23.12.2012 Views

dumadze IV tomi.indd - Dumbadze

dumadze IV tomi.indd - Dumbadze

dumadze IV tomi.indd - Dumbadze

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

66<br />

Cemi rusTaveli<br />

araferi ise ar amaxsovrdeba adamians, rogorc bavSvobisas<br />

Zilispirs dedis mier Tqmuli zRapari, iavnana, wakiTxuli<br />

leqsi, an ambavi rame.<br />

albaT amaze fiqrma daawerina gogebaSvils ukvdavi `iavnanam<br />

ra hqmna!?~ da albaT amis gamo vbedav me imis Tqmas, rasac<br />

am werilSi Tu aRsarebaSi mogaxsenebT. me ar maxsovs, ramdeni<br />

wlisas mikiTxavda deda `vefxistyaosans~, an odesme eTqvas<br />

CemTvis, es adgili zepirad iswavleo. me maxsovs mxolod is,<br />

rom maSin kiTxva ar vicodi da es uzarmazari wigni, `vefxistyaosani~<br />

rom erqva, mxolod lamazi, ferad-feradi suraTebiT<br />

gawyobili yuTi iyo CemTvis, romlidanac dedaCemi cisartyelasaviT<br />

Wrel, lamaz sizmrebsa da Zilismomgvrel simRerebs<br />

alagebda, miwyobda sasTumals da albaT isev dedis gamoa, rom<br />

es lamazi ukvdavi wigni dRemde midevs sasTumals, rogorc:<br />

avadmyofs _ wamali,<br />

xeibars _ yavarjeni,<br />

meomars _ iaraRi da mwerals qarTuli sityvis Tval-margalitiT<br />

savse, auwoneli saunje da salaro.<br />

me axlac mikvirs, wera-kiTxvis ucodinarma bavSvma rogor<br />

viswavle yovelgvari Zaldatanebis gareSe zepirad:<br />

aw sayvarelsa miuwers gul-amoskvnili, mtirali,<br />

mismanve cremlman dauvsis, vis edebodis, vis, ali.<br />

dawera wigni, msmenelTa gulisa gasagmirali,<br />

vardi gaapis, gamoCndis mun broli gamomWvirali.<br />

he, Cemo, ese ustari ars Cemgan monaRvawebi,<br />

tani kalmad maqvs, kalami _ naRvelsa amonawebi,<br />

me guli Seni qaRaldad gulsave Cemsa vawebi;<br />

gulo, Sav-gulo, dabmulxar, nu aexsnebi, aw ebi!<br />

aRarafers vambob `avTandilis anderZze~, romelic saerTod<br />

Cem mier qveynad romelime leqsis Seqebis unaris miRma dgas.<br />

cnobilia, rabindranat Tagoris leqsebs bengalieli werakiTxvis<br />

ucodinari meTevzeebic ki mRerian, miuxedavad imisa,<br />

67


om umravlesobas maTi Sinaarsi ar esmis, magram imdeni RvTiuri,<br />

zeciuri musikaa Sig Caqsovili, imdeni siTbo da iseTi<br />

sulSiCamwvdomi idumaleba, da yovelive amasTan erTad iseTi<br />

gasaocari ubraloeba, rom leqsi TavisTavad mReris da visac<br />

usaubria am bengaliel meTevzeebTan, amboben, rom meTevzeebi<br />

irwmunebian, yvelaferi gvesmis, yvelafers vgrZnobT, ganvicdiT,<br />

oRond ver vambobTo, da me mjera maTi...<br />

aba, naxeT, gana SeiZleba qveynad iyos rame amaze gasagebi,<br />

amaze ubralo, amaze sada, lamazi da genialuri?!<br />

iyo arabeTs rostevan, mefe RmrTisagan sviani,<br />

maRali, uxvi, mdabali, laSqar-mravali, ymiani,<br />

mosamarTle da mowyale, morWmuli, gangebiani,<br />

TviT meomari uebro, kvla moubari wyliani.<br />

ase umartivesi, ubralo da gansacvifreblad sada akordebiT<br />

iwyeba beThovenis `mTvaris sonatac~ da `apasionatac~, rasac<br />

Semdeg mosdevs aboboqrebuli, yovlis uzenaesi, sulisa da gulis<br />

damduRebeli da wamlekavi okeanis movardna da moqceva...<br />

erTi ram aris friad sagulisxmo: Zveli qarTulis araspecialistTaTvis,<br />

iseve ubralo mokvdavTaTvis, rogoric me var<br />

da mravali qarTvelia, araTu meTormete-mecamete saukunis<br />

qar Tuli ena, aramed gacilebiT ufro gviandelic ki TiTqmis<br />

gaugebaria leqsikonis gareSe. maS, raRaSia saqme, ratom aris<br />

`vefxistyaosani~ ase gasagebi (ra Tqma unda, me aq ar vgulisxmob<br />

calkeul detalebs, gamoTqmebsa da Rrmad filosofiur<br />

azrebs. vgulisxmob mxolod enas da nawarmoebis struqturas)<br />

yvela qarTvelisaTvis, dawyebuli guTnisdedidan, an TuSi<br />

mwyem sidan, vidre atomuri reaqtoris maRalkvalificiuri in-<br />

JinrisaTvis?<br />

saqme isaa, rom albaT rusTaveli iyo pirveli qarTveli<br />

mwe rali, romelic mixvda, rom mxolod xalxs SeuZlia misces<br />

ukvdaveba literaturul qmnilebas, rom xelovneba mxolod<br />

xalxis sakuTrebaa, rom mxolod xalxia ganmsjeli literaturuli<br />

qmnilebis avkargianobisa da mxolod xalxs Seu-<br />

Zlia Seunaxos STamomavlobas sityva winaprisa. da man pirvelma<br />

mweralTa, poetTa, moSaireTa Soris saqarTveloSi dawera<br />

Tavisi genialuri qmnileba xalxis enaze, saero enaze, da sas-<br />

