Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
66<br />
Cemi rusTaveli<br />
araferi ise ar amaxsovrdeba adamians, rogorc bavSvobisas<br />
Zilispirs dedis mier Tqmuli zRapari, iavnana, wakiTxuli<br />
leqsi, an ambavi rame.<br />
albaT amaze fiqrma daawerina gogebaSvils ukvdavi `iavnanam<br />
ra hqmna!?~ da albaT amis gamo vbedav me imis Tqmas, rasac<br />
am werilSi Tu aRsarebaSi mogaxsenebT. me ar maxsovs, ramdeni<br />
wlisas mikiTxavda deda `vefxistyaosans~, an odesme eTqvas<br />
CemTvis, es adgili zepirad iswavleo. me maxsovs mxolod is,<br />
rom maSin kiTxva ar vicodi da es uzarmazari wigni, `vefxistyaosani~<br />
rom erqva, mxolod lamazi, ferad-feradi suraTebiT<br />
gawyobili yuTi iyo CemTvis, romlidanac dedaCemi cisartyelasaviT<br />
Wrel, lamaz sizmrebsa da Zilismomgvrel simRerebs<br />
alagebda, miwyobda sasTumals da albaT isev dedis gamoa, rom<br />
es lamazi ukvdavi wigni dRemde midevs sasTumals, rogorc:<br />
avadmyofs _ wamali,<br />
xeibars _ yavarjeni,<br />
meomars _ iaraRi da mwerals qarTuli sityvis Tval-margalitiT<br />
savse, auwoneli saunje da salaro.<br />
me axlac mikvirs, wera-kiTxvis ucodinarma bavSvma rogor<br />
viswavle yovelgvari Zaldatanebis gareSe zepirad:<br />
aw sayvarelsa miuwers gul-amoskvnili, mtirali,<br />
mismanve cremlman dauvsis, vis edebodis, vis, ali.<br />
dawera wigni, msmenelTa gulisa gasagmirali,<br />
vardi gaapis, gamoCndis mun broli gamomWvirali.<br />
he, Cemo, ese ustari ars Cemgan monaRvawebi,<br />
tani kalmad maqvs, kalami _ naRvelsa amonawebi,<br />
me guli Seni qaRaldad gulsave Cemsa vawebi;<br />
gulo, Sav-gulo, dabmulxar, nu aexsnebi, aw ebi!<br />
aRarafers vambob `avTandilis anderZze~, romelic saerTod<br />
Cem mier qveynad romelime leqsis Seqebis unaris miRma dgas.<br />
cnobilia, rabindranat Tagoris leqsebs bengalieli werakiTxvis<br />
ucodinari meTevzeebic ki mRerian, miuxedavad imisa,<br />
67
om umravlesobas maTi Sinaarsi ar esmis, magram imdeni RvTiuri,<br />
zeciuri musikaa Sig Caqsovili, imdeni siTbo da iseTi<br />
sulSiCamwvdomi idumaleba, da yovelive amasTan erTad iseTi<br />
gasaocari ubraloeba, rom leqsi TavisTavad mReris da visac<br />
usaubria am bengaliel meTevzeebTan, amboben, rom meTevzeebi<br />
irwmunebian, yvelaferi gvesmis, yvelafers vgrZnobT, ganvicdiT,<br />
oRond ver vambobTo, da me mjera maTi...<br />
aba, naxeT, gana SeiZleba qveynad iyos rame amaze gasagebi,<br />
amaze ubralo, amaze sada, lamazi da genialuri?!<br />
iyo arabeTs rostevan, mefe RmrTisagan sviani,<br />
maRali, uxvi, mdabali, laSqar-mravali, ymiani,<br />
mosamarTle da mowyale, morWmuli, gangebiani,<br />
TviT meomari uebro, kvla moubari wyliani.<br />
ase umartivesi, ubralo da gansacvifreblad sada akordebiT<br />
iwyeba beThovenis `mTvaris sonatac~ da `apasionatac~, rasac<br />
Semdeg mosdevs aboboqrebuli, yovlis uzenaesi, sulisa da gulis<br />
damduRebeli da wamlekavi okeanis movardna da moqceva...<br />
erTi ram aris friad sagulisxmo: Zveli qarTulis araspecialistTaTvis,<br />
iseve ubralo mokvdavTaTvis, rogoric me var<br />
da mravali qarTvelia, araTu meTormete-mecamete saukunis<br />
qar Tuli ena, aramed gacilebiT ufro gviandelic ki TiTqmis<br />
gaugebaria leqsikonis gareSe. maS, raRaSia saqme, ratom aris<br />
`vefxistyaosani~ ase gasagebi (ra Tqma unda, me aq ar vgulisxmob<br />
calkeul detalebs, gamoTqmebsa da Rrmad filosofiur<br />
azrebs. vgulisxmob mxolod enas da nawarmoebis struqturas)<br />
yvela qarTvelisaTvis, dawyebuli guTnisdedidan, an TuSi<br />
mwyem sidan, vidre atomuri reaqtoris maRalkvalificiuri in-<br />
JinrisaTvis?<br />
saqme isaa, rom albaT rusTaveli iyo pirveli qarTveli<br />
mwe rali, romelic mixvda, rom mxolod xalxs SeuZlia misces<br />
ukvdaveba literaturul qmnilebas, rom xelovneba mxolod<br />
xalxis sakuTrebaa, rom mxolod xalxia ganmsjeli literaturuli<br />
qmnilebis avkargianobisa da mxolod xalxs Seu-<br />
Zlia Seunaxos STamomavlobas sityva winaprisa. da man pirvelma<br />
mweralTa, poetTa, moSaireTa Soris saqarTveloSi dawera<br />
Tavisi genialuri qmnileba xalxis enaze, saero enaze, da sas-<br />
worze dado sakuTari literaturuli karierac, keTildReobaca<br />
da Semoqmedebac.<br />
da Tu Tvals gadavavlebT saukuneebis manZilze `vefxistyaosnis~<br />
