monakveTi aucilebelia diskis<br />

brunvis araTanabari siCqaris da Caweris sataqto<br />

sixSiris arastabilurobis kompensaciisTvis.<br />

meTodis uaryofiTi Tviseba imaSi mdgomareobs,<br />

rom servokodebis wakiTxva diskis mxolod<br />

mTliani mobrunebis drosaa SesaZlebeli. es niSnavs,<br />

rom Tavakebis poziciebis zusti gansazRvris<br />

da maTi pozicionirebisTvis diskma ramdenime bruni<br />

unda Sesasrulos.<br />

99<br />

informacia diskze<br />

bilikis ganlagebis<br />

Sesaxeb<br />

damxmare soli<br />

nax. 4.10. damxmare `soli~<br />

damxmare `solis~ meTodis uaryofiTi Tviseba<br />

Tavidanve naTeli iyo, amitom am meTodma farTo gavrceleba<br />

ver hpova. Tanamedrove vinCesterebSi damxmare<br />

`solis~ meTodi saerTod aRar gamoiyeneba.<br />

CaSenebuli kodebi<br />

`CaSenebuli kodebi~ `solis~ meTodis gaumjobesebuli<br />

variantia. servokodebi ara marto TiToeuli<br />

cilindris, aramed TiToeuli seqtoris dasawyisSi<br />

iwereba (nax. 4.11).<br />

ukukavSiris signalebi Tavakebis amZrav meqanizms<br />

diskis yoveli brunis dros ramdenjerme miewodeba<br />

da Tavakebi saWiro mdgomareobaSi bevrad<br />

ufro swrafad pozocionirdeba.<br />

100<br />

samomsaxuro kodi bilikze<br />

Tavakis zusti<br />

pozicionirebisaTvis<br />

seqtorebi


seqtorebi monacemebiT<br />

bilikis dasawyisi<br />

(indeqsuri Wde)<br />

nax. 4.11. CaSenebuli servokodebi<br />

`CaSenebuli kodebis~ sistema Tanamedrove vin-<br />

CesterebSi farTod gamoiyeneba. iseve, rogorc `solis~,<br />

aseve `CaSenebuli kodebis~ sistemaSi servokodebi<br />

waSlisgan daculia. Caweris nebismieri operacia<br />

blokirdeba, rodesac Tavakebi diskis samomsaxuro<br />

monakveTebTan aRmoCndeba. amitom servokodebis<br />

waSla vinCesteris dabal doneze daformatebis<br />

drosac ki SeuZlebelia.<br />

sistema specializirebuli diskiT<br />

sistema specializirebuli diskiT `solis~ da<br />

`CaSenebuli kodebis~ sistemebTan SedarebiT bevrad<br />

efeqturia, radgan Tavakebis amZrav meqanizmze servokodebis<br />

uwyvet miwodebas uzrunvelyofs.<br />

101<br />

informacia diskze<br />

bilikis ganlagebis<br />

Sesaxeb<br />

samomsaxuro kodi bilikze<br />

Tavakis zusti<br />

pozicionirebisaTvis<br />

mocemuli sistemis realizacia gulisxmobs<br />

servokodebis mTeli bilikis gaswvriv da ara bilikis,<br />

an seqtoris dasawyisSi Caweras. bunebrivia,<br />

am SemTxvevaSi diskze monacemebis Casawerad adgili<br />

aRar rCeba.<br />

nax. 4.12-ze warmodgenilia vinCesteris sqema<br />

specializirebuli diskiT.<br />

bilikebi<br />

cilindri<br />

nax. 4.12. sistema specializirebuli diskiT<br />

servokodebi vinCesteris erT-erTi diskis erT<br />

mxareze iwereba. am disks specializirebuli ewodeba.<br />

specializirebuli diskis gamoyeneba TiTqos mni-<br />

Svnelovnad unda amcirebdes vinCesteris tevadobas,<br />

Tumca imis gaTvaliswinebiT, rom servokodebi vin-<br />

102<br />

servoTavaki<br />

Tavaki 4<br />

Tavaki 3<br />

Tavaki 2<br />

Tavaki 1<br />

Tavaki 0<br />

Tavakebis<br />

amZravi


Cesteris sxva diskebze aRar iwereba, sasargeblo<br />

diskuri moculoba `CaSenebul kodebTan~ SedarebiT<br />

ar mcirdeba.<br />

specializirebuli diskis mqone vinCesterebs<br />

sainformacio Tavakebis kenti raodenoba axasiaTebT,<br />

radgan erTi Tavaki mTlianad servokodebis wakiTxvas<br />

emsaxureba. specializirebuli diskis meTodi<br />

realizebulia bevr Tanamedrove, didi moculobis<br />

vinCesterSi.<br />

diskebis amZravi meqanizmi<br />

diskebis paketi moZraobaSi Spindeluri (spindle)<br />

Zravas saSualebiT moiyvaneba. Spindeluri Zrava<br />

uSualo kavSirSia diskebis brunvis RerZTan. masSi<br />

Rvedebi da kbilanebi ar gamoiyeneba.<br />

Zrava unda iyos uxmauro. nebismieri vibracia<br />

diskebs gadaecema, ramac monacemebis wakiTxvis da<br />

Caweris dros SeiZleba Secdomebi gamoiwvios. vin-<br />

Cesteris diskebi maSinac brunaven, rodesac maTze<br />

mimarTva ar xdeba, amitom vinCesteris dayeneba mxolod<br />

horizontalurad, an vertikalurad SeiZleba.<br />

Zravis brunvis sixSire mkacrad gansazRvrulia<br />

da Tanamedrove vinCesterebisTvis 3600-15000<br />

bruni/wT-s Seadgens. sixSiris stabilizacias avtomaturad<br />

asrulebs Zravis mmarTveli sqema ukukavSiriT.<br />

Spindeluri Zrava +12v Zabvaze muSaobs da sakmaod<br />

did simZlavres moixmars, gansakuTrebiT diskebis<br />

sawyisi gaqanebis dros. Tu kompiuterSi ramdenime<br />

damgrovebelia dayenebuli, <strong>kompiuteris</strong> Car-<br />

103<br />

Tvis Semdeg, ramdenime wamis ganmavlobaSi, did<br />

gadatvirTvas aqvs adgili. kvebis blokze maRali<br />

datvirTvis Tavidan asacileblad damgroveblebis<br />

Zravebi TanmimdevrobiT CairTveba. Spindeluri Zravis<br />

dayovnebiT gaSveba IDE da SCSI damgroveblebis<br />

kontrolerebSi gaTvaliswinebulia.<br />

Spindelur eleqtroZravebSi tradiciulad burTulovani<br />

sakisrebi gamoiyeneba. aseTi konstruqciis<br />

ZiriTad nakli radialuri dartymebia, romlebic<br />

RreCoSi burTulebis ganivi, Cveulebriv 0,1 mikrodiuimiT<br />

gadaadgilebis dros warmoiqmneba. radialuri<br />

dartymebis Zala sakmaod mcirea, Tumca Tanamedrove<br />

damgroveblebSi Caweris simWidrovis gazrda<br />

misi ignorirebis saSualebas ar iZleva.<br />

problemis gadawyvetas warmoadgens axali,<br />

hidrodinamikuri sakisris gamoyeneba, romelSic ZiriTad<br />

rols Spindelsa da Zravis miliss Soris gan-<br />

Tavsebuli maRalplastikuri sacxi TamaSobs. sacxis<br />

gamoyeneba sakisris radialuri dartymis siganes 0,01<br />

mikrodiuimamde amcirebs, rac vibracias da diskebis<br />

gadaxras mniSvnelovnad amcirebs.<br />

hidrodinamikuri sakisrebi amJamad maRali<br />

klasis vinCesterebSi gamoiyeneba, romlebic brunvis<br />

didi siCqariT, monacemTa Caweris maRali simWidroviT<br />

da xmauris mimarT mkacri moTxovnebiT gamoirCeva.<br />

ramdenime weliwadSi hidrodinamikuri sakisari<br />

vinCesterebis umetesobis Cveulebrivi komponenti<br />

gaxdeba.<br />

104


filtri<br />

yvela vinCesters ori sahaero filtri gaaCnia<br />

(nax. 4.13):<br />

• recilkuraciis filtri;<br />

• barometruli filtri.<br />

recilkuraciis filtri<br />

haeris nakadebis<br />

mimarTuleba<br />

nax. 4.13. haeris cirkulacia vinCesterSi<br />

recilkuraciis filtris daniSnulebaa diskis<br />

meqanikuri nawilebis muSaobis Sedegad miRebuli<br />

nawilakebis mocileba. ramdenadac vinCesteris korpusSi<br />

haeris garedan miwodeba ar xdeba, vinCesters<br />

muSaoba dabinZurebul da mtvrian garemoSic SeuZlia.<br />

barometruli filtris daniSnulebaa diskur<br />

mowyobilobasa da gare samyaros Soris wnevis gaTa-<br />

105<br />

brunvadi amZravi<br />

moZravi koWiT<br />

nabreba. naxvreti aRWurvilia mikrofiltriT, raTa<br />

diskebi da Tavakebi gare mtvrisgan daicvas.<br />

vinCesteri ar warmoadgens mTlianad hermetul<br />

mowyobilobas, amitom atmosferuli wnevis cvlilebasTan<br />

erTad, vinCestersa da gare samyaros Soris<br />

wnevis gaTanabrebisTvis, haeri gamodis vinCesteridan,<br />

an Sedis vinCesterSi savelintacio naxvretidan.<br />

es ukanaskneli ki iwvevs vinCesteris Siga `atmosferos~<br />

dabinZurebas, radgan naxvretSi dayenebuli<br />

barometruli filtri 0,3 mkm-ze naklebi zomis nawilakebs<br />

ver akavebs.<br />

amitom damamzadeblebi zRvis donidan simaRlis<br />

diapazons miuTiTeben, romelSic SesaZlebelia<br />

vinCesteris muSaoba (Cveulebriv -300-dan 3000 m-mde).<br />

am SezRudvis Tavidan asacileblad kompania<br />

Adstar-ma (IBM-is Svilobili kompania) mTlianad hermetuli<br />

vinCesterebi daamuSava (haeri Tavidanve moTavsebulia<br />

vinCesteris korpusSi, Tumca gare samyarosgan<br />

mTlianad izolirebulia), romelTa gamoyenebac<br />

SesaZlebelia zRvis donidan nebismier simaRleze da<br />

eqstremalur pirobebSi. aseTi damgroveblebi gankuTvnilia<br />

samxedro da samrewvelo miznebisTvis.<br />

gagrileba<br />

garemos maRali temperatura diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

muSaobis vadis Semcirebis erT-erTi xel-<br />

Semwyobi faqtoria. Tbil haers civ haerTan SedarebiT<br />

naklebi simWidrove gaaCnia, amitom Tavaksa da<br />

disks Soris sahaero baliSis sigane mcirdeba. diskis<br />

datrialebisa da SeCerebis dros sahaero baliSi<br />

106


dagvianebiT iqmneba, ramac SeiZleba diskis zedapiris,<br />

an Tavakis dazianeba gamoiwvios. damamzadeblebi<br />

vinCesteris umtyuno muSaobis garantias 0-500C ze muSaobisas iZlevian. optimaluri samuSao temperaturaa<br />

200C. 4.3. vinCesterebis standartebi. konfigurireba<br />

B<br />

vinCesterebi informaciis ganTavsebis wesisa<br />

da interfeisis mixedviT klasificirdeba. kompiuterebis<br />

ganviTarebis sxvadasxva etapebze vinCesteris<br />

Semdegi standartebi gamoiyeneboda:<br />

• MFM;<br />

• RLL;<br />

• ESDI;<br />

• IDE (ATA);<br />

• SCSI;<br />

• SATA.<br />

yoveli standartis vinCesteri Sesabamisi kontroleriT<br />

imarTeba.<br />

MFM, RLL da ESDI standartebi<br />

MFM, RLL da ESDI standartis vinCesterebi garegnulad<br />

erTmaneTisgan ar gansxvavdeba. samive Sem-<br />

TxvevaSi plata-kontroleri gamoiyeneba, romelic<br />

ISA interfeisis slotSi yendeba da vinCesters ori<br />

kabeliT ukavSirdeba. 34-kontaqtiani kabeliT xdeba<br />

mmarTveli signalebis, xolo 20-kontaqtiani kabeliT<br />

107<br />

_ monacemebis gadacema. vinCesteris mmarTveli eleqtronika<br />

plata-kontrolerSia ganTavsebuli. MFM,<br />

RLL da ESDI standartebi erTmaneTisgan mxolod<br />

vinCesterze informaciis Caweris wesiT gansxvavdeba.<br />

MFM, RLL da ESDI standartis vinCesterebi moralurad<br />

moZvelebulia da Tanamedrove personalur<br />

kompiuterebSi aRar gamoiyeneba, Tumca informaciis<br />

Caweris MFM meTodi amJamadac gamoiyeneba drekad<br />

diskebSi, xolo RLL meTodi _ vinCesterSi.<br />

standarti IDE (ATA)<br />

IDE (Integrated Drive Electronics) dasaxeleba miuTiTebs,<br />

rom mmarTveli eleqtronika ara kontrolerSi,<br />

aramed Tavad vinCesterSia moTavsebuli. es<br />

informaciis gadacemis da miRebis dros mniSvnelovan<br />

upiratesobebs ganapirobebs. IDE kontroleri vin-<br />

Cesteris (HDD) kontrolers 40-gamtariani kabeliT<br />

ukavSirdeba. IDE vinCesteris dabal doneze daformateba<br />

momxmareblis mier ar xdeba, radgan es samuSao<br />

damamzadeblis mier ukve Sesrulebulia. momxmarebelma<br />

Semdegi operaciebi unda Seasrulos:<br />

• CMOS Setup-Si vinCesteris parametrebis dayeneba;<br />

• vinCesteris ganyofilebebad dayofa;<br />

• maRali donis daformateba operaciuli sistemis<br />

saSualebiT.<br />

IDE standartiT gaTvaliswinebulia ori mimdevrobiT<br />

CarTuli vinCesteris muSaobis organizacia.<br />

problema imaSi mdgomareobs, rom orive IDE<br />

damgrovebeli erT interfeiss uerTdeba da imav-<br />

108


droulad TiToeul damgrovebels sakuTari kontroleri<br />

gaaCnia. rodesac vinCesteri (da Sesabamisi kontroleri)<br />

oria, brZanebebi orive kontrolers erTdroulad<br />

miewodeba. konfigurireba iseTnairad unda<br />

Sesruldes, rom TiToeuli vinCesteri mxolod mis-<br />

Tvis gankuTvnil brZanebebze reagirebdes. amitom<br />

calsaxad unda ganisazRvros, romeli damgrovebeli<br />

warmoadgens pirvelad, da romeli _ meorad mowyobilobas.<br />

pirvelad da meorad damgroveblebs Soris<br />

aris mxolod erTi funqcionaluri gansxvaveba: sistemis<br />

sawyis mdgomareobaSi dayenebis dros meoradi<br />

damgrovebeli pirvelads DASP signals ugzavnis,<br />

romliTac Tavisi arsebobis Sesaxeb ityobineba.<br />

meoradi mowyobilobis arsebobis signali agreTve<br />

meoradi damagroveblis diskis amoZravebis<br />

ramdenime wamiT dayovnebas ganapirobebs, rac kvebis<br />

blokze datvirTvas mniSvnelovnad amcirebs.<br />

ori IDE vinCesteris dayenebis SemTxvevaSi pirveli<br />

vinCesteri konfigurirebuli unda iyos rogorc<br />

Master, xolo meore vinCesteri _ rogorc Slave.<br />

vinCesteris statusi (Master, an Slave) gadamwodis<br />

Sesabamis mdgomareobaSi dayenebiT ganisazRvreba.<br />

damgroveblebis umetesoba Semdegnairad konfigurirdeba:<br />

• pirveladi (erTi damgrovebeli);<br />

• pirveladi (ori damgrovebeli);<br />

• meoradi (ori damgrovebeli);<br />

109<br />

• kabeliT arCeva.<br />

cxrilSi 4.3 warmodgenilia ATA (IDE) damgroveblebis<br />

gadamwodebis dayenebis wesebi konfigurirebis<br />

pirveli sami variantis SemTxvevaSi.<br />

gadamwodis<br />

dasaxeleba<br />

cxrili 4.3<br />

vinCesteris konfigurirebis wesi<br />

erTi<br />

damgrovebeli<br />

pirveladi,<br />

ori<br />

damgrovebeli<br />

110<br />

meoradi, ori<br />

damgrovebeli<br />

Master (M/S) On On Off<br />

Slave Present Off On On<br />

Cable Select Off Off Off<br />

nax. 4.14-ze warmodgenilia sistemaSi momxmareblis<br />

mier ori vinCesteris konfigurirebis magaliTi.<br />

konfigurireba<br />

Master, Slave-is<br />

gareSe<br />

Master da Slave<br />

Slave<br />

nax. 4.14. sistemaSi ori vinCesteris<br />

konfigurirebis magaliTi


kabeliT arCevis reJimis dayenebis SemTxvevaSi<br />

orive damgroveblisTvis CS gadamwodi unda dayendes<br />

mdgomareobaSi On, xolo danarCeni gadamwodebi<br />

_ mdgomareobaSi Off.<br />

unda aRiniSnos, rom gadamwodebis konfiguracia<br />

zogjer gansxvavebulia ara marto sxvadasxva<br />

firma-damamzadeblebisTvis, aramed erTi firmis<br />

sxvadasxva modelebisTvis. gaurkvevel SemTxvevaSi<br />

vinCesteris dokumentaciiT unda visargebloT.<br />

standarti SCSI<br />

SCSI vinCesterebi monacemTa gadacemis yvelaze<br />

maRali siCqariT gamoirCeva, Tumca maTi ZiriTadi<br />

upiratesoba ara maRali siCqare, aramed mTlianad<br />

SCSI sistemis didi SesaZleblobebia. SCSI-adapters<br />

SeuZlia ara marto vinCesteris, aramed sxva <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s (CD diskuri mowyobiloba,<br />