worze dado sakuTari literaturuli karierac, keTildReobaca<br />

da Semoqmedebac.<br />

da Tu Tvals gadavavlebT saukuneebis manZilze `vefxistyaosnis~<br />

garSemo Seqmnil polemikas da brZolas mis winaaRmdeg,<br />

erT-erTi mTavari braldeba rusTavelis mimarT swored<br />

is gaxlavT, rom misi nawarmoebi saeroa da ara sasuliero,<br />

ara mxolod samefo sasaxlis, etiketis, tradiciis enaze dawerili.<br />

amitom sulac ar aris gasakviri, Tu ratom iqna uaryofili<br />

Tavis droze `vefxistyaosani~. gana amis gamo ar uaryo<br />

Tavis droze konservatulma inglisma kacobriobis siamaye Seqspiri,<br />

romelmac literaturaSi xalxis, demosis `bazruli~<br />

salaparako ena Semoitana?! da sayovelTao sakuTrebad, xalxis<br />

sakuTrebad aqcia Tavisi genialuri qmnilebani?!<br />

aq ormxriv urTierTgamdidrebasa, gadarCenasa da gaukvdavebasTan<br />

gvaqvs saqme. ise, rogorc rusTavelma da Seqspirma<br />

ukvdavyves TavianTi ena da xalxi, ise ukvdavyo xalxma da enam<br />

maTi saxelebi. gana ase ar moiqca qarTvel ganmanaTlebelTa<br />

jgufi ilias, akakis, gogebaSvilis, vaJas da sxvaTa saxiT,<br />

romlebmac, arc meti, arc naklebi, gadagvarebas gadaarCines<br />

qarTveli eri da ena misi ixsnes im konservatizmisagan, romelic<br />

elis yvela eris enas, romelic cdilobs xelovnurad<br />

Seaferxos is bunebrivi procesebi, romlebic Tan sdevs kacobriobis<br />

ganviTarebas, sxvadasxva civilizaciisa da eris Tanam-<br />

Sromlobasa da urTierTobas.<br />

erT-erT Sexvedraze, romelic amas winaT moskovSi Catarda,<br />

aseTi SekiTxva momces:<br />

_ rogoria roli `vefxistyaosnisa~ Tanamedrove qarTuli<br />

literaturis ganviTarebasa da, saerTod, saqarTvelos sulier<br />

cxovrebaSi?<br />

_ nawarmoebis Sefasebas, romelic ager rva saukunis man-<br />

Zilze aZlevs sulier sazrdos saqarTvelos, da vin icis,<br />

kvlav ramden saukunes iqneba igi Cemi eris sulieri saunje,<br />

amis axsnas, ara mgonia, Cveni dRevandeli Sexvedris dro eyos,<br />

da marto es dro ki ara, mTeli Cemi sicocxlec ki. da Tu Tqven<br />

me giyvarvarT, Tu gjeraT Cemi, da Tu mTvliT mwerlad, romlis<br />

sityvas raime fasi aqvs TqvenTvis, Tqven patiosan sityvaze<br />

unda mendoT, da unda damijeroT, rom msgavsi ram kacobriobas<br />

jer ar Seuqmnia. es aris mze, romelic jerjerobiT, saube-<br />

68 69


durod, saqarTvelos caze brunavs mxolod. da me gulwrfelad<br />

mecodeba da ubedurad mimaCnia is kaci, romelsac qarTulad<br />

ar waukiTxavs `vefxistyaosani~, iseve, rogorc Tqven, da<br />

mec, ra Tqma unda, gvecodeba da ubedurad migvaCnia is kaci,<br />

romelsac puSkini ar waukiTxavs rusulad. _ ase vupasuxe da<br />

momeCvena, rom maT damijeres.<br />

kidev erTi Tvisebis gamo uyvars xalxs `vefxistyaosani~.<br />

Tu `vefxistyaosani~ ar ici, Znelad dagijerebs vinme, rom qar-<br />

Tveli xar da am mxriv igi saocrad `amarTlebs~ sakuTar sentencias<br />

imis Sesaxeb, rom `SiSi Seiqms siyvarulsa~. es, ra Tqma<br />

unda, xumrobaa.<br />

CemSi yovelTvis gancvifrebas iwvevda `vefxistyaosnis~<br />

`prologi~. Tavisi genialobiT, yovlismomcvelobiT, gancvifrebas<br />

iwvevda misi sasaubro toniT, paTetikiT, sibrZniT, ganwyobilebiT,<br />

paradoqsuli, erTi SexedviT, araTanmimdevruli<br />

idumali striqonebiT, gansacvifreblad uSualo msjelobebiT,<br />

albaT sayovelTaod cnobili, gansakuTrebiT dReisaTvis,<br />

faqtebis da WeSmaritebis konstataciiT, an mxolod<br />

rusTavelisa da kidev viRac erTisTvis Tu ramdenime kacisaTvis<br />

cnobili faqtebis da detalebis axsna-ganmartebiT, da kidev<br />

imiT, rom rogor SeiZleboda aseTi prologi hqonoda nawarmoebs,<br />

romelic jer ar iyo Seqmnili?! d a m e mivxvdi, rom<br />

prologi aris Taviseburi `kodi~, romelic maSin<br />

mxolod prologis adresatsa da zogierT mis wamkiTxvels<br />

unda gaego. amitom mas yovelmxriv unda<br />

kvleva da ganWvreta.<br />

da, ha, mivadeqi saTqmels. arasodes eWvi ar Semparvia<br />

imaSi, rom `vefxistyaosnis~ `prologi~ misive avtoris dawerilia,<br />

magram imis amocnoba mudam mawvalebda da mainteresebda,<br />

rodis da ratom daiwera `vefxistyaosnis~ `prologi~ da<br />

aris Tu ara igi saerTod `prologi~ `vefxistyaosnisa~, Tu<br />

aris sul sxva ram?!<br />

am werilma SeiZleba undo, skeptikuri da ironiuli Rimili<br />

gamoiwvios specialistTa Soris, magram ar vCivi, me am werils<br />

