qarTuli folklori - Reso Kiknadze
qarTuli folklori - Reso Kiknadze qarTuli folklori - Reso Kiknadze
qurdovaniZe 2000: Курдованидзе Т., Указатель сюжетов грузинской народной сказки, “Мерани”, Тб., 2000. Bausinger H., Formen der “Volkpoesie”, Erich Schmidt Verlag, Berlin, 1980. arsenas leqsi (poezia da sinamdvile) `arsenas leqsi~ qarTuli xalxuri epikuri Semoqmedebis gviani nayofia. igi XIX s-is me-2 naxevarSia Seqmnili. misi mTavari gmiri realuri pirovnebaa, TiTqos cnobilia misi dabadebis (1797), gavardnisa (1823) da sikvdilis (1842) TariRebi. miuxedavad amisa, `arsenas leqsis~ gmiri tradiciuli epikuri gmiris yvela niSans atarebs. `leqsi~ anonimuria. cnobilni arian mxolod is xalxuri mTqmelebi – moxetiale mestvireebi, romlebic mTel saqarTveloSi avrcelebdnen `Sairsityvas~ ukve legendad qceul keTilSobil yaCaRze, ase tragikulad rom daasrula Tavisi cxovreba. `arsenas leqsi~ mestvireTa repertuaris aucilebel nawils Seadgenda. asrulebdnen mas religiur Tu saxalxo dResaswaulebze, Tavyrilobebze, soflad Tu qalaqad. rogorc Cans, `Sairsityvebi~ arsena oZelaSvilze missave sicocxleSi yofila SeTxzuli da gavrcelebuli. rusuli gazeTis `kavkazis~ (1846 #7) cnoba mowmobs am leqsebis popularobas xalxSi. germaneli mogzaurisa da eTnografis a. haqsthauzenis (1792-1866) wignSi (rusuli Targmani “Закавказский край” gamoqveynda 1857 w.) moxvda arsenas ambavi, romelic mas germaneli kolonistebisgan hqonia gagebuli TbilisSi jer kidev 1843 wels. arsenas `Sairsityvas~ germanelTa wreSic SeuRwevia. ar aris gamoricxuli, rom a. haqsthauzenisTvis Tbilisel germanelebs arsenas Tavgadasavali swored xalxuri leqsebis mixedviT eambaT, ramdenadac am monaTxrobis detalebi emTxveva `arsenas leqsis~ zogierT epizods, Tumca 122
arsebiTi gansxvavebebic arsebobs (ix. damateba 1). rogorc garkveulia, leqsi Tu leqsebi arsenaze 1841-1846 wlebSi unda Seqmniliyo [kakiaSvili]. pirveli publikacia `arsenas leqsisa~ ekuTvnis nikoloz yifians (1847- 1905), romelmac sxvadasxva variantis safuZvelze Seadgina erTi Serwymuli teqsti da ilias `kako yaCaRTan~ erTad dabeWda calke wignad (1872 w.). is teqsti `arsenas leqsisa~, romelic dRemde ibeWdeba, p. umikaSvilis xelidan aris gamosuli (pirvelad gamoqveynda 1874 w.). `arsenas teqstis~ dadgenaSi p. umikaSvilis Rvawlis Sesaxeb ix. [gvaramaZe: 45-46]. man gamokveTa eposis saboloo saxe, erT Zafze aago mis xelT arsebuli calkeuli epizodi, romlebic erTmaneTTan daukavSireblad sruldeboda mestvireTa mier. umikaSvilis arqivSi daculia epizodebi, romlebic mas ar gamouyenebia `arsenas leqsis~ asagebad. da mainc umikaSviliseuli gamTlianeba arsena yaCaRis garSemo arsebuli `Sairsityvebisa~ metnaklebad amomwuravia da dRemde inarCunebs rogorc mxatvrul, ise informaciul mniSvnelobas. mis Semdeg aravis ucdia Sevseba `arsenas leqsisa~ sxva epizodebiT, an p. umikaSvilis mier gamoyenebuli masalis sxvagvarad ganlageba. p. umikaSviliseuli teqsti optimaluria: TiToeuli epizodi masSi poulobs Tavis erTaderT kuTvnil adgils. marTalia, mestvireTa repertuari arasodes moicavda yvela arsebuli epizodisgan Semdgar erT