adamiani bibliur droSi - Reso Kiknadze
adamiani bibliur droSi - Reso Kiknadze
adamiani bibliur droSi - Reso Kiknadze
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
A <strong>adamiani</strong> cxovelTa Soris da <strong>adamiani</strong> cxovelSi an piruku<br />
(<strong>bibliur</strong>-Suamdinaruli tradicia)<br />
biblia religiuri wignia, magram is garkveulad miwisken da, sabolood,<br />
<strong>adamiani</strong>sken aris orientirebuli. misTvis ZiriTadia anTropologia preambulis<br />
Semdeg _ `dasawyisSi RmerTma Seqmna ca da miwa~ _ ca ukana planze gadadis,<br />
efareba mkiTxvelis Tvals da asparezze gamodis miwa (`da miwa iyo...~), rogorc<br />
<strong>adamiani</strong>s momavali samyofeli da mis qmedebaTa asparezi. biblia ar<br />
gvelaparakeba caze _ angelozebis samyaroze, arc adamis ciur-kosmiur<br />
ganzomilebaze, aramed mxolod miwierze. esaia winaswarmetyveli ambobs, rom miwa<br />
`udaburobisTvis ar Seqmnila~ (45:18). miwa misma Semqmnelma daasaxla adamianebiT<br />
da sxva cocxali arsebebiT.<br />
_ ra adgili uWiravs arsebaTa ierarqiaSi adamians, ra masalisgan aris igi<br />
Seqmnili? ra gansxvavebaa adamiansa da cxovels Soris, romlebic bibliis<br />
Tanaxmad erTsadaimave meeqvse dRes Seiqmnen?<br />
_ r o g o r i a p i r v e l q m n i l i a d a m i a n i ? g a n s x v a v e b i T b i b l i u r i<br />
anTropogoniisa, Suamdinaruli koncepciiT, <strong>adamiani</strong> arasrulyofil arsebad<br />
Seiqmna, romelsac esaWiroeba gansruleba. bunebis Svili, rogoradac is Seqmnes<br />
RmerTebma, unda gaemijnos cxovelTa samyaros, romlis niSnebsac igi atarebs<br />
Tavisi gaCenisas.<br />
_ ras moelis <strong>adamiani</strong>sgan RmerTi (bibliis Tanaxmad) da ras moelodnen<br />
misgan RmerTebi (Suamdinaruli teqstebis Tanaxmad).<br />
_ <strong>adamiani</strong>s moRvaweoba gaSlilia, erTi mxriv, geosferoSi, meore mxriv,<br />
biosferoSi, kerZod, cxovelTa samyaroSi, romelTa Soris erTni Sinaurni arian,<br />
meoreni _ gareulni. TiToeuli maTganis mimarT mas gansakuTrebuli<br />
damokidebuleba aqvs.<br />
TiToeuli es sakiTxi kulturologiur aspeqtSi moelis gadawyvetas.<br />
I. adamianebi da cxovelebi<br />
bibliis meore TavSi vkiTxulobT sityvebs, romlebic SegviZlia <strong>bibliur</strong>i<br />
anTropologiis fuZemdebel teqstad miviCnioT.<br />
`Tqva ufalma RmerTma: ar varga adamis martod yofna. gavuCen Semwes, mis<br />
Sesafers.<br />
da gamosaxa ufalma RmerTma miwisagan velis yvela cxoveli da cis yvela<br />
frinveli da mihgvara adams, rom enaxa, ras daarqmevda. romeli suldgmuls ras<br />
daarqmevda adami, misi saxelic is iqneboda.<br />
da darqva adamma saxeli yvela pirutyvs, cis frinvels da velis yvela cxovels.<br />
magram adams ar gamouCnda Semwe, misi Sesaferi~ (2:18-20).<br />
es iyo gasaubreba. RmerTma `Sesaqmis gvirgvini~ gaasaubra sxva<br />
qmnilebebTan. es iyo maTi pirveli Sexvedra, erTmaneTis gacnoba, adams unda<br />
moesinja TiToeuli maTganis SesaZleblobebi Tavisi misiis aRsasruleblad<br />
dedamiwaze.<br />
cxadia, RmerTi arc moeloda, rom adami cxovelTa Soris amoarCevda Tavis<br />
Sesafer arsebas. aq RmerTma adams misca amocana, Tavad gaevlo zRvari Tavis,<br />
rogorc RvTis xatis, bunebasa da im arsebaTa bunebas Soris, romlebic,<br />
figuralurad rom vTqvaT, meeqvse dRis diliT Seiqmna, Tavad ki SuadRisas. adami<br />
mixvda, rom maT Soris, miuxedavad raRac msgavsebisa, iyo mniSvnelovani<br />
gansxvavebac da imgvari siucxove, rac SeuZlebels gaxdida maT<br />
urTierTSemweobas cxovrebaSi da SemoqmedebaSi. rogor mixvda am sxvaobas<br />
adami? is mixvda im unaris gamoyenebiT, romelic mas mieca rogorc gonier da<br />
metyvel arsebas. am pasaJSi RmerTi amowmebs adams, rogor gamoiyenebs igi am<br />
unars: Tu adami RvTis xatad Seiqmna, saxeldebis aqts mis xelSi unda hqonoda<br />
SemoqmedebiTi xasiaTi. mas iseve SemoqmedebiTad unda gamoeyenebina sityvis<br />
unari, rogorc RmerTs _ roca is jer samyaros qmnida (`da Tqva RmerTma... da<br />
1
iqmna~) da mere, roca saxelebs arqmevda TiToeul qmnilebas (`naTels RmerTma<br />
uwoda dRe...~).<br />
saxeldebis aqtis mizani qmnilebaTa erTmaneTisgan gamijvnaa, maT Soris<br />
arsebuli gansxvavebis sityvierad gamoxatva. magram moyvanil konteqstSi<br />
saxeldeba ar aris meqanikuri aqti, es ar aris iarliyebis Camokideba arsebebze<br />
maTi erTmaneTisgan garCevis mizniT. roca Cven dRes varqmevT saxelebs,<br />
srulebiT ar vfiqrobT, rom saxels SeeZleba im sagnis Tu arsebis bunebis<br />
gamoxatva da gansazRvra, visac varqmevT saxels. anu Cven Serigebuli varT, rom<br />
saxeli sagnis bunebis adeqvaturi ar iqneba. magram bibliis am pasaJSi iseve,<br />
rogorc Zvel teqstebSi (gansakuTrebiT es reliefurad Cans vedebSi), sagnisTvis<br />
saxelis darqmeva, niSnavda, pirvel rigSi, sagnis Sinaganis amocnobas<br />
(identifikacias), Secnobas da Semecnebas. ufro sworad, saxeldebis aqts win<br />
uswrebs, an misi erTdroulia, qmnilebis Sinagani bunebis ganWvreta, romlis<br />
sityvieri gamoxatulebaa saxeli. raime nivTi, mxolod imdenad arsebobs,<br />
ramdenadac igi saxeldebulia. nivTi sakuTar saxelTan erTad iZens arsebobas.<br />