polemikis wesiT ar vaqveyneb, arc raime mecnieruli kvlevisa<br />

da naSromis pretenziiT, igi mxolod da mxolod Cemi intuiciiT<br />

nakarnaxebi mosazrebaa da Tu aqvs amqveynad arsebobis<br />

ufleba, mxolod da mxolod rogorc hipoTezas. dro iyo, ada-<br />

mianebs swvavdnen imis gamo, rom maT dedamiwa mrgvali egonaT,<br />

magram, madloba RmerTs, axla sxva droa da adamianebs amis-<br />

Tvis ar wvaven. miT umetes, ratom unda davaxrCoT dRes kaci,<br />

romelsac dedamiwa mTlad mrgvali ar hgonia?!<br />

maS, ase!<br />

rodis da ratom daiwera `vefxistyaosnis~ `prologi~.<br />

aq gamoTqmuli Cemi mosazrebebi mxolod `vefxistyaosnis~<br />

`prologs~ exeba, amitom maT dasasabuTeblad mxolod da<br />

mxolod imiT vixelmZRvaneleb, rac TviT `vefxistyaosnis~<br />

`prologSi~ weria.<br />

dRes aRar aris sadavo, rom `vefxistyaosani~ Tamaris epoqaSia<br />

dawerili. `vefxistyaosnis~ calkeulma fragmentebma<br />

Tu xelnawerebma (isic dazianebuli saxiT), rogorc es dRes<br />

garkveulia, Cvenamde mxolod XV-XVI saukunidan moaRwies.<br />

gamodis rom, sami Tu oTxi saukunis manZilze igi ugzo-uk vlod<br />

iyo dakarguli. zemoT TqmulTan erTad momdevno saukuneebSi<br />

`vefxistyaosnis~ garSemo amtydari egzom didi kamaTi da davidaraba<br />

mafiqrebinebs, rom `vefxistyaosani~ SoTas sicocxleSive<br />

iqna dagmobili da uaryofili, rogorc mavne, saero,<br />

amoraluri, arasaRvTo da mefis karisaTvis Seuferebeli<br />

nawarmoebi _ sasaxlis aristokratiis da, SesaZlebelia, TviT<br />

Tamarisa da mefe daviTis mierac ki, ra Tqma unda, klerikaluri<br />

eklesiis gavleniTa da dabezRebiT, romelTac bolomde<br />

ver gaSifres poemis Rrma filosofiuri azrebi.<br />

unda vivaraudoT, rom, yvela sikeTesTan erTad, TviT avtoric<br />

gankicxul da gaZevebul iqna sasaxlis karidan.<br />

Tu im sakiTxebis, debulebebisa da cnebebis mixedviT vimsjelebT,<br />

romlebsac aSuqebs, icavs da amtkicebs rusTaveli<br />

`prologSi~, advili misaxvedria, rom mas bralad edeboda:<br />

1. mruSobisa da siZvis apologia;<br />

2. leqsisa da Sairis dogmebis darRveva;<br />

3. uRmerToba.<br />

da kidev erTi yvelaze didi braldeba: nacvlad imisa, rom<br />

nawarmoebi unda yofiliyo qebaTa qeba Tamarisa da daviTisa<br />

_ aris ucxo ambavi, romelSic Tamari da daviTi araTu xotbaSesxmuli<br />

(vgulisxmob TviT poemas), aramed naxsenebic ki ar<br />

arian.<br />

swored am samma Tu oTxma braldebam, ra Tqma unda, imasTan<br />

70 71


erTad, rom `vefxistyaosani~ saero eniT iyo dawerili, ganapiroba<br />

misi uaryofa. xolo is faqti, rom `vefxistyaosani~<br />

ase zepirad Semoinaxa qarTvelma xalxma da Tavad rusTvelis<br />

Tqmisa ar iyos, xelixelsagogmanebi gaxda, garda imisa, rom<br />

saero eniT iyo dawerili, albaT im faqtmac ganapiroba, rom<br />

igi akrZaluli iyo da kacobriobisaTvis ar aris ucxo ltolva<br />

adamianisa akrZaluli xilisaken.<br />

Cemi Rrma rwmeniT, `prologi~ daiwera mas Semdeg, rac<br />

`vefxistyaosani~ uaryofil, dagmobil, dawunebul iqna da<br />

daiwera ara rogorc `prologi~ da mxolod `moZRvreba Sairobasa<br />

da mijnurobaze~, aramed rogorc, Tu Tanamedrove terminologias<br />

gamoviyenebT, ganmarteba, saCivari, braldebulis<br />

saboloo sityva da vedreba. misi adresatia, RmerTis garda,<br />

an TviT Tamari, an mefe daviTi, an orive erTad, an kidev viRac<br />

mesame uzenaes xelisufalTa uaxloesi da maT Semdeg ganusazRvrel<br />

uflebaTa mqone adamiani, romelsac SeuZlia uaryofili<br />

nawarmoebisa da avtoris bedis gadawyveta.<br />

`prologi~ dawerilia, Tu aqac Tanamedrove termins vixmarT,<br />

im `Jiuris~, im xalxTa wris, `fraqciis~ Tu dajgufebis<br />

winaaRmdeg, romelTac `daasmines~ rusTaveli sasaxlis karze,<br />

gaaSaves, gawires da gaanadgures.<br />

rusTaveli winaswar grZnobs, Tu ra did ZalasTan mouwevs<br />

SeWideba da, rogorc wesi, `brZolis~ win RmerTs axsenebs,<br />

meore strofSi ki pirdapir evedreba mas:<br />

he, RmerTo erTo, Sen Sehqmen saxe yovlisa tanisa,<br />

Sen damifare, Zleva mec daTrgunvad me satanisa!<br />

momec mijnurTa survili, sikvdimde gasatanisa,<br />

codvaTa Semsubuqeba, mun Tana wasatanisa.<br />

es strofic hgavs erTi wakiTxviT RmerTisadmi mimarTul<br />

tradiciul Txovnas, rom satanisgan damifareo, im satanisagan,<br />

romelmac Tavis droze adami da eva Seacdina, magram aq<br />

