qarTuli folklori - Reso Kiknadze

qarTuli folklori - Reso Kiknadze qarTuli folklori - Reso Kiknadze

reso.kiknadze.de
from reso.kiknadze.de More from this publisher
23.12.2012 Views

zRapris genezisis problema Zalze rTulia, SeiZleba iTqvas, am etapze gadauWreli. e. w. folkloristTa Crdilouri skolam (skandinavia, fineTi) aTwleulebi Sealia am sagans, magram amaod. zRapris samSoblo kvlav dafarulia. magram arsebobda ki erTi adgili, sadac Caisaxa pirveli zRapari? zRapari Caisaxa Tu zRapris embrioni, romelmac Semdeg Camoyalibda zRaprad? sad, romel qveyanaSi, romel xalxSi? an ra mizniT? ra yofiTi funqcia hqonda mas Tavdapirvelad da a. S. amocanas is arTulebs, rom zRapari, rogorc zepirsityvieri teqsti, ascda damwerlobas: iSviaTad Tu gamxdara zRapari werilobiTi kulturis kuTvnileba. Tobidan Taobas zepirad gadacemuli icvlida saxes da ikargeboda kidec. is saxe zRaprebisa, romelTac moicavs `saZiebeli~ SedarebiT gvian aris Camoyalibebuli. TiTebze CamosaTvlelia zRaprebi, romlebic damwerlobis interesis sferoSi moxvdnen. magaliTisTvis davasaxelebT asurul-babilonur (aqadur) zRapars Cven mier saxeldebuli `cxovelTa eposis~ repertuaridan _ `gveli da arwivi daZmobildnen...~ [Suamd:138] da Zvelegviptur vrcel moTxrobas ori Zmis Sesaxeb [vikentievi], romelic jadosnuri zRapris motivebs da struqturas avlens. magram gagviWirdeba imis Tqma, rom samSoblo cxovelTa eposisa SuamdinareTia, jadosnuris zRaprisa ki _ Zveli egvipte. XIX s-is samociani wlebidan germaneli mecnieris Teodor benfeis (1809- 1881) gamokvlevebis gavleniT [kokiara:320-322], karga xans miRebuli iyo azri, rom zRaprebi da, sazogadod, xalxuri narativebi (igavebi da sxva) indoeTidan gavrcelda mTels dedamiwis zurgze. maTi wyaro ki iyo induri cxovelTa igavarakebis kompoziciuri krebuli `panCatantra~, romelic Cv. w. III-IV saukuneebSi Seiqmna sanskritze. sxvadasxva saukuneebSi es induri literaturuli nawarmoebi sxvadasxva enebze iTargmneboda da paralelurad xalxSi vrceldeboda, iZenda ra xalxur variantebs. mere kvlav literaturul saxes iRebda, raTa kvlav folklorizacia ganecada. da ase moedo mTels axlo aRmosavleTsa da evropas. es enebia falauri (saSualo sparsuli), siriuli, arabuli, sparsuli, berZnuli, ebrauli, slavuri, Turquli, espanuri, laTinuri, franguli, italiuri, germanuli, inglisuri... aRnusxulia eqvsasamde Targmani 60 enaze. TiToeulma am enam moaxdina induridan wamosuli cxovelTa igav-arakebis adaptacia. qarTul literaturaSi `panCatantra~ `qilila da damanas~ saxiT movida (XVII-XVIII ss.), romelmac, Tavis mxriv, igavTa folkloruli variantebi warmoSva. am Teorias `moxetiale siuJetebis~, orientaluri (aRmosavluri), an `sesxebis~ Teoria ewoda. miuxedavad imisa, rom `sesxebis~ Teoriam bevri igav-arakuli siuJetis warmoSobas (pirvelwyaros) mohfina Suqi, mainc folkloristika veRar dakmayofilda `moxetiale siuJetTa~ Teoriis calmxrivi gagebiT, kerZod, maTi eqskluziurad induri warmoSobiT. zRapari ar daiyvaneba igavebze da sazRapro siuJetebi igavTa siuJetebze. droTa viTarebaSi aqtualoba dakarga zRaparis, rogorc Janris, samSoblos Ziebam da mTavari yuradReba mieqca mis struqturas (amaze ukve gvqonda zemoT saubari). 70