amrigad, saxeldebis aqtiT adamma RvTis qmnilebaTa bunebisken gaikvlia gza,<br />
amoicno maTi niri da xasiaTi, rogoradac isini Seqmna RmerTma. ufro zustad,<br />
saxeldebam gamoxata is, rac adamma maT bunebaSi SeRweviT da wvdomiT Seicno.<br />
saxeldebis aqtma adams daanaxva, rom arc erTi am arsebaTan, romelsac man<br />
saxelebi daarqva, ar gamodgeboda mis Semwed misi gamCenis mier dakisrebuli<br />
amocanis aRsrulebaSi. biblia cdilobs adamianuri eniT sakmaod sicxadiT,<br />
Tumca simbolurad, gamoxatos es fundamenturi gansxvaveba: Tu adami Seiqmna<br />
RvTis xatad, cxovelebze naTqvamia, rom isini warmoSva miwam (dab. 1:24).<br />
marTalia, adamic miwisgan gamoisaxa, magram RvTis xatad gamoisaxa. amiT<br />
naTqvamia, rom igi ar aris oden miwieri arseba. garkveuli azriT, adamsa da<br />
cxovels Soris gansxvaveba casa da miwas Soris gansxvavebis anareklia.<br />
biblia ar aris samecniero traqtati, rom movelodeT misgan <strong>adamiani</strong>s<br />
anatomiis Sesaxeb konkretul miTiTebebs. magram mainc bibliis teqstSi, Tumca<br />
simbolurad, Cans <strong>adamiani</strong>s fizikuri masalis gansakuTrebuloba. roca adamma<br />
Tavisi Rrma ganWvretiT ver aRmoaCina cxovelebSi iseTi arseba, romelic misi<br />
Sesaferi iqneboda, maSin RmerTma misi organizmidan gamoiyvana eva. adamma am<br />
sityvebiT `Zvalia Cemi ZvalTagani da xorci Cemi xorcTagani~ (2:23), romlebic<br />
man warmoTqva evas danaxvisas, isic Tqva, rom, miuxedavad garegnuli msgavsebisa,<br />
sxvaa misi xorci da sxvaa im arsebaTa xorci, romelnic man saxeldebiT gamijna<br />
erTmaneTisgan. axla aRmoCnda, rom eva swored is arsebaa, romelic gaswevs mis<br />
Semweobas, radgan misi Zvali udgas da misi xorciT aris Semosili. bibliam<br />
iribad gaacxada is WeSmariteba, rom <strong>adamiani</strong>s xorci sxvaa, cxovelisa _ sxva.<br />
bibliam es Tqva miwis Sesaxeb, rom sxvaa is miwa, romlisganac cxoveli Seiqmna<br />
da sxvaa miwa, romlisganac adami gamoisaxa. pavle mociquli aSkarad<br />
laparakaobs sxvadasxva arsebaTa gansxvavebul xorcze:<br />
`yvela xorci (sarqs) erTi xorci rodia, aramed sxvaa damianis xorci, da<br />
sxvaa cxovelis xorci, sxva frinvelis xorci, da sxvaa Tevzisa (1kor. 15:39).<br />
im enaSi (ebraulSi), romlis kategoriebiTac azrovnebs mociquli, sityvebi<br />
xorci (basar) da Zvali (yecem) ufro mets niSnavs, vidre misi Sesatyvisebi<br />
berZnulSi. SegviZlia vilaparakoT Zvalze, rogorc yvelaze myar da mkvriv<br />
elemetze (semituri Ziri ycm, saidanac Zvalis aRmniSvneli sityvaa nawarmoebi,<br />
Seicavs simtkicis, simkvrivis da simyaris semantikas). <strong>adamiani</strong>s sxeulSi,<br />
romelic yvelaze didxans uZlebs JamTasvlas da, faqtiurad, uxrwneli<br />
bunebisaa. igi itvirTavs <strong>adamiani</strong>s TavisTavadobis, individis Sinagani arsebis<br />
gamoxatvas. rogorc identifikaciis niSani Zvali gadadis Taobidan Taobamde<br />
STamomavlobaSi. Zval-gvari xevsurul dialeqtze Seurevnel STamomavlobas anu<br />
gvaris Tavis TavTan identobaze miuTiTebs. am TvalTaxedviT, Zvali is<br />
substanciaa, romelzec aRbeWdili tvifari waruSlelia. `me kacisa arc sikeTe<br />
damcildebisa’ arc siave: orTav ZvalT damewerebis~ [WinWarauli, 1054]. ix.<br />
2
ezekielis xilva: Zvlebis aRdgoma RvTis sulis STaberviT (37:1-8), kecalkoatlis<br />
mier `Zvirfasi Zvlebis~ moZieba kacTa modgmis asaRorZineblad nahuatlis<br />
miTologiaSi.<br />
Suamdinarul kosmo-anTropogoniur teqstebSi. <strong>adamiani</strong> iqmneba Tixis,<br />
xorcisa da sisxlisgan. Tixa mis miwier mxareze laparakobs, xorci da sisxli _<br />
RvTiurze: es sisxli da xorci <strong>adamiani</strong>s Sesaqmnelad msxverplad Sewiruli<br />
RmerTis sisxli da xorcia. teqsti ambobs:<br />
`erTi RmerTi unda daiklas,<br />
mis xorcSi da sisxlSi<br />
ninxursangam Tixa mozilos,<br />
raTa RmerTi da <strong>adamiani</strong> TixaSi gaerTiandnen...~<br />
[ebelingi 1931, gv. 176]<br />
<strong>adamiani</strong>s xorcis gansakuTrebuloba sxvagvaradac aris gamoxatuli.<br />
`uzumuaSi, cisa da miwis kavSirSi,<br />
lamga-RvTaebebi unda davklaT,<br />
maTi sisxlisgan kacTa modgma SevqmnaT...~<br />
[ebelingi 1916, str. 24-26]<br />
uzu-mu-a, romelic samyaros centrSi (duranqi) mdebareobs, Tavisi<br />
etimologiiT metyvelebs Tavis Tavze, igi niSnavs `xorcis aRmocenebis (adgils)<br />
~. am adgilze mxolod adamianuri arseba iqmneba, ara cxovelebi.<br />
wina teqstis erTi RmerTi da es lamga-RvTaeba kosmogoniuri miTosis<br />
arsebebia, romlebic qaosis laSqarSi ibrZodnen kosmosis RmerTebis winaaRmdeg.<br />
am miTosiT ori ram aris naTqvami: a) <strong>adamiani</strong>s xorci gansakuTrebuli<br />
warmoSobisaa da b) adamianSi damnaSave da dasjilis (amitom aris <strong>adamiani</strong><br />
codvad midrekili), sisxli Cqefs. es sixli Tavs iCens warRvnis epizodSi:<br />
qaosis RmerTi axla <strong>adamiani</strong>s bunebidan ganagrZobs amboxs kosmosis winaaRmdeg.<br />
<strong>adamiani</strong> isjeba warRvniT, romelic TavisTavad qaosis mobrunebaa. <strong>adamiani</strong><br />
isjeba imave danasaulisTvis, rac qaosi RmerTebma kosmosis RmerTebis<br />
winaaRmdeg Caidines.<br />
II. <strong>adamiani</strong> _ miwaTmoqmedi<br />