rusTaveli mxolod mfarvelobas ki ara, satanis daTrgunvis<br />

Zalas Txovs RmerTs da es `satana~ swored is Zalaa, romelic,<br />

iseve rogorc yovel adamians, niadag ebrZvis mas.<br />

mesame strofis saerTo azri aseTia: loms, romelsac Tamaris<br />

Subisa da faris xmareba Svenis, mas arc ki vici, rogori<br />

xotba Sevkadro.<br />

mis mWvretels, misdami tkbileulis (anu yandis) mirTmeva<br />

mmarTebso.<br />

SoTas Subi da far-SimSeri xatovnad aqvs naTqvami, igi gadataniTi<br />

mniSvnelobiT samefo xmals, mefis statuss niSnavs.<br />

raRa Tqma unda, rodesac Tamari Tavis qmars, daviTs<br />

salaSqrod uSvebda, sakuTar, uzenaes, SeuzRudav uflebebs<br />

aniWebda. ase magaliTad: `laSqrobda daviT brZanebiTa da<br />

gamorCeviTa Tamar suealeqsandrianisaÁTa~... an: basianis brZolis<br />

win `mivida Tamar varZias, varZiisa RmrTismSoblisa winaSe<br />

da cremliT Sevedria daviT da spa misi; da droSa misi sviani<br />

da bednierad myofi gagzavna varZiiT~.<br />

amrigad strofi:<br />

`vis Svenis? _ lomsa, _ xmareba Subisa far-SimSerisa mefisa<br />

mzis Tamarisa~... _ imas ki ar niSnavs, rom daviTi mefe<br />

Tamaris lomia, aramed imas, rom loms, anu daviTs Svenis Tamaris<br />

far-SimSeris, anu samefo saWurvlis, Zalauflebis (vimeoreb,<br />

mxolod brZolis dros) xmareba, tareba. SoTasac xom ase<br />

uweria: yovelgvari CarTuli winadadebebis gareSe, martivad<br />

da gasagebad.<br />

vis hSvenis, _ lomsa, _ xmareba Subisa, far-SimSerisa,<br />

mefisa mzis Tamarisa, Rawv-balaxS, Tma giSerisa.<br />

mas, ara vici, Sevhkadro Sesxma xotbisa Serisa?<br />

misTa mWvretelTa yandisa mirTma xams, marT miSerisa.<br />

mesame strofis meoTxe taepi cotaTi moulodnelia, aseTi<br />

epiTetebis Semdeg loms, mefes, farisa da xmlis matarebels,<br />

da mefis gvirgviniT TavdamSvenebul vaJkacs uceb raRac yandi<br />

unda mierTvas. magram Tu am strofs da, saerTod, `prologs~<br />

im TvaliTa da ganwyobilebiT wavikiTxavT, rogoriTac<br />

me vkiTxulob, yvelaferi mzesaviT naTeli gaxdeba, kerZod _<br />

Tamaris loms, romelsac Tamaris xmlisa da faris xmareba Svenis,<br />

romelic arc ki vici, rogori xotbis Rirsia, mis mWvretels<br />

aseTi mwuxare, sasmenad mware ambis, Semawuxebeli ambis,<br />

saCivris mitana ki ara, tkbilis, yandis mirTmeva (aRmosavluri<br />

`Tavazas~ mixedviT), anu tkbili ambis moyola mmarTebso.<br />

xolo meoTxe strofSi rusTaveli dabejiTebiT amtkicebs,<br />

72 73


om mTeli `vefxistyaosani~ man mxolod da mxolod Tamaris<br />

mSvenierebis STagonebiT Seqmna:<br />

Tamars vaqebdeT mefesa, sisxlisa creml-daTxeuli,<br />

vTqveni qebani visni me ar-avad gamorCeuli,<br />

melnad vixmare giSris tba da kalmad me na rxeuli,<br />

vinca isminos, daesvas laxvari gulsa xeuli.<br />

cxadia, es strofi Tavis marTlebaa im braldebisagan,<br />

TiTqos `vefxistyaosanSi~ ar iyos Tamaris qeba.<br />

mexuTe strofSi rusTaveli yovelgvari mikibul-mokibuli<br />

laparakis gareSe wers:<br />

mibrZanes maTad saqebrad Tqma leqsebisa tkbilisa,<br />

qeba warbTa da wamwamTa, TmaTa da bage-kbilisa,<br />

brol-balaxSisa Tlilisa, mis mijriT miwyobilisa,<br />

gastexs qvasaca magarsa grdemli tyviisa lbilisa.<br />

ese igi, mibrZanes, anu mTxoves, damavales Tamaris qeba<br />

leqsad meTqvao.<br />

rogorc mexuTe strofis meoTxe taepidan irkveva, rusTavels<br />

didxans sTxovdnen daewera qebaTa qeba Tamarisa l eqsad.<br />

me xazs vusvam sityvas _ leqsad. da igi didxans yofila uarzed,<br />

Semdeg ki, rogorc iqna, daTanxmebula da aki wers kidevac<br />

`gastexs qvasaca magarsa, grdemli tyviisa lbilisa~.<br />

rogorc Cans, sul bolos rusTavelisaTvis TviT Tamars<br />

uTxovia, an daviTs. amitom dasWirda rusTavels es genialuri<br />

metafora, romelic, sxvaTa Soris, identuria taepisa:<br />

gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubari.<br />

mogexsenebaT, yvelaze magar qvas dedamiwaze, almass, yvelaze<br />

rbili liToniT, tyviis uroebiT amuSaveben, raTa waxnagebi<br />

ar dauzianon. rusTavels swored amis Tqma unda am metaforiT.<br />

uari ar gamovida, gamtexa bolos brZanebam, Txovnam<br />

da davTanxmdio.<br />

mxolod ase unda wavikiTxoT mexuTe strofi, winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi igi Cveulebriv xalxur leqss daemsgavseboda, sa-<br />