magram ramdenadac siuJetebis sesxeba, romlis meore mxare maT `xetials~ gulisxmobs, gamowveulia xalxTa Soris kulturul-istoriuli kavSirebiT, gamaxvilda yuradReba im gzebze, romlebiTac es siuJetebi xalxidan xalxSi xetialoben. maTTvis enobrivi barieri ar arsebobs. es gzebia _ mcire aziidan xmelTaSua zRvis CrdiloeT sanapiros gavliT espaneTisken; saberZneTis arqipelagis gavliT siciliasa da italiaSi; mcire aziidanve bizantiisa da balkaneTis gavliT evropaSi. Turquli modgmis xalxebis gza Soreuli aRmosavleTidan cimbiris gavliT da Sua aziidan ruseTis samxriT stepebis gavliT evropis misadgomebamde (ungrelebi, bulgarelebi). mniSvnelovania im epoqebis moniSvna, roca xdeboda xalxTa didi gadasaxlebebi da laSqrobebi: kimerielebis gavla kavkasionis wiaR saqarTvelos teritoriis gavliT urartumde; aleqsandre makedonelis laSqroba dasavleTidan aRmosavleTisken; arabi tomebis moZraoba aRmosavleTidan ukidures dasavleTamde; monRolTa urdoebis moZraoba Sida monRoleTidan dasavleTisken; jvarosnuli laSqrobebi dasavleTidan aRmosavleTisken. berZnul werilobiT tradiciaSi miTologiurma gadmocemebma Taviseburad gamoxates kulturuli gacvla-gamocvlis ganuwyveteli procesi: ios finikielebi itaceben argosidan; evropes finikiidan itaceben elinebi; oqros sawmisi eladidan kolxeTSi midis: oqros sawmiss ibruneben da medeas itaceben elinebi; troeli parisi eladidan itacebs mSvenier elenes; elini tomebi ilaSqreben elenes dasabruneblad mcire aziaSi; troelTa erTi nawili eneasis winamZRolobiT daiZrebian evropisken... bolos, elini tomebi gadian arqipelagidan mcire aziisa da Savi zRvis sanapiroebisken (kolonizacia procesi). Zvel samyaroSi kulturebi arasodes yofilan Caketilni da izolirebulni erTmaneTis mimarT. siuJetebis `xetiali~, maTi `xiznoba~ da damkvidreba xalxidan xalxSi, kulturul RirebulebaTa sesxeba gacilebiT intensiuri iyo Zvel xalxebSi, urTierTobis yvela forma _ saomari laSqrobebidan dawyebili aRebmicemobiT (saganTa gacvla-gamocvliT) damTavrebuli _ CarTuli iyo kulturaTa urTierTgamdidrebis am istoriul procesSi. ra Tqma unda, kulturuli aReb-micemoba zRapruloi siuJetebiT ar amoiwureboda. laparakia yvela xalxis zepirsityvier memkvidreobaze, romelic yovelTvis inarCunebda Riaobas ucxos mimarT. amas Cven SegviZlia vuwodoT SeZenili universaloba mas Semdeg, rac erTiani kacobrioba daiSla babilonis daumTavrebeli godlis kedlebTan. aq ukve SevdivarT kacobriobis arsebobis im periodSi, saidanac istoria mxolod da mxolod miTosis eniT gvelaparakeba. Cvens SemTxvevaSi babilonis godlis miTosis sazrisi is aris, rom erTiani kacobriobis TiToeulma nawilma gancalkevebis Semdeg met-naklebi sicxadiT SeZlo SeenarCunebina is saerTo, romelic maT erTianobaSi hqondaT. iyo da aris gaucxoeba, magram iyo da aris urTierTgagebac da urTierTSeRwevac swored im saerTo enis safuZvelze, romelsac TiToeuli maTgani iyo ziarebuli. literatura 71