`da aiyvana adami ufalma RmerTma da daasaxla<br />
edemis baRSi mis dasamuSaveblad da dasacavad~ (dab. 2:15).<br />
es fuZemdebluri pasaJi gveubneba, rom edemis baRi miwis gansakuTrebuli<br />
monakveTia, romelic absoluturad gansxvavdeba edems gareT mdebare danarCeni<br />
teritoriisgan, sadac adami moxvda dacemis Semdeg. edemSi adamis<br />
damokidebuleba miwisadmi gansxvavdeba im damokidebulebisgan, romelic edems<br />
gareT warmoiSva. enas surs gamoxatos es damokidebuleba. ramdenime Targmani<br />
miaxloebiT gadmoscems am pasaJis Canafiqrs. martin buberi, ganTqmuli<br />
bibleisti da religiuri moazrovne, amgvar Targmans gvTavazobs: Ihn zu bedienen<br />
und ihn zu hüten, `raTa emsaxuros mas (miwas) da daicvas igi~ [buberi]. aseve andre<br />
Suraki (Chouraqui) frangulad: Pour le servir et pour le garder [Suraki] da iungi<br />
inglisur sityvasityviT TargmanSi: to serve [iangi]. yvela danarCeni Targmani, maT<br />
Soris qarTulic, utilitarul damokidebulebas xedavs am urTierTobaSi, rac<br />
ar unda iyos gamarTlebuli _ igi adamsa da miwas Soris mxolod edems gareT<br />
Seqmnil urTierTobas asaxavs da, amdenad, calmxrivia. edemSi sazrdos mopoveba<br />
adamisgan ar moiTxovda oflis mRvrel Sromas. uflis sasjeli `tanjviT<br />
miiRebde misgan sazrdels (dab. 3:17)~ da `pirofliani Wamde purs~ (dab. 3:19)<br />
gulisxmobs Secvlil mdgomareobas, roca adamis msaxureba miwisadmi edems<br />
gareT mZime Sromad da satanjvelad aris Secvlili. ebraul zmnebs yabad da<br />
3
Samar Zveli aRTqmis mTel teqstSi religiuri msaxurebis, morCielbis da<br />
Tayvaniscemis Sinaarsi aqvs, mxolod zogierT SemTxvevaSi ixmareba es zmna<br />
sekularuli _ rogorc raimes fizikuri xeliT keTebis an Senaxvis _<br />
mniSvnelobiT [leqsikoni, 640]. biblia dums imis Taobaze, Tu konkretulad raSi<br />
gamoixateboda miwisadmi msaxureba da misi dacva, an ra saxis iyo is sazrdo,<br />
romelic adams am msaxurebis sanacvlod unda moepovebina. magram es msaxureba<br />
rom RvTis xatis Sesaferi sulier-SemoqmedebiTi aqti unda yofiliyo da ara<br />
pragmatul-utilitaruli, aSkaraa.<br />
Suamdinaruli koncefciis Tanaxmad, romelsac <strong>bibliur</strong>i anTropogonia<br />
exmaureba, am <strong>adamiani</strong>s pirveli amocana miwasTan aris dakavSirebuli da is<br />
religiis niSans atarebs. yvelaferi, rasac <strong>adamiani</strong> akeTebs miwaze, Tundac es<br />
iyo Tavis gamokveba da dedamiwaze cxovrebis mowtoba, dawyebuli utilitaruli<br />
saqmianobiT, kulturis mSeneblobit damtavrebuli, RmerTebis samsaxurisTvis<br />
keTdeba. aamianis yvela saqmianoba religiuri mzsaxurebis gamoxatulebaa.<br />
`RmerTTa samsaxuri xvedrad davuwesoT:<br />
maradRe izrunon sasazRvro arxebze,<br />
Toxi da godori xelSi eWiroT,<br />
aSenon RmerTebis sadgomebi,<br />
mindori mindvrisgan gamijnon,<br />
arxebs swori gza warumarTon,<br />
morwyan qveynis oTxive mxare,<br />
mcenareebi miwidan aRmoacenon,<br />
gaapoxieron anunaqTa veli,<br />
qveynad siuxve amravlon,<br />
gamarTon RmerTebis dResaswaulebi...~<br />
[ebelingi 1916, str. 27...]<br />
zogadad rom vTqvaT, am teqstis Tanaxmad, <strong>adamiani</strong>s movaleoba<br />
mdgomareobs RmerTebis mier dawyebuli saqmis gagrZelebaSi. RmerTebs<br />
gamzadebuli aqvT miwis reliefi im mizandasaxulobiT, rom <strong>adamiani</strong> arxebs<br />
gaiyvans mdinareTa Soris (es mdinareebi tigrosi da evfratia), anu Seqmnas<br />
sarwyavi qseli da mudmivad izrunos mis wesrigze. amitomac aris, rom<br />
Suamdinareli mefe qveynis miwaTmoqmedis (engar) tituls atarebs. da<br />
niSandoblivia, rom misi sainauguracio himnSi mas arxebis gayvanisken<br />
mouwodeben. niSandoblivia isic, rom pirveli qmedeba, rasac mefe sCadis<br />
kurTxvevis Semdeg, taZris ezoSi xis dargvaa.<br />
miwaTmoqmedebis religiur ganzomilebas amxels enac: miwaTmoqmedeba<br />
<strong>adamiani</strong>s saarsebo amocanebs emsaxureba, magram, amavdroulad da, SesaZloa,<br />
pirvel rigSi, es saqmianoba RmerTebis samsaxuris erT-erTi saxea<br />
msxverplSewirvebisa da religiur dResaswaulTa gverdiT. amitomac sruliad<br />
kanonzomieria, rom Tavad enac gamoxatavdes am igiveobas. babilonur enaze<br />
palix niSnavs `moSiSsac” (palix ili `RvTis moSiSi”) da `miwis mxvnelsac”.<br />
sxvadasxva xalxebis miTebi mowmoben miwaTmoqmedebis saRvTo warmoSobaze<br />
(gansakuTrebiT TvalsaCinoa es berZnul samyaroSi, sadac miwaTmoqmedeba<br />
qalRmerT demetres mier aRmoCenilad da daarsebulad aris miCneuli. demetresa<br />
da kores miToszea dafuZnebuli elevsinis misteria, romelic samiwaTmoqmedo<br />
weliwadis dawyebis aRsaniSnavad imarTeboda aTenSi).<br />
III. mwyemsi<br />
Tumca adamma ver hpova mis mier saxeldebul arsebebSi Tavisi bunebis<br />
Tanaziari arseba, erT rames mainc miaRwia, saxeldobr, imas, risTvisac RmerTma<br />
ganawesa igi: `epatronos zRvaSi Tevzs, caSi frinvels, pirutyvs...~ (1:26). radgan<br />
saxeldebaSi arsebaTa SecnobasTan erTad maTze patronobac igulisxmeba. visac<br />
saxels varqmevT, Cveni sapatronebelia da vuflobT maTze. saxelis codna<br />
saxelmdebels aZlevs patronobis uflebas da akisrebs valdebulebasac.<br />
4
meore sakiTxi, romelic wamoiWreba am konteqstSi: biblia gveubneba, rom<br />