skaneri, strimeri da a.S.) marTvac, Tu maT SCSI protokolis<br />

mxardaWera gaaCniaT. yovel SCSI periferiul<br />

mowyobilobas logikuri nomeri (Logical Unit - LU)<br />

eniWeba, romlis mixedviTac SCSI-adapteri axdens mis<br />

identifikacias da marTvas.<br />

SCSI Host-adapters sakuTari BIOS gaaCnia, amitom<br />

vinCesteris identifikaciisas <strong>kompiuteris</strong> BIOSze<br />

mimarTva ar xdeba. SCSI vinCesteri <strong>kompiuteris</strong><br />

BIOS-Si ganisazRvreba rogorc Not Installed.<br />

111<br />

4.4. vinCesteris logikuri struqtura<br />

vinCesteri bilikebad da seqtorebad iyofa<br />

(nax. 3.15). yoveli biliki calsaxad ganisazRvreba Tavakis<br />

nomriT da rigiTi nomriT diskze (aTvlis<br />

mimarTulebaa diskis garedan SigniT). seqtorebis<br />

aTvla iwyeba bilikebis dasawyisidan, 1-dan, xolo<br />

Tavakebis da cilindrebis aTvla _ 0-dan. bilikze<br />

seqtorebis raodenoba SeiZleba iyos gansxvavebuli<br />

(Tanamedrove vinCesterebisTvis 380-700).<br />

yoveli seqtori samomsaxuro informacias da<br />

monacemebs Seicavs. seqtoris moculoba, rogorc wesi,<br />

571 baitia. seqtoris dasawyisSi iwereba prefiqsi<br />

(prefix portion), romlis mixedviTac seqtoris dasawyisi<br />

da nomeri ganisazRvreba, xolo seqtoris boloSi _<br />

sufiqsi (suffix portion). sufiqsi Seicavs sakontrolo<br />

jams (cheksum), romlis mixedviTac monacemTa Caweris<br />

siswore ganisazRvreba.<br />

seqtori 1 seqtori 2<br />

cilindri<br />

nax. 4.15. vinCesteris bilikebad da seqtorebad dayofa<br />

112<br />

biliki 0<br />

biliki 1<br />

Tavaki 0<br />

Tavaki 1<br />

Tavaki 2<br />

Tavaki 3<br />

Tavaki 4<br />

Tavaki 5


TavsarTsa da bolosarTs Soris aris monacemTa<br />

veli, romlis moculoba 512 baitia. bilikebze<br />

monacemebi ara mudmivi nakadiT, aramed 512-baitiani<br />

porciebiT iwereba.<br />

cxrilSi 4.4 warmodgenilia standartuli, 571baitiani<br />

seqtoris formati.<br />

yoveli bilikis dasawyisSi iwereba 16-baitiani<br />

POST INDEX GAP (indeqsis Semdgomi intervali), romelic<br />

bilikis dasawyisze miuTiTebs, xolo yoveli<br />

bilikis boloSi _ 693-baitiani PRE-INDEX GAP (indeqsis<br />

wina intervali), romelic bilikis dasasruls<br />

miuTiTebs. baitebis mniSvnelobebia 4Eh.<br />

baitebis<br />

raodenoba<br />

cxrili 4.4<br />

vinCesteris seqtoris formati<br />

dasaxeleba aRwera<br />

13 ID VFO LOCK (generatoris<br />

Cavleba<br />

seqtoris identifikatoris<br />

waki-<br />

TxvisTvis)<br />

1 SYNC BYTE<br />

(sinqronizaciis<br />

baiti)<br />

1 ADDRESS MARK<br />

(misamarTis Wde)<br />

yvela baiti udris 00h, sruldeba<br />

generatoris sinqronizacia<br />

seqtoris identifikatoris (ID)<br />

wakiTxvamde<br />

A1h, kontrolers seqtoris ID<br />

monakveTis dawyebis Sesaxeb<br />

atyobinebs (moyveba monacemebi)<br />

FEh, ityobineba ID velis dawyebis<br />

Sesaxeb<br />

113<br />

baitebis<br />

raodenoba<br />

dasaxeleba aRwera<br />

2 CYLINDER NUMBER<br />

(cilindris nomeri)<br />

1 HEAD NUMBER<br />

(Tavakis nomeri)<br />

1 SECTOR NUMBER<br />

(seqtoris nomeri)<br />

baitebis mniSvneloba Tavakebis<br />

pozicionirebas gansazRvravs<br />

baitis mniSvneloba cilindris<br />

nomers Seesabameba<br />

baitis mniSvneloba seqtoris<br />

nomers Seesabameba<br />

2 CRC sakontrolo CRC baitebi seqtoris<br />

ID monacemebis Semowmebis-<br />

Tvis<br />

3 WRITE TURN-ON<br />

GAP (Caweris Car-<br />

Tvis intervali)<br />

13 DATA SYNC VFO<br />

LOCK (generatoris<br />

Cavleba<br />

monacemTa waki-<br />

TxvisaTvis)<br />

1 SYNC BYTE<br />

(sinqronizaciis<br />

baiti)<br />

1 ADDRESS MARK<br />

(misamarTis Wde)<br />

yvela baiti 00h-is tolia. Caiwereba<br />

monacemebis ganaxlebis<br />

win maTi sxva monakveTebisgan gancalkevebisaTvis<br />

yvela baiti 00h-is tolia.<br />

sruldeba generatoris sinqronizacia<br />

monacemebis wakiTxvis win<br />

A1h, atyobinebs kontrolers monacemTa<br />

velis dawyebis Sesaxeb<br />

A1h, atyobinebs kontrolers monacemTa<br />

velis dawyebis Sesaxeb<br />

512 DATA (monacemebi) monacemTa veli<br />

2 CRC CRC sakontrolo jami monacemebis<br />

SemowmebisTvis<br />

114


aitebis<br />

raodenoba<br />

dasaxeleba aRwera<br />

3 WRITE TURN-OFF<br />

GAP (Caweris gamorTvisintervali)<br />

15 INTER-RECORD GAP<br />

(Canawerebs Soris<br />

intervali)<br />

yvela baiti 00h-is tolia. Caiwereba<br />

monacemebis ganaxlebis<br />

win maTi sxva monakveTebisgan<br />

gancalkevebisTvis<br />

yvela baiti 00h-is tolia. damzRvevi<br />

zona. diskis brunvis six-<br />

Siris nominaluri mniSvnelobidan<br />

gadaxrisas icavs monacemebs<br />

waSlisagan<br />

diskebis daformateba<br />

diskebis daformatebis ori done arsebobs:<br />

• fizikuri, anu dabali donis daformateba;<br />

• logikuri, anu maRali donis daformateba.<br />

drekadi diskebisTvis daformatebis orive done<br />

erTdroulad, operaciuli sistemis saSualebiT<br />

sruldeba.<br />

vinCesterebisTvis fizikuri da logikuri daformateba<br />

cal-calke sruldeba da mesame etapic<br />

gamoiyeneba, romelic fizikur da logikur daformatebas<br />

Soris sruldeba _ diskis ganyofilebebad dayofa.<br />

dabali donis daformateba<br />

dabali donis daformatebis dros diski seqtorebad<br />

iyofa. am dros seqtorebSi prefiqsebi da<br />

115<br />

sufiqsebi Caiwereba. agreTve formirdeba intervalebi<br />

seqtorebsa da bilikebs Soris. monacemTa velebi<br />

fiqtiuri CanawerebiT, an monacemTa specialuri testuri<br />

krebulebiT ivseba. seqtorebis raodenoba bilikze<br />

vinCesteris kontrolerze da interfeiszea<br />

damokidebuli.<br />

dabali donis daformatebas firma-damamzadebeli<br />

asrulebs.<br />

diskis ganyofilebebad dayofa<br />

diskis ganyofilebebad dayofis dros pirvel<br />

seqtorSi iwereba specialuri programa, romelic sa-<br />

Wiroa operaciuli sistemis CatvirTvisTvis da dayofis<br />

cxrili (Partition Table, PT), romelSic iwereba<br />

informacia ganyofilebebis Sesaxeb. am seqtors ewodeba<br />

mTavari CamtvirTavi seqtori, xolo Canawers _<br />

mTavari CamtvirTavi Canaweri (Master Boot Record, MBR).<br />

ganasxvaveben sami tipis ganyofilebas:<br />

• MS-DOS-is pirveladi ganyofileba;<br />

• MS-DOS-is gafarToebuli ganyofileba;<br />

• ara-MS-DOS-is ganyofileba.<br />

vinCesterze SesaZlebelia erTi MS-DOS-is pirveladi<br />

ganyofilebis, erTi MS-DOS-is gafarToebuli<br />

ganyofilebis da ramdenime ara-MS-DOS-is ganyofilebis<br />

formireba (nax. 4.16).<br />

MS-DOS-Si da Windows-Si samuSaod aucilebelia<br />

MS-DOS-is pirveladi ganyofilebis arseboba.<br />

masSi iqmneba logikuri diski saxeliT C:.<br />

116


CamtvirTavi<br />

seqtori<br />

sistemuri<br />

logikuri<br />

diski<br />

logikuri<br />

diski<br />

MS-DOS-is pirveladi<br />

ganyofileba<br />

logikuri<br />

diski<br />

MS-DOS-is<br />

gafarToebuli<br />

ganyofileba<br />

nax. 4.16. vinCesteris logikuri struqtura<br />

MS-DOS-is gafarToebuli ganyofileba SeiZleba<br />

erT, an met logikur diskad daiyos, romlebsac<br />

sxvadasxva saxelebi eniWeba. Tumca MS-DOS-is gafar-<br />

Toebuli ganyofilebis formireba ar aris aucilebeli.<br />

am SemTxvevaSi vinCesteri warmodgenili iqneba<br />

erTi logikuri diskiT _ C:.<br />

bunebrivia, vinCesteris sruli sainformacio<br />

moculoba calkeuli logikuri diskebis sainformacio<br />

moculobebis jams Seadgens.<br />

vinCesterze Seqmnili ganyofilebebi sxvadasxva<br />

failuri sistemebis mxardaWeras uzrunvelyofen:<br />

• FAT 16 (File Allocation Table _ failebis ganlagebis<br />

cxrili) _ failuri sistemaa 16-Tanriga damisamarTebiT.<br />

FAT 16 sistema mxars uWers klasterebis<br />

da aqedan gamomdinare Cawerili failebis sakmaod<br />

mcire raodenobas _ 216 =65536. ramdenadac FAT<br />

16 standartiT gaTvaliswinebuli ganyofilebis<br />

117<br />

logikuri<br />

diski<br />

logikuri<br />

diski<br />

ara MS-DOS-is<br />

ganyofileba<br />

(logikuri tomis) maqsimaluri moculoba 2 gbaitia,<br />

erTi klasteris moculoba sakmaod didia _<br />

32 kbaiti. amrigad, 1-baitiani failic ki 32 kbait<br />

diskur mexsierebas ikavebs, rac vinCesteris moculobis<br />

araekonomiur gamoyenebas ganapirobebs.<br />

amJamad FAT 16 failuri sistema moralurad moZvelebulia<br />

da Tanamedrove vinCesterebSi aRar<br />

gamoiyeneba.<br />

• FAT 32 _ Tanamedrove failuri sistemaa 32-Tanriga<br />

damisamarTebiT. FAT 32 cxrilSi ganlagebis<br />

ujredebs 32-Tanriga ricxvebi Seesabameba, xolo<br />

tomis (logikuri diskis) maqsimaluri moculoba<br />

2048 gbaitia. MS-DOS-is garemoSi failis saxelis<br />

dasaSvebi sigrZe 11 simboloa (8 simbolo failis<br />

saxelisTvis, xolo 3 simbolo _ failis gafar-<br />

ToebisaTvis). Windows-is garemoSi failis saxelis<br />

dasaSvebi sigrZe 255 simboloa.<br />

• NTFS (Windows NT File System _ Windows NT-s failuri<br />

sistema) Tanamedrove failuri sistemaa. failis<br />

saxelis maqsimaluri sigrZe 256 simboloa, xolo<br />

logikuri diskis maqsimaluri (Teoriuli) moculoba<br />

_ 16 ebaiti (16x10 18 baiti). NTFS-s damatebiTi<br />

SesaZleblobebic gaaCnia, romlebic sxva<br />

failur sistemebs ar gaaCnia, magaliTad, usafrTxoebis<br />

saSualebebi.<br />

Windows XP-is gavrcelebamde umetesad FAT 32<br />

gamoiyeneboda. Tanamedrove sistemebSi upiratesoba<br />

NTFS-s eniWeba, romelic Windows XP-is `mSobliuri~<br />

standartia. Tumca FAT 32-is dayeneba optimaluri va-<br />

118


iantia Sereul operaciul garemoebSi muSaobis<br />

dros, radgan mas mxars uWers praqtikulad yvela<br />

operaciuli sistema.<br />

maRali donis daformateba<br />

maRali donis daformatebis dros operaciuli<br />

sistema vinCesterze qmnis struqturebs failebTan<br />

da monacemebTan samuSaod. TiToeul ganyofilebaSi<br />

(logikuri diski) Seiyvaneba tomis CamtvirTavi seqtori<br />

(Volum Boot Sector - VBS) failebis ganlagebis<br />

cxrilis (FAT) ori kopio da fesvuri katalogi (Root<br />

Directory). am struqturebis saSualebiT operaciuli<br />

sistema anawilebs diskur sivrces, poulobs failebs<br />

da gverds uvlis diskis defeqtur seqtorebs.<br />

yvelaze ufro farTo gavrceleba hpova FAT32<br />

failurma sistemam (nax. 4.17), romlis mixedviTac<br />

diski iyofa klasterebad. klasteri diskuri moculobis<br />

umciresi erTeulia, romelSic SeiZleba failis<br />

Cawera. klasteri ramdenime seqtoris gaer-<br />

Tianebas warmoadgens.<br />

ganyofilebebis cxrili (PT) Semdegi Canawerebisagan<br />

Sedgeba:<br />

• informacia vinCesteris Tavakebis, bilikebis da<br />

seqtorebis Sesaxeb;<br />

• seqtorebis saerTo raodenoba diskze;<br />

• failuri sistemis tipi.<br />

tomis CamtvirTav seqtorSi (VBS) iwereba failuri<br />

sistemis aRwera:<br />

• klasteris zoma;<br />

119<br />

• FAT-is zoma, tipi da raodenoba.<br />

ganyofilebebis<br />

cxrili<br />

mTavari Camtvir-<br />

Tavi Canaweri<br />

tomis Camtvir-<br />

Tavi seqtori<br />

failebis<br />

ganlagebis<br />

cxrili<br />

fesvuri<br />

katalogi<br />

monacemebis<br />

veli<br />

klasteri<br />

saxeli tipi TariRi zoma maCvenebeli<br />

nax. 4.17. failuri sistema FAT.<br />

fesvuri katalogSi (Roor Directory) aRiwereba<br />

diskze ganTavsebuli failebi: maTi saxelebi, tipebi,<br />

Seqmnisa da redaqtirebis TariRebi, zomebi, atributebi.<br />

amas garda fesvuri katalogi Seicavs failebis<br />

pirveli klasterebis misamarTebs. katalogi<br />

fesvur katalogSi iseve aRiwereba, rogorc faili.<br />

failebis ganlagebis cxrilSi iwereba klasterebs<br />

Soris kavSirebi, romlebSic Cawerilia faili.<br />

daformatebis dros unda gaviTvaliswinoT:<br />

• iseve rogorc ganyofilebebad dayofisas, daformatebis<br />

drosac vinCesterze Cawerili monacemebi<br />

iSleba;<br />

120


• arsebobs specialuri programuli utilitebi (magaliTad,<br />

Restore), romlebic daformatebis dros<br />

waSlili failebis aRdgenis saSualebas iZleva.<br />

Tumca aRdgenis 100%-ian garantias arc erTi maTgani<br />

ar iZleva.<br />

amitom vinCesteris daformatebamde saWiroa<br />

monacemebis sarezervo kopireba.<br />

damisamarTebis meTodebi<br />

arsebobs ori ZiriTadi meTodi, romelic ATA<br />

vinCesterebis seqtorebis damisamarTebisTvis gamoiyeneba<br />

_ CHS (Cylinder Head Sector) da LBA (Logical Block<br />

Address).<br />

CHS meTodis safuZveli damgroveblis fizikuri<br />

struqturaa, xolo LBA meTodi seqtorebis numeraciis<br />

ufro martivi da logikuri saSualebaa,<br />

romelic ar aris damokidebuli vinCesteris Siga fizikur<br />

arqiteqturaze.<br />

IDE (ATA) vinCesterebSi Tavdapirvelad damisamarTebis<br />

CHS meTodi gamoiyeneboda. vinCesteris maqsimaluri<br />

moculoba iyo SezRuduli da 504 mbaits<br />

Seadgenda.<br />

SezRudva IDE interfeisis da sistemuri BIOSis<br />

gansxvavebuli programuli moTxovnebiT iyo ganpirobebuli.<br />

Tavakebis, cilindrebisa da seqtorebis<br />

damisamarTebisTvis IDE interfeisi da sistemuri<br />

BIOS Tanrigebis gansxvavebul raodenobas iyenebdnen,<br />

amitom maTi erTdrouli muSaobisTvis TiToeuli pa-<br />

121<br />

rametris maqsimaluri mniSvnelobidan umciresi unda<br />

SerCeuliyo.<br />

cxrilSi 4.5. warmodgenilia vinCesteris CHS<br />

maxasiaTeblebis maqsimaluri mniSvnelobebi BIOS-Si<br />

da IDE standartSi.<br />

cxrili 4.5<br />

vinCesteris CHS maxasiaTeblebi<br />

vinCesteris IDE (ATA) BIOS<br />

maxasiaTeblebi Tanrigi raodenoba Tanrigi raodenoba<br />

cilindrebi 16 65536 10 1024<br />

seqtorebi 4 16 8 256<br />

Tavakebi 8 256 6 64<br />

cxrili 4.5-is mixedviT, vinCesteris maqsimaluri<br />

moculoba SeiZleba iyos<br />

V = C ⋅ H ⋅ S ⋅512<br />

= 1024 ⋅16<br />

⋅63<br />

⋅512<br />

= 504 mbaiti<br />

vinCesteris maqsimaluri moculobis SezRudvis<br />

daZleva diskis realuri CHS misamarTebis fiqtiur<br />

misamarTebSi gadayvaniTaa SesaZlebeli. magaliTad,<br />

Tu vinCesteri 1500 cilindrs da 16 Tavaks<br />

Seicavs, gadaTvlis Sedegad BIOS mas aRiqvams rogorc<br />

vinCesters 750 cilindriT da 32 TavakiT.<br />

Tumca SezRudva realurad mxolod ATA-2<br />

standartis damuSavebis Semdeg moixsna, romelSic<br />

damisamarTebis CHS meTodis nacvlad gamoyenebuli<br />

iqna LBA meTodi.<br />

LBA damisamarTebis realizaciisTvis ori piroba<br />

unda dakmayofildes:<br />

122


• kompiuteri aRWurvili unda iyos ATA-2, an ufro<br />

axali standartis interfeisiT;<br />

• sistemuri BIOS mxars unda uWerdes minimum ATA-2<br />

interfeiss.<br />

LBA meTodis Tanxmad yvela seqtori, dawyebuli<br />

(0, 0, 1) seqtoridan, romelsac logikuri misamarTi<br />

0 eniWeba, TanmimdevrobiT inomreba. amrigad.<br />

CHS misamarTi 28-bitian LBA misamarTad gardaiqmneba.<br />

am SemTxvevaSi vinCesteris maqsimaluri moculoba<br />

SeiZleba iyos<br />

28<br />

V = 65536 ⋅16<br />

⋅256<br />

⋅512<br />

= 2 = 128 gbaiti.<br />

Tumca operaciuli sistemisTvis aucilebelia<br />

seqtorebis gadaTvlili mniSvnelobebi. amitom BIOS<br />

Tavdapirvelad seqtorebis saerTo raodenobas gansazRvravs,<br />

xolo Semdeg gadaTvlis maT CHS monacemebad.<br />

am SemTxvevaSi vinCesteris maqsimaluri moculoba<br />

SeiZleba iyos<br />

V = 1024 ⋅ 256 ⋅63<br />

⋅512<br />

= 8,<br />

4 gbaiti .<br />

1998 wlis da ufro Tanamedrove sistemur<br />

BIOS-ebSi moxsnilia vinCesteris maqsimaluri moculobis<br />

8,4 gbaitiani SezRudva, xolo 2002 wlis da<br />

ufro Tanamedrove versiebSi _ 128 gbaitiani SezRudvac.<br />

Tumca 128 gbaitiani SezRudvis moxsnisTvis kompiuteri<br />

aRWurvili unda iyos ATA-6, an ufro axali<br />

standartis interfeisiT.<br />

ATA-6 standarti 48-Tanriga LBA damisamarTebas<br />

iTvaliswinebs. seqtorebis maqsimaluri raodenobaa<br />

248 , xolo vinCesteris maqsimaluri moculoba<br />

123<br />

_ 248x512=144 petabaiti. Tumca 128 gbaitze meti<br />

moculobis vinCesteris SeZenamde unda davrwmundeT,<br />

rom Sesabamisi vinCesterebis mxardaWera <strong>kompiuteris</strong><br />

sistemur BIOS-sac gaaCnia.<br />

problemebi, romlebic dakavSirebulia IDE<br />

standartis vinCesterebis maqsimaluri moculobis<br />

SezRudvasTan, aranairad ar exeba SCSI standartis<br />

vinCesterebs.<br />

SCSI standarti Tavidanve maRali klasis vin-<br />

CesterebTan samuSaod iyo gaTvaliswinebuli, amitom<br />

pirvelive SCSI standarti 232 seqtoris damisamarTebis<br />

da aqedan gamomdinare, 2 terabaitamde moculobis<br />

vinCesterebis mxardaWeras uzrunvelyofda.<br />

Tanamedrove SCSI standartis mixedviT SesaZlebelia<br />

264 seqtoris damisamarTeba. amrigad, vin-<br />

Cesteris maqsimaluri moculoba praqtikulad Seuz-<br />

Rudavia.<br />

rac Seexeba sistemuri BIOS-is SezRudvas, mas<br />

SCSI vinCesterebisTvis aranairi mniSvneloba ar eni-<br />

Weba. SCSI vinCesterebis mxardaWera xdeba ara sistemuri<br />

BIOS-is, aramed SCSI host-adapteris doneze.<br />

124


4.5. vinCesteris CarTva<br />

Tanamedrove personalur kompiuterebSi umetesad<br />

ori IDE host-adapteri _ IDE 1 da IDE2 gamoiyeneba<br />

(nax. 4.18).<br />

nax. 4.18. CaSenebuli IDE host-kontrolerebi<br />

ATA interfeisi paralelur 16-Tanriga saltes<br />

warmoadgens. host-adapteri da <strong>mowyobilobebi</strong> specialuri<br />

40-, an 80-gamtariani kabeli-Sleifis saSualebiT<br />

4.19) erTdeba.<br />

me-20 gamomyvani gasaRebis rols asrulebs. igi<br />

ar iZleva kabelis araswori SeerTebis SesaZleblobas.<br />

tradiciuli paraleluri ATA interfeisi simartiviT<br />

da realizaciis dabali RirebulebiT gamoirCeva,<br />

magram misi Semdgomi ganviTareba rig teqnologiur<br />

sirTuleebs da Rirebulebis zrdas ukav-<br />

Sirdeba. amJamad paraleluri ATA interfeisis axali<br />

standartebi aRar muSavdeba. upiratesoba mimdevrobiT<br />

SATA interfeiss mieniWa.<br />

125<br />

nax. 4.20-ze warmodgenilia sistemuri platis<br />

fragmenti SATA host-adapterebiT.<br />

1 2 3 4<br />

wiTeli (+5v)<br />

Savi (miwa)<br />

Savi (miwa)<br />

yviTeli (+12v)<br />

kvebis kabeli<br />

nax. 4.19. ATA vinCesteris SeerTeba<br />

SATA interfeisSi wamyvani da marTuli (Master/Slave)<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s cneba ar arsebobs. gasar-<br />

Tebi mxolod kabelis boloebSia ganTavsebuli. dis-<br />

126<br />

gasaRebi, romelic<br />

gasarTis araswor<br />

SeerTebas<br />

gamoricxavs<br />

IDE gasarTi<br />

kabelis pirveli<br />

kontaqtis niSani


kuri mowyobiloba kontrolers viwro, mrgvali da<br />

drekadi kabeliT uerTdeba, rac mosaxerxebelia SeerTebisTvis<br />

da <strong>kompiuteris</strong> ventilacias aumjobesebs.<br />

SATA kabelis maqsimaluri sigrZe SeiZleba iyos<br />

araumetes 1 m-sa. nax 4.21-ze warmodgenilia SATA monacemTa<br />

kabeli.<br />

nax. 4.20. SATA host-adapterebi<br />

nax 4.21. SATA monacemTa kabeli<br />

127<br />

ramdenadac gamtarebis raodenoba SATA kabel-<br />

Si bevrad ufro naklebia paralelur ATA kabelTan<br />

SedarebiT, SesaZlebelia bevrad ufro kompaqturi<br />

da mosaxerxebeli gasarTebis gamoyeneba. Sedarebis-<br />

Tvis, nax 4.22-ze, warmodgenilia tradiciuli paraleluri<br />

ATA da SATA gasarTebi.<br />

paraleluri ATA-s<br />

kvebis gasarTi<br />

SATA-s kvebis<br />

gasarTi<br />

nax. 4.22. SATA da paraleluri ATA gasarTebi<br />

unda aRvniSnoT, rom SATA interfeisis kvebis<br />

gasarTi paraleluri ATA interfeisis kvebis gasarTs<br />

zomiT aRemateba. es dakavSirebulia SATA interfeisSi<br />

damatebiT +3,3 v Zabvis gamoyenebasTan.<br />

SATA gasarTebs specialuri gasaRebebi gaaCnia,<br />

rac SeuZlebels xdis sistemur plataze ganTavsebul<br />

host-kontrolerTan da diskur mowyobilobeb-<br />

Tan maT araswor SeerTebas. nax. 4.23-ze warmodgeni-<br />

128<br />

paraleluri ATA-s monacemTa<br />

kabelis gasarTi<br />

SATA-s monacemTa<br />

kabelis gasarTi


lia sainformacio da kvebis gasarTis fizikuri SeerTeba<br />

diskur mowyobilobasTan.<br />

nax. 4.23. SATA gasarTebis SeerTeba diskur<br />

mowyobilobasTan<br />

Tu personaluri kompiteris kvebis bloks SA-<br />

TA standartis kvebis gasarTi ar gaaCnia, specialuri<br />

gadamyvani gamoiyeneba (nax. 4.24).<br />

nax. 4.24. ATA-SATA gadamyvani.<br />

129<br />

ramdenadac SATA paraleluri ATA interfeisis<br />

Semdgom ganviTarebas warmoadgens, momxmarebels,<br />

specialuri adapterebis gamoyenebiT, ATA-100 da ATA-<br />

133 vinCesterebis SATA interfeisTan SeerTeba SeuZlia.<br />

nax. 4.25-ze warmodgenilia erT-erTi aseTi adapteri<br />

_ HighPoint RocketHead-100.<br />

nax. 4.25. SATA-adapteri HighPoint RocketHead-100.<br />

4.6. RAID-masivebi<br />

bolo 10 wlis ganmavlobaSi procesorebis warmadoba<br />

yovel 1,5 weliwadSi saSualod 2-jer izrdeba,<br />

xolo diskebis warmadobis zrdasTan dakav-<br />

SirebiT suraTi bevrad uaresia.<br />

procesoris warmadobis gazrdisTvis monacem-<br />

Ta paraleluri damuSavebis teqnologia gamoiye-<br />

130


neba. damproeqteblebs didi xania daebadaT azri,<br />

rom cudi ar iqneboda Setana-gamotanis mowyobilobebsac<br />

SeZlebodaT paraleluri muSaoba. swored am<br />

ideebma ganapiroba Setana-gamotanis <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

