29.12.2012 Views

kompiuteris periferiuli mowyobilobebi

kompiuteris periferiuli mowyobilobebi

kompiuteris periferiuli mowyobilobebi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

a. benaSvili<br />

<strong>kompiuteris</strong> <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong><br />

II nawili<br />

`teqnikuri universiteti”@


saqarTvelos teqnikuri universiteti<br />

a. benaSvili<br />

<strong>kompiuteris</strong> <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong><br />

II nawili<br />

Tbilisi<br />

2009<br />

registrirebulia stu-s<br />

saredaqcio-sagamomcemlo<br />

sabWos mier


naSromSi warmodgenilia <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

standartebi, maxasiaTeblebi, muSaobis principebi.<br />

kompiuterTan SeerTebis sakiTxebi. ganxilulia Tanamedrove<br />

tendenciebi <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>s ganviTarebis<br />

sferoSi.<br />

saxelmZRvanelo gaTvaliswinebulia saqarTvelos<br />

teqnikuri universitetis informatikisa da marTvis sistemebis<br />

fakultetis 2201 `kompiuteruli sistemebi da qselebi~<br />

specialobis studentebisTvis da magistrebisTvis.<br />

recenzenti asoc. profesori l. imnaiSvili<br />

© sagamomcemlo saxli ,,teqnikuri universiteti’’, 2009<br />

ISBN 978-99940-952-9-2 (yvela nawili)<br />

ISBN 978-9941-14-543-8 (meore nawili)<br />

http://www.gtu.ge/publishinghouse/<br />

yvela ufleba daculia. am wignis arc erTi nawili (iqneba es teqsti, foto,<br />

ilustracia Tu sxva) aranairi formiT da saSualebiT (iqneba es eleqtronuli Tu<br />

meqanikuri), ar SeiZleba gamoyenebul iqnas gamomcemlis werilobiTi nebarTvis<br />

gareSe.<br />

saavtoro uflebebis darRveva isjeba kanoniT.


Sinaarsi<br />

Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5<br />

Tavi 1 videokontrolerebi da monitorebi 7<br />

1.1. videokontrolerebi da videoreJimebi . . . . 8<br />

1.2. videointerfeisebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14<br />

1.3. monitorebi eleqtronul-sxivuri milakiT 23<br />

1.4. Txevadkristaluri monitorebi . . . . . . . . . 28<br />

Tavi 2 monacemebis magnituri Senaxvis<br />

<strong>mowyobilobebi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . 36<br />

2.1. muSaobis principi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36<br />

2.2. wakiTxva/Caweris Tavakebis konstruqcia . . . 40<br />

2.3. monacemebis kodirebis saSualebebi . . . . . . 50<br />

Tavi 3 drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> 56<br />

3.1 drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

konstruqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

56<br />

3.2. diskis logikuri struqtura . . . . . . . . . . . 61<br />

3.3. diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s standartebi . . . . 64<br />

3.4. drekadi diskuri mowyobilobis CarTva . . . 69<br />

Tavi 4 vinCesteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />

4.1. vinCesteris muSaobis principi da<br />

maxasiaTeblebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />

4.2. vinCesteris konstruqcia . . . . . . . . . . . . . . 86<br />

4.3. vinCesterebis standartebi. konfigurireba 107<br />

4.4. vinCesteris logikuri struqtura . . . . . . . 112<br />

4.5. vinCesteris CarTva . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125<br />

4.6. RAID-masivebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131<br />

3<br />

Tavi 5 monacemTa optikuri Senaxvis<br />

saSualebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141<br />

5.1. CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

konstruqcia da diskebis damzadebis<br />

teqnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142<br />

5.2. kompaqt-diskebis logikuri struqtura . . . 147<br />

5.3. CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

maxasiaTeblebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157<br />

5.4. kompaqt-diskebis formatebi . . . . . . . . . . . . 161<br />

5.5. kompaqt-diskebis failuri sistemebi . . . . . 173<br />

5.6. CD-R da CD-RW teqnologiebi<br />

kompaqt-diskebze Cawera . . . . . . . . . . . . . . . 178<br />

5.7. DVD-diskebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187<br />

literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192<br />

4


Sesavali<br />

<strong>kompiuteris</strong> mowyobilobebs, romlebic gankuTvnilia<br />

gare samyarodan informaciis misaRebad<br />

da gare samyarosaTvis informaciis misawodeblad,<br />

<strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong> ewodeba. es<br />

termini jer kidev 60-ian wlebSi damkvidrda, rodesac<br />

gamomTvleli manqanis im dros yvelaze Zvirad-<br />

Rirebuli centraluri nawili ganTavsebuli iyo<br />

calke dgarSi, romelTanac kabelebis saSualebiT<br />

sxvadasxva <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong> erTdeboda.<br />

amJamad rigi <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>sa (mag.<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>) <strong>kompiuteris</strong> centralur nawilTan<br />

erTad erT korpusSi Tavsdeba.<br />

gamoTvliTi teqnikis ganviTarebasTan erTad<br />

gamoCnda axali, wina Taobebis eleqtronul-gamom-<br />

Tvlel manqanebTan (egm) SedarebiT bevrad ufro<br />

mZlavri da mcire zomis egm-ebi, romelTac personaluri<br />

kompiuterebi ewoda.<br />

personaluri <strong>kompiuteris</strong> centralur nawil-<br />

Tan erTad <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>c viTardeba.<br />

<strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>s daniSnulebaa<br />

<strong>kompiuteris</strong>Tvis programebisa da monacemebis miwodeba<br />

da <strong>kompiuteris</strong> muSaobis Sedegebis adamianis-<br />

Tvis misaRebi formiT gamoyvana, an sxva kompiuterze<br />

gadacema.<br />

<strong>kompiuteris</strong> centralur nawilTan erTad <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong>c mniSvnelovanwilad ganapirobeben<br />

personaluri <strong>kompiuteris</strong> SesaZleblobebs<br />

da gamoyenebis sferos.<br />

5<br />

saxelmZRvaneloSi ganxilulia videokontrolerebi<br />

da monitorebi, drekadi, xisti da optikuri<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>, informaciis magnituri da<br />

optikuri Caweris principebi.<br />

saxelmZRvaneloSi warmodgenilia <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s rogorc zogadi daniSnuleba<br />

da moqmedebis principebi, aseve maTi konstruqcia,<br />

standartebi, maxasiaTeblebi, konfigurirebisa da<br />

servisis sakiTxebi.<br />

6


Tavi I<br />

videokontrolerebi da monitorebi<br />

monitori informaciis vizualuri gamosaxvis<br />

saSualebas warmoadgens. signalebi, romelsac iRebs<br />

monitori (ricxvebi, simboloebi, grafikuli informacia,<br />

sinqronizaciis signalebi), videokontroleris<br />

mier formirdeba. amrigad, monitori da videokontroleri<br />

erTgvar tandems warmoadgens, romelic<br />

optimaluri muSaobisTvis Sesabamisad unda daregulirdes.<br />

monitoris funqcionirebis ori reJimi arsebobs:<br />

teqsturi (AN – alphanumeric) da grafikuli (APA<br />

– all pixels adressable). monitoris muSaobis reJims videokontroleri<br />

gansazRvravs, romelic, Tavis mxriv<br />

Sesabamis instruqciebs iRebs operaciuli sistemidan<br />

da Sesabamisi draiverebidan.<br />

teqstur reJimSi ekrani pirobiTad striqonebad<br />

da svetebad iyofa. amasTan erTad, yoveli<br />

calkeuli ujredi piqselebis matricas warmoadgens.<br />

Tavad piqseli (picture element) monitoris ekranis rastris<br />

minimaluri asaxvadi elementia.<br />

grafikul reJimSi ekranis TiToeuli piqseli<br />

cal-calke imarTeba, rac nebismieri formis gamosaxulebis<br />

gamosaxvis saSualebas iZleva.<br />

horizontaluri da vertikauri xazebis raodenobas,<br />

romlis asaxvis SesaZleblobac monitors gaaCnia,<br />

ekranis gadawyvetunarianoba (resolution) ewodeba.<br />

rac ufro metia ekranis horizontaluri da<br />

vertikaluri xazebis raodenoba, miT meti piqseli<br />

7<br />

gaaCnia ekrans da ufro maRalia misi gadawyvetunarianoba.<br />

meti gadawyvetunarianoba monitoris ekranis<br />

farTis erTulze meti informaciis asaxvis Sesa-<br />

Zleblobas iZleva. Tumca meti gadawyvetunarianoba<br />

yovelTvis ar ganapirobebs gamosaxulebis ufro ma-<br />

Ral xarisxs. ekranis gamosaxuleba informatiulia<br />

manamde, sanam gamosaxulebis simWidrove da monitoris<br />

gadawyvetunarianoba gamosaxulebis calkeuli<br />

detalebis identificirebis saSualebas iZleva.<br />

1.1. videokontrolerebi da videoreJimebi<br />

personaluri kompiuterebis ganviTarebasTan<br />

erTad videostandartebic viTardeboda. sxvadasxva<br />

videostandartebs Soris realizebulia SeTavsebadobis<br />

principi qvevidan zeviT, rac, sxva faqtoreb-<br />

Tan erTad, Tanamedrove kompiuterebSi Zveli programebis<br />

CatvirTvis SesaZleblobasac iZleva.<br />

standarti MDA<br />

MDA (Monochrome Display Adapter) personaluri<br />

<strong>kompiuteris</strong> sawyis modelebSi gamoiyeneboda. luminoforis<br />

naTebis feridan gamomdinare ferebis Semdegi<br />

kombinaciebi gamoiyeneboda: mwvane/Savi, an TeTri/Savi.<br />

MDA standarti grafikul reJims mxars ar<br />

uWers da ekranze mxolod teqsturi informaciis<br />

asaxvis saSualebas iZleva. mas erTaderTi gadawyvetunarianoba<br />

gaaCnia _ 80 striqoni/25 svetze. TiToeuli<br />

simbolosTvis 9x14 piqselze matrica gamoiyeneba.<br />

8


amrigad, mTliani gadawyvetunarianobaa _ 720/350 piqselze.<br />

MDA reJimSi muSaobs operaciuli sistema MS-<br />

DOS-is garemos rigi programebisa.<br />

standarti CGA<br />

CGA (Color Graphic Adapter) standarti MDA videokontrolerebis<br />

Semdeg ganviTarebas warmoadgens.<br />

CGA videokontrolerebs grafikuli reJimis mxarda-<br />

Wera gaaCniaT da ekranze ferad gamosaxulebas gadascemen.<br />

teqstur reJimSi CGA videokontroleri<br />

MDA videostandartSi muSaobs, xolo grafikul re-<br />

JimSi muSaobis ori varianti gaaCnia:<br />

- 640/200 piqseli gadawyvetunarianoba da orferiani<br />

gamosaxuleba;<br />

- 320/200 piqseli gadawyvetunarianoba da oTxferiani<br />

gamosaxuleba.<br />

standarti EGA<br />

EGA (Enhanced Graphic Adapter) standarti grafikuli<br />

adapterebis Semdgom ganviTarebas warmoadgens.<br />

standartuli 16 feri sami ZiriTadi feris (wi-<br />

Teli, mwvane, lurji) SereviT da intensiurobis<br />

cvlilebiT miiReba (cxrili 1.1).<br />

tipiur EGA videokontrolers 640/350 piqseli<br />

gadawyvetunarianoba gaaCnia. igi MDA da CGA reJimebsac<br />

uWers mxars. videokontroleris muSaobis re-<br />

Jims, operaciuli sistemisa da videodraiveris saSualebiT,<br />

mimdinare programa gansazRvravs.<br />

9<br />

cxrili 1.1<br />

EGA videokontroleris standartuli ferebi<br />

intensiuroba<br />

wiTeli mwvane lurji feri<br />

0 0 0 0 Black<br />

0 0 0 1 Blue<br />

0 0 1 1 Green<br />

0 0 1 0 Cyan<br />

0 1 0 0 Red<br />

0 1 0 1 Magenta<br />

0 1 1 0 Brown<br />

0 1 1 1 Light gray<br />

1 0 0 0 Dark gray<br />

1 0 0 1 Light blue<br />

1 0 1 0 Ligh green<br />

1 0 1 1 Ligh cyan<br />

1 1 0 0 Ligh red, pink<br />

1 1 0 1 Ligh magenta<br />

1 1 1 0 Yellow<br />

1 1 1 1 White (bright)<br />

standarti VGA<br />

VGA (Video Graphic Array) Tanamedrove videostandartebis<br />

safuZvels warmoadgens. standarti VGA<br />

MDA, CGA da EGA standartebsac iTavsebs. standartuli<br />

VGA videokontroleri 640/480 piqseli gadawyvetunarianobas<br />

uzrunvelyofs 16, an 256 feriT. fe-<br />

10


ebis raodenoba videomexsierebis moculobazea damokidebuli.<br />

cxrilSi 1.2 warmodgenilia standartuli 15kontaqtiani<br />

VGA gasarTis kontaqtebis daniSnuleba.<br />

VGA gasarTis kontaqtebi<br />

11<br />

cxrili 1.2<br />

kontaqti signali gadacemis<br />

mimarTuleba<br />

1 wiTeli gamosasvleli<br />

2 mwvane gamosasvleli<br />

3 lurji gamosasvleli<br />

4 monitori ID 2 Sesasvleli<br />

5 logikuri nuli (monitoris<br />

TviTtestireba)<br />

6 wiTeli analoguri signalis<br />

damiweba<br />

7 mwvane analoguri signalis<br />

damiweba<br />

8 lurji analoguri signalis<br />

damiweba<br />

9 gasaRebi _<br />

10 damiweba sinqronizaciisTvis _<br />

11 monitori ID 0 Sesasvleli<br />

12 monitori ID 1 Sesasvleli<br />

13 striqonebis sinqronizacia gamosasvleli<br />

14 svetebis sinqronizacia gamosasvleli<br />

15 monitori ID 3 Sesasvleli<br />

_<br />

_<br />

_<br />

_<br />

standarti Super VGA (SVGA)<br />

grafikaze orientirebuli programebi bevrad<br />

ukeT da swrafad muSaoben ekranis maRali gadawyvetunarianobis<br />

SemTxvevaSi. zogierTi programa arc<br />

ki instalirdeba, Tu dayenebuli gadawyvetunarianoba<br />

da videokontroleri mis moTxovnebs ar Seesabameba.<br />

amitom VGA standartma Semdgomi ganvi-<br />

Tareba hpova e.w. SVGA standartis saxiT. SVGA erTian<br />

standarts ar warmoadgens. videokontrolerebi sxvadasxva<br />

gadawyvetunarianobas gvTavazoben _ 800/600,<br />

1024/768, 1280/1024 da a.S. miuxedavad gansxvavebebisa,<br />

yovel maTgans SVGA standarts miakuTvneben. SVGA<br />

videokontrolerebis sxvadasxva mwarmoeblebis specifikaciebi<br />

mniSvnelovnad gansxvavdeba erTmaneTisgan,<br />

Tumca VGA da SVGA videokontrolerebis gasar-<br />

Tebi identuria.<br />

ferebis reJimebi<br />

amJamad sami ZiriTadi reJimi gamoiyeneba: HiColor,<br />

Real Color, True Color.<br />

Cveulebrivi VGA videokontroleris videomexsierebaSi<br />

Cawerili informacia oTxTanriga, an rva-<br />

Tanriga kods warmoadgens. kodi videoadapteris kontroleris<br />

mier TvrametTanriga sityvad gardaiqmneba<br />

(eqvs-eqvsi biti wiTeli, mwvane da lurji ferebis-<br />

Tvis). video kontroleris SemadgenlobaSi Sedis<br />

cifrul-analoguri gardamqmneli, romelic mocemul<br />

cifrul informacias analogur formaSi gardaqmnis<br />

da awvdis monitors.<br />

12


HiColor, Real Color, True Color reJimebSi mexsierebaSi<br />

Caewerili ricxvi pirdapir gadaecema cifrulanalogur<br />

gardamqmnels, amitom mocemul sityvaSi<br />

yoveli piqselisTvis feris informacia sruli mniSvnelobiT<br />

Caiwereba.<br />

HiColor<br />

HiColor reJims moqmedebaSi mohyavs 2 15 =32768 ferisgan<br />

Semdgari palitra. TiToeuli piqselisTvis<br />

gamoyofilia 15 Tanrigi. TiToeuli feris (wiTeli,<br />

mwvane, lurji) gradacias 5-5 biti emsaxureba.<br />

Real Color<br />

Real Color reJimi mxars uWers 216 =65536 fers. es<br />

reJimi HiColor reJimis analogiuria, Tumca yoveli<br />

piqselis kodirebisTvis ara 15, aramed 16 bitia gamoyofili.<br />

informaciis ganawileba ferebs Soris ara-<br />

Tanabaria. igi efuZneba adamianis Tvalis speqtralur<br />

mgrZnobiarobas, romelic maqsimums aRwevs mwvane<br />

ferisTvis. swored amitom mwvane ferisTvis damatebulia<br />

me-6 biti.<br />

True Color<br />

True Color reJimi mxars uWers 2 24 =16,7 milion, an<br />

2 32 fers. TiToeuli piqseli 24, an 32 TanrigiT kodirdeba.<br />

pirvel SemTxvevaSi yoveli ferisTvis (wi-<br />

Teli, mwvane, lurji) 8-8 biti, xolo meore SemTxvevaSi<br />

wiTeli da lurji ferebisTvis 10-10 biti, xolo<br />

mwvane ferisTvis _ 12 biti gamoiyofa.<br />

13<br />

ferebis raodenobis Semdgom zrdas azri ara<br />

aqvs, radgan adamianis Tvali mxolod 2 milioni<br />

ferisgan Semdgar palitras aRiqvams.<br />

interfeisi ISA<br />

1.2. videointerfeisebi<br />

salte ISA (Industry standart architecture – samrewvelo<br />

standartuli arqiteqtura) mravali wlis ganmavlobaSi<br />

personaluri kompiuterebis standartul universalur<br />

saltes warmoadgenda. arsebobda 8-, 16- da<br />

32-Tanriga (EISA – Extended ISA) (nax. 1.1) versiebi. am-<br />

Jamad ISA salte moralurad moZvelebulia. Pentium III<br />

da ufro Tanamedrove arqiteqturebs ISA (EISA) standartis<br />

mxardaWera aRar gaaCniaT.<br />

lokaluri salte VESA<br />

nax. 1.1. 32-Tanriga EISA sloti<br />

lokaluri salte VESA (VESA Local Bus _ VLB)<br />

videoeleqtronikis standartebis asociaciis (Video<br />

14


Electronics Sdandart Association _ VESA) mier damuSavda.<br />

VESA saltis Seqmnis aucilebloba videomonacemebis<br />

gadacemisTvis EISA saltis arasakmarisma gamtarunarianobam<br />

ganapiroba.<br />

VESA salte warmoadgens ara absoluturad<br />

axal mowyobilobas sistemur plataze, aramed EISA<br />

saltis gafarToebas videomonacemebis gadacemisaTvis<br />

(nax. 1.2). Tumca videoplatebis garda sxva tipis<br />

(magaliTad IDE, SCSI vinCesterebis da a.S) VLB kontrolerebic<br />

gamoiyeneboda.<br />

nax. 1.2. sistemuri platis fragmenti VESA saltis slotiT<br />

VESA standaris videokontrolerebi gamoiyeneboda<br />

IBM-AT-386 da IBM-AT-486 modelis personalur<br />

kompiuterebSi. Tanamedrove kompiuterebs VESA salte<br />

aRar gaaCnia.<br />

15<br />

salte PCI<br />

salte PCI (Peripheral Component Interconnect — <strong>periferiuli</strong><br />

komponentebis damakavSirebeli) damuSavda<br />

firma Intel-is mier da Tanamedrove kompiuterebisTvis<br />

de-faqto standarts warmoadgens. Tanamedrove plata-kontrolerebis<br />

umetesoba PCI standarts miekuTvneba.<br />

Tumca Tanamedrove programebis mxridan videosistemaze<br />

sul ufro mxardi datvirTvis pirobebSi,<br />

rac gansakuTrebiT mkafiod grafikisa da videos<br />

kombinaciis SemTxvevaSi vlindeba, PCI saltis SesaZleblobebi<br />

(standartuli PCI saltis samuSao six-<br />

Sirea 33 mhc, xolo gamtarunarianoba _ 133 mbaiti/wm-<br />

Si) sakmarisi ar aris. amitom grafikuli qvesistemisTvis<br />

calke saltis damuSaveba gaxda saWiro.<br />

grafikuli salte AGP<br />

firma Intel-ma daamuSava daCqarebuli grafikuli<br />

porti (Accelerated Graphics Port - AGP) (nax. 1.3). AGP<br />

PCI saltis gafarToebas warmoadgens, Tumca absoluturad<br />

damoukidebelia misgan da qmnis maRali<br />

swrafqmedebis mqone calke magistrals videokontrolersa<br />

da <strong>kompiuteris</strong> sistemur logikas Soris.<br />

PCI saltisagan gansxvavebiT, romelic warmoadgens<br />

universalur saltes ramdenime slotiT, AGP<br />

efeqturi specializirebuli saltea videokontrolerisaTvis<br />

(nax. 1.4).<br />

16


nax. 1.3. grafikuli porti AGP<br />

nax. 1.4. AGP videokontroleri<br />

maRali swrafqmedebis misaRwevad AGP salte<br />

gansazRvrulia, rogorc pirdapiri, uSualo (point-topoint)<br />

interfeisi. igi procesorsa da mexsierebas ara<br />

saerTo saltiT, aramed pirdapir, sistemuri logi-<br />

17<br />

kis North Bridge an Memory Controller Hub mikrosqemis<br />

saSualebiT ukavSirdeba. AGP sistemas gaaCnia grafikuli<br />

kontrolerebis mxardaWera rogorc sistemur<br />

platis mikrosqemebis krebulSi, aseve gare videoplata-adapterebSi.<br />

AGP saltis damaxasiaTebeli Tvisebebia:<br />

• PCI saltisagan gansxvavebiT, romelSic misamarTi<br />

da monacemi droSi gancalkevebulad, multipleqsirebuli<br />

saltis gamoyenebiT gadaicema, AGP<br />

saltes calke samisamarTo da calke monacemTa<br />

salteebi gaaCnia, rac misamarTisa da monacemis<br />

erTdrouli gadacemis saSualebas iZleva;<br />

• monacemTa konveiruli damuSaveba;<br />

1996 wels firma Intel-is mier realizebul iqna<br />

AGP1.0 specifikacia. mocemuli specifikaciis mixedviT<br />

salte muSaobs 66 mhc sixSireze, iyenebs 3,3 v<br />

Zabvas da 1x an 2x reJimebs (x _ erT taqtSi gadacemuli<br />

monacemebis raodenoba).<br />

1998 wels gamovida AGP2.0 (4x), xolo 2003 wels<br />

_ AGP 3.0 (8x) versia. samuSao Zabva 1,5 v-mde iqna Semcirebuli.<br />

cxrilSi 1.2 warmodgenilia AGP reJimebis parametrebi.<br />

bevr Zvel sistemur platas mxolod 3,3 v-iani<br />

AGP 1x da 2x videoplatebis mxardaWera gaaCnia. 1,5 v<br />

Zabvaze momuSave videoplatis 3,3 v-ian slotSi mo-<br />

Tavseba iwvevs rogorc videoplatis, aseve sistemuri<br />

platis dazianebas. amis Tavidan asacileblad AGP<br />

specifikaciiT gansazRvrulia gansxvavebuli kon-<br />

18


struqciis slotebi 1,5 da 3,3 v-iani videoadapterebisaTvis.<br />

agreTve arsebobs universaluri slotebic,<br />

romlebSic orive tipis videoadapteris dayenebaa<br />

SesaZlebeli.<br />

AGP<br />

standarti<br />

AGP reJimebis parametrebi<br />

Tanrigianoba,<br />

biti<br />

saltis<br />

sixSire,<br />

mhc<br />

19<br />

monacemTa<br />

ciklebi/<br />

taqti<br />

cxrili 1.2<br />

monacemTa<br />

gadacemis<br />

siCqare,<br />

mbaiti/wm<br />

AGP 1x 32 66 1 266<br />

AGP 2x 32 66 2 533<br />

AGP 4x 32 66 4 1066<br />

AGP 8x 32 66 8 2133<br />

AGP Pro 1.0 specifikaciiT gansazRvrulia gazrdili<br />

sigrZis sloti. orive boloSi damatebulia<br />

kontaqtebi kvebis miwodebisTvis. damatebiT kvebis<br />

signalebs saWiroeben videokontrolerebi, romlebic<br />

25 vt-ze met energias moixmaren (maqsimumi _ 110 vt).<br />

AGP 1x da AGP 2x videokontrolerebis dayenebis Tavidan<br />

asacileblad damatebiTi kontaqtebi slotis<br />

erT boloSi saxuraviT ifareba. AGP Pro videokontroleris<br />

dayenebis win saxuravi unda moixsnas.<br />

AGP Pro slotSi Cveulebrivi AGP 4x da AGP 8x videokontrolerebis<br />

dayenebacaa SesaZlebeli.<br />

garda maRali swrafqmedebisa, AGP interfeisi<br />

ZiriTad operatiul mexsierebasTan swrafi uSualo<br />

miRwevis SesaZleblobiTac gamoirCeva.<br />

ramdenadac AGP videoadapters ZiriTadi operatiuli<br />

mexsierebis gamoyeneba SeuZlia, videomexsierebis<br />

moTxovnileba mcirdeba. es gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania samganzomilebiani obieqtebis swrafi<br />

vizualizaciisTvis da videosTan muSaobis dros,<br />

rodesac intensiurad xdeba mexsierebis didi moculobis<br />

gamoyeneba.<br />

salte PCI Express<br />

PCI Express saltis gamoSveba kidev erTxel<br />

adasturebs personaluri <strong>kompiuteris</strong> interfeisebis<br />

paraleluridan mimdevrobiT arqiteqturaze gadasvlis<br />

tendencias.<br />

PCI Express maRali swrafqmedebis mqone mimdevrobiTi<br />

saltea. momavali 10-15 wlis ganmavlobaSi<br />

PCI Express specifikacia personaluri <strong>kompiuteris</strong><br />

universaluri salteebis dominirebadi arqiteqtura<br />

iqneba. igi mTlianad Secvlis standartul paralelur<br />

PCI saltes.<br />

nax. 1.5-ze warmodgenilia sistemuri platis<br />

fragmenti PCI da PCI Express slotebiT.<br />

PCI Express saltis ZiriTadi damaxasiaTebeli<br />

Tvisebebia:<br />

• arsebul PCI saltesTan da sxvadasxva <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

programul draiverebTan sruli SeTavsebadoba;<br />

• spilenZis, optikuri da sxva saSualebebiT realizebuli<br />

fizikuri SeerTeba;<br />

20


nax. 1.5. sistemuri platis fragmenti PCI Express x1, PCI<br />

Express x16 da paraleluri PCI slotebiT<br />

• yoveli gamomyvanis maqsimaluri gamtarunarianoba,<br />

rac saSualebas iZleva Semcirdes saltis formfaqtori<br />

da Rirebuleba, gamartivdes platebis<br />

konstruqcia, gadaiWras signalis mTlianobasTan<br />

da SeferxebebTan dakavSirebuli problemebi;<br />

• sinqronizaciis `CaSenebuli~ sistema, rac saltis<br />

sixSiris swrafi Secvlis SesaZleblobas iZleva;<br />

• sixSirisa da Tanrigianobis gazrdis saSualebiT<br />

saltis gamtarunarianobis zrdis SesaZlebloba;<br />

• molodinis mcire dro, rac gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