yvela qmnileba, maT Soris cxovelebic, `Tav-Tavis gvarisda mixedviT~ Seiqmna<br />
(dab. 1:21,24,25). `Tav-Tavis gvarisda mixedviT~ Seqmnil cxovelebs Tav-Tavisi<br />
saxelebi aqvT: erTi gvarisani (behemah) is cxovelebi arian, romlebic unda<br />
daqvemdebarebuliyvnen adamianur sazogadoebaSi Semosvlas. meore gvaris<br />
cxovelebi (xaiaT ha-arec) im gvaris cxovelTa samyaroa, romelic velur<br />
pirobebSi unda darCeniliyo. gavrcelebuli SexedulebiT, TiTqos adamianma<br />
cxovelebi sameurneo miznebisTvis moiSinaura, magram arsebobs Tvalsazrisi,<br />
romlis Tanaxmad adamianma cxovelebi Tavis sazogadoebaSi Tavisi simartovis<br />
amosavsebad Semoiyvana, rasac mxolod cxovelebTan, ara miwasTan, urTierTobis<br />
ZaliT SeZlebda. sxva TvalsazrisiT, Tavad cxovelebi mividnen adamianebTan,<br />
Tavi dauxares da, maTgan mfarvelobis sanacvlod, samsaxuri gamoucxades. xolo,<br />
rac Seexeba gareul cxovelebs, maTTan adamianebs sxva ena hqondaT. <strong>adamiani</strong>s<br />
mimarT cxovelTa am gansxvavebul poziciaSi yofnas ena sagangebod mijnavs<br />
erTmaneTisgan: Sinauri cxoveli daikvlis (an msxverplad Seiwirvis), gareuli<br />
moikvlis. da- da mo- zmniswinebiT gamoxatuli aqtebis gadamisamarTeba<br />
Seuracxmyofelia rogorc erTisTvis, ise meorisTvis.<br />
adamianuri arsebis maRali warmoSobisa da misi gansakuTrebulobis<br />
fonze Suamdinarul literaturaSi da xelovnebaSi vadasturebT sruliad<br />
gansxvavebul koncefcias <strong>adamiani</strong>s warsulis Sesaxeb. am koncefcias SegviZlia<br />
paleo-evolucionisturi an, Tundac, paleo-darvinistuli vuwodoT. ai, rogoria<br />
pirvelSeqmnili <strong>adamiani</strong> Suamdinaruli warmodgeniT:<br />
`kacobriobam im Zvel dReebSi<br />
puris Wama ar icoda,<br />
tanisamosis Cacma ar icoda,<br />
xalxi tanSiSveli dadioda,<br />
balaxs, rogorc cxvari, piriT Wamda,<br />
wyals arxebidan svamda~<br />
[xorbali da cxvari str. 20-25].<br />
pirvelSeqmnili <strong>adamiani</strong>s es koncefcia realizebulia `gilgameSis<br />
eposSi~ enqidus saxiT. igi Tavisi Seqmnidanve cxovelur saxes atarebs. eposis<br />
erT-erTi personaJi, usaxelo monadire, romelic mas sanadiro adgilebSi<br />
gadaeyara, mas moixseniebs rogorc lula-amelus, rac sxva arafers niSnavs, Tu<br />
ara velurs kacs. [aRsaniSnavia, rom kompozitis pirveli wevri lula (Tu<br />
lulu) zagrosis mTianeTis erT-erTi tomis saxelia]. magram es lula-amelu ara<br />
ubralod aracivilizebuli arsebaa, aramed cxoveluri atributebiT aris<br />
Semkuli da cxoveluri wesiT cxovrobs: sxeuli banliT aqvs dafaruli<br />
(SesaZloa, rqebic amSvenebdes da Cliqebic hqondes, rogorc amas gliptikuri<br />
sabeWdavebi gvisuraTebs) da cxoveliviT Zovs balaxs da cxoveliviT iklavs<br />
wyurvils. erTaderTi niSani, riTac is Tavisi samwyosgan gansxvavdeba, orfexze<br />
siarulia. da erTaderTi movaleoba, romelic am arsebas akisria, es aris<br />
gareuli pirutyvebis (Tavadac pir-utyvia) patronoba.<br />
magram jer rac Seexeba enqidus gaCenas, anTropogoniis am versiisTvis<br />
mainc ucxo ar aris <strong>adamiani</strong>s RvTis xatad Seqmnis <strong>bibliur</strong>i idea. ai, rogor<br />
iqceva enqidus Semqmneli qalRmerTi aruru:<br />
`cis RmerTis xati gulSi Caisaxa,<br />
merme ganibana xelebi arurum,<br />
Tixa mozila, velze dagdo,<br />
velad moavlina gmiri enqidu,<br />
velebis naSieri, ninurTas Zalisa,<br />
Tmebi mozrdia dedakaciviT,<br />
nisabas darad ayria varjebi,<br />
ar icis xalxi, arc mkvidri mxare,<br />
tanT sumukanis samosi mosavs.<br />
qurcikTan erTad saZovrad dadis,<br />
5
gareul jogTan wyals ewafeba...<br />
[gilgameSi, I, 56-67].<br />
`cis RmerTis (an: anis) xati~ (ziqru Sa anim) es gamoTqma amgvaradac<br />
SeiZleba gavigoT, ziqru sityvis amosaval mniSvnelobas (sityva, fiqri, idea)<br />
daveyrdnobiT: aruru qmnis am arsebas cis RmerTis brZanebis an Canafiqris<br />
mixedviT, rac Sors ar aris RvTisxatobis ideisgan. asea Tu ise, enqidus arseba<br />
caSia Cafiqrebuli, igi ar aris savsebiT miwieri warmoSobis, Tumca<br />
adamianobamde, araTu RmerTamde, bevri uklia. kacoba misi aucdeneli xvedia, misi<br />
bedisweraa, xolo cxoveloba misi kacuri biografiis winaistoriaa da, amdenad,<br />
warmavali. enqiduSi cxoveluri kacuris sawyisiT unda daiZlios.<br />
viciT, rom <strong>adamiani</strong>s xorci samyaros SuagulSi (uzumua, duranqi) Seiqmna,<br />
`gilgameSianis~ versiiT ki enqidu civilizebuli samyaros gareT _ velze<br />
ibadeba iseve, rogorc `velis jogi~ (bul ceri), romelic aseve arurus<br />
gaCenilia. amitomac enqidu ufro met msgavsebas gareul jogebTan iCens. `tanT<br />
sumukanis samosi mosavs~ gvamcnobs mis tyiur garegnobas. `sumukanis samosi~<br />
gareuli cxovelebis mwyemsis samosia. enqidu, rogorc velis jogebis mwyemsi,<br />
upirispirdeba adamians, Sinauri pirutyvis mwyemss da mis umaRles gansaxierebas<br />
_ mefes, romelic tradiciulad Suamdinarul teqstebSi Tavisi xalxis mwyemsad<br />
iwodeba. magram rac unda didi iyos mefis avtoriteti, misi mwyemsoba ar<br />
vrceldeba velur pirutyvze, romelTac Tavisi patroni hyavs. es aris sumukani,<br />
romelsac im adgilze, sadac eposis usaxelo monadire moRvaweobs, enqidu cvlis<br />