axali klasis gamoCena, romelsac RAID ewoda.<br />

Tavdapirvelad abreviatura RAID iSifreboda<br />

rogorc Redundant Array of Inexpective Disks (iafi diskebis<br />

Warbi masivi). Tumca SemdgomSi abreviaturis I simbolom<br />

Inexpective (iafi) nacvlad Independent (damoukidebeli)<br />

aRmniSvnelis daniSnuleba miiRo.<br />

RAID idea ZiriTadad SemdegSi mdgomareobs: <strong>kompiuteris</strong><br />

(Cveulebriv didi serveris) gverdiT yendeba<br />

diskebis masivi, diskebis kontrolerebis nacvlad<br />

RAID-kontroleri gamoiyeneba, monacemebi RAIDmasivSi<br />

kopirdeba da Semdeg Cveulebrivi diskuri<br />

operaciebi sruldeba.<br />

operaciuli sistema RAID-masivs rogorc SLED<br />

(Single Large Expensive Disk) _ erT ZviradRirebul didi<br />

moculobis disks ganixilavs. amave dros RAID-masivis<br />

warmadoba da saimedoba SLED-diskis analogiur<br />

maCveneblebs mniSvnelovnad aRemateba.<br />

RAID-<strong>mowyobilobebi</strong>s umetesoba SCSI-kontrolers<br />

Seicavs, romelic marTavs RAID-masivs da SCSIdiskebis<br />

boqss, romelsac operaciuli diski aRiqvams<br />

ise, rogorc erTi didi moculobis disks.<br />

SCSI-sistemis gamoyeneba Semdegi mosazrebebi-<br />

Taa ganpirobebuli:<br />

131<br />

• SCSI-diskebi maRali warmadobiT da arcTu ise ma-<br />

Rali fasiT gamoirCeva;<br />

• erT SCSI-kontrolers ramdenime diskis marTva SeuZlia<br />

(8-Tanriga SCSI-modelebs _ 7 diskis, xolo<br />

16-Tanriga SCSI-modelebs _ 15 diskis).<br />

amrigad, RAID-masivis gamoyenebisTvis saWiro<br />

ar aris raime cvlilebis Setana programul uzrunvelyofaSi,<br />

rac sistemuri administratorebisTvis<br />

sakmaod xelsayrelia.<br />

RAID-sistemebs ramdenime dadebiTi Tviseba gaaCnia:<br />

• programuli uzrunvelyofa RAID-masivs erTi didi<br />

moculobis diskis saxis aRiqvams;<br />

• RAID-masivis diskebze monacemebi iseTnairad nawildeba,<br />

rom SesaZlebeli iyos paraleluri operaciebis<br />

Sesruleba.<br />

amJamad ZiriTadad RAID-masivebis eqvsi done<br />

gamoiyeneba. termini `done~ tradiciulia, Tumca ar<br />

aris zusti, radgan doneebs Soris aranair ierarqiul<br />

struqturas ar aqvs adgili. ufro zusti iqneboda<br />

termini `saxeoba~, anu ubralod arsebobs RAIDdiskebis<br />

organizaciis eqvsi sxvadasxva varianti.<br />

0-vani donis RAID-masivi warmodgenilia nax.<br />

4.26 a-ze. igi virtualur disks warmoadgens, romelic<br />

zolebadaa (Strips) dayofili. TiToeuli zoli k<br />

seqtorisgan Sedgeba. 0-dan k-1-mde seqtorebi ikaveben<br />

zols 0, k-dan 2k-1-mde seqtorebi zols 1 da a.S. k=1-<br />

132


Tvis TiToeuli zoli erTi seqtorisgan Sedgeba,<br />

k=2-Tvis _ ori seqtorisagan da a.S.<br />

0-vani donis RAID-masivSi zolebi Tanmimdevrulad,<br />

wriulad iwereba. Caweris mocemul wess diskebze<br />

monacemebis ganawileba (striping) ewodeba. nax.<br />

4.26 a-ze warmodgenilia oTxi diskisgan Semdgari<br />

RAID-masivi.<br />

magaliTad, Tu programuli uzrunvelyofa iZaxebs<br />

brZanebas monacemTa blokis wakiTxvisaTvis, romelic<br />

oTxi Tanmimdevruli zolisgan Sedgeba da<br />

zolebs Soris sazRvridan iwyeba, RAID-kontroleri<br />

brZanebas dayofs oTx calkeul brZanebad, romlebic<br />

calkeuli diskebisTvisaa gaTvaliswinebuli da<br />

brZanebebs paralelurad asrulebs. amrigad, viRebT<br />

paraleluri Setana-gamotanis mowyobilobas programuli<br />

uzrunvelyofis Secvlis gareSe.<br />

0-vani donis RAID-masivi yvelaze ukeT did<br />

moTxovnebTan muSaobs _ rac ufro didia moTxovna,<br />

miT ukeTesi. Tu moTxovnis dakmayofilebisTvis saWiroa<br />

imaze meti zolis CarTva, vidre RAID-masivSi<br />

diskebis raodenobaa, zogierTi diski ramdenime moTxovnas<br />

iRebs. rogorc ki diski pirvel moTxovnas<br />

asrulebs, meore moTxovnis Sesrulebaze gadadis da<br />

a.S. kontroleris amocana imaSi mdgomareobs, rom<br />

moTxovna dayos amocanis Sesabamisad, swori TanmimdevrobiT<br />

gaagzavnos moTxovnebi Sesabamis diskebze<br />

da bolos sworad Caweros Sedegebi mexsierebaSi.<br />

133<br />

nax. 4.26. RAID-masivebis arqiteqtura<br />

134


aseTi midgomis dros sistemis warmadoba<br />

sakmaod maRalia da misi realizacia arcTu ise<br />

rTulia.<br />

0-vani donis RAID-masivi yvelaze ufro cudad<br />

operaciul sistemebTan muSaobs, romlebic dro da<br />

dro monacemebis mcire porciebs moiTxoven (erT seqtors<br />

mimarTvaze). am SemTxvevaSi muSaobis Sedegebi,<br />

rasakvirvelia swori iqneba, Tumca aranair paralelizms<br />

da, aqedan gamomdinare, warmadobis mxriv aranair<br />

mogebas adgili ar eqneba.<br />

0-vani donis RAID-masivis kidev erTi uaryofi-<br />

Ti mxare imaSi mdgomareobs, rom misi saimedoba potenciurad<br />

SLED-diskTan SedarebiT ufro dabalia.<br />

magaliTisTvis ganvixiloT RAID-masivi, romelic<br />

oTxi diskisgan Sedgeba da TiToeul diskze<br />

mtyuneba SeiZleba saSualod yoveli 40 000 sT-is<br />

Semdeg moxdes. am SemTxvevaSi RAID-masivis mtyuneba<br />

saSualod yoveli 10000 sT-is Semdeg moxdeba da am<br />

dros yvela monacemi daikargeba.<br />

Tu SLED-diskis mtyuneba agreTve saSualod<br />

yoveli 40 000 sT-is Semdeg xdeba, misi saimedoba<br />

oTxjer ufro maRalia, radgan igi erT disks warmoadgens.<br />

ramdenadac 0-vani donis RAID-masivs aranairi<br />

siWarbe ar gaaCnia, mas `aranamdvil~, an `namdvil,<br />

oRond 0-vani donis~ RAID-masivs uwodeben.<br />

135<br />

RAID-masivebis Semdeg nairsaxeobas 1-li donis<br />

RAID-masivi warmoadgens. igi warmodgenilia nax. 4.26<br />

b-ze. 0-vani donis RAID-masivisgan gansxvavebiT igi<br />

`namdvili~ RAID-masivia. mocemul struqturaSi yvela<br />

diski dublirebulia. amrigad, 4 sawyisi diski da 4<br />

sarezervo kopio miiReba.<br />

yoveli Caweris operaciis dros TiToeuli<br />

zoli orjer iwereba. wakiTvisas ori kopiodan nebismieri<br />

SeiZleba gamoiyenebodes. imavdroulad SesaZlebelia<br />

informaciis meti diskidan CatvirTva,<br />

vidre amas 0-vani donis RAID-masivi iZleva.<br />

aqedan gamomdinare, Caweris dros 0-vani 1-li<br />

donis RAID-masivebis warmadoba erTi da igivea, xolo<br />

wakiTxvis dros 1-li donis RAID-masivis warmadoba<br />

0-vani donis RAID-masivis warmadobaze ufro<br />

maRalia (maqsimum 2-jer).<br />

1-eli donis RAID-masivis kidev erT dadebiT<br />

Tvisebas misi saukeTeso mtynubamedegoba warmoadgens.<br />

Tu diskze xdeba mtyuneba, mis nacvlad kopio<br />

gamoiyeneba. 1-eli donis RAID-masivis aRdgenac Zalian<br />

martivia. amisTvis unda Seicvalos dazianebuli<br />

diski da moxdes sarezervo kopiodan masze informaciis<br />

gadawera.<br />

0-vani da 1-li donis RAID-masivebisgan gansxvavebiT,<br />

romlebic seqtorebis zolebTan muSaoben, me-2<br />

donis RAID-masivi (nax. 4.26 g) sityvebTan da zogjer<br />

baitebTanac ki muSaobs. warmovidginoT, rom virtu-<br />

136


aluri diskis yoveli baiti or fragmentad iyofa.<br />

TiToeuli fragmentis moculoba 4 bitia. amis Semdeg<br />

yovel maTgans emateba gasworebis hemingis kodi.<br />

amrigad, 7 bitisgan Semdgari sityva miiReba, romelSic<br />

1, 2 da 4 bitebi _ luwobis bitebia. amis<br />

Semdeg warmovidginoT 7 biti hemingis kodiT da 7<br />

diski _ TiTo biti TiTo diskze.<br />

aseTi sqemis praqtikuli realizacia SemdegSi<br />

mdgomareobs: 32-Tanriga monacemis sityvas luwobis 6<br />

biti (hemingis kodi) emateba. Sedegad 38-Tanriga sityva<br />

miiReba, romelsac luwobis 39-e biti emateba. mi-<br />

Rebuli sityva 39 diskze iwereba. saerTo warmadoba<br />

Zalian maRalia, radgan erTdroulad SesaZlebelia<br />

monacemTa 32 seqtoris Cawera. diskis dazianebis Sem-<br />

TxvevaSi problemebi agreTve ar warmoiqmneba, radgan<br />

erTi diskis dazianeba 39-Tanriga sityvis mxolod<br />

erTi bitis dakargvas iwvevs. am problemas ki hemingis<br />

kodi momentalurad asworebs.<br />

Tumca mocemuli sqema moiTxovs yvela diskis<br />

sinqronizacias brunvis mixedviT. garda amisa, mis<br />

gamoyenebas mxolod maSin aqvs azri, rodesac gvaqvs<br />

diskebis sakmaod didi raodenoba (monacemTa 32 diskisa<br />

da luwobis bitebis 6 diskis arsebobis Sem-<br />

TxvevaSi damatebiTi danaxarjebi 19%-s Seadgens).<br />

amas garda sakmaod didi datvirTva awveba kontrolers,<br />

radgan igi yoveli bitis gadacemis dros unda<br />

iTvlides hemingis kods.<br />

137<br />

me-3 donis RAID-masivi me-2 donis RAID-masivis<br />

gamartivebul versias warmoadgens. igi gamosaxulia<br />

nax. 4.26 d-ze. am SemTxvevaSi monacemTa yovelis sityvisTvis<br />

luwobis 1 biti gamoiTvleba da luwobis<br />

diskze iwereba. iseve, rogorc me-2 donis RAID-masivis<br />

SemTxvevaSi, diskebi zustad unda iyos sinqronizebuli,<br />

ramdenadac monacemTa yoveli sityva<br />

ramdenime diskze unda iyos ganawilebuli.<br />

erTi SexedviT SeiZleba mogveCvenos, rom luwobis<br />

erTi biti Secdomebis mxolod aRmoCenis da<br />

ara gasworebis SesaZleblobas iZleva. Tu saubari<br />

gveqneba nebismier Secdomaze, bunebrivia es dakvirveba<br />

sworia. Tumca rodesac saubaria diskis mtyunebaze,<br />

luwobis biti uzrunvelyofs erTi biti Secdomis<br />

gasworebas, radgan araswori bitis pozicia<br />

cnobilia. Tu xdeba mtyuneba, kontroleri gascems<br />

informacias, rom yvela biti nulis tolia. Tu<br />

sityvaSi Cndeba luwobis Secdoma, im diskis biti,<br />

romelzedac moxda mtyuneba, unda udrides erTs da<br />

igi, bunebrivia, swordeba.<br />

Tumca me-2 da me-3 donis RAID-masivebi monacemTa<br />

gadacemis Zalian maRal siCqares uzrunvelyofen,<br />

Setana-gamotanis <strong>mowyobilobebi</strong>dan wamSi<br />

moTxovnebis ricxvi ar aris meti, vidre erTi diskis<br />

arsebobis SemTxvevaSi.<br />

me-4 da me-5 donis RAID-masivebi, iseve rogorc<br />

sawyisi donis RAID-masivebi, muSaoben zolebTan da<br />

138


ara sityvebTan, romelTac luwobis bitebi gaaCniaT<br />

da diskebis sinqronizacias ar moiTxoven.<br />

me-4 donis RAID-masivi (nax. 4.26, e) isevea mowyobili,<br />

rogorc 0-vani donis RAID-masivi. gansxvaveba<br />

imaSi mdgomareobs, rom me-4 donis RAID-masivs damatebiTi<br />

diski gaaCnia, romelzedac luwobis zolebi<br />

iwereba.<br />

davuSvaT TiToeuli zoli k baitisgan Sedgeba.<br />

yvela zoli unda imyofebodes an-ara damokidebulebaSi<br />

da luwobis zoli am damokidebulebis SemowmebisTvis<br />

agreTve unda Sedgebodes k baitisgan. Tu<br />

diskze mtyuneba moxdeba, dakarguli bitebis aRdgena<br />

SesaZlebelia luwobis diskze Cawerili informaciis<br />

saSualebiT.<br />

aseTi gadawyveta danakargebs diskebze Tavidan<br />

gvacilebs, magram mcire gasworebebis SemTxvevaSi<br />

warmadobas mniSvnelovnad amcirebs. Tu icvleba<br />

erTi seqtori, informaciis wakiTxva unda moxdes<br />

yvela diskidan, raTa luwobis bitebi Tavidan gamoiTvalos<br />

da moxdes maTi Tavidan Cawera.<br />

amis naclad SesaZlebelia diskidan wina monacemebis<br />

da wina luwobis bitebis wakiTxva da maTgan<br />

luwobis axali bitebis gamoTvla. magram aseTi optimizaciis<br />

procesis gamoyenebis SemTxvevaSic ki<br />

mcire gasworebebis arsebobis SemTxvevaSi saWiroa<br />

ori wakiTxvis da ori Caweris operaciis Sesruleba.<br />

139<br />

luwobis diskze monacemebis CatvirTvisas<br />

aseTi sirTuleebi SeiZleba didi winaRoba iyos ma-<br />

Rali warmadobis miRwevisTvis.<br />

es problema gadawyvetilia me-5 donis RAIDmasivSi,<br />

romelSic luwobis bitebi yvela diskze Tanabradaa<br />

gadanawilebuli da wriulad iwereba (nax.<br />

4.26, v). magram diskis mtyunebis SemTxvevaSi masze Cawerili<br />

informaciis aRdgena sakmaod rTulia, Tumca<br />

SesaZlebelia.<br />

140


Tavi 5<br />

monacemTa optikuri Senaxvis saSualebebi<br />

informaciis Senaxvis optikur mowyobilobeb-<br />

Si monacemTa Cawera da wakiTxva mbrunav kompaqtdiskze,<br />

lazeris sxivis da ara magnituri velis sa-<br />

SualebiT sruldeba.<br />

kompiuteruli optikuri teqnologiebis standartebi<br />

or ZiriTad jgufad iyofa:<br />

• CD (CD-ROM, CD-R, CD-RW);<br />

• DVD (DVD-ROM, DVD-R, DVD-RW).<br />

personaluri <strong>kompiuteris</strong> standartul konfiguracias<br />

CD (Compact Disk) diskuri mowyobiloba miekuTvneba.<br />

CD-ROM (Compact Disk Read-Only Memory) _ mexsiereba<br />

kompaqt-diskze mxolod wakiTxvisTvis) _ informaciis<br />

optikur matarebels warmoadgens da mxolod<br />

monacemTa wakiTxvisTvisaa gankuTvnili.<br />

Sony da Philips kompaniebma 1980 wels warmoadgines<br />

musikaluri kompaqt-diskebis pirveli standarti<br />

_ CD-DA, romlis formatsac Red Book ewoda. mocemuli<br />

specifikaciiT ganisazRvra xmis Cawera-damuSavebis<br />

standartebi da diskis diametri _ 120 mm, romelic<br />

amJamadac standartulia yvela kompaqt-diskis-<br />

Tvis.<br />

Sony da Philips kompaniebma gaagrZeles Tanam-<br />

Sromloba da 1984 wels warmoadgines pirveli CD-<br />

ROM (specifikacia Yellow Book). standarti iseT kompaqt-diskebTan<br />

muSaobas iTvaliswinebs, romlebze-<br />

141<br />

dac Cawerilia kompiuterul sistemebSi gamoyenebuli<br />

monacemebi. kompaqt-diskidan SesaZlebelia mxolod<br />

monacemebis wakiTxva.<br />

CD-ROM damgrovebeli CD-DA damgroveblisgan<br />

mxolod eleqtronuli sqemiT gansxvavdeba, romelic<br />

Secdomebis aRmoCenis da koreqciis damatebiT SesaZleblobebs<br />

uzrunvelyofs.<br />

5.1. CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

konstruqcia da diskebis damzadebis<br />

teqnologia<br />

CD-ROM damgroveblis konstruqcia<br />

CD-ROM damgrovebeli (nax. 5.1) Semdegnairad<br />

muSaobs:<br />

1. naxevargamtaruli lazeri amrekli sarkisken mimarTul<br />

mcire simZlavris infrawiTel sxivs gamoimuSavebs;<br />

2. CaSenebuli mikroprocesoridan miwodebuli brZanebebis<br />

Sesabamisad servoamZravi moZrav urikas,<br />

romelzedac damontaJebulia amrekli sarke, kompaqt-diskis<br />

sasurvel bilikze gadaaadgilebs;<br />

3. diskidan areklili sxivi diskis qveviT arsebuli<br />

linzis saSualebiT fokusirdeba, sarkidan airekleba<br />

da gamyof prizmas miewodeba;<br />

4. gamyofi prizma areklil sxivs meore mafokusirebel<br />

linzaze mimarTavs;<br />

142


5. mafokusirebeli linza areklil sxivs fotogadamwodze<br />

mimarTavs, romelic sinaTlis energias<br />

eleqtrul impulsebad gardaqmnis;<br />

6. fotogadamwodis mier gamomuSavebuli signalebi<br />