garSemo Seqmnil polemikas da brZolas mis winaaRmdeg,<br />
erT-erTi mTavari braldeba rusTavelis mimarT swored<br />
is gaxlavT, rom misi nawarmoebi saeroa da ara sasuliero,<br />
ara mxolod samefo sasaxlis, etiketis, tradiciis enaze dawerili.<br />
amitom sulac ar aris gasakviri, Tu ratom iqna uaryofili<br />
Tavis droze `vefxistyaosani~. gana amis gamo ar uaryo<br />
Tavis droze konservatulma inglisma kacobriobis siamaye Seqspiri,<br />
romelmac literaturaSi xalxis, demosis `bazruli~<br />
salaparako ena Semoitana?! da sayovelTao sakuTrebad, xalxis<br />
sakuTrebad aqcia Tavisi genialuri qmnilebani?!<br />
aq ormxriv urTierTgamdidrebasa, gadarCenasa da gaukvdavebasTan<br />
gvaqvs saqme. ise, rogorc rusTavelma da Seqspirma<br />
ukvdavyves TavianTi ena da xalxi, ise ukvdavyo xalxma da enam<br />
maTi saxelebi. gana ase ar moiqca qarTvel ganmanaTlebelTa<br />
jgufi ilias, akakis, gogebaSvilis, vaJas da sxvaTa saxiT,<br />
romlebmac, arc meti, arc naklebi, gadagvarebas gadaarCines<br />
qarTveli eri da ena misi ixsnes im konservatizmisagan, romelic<br />
elis yvela eris enas, romelic cdilobs xelovnurad<br />
Seaferxos is bunebrivi procesebi, romlebic Tan sdevs kacobriobis<br />
ganviTarebas, sxvadasxva civilizaciisa da eris Tanam-<br />
Sromlobasa da urTierTobas.<br />
erT-erT Sexvedraze, romelic amas winaT moskovSi Catarda,<br />
aseTi SekiTxva momces:<br />
_ rogoria roli `vefxistyaosnisa~ Tanamedrove qarTuli<br />
literaturis ganviTarebasa da, saerTod, saqarTvelos sulier<br />
cxovrebaSi?<br />
_ nawarmoebis Sefasebas, romelic ager rva saukunis man-<br />
Zilze aZlevs sulier sazrdos saqarTvelos, da vin icis,<br />
kvlav ramden saukunes iqneba igi Cemi eris sulieri saunje,<br />
amis axsnas, ara mgonia, Cveni dRevandeli Sexvedris dro eyos,<br />
da marto es dro ki ara, mTeli Cemi sicocxlec ki. da Tu Tqven<br />
me giyvarvarT, Tu gjeraT Cemi, da Tu mTvliT mwerlad, romlis<br />
sityvas raime fasi aqvs TqvenTvis, Tqven patiosan sityvaze<br />
unda mendoT, da unda damijeroT, rom msgavsi ram kacobriobas<br />
jer ar Seuqmnia. es aris mze, romelic jerjerobiT, saube-<br />
68 69
durod, saqarTvelos caze brunavs mxolod. da me gulwrfelad<br />
mecodeba da ubedurad mimaCnia is kaci, romelsac qarTulad<br />
ar waukiTxavs `vefxistyaosani~, iseve, rogorc Tqven, da<br />
mec, ra Tqma unda, gvecodeba da ubedurad migvaCnia is kaci,<br />
romelsac puSkini ar waukiTxavs rusulad. _ ase vupasuxe da<br />
momeCvena, rom maT damijeres.<br />
kidev erTi Tvisebis gamo uyvars xalxs `vefxistyaosani~.<br />
Tu `vefxistyaosani~ ar ici, Znelad dagijerebs vinme, rom qar-<br />
Tveli xar da am mxriv igi saocrad `amarTlebs~ sakuTar sentencias<br />
imis Sesaxeb, rom `SiSi Seiqms siyvarulsa~. es, ra Tqma<br />
unda, xumrobaa.<br />
CemSi yovelTvis gancvifrebas iwvevda `vefxistyaosnis~<br />
`prologi~. Tavisi genialobiT, yovlismomcvelobiT, gancvifrebas<br />
iwvevda misi sasaubro toniT, paTetikiT, sibrZniT, ganwyobilebiT,<br />
paradoqsuli, erTi SexedviT, araTanmimdevruli<br />
idumali striqonebiT, gansacvifreblad uSualo msjelobebiT,<br />
albaT sayovelTaod cnobili, gansakuTrebiT dReisaTvis,<br />
faqtebis da WeSmaritebis konstataciiT, an mxolod<br />
rusTavelisa da kidev viRac erTisTvis Tu ramdenime kacisaTvis<br />
cnobili faqtebis da detalebis axsna-ganmartebiT, da kidev<br />
imiT, rom rogor SeiZleboda aseTi prologi hqonoda nawarmoebs,<br />
romelic jer ar iyo Seqmnili?! d a m e mivxvdi, rom<br />
prologi aris Taviseburi `kodi~, romelic maSin<br />
mxolod prologis adresatsa da zogierT mis wamkiTxvels<br />
unda gaego. amitom mas yovelmxriv unda<br />
kvleva da ganWvreta.<br />
da, ha, mivadeqi saTqmels. arasodes eWvi ar Semparvia<br />
imaSi, rom `vefxistyaosnis~ `prologi~ misive avtoris dawerilia,<br />
magram imis amocnoba mudam mawvalebda da mainteresebda,<br />
rodis da ratom daiwera `vefxistyaosnis~ `prologi~ da<br />
aris Tu ara igi saerTod `prologi~ `vefxistyaosnisa~, Tu<br />
aris sul sxva ram?!<br />
am werilma SeiZleba undo, skeptikuri da ironiuli Rimili<br />
gamoiwvios specialistTa Soris, magram ar vCivi, me am werils<br />
polemikis wesiT ar vaqveyneb, arc raime mecnieruli kvlevisa<br />
da naSromis pretenziiT, igi mxolod da mxolod Cemi intuiciiT<br />