Tavisi mxecur-adamianuri personiT. magram Tu enqidus bunebaSi Cadebulia<br />
ganviTarebis impulsi, sumukani, romlis oreulebi samonadireo kulturebSi<br />
mravlad arian, samudamod rCeba nadiris mwyemsad. masa da adamians Soris<br />
iseTive gadaulaxavi ufskrulia, rogoric Sinaur da gareul cxovelebs Soris.<br />
es cxovelebi, romlebic ase morCilad dayvebian maT mwyemss, arasodes an<br />
verasodes gadalaxaven im samans, romelic gavlebulia Sinaursa da gareuls<br />
Soris, dabasa da udabnos Soris, kulturasa da bunebas Soris. veluri jogi<br />
rCeba nadirad, romelsac inadirebs <strong>adamiani</strong> an ZaliT, an cbierebiT, an<br />
motacebiT _ amas yvelafers ewodeba efiS ceri `velis saqme~ _ anu veloba,<br />
sityva, romelic sxvaTa Soris xevsurul dialeqtze sxvas arafers niSnavs Tu<br />
ara, `brZolad yofnas~, xolo nadirobac igive brZolaa, sadac ara mxolod<br />
nadiri, aramed monadirec iRupeba.<br />
monadireoba saomari moqmedebaa, gansakuTrebiT koleqtiuri nadiroba, rom<br />
araferi vTqvaT individualur nadirobaze, romelic xSirad orTabrZolis<br />
xasiaTs iRebs, ris magaliTad "leqsi vefxvisa da moymisa" kmara. gareuli mxeci<br />
ucxoa, rogorc barbarosi, da nadiroba omia maT winaaRmdeg, romelsac<br />
ganuwyvetliv eweva qveynis mefe. is Tavis qveyanas icavs rogorc momxduri<br />
mtrebisgan, aseve mxecebisgan, Tu gaviTvaliswinebT maTgan Semosevis mudmiv<br />
saSiSroebas. bibliis Tanaxmad, rogorc mteri, iseve mxeci SimSilTan da Sav<br />
WirTan erTad iaraRia uflis xelSi, romelTac igi periodulad mouvlens urC<br />
xalxs dasasjelad. da mefe, qveynis politikuri usafrTxoebisa da nayofierebis<br />
garanti, valdebulia daicvas qveyana am oTxi ubedurebisgan. arsebobs erTgvari<br />
analogia Tavdamsxmel gareul mxecebsa da momxdur ucxo tomebs Soris,<br />
amitomac ar iqneba moulodneli, Tu nadirobis scenebs (lom-vefxvebTan da sxva<br />
mtacebel mxecebTan), romlebic amSvebdnen aSurel mefeTa sasaxlis kedlebs,<br />
qveynis mtrebTan brZolis simbolur gamoxatulebad CavTvliT.<br />
nadirobasa da brZolas Soris analogiisTvis: nadirobis iseve, rogorc brZolis<br />
Sedegi SeiZleba iyo sicocxlis ganadgureba _ mtrebs da nadirs xocaven; an tyved<br />
wasxma _ mters tyved igdeben, cxovelebs xafangebiT an ormoebis saSualebiT<br />
inadireben, gansxvaveba is aris, rom gareuli cxovelebs ver iSinaureben, raTa tyveebiviT<br />
amuSaon meurneobaSi; an gadasaxleba _ dapyrobil mosaxleobas axal teritoriebze<br />
daasaxleben, cxovelebs rezervuarebSi aTavseben, erTic da meorec farTod iyo<br />
gavrcelebuli Suamdinarel, gansakuTrebiT, aSurel mefeTa praqtikaSi.<br />
6
gilgameSis eposis mizandasaxulobisTvis, ufro sworad, enqidus, rogorc<br />
movlenis, sazrisis gaxsnisTvis, ar aris SemTxveviTi, rom pirveli <strong>adamiani</strong>, visac<br />
gadaeyreba gareuli jogis mwyemsi, monadirea. vidre adamianTa sazogadoebaSi<br />
misi integracia moxdebodes, igi jer monadires, Tavis antagonists, unda Sexvdes,<br />
raTa moixsnas, gadailaxos totaluri dapirispireba. es aris nadirTmwyemsis da<br />
monadiris interesTa Sejaxeba. isini erTmaneTis dauZinebeli mtrebi arian da,<br />
vidre enqidu gareuli jogis mwyemsia, es mtroba grZeldeba. vidre igi udabnos<br />
jogTan erTad moZraobs sanadiro sivrceSi, monadire sulmudam xelmocaruli<br />
iqneba. enqidu ara mxolod xels uSlis nadirobaSi monadires (arRvevs mis<br />
xafangebs, avsebs ormoebs), aramed moiwevs dasaxlebuli teritoriisken,<br />
afarToebs ra Tavisi jogebisTvis asparezs. sabolood, es aris bunebis Seteva<br />
kulturaze. amis sapasuxod monadirem unda gaaumjobesos Tavisi sanadiro<br />
iaraRi, srulyos nadirobis meTodebi. mas gacilebiT meti resursi aqvs<br />
saamisod, radgan is <strong>adamiani</strong>a, iaraRis mkeTebeli arsebaa. da mis gzas<br />
srulyofilebisken dasasruli ara aqvs. nadirTpatronis SesaZleblobebi ki<br />
SezRudulia im azriT, rom erTxel da samudamod mocemuli da dasazRvrulia.<br />
masSi ar aris Cadebuli ganviTarebis muxti. aseTia samonadireo miTosis nadirT<br />
patroni da mwyemsi. samonadireo miTosSi mogvarebulia es winaaRmdegoba, es<br />
interesTa konfliqti. monadire da nadirT patroni deben xelSekrulebas:<br />
mwyemsi iZleva nadirs, samagierod monadires raRac pirobis Sesruleba hmarTebs.<br />
am xelSekrulebis ZaliT dapirispireba megobrobaSi gadaizrdeba, an<br />
siyvarulSi, Tu nadirT mwyemsi dedria: dali, tyaSimafa, artemisi da sxvani da<br />
sxvani, romlebiTac dasaxlebulia msoflio samonadireo miTosis samyaro.<br />
magram samonadireo miTosi, romelic unda asaxavdes monadirisa da<br />
n a d i r T b a t o n i s u r T i e r T o b a s , S u a m d i n a r u l w e r i l o b i T t e q s t e b S i<br />
dadasturebuli ar aris. `gilgameSianSi~ amgvari urTierToba monadiresa da<br />
nadirTmwyemss Soris realizebuli ar aris. enqidu, rogors nadirTpatroni da<br />
mwyemsi sxvagvarad aris neitralizebuli, raTa moinadires daubrkoleblad<br />
SeeZlos nadiroba. magram vidre enqidus gankacebaze gadavidodeT, unda vaxsenoT<br />
kidev erTi arseba, romelsac aseve gankacebis gza aqvs gasavleli. rogor xdeba<br />
tradiciul miTosSi im arsebis gankaceba, zemoT rom SevxvdiT, romelmac puris<br />