CaSenebuli mikroprocesoris mier dekodirdeba<br />

da kompiuters monacemebis saxiT miewodeba.<br />

fotogadamwodi<br />

linzebi<br />

naxevargamtaruli<br />

lazeri gamyofi<br />

prizma<br />

servoamZravi<br />

nax. 5.1. CD-ROM damgroveblis struqtura<br />

CD-ROM matareblebis masiuri warmoeba<br />

kompaqt-diski polikarbonatuli firfitaa. misi<br />

diametria 120 mm, xolo sisqe _ 1,2 mm. diskis SuaSi<br />

aris 15 mm diametris Riobi. Tu kompaqt-disks wakiTxvis<br />

mxridan (qvevidan) SevxedavT, is saaTis isris<br />

sawinaaRmdego mimarTulebiT brunavs. informacia<br />

spiralur bilikze iwereba, romelic amaRlebuli<br />

(pits) da brtyeli (lands) monakveTebisgan Sedgeba.<br />

lazeruli sxivi, romelic kompaqt-diskidan<br />

monacemebis wakiTxvisTvis gamoiyeneba, Tavisuflad<br />

143<br />

gadis gamWvirvale polikarbonatSi, amitom diskis<br />

zedapiri amrekli liTonis (Cveulebriv aluminis)<br />

feniT ifareba. aluminis fena, Tavis mxriv, akrilis<br />

lakis Txeli damcavi feniT ifareba, romelzedac<br />

gamosaxuleba daitaneba.<br />

Tumca kompaqt-diskebis masiuri komerciuli<br />

warmoeba ara lazeriT amowviT, aramed dapresvis me-<br />

TodiT xdeba (nax. 5.2). marTalia, minis master-diskze<br />

monacemebi swored lazeruli sxiviT amoiwveba, magram<br />

aseTi meTodiT aseulobiT da aTaseulobiT diskis<br />

damzadeba araekonomiuria.<br />

fotorezistuli<br />

fenis datana<br />

lazeruli Cawera<br />

master-diskis<br />

formireba<br />

eleqtrolituri<br />

formireba<br />

master-diskis<br />

dayofa<br />

diskis<br />

daStampva<br />

moliToneba<br />

damcavi<br />

fenis datana<br />

saboloo<br />

produqti<br />

fotorezistuli fena<br />

mina<br />

lazeri<br />

lazeriT damuSavebuli fotorezistuli<br />

mina fena<br />

eleqtrolituri formireba<br />

moliTonebuli fena<br />

liTonis diski (`mama~)<br />

minis master-diski<br />

liTonis matrica (`Svili~)<br />

gamlRvari polikarbonatuli masa<br />

liTonis matrica<br />

plastmasis diskis Camosxmuli fuZeSre<br />

liTonis matrica<br />

plastmasis diskis Camosxmuli fuZeSre<br />

aluminis amrekli fena<br />

plastmasis diskis Camosxmuli fuZeSre<br />

akrilis lakis damcavi fena<br />

dabeWdili etiketi<br />

akrilis lakis damcavi fena<br />

aluminis amrekli fena<br />

plastmasis diskis Camosxmuli fuZeSre<br />

Rrmulebi da zedapirebi<br />

lazeri<br />

nax. 5.2. teqnologiuri procesis sqema<br />

144


kompaqt-diskebis damzadeba etapobrvad sruldeba:<br />

1. fotorezistuli fenis dadeba. 240 mm diametris<br />

da 6 mm sisqis gaprialebuli minis firfita 150<br />

mikroni sisqis fotorezistis feniT ifareba, ris<br />

Semdegadac 30 wuTis ganmavlobaSi, 80 ° C-ze iwveba;<br />

2. lazeruli Cawera. lazeruli Camweri (Laser Beam<br />

Recorder _ LBR) lurji, an iasamnisferi Suqis impulsebs<br />

agzavnis, romlebic minis master-diskis<br />

fotorezistuli fenis gansazRvrul monakveTebs<br />

asxivebs da arbilebs;<br />

3. master-diskis formireba. damuSavebuli minis diski<br />

natriumis hidrooqsidis xsnariT muSavdeba,<br />

romelic lazeriT eqsponirebul monakveTebs gaxsnis<br />

da fotorezistul fenaSi Rrmulebs aformirebs;<br />

4. eleqtrolituri formireba. master-diski galvanoplastikis<br />

meTodiT ifareba nikelis SenadnobiT.<br />

Sedegad liTonis master-diski iqmneba, romelsac<br />

`mama~ (father) diski ewodeba;<br />

5. master-diskis dayofa. liTonis matrica minis master-disks<br />

scildeba da diskebis partiis damzadebisTvis<br />

SeiZleba iqnas gamoyenebuli. liTonis<br />

master-diskis mocilebis dros minis safuZveli<br />

xSirad ziandeba, amitom, rogorc wesi, ramdenime<br />

minis `deda~ (mother) master-disks qmnian;<br />

6. diskebis Stampva. liTonis muSa matrica samsxmelo<br />

manqanaSi gamlRvar 18 gram polikarbonatul<br />

masaSi Rrmulebis da zedapirebis formirebisTvis<br />

145<br />

gamoiyeneba. muSa temperatur 350 ° C-ia, dapresvis<br />

wneva _ 20000 futi/diuimi 2 -ze, diskis damzadebis<br />

dro _ 3 wm;<br />

7. moliToneba. amrekli zedapiris misaRebad diskze<br />

damtvervis meTodiT aluminis Txeli (0,05-0,1 mikroni)<br />

fena daitaneba;<br />

8. damcavi zedapiri. aluminis fenis Semdgomi daJangvis<br />

Tavidan asacileblad moliTonebul diskze<br />

akrilis lakis Txeli (6-7 mikroni) fena daitaneba,<br />

romelic ultraiisferi sxivebiT myardeba.<br />

9. saboloo produqti. trafaretuli beWdvis wesiT<br />

diskze teqsti, an gamosaxuleba daitaneba, romelic<br />

ultraiisferi sxivebis zemoqmedebiT Sreba.<br />

Rrmulebi da zedapirebi<br />

informaciis wakiTxva diskis liTonuri zedapiridan<br />

areklili dabali simZlavris lazeruli<br />

sxivis rxevebis registraciis process warmoadgens.<br />

lazeri fokusirebul sxivs diskis qveda mxareze<br />

agzavnis, xolo areklili sxivi mgrZnobiare fotoreceptors<br />

miewodeba. diskis zedapiridan lazeris<br />

sxivi airekleba, xolo diskis Rrmulidan lazeruli<br />

sxivis arekvla ar xdeba.<br />

diski lazeris da fotoreceptoris (mimRebis)<br />

qveviT brunavs. lazeri mudmivad asxivebs sinaTles,<br />

xolo mimRebi aRiqvams Suqis naTebas, romelic<br />

Rrmulebisa da zedapirebis Tanmimdevrobas asaxavs.<br />

areklili signalis yovel cvlilebas, romelic<br />

ganpirobebulia Rrmulis sazRvris gadakveTiT, dam-<br />

146


groveblis mikroprocesori gardaqmnis bitad, romlis<br />

mniSvnelobaa `1~, xolo vels, romelic ar Seicavs<br />

gadasvlebs _ bitad, romlis mniSvnelobaa `0~.<br />

orobiTi Tanrigebis miRebuli krebuli CD-ROM diskis<br />

SemTxvevaSi gardaiqmneba monacemebad, xolo CD-<br />

DA diskis SemTxvevaSi _ xmovan signalebad.<br />

Rrmulebi diskis bilikebs aformireben. maTi<br />

siRrmea 0,125 mikroni, xolo sigane _ 0,6 mikroni.<br />

Rrmulebisa da zedapirebis minimaluri sigrZea 0,9<br />

mikroni, xolo maqsimaluri _ 3,3 mikroni (nax. 5.3)<br />

0,6 mkm<br />

0,9 mkm<br />

(minimumi)<br />

1,6 mkm<br />

Rrmulebi<br />

3,3 mkm<br />

(maqsimumi)<br />

nax. 5.3. kompaqt-diskis bilikis maformirebeli<br />

Rrmulebisa da zedapirebis geometria<br />

5.2. kompaqt-diskebis logikuri struqtura<br />

biliki da seqtorebi<br />

Rrmulebi aformireben erTaderT spiralur<br />

biliks xviebs Soris 1,6 mikroni dacilebiT, rac 625<br />

xvias milimetrze Seesabameba. standartuli 74-wuTiani<br />

(650 mb) diskis biliki mTlianobaSi 22188 xviisgan<br />

Sedgeba. diski eqvs ZiriTad velad iyofa.<br />

147<br />

zedapirebi<br />

• diskis fiqsirebis veli. fiqsirebis (dayenebis)<br />

veli kompaqt-diskis centraluri nawilia. fiqsirebis<br />

velSi gakeTebulia Riobi, romliTac<br />

diski damgroveblis amZrav meqanizmze Tavsdeba.<br />

fiqsirebis veli ar Seicavs raime informacias,<br />

an monacemebs;<br />

• simZlavris dakalibrebis veli (PCA). mxolod<br />

Camwer diskebs (CD-D, CD-RW) gaaCnia. PCA-s saSualebiT<br />

Camweri diskuri mowyobiloba diskis<br />

•<br />

testirebas asrulebs, ris Sedegadac diskis optimaluri<br />

amowvisTvis saWiro lazeris simZlavres<br />

gansazRvravs. TiToeuli diskis testireba<br />

99-jer SeiZleba Sesruldes;<br />

mexsierebis programirebadi veli (PMA). mxolod<br />

Camwer diskebs (CD-D, CD-RW) gaaCnia da sarCevis<br />

droebiTi cxrilis (Table Of Content _ TOC) Caweris-<br />

Tvis gamoiyeneba. Caweris seansis dasrulebis Semdeg<br />

nulovan bilikze gadaiwereba;<br />

• nulovani biliki. masze diskis (an seansis) sar-<br />

Cevi iwereba, romelic Seicavs monacemebs yvela<br />

musikaluri, an monacemTa bilikis sawyisi misamarTis<br />

da sigrZis Sesaxeb. nulovan bilikze agreTve<br />

iwereba programuli (monacemTa) velis sigrZe,<br />

informacia Caweris yoveli seansis Sesaxeb.<br />

kompaqt-diski, romelic Cawerilia mTlianad er-<br />

Ti seansis ganmavlobaSi (Disk At Once – DAO reJimi),<br />

mxolod erT nulovan biliks Seicavs, xolo diski,<br />

romelic Cawerilia ramdenime seansis ganmavlobaSi<br />

_ ramdenime nulovan biliks, radgan Ca-<br />

148


•<br />

weris yoveli seansi nulovani bilikiT iwyeba.<br />

nulovani bilikis sigrZe 4500 seqtoria (erTi wu-<br />

Ti, monacemTa 9,2 mbaiti). igi agreTve miuTiTebs,<br />

aris Tu ara diski mravalsesiuri da diskze<br />

Semdegi Caweris misamarTs (Tu diskze aris Tavisufali<br />

adgili);<br />

programuli (sainformacio) veli. diskis centridan<br />

25 mm-is daSorebiT iwyeba. programul velSi<br />

Tavad monacemebi iwereba;<br />

• damabolovebeli zona. aRniSnavs diskis programuli<br />

(sainformacio) zonis dasasruls an Caweris<br />

seansis dasasruls mravalsesiuri Caweris<br />

dros. damabolovebeli zona ar Seicavs raime<br />

informacias da mxolod markeris saxiT gamoiyeneba.<br />

pirveli (erTaderTi damabolovebeli zona,<br />

Tu diski Cawerilia DAO reJimSi) 6750 seqtors<br />

(1,5 wuTi, an 13,8 mbaiti) ikavebs. yoveli Semdegi<br />

damabolovebeli zona (Tu diski Cawerilia mravalsesiur<br />

reJimSi) 2250 seqtors (0,5 wuTi, an 4,6<br />

mbaiti) ikavebs.<br />

diskis fiqsirebis zona, programuli veli, nulovani<br />

biliki da damabolovebeli zona yvela tipis<br />

kompaqt-disks gaaCnia. CD-R da CD-RW diskebi damatebiT<br />

simZlavris dakalibrebis da mexsierebis programirebad<br />

velsac Seicavs (nax. 5.4).<br />

cxrilSi 5.1 warmodgenilia 74-wuTiani (650<br />

mebibaiti) da 80-wuTiani (700 megabaiti) kompaqt-diskebis<br />

ZiriTadi teqnikuri maCveneblebi. 80-wuTiani<br />

versia 74-wuTianTan SedarebiT xviebis ufro mWidro<br />

ganlagebiT gamoirCeva.<br />

149<br />

centraluri<br />

Riobi<br />

25 mm<br />

23 mm<br />

22,35 mm<br />

20,5 mm<br />

7,5 mm<br />

diskis<br />

dasayenebeli<br />

veli<br />

veli<br />

(PCA)<br />

veli<br />

(PMA) sawyisi<br />

(nulovani)<br />

veli<br />

nax. 5.4. kompaqt-diskis velebi<br />

spiraluri biliki dayofilia seqtorebad.<br />

garbenis siCqare Cawera/wakiTxvis dros Seadgens 75<br />

seqtori/wm-Si. amrigad diskze, romelzedac Cawerilia<br />

74 wuTi musikaluri informacia, SeiZleba maqsimum<br />

333 000 seqtori arsebobdes. TiToeuli seqtori<br />

98 sainformacio blokad (freimad) iyofa. yoveli<br />

bloki 33 baits Seicavs, romlidanac 24 baiti<br />

musikaluri monacemebia, 1 baiti qvekods (samomsaxuro<br />

kodur informacias) Seicavs, xolo 8 baiti luwobaze<br />

kontrolisTvis da Secdomebis koreqciis-<br />

Tvis (ECC) gamoiyeneba.<br />

150<br />

60 mm<br />

58,5 mm<br />

58 mm<br />

monacemTa<br />

veli<br />

damabolovebeli<br />

zona


cxrili 5.1<br />

kompaqt-diskebis ZiriTadi teqnikuri maxasiaTeblebi<br />

kompaqt-diskis sigrZe (wT) 74 * 80<br />

kompaqt-diskis zoma (mib) 650 700<br />

wakiTxvis siCqare 1x, m/wm 1,3 1,3<br />

dacileba xviebs Soris, mikroni 1,6 1,48<br />

xviebis raodenoba 1 milimetrSi 625 676<br />

bilikis mTliani sigrZe, metri 5772 6240<br />

Rrmulis sigane, mikroni 0,6 0,6<br />

Rrmulis siRrme 0,125 0,125<br />

Rrmulis minimaluri sigrZe, mikroni 0,9 0,9<br />

Rrmulis maqsimaluri sigrZe, mikroni 3,31 3,31<br />

nulovani bilikis Siga radiusi, mm 23 23<br />

monacemTa velis Siga radiusi, mm 25 25<br />

monacemTa velis gare radiusi, mm 58 58<br />

damabolovebeli zonis gare radiusi, mm 58,5 58,5<br />

monacemTa velis sigane, mm 33 33<br />

bilikis velis mTliani sigane, mm 35,5 35,5<br />

brunvis maqsimaluri siCqare 1x, CLV ** ,<br />

br/wT<br />

brunvis minimaluri siCqare 1x, CLV,<br />

br/wT<br />

monacemTa velSi bilikis xviebis<br />

raodenoba<br />

151<br />

540 540<br />

212 212<br />

20625 22297<br />

bilikis xviebis saerTo raodenoba 22188 23986<br />

* Mib – Mebibite (1 048 576 baiti);<br />

** CLV (Constant Linear Velocity) – mudmivi wrfivi siCqare.<br />

diskretizacia<br />

musikaluri kompaqt-diskebis Caweris dros monacemTa<br />

diskretizacia 44100 taqti/wm sixSiriT<br />

sruldeba. xmovani monacemebis TiToeuli amorCeva<br />

(Sample) marcxena da marjvena arxebis komponents<br />

(stereo) Seicavs. arxis komponenti 16-Tanriga ricxviT<br />

warmodgindeba. amrigad, SesaZlebelia 65536<br />

sxvadasxva mniSvnelobis miReba, romlebic drois<br />

gansazRvrul momentSi arxis xmovani talRebis<br />

amplitudas Seesabameba.<br />

diskretizaciis sixSire xmovani sixSireebis<br />

diapazons gansazRvravs, romelic cifruli Caweris<br />

dros SeiZleba iqnas miRebuli. diskretizaciis six-<br />

Sire rac ufro maRalia, miRebuli Sedegi originalTan<br />

miT ufro axlosaa. naikvist-kotelnikovis<br />

Teoriis Tanaxmad, sawyisi signalis zusti aRdgenisTvis<br />

diskretizaciis sixSire orjer meti unda<br />

iyos amorCevaSi arsebul yvelaze maRal sixSires-<br />

Tan SedarebiT.<br />

adamiani maqsimum 20000 hc sixSiris xmovan signalebs<br />

aRiqvams. swored amitom Sony da Philips kompaniebma<br />

musikaluri kompaqt-diskebis CawerisTvis<br />

daaxloebiT orjer meti _ 44100 hc diskretizaciis<br />

sixSire gamoiyenes.<br />

qvekodebi<br />

qvekodebis baitebi damgroveblis mier spiralur<br />

bilikze simRerebis, anu xmovani bilikebis<br />

(Tracks) mosaZebnad da kompaqt-diskis Sesaxeb damatebiTi<br />

informaciis gadasacemad gamoiyeneba.<br />

152


yovel seqtorSi qvekodebi 98 baits ikavebs<br />

(erT freimSi _ erTi qvekodis baiti). 2 baiti gamoiyeneba<br />

rogorc blokis dasawyisis da dasrulebis<br />

markeri, xolo danarCeni 96 baiti _ qvekodis monacemebis<br />

Sesanaxad. es 96 baiti, Tavis mxriv, rva 12baitian<br />

blokad iyofa, romelTagan TiToeuls P-W<br />

aRniSvna eniWeba. umetesad qvekodis P da Q blokebi<br />

gamoiyeneba.<br />

qvekodis P bloki xmovani bilikis dasawyisis<br />

identifikaciisTvis gamoiyeneba, xolo Q bloki sxvadasxva<br />

monacemebs Seicavs:<br />

• mocemuli seqtori audioa (CD-DA), Tu sainformacio<br />

(CD-ROM). es monacemi ablokirebs CD-DA<br />

firsakravze sainformacio diskis gaSvebas, ramac<br />

SeiZleba akustikuri sistemis dazianeba gamoiwvios.<br />

• audiomonacemebi orarxiania, Tu oTxarxiani (oTxarxiani<br />

monacemebi iSviaTad gamoiyeneba);<br />

• nebadarTulia Tu ara cifruli kopireba. es monacemi<br />

CD-R da CD-RW damgroveblebs ar exeba. igi<br />

mxolod CD-DA damgroveblebSi gamoiyeneba, sim-<br />

Rerebis cifrul audiokasataze gadaweris blokirebisTvis;<br />

• simRerebis Caweris dros gamoyenebuli iqna Tu<br />

