qarTuli folklori - Reso Kiknadze

qarTuli folklori - Reso Kiknadze qarTuli folklori - Reso Kiknadze

reso.kiknadze.de
from reso.kiknadze.de More from this publisher
23.12.2012 Views

(yuvi, amaze qvemoT) da droisa da adgilis erTianobis, siuJetis ganuStoeblobis principi, aramed, rac mTavaria, myari eTnografiuli tradicia. saqme is aris, rom dedas xevsuruli etiketiT ekrZaleba Svilze (da qmarze) sajarod tirili (amaze qvemoT, ix. xmiT natirlebi). “iareboda dedai tiriliT, Tvalcremliani” sruliad warmoudgenelia xevsurul (fSauri ukve itans) tradiciul sinamdvileSi. amitom vfiqrob, rom es damateba garRvevaa tradiciaSi, rac SeiZleboda axali tradiciis dasabami yofiliyo, magram ase ar moxda. dRemde xevsureTSi ar moipoveba dedis xmiT natirlebi, gansxvavebiT fSavisa, sadac am kdemamosil tradicias didixnis winaT Seudga wyali. Tu davukvirdebiT, meore kari baladisa xuTi met-naklebad dasrulebuli monakveTisgan Sedgeba. Segubebulia TiTqos erTmaneTi Tanamimdevruli zRurblebiT baladis erTiani sunTqva. pirvel monakveTSi erTurTis daxocvis faqtia aRniSnuli (“imaT daxoces erTurTi”), momdevno monakveTebSi avtori miubrundeba Serkinebis peripetiebs da sxvadasxvagvarad gadmocems maT. pirvelad deda umisamarTod iambobs ambavs: “Cem Svils gzad vefxvi Sahyria...” meoreSi deda daWril(?) Svils, jerac cocxals, wylulebis uxvevs (es lapsusia Tu uCveulo metabole?); mesameSi: wina monakveTSi gacveTili xmali aq bolos uRebs vefxvs: “xmalma dakuwa Zvalia”, orTabrZola mTavrdeba da dedac amTavrebs tirils: “magis mets aRar gitireb...” da moulodnelad yovelgvari tradiciis sawinaaRmdegod gaismis: “Sen ar xar satiralia”. meoTxeSi kvlav Tavidan iwyeba Serkineba dedis sizmarSi: “xan vefxvi, xan Tavis Svili elandeboda mZinarsa”; mexuTeSi moymis deda midis vefxvis dedasTan da, unda movlodebodiT, rom deda kvlav wamoiwyebda Setakebis ambis moyolas. rogorc mosalodneli iyo, TiToeuli monakveTi Tavis sakuTar yuvzea gawyobili ise, rom baladis yuvi arc erTSi ar meordeba. es bunebrivia, ramdenadac damoukidebeli monakveTi Tavis riTmas moiTxovs. gagrZeleba mTlianad ar aris mowyvetili xalxur tradicias: aq gvxvdeba SesaniSnavi striqoni, romelic arcTu Soreulad epaeqreba yornis yofiT-saRazrovan, uaresic, obivatelur daskvnas. Tu yornisTvis “orniv yofilan uWkoni”, “vefxisa da moymis” meore mgosani dedis piriT saqveynod acxadebs moymeTa kodeqsis upirveles WeSmaritebas: “arc vefxvi iyo jabani, arc Cem Svil Saxvda Wkviani”. Wkviani aq jabanis sinonimia. amdenad, `Wkviani moyme~ winaaRmdegobrivi cnebaa. saxels da didebas mxolod saRi azris sawinaaRmdegod mavalni ipoveben. Wkvianni iseve ver miswvdebian didebas da saxels, rogorc “vefxistyaosnis” saRvTo mijnurobas (“Wkvianni ver mixvdebian”). analogia, oRond mutatis mutandis, aSkaraa. savsebiT platonuri mantizmis (siSmagis) konteqstSi, roca dionisuri sawyisi adamianis aqtivobis gansxvavebul sferoebze vrceldeba. `Siola da mTrexeli~ 192