Wama ar ar icis, tanis Semosva ar icis? ai, rogor grZeldeba is pasaJi, romelic<br />
am pirvelqmnili arsebis portrets da daxasiaTebas iZleva (ix. zemoT):<br />
maSin RmerTebis Seqmnis adgilze,<br />
maT saxlSi, brwyinvale borcvze<br />
cxvari da xorbali Seiqmna<br />
[xorbali da cxvari, 26-27].<br />
cxvari da xorbali brwyinvale borcvidan Camoiyvanes,<br />
cxvari Tavis farexSi dabinavda,<br />
balaxi uxvad uwilades,<br />
xorbali Tavis yanaSi moaTavses,<br />
uReli da guTani misces...<br />
[xorbali da cxvari, 42-46].<br />
da es Seqmnili `cxvari~ da `xorbali~, romlebSic mejogeoba da miwaTmoqmedebaa<br />
ganivTebuli, RmerTebma Camouyvanes am arsebebs `metafizikuri~ samyarodan, raTa<br />
maTi saSualebiT srulqmnili adamianobisTvis mieRwiaT. es arseba, rogorc<br />
bavSvi, saWiroebda aRzrdas da ganswavlas, raTa cxvrisa da xorblis gamoyeneba<br />
SeZleboda. anu masSi adamianuri cxovrebis unarebi unda Canergiliyo an<br />
gaRviZebuliyo. Tumca SegviZlia vifiqroT, rom Suamdinaruloi anTropologia<br />
ar cnobs adamianSi Tandayolil unarebs. <strong>adamiani</strong>, am koncefciiT, gaCenilia<br />
rogorc sufTa dafa (tabula rasa), romelzec RvTaebrivma arsebebma `adamianoba~<br />
(nam-lu-ulu) unda daweron. sagulisxmoa. es arsebani ki okeanidan (sibrZnis<br />
RmerTis enqis samflobelodan, `abzus wylebidan~) amosuli Tevz-kacebia<br />
(afqalebi), romlebmac sxvadasxva adgilebSi erTi dRis ganmavlobaSi am<br />
pirvelqmnil arsebebs aswavles adamianuri cxovreba da Caunerges saamiso<br />
7
unarebi, ris Semdegac maT ukve unda SeZlebodaT miwaze civilizebuli yofis<br />
damkvidreba: jogebis moSeneba (cxvris mwyemsoba), miwis piris ganayofiereba<br />
(xorblis kultivireba), qalaqTa gaSeneba, RmerTebisTvis taZrebis ageba da sxva<br />
da sxva.<br />
es aris gankacebis tradiciulad miRebuli miTosi, magram enqidus<br />
gankaceba-ganswavla sxva gziT xorcieldeba.<br />
IV. enqidus meored dabadeba<br />
`RmerTo, moZRvaro! <strong>adamiani</strong>s RmerTo,<br />
Cemi RmerTi xar Sen, romelmac, rogorc<br />
lekvs, Tvali amixile, adamianad maqcie~<br />
(babilonuri locva)<br />
gamoCndeba qali, romelic gamoZerwavs misgan an gaaRviZebs masSi adamians.<br />
es qali, saxelad SamxaT (mxiaruli~), ekuTvnis inanas taZris qalqurumTa dass,<br />
romelic saRvTo qorwinebis ritualebs warmarTavs uruqSi, sadac dedris<br />
prioriteti TavlsaCinoa: es qalaqi qalRmerT inanas sapatronebeli qalaqia,<br />
qalRmerTma aRWurva es qalaqi civilizaciis sawyisebiT, romlebic man Tavisi<br />
qaluri momxiblaobis meSveobiT gamostyua sibrZnis RmerTs enqis. axla inanas<br />
erT-erTi msaxuri itvirTavs enqidus gankacebas, raTa igi Seiyvanos qalaqis<br />
civilizebul sazogadoebaSi. gankaceba, romelic SamxaTis xeliT monadiris<br />
Tvalwin mimdinareobs, gulisxmobs misi fizikuri sxeulis da mSvinvier-sulieri<br />
bunebis TandaTanobiT gardaqmna-feriscvalebas. qalTan urTierTobam, romelic<br />
fizikuri SeuRlebis aqtiT iwyeba, velurs TandaTan SeaTvisebina adamianuri<br />
elementaruli Cvevebi. es aris Semosva, moSvebuli Tmebis Sekveca, sma-Wamis<br />
wesebi...<br />
`saWmeli daudes win,<br />
pirmokumuli uWvrets, aSterdeba:<br />
ar icis enqidum saWmelis Wama,<br />
sasmelis sma ar uswavlia<br />
SamxaTma ganaxvna bage, enqidus eubneba:<br />
Wame saWmeli, enqidu, sicicxlis sazrdo,<br />
sasmeli Sesvi, qveynis wesisamebr.<br />
igema enqidum Wamadi ZRomamde,<br />
da Svidi kaTxa sasmeli Sesva,<br />
guli moelxina, saxe gaunaTlda,<br />
xeli moisva faCvnier tanze,<br />
zeTiT daizila, kacad gadaiqca,<br />
Caicva samosi, siZes daemsgavsa...~<br />
[gilgameSi, II, 16-32]<br />
aq sainteresoa, rom <strong>adamiani</strong>s formireba, `bunebis Svilis~ adamianad<br />
gardaqmna siZis statusiT gvirgvindeba, raSic qalis monawileoba gadamwyvetia.<br />
SeiZleba iTqvas, rom is enqidu, romelic uruqis sazogadoebas moevlina,<br />
SamxaTis, rogorc pedagogis, Semoqmedebaa. es qali marTlac namdvili pedagogia<br />
am sityvis amosavali mniSvnelobiT: paid-agogos `bavSvis gamZRoli~. sxva<br />
saxeliT, Tua ara pedagogad, ver movixseniebT am qals, romelzec naTqvamia, rom<br />
igi `ZmasaviT wauZRva enqidus mwyemsTa sufrisken, farexisken~, sadac veluri<br />
Wama-smis adamianur wesebs da Sinauri cxovelebis mwyemsobis kulturas eziara.<br />
dedris prioriteti daZmur urTierTobaSi moulodneli ar iqneba, Tu<br />
gavixsenebT dumuzis eposs, sadac ori qali _ satrfo inana da da _ geSTinana<br />
aSkarad upiratesoben dumuzize: inanam Seiyvana mokvdavi kaci ukvdavTa ojaxSi,<br />
xolo geSTinana misi sizmrebis amxsneli da mudmivi mrCevelia, romlis gareSe<br />
dumuzi nabijsac ver dgams.<br />
8
enqidu ki gahyva qals uruqisken _ kulturisa da civilizaciisken, magram<br />
ra emarTeba mis sapatronebel jogs, sad midis igi? gankacebuls mounda<br />
ukanasknelad Seexeda Tavisi samwysosTvis:<br />
`saxe miabruna Tavisi jogisken.<br />
Sexedes enqidus da garbian qurcikni,<br />
velis jogi ganeSora mas~<br />
[gilgameSi, I, 163-165].<br />
Cans, jogma igrZno, rom enqidu veRar gauwevs maT mwyemsobas ara mxolod imis<br />
gamo, mas, rogorc adamians, aRar SeeZleba maTTan erTad siaruli (teqstSi<br />