nakarnaxebi mosazrebaa da Tu aqvs amqveynad arsebobis<br />
ufleba, mxolod da mxolod rogorc hipoTezas. dro iyo, ada-<br />
mianebs swvavdnen imis gamo, rom maT dedamiwa mrgvali egonaT,<br />
magram, madloba RmerTs, axla sxva droa da adamianebs amis-<br />
Tvis ar wvaven. miT umetes, ratom unda davaxrCoT dRes kaci,<br />
romelsac dedamiwa mTlad mrgvali ar hgonia?!<br />
maS, ase!<br />
rodis da ratom daiwera `vefxistyaosnis~ `prologi~.<br />
aq gamoTqmuli Cemi mosazrebebi mxolod `vefxistyaosnis~<br />
`prologs~ exeba, amitom maT dasasabuTeblad mxolod da<br />
mxolod imiT vixelmZRvaneleb, rac TviT `vefxistyaosnis~<br />
`prologSi~ weria.<br />
dRes aRar aris sadavo, rom `vefxistyaosani~ Tamaris epoqaSia<br />
dawerili. `vefxistyaosnis~ calkeulma fragmentebma<br />
Tu xelnawerebma (isic dazianebuli saxiT), rogorc es dRes<br />
garkveulia, Cvenamde mxolod XV-XVI saukunidan moaRwies.<br />
gamodis rom, sami Tu oTxi saukunis manZilze igi ugzo-uk vlod<br />
iyo dakarguli. zemoT TqmulTan erTad momdevno saukuneebSi<br />
`vefxistyaosnis~ garSemo amtydari egzom didi kamaTi da davidaraba<br />
mafiqrebinebs, rom `vefxistyaosani~ SoTas sicocxleSive<br />
iqna dagmobili da uaryofili, rogorc mavne, saero,<br />
amoraluri, arasaRvTo da mefis karisaTvis Seuferebeli<br />
nawarmoebi _ sasaxlis aristokratiis da, SesaZlebelia, TviT<br />
Tamarisa da mefe daviTis mierac ki, ra Tqma unda, klerikaluri<br />
eklesiis gavleniTa da dabezRebiT, romelTac bolomde<br />
ver gaSifres poemis Rrma filosofiuri azrebi.<br />
unda vivaraudoT, rom, yvela sikeTesTan erTad, TviT avtoric<br />
gankicxul da gaZevebul iqna sasaxlis karidan.<br />
Tu im sakiTxebis, debulebebisa da cnebebis mixedviT vimsjelebT,<br />
romlebsac aSuqebs, icavs da amtkicebs rusTaveli<br />
`prologSi~, advili misaxvedria, rom mas bralad edeboda:<br />
1. mruSobisa da siZvis apologia;<br />
2. leqsisa da Sairis dogmebis darRveva;<br />
3. uRmerToba.<br />
da kidev erTi yvelaze didi braldeba: nacvlad imisa, rom<br />
nawarmoebi unda yofiliyo qebaTa qeba Tamarisa da daviTisa<br />
_ aris ucxo ambavi, romelSic Tamari da daviTi araTu xotbaSesxmuli<br />
(vgulisxmob TviT poemas), aramed naxsenebic ki ar<br />
arian.<br />
swored am samma Tu oTxma braldebam, ra Tqma unda, imasTan<br />
70 71
erTad, rom `vefxistyaosani~ saero eniT iyo dawerili, ganapiroba<br />
misi uaryofa. xolo is faqti, rom `vefxistyaosani~<br />
ase zepirad Semoinaxa qarTvelma xalxma da Tavad rusTvelis<br />
Tqmisa ar iyos, xelixelsagogmanebi gaxda, garda imisa, rom<br />
saero eniT iyo dawerili, albaT im faqtmac ganapiroba, rom<br />
igi akrZaluli iyo da kacobriobisaTvis ar aris ucxo ltolva<br />
adamianisa akrZaluli xilisaken.<br />
Cemi Rrma rwmeniT, `prologi~ daiwera mas Semdeg, rac<br />
`vefxistyaosani~ uaryofil, dagmobil, dawunebul iqna da<br />
daiwera ara rogorc `prologi~ da mxolod `moZRvreba Sairobasa<br />
da mijnurobaze~, aramed rogorc, Tu Tanamedrove terminologias<br />
gamoviyenebT, ganmarteba, saCivari, braldebulis<br />
saboloo sityva da vedreba. misi adresatia, RmerTis garda,<br />
an TviT Tamari, an mefe daviTi, an orive erTad, an kidev viRac<br />
mesame uzenaes xelisufalTa uaxloesi da maT Semdeg ganusazRvrel<br />
uflebaTa mqone adamiani, romelsac SeuZlia uaryofili<br />
nawarmoebisa da avtoris bedis gadawyveta.<br />
`prologi~ dawerilia, Tu aqac Tanamedrove termins vixmarT,<br />
im `Jiuris~, im xalxTa wris, `fraqciis~ Tu dajgufebis<br />
winaaRmdeg, romelTac `daasmines~ rusTaveli sasaxlis karze,<br />
gaaSaves, gawires da gaanadgures.<br />
rusTaveli winaswar grZnobs, Tu ra did ZalasTan mouwevs<br />
SeWideba da, rogorc wesi, `brZolis~ win RmerTs axsenebs,<br />
meore strofSi ki pirdapir evedreba mas:<br />
he, RmerTo erTo, Sen Sehqmen saxe yovlisa tanisa,<br />
Sen damifare, Zleva mec daTrgunvad me satanisa!<br />
momec mijnurTa survili, sikvdimde gasatanisa,<br />
codvaTa Semsubuqeba, mun Tana wasatanisa.<br />
es strofic hgavs erTi wakiTxviT RmerTisadmi mimarTul<br />
tradiciul Txovnas, rom satanisgan damifareo, im satanisagan,<br />
romelmac Tavis droze adami da eva Seacdina, magram aq<br />
rusTaveli mxolod mfarvelobas ki ara, satanis daTrgunvis<br />