amdenadme gansxvavebulia sxva sagmiro baladebisgan, Tumca ar SeiZleba darwmunebuli viyoT, rom igi sagmiro xasiaTisaa, ramdenadac orTabrZola (Tu am Setakebas orTabrZolad CavTvliT) aq mTavari Tema ar aris. balada mravalmxriv aris saintereso: pirvel, rigSi, is istoriuli dokumentia, romelic konkretuli, cocxali SemTxveviT (xdomilebiT) gvisuraTebs saqarTvelos mTaSi Seqmnil situcias zurab erisTavis xanaSi. Siola, erTi gabudayebuli gvaris warmomadgeneli, aragvis erisTavis partikularistuli mcdelobebis dasayrdenia xevSi. hubrisi, rogorc wesi, tragikulad mTavrdeba da Siolas aRsasrulic amgvaria. tragediis arsi moulodnelobaSic, mowinaaRmdege Zalis gauTvaliswineblobaSic mdgomareobs. Siola im mxridan nasroli isris msxverpli xdeba, saidanac naklebad moeloda. ase iRupeba gabudayebuli TorRva Zaganic. magram, rogorc iTqva, es motivi aq ar aris mTavari. mTavari Tema TiTqos im samiode striqonSia gamoxatuli, romlebic daskvnis, erTgvari eqstrabaladuri sivrcidan gamosrolili SeZaxiliT, agvirgvinebs baladis teqsts: `amboben Camaqcevasa axalcixuris kldisasa, Tan Cayolasa amboben qerbeRelais Zisasa, ver Seinaxa stumari, vai vas dedas mtrisasa!~ [qxp XI:#27] magram ara, “Siola da mTrexeli” iseTi kompoziciur-ideuri mTlianobaa, rom saeWvoa, erTi romelime Tema dominirebdes masSi. aq dgas, ra Tqma unda, Rirsebis problema _ Seuracxyofili vaJkacis Rirsebisa, romelsac Tavisi moymeobis ukanasknel (cxeni ukve gaiRo) atributs arTmeven (“ar daiSala, gadaswvda mxarT nadebs mSvildsa rqisasa”, aq ar SeiZleba ar mogvagondes yivCaRis moZaladuri moZraoba: `mozidna nawnavs Tmisasa~), Seuracxyofili maspinZlis Rirsebisa, romelsac stumari moukles (Tema, romelic vaJas geniam poemad aqcia); tradiciiT Semagrebul-gamarTlebuli Surisgebis dauokebeli Jini (“ganrisxebas Rgon xTisasa”); mkvlelis, Tundac sakuTari sicocxlis aradCamgdebis, pirveli reaqcia, Tavi Seafaros tradiciiT kurTxeul adgilebSi, eklesia iqneba Tu keria Tundac moklulis dis saxlSi (“dao, ver Saminaxavdi, cxonebas Seni Zmisasa”?); keriis mfarvelobiTi Zala, Surisgebis grZnobis mZleveli (“wamodo, Sao da bnelo, Tu suls vaameb mkvdrisasa”)... da mainc unda vTqvaT, rom am baladaSi TvalSi sacemia is ganaCeni, rac gamotanilia hubrisis winaaRmdeg: mas aqvs Tavisi mwvervali, apogea, romlis Semdeg iwyeba SeumCneveli dacema da uecari kraxi. amasve gadmogvcems TorRva Zaganis cxovreba, romelsac baladaSi aRzevebisa da dacemis klasikuri saxe aqvs micemuli. mainc ra aris mTavari? iqneb mTavari moqmedi aq droa, is droJami, romelic gadis snoSi im sabediswero isris gasrolidan ukanasknel TavSesaframde, romelmac mainc ver Seifara mkvleli? es dro, avsili egzistencialuri substanciiT, sadac erTni arian devnili (”daelnebas 193