naTqvamia, rom dakarga Zala, romelic sisxlxorceulad akavSirebda mas<br />
cxovelTa samyarosTan), ara mxolod fizikuri feriscvaleba abrkolebs maTi<br />
mwyemsobisgan, aramed zneobriv-mentaluri feriscvaleba _ fizikuri siZliere<br />
adamianuri unarebiT aris Senacvlebuli. Tumc mTvari am epizodSi is aris, rom<br />
enqidum gadainacvla arsebaTa sxva kategoriaSi. amieridan is SeiZleba<br />
monadirec gaxdes, amas grZnobs jogi da amitomac garbis misgan. jogi grZnobs,<br />
rom enqidu veRar iqneba maTi Semwe da maTi Sesaferi.<br />
sanam uruqSi ar misula, enqidu an monadirea, maSasadame, Tavisi Zveli<br />
samwysos mteri, an Sinauri jogebis mwyemsia. Tu adre udabnos jogs icavda<br />
mtacebeli mxecebisgan, axla mas Sinauri jogis dacva uxdeba; warmatebiT iyenebs<br />
udabnos gamocdilebas, oRond ukve homo faberis rolSi: pirveli, rac enqidum<br />
adamianurad Wama-smis (simbolurad, Tasis moxmarebis) Semdeg iswavla mwyemsebis<br />
sazogadoebaSi, iaraRis xelSi daWeraa:<br />
`aiRo maxvili lomebis mosagerieblad,<br />
raTa moesvenaT farexSi mwyemsebs...<br />
mglebs daereoda, lomebs Seipyrobda,<br />
sarqlebs rom eZinaT.<br />
enqidu maTi mfarvelia,<br />
kaci mRviZare, uebro moyme~<br />
[gilgameSi, II, 33-38]<br />
SamxaTis Semdeg enqidus gzaze kvlav vxvdebiT qals, romelic saboloo<br />
beWeds daasvams mis gankacebas: es aris gilgameSis deda, romelic aseve qalaqis<br />
dedac (ama-uru) aris, ninsuna, romlis meSveobiTac enqidu ukve sabolood<br />
eziareba uruqis urbanistul civilizacias _ mis sasikeTo da saziano mxareebs.<br />
amrigad, enqidus gankacebaSi sami qali monawileobs: aruru, romelmac mis<br />
bunebaSi adamianuri embrioni Cado; SamxaTi, romelmac moamzada igi qalaqSi<br />
Sesasvlelad da, bolos ninsuna, `qalaqis deda~, romelmac, SeiZleba iTqvas,<br />
meored SobiT aqcia igi uruqis srulyofil moqalaqed, qalaqis Svilad (dumuuru).<br />
VI. marTus CasiZeba Sumeris qalaqSi<br />
qalis roli gankacebaSi ar Semoifargleba enqidus miTosiT. oRond Tu<br />
enqidus SemTxvevaSi erT pirovnebas exeba saqme, Tumca is SeiZleba kacobriobis<br />
ontogenezs gamoxatavdes, arsebobs miTosi, sadac gveuwyeba kacis ambavi,<br />
romelsac, rogorc mTeli tomis eponims an, ufro, RvTaebas, Tavisi xalxi<br />
kacobriul kulturaSi Sehyavs, Tavad ki Sumer-aqadis panTeonSi imkvidrebs<br />
adgils. kaci Tu RvTaeba marTu warmoadgens semituri modgmis amorevelTa toms<br />
(amurru), romelic Sumeris miTosur istoriaSi marginalurad aris miCneuli,<br />
radgan igi moklebulia fundamentur koncepts _ `adamianobas~ (Sumerulad namlu-ulu,<br />
aqadurad ameluTu). marTus, rogorc kulturul kacobriobas<br />
mowyvetili <strong>adamiani</strong>s yofa, romelic arc Tu Sorsaa enqidus cxovrebis<br />
nirisgan, qrestomaTiulia Sumerul mwerlobaSi. magram gankaceba ar aris<br />
marTus problema. misi problema kulturologiuria.<br />
9
ai, rogor axasiaTebs marTus Sumeruli teqstebi. erT kosmogoniur<br />
miTosSi kacobriobis gulSetkivarma RmerTma enqim dovlaTis ganawilebisas da<br />
xalxebis bedis gadawyvetisas `marTus, romelsac qalaqi ara aqvs, romelsac<br />
saxli ara aqvs, cxovelebi aCuqa~. amiT naTqvamia, rom uqalaqoba da usaxloba<br />
SesabamisobaSia mejogeobasTan da gamoricxavs miwaTmoqmedebas, rogorc mkvidri<br />
cxovrebis kulturas. Sumerulo teqstebSi marTus Tansdevs stereotipi:<br />
`marTu, romelmac xorbali (Se) ar icis~, an ufro srulad: `mTis marTu,<br />
romelmac xorbali ar icis~. am formulaSi xorbali (Se) ara mxolod<br />
miwaTmoqmedebis, mkvidri cxovrebis da civilizaciis, aramed adamianobis<br />
simboloc aris. puris codna da Wamaa, riTac <strong>adamiani</strong> sxva cocxal arsebaTagan<br />
gamoicnoba. es misi privilegiaa. ai, es privilegia ar mianiWa marTus yovlis<br />
ganmkargvelma RmerTma enqim. amitomac marTus Sumereli <strong>adamiani</strong> ar Tvlis<br />
srulyofil adamianad. `xorblis umecari~ (Se nu-zu) misi mudmivi epiTetia, Tan<br />
sdevs mas teqstidan teqstSi, sadac ki ixsenieba igi. samagierod, rogorc<br />
enqidus, mas aqvs didi Zala, rac SiSis zars scems civilizebul qveyanas. is<br />
eqspansiuria, miiwevs win, rogorc enqidu Tavisi jogiTurT, magram Sumeri<br />
igeriebs mas, rogorc monadire igeriebs enqidus:<br />
`mas Jams marTu, xorblis umecari, mTels Sumers da aqads Semoadga, magram<br />
uruqis kedeli frinvelTsaWeri badesaviT gadaefina udabnos...~<br />
[lugalbanda, 304-305]<br />
magram marTu yovelTvis ar cdilobs ZaliT SeiWras civilizebul<br />
samyaroSi. miTosi mas gakulturebis sxva gzas sTavazobs.<br />
aris Sumeruli qalaqi qazalu, misi patroni RmerTi numuSda, numuSdas<br />
asuli adgar-qidugi. qalaqis dResaswaulze moxvdeba marTu, romelic<br />
asparezobaSi gaimarjvebs. numuSda jildod oqro-vercxls sTavazobs, magram<br />
marTu aras aqnevs nivTier dovlaTs, mas misi qaliSvilis xeli surs. qazalus<br />
RmerTi ar iwunebs sasiZod marTus. jeri qalwulzea, romelic Tanaxmaa gayves<br />
mas colad, magram saboloo gadawyvetileba ar miuRia da surs Tavisi<br />
daqalebis rCeva moisminos. daqalebi ase uxasiaTeben sasiZos da mis qveSevrdom<br />
xalxs:<br />
nanaris akrZaluls Wamen, SiSi ara aqvT;<br />
mudam udabnoSi daexetebian,<br />
tyavebiT arian Semosilni,<br />