Zalas Txovs RmerTs da es `satana~ swored is Zalaa, romelic,<br />
iseve rogorc yovel adamians, niadag ebrZvis mas.<br />
mesame strofis saerTo azri aseTia: loms, romelsac Tamaris<br />
Subisa da faris xmareba Svenis, mas arc ki vici, rogori<br />
xotba Sevkadro.<br />
mis mWvretels, misdami tkbileulis (anu yandis) mirTmeva<br />
mmarTebso.<br />
SoTas Subi da far-SimSeri xatovnad aqvs naTqvami, igi gadataniTi<br />
mniSvnelobiT samefo xmals, mefis statuss niSnavs.<br />
raRa Tqma unda, rodesac Tamari Tavis qmars, daviTs<br />
salaSqrod uSvebda, sakuTar, uzenaes, SeuzRudav uflebebs<br />
aniWebda. ase magaliTad: `laSqrobda daviT brZanebiTa da<br />
gamorCeviTa Tamar suealeqsandrianisaÁTa~... an: basianis brZolis<br />
win `mivida Tamar varZias, varZiisa RmrTismSoblisa winaSe<br />
da cremliT Sevedria daviT da spa misi; da droSa misi sviani<br />
da bednierad myofi gagzavna varZiiT~.<br />
amrigad strofi:<br />
`vis Svenis? _ lomsa, _ xmareba Subisa far-SimSerisa mefisa<br />
mzis Tamarisa~... _ imas ki ar niSnavs, rom daviTi mefe<br />
Tamaris lomia, aramed imas, rom loms, anu daviTs Svenis Tamaris<br />
far-SimSeris, anu samefo saWurvlis, Zalauflebis (vimeoreb,<br />
mxolod brZolis dros) xmareba, tareba. SoTasac xom ase<br />
uweria: yovelgvari CarTuli winadadebebis gareSe, martivad<br />
da gasagebad.<br />
vis hSvenis, _ lomsa, _ xmareba Subisa, far-SimSerisa,<br />
mefisa mzis Tamarisa, Rawv-balaxS, Tma giSerisa.<br />
mas, ara vici, Sevhkadro Sesxma xotbisa Serisa?<br />
misTa mWvretelTa yandisa mirTma xams, marT miSerisa.<br />
mesame strofis meoTxe taepi cotaTi moulodnelia, aseTi<br />
epiTetebis Semdeg loms, mefes, farisa da xmlis matarebels,<br />
da mefis gvirgviniT TavdamSvenebul vaJkacs uceb raRac yandi<br />
unda mierTvas. magram Tu am strofs da, saerTod, `prologs~<br />
im TvaliTa da ganwyobilebiT wavikiTxavT, rogoriTac<br />
me vkiTxulob, yvelaferi mzesaviT naTeli gaxdeba, kerZod _<br />
Tamaris loms, romelsac Tamaris xmlisa da faris xmareba Svenis,<br />
romelic arc ki vici, rogori xotbis Rirsia, mis mWvretels<br />
aseTi mwuxare, sasmenad mware ambis, Semawuxebeli ambis,<br />
saCivris mitana ki ara, tkbilis, yandis mirTmeva (aRmosavluri<br />
`Tavazas~ mixedviT), anu tkbili ambis moyola mmarTebso.<br />
xolo meoTxe strofSi rusTaveli dabejiTebiT amtkicebs,<br />
72 73
om mTeli `vefxistyaosani~ man mxolod da mxolod Tamaris<br />
mSvenierebis STagonebiT Seqmna:<br />
Tamars vaqebdeT mefesa, sisxlisa creml-daTxeuli,<br />
vTqveni qebani visni me ar-avad gamorCeuli,<br />
melnad vixmare giSris tba da kalmad me na rxeuli,<br />
vinca isminos, daesvas laxvari gulsa xeuli.<br />
cxadia, es strofi Tavis marTlebaa im braldebisagan,<br />
TiTqos `vefxistyaosanSi~ ar iyos Tamaris qeba.<br />
mexuTe strofSi rusTaveli yovelgvari mikibul-mokibuli<br />
laparakis gareSe wers:<br />
mibrZanes maTad saqebrad Tqma leqsebisa tkbilisa,<br />
qeba warbTa da wamwamTa, TmaTa da bage-kbilisa,<br />
brol-balaxSisa Tlilisa, mis mijriT miwyobilisa,<br />
gastexs qvasaca magarsa grdemli tyviisa lbilisa.<br />
ese igi, mibrZanes, anu mTxoves, damavales Tamaris qeba<br />
leqsad meTqvao.<br />
rogorc mexuTe strofis meoTxe taepidan irkveva, rusTavels<br />
didxans sTxovdnen daewera qebaTa qeba Tamarisa l eqsad.<br />
me xazs vusvam sityvas _ leqsad. da igi didxans yofila uarzed,<br />
Semdeg ki, rogorc iqna, daTanxmebula da aki wers kidevac<br />
`gastexs qvasaca magarsa, grdemli tyviisa lbilisa~.<br />
rogorc Cans, sul bolos rusTavelisaTvis TviT Tamars<br />
uTxovia, an daviTs. amitom dasWirda rusTavels es genialuri<br />
metafora, romelic, sxvaTa Soris, identuria taepisa:<br />
gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubari.<br />
mogexsenebaT, yvelaze magar qvas dedamiwaze, almass, yvelaze<br />
rbili liToniT, tyviis uroebiT amuSaveben, raTa waxnagebi<br />
ar dauzianon. rusTavels swored amis Tqma unda am metaforiT.<br />
uari ar gamovida, gamtexa bolos brZanebam, Txovnam<br />
da davTanxmdio.<br />
mxolod ase unda wavikiTxoT mexuTe strofi, winaaRmdeg<br />
SemTxvevaSi igi Cveulebriv xalxur leqss daemsgavseboda, sa-<br />
dac wina or taeps araviTari logikuri kavSiri ara aqvs momdevno<br />
orTan. amiT rusTaveli Zalian moridebiT ambobs, rom<br />