dac wina or taeps araviTari logikuri kavSiri ara aqvs momdevno<br />

orTan. amiT rusTaveli Zalian moridebiT ambobs, rom<br />

me Cemi nebiT ar damiweria es nawarmoebi, Tqveni surviliTa da<br />

nebiT davwereo.<br />

meeqvse da meSvide strofebi kvlav RmerTisadmia mimarTuli<br />

da rusTaveli kvlav Sewevnas sTxovs ufals, `vefxistyaosnis~<br />

dacvis saqmeSi.<br />

mecxre strofi, romelic faqtiurad meSvide strofis<br />

meore naxevridan iwyeba, `davje, rusTvelman gavleqse~... gadasagdebad<br />

da `vefxistyaosnidan~ amosaRebad ki ara, me mTeli<br />

`vefxistyaosnis~ gasaRebad mimaCnia da amitom masze ufro<br />

vrclad SevCerdebi.<br />

`ese ambavi sparsuli~ rom ara sparsul ambavs, aramed sparsul<br />

siuJetur qargas niSnavs, yvelasaTvis cnobili da gasagebia,<br />

radgan im droisaTvis mTel aRmosavleTSi da, kerZod, wina<br />

aziaSi ambis Txrobis ramdenime modeli arsebobda, erT-erTi<br />

maTgani aseTi iyo, _ nadirobis dros monadireni naxavdnen<br />

ucxo moymes, an ucxo ram warweras, an waawydebodnen viRacis<br />

kvals, gamoekidebodnen mas da Semdgom amisa iwyeboda gmirTa<br />

Tavgadasavali. da ase iyo ara mxolod literaturaSi, aramed<br />

musikaSic, aRmosavleTSi arsebobda da axlac arsebobs ramdenime<br />

musikaluri muRami da TiTqmis yvela danarCeni melodiebi<br />

am muRamebis variaciebia, am muRamebSi trialeben. amitom<br />

gvanan aRmosavluri simRerebi ase erTmaneTs, magram aravis azradac<br />

ar mosvlia esa Tu is simRera sxva romelime simReridan<br />

gadmoweril, moparul an nasesxeb simRerad CaeTvala, ase rom<br />

`sparsuli ambavi~ swored erT-erTi aseTi literaturuli mu-<br />

Rami, anu modelia.<br />

dRemde gaugebrobas iwvevs momdevno taepi:<br />

vpove da leqsad gardavTqvi, saqme vqmen saWoWmanebi...<br />

me mudam mancvifrebda es taepi da kidev erTi ram: raSia<br />

saqme? vin aukrZala rusTavels leqsis wera? aki TviTon ambobs:<br />

`mibrZanes maTad saqebrad Tqma leqsebisa tkbilisa~? an ratom<br />

Caidina man, rusTavelma, saWoWmanebi saqme Tundac imiT, rom<br />

galeqsa manamde prozad naTqvami ambavi. gana Targmnili ar iyo<br />

im dros qarTulad `visramiani~? an Tundac Targmna maSin gana<br />

74 75


akrZaluli iyo? an risTvis, an visTvis sWirdeboda rusTavels<br />

mokle da grZeli Sairis dapirispireba? erTi mxriv, qeba da<br />

dideba mokle Sairisa, meore mxriv ki, erTi SexedviT, yovelive<br />

amis gverdiT, yovelgvar logikas moklebulia meTormete<br />

strofidan vidre meTvrametemde gauTavebeli mtkiceba grZeli<br />

Sairis upiratesobisa?<br />

saqme isaa, rom imdroindel saqarTveloSi grZeli leqsi,<br />

grZeli Sairi, ambavi, istoria da romani leqsad araTu ar<br />

iwereboda, saerTod ar arsebobda da ucxo iyo qarTuli literaturisaTvis.<br />

da es imdenad bunebrivi iyo, rom TviT `visramianic~<br />

ki, romelic dedanSi leqsadaa warmodgenili, prozad<br />

gaxldaT `naTargmanebi~. is faqti, rom qarTul literaturaSi<br />

rusTavelamde poema ar arsebobs, ar aris SemTxveviTi.<br />

saqarTvelosaTvisac da rusTvelisTvisac `vefxistyaosani~<br />

pirveli qarTuli poemaa. ai, ratom Caidina Turme rusTavelma<br />

saWoWmanebi saqme. ai, risi SiSi aqvs mas, SiSi, romelic,<br />

Cvenda saubedurod, gamarTlda. rusTaveli `vefxistyaosniT~<br />

saqarTveloSi axal literaturul Janrs amkvidrebda, igi novatoria,<br />

axali literaturuli Janris Semomtani, damnergavi,<br />

Semqmneli da ar aris gasakviri, rom mas, iseve rogorc yvela<br />

novators, yvela epoqasa da yvela droSi ebrZodnen da ukan<br />

eweodnen. am strofis da taepis mxolod ase wakiTxvis Semdeg<br />

gaxda CemTvis naTeli da gasagebi, adre aseve gaugebari da bundovani<br />

taepi:<br />

Cemman xel-mqmnelman dammarTos laRman da lamazma nebi.<br />

es strofi im opoziciis winaaRmdeg aris mimarTuli,<br />

romelmac rusTavels es saqme danaSaulad CauTvala, magram<br />

rusTaveli ar Rebulobs maTgan braldebas maTi arakompetenturobisa<br />

gamo, igi mxolod Tamarisagan, anu misi xelmqmnelisagan,<br />

moiTxovs sasjels, igi mxolod mis nebas daemorCileba<br />

da moiqceva ise, rogorc Tamaris neba iqneba, anu<br />

rogorc Tamars eneboso.<br />

ai, es strofic Tavidan bolomde:<br />

ese ambavi sparsuli, qarTulad naTargmanebi,<br />