karvebia maTi sacxovrebeli,<br />
minebebulni qarsa da wvimas,<br />
locvebis warmoTqma maT ar uwyian,<br />
muxlis moyra maT ar uwyian,<br />
umi xorcia maTi saWmeli,<br />
ar ician saxli, ar ician qalaqi,<br />
roca kvdebian, ar imarxebian”<br />
[marTu, 128-138].<br />
daqalebi sabolood ekiTxeba qalwuls: `kidev mosurveb misTxovde<br />
marTus?” magram adgar-qidugs ar abrkolebs marTus barbarosoba, misi pasuxi<br />
uryevia da lakoniuri: `marTus mivTxovdebi”.<br />
marTus miTosi gvacnobs kulturis erTi xalxidan meore xalxze<br />
gadacemis process. marTu, marTu-xalxis RmerTi Tu RvTaebrivi eponimi,<br />
eziareba Sumeris kulturas, rogorc misi erT-erTi qalaqis RmerTis siZe. Tu<br />
marTu CasiZebulia qazalus RvTiur ojaxSi, aseve SegviZlia vTqvaT, rom marTus<br />
xalxic CasiZebulia qazalus sazogadoebaSi, romelic Sumeris kulturis ara<br />
mxolod nawils Seadgens, aramed mTlianad asaxavs kidec mas.<br />
garda `gilgameSianis” klasikuri magaliTisa, roca qalis xeliT<br />
xorcieldeba gadamwyveti aqtebi, rogoric SeiZleba iyos da aris, <strong>adamiani</strong>s<br />
gardaqmna, feriscvaleba, Semobruneba an axal gzaze dadgoma da a. S., <strong>adamiani</strong>s<br />
istorias amSvenebs sokrates aRsareba, sadac is Tavis inteleqtualur<br />
10
mowifulobas, rac WeSmaritebis siyvarulSi gamoixata, qals umadlis.<br />
yvelaferi, rasac sokrate `nadimSi~ laparakobs, ucxoeli qalis monaTxrobia. am<br />
qalis saxeli aris diotima, romelsac sokrate WeSmaritebis bebiaqals uwodebs.<br />
rogorc bebiaqali exmareba mSobiares bavSvis SobaSi, aseve diotima daexmara<br />
sokrates masSi azrovnebis unaris gaRviZebaSi. sokratec diotimas gzas adgas:<br />
Tu gadaavlebT Tvals platonis dialogebs, dainaxavT, rogor cdilobs<br />
sokrate, aswavlos Tavis Tanamosaubres azrovneba da am gziT aSobios<br />
WeSmariteba. Tu bebiaqalobis xelovnebas Cvens TemasTan davakavSirebT, unda<br />
iTqvas Semdegi: is, rasac bebiaqali aSobiebs mSobiares, Tavad mSobiareSia da<br />
ara garedan miwodebuli. Tu WeSmaritebaze iTqmis, rom igi adamianSia da mas<br />
mxolod gamovlena esaWiroeba, raTa <strong>adamiani</strong>sTvis nacnobi gaxdes, igive<br />
SeiZleba iTqvas marTuze da `gilgameSianis” enqiduze, romelTa bunebaSi maTgan<br />
gaucnobiereblad SesaZleblobebis saxiT Tvlemda yvela is unari, romelTa<br />
manifestacia qalis meSveobiT ganxorcielda.<br />
VI. marTus antiparadigma<br />
RmerTi amurru (neoSumeruli teqstebis marTu), romelmac Sumerul-aqadur<br />
panTeonSi Semosvlisas cis RmerTis anis Zeoba miiRo, aRiwereba rogorc<br />
mwyemsi, rac savsebiT miesadageba momTabare amorevelTa warsuls. da rogorc<br />
RmerTi amurru-marTu damkvidrda Suamdinarul panTeonSi, aseve misi xalxi<br />
amorevelebi xangrZlivi infiltraciis Semdeg imdenad damkvidrdnen<br />
SuamdinareTSi, rom axali imperia Seqmnes babilonis saxiT, romlis istorias<br />
amoreuli dinastia (babilonis I dinastia) warmarTavda mTeli Svidi saukunis<br />
ganmavlobaSi (Zv. w. 1959-1659). ufro adre ki daaxloebiT oTxasi wlis winaT<br />
aqadis dinastiis mefe Sar-qali-Sari erTdroulad ebrZoda amorevelebs,<br />
rogorc stiqiur Zalas (mefem kedlis aSenebac ki daiwyo maTi urdoebis<br />
SesaCereblad) da maT TanamomTabare guTiums. magram Tu amorevelebma, marTus<br />
xalxma, Suamdinaruli kulturis SemTviseblebma, ganaviTares da gaamdidres igi,<br />
axal safexurze aiyvanes da TavianTi saboloo mkvidrobis niSnad samaradisod<br />
datoves kanonebis krebuli (xamurabis kanonebi), guTiumi, romelic asi wlis<br />
manZilze batonobda Sumerze, ver CaesiZa Sumeris kulturas da, rogoric iyo,<br />
imgvarive dabrunda Tavis mTianeTSi _<br />
literatura<br />
`guTiumi, mTis gveleSapi, RmerTebis mteri, romelmac Sumeris mefoba mTaSi<br />
gaitaca, Sumeri SfoTiT aavso, colians coli mostaca, Svilians Svili<br />
mostaca, qveynad SuRli da mtroba daamkvidra...~<br />
buberi: Die Schrift, verdeutscht von Martin Buber gemeinsam mit Franz Rosenzweig, Die<br />
fünf Bücher der Weisung, Darmstadt, 1988.<br />
gilgameSi: gilgameSiani, Zveli Suamdinaruli eposi, Tbilisi, 1984.<br />
ebelingi 1931: Ebeling E. Tod und Leben nach den Vorstellung der Babylonier I Teil: Texte,<br />
Berlin und Leipzig, 1931.<br />
ebelingi 1916: Ebeling E. Die Erschaffung des Menschen bei den Babyloniern (ZDMG, 70,<br />
1916).<br />
iangi: Young’s Literal Translation, eleqtronuli gamocema: http://yltbible.com/genesis/<br />
1.htm<br />
leqsikoni: Theological Wordbook of the Old Testament, vol. 2, R. Laird Harris (ed.), Moody<br />
Press, Chicago<br />
11
lugalbanda: Sumeruli teqstis eleqtronuli gamocema http://<br />
etcsl.orinst.ox.ac.uk/cgi-bin/etcsl.cgi?text=c.1.8.2*#<br />
marTu: Sumeruli teqstis eleqtronuli gamocema http://etcsl.orinst.ox.ac.uk/cgibin/etcsl.cgi?text=c.1.7.1&display=Crit&charenc=gcirc#<br />
Suraki: La Bible traduite et présentée par André Chouraqui, Desclée de Brouwer, 1989.<br />
xorbali da cxvari: Sumeruli teqstis eleqtronuli gamocema http://<br />
etcsl.orinst.ox.ac.uk/cgi- bin/etcsl.cgi?text=c.5.3.2&display=Crit&charenc=gcirc#<br />
WinWarauli: WinWarauli al., xevsuruli leqsikoni, `qarTuli ena~,<br />
Tbilisi, 2005.<br />
12