me Cemi nebiT ar damiweria es nawarmoebi, Tqveni surviliTa da<br />
nebiT davwereo.<br />
meeqvse da meSvide strofebi kvlav RmerTisadmia mimarTuli<br />
da rusTaveli kvlav Sewevnas sTxovs ufals, `vefxistyaosnis~<br />
dacvis saqmeSi.<br />
mecxre strofi, romelic faqtiurad meSvide strofis<br />
meore naxevridan iwyeba, `davje, rusTvelman gavleqse~... gadasagdebad<br />
da `vefxistyaosnidan~ amosaRebad ki ara, me mTeli<br />
`vefxistyaosnis~ gasaRebad mimaCnia da amitom masze ufro<br />
vrclad SevCerdebi.<br />
`ese ambavi sparsuli~ rom ara sparsul ambavs, aramed sparsul<br />
siuJetur qargas niSnavs, yvelasaTvis cnobili da gasagebia,<br />
radgan im droisaTvis mTel aRmosavleTSi da, kerZod, wina<br />
aziaSi ambis Txrobis ramdenime modeli arsebobda, erT-erTi<br />
maTgani aseTi iyo, _ nadirobis dros monadireni naxavdnen<br />
ucxo moymes, an ucxo ram warweras, an waawydebodnen viRacis<br />
kvals, gamoekidebodnen mas da Semdgom amisa iwyeboda gmirTa<br />
Tavgadasavali. da ase iyo ara mxolod literaturaSi, aramed<br />
musikaSic, aRmosavleTSi arsebobda da axlac arsebobs ramdenime<br />
musikaluri muRami da TiTqmis yvela danarCeni melodiebi<br />
am muRamebis variaciebia, am muRamebSi trialeben. amitom<br />
gvanan aRmosavluri simRerebi ase erTmaneTs, magram aravis azradac<br />
ar mosvlia esa Tu is simRera sxva romelime simReridan<br />
gadmoweril, moparul an nasesxeb simRerad CaeTvala, ase rom<br />
`sparsuli ambavi~ swored erT-erTi aseTi literaturuli mu-<br />
Rami, anu modelia.<br />
dRemde gaugebrobas iwvevs momdevno taepi:<br />
vpove da leqsad gardavTqvi, saqme vqmen saWoWmanebi...<br />
me mudam mancvifrebda es taepi da kidev erTi ram: raSia<br />
saqme? vin aukrZala rusTavels leqsis wera? aki TviTon ambobs:<br />
`mibrZanes maTad saqebrad Tqma leqsebisa tkbilisa~? an ratom<br />
Caidina man, rusTavelma, saWoWmanebi saqme Tundac imiT, rom<br />
galeqsa manamde prozad naTqvami ambavi. gana Targmnili ar iyo<br />
im dros qarTulad `visramiani~? an Tundac Targmna maSin gana<br />
74 75
akrZaluli iyo? an risTvis, an visTvis sWirdeboda rusTavels<br />
mokle da grZeli Sairis dapirispireba? erTi mxriv, qeba da<br />
dideba mokle Sairisa, meore mxriv ki, erTi SexedviT, yovelive<br />
amis gverdiT, yovelgvar logikas moklebulia meTormete<br />
strofidan vidre meTvrametemde gauTavebeli mtkiceba grZeli<br />
Sairis upiratesobisa?<br />
saqme isaa, rom imdroindel saqarTveloSi grZeli leqsi,<br />
grZeli Sairi, ambavi, istoria da romani leqsad araTu ar<br />
iwereboda, saerTod ar arsebobda da ucxo iyo qarTuli literaturisaTvis.<br />
da es imdenad bunebrivi iyo, rom TviT `visramianic~<br />
ki, romelic dedanSi leqsadaa warmodgenili, prozad<br />
gaxldaT `naTargmanebi~. is faqti, rom qarTul literaturaSi<br />
rusTavelamde poema ar arsebobs, ar aris SemTxveviTi.<br />
saqarTvelosaTvisac da rusTvelisTvisac `vefxistyaosani~<br />
pirveli qarTuli poemaa. ai, ratom Caidina Turme rusTavelma<br />
saWoWmanebi saqme. ai, risi SiSi aqvs mas, SiSi, romelic,<br />
Cvenda saubedurod, gamarTlda. rusTaveli `vefxistyaosniT~<br />
saqarTveloSi axal literaturul Janrs amkvidrebda, igi novatoria,<br />
axali literaturuli Janris Semomtani, damnergavi,<br />
Semqmneli da ar aris gasakviri, rom mas, iseve rogorc yvela<br />
novators, yvela epoqasa da yvela droSi ebrZodnen da ukan<br />
eweodnen. am strofis da taepis mxolod ase wakiTxvis Semdeg<br />
gaxda CemTvis naTeli da gasagebi, adre aseve gaugebari da bundovani<br />
taepi:<br />
Cemman xel-mqmnelman dammarTos laRman da lamazma nebi.<br />
es strofi im opoziciis winaaRmdeg aris mimarTuli,<br />
romelmac rusTavels es saqme danaSaulad CauTvala, magram<br />
rusTaveli ar Rebulobs maTgan braldebas maTi arakompetenturobisa<br />
gamo, igi mxolod Tamarisagan, anu misi xelmqmnelisagan,<br />
moiTxovs sasjels, igi mxolod mis nebas daemorCileba<br />
da moiqceva ise, rogorc Tamaris neba iqneba, anu<br />
rogorc Tamars eneboso.<br />
ai, es strofic Tavidan bolomde:<br />
ese ambavi sparsuli, qarTulad naTargmanebi,<br />
viT margaliti oboli, xeli-xel sagogmanebi,<br />
vpove da leqsad gardavTqvi, saqme vqmen saWoWmanebi,<br />
Cemman xel-mqmnelman dammarTos laRman da lamazma nebi.<br />
rac Seexeba merve strofs, aranakleb sainteresoa, vidre<br />