viT margaliti oboli, xeli-xel sagogmanebi,<br />

vpove da leqsad gardavTqvi, saqme vqmen saWoWmanebi,<br />

Cemman xel-mqmnelman dammarTos laRman da lamazma nebi.<br />

rac Seexeba merve strofs, aranakleb sainteresoa, vidre<br />

mecxre. rusTaveli am strofSi aSkarad Civis uzenaesTan, rom<br />

igi, rusTaveli, xelobiT, anu siSmagiT amitom sCadis am saqmes<br />

da imitom xelobs imisaTvis, visac jari spaTa hmorCilebs, anu<br />

imitom awuxebs mas, rom dauZlurda amden brZolaSi, misTvis,<br />

gamijnurebulisTvis wamali arsiT ari, da man, anu Tamarma, an<br />

misces gankurneba, ese igi, an uSvelos, an moklas, daamiwos da<br />

daasamaros misive xeliT.<br />

me, rusTveli xelobiTa viqm saqmesa ama dari;<br />

vis morCilobs jari spaTa, misTvis vxelob, misTvis mkvdari,<br />

davuZlurdi, mijnurTaTvis kvla wamali arsiT ari,<br />

anu momces gankurneba, anu miwa me samari.<br />

sxvaTa Soris, pirveli taepis bolo fraza, Cemi azriT,<br />

ama dari araviTar licencias ar warmoadgens sityvisas<br />

ama darsa. es gadamweris ubralo Secdomaa da igi ase unda<br />

ikiTxebodes _ amad ari, anu _ (amitom) da Tu am taeps ase<br />

wavikiTxavT, yvelaferi gasagebi gaxdeba.<br />

me, rusTveli, xelobiTa viqm saqmesa amad ari, anu: me rusTveli<br />

xelobiTa, siSmagiTa amitom viqm saqmeso.<br />

meaTe strofi `prologSi~ aris vedrebis apoTeozi, es gaxlavT<br />

mze Camqrali, ganwiruli, gaubedurebuli, gaZevebuli,<br />

upatronod darCenili da mefe liriviT yvelasagan mitovebuli<br />

kacis godeba.<br />

TvalTa misgan unaTloTa enatramca axlad Cena;<br />

aha, guli gamijnurda, mixvdomia velTa rbena!<br />

miajeT vin, xorcTa dawva kmaris, misces sulTa lxena.<br />

samTa ferTa saqebelTa lamis leqsTa unda vlena.<br />

ese igi, Cems Tvalebs misgan, Tamarisagan, anu misi uyuradRebobisagan<br />

sinaTledakargulebs, moenatraT (enatramca) da ara<br />

inatron, axlad Cena, anu kvlav axela, sinaTlis dabruneba.<br />

aha, gamijnurebul, anu gaSmagebul guls velad gaWra xvdomia<br />

76 77


wilad. meajeT vinme, vinmem Semiwyalos, gamomeqomagos! makmaros<br />

xorcTa dawva da misces suls Cemsas lxena! droa Cems<br />

samxmovan simReras (aq an samebaa nagulisxmebi, an tarieli,<br />

fridoni da avTandili), himns, sagalobels Tavisi adgili miuCinos,<br />

anu gamoavlinos misi Rirsebao. aq v lena mowodebas<br />

ki ara, gamovlenas, gamoCenas gulisxmobs.<br />

da yovelive es Tu ase araa, rogorc me vkiTxulob, maSin<br />

gaugebaria, ram aiZula rusTaveli mijnurobisa da Sairobis<br />

moZRvrebis, traqtatis werisas aseT dReSi Cavardniliyo, an<br />

aseTi tanjva-vaeba da mwuxareba vin miayena mas SemoqmedebiTs<br />

procesSi? raSia saqme? marto am werilis kiTxvisas ki<br />

ara, `prologis~ da saerTod `vefxistyaosnis~ kiTxvisas kidev<br />

erTi ram aris gasaTvaliswinebeli _ sityva mijnurs rusTaveli<br />

ase ganmartavs:<br />

_ mijnuri _ Smagsa gviqvian arabuliTa eniTao, _ amitom<br />

zogan, sadac mijnuri weria, Smagi unda vigulisxmoT, xolo<br />

zogan piriqiT, Smagis magier _ mijnuri. aseT SemTxvevaSic<br />

bevri ram ufro martivi da ioli gasagebi gaxdeba.<br />

prologis meTerTmete strofi savsea sarkazmiT im `arakompetenturi<br />

Jiuris~ mimarT, romelmac uaryo misi nawarmoebi.<br />

rogorc Cans, maSinac SehyavdaT `JiuriSi~ araspecialistebi,<br />

magram Tanamdebobis pirebi. ar aris gamoricxuli, rom<br />

igi swored im arakompetentur pirebs gulisxmobs muSakebsa<br />

da meomrebSi.<br />

swored amis gamo wers rusTaveli:<br />

raca vis ra bedman misces, dasjerdes da mas ubnobdes:<br />

muSa miwyiv muSakobdes, meomari gulovnobdes;<br />

kvla mijnursa mijnuroba uyvardes da gamoscnobdes,<br />

arca visgan daiwunos, arca sxvasa uwunobdes.<br />

ese igi, RmerTma yvelas Tavisi saqme miuCina da rac bedma<br />

misca, imiT dakmayofildes, muSa mudam muSakobdes, meomari<br />

gulovnobdes, mijnuri mijnurobas atyobdes sxva gamijnurebuls,<br />

anu mijnuri sxva mijnurs scnobdes, pativs scemdeso,<br />

arc sxvisagan iqnes dawunebuli da sxvasac nu dauwunebs, anu<br />

sxva, saqmis aramcodnes ar misces ufleba misi profesia dauwunos<br />

da sxvasac nu dauwunebs imas, rac Tavad ar icis da ar<br />