ara damaxinjebebis koreqciis meTodi. es meTodi<br />

xmaurs da SiSins amcirebs;<br />

• diskze audiobilikis (simReris) adgilmdebareoba;<br />

• audiobilikis (simReris) nomeri;<br />

153<br />

• mimdinare simReris dasawyisidan gasuli wuTebi,<br />

wamebi da blokis (freimis) nomeri;<br />

• audiobilikebis (simRerebis) ukuaTvla;<br />

• pirveli simReris dasawyisidan gasuli wuTebi,<br />

wamebi da blokis (freimis) nomeri;<br />

• kompaqt-diskis Strix-kodi;<br />

• Canaweris saerTaSoriso standartuli kodi (International<br />

Standard Recording Code - ISRC). es kodi kompaqt-diskis<br />

yoveli audiobilikisTvis (simReris-<br />

Tvis) unikaluria.<br />

R-W blokebi gamoiyeneba specializirebul, magaliTad<br />

CD-G diskebSi, romlebSic audiofailebTan<br />

erTad SezRuduli moculobis teqsturi da grafikuli<br />

informaciac iwereba.<br />

Secdomebis gasworeba<br />

Red-Book standartis damuSavebis dros gansakuTrebuli<br />

yuradReba Secdomebis gasworebas mieqca.<br />

am mizniT luwobaze kontroli da rid-solomonis<br />

kodebi (CIRC) gamoiyeneba.<br />

Secdomebis gasworebis teqnologia blokebis<br />

(freimebis) doneze muSaobs. informaciis Senaxvis<br />

dros monacemebis 24 baiti rid-solomonis SifratoriT<br />

muSavdeba, ris Sedegad luwobaze kontrolis 4baitiani<br />

Q-kodi iqmneba. miRebuli 28-baitiani ricxvi<br />

meore Sifrators gadaecema, romelic qmnis damatebiT,<br />

4-baitian luwobaze kontrolis P-kods (kontrolis<br />

P da Q kodebi aranair kavSirSi ar aris P<br />

da Q qvekodebTan). amrigad, miiReba 32-baitiani ric-<br />

154


xvi (24 sawyisi baiti da luwobaze kontrolis baitebi),<br />

romelsac qvekodis baiti (informacia bilikis<br />

Sesaxeb) emateba. sabolood yoveli blokisTvis<br />

33-baitiani ricxvi miiReba.<br />

nafxaWnebis da fizikuri dazianebis gavlenis<br />

minimizaciisTvis, romlebic, rogorc wesi, mezobel<br />

blokebs azianebs, blokebSi Cawera araTanmimdevrulad,<br />

109 blokis gamotovebiT sruldeba. es blokebi<br />

ara TanmimdevrobiT, aramed sxvadasxva seqtorebSi<br />

aris ganTavsebuli, rac TanmimdevrobiT wasakiTx monacemebze<br />

nafxaWnebis da fizikuri dazianebebis gavlenas<br />

amcirebs.<br />

CIRC-teqnologia rogorc audio, aseve CD-<br />

ROM-diskebis Caweris dros gamoiyeneba da 3784 biti<br />

(2,6 mm) Secdomis gasworebis SesaZleblobas iZleva.<br />

musikalur kompaqt-diskebSi damatebiT interpolaciis<br />

meTodic gamoiyeneba, romelic 13282 biti<br />

(8,9 mm) Secdomis gasworebis saSualebas iZleva. interpolacia<br />

monacemebis miaxloebiTi gamoTvlis da<br />

gasaSualoebis meTodiT aRdgenis saSualebas iZleva.<br />

musikaluri firsakravi kompaqt-diskze Caweril cifrul<br />

informacias analogur signalebad gardaqmnis,<br />

romelic stereogamaZliereblis mier muSavdeba. am<br />

dros msmenelma mcire xarvezi SeiZleba verc ki SeamCnios.<br />

interpolaciis meTodi CD-ROM-diskebSi ar gamoiyeneba,<br />

radgan CD-ROM-diskidan monacemTa araswori<br />

wakiTxva dauSvebelia. amitom, CD-DA diskebisgan<br />

gansxvavebiT, CD-ROM-diskebi ZiriTad monace-<br />

155<br />

mebTan erTad didi moculobis damatebiT ECC (Secdomebis<br />

koreqciis kodi) informacias Seicavs.<br />

diskze monacemTa kodireba<br />

98 blokis erT seqtorad gaerTianebis Semdeg<br />

iwyeba informaciis kodirebis procesi _ EFM (Eightto-fourteen<br />

Modulation) modulacia. monacemTa yoveli<br />

baiti (8 biti) 14-Tanriga kodad gardaiqmneba. kodi<br />

iseTnairadaa damuSavebuli, rom ricxvi ar SeiZleba<br />

zedized Seicavdes 2-ze nakleb da 10-ze met 0-s.<br />

kodirebis mocemul wess, Caweris velis Sez-<br />

Ruduli sigrZiT (RLL – Run Length Limited), ewodeba RLL<br />

2,10 (zogadad RLL x,y, sadac x _ nulovani bitebis<br />

velis minimaluri, xolo y _ maqsimaluri sigrZea).<br />

cxrilSi 5.2 warmodgenilia N da O simboloebis<br />

warmodgena kompaqt-diskze Caweris win, xolo<br />

nax. 5.5-ze _ kompaqt-diskze Caweris Semdeg.<br />

RLL 2,10 kodirebis magaliTi<br />

simbolo N O<br />

156<br />

cxrili 5.2<br />

orobiTi ASCII kodi 01001110 01001111<br />

RLL kodi 00010001000100 00100001000100<br />

gamaerTianebeli<br />

bitebi<br />

nax. 5.5. monacemebis EFM-kodireba kompaqt-diskze


5.3. CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

maxasiaTeblebi<br />

monacemebis gadacemis siCqare<br />

monacemebis gadacemis siCqare (DTR) _ maqsimaluri<br />

siCqarea, romliTac monacemebi diskidan <strong>kompiuteris</strong><br />

operatiul mexsierebaSi gadaigzavneba. monacemebis<br />

gadacemis siCqare CD-ROM-ebis umniSvnelovanesi<br />

maxasiaTebelia, romlis miTiTebac yovelTvis<br />

xdeba damgroveblis modelTan erTad. monacemTa gadacemis<br />

siCqare uSualodaa dakavSirebuli diskis<br />

brunvis siCqaresTan.<br />

pirveli CD-ROM-ebi, iseve rogorc audio kompaqt-diskebis<br />

firsakravebi, monacemebs 150 kbaiti/wm<br />

siCqariT gadascemdnen. CD-ROM-ebis Semdegi TaobebisTvis<br />

monacemTa gadacemis siCqare am ricxvis jeradia<br />

(150 kbaiti/wm). magaliTad, CD-ROM 50x aRniSnavs,<br />

rom gadacemis maqsimaluri siCqarea 7500 kbaiti/wm.<br />

cxrilSi 5.3 warmodgenilia CD-ROM-ebis monacemTa<br />

gadacemis siCqaris damokidebuleba jeradobaze.<br />

N-jeradi siCqaris CD-ROM-ebisTvis monacemebis<br />

gadacemis siCqare damokidebulia diskze Cawerili<br />

monacemebis tipze. Tu informaciis wakiTxva audio<br />

kompaqt-diskidan sruldeba, monacemTa gadacemis<br />

siCqare 150 kbaiti/wm-Si iqneba (Normal Speed). Tu monacemebis<br />

failebi ikiTxeba, maTi gadacemis siCqare<br />

SeiZleba iyos 300, 450, 600 da a.S. kbaiti/wm-Si, rac<br />

damokidebulia CD-ROM-is maqsimalur siCqareze.<br />

157<br />

cxrili 5.3<br />

CD-ROM-ebis monacemTa gadacemis siCqaris damokidebuleba<br />

amZravis muSaobis siCqaris jeradobaze<br />

CD-ROM jeradoba monacemTa gadacemis<br />

siCqare, kbaiti/wm<br />

1x 150<br />

2x 300<br />

8x 1200<br />

16x 2400<br />

24x 3600<br />

32x 4800<br />

36x 5400<br />

40x 6000<br />

50x 7500<br />

60x 9000<br />

pirveli CD-diskuri mowyobiloba audiofirsakravs<br />

warmoadgenda, romlisTvisac umTavresia monacemTa<br />

mudmivi siCqariT gadacema. amitom CD-ROMisTvis,<br />

vinCesterisgan gansxvavebiT, mniSvnelovania<br />

ara diskis brunvis kuTxuri siCqare, aramed wamkiTxavi<br />

meqanizmis mimarT diskis pitebis gadaadgilebis<br />

wrfivi siCqare.<br />

swored amitom CD-ROM-ebSi Tavdapirvelad informaciis<br />

mudmivi wrfivi siCqariT (Constant Linear Velocity,<br />

CLV) wakiTxvis meTodi gamoiyeneboda. am Sem-<br />

TxvevaSi diskis brunvis siCqare cvladia da damokidebulia<br />

diskze informaciis adgilmdebareobaze<br />

(brunvis siCqare mcirdeba diskis centridan kidis<br />

mimarTulebiT).<br />

158


Tumca 2400 kbaiti/wm-Si (16x) da ufro maRal<br />

siCqareebze monacemebis gadacemisas CLV meTodis gamoyeneba<br />

seriozul teqnikur problemebs awydeba.<br />

brunvis siCqaris xSiri cvla diskis maRali kuTxuri<br />

siCqariT brunvis dros rTuldeba. amitom CD-<br />

ROM-ebis Tanamedrove modelebSi diskis nawilobriv<br />

mudmivi kuTxuri siCqariT brunvis meTodi (Partial<br />

Constant Angular Velocity, PCAV) gamoiyeneba. PCAV meTodi<br />

(zogjer CLV-CAV termini gamoiyeneba) centridan kidis<br />

mimarTulebiT diskis zonebad dayofas gulisxmobs.<br />

monacemTa gadacemis siCqaris sapasporto<br />

mniSvneloba mxolod diskis kideebSi arsebuli seqtorebidan<br />

informaciis wakiTxvis dros miiRweva,<br />

xolo centrTan axlos mdebare seqtorebidan monacemTa<br />

gadacemis siCqare TiTqmis orjer ufro dabalia.<br />

miRwevis saSualo dro<br />

miRwevis saSualo dro (Access Time, AT) aris is<br />

dro, romelic damgrovebels diskze saWiro monacemebis<br />

moZebnisTvis sWirdeba.<br />

miRwevis dro SedarebiT mcirea diskis Siga<br />

seqtorebidan monacemebis wakiTxvis dros da diskis<br />

gare seqtorebisTvis TandaTanobiT izrdeba. amitom<br />

damgroveblis sapasporto monacemebSi miRwevis saSualo<br />

dro mieTiTeba, romelic diskis SemTxveviT ar-<br />

Ceuli seqtorebidan monacemebis wakiTxvis saSualo<br />

droiT ganisazRvreba.<br />

159<br />

CD-ROM-ebis srulyofasTan erTad miRwevis sa-<br />

Sualo droc mcirdeba, magram es parametri vin-<br />

Cesteris analogiur parametrs (100-200 mwm CD-ROMisTvis<br />

da 8-12 mwm vinCesterisTvis) mainc mniSvnelovnad<br />

Camouvardeba. aseTi mniSvnelovani gansxvaveba<br />

ganpirobebulia maTi konstruqciebis principialuri<br />

gansxvavebiT: vinCesterSi ramdenime magnituri Tavaki<br />

gamoiyeneba, romelTa gadaadgilebis diapazonic SedarebiT<br />

mcirea CD-ROM-is amZravis erTaderT optikur<br />

TavakTan SedarebiT.<br />

cxrilSi 5.4. warmodgenilia sxvadasxva CD-<br />

ROM-ebis amZravebis miRwevis saSualo dro.<br />

cxrili 5.4<br />

CD-ROM-ebis amZravebis miRwevis saSualo dro<br />

amZravis siCqaris jeradoba miRwevis saSualo dro, mwm<br />

1x 400<br />

2x 300<br />

3x 200<br />

4x-6x 150<br />

8x-20x 100<br />

24x-34x 80<br />

36-60x 75<br />

160


5.4. kompaqt-diskebis formatebi<br />

Red book - CD-DA<br />

standarti Red book 1980 wels, Sony da Philips kompaniebis<br />

mier gamoqveynda da kompaqt-diskebis yvela<br />

Semdegi specifikaciis safuZvels warmoadgens. standarti<br />

Red book diskis geometriul zomebs, audioparametrebs,<br />

diskis struqturas, optikur maxasiaTeblebs,<br />

modulaciis da Secdomebis gasworebis<br />

sistemebs gansazRvravs.<br />

Red book standartis safuZvelze musikaluri<br />

CD-DA kompaqt-diskebi damuSavda. Red book standartis<br />

bolo redaqcia 1999 wels gamoqveynda.<br />

Yellow book – CR-ROM<br />

standarti Yellow book warmodgenili iqna Sony da<br />

Philips kompaniebis mier 1983 wels, xolo 1989 wels<br />

gaformda, rogorc saerTaSoriso standarti CD-<br />

ROM. am standartis mixedviT SenarCunda Red book<br />

standartiT gansazRvruli diskis geometriuli parametrebi<br />

da daemata Secdomebis koreqciis damatebiTi<br />

SesaZleblobebi, ramac cifruli monacemebis<br />

saimedo Senaxva gaxada SesaZlebeli. Semotanili iqna<br />

agreTve damatebiTi sinqronizacia da saTauri informacia,<br />

ramac seqtorebis adgilmdebareobis ufro<br />

zusti gansazRvra gaxada SesaZlebeli.<br />

Yellow book standartiT seqtorebis dayofis ori<br />

reJimi ganisazRvreba: Mode 1, romlis drosac seqtori<br />

Secdomebis koreqciis sqemas Seicavs da Mode 2,<br />

161<br />

rodesac seqtori Secdomebis koreqciis sqemas ar<br />

Seicavs.<br />

arsebobs informaciis garkveuli tipi, romlisTvisac<br />

savsebiT dauSvebelia Secdomebi, magali-<br />

Tad kompiuteruli failebi. am SemTxvevaSi aucilebelia<br />

Secdomebis aRmoCenisa da gasworebis aparatis<br />

gamoyeneba. Tumca amasTan erTad arsebobs monacemebis<br />

sxva tipebic, magaliTad videogamosaxulebebi da<br />

xmovani failebi, romelTa wakiTxvisas Secdomebis<br />

garkveuli raodenoba dasaSvebia.<br />

Secdomebis koreqciis armqone reJimSi Caweris<br />

dros diskis ufro did moculoba eTmoba samomxmareblo<br />

failebs, magram gamousworebeli Secdomebis<br />

gamoCenis albaTobac izrdeba.<br />

Green book - CD-i<br />

standarti Green book Sony da Philips kompaniebis<br />

mier 1986 wels iqna warmodgenili. Green book aramarto<br />

diskis formatia, aramed sruli interaqtiuli<br />

sistemis specifikaciaa, romelic televizorTan SesaerTebel<br />

firsakravs, audio da videogamosaxulebis<br />

realur droSi SemaTanxmebel programul uzrunvelyofas,<br />

matareblebs da formatebs Seicavs.<br />

CD-i firsakravi faqtiurad calke kompiuteria. igi<br />

damuSavebulia Motorola 6800 procesoris bazaze da<br />

Microware OS/9 Real Time operaciul sistemaSi muSaobs.<br />

CD-i kompaqt-diskebze iwereba saswavlo, saTamaSo<br />

programebi, enciklopediebi, musikaluri Canawerebi,<br />

kinofilmebi da a.S.<br />

162


personaluri kompiuteri CD-i kompaqt-diskebs<br />

ver kiTxulobs. Tumca damuSavebulia specialuri<br />

draiverebi, romelTa gamoyenebiTac kompiuters CD-i<br />

failebis wakiTxva SeuZlia.<br />

amJamad CD-i standarti moZvelebulia.<br />

CD-ROM XA<br />

standarti CD-ROM-XA gamoqveynebuli iqna Sony,<br />

Philips da Microsoft kompaniebis mier 1989 wels. CD-XA<br />

warmoadgens Yellow book standartis damatebas.<br />

CD-ROM XA standartis mixedviT Yellow book<br />

standarts Green book standartiT gansazRvruli sami<br />

funqcia daemata:<br />

• audio da videomonacemebis monacvleoba;<br />

• Mode 2 seqtorebis gansazRvris gafarToeba;<br />

• audiomonacemebis SekumSvis standarti _ ADPCM.<br />

fragmentebis monacvleoba<br />

CD-ROM XA standartis damgroveblebi monacvleobiT<br />

(interleaving) meTods iyeneben. XA standartis<br />

mixedviT Caweril diskebSi TanmimdevrobiTaa ganlagebuli<br />

iseTi fragmentebi, romlebic gansxvavebuli<br />

bunebis informacias Seicavs. yoveli fragmentis dasawyisSi<br />

specialuri kodi iwereba, romlis mixedviTac<br />

damgrovebeli gansazRvravs, Tu monacemebis<br />

romeli tipia (audio, teqsturi, grafikuli) Cawerili<br />

mimdinare seqtorSi. fragmentebis Tanmimdevroba<br />

SeiZleba nebismieri iyos.<br />

163<br />

miuxedavad imisa, rom monacemebi sxvadasxva<br />

seqtorebidan araerTdroulad ikiTxeba, momxmarebels<br />

isini sinqronulad miewodeba, rogorc kompaqtdiskis<br />

avtorebis mier aris gansazRvruli.<br />

seqtorebis reJimebi da formebi<br />

reJimi 1 (Mode 1) Yellow book standartis seqtoris<br />

formatia. seqtori ECC da EDC kodebs Seicavs,<br />

rac sistemis uSecdomo muSaobas uzrunvelyofs.<br />

cxrilSi 5.5 warmodgenilia Mode 1 seqtoris formati.<br />

Mode 1 seqtoris formati<br />

164<br />

cxrili 5.5<br />

luwobaze kontrolis baitebi Q da P 784<br />

qvekodis baitebi 98<br />

sinqronizaciis baitebi 12<br />

saTauris baitebi 4<br />

monacemTa baitebi 2048<br />

EDC baitebi 4<br />

carieli baitebi 8<br />

ECC baitebi 276<br />

baitebis saerTo raodenoba seqtorSi 3234<br />

originaluri Yellow book standartis mixedviT<br />

reJimi 2 (Mode 2) seqtorSi Secdomebis koreqciis<br />

EDC da EDC kodebis arsebobas ar iTvaliswinebs,<br />

xolo erT audio, an sainformacio kompaqt-diskze<br />

Mode 1 da Mode 2 reJimebis monacvleobiTi gamoyeneba<br />

SeuZlebelia.