(yuvi, amaze qvemoT) da droisa da adgilis erTianobis, siuJetis<br />

ganuStoeblobis principi, aramed, rac mTavaria, myari eTnografiuli<br />

tradicia. saqme is aris, rom dedas xevsuruli etiketiT ekrZaleba<br />

Svilze (da qmarze) sajarod tirili (amaze qvemoT, ix. xmiT natirlebi).<br />

“iareboda dedai tiriliT, Tvalcremliani” sruliad warmoudgenelia<br />

xevsurul (fSauri ukve itans) tradiciul sinamdvileSi. amitom vfiqrob,<br />

rom es damateba garRvevaa tradiciaSi, rac SeiZleboda axali tradiciis<br />

dasabami yofiliyo, magram ase ar moxda. dRemde xevsureTSi ar moipoveba<br />

dedis xmiT natirlebi, gansxvavebiT fSavisa, sadac am kdemamosil<br />

tradicias didixnis winaT Seudga wyali.<br />

Tu davukvirdebiT, meore kari baladisa xuTi met-naklebad<br />

dasrulebuli monakveTisgan Sedgeba. Segubebulia TiTqos erTmaneTi<br />

Tanamimdevruli zRurblebiT baladis erTiani sunTqva. pirvel<br />

monakveTSi erTurTis daxocvis faqtia aRniSnuli (“imaT daxoces<br />

erTurTi”), momdevno monakveTebSi avtori miubrundeba Serkinebis<br />

peripetiebs da sxvadasxvagvarad gadmocems maT. pirvelad deda<br />

umisamarTod iambobs ambavs: “Cem Svils gzad vefxvi Sahyria...” meoreSi<br />

deda daWril(?) Svils, jerac cocxals, wylulebis uxvevs (es lapsusia<br />

Tu uCveulo metabole?); mesameSi: wina monakveTSi gacveTili xmali aq<br />

bolos uRebs vefxvs: “xmalma dakuwa Zvalia”, orTabrZola mTavrdeba da<br />

dedac amTavrebs tirils: “magis mets aRar gitireb...” da moulodnelad<br />

yovelgvari tradiciis sawinaaRmdegod gaismis: “Sen ar xar satiralia”.<br />

meoTxeSi kvlav Tavidan iwyeba Serkineba dedis sizmarSi: “xan vefxvi, xan<br />

Tavis Svili elandeboda mZinarsa”; mexuTeSi moymis deda midis vefxvis<br />

dedasTan da, unda movlodebodiT, rom deda kvlav wamoiwyebda Setakebis<br />

ambis moyolas.<br />

rogorc mosalodneli iyo, TiToeuli monakveTi Tavis sakuTar<br />

yuvzea gawyobili ise, rom baladis yuvi arc erTSi ar meordeba. es<br />

bunebrivia, ramdenadac damoukidebeli monakveTi Tavis riTmas moiTxovs.<br />

gagrZeleba mTlianad ar aris mowyvetili xalxur tradicias: aq<br />

gvxvdeba SesaniSnavi striqoni, romelic arcTu Soreulad epaeqreba<br />

yornis yofiT-saRazrovan, uaresic, obivatelur daskvnas. Tu yornisTvis<br />

“orniv yofilan uWkoni”, “vefxisa da moymis” meore mgosani dedis piriT<br />

saqveynod acxadebs moymeTa kodeqsis upirveles WeSmaritebas:<br />

“arc vefxvi iyo jabani, arc Cem Svil Saxvda Wkviani”.<br />

Wkviani aq jabanis sinonimia. amdenad, `Wkviani moyme~<br />

winaaRmdegobrivi cnebaa. saxels da didebas mxolod saRi azris<br />

sawinaaRmdegod mavalni ipoveben. Wkvianni iseve ver miswvdebian didebas<br />

da saxels, rogorc “vefxistyaosnis” saRvTo mijnurobas (“Wkvianni ver<br />

mixvdebian”). analogia, oRond mutatis mutandis, aSkaraa. savsebiT platonuri<br />

mantizmis (siSmagis) konteqstSi, roca dionisuri sawyisi adamianis<br />

aqtivobis gansxvavebul sferoebze vrceldeba.<br />

`Siola da mTrexeli~<br />

192

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!