esmiso. Tavs sasacilo mdgomareobaSi nu Caigdebso. sxvanairad<br />

rom vTqvaT, strofis azria: leqsis wera Cemi saqmea da Tqven,<br />

sxvebi, iseT saqmeSi, rac ar iciT, nu ereviTo.<br />

`vefxistyaosnis~ `prologSi~ rusTaveli aSkarad dascinis<br />

imaT, visac monawileoba miuRia `vefxistyaosnis~ ganqiqebaSi,<br />

an rame ukeTuri dascdeniaT mis winaaRmdeg. igi daundoblad<br />

dascinis imaTac, visac ucdia Tavisi nacodvilari Seedarebina<br />

an daepirispirebina `vefxistyaosnisaTvis~.<br />

moSaire ara hqvian, Tu sadme Tqvas erTi, ori;<br />

Tavi yola nu hgonia meleqseTa kargTa swori;<br />

ganaRa Tqvas erTi, ori, umsgavso da Sori-Sori,<br />

magra ityvis: `Cemi sjobso~, uciloblobs viTa jori.<br />

da sxva uamravi.<br />

ukve mogaxseneT da kvlav SegaxsenebT, meTormete strofidan<br />

iwyeba apologia grZeli Sairisa da igi grZeldeba vidre me-<br />

Tvramete strofamde, da es sWirdeba rusTavels ara imisTvis,<br />

rom damwyeb poetebs Tu ymawvil moleqseebs aswavlos grZeli<br />

da mokle Sairis raoba, weris teqnika, ritmi, riTmi da dinamika<br />

(moZRvreba Tu gnebavT, ase unda iyos, Torem Sairis sigrZeze<br />

da simokleze laparaki ra moZRvrebaa). ara, igi amkvidrebs qar-<br />

TulSi axal Janrs, poemas da amiT amarTlebs im s aWoWmano<br />

saqmes, romelic erT-erT mZime braldebad wauyenes mas.<br />

mecxramete strofi sul calke dgas `prologSi~. igi erTgvari<br />

ganmeoreba da gamoZaxilia meoTxe strofisa `Tamars<br />

vaqebdeT mefesa sisxlisa creml-daTxeuli, vTqveni qebani<br />

visni me ar-avad gamorCeuli...~ da mas gasakuTrebuli azri<br />

da mniSvneloba eniWeba, Tu erT friad sayuradRebo detals<br />

gavixsenebT `vefxistyaosnis~ xelnawerebis istoriidan:<br />

`anton kaTalikoss Tavis gramatikaSi moyvanili yavs citati,<br />

rogorc nimuSi amaRlebuli maRalfardovani stilisa.<br />

antoni iqve miuTiTebs, rom mas es citati auRia `werilTagan<br />

SoTasTa, romel aRwera cxovrebaÁ mefis Tamarisa~.<br />

Tu es marTlac marTalia, maSin ar aris gamoricxuli, rom<br />

SoTa meoTxe strofSic, da gansakuTrebiT ki mecxrameteSi,<br />

swored im naSroms, mis mier daweril Tamaris qebaTa qebas, istorias<br />

gulisxmobs, romelic adre dauweria mas prozad da<br />

78 79


ara leqsad, romelic xelT hqonia odesRac anton kaTalikoss<br />

da romelic amJamad dakargulia Cvenda saubedurod.<br />

Cemi aw caniT yovelman, mas vaqeb, vinca miqia;<br />

ese miCs didad saxelad, ar Tavi gamiqiqia!<br />

igia Cemi sicocxle, uwyalo viTa jiqia;<br />

misi saxeli SefarviT qvemore miTqvams, miqia.<br />

anu _ SeityveT yvelam, rom am poemaSi kvlav vaqeb imas, vinc<br />

adre miqia, da miqia ise, rom Tavi ar Semircxvenia, rac did<br />

saxelad mimaCnia. da rac Seexeba im braldebas, TiTqos Tamars<br />

ar vaqebde, tyuilia, radgan, vinc guldasmiT waikiTxavs Cems<br />

nawarmoebs, mixvdeba, rom misi saxeli qvemore, anu poemaSi SefarviT<br />

maqvs naTqvami da vaqebo.<br />

da marTlac, nestan-darejani viRa aris, Tu ara Tamari? an<br />

TinaTini viRa aris, Tu ara Tamari?<br />

me mgoni, yvelaferi kvlav mzesaviT naTeli xdeba.<br />

meoce strofidan rusTaveli iwyebs da bolo strofamde<br />

cdilobs misadmi wayenebul yvelaze mZime danaSaulis gaba-<br />

Tilebas, kerZod, im braldebisas, rom `vefxistyaosani~ aris<br />

Txzuleba mruSobasa da siZvaze. rogorc Cans, rusTavelis<br />

epoqaSi da cotaTi mogvianebiTac saqarTveloSi sityva ` mijnuri~<br />

gaigivebuli iyo s iZvasTan, meZaveobasTan, iseve,<br />

rogorc sityva bozi (lamazi) dRemde meZavis sinonimia CvenSi.<br />

albaT amitom dasWirda rusTavels, umecarTaTvis araTu aexsna,<br />

raa mijnuroba, aramed leqsikonuri ganmartebac ki mieca<br />

am sityvisa:<br />

`mijnuri Smagsa gviqvian arabulisa eniTa~-o.<br />

albaT amiTve aixsneba is faqti, rom meoce strofidan vidre<br />

bolomde, rusTaveli ase TavgamodebiT icavs, ganmartavs da<br />

amtkicebs, rom:<br />

mijnuroba aris turfa, sacodnelad Zneli gvari;<br />

mijnuroba sxva ramea, ar siZvisa dasadari;<br />

igi sxvaa, siZva sxvaa, Sua uzis didi zRvari.<br />

nuvin garevT erTmanerTsa! gesmis Cemi naubari?<br />

gulubryviloba iqneboda Cvengan imis fiqri, rom rusTaveli<br />

qarTvel xalxs da mkiTxvels umizezod ganumartavda mijnurobis<br />