mecxre. rusTaveli am strofSi aSkarad Civis uzenaesTan, rom<br />
igi, rusTaveli, xelobiT, anu siSmagiT amitom sCadis am saqmes<br />
da imitom xelobs imisaTvis, visac jari spaTa hmorCilebs, anu<br />
imitom awuxebs mas, rom dauZlurda amden brZolaSi, misTvis,<br />
gamijnurebulisTvis wamali arsiT ari, da man, anu Tamarma, an<br />
misces gankurneba, ese igi, an uSvelos, an moklas, daamiwos da<br />
daasamaros misive xeliT.<br />
me, rusTveli xelobiTa viqm saqmesa ama dari;<br />
vis morCilobs jari spaTa, misTvis vxelob, misTvis mkvdari,<br />
davuZlurdi, mijnurTaTvis kvla wamali arsiT ari,<br />
anu momces gankurneba, anu miwa me samari.<br />
sxvaTa Soris, pirveli taepis bolo fraza, Cemi azriT,<br />
ama dari araviTar licencias ar warmoadgens sityvisas<br />
ama darsa. es gadamweris ubralo Secdomaa da igi ase unda<br />
ikiTxebodes _ amad ari, anu _ (amitom) da Tu am taeps ase<br />
wavikiTxavT, yvelaferi gasagebi gaxdeba.<br />
me, rusTveli, xelobiTa viqm saqmesa amad ari, anu: me rusTveli<br />
xelobiTa, siSmagiTa amitom viqm saqmeso.<br />
meaTe strofi `prologSi~ aris vedrebis apoTeozi, es gaxlavT<br />
mze Camqrali, ganwiruli, gaubedurebuli, gaZevebuli,<br />
upatronod darCenili da mefe liriviT yvelasagan mitovebuli<br />
kacis godeba.<br />
TvalTa misgan unaTloTa enatramca axlad Cena;<br />
aha, guli gamijnurda, mixvdomia velTa rbena!<br />
miajeT vin, xorcTa dawva kmaris, misces sulTa lxena.<br />
samTa ferTa saqebelTa lamis leqsTa unda vlena.<br />
ese igi, Cems Tvalebs misgan, Tamarisagan, anu misi uyuradRebobisagan<br />
sinaTledakargulebs, moenatraT (enatramca) da ara<br />
inatron, axlad Cena, anu kvlav axela, sinaTlis dabruneba.<br />
aha, gamijnurebul, anu gaSmagebul guls velad gaWra xvdomia<br />
76 77
wilad. meajeT vinme, vinmem Semiwyalos, gamomeqomagos! makmaros<br />
xorcTa dawva da misces suls Cemsas lxena! droa Cems<br />
samxmovan simReras (aq an samebaa nagulisxmebi, an tarieli,<br />
fridoni da avTandili), himns, sagalobels Tavisi adgili miuCinos,<br />
anu gamoavlinos misi Rirsebao. aq v lena mowodebas<br />
ki ara, gamovlenas, gamoCenas gulisxmobs.<br />
da yovelive es Tu ase araa, rogorc me vkiTxulob, maSin<br />
gaugebaria, ram aiZula rusTaveli mijnurobisa da Sairobis<br />
moZRvrebis, traqtatis werisas aseT dReSi Cavardniliyo, an<br />
aseTi tanjva-vaeba da mwuxareba vin miayena mas SemoqmedebiTs<br />
procesSi? raSia saqme? marto am werilis kiTxvisas ki<br />
ara, `prologis~ da saerTod `vefxistyaosnis~ kiTxvisas kidev<br />
erTi ram aris gasaTvaliswinebeli _ sityva mijnurs rusTaveli<br />
ase ganmartavs:<br />
_ mijnuri _ Smagsa gviqvian arabuliTa eniTao, _ amitom<br />
zogan, sadac mijnuri weria, Smagi unda vigulisxmoT, xolo<br />
zogan piriqiT, Smagis magier _ mijnuri. aseT SemTxvevaSic<br />
bevri ram ufro martivi da ioli gasagebi gaxdeba.<br />
prologis meTerTmete strofi savsea sarkazmiT im `arakompetenturi<br />
Jiuris~ mimarT, romelmac uaryo misi nawarmoebi.<br />
rogorc Cans, maSinac SehyavdaT `JiuriSi~ araspecialistebi,<br />
magram Tanamdebobis pirebi. ar aris gamoricxuli, rom<br />
igi swored im arakompetentur pirebs gulisxmobs muSakebsa<br />
da meomrebSi.<br />
swored amis gamo wers rusTaveli:<br />
raca vis ra bedman misces, dasjerdes da mas ubnobdes:<br />
muSa miwyiv muSakobdes, meomari gulovnobdes;<br />
kvla mijnursa mijnuroba uyvardes da gamoscnobdes,<br />
arca visgan daiwunos, arca sxvasa uwunobdes.<br />
ese igi, RmerTma yvelas Tavisi saqme miuCina da rac bedma<br />
misca, imiT dakmayofildes, muSa mudam muSakobdes, meomari<br />
gulovnobdes, mijnuri mijnurobas atyobdes sxva gamijnurebuls,<br />
anu mijnuri sxva mijnurs scnobdes, pativs scemdeso,<br />
arc sxvisagan iqnes dawunebuli da sxvasac nu dauwunebs, anu<br />
sxva, saqmis aramcodnes ar misces ufleba misi profesia dauwunos<br />
da sxvasac nu dauwunebs imas, rac Tavad ar icis da ar<br />
esmiso. Tavs sasacilo mdgomareobaSi nu Caigdebso. sxvanairad<br />
rom vTqvaT, strofis azria: leqsis wera Cemi saqmea da Tqven,<br />
sxvebi, iseT saqmeSi, rac ar iciT, nu ereviTo.<br />
`vefxistyaosnis~ `prologSi~ rusTaveli aSkarad dascinis<br />
imaT, visac monawileoba miuRia `vefxistyaosnis~ ganqiqebaSi,<br />
