qarTuli folklori - Reso Kiknadze

strtuqturiT, SinaarsiT da ideologiiT, rom erTi saxelwodebis
(zRapari) JanrSi maTi moqceva gaZneldeba. amJamad Cveni yuradRebis
sagania xalxuri narativis an eposis is saxe, romlis saxelwodebad
jadosnuri zRaparia damkvidrebuli, Cven ki mas sakuTriv zRapars
vuwodebT. ufro metic: misi ideologia da mizandasaxuloba safuZvels
gvaZlevs vuwodoT mas xalxuri esqatologiuri eposi.
vidre zRapris ganmartebas SemogTavazebdeT, ganvixilavT Tavad
zRapris teqsts, romlis analizis Semdeg gvecodineb misi raoba, rogorc
folkloruli Janrisa; gvecodineba, vin aris zRapris gmiri, ras
warmoadgens zRapris samyaro, misi dro da sivrce, ra mimarTeba aqvs mas
im samyarosTan, sadac zRapris mTxrobeli da msmeneli cxovroben, ras
gveubneba zRapari, rogori azrovnebis nayofia igi, ras niSnavs misi „iyo
da ara iyo ra“, ramdenad arsebiTia misTvis jadosnuri (fantastikuri)
elementi, ramac misi gavrcelebuli dasaxeleba („jadosnuri zRapari“)
gansazRvra da sxva.
zRapris Sinaarsis ganxilvamde warmovadginoT igi mis mTlianobaSi
dasawyisi da dasasruli formulebiTurT, romlebic Tumca yvela
zRaparSi ar dasturdeba, magram misi Txrobis specifikas warmoadgens.
zRapari sami nawilisgan Sedgeba: 1) dasawyisi (rus. зачин), romelsac
SeiZleba vuwodoT „winkari“, 2) Tavad zRapris Sinaarsi da 3) dasasruli,
romelsac SeiZleba vuwodoT „gamoTxoveba zRaparTan“.
qarTuli zRapris klasikuri dasawyisia `iyo da ara iyo ra“,
romelic SeiZleba gamodges, sazogadod, zRapris gansazRvrebad: zRapris
ambavi moxda da arc momxdara. es aris mTxrobelis da mis kvalze
msmenelis Tvalsazrisi zRaparze. aseTi dasawyisi qarTuli zraprebis
Taviseburebaa. rusuli zRaprebi, romlebic did msgavsebas avlenen
qarTul zRaprebTan, rogorc wesi, ase martivad iwyeba: жил-был, жила-была,
жили-были...
amgvarad, qarTuli zRapris Txroba iwyeba formuliT:
1. "iyo da ara iyo ra, iyo..." rasac SeiZleba uSualod mosdevdes
zRapris arsebiTi nawili, an formula grZeldebodes:
2. "iyo da ara iyo ra, RvTis ukeTesi ra iqneboda, iyo..." da daiwyos
zRapari. magram formulas aqvs Semdgomi gafarToebis tendencia:
3. "iyo da ara iyo ra, RvTis ukeTesi ra iqneboda, iyo SaSvi
mgalobeli, RmerTi Cveni mwyalobeli, RmerTs dideba, Cven mSvidoba,
RmerTi maRali, kaci dabali], iyo..." da iwyeba Tavad zRapris Sinaarsi.
ra funqcias asrulebs zRapris dasawyisi? mas gadahyavs msmeneli
erTi sinamdvilidan sxva sinamdvileSi _ realobidan zRapris samyaroSi.
rogorc saxls aqvs winkari, romelsac oTaxSi (sacxovrebeli sivrceSi)
SevyavarT, aseve zRaparic moiTxovs winkars. es sityvieri winkaria.
SegviZlia zRapris winkari tradiciuli simbolikis planSi ganvixiloT.
tradiciul xalxebSi stumrobis, stumris miRebis praqtika
tipologiurad Tanxvdeba zRapris struqturas. monRolebSi stumars
mxolod mas Semdeg dauwyeben saqmian saubars, rac CamoTavdeba
standartuli tradiciuli misalmebebi (yalionis gabolebasTan erTad),
romlebic araviTar informacias ar Seicaven da, cxadia, aranair
46