Green book standartiT gansazRvrulia sxvadasxva<br />

tipis monacemebis erT diskze Caweris SesaZlebloba.<br />

am mizniT seqtoris formatSi damatebiTi<br />

qvejgufebi (qvesaTauris baitebi) Seitaneba, romlebic<br />

SemdgomSi CD-ROM XA standartSic iqna Setanili.<br />

amrigad, erT diskze SeiZleba Cawerili iqnas<br />

rogorc programebi da samomsaxuro monacemebi, romlebSic<br />

dauSvebelia Secdoma, aseve audio da videomonacemebi,<br />

romelTaTvisac Secdomebis garkveuli<br />

raodenoba daSvebulia.<br />

amitom Mode 2 meTodiT seqtorebis Caweris<br />

ori forma arsebobs _ Form 1 (cxrili 5.6) da Form 2<br />

(cxrili 5.7).<br />

cxrili 5.6<br />

Mode 2 Form 1 meTodiT Cawerili seqtori<br />

luwobaze kontrolis baitebi Q da P 784<br />

qvekodis baitebi 98<br />

sinqronizaciis baitebi 12<br />

saTauris baitebi 4<br />

qvesaTauris baitebi 8<br />

monacemTa baitebi 2048<br />

EDC baitebi 4<br />

ECC baitebi 276<br />

baitebis saerTo raodenoba seqtorSi 3234<br />

Form 2 Secdomebis koreqciis kodebs ar Seicavs,<br />

amitom am formaSi iwereba audio da videomonacemebi.<br />

Secdomebis koreqciis kodebis mocilebis<br />

165<br />

Sedegad izrdeba seqtorSi Cawerili sasargeblo monacemebis<br />

moculoba da monacemebis gadacemis siCqare.<br />

cxrili 5.7<br />

Mode 2 Form 2 meTodiT Cawerili seqtori<br />

luwobaze kontrolis baitebi Q da P 784<br />

qvekodis baitebi 98<br />

sinqronizaciis baitebi 12<br />

saTauris baitebi 4<br />

qvesaTauris baitebi 8<br />

monacemTa baitebi 2324<br />

baitebis saerTo raodenoba seqtorSi 3234<br />

Orange Book<br />

standarti Orange Book warmodgenili iqna Sony<br />

da Philips kompaniebis mier 1989 wels. Orange Book sami<br />

nawilisgan Sedgeba. I nawilSi CD-MO (magnitur-optikuri)<br />

formati aRiwereba, romlis praqtikuli realizacia<br />

ar momxdara, II nawilSi _ CD-R, xolo III<br />

nawilSi _ CD-RW teqnologia aRiwereba.<br />

CD-R standartis aRweriloba dayofilia or<br />

tomad. I tomSi Caweris 1x, 2x, 4x siCqareebi, xolo II<br />

tomSi, romelic 1998 wels gamoqveynda _ Caweris 8x<br />

da 16x siCqareebi ganisazRvra.<br />

Orange Book specifikaciiT gansazRvruli CD-R<br />

standarti warmoadgens formats erTjeradi CaweriT<br />

da mravaljeradi wakiTxviT (Write once Read Mostly,<br />

WORM). Cawerili diski Red Book da Yellow Book stan-<br />

166


dartebis SeTavsebadia, anu CD-DA da CD-ROM damgroveblebis<br />

mier ikiTxeba.<br />

Orange Book standartis III nawilSi aRwerilia<br />

CD-RW teqnologia, romlis mixedviTac diskze SesaZlebelia<br />

monacemebis waSla da axli monacemebis<br />

Cawera. I tomSi ganisazRvra Caweris 1x, 2x, 4x siCqareebi,<br />

xolo II tomSi, romelic 1998 wels gamoqveynda<br />

_ Caweris 4x-10x siCqareebi ganisazRvra.<br />

Orange Book specifikaciis mixedviT kompaqtdiskze<br />

SesaZlebelia mravalsesiuri Canaweris gake-<br />

Teba.<br />

mravalsesiuri Cawera<br />

Orange Book specifikaciis Seqmnamde kompaqtdiskebi<br />

mxolod erT sesiad iwereboda. sesia (session)<br />

nulovan biliks warmoadgens, romelsac erTi, an<br />

ramdenime sainformacio biliki moyveba. nulovani biliki<br />

diskze 4500 seqtors (1 wuTi, an 9,2 mbaiti moculobis<br />

monacemebi) adgils ikavebs. nulovan bilikze<br />

Cawerili monacemebi aCvenebs, aris Tu ara diski<br />

mravalsesiuri da diskze Semdegi Caweris misamarTs<br />

gansazRvravs. pirveli (an erTaderTi, Tu diski erTsesiuria,<br />

anu Cawerilia Disk-At-Once reJimSi) damabolovebeli<br />

zona 6750 seqtors (1,5 wuTi, an 13,8 mbaiti<br />

moculobis monacemebi) ikavebs.<br />

mravalsesiuri kompaqt-diski ramdenime sesias<br />

Seicavs. TiToeul sesias sakuTari nulovani biliki<br />

da damabolovebeli zona gaaCnia. nulovani bilikis<br />

da damabolovebeli zonis arseboba TiToeuli sesi-<br />

167<br />

isTvis aucilebelia, rac diskis sainformacio moculobas<br />

amcirebs. magaliTad, 48 sesia momxmareblis<br />

monacemebis Caweris gareSec ki TiTqmis mTlianad<br />

avsebs 74-wuTian kompaqt-disks.<br />

Orange Book specifikaciis mixedviT Caweris sami<br />

ZiriTadi meTodi ganisazRvreba:<br />

• Disk-At-Once (DAO);<br />

• Track-At-Once (TAO);<br />

• paketuri Cawera.<br />

Disk-At-Once<br />

Disk-At-Once kompaqt-diskebze Caweris erTsesiuri<br />

meTodia. am dros nulovani biliki, monacemTa<br />

bilikebi da damabolovebeli zona erTi operaciis<br />

ganmavlobaSi, lazeris gamorTvis gareSe Caiwereba.<br />

diskze cvlilebebis Setana SemdgomSi SeuZlebelia.<br />

Track-At-Once<br />

mravalsesiuri diskebis CawerisTvis Cveulebriv<br />

Track-At-Once, an paketuri meTodi gamoiyeneba.<br />

Track-At-Once meTodiT Cawerisas sesiis yoveli<br />

biliki cal-calke Caiwereba (lazeri gamoirTveba da<br />

CairTveba), ris Semdegac sesia ixureba. sesiaSi damatebiTi<br />

bilikebis Semdgomi Cawera SeuZlebelia.<br />

diskis daxurvis SemTxvevaSi SeuZlebeli iqneba axali<br />

sesiebis damatebac.<br />

Track-At-Once meTodiT Cawerili bilikebi, rogorc<br />

wesi, 2 wm-iani intervalebiT gamoiyofa. yoveli<br />

Cawerili biliki 150 samomsaxuro seqtors Seicavs,<br />

168


omlebic SesvlisTvis, gamosvlisTvis, intervalis<br />

SeqmnisTvis da kavSirisTvis gamoiyeneba.<br />

paketuri Cawera<br />

paketuri meTodi erT bilikze ramdenime Canaweris<br />

gakeTebis saSualebas iZleva, rac diskuri<br />

sivrcis araracionalur gamoyenebas amcirebs. yovel<br />

paketSi oTxi seqtori SesvlisTvis gamoiyeneba, ori<br />

_ gamosvlisTvis, xolo erTi _ dakavSirebisTvis.<br />

paketis sigrZe SeiZleba iyos cvladi, an fiqsirebuli,<br />

Tumca rogorc damgroveblebis, aseve paketuri<br />

Caweris programebis umetesoba fiqsirebul sigrZes<br />

iyenebs, rac paketebis damuSavebas amartivebs.<br />

paketebis Caweris dros umetesad UDF (Universal<br />

Disk Format) failuri sistema gamoiyeneba. am SemTxvevaSi<br />

failebis waSla-Cawera iseve xdeba, rogorc<br />

drekad diskze. process marTavs paketuri Caweris<br />

programa da failuri sistema UDF.<br />

samwuxarod Tanamedrove operaciul sistemebs<br />

paketuri meTodis da UDF failuri sistemis mxardaWera<br />

ar gaaCnia. amitom Caweris paketuri reJimis<br />

realizaciisTvis kompiuterSi saWiroa specialuri<br />

draiveris da gamoyenebiTi programis (magaliTad,<br />

DirectCD) dayeneba.<br />

Photo CD<br />

standarti Photo CD 1992 wels gamoqveynda. fotofiri<br />

kompania Kodak-is warmomadgenlobaSi igzavneba.<br />

suraTi skanirdeba da kompiuterulad muSavde-<br />

169<br />

ba. feradi suraTi sakamaod maRalxarisxiania da SeiZleba<br />

15-20 mbaiti moculoba gaaCndes.<br />

amis Semdeg suraTi kompaqt-diskze iwereba. Cawera<br />

Orange book specifikaciis mravalsesiuri Caweris<br />

meTodiT sruldeba. ramdenadac monacemebi diskze<br />

CD-ROM XA standartSi Mode 2, Form 2 meTodiT iwereba,<br />

kompaqt-diskze meti moculobis monacemebis Caweraa<br />

SesaZlebeli.<br />

Photo CD programuli uzrunvelyofa fotografiis<br />

sxvadasxva gadawyvetunarianobiT daTvalierebis<br />

da standartuli grafikuli programebiT (magaliTad,<br />

Photoshop) damuSavebis saSualebas iZleva.<br />

White Book – Video CD<br />

standarti Video CD 1993 wels, Philips, JVC, Matsushita<br />

da Sony kompaniebis mier gamoqveynda. Video CD<br />

Green Book da CD-ROM XA standartebis safuZvelze<br />

Seiqmna. videomonacemebi MPEG-1, xolo cifruli<br />

audiomonacemebi _ ADPCM formatSi inaxeba. informaciis<br />

sruli moculoba 74 wuTamdea.<br />

Video CD diskebi Windows Media Player programis<br />

saSualebiT ikiTxeba.<br />

Super Video CD<br />

Super Video CD specifikacia 1999 wels gamoqveynda.<br />

igi White Book standartis gafarToebul variants<br />

warmoadgens. Super Video CD specifikaciaSi SekumSvis<br />

MPEG-2 standarti, ekranis NTSC 480x480 da<br />

PAL 480x576 gadawyvetunarianoba gamoiyeneba.<br />

170


Blue Book – CD EXTRA<br />

specifikacia Blue Book – CD EXTRA 1995 wels,<br />

Philips da Sony kompaniebis mier gamoqveynda. Blue Book<br />

specifikaciis mixedviT kompaqt-diskebSi audio da<br />

sainformacio bilikebis gancalkevebisTvis mravalsesiuri<br />

teqnologia gamoiyeneba. diskis audio nawili<br />

Sedgeba 98 Red Book standartis bilikisgan, xolo<br />

monacemTa nawili CD XA, Mode 2 reJimSi iwereba.<br />

audio kompaqt-diskebis standartuli firsakravi<br />

erTsesiuria da amitom mxolod audio sesias<br />

kiTxulobs, xolo personalur <strong>kompiuteris</strong> CD-ROM<br />

kiTxulobs rogorc audio, aseve monacemTa sesiasac.<br />

Purple Book<br />

specifikacia Purple Book 2000 wels, Philips da<br />

Sony kompaniebis mier gamoqveynda. standarti Purple<br />

Book gansazRvravs damgroveblebs ormagi simWidroviT<br />

_ CD-ROM (DD-ROM) CD-R (DD-R), CD-RW (DD-RW).<br />

DD-RW damgrovebeli wakiTxva/Caweris operaciebs<br />

standartul CD-ROM, CD-R da CD-RW diskebze<br />

asrulebs, Tumca Cawera xdeba ormagi simWidroviT,<br />

ris Sedegadac diskis tevadoba 1,3 gbaits aRwevs.<br />

DD damgroveblebi mxars uWeren saavtoro uflebebis<br />

cifrul dacvas _ musikaluri kompaqt-diskidan<br />

kopirebis blokirebas.<br />

cxrilSi 5.8 warmodgenilia Purple Book/DD-ROM<br />

standartSi, Mode2, Form2 meTodiT Cawerili seqtoris<br />

struqtura.<br />

171<br />

cxrili 5.8<br />

Purple Book/DD-ROM standartSi, Mode2, Form2<br />

meTodiT Cawerili seqtori<br />

luwobaze kontrolis baitebi Q da P 276<br />

qvekodis baitebi 98<br />

sinqronizaciis baitebi 12<br />

saTauris baitebi 4<br />

qvesaTauris baitebi 8<br />

monacemTa baitebi 2048<br />

EDC baitebi 4<br />

baitebis saerTo raodenoba seqtorSi 2352<br />

miuxedavad ormagi moculobisa, DD damgroveblebma<br />

farTo gamoyeneba ver hpoves, rac DVD damgroveblebis<br />

farTo gavrcelebiTaa ganpirobebuli.<br />

5.5. kompaqt-diskebis failuri sistemebi<br />

Yellow Book da Semdegi specifikaciebi mxolod<br />

monacemTa seqtorebis struqturas aRweren. isini saerTod<br />

ar exebian failur sistemas da monacemTa<br />

formatebs, romelTa wakiTxvac sxvadasxva operaciul<br />

sistemebSi unda Sesruldes. amitom sxvadasxva<br />

mwarmoeblebis mier gamoSvebuli pirveli CD-ROM<br />

diskebis wasakiTxad Sesabamisi programuli uzrunvelyofis<br />

instalacia iyo aucilebeli.<br />

personaluri kompiuterebis aparaturuli da<br />

programuli uzrunvelyofis mwarmoeblebi CD-ROM<br />

diskebis failuri formatis standartizaciiT iyvnen<br />

172


dainteresebulni, rac SesaZlebels gaxdida iseTi<br />

kompaqt-diskebis warmoebas, romlebic waikiTxeboda<br />

yvela sistemis mier, specialuri draiverebis damu-<br />

Savebis gareSe.<br />

1986 wels ramdenime kompaniis SeTanxmebuli<br />

muSaobis Sedegad damuSavda pirveli standartuli<br />

failuri sistema High Sierra, romelmac uzrunvelyo<br />

CD-ROM diskebis Tavsebadoba faqtiurad yvela damgrovebelTan.<br />