an rame ukeTuri dascdeniaT mis winaaRmdeg. igi daundoblad<br />
dascinis imaTac, visac ucdia Tavisi nacodvilari Seedarebina<br />
an daepirispirebina `vefxistyaosnisaTvis~.<br />
moSaire ara hqvian, Tu sadme Tqvas erTi, ori;<br />
Tavi yola nu hgonia meleqseTa kargTa swori;<br />
ganaRa Tqvas erTi, ori, umsgavso da Sori-Sori,<br />
magra ityvis: `Cemi sjobso~, uciloblobs viTa jori.<br />
da sxva uamravi.<br />
ukve mogaxseneT da kvlav SegaxsenebT, meTormete strofidan<br />
iwyeba apologia grZeli Sairisa da igi grZeldeba vidre me-<br />
Tvramete strofamde, da es sWirdeba rusTavels ara imisTvis,<br />
rom damwyeb poetebs Tu ymawvil moleqseebs aswavlos grZeli<br />
da mokle Sairis raoba, weris teqnika, ritmi, riTmi da dinamika<br />
(moZRvreba Tu gnebavT, ase unda iyos, Torem Sairis sigrZeze<br />
da simokleze laparaki ra moZRvrebaa). ara, igi amkvidrebs qar-<br />
TulSi axal Janrs, poemas da amiT amarTlebs im s aWoWmano<br />
saqmes, romelic erT-erT mZime braldebad wauyenes mas.<br />
mecxramete strofi sul calke dgas `prologSi~. igi erTgvari<br />
ganmeoreba da gamoZaxilia meoTxe strofisa `Tamars<br />
vaqebdeT mefesa sisxlisa creml-daTxeuli, vTqveni qebani<br />
visni me ar-avad gamorCeuli...~ da mas gasakuTrebuli azri<br />
da mniSvneloba eniWeba, Tu erT friad sayuradRebo detals<br />
gavixsenebT `vefxistyaosnis~ xelnawerebis istoriidan:<br />
`anton kaTalikoss Tavis gramatikaSi moyvanili yavs citati,<br />
rogorc nimuSi amaRlebuli maRalfardovani stilisa.<br />
antoni iqve miuTiTebs, rom mas es citati auRia `werilTagan<br />
SoTasTa, romel aRwera cxovrebaÁ mefis Tamarisa~.<br />
Tu es marTlac marTalia, maSin ar aris gamoricxuli, rom<br />
SoTa meoTxe strofSic, da gansakuTrebiT ki mecxrameteSi,<br />
swored im naSroms, mis mier daweril Tamaris qebaTa qebas, istorias<br />
gulisxmobs, romelic adre dauweria mas prozad da<br />
78 79
ara leqsad, romelic xelT hqonia odesRac anton kaTalikoss<br />
da romelic amJamad dakargulia Cvenda saubedurod.<br />
Cemi aw caniT yovelman, mas vaqeb, vinca miqia;<br />
ese miCs didad saxelad, ar Tavi gamiqiqia!<br />
igia Cemi sicocxle, uwyalo viTa jiqia;<br />
misi saxeli SefarviT qvemore miTqvams, miqia.<br />
anu _ SeityveT yvelam, rom am poemaSi kvlav vaqeb imas, vinc<br />
adre miqia, da miqia ise, rom Tavi ar Semircxvenia, rac did<br />
saxelad mimaCnia. da rac Seexeba im braldebas, TiTqos Tamars<br />
ar vaqebde, tyuilia, radgan, vinc guldasmiT waikiTxavs Cems<br />
nawarmoebs, mixvdeba, rom misi saxeli qvemore, anu poemaSi SefarviT<br />
maqvs naTqvami da vaqebo.<br />
da marTlac, nestan-darejani viRa aris, Tu ara Tamari? an<br />
TinaTini viRa aris, Tu ara Tamari?<br />
me mgoni, yvelaferi kvlav mzesaviT naTeli xdeba.<br />
meoce strofidan rusTaveli iwyebs da bolo strofamde<br />
cdilobs misadmi wayenebul yvelaze mZime danaSaulis gaba-<br />
Tilebas, kerZod, im braldebisas, rom `vefxistyaosani~ aris<br />
Txzuleba mruSobasa da siZvaze. rogorc Cans, rusTavelis<br />
epoqaSi da cotaTi mogvianebiTac saqarTveloSi sityva ` mijnuri~<br />
gaigivebuli iyo s iZvasTan, meZaveobasTan, iseve,<br />
rogorc sityva bozi (lamazi) dRemde meZavis sinonimia CvenSi.<br />
albaT amitom dasWirda rusTavels, umecarTaTvis araTu aexsna,<br />
raa mijnuroba, aramed leqsikonuri ganmartebac ki mieca<br />
am sityvisa:<br />
`mijnuri Smagsa gviqvian arabulisa eniTa~-o.<br />
albaT amiTve aixsneba is faqti, rom meoce strofidan vidre<br />
bolomde, rusTaveli ase TavgamodebiT icavs, ganmartavs da<br />
amtkicebs, rom:<br />
mijnuroba aris turfa, sacodnelad Zneli gvari;<br />
mijnuroba sxva ramea, ar siZvisa dasadari;<br />
igi sxvaa, siZva sxvaa, Sua uzis didi zRvari.<br />
nuvin garevT erTmanerTsa! gesmis Cemi naubari?<br />
gulubryviloba iqneboda Cvengan imis fiqri, rom rusTaveli<br />
qarTvel xalxs da mkiTxvels umizezod ganumartavda mijnurobis<br />
arss. Tu arada, maSin unda vifiqroT (RmerTma daifaros),<br />
rom mTeli saqarTvelo SoTas dros siZvisa da mruSobis Waob-<br />
Si iyo Cafluli da igi muxlze dacemuli da xelapyrobili<br />
evedreba maT:<br />
igi sxvaa, siZva sxvaa, Sua uzis didi zRvari,<br />
nuvin garevT erTmanerTsa! gesmas Cemi naubari?<br />
eWvs gareSea, rom SoTa amas swored imaT eubneba, vinc `vefxistyaosani~<br />