mTlian teqsts, unda vifiqroT, rom maT cnobierebaSi virtualurad arsebobda calkeul epizodTa Tavdapirveli erTianobis gancda. savsebiT gasaziarebelia amasTan dakavSirebiT g. barnovis Tvalsazrisi, romelic man amgvarad gamoTqva: `arsenas leqsi~ ar warmoadgens sxvadasxva epizodebis meqanikur gadabmas. igi Tavidanve gaazrebuli unda yofiliyo rogorc epikuri tilo, mTliani istoria saxalxo gmirisa. vfiqrob, swored aman ganapiroba rekonstruqciis warmateba~ [barnovi 1989:24]. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis SoTa rusTavelis saxelobis literaturis institutis folklorul arqivSi, p. umikaSvilis koleqciaSi, daculia `arsenas leqsis~ erTi teqsti, rogorc Cans, pirveli (an erT-erTi) cda arsebuli variantebis gamTlianebisa, romelic p. umikaSvils ar gamouqveynebia (SoTa rusTavelis sax. qarTuli literaturis institutis folkloruli arqivi = fa. umik. 15/2). `arsenas leqsis~ gmiri arsena oZelaSvili realuri piria. Tavisi epoqisa da sazogadoebis Svili. misi samoqmedo asparezic, cxadia, savsebiT realur sivrceSia gaSlili – es aris aRmosavleTi saqarTvelo, misi TiTqmis yoveli mxare. `arsenas leqsi~ sxva xalxur qmnilebaTagan toponimebis uCveulo siuxviT gamoirCeva. misi gmiris saasparezo are vrcelia: TrialeTi, marabda, koda, TeleTi, kumisi, somxiTi (sofeli), Tbilisi (`qalaqi~), almasis wyali, Siraqi, Tavfaravnis tba, gomareTi, qiziyi – bodbisxevi, martyofi, diRomi, mcxeTa, muxaTgverdi, zemo qarTli, axalcixe. saqarTvelos farglebs gareT: yazaxi (azerbaijanSi). arsenas ambavSi monawileoben da ubralod naxsenebi arian sxvadasxva 123
- Page 71 and 72: magram ramdenadac siuJetebis sesxeb
- Page 73 and 74: periodul ganaxlebas ganicdis zepirs
- Page 75 and 76: warmoSobisaa. ar viciT, ra erqva mT
- Page 77 and 78: moipovebs sacoles, VIII. Cadis qves
- Page 79 and 80: II. gadagdeba. amirani gadagdebuli
- Page 81 and 82: III-a. rZeSi ganbana. es epizodi mx
- Page 83 and 84: VI. ukanaskneli devi da camcumis ko
- Page 85 and 86: TiamaTis mier marduqis STanTqma da
- Page 87 and 88: sinaTleze unda gaiyvanos - mzeTunax
- Page 89 and 90: avSvobaze, mis idumalebriv warmoSob
- Page 91 and 92: ganuyrelad da Semweoba gauwies yama
- Page 93 and 94: XIV. mijaWva. amiranis sasjelis adg
- Page 95 and 96: XVI. gaTavisuflebis mcdelobani. Tan
- Page 97 and 98: mTadqceul gveleSapSi - amoikiTxa, r
- Page 99 and 100: saidumlos argamxelas (rom zevss mis
- Page 101 and 102: gaapo klde, romlis wiaRSi `samudamo
- Page 103 and 104: Ciqovani 1959: Ciqovani m., qarTuli
- Page 105 and 106: amgvarad ismis kiTxvebi: romelia `e
- Page 107 and 108: nawili 1. eqspozicia (ambavi qorwil
- Page 109 and 110: IV. abesalomis fici. V. qorwili. wr
- Page 111 and 112: abesalomis deda, iseve rogorc deda
- Page 113 and 114: ogorc RvTis bavSvebi, ar ekuTvnian
- Page 115 and 116: socialur dapirispirebas, romelsac g
- Page 117 and 118: Tumca igi sxva gziT cdilobs caTaswo
- Page 119 and 120: eSmaki. abesalomi ar aris eSmakis t
- Page 121: P.S. Tavis dasawyisSi naxsenebi iyo
- Page 125 and 126: Strixebi mainc erTimeores emTxveva.