iseTi programebisTvis, romlebic izoqronul<br />

(droze damokidebul) reJimSi monacemebis<br />

(magaliTad, nakaduri videomonacemebis) miwodebas<br />

moiTxoven.<br />

• adapterebis `cxeli~ komutaciis da `cxeli~ Secvlis<br />

saSualeba (<strong>kompiuteris</strong> gamorTvis gareSe);<br />

21<br />

• kvebis reJimis marTvis SesaZlebloba.<br />

PCI Express salteze monacemebis gadacema xdeba<br />

dupleqsur reJimSi. am dros monacemebi erTdroulad<br />

miiReba da gaicema gamtarebis ori diferencialuri<br />

wyvilis saSualebiT, romlebsac zolebs, an<br />

trasebs uwodeben. monacemTa gadacemis siCqare erTi<br />

mimarTulebiT, TiToeuli trasisTvis, 250 mbiti/wm-s<br />

aRwevs. amasTan erTad, TiToeuli salte SeiZleba 1,<br />

2, 4, 8, 16 an 32 trasas Seicavdes (nax. 1.6). magaliTad,<br />

maRali gamtarunarianobis mqone 16-trasiani PCI Express<br />

x16 salte, romelic Tanamedrove videointerfeisis<br />

saxiT gamoiyeneba, erTdroulad monacemTa 16<br />

bitis gadacemis saSualebas iZleva da misi siCqarea<br />

4 gbiti/wm-Si.<br />

nax. 1.6. PCI Express slotebi<br />

PCI Express saltis sixSiris gasazrdelad IBM<br />

kompaniis mier SemuSavebuli 8b/10b kodirebis sqema<br />

gamoiyeneba, romelic signalebis avtosinqronizacias<br />

ganapirobebs. PCI Express saltis sixSire dReisaTvis<br />

2,5 ghc-s Seadgens, xolo momavalSi SeiZleba 10 ghc-<br />

22


mde gaizardos, rac spilenZis gamtarebisTvis teqnologiur<br />

zRvars warmoadgens. sixSiris zrdis potenciuri<br />

saSualeba da erTdroulad 32 trasis gamoyenebis<br />

SesaZlebloba saSualebas iZleva PCI Express<br />

salteze monacemebis gadacemis siCqare gaizardos 32<br />

gbiti/wm-mde.<br />

1.3. monitorebi eleqtronul-sxivuri milakiT<br />

Sav-TeTri monitorebi<br />

monitoris korpusSi moTavsebulia eleqtronul-sxivuri<br />

milaki (esm) da misi kvebis wyaroebi.<br />

esm-is SigniTa mxares moTavsebulia bade. rodesac<br />

badeze dadebiTi Zabva zemoqmedebs, eleqtronebi<br />

aRigznebian da sxivi ekranisken miemarTeba, romelic<br />

garkveuli drois Semdeg naTdeba. uaryofiTi<br />

Zabvis miwodebis SemTxvevaSi piriqiT _ eleqtronebi<br />

ganidevnebian da bades ar gaivlian. am dros ekrani<br />

Savia.<br />

amrigad, badeze zemoqmedi Zabva ekranze Sesabamisi<br />

bitebis miRebas ganapirobebs. aseTi meqanizmi<br />

orobiTi eleqtronuli signalis displeis Ria da<br />

muq wertilebad gardaqmnis saSualebas iZleva.<br />

esm-s (nax. 1.7) ZiriTadi elementia eleqtronuli<br />

`zarbazani~, romelic eleqtronebis nakads<br />

ekranisken `gaisvris~. esm-is wina nawili Signidan<br />

luminescenturi feniTaa dafaruli.<br />

esm-s balonSi (9) vakuumia Seqmnili. eleqtronuli<br />

sxivis (2) misaRebad gamoiyeneba mowyobiloba,<br />

23<br />

romelsac eleqtronuli `zarbazani~ ewodeba. ka-<br />

Todi (8) varvaris ZafiT (5) xurdeba da eleqtronebs<br />

gaisvris. kaTodi specialuri masalebiT ifareba,<br />

romlebic, rogorc wesi, esm-ebis umsxvilesi mwarmoeblebis<br />

mieraa dapatentebuli.<br />

nax. 1.7. Sav-TeTri eleqtronul-sxivuri milaki<br />

1 _ magnituri gadamxreli sistema; 2 _ eleqtronuli<br />

sxivi; 3 _ mafokusirebeli eleqtrodis xvia, 4 _<br />

luminofori, 5 _ varvaris Zafi, 6 _ grafitis fena, 7 _<br />

maRalvoltiani bude, 8 _ kaTodi, 9 _ baloni, 10 _ ekrani,<br />

11 _ mafokusirebeli eleqtrodis gulana, 12 _ mmarTveli<br />

eleqtrodi, 13 _ kineskopis gamomyvanebi, 14 _ anodi.<br />

mmarTvel eleqtrodze (modulatorze) (12) miwodebuli<br />

Zabvis cvlilebiT SesaZlebelia eleqtronuli<br />

sxivis intensivobis Secvla da, aqedan gamomdinare,<br />

gamosaxulebis sikaSkaSis Secvlac. mmar-<br />

24


Tveli eleqtrodis garda, Tanamedrove esm-ebis `zarbazani~<br />

Seicavs mafokusirebel eleqtrods (3, 11),<br />

romelic sxivs ekranis saWiro wertilSi afokusirebs,<br />

damaCqarebel eleqtrods, romelic `zarbaznis~<br />

SigniT eleqtronebis damatebiTi aCqarebas uzrunvelyofs<br />

da anods (14).<br />

`zarbaznis~ datovebisas eleqtronebi anodis<br />

mier damatebiT aCqardeba. anods warmoadgens kineskopis<br />

konusis zedapiris metalizebuli safarveli,<br />

romelic `zarbaznis~ amaCqarebel eleqtrodTanaa<br />

SeerTebuli.<br />

amis Semdeg sxivi magnitur gadamxrel sistemas<br />

(1) gaivlis, romelsac sxivis mimarTulebis<br />

Secvla SeuZlia. eleqtronuli sxivi ekranze (10)<br />

ecema, romelic luminoforiTaa (4) dafaruli. eleqtronebis<br />

bombardirebisgan luminofori naTdeba.<br />

swrafad moZravi sinaTlis `laqa~ ekranze gamosaxulebas<br />

aformirebs.<br />

eleqtronebidan gamomdinare luminofori uaryofiT<br />

muxts iZens da iwyeba meoradi emisia _ luminofori<br />

Tavad gamoyofs eleqtronebs. amis Sedegad<br />

mTlianad milaki uaryofiTad imuxteba. amis Tavidan<br />

asacileblad milakis mTeli zedapiri damiwebis gamtarTan<br />

SeerTebuli grafitis safuZvelze damuSavebuli<br />

specialuri feniTaa (6) dafaruli. kineskopi<br />

gamomyvanebiT (13) da maRalvoltiani budiT (7)<br />

erTdeba.<br />

25<br />

feradi monitorebi<br />

Sav-TeTri monitorebisgan gansxvavebiT, feradi<br />

monitorebi (nax. 1.8) sam eleqtronul `zarbazans~<br />

Seicavs _ wiTeli, mwvane da lurji ferebisTvis (1).<br />

nax. 1.8. feradi eleqtronul-sxivuri milaki.<br />

1 _ eleqtronuli `zarbaznebi~; 2 _ eleqtronuli sxivebi;<br />

3 _ mafokusirebeli xvia; 4 _ gadamxreli xviebi;<br />

5 _ anodi; 6 _ `niRabi~; 7 _ luminoforis wiTeli, mwvane<br />

da lurji `marcvlebi~; 8 _ luminoforis `niRabi~ da<br />

`marcvlebi (gadidebuli)~<br />

Sesabamisad ekranze (7) datanilia luminoforis<br />

sami saxe _ wiTeli, mwvane da lurji ferebisTvis<br />

(8). `wiTel~ luminofors sxivi mxolod<br />

wiTeli `niRbidan~ ecema, mwvanes _ mxolod mwvanidan,<br />

xolo lurjs _ mxolod lurjidan. es miiRweva<br />

`zarbaznebs~ da ekrans Soris ganTavsebuli metaluri<br />

`mesriT~, romelsac `niRabi~ ewodeba (nax. 1.9).<br />

26


nax. 1.9. sxvadasxva tipis `niRbebi~<br />

rastruli `gaSla~<br />

ekranze gamosaxulebis misaRebad horizontalluri<br />

`gaSlis~ dros eleqtronebis `kona~ ekranze<br />

daaxloebiT 50 mkwm-Si gaiSleba, aformirebs ra<br />

horizontalur striqons ekranze. amis Semdeg sxivi<br />

asrulebs horizontalur ukusvlas ekranis marcxena<br />

kidisken, raTa horizontaluri `gaSlis~ Semdegi xazi<br />

aagos. mowyobilobas, romelic striqon-striqon<br />

aformirebs gamosaxulebas, rastruli `gaSlis~ mowyobiloba<br />

ewodeba.<br />

Tanamedrove monitorebSi rastruli `gaSlis~<br />

ori ZiriTadi saxeoba gamoiyeneba:<br />

• striqonuli 1-2-3-4-5-6-7 da a.S.;<br />

• striqonis gamotovebiT _ 1-3-5-7-..., xolo amis<br />

Semdeg _ 2-4-6-8-... da a.S.<br />

horizontaluri `gaSla~ wrfivad zrdadi ZabviT<br />

kontrolirdeba, romelic horizontaluri gadaxris<br />

firfitebze zemoqmedebs. firfitebi eleq-<br />

27<br />

tronuli `zarbaznis~ marcxniv da marjvniv aris<br />

ganTavsebuli.<br />

vertikaluri `gaSla~ ufro nela zrdadi ZabviT<br />

kontrolirdeba, romelic vertikaluri gadaxris<br />

firfitebze zemoqmedebs. firfitebi eleqtronuli<br />

`zarbaznis~ zeviT da qveviT arian ganTavsebulni.<br />

`gaSlis~ ciklebis garkveuli raodenobis Semdeg<br />

(Cveulebriv 400-dan 1000-mde) vertikaluri da<br />

horizontaluri gadaxris firfitebze Zabva vardeba<br />

da sxivi ekranis zeda marcxena kuTxeSi brundeba.<br />

mTliani gamosaxulebis aRdgena Zveli monitorebis-<br />

Tvis wamSi 30-dan 60-mde sruldeboda. Tanamedrove<br />

eleqtronul-sxivur monitorebs gamosaxulebis wam-<br />

Si 150-jer da metjer ganaxlebac SeuZliaT.<br />

1.4. Txevadkristaluri monitorebi<br />

eleqtronul-sxivuri monitorebi sakmaod didi<br />

zomisaa da mZimea. amitom portatiuli kompiuterebisTvis<br />

saWiro gaxda displeis absoluturad gansxvavebuli<br />

teqnologiis damuSaveba.<br />

swored aman ganapiroba Txevadkristaluri monitorebis<br />

Seqmna. Txevadkristaluri teqnologia<br />

sakmaod rTulia, ganxorcielebis ramdenime varianti<br />

gaaCnia da swrafad icvleba. amJamad SeimCneva Txevadkristaluri<br />

monitorebis Semdgomi ganviTarebis<br />

da gaiafebis tendencia, ramac ganapiroba maTi far-<br />

To gamoyeneba samagido kompiuterebSic.<br />

28


Txevadi kristalebi blant organul molekulebs<br />

warmoadgenen, romlebic iseve moZraoben, rogorc<br />

siTxis molekulebi, Tumca kristaluri struqtura<br />

gaaCniaT.<br />

Txevadi kristalebi aRmoCenili iqna avstrieli<br />

mecnieris, reiniceris mier, 1888 wels. maTi gamoyeneba<br />

1960 wlidan, kalkulatorebisa da saaTebis<br />

displeebSi daiwyo.<br />

muSaobis principi SemdegSi mdgomareobs: rodesac<br />

molekulebi erT rigSi arian ganTavsebulni,<br />

kristalis optikuri Tvisebebi damokidebulia zemoqmedi<br />

sinaTlis mimarTulebaze da polarizaciaze.<br />

eleqtruli velis zemoqmedebis SemTxvevaSi molekulebis<br />

rigi da Sesabamisad optikuri Tvisebebi icvleba.<br />

Tu Txevad kristalze sinaTlis sxivi zemoqmedebs,<br />

Tavad Txevadi kristalidan gamomavali<br />

sinaTlis sxivis intensivoba SeiZleba eleqtrobis<br />

saSualebiT kontroldebodes.<br />

Txevadkristaluri displeis TiToeuli piqseli<br />

or gamWvirvale elqtrods Soris moTavsebuli<br />

molekulebis fenisgan da ori mapolarizebeli filtrisgan<br />

Sedgeba, romelTa polarizaciis sibrtyeebi,<br />

rogorc wesi, urTierTperpendikularulia. Txevadi<br />

kristalebis ararsebobis SemTxvevaSi pirveli filtris<br />

mier gatarebuli Suqi praqtikulad mTlianad<br />

blokirdeba meore filtris mier.<br />

eleqtrodebis sibrtye, romelic kontaqtSia<br />

Txevad kristalebTan, specialuradaa damuSavebuli<br />

molekulebis erTi mimarTulebiT orientaciisTvis.<br />

29<br />

TN (Twisted Nematic) matricaSi es mimarTulebebi urTierTperpendikularulia.<br />

amitom Zabvis ararasebobis<br />

SemTxvevaSi molekulebi vintismagvar struturaSi<br />

damwkrivdeba. es struqtura Suqs iseTnairad gardatexs,<br />

rom meore filtramde misi polarizaciis<br />

sibrtye mobrundeba da misi gavliT Suqi danakargebis<br />

gareSe gaivlis. Tu ar CavTvliT pirveli filtris<br />

mier arapolarizebuli Suqis naxevris STan-<br />

Tqmas, ujredi gamWvirvaled SegviZlia CavTvaloT.<br />

Tu eleqtrodebze Zabvaa miwodebuli, molekulebi<br />

cdiloben velis gaswvriv daewyon, rac maT<br />

xraxnisebr struqturas amaxinjebs. am dros drekadobis<br />

Zalebi amas ewinaaRmdegeba da Zabvis gamor-<br />

Tvisas molekulebi sawyis mdgomareobaSi brundeba.<br />

velis sakmarisi sididis SemTxvevaSi praqtikulad<br />

yvela molekula paraleluri xdeba, rac struqturis<br />

aragamWvirvalobas ganapirobebs.<br />

Zabvis cvlilebiT SesaZlebelia gamWvirvalobis<br />

marTva, Tu mudmivi Zabva didi xnis ganmavlobaSi<br />

iqneba miwodebuli, Txevadkristaluri struqtura,<br />

ionebis migraciis gamo, SeiZleba degradirdes. am<br />

problemis mosagvareblad cvladi deni, an polarobis<br />

Secvla ujredis yoveli damisamarTebis dros<br />

(struqturis gaumWvirvaloba velis polarobaze ar<br />

aris damokidebuli) gamoiyeneba.<br />

mTel matricaSi yoveli ujredis cal-calke<br />

marTvaa SesaZlebeli, Tumca maTi raodenobis gazrdisas<br />

es rTulad Sesasrulebelia, radgan izrdeba<br />

saWiro eleqtrodebis raodenoba. amitom faqtiurad<br />

yovelTvis gamoiyeneba damisamarTeba stri-<br />

30


qonebisa da svetebis mixedviT. ujredebSi gamavali<br />

Suqi SeiZleba iyos bunebrivi, Tumca umetesad Suqis<br />

xelovnuri wyaro gamoiyeneba. gare ganaTebisgan damoukideblobis<br />

garda igi agreTve astabilebs gamosaxulebis<br />

Tvisebebs.<br />

Txevadkristaluri displeis ekrani paralelurad<br />

ganTavsebuli ori minis firfitisgan Sedgeba.<br />

firfitebs Soris moTavsebulia hermetuli<br />

sivrce Txevadi kristaliT.<br />

orive firfitas uerTdeba gamWvirvale eleqtrodi.<br />

bunebrivi, an xelovnuri sinaTle ukana firfitis<br />

mxridan ekrans Signidan anaTebs. firfitebze<br />

miyvanili eleqtrodebi gamoiyeneba Txevad kristalSi<br />

eleqtruli velebis Sesaqmnelad. ekranis<br />

sxvadasxva adgilebze gansxvavebuli Zabvebi zemoqmedeben,<br />

rac gamosaxulebis agebis saSualebas iZleva.<br />

ekranis wina da ukana firfitebze miwebebulia<br />

polaroidebi, radgan teqnologiurad displei polarizebul<br />

Suqs saWiroebs.<br />

amJamad Txevadkristaluri displeebis gansxvavebuli<br />

tipebi gamoiyeneba. ganvixiloT erT-erTi maTgani<br />

_ Twisted Nematic, TN (nax. 1.10). displeis ukana<br />

firfitas gaaCnia miniaturuli horizontaluri Rarebi,<br />

xolo wina firfitas _ vertikaluri Rarebi.<br />

eleqtruli velis ararsebobis SemTxvevaSi molekulebi<br />

am Rarebis mimarTulebiT gadaadgildeba.<br />

radgan Rarebi erTmaneTis mimarT perpendikularulad<br />

aris ganTavsebuli, Txevadi kristalis molekulebi<br />

900-iT moRunuli aRmoCndeba.<br />

31<br />

gamWvirvale eleqtrodebi<br />

horizontaluri filtri<br />

Suqfiltri<br />

nax. 1.10. Txevadkristaluri displei<br />

displeis ukana firfitaze ganTavsebulia horizontaluri<br />

polaroidi. is mxolod horizontalurad<br />

polarizebul Suqs atarebs. displeis wina<br />

firfitaze imyofeba vertikaluri polaroidi. is<br />

mxolod vertikalurad polarizebul Suqs atarebs.<br />

firfitebs Soris Txevadi kristali rom ar arsebobdes,<br />

ukana panelidan gatarebuli horizontalurad<br />

polarizebuli Suqi blokirebuli iqneboda<br />

wina firfitaze myofi vertikaluri polaroidis mier.<br />

am SemTxvevaSi ekrani mTlianad Savi iqneboda.<br />

Tumca molekulebis gaRunuli kristaluri<br />

struqtura, romelsac Suqi gaivlis, cvlis Suqis<br />

polarizaciis sibrtyes. eleqtruli velis ararse-<br />

32<br />

vertikaluri<br />

filtri<br />

Txevadkristaluri<br />

molekula


obis SemTxvevaSi Txevadkristaluri ekrani mTlianad<br />

anaTebs. Tu firfitis garkveul monakveTebs<br />

Zabva miewodeba, gadaRunuli struqtura irRveva da<br />

mocemul adgilebSi Suqis gavla blokirdeba.<br />

Zabvis miwodebisTvis ori midgoma gamoiyeneba.<br />

iaffasian pasiur matricul indikatorSi orive<br />

eleqtrodSi gamtarebi erTmaneTis mimarT paralelurad<br />

arian ganTavsebulni. magaliTad 640/480 displeis<br />

ukana firfitis eleqtrodi 640 vertikalur<br />

gamtars Seicavs, xolo wina firfitis eleqtrodi _<br />

480 horizontalur gamtars. Tu Zabva erT-erT vertikalur<br />

gamtars miewodeba, xolo Semdeg Zabvis impulsebi<br />

_ erT-erT horizontalur gamtars, SesaZlebelia<br />

Zabvis cvlileba garkveuli pozicis piqselSi<br />

da misi gaSaveba. Tu igive Sesruldeba Semdegi<br />

piqselebisTvis, SesaZlebelia gaSlis striqonis<br />

miReba, romelic analogiuria eleqtronul-sxivuri<br />

monitoris striqonisa. gamosaxuleba, rogorc<br />

wesi, ekranze wamSi 60-jer ganaxldeba, raTa miRebul<br />

iqnas mudmivi gamosaxulebis STabeWdileba.<br />

meore midgomaa aqtiuri matriculi indikatoris<br />

gamoyeneba. igi bevrad Zviria pasiur indikator-<br />

Tan SedarebiT, Tumca ukeTesi xarisxis gamosaxulebis<br />

miRebas uzrunvelyofs. perpendikularulad<br />

ganTavsebuli gamtarebis ori jgufis nacvlad aqtiuri<br />

matriculi indikatoris erT-erT eleqtrodze<br />

piqselis yovel poziciaSi miniaturuli gadamrTveli<br />

gaaCnia. gadamrTvelebis mdgomareobis cvlilebis<br />

safuZvelze ekranze, miwodebuli bitebidan<br />

gamomdinare, Zabvebis sxvadasxva kombinaciebis Seq-<br />

33<br />

mnaa SesaZlebeli. mocemul gadamrTvelebs Txelafskiani<br />

tranzistorebi (Thin Film Transistor, TFT) ewodebaT.<br />

xolo Sesabamis tipis ekranebs _ TFT displeebi.<br />

amJamad nouTbuqebis da avtonomiuri Txevadkristaluri<br />

displeebis umetesoba TFT teqnologiis<br />

safuZvelze iwarmoeba.<br />

aqamde Cven aRvwereT Sav-TeTri monitorebis<br />

muSaobis principi. rac Seexeba ferad Txevadkristalur<br />

monitorebs, isini igive principebiT muSaoben,<br />

Tumca maTi detalebi bevrad rTulia. TeTri<br />

feris wiTel, mwvane da lurj ferebad dayofisTvis<br />

piqselis yovel poziciaSi optikuri filtrebi gamoiyeneba.<br />

amitom es ferebi erTmaneTisgan damoukideblad<br />

aisaxeba. mocemuli sami feris safuZvelze<br />

nebismieri feris miRebaa SesaZlebeli.<br />

amrigad, Txevadkristaluri monitori Sedgeba<br />

eleqtronikisgan, romelic amuSavebs Semaval videosignals,<br />

Txevadkristaluri matricisgan, ganaTebis<br />

modulisgan, kvebis blokisgan da korpusisgan. swored<br />

CamoTvlili elementebis erToblioba gansaz-<br />

Rvravs monitoris maxasiaTeblebs, Tumca zogierTi<br />

maTganis maxasiaTeblebi gansakuTrebiT mniSvnelovania.<br />

Txevadkristaluri monitorebis teqnikuri<br />

maxasiaTeblebi<br />

• gadawyvetunarianoba _ horizontaluri da vertikaluri<br />

zomebi, romlebic piqselebSi gamoisaxeba.<br />

eleqtronul-sxivuri milakiani monitorebisgan<br />

gansxvavebiT, Txevadkristalur monitorebs mxo-<br />

34


lod erTi, `mSobliuri~ gadawyvetunarianoba gaaCnia.<br />

danarCeni mniSvnelobebi interpolaciis<br />

•<br />

gziT miiRweva.<br />

piqselis zoma _ mezobeli piqselebis centrebs<br />

Soris manZili. uSualod ukavSirdeba fizikur<br />

gadawyvetunarianobas.<br />

• ekranis zomebis Sefardeba (formati) _ siganis<br />

simaRlesTan Sefardeba, magaliTad 5:4, 4:3, 5:3, 8:5,<br />

16:9.<br />

• xedvadi diagonali _ Tavad panelis zoma, romelic<br />

diagonalze izomeba.<br />

• kontrastuloba _ sxvaoba yvelaze naTeli da<br />

yvelaze muqi wertilebis sikaSkaSeebs Soris.<br />

• sikaSkaSe _ Suqis raodenoba, romelic displeis<br />

mier gamoiyofa. Cveulebriv izomeba kandelebSi<br />

kvadratul metrze.<br />

• gadarTvis dro _ minimaluri dro, romelic<br />

•<br />

sWirdeba piqsels sikaSkaSis SecvlisTvis.<br />

xedvis kuTxe _ kuTxe, romlis SemTxvevaSic kontrastis<br />

Semcireba garkveul mniSvnelobas aRwevs.<br />

• matricis tipi _ teqnologia, romlis mixedviTacaa<br />

damzadebuli Txevadkristaluri matrica.<br />

35<br />

Tavi 2<br />

monacemebis magnituri Senaxvis<br />

<strong>mowyobilobebi</strong><br />

2.1. muSaobis principi<br />

personalur kompiuterebSi informacia inaxeba<br />

matareblebze, romlebic magnituri, an optikuri teqnologiebis<br />

safuZvelze muSaobs.<br />

monacemebis magnituri Senaxvis mowyobilobeb-<br />

Si orobiTi monacemebi warmodgenilia brtyel diskze<br />

ganTavsebuli mcire zomis liTonis magnituri<br />

nawilakebis saxiT. wakiTxvis dros isini orobiTi<br />

monacemebis saxiT gaiSifreba.<br />

xist da drekad diskebze magnituri damgroveblebis<br />

muSaobas safuZvlad udevs eleqtromagnitizmis<br />

movlena. eleqtromagnitizmis arsi imaSi<br />

mdgomareobs, rom gamtarSi eleqtruli denis gatarebisas<br />

mis garSemo magnituri veli warmoiqmneba<br />

da piriqiT, gamtarSi, romelzedac cvladi magnituri<br />

veli zemoqmedebs, eleqtruli deni warmoiqmneba.<br />

magnituri velis polarobis Secvlis SemTxvevaSi<br />

eleqtruli denis mimarTulebac icvleba.<br />

diskuri damgroveblis Cawera/wakiTxvis Tavaki<br />

Seicavs U-tipis feromagnitur gulanas da masze<br />

daxveul koWas (xviebs), romelSic eleqtruli deni<br />

tardeba. am dros Tavakis gulanaSi magnituri veli<br />

warmoiqmneba (nax. 2.1).<br />

denis mimarTulebis cvlilebisas magnituri<br />

velis polarobac icvleba. amrigad, Tavakebi eleq-<br />

36


tromagnitebs warmoadgenen, romelTa polarobac<br />

Zalian swrafad icvleba eleqtruli denis mimar-<br />

Tulebis cvlilebis Sesabamisad.<br />

matareblis damagnitebuli<br />

(gasworebuli) nawilakebi<br />

nax. 2.1 Cawera/wakiTxvis Tavaki<br />

magnituri veli gulanis Riobze vrceldeba.<br />

Tu Riobis maxloblad moTavsebulia sxva feromagnetiki<br />

(matareblis magnituri fena), magnituri veli<br />

swored masze lokalizdeba, radgan feromagnitur<br />

masalas, haerTan SedarebiT, bevrad naklebi magnituri<br />

winaaRmdegoba gaaCnia. Riobis gadamkveTi magnituri<br />

veli feromagnitur matarebelze ikvreba da<br />

iwvevs matareblis elementaruli magnituri nawilakebis<br />

(domenebis) polarizacias magnituri velis zemoqmedebis<br />

mimarTulebiT. magnituri velis mimarTuleba<br />

da Sedegad, domenebis narCeni damagniteba, damokidebulia<br />

TavakSi eleqtruli denis polarobaze.<br />

drekadi magnituri diskebi Cveulebriv mzaddeba<br />

lavsanis, xolo xisti magnituri diskebi _<br />

aluminis, an mina-keramikis fuZeSreze. muSa fena, rogorc<br />

wesi, rkinis zeJangisgan mzaddeba, sxvadasxva<br />

danamatebiT.<br />

37<br />

xvia<br />

matareblis<br />

gulana<br />

daumagnitebeli<br />

Riobi nawilakebi<br />

diskis gadaadgilebis mimarTuleba<br />

matareblis<br />

fena<br />

magnituri velebi, romlebic cariel diskze<br />

arsebuli magnituri domenebiT iqmneba, SemTxveviTadaa<br />

orientirebuli da diskis nebismier makroskopul<br />

monakveTze erTmaneTs akompensirebs. amitom nar-<br />

Ceni damagniteba nulis tolia.<br />

matarebelze magnituri velis miwodebisas nawilakebi,<br />

romlebic Riobis qvemoT aRmoCndeba, Cawera/wakiTxvis<br />

Tavakis mier warmoqmnili magnituri<br />

velis zemoqmedebis mimarTulebiT orientirdeba. rodesac<br />

magnituri domenebi garkveuli mimarTulebiT<br />

mwkrivdeba, maTi magnituri velebi erTmaneTs aRar<br />

akompensireben, rac iwvevs Sesabamis monakveTze gamokveTili<br />

magnituri velis Seqmnas. warmoqmnili<br />

lokaluri magnituri veli iqmneba magnituri nawilakebis<br />

simravliT, romlebic, rogorc erTi mTliani,<br />

ise funqcionireben da erTi mimarTulebis magnitur<br />

vels qmnian.<br />

amrigad, Cawera/wakiTxvis Tavakis xviaSi impulsuri<br />

formis cvladi denis gavlisas, mbrunav<br />

diskze iqmneba niSniT (mimarTulebiT) gansxvavebuli<br />

narCeni damagnitebis mqone monakveTebis Tanmimdevroba.<br />

Cawerili informaciis Semdgomi wakiTxvisTvis<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania is zonebi, romlebSic<br />

narCeni magnituri velis niSani (mimarTuleba) icvleba.<br />

magnituri Tavaki monacemebis Cawerisas diskze<br />

niSnis cvlilebis zonebs aTavsebs. monacemebis yoveli<br />

bitis (an bitebis) Cawerisas diskis specialur<br />

adgilebSi niSnis cvlilebis zonebis Tanmimdevroba<br />

iwereba. am velebs bituri, an gadasvlis ujredebi<br />

38


ewodeba. amrigad, gadasvlis ujredi diskis specialuri<br />

velia, romelSic Tavaki niSnis cvlilebis<br />

zonas aTavsebs. gadasvlis ujredis geometriuli<br />

zoma damokidebulia Caweris sataqto signalis six-<br />

Sireze da diskis brunvis siCqareze.<br />

diskidan informaciis wakiTxvisas Tavaki muSaobs,<br />

rogorc niSnis cvlilebebis deteqtori da yoveli<br />

aseTi zonis gadakveTis dros Zabvis impulsebs<br />

gamoimuSavebs. im monakveTebSi, sadac niSnis Secvla<br />

ar xdeba, impulsebis gamomuSaveba ar xdeba.<br />

nax. 2.2-ze warmodgenilia wakiTxvis da Caweris<br />

signalebis (impulsebis) formebis damokidebuleba<br />

diskze Caweril niSnis cvlilebis zonebze.<br />

diskis<br />

magnituri<br />

fena<br />

Caweris<br />

signali<br />

wakiTxvis<br />

signali<br />

Tavakis xvia<br />

magnituri nakadis<br />

mimarTulebis cvlileba<br />

nax. 2.2. informaciis Cawera da wakiTxva<br />

magnituri diskidan<br />

39<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki RiobiT<br />

diskis brunvis<br />

mimarTuleba<br />

Casaweri monacemebi marTkuTxa formis talRovan<br />

impulsebs warmoadgenen, romlebic Zabvis dadebiT<br />

da uaryofiT mniSvnelobebs Seesabameba. isini<br />

iwveven magnituri matareblis polarizacias Sesabamisi<br />

mimarTulebiT.<br />

wakiTxvis dros Tavaki niSnis cvlilebis zonebs<br />

aregistrirebs da Sesabamis impulsebs gamoimu-<br />

Savebs. niSnis cvlileba Tu ar xdeba, Zabvis impulsic<br />

ar gamomuSavdeba. sataqto sixSiris cnobili<br />

mniSvnelobis safuZvelze diskuri mowyobilobis<br />

eleqtruli sqema gansazRvravs impulsis (niSnis<br />

cvlilebis) Sesabamisobas gadasvlis ujredeb-<br />

Tan.<br />

2.2. wakiTxva/Caweris Tavakebis konstruqcia<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s warmoebis teqnologiis<br />

gaumjobesebasTan erTad viTardeba wakiTxva/<br />

Caweris Tavakebis konstruqcia.<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s ganviTarebis sxvadasxva<br />

etapebze Semdegi tipis Tavakebi gamoiyeneboda:<br />

• ferituli;<br />

• metaliT RiobSi (MIG);<br />

• Txelafskiani (TF);<br />

• magnitorezistuli (MR);<br />

• giganturi magnitorezistuli (GMR).<br />

40


ferituli da metaliT RiobSi Tavakebi moralurad<br />

moZvelebulia da Tanamedrove diskur mowyobilobebSi<br />

aRar gamoiyeneba.<br />

magnitorezistuli Tavaki<br />

magnitorezistuli (Magneto-Resistive _ MR) (nax.<br />

2.4) Tavaki damuSavebulia firma IBM-is mier da<br />

pirvelad gamoyenebuli iqna 1991 wels, 1 gbaiti tevadobis<br />

mqone vinCesterebSi.<br />

magnitorezistuli Tavaki deteqtoria, romelic<br />

damagnitebis zonaSi cvlilebebs aregistrirebs<br />

da gardaqmnis maT signalebad, romlebic, rogorc<br />

monacemebi, ise interpretirdeba.<br />

magnituri Caweris dros adgili aqvs erT<br />

problemas. magnituri matareblis domenebis zomebis<br />

Semcireba (rac Seuqcevadi procesia da ganpirobebulia<br />

Caweris simWidrovis zrdis tendenciiT) Tavakis<br />

signalis donesac amcirebs. am dros izrdeba `xmauris~<br />

namdvil signalad miRebis albaToba. problemis<br />

gadasawyvetad saWiroa efeqturi Tavakis gamoyeneba,<br />

romelic meti sizustiT gansazRvravs signalis<br />

arsebobas. swored aseT efeqtur Tavaks warmoadgens<br />

magnitorezistuli Tavaki.<br />

magnitorezistuli Tavaki monacemebs Semdegnairad<br />

kiTxulobs: TavakSi gaedineba susti mudmivi<br />

deni. magnitorezistobis efeqtis Tanaxmad sxvadasxva<br />

polarobis narCeni damagnitebis monakveTebis<br />

gavlisas Tavakis winaRoba icvleba. winaRobis cvlileba<br />

TavisTavad ganapirobebs Tavakze Zabvis var-<br />

41<br />

dnis da Sesabamisad TavakSi gamavali denis Zalis<br />

cvlilebas.<br />

magnitorezistuli efeqti mxolod wamkiTxavi<br />

Tavakis agebis saSualebas iZleva. amitom Tanamedrove<br />

damgroveblebSi gamoyenebuli magnitorezistuli<br />

Tavaki sinamdvileSi erT konstruqciaSi gaer-<br />

Tianebuli ori Tavakia. monacemebis Casawerad gamoiyeneba<br />

Txelafskiani (TF) Tavaki, xolo Casawerad _<br />

magnitorezistuli Tavaki.<br />

feritul, metaliT RiobSi da Txelafskovan<br />

Tavakebs erTRiobian Tavakebsac uwodeben, radgan<br />

rogorc wakiTxvisaTvis, aseve CawerisaTvis erTi<br />

Riobi gamoiyeneba.<br />

erTRiobian TavakebSi saWiroa kompromisze<br />

wasvla Riobis zomasTan dakavSirebiT. wakiTxvis<br />

dros saWiroa SedarebiT mcire zomis Riobi (wakiTxvis<br />

gadawyvetunarianobis gasazrdelad), xolo Caweris<br />

dros _ SedarebiT didi zomis Riobi, radgan<br />

saimedo CawerisaTvis magniturma nakadma unda SeaRwios<br />

muSa fenis mTel siRrmeze.<br />

magnitorezistul TavakSi es problema gadaWrilia,<br />

radgan TiToeul Tavaks gansxvavebuli zomis<br />

Riobi gaaCnia. Txelafskovani (Camweri) Tavaki diskze<br />

SedarebiT ufro ganier bilikebs aformirebs, vidre<br />

es saWiroa magnitorezistuli (wamkiTxavi) Tavakis<br />

muSaobisTvis. aseT konstruqcias kidev erTi upiratesoba<br />

gaaCnia: wamkiTxavi Tavaki magnituri xel-<br />

SeSlebis gavlenas sxva bilikebidan naklebad ganicdis.<br />

42


nax. 2.3-ze warmodgenilia IBM-is tipiuri<br />

magnitorezistuli Tavaki.<br />

gamyofi<br />

nax. 2.3. magnitorezistuli Tavaki<br />

Tavakis wamkiTxav elements magnitorezistuli<br />

sensori warmoadgens, romelic rkina-nikelis (NiFe)<br />

afskisgan Sedgeba. magnituri velis gavleniT rkinanikelis<br />

afskis winaRoba icvleba.<br />

gverdiTi, an SemTxveviTi magnituri velis<br />

zemoqmedebisgan wamkiTxavi elementis dasacavad maekranirebeli<br />

(gamyofi) fena gamoiyeneba. rkina-nikelis<br />

da maekranirebeli fenebi gamoyofilia maRali eleqtruli<br />

winaaRmdegobis mqone feniT.<br />

Caweris simWidrovis gazrdasTan erTad magnitorezistuli<br />

elementebis zomebic mcirdeba. Tanamedrove<br />

TavakebSi gverdiT kontaqtebs Soris arsebuli<br />

rkina-nikelis afskis sigane 0,5 mikrons ar<br />

aRemateba.<br />

giganturi magnitorezistuli Tavaki<br />

1997 wels firma IBM-is mier warmodgenili<br />

iqna magnitorezistuli Tavakis axali, bevrad ufro<br />

maRali mgrZnobiarobis mqone tipi _ giganturi mag-<br />

43<br />

nitorezistuli Tavaki (Giant Magnitoresistive - GMR) (nax.<br />

2.4).<br />

nax. 2.4. giganturi magnitorezistuli Tavaki<br />

GMR efeqti SemdegSi mdgomareobs: magnituri<br />

velSi moTavsebul, sxvadasxva liTonebis uTxelesi<br />

fenebisgan Semdgar gamtars winaRobis cvlilebis<br />

farTo diapazoni gaaCnia.<br />

giganturi magnitorezistuli TavakebSi gamoiyeneba<br />

magnituri liTonebis ori fena, romelTa SuaSic<br />

moTavsebulia aramagnituri masalisgan damzadebuli<br />

gamyofi fena. erT-erTi magnitur fena fiqsirebulia,<br />

anu mas gaaCnia winaswar arCeuli magnituri<br />

orientacia, xolo meore _ Tavisufalia, rac<br />

orientaciis Tavisufal cvlilebas gulisxmobs.<br />

rodesac Tavisufali da fiqsirebuli magnituri<br />

fenebi erTi da igive magnitur orientacias<br />

iReben, saerTo winaRoba mcirdeba, xolo Tu Tavisufali<br />

magnituri fena iRebs fiqsirebuli magnituri<br />

fenis sawinaaRmdego orientacias, mTliani winaRoba<br />

mniSvnelovnad izrdeba.<br />

gigantur magnitorezistul Tavakze magnituri<br />

diskebisaTvis damaxasiaTebeli susti magnituri ve-<br />

44


lis zemoqmedebisas Tavakis Tavisufali magnituri<br />

fenis nawilakebi icvlian orientacias fiqsirebuli<br />

fenis mimarT, rac mniSvnelovnad zrdis saerTo winaRobas.<br />

Caweris zedapiruli simWidrove<br />

Caweris zedapiruli simWidrove magnituri<br />

diskis Sefasebis erT-erTi ZiriTadi kriteriumia. misi<br />

gansazRvrisTvis bilikze Caweris wrfivi sim-<br />

Widrove (BPI – Bits Per Inch) mravldeba diuimSi arsebul<br />

bilikebis raodenobaze (TPI – Tracks Per Inch) (nax.<br />

2.5).<br />

Tanamedrove vinCesterebSi am parametris mniSvnelobaa<br />

10-20 gbiti/diuimi2 , xolo eqsperimentul<br />

modelebSi _ 40 gbiti/diuimi2 .<br />

bilikebis raodenoba<br />

diuimze (TPI)<br />

bilikis<br />

bitebi<br />

Caweris<br />

dabali<br />

zedapiruli<br />

simWidrove<br />

bitebis<br />

raodenoba<br />

diuimze<br />

(BPI)<br />

nax. 2.5. Caweris simWidrovis grafikuli warmodgena<br />

45<br />

bilikebis raodenoba<br />

diuimze (TPI)<br />

Caweris<br />

maRali<br />

zedapiruli<br />

simWidrove<br />

bitebis<br />

raodenoba<br />

diuimze<br />

(BPI)<br />

AFC teqnologia<br />

Cveulebriv damgroveblebSi gamoyenebul xist<br />

diskebs mxolod erTi magnituri fena gaaCnia. informaciis<br />

Caweris simWidrovis gazrda SesaZlebelia<br />

mxolod magnituri monakveTebis zomebis SemcirebiT.<br />

magram zomebis zRvruli Semcireba supermagnetizmis<br />

efeqts iwvevs, romelic magnituri monakveTebis TandaTanobiTi<br />

ganmagnitebiT gamoixateba.<br />

1990 wels IBM-is specialistebma aRmoaCines,<br />

rom liTonuri ruteniumi yvelaze efeqturi aramagnituri<br />

masalaa, romlis gamoyenebac SesaZlebelia<br />

gigantur magnitorezistul TavakebSi gamyofi fenis<br />

saxiT. Tumca aRniSnuli aRmoCena realizebuli iqna<br />

mxolod 2001 wels, rodesac IBM-ma gamouSva 80 da<br />

120 gbaiti tevadobis Deskstar GPX damgroveblebi.<br />

nax. 2.6-ze warmodgenilia Cveulebrivi erTfeniani<br />

da AFC matareblebi.<br />

damgrovebeli, romelSic liTonuri ruteniumis<br />

fena gamoiyeneba, AFC (antiferomagnituri ormagi<br />

feniT) damgrovebeli ewodeba. liTonuri ruteniumis<br />

uTxelesi (sami atomis sisqis) fenis gamoyenebis<br />

Sedegad Caweris simWidrove 25 gbaiti/diuimi2-mde gaizarda.<br />

or magnitur fenas Soris moTavsebuli liTonuri<br />

ruteniumis uTxelesi fena am fenebis magnituri<br />

nawilakebis erTmaneTis sapirispiro mimarTulebiT<br />

orientaciis saSualebas iZleva. samfeniani konstruqcia<br />

Cveulebriv magnitur fenasTan SedarebiT<br />

fizikurad ufro sqelia, magram nawilakebis sapiris-<br />

46


piro orientaciis Sedegad matarebeli funqcionirebs,<br />

rogorc erTi fena bevrad naklebi saerTo<br />

sisqiT.<br />

AFC damgroveblebSi Cawera/wakiTxvis Tavakebs<br />

ufro mWidro Canaweris gakeTebis saSualeba eZleva.<br />

am dros damgroveblis tevadoba izrdeba Caweris<br />

xarisxis gauaresebis gareSe.<br />

magnituri nawilakebi Cveulebrivi<br />

matareblis zedapirze<br />

AFC matareblis<br />

zeda fenis<br />

magnituri<br />

nawilakebi<br />

or magnitur fenas Soris<br />

moTavsebuli ruteniumis fena<br />

nax. 2.6. magnituri fenebi Cveulebriv da AFC matareblebSi<br />

47<br />

giganturi magnitorezistuli<br />

Cawera/wakiTxvis Tavaki<br />

AFC matareblis<br />

qveda fenis<br />

magnituri<br />

nawilakebi<br />

monacemTa perpendikularuli (vertikaluri)<br />

Senaxvis sistemebi<br />

praqtikulad yvela vinCesterSi da sxva diskur<br />

damgrovebelSi monacemTa horizontaluri Cawera<br />

gamoiyeneba. am dros magnituri nawilakebi matareblis<br />

zedapiris mimarT horizontalurad gan-<br />

Tavsdeba.<br />

monacemTa perpendikularuli Caweris meTodi<br />

monacemebis Caweris simWidrovis mniSvnelovnad gazrdis<br />

saSualebas iZleva, radgan vertikalurad orientirebuli<br />

nawilakebi diskze bevrad nakleb adgils<br />

ikavebs horizontalurad Caweril nawilakeb-<br />

Tan SedarebiT (nax. 2.7).<br />

Camweri<br />

velebi<br />

horizontaluri Caweris<br />

sistema<br />

matareblis<br />

damagniteba<br />

xvia<br />

Camweri<br />

fena<br />

rbili<br />

qvefena<br />

nax. 2.7. Caweris horizontaluri da vertikaluri<br />

(perpendikularuli) sistemebi<br />

48<br />

vertikaluri Caweris<br />

sistema<br />

xvia<br />

Camweri<br />

velebi


perpendikularuli Caweris meTodi SemoTavazebuli<br />

iqna jer kidev 1976 wels, Tumca misi praqtikuli<br />

realizacia moxda mxolod 1989 wels, 2,88 mbaitian<br />

drekad diskebSi.<br />

vinCesterebis wamyvani damamzadebeli kompaniebi<br />

intensiurad muSaoben perpendikularuli Caweris<br />

teqnologiis srulyofaze, rac SesaZlebels<br />

gaxdis Caweris simWidrovis gazrdas amJamad umaRlesi<br />

maCveneblebis mqone AFC (antiferromagnetically coupled)<br />

samuSao feniT dafarul vinCesterebTan SedarebiT.<br />

gamokvlevebi adasturebs, rom matarebelze informaciis<br />

perpendikularuli Caweris meTodis realizacia<br />

SesaZlebels gaxdis Caweris simWidrovis 500-1000<br />

gbaiti/diuimi2-mde gazrdas.<br />

Tumca perpendikularuli Caweris meTodis realizaciis<br />

SemTxvevaSi saWiro gaxdeba Tavakebis da<br />

vinCesteris sxva elementebis konstruqciis mTliani<br />

Secvla. imis gaTvaliswinebiT, rom aseTi modernizacia<br />

sakmaod did TanxebTanaa dakavSirebuli, xolo<br />

GMR da AFC teqnologiebi jer-jerobiT akmayofileben<br />

Tanamedrove moTxovnebs, vertikaluri Caweris<br />

teqnologiis farTod gavrceleba uaxloes periodSi<br />

naklebsavaraudoa.<br />

49<br />

2.3. monacemebis kodirebis saSualebebi<br />

magnitur matarebelze cifruli monacemebi<br />

analoguri formiT inaxeba. Caweris signalSi impulsebis<br />

optimaluri ganawilebisTvis cifruli monacemebi<br />

miewodeba specialur mowyobilobas, romelsac<br />

koder-dekoderi (coder-decoder) ewodeba. es mowyobiloba<br />

orobiT monacemebs gardaqmnis eleqtrul<br />

signalebad, romlebic optimizirebulia Casawer bilikze<br />

niSnis cvlilebis zonebis ganawilebis TvalsazrisiT.<br />

cifrul monacemebTan muSaobis dros gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba sinqronizacias eniWeba. Cawerisas<br />