kompaqt-diskebSi<br />

sistema gamoiyeneba:<br />

amJamad ramdenime failuri<br />

• High Sierra;<br />

• ISO 9660 (High Sierra-s bazaze);<br />

• Joliet;<br />

• UDF (Universal Disk Format);<br />

• Mac HFS (Hierarchical File System);<br />

• Rock Ridge;<br />

• Mount Ranier.<br />

High Sierra<br />

High Sierra formatis diskebTan muSaobas operaciul<br />

sistemaSi CaSenebuli draiveri (Cveulebriv<br />

Mscdex.exe) uzrunvelyofs. es draiveri ATAPI aparaturuli<br />

uzrunvelyofis draiverTan urTierTqmedebs.<br />

ISO 9660<br />

standarti ISO 9660 damuSavda High Sierra formatis<br />

safuZvelze, 1988 wels.<br />

173<br />

ISO 9660 nawilobriv gansxvavdeba High Sierra<br />

formatisgan, Tumca misi draiverebi High Sierra formatis<br />

diskebsac uproblemod kiTxulobs. ISO 9660<br />

standarts sami done gaaCnia.<br />

ISO 9660 standartis I done failuri sistemebis<br />

gamaerTianebeli formatia, romelic faqtiurad<br />

yvela kompiuterul platformas uTavsdeba<br />

(maT Soris UNIX-s da Macintosh-s). failur sistemas<br />

ramdenime uaryofiTi Tviseba gaaCnia:<br />

• failebis saxeli SeiZleba Seicavdes mxolod<br />

•<br />

did simboloebs (A-Z), cifrebs (0-9) da xazgasmis<br />

`_~ simbolos;<br />

failis saxelSi da gafarToebaSi simboloebis<br />

maqsimaluri raodenobaa 8.3 (Ms-Dos-is SezRudvis<br />

safuZvelze);<br />

• katalogis saxelis maqsimaluri sigrZe 8 simboloa<br />

(gafarToeba ar aris nebadarTuli);<br />

• daSvebulia ara umetes 8 qvekatalogisa;<br />

• failis saxeli unda iyos uwyveti.<br />

II done I donisgan imiT gansxvavdeba, rom failis<br />

saxelis da gafarToebis saerTo sigrZe SeiZleba<br />

30 simbolos Seadgendes (`.~ gamyofis gareSe),<br />

xolo III donis mixedviT nebadarTulia failebis<br />

wyvetili saxelebi.<br />

ISO 9660 standartis Tanaxmad kompaqt-diskis<br />

sivrce sam nawilad iyofa:<br />

• Semavali veli (Lead in), romelSic moTavsebulia<br />

saTauri (Volume Table Of Contents, VTOC), Canawerebis<br />

174


misamarTebi, bilikebis raodenoba da Canaweris<br />

saerTo dro (moculoba);<br />

• monacemTa veli;<br />

• gamosvlis veli (Lead Out). masSi specialuri Wde<br />

Tavsdeba, romelic Canaweris dasasruls aRniSnavs.<br />

Joliet<br />

Joliet warmoadgens ISO 9660 standartis gafar-<br />

Toebas. damuSavebulia Microsoft-is mier Widows 95 da<br />

ufro Tanamedrove operaciuli sistemebSi gamoyenebisTvis.<br />

kompaqt-diskze Cawerisas failuri formati<br />

Joliet failebis 64 simbolomde sigrZis saxelebis<br />

gamoyenebis saSualebas iZleva. im programebisTvis,<br />

romelTac failebis grZeli saxelebis mxardaWera<br />

ar gaaCniaT, standartiT gaTvaliswinebulia 8.3 formatis<br />

fsevdosaxelebad gardaqmna.<br />

Joliet standartis ZiriTadi Tvisebebia:<br />

• failebisa da katalogebis saxelebis sigrZe SeiZleba<br />

maqsimum 64 simbolos Seicavdes;<br />

• katalogis saxeli SeiZleba gafarToebasac Seicavdes;<br />

• qvekatalogebis raodenoba SeuzRudavia;<br />

• mravalsesiuri Caweris mxardaWera.<br />

Tu operaciul sistemas (magaliTad Ms-Dos-is<br />

Zvel versias) Joilet standartis mxardaWera ar gaaCnia,<br />

failebi wakiTxvisas ISO 9660 standartis mixedviT<br />

(mokle saxelebiT) interpretirdeba.<br />

175<br />

universaluri diskuri formati (UDF)<br />

UDF (Universal Disk Format) SedarebiT axali failuri<br />

sistemaa, romelic miRebuli iqna samrewvelo<br />

standartis saxiT CD da DVD <strong>mowyobilobebi</strong>sTvis.<br />

failuri sistema UDF mxars uWers 255 simbolomde<br />

sigrZis failebis saxelebs. UDF damuSavda<br />

paketuri CawerisTvis. igi CD-R da CD-RW diskebze<br />

mcire moculobis monacemebis Caweris standarts<br />

warmoadgens.<br />

Mac HFS<br />

Mac HFS gamoiyeneba Macintosh-is operaciuli<br />

sistemis mier da IBM standartis personalur kompiuterTan<br />

SeuTavsebelia. Tumca SesaZlebelia kombinirebuli<br />

diskebis Cawerac, romlebSic erTdroulad<br />

Joliet da HFS, an ISO 9660 da HFS failuri sistemebi<br />

gamoiyeneba.<br />

Rock Ridge<br />

standarti RRIP (Rock Ridge Interchange Protocol) _<br />

UNIX/POSIX failuri sistemebisTvis damaxasiaTebeli<br />

damatebiTi informaciis Caweris saSualebas iZleva.<br />

Rock Ridge standarts mxars ar uWers Ms-Dos da Windows<br />

operaciuli sistemebi.<br />

miuxedavad amisa, Rock Ridge formatSi Cawerili<br />

failebi nebismier kompiuterSi ikiTxeba. SeuTavseblobis<br />

SemTxvevaSi RRIP gafarToebebi ubralod<br />

ignorirdeba.<br />

176


Mount Ranier<br />

standarti Mount Ranier (Easy Write) damuSavebuli<br />

iqna Philips, Sony, Microsoft da Compaq kompaniebis mier.<br />

pirveli Mount Ranier damgrovebeli (Philips RWDV1610B)<br />

2001 wels gamouSves.<br />

Mount Ranier standartis safuZvelze operaciul<br />

sistemas CD-RW diskebTan efeqturi muSaobis saSualeba<br />

eZleva. CD-RW damgroveblis funqciebi integrirebulia<br />

operaciul sistemaSi. amitom diskebze<br />

CawerisTvis aRar aris aucilebeli specialuri draiverebisa<br />

da programebis gamoyeneba.<br />

Mount Ranier standartis realizaciisTvis aucilebelia:<br />

• Tanamedrove CD-RW damgrovebeli, romelic mxars<br />

uWers Mount Ranier standarts;<br />

• Tanamedrove operaciuli sistema, magaliTad Window<br />

XP, romelic agreTve mxars uWers Mount Ranier<br />

standarts. Zveli operaciuli sistemis arsebobis<br />

SemTxvevaSi unda dainstalirdes romelime specialuri<br />

gamoyenebiTi programa.<br />

standarti Mount Ranier saSualebas iZleva CD-<br />

RW damgrovebeli gamoyenebuli iqnas drekadi da<br />

sxva tipis (magaliTad Zip, Super Disk da sxv.) diskuri<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s maRalefeqturi alternativis saxiT.<br />

177<br />

5.6. CD-R da CD-RW teqnologiebi.<br />

kompaqt-diskebze Cawera<br />

CD-R teqnologia<br />

CD-R diskebis wakiTxva SesaZlebelia faqtiurad<br />

nebismieri standartuli CD-ROM damgroveblis<br />

saSualebiT.<br />

CD-R diskebi igive principiT muSaoben, rogoriTac<br />

standartuli CD-ROM diskebi. lazeruli<br />

sxivi fokusirdeba diskis zedapirze, xolo fotoreceptori<br />

areklili sxivis parametrebis mixedviT<br />

afiqsirebs Rrmuli/zedapiri da zedapiri/Rrmuli gadasvlebis<br />

Tanmimdevrobas.<br />

Cveulebriv kompaqt-diskSi spiraluri biliki<br />

polikarbonatul masaSi iStampeba, anu Rrmulebi da<br />

zedapirebi fizikuradaa formirebuli. misgan gansxvavebiT<br />

CD-R diskze fizikurad datanilia erTi<br />

amaRlebuli spiralur biliki, romelzedac amomwvaria<br />

Rrmulebis suraTi.<br />

CD-R da CD-ROM diskebis damzadebis procesi<br />

TiTqmis analogiuria. orive SemTxvevaSi xdeba gamlRvari<br />

polikarbonatuli masis dapresva formis<br />

mimcemi matriciT. magram Rrmulebis da zedapirebis<br />

nacvlad CD-R diskze spiraluri naRari (pregroove)<br />

formirdeba. Tu mas lazeris mxridan SevxedavT, es<br />

naRari spiralur amonawevs warmoadgens. spiraluri<br />

amonawevis sazRvrebs ganivi RerZis mimarT mcire gadaxrebi<br />

gaaCnia (e.w. rxevebi). rxevebis amplituda na-<br />

Raris siganesTan SedarebiT sakmaod mcirea. naRaris<br />

178


xviebs Soris manZili 1,6 mikronia, xolo rxevebis<br />

amplituda _ 0,03 mikroni.<br />

CD-R naRaris rxevebis safuZvelze damatebiTi<br />

informacia modulirdeba, romelic damgroveblis<br />

mier waikiTxeba. sinqronizaciis signali, romelic<br />

naRaris rxevebiT ganisazRvreba, droiT kodTan da<br />

sxva monacemebTan erTad modulirdeba. mas sawyisi<br />

bilikis absoluturi dro (Absolute Time In Pregroove -<br />

ATIP) ewodeba. droiTi kodi `saaTi: wuTi: wami:~ formatSi<br />

gamoisaxeba da kadris Q-qvekodebSi Seiyvaneba.<br />

ATIP signali damgrovebels saSualebas aZlevs Caweris<br />

win diskuri velis ganawileba moaxdinos.<br />

CD-R diskis damzadebis Semdegi etapia centrifugirebis<br />

meTodiT organuli saRebavis datana, romelic<br />

oqros amrekli feniT ifareba. amis Semdeg<br />

diski ultraiisferi sxivebiT gamyarebuli akrilis<br />

lakis damcavi feniT ifareba.<br />

akrilis lakis feniT dafarul diskze trafaretuli<br />

beWdvis meTodiT saRebavis fena daitaneba,<br />

romelic diskis identifikaciisTvis da damatebiTi<br />

dacvisTvis gamoiyeneba.<br />

gamokvlevebis Tanaxmad organuli saRebaviT<br />

dafaruli alumini swrafad Jangdeba. swored aman<br />

ganapiroba CD-R diskebSi oqros amrekli fenis gamoyeneba.<br />

CD-R diskis organuli saRebavis da oqros amrekl<br />

fenebs igive optikuri maxasiaTeblebi gaaCnia,<br />

rogoric CD-ROM diskis zedapirebs. erTi da igivea<br />

179<br />

CD-R da CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s lazeris<br />

sxivis sigrZec _ 780 nanometri.<br />

Caweris dros CD-R diskuri mowyobilobis impulsur<br />

reJimSi momuSave lazeris simZlavre daaxloebiT<br />

10-jer izrdeba da organuli saRebavis fenas<br />

250-300°C-mde acxelebs. aseT temperaturaze organuli<br />

saRebavis fena iwveba da faqtiurad gaumWvirvale<br />

xdeba.<br />

SemdgomSi, diskis wakiTxvis dros, Sesabamis<br />

monakveTebSi lazeruli sxivi oqros amrekl fenamde<br />

veRar aRwevs da aRar airekleba. am dros igive efeqti<br />

miiReba, rogorc areklili lazeruli sxivis Cax-<br />

Sobisas daStampul CD-ROM diskebSi.<br />

nax. 5.6-ze warmodgenilia CD-R diskis fenebi<br />

da spiraluri naRari, romelic organuli saRebavis<br />

fenaSi amomwvar `Rrmulebs~ Seicavs.<br />

amomwvari<br />

`Rrmulebi~<br />

sawyisi naRari<br />

nax. 5.6. CD-R diskis fenebi<br />

amrigad, wakiTxvis dros, lazeri ararsebul<br />

Rrmulebs kiTxulobs, romelTa rolsac dabali<br />

180<br />

trafareti<br />

lakis damcavi fena<br />

oqros amrekli fena<br />

organuli saRebavis<br />

Camweri fena<br />

polikarbonatuli<br />

fuZeSre<br />

Camwer/wamkiTxavi<br />

lazeri


arekvlisunarianobis mqone amomwvari monakveTebi asrulebs.<br />

es monakveTebi organuli saRebavis gaxurebisas<br />

formirdeba, amitom CD-R diskze Caweras zogjer<br />

amowvasac uwodeben.<br />

organuli saRebavis fenis amowva cvlis mis<br />

optikur Tvisebebs, rac mxolod erTxel SeiZleba<br />

moxdes. amitom CD-R diskebs matareblebs erTjeradi<br />

CaweriTac uwodeben.<br />

CD-R diskebis moculoba<br />

CD-R damgroveblebi rogorc 74-wuTian (650 mbaiti),<br />

aseve 80-wuTian (700 mbaiti) diskebTan muSaoben.<br />

Tumca 80-wuTiani diski zogierTi Zveli modelis<br />

CD-DA, CD-ROM damgroveblebis da avtomobilis audiofirsakravis<br />

mier ar ikiTxeba. es problema gamomdinareobs<br />

damatebiTi 6 wuTi (50 megabaiti) tevadobis<br />

misaRebad spiraluri bilikis xviebs Soris man-<br />

Zilis Semcirebidan.<br />

amJamad zogierTi damamzadebelis mier iwarmoeba<br />

gaumjobesebuli optikuri maxasiaTeblebis<br />

mqone 90-wuTiani (790 mbaiti) da 99-wuTiani (870 mbaiti)<br />

diskebi. maTTan Tanamedrove CD-diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