mruSobisa da garyvnilebis apologiad monaTla.<br />
zemoTac vTqvi da vimeoreb, mosazreba imis Sesaxeb, TiTqos<br />
`vefxistyaosnis~ prologi moZRvrebaa mxolod Sairobasa da<br />
mijnurobaze _ swori ar gaxlavT. es funqcia da Sinaarsi mas<br />
mxolod madlieri STamomavlobis mier daekisra da `dabralda~<br />
misi, anu prologisa da TviT poemis aRmoCenisa da aRiarebis<br />
Semdeg, da `dabralda~ sruliad damsaxurebulad, radgan mar-<br />
Tlac Znelia warmoidginos adamianma ufro genialuri, ufro<br />
amaRlebuli moZRvreba leqsisa da mijnurobis Sesaxeb.<br />
amrigad:<br />
Cemi Rrma rwmeniT, `vefxistyaosnis~ `prologi~ anu `dasawyisi~,<br />
sul bolos, anu mas Semdeg daiwera, rac `vefxistyaosani~<br />
uaryofil, dagmobil da gankicxul iqna da daiwera<br />
ara rogorc dasawyisi, Sesavali, winasityvaoba, prologi an<br />
moZRvreba Sairobasa da mijnurobaze, aramed daiwera rogorc<br />
camde marTali, magram mainc braldebuli kacis saboloo sityva,<br />
klerikaluri eklesiisa da samefo karis gonebadaxSul<br />
moxeleTa, karieristTa da farisevelTa mier Seucnobeli, an<br />
gangeb Seucnobeli geniosis, udidesi xelovanis, novatoris<br />
RaRadisi uzenaesis winaSe. aseve Rrmad var darwmunebuli, rom<br />
swored es gaxldaT mizezi rusTavelis palestinaSi gadaxvewisa.<br />
swored amitom aris igi muxlmodrekili da cisken xelapyrobilad<br />
gamosaxuli jvris monastris kedelze, viTarca<br />
udides codvaTa monaniebis mTxovneli.<br />
da Tu marTla codva ram hqonda Cadenili did rusTavels,<br />
dae, Seundos RmerTma!<br />
Tumca ra aqvs Sesandobari, rodesac kacobriobis gaCenis<br />
80 6. n. dumbaZe, t. <strong>IV</strong><br />
81
dRidan arc RmerTisTvis, arc siyvarulisTvis, arc megobrobisTvis,<br />
arc vaJkacobisTvis, arc qalisTvis, arc kacisTvis,<br />
arc mzisTvis, arc cisTvis, arc dedamiwisTvis aseTi didebuli<br />
himni jer aravis ar umReria!<br />
P. S. minda Cemma daRlilma mkiTxvelma isic icodes, rom<br />
vidre am werilis daweras gavbedavdi, uamravi literatura<br />
gadavikiTxe `vefxistyaosnis~ garSemo dawerili, uamravi Rame<br />
gavaTene uZilod da bolos gadavwyvite, es Cemi nafiqrali<br />
mainc meTqva misTvis. aseve bevri fiqris Semdeg gadavwyvite,<br />
arc erTi wyaro da sxvisi azri ar damemowmebina Cemi azris<br />
gansamtkiceblad, miuxedavad imisa, rom bevri maTgani cotaTi<br />
mainc uaxlovdeba Cems mosazrebas da amagrebs Cems poziciebs.<br />
jer erTi imitom, rom es azri damebada ufro adre, vidre specialur<br />
literaturas gavecnobodi, xolo meore, amiT kidev<br />
erTxel mindoda xazi gamesva im garemoebisaTvis, rom, Tu vinmes<br />
rame ainteresebs `vefxistyaosnisa~ da misi avtoris garSemo,<br />
yvelaze ukeT TviT `vefxistyaosansa~ da mis `prologSi~ weria.<br />
Cveni saunje<br />
roca rusTavelis, ilias, akakis, vaJas, nikoloz baraTaSvilis,<br />
galaktionisa da goglas RvTaebriv leqsebs vkiTxulob,<br />
gasakviria, magram sul mudam lado asaTianis erTi ubralo<br />
leqsis striqonebi magondeba:<br />
kavkasiis mTebSi gagaCina zenam,<br />
xmaTa xaverdebis da RmerTebis enav.<br />
xolo rodesac saqarTvelos istorias vkiTxulob, qar-<br />
Tlis cxovrebas vkiTxulob da qarTul taZarTa nangrevebze<br />
saWreTliT amoqargul CuqurTmasa da asoebs veWidebi wasakiTxad,<br />
irakli abaSiZis didebuli leqsi magondeba:<br />
qvesknelSi mZromo,<br />
caSi mWvretelo,<br />
xan _ funjo Cemo, xan _ saWreTelo,<br />
Sen, akvnis himno,<br />
cremlo samaris...<br />
iberis enav,<br />
enav Tamaris...<br />
Sen, niWo Cemo,<br />
srbolav da frenav,<br />
dedao enav, dedao enav!<br />
dedaenas ki, raki deda hqvia, maxsovroba aRar sWirdeba,<br />
Tu kaci xar da ara pirutyvi _ ena dedaa Seni da mudam unda<br />
gaxsovdes, unda ukvdavyo igi, rogorc SegiZlia da riTac SegiZlia.<br />
es ambavi moyolili maqvs, magram erTxelac movyvebi, radgan<br />
misi aq moyola ufro upriania.<br />
Cems ojaxSi erTi uZvirfasesi wigni _ relikvia inaxeboda,<br />
es wigni gogebaSvilis `dedaena~ gaxldaT, `dedaena~, romli-<br />
Tac Cemi deda swavlobda da romelsac me mikiTxavda bavSvobaSi,<br />
vidre skolaSi wavidodi. imitom ki ara, rom `dedaenis~<br />
gaWirveba iyo Cvens ojaxSi, ara, igi Selocvili akvaniviT gadadioda<br />
Taobidan TaobaSi da ise gacrecili, furcel-fur-<br />
82 83