- Page 127 and 128: aq unda SeiniSnos, rom motacebis mi
- Page 129 and 130: a Zalam unda moabrunos Tavisuflebis
- Page 131 and 132: RmerTi jer kidev masTan aris, jer k
- Page 133 and 134: sityviTa da saqmiT, amas `leqsis~ b
- Page 135 and 136: moyvare da xalxisagan Seyvarebuli,
- Page 137 and 138: cixeSi Casves. ramdenime wlis Semde
- Page 139 and 140: kvla ar Camideniao. Tu mamiklavs, r
- Page 141 and 142: gilgameSiani: gilgameSiani, Zveli S
- Page 143 and 144: mekvleTa, doRis dalocvisas; jvarSi
- Page 145 and 146: xucesis, rogorc Suamavlis roli, kar
- Page 147 and 148: kuretni. maSin mqond Zali-d’ SaZl
- Page 149 and 150: medges loginni CardaxSiao. abuleTau
- Page 151 and 152: calke qmedeba _ aseTia Selocvis pri
- Page 153 and 154: abaia Taba Tabaia ieso da lasaria
- Page 155 and 156: aris, rom oqros savarcxliT Tmas iva
- Page 157 and 158: `_ mariav, ras tiri, ras Civi, ras
- Page 159 and 160: “Semkulni” arian yvela im atrib
- Page 161 and 162: egresem iosi erivane da iona iosave
- Page 163 and 164: warmomTqmelic. Tuki arsebobs raime
- Page 165 and 166: a aris Sroma, Tu mas mxolod ekonomi
- Page 167 and 168: simRerebis fragmentebi an maTi ubra
- Page 169 and 170: Sromis procesis winamZRoli da, alba
- Page 171 and 172: gegonebaT, mTeli sofeli qeifobso. a
arsebiTi gansxvavebebic arsebobs (ix. damateba 1). rogorc garkveulia,<br />
leqsi Tu leqsebi arsenaze 1841-1846 wlebSi unda Seqmniliyo [kakiaSvili].<br />
pirveli publikacia `arsenas leqsisa~ ekuTvnis nikoloz yifians (1847-<br />
1905), romelmac sxvadasxva variantis safuZvelze Seadgina erTi<br />
Serwymuli teqsti da ilias `kako yaCaRTan~ erTad dabeWda calke wignad<br />
(1872 w.).<br />
is teqsti `arsenas leqsisa~, romelic dRemde ibeWdeba, p. umikaSvilis<br />
xelidan aris gamosuli (pirvelad gamoqveynda 1874 w.). `arsenas teqstis~<br />
dadgenaSi p. umikaSvilis Rvawlis Sesaxeb ix. [gvaramaZe: 45-46]. man<br />
gamokveTa eposis saboloo saxe, erT Zafze aago mis xelT arsebuli<br />
calkeuli epizodi, romlebic erTmaneTTan daukavSireblad sruldeboda<br />
mestvireTa mier. umikaSvilis arqivSi daculia epizodebi, romlebic mas<br />
ar gamouyenebia `arsenas leqsis~ asagebad. da mainc umikaSviliseuli<br />
gamTlianeba arsena yaCaRis garSemo arsebuli `Sairsityvebisa~<br />
metnaklebad amomwuravia da dRemde inarCunebs rogorc mxatvrul, ise<br />
informaciul mniSvnelobas. mis Semdeg aravis ucdia Sevseba `arsenas<br />
leqsisa~ sxva epizodebiT, an p. umikaSvilis mier gamoyenebuli masalis<br />
sxvagvarad ganlageba. p. umikaSviliseuli teqsti optimaluria: TiToeuli<br />
epizodi masSi poulobs Tavis erTaderT kuTvnil adgils. marTalia,<br />
mestvireTa repertuari arasodes moicavda yvela arsebuli epizodisgan<br />
Semdgar erT mTlian teqsts, unda vifiqroT, rom maT cnobierebaSi<br />
virtualurad arsebobda calkeul epizodTa Tavdapirveli erTianobis<br />
gancda. savsebiT gasaziarebelia amasTan dakavSirebiT g. barnovis<br />
Tvalsazrisi, romelic man amgvarad gamoTqva: `arsenas leqsi~ ar<br />
warmoadgens sxvadasxva epizodebis meqanikur gadabmas. igi Tavidanve<br />
gaazrebuli unda yofiliyo rogorc epikuri tilo, mTliani istoria<br />
saxalxo gmirisa. vfiqrob, swored aman ganapiroba rekonstruqciis<br />
warmateba~ [barnovi 1989:24]. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis SoTa<br />
rusTavelis saxelobis literaturis institutis folklorul arqivSi, p.<br />
umikaSvilis koleqciaSi, daculia `arsenas leqsis~ erTi teqsti, rogorc<br />
Cans, pirveli (an erT-erTi) cda arsebuli variantebis gamTlianebisa,<br />
romelic p. umikaSvils ar gamouqveynebia (SoTa rusTavelis sax. <strong>qarTuli</strong><br />
literaturis institutis folkloruli arqivi = fa. umik. 15/2).<br />
`arsenas leqsis~ gmiri arsena oZelaSvili realuri piria. Tavisi<br />
epoqisa da sazogadoebis Svili. misi samoqmedo asparezic, cxadia,<br />
savsebiT realur sivrceSia gaSlili – es aris aRmosavleTi saqarTvelo,<br />
misi TiTqmis yoveli mxare. `arsenas leqsi~ sxva xalxur qmnilebaTagan<br />
toponimebis uCveulo siuxviT gamoirCeva. misi gmiris saasparezo are<br />
vrcelia: TrialeTi, marabda, koda, TeleTi, kumisi, somxiTi (sofeli),<br />
Tbilisi (`qalaqi~), almasis wyali, Siraqi, Tavfaravnis tba, gomareTi,<br />
qiziyi – bodbisxevi, martyofi, diRomi, mcxeTa, muxaTgverdi, zemo<br />
qarTli, axalcixe. saqarTvelos farglebs gareT: yazaxi (azerbaijanSi).<br />
arsenas ambavSi monawileoben da ubralod naxsenebi arian sxvadasxva<br />
123