magram ramdenadac siuJetebis sesxeba, romlis meore mxare maT `xetials~<br />

gulisxmobs, gamowveulia xalxTa Soris kulturul-istoriuli<br />

kavSirebiT, gamaxvilda yuradReba im gzebze, romlebiTac es siuJetebi<br />

xalxidan xalxSi xetialoben. maTTvis enobrivi barieri ar arsebobs. es<br />

gzebia _ mcire aziidan xmelTaSua zRvis CrdiloeT sanapiros gavliT<br />

espaneTisken; saberZneTis arqipelagis gavliT siciliasa da italiaSi;<br />

mcire aziidanve bizantiisa da balkaneTis gavliT evropaSi. Turquli<br />

modgmis xalxebis gza Soreuli aRmosavleTidan cimbiris gavliT da Sua<br />

aziidan ruseTis samxriT stepebis gavliT evropis misadgomebamde<br />

(ungrelebi, bulgarelebi). mniSvnelovania im epoqebis moniSvna, roca<br />

xdeboda xalxTa didi gadasaxlebebi da laSqrobebi: kimerielebis gavla<br />

kavkasionis wiaR saqarTvelos teritoriis gavliT urartumde;<br />

aleqsandre makedonelis laSqroba dasavleTidan aRmosavleTisken; arabi<br />

tomebis moZraoba aRmosavleTidan ukidures dasavleTamde; monRolTa<br />

urdoebis moZraoba Sida monRoleTidan dasavleTisken; jvarosnuli<br />

laSqrobebi dasavleTidan aRmosavleTisken. berZnul werilobiT<br />

tradiciaSi miTologiurma gadmocemebma Taviseburad gamoxates<br />

kulturuli gacvla-gamocvlis ganuwyveteli procesi: ios finikielebi<br />

itaceben argosidan; evropes finikiidan itaceben elinebi; oqros sawmisi<br />

eladidan kolxeTSi midis: oqros sawmiss ibruneben da medeas itaceben<br />

elinebi; troeli parisi eladidan itacebs mSvenier elenes; elini tomebi<br />

ilaSqreben elenes dasabruneblad mcire aziaSi; troelTa erTi nawili<br />

eneasis winamZRolobiT daiZrebian evropisken... bolos, elini tomebi<br />

gadian arqipelagidan mcire aziisa da Savi zRvis sanapiroebisken<br />

(kolonizacia procesi). Zvel samyaroSi kulturebi arasodes yofilan<br />

Caketilni da izolirebulni erTmaneTis mimarT. siuJetebis `xetiali~,<br />

maTi `xiznoba~ da damkvidreba xalxidan xalxSi, kulturul<br />

RirebulebaTa sesxeba gacilebiT intensiuri iyo Zvel xalxebSi,<br />

urTierTobis yvela forma _ saomari laSqrobebidan dawyebili aRebmicemobiT<br />

(saganTa gacvla-gamocvliT) damTavrebuli _ CarTuli iyo<br />

kulturaTa urTierTgamdidrebis am istoriul procesSi. ra Tqma unda,<br />

kulturuli aReb-micemoba zRapruloi siuJetebiT ar amoiwureboda.<br />

laparakia yvela xalxis zepirsityvier memkvidreobaze, romelic<br />

yovelTvis inarCunebda Riaobas ucxos mimarT. amas Cven SegviZlia<br />

vuwodoT SeZenili universaloba mas Semdeg, rac erTiani kacobrioba<br />

daiSla babilonis daumTavrebeli godlis kedlebTan. aq ukve SevdivarT<br />

kacobriobis arsebobis im periodSi, saidanac istoria mxolod da<br />

mxolod miTosis eniT gvelaparakeba. Cvens SemTxvevaSi babilonis godlis<br />

miTosis sazrisi is aris, rom erTiani kacobriobis TiToeulma nawilma<br />

gancalkevebis Semdeg met-naklebi sicxadiT SeZlo SeenarCunebina is<br />

saerTo, romelic maT erTianobaSi hqondaT. iyo da aris gaucxoeba, magram<br />

iyo da aris urTierTgagebac da urTierTSeRwevac swored im saerTo enis<br />

safuZvelze, romelsac TiToeuli maTgani iyo ziarebuli.<br />

literatura<br />

71

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!