da wakiTxvisas uaRresad mniSvnelovania niSnis<br />

cvlilebis yoveli momentis zusti gansazRvra.<br />

sinqronizaciis ararsebobam SeiZleba gamoiwvios<br />

niSnis cvlilebis momentis araswori gansazRvra da<br />

aqedan gamomdinare, informaciis damaxinjeba.<br />

gadamcemi da mimRebi <strong>mowyobilobebi</strong>s muSaoba<br />

mkacrad unda iyos sinqronizebuli. sinqronizaciis<br />

ori zogadi saSualeba arsebobs:<br />

• sinqrosignalis gadacema kavSiris specialuri<br />

arxis saSualebiT;<br />

• sinqrosignalis gaerTianeba monacemTa signalTan<br />

da maTi erTi kavSiris arxiT gadacema.<br />

sinqronizaciis pirveli meTodi damgrovebleb-<br />

Si Semdegi mizezis gamo ar gamoiyeneba: davuSvaT 0vani<br />

bitis Cawera diskze xdeba erTi polarobis<br />

domenebis saxiT. maSin 10 nulovani bitis Caweris Se-<br />

50


degad diskze miiReba 10 erTnairi, mimdevrobiT gan-<br />

Tavsebuli monakveTi. warmovidginoT, rom moxda mcire<br />

darRveva makodirebeli mowyobilobis sinqronizaciis<br />

sqemaSi. sataqto signalebis sixSiris mcired<br />

gazrdam SeiZleba gamoiwvios makodirebeli mowyobilobis<br />

mier grZeli, cvlilebis zonebis armqone 10ujrediani<br />

velis monacemTa 9 ujrad warmodgena da<br />

piriqiT, sinqronizaciis sixSiris Semcirebis Sedegad<br />

makodirebelma mowyobilobam 10-ujrediani veli<br />

SeiZleba waikiTxos, rogorc 11-Tanriga monacemi.<br />

matareblebze monacemTa Cawerisas agreTve unda<br />

gaTvaliswindes erTi sapirispiro faqtori: Tavakebis<br />

da damgroveblebis damzadebis teqnologiuri<br />

SesaZleblobebi zRudaven diskze cvlilebis velebis<br />

raodenobas.<br />

amitom damgroveblebSi sinqronizaciis meore<br />

meTodi gamoiyeneba. igi kodirebis specialuri sistemebis<br />

gamoyenebiT realizdeba.<br />

kodirebis sitemebi rogorc grZeli erTgvarovani<br />

velebis Tavidan acilebis, aseve cvlilebis velebis<br />

optimaluri raodenobis miRebis saSualebas<br />

iZleva.<br />

sixSiruli modulacia (FM)<br />

kodirebis FM (Frequency Modulation) meTodi gamoiyeneboda<br />

1970-ian wlebSi, 80 kbaitian drekad diskebSi<br />

da bevr sxva mowyobilobaSic. amJamad FM modulacia<br />

aRar gamoiyeneba.<br />

51<br />

modificirebuli sixSiruli modulacia (MFM)<br />

cxrilSi 2.1 warmodgenilia monacemTa bitebsa<br />

da niSnis cvlilebis velebs Soris Sesabamisoba<br />

MFM modulaciis dros.<br />

MFM (Modified Frequency Modulation _ modificirebuli<br />

sixSiruli modulacia) meTodi, FM meTod-<br />

Tan SedarebiT, niSnis cvlilebis zonebis raodenobis<br />

orjer Semcirebis da diskis sasargeblo moculobis<br />

orjer gazrdis SesaZleblobas iZleva.<br />

amitom MFM meTodiT Caweril diskebs zogjer diskebs<br />

ormagi simWidroviTac uwodeben.<br />

cxrili 2.1<br />

MFM kodireba<br />

monacemTa biti niSnis Secvlis zonebis<br />

Tanmimdevroba<br />

1 NT *<br />

0, wina TanrigSi 0 TN<br />

0, wina TanrigSi 1 NN<br />

T _ aris niSnis Secvla;<br />

N _ ar aris niSnis Secvla.<br />

kodirebis MFM meTodi amJamad 1,44 mbaitian<br />

drekad diskebSi gamoiyeneba.<br />

kodireba Caweris velis sigrZis SezRudviT (RLL)<br />

kodireba Caweris velis sigrZis SezRudviT<br />

(Run Length Limited - RLL) amJamad kodirebis yvelaze<br />

ufro popularuli meTodia. kodirebis RLL meTodi<br />

52


FM meTodTan SedarebiT 3-jer, xolo MFM meTodTan<br />

SedarebiT 1,5-jer meti informaciis ganTavsebis sa-<br />

Sualebas iZleva vinCesterze. RLL meTodis mixedviT<br />

ara calkeuli bitebi, aramed bitebis jgufebi kodirdeba,<br />

ris Sedegadac niSnis cvlilebis zonebis<br />

garkveuli Tanmimdevrobebi iqmneba.<br />

RLL meTodi IBM-is mier iqna damuSavebuli da<br />

Tavdapirvelad did manqanebSi gamoiyeneboda. 1980-ian<br />

wlebSi am meTodis gamoyeneba vinCesterebSi daiwyes,<br />

xolo amJamad faqtiurad yvela damgrovebelSi gamoiyeneba,<br />

drekadi diskebis garda.<br />

RLL kodireba or ZiriTad parametrs efuZneba:<br />

gadasvlebis armqone zonebis minimalur (garbenis<br />

sigrZe) da maqsimalur (garbenis zRvari) raodenobas.<br />

am parametrebis cvlilebiT SesaZlebelia kodirebis<br />

sxvadasxva meTodebis miReba. praqtikulad RLL 2,7<br />

(garbenis minimaluri sigrZe _ 2, garbenis zRvari _<br />

7) meTodi gamoiyeneba.<br />

FM da MFM meTodebi RLL meTodis konkretuli<br />

variantebia (Sesabamisad RLL 0,1da RLL 1,3), Tumca am<br />

meTodebs ufro Cveuli, FM da MFM terminebiT aRweren.<br />

RLL meTodis iSviaTad gamoyenebuli variantia<br />

RLL 3,9. zogjer mas gaumjobesebul RLL-sac (Advanced<br />

RLL - ARLL) uwodeben. RLL 3,9 meTodis gamoyenebiT<br />

mniSvnelovnad izrdeba diskze informaciis Caweris<br />

simWidrove, magram mcirdeba saimedooba. iyo mcdeloba<br />

ARLL kontrolerebis vinCesterebSi gamoyenebi-<br />

53<br />

sa, magram maTi gamoSveba SemdgomSi dabali saimedobis<br />

gamo Sewyda.<br />

kodirebis erTi da imave sistemisTvis SesaZlebelia<br />

aTasobiT sxvadasxva variantis arCeva.<br />

cxrilSi 2.2 warmodgenilia RLL 2,7 kodirebis erTerTi<br />

farTod gavrcelebuli varianti. monacemebis 2,<br />

3 da 4-bitiani jgufebi Sesabamisad 4, 6 da 8-bitur<br />

ujredebad gardaiqmneba. kodirebis meTodi niSnis<br />

cvlilebis velebs Soris araumcires 2 da araumetes<br />

7 gadasvlisgareSe ujredis (garbenis) arsebobas uzrunvelyofs.<br />

cxrili 2.2<br />

RLL 2,7 kodireba<br />

monacemebis bitebi niSnis Secvlis zonebis<br />

Tanmimdevroba<br />

10 NTNN<br />

11 TNNN<br />

000 NNNTNN<br />

010 TNNTNN<br />

011 NNTNNN<br />

0010 NNTNNTNN<br />

0011 NNNNTNNN<br />

nax. 2.8-ze warmodgenilia vinCesterze `X~ simbolos<br />

(ASCII kodi _ 01011000) Cawerisas formirebuli<br />

signalebis diagrama kodirebis sxvadasxva<br />

sistemebisTvis.<br />

54


FM (RLL 0,1), monacemTa gadacemis erTjeradi sataqto sixSire<br />

MFM (RLL 1,3), monacemTa gadacemis gaormagebuli sataqto sixSire<br />

(RLL 2,7), monacemTa gadacemis gasammagebuli sataqto sixSire<br />

T _ aris niSnis Secvla;<br />

N _ ar aris niSnis Secvla.<br />

- _ bituri ujredebis sazRvrebi<br />

nax. 2.8. X~ simbolos Cawerisas formirebuli signalebi<br />

FM, MFM da RLL 2,7 kodirebis sistemebisaTvis<br />

55<br />

Tavi 3<br />

drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong><br />

drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> (Floppy Disk<br />

Drive - FDD) personaluri kompiuterebis uZvelesi<br />

<strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>a. informaciis matareblis<br />

saxiT isini 3,5’’ diametris disketebs iyeneben.<br />

disketaze informaciis damaxsovreba xdeba<br />

misi damagnitebis SecvliT. magnituri velis Secvla<br />

ganapirobebs magnituri nawilakebis orientacias<br />

`CrdiloeTi-samxreTi~, an `samxreTi-CrdiloeTi~ mimarTulebiT,<br />

rac Seesabameba logikur mdgomareobebs<br />

`1~ da `0~.<br />

3.1 drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

konstruqcia<br />

konstruqciulad drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong><br />

mcire raodenobis eleqtronul da didi raodenobis<br />

meqanikur elementebs Seicaven. amitom diskuri<br />

mowyobilobis saimedo muSaobisTvis aucilebelia<br />

amZravi meqanizmis mdgradi muSaoba. diskuri mowyobiloba<br />

oTxi ZiriTadi elementisgan Sedgeba:<br />

� muSa Zrava;<br />

� muSa Tavakebi;<br />

� Tavakebis amZravi;<br />

� mmarTveli eleqtronika.<br />

56


muSa Zrava<br />

muSa Zrava disks abrunebs da mxolod maSin<br />

CairTveba, rodesac diskur mowyobilobaSi moTavsebulia<br />

disketa. Zrava uzrunvelyofs disketis brunvis<br />

mudmiv siCqares _ 300 br/wT.<br />

diskuri mowyobiloba kompiuterSi horizontalurad,<br />

an vertikalurad unda dayendes. winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi brunvis siCqaris mudmivoba SeiZleba dairRves.<br />

diskuri mowyobilobis Tavakebi<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> aRWurvilia ori kombinirebuli<br />

TavakiT. TiToeuli Tavaki informaciis<br />

rogorc Caweris, aseve wakiTxvisTvis gamoiyeneba.<br />

ramdenadac drekadi diskebi ormxrivia, erTi Tavaki<br />

emsaxureba diskis zeda, xolo meore _ qveda zedapirs.<br />

TiToeuli Tavaki rTul mowyobilobas warmoadgens,<br />

romelSic wakiTxva/Caweris Tavaki or wam-<br />

Slel Tavaks Sorisaa moTavsebuli (nax. 3.1).<br />

TiToeuli Tavaki aRWurvilia zambariT da<br />

disks garkveuli wneviT eWireba. amrigad, wakiTxva/Caweris<br />

operaciis Sesrulebisas Tavaksa da<br />

disks Soris uSualo kontaqts aqvs adgili. ramdenadac<br />

diskis brunvis siCqare mxolod 300 br/wTia,<br />

wneva ar qmnis xaxunTan dakavSirebul gansakuTrebul<br />

problemebs. Tumca xaxunis Sesamcireblad<br />

diskebi mainc ifareba specialuri SemadgenlobebiT.<br />

57<br />

bilikis mimarT<br />

Tavakis<br />

gadaadgilebis<br />

mimarTuleba<br />

Tavakis bloki<br />

nax. 3.1. drekadi diskuri mowyobilobis<br />

Tavakis konstruqcia<br />

Caweris meTodi<br />

drekad diskebze Cawera xdeba `gvirabisebri<br />

gasufTavebis~ meTodiT. bilikze monacemebis Cawerisas<br />

damatebiTi Tavakebi Slian magnitur informacias<br />

bilikebis gare sazRvrebis gaswvriv _ asworeben<br />

bilikebs. amrigad, TiToeul bilikze monacemebi<br />

viwro `gvirabSi~ iwereba, rac erTi bilikis<br />

signalebis mezobeli bilikis signalebiT damaxinjebas<br />

gamoricxavs.<br />

Tavakebis amZravi<br />

Tavakis ganlagebas im bilikis mimarT, romelzedac<br />

Cawera an wakiTxva sruldeba, pozicionireba<br />

ewodeba. Tavakebis pozicionireba bijuri Zravis ba-<br />

58<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki<br />

`gvirabisebri<br />

gasufTavebis~<br />

Tavakebi


zaze agebuli amZravis saSualebiT sruldeba. amZravi<br />

Tavakebs wrfivad, ori mimarTulebiT _ diskis<br />

centrisken, an kidisken amoZravebs. bijuri Zrava<br />

zustad gansazRvruli kuTxiT trialdeba da Cerdeba.<br />

am dros Tavaki sasurvel bilikze yendeba.<br />

bijur Zravas uwyveti pozicionireba ar SeuZlia.<br />

gadadgilebis TiToeuli biji diskis Semdeg<br />

bilikze gadasvlas gansazRvravs. amZravs marTavs<br />

diskuri mowyobilobis kontroleri, romlis brZanebebis<br />

mixedviTac Tavaki SeiZleba nebismieri bijiT<br />

gadaadgildes amZravis gadaadgilebis sazRvrebSi.<br />

magaliTad, 25-e bilikze Tavakebis pozicionirebisTvis<br />

amZravma unda miiRos brZaneba nulovani cilindridan<br />

25-e poziciaSi bijuri Zravis gadaadgilebis<br />

Sesaxeb.<br />

drekad diskur mowyobilobebSi dayenebuli<br />

amZravi garkveuli bijiT gadaadgildeba, romelic<br />

diskis bilikebs Soris manZiliT ganisazRvreba. Tanamedrove<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> aRWurvilia mobrunebis<br />

1,8 ° bijuri kuTxis mqone amZraviT.<br />

ramdenadac zeda da qveda Tavakebi erT meqanizmzea<br />

damontaJebuli, isini mxolod erTdroulad<br />

gadaadgildeba. <strong>kompiuteris</strong> CarTvisas Tavakebis am-<br />

Zravi specifiur xmas gamoscems da Tavakebis sawyisi<br />

pozicionirebiT diskur mowyobilobas amowmebs.<br />

nax. 3.2-ze warmodgenilia standartuli ormxrivi<br />

drekadi diskuri mowyobilobis, xolo nax.<br />

3.3-ze _ diskuri mowyobilobis Tavakebis konstruqcia.<br />

59<br />

disketis mimmarTvelebi<br />

disketis Casadebi<br />

Riobis saxuravi<br />

wina paneli<br />

indikatori<br />

knopi diskis amoRebisTvis<br />

nax. 3.2. standartuli 3,5-diuimiani diskuri mowyobiloba<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki (mxare 0)<br />

nax. 3.3. diskuri mowyobilobis Tavakebis bloki<br />

60<br />

damgroveblis saxuravi<br />

samagrebi<br />

Cawera/<br />

wakiTxvis<br />

Tavaki<br />

diskis<br />

amosaRebi<br />

meqanizmi<br />

kvebis gasarTi<br />

interfeisis plata<br />

Spindeli<br />

diskis tipis sensori<br />

Zravas magniti (xviebi damalulia Spindelis qveviT)<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki (mxare 1)<br />

Tavakebis urika


mmarTveli eleqtronika<br />

eleqtronuli sqema moTavsebulia diskuri mowyobilobis<br />

qveda mxares. igi marTavs muSa Zravas,<br />

Tavakebis amZravs, Tavakebs, diskis gadamwodebs da<br />

agreTve Semdeg funqciebs asrulebs:<br />

� gadascems signalebs diskur mowyobilobasa da<br />

diskuri mowyobilobis kontrolers Soris;<br />

� gardaqmnis TavakebiT wakiTxul, an Caweril monacemebs.<br />

3.2. diskis logikuri struqtura<br />

informaciis Cawerisa da wakiTxvisTvis aucilebelia<br />

diskis garkveul monakveTebad dayofa, anu<br />

diskis logikuri struqturis Seqmna. amisTvis diski<br />

unda daformatdes.<br />

diskis daformateba programulad, operaciuli<br />

sistemis saSualebiT sruldeba. drekadi diskisTvis<br />

rogorc dabali, aseve maRali donis daformateba<br />

erTdroulad sruldeba. daformatebis<br />

Sedegad diskze iqmneba bilikebi, seqtorebi (nax. 3.4)<br />

da iwereba operaciuli sistemisaTvis aucilebeli<br />

informacia _ fesvuri katalogi da failebis ganlagebis<br />

cxrili.<br />

daformatebis Sedegad diski or nawilad iyofa<br />

(nax. 3.5):<br />

• sistemur velad;<br />

• monacemebis velad.<br />

61<br />

nax. 3.4. diskis bilikebad da seqtorebad dayofa<br />

CamtvirTavi<br />

Canaweri<br />

sistemuri veli monacemebis veli<br />

failebis<br />

ganlagebis<br />

cxrili<br />

fesvuri<br />

katalogi<br />

nax. 3.5. diskis struqtura<br />

monacemTa velis daniSnulebaa failebis Senaxva.<br />

sistemur velSi iwereba:<br />

• diskis CamtvirTavi Canaweri _ Boot Record;<br />

• failebis ganlagebis cxrili _ FAT (File Allocation<br />

Table);<br />

62


• fesvuri katalogi.<br />

operaciuli sistema TiTqmis mTlianad arezervebs<br />

diskis gare biliks (biliki 0) Tavisi saWiroebisTvis.<br />

0-vani bilikis 1-eli seqtori Camtvir-<br />

Tavi seqtoria (Boot Sector) da masSi CamtvirTavi Canaweri<br />

(Boot Record) iwereba. CamtvirTavi Canaweri mokle<br />

programaa (ramdenime aseuli baiti), romelic <strong>kompiuteris</strong><br />

operatiul mexsierebaSi CamtvirTavi (sistemuri)<br />

diskidan operaciuli sistemis CatvirTvas uzrunvelyofs.<br />

sistemuri velis Semdeg nawils ikavebs FAT.<br />

igi diskze orjer iwereba (meore egzemplari pirvelis<br />

kopioa). FAT-is saSualebiT operaciuli sistema<br />

gansazRvravs, Tu ra failebia diskze Cawerili<br />

da romel seqtorebSi arian isini ganTavsebulni.<br />

FAT diskze Cawerili failebis nebismier cvlilebas<br />

asaxavs.<br />

operaciuli sistema disks hyofs klasterebad.<br />

klasteri aris diskis umciresi nawili, romelic<br />

operaciulma sistemam failis CawerisTvis SeiZleba<br />

gamoiyenos. klasteris zoma diskis tipzea damokidebuli<br />

da SeiZleba erTi, an ramdenime seqtorisgan<br />

Sedgebodes. rac ufro metia FAT-is elementis Tanrigianoba,<br />

miT ufro met klasterTan SeuZlia operaciul<br />

sistemas muSaoba. drekadi diskebisTvis FATis<br />

elementebis sigrZe 12 bitia.<br />

FAT-is saSualebiT operaciuli sistema gansazRvravs<br />

diskuri sivrcis ganawilebas, amitom FAT<br />

diskis yvelaze ufro kritikul ubans warmoadgens<br />

63<br />

da maqsimalur dacvas moiTxovs. amitom diskze FATis<br />

ori kopio iwereba. maT Soris muSaobisas mxolod<br />

pirveli kopio gamoiyeneba. meore kopios mxolod<br />

dazianebuli diskebis da informaciis aRmdgeni<br />

programebi mimarTaven.<br />

sistemuri velis bolo nawils fesvuri katalogi<br />

ikavebs. diskze saWiroebis SemTxvevaSi SeiZleba<br />

qvekatalogebis Seqmnac. yoveli failisTvis<br />

arsebobs katalogis elementi, romelic failis saxels,<br />

gafarToebas, bolo redaqtirebis TariRsa da<br />

dros Seicavs. amas garda, katalogis elementSi failis<br />

sawyisi klasteris nomeri da atributebi iwereba,<br />

romlebic failis maxasiaTeblebis registraciisTvis<br />

gamoiyeneba.<br />

fesvuri katalogis TiToeuli elementis sigrZe<br />

32 baitia, amitom erT 512-baitian seqtorSi 16<br />

elementi Tavsdeba. diskis TiToeuli tipisTvis fesvuri<br />

katalogis moculoba fiqsirebulia. magali-<br />

Tad, 3,5’’ formatis da 1,44 mbaiti moculobis diskze<br />

fesvuri katalogisTvis gamoyofilia 14 seqtori,<br />

romelSic SeiZleba 224 (16X14=224) failis Sesaxeb<br />

informaciis Cawera.<br />

3.3. diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s standartebi<br />

IBM standartis personalur kompiuterebs 5,25diuimiani<br />

da 3,5-diuimiani drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

mxardaWera gaaCnia. zogierTi parametri<br />

yvela diskur mowyobilobaSi erTnairia (seqtoris<br />

64


zoma, mxareebis da FAT-ebis raodenoba), xolo zogierTi<br />

_ gansxvavebuli.<br />

5,25-diuimiani drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong><br />

moralurad moZvelebulia. Tanamedrove personalur<br />

kompiuterebSi praqtikulad mxolod 3,5-diuimiani<br />

drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> gamoiyeneba.<br />

3,5-diuimiani disketebi<br />

nax. 3.6-ze warmodgenilia 3,5-diuimiani diskis<br />

konstruqcia. disks gaaCnia Camketi, romelic diskis<br />

muSa zedapiris mtvrisgan dacvas uzrunvelyofs da<br />

avtomaturad mxolod maSin iReba, rodesac diski Cadebulia<br />

diskur mowyobilobaSi.<br />

Riobi<br />

Cawera/wakiTxvisaTvis<br />

Riobi 1,44<br />

mbaitiani<br />

diskebisTvis<br />

nax. 3.6. 3,5-diuimiani disketi<br />

disketis erTi kuTxe CaWrilia, rac icavs mas<br />

diskur mowyobilobaSi araswori Cadebisgan. diski<br />

65<br />

Camketi<br />

Rrmuli<br />

diskis<br />

CavlebisaTvis<br />

fanjara<br />

diskis<br />

Cawerisgan<br />

dacvisaTvis<br />

mxolod maSin trialebs, rodesac is sworedaa Cadebuli<br />

diskur mowyobilobaSi.<br />

disks gaaCnia Riobi plastmasis CamketiT. Tu<br />

Riobi dafarulia CamketiT, diskidan SesaZlebelia<br />

monacemebis rogorc wakiTxva, aseve Cawera da daformateba.<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi diskidan mxolod<br />

monacemebis wakiTxvaa SesaZlebeli.<br />

Tanamedrove personalur kompiuterebSi umetesad<br />

gamoiyeneba 3,5-diuimiani diskuri mowyobiloba<br />

1,44 mbaitiani diskebiT _ standarti HD (High Dencity).<br />

720 kbaitiani diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> _ standarti<br />

DD (Double dencity _ ormagi simWidrove) moralurad<br />

moZvelebulia da aRar gamoiyeneba.<br />

HD standartis diskebSi monacemebis Caweris<br />

simWidrove (18 seqtori bilikze) orjer metia DD<br />

standartis diskebTan SedarebiT (9 seqtori bilikze),<br />

rac HD diskis moculobis 1,44 mbaitamde gazrdis<br />

saSualebas iZleva.<br />

damuSavebulia agreTve 3,5-diuimiani diskuri<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>, romlebic samuSaod 2,88 mbaitian<br />

drekad diskebs iyeneben (standarti ED). ED standartis<br />

diski Caweris zemaRali simWidroviT gamoirCeva<br />

(36 seqtori bilikze). diskis magnituri fenis safuZveli<br />

bariumis feritia. ED standartis diskebSi,<br />

sxva standartis diskebisgan gansxvavebiT, Caweris<br />

vertikaluri meTodi gamoiyeneba. am dros magnituri<br />

domenebi orientirebulia vertikalurad, ufro kompaqturad<br />

da ara horizontalurad, rogorc sxva<br />

standartis drekad diskebSi.<br />

66


ED standartma farTo gavrceleba ver hpova<br />

maRali Rirebulebis da jer-jerobiT naklebad gavrcelebuli<br />

vertikaluri Caweris meTodis gamoyenebis<br />

gamo.<br />

cxrili 3.1 warmodgenilia 3,5-diuimiani drekadi<br />

diskebis parametrebi.<br />

cxrili 3.1<br />

drekadi diskebis daformatebis parametrebi<br />

diskis moculoba, kbaiti 2880 1440 720<br />

mxareebis (Tavakebis) raodenoba 2 2 2<br />

bilikebis raodenoba TiToeul<br />

mxareze<br />

80 80 80<br />

seqtorebis raodenoba bilikze 36 18 9<br />

seqtoris moculoba, baiti 512 512 512<br />

seqtorebis raodenoba klasterSi 2 1 2<br />

FAT-is sigrZe seqtorebSi 9 9 3<br />

FAT-ebis raodenoba 2 2 2<br />

fesvuri katalogis sigrZe seqtorebSi 15 14 7<br />

fesvur katalogSi elementebis<br />

maqsimaluri raodenoba<br />

67<br />

240 224 112<br />

seqtorebis saerTo raodenoba diskze 5760 2880 1440<br />

programulad miRwevadi seqtorebis<br />

raodenoba<br />

5726 2847 1426<br />

koercitiuli Zala da magnituri fenis sisqe<br />

koercitiuli Zala aRniSnavs magnituri fenis<br />

daZabulobas, romelic aucilebelia diskze monacemebis<br />

sworad CawerisTvis. koercitiuli Zala, iseve<br />

rogorc magnituri fenis daZabuloba, estredebSi (e)<br />

izomeba. maRali koercitiuli Zalis mqone diskze<br />

CawerisTvis saWiroa SedarebiT Zlieri magnituri<br />

veli, xolo mcire koercitiuli Zalis mqone diskebze<br />

Cawera ufro susti magnituri veliT xdeba. amrigad,<br />

rac ufro dabalia koercitiuli Zala, miT<br />

ufro mgrZnobiarea diski.<br />

diskis kidev erTi maxasiaTebelia magnituri<br />

fenis sisqe. rac ufro viwroa magnituri fena, miT<br />

ufro nakleb zegavlenas axdens diskis erTi monakveTi<br />

meoreze. amitom viwro magnituri fenis mqone<br />

diskebs axasiaTebT diuimze meti informaciis Caweris<br />

SesaZlebloba xarisxis gauaresebis gareSe.<br />

cxrilSi 3.2 warmodgenilia sxvadasxva standartis<br />

3,5-diuimiani diskebis magnituri safaris parametrebi.<br />

cxrili 3.2<br />

diskebis magnituri safaris parametrebi<br />

magnituri safaris<br />

parametri<br />

bilikebis simWidrove<br />

(TPI)<br />

wrfivi simWidrove<br />

(BPI)<br />

magnituri fenis<br />

safuZveli<br />

ormagi<br />

simWidrove<br />

(DD)<br />

68<br />

maRali<br />

simWidrove<br />

(HD)<br />

zemaRali<br />

simWidrove<br />

(ED)<br />

135 135 135<br />

8717 17434 34868<br />

Co Co Ba<br />

koercitiuli Zala, e 600 720 750<br />

sisqe, mikrodiuimi 70 40 100<br />

Caweris polaroba horizontaluri <br />

horizontaluri <br />

vertikaluri


3.4. drekadi diskuri mowyobilobis CarTva<br />

drekad diskur mowyobilobebs ori standartuli<br />

gasarTi gaaCnia:<br />

• gasarTi diskur mowyobilobasa da FDD kontrolers<br />

Soris mmarTveli signalebis da monacemebis<br />

gacvlisTvis;<br />

• gasarTi diskuri mowyobilobis kvebisTvis.<br />

FDD kontroleri<br />

IBM XT personalur kompiuterebSi vinCesterisa<br />

da drekadi diskuri mowyobilobisTvis cal-calke<br />

kontrolerebi gamoiyeneboda. IBM AT-286 modelidan<br />

dawyebuli kombinirebuli kontroleri _ CombController<br />

gamoiyenes, romelic rogorc vinCesters, aseve<br />

drekad diskur mowyobilobebsac marTavda.<br />

Tanamedrove sistemur platebSi FDD kontroleri<br />

CaSenebulia sistemuri platis chipset-Si. sistemur<br />

plataze damontaJebulia specialuri gasarTi<br />

kabelis SesaerTeblad (nax. 3.7).<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> kontrolers brtyeli,<br />

34-gamtariani kabelis saSualebiT uerTdeba (nax. 3.8).<br />

kabelSi 6 gamtari gadabrunebulia. am gamtarebiT<br />

damgroveblis arCevis da amZravis CarTvis signalebi<br />

gadaicema.<br />

kabelis mavTulebis gadabruneba aucilebelia<br />

ori drekadi diskuri mowyobilobis dayenebis Sem-<br />

TxvevaSi, maTTvis sxvadasxva saxelebis misaniWeblad<br />

(A: da B:). FDD1 gasarTTan SeerTebul drekad diskur<br />

69<br />

mowyobilobas eniWeba saxeli A:, xolo FDD2 gasar-<br />

TTan SeerTebul drekad diskur mowyobilobas _<br />

saxeli B:.<br />

nax. 3.7. sistemur plataze arsebuli FDD da<br />

HDD gasarTebi<br />

FDD 1gasarTi<br />

nax. 3.8. 34-gamtariani kabeli diskuri mowyobilobis<br />

SesaerTeblad<br />

70<br />

HDD<br />

kontroleris<br />

gasarTebi<br />

FDD<br />

kontroleris<br />

gasarTi<br />

feradi markirebuli mavTuli Pin=1<br />

FDD 2 gasarTi FDD kontroleris gasarTi


pirveli FDD kontrolerebi ganTavsebulni iyvnen<br />

calke plataze da oTxi drekadi diskuri mowyobilobis<br />

SeerTebis saSualebas iZleodnen. monacemTa<br />

gadacemis siCqare 30-35 kbaiti/wm-s aRwevda.<br />

Tanamedrove FDD kontrolerebi mxolod ori<br />

drekadi diskur mowyobilobis CarTvis SesaZleblobas<br />

iZleva, Tumca monacemebis gadacemis siCqare<br />

gazrdilia 62 kbaiti/wm-mde standartuli 1,44 mbaitiani<br />

diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>sTvis da 125 kbaiti/wm-mde<br />

_ damagroveblebisTvis, romelTac 2,88<br />

mbaiti moculobis ED diskebis mxardaWera gaaCniaT.<br />

Tu sistemur platas FDD kontroleri ar gaaCnia,<br />

SesaZlebelia specialuri plata-adapteris gamoyeneba<br />

(nax. 3.9).<br />

nax. 3.9. FDD adapteri<br />

cxrilSi 3.3 warmodgenilia standartuli diskuri<br />

mowyobilobis gasarTis kontaqtebis daniSnuleba.<br />

71<br />

cxrili 3.3<br />

standartuli diskuri mowyobilobis gasarTis<br />

kontaqtebi<br />

kon-<br />

kategoria signali daniSnuleba<br />

taqti<br />

2 Sesasvleli High/normal<br />

density<br />

72<br />

Caweris maRali/normatiuli<br />

simWidrove<br />

4 Sesasvleli Unused damamzadeblis<br />

specifikacia<br />

6 Sesasvleli Unused damamzadeblis<br />

specifikacia<br />

8 gamosasvleli Index ineqsuri Riobis<br />

identifikacia<br />

10 Sesasvleli Motor Enable 0 A diskuri mowyobilobis<br />

Zravas CarTva<br />

12 Sesasvleli Drive Select 1 B diskuri mowyobilobis<br />

aqtivizacia<br />

14 Sesasvleli Drive Select 0 A diskuri mowyobilobis<br />

aqtivizacia<br />

16 Sesasvleli Motor Enable 1 B diskuri mowyobilobis<br />

Zravas CarTva<br />

18 Sesasvleli Direction<br />

Select<br />

Tavakis gadaadgilebis<br />

mimarTuleba<br />

20 Sesasvleli Step impulsi Tavakis<br />

gadaadgilebisTvis<br />

22 Sesasvleli Write Data monacemTa Cawera<br />

24 Sesasvleli Wtite Gate signali monacemTa<br />

zemodan gadawerisaTvis<br />

26 gamosasvleli Track 00 Tavakis nulovan<br />

bilikze gadayvana<br />

28 gamosasvleli Write Protect diskis dacva<br />

cvlilebebisgan


kontaqti<br />

kategoria signali daniSnuleba<br />

30 gamosasvleli Read Data monacemTa wakiTxva<br />

32 Sesasvleli Side Select mimarTva diskis pirvel,<br />

an meore mxareze<br />

34 gamosasvleli Drive Status diskuri mowyobilobis<br />

mzadyofna<br />

diskuri mowyobilobis kveba<br />

diskuri moyobilobebis kvebisaTvis AMP kompaniis<br />

mier damuSavebuli, didi da mcire zomis oTxkontaqtiani<br />

Mate-N-Lock gasarTebi<br />

3.10).<br />

gamoiyeneba (nax.<br />

1 _ (+12 v) yviTeli<br />

2 _ (miwa) Savi<br />

3 _ (miwa) Savi<br />

4 _ (+5 v) wiTeli<br />

nax. 3.10. drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

kvebis gasarTebi<br />

5,25-diuimian diskur mowyobilobebSi gamoiyeneba<br />

didi zomis gasarTi, xolo 3,5-diuimian diskur<br />

mowyobilobebSi _ iSviaTad didi, xolo umetesad<br />

mcire zomis gasarTi.<br />

erT-erTi problema, romelic warmoiqmneba<br />

Zvel kompiuterebSi 3,5 diuimian diskuri mowyobi-<br />

73<br />

4 _ (+12 v) yviTeli<br />

3 _ (miwa) Savi<br />

2 _ (miwa) Savi<br />

1 _ (+5 v) wiTeli<br />

lobis dayenebis dros, mdgomareobs imaSi, rom<br />

kvebis bloks SeiZleba gaaCndes didi zomis, xolo<br />

drekad diskur mowyobilobas _ mcire zomis gasarTi.<br />

am SemTxvevaSi gasarTis meqanikuri gadake-<br />

Teba saSiSia, radgan didi da mcire zomis gasar-<br />

Tebis kontaqtebis signalebi gansxvavebulia. am Sem-<br />

TxvevaSi umjobesia specialuri adapteris gamoyeneba,<br />

romlis saSualebiTac kvebis blokis didi zomis<br />

gasarTi diskuri mowyobilobis mcire zomis gasarTs<br />

ukavSirdeba.<br />

2002 wlidan bevrma kompaniam daiwyo personaluri<br />

kompiuterebis gamoSveba drekadi diskuri<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s gareSe. am mimarTulebis ganviTareba<br />

portatiuli kompiuterebidan daiwyo, romlebSic<br />

<strong>kompiuteris</strong> korpusSi dayenebuli drekadi diskuri<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s nacvlad maTi USB versiebi iqna SemoTavazebuli.<br />

Legacy-Free arqiteqtura FDD kontrolers saer-<br />

Tod ar iTvaliswinebs. amitom, aucileblobis Sem-<br />

TxvevaSi, gare drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong> gamoiyeneba,<br />

romlebic kompiuters USB, Fire-Wire, an paraleluri<br />

portis saSualebiT ukavSirdeba.<br />

personaluri <strong>kompiuteris</strong> standartuli konfiguraciidan<br />

drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s gamoricxvis<br />

tendencia ganpirobebulia Flash-damgroveblebis<br />

da Mt. Ranier teqnologiis gavrcelebiT,<br />

romlis mixedviTac drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

nacvlad CD-RW diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s gamoyenebaa<br />