umetesoba uproblemod muSaobs.<br />

CD-RW<br />

1996 wels samrewvelo konsorciumma Ricoh, Sony,<br />

Philips, Yamaha, Hewlett-Packard da Mitsubishi Chemical Corporation<br />

kompaniebis SemadgenlobiT gamoaqvena formati<br />

CD-RW. imave wels gamouSves pirveli CD-RW damgro-<br />

181<br />

vebelic _ MP6200S, romelic warmoadgenda moduls<br />

2/2/6 (2x _ Cawera, 2x _ gadawera, 6x _ wakiTxva) nominaluri<br />

siCqareebiT. imave wels Orange Book specifikaciac<br />

gamoqveynda, romelmac oficialurad gansazRvra<br />

CD-RW standarti.<br />

CD-RW damgrovebeli iTavsebs CD-R damgroveblis<br />

funqciebsac, anu asrulebs CD-R diskis wakiTxvis<br />

da erTjeradi Caweris operaciebs. amitom<br />

CD-RW damgroveblebma kompiuteruli bazridan faqtiurad<br />

gamodevna CD-R damgroveblebi.<br />

CD-RW da CD-R damgroveblebi diskze Caweris<br />

operacias erTi da igive principiT asruleben. Tumca<br />

CD-RW damgrovebeli CD-RW diskze Cawerili<br />

informaciis waSlis da sxva monacemebis Caweris<br />

saSualebasac iZleva. paketuri Caweris Sesabamisi<br />

programuli uzrunvelyofis arsebobis SemTxvevaSi<br />

CD-RW diskebTan iseve xdeba muSaoba, rogorc drekad<br />

diskebTan: SesaZlebelia failebis gadaadgileba,<br />

gadawera da waSla.<br />

CD-RW matareblebi CD-R matareblebisgan oTxi<br />

ZiriTadi TvisebiT gansxvavdeba:<br />

• SesaZlebelia arsebuli monacemebis waSla da<br />

axali informaciis Cawera;<br />

• ufro ZviradRirebulia;<br />

• Caweris ufro dabali siCqare gaaCnia;<br />

• lazeruli sxivis SedarebiT naklebi arekvlisunarianobiT<br />

gamoirCeva.<br />

CD-RW diski polikarbonatul fuZeSreze mzaddeba,<br />

romelzedac datanilia talRuri formis spi-<br />

182


aluri naRari. naRaris rxevebi pozicionirebis informacias<br />

gansazRvravs. polikarbonatuli fena dieleqtrikuli<br />

feniT (izolaciiT) ifareba, romelzedac<br />

Camweri fena, kidev erTi dieleqtrikis fena da<br />

aluminis amrekli fena daitaneba.<br />

muSa fenebis dasacavad diski ultraiisferi<br />

sxivebiT gamyarebuli akrilis lakiT ifareba. Camweri<br />

fenis zeviT da qveviT moTavsebuli dieleqtrikis<br />

fenebis daniSnulebaa Caweris dros polikarbonatuli<br />

fuZeSrisa da liTonis amrekli fenis<br />

intensiuri gaxurebisgan ekranireba.<br />

nax. 5.7-ze naCvenebia CD-RW diskis fenebi da<br />

spiraluri naRari.<br />

CD-RW diskis Camweri fena vercxlis, indiumis,<br />

stibiumis da teluris (Ag-In-Sb-Te) Senadnobs wamoadgens,<br />

romelsac polikristaluri struqtura gaaCnia,<br />

20%-iani arekvlisunarianobiT.<br />

lakis damcavi fena dieleqtrikis fena Camweri fena<br />

polikarbonatuli fuZeSre<br />

nax. 5.7. CD-RW diskis fenebi<br />

Caweris dros lazeri or _ P-Caweris da PwaSlis<br />

reJimSi muSaobs. P-Caweris reJimSi lazeru-<br />

183<br />

aluminis amrekli fena<br />

li sxivi Camweri fenis nivTierebas 500-700°C temperaturamde<br />

axurebs, rac iwvevs mis dnobas. Txevad<br />

mdgomareobaSi Senadnobis molekulebi Tavisuflad<br />

gadaadgildeba, nivTiereba kristalur struqturas<br />

kargavs da amorful mdgomareobaSi gadadis. am<br />

dros Camweri fenis arekvlisunarianoba 5%-mde<br />

mcirdeba. diskis wakiTxvis dros sxvadasxva arekvlisunarianobis<br />

mqone monakveTebi rogorc Rrmulebi<br />

da zedapirebi, ise aRiqmeba.<br />

CD-RW diskebi SemdgomSi mxolod wakiTxvis-<br />

Tvis rom gamoiyenebodes, procesi amiT dasruldeboda.<br />

magram ramdenadac unda arsebobdes CD-RW<br />

diskebze axali informaciis Caweris SesaZlebloba,<br />

unda arsebobdes Camweri fenis nivTierebis polikristaluri<br />

formis aRdgenis saSualebac.<br />

am mizniT dabali simZlavris P-waSlis reJimi<br />

gamoiyeneba. waSlis dros Camweri fenis nivTiereba<br />

200°C-mde xurdeba, rac dnobis temperaturaze bevrad<br />

naklebia, Tumca nivTierebis darbilebisTvis sakmarisia.<br />

aqtiuri fenis 200°C-mde gaxurebisa da Semdgomi<br />

TandaTanobiTi gacivebis dros nivTierebis<br />

struqtura molekularul doneze gardaiqmneba da<br />

amorfulidan kristalur mdgomareobas ubrundeba.<br />

nivTierebis arekvlisunarianoba 20%-mde izrdeba.<br />

miuxedavad imisa, rom lazeris muSaobis am<br />

reJims P-waSla ewodeba, uSualod monacemebis waSla<br />

ar xdeba. CD-RW diskebSi monacemebis `zemodan<br />

gadaweris~ meTodi gamoiyeneba. seqtorebi da monacemebi<br />

ki ar iSleba, aramed maTze `zemodan~ xdeba<br />

184


axali seqtorebis da monacemebis gadawera. Caweris<br />

dros lazeri mudmivad CarTulia da sxvadasxva sim-<br />

Zlavris impulsebs gamoimuSavebs, ris Sedegadac<br />

diskze sxvadasxva arekvlisunarianobis mqone amorfuli<br />

da polikristaluri monakveTebi miiReba.<br />

CD-RW damgroveblebis siCqare<br />

sawyisi Orange book specifikaciis Tanaxmad CD-<br />

RW diskebis Caweris maqsimaluri siCqarea 4x. 2000<br />

wels gamoqveynda Orange book specifikaciis meore<br />

redaqcia _ High-Speed Rewritable, romlis mixedviTac<br />

CD-RW diskebis Caweris 4x-10x siCqare ganisazRvra,<br />

xolo 2000 wels _ mesame redaqcia _ Ultra-Speed Rewritable,<br />

romlis mixedviTac CD-RW diskebis Caweris<br />

8x-24x siCqare ganisazRvra.<br />

High-Speed da Ultra-Speed diskebi standartuli<br />

diskebisgan gansxvavdeba, amitom maTze Cawera High-<br />

Speed da Ultra-Speed damgroveblebSi unda moxdes.<br />

High-Speed da Ultra-Speed damgroveblebi Cveulebriv<br />

CD-RW diskebzec iweren, Tumca Cawera unda moxdes<br />

diskisTvis gansazRvruli siCqariT, winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi gamoCndeba Setyobineba Secdomis Sesaxeb.<br />

CD-damgroveblebis Tavsebadoba.<br />

specifikacia Multiread<br />

kompaqt-diskebis originaluri _ Red Book da<br />

Yellow Book standartebis Tanaxmad kompaqt-diskis minimaluri<br />

(28%) da maqsimaluri (70%) arekvlisunari-<br />

185<br />

anoba ganisazRvra. es niSnavs, rom diskis zedapirma<br />

unda aireklos sxivebis aranakleb 70%, xolo Rrmulebma<br />

_ araumetes 28%. es standartebi 1980-iani wlebis<br />

dasawyisSi damuSavda, rodesac damgroveblis<br />

fotomimRebSi gamoyenebuli diodebi maRali mgrZnobiarobiT<br />

ar gamoirCeoda. amitom zedapirebsa da<br />

Rrmulebs Soris sakmarisi kontrastulobis misaRwevad<br />

gamoyenebuli masalis optikur Tvisebebs sakmaod<br />

maRali moTxovnebi waeyeneboda.<br />

CD-RW diskis zedapirebis arekvlisunarianoba<br />

daaxloebiT 20%-ia, xolo Rrmulebisa _ mxolod 5%,<br />

rac bevrad naklebia sawyis moTxovnebTan SedarebiT.<br />

amitom Zvel (1996 wlamde gamoSvebis) CD-ROM-damgroveblebSi<br />

CD-RW diskebis wakiTxvisas garkveul<br />

problemebs aqvs adgili.<br />

Tanamedrove CD-ROM-damgroveblebi aRWurvilia<br />

gaZlierebis avtomaturi regulirebis sqemiT,<br />

romelic mniSvnelovnad zrdis deteqtoris sqemis<br />

gaZlierebis koeficients. aseTi CD-ROM damgroveblebi<br />

uproblemod kiTxuloben CD-RW diskebs, miekuTvnebian<br />

Multiread specifikacias da miniWebuli<br />

aqvT Sesabamisi logotipi.<br />

5.7. DVD-diskebi<br />

ZiriTadi formatis kompaqt-diskebi (CD) 1980<br />

wlidan gamoiyeneba. Tumca mas Semdeg teqnologiebi<br />

sakmaod ganviTarda. ufro didi moculobis kompaqt-<br />

186


diskebi amJamad sakmaod iafia da maTze moTxovnileba<br />

sakmaod maRalia. video, kompiuteruli da sayofacxovrebo<br />

teqnikis moTxovnebma DVD-diskebis Seqmna<br />

ganapiroba.<br />

Tavdapirvelad abreviatura DVD iSifreboda<br />

rogorc Digital Video Disk (cifruli videodiski), xolo<br />

amJamad _ rogorc Digital Versatile Disk (cifruli mravalmiznobrivi<br />

diski). DVD-diski kompaqt-diskisgan<br />

garegnulad ar gansxvavdeba. CD-diskebis msgavsad,<br />

misi diametric 120 mm-ia, polikarbonatis safuZvelze<br />

mzaddeba, Rrmulebs da zedapirebs Seicavs, romlebic<br />

lazeruli diodiT naTdeba da fotodeteqtoris<br />

saSualebiT ikiTxeba. Tumca gansxvavebebsac<br />

aqvs adgili:<br />

• DVD-diski Cveulebriv kompaqt-diskTan SedarebiT<br />

Rrmulebis naklebi zomiT (0,4 mikroni 0,8 mikronis<br />

nacvlad) gamoirCeva;<br />

• Cveulebriv kompaqt-diskTan SedarebiT DVD-disks<br />

ufro mWidro spirali (0,74 mikroni 1,06 mikronis<br />

nacvlad) gaaCnia;<br />

• DVD-teqnologiaSi wiTeli lazeri (0,65 mikroni<br />

talRis sigrZiT 0,78 mikronis nacvlad) gamoiyeneba;<br />

zemoTCamoTvlilma teqnologiurma siaxleebma<br />

diskis moculobis 7-magi zrda (4,7 gb-mde) ganapiroba.<br />

wamkiTxavi DVD-1x mowyobiloba 1,4 mb/wm siCqa-<br />

187<br />

riT muSaobs (Cveulebrivi kompaqt-diskuri mowyobilobis<br />

wakiTxvis siCqare 150 kb/wm-ia).<br />

samwuxarod wiTel lazerze gadasvlam DVDwamkiTxavebSi<br />

ori lazeris da garTulebuli optikuri<br />

sistemis gamoyeneba ganapiroba, raTa SesaZlebeli<br />

yofiliyo arsebuli musikaluri da kompiuteruli<br />

diskebis wakiTxvac. zogierT Zvel DVD-damgrovebels<br />

aseTi sistema ar gaaCnia. am SemTxvevaSi<br />

SeuZlebeli xdeba Cveulebrivi kompaqt-diskebis wakiTxva.<br />

zogierTi DVD-damgrovebeli CD-DA da CD-<br />

ROM diskebsac kiTxulobs, Tumca SeiZleba CD-R da<br />

CD-RW diskebis wakiTxvis dros gaCndes problemebi.<br />

4,7 gbaiti moculobis DVD-diskze SesaZlebelia<br />

133 wuTis xangrZlivobis, maRali gadawyvetis<br />

(720X480) mqone videoCanaweris ganTavseba. umetes Sem-<br />

TxvevaSi es sakmarisia (holivudSi gadaRebuli filmebis<br />

92% xangrZlivobiT 133 wuTze naklebia). Tumca<br />

zogierT SemTxvevaSi (mag. multimediuri TamaSebis-<br />

Tvis, erT diskze ramdenime filmis Cawerisas, sacnobaro<br />

gamocemebisTvis da a.S) SeiZleba saWiro gaxdes<br />

ufro didi moculobis matareblebis gamoyeneba.<br />

amis Sedegad DVD-diskebis oTxi formati Seiqmna:<br />

• erTmxrivi erTfeniani diskebi (4,7 gb).<br />

• erTmxrivi orfeniani diskebi (8,5 gb).<br />

• ormxrivi erTfeniani diskebi (9,4 gb).<br />

• ormxrivi orfeniani diskebi (17 gb).<br />

188


ismis kiTxva, ra saWiroa amdeni formati? pasuxi<br />

martivia: Philips da Sony kompaniebma CaTvales, rom<br />

momxmareblebisTvis mouxerxebeli iqneboda diskebis<br />

gadabruneba da SeimuSaves erTmxrivi diskebi ori<br />

feniT, xolo Toshiba-m da Time Warner-ma gadawyvites,<br />

rom aseTi diskebi ver imuSavebdnen da gamouSves<br />

ormxrivi erTfeniani diskebi.<br />

orfeniani teqnologiis SemTxvevaSi qveda amrekl<br />

fenaze zemodan naxevrad amrekli fena daitaneba.<br />

imisda mixedviT, Tu sad xdeba lazeris<br />

fokusireba, is an erTi, an meore fenidan airekleba.<br />

informaciis saimedo wakiTxvisTvis qveda fenis<br />

Rrmulebis da zedapirebis zomebi zeda fenis Rrmulebis<br />

da zedapirebis zomebs odnav aRemateba. amitom<br />

qveda fenis sainformacio moculoba zeda fenis<br />

sainformacio moculobasTan SedarebiT naklebia.<br />

ormxrivi diskebi ori erTmxrivi, 0,6 mm sisqis<br />

diskis Sewebebis Sedegad iqmneba. yvela standartis<br />

diskis Tanabari sisqis uzrunvelyofisaTvis 0,6 mm<br />

sisqis erTmxriv disks cariel safuZvelze awebeben.<br />

orfeniani ormxrivi diskis struqtura warmodgenilia<br />

nax. 5.8-ze.<br />

DVD-diski damuSavebuli iqna holivudis mTavar<br />

studiebTan mWidro TanamSromlobis Sedegad,<br />

sayofacxovrebo teqnikis mwarmoebeli 10 (maT Soris<br />

7 iaponuri) kompaniisgan Semdgari korporaciis mier.<br />

damuSavebaSi ar iyo CarTuli arc kompiuteruli da<br />

189<br />

arc satelekomunikacio mrewveloba. aqcenti gakeTebuli<br />

iyo DVD-diskebze Cawerili filmebis gaqiravebaze<br />

da gayidvaze. CamovTvaloT DVD-s ramdenime<br />

standartuli Tavisebureba:<br />

nax. 5.8. ormagi DVD-diski ormagi feniT<br />

• filmidan arasasurveli scenebis mocilebis saSualeba;<br />

• eqvsarxiani audio;<br />

• masStabirebis SesaZlebloba.<br />

es ukanaskneli Tavisebureba DVD-firsakravs<br />

saSualebas aZlevs Tavad gadawyvitos, Tu rogor<br />

CamoWras gamosaxulebis CarCos marcxena da marjvena<br />

kideebi iseTi filmebisTvis, romelTaTvisac siganis<br />

da simaRlis Sefardebaa 3:2, raTa xarisxis gauaresebis<br />

gareSe iyos SesaZlebeli maTi gaSveba Tanamedrove<br />

televizorebze, romelTaTvisac siganis da<br />

simaRlis Sefardebaa 4:3.<br />

DVD-diskebis kidev erT Taviseburebas warmoadgens<br />

aSS-Tvis, evropuli da sxva kontinentebis<br />

qveynebisTvis diskebis Segnebuli SeuTavsebloba.<br />

190


literatura<br />

1. a. benaSvili. <strong>kompiuteris</strong> <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong><br />

(I nawili). teqnikuri universiteti. (2007 _<br />

137 gv.: il.)<br />

2. a. benaSvili. <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>s interfeisebi.<br />

`teqnikuri universiteti~. 2006 _ 125 gv.:<br />

il.<br />

3. Scott Mueller.Upgrading and Repairing PCs. 14th Edition. 2003.<br />

4. Мюллер Скотт. Модернизация и ремонт ПК. 15-е юбилейное<br />

издание. Пер. с англ. – М.: издательский дом «Вильямс»,<br />

2004.- 1344 с.: ил.<br />

5. Andrew S. Tanenbaum. Structured Computer Organization. 2006<br />

6. Аиден М. Колесниченко О. Крамер М. Аппаратные средства<br />

PC. 2-е издание, переработанное и дополненное – BHV –<br />

Санкт-Петербург, 1998. – 608 с.:ил<br />

191


ibeWdeba avtoris mier warmodgenili saxiT<br />

gadaeca warmoebas 01.05.2009. xelmowerilia dasabeWdad<br />

02.06.2009. qaRaldis zoma 60X84 1/16. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 12.<br />

tiraJi 100 egz.<br />

sagamomcemlo saxli `teqnikuri universiteti~, Tbilisi,<br />

kostavas 77<br />

i.m. `goCa dalaqiSvili~,<br />

q. Tbilisi, varkeTili 3, korp. 333, bina 38

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!