SesaZlebeli.<br />

74


Tavi 4<br />

vinCesteri<br />

4.1. vinCesteris muSaobis principi da<br />

maxasiaTeblebi<br />

vinCesteri personaluri <strong>kompiuteris</strong> erT-erTi<br />

umniSvnelovanesi komponentia. iseve rogorc drekad<br />

diskze, vinCesterSic informacia diskis magnitur<br />

fenaze iwereba.<br />

vinCesteris mbrunav diskebze monacemebi Caiwereba<br />

da waikiTxeba universaluri Cawera/wakiTxvis<br />

Tavakebis saSualebiT. TiToeuli diski dayofilia<br />

bilikebad da seqtorebad (nax. 4.1). TiToeuli seqtoris<br />

sainformacio moculoba 512 baitia.<br />

gare biliki (0)<br />

Sua biliki<br />

Siga<br />

biliki<br />

nax. 4.1. vinCesteris diskis bilikebi da seqtorebi<br />

75<br />

seqtori<br />

vinCesteri Sedgeba ramdenime _ Cveulebriv<br />

ori, an sami diskisgan. Tumca arsebobs 11 da meti<br />

diskisgan Semdgari <strong>mowyobilobebi</strong>c. informacia diskebis<br />

orive mxareze iwereba. erTtipiuri (erTmaneTis<br />

qveviT ganlagebuli) bilikebi cilindrebad<br />

erTiandebian (nax. 4.2).<br />

gare cilindri (0)<br />

diskebi<br />

nax. 4.2. vinCesteris cilindrebi<br />

TiToeuli diskuri zedapirisTvis Sesabamisi<br />

Cawera/wakiTxvis Tavakia gaTvaliswinebuli. yvela<br />

Tavaki erT saerTo dgarzea damontaJebuli da erTdroulad<br />

(sinqronulad) gadaadgildeba. amitom, vin-<br />

Cesteris logikuri struqturis aRwerisas Cveulebriv<br />

cilindrebi (da ara bilikebi) ganisazRvreba.<br />

76<br />

Sua<br />

cilindri<br />

Siga<br />

cilindri


vinCesteri umetesad xistad yendeba personaluri<br />

<strong>kompiuteris</strong> korpusSi, Tumca moxsnadi damgroveblebic<br />

gamoiyeneba.<br />

vinCesteris ZiriTadi parametrebia:<br />

• tevadoba;<br />

• swrafqmedeba;<br />

• umtyuno muSaobis dro.<br />

tevadoba<br />

ZiriTad kriteriums vinCesteris arCevis dros<br />

warmoadgens misi tevadoba, anu monacemTa maqsimaluri<br />

moculoba, romelic SeiZleba Caiweros vinCesterze.<br />

vinCesteris tevadoba Semdegi formuliT<br />

gamoiTvleba:<br />

V (baiti) = C ⋅ H ⋅ S ⋅ 512 (baiti),<br />

sadac<br />

C _ cilindrebis raodenobaa;<br />

H _ Tavakebis raodenoba;<br />

S _ seqtorebis raodenoba.<br />

gasaTvaliswinebelia, rom vinCesterze Cawerili<br />

monacemebis maqsimaluri moculoba yovelTvis<br />

naklebia vinCesteris tevadobaze, radgan diskuri<br />

mexsierebis nawili vinCesterze monacemebis ganTavsebis<br />

marTvisTvis gamoiyeneba.<br />

zonur-seqciuri Caweris meTodi<br />

praqtikulad yvela Tanamedrove IDE da SCSI<br />

vinCesterSi zonur-seqciuri Caweris wesi (Zone bit<br />

recording) gamoiyeneba, romlis mixedviTac sxvadasxva<br />

77<br />

bilikebi seqtorebis gansxvavebul raodenobas Seicaven.<br />

bilikebi, romlebic dacilebulia centridan,<br />

SedarebiT grZelia diskis centrTan arsebul bilikebTan<br />

SedarebiT, amitom SesaZlebelia maTi met seqtorad<br />

dayofa.<br />

gare cilindrebis Siga cilindrebTan SedarebiT<br />

meti raodenobis seqtorebad dayofa diskis<br />

moculobis gazrdis efeqturi meTodia (nax. 4.3).<br />

Siga zona<br />

nax. 4.3. zonur-seqciuri Caweris meTodi<br />

zonuri Caweris dros cilindrebi jgufebad<br />

iyofa, romlebsac zonebi ewodeba. bilikebi, romlebic<br />

erT zonas miekuTvneba, erTi da igive raodenobis<br />

seqtorebad iyofa. rac ufro axlosaa zona<br />

diskis gare kidesTan, masSi Semavali bilikebi, Siga<br />

zonebSi moTavsebul bilikebTan SedarebiT, seqtorebis<br />

met raodenobad iyofa. Tanamedrove vinCesterebi<br />

10 da met zonad iyofa.<br />

moZebnis saSualo dro<br />

moZebnis saSualo dro (Average Seek Time) warmoadgens<br />

droiT intervals, romlis ganmavlobaSic<br />

78<br />

gare zona<br />

seqtori


vinCesteris Tavakebi erTi cilindridan meoreze gadaadgildeba.<br />

am parametris gamoTvlisTvis SemTxveviT<br />

arCeul bilikebze gadasvlis operaciebis seria<br />

unda Sesruldes da moZebnebis jamuri dro operaciebis<br />

raodenobaze gaiyos.<br />

vinCesteris sapasporto monacemebSi moZebnis<br />

saSualo drod umetesad mieTiTeba Tavakebis gadaadgilebis<br />

dro diskebis Casaweri zonis siganis mesamedze.<br />

monacemTa gadacemis siCqare<br />

moZebnis saSualo dro damokidebulia mxolod<br />

Tavakebis pozicionirebis siswrafeze, xolo<br />

monacemTa wakiTxvis siCqare damokidebulia vinCesteris<br />

iseT maxasiaTeblebze, rogorebicaa baitebis<br />

raodenoba seqtorSi, seqtorebis raodenoba bilikze<br />

da diskis brunvis sixSire.<br />

CamoTvlili maxasiaTeblebis safuZvelze gamoiTvleba<br />

monacemTa gadacemis maqsimaluri siCqare _<br />

(Maximum Data Transfer Rate, MDTR):<br />

MDTR= SPT ⋅ 512 ⋅ PRM / 60 (baiti/wm),<br />

sadac<br />

SPT _ seqtorebis maqsimaluri raodenobaa bilikze;<br />

PRM _ diskis brunvis siCqarea (br/wT).<br />

unda gaviTvaliswinoT, rom vinCesteris dokumentaciaSi<br />

miTiTebul MDTR-ze ufro mniSvnelovani<br />

parametria monacemebis gadacemis saSualo siCqare.<br />

vinCesteri, rogorc wesi, dayofilia 10, an met zonad,<br />

romlebic seqtorebis gansxvavebul raodenobas<br />

Seicavs. ramdenadac vinCesteris gare zonebi met<br />

79<br />

seqtorebs Seicavs Siga zonebTan SedarebiT, monacemTa<br />

gadacemis siCqarec maTTvis ufro maRalia.<br />

cxrilSi 4.1 warmodgenilia saSualo klasis 120<br />

gbaitiani Maxtor-DiamondMax vinCesteris<br />

gadacemis siCqareebi.<br />

monacemTa<br />

cxrili 4.1<br />

Maxtor-DiamondMax vinCesteris maxasiaTeblebi<br />

matareblis seqtorebis brunvis monacemebis<br />

zona raodenoba siCqare gadacemis<br />

bilikze (br/wT) siCqare<br />

gare zona 896 5400 41,29<br />

Siga zona 448 5400 20,64<br />

Sua zona 672 5400 30,97<br />

amrigad, monacemebis gadacemis realuri siCqare<br />

meryeobs 41,29-dan 20,64 mbait/wm-mde, xolo sa-<br />

Sualo siCqarea _ 30,91 mbaiti/wm. saSualo klasis<br />

vinCesterebisTvis interfeisis sixSire (ATA 66/100/<br />

133, SATA) monacemTa gadacemis siCqareze gavlenas<br />

praqtikulad ar axdens. Tumca suraTi icvleba ma-<br />

Rali klasis vinCesterebisTvis, romlebsac didi<br />

moculoba da diskebis brunvis maRali (10000-15000<br />

br/wT) siCqare gaaCnia.<br />

umtyuno muSaobis dro<br />

vinCesteris dokumentaciaSi mieTiTeba iseTi<br />

parametri, rogoricaa mtyunebebs Soris saSualo<br />

statistikuri dro (Mean Time Between Failures,). igi<br />

80


axasiaTebs mowyobilobis saimedobas, romelic SeiZleba<br />

20000-500000 saaTs da mets Seadgendes. MTBF<br />

mosalodneli parametria (garkveuli albaTobiT).<br />

mowyobilobis saimedobis Sesaxeb zusti monacemebis<br />

misaRebad erTnairi vinCesterebis jgufi unda Semowmdes<br />

MTBF-ze daaxloebiT orjer meti drois<br />

ganmavlobaSi, rac ararealuria. amitom sapasporto<br />

MTBF monacemi vinCesteris realur saimedobas<br />

yovelTvis ar Seesabameba.<br />

rogorc gamocdileba aCvenebs, Tu vinCesteri<br />

umtyunod muSaobs pirveli sagarantio Tvis ganmavlobaSi,<br />

is moralur daZvelebamde imuSavebs.<br />

vinCesteris Cash-mexsiereba<br />

Cash-mexsierebis qveS ara centraluri operatiuli<br />

mexsierebis buferi, aramed vinCesteris kontrolerSi<br />

arsebuli mexsierebis ujredebi igulisxmeba.<br />

Cash-mexsierebis arseboba mniSvnelovnad<br />

zrdis monacemebis gadacemis siCqares, radgan vinCesteridan<br />

winaswar wakiTxul im monacemebs inaxavs,<br />

romlebic procesors didi albaTobiT SeiZleba da-<br />

Wirdes.<br />

Cash-mexsiereba yvela Tanamedrove vinCesters<br />

gaaCnia. misi moculoba, rogorc wesi, 2-32 mbaits<br />

Seadgens.<br />

Interleave<br />

diskis brunvisas Tavaki 512-baitian seqtors<br />

mTlianad kiTxulobs da monacemebs kontrolers ga-<br />

81<br />

dascems. diski brunvas agrZelebs da Tavaks Semdegi<br />

seqtoris wakiTxvas sTavazobs, xolo kontroleri<br />

am dros monacemebis procesorTan gacvliTaa dakavebuli.<br />

Semdegi seqtoris wakiTxvisTvis Tavakma diskis<br />

mTlian Semobrunebas unda daucados.<br />

amitom Zveli modelis vinCesterebis diskebis<br />

organizacia xdeboda seqtorebis ara TanmimdevrobiTi<br />

ganlagebiT, aramed Interleave-faqtoris mixedviT<br />

(nax. 4.4). am SemTxvevaSi Tavakebis pozicionirebisas<br />

kontrolers sakmarisi dro gaaCnia monacemebis gadacemisTvis<br />

diskis mTliani Semobrunebis gareSe.<br />

nax. 4.4. seqtorebis ganawileba 1:1 da 3:1 Interleavefaqtorebis<br />

mixedviT<br />

Tanamedrove kontrolerebi sxva principiT mu-<br />

Saobs, amitom vinCesteris Interleave-faqtori mniSvnelovan<br />

rols aRar TamaSobs. vinCesteris seqtorebis<br />

uwyveti wakiTxvis organizaciisTvis monacemebi<br />

erTdroulad ramdenime seqtoridan ikiTxeba<br />

(maT saWiroebaze `winaswarmetyvelebiT~) da buferSi<br />

82


inaxeba. saWiro monacemebi muSavdeba kontroleris<br />

mier, xolo zedmeti monacemebi _ iSleba.<br />

vinCesteris seqtorebis uwyveti wakiTxvis me-<br />

Todis realizacia mas Semdeg gaxda SesaZlebeli,<br />

rac vinCesteris kontrolerma plata-adapteridan<br />

vinCesteris korpusSi gadainacvla. `CaSenebuli~ kontroleri<br />

vinCesteris meqanikisa da eleqtronikis optimaluri<br />

muSaobis SesaZleblobas iZleva.<br />

vinCesteris Interleave-faqtoris Secvla SesaZlebelia<br />

mxolod specialuri programuli saSualebebiT.<br />

am dros monacemebi mTlianad nadgurdeba,<br />

radgan vinCesteris logikuri struqtura icvleba.<br />

S.M.A.R.T teqnologia<br />

vinCesteris komponentebis daZvelebis, cveTis,<br />

saeqspluatacio reJimebis darRvevis Sedegad diskebze<br />

Cawerili informacia SeiZleba daikargos. ase-<br />

Ti SemTxvevebis Tavidan asacileblad vinCesterebis<br />

umsxvilesma damamzadeblebma SeimuSaves vinCesteris<br />

mdgomareobis Sefasebis da avtomaturi profilaqtikis<br />

S.M.A.R.T. teqnologia.<br />

S.M.A.R.T. (Self-Monitoring, Analisys and Reporting Technology<br />

_ TviTtestirebis, analizis da Sedegebis moxsenebis<br />

teqnologia) samrewvelo standartia, romelic<br />

aRwers vinCesteris Secdomebis warmoqmnis winaswarmetyvelebis<br />

meTodebs. S.M.A.R.T. sistemis aqtivizaciisas<br />

gansazRvruli parametrebi mowmdeba, rac<br />

vinCesteris dazianebis winaswarmetyvelebis saSualebas<br />

iZleva.<br />

83<br />

Tu parametrebis Semowmebisas dadginda, rom<br />

vinCesteris dazianebis albaToba gaizarda, S.M.A.R.T.<br />

sistema <strong>kompiuteris</strong> BIOS-isTvis gamoimuSavebs Setyobinebas<br />

Seqmnili uwesrigobis Sesaxeb.<br />

Seagate Technology kompaniis monacemebis mixedviT<br />

vinCesteris Secdomebis 60% meqanikuria. swored meqanikuri<br />

parametrebi mowmdeba S.M.A.R.T. sistemis mier.<br />

IDE/ATA da SCSI damagroveblebisaTvis S.M.A.R.T. sistema<br />

1995 wels iqna realizebuli. standartis damu-<br />

SavebaSi monawileobdnen kompaniebi: Seagate Technology,<br />

Fujitsu, Hewlett-Packard, Maxtor, Quantum, Western Digital. vin-<br />

Cesterebis umetesobaSi Semdegi parametrebi registrirdeba:<br />

• Tavakis dacileba vinCesteris diskis zedapiridan;<br />

• vinCestersa da vinCesteris Cash-mexsierebas Soris<br />

monacemTa gadacemis siCqare;<br />

• dazianebuli (bad) seqtorebis raodenoba;<br />

• vinCesteris brunvebis raodenoba muSaobis ganmavlobaSi;<br />

• vinCesteris Tavakebis gadaadgilebis raodenoba;<br />

• diskebis nominaluri siCqariT datrialebis dro;<br />

• Seferxebebis sixSire monacemebis moZebnis dros;<br />

• vinCesteris ganmeorebiTi dakalibrebebis raodenoba.<br />

yovel parametrs zRvruli mniSvneloba gaaCnia,<br />

romlis mixedviTac Secdoma ganisazRvreba.<br />

zRvrul mniSvnelobebs vinCesteris damamzadebeli<br />

gansazRvravs da misi Secvla SeuZlebelia.<br />

84


S.M.A.R.T. sistemis funqcionirebisTvis aucilebelia:<br />

• S.M.A.R.T.-Tavsebadi vinCesteri;<br />

• BIOS, romelsac S.M.A.R.T.-mxardaWera gaaCnia, an<br />

vinCesteris specialuri draiveri gamoyenebuli<br />

operaciuli sistemisTvis.<br />

vinCesteri S.M.A.R.T. Setyobinebas IDE, an SCSI<br />

(gamomdinare vinCesteris tipidan) Sesabamisi brZanebiT<br />

ugzavnis sistemur BIOS-Si Caweril vinCesteris<br />

draivers, xolo es ukanaskneli _ operaciul sistemas.<br />

am dros ekranze daaxloebiT aseTi Sinaarsis<br />

Canaweri gamoCndeba:<br />

Immediately back up your data and raplace your hard disk drive.<br />

A failure may be immitent.<br />

unda gaviTvaliswinoT, rom vinCesteri, romlis<br />

Semowmebisas gamoCnda Setyobineba S.M.A.R.T.mtyunebis<br />

Sesaxeb, nebismier dros SeiZleba gamovides<br />

mwyobridan, amitom saswrafod unda SevasruloT<br />

monacemebis sarezervo kopireba.<br />

Tu BIOS mxars ar uWers S.M.A.R.T.-teqnologias,<br />

vinCesteris diagnostikisTvis SesaZlebelia specialuri<br />

programuli utilitebis, magaliTad kompania<br />

Symantec-is Norton Utilities diagnostikuri programis gamoyeneba.<br />

85<br />

4.2. vinCesteris konstruqcia<br />

damuSavebulia vinCesteris bevri sxvadasxva<br />

tipi, Tumca yvela maTgani erTi da igive ZiriTadi<br />

kvanZebisgan Sedgeba. kvanZebis konstruqcia da gamoyenebuli<br />

masalebi SeiZleba gansxvavebulic iyos,<br />

Tumca maTi ZiriTadi muSa maxasiaTeblebi da funqcionirebis<br />

principebi identuria. tipiuri vinCesteris<br />

(nax. 4.5) ZiriTadi konstruqciuli elementebia:<br />

korpusis zeda nawili<br />

navreti<br />

filtrisTvis<br />

(haeris filtri<br />

qveviTaa<br />

moTavse-<br />

buli)<br />

nax. 4.5. vinCesteris ZiriTadi kvanZebi<br />

• diskebi;<br />

• wakiTxva/Caweris Tavakebi;<br />

• Tavakebis amZravi meqanizmi;<br />

• diskebis amZravi meqanizmi;<br />

berketi Tavakis gadaadgilebisTvis<br />

Tavakebis<br />

diskebi<br />

amZravi<br />

samagri naxvretebi<br />

86<br />

Sasi<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavaki<br />

plata mmarTveli sqemiT gasarTi Zravis marTvisTvis<br />

kvebis gasarTi<br />

gasarTi<br />

vinCesteris<br />

kontrolerTan<br />

SeerTebisTvis<br />

interfeisis<br />

gasarTi


• nabeWdi plata mmarTveli sqemiT;<br />

• kabelebi da gasarTebi;<br />

• konfiguraciuli elementebi (gadamwodebi da gadamrTvelebi).<br />

diskebi, diskebis amZravi, Tavakebi, Tavakebis<br />

amZravi meqanizmi moTavsebulia HDA (Head Disk Assembly)<br />

korpusSi, xolo nabeWdi plata, konfiguraciuli<br />

elementebi da samontaJo nawilebi moxsnadia.<br />

diskebi<br />

vinCesteri ramdenime disks Seicavs, romlebic<br />

erTmaneTis qveviT arian damontaJebulni (nax. 4.6).<br />

diskebis raodenoba vinCesteris moculobis erTerTi<br />

ganmsazRvreli faqtoria.<br />

nax. 4.6. magnituri diskebis bloki<br />

drekadi diskebisgan gansxvavebiT, vinCesteris<br />

diskebi aluminis, an arakristaluri minis safuZvelze<br />

mzaddeba. maTi gadaRunva SeuZlebelia, amitom<br />

vinCesters agreTve xist diskur mowyobilobas _<br />

87<br />

HDD (Hurd Disk Drive), an xist diskebze damgrovebels<br />

uwodeben.<br />

warsulSi vinCesteris diskebi mxolod aluminis<br />

naerTebisgan mzaddeboda. Tumca droTa ganmavlobaSi<br />

saWiro gaxda iseTi damgroveblebis damzadeba,<br />

romlebSic mcire zoma da didi sainformacio<br />

tevadoba iqneboda Sexamebuli. amitom diskebis<br />

ZiriTad dasamzadebel masalad minis (ufro zustad,<br />

minisa da keramikis safuZvelze Seqmnili kompozituri<br />

masalebis) gamoyeneba daiwyes. minis diski<br />

aluminis diskTan SedarebiT ufro xisti da mtkicea.<br />

igi temperaturis cvlilebebis mimarT naklebi<br />

mgrZnobiarobiT gamoirCeva.<br />

diskis magnituri fena<br />

diski iseTi nivTierebis feniT ifareba, romelic<br />

narCen damagnitebas magnituri velis zemoqmedebis<br />

mosnis Semdegac inarCunebs. am fenas muSa, an<br />

magnituri fena ewodeba. swored muSa fenaze iwereba<br />

informacia. muSa fenis yvelaze ufro metad gavrcelebuli<br />

tipebia:<br />

• oqsiduri;<br />

• Txelafskovani;<br />

• ormagi antiferomagnituri (antiferromagnetically coupled<br />

- AFC).<br />

oqsiduri fena<br />

oqsiduri fena warmoadgens polimerul zedapirs<br />

rkinis zeJangiT. oqsiduri fena vinCesteris<br />

88


diskebze Semdegnairad daitaneba: Tavdapirvelad<br />

swrafad mbrunavi aluminis diskis zedapirs polimerSi<br />

gaxsnili rkinis zeJangis fxvnilis suspenzia<br />

eSxefeba. centridanuli Zalebis zemoqmedebiT diskis<br />

centridan xsnari napirebisken miedineba da Tanabrad<br />

faravs diskis mTel zedapirs. xsnaris polimerizaciis<br />

Semdeg diskis zedapiri ixexeba. amis Semdeg<br />

diskze daitaneba kidev erTi, sufTa polimeris<br />

fena, romelic sakmarisi simtkiciT da xaxunis mcire<br />

koeficientiT gamoirCeva. bolos diski prialdeba.<br />

oqsiduri feniT dafaruli diski yviTel, an yavisfer<br />

Seferilobas iZens.<br />

rac ufro didia damgroveblis sainformacio<br />

tevadoba, miT ufro Txeli da swori unda iyos muSa<br />

fena. ramdenadac oqsiduri fena sakmaod rbilia, is<br />

TavakebTan Sejaxebis dros imtvreva. amitom Tanamedrove<br />

vinCesterebSi oqsiduri teqnologia aRar gamoiyeneba.<br />

Txelafskovani fena<br />

Txelafskovani fena oqsidurTan SedarebiT<br />

ufro Txeli da mtkicea. igi eleqtrolizis saSualebiT<br />

miiReba. disks ramdenjerme aTavseben sxvadasxva<br />

xsnarebis Semcvel abazanebSi, ris Sedegadac<br />

igi liTonis afskis ramdenime feniT ifareba. muSa<br />

fenas 0,025-0,05 mkm sisqis kobaltis Senadnobi warmoadgens.<br />

muSa fena naxevargamtaruli teqnologiis safuZvelze<br />

miiReba. specialur vakuumur kamerebSi<br />

nivTierebebi da naerTebi airul mdgomareobaSi ga-<br />

89<br />

daiyvaneba, xolo Semdeg fuZeSreze daitaneba, romelsac<br />

am SemTxvevaSi diskis zedapiri warmoadgens.<br />

diskze Tavdapirvelad nikelis fosforiti, xolo<br />

Semdeg kobaltis magnituri Senadnobi daitaneba. magnituri<br />

fena 0,025 mkm sisqis naxSirbadis damcveli<br />

feniT ifareba, romelic gansakuTrebuli simtkiciT<br />

xasiaTdeba. es yvelaze ZviradRirebuli procesia,<br />

radgan vakuumTan miaxloebul pirobebSi tardeba.<br />

Txelafskovanma teqnologiam SesaZlebeli gaxada<br />

disksa da Tavakebs Soris dacilebis Semcireba<br />

da Caweris simWidrovis gazrda. Tavdapirvelad<br />

Txelafskovani diskebi mxolod didi tevadobis mqone<br />

ZviradRirebul vinCesterebSi gamoiyeneboda, xolo<br />

amJamad praqtikulad yvela vinCesteris diski am<br />

teqnologiiT mzaddeba.<br />

ormagi antiferomagnituri fena<br />

Tanamedrove damgroveblebSi amJamad ukve sakmaod<br />

mniSvnelovan rols TamaSobs supermagnituri<br />

SezRudva. magnituri kristalebis zomebis Semdgomi<br />

Semcireba iwvevs maT arastabilurobas da magnituri<br />

diskebze informaciis Senaxvis dabal saimedobas.<br />

am problemis nawilobriv gadawyvetas warmoadgens<br />

vinCesteris diskebis damzadebis uaxlesi<br />

teqnologiuri miRweva _ ormagi antiferomagnituri<br />

fenebis gamoyeneba. igi diskis muSa fenis sisqis<br />

mniSvnelovani Semcirebis saSualebas iZleva. diskebze<br />

Caweris simWidrove aRwevs 35 gbiti/diuimi 2 -ze<br />

(teqnologiuri zRvaria 50 gbiti/diuimi 2 ).<br />

90


ormagi antiferomagnituri fenis matarebeli<br />

ori magnituri fenisgan Sedgeba, romlebic gayofilia<br />

liTonuri ruTeniumis Txeli, 3 atomis (6<br />

angstremi) sisqis feniT. aseTi mravalfeniani konstruqcia<br />

qmnis antiferomagnitur SenaerTs, romelic<br />

mTeli diskis masStabiT zeda da qveda magnituri<br />

fenebisgan Sedgeba. ormagi antiferomagnituri<br />

teqnologia fizikurad ufro sqeli magnituri fenis<br />

gamoyenebis SesaZleblobas iZleva. Tumca damgrovebeli<br />

funqcionirebs rogorc erTfeniani, romelic<br />

magnituri fenis bevrad naklebi sisqiT gamoirCeva.<br />

Cawera/wakiTxvis Tavakebi<br />

yovel disks wakiTxva/Caweris ori Tavaki Seesabameba.<br />

yvela Tavaki erT moZrav karkaszea damontaJebuli<br />

da erTdroulad gadaadgildeba.<br />

yoveli Tavaki damontaJebulia zambaraze damagrebuli<br />

berketis boloSi, romlis saSualebiTac<br />

diskisken miizideba. Tumca drekadi diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>sgan<br />

gansxvavebiT, vinCesteris muSaobis<br />

dros diskebsa da Tavakebs Soris uSualo kontaqts<br />

adgili ara aqvs. diskebis brunvisas aerodinamikuri<br />

wneva Tavakebis qveviT izrdeba, Tavakebi diskebs<br />

wydebian da maT Soris sahaero baliSi iqmneba. diskis<br />

sruli siCqariT brunvis dros manZili Tavakebsa<br />

da diskebs Soris 0,5-1⋅10-5 mm-s Seadgens.<br />

diskebis brunvis maRali siCqaris da sahaero<br />

baliSis siviwrovis gamo magnituri matareblebis-<br />

Tvis mtvris umciresi nawilakic ki saSiSroebas war-<br />

91<br />

moadgens. amitom vinCesteris korpusis gaxsna mxolod<br />

safirmo laboratoriebSia nebadarTuli.<br />

avtodayeneba<br />

<strong>kompiuteris</strong> gamorTvisas Tavakebi diskis zedapirze<br />

eSveba. am dros diski cvdeba, rac diskidan<br />

mcire zomis nawilakebis `amogdebaSi~ gamoixateba.<br />

Tu am dros vibracias aqvs adgili, vinCesteris diskebis<br />

da Tavakebis dazianebis albaToba mniSvnelovnad<br />

izrdeba.<br />

diskebis dazianebis Tavidan asacileblad Tanamedrove<br />

vinCesterebi aRWurvilia kontaqturi avtodayenebis<br />

sistemiT (Contact Start Stop _ CSS), romelic<br />

kvebis gamorTvis Semdeg Tavakebis daSvebas uzrunvelyofs<br />

ara diskis zedapirze, aramed daxril firfitaze,<br />

romelic diskebis zeviTaa ganTavsebuli. dasayenebel<br />

adgils Landing Zone, an SemoklebiT L-Zone<br />

ewodeba.<br />

rodesac kveba CarTulia, Tavakebi arCeul cilindrze<br />

moZravi koWis magnituri velis zemoqmedebiT<br />

pozicionirdebian. kvebis gamorTvis Semdeg Tavakis<br />

konkretul cilindrze Semakavebeli magnituri<br />

veli qreba da Tavakma wesiT ukontrolod unda isrialos<br />

diskis zedapirze, rac aucileblad daazianebs<br />

rogorc Tavakebs, aseve diskebs.<br />

vinCesteris dazianebis Tavidan asacileblad<br />

Tavakebis bloki SeerTebulia damabrunebel zambarasTan.<br />

rodesac kveba CarTulia, magnituri velis<br />

Zala zambaris drekadobas aRemateba, magram kvebis<br />

gamorTvisas magnituri veli qreba da Tavakebi, zam-<br />

92


aris gavleniT, avtodayenebis zonaSi (Landing Zone)<br />

gadaadgildeba.<br />

Tavakebis amZravi meqanizmi<br />

Tavakebis amZravebis bevri konstruqcia arsebobs,<br />

Tumca yoveli maTgani or ZiriTad tips miekuTvneba:<br />

• amZravi bijuri ZraviT;<br />

• amZravi moZravi koWiT.<br />

amZravis tipi damagroveblis swrafqmedebas da<br />

saimedobas, temperaturul stabilurobas, mdebareobis<br />

da vibraciebis mimarT mgrZnobiarobas gansaz-<br />

Rvravs.<br />

amZravi bijuri ZraviT<br />

bijuri Zrava eleqtroZravas warmoadgens, romlis<br />

rotori brunavs mxolod safexurobrivad,<br />

mkacrad gansazRvruli kuTxiT. bijuri Zrava damgroveblis<br />

gareT yendeba, Tumca misi lilvi Sedis<br />

vinCesteris korpusis naxvretSi, romelic hermetuli<br />

SuasadebiTaa aRWurvili.<br />

bijuri Zravis safuZvelze agebuli meqanizmebis<br />

ZiriTadi problema temperaturuli arastabilurobaa.<br />

gaTboba-gacivebis dros diskebi gafarToeba-SekumSvas<br />

ganicdian, ris Sedegadac bilikebi sawyisi<br />

mdebareobebis mimarT inacvlebs. ramdenadac Tavakebis<br />

amZravi meqanizmi Tavakebis erT bijze (erT<br />

bilikze) ufro mcire manZilze wanacvlebis saSualebas<br />

ar iZleva, temperaturuli xarvezebis kompensacia<br />

SeuZlebelia.<br />

93<br />

nax. 4.7-ze warmodgenilia vinCesteri bijuri<br />

ZraviT.<br />

amZravis berketi<br />

nulovani biliki<br />

(SemzRudi)<br />

RerZi<br />

nax. 4.7. amZravi bijuri ZraviT<br />

bijuri Zravebi 1980-1990-ian wlebSi, 100 mb-mde<br />

tevadobis vinCesterebSi gamoiyeneboda.<br />

amZravi moZravi koWiT<br />

amZravi moZravi koWiT praqtikulad yvela Tanamedrove<br />

vinCesterSi gamoiyeneba. bijuri Zravisgan<br />

gansxvavebiT, amZravi moZravi koWiT ukukavSiris signals<br />

iyenebs, rac bilikis mimarT Tavakis mdebareobis<br />

zusti gansazRvris da saWiroebis mixedviT koreqciis<br />

saSualebas iZleva. amZravi moZravi koWiT,<br />

bijur ZravasTan SedarebiT, ufro maRal swrafqmedebas,<br />

sizustes da saimedobas uzrunvelyofs.<br />

94<br />

bijuri Zrava


amZravi moZravi koWiT eleqtromagnitizmis<br />

principiT muSaobs. amZravis tipiur konstruqciaSi<br />

moZravi koWa xistad uerTdeba Tavakebis bloks da<br />

mudmivi magnitis velSi Tavsdeba. koWa da magniti ar<br />

arian dakavSirebulni. koWa eleqtromagnituri Zalis<br />

zemoqmedebiT gadaadgildeba.<br />

amZravs moZravi koWiT fiqsirebuli mdebareobebi<br />

ar gaaCnia. Tavakebis gadaadgilebas specialuri<br />

meqanizmi _ servoamZravi asrulebs, romelic Tavakebis<br />

zusti pozicionirebisTvis Tavakebisa da bilikebis<br />

urTierTmdebareobis Sesaxeb informaciis<br />

matarebel ukusignals iyenebs. aseT sistemas zogjer<br />

sistemas ukukavSiriT, an avtomaturi regulirebiT<br />

uwodeben.<br />

temperaturis cvlileba amZravis sizusteze ar<br />

moqmedebs. diskebis bilikebis poziciebis cvlilebebi<br />

SekumSvis da gafarToebis dros servoamZravis<br />

mier fiqsirdeba da Tavakebis poziciebi (romlebic<br />

winaswar ar aris gansazRvruli) koreqtirdeba.<br />

moZravi koWiT amZravis ori meqanizmi gamoiyeneba:<br />

• wrfivi;<br />

• brunvadi.<br />

wrfivi amZravi<br />

wrfivi amZravi (nax. 4.8) Tavakebs wrfivad, diskis<br />

radiusis gaswvriv gadaaadgilebs.<br />

koWebi mudmiv magnitebs Soris Tavsdeba. wrfivi<br />

amZravis dadebiTi Tviseba imaSi mdgomareobs, rom<br />

mas brunviTi amZravebisTvis damaxasiaTebeli azimu-<br />

95<br />

turi cdomileba ar gaaCnia (azimuti kuTxea Tavakis<br />

Riobsa da bilikis mimarTulebas Soris). erTi cilindridan<br />

meoreze gadaadgilebis dros Tavakebi ar<br />

brundeba da azimuti ar icvleba.<br />

Tavakebis<br />

gadaadgilebis<br />

mimarTuleba<br />

moZravi<br />

koWebi<br />

servoamZravi<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavakebi<br />

magnitebi<br />

nax. 4.8. wrfivi amZravi moZravi koWiT<br />

Tumca wrfiv amZravebs erTi mniSvnelovani<br />

uaryofiTi Tviseba gaaCnia: maTi konstruqcia metismetad<br />

masiuria, rodesac damgroveblis warmadobis<br />

gazrdisTvis amZravi meqanizmis da Tavakebis masis<br />

Semcirebaa saWiro. rac ufro msubuqia meqanizmi, miT<br />

ufro meti aCqarebiTaa SesaZlebeli misi erTi cilindridan<br />

meoreze gadatana. wrfivi amZravebi bev-<br />

96


ad mZimea brunvad meqanizmebTan SedarebiT, amitom<br />

Tanamedrove damgroveblebSi aRar gamoiyeneba.<br />

brunvadi amZravi<br />

brunvadi amZravis (nax. 4.9) koWaze Tavakebis<br />

berketebis boloebi magrdeba. moZraobis procesSi<br />

Tavakebis gadamaadgilebeli berketebi mobrundeba<br />

da Tavakebs diskis RerZisken, an kidisken gadaaadgilebs.<br />

aseTi konstruqcia SedarebiT msubuqia,<br />

meqanizmis swrafi aCqareba problemas ar warmoadgens,<br />

rac monacemebamde miRwevis dros amcirebs.<br />

moZravi koWa<br />

brunvis RerZi<br />

nax. 4.9. Cawera/wakiTxvis Tavakebi da brunvadi amZravi<br />

moZravi koWiT<br />

brunvadi amZravis uaryofiTi Tvisebaa Tavakebis<br />

mobruneba. Tavakis Riobis zedapirsa da bilikis<br />

mimarTulebas Soris kuTxe icvleba. amitom diskis<br />

muSa zona (romelSic ganTavsebulia bilikebi) Sez-<br />

97<br />

Cawera/wakiTxvis<br />

Tavakebi<br />

Rudulia (raTa Tavidan iqnes acilebuli azimuturi<br />

kuTxis dasaSvebi cdomilebis gadaWarbeba).<br />

cxrilSi 4.2 warmodgenilia damgroveblis maxasiaTeblebis<br />

damokidebuleba amZrav meqanizmze.<br />

cxrili 4.2<br />

damgroveblis maxasiaTeblebis damokidebuleba<br />

amZrav meqanizmze<br />

maxasiaTebeli amZravi bijuri<br />

ZraviT<br />

monacemebamde miRwevis<br />

dro<br />

temperaturuli<br />

stabiluroba<br />

mgrZnobiaroba samuSao<br />

mdgomareobis arCevis<br />

mimarT<br />

Tavakebis sawyis<br />

mdgomareobaSi<br />

avtomaturi dayeneba<br />

profilaqtikuri<br />

momsaxureba<br />

didi mcire<br />

dabali maRali<br />

98<br />

amZravi moZravi<br />

koWiT<br />

mudmivi ar gaaCnia<br />

yovelTvis ar<br />

sruldeba<br />

perioduli<br />

daformateba<br />

yovelTvis<br />

sruldeba<br />

ar sWirdeba<br />

saimedoba dabali maRali<br />

servoamZravi<br />

moZravi koWiT amZravis marTvisTvis SesaZlebelia<br />

ukukavSiris wredis agebis sami meTodis gamoyeneba:<br />

• damxmare `soliT~;<br />

• CaSenebuli kodebiT;<br />

• specializirebuli diskiT.


ukukavSiris wredebi mxolod teqnikuri realizaciiT<br />

gansxvavdeba da erT mizans _ Tavakebis<br />

adgilmdebareobis mudmiv koreqtirebas da Sesabamis<br />

cilindrze maT zust pozicionirebas emsaxureba.<br />

ukukavSiris wredis muSaobisTvis saWiroa specialuri<br />

informacia _ servokodebi, romelic diskze misi<br />

damzadebis dros iwereba. servokodebis waSla da<br />

koreqtireba SeuZlebelia ara marto Cveulebrivi wakiTxva/Caweris,<br />

aramed diskis dabali donis daformatebis<br />

drosac ki.<br />

damxmare `soli~<br />

damxmare `solis~ meTodis mixedviT mTeli informacia,<br />

romelic Tavakis zusti pozicionirebis-<br />

Tvisaa aucilebeli, yoveli cilindris dasawyisSi,<br />

bilikis dasawyisis ganmsazRvrel indeqsur Wdemde<br />

arsebul winaindeqsur intervalSi, viwro `solis~<br />

saxiT iwereba (nax. 4.10).<br />

winaindeqsur intervals vinCesteris kontroleri<br />

ar mimarTavs. es monakveTi aucilebelia diskis<br />

brunvis araTanabari siCqaris da Caweris sataqto<br />

sixSiris arastabilurobis kompensaciisTvis.<br />

meTodis uaryofiTi Tviseba imaSi mdgomareobs,<br />

rom servokodebis wakiTxva diskis mxolod<br />

mTliani mobrunebis drosaa SesaZlebeli. es niSnavs,<br />

rom Tavakebis poziciebis zusti gansazRvris<br />

da maTi pozicionirebisTvis diskma ramdenime bruni<br />

unda Sesasrulos.<br />

99<br />

informacia diskze<br />

bilikis ganlagebis<br />

Sesaxeb<br />

damxmare soli<br />

nax. 4.10. damxmare `soli~<br />

damxmare `solis~ meTodis uaryofiTi Tviseba<br />

Tavidanve naTeli iyo, amitom am meTodma farTo gavrceleba<br />

ver hpova. Tanamedrove vinCesterebSi damxmare<br />

`solis~ meTodi saerTod aRar gamoiyeneba.<br />

CaSenebuli kodebi<br />

`CaSenebuli kodebi~ `solis~ meTodis gaumjobesebuli<br />

variantia. servokodebi ara marto TiToeuli<br />

cilindris, aramed TiToeuli seqtoris dasawyisSi<br />

iwereba (nax. 4.11).<br />

ukukavSiris signalebi Tavakebis amZrav meqanizms<br />

diskis yoveli brunis dros ramdenjerme miewodeba<br />

da Tavakebi saWiro mdgomareobaSi bevrad<br />

ufro swrafad pozocionirdeba.<br />

100<br />

samomsaxuro kodi bilikze<br />

Tavakis zusti<br />

pozicionirebisaTvis<br />

seqtorebi


seqtorebi monacemebiT<br />

bilikis dasawyisi<br />

(indeqsuri Wde)<br />

nax. 4.11. CaSenebuli servokodebi<br />

`CaSenebuli kodebis~ sistema Tanamedrove vin-<br />

CesterebSi farTod gamoiyeneba. iseve, rogorc `solis~,<br />

aseve `CaSenebuli kodebis~ sistemaSi servokodebi<br />

waSlisgan daculia. Caweris nebismieri operacia<br />

blokirdeba, rodesac Tavakebi diskis samomsaxuro<br />

monakveTebTan aRmoCndeba. amitom servokodebis<br />

waSla vinCesteris dabal doneze daformatebis<br />

drosac ki SeuZlebelia.<br />

sistema specializirebuli diskiT<br />

sistema specializirebuli diskiT `solis~ da<br />

`CaSenebuli kodebis~ sistemebTan SedarebiT bevrad<br />

efeqturia, radgan Tavakebis amZrav meqanizmze servokodebis<br />

uwyvet miwodebas uzrunvelyofs.<br />

101<br />

informacia diskze<br />

bilikis ganlagebis<br />

Sesaxeb<br />

samomsaxuro kodi bilikze<br />

Tavakis zusti<br />

pozicionirebisaTvis<br />

mocemuli sistemis realizacia gulisxmobs<br />

servokodebis mTeli bilikis gaswvriv da ara bilikis,<br />

an seqtoris dasawyisSi Caweras. bunebrivia,<br />

am SemTxvevaSi diskze monacemebis Casawerad adgili<br />

aRar rCeba.<br />

nax. 4.12-ze warmodgenilia vinCesteris sqema<br />

specializirebuli diskiT.<br />

bilikebi<br />

cilindri<br />

nax. 4.12. sistema specializirebuli diskiT<br />

servokodebi vinCesteris erT-erTi diskis erT<br />

mxareze iwereba. am disks specializirebuli ewodeba.<br />

specializirebuli diskis gamoyeneba TiTqos mni-<br />

Svnelovnad unda amcirebdes vinCesteris tevadobas,<br />

Tumca imis gaTvaliswinebiT, rom servokodebi vin-<br />

102<br />

servoTavaki<br />

Tavaki 4<br />

Tavaki 3<br />

Tavaki 2<br />

Tavaki 1<br />

Tavaki 0<br />

Tavakebis<br />

amZravi


Cesteris sxva diskebze aRar iwereba, sasargeblo<br />

diskuri moculoba `CaSenebul kodebTan~ SedarebiT<br />

ar mcirdeba.<br />

specializirebuli diskis mqone vinCesterebs<br />

sainformacio Tavakebis kenti raodenoba axasiaTebT,<br />

radgan erTi Tavaki mTlianad servokodebis wakiTxvas<br />

emsaxureba. specializirebuli diskis meTodi<br />

realizebulia bevr Tanamedrove, didi moculobis<br />

vinCesterSi.<br />

diskebis amZravi meqanizmi<br />

diskebis paketi moZraobaSi Spindeluri (spindle)<br />

Zravas saSualebiT moiyvaneba. Spindeluri Zrava<br />

uSualo kavSirSia diskebis brunvis RerZTan. masSi<br />

Rvedebi da kbilanebi ar gamoiyeneba.<br />

Zrava unda iyos uxmauro. nebismieri vibracia<br />

diskebs gadaecema, ramac monacemebis wakiTxvis da<br />

Caweris dros SeiZleba Secdomebi gamoiwvios. vin-<br />

Cesteris diskebi maSinac brunaven, rodesac maTze<br />

mimarTva ar xdeba, amitom vinCesteris dayeneba mxolod<br />

horizontalurad, an vertikalurad SeiZleba.<br />

Zravis brunvis sixSire mkacrad gansazRvrulia<br />

da Tanamedrove vinCesterebisTvis 3600-15000<br />

bruni/wT-s Seadgens. sixSiris stabilizacias avtomaturad<br />

asrulebs Zravis mmarTveli sqema ukukavSiriT.<br />

Spindeluri Zrava +12v Zabvaze muSaobs da sakmaod<br />

did simZlavres moixmars, gansakuTrebiT diskebis<br />

sawyisi gaqanebis dros. Tu kompiuterSi ramdenime<br />

damgrovebelia dayenebuli, <strong>kompiuteris</strong> Car-<br />

103<br />

Tvis Semdeg, ramdenime wamis ganmavlobaSi, did<br />

gadatvirTvas aqvs adgili. kvebis blokze maRali<br />

datvirTvis Tavidan asacileblad damgroveblebis<br />

Zravebi TanmimdevrobiT CairTveba. Spindeluri Zravis<br />

dayovnebiT gaSveba IDE da SCSI damgroveblebis<br />

kontrolerebSi gaTvaliswinebulia.<br />

Spindelur eleqtroZravebSi tradiciulad burTulovani<br />

sakisrebi gamoiyeneba. aseTi konstruqciis<br />

ZiriTad nakli radialuri dartymebia, romlebic<br />

RreCoSi burTulebis ganivi, Cveulebriv 0,1 mikrodiuimiT<br />

gadaadgilebis dros warmoiqmneba. radialuri<br />

dartymebis Zala sakmaod mcirea, Tumca Tanamedrove<br />

damgroveblebSi Caweris simWidrovis gazrda<br />

misi ignorirebis saSualebas ar iZleva.<br />

problemis gadawyvetas warmoadgens axali,<br />

hidrodinamikuri sakisris gamoyeneba, romelSic ZiriTad<br />

rols Spindelsa da Zravis miliss Soris gan-<br />

Tavsebuli maRalplastikuri sacxi TamaSobs. sacxis<br />

gamoyeneba sakisris radialuri dartymis siganes 0,01<br />

mikrodiuimamde amcirebs, rac vibracias da diskebis<br />

gadaxras mniSvnelovnad amcirebs.<br />

hidrodinamikuri sakisrebi amJamad maRali<br />

klasis vinCesterebSi gamoiyeneba, romlebic brunvis<br />

didi siCqariT, monacemTa Caweris maRali simWidroviT<br />

da xmauris mimarT mkacri moTxovnebiT gamoirCeva.<br />

ramdenime weliwadSi hidrodinamikuri sakisari<br />

vinCesterebis umetesobis Cveulebrivi komponenti<br />

gaxdeba.<br />

104


filtri<br />

yvela vinCesters ori sahaero filtri gaaCnia<br />

(nax. 4.13):<br />

• recilkuraciis filtri;<br />

• barometruli filtri.<br />

recilkuraciis filtri<br />

haeris nakadebis<br />

mimarTuleba<br />

nax. 4.13. haeris cirkulacia vinCesterSi<br />

recilkuraciis filtris daniSnulebaa diskis<br />

meqanikuri nawilebis muSaobis Sedegad miRebuli<br />

nawilakebis mocileba. ramdenadac vinCesteris korpusSi<br />

haeris garedan miwodeba ar xdeba, vinCesters<br />

muSaoba dabinZurebul da mtvrian garemoSic SeuZlia.<br />

barometruli filtris daniSnulebaa diskur<br />

mowyobilobasa da gare samyaros Soris wnevis gaTa-<br />

105<br />

brunvadi amZravi<br />

moZravi koWiT<br />

nabreba. naxvreti aRWurvilia mikrofiltriT, raTa<br />

diskebi da Tavakebi gare mtvrisgan daicvas.<br />

vinCesteri ar warmoadgens mTlianad hermetul<br />

mowyobilobas, amitom atmosferuli wnevis cvlilebasTan<br />

erTad, vinCestersa da gare samyaros Soris<br />

wnevis gaTanabrebisTvis, haeri gamodis vinCesteridan,<br />

an Sedis vinCesterSi savelintacio naxvretidan.<br />

es ukanaskneli ki iwvevs vinCesteris Siga `atmosferos~<br />

dabinZurebas, radgan naxvretSi dayenebuli<br />

barometruli filtri 0,3 mkm-ze naklebi zomis nawilakebs<br />

ver akavebs.<br />

amitom damamzadeblebi zRvis donidan simaRlis<br />

diapazons miuTiTeben, romelSic SesaZlebelia<br />

vinCesteris muSaoba (Cveulebriv -300-dan 3000 m-mde).<br />

am SezRudvis Tavidan asacileblad kompania<br />

Adstar-ma (IBM-is Svilobili kompania) mTlianad hermetuli<br />

vinCesterebi daamuSava (haeri Tavidanve moTavsebulia<br />

vinCesteris korpusSi, Tumca gare samyarosgan<br />

mTlianad izolirebulia), romelTa gamoyenebac<br />

SesaZlebelia zRvis donidan nebismier simaRleze da<br />

eqstremalur pirobebSi. aseTi damgroveblebi gankuTvnilia<br />

samxedro da samrewvelo miznebisTvis.<br />

gagrileba<br />

garemos maRali temperatura diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

muSaobis vadis Semcirebis erT-erTi xel-<br />

Semwyobi faqtoria. Tbil haers civ haerTan SedarebiT<br />

naklebi simWidrove gaaCnia, amitom Tavaksa da<br />

disks Soris sahaero baliSis sigane mcirdeba. diskis<br />

datrialebisa da SeCerebis dros sahaero baliSi<br />

106


dagvianebiT iqmneba, ramac SeiZleba diskis zedapiris,<br />

an Tavakis dazianeba gamoiwvios. damamzadeblebi<br />

vinCesteris umtyuno muSaobis garantias 0-500C ze muSaobisas iZlevian. optimaluri samuSao temperaturaa<br />

200C. 4.3. vinCesterebis standartebi. konfigurireba<br />

B<br />

vinCesterebi informaciis ganTavsebis wesisa<br />

da interfeisis mixedviT klasificirdeba. kompiuterebis<br />

ganviTarebis sxvadasxva etapebze vinCesteris<br />

Semdegi standartebi gamoiyeneboda:<br />

• MFM;<br />

• RLL;<br />

• ESDI;<br />

• IDE (ATA);<br />

• SCSI;<br />

• SATA.<br />

yoveli standartis vinCesteri Sesabamisi kontroleriT<br />

imarTeba.<br />

MFM, RLL da ESDI standartebi<br />

MFM, RLL da ESDI standartis vinCesterebi garegnulad<br />

erTmaneTisgan ar gansxvavdeba. samive Sem-<br />

TxvevaSi plata-kontroleri gamoiyeneba, romelic<br />

ISA interfeisis slotSi yendeba da vinCesters ori<br />

kabeliT ukavSirdeba. 34-kontaqtiani kabeliT xdeba<br />

mmarTveli signalebis, xolo 20-kontaqtiani kabeliT<br />

107<br />

_ monacemebis gadacema. vinCesteris mmarTveli eleqtronika<br />

plata-kontrolerSia ganTavsebuli. MFM,<br />

RLL da ESDI standartebi erTmaneTisgan mxolod<br />

vinCesterze informaciis Caweris wesiT gansxvavdeba.<br />

MFM, RLL da ESDI standartis vinCesterebi moralurad<br />

moZvelebulia da Tanamedrove personalur<br />

kompiuterebSi aRar gamoiyeneba, Tumca informaciis<br />

Caweris MFM meTodi amJamadac gamoiyeneba drekad<br />

diskebSi, xolo RLL meTodi _ vinCesterSi.<br />

standarti IDE (ATA)<br />

IDE (Integrated Drive Electronics) dasaxeleba miuTiTebs,<br />

rom mmarTveli eleqtronika ara kontrolerSi,<br />

aramed Tavad vinCesterSia moTavsebuli. es<br />

informaciis gadacemis da miRebis dros mniSvnelovan<br />

upiratesobebs ganapirobebs. IDE kontroleri vin-<br />

Cesteris (HDD) kontrolers 40-gamtariani kabeliT<br />

ukavSirdeba. IDE vinCesteris dabal doneze daformateba<br />

momxmareblis mier ar xdeba, radgan es samuSao<br />

damamzadeblis mier ukve Sesrulebulia. momxmarebelma<br />

Semdegi operaciebi unda Seasrulos:<br />

• CMOS Setup-Si vinCesteris parametrebis dayeneba;<br />

• vinCesteris ganyofilebebad dayofa;<br />

• maRali donis daformateba operaciuli sistemis<br />

saSualebiT.<br />

IDE standartiT gaTvaliswinebulia ori mimdevrobiT<br />

CarTuli vinCesteris muSaobis organizacia.<br />

problema imaSi mdgomareobs, rom orive IDE<br />

damgrovebeli erT interfeiss uerTdeba da imav-<br />

108


droulad TiToeul damgrovebels sakuTari kontroleri<br />

gaaCnia. rodesac vinCesteri (da Sesabamisi kontroleri)<br />

oria, brZanebebi orive kontrolers erTdroulad<br />

miewodeba. konfigurireba iseTnairad unda<br />

Sesruldes, rom TiToeuli vinCesteri mxolod mis-<br />

Tvis gankuTvnil brZanebebze reagirebdes. amitom<br />

calsaxad unda ganisazRvros, romeli damgrovebeli<br />

warmoadgens pirvelad, da romeli _ meorad mowyobilobas.<br />

pirvelad da meorad damgroveblebs Soris<br />

aris mxolod erTi funqcionaluri gansxvaveba: sistemis<br />

sawyis mdgomareobaSi dayenebis dros meoradi<br />

damgrovebeli pirvelads DASP signals ugzavnis,<br />

romliTac Tavisi arsebobis Sesaxeb ityobineba.<br />

meoradi mowyobilobis arsebobis signali agreTve<br />

meoradi damagroveblis diskis amoZravebis<br />

ramdenime wamiT dayovnebas ganapirobebs, rac kvebis<br />

blokze datvirTvas mniSvnelovnad amcirebs.<br />

ori IDE vinCesteris dayenebis SemTxvevaSi pirveli<br />

vinCesteri konfigurirebuli unda iyos rogorc<br />

Master, xolo meore vinCesteri _ rogorc Slave.<br />

vinCesteris statusi (Master, an Slave) gadamwodis<br />

Sesabamis mdgomareobaSi dayenebiT ganisazRvreba.<br />

damgroveblebis umetesoba Semdegnairad konfigurirdeba:<br />

• pirveladi (erTi damgrovebeli);<br />

• pirveladi (ori damgrovebeli);<br />

• meoradi (ori damgrovebeli);<br />

109<br />

• kabeliT arCeva.<br />

cxrilSi 4.3 warmodgenilia ATA (IDE) damgroveblebis<br />

gadamwodebis dayenebis wesebi konfigurirebis<br />

pirveli sami variantis SemTxvevaSi.<br />

gadamwodis<br />

dasaxeleba<br />

cxrili 4.3<br />

vinCesteris konfigurirebis wesi<br />

erTi<br />

damgrovebeli<br />

pirveladi,<br />

ori<br />

damgrovebeli<br />

110<br />

meoradi, ori<br />

damgrovebeli<br />

Master (M/S) On On Off<br />

Slave Present Off On On<br />

Cable Select Off Off Off<br />

nax. 4.14-ze warmodgenilia sistemaSi momxmareblis<br />

mier ori vinCesteris konfigurirebis magaliTi.<br />

konfigurireba<br />

Master, Slave-is<br />

gareSe<br />

Master da Slave<br />

Slave<br />

nax. 4.14. sistemaSi ori vinCesteris<br />

konfigurirebis magaliTi


kabeliT arCevis reJimis dayenebis SemTxvevaSi<br />

orive damgroveblisTvis CS gadamwodi unda dayendes<br />

mdgomareobaSi On, xolo danarCeni gadamwodebi<br />

_ mdgomareobaSi Off.<br />

unda aRiniSnos, rom gadamwodebis konfiguracia<br />

zogjer gansxvavebulia ara marto sxvadasxva<br />

firma-damamzadeblebisTvis, aramed erTi firmis<br />

sxvadasxva modelebisTvis. gaurkvevel SemTxvevaSi<br />

vinCesteris dokumentaciiT unda visargebloT.<br />

standarti SCSI<br />

SCSI vinCesterebi monacemTa gadacemis yvelaze<br />

maRali siCqariT gamoirCeva, Tumca maTi ZiriTadi<br />

upiratesoba ara maRali siCqare, aramed mTlianad<br />

SCSI sistemis didi SesaZleblobebia. SCSI-adapters<br />

SeuZlia ara marto vinCesteris, aramed sxva <strong>periferiuli</strong><br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s (CD diskuri mowyobiloba,<br />

skaneri, strimeri da a.S.) marTvac, Tu maT SCSI protokolis<br />

mxardaWera gaaCniaT. yovel SCSI periferiul<br />

mowyobilobas logikuri nomeri (Logical Unit - LU)<br />

eniWeba, romlis mixedviTac SCSI-adapteri axdens mis<br />

identifikacias da marTvas.<br />

SCSI Host-adapters sakuTari BIOS gaaCnia, amitom<br />

vinCesteris identifikaciisas <strong>kompiuteris</strong> BIOSze<br />

mimarTva ar xdeba. SCSI vinCesteri <strong>kompiuteris</strong><br />

BIOS-Si ganisazRvreba rogorc Not Installed.<br />

111<br />

4.4. vinCesteris logikuri struqtura<br />

vinCesteri bilikebad da seqtorebad iyofa<br />

(nax. 3.15). yoveli biliki calsaxad ganisazRvreba Tavakis<br />

nomriT da rigiTi nomriT diskze (aTvlis<br />

mimarTulebaa diskis garedan SigniT). seqtorebis<br />

aTvla iwyeba bilikebis dasawyisidan, 1-dan, xolo<br />

Tavakebis da cilindrebis aTvla _ 0-dan. bilikze<br />

seqtorebis raodenoba SeiZleba iyos gansxvavebuli<br />

(Tanamedrove vinCesterebisTvis 380-700).<br />

yoveli seqtori samomsaxuro informacias da<br />

monacemebs Seicavs. seqtoris moculoba, rogorc wesi,<br />

571 baitia. seqtoris dasawyisSi iwereba prefiqsi<br />

(prefix portion), romlis mixedviTac seqtoris dasawyisi<br />

da nomeri ganisazRvreba, xolo seqtoris boloSi _<br />

sufiqsi (suffix portion). sufiqsi Seicavs sakontrolo<br />

jams (cheksum), romlis mixedviTac monacemTa Caweris<br />

siswore ganisazRvreba.<br />

seqtori 1 seqtori 2<br />

cilindri<br />

nax. 4.15. vinCesteris bilikebad da seqtorebad dayofa<br />

112<br />

biliki 0<br />

biliki 1<br />

Tavaki 0<br />

Tavaki 1<br />

Tavaki 2<br />

Tavaki 3<br />

Tavaki 4<br />

Tavaki 5


TavsarTsa da bolosarTs Soris aris monacemTa<br />

veli, romlis moculoba 512 baitia. bilikebze<br />

monacemebi ara mudmivi nakadiT, aramed 512-baitiani<br />

porciebiT iwereba.<br />

cxrilSi 4.4 warmodgenilia standartuli, 571baitiani<br />

seqtoris formati.<br />

yoveli bilikis dasawyisSi iwereba 16-baitiani<br />

POST INDEX GAP (indeqsis Semdgomi intervali), romelic<br />

bilikis dasawyisze miuTiTebs, xolo yoveli<br />

bilikis boloSi _ 693-baitiani PRE-INDEX GAP (indeqsis<br />

wina intervali), romelic bilikis dasasruls<br />

miuTiTebs. baitebis mniSvnelobebia 4Eh.<br />

baitebis<br />

raodenoba<br />

cxrili 4.4<br />

vinCesteris seqtoris formati<br />

dasaxeleba aRwera<br />

13 ID VFO LOCK (generatoris<br />

Cavleba<br />

seqtoris identifikatoris<br />

waki-<br />

TxvisTvis)<br />

1 SYNC BYTE<br />

(sinqronizaciis<br />

baiti)<br />

1 ADDRESS MARK<br />

(misamarTis Wde)<br />

yvela baiti udris 00h, sruldeba<br />

generatoris sinqronizacia<br />

seqtoris identifikatoris (ID)<br />

wakiTxvamde<br />

A1h, kontrolers seqtoris ID<br />

monakveTis dawyebis Sesaxeb<br />

atyobinebs (moyveba monacemebi)<br />

FEh, ityobineba ID velis dawyebis<br />

Sesaxeb<br />

113<br />

baitebis<br />

raodenoba<br />

dasaxeleba aRwera<br />

2 CYLINDER NUMBER<br />

(cilindris nomeri)<br />

1 HEAD NUMBER<br />

(Tavakis nomeri)<br />

1 SECTOR NUMBER<br />

(seqtoris nomeri)<br />

baitebis mniSvneloba Tavakebis<br />

pozicionirebas gansazRvravs<br />

baitis mniSvneloba cilindris<br />

nomers Seesabameba<br />

baitis mniSvneloba seqtoris<br />

nomers Seesabameba<br />

2 CRC sakontrolo CRC baitebi seqtoris<br />

ID monacemebis Semowmebis-<br />

Tvis<br />

3 WRITE TURN-ON<br />

GAP (Caweris Car-<br />

Tvis intervali)<br />

13 DATA SYNC VFO<br />

LOCK (generatoris<br />

Cavleba<br />

monacemTa waki-<br />

TxvisaTvis)<br />

1 SYNC BYTE<br />

(sinqronizaciis<br />

baiti)<br />

1 ADDRESS MARK<br />

(misamarTis Wde)<br />

yvela baiti 00h-is tolia. Caiwereba<br />

monacemebis ganaxlebis<br />

win maTi sxva monakveTebisgan gancalkevebisaTvis<br />

yvela baiti 00h-is tolia.<br />

sruldeba generatoris sinqronizacia<br />

monacemebis wakiTxvis win<br />

A1h, atyobinebs kontrolers monacemTa<br />

velis dawyebis Sesaxeb<br />

A1h, atyobinebs kontrolers monacemTa<br />

velis dawyebis Sesaxeb<br />

512 DATA (monacemebi) monacemTa veli<br />

2 CRC CRC sakontrolo jami monacemebis<br />

SemowmebisTvis<br />

114


aitebis<br />

raodenoba<br />

dasaxeleba aRwera<br />

3 WRITE TURN-OFF<br />

GAP (Caweris gamorTvisintervali)<br />

15 INTER-RECORD GAP<br />

(Canawerebs Soris<br />

intervali)<br />

yvela baiti 00h-is tolia. Caiwereba<br />

monacemebis ganaxlebis<br />

win maTi sxva monakveTebisgan<br />

gancalkevebisTvis<br />

yvela baiti 00h-is tolia. damzRvevi<br />

zona. diskis brunvis six-<br />

Siris nominaluri mniSvnelobidan<br />

gadaxrisas icavs monacemebs<br />

waSlisagan<br />

diskebis daformateba<br />

diskebis daformatebis ori done arsebobs:<br />

• fizikuri, anu dabali donis daformateba;<br />

• logikuri, anu maRali donis daformateba.<br />

drekadi diskebisTvis daformatebis orive done<br />

erTdroulad, operaciuli sistemis saSualebiT<br />

sruldeba.<br />

vinCesterebisTvis fizikuri da logikuri daformateba<br />

cal-calke sruldeba da mesame etapic<br />

gamoiyeneba, romelic fizikur da logikur daformatebas<br />

Soris sruldeba _ diskis ganyofilebebad dayofa.<br />

dabali donis daformateba<br />

dabali donis daformatebis dros diski seqtorebad<br />

iyofa. am dros seqtorebSi prefiqsebi da<br />

115<br />

sufiqsebi Caiwereba. agreTve formirdeba intervalebi<br />

seqtorebsa da bilikebs Soris. monacemTa velebi<br />

fiqtiuri CanawerebiT, an monacemTa specialuri testuri<br />

krebulebiT ivseba. seqtorebis raodenoba bilikze<br />

vinCesteris kontrolerze da interfeiszea<br />

damokidebuli.<br />

dabali donis daformatebas firma-damamzadebeli<br />

asrulebs.<br />

diskis ganyofilebebad dayofa<br />

diskis ganyofilebebad dayofis dros pirvel<br />

seqtorSi iwereba specialuri programa, romelic sa-<br />

Wiroa operaciuli sistemis CatvirTvisTvis da dayofis<br />

cxrili (Partition Table, PT), romelSic iwereba<br />

informacia ganyofilebebis Sesaxeb. am seqtors ewodeba<br />

mTavari CamtvirTavi seqtori, xolo Canawers _<br />

mTavari CamtvirTavi Canaweri (Master Boot Record, MBR).<br />

ganasxvaveben sami tipis ganyofilebas:<br />

• MS-DOS-is pirveladi ganyofileba;<br />

• MS-DOS-is gafarToebuli ganyofileba;<br />

• ara-MS-DOS-is ganyofileba.<br />

vinCesterze SesaZlebelia erTi MS-DOS-is pirveladi<br />

ganyofilebis, erTi MS-DOS-is gafarToebuli<br />

ganyofilebis da ramdenime ara-MS-DOS-is ganyofilebis<br />

formireba (nax. 4.16).<br />

MS-DOS-Si da Windows-Si samuSaod aucilebelia<br />

MS-DOS-is pirveladi ganyofilebis arseboba.<br />

masSi iqmneba logikuri diski saxeliT C:.<br />

116


CamtvirTavi<br />

seqtori<br />

sistemuri<br />

logikuri<br />

diski<br />

logikuri<br />

diski<br />

MS-DOS-is pirveladi<br />

ganyofileba<br />

logikuri<br />

diski<br />

MS-DOS-is<br />

gafarToebuli<br />

ganyofileba<br />

nax. 4.16. vinCesteris logikuri struqtura<br />

MS-DOS-is gafarToebuli ganyofileba SeiZleba<br />

erT, an met logikur diskad daiyos, romlebsac<br />

sxvadasxva saxelebi eniWeba. Tumca MS-DOS-is gafar-<br />

Toebuli ganyofilebis formireba ar aris aucilebeli.<br />

am SemTxvevaSi vinCesteri warmodgenili iqneba<br />

erTi logikuri diskiT _ C:.<br />

bunebrivia, vinCesteris sruli sainformacio<br />

moculoba calkeuli logikuri diskebis sainformacio<br />

moculobebis jams Seadgens.<br />

vinCesterze Seqmnili ganyofilebebi sxvadasxva<br />

failuri sistemebis mxardaWeras uzrunvelyofen:<br />

• FAT 16 (File Allocation Table _ failebis ganlagebis<br />

cxrili) _ failuri sistemaa 16-Tanriga damisamarTebiT.<br />

FAT 16 sistema mxars uWers klasterebis<br />

da aqedan gamomdinare Cawerili failebis sakmaod<br />

mcire raodenobas _ 216 =65536. ramdenadac FAT<br />

16 standartiT gaTvaliswinebuli ganyofilebis<br />

117<br />

logikuri<br />

diski<br />

logikuri<br />

diski<br />

ara MS-DOS-is<br />

ganyofileba<br />

(logikuri tomis) maqsimaluri moculoba 2 gbaitia,<br />

erTi klasteris moculoba sakmaod didia _<br />

32 kbaiti. amrigad, 1-baitiani failic ki 32 kbait<br />

diskur mexsierebas ikavebs, rac vinCesteris moculobis<br />

araekonomiur gamoyenebas ganapirobebs.<br />

amJamad FAT 16 failuri sistema moralurad moZvelebulia<br />

da Tanamedrove vinCesterebSi aRar<br />

gamoiyeneba.<br />

• FAT 32 _ Tanamedrove failuri sistemaa 32-Tanriga<br />

damisamarTebiT. FAT 32 cxrilSi ganlagebis<br />

ujredebs 32-Tanriga ricxvebi Seesabameba, xolo<br />

tomis (logikuri diskis) maqsimaluri moculoba<br />

2048 gbaitia. MS-DOS-is garemoSi failis saxelis<br />

dasaSvebi sigrZe 11 simboloa (8 simbolo failis<br />

saxelisTvis, xolo 3 simbolo _ failis gafar-<br />

ToebisaTvis). Windows-is garemoSi failis saxelis<br />

dasaSvebi sigrZe 255 simboloa.<br />

• NTFS (Windows NT File System _ Windows NT-s failuri<br />

sistema) Tanamedrove failuri sistemaa. failis<br />

saxelis maqsimaluri sigrZe 256 simboloa, xolo<br />

logikuri diskis maqsimaluri (Teoriuli) moculoba<br />

_ 16 ebaiti (16x10 18 baiti). NTFS-s damatebiTi<br />

SesaZleblobebic gaaCnia, romlebic sxva<br />

failur sistemebs ar gaaCnia, magaliTad, usafrTxoebis<br />

saSualebebi.<br />

Windows XP-is gavrcelebamde umetesad FAT 32<br />

gamoiyeneboda. Tanamedrove sistemebSi upiratesoba<br />

NTFS-s eniWeba, romelic Windows XP-is `mSobliuri~<br />

standartia. Tumca FAT 32-is dayeneba optimaluri va-<br />

118


iantia Sereul operaciul garemoebSi muSaobis<br />

dros, radgan mas mxars uWers praqtikulad yvela<br />

operaciuli sistema.<br />

maRali donis daformateba<br />

maRali donis daformatebis dros operaciuli<br />

sistema vinCesterze qmnis struqturebs failebTan<br />

da monacemebTan samuSaod. TiToeul ganyofilebaSi<br />

(logikuri diski) Seiyvaneba tomis CamtvirTavi seqtori<br />

(Volum Boot Sector - VBS) failebis ganlagebis<br />

cxrilis (FAT) ori kopio da fesvuri katalogi (Root<br />

Directory). am struqturebis saSualebiT operaciuli<br />

sistema anawilebs diskur sivrces, poulobs failebs<br />

da gverds uvlis diskis defeqtur seqtorebs.<br />

yvelaze ufro farTo gavrceleba hpova FAT32<br />

failurma sistemam (nax. 4.17), romlis mixedviTac<br />

diski iyofa klasterebad. klasteri diskuri moculobis<br />

umciresi erTeulia, romelSic SeiZleba failis<br />

Cawera. klasteri ramdenime seqtoris gaer-<br />

Tianebas warmoadgens.<br />

ganyofilebebis cxrili (PT) Semdegi Canawerebisagan<br />

Sedgeba:<br />

• informacia vinCesteris Tavakebis, bilikebis da<br />

seqtorebis Sesaxeb;<br />

• seqtorebis saerTo raodenoba diskze;<br />

• failuri sistemis tipi.<br />

tomis CamtvirTav seqtorSi (VBS) iwereba failuri<br />

sistemis aRwera:<br />

• klasteris zoma;<br />

119<br />

• FAT-is zoma, tipi da raodenoba.<br />

ganyofilebebis<br />

cxrili<br />

mTavari Camtvir-<br />

Tavi Canaweri<br />

tomis Camtvir-<br />

Tavi seqtori<br />

failebis<br />

ganlagebis<br />

cxrili<br />

fesvuri<br />

katalogi<br />

monacemebis<br />

veli<br />

klasteri<br />

saxeli tipi TariRi zoma maCvenebeli<br />

nax. 4.17. failuri sistema FAT.<br />

fesvuri katalogSi (Roor Directory) aRiwereba<br />

diskze ganTavsebuli failebi: maTi saxelebi, tipebi,<br />

Seqmnisa da redaqtirebis TariRebi, zomebi, atributebi.<br />

amas garda fesvuri katalogi Seicavs failebis<br />

pirveli klasterebis misamarTebs. katalogi<br />

fesvur katalogSi iseve aRiwereba, rogorc faili.<br />

failebis ganlagebis cxrilSi iwereba klasterebs<br />

Soris kavSirebi, romlebSic Cawerilia faili.<br />

daformatebis dros unda gaviTvaliswinoT:<br />

• iseve rogorc ganyofilebebad dayofisas, daformatebis<br />

drosac vinCesterze Cawerili monacemebi<br />

iSleba;<br />

120


• arsebobs specialuri programuli utilitebi (magaliTad,<br />

Restore), romlebic daformatebis dros<br />

waSlili failebis aRdgenis saSualebas iZleva.<br />

Tumca aRdgenis 100%-ian garantias arc erTi maTgani<br />

ar iZleva.<br />

amitom vinCesteris daformatebamde saWiroa<br />

monacemebis sarezervo kopireba.<br />

damisamarTebis meTodebi<br />

arsebobs ori ZiriTadi meTodi, romelic ATA<br />

vinCesterebis seqtorebis damisamarTebisTvis gamoiyeneba<br />

_ CHS (Cylinder Head Sector) da LBA (Logical Block<br />

Address).<br />

CHS meTodis safuZveli damgroveblis fizikuri<br />

struqturaa, xolo LBA meTodi seqtorebis numeraciis<br />

ufro martivi da logikuri saSualebaa,<br />

romelic ar aris damokidebuli vinCesteris Siga fizikur<br />

arqiteqturaze.<br />

IDE (ATA) vinCesterebSi Tavdapirvelad damisamarTebis<br />

CHS meTodi gamoiyeneboda. vinCesteris maqsimaluri<br />

moculoba iyo SezRuduli da 504 mbaits<br />

Seadgenda.<br />

SezRudva IDE interfeisis da sistemuri BIOSis<br />

gansxvavebuli programuli moTxovnebiT iyo ganpirobebuli.<br />

Tavakebis, cilindrebisa da seqtorebis<br />

damisamarTebisTvis IDE interfeisi da sistemuri<br />

BIOS Tanrigebis gansxvavebul raodenobas iyenebdnen,<br />

amitom maTi erTdrouli muSaobisTvis TiToeuli pa-<br />

121<br />

rametris maqsimaluri mniSvnelobidan umciresi unda<br />

SerCeuliyo.<br />

cxrilSi 4.5. warmodgenilia vinCesteris CHS<br />

maxasiaTeblebis maqsimaluri mniSvnelobebi BIOS-Si<br />

da IDE standartSi.<br />

cxrili 4.5<br />

vinCesteris CHS maxasiaTeblebi<br />

vinCesteris IDE (ATA) BIOS<br />

maxasiaTeblebi Tanrigi raodenoba Tanrigi raodenoba<br />

cilindrebi 16 65536 10 1024<br />

seqtorebi 4 16 8 256<br />

Tavakebi 8 256 6 64<br />

cxrili 4.5-is mixedviT, vinCesteris maqsimaluri<br />

moculoba SeiZleba iyos<br />

V = C ⋅ H ⋅ S ⋅512<br />

= 1024 ⋅16<br />

⋅63<br />

⋅512<br />

= 504 mbaiti<br />

vinCesteris maqsimaluri moculobis SezRudvis<br />

daZleva diskis realuri CHS misamarTebis fiqtiur<br />

misamarTebSi gadayvaniTaa SesaZlebeli. magaliTad,<br />

Tu vinCesteri 1500 cilindrs da 16 Tavaks<br />

Seicavs, gadaTvlis Sedegad BIOS mas aRiqvams rogorc<br />

vinCesters 750 cilindriT da 32 TavakiT.<br />

Tumca SezRudva realurad mxolod ATA-2<br />

standartis damuSavebis Semdeg moixsna, romelSic<br />

damisamarTebis CHS meTodis nacvlad gamoyenebuli<br />

iqna LBA meTodi.<br />

LBA damisamarTebis realizaciisTvis ori piroba<br />

unda dakmayofildes:<br />

122


• kompiuteri aRWurvili unda iyos ATA-2, an ufro<br />

axali standartis interfeisiT;<br />

• sistemuri BIOS mxars unda uWerdes minimum ATA-2<br />

interfeiss.<br />

LBA meTodis Tanxmad yvela seqtori, dawyebuli<br />

(0, 0, 1) seqtoridan, romelsac logikuri misamarTi<br />

0 eniWeba, TanmimdevrobiT inomreba. amrigad.<br />

CHS misamarTi 28-bitian LBA misamarTad gardaiqmneba.<br />

am SemTxvevaSi vinCesteris maqsimaluri moculoba<br />

SeiZleba iyos<br />

28<br />

V = 65536 ⋅16<br />

⋅256<br />

⋅512<br />

= 2 = 128 gbaiti.<br />

Tumca operaciuli sistemisTvis aucilebelia<br />

seqtorebis gadaTvlili mniSvnelobebi. amitom BIOS<br />

Tavdapirvelad seqtorebis saerTo raodenobas gansazRvravs,<br />

xolo Semdeg gadaTvlis maT CHS monacemebad.<br />

am SemTxvevaSi vinCesteris maqsimaluri moculoba<br />

SeiZleba iyos<br />

V = 1024 ⋅ 256 ⋅63<br />

⋅512<br />

= 8,<br />

4 gbaiti .<br />

1998 wlis da ufro Tanamedrove sistemur<br />

BIOS-ebSi moxsnilia vinCesteris maqsimaluri moculobis<br />

8,4 gbaitiani SezRudva, xolo 2002 wlis da<br />

ufro Tanamedrove versiebSi _ 128 gbaitiani SezRudvac.<br />

Tumca 128 gbaitiani SezRudvis moxsnisTvis kompiuteri<br />

aRWurvili unda iyos ATA-6, an ufro axali<br />

standartis interfeisiT.<br />

ATA-6 standarti 48-Tanriga LBA damisamarTebas<br />

iTvaliswinebs. seqtorebis maqsimaluri raodenobaa<br />

248 , xolo vinCesteris maqsimaluri moculoba<br />

123<br />

_ 248x512=144 petabaiti. Tumca 128 gbaitze meti<br />

moculobis vinCesteris SeZenamde unda davrwmundeT,<br />

rom Sesabamisi vinCesterebis mxardaWera <strong>kompiuteris</strong><br />

sistemur BIOS-sac gaaCnia.<br />

problemebi, romlebic dakavSirebulia IDE<br />

standartis vinCesterebis maqsimaluri moculobis<br />

SezRudvasTan, aranairad ar exeba SCSI standartis<br />

vinCesterebs.<br />

SCSI standarti Tavidanve maRali klasis vin-<br />

CesterebTan samuSaod iyo gaTvaliswinebuli, amitom<br />

pirvelive SCSI standarti 232 seqtoris damisamarTebis<br />

da aqedan gamomdinare, 2 terabaitamde moculobis<br />

vinCesterebis mxardaWeras uzrunvelyofda.<br />

Tanamedrove SCSI standartis mixedviT SesaZlebelia<br />

264 seqtoris damisamarTeba. amrigad, vin-<br />

Cesteris maqsimaluri moculoba praqtikulad Seuz-<br />

Rudavia.<br />

rac Seexeba sistemuri BIOS-is SezRudvas, mas<br />

SCSI vinCesterebisTvis aranairi mniSvneloba ar eni-<br />

Weba. SCSI vinCesterebis mxardaWera xdeba ara sistemuri<br />

BIOS-is, aramed SCSI host-adapteris doneze.<br />

124


4.5. vinCesteris CarTva<br />

Tanamedrove personalur kompiuterebSi umetesad<br />

ori IDE host-adapteri _ IDE 1 da IDE2 gamoiyeneba<br />

(nax. 4.18).<br />

nax. 4.18. CaSenebuli IDE host-kontrolerebi<br />

ATA interfeisi paralelur 16-Tanriga saltes<br />

warmoadgens. host-adapteri da <strong>mowyobilobebi</strong> specialuri<br />

40-, an 80-gamtariani kabeli-Sleifis saSualebiT<br />

4.19) erTdeba.<br />

me-20 gamomyvani gasaRebis rols asrulebs. igi<br />

ar iZleva kabelis araswori SeerTebis SesaZleblobas.<br />

tradiciuli paraleluri ATA interfeisi simartiviT<br />

da realizaciis dabali RirebulebiT gamoirCeva,<br />

magram misi Semdgomi ganviTareba rig teqnologiur<br />

sirTuleebs da Rirebulebis zrdas ukav-<br />

Sirdeba. amJamad paraleluri ATA interfeisis axali<br />

standartebi aRar muSavdeba. upiratesoba mimdevrobiT<br />

SATA interfeiss mieniWa.<br />

125<br />

nax. 4.20-ze warmodgenilia sistemuri platis<br />

fragmenti SATA host-adapterebiT.<br />

1 2 3 4<br />

wiTeli (+5v)<br />

Savi (miwa)<br />

Savi (miwa)<br />

yviTeli (+12v)<br />

kvebis kabeli<br />

nax. 4.19. ATA vinCesteris SeerTeba<br />

SATA interfeisSi wamyvani da marTuli (Master/Slave)<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s cneba ar arsebobs. gasar-<br />

Tebi mxolod kabelis boloebSia ganTavsebuli. dis-<br />

126<br />

gasaRebi, romelic<br />

gasarTis araswor<br />

SeerTebas<br />

gamoricxavs<br />

IDE gasarTi<br />

kabelis pirveli<br />

kontaqtis niSani


kuri mowyobiloba kontrolers viwro, mrgvali da<br />

drekadi kabeliT uerTdeba, rac mosaxerxebelia SeerTebisTvis<br />

da <strong>kompiuteris</strong> ventilacias aumjobesebs.<br />

SATA kabelis maqsimaluri sigrZe SeiZleba iyos<br />

araumetes 1 m-sa. nax 4.21-ze warmodgenilia SATA monacemTa<br />

kabeli.<br />

nax. 4.20. SATA host-adapterebi<br />

nax 4.21. SATA monacemTa kabeli<br />

127<br />

ramdenadac gamtarebis raodenoba SATA kabel-<br />

Si bevrad ufro naklebia paralelur ATA kabelTan<br />

SedarebiT, SesaZlebelia bevrad ufro kompaqturi<br />

da mosaxerxebeli gasarTebis gamoyeneba. Sedarebis-<br />

Tvis, nax 4.22-ze, warmodgenilia tradiciuli paraleluri<br />

ATA da SATA gasarTebi.<br />

paraleluri ATA-s<br />

kvebis gasarTi<br />

SATA-s kvebis<br />

gasarTi<br />

nax. 4.22. SATA da paraleluri ATA gasarTebi<br />

unda aRvniSnoT, rom SATA interfeisis kvebis<br />

gasarTi paraleluri ATA interfeisis kvebis gasarTs<br />

zomiT aRemateba. es dakavSirebulia SATA interfeisSi<br />

damatebiT +3,3 v Zabvis gamoyenebasTan.<br />

SATA gasarTebs specialuri gasaRebebi gaaCnia,<br />

rac SeuZlebels xdis sistemur plataze ganTavsebul<br />

host-kontrolerTan da diskur mowyobilobeb-<br />

Tan maT araswor SeerTebas. nax. 4.23-ze warmodgeni-<br />

128<br />

paraleluri ATA-s monacemTa<br />

kabelis gasarTi<br />

SATA-s monacemTa<br />

kabelis gasarTi


lia sainformacio da kvebis gasarTis fizikuri SeerTeba<br />

diskur mowyobilobasTan.<br />

nax. 4.23. SATA gasarTebis SeerTeba diskur<br />

mowyobilobasTan<br />

Tu personaluri kompiteris kvebis bloks SA-<br />

TA standartis kvebis gasarTi ar gaaCnia, specialuri<br />

gadamyvani gamoiyeneba (nax. 4.24).<br />

nax. 4.24. ATA-SATA gadamyvani.<br />

129<br />

ramdenadac SATA paraleluri ATA interfeisis<br />

Semdgom ganviTarebas warmoadgens, momxmarebels,<br />

specialuri adapterebis gamoyenebiT, ATA-100 da ATA-<br />

133 vinCesterebis SATA interfeisTan SeerTeba SeuZlia.<br />

nax. 4.25-ze warmodgenilia erT-erTi aseTi adapteri<br />

_ HighPoint RocketHead-100.<br />

nax. 4.25. SATA-adapteri HighPoint RocketHead-100.<br />

4.6. RAID-masivebi<br />

bolo 10 wlis ganmavlobaSi procesorebis warmadoba<br />

yovel 1,5 weliwadSi saSualod 2-jer izrdeba,<br />

xolo diskebis warmadobis zrdasTan dakav-<br />

SirebiT suraTi bevrad uaresia.<br />

procesoris warmadobis gazrdisTvis monacem-<br />

Ta paraleluri damuSavebis teqnologia gamoiye-<br />

130


neba. damproeqteblebs didi xania daebadaT azri,<br />

rom cudi ar iqneboda Setana-gamotanis mowyobilobebsac<br />

SeZlebodaT paraleluri muSaoba. swored am<br />

ideebma ganapiroba Setana-gamotanis <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

axali klasis gamoCena, romelsac RAID ewoda.<br />

Tavdapirvelad abreviatura RAID iSifreboda<br />

rogorc Redundant Array of Inexpective Disks (iafi diskebis<br />

Warbi masivi). Tumca SemdgomSi abreviaturis I simbolom<br />

Inexpective (iafi) nacvlad Independent (damoukidebeli)<br />

aRmniSvnelis daniSnuleba miiRo.<br />

RAID idea ZiriTadad SemdegSi mdgomareobs: <strong>kompiuteris</strong><br />

(Cveulebriv didi serveris) gverdiT yendeba<br />

diskebis masivi, diskebis kontrolerebis nacvlad<br />

RAID-kontroleri gamoiyeneba, monacemebi RAIDmasivSi<br />

kopirdeba da Semdeg Cveulebrivi diskuri<br />

operaciebi sruldeba.<br />

operaciuli sistema RAID-masivs rogorc SLED<br />

(Single Large Expensive Disk) _ erT ZviradRirebul didi<br />

moculobis disks ganixilavs. amave dros RAID-masivis<br />

warmadoba da saimedoba SLED-diskis analogiur<br />

maCveneblebs mniSvnelovnad aRemateba.<br />

RAID-<strong>mowyobilobebi</strong>s umetesoba SCSI-kontrolers<br />

Seicavs, romelic marTavs RAID-masivs da SCSIdiskebis<br />

boqss, romelsac operaciuli diski aRiqvams<br />

ise, rogorc erTi didi moculobis disks.<br />

SCSI-sistemis gamoyeneba Semdegi mosazrebebi-<br />

Taa ganpirobebuli:<br />

131<br />

• SCSI-diskebi maRali warmadobiT da arcTu ise ma-<br />

Rali fasiT gamoirCeva;<br />

• erT SCSI-kontrolers ramdenime diskis marTva SeuZlia<br />

(8-Tanriga SCSI-modelebs _ 7 diskis, xolo<br />

16-Tanriga SCSI-modelebs _ 15 diskis).<br />

amrigad, RAID-masivis gamoyenebisTvis saWiro<br />

ar aris raime cvlilebis Setana programul uzrunvelyofaSi,<br />

rac sistemuri administratorebisTvis<br />

sakmaod xelsayrelia.<br />

RAID-sistemebs ramdenime dadebiTi Tviseba gaaCnia:<br />

• programuli uzrunvelyofa RAID-masivs erTi didi<br />

moculobis diskis saxis aRiqvams;<br />

• RAID-masivis diskebze monacemebi iseTnairad nawildeba,<br />

rom SesaZlebeli iyos paraleluri operaciebis<br />

Sesruleba.<br />

amJamad ZiriTadad RAID-masivebis eqvsi done<br />

gamoiyeneba. termini `done~ tradiciulia, Tumca ar<br />

aris zusti, radgan doneebs Soris aranair ierarqiul<br />

struqturas ar aqvs adgili. ufro zusti iqneboda<br />

termini `saxeoba~, anu ubralod arsebobs RAIDdiskebis<br />

organizaciis eqvsi sxvadasxva varianti.<br />

0-vani donis RAID-masivi warmodgenilia nax.<br />

4.26 a-ze. igi virtualur disks warmoadgens, romelic<br />

zolebadaa (Strips) dayofili. TiToeuli zoli k<br />

seqtorisgan Sedgeba. 0-dan k-1-mde seqtorebi ikaveben<br />

zols 0, k-dan 2k-1-mde seqtorebi zols 1 da a.S. k=1-<br />

132


Tvis TiToeuli zoli erTi seqtorisgan Sedgeba,<br />

k=2-Tvis _ ori seqtorisagan da a.S.<br />

0-vani donis RAID-masivSi zolebi Tanmimdevrulad,<br />

wriulad iwereba. Caweris mocemul wess diskebze<br />

monacemebis ganawileba (striping) ewodeba. nax.<br />

4.26 a-ze warmodgenilia oTxi diskisgan Semdgari<br />

RAID-masivi.<br />

magaliTad, Tu programuli uzrunvelyofa iZaxebs<br />

brZanebas monacemTa blokis wakiTxvisaTvis, romelic<br />

oTxi Tanmimdevruli zolisgan Sedgeba da<br />

zolebs Soris sazRvridan iwyeba, RAID-kontroleri<br />

brZanebas dayofs oTx calkeul brZanebad, romlebic<br />

calkeuli diskebisTvisaa gaTvaliswinebuli da<br />

brZanebebs paralelurad asrulebs. amrigad, viRebT<br />

paraleluri Setana-gamotanis mowyobilobas programuli<br />

uzrunvelyofis Secvlis gareSe.<br />

0-vani donis RAID-masivi yvelaze ukeT did<br />

moTxovnebTan muSaobs _ rac ufro didia moTxovna,<br />

miT ukeTesi. Tu moTxovnis dakmayofilebisTvis saWiroa<br />

imaze meti zolis CarTva, vidre RAID-masivSi<br />

diskebis raodenobaa, zogierTi diski ramdenime moTxovnas<br />

iRebs. rogorc ki diski pirvel moTxovnas<br />

asrulebs, meore moTxovnis Sesrulebaze gadadis da<br />

a.S. kontroleris amocana imaSi mdgomareobs, rom<br />

moTxovna dayos amocanis Sesabamisad, swori TanmimdevrobiT<br />

gaagzavnos moTxovnebi Sesabamis diskebze<br />

da bolos sworad Caweros Sedegebi mexsierebaSi.<br />

133<br />

nax. 4.26. RAID-masivebis arqiteqtura<br />

134


aseTi midgomis dros sistemis warmadoba<br />

sakmaod maRalia da misi realizacia arcTu ise<br />

rTulia.<br />

0-vani donis RAID-masivi yvelaze ufro cudad<br />

operaciul sistemebTan muSaobs, romlebic dro da<br />

dro monacemebis mcire porciebs moiTxoven (erT seqtors<br />

mimarTvaze). am SemTxvevaSi muSaobis Sedegebi,<br />

rasakvirvelia swori iqneba, Tumca aranair paralelizms<br />

da, aqedan gamomdinare, warmadobis mxriv aranair<br />

mogebas adgili ar eqneba.<br />

0-vani donis RAID-masivis kidev erTi uaryofi-<br />

Ti mxare imaSi mdgomareobs, rom misi saimedoba potenciurad<br />

SLED-diskTan SedarebiT ufro dabalia.<br />

magaliTisTvis ganvixiloT RAID-masivi, romelic<br />

oTxi diskisgan Sedgeba da TiToeul diskze<br />

mtyuneba SeiZleba saSualod yoveli 40 000 sT-is<br />

Semdeg moxdes. am SemTxvevaSi RAID-masivis mtyuneba<br />

saSualod yoveli 10000 sT-is Semdeg moxdeba da am<br />

dros yvela monacemi daikargeba.<br />

Tu SLED-diskis mtyuneba agreTve saSualod<br />

yoveli 40 000 sT-is Semdeg xdeba, misi saimedoba<br />

oTxjer ufro maRalia, radgan igi erT disks warmoadgens.<br />

ramdenadac 0-vani donis RAID-masivs aranairi<br />

siWarbe ar gaaCnia, mas `aranamdvil~, an `namdvil,<br />

oRond 0-vani donis~ RAID-masivs uwodeben.<br />

135<br />

RAID-masivebis Semdeg nairsaxeobas 1-li donis<br />

RAID-masivi warmoadgens. igi warmodgenilia nax. 4.26<br />

b-ze. 0-vani donis RAID-masivisgan gansxvavebiT igi<br />

`namdvili~ RAID-masivia. mocemul struqturaSi yvela<br />

diski dublirebulia. amrigad, 4 sawyisi diski da 4<br />

sarezervo kopio miiReba.<br />

yoveli Caweris operaciis dros TiToeuli<br />

zoli orjer iwereba. wakiTvisas ori kopiodan nebismieri<br />

SeiZleba gamoiyenebodes. imavdroulad SesaZlebelia<br />

informaciis meti diskidan CatvirTva,<br />

vidre amas 0-vani donis RAID-masivi iZleva.<br />

aqedan gamomdinare, Caweris dros 0-vani 1-li<br />

donis RAID-masivebis warmadoba erTi da igivea, xolo<br />

wakiTxvis dros 1-li donis RAID-masivis warmadoba<br />

0-vani donis RAID-masivis warmadobaze ufro<br />

maRalia (maqsimum 2-jer).<br />

1-eli donis RAID-masivis kidev erT dadebiT<br />

Tvisebas misi saukeTeso mtynubamedegoba warmoadgens.<br />

Tu diskze xdeba mtyuneba, mis nacvlad kopio<br />

gamoiyeneba. 1-eli donis RAID-masivis aRdgenac Zalian<br />

martivia. amisTvis unda Seicvalos dazianebuli<br />

diski da moxdes sarezervo kopiodan masze informaciis<br />

gadawera.<br />

0-vani da 1-li donis RAID-masivebisgan gansxvavebiT,<br />

romlebic seqtorebis zolebTan muSaoben, me-2<br />

donis RAID-masivi (nax. 4.26 g) sityvebTan da zogjer<br />

baitebTanac ki muSaobs. warmovidginoT, rom virtu-<br />

136


aluri diskis yoveli baiti or fragmentad iyofa.<br />

TiToeuli fragmentis moculoba 4 bitia. amis Semdeg<br />

yovel maTgans emateba gasworebis hemingis kodi.<br />

amrigad, 7 bitisgan Semdgari sityva miiReba, romelSic<br />

1, 2 da 4 bitebi _ luwobis bitebia. amis<br />

Semdeg warmovidginoT 7 biti hemingis kodiT da 7<br />

diski _ TiTo biti TiTo diskze.<br />

aseTi sqemis praqtikuli realizacia SemdegSi<br />

mdgomareobs: 32-Tanriga monacemis sityvas luwobis 6<br />

biti (hemingis kodi) emateba. Sedegad 38-Tanriga sityva<br />

miiReba, romelsac luwobis 39-e biti emateba. mi-<br />

Rebuli sityva 39 diskze iwereba. saerTo warmadoba<br />

Zalian maRalia, radgan erTdroulad SesaZlebelia<br />

monacemTa 32 seqtoris Cawera. diskis dazianebis Sem-<br />

TxvevaSi problemebi agreTve ar warmoiqmneba, radgan<br />

erTi diskis dazianeba 39-Tanriga sityvis mxolod<br />

erTi bitis dakargvas iwvevs. am problemas ki hemingis<br />

kodi momentalurad asworebs.<br />

Tumca mocemuli sqema moiTxovs yvela diskis<br />

sinqronizacias brunvis mixedviT. garda amisa, mis<br />

gamoyenebas mxolod maSin aqvs azri, rodesac gvaqvs<br />

diskebis sakmaod didi raodenoba (monacemTa 32 diskisa<br />

da luwobis bitebis 6 diskis arsebobis Sem-<br />

TxvevaSi damatebiTi danaxarjebi 19%-s Seadgens).<br />

amas garda sakmaod didi datvirTva awveba kontrolers,<br />

radgan igi yoveli bitis gadacemis dros unda<br />

iTvlides hemingis kods.<br />

137<br />

me-3 donis RAID-masivi me-2 donis RAID-masivis<br />

gamartivebul versias warmoadgens. igi gamosaxulia<br />

nax. 4.26 d-ze. am SemTxvevaSi monacemTa yovelis sityvisTvis<br />

luwobis 1 biti gamoiTvleba da luwobis<br />

diskze iwereba. iseve, rogorc me-2 donis RAID-masivis<br />

SemTxvevaSi, diskebi zustad unda iyos sinqronizebuli,<br />

ramdenadac monacemTa yoveli sityva<br />

ramdenime diskze unda iyos ganawilebuli.<br />

erTi SexedviT SeiZleba mogveCvenos, rom luwobis<br />

erTi biti Secdomebis mxolod aRmoCenis da<br />

ara gasworebis SesaZleblobas iZleva. Tu saubari<br />

gveqneba nebismier Secdomaze, bunebrivia es dakvirveba<br />

sworia. Tumca rodesac saubaria diskis mtyunebaze,<br />

luwobis biti uzrunvelyofs erTi biti Secdomis<br />

gasworebas, radgan araswori bitis pozicia<br />

cnobilia. Tu xdeba mtyuneba, kontroleri gascems<br />

informacias, rom yvela biti nulis tolia. Tu<br />

sityvaSi Cndeba luwobis Secdoma, im diskis biti,<br />

romelzedac moxda mtyuneba, unda udrides erTs da<br />

igi, bunebrivia, swordeba.<br />

Tumca me-2 da me-3 donis RAID-masivebi monacemTa<br />

gadacemis Zalian maRal siCqares uzrunvelyofen,<br />

Setana-gamotanis <strong>mowyobilobebi</strong>dan wamSi<br />

moTxovnebis ricxvi ar aris meti, vidre erTi diskis<br />

arsebobis SemTxvevaSi.<br />

me-4 da me-5 donis RAID-masivebi, iseve rogorc<br />

sawyisi donis RAID-masivebi, muSaoben zolebTan da<br />

138


ara sityvebTan, romelTac luwobis bitebi gaaCniaT<br />

da diskebis sinqronizacias ar moiTxoven.<br />

me-4 donis RAID-masivi (nax. 4.26, e) isevea mowyobili,<br />

rogorc 0-vani donis RAID-masivi. gansxvaveba<br />

imaSi mdgomareobs, rom me-4 donis RAID-masivs damatebiTi<br />

diski gaaCnia, romelzedac luwobis zolebi<br />

iwereba.<br />

davuSvaT TiToeuli zoli k baitisgan Sedgeba.<br />

yvela zoli unda imyofebodes an-ara damokidebulebaSi<br />

da luwobis zoli am damokidebulebis SemowmebisTvis<br />

agreTve unda Sedgebodes k baitisgan. Tu<br />

diskze mtyuneba moxdeba, dakarguli bitebis aRdgena<br />

SesaZlebelia luwobis diskze Cawerili informaciis<br />

saSualebiT.<br />

aseTi gadawyveta danakargebs diskebze Tavidan<br />

gvacilebs, magram mcire gasworebebis SemTxvevaSi<br />

warmadobas mniSvnelovnad amcirebs. Tu icvleba<br />

erTi seqtori, informaciis wakiTxva unda moxdes<br />

yvela diskidan, raTa luwobis bitebi Tavidan gamoiTvalos<br />

da moxdes maTi Tavidan Cawera.<br />

amis naclad SesaZlebelia diskidan wina monacemebis<br />

da wina luwobis bitebis wakiTxva da maTgan<br />

luwobis axali bitebis gamoTvla. magram aseTi optimizaciis<br />

procesis gamoyenebis SemTxvevaSic ki<br />

mcire gasworebebis arsebobis SemTxvevaSi saWiroa<br />

ori wakiTxvis da ori Caweris operaciis Sesruleba.<br />

139<br />

luwobis diskze monacemebis CatvirTvisas<br />

aseTi sirTuleebi SeiZleba didi winaRoba iyos ma-<br />

Rali warmadobis miRwevisTvis.<br />

es problema gadawyvetilia me-5 donis RAIDmasivSi,<br />

romelSic luwobis bitebi yvela diskze Tanabradaa<br />

gadanawilebuli da wriulad iwereba (nax.<br />

4.26, v). magram diskis mtyunebis SemTxvevaSi masze Cawerili<br />

informaciis aRdgena sakmaod rTulia, Tumca<br />

SesaZlebelia.<br />

140


Tavi 5<br />

monacemTa optikuri Senaxvis saSualebebi<br />

informaciis Senaxvis optikur mowyobilobeb-<br />

Si monacemTa Cawera da wakiTxva mbrunav kompaqtdiskze,<br />

lazeris sxivis da ara magnituri velis sa-<br />

SualebiT sruldeba.<br />

kompiuteruli optikuri teqnologiebis standartebi<br />

or ZiriTad jgufad iyofa:<br />

• CD (CD-ROM, CD-R, CD-RW);<br />

• DVD (DVD-ROM, DVD-R, DVD-RW).<br />

personaluri <strong>kompiuteris</strong> standartul konfiguracias<br />

CD (Compact Disk) diskuri mowyobiloba miekuTvneba.<br />

CD-ROM (Compact Disk Read-Only Memory) _ mexsiereba<br />

kompaqt-diskze mxolod wakiTxvisTvis) _ informaciis<br />

optikur matarebels warmoadgens da mxolod<br />

monacemTa wakiTxvisTvisaa gankuTvnili.<br />

Sony da Philips kompaniebma 1980 wels warmoadgines<br />

musikaluri kompaqt-diskebis pirveli standarti<br />

_ CD-DA, romlis formatsac Red Book ewoda. mocemuli<br />

specifikaciiT ganisazRvra xmis Cawera-damuSavebis<br />

standartebi da diskis diametri _ 120 mm, romelic<br />

amJamadac standartulia yvela kompaqt-diskis-<br />

Tvis.<br />

Sony da Philips kompaniebma gaagrZeles Tanam-<br />

Sromloba da 1984 wels warmoadgines pirveli CD-<br />

ROM (specifikacia Yellow Book). standarti iseT kompaqt-diskebTan<br />

muSaobas iTvaliswinebs, romlebze-<br />

141<br />

dac Cawerilia kompiuterul sistemebSi gamoyenebuli<br />

monacemebi. kompaqt-diskidan SesaZlebelia mxolod<br />

monacemebis wakiTxva.<br />

CD-ROM damgrovebeli CD-DA damgroveblisgan<br />

mxolod eleqtronuli sqemiT gansxvavdeba, romelic<br />

Secdomebis aRmoCenis da koreqciis damatebiT SesaZleblobebs<br />

uzrunvelyofs.<br />

5.1. CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

konstruqcia da diskebis damzadebis<br />

teqnologia<br />

CD-ROM damgroveblis konstruqcia<br />

CD-ROM damgrovebeli (nax. 5.1) Semdegnairad<br />

muSaobs:<br />

1. naxevargamtaruli lazeri amrekli sarkisken mimarTul<br />

mcire simZlavris infrawiTel sxivs gamoimuSavebs;<br />

2. CaSenebuli mikroprocesoridan miwodebuli brZanebebis<br />

Sesabamisad servoamZravi moZrav urikas,<br />

romelzedac damontaJebulia amrekli sarke, kompaqt-diskis<br />

sasurvel bilikze gadaaadgilebs;<br />

3. diskidan areklili sxivi diskis qveviT arsebuli<br />

linzis saSualebiT fokusirdeba, sarkidan airekleba<br />

da gamyof prizmas miewodeba;<br />

4. gamyofi prizma areklil sxivs meore mafokusirebel<br />

linzaze mimarTavs;<br />

142


5. mafokusirebeli linza areklil sxivs fotogadamwodze<br />

mimarTavs, romelic sinaTlis energias<br />

eleqtrul impulsebad gardaqmnis;<br />

6. fotogadamwodis mier gamomuSavebuli signalebi<br />

CaSenebuli mikroprocesoris mier dekodirdeba<br />

da kompiuters monacemebis saxiT miewodeba.<br />

fotogadamwodi<br />

linzebi<br />

naxevargamtaruli<br />

lazeri gamyofi<br />

prizma<br />

servoamZravi<br />

nax. 5.1. CD-ROM damgroveblis struqtura<br />

CD-ROM matareblebis masiuri warmoeba<br />

kompaqt-diski polikarbonatuli firfitaa. misi<br />

diametria 120 mm, xolo sisqe _ 1,2 mm. diskis SuaSi<br />

aris 15 mm diametris Riobi. Tu kompaqt-disks wakiTxvis<br />

mxridan (qvevidan) SevxedavT, is saaTis isris<br />

sawinaaRmdego mimarTulebiT brunavs. informacia<br />

spiralur bilikze iwereba, romelic amaRlebuli<br />

(pits) da brtyeli (lands) monakveTebisgan Sedgeba.<br />

lazeruli sxivi, romelic kompaqt-diskidan<br />

monacemebis wakiTxvisTvis gamoiyeneba, Tavisuflad<br />

143<br />

gadis gamWvirvale polikarbonatSi, amitom diskis<br />

zedapiri amrekli liTonis (Cveulebriv aluminis)<br />

feniT ifareba. aluminis fena, Tavis mxriv, akrilis<br />

lakis Txeli damcavi feniT ifareba, romelzedac<br />

gamosaxuleba daitaneba.<br />

Tumca kompaqt-diskebis masiuri komerciuli<br />

warmoeba ara lazeriT amowviT, aramed dapresvis me-<br />

TodiT xdeba (nax. 5.2). marTalia, minis master-diskze<br />

monacemebi swored lazeruli sxiviT amoiwveba, magram<br />

aseTi meTodiT aseulobiT da aTaseulobiT diskis<br />

damzadeba araekonomiuria.<br />

fotorezistuli<br />

fenis datana<br />

lazeruli Cawera<br />

master-diskis<br />

formireba<br />

eleqtrolituri<br />

formireba<br />

master-diskis<br />

dayofa<br />

diskis<br />

daStampva<br />

moliToneba<br />

damcavi<br />

fenis datana<br />

saboloo<br />

produqti<br />

fotorezistuli fena<br />

mina<br />

lazeri<br />

lazeriT damuSavebuli fotorezistuli<br />

mina fena<br />

eleqtrolituri formireba<br />

moliTonebuli fena<br />

liTonis diski (`mama~)<br />

minis master-diski<br />

liTonis matrica (`Svili~)<br />

gamlRvari polikarbonatuli masa<br />

liTonis matrica<br />

plastmasis diskis Camosxmuli fuZeSre<br />

liTonis matrica<br />

plastmasis diskis Camosxmuli fuZeSre<br />

aluminis amrekli fena<br />

plastmasis diskis Camosxmuli fuZeSre<br />

akrilis lakis damcavi fena<br />

dabeWdili etiketi<br />

akrilis lakis damcavi fena<br />

aluminis amrekli fena<br />

plastmasis diskis Camosxmuli fuZeSre<br />

Rrmulebi da zedapirebi<br />

lazeri<br />

nax. 5.2. teqnologiuri procesis sqema<br />

144


kompaqt-diskebis damzadeba etapobrvad sruldeba:<br />

1. fotorezistuli fenis dadeba. 240 mm diametris<br />

da 6 mm sisqis gaprialebuli minis firfita 150<br />

mikroni sisqis fotorezistis feniT ifareba, ris<br />

Semdegadac 30 wuTis ganmavlobaSi, 80 ° C-ze iwveba;<br />

2. lazeruli Cawera. lazeruli Camweri (Laser Beam<br />

Recorder _ LBR) lurji, an iasamnisferi Suqis impulsebs<br />

agzavnis, romlebic minis master-diskis<br />

fotorezistuli fenis gansazRvrul monakveTebs<br />

asxivebs da arbilebs;<br />

3. master-diskis formireba. damuSavebuli minis diski<br />

natriumis hidrooqsidis xsnariT muSavdeba,<br />

romelic lazeriT eqsponirebul monakveTebs gaxsnis<br />

da fotorezistul fenaSi Rrmulebs aformirebs;<br />

4. eleqtrolituri formireba. master-diski galvanoplastikis<br />

meTodiT ifareba nikelis SenadnobiT.<br />

Sedegad liTonis master-diski iqmneba, romelsac<br />

`mama~ (father) diski ewodeba;<br />

5. master-diskis dayofa. liTonis matrica minis master-disks<br />

scildeba da diskebis partiis damzadebisTvis<br />

SeiZleba iqnas gamoyenebuli. liTonis<br />

master-diskis mocilebis dros minis safuZveli<br />

xSirad ziandeba, amitom, rogorc wesi, ramdenime<br />

minis `deda~ (mother) master-disks qmnian;<br />

6. diskebis Stampva. liTonis muSa matrica samsxmelo<br />

manqanaSi gamlRvar 18 gram polikarbonatul<br />

masaSi Rrmulebis da zedapirebis formirebisTvis<br />

145<br />

gamoiyeneba. muSa temperatur 350 ° C-ia, dapresvis<br />

wneva _ 20000 futi/diuimi 2 -ze, diskis damzadebis<br />

dro _ 3 wm;<br />

7. moliToneba. amrekli zedapiris misaRebad diskze<br />

damtvervis meTodiT aluminis Txeli (0,05-0,1 mikroni)<br />

fena daitaneba;<br />

8. damcavi zedapiri. aluminis fenis Semdgomi daJangvis<br />

Tavidan asacileblad moliTonebul diskze<br />

akrilis lakis Txeli (6-7 mikroni) fena daitaneba,<br />

romelic ultraiisferi sxivebiT myardeba.<br />

9. saboloo produqti. trafaretuli beWdvis wesiT<br />

diskze teqsti, an gamosaxuleba daitaneba, romelic<br />

ultraiisferi sxivebis zemoqmedebiT Sreba.<br />

Rrmulebi da zedapirebi<br />

informaciis wakiTxva diskis liTonuri zedapiridan<br />

areklili dabali simZlavris lazeruli<br />

sxivis rxevebis registraciis process warmoadgens.<br />

lazeri fokusirebul sxivs diskis qveda mxareze<br />

agzavnis, xolo areklili sxivi mgrZnobiare fotoreceptors<br />

miewodeba. diskis zedapiridan lazeris<br />

sxivi airekleba, xolo diskis Rrmulidan lazeruli<br />

sxivis arekvla ar xdeba.<br />

diski lazeris da fotoreceptoris (mimRebis)<br />

qveviT brunavs. lazeri mudmivad asxivebs sinaTles,<br />

xolo mimRebi aRiqvams Suqis naTebas, romelic<br />

Rrmulebisa da zedapirebis Tanmimdevrobas asaxavs.<br />

areklili signalis yovel cvlilebas, romelic<br />

ganpirobebulia Rrmulis sazRvris gadakveTiT, dam-<br />

146


groveblis mikroprocesori gardaqmnis bitad, romlis<br />

mniSvnelobaa `1~, xolo vels, romelic ar Seicavs<br />

gadasvlebs _ bitad, romlis mniSvnelobaa `0~.<br />

orobiTi Tanrigebis miRebuli krebuli CD-ROM diskis<br />

SemTxvevaSi gardaiqmneba monacemebad, xolo CD-<br />

DA diskis SemTxvevaSi _ xmovan signalebad.<br />

Rrmulebi diskis bilikebs aformireben. maTi<br />

siRrmea 0,125 mikroni, xolo sigane _ 0,6 mikroni.<br />

Rrmulebisa da zedapirebis minimaluri sigrZea 0,9<br />

mikroni, xolo maqsimaluri _ 3,3 mikroni (nax. 5.3)<br />

0,6 mkm<br />

0,9 mkm<br />

(minimumi)<br />

1,6 mkm<br />

Rrmulebi<br />

3,3 mkm<br />

(maqsimumi)<br />

nax. 5.3. kompaqt-diskis bilikis maformirebeli<br />

Rrmulebisa da zedapirebis geometria<br />

5.2. kompaqt-diskebis logikuri struqtura<br />

biliki da seqtorebi<br />

Rrmulebi aformireben erTaderT spiralur<br />

biliks xviebs Soris 1,6 mikroni dacilebiT, rac 625<br />

xvias milimetrze Seesabameba. standartuli 74-wuTiani<br />

(650 mb) diskis biliki mTlianobaSi 22188 xviisgan<br />

Sedgeba. diski eqvs ZiriTad velad iyofa.<br />

147<br />

zedapirebi<br />

• diskis fiqsirebis veli. fiqsirebis (dayenebis)<br />

veli kompaqt-diskis centraluri nawilia. fiqsirebis<br />

velSi gakeTebulia Riobi, romliTac<br />

diski damgroveblis amZrav meqanizmze Tavsdeba.<br />

fiqsirebis veli ar Seicavs raime informacias,<br />

an monacemebs;<br />

• simZlavris dakalibrebis veli (PCA). mxolod<br />

Camwer diskebs (CD-D, CD-RW) gaaCnia. PCA-s saSualebiT<br />

Camweri diskuri mowyobiloba diskis<br />

•<br />

testirebas asrulebs, ris Sedegadac diskis optimaluri<br />

amowvisTvis saWiro lazeris simZlavres<br />

gansazRvravs. TiToeuli diskis testireba<br />

99-jer SeiZleba Sesruldes;<br />

mexsierebis programirebadi veli (PMA). mxolod<br />

Camwer diskebs (CD-D, CD-RW) gaaCnia da sarCevis<br />

droebiTi cxrilis (Table Of Content _ TOC) Caweris-<br />

Tvis gamoiyeneba. Caweris seansis dasrulebis Semdeg<br />

nulovan bilikze gadaiwereba;<br />

• nulovani biliki. masze diskis (an seansis) sar-<br />

Cevi iwereba, romelic Seicavs monacemebs yvela<br />

musikaluri, an monacemTa bilikis sawyisi misamarTis<br />

da sigrZis Sesaxeb. nulovan bilikze agreTve<br />

iwereba programuli (monacemTa) velis sigrZe,<br />

informacia Caweris yoveli seansis Sesaxeb.<br />

kompaqt-diski, romelic Cawerilia mTlianad er-<br />

Ti seansis ganmavlobaSi (Disk At Once – DAO reJimi),<br />

mxolod erT nulovan biliks Seicavs, xolo diski,<br />

romelic Cawerilia ramdenime seansis ganmavlobaSi<br />

_ ramdenime nulovan biliks, radgan Ca-<br />

148


•<br />

weris yoveli seansi nulovani bilikiT iwyeba.<br />

nulovani bilikis sigrZe 4500 seqtoria (erTi wu-<br />

Ti, monacemTa 9,2 mbaiti). igi agreTve miuTiTebs,<br />

aris Tu ara diski mravalsesiuri da diskze<br />

Semdegi Caweris misamarTs (Tu diskze aris Tavisufali<br />

adgili);<br />

programuli (sainformacio) veli. diskis centridan<br />

25 mm-is daSorebiT iwyeba. programul velSi<br />

Tavad monacemebi iwereba;<br />

• damabolovebeli zona. aRniSnavs diskis programuli<br />

(sainformacio) zonis dasasruls an Caweris<br />

seansis dasasruls mravalsesiuri Caweris<br />

dros. damabolovebeli zona ar Seicavs raime<br />

informacias da mxolod markeris saxiT gamoiyeneba.<br />

pirveli (erTaderTi damabolovebeli zona,<br />

Tu diski Cawerilia DAO reJimSi) 6750 seqtors<br />

(1,5 wuTi, an 13,8 mbaiti) ikavebs. yoveli Semdegi<br />

damabolovebeli zona (Tu diski Cawerilia mravalsesiur<br />

reJimSi) 2250 seqtors (0,5 wuTi, an 4,6<br />

mbaiti) ikavebs.<br />

diskis fiqsirebis zona, programuli veli, nulovani<br />

biliki da damabolovebeli zona yvela tipis<br />

kompaqt-disks gaaCnia. CD-R da CD-RW diskebi damatebiT<br />

simZlavris dakalibrebis da mexsierebis programirebad<br />

velsac Seicavs (nax. 5.4).<br />

cxrilSi 5.1 warmodgenilia 74-wuTiani (650<br />

mebibaiti) da 80-wuTiani (700 megabaiti) kompaqt-diskebis<br />

ZiriTadi teqnikuri maCveneblebi. 80-wuTiani<br />

versia 74-wuTianTan SedarebiT xviebis ufro mWidro<br />

ganlagebiT gamoirCeva.<br />

149<br />

centraluri<br />

Riobi<br />

25 mm<br />

23 mm<br />

22,35 mm<br />

20,5 mm<br />

7,5 mm<br />

diskis<br />

dasayenebeli<br />

veli<br />

veli<br />

(PCA)<br />

veli<br />

(PMA) sawyisi<br />

(nulovani)<br />

veli<br />

nax. 5.4. kompaqt-diskis velebi<br />

spiraluri biliki dayofilia seqtorebad.<br />

garbenis siCqare Cawera/wakiTxvis dros Seadgens 75<br />

seqtori/wm-Si. amrigad diskze, romelzedac Cawerilia<br />

74 wuTi musikaluri informacia, SeiZleba maqsimum<br />

333 000 seqtori arsebobdes. TiToeuli seqtori<br />

98 sainformacio blokad (freimad) iyofa. yoveli<br />

bloki 33 baits Seicavs, romlidanac 24 baiti<br />

musikaluri monacemebia, 1 baiti qvekods (samomsaxuro<br />

kodur informacias) Seicavs, xolo 8 baiti luwobaze<br />

kontrolisTvis da Secdomebis koreqciis-<br />

Tvis (ECC) gamoiyeneba.<br />

150<br />

60 mm<br />

58,5 mm<br />

58 mm<br />

monacemTa<br />

veli<br />

damabolovebeli<br />

zona


cxrili 5.1<br />

kompaqt-diskebis ZiriTadi teqnikuri maxasiaTeblebi<br />

kompaqt-diskis sigrZe (wT) 74 * 80<br />

kompaqt-diskis zoma (mib) 650 700<br />

wakiTxvis siCqare 1x, m/wm 1,3 1,3<br />

dacileba xviebs Soris, mikroni 1,6 1,48<br />

xviebis raodenoba 1 milimetrSi 625 676<br />

bilikis mTliani sigrZe, metri 5772 6240<br />

Rrmulis sigane, mikroni 0,6 0,6<br />

Rrmulis siRrme 0,125 0,125<br />

Rrmulis minimaluri sigrZe, mikroni 0,9 0,9<br />

Rrmulis maqsimaluri sigrZe, mikroni 3,31 3,31<br />

nulovani bilikis Siga radiusi, mm 23 23<br />

monacemTa velis Siga radiusi, mm 25 25<br />

monacemTa velis gare radiusi, mm 58 58<br />

damabolovebeli zonis gare radiusi, mm 58,5 58,5<br />

monacemTa velis sigane, mm 33 33<br />

bilikis velis mTliani sigane, mm 35,5 35,5<br />

brunvis maqsimaluri siCqare 1x, CLV ** ,<br />

br/wT<br />

brunvis minimaluri siCqare 1x, CLV,<br />

br/wT<br />

monacemTa velSi bilikis xviebis<br />

raodenoba<br />

151<br />

540 540<br />

212 212<br />

20625 22297<br />

bilikis xviebis saerTo raodenoba 22188 23986<br />

* Mib – Mebibite (1 048 576 baiti);<br />

** CLV (Constant Linear Velocity) – mudmivi wrfivi siCqare.<br />

diskretizacia<br />

musikaluri kompaqt-diskebis Caweris dros monacemTa<br />

diskretizacia 44100 taqti/wm sixSiriT<br />

sruldeba. xmovani monacemebis TiToeuli amorCeva<br />

(Sample) marcxena da marjvena arxebis komponents<br />

(stereo) Seicavs. arxis komponenti 16-Tanriga ricxviT<br />

warmodgindeba. amrigad, SesaZlebelia 65536<br />

sxvadasxva mniSvnelobis miReba, romlebic drois<br />

gansazRvrul momentSi arxis xmovani talRebis<br />

amplitudas Seesabameba.<br />

diskretizaciis sixSire xmovani sixSireebis<br />

diapazons gansazRvravs, romelic cifruli Caweris<br />

dros SeiZleba iqnas miRebuli. diskretizaciis six-<br />

Sire rac ufro maRalia, miRebuli Sedegi originalTan<br />

miT ufro axlosaa. naikvist-kotelnikovis<br />

Teoriis Tanaxmad, sawyisi signalis zusti aRdgenisTvis<br />

diskretizaciis sixSire orjer meti unda<br />

iyos amorCevaSi arsebul yvelaze maRal sixSires-<br />

Tan SedarebiT.<br />

adamiani maqsimum 20000 hc sixSiris xmovan signalebs<br />

aRiqvams. swored amitom Sony da Philips kompaniebma<br />

musikaluri kompaqt-diskebis CawerisTvis<br />

daaxloebiT orjer meti _ 44100 hc diskretizaciis<br />

sixSire gamoiyenes.<br />

qvekodebi<br />

qvekodebis baitebi damgroveblis mier spiralur<br />

bilikze simRerebis, anu xmovani bilikebis<br />

(Tracks) mosaZebnad da kompaqt-diskis Sesaxeb damatebiTi<br />

informaciis gadasacemad gamoiyeneba.<br />

152


yovel seqtorSi qvekodebi 98 baits ikavebs<br />

(erT freimSi _ erTi qvekodis baiti). 2 baiti gamoiyeneba<br />

rogorc blokis dasawyisis da dasrulebis<br />

markeri, xolo danarCeni 96 baiti _ qvekodis monacemebis<br />

Sesanaxad. es 96 baiti, Tavis mxriv, rva 12baitian<br />

blokad iyofa, romelTagan TiToeuls P-W<br />

aRniSvna eniWeba. umetesad qvekodis P da Q blokebi<br />

gamoiyeneba.<br />

qvekodis P bloki xmovani bilikis dasawyisis<br />

identifikaciisTvis gamoiyeneba, xolo Q bloki sxvadasxva<br />

monacemebs Seicavs:<br />

• mocemuli seqtori audioa (CD-DA), Tu sainformacio<br />

(CD-ROM). es monacemi ablokirebs CD-DA<br />

firsakravze sainformacio diskis gaSvebas, ramac<br />

SeiZleba akustikuri sistemis dazianeba gamoiwvios.<br />

• audiomonacemebi orarxiania, Tu oTxarxiani (oTxarxiani<br />

monacemebi iSviaTad gamoiyeneba);<br />

• nebadarTulia Tu ara cifruli kopireba. es monacemi<br />

CD-R da CD-RW damgroveblebs ar exeba. igi<br />

mxolod CD-DA damgroveblebSi gamoiyeneba, sim-<br />

Rerebis cifrul audiokasataze gadaweris blokirebisTvis;<br />

• simRerebis Caweris dros gamoyenebuli iqna Tu<br />

ara damaxinjebebis koreqciis meTodi. es meTodi<br />

xmaurs da SiSins amcirebs;<br />

• diskze audiobilikis (simReris) adgilmdebareoba;<br />

• audiobilikis (simReris) nomeri;<br />

153<br />

• mimdinare simReris dasawyisidan gasuli wuTebi,<br />

wamebi da blokis (freimis) nomeri;<br />

• audiobilikebis (simRerebis) ukuaTvla;<br />

• pirveli simReris dasawyisidan gasuli wuTebi,<br />

wamebi da blokis (freimis) nomeri;<br />

• kompaqt-diskis Strix-kodi;<br />

• Canaweris saerTaSoriso standartuli kodi (International<br />

Standard Recording Code - ISRC). es kodi kompaqt-diskis<br />

yoveli audiobilikisTvis (simReris-<br />

Tvis) unikaluria.<br />

R-W blokebi gamoiyeneba specializirebul, magaliTad<br />

CD-G diskebSi, romlebSic audiofailebTan<br />

erTad SezRuduli moculobis teqsturi da grafikuli<br />

informaciac iwereba.<br />

Secdomebis gasworeba<br />

Red-Book standartis damuSavebis dros gansakuTrebuli<br />

yuradReba Secdomebis gasworebas mieqca.<br />

am mizniT luwobaze kontroli da rid-solomonis<br />

kodebi (CIRC) gamoiyeneba.<br />

Secdomebis gasworebis teqnologia blokebis<br />

(freimebis) doneze muSaobs. informaciis Senaxvis<br />

dros monacemebis 24 baiti rid-solomonis SifratoriT<br />

muSavdeba, ris Sedegad luwobaze kontrolis 4baitiani<br />

Q-kodi iqmneba. miRebuli 28-baitiani ricxvi<br />

meore Sifrators gadaecema, romelic qmnis damatebiT,<br />

4-baitian luwobaze kontrolis P-kods (kontrolis<br />

P da Q kodebi aranair kavSirSi ar aris P<br />

da Q qvekodebTan). amrigad, miiReba 32-baitiani ric-<br />

154


xvi (24 sawyisi baiti da luwobaze kontrolis baitebi),<br />

romelsac qvekodis baiti (informacia bilikis<br />

Sesaxeb) emateba. sabolood yoveli blokisTvis<br />

33-baitiani ricxvi miiReba.<br />

nafxaWnebis da fizikuri dazianebis gavlenis<br />

minimizaciisTvis, romlebic, rogorc wesi, mezobel<br />

blokebs azianebs, blokebSi Cawera araTanmimdevrulad,<br />

109 blokis gamotovebiT sruldeba. es blokebi<br />

ara TanmimdevrobiT, aramed sxvadasxva seqtorebSi<br />

aris ganTavsebuli, rac TanmimdevrobiT wasakiTx monacemebze<br />

nafxaWnebis da fizikuri dazianebebis gavlenas<br />

amcirebs.<br />

CIRC-teqnologia rogorc audio, aseve CD-<br />

ROM-diskebis Caweris dros gamoiyeneba da 3784 biti<br />

(2,6 mm) Secdomis gasworebis SesaZleblobas iZleva.<br />

musikalur kompaqt-diskebSi damatebiT interpolaciis<br />

meTodic gamoiyeneba, romelic 13282 biti<br />

(8,9 mm) Secdomis gasworebis saSualebas iZleva. interpolacia<br />

monacemebis miaxloebiTi gamoTvlis da<br />

gasaSualoebis meTodiT aRdgenis saSualebas iZleva.<br />

musikaluri firsakravi kompaqt-diskze Caweril cifrul<br />

informacias analogur signalebad gardaqmnis,<br />

romelic stereogamaZliereblis mier muSavdeba. am<br />

dros msmenelma mcire xarvezi SeiZleba verc ki SeamCnios.<br />

interpolaciis meTodi CD-ROM-diskebSi ar gamoiyeneba,<br />

radgan CD-ROM-diskidan monacemTa araswori<br />

wakiTxva dauSvebelia. amitom, CD-DA diskebisgan<br />

gansxvavebiT, CD-ROM-diskebi ZiriTad monace-<br />

155<br />

mebTan erTad didi moculobis damatebiT ECC (Secdomebis<br />

koreqciis kodi) informacias Seicavs.<br />

diskze monacemTa kodireba<br />

98 blokis erT seqtorad gaerTianebis Semdeg<br />

iwyeba informaciis kodirebis procesi _ EFM (Eightto-fourteen<br />

Modulation) modulacia. monacemTa yoveli<br />

baiti (8 biti) 14-Tanriga kodad gardaiqmneba. kodi<br />

iseTnairadaa damuSavebuli, rom ricxvi ar SeiZleba<br />

zedized Seicavdes 2-ze nakleb da 10-ze met 0-s.<br />

kodirebis mocemul wess, Caweris velis Sez-<br />

Ruduli sigrZiT (RLL – Run Length Limited), ewodeba RLL<br />

2,10 (zogadad RLL x,y, sadac x _ nulovani bitebis<br />

velis minimaluri, xolo y _ maqsimaluri sigrZea).<br />

cxrilSi 5.2 warmodgenilia N da O simboloebis<br />

warmodgena kompaqt-diskze Caweris win, xolo<br />

nax. 5.5-ze _ kompaqt-diskze Caweris Semdeg.<br />

RLL 2,10 kodirebis magaliTi<br />

simbolo N O<br />

156<br />

cxrili 5.2<br />

orobiTi ASCII kodi 01001110 01001111<br />

RLL kodi 00010001000100 00100001000100<br />

gamaerTianebeli<br />

bitebi<br />

nax. 5.5. monacemebis EFM-kodireba kompaqt-diskze


5.3. CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

maxasiaTeblebi<br />

monacemebis gadacemis siCqare<br />

monacemebis gadacemis siCqare (DTR) _ maqsimaluri<br />

siCqarea, romliTac monacemebi diskidan <strong>kompiuteris</strong><br />

operatiul mexsierebaSi gadaigzavneba. monacemebis<br />

gadacemis siCqare CD-ROM-ebis umniSvnelovanesi<br />

maxasiaTebelia, romlis miTiTebac yovelTvis<br />

xdeba damgroveblis modelTan erTad. monacemTa gadacemis<br />

siCqare uSualodaa dakavSirebuli diskis<br />

brunvis siCqaresTan.<br />

pirveli CD-ROM-ebi, iseve rogorc audio kompaqt-diskebis<br />

firsakravebi, monacemebs 150 kbaiti/wm<br />

siCqariT gadascemdnen. CD-ROM-ebis Semdegi TaobebisTvis<br />

monacemTa gadacemis siCqare am ricxvis jeradia<br />

(150 kbaiti/wm). magaliTad, CD-ROM 50x aRniSnavs,<br />

rom gadacemis maqsimaluri siCqarea 7500 kbaiti/wm.<br />

cxrilSi 5.3 warmodgenilia CD-ROM-ebis monacemTa<br />

gadacemis siCqaris damokidebuleba jeradobaze.<br />

N-jeradi siCqaris CD-ROM-ebisTvis monacemebis<br />

gadacemis siCqare damokidebulia diskze Cawerili<br />

monacemebis tipze. Tu informaciis wakiTxva audio<br />

kompaqt-diskidan sruldeba, monacemTa gadacemis<br />

siCqare 150 kbaiti/wm-Si iqneba (Normal Speed). Tu monacemebis<br />

failebi ikiTxeba, maTi gadacemis siCqare<br />

SeiZleba iyos 300, 450, 600 da a.S. kbaiti/wm-Si, rac<br />

damokidebulia CD-ROM-is maqsimalur siCqareze.<br />

157<br />

cxrili 5.3<br />

CD-ROM-ebis monacemTa gadacemis siCqaris damokidebuleba<br />

amZravis muSaobis siCqaris jeradobaze<br />

CD-ROM jeradoba monacemTa gadacemis<br />

siCqare, kbaiti/wm<br />

1x 150<br />

2x 300<br />

8x 1200<br />

16x 2400<br />

24x 3600<br />

32x 4800<br />

36x 5400<br />

40x 6000<br />

50x 7500<br />

60x 9000<br />

pirveli CD-diskuri mowyobiloba audiofirsakravs<br />

warmoadgenda, romlisTvisac umTavresia monacemTa<br />

mudmivi siCqariT gadacema. amitom CD-ROMisTvis,<br />

vinCesterisgan gansxvavebiT, mniSvnelovania<br />

ara diskis brunvis kuTxuri siCqare, aramed wamkiTxavi<br />

meqanizmis mimarT diskis pitebis gadaadgilebis<br />

wrfivi siCqare.<br />

swored amitom CD-ROM-ebSi Tavdapirvelad informaciis<br />

mudmivi wrfivi siCqariT (Constant Linear Velocity,<br />

CLV) wakiTxvis meTodi gamoiyeneboda. am Sem-<br />

TxvevaSi diskis brunvis siCqare cvladia da damokidebulia<br />

diskze informaciis adgilmdebareobaze<br />

(brunvis siCqare mcirdeba diskis centridan kidis<br />

mimarTulebiT).<br />

158


Tumca 2400 kbaiti/wm-Si (16x) da ufro maRal<br />

siCqareebze monacemebis gadacemisas CLV meTodis gamoyeneba<br />

seriozul teqnikur problemebs awydeba.<br />

brunvis siCqaris xSiri cvla diskis maRali kuTxuri<br />

siCqariT brunvis dros rTuldeba. amitom CD-<br />

ROM-ebis Tanamedrove modelebSi diskis nawilobriv<br />

mudmivi kuTxuri siCqariT brunvis meTodi (Partial<br />

Constant Angular Velocity, PCAV) gamoiyeneba. PCAV meTodi<br />

(zogjer CLV-CAV termini gamoiyeneba) centridan kidis<br />

mimarTulebiT diskis zonebad dayofas gulisxmobs.<br />

monacemTa gadacemis siCqaris sapasporto<br />

mniSvneloba mxolod diskis kideebSi arsebuli seqtorebidan<br />

informaciis wakiTxvis dros miiRweva,<br />

xolo centrTan axlos mdebare seqtorebidan monacemTa<br />

gadacemis siCqare TiTqmis orjer ufro dabalia.<br />

miRwevis saSualo dro<br />

miRwevis saSualo dro (Access Time, AT) aris is<br />

dro, romelic damgrovebels diskze saWiro monacemebis<br />

moZebnisTvis sWirdeba.<br />

miRwevis dro SedarebiT mcirea diskis Siga<br />

seqtorebidan monacemebis wakiTxvis dros da diskis<br />

gare seqtorebisTvis TandaTanobiT izrdeba. amitom<br />

damgroveblis sapasporto monacemebSi miRwevis saSualo<br />

dro mieTiTeba, romelic diskis SemTxveviT ar-<br />

Ceuli seqtorebidan monacemebis wakiTxvis saSualo<br />

droiT ganisazRvreba.<br />

159<br />

CD-ROM-ebis srulyofasTan erTad miRwevis sa-<br />

Sualo droc mcirdeba, magram es parametri vin-<br />

Cesteris analogiur parametrs (100-200 mwm CD-ROMisTvis<br />

da 8-12 mwm vinCesterisTvis) mainc mniSvnelovnad<br />

Camouvardeba. aseTi mniSvnelovani gansxvaveba<br />

ganpirobebulia maTi konstruqciebis principialuri<br />

gansxvavebiT: vinCesterSi ramdenime magnituri Tavaki<br />

gamoiyeneba, romelTa gadaadgilebis diapazonic SedarebiT<br />

mcirea CD-ROM-is amZravis erTaderT optikur<br />

TavakTan SedarebiT.<br />

cxrilSi 5.4. warmodgenilia sxvadasxva CD-<br />

ROM-ebis amZravebis miRwevis saSualo dro.<br />

cxrili 5.4<br />

CD-ROM-ebis amZravebis miRwevis saSualo dro<br />

amZravis siCqaris jeradoba miRwevis saSualo dro, mwm<br />

1x 400<br />

2x 300<br />

3x 200<br />

4x-6x 150<br />

8x-20x 100<br />

24x-34x 80<br />

36-60x 75<br />

160


5.4. kompaqt-diskebis formatebi<br />

Red book - CD-DA<br />

standarti Red book 1980 wels, Sony da Philips kompaniebis<br />

mier gamoqveynda da kompaqt-diskebis yvela<br />

Semdegi specifikaciis safuZvels warmoadgens. standarti<br />

Red book diskis geometriul zomebs, audioparametrebs,<br />

diskis struqturas, optikur maxasiaTeblebs,<br />

modulaciis da Secdomebis gasworebis<br />

sistemebs gansazRvravs.<br />

Red book standartis safuZvelze musikaluri<br />

CD-DA kompaqt-diskebi damuSavda. Red book standartis<br />

bolo redaqcia 1999 wels gamoqveynda.<br />

Yellow book – CR-ROM<br />

standarti Yellow book warmodgenili iqna Sony da<br />

Philips kompaniebis mier 1983 wels, xolo 1989 wels<br />

gaformda, rogorc saerTaSoriso standarti CD-<br />

ROM. am standartis mixedviT SenarCunda Red book<br />

standartiT gansazRvruli diskis geometriuli parametrebi<br />

da daemata Secdomebis koreqciis damatebiTi<br />

SesaZleblobebi, ramac cifruli monacemebis<br />

saimedo Senaxva gaxada SesaZlebeli. Semotanili iqna<br />

agreTve damatebiTi sinqronizacia da saTauri informacia,<br />

ramac seqtorebis adgilmdebareobis ufro<br />

zusti gansazRvra gaxada SesaZlebeli.<br />

Yellow book standartiT seqtorebis dayofis ori<br />

reJimi ganisazRvreba: Mode 1, romlis drosac seqtori<br />

Secdomebis koreqciis sqemas Seicavs da Mode 2,<br />

161<br />

rodesac seqtori Secdomebis koreqciis sqemas ar<br />

Seicavs.<br />

arsebobs informaciis garkveuli tipi, romlisTvisac<br />

savsebiT dauSvebelia Secdomebi, magali-<br />

Tad kompiuteruli failebi. am SemTxvevaSi aucilebelia<br />

Secdomebis aRmoCenisa da gasworebis aparatis<br />

gamoyeneba. Tumca amasTan erTad arsebobs monacemebis<br />

sxva tipebic, magaliTad videogamosaxulebebi da<br />

xmovani failebi, romelTa wakiTxvisas Secdomebis<br />

garkveuli raodenoba dasaSvebia.<br />

Secdomebis koreqciis armqone reJimSi Caweris<br />

dros diskis ufro did moculoba eTmoba samomxmareblo<br />

failebs, magram gamousworebeli Secdomebis<br />

gamoCenis albaTobac izrdeba.<br />

Green book - CD-i<br />

standarti Green book Sony da Philips kompaniebis<br />

mier 1986 wels iqna warmodgenili. Green book aramarto<br />

diskis formatia, aramed sruli interaqtiuli<br />

sistemis specifikaciaa, romelic televizorTan SesaerTebel<br />

firsakravs, audio da videogamosaxulebis<br />

realur droSi SemaTanxmebel programul uzrunvelyofas,<br />

matareblebs da formatebs Seicavs.<br />

CD-i firsakravi faqtiurad calke kompiuteria. igi<br />

damuSavebulia Motorola 6800 procesoris bazaze da<br />

Microware OS/9 Real Time operaciul sistemaSi muSaobs.<br />

CD-i kompaqt-diskebze iwereba saswavlo, saTamaSo<br />

programebi, enciklopediebi, musikaluri Canawerebi,<br />

kinofilmebi da a.S.<br />

162


personaluri kompiuteri CD-i kompaqt-diskebs<br />

ver kiTxulobs. Tumca damuSavebulia specialuri<br />

draiverebi, romelTa gamoyenebiTac kompiuters CD-i<br />

failebis wakiTxva SeuZlia.<br />

amJamad CD-i standarti moZvelebulia.<br />

CD-ROM XA<br />

standarti CD-ROM-XA gamoqveynebuli iqna Sony,<br />

Philips da Microsoft kompaniebis mier 1989 wels. CD-XA<br />

warmoadgens Yellow book standartis damatebas.<br />

CD-ROM XA standartis mixedviT Yellow book<br />

standarts Green book standartiT gansazRvruli sami<br />

funqcia daemata:<br />

• audio da videomonacemebis monacvleoba;<br />

• Mode 2 seqtorebis gansazRvris gafarToeba;<br />

• audiomonacemebis SekumSvis standarti _ ADPCM.<br />

fragmentebis monacvleoba<br />

CD-ROM XA standartis damgroveblebi monacvleobiT<br />

(interleaving) meTods iyeneben. XA standartis<br />

mixedviT Caweril diskebSi TanmimdevrobiTaa ganlagebuli<br />

iseTi fragmentebi, romlebic gansxvavebuli<br />

bunebis informacias Seicavs. yoveli fragmentis dasawyisSi<br />

specialuri kodi iwereba, romlis mixedviTac<br />

damgrovebeli gansazRvravs, Tu monacemebis<br />

romeli tipia (audio, teqsturi, grafikuli) Cawerili<br />

mimdinare seqtorSi. fragmentebis Tanmimdevroba<br />

SeiZleba nebismieri iyos.<br />

163<br />

miuxedavad imisa, rom monacemebi sxvadasxva<br />

seqtorebidan araerTdroulad ikiTxeba, momxmarebels<br />

isini sinqronulad miewodeba, rogorc kompaqtdiskis<br />

avtorebis mier aris gansazRvruli.<br />

seqtorebis reJimebi da formebi<br />

reJimi 1 (Mode 1) Yellow book standartis seqtoris<br />

formatia. seqtori ECC da EDC kodebs Seicavs,<br />

rac sistemis uSecdomo muSaobas uzrunvelyofs.<br />

cxrilSi 5.5 warmodgenilia Mode 1 seqtoris formati.<br />

Mode 1 seqtoris formati<br />

164<br />

cxrili 5.5<br />

luwobaze kontrolis baitebi Q da P 784<br />

qvekodis baitebi 98<br />

sinqronizaciis baitebi 12<br />

saTauris baitebi 4<br />

monacemTa baitebi 2048<br />

EDC baitebi 4<br />

carieli baitebi 8<br />

ECC baitebi 276<br />

baitebis saerTo raodenoba seqtorSi 3234<br />

originaluri Yellow book standartis mixedviT<br />

reJimi 2 (Mode 2) seqtorSi Secdomebis koreqciis<br />

EDC da EDC kodebis arsebobas ar iTvaliswinebs,<br />

xolo erT audio, an sainformacio kompaqt-diskze<br />

Mode 1 da Mode 2 reJimebis monacvleobiTi gamoyeneba<br />

SeuZlebelia.


Green book standartiT gansazRvrulia sxvadasxva<br />

tipis monacemebis erT diskze Caweris SesaZlebloba.<br />

am mizniT seqtoris formatSi damatebiTi<br />

qvejgufebi (qvesaTauris baitebi) Seitaneba, romlebic<br />

SemdgomSi CD-ROM XA standartSic iqna Setanili.<br />

amrigad, erT diskze SeiZleba Cawerili iqnas<br />

rogorc programebi da samomsaxuro monacemebi, romlebSic<br />

dauSvebelia Secdoma, aseve audio da videomonacemebi,<br />

romelTaTvisac Secdomebis garkveuli<br />

raodenoba daSvebulia.<br />

amitom Mode 2 meTodiT seqtorebis Caweris<br />

ori forma arsebobs _ Form 1 (cxrili 5.6) da Form 2<br />

(cxrili 5.7).<br />

cxrili 5.6<br />

Mode 2 Form 1 meTodiT Cawerili seqtori<br />

luwobaze kontrolis baitebi Q da P 784<br />

qvekodis baitebi 98<br />

sinqronizaciis baitebi 12<br />

saTauris baitebi 4<br />

qvesaTauris baitebi 8<br />

monacemTa baitebi 2048<br />

EDC baitebi 4<br />

ECC baitebi 276<br />

baitebis saerTo raodenoba seqtorSi 3234<br />

Form 2 Secdomebis koreqciis kodebs ar Seicavs,<br />

amitom am formaSi iwereba audio da videomonacemebi.<br />

Secdomebis koreqciis kodebis mocilebis<br />

165<br />

Sedegad izrdeba seqtorSi Cawerili sasargeblo monacemebis<br />

moculoba da monacemebis gadacemis siCqare.<br />

cxrili 5.7<br />

Mode 2 Form 2 meTodiT Cawerili seqtori<br />

luwobaze kontrolis baitebi Q da P 784<br />

qvekodis baitebi 98<br />

sinqronizaciis baitebi 12<br />

saTauris baitebi 4<br />

qvesaTauris baitebi 8<br />

monacemTa baitebi 2324<br />

baitebis saerTo raodenoba seqtorSi 3234<br />

Orange Book<br />

standarti Orange Book warmodgenili iqna Sony<br />

da Philips kompaniebis mier 1989 wels. Orange Book sami<br />

nawilisgan Sedgeba. I nawilSi CD-MO (magnitur-optikuri)<br />

formati aRiwereba, romlis praqtikuli realizacia<br />

ar momxdara, II nawilSi _ CD-R, xolo III<br />

nawilSi _ CD-RW teqnologia aRiwereba.<br />

CD-R standartis aRweriloba dayofilia or<br />

tomad. I tomSi Caweris 1x, 2x, 4x siCqareebi, xolo II<br />

tomSi, romelic 1998 wels gamoqveynda _ Caweris 8x<br />

da 16x siCqareebi ganisazRvra.<br />

Orange Book specifikaciiT gansazRvruli CD-R<br />

standarti warmoadgens formats erTjeradi CaweriT<br />

da mravaljeradi wakiTxviT (Write once Read Mostly,<br />

WORM). Cawerili diski Red Book da Yellow Book stan-<br />

166


dartebis SeTavsebadia, anu CD-DA da CD-ROM damgroveblebis<br />

mier ikiTxeba.<br />

Orange Book standartis III nawilSi aRwerilia<br />

CD-RW teqnologia, romlis mixedviTac diskze SesaZlebelia<br />

monacemebis waSla da axli monacemebis<br />

Cawera. I tomSi ganisazRvra Caweris 1x, 2x, 4x siCqareebi,<br />

xolo II tomSi, romelic 1998 wels gamoqveynda<br />

_ Caweris 4x-10x siCqareebi ganisazRvra.<br />

Orange Book specifikaciis mixedviT kompaqtdiskze<br />

SesaZlebelia mravalsesiuri Canaweris gake-<br />

Teba.<br />

mravalsesiuri Cawera<br />

Orange Book specifikaciis Seqmnamde kompaqtdiskebi<br />

mxolod erT sesiad iwereboda. sesia (session)<br />

nulovan biliks warmoadgens, romelsac erTi, an<br />

ramdenime sainformacio biliki moyveba. nulovani biliki<br />

diskze 4500 seqtors (1 wuTi, an 9,2 mbaiti moculobis<br />

monacemebi) adgils ikavebs. nulovan bilikze<br />

Cawerili monacemebi aCvenebs, aris Tu ara diski<br />

mravalsesiuri da diskze Semdegi Caweris misamarTs<br />

gansazRvravs. pirveli (an erTaderTi, Tu diski erTsesiuria,<br />

anu Cawerilia Disk-At-Once reJimSi) damabolovebeli<br />

zona 6750 seqtors (1,5 wuTi, an 13,8 mbaiti<br />

moculobis monacemebi) ikavebs.<br />

mravalsesiuri kompaqt-diski ramdenime sesias<br />

Seicavs. TiToeul sesias sakuTari nulovani biliki<br />

da damabolovebeli zona gaaCnia. nulovani bilikis<br />

da damabolovebeli zonis arseboba TiToeuli sesi-<br />

167<br />

isTvis aucilebelia, rac diskis sainformacio moculobas<br />

amcirebs. magaliTad, 48 sesia momxmareblis<br />

monacemebis Caweris gareSec ki TiTqmis mTlianad<br />

avsebs 74-wuTian kompaqt-disks.<br />

Orange Book specifikaciis mixedviT Caweris sami<br />

ZiriTadi meTodi ganisazRvreba:<br />

• Disk-At-Once (DAO);<br />

• Track-At-Once (TAO);<br />

• paketuri Cawera.<br />

Disk-At-Once<br />

Disk-At-Once kompaqt-diskebze Caweris erTsesiuri<br />

meTodia. am dros nulovani biliki, monacemTa<br />

bilikebi da damabolovebeli zona erTi operaciis<br />

ganmavlobaSi, lazeris gamorTvis gareSe Caiwereba.<br />

diskze cvlilebebis Setana SemdgomSi SeuZlebelia.<br />

Track-At-Once<br />

mravalsesiuri diskebis CawerisTvis Cveulebriv<br />

Track-At-Once, an paketuri meTodi gamoiyeneba.<br />

Track-At-Once meTodiT Cawerisas sesiis yoveli<br />

biliki cal-calke Caiwereba (lazeri gamoirTveba da<br />

CairTveba), ris Semdegac sesia ixureba. sesiaSi damatebiTi<br />

bilikebis Semdgomi Cawera SeuZlebelia.<br />

diskis daxurvis SemTxvevaSi SeuZlebeli iqneba axali<br />

sesiebis damatebac.<br />

Track-At-Once meTodiT Cawerili bilikebi, rogorc<br />

wesi, 2 wm-iani intervalebiT gamoiyofa. yoveli<br />

Cawerili biliki 150 samomsaxuro seqtors Seicavs,<br />

168


omlebic SesvlisTvis, gamosvlisTvis, intervalis<br />

SeqmnisTvis da kavSirisTvis gamoiyeneba.<br />

paketuri Cawera<br />

paketuri meTodi erT bilikze ramdenime Canaweris<br />

gakeTebis saSualebas iZleva, rac diskuri<br />

sivrcis araracionalur gamoyenebas amcirebs. yovel<br />

paketSi oTxi seqtori SesvlisTvis gamoiyeneba, ori<br />

_ gamosvlisTvis, xolo erTi _ dakavSirebisTvis.<br />

paketis sigrZe SeiZleba iyos cvladi, an fiqsirebuli,<br />

Tumca rogorc damgroveblebis, aseve paketuri<br />

Caweris programebis umetesoba fiqsirebul sigrZes<br />

iyenebs, rac paketebis damuSavebas amartivebs.<br />

paketebis Caweris dros umetesad UDF (Universal<br />

Disk Format) failuri sistema gamoiyeneba. am SemTxvevaSi<br />

failebis waSla-Cawera iseve xdeba, rogorc<br />

drekad diskze. process marTavs paketuri Caweris<br />

programa da failuri sistema UDF.<br />

samwuxarod Tanamedrove operaciul sistemebs<br />

paketuri meTodis da UDF failuri sistemis mxardaWera<br />

ar gaaCnia. amitom Caweris paketuri reJimis<br />

realizaciisTvis kompiuterSi saWiroa specialuri<br />

draiveris da gamoyenebiTi programis (magaliTad,<br />

DirectCD) dayeneba.<br />

Photo CD<br />

standarti Photo CD 1992 wels gamoqveynda. fotofiri<br />

kompania Kodak-is warmomadgenlobaSi igzavneba.<br />

suraTi skanirdeba da kompiuterulad muSavde-<br />

169<br />

ba. feradi suraTi sakamaod maRalxarisxiania da SeiZleba<br />

15-20 mbaiti moculoba gaaCndes.<br />

amis Semdeg suraTi kompaqt-diskze iwereba. Cawera<br />

Orange book specifikaciis mravalsesiuri Caweris<br />

meTodiT sruldeba. ramdenadac monacemebi diskze<br />

CD-ROM XA standartSi Mode 2, Form 2 meTodiT iwereba,<br />

kompaqt-diskze meti moculobis monacemebis Caweraa<br />

SesaZlebeli.<br />

Photo CD programuli uzrunvelyofa fotografiis<br />

sxvadasxva gadawyvetunarianobiT daTvalierebis<br />

da standartuli grafikuli programebiT (magaliTad,<br />

Photoshop) damuSavebis saSualebas iZleva.<br />

White Book – Video CD<br />

standarti Video CD 1993 wels, Philips, JVC, Matsushita<br />

da Sony kompaniebis mier gamoqveynda. Video CD<br />

Green Book da CD-ROM XA standartebis safuZvelze<br />

Seiqmna. videomonacemebi MPEG-1, xolo cifruli<br />

audiomonacemebi _ ADPCM formatSi inaxeba. informaciis<br />

sruli moculoba 74 wuTamdea.<br />

Video CD diskebi Windows Media Player programis<br />

saSualebiT ikiTxeba.<br />

Super Video CD<br />

Super Video CD specifikacia 1999 wels gamoqveynda.<br />

igi White Book standartis gafarToebul variants<br />

warmoadgens. Super Video CD specifikaciaSi SekumSvis<br />

MPEG-2 standarti, ekranis NTSC 480x480 da<br />

PAL 480x576 gadawyvetunarianoba gamoiyeneba.<br />

170


Blue Book – CD EXTRA<br />

specifikacia Blue Book – CD EXTRA 1995 wels,<br />

Philips da Sony kompaniebis mier gamoqveynda. Blue Book<br />

specifikaciis mixedviT kompaqt-diskebSi audio da<br />

sainformacio bilikebis gancalkevebisTvis mravalsesiuri<br />

teqnologia gamoiyeneba. diskis audio nawili<br />

Sedgeba 98 Red Book standartis bilikisgan, xolo<br />

monacemTa nawili CD XA, Mode 2 reJimSi iwereba.<br />

audio kompaqt-diskebis standartuli firsakravi<br />

erTsesiuria da amitom mxolod audio sesias<br />

kiTxulobs, xolo personalur <strong>kompiuteris</strong> CD-ROM<br />

kiTxulobs rogorc audio, aseve monacemTa sesiasac.<br />

Purple Book<br />

specifikacia Purple Book 2000 wels, Philips da<br />

Sony kompaniebis mier gamoqveynda. standarti Purple<br />

Book gansazRvravs damgroveblebs ormagi simWidroviT<br />

_ CD-ROM (DD-ROM) CD-R (DD-R), CD-RW (DD-RW).<br />

DD-RW damgrovebeli wakiTxva/Caweris operaciebs<br />

standartul CD-ROM, CD-R da CD-RW diskebze<br />

asrulebs, Tumca Cawera xdeba ormagi simWidroviT,<br />

ris Sedegadac diskis tevadoba 1,3 gbaits aRwevs.<br />

DD damgroveblebi mxars uWeren saavtoro uflebebis<br />

cifrul dacvas _ musikaluri kompaqt-diskidan<br />

kopirebis blokirebas.<br />

cxrilSi 5.8 warmodgenilia Purple Book/DD-ROM<br />

standartSi, Mode2, Form2 meTodiT Cawerili seqtoris<br />

struqtura.<br />

171<br />

cxrili 5.8<br />

Purple Book/DD-ROM standartSi, Mode2, Form2<br />

meTodiT Cawerili seqtori<br />

luwobaze kontrolis baitebi Q da P 276<br />

qvekodis baitebi 98<br />

sinqronizaciis baitebi 12<br />

saTauris baitebi 4<br />

qvesaTauris baitebi 8<br />

monacemTa baitebi 2048<br />

EDC baitebi 4<br />

baitebis saerTo raodenoba seqtorSi 2352<br />

miuxedavad ormagi moculobisa, DD damgroveblebma<br />

farTo gamoyeneba ver hpoves, rac DVD damgroveblebis<br />

farTo gavrcelebiTaa ganpirobebuli.<br />

5.5. kompaqt-diskebis failuri sistemebi<br />

Yellow Book da Semdegi specifikaciebi mxolod<br />

monacemTa seqtorebis struqturas aRweren. isini saerTod<br />

ar exebian failur sistemas da monacemTa<br />

formatebs, romelTa wakiTxvac sxvadasxva operaciul<br />

sistemebSi unda Sesruldes. amitom sxvadasxva<br />

mwarmoeblebis mier gamoSvebuli pirveli CD-ROM<br />

diskebis wasakiTxad Sesabamisi programuli uzrunvelyofis<br />

instalacia iyo aucilebeli.<br />

personaluri kompiuterebis aparaturuli da<br />

programuli uzrunvelyofis mwarmoeblebi CD-ROM<br />

diskebis failuri formatis standartizaciiT iyvnen<br />

172


dainteresebulni, rac SesaZlebels gaxdida iseTi<br />

kompaqt-diskebis warmoebas, romlebic waikiTxeboda<br />

yvela sistemis mier, specialuri draiverebis damu-<br />

Savebis gareSe.<br />

1986 wels ramdenime kompaniis SeTanxmebuli<br />

muSaobis Sedegad damuSavda pirveli standartuli<br />

failuri sistema High Sierra, romelmac uzrunvelyo<br />

CD-ROM diskebis Tavsebadoba faqtiurad yvela damgrovebelTan.<br />

kompaqt-diskebSi<br />

sistema gamoiyeneba:<br />

amJamad ramdenime failuri<br />

• High Sierra;<br />

• ISO 9660 (High Sierra-s bazaze);<br />

• Joliet;<br />

• UDF (Universal Disk Format);<br />

• Mac HFS (Hierarchical File System);<br />

• Rock Ridge;<br />

• Mount Ranier.<br />

High Sierra<br />

High Sierra formatis diskebTan muSaobas operaciul<br />

sistemaSi CaSenebuli draiveri (Cveulebriv<br />

Mscdex.exe) uzrunvelyofs. es draiveri ATAPI aparaturuli<br />

uzrunvelyofis draiverTan urTierTqmedebs.<br />

ISO 9660<br />

standarti ISO 9660 damuSavda High Sierra formatis<br />

safuZvelze, 1988 wels.<br />

173<br />

ISO 9660 nawilobriv gansxvavdeba High Sierra<br />

formatisgan, Tumca misi draiverebi High Sierra formatis<br />

diskebsac uproblemod kiTxulobs. ISO 9660<br />

standarts sami done gaaCnia.<br />

ISO 9660 standartis I done failuri sistemebis<br />

gamaerTianebeli formatia, romelic faqtiurad<br />

yvela kompiuterul platformas uTavsdeba<br />

(maT Soris UNIX-s da Macintosh-s). failur sistemas<br />

ramdenime uaryofiTi Tviseba gaaCnia:<br />

• failebis saxeli SeiZleba Seicavdes mxolod<br />

•<br />

did simboloebs (A-Z), cifrebs (0-9) da xazgasmis<br />

`_~ simbolos;<br />

failis saxelSi da gafarToebaSi simboloebis<br />

maqsimaluri raodenobaa 8.3 (Ms-Dos-is SezRudvis<br />

safuZvelze);<br />

• katalogis saxelis maqsimaluri sigrZe 8 simboloa<br />

(gafarToeba ar aris nebadarTuli);<br />

• daSvebulia ara umetes 8 qvekatalogisa;<br />

• failis saxeli unda iyos uwyveti.<br />

II done I donisgan imiT gansxvavdeba, rom failis<br />

saxelis da gafarToebis saerTo sigrZe SeiZleba<br />

30 simbolos Seadgendes (`.~ gamyofis gareSe),<br />

xolo III donis mixedviT nebadarTulia failebis<br />

wyvetili saxelebi.<br />

ISO 9660 standartis Tanaxmad kompaqt-diskis<br />

sivrce sam nawilad iyofa:<br />

• Semavali veli (Lead in), romelSic moTavsebulia<br />

saTauri (Volume Table Of Contents, VTOC), Canawerebis<br />

174


misamarTebi, bilikebis raodenoba da Canaweris<br />

saerTo dro (moculoba);<br />

• monacemTa veli;<br />

• gamosvlis veli (Lead Out). masSi specialuri Wde<br />

Tavsdeba, romelic Canaweris dasasruls aRniSnavs.<br />

Joliet<br />

Joliet warmoadgens ISO 9660 standartis gafar-<br />

Toebas. damuSavebulia Microsoft-is mier Widows 95 da<br />

ufro Tanamedrove operaciuli sistemebSi gamoyenebisTvis.<br />

kompaqt-diskze Cawerisas failuri formati<br />

Joliet failebis 64 simbolomde sigrZis saxelebis<br />

gamoyenebis saSualebas iZleva. im programebisTvis,<br />

romelTac failebis grZeli saxelebis mxardaWera<br />

ar gaaCniaT, standartiT gaTvaliswinebulia 8.3 formatis<br />

fsevdosaxelebad gardaqmna.<br />

Joliet standartis ZiriTadi Tvisebebia:<br />

• failebisa da katalogebis saxelebis sigrZe SeiZleba<br />

maqsimum 64 simbolos Seicavdes;<br />

• katalogis saxeli SeiZleba gafarToebasac Seicavdes;<br />

• qvekatalogebis raodenoba SeuzRudavia;<br />

• mravalsesiuri Caweris mxardaWera.<br />

Tu operaciul sistemas (magaliTad Ms-Dos-is<br />

Zvel versias) Joilet standartis mxardaWera ar gaaCnia,<br />

failebi wakiTxvisas ISO 9660 standartis mixedviT<br />

(mokle saxelebiT) interpretirdeba.<br />

175<br />

universaluri diskuri formati (UDF)<br />

UDF (Universal Disk Format) SedarebiT axali failuri<br />

sistemaa, romelic miRebuli iqna samrewvelo<br />

standartis saxiT CD da DVD <strong>mowyobilobebi</strong>sTvis.<br />

failuri sistema UDF mxars uWers 255 simbolomde<br />

sigrZis failebis saxelebs. UDF damuSavda<br />

paketuri CawerisTvis. igi CD-R da CD-RW diskebze<br />

mcire moculobis monacemebis Caweris standarts<br />

warmoadgens.<br />

Mac HFS<br />

Mac HFS gamoiyeneba Macintosh-is operaciuli<br />

sistemis mier da IBM standartis personalur kompiuterTan<br />

SeuTavsebelia. Tumca SesaZlebelia kombinirebuli<br />

diskebis Cawerac, romlebSic erTdroulad<br />

Joliet da HFS, an ISO 9660 da HFS failuri sistemebi<br />

gamoiyeneba.<br />

Rock Ridge<br />

standarti RRIP (Rock Ridge Interchange Protocol) _<br />

UNIX/POSIX failuri sistemebisTvis damaxasiaTebeli<br />

damatebiTi informaciis Caweris saSualebas iZleva.<br />

Rock Ridge standarts mxars ar uWers Ms-Dos da Windows<br />

operaciuli sistemebi.<br />

miuxedavad amisa, Rock Ridge formatSi Cawerili<br />

failebi nebismier kompiuterSi ikiTxeba. SeuTavseblobis<br />

SemTxvevaSi RRIP gafarToebebi ubralod<br />

ignorirdeba.<br />

176


Mount Ranier<br />

standarti Mount Ranier (Easy Write) damuSavebuli<br />

iqna Philips, Sony, Microsoft da Compaq kompaniebis mier.<br />

pirveli Mount Ranier damgrovebeli (Philips RWDV1610B)<br />

2001 wels gamouSves.<br />

Mount Ranier standartis safuZvelze operaciul<br />

sistemas CD-RW diskebTan efeqturi muSaobis saSualeba<br />

eZleva. CD-RW damgroveblis funqciebi integrirebulia<br />

operaciul sistemaSi. amitom diskebze<br />

CawerisTvis aRar aris aucilebeli specialuri draiverebisa<br />

da programebis gamoyeneba.<br />

Mount Ranier standartis realizaciisTvis aucilebelia:<br />

• Tanamedrove CD-RW damgrovebeli, romelic mxars<br />

uWers Mount Ranier standarts;<br />

• Tanamedrove operaciuli sistema, magaliTad Window<br />

XP, romelic agreTve mxars uWers Mount Ranier<br />

standarts. Zveli operaciuli sistemis arsebobis<br />

SemTxvevaSi unda dainstalirdes romelime specialuri<br />

gamoyenebiTi programa.<br />

standarti Mount Ranier saSualebas iZleva CD-<br />

RW damgrovebeli gamoyenebuli iqnas drekadi da<br />

sxva tipis (magaliTad Zip, Super Disk da sxv.) diskuri<br />

<strong>mowyobilobebi</strong>s maRalefeqturi alternativis saxiT.<br />

177<br />

5.6. CD-R da CD-RW teqnologiebi.<br />

kompaqt-diskebze Cawera<br />

CD-R teqnologia<br />

CD-R diskebis wakiTxva SesaZlebelia faqtiurad<br />

nebismieri standartuli CD-ROM damgroveblis<br />

saSualebiT.<br />

CD-R diskebi igive principiT muSaoben, rogoriTac<br />

standartuli CD-ROM diskebi. lazeruli<br />

sxivi fokusirdeba diskis zedapirze, xolo fotoreceptori<br />

areklili sxivis parametrebis mixedviT<br />

afiqsirebs Rrmuli/zedapiri da zedapiri/Rrmuli gadasvlebis<br />

Tanmimdevrobas.<br />

Cveulebriv kompaqt-diskSi spiraluri biliki<br />

polikarbonatul masaSi iStampeba, anu Rrmulebi da<br />

zedapirebi fizikuradaa formirebuli. misgan gansxvavebiT<br />

CD-R diskze fizikurad datanilia erTi<br />

amaRlebuli spiralur biliki, romelzedac amomwvaria<br />

Rrmulebis suraTi.<br />

CD-R da CD-ROM diskebis damzadebis procesi<br />

TiTqmis analogiuria. orive SemTxvevaSi xdeba gamlRvari<br />

polikarbonatuli masis dapresva formis<br />

mimcemi matriciT. magram Rrmulebis da zedapirebis<br />

nacvlad CD-R diskze spiraluri naRari (pregroove)<br />

formirdeba. Tu mas lazeris mxridan SevxedavT, es<br />

naRari spiralur amonawevs warmoadgens. spiraluri<br />

amonawevis sazRvrebs ganivi RerZis mimarT mcire gadaxrebi<br />

gaaCnia (e.w. rxevebi). rxevebis amplituda na-<br />

Raris siganesTan SedarebiT sakmaod mcirea. naRaris<br />

178


xviebs Soris manZili 1,6 mikronia, xolo rxevebis<br />

amplituda _ 0,03 mikroni.<br />

CD-R naRaris rxevebis safuZvelze damatebiTi<br />

informacia modulirdeba, romelic damgroveblis<br />

mier waikiTxeba. sinqronizaciis signali, romelic<br />

naRaris rxevebiT ganisazRvreba, droiT kodTan da<br />

sxva monacemebTan erTad modulirdeba. mas sawyisi<br />

bilikis absoluturi dro (Absolute Time In Pregroove -<br />

ATIP) ewodeba. droiTi kodi `saaTi: wuTi: wami:~ formatSi<br />

gamoisaxeba da kadris Q-qvekodebSi Seiyvaneba.<br />

ATIP signali damgrovebels saSualebas aZlevs Caweris<br />

win diskuri velis ganawileba moaxdinos.<br />

CD-R diskis damzadebis Semdegi etapia centrifugirebis<br />

meTodiT organuli saRebavis datana, romelic<br />

oqros amrekli feniT ifareba. amis Semdeg<br />

diski ultraiisferi sxivebiT gamyarebuli akrilis<br />

lakis damcavi feniT ifareba.<br />

akrilis lakis feniT dafarul diskze trafaretuli<br />

beWdvis meTodiT saRebavis fena daitaneba,<br />

romelic diskis identifikaciisTvis da damatebiTi<br />

dacvisTvis gamoiyeneba.<br />

gamokvlevebis Tanaxmad organuli saRebaviT<br />

dafaruli alumini swrafad Jangdeba. swored aman<br />

ganapiroba CD-R diskebSi oqros amrekli fenis gamoyeneba.<br />

CD-R diskis organuli saRebavis da oqros amrekl<br />

fenebs igive optikuri maxasiaTeblebi gaaCnia,<br />

rogoric CD-ROM diskis zedapirebs. erTi da igivea<br />

179<br />

CD-R da CD-ROM diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s lazeris<br />

sxivis sigrZec _ 780 nanometri.<br />

Caweris dros CD-R diskuri mowyobilobis impulsur<br />

reJimSi momuSave lazeris simZlavre daaxloebiT<br />

10-jer izrdeba da organuli saRebavis fenas<br />

250-300°C-mde acxelebs. aseT temperaturaze organuli<br />

saRebavis fena iwveba da faqtiurad gaumWvirvale<br />

xdeba.<br />

SemdgomSi, diskis wakiTxvis dros, Sesabamis<br />

monakveTebSi lazeruli sxivi oqros amrekl fenamde<br />

veRar aRwevs da aRar airekleba. am dros igive efeqti<br />

miiReba, rogorc areklili lazeruli sxivis Cax-<br />

Sobisas daStampul CD-ROM diskebSi.<br />

nax. 5.6-ze warmodgenilia CD-R diskis fenebi<br />

da spiraluri naRari, romelic organuli saRebavis<br />

fenaSi amomwvar `Rrmulebs~ Seicavs.<br />

amomwvari<br />

`Rrmulebi~<br />

sawyisi naRari<br />

nax. 5.6. CD-R diskis fenebi<br />

amrigad, wakiTxvis dros, lazeri ararsebul<br />

Rrmulebs kiTxulobs, romelTa rolsac dabali<br />

180<br />

trafareti<br />

lakis damcavi fena<br />

oqros amrekli fena<br />

organuli saRebavis<br />

Camweri fena<br />

polikarbonatuli<br />

fuZeSre<br />

Camwer/wamkiTxavi<br />

lazeri


arekvlisunarianobis mqone amomwvari monakveTebi asrulebs.<br />

es monakveTebi organuli saRebavis gaxurebisas<br />

formirdeba, amitom CD-R diskze Caweras zogjer<br />

amowvasac uwodeben.<br />

organuli saRebavis fenis amowva cvlis mis<br />

optikur Tvisebebs, rac mxolod erTxel SeiZleba<br />

moxdes. amitom CD-R diskebs matareblebs erTjeradi<br />

CaweriTac uwodeben.<br />

CD-R diskebis moculoba<br />

CD-R damgroveblebi rogorc 74-wuTian (650 mbaiti),<br />

aseve 80-wuTian (700 mbaiti) diskebTan muSaoben.<br />

Tumca 80-wuTiani diski zogierTi Zveli modelis<br />

CD-DA, CD-ROM damgroveblebis da avtomobilis audiofirsakravis<br />

mier ar ikiTxeba. es problema gamomdinareobs<br />

damatebiTi 6 wuTi (50 megabaiti) tevadobis<br />

misaRebad spiraluri bilikis xviebs Soris man-<br />

Zilis Semcirebidan.<br />

amJamad zogierTi damamzadebelis mier iwarmoeba<br />

gaumjobesebuli optikuri maxasiaTeblebis<br />

mqone 90-wuTiani (790 mbaiti) da 99-wuTiani (870 mbaiti)<br />

diskebi. maTTan Tanamedrove CD-diskuri <strong>mowyobilobebi</strong>s<br />

umetesoba uproblemod muSaobs.<br />

CD-RW<br />

1996 wels samrewvelo konsorciumma Ricoh, Sony,<br />

Philips, Yamaha, Hewlett-Packard da Mitsubishi Chemical Corporation<br />

kompaniebis SemadgenlobiT gamoaqvena formati<br />

CD-RW. imave wels gamouSves pirveli CD-RW damgro-<br />

181<br />

vebelic _ MP6200S, romelic warmoadgenda moduls<br />

2/2/6 (2x _ Cawera, 2x _ gadawera, 6x _ wakiTxva) nominaluri<br />

siCqareebiT. imave wels Orange Book specifikaciac<br />

gamoqveynda, romelmac oficialurad gansazRvra<br />

CD-RW standarti.<br />

CD-RW damgrovebeli iTavsebs CD-R damgroveblis<br />

funqciebsac, anu asrulebs CD-R diskis wakiTxvis<br />

da erTjeradi Caweris operaciebs. amitom<br />

CD-RW damgroveblebma kompiuteruli bazridan faqtiurad<br />

gamodevna CD-R damgroveblebi.<br />

CD-RW da CD-R damgroveblebi diskze Caweris<br />

operacias erTi da igive principiT asruleben. Tumca<br />

CD-RW damgrovebeli CD-RW diskze Cawerili<br />

informaciis waSlis da sxva monacemebis Caweris<br />

saSualebasac iZleva. paketuri Caweris Sesabamisi<br />

programuli uzrunvelyofis arsebobis SemTxvevaSi<br />

CD-RW diskebTan iseve xdeba muSaoba, rogorc drekad<br />

diskebTan: SesaZlebelia failebis gadaadgileba,<br />

gadawera da waSla.<br />

CD-RW matareblebi CD-R matareblebisgan oTxi<br />

ZiriTadi TvisebiT gansxvavdeba:<br />

• SesaZlebelia arsebuli monacemebis waSla da<br />

axali informaciis Cawera;<br />

• ufro ZviradRirebulia;<br />

• Caweris ufro dabali siCqare gaaCnia;<br />

• lazeruli sxivis SedarebiT naklebi arekvlisunarianobiT<br />

gamoirCeva.<br />

CD-RW diski polikarbonatul fuZeSreze mzaddeba,<br />

romelzedac datanilia talRuri formis spi-<br />

182


aluri naRari. naRaris rxevebi pozicionirebis informacias<br />

gansazRvravs. polikarbonatuli fena dieleqtrikuli<br />

feniT (izolaciiT) ifareba, romelzedac<br />

Camweri fena, kidev erTi dieleqtrikis fena da<br />

aluminis amrekli fena daitaneba.<br />

muSa fenebis dasacavad diski ultraiisferi<br />

sxivebiT gamyarebuli akrilis lakiT ifareba. Camweri<br />

fenis zeviT da qveviT moTavsebuli dieleqtrikis<br />

fenebis daniSnulebaa Caweris dros polikarbonatuli<br />

fuZeSrisa da liTonis amrekli fenis<br />

intensiuri gaxurebisgan ekranireba.<br />

nax. 5.7-ze naCvenebia CD-RW diskis fenebi da<br />

spiraluri naRari.<br />

CD-RW diskis Camweri fena vercxlis, indiumis,<br />

stibiumis da teluris (Ag-In-Sb-Te) Senadnobs wamoadgens,<br />

romelsac polikristaluri struqtura gaaCnia,<br />

20%-iani arekvlisunarianobiT.<br />

lakis damcavi fena dieleqtrikis fena Camweri fena<br />

polikarbonatuli fuZeSre<br />

nax. 5.7. CD-RW diskis fenebi<br />

Caweris dros lazeri or _ P-Caweris da PwaSlis<br />

reJimSi muSaobs. P-Caweris reJimSi lazeru-<br />

183<br />

aluminis amrekli fena<br />

li sxivi Camweri fenis nivTierebas 500-700°C temperaturamde<br />

axurebs, rac iwvevs mis dnobas. Txevad<br />

mdgomareobaSi Senadnobis molekulebi Tavisuflad<br />

gadaadgildeba, nivTiereba kristalur struqturas<br />

kargavs da amorful mdgomareobaSi gadadis. am<br />

dros Camweri fenis arekvlisunarianoba 5%-mde<br />

mcirdeba. diskis wakiTxvis dros sxvadasxva arekvlisunarianobis<br />

mqone monakveTebi rogorc Rrmulebi<br />

da zedapirebi, ise aRiqmeba.<br />

CD-RW diskebi SemdgomSi mxolod wakiTxvis-<br />

Tvis rom gamoiyenebodes, procesi amiT dasruldeboda.<br />

magram ramdenadac unda arsebobdes CD-RW<br />

diskebze axali informaciis Caweris SesaZlebloba,<br />

unda arsebobdes Camweri fenis nivTierebis polikristaluri<br />

formis aRdgenis saSualebac.<br />

am mizniT dabali simZlavris P-waSlis reJimi<br />

gamoiyeneba. waSlis dros Camweri fenis nivTiereba<br />

200°C-mde xurdeba, rac dnobis temperaturaze bevrad<br />

naklebia, Tumca nivTierebis darbilebisTvis sakmarisia.<br />

aqtiuri fenis 200°C-mde gaxurebisa da Semdgomi<br />

TandaTanobiTi gacivebis dros nivTierebis<br />

struqtura molekularul doneze gardaiqmneba da<br />

amorfulidan kristalur mdgomareobas ubrundeba.<br />

nivTierebis arekvlisunarianoba 20%-mde izrdeba.<br />

miuxedavad imisa, rom lazeris muSaobis am<br />

reJims P-waSla ewodeba, uSualod monacemebis waSla<br />

ar xdeba. CD-RW diskebSi monacemebis `zemodan<br />

gadaweris~ meTodi gamoiyeneba. seqtorebi da monacemebi<br />

ki ar iSleba, aramed maTze `zemodan~ xdeba<br />

184


axali seqtorebis da monacemebis gadawera. Caweris<br />

dros lazeri mudmivad CarTulia da sxvadasxva sim-<br />

Zlavris impulsebs gamoimuSavebs, ris Sedegadac<br />

diskze sxvadasxva arekvlisunarianobis mqone amorfuli<br />

da polikristaluri monakveTebi miiReba.<br />

CD-RW damgroveblebis siCqare<br />

sawyisi Orange book specifikaciis Tanaxmad CD-<br />

RW diskebis Caweris maqsimaluri siCqarea 4x. 2000<br />

wels gamoqveynda Orange book specifikaciis meore<br />

redaqcia _ High-Speed Rewritable, romlis mixedviTac<br />

CD-RW diskebis Caweris 4x-10x siCqare ganisazRvra,<br />

xolo 2000 wels _ mesame redaqcia _ Ultra-Speed Rewritable,<br />

romlis mixedviTac CD-RW diskebis Caweris<br />

8x-24x siCqare ganisazRvra.<br />

High-Speed da Ultra-Speed diskebi standartuli<br />

diskebisgan gansxvavdeba, amitom maTze Cawera High-<br />

Speed da Ultra-Speed damgroveblebSi unda moxdes.<br />

High-Speed da Ultra-Speed damgroveblebi Cveulebriv<br />

CD-RW diskebzec iweren, Tumca Cawera unda moxdes<br />

diskisTvis gansazRvruli siCqariT, winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi gamoCndeba Setyobineba Secdomis Sesaxeb.<br />

CD-damgroveblebis Tavsebadoba.<br />

specifikacia Multiread<br />

kompaqt-diskebis originaluri _ Red Book da<br />

Yellow Book standartebis Tanaxmad kompaqt-diskis minimaluri<br />

(28%) da maqsimaluri (70%) arekvlisunari-<br />

185<br />

anoba ganisazRvra. es niSnavs, rom diskis zedapirma<br />

unda aireklos sxivebis aranakleb 70%, xolo Rrmulebma<br />

_ araumetes 28%. es standartebi 1980-iani wlebis<br />

dasawyisSi damuSavda, rodesac damgroveblis<br />

fotomimRebSi gamoyenebuli diodebi maRali mgrZnobiarobiT<br />

ar gamoirCeoda. amitom zedapirebsa da<br />

Rrmulebs Soris sakmarisi kontrastulobis misaRwevad<br />

gamoyenebuli masalis optikur Tvisebebs sakmaod<br />

maRali moTxovnebi waeyeneboda.<br />

CD-RW diskis zedapirebis arekvlisunarianoba<br />

daaxloebiT 20%-ia, xolo Rrmulebisa _ mxolod 5%,<br />

rac bevrad naklebia sawyis moTxovnebTan SedarebiT.<br />

amitom Zvel (1996 wlamde gamoSvebis) CD-ROM-damgroveblebSi<br />

CD-RW diskebis wakiTxvisas garkveul<br />

problemebs aqvs adgili.<br />

Tanamedrove CD-ROM-damgroveblebi aRWurvilia<br />

gaZlierebis avtomaturi regulirebis sqemiT,<br />

romelic mniSvnelovnad zrdis deteqtoris sqemis<br />

gaZlierebis koeficients. aseTi CD-ROM damgroveblebi<br />

uproblemod kiTxuloben CD-RW diskebs, miekuTvnebian<br />

Multiread specifikacias da miniWebuli<br />

aqvT Sesabamisi logotipi.<br />

5.7. DVD-diskebi<br />

ZiriTadi formatis kompaqt-diskebi (CD) 1980<br />

wlidan gamoiyeneba. Tumca mas Semdeg teqnologiebi<br />

sakmaod ganviTarda. ufro didi moculobis kompaqt-<br />

186


diskebi amJamad sakmaod iafia da maTze moTxovnileba<br />

sakmaod maRalia. video, kompiuteruli da sayofacxovrebo<br />

teqnikis moTxovnebma DVD-diskebis Seqmna<br />

ganapiroba.<br />

Tavdapirvelad abreviatura DVD iSifreboda<br />

rogorc Digital Video Disk (cifruli videodiski), xolo<br />

amJamad _ rogorc Digital Versatile Disk (cifruli mravalmiznobrivi<br />

diski). DVD-diski kompaqt-diskisgan<br />

garegnulad ar gansxvavdeba. CD-diskebis msgavsad,<br />

misi diametric 120 mm-ia, polikarbonatis safuZvelze<br />

mzaddeba, Rrmulebs da zedapirebs Seicavs, romlebic<br />

lazeruli diodiT naTdeba da fotodeteqtoris<br />

saSualebiT ikiTxeba. Tumca gansxvavebebsac<br />

aqvs adgili:<br />

• DVD-diski Cveulebriv kompaqt-diskTan SedarebiT<br />

Rrmulebis naklebi zomiT (0,4 mikroni 0,8 mikronis<br />

nacvlad) gamoirCeva;<br />

• Cveulebriv kompaqt-diskTan SedarebiT DVD-disks<br />

ufro mWidro spirali (0,74 mikroni 1,06 mikronis<br />

nacvlad) gaaCnia;<br />

• DVD-teqnologiaSi wiTeli lazeri (0,65 mikroni<br />

talRis sigrZiT 0,78 mikronis nacvlad) gamoiyeneba;<br />

zemoTCamoTvlilma teqnologiurma siaxleebma<br />

diskis moculobis 7-magi zrda (4,7 gb-mde) ganapiroba.<br />

wamkiTxavi DVD-1x mowyobiloba 1,4 mb/wm siCqa-<br />

187<br />

riT muSaobs (Cveulebrivi kompaqt-diskuri mowyobilobis<br />

wakiTxvis siCqare 150 kb/wm-ia).<br />

samwuxarod wiTel lazerze gadasvlam DVDwamkiTxavebSi<br />

ori lazeris da garTulebuli optikuri<br />

sistemis gamoyeneba ganapiroba, raTa SesaZlebeli<br />

yofiliyo arsebuli musikaluri da kompiuteruli<br />

diskebis wakiTxvac. zogierT Zvel DVD-damgrovebels<br />

aseTi sistema ar gaaCnia. am SemTxvevaSi<br />

SeuZlebeli xdeba Cveulebrivi kompaqt-diskebis wakiTxva.<br />

zogierTi DVD-damgrovebeli CD-DA da CD-<br />

ROM diskebsac kiTxulobs, Tumca SeiZleba CD-R da<br />

CD-RW diskebis wakiTxvis dros gaCndes problemebi.<br />

4,7 gbaiti moculobis DVD-diskze SesaZlebelia<br />

133 wuTis xangrZlivobis, maRali gadawyvetis<br />

(720X480) mqone videoCanaweris ganTavseba. umetes Sem-<br />

TxvevaSi es sakmarisia (holivudSi gadaRebuli filmebis<br />

92% xangrZlivobiT 133 wuTze naklebia). Tumca<br />

zogierT SemTxvevaSi (mag. multimediuri TamaSebis-<br />

Tvis, erT diskze ramdenime filmis Cawerisas, sacnobaro<br />

gamocemebisTvis da a.S) SeiZleba saWiro gaxdes<br />

ufro didi moculobis matareblebis gamoyeneba.<br />

amis Sedegad DVD-diskebis oTxi formati Seiqmna:<br />

• erTmxrivi erTfeniani diskebi (4,7 gb).<br />

• erTmxrivi orfeniani diskebi (8,5 gb).<br />

• ormxrivi erTfeniani diskebi (9,4 gb).<br />

• ormxrivi orfeniani diskebi (17 gb).<br />

188


ismis kiTxva, ra saWiroa amdeni formati? pasuxi<br />

martivia: Philips da Sony kompaniebma CaTvales, rom<br />

momxmareblebisTvis mouxerxebeli iqneboda diskebis<br />

gadabruneba da SeimuSaves erTmxrivi diskebi ori<br />

feniT, xolo Toshiba-m da Time Warner-ma gadawyvites,<br />

rom aseTi diskebi ver imuSavebdnen da gamouSves<br />

ormxrivi erTfeniani diskebi.<br />

orfeniani teqnologiis SemTxvevaSi qveda amrekl<br />

fenaze zemodan naxevrad amrekli fena daitaneba.<br />

imisda mixedviT, Tu sad xdeba lazeris<br />

fokusireba, is an erTi, an meore fenidan airekleba.<br />

informaciis saimedo wakiTxvisTvis qveda fenis<br />

Rrmulebis da zedapirebis zomebi zeda fenis Rrmulebis<br />

da zedapirebis zomebs odnav aRemateba. amitom<br />

qveda fenis sainformacio moculoba zeda fenis<br />

sainformacio moculobasTan SedarebiT naklebia.<br />

ormxrivi diskebi ori erTmxrivi, 0,6 mm sisqis<br />

diskis Sewebebis Sedegad iqmneba. yvela standartis<br />

diskis Tanabari sisqis uzrunvelyofisaTvis 0,6 mm<br />

sisqis erTmxriv disks cariel safuZvelze awebeben.<br />

orfeniani ormxrivi diskis struqtura warmodgenilia<br />

nax. 5.8-ze.<br />

DVD-diski damuSavebuli iqna holivudis mTavar<br />

studiebTan mWidro TanamSromlobis Sedegad,<br />

sayofacxovrebo teqnikis mwarmoebeli 10 (maT Soris<br />

7 iaponuri) kompaniisgan Semdgari korporaciis mier.<br />

damuSavebaSi ar iyo CarTuli arc kompiuteruli da<br />

189<br />

arc satelekomunikacio mrewveloba. aqcenti gakeTebuli<br />

iyo DVD-diskebze Cawerili filmebis gaqiravebaze<br />

da gayidvaze. CamovTvaloT DVD-s ramdenime<br />

standartuli Tavisebureba:<br />

nax. 5.8. ormagi DVD-diski ormagi feniT<br />

• filmidan arasasurveli scenebis mocilebis saSualeba;<br />

• eqvsarxiani audio;<br />

• masStabirebis SesaZlebloba.<br />

es ukanaskneli Tavisebureba DVD-firsakravs<br />

saSualebas aZlevs Tavad gadawyvitos, Tu rogor<br />

CamoWras gamosaxulebis CarCos marcxena da marjvena<br />

kideebi iseTi filmebisTvis, romelTaTvisac siganis<br />

da simaRlis Sefardebaa 3:2, raTa xarisxis gauaresebis<br />

gareSe iyos SesaZlebeli maTi gaSveba Tanamedrove<br />

televizorebze, romelTaTvisac siganis da<br />

simaRlis Sefardebaa 4:3.<br />

DVD-diskebis kidev erT Taviseburebas warmoadgens<br />

aSS-Tvis, evropuli da sxva kontinentebis<br />

qveynebisTvis diskebis Segnebuli SeuTavsebloba.<br />

190


literatura<br />

1. a. benaSvili. <strong>kompiuteris</strong> <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong><br />

(I nawili). teqnikuri universiteti. (2007 _<br />

137 gv.: il.)<br />

2. a. benaSvili. <strong>periferiuli</strong> <strong>mowyobilobebi</strong>s interfeisebi.<br />

`teqnikuri universiteti~. 2006 _ 125 gv.:<br />

il.<br />

3. Scott Mueller.Upgrading and Repairing PCs. 14th Edition. 2003.<br />

4. Мюллер Скотт. Модернизация и ремонт ПК. 15-е юбилейное<br />

издание. Пер. с англ. – М.: издательский дом «Вильямс»,<br />

2004.- 1344 с.: ил.<br />

5. Andrew S. Tanenbaum. Structured Computer Organization. 2006<br />

6. Аиден М. Колесниченко О. Крамер М. Аппаратные средства<br />

PC. 2-е издание, переработанное и дополненное – BHV –<br />

Санкт-Петербург, 1998. – 608 с.:ил<br />

191


ibeWdeba avtoris mier warmodgenili saxiT<br />

gadaeca warmoebas 01.05.2009. xelmowerilia dasabeWdad<br />

02.06.2009. qaRaldis zoma 60X84 1/16. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 12.<br />

tiraJi 100 egz.<br />

sagamomcemlo saxli `teqnikuri universiteti~, Tbilisi,<br />

kostavas 77<br />

i.m. `goCa dalaqiSvili~,<br />

q. Tbilisi, varkeTili 3, korp. 333, bina 38

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!