arss. Tu arada, maSin unda vifiqroT (RmerTma daifaros),<br />

rom mTeli saqarTvelo SoTas dros siZvisa da mruSobis Waob-<br />

Si iyo Cafluli da igi muxlze dacemuli da xelapyrobili<br />

evedreba maT:<br />

igi sxvaa, siZva sxvaa, Sua uzis didi zRvari,<br />

nuvin garevT erTmanerTsa! gesmas Cemi naubari?<br />

eWvs gareSea, rom SoTa amas swored imaT eubneba, vinc `vefxistyaosani~<br />

mruSobisa da garyvnilebis apologiad monaTla.<br />

zemoTac vTqvi da vimeoreb, mosazreba imis Sesaxeb, TiTqos<br />

`vefxistyaosnis~ prologi moZRvrebaa mxolod Sairobasa da<br />

mijnurobaze _ swori ar gaxlavT. es funqcia da Sinaarsi mas<br />

mxolod madlieri STamomavlobis mier daekisra da `dabralda~<br />

misi, anu prologisa da TviT poemis aRmoCenisa da aRiarebis<br />

Semdeg, da `dabralda~ sruliad damsaxurebulad, radgan mar-<br />

Tlac Znelia warmoidginos adamianma ufro genialuri, ufro<br />

amaRlebuli moZRvreba leqsisa da mijnurobis Sesaxeb.<br />

amrigad:<br />

Cemi Rrma rwmeniT, `vefxistyaosnis~ `prologi~ anu `dasawyisi~,<br />

sul bolos, anu mas Semdeg daiwera, rac `vefxistyaosani~<br />

uaryofil, dagmobil da gankicxul iqna da daiwera<br />

ara rogorc dasawyisi, Sesavali, winasityvaoba, prologi an<br />

moZRvreba Sairobasa da mijnurobaze, aramed daiwera rogorc<br />

camde marTali, magram mainc braldebuli kacis saboloo sityva,<br />

klerikaluri eklesiisa da samefo karis gonebadaxSul<br />

moxeleTa, karieristTa da farisevelTa mier Seucnobeli, an<br />

gangeb Seucnobeli geniosis, udidesi xelovanis, novatoris<br />

RaRadisi uzenaesis winaSe. aseve Rrmad var darwmunebuli, rom<br />

swored es gaxldaT mizezi rusTavelis palestinaSi gadaxvewisa.<br />

swored amitom aris igi muxlmodrekili da cisken xelapyrobilad<br />

gamosaxuli jvris monastris kedelze, viTarca<br />

udides codvaTa monaniebis mTxovneli.<br />

da Tu marTla codva ram hqonda Cadenili did rusTavels,<br />

dae, Seundos RmerTma!<br />

Tumca ra aqvs Sesandobari, rodesac kacobriobis gaCenis<br />

80 6. n. dumbaZe, t. <strong>IV</strong><br />

81


dRidan arc RmerTisTvis, arc siyvarulisTvis, arc megobrobisTvis,<br />

arc vaJkacobisTvis, arc qalisTvis, arc kacisTvis,<br />

arc mzisTvis, arc cisTvis, arc dedamiwisTvis aseTi didebuli<br />

himni jer aravis ar umReria!<br />

P. S. minda Cemma daRlilma mkiTxvelma isic icodes, rom<br />

vidre am werilis daweras gavbedavdi, uamravi literatura<br />

gadavikiTxe `vefxistyaosnis~ garSemo dawerili, uamravi Rame<br />

gavaTene uZilod da bolos gadavwyvite, es Cemi nafiqrali<br />

mainc meTqva misTvis. aseve bevri fiqris Semdeg gadavwyvite,<br />

arc erTi wyaro da sxvisi azri ar damemowmebina Cemi azris<br />

gansamtkiceblad, miuxedavad imisa, rom bevri maTgani cotaTi<br />

mainc uaxlovdeba Cems mosazrebas da amagrebs Cems poziciebs.<br />

jer erTi imitom, rom es azri damebada ufro adre, vidre specialur<br />

literaturas gavecnobodi, xolo meore, amiT kidev<br />

erTxel mindoda xazi gamesva im garemoebisaTvis, rom, Tu vinmes<br />

rame ainteresebs `vefxistyaosnisa~ da misi avtoris garSemo,<br />

yvelaze ukeT TviT `vefxistyaosansa~ da mis `prologSi~ weria.<br />

Cveni saunje<br />

roca rusTavelis, ilias, akakis, vaJas, nikoloz baraTaSvilis,<br />

galaktionisa da goglas RvTaebriv leqsebs vkiTxulob,<br />

gasakviria, magram sul mudam lado asaTianis erTi ubralo<br />

leqsis striqonebi magondeba:<br />

kavkasiis mTebSi gagaCina zenam,<br />

xmaTa xaverdebis da RmerTebis enav.<br />

xolo rodesac saqarTvelos istorias vkiTxulob, qar-<br />

Tlis cxovrebas vkiTxulob da qarTul taZarTa nangrevebze<br />

saWreTliT amoqargul CuqurTmasa da asoebs veWidebi wasakiTxad,<br />

irakli abaSiZis didebuli leqsi magondeba:<br />

qvesknelSi mZromo,<br />

caSi mWvretelo,<br />

xan _ funjo Cemo, xan _ saWreTelo,<br />

Sen, akvnis himno,<br />

cremlo samaris...<br />

iberis enav,<br />

enav Tamaris...<br />

Sen, niWo Cemo,<br />

srbolav da frenav,<br />

dedao enav, dedao enav!<br />

dedaenas ki, raki deda hqvia, maxsovroba aRar sWirdeba,<br />

Tu kaci xar da ara pirutyvi _ ena dedaa Seni da mudam unda<br />

gaxsovdes, unda ukvdavyo igi, rogorc SegiZlia da riTac SegiZlia.<br />

es ambavi moyolili maqvs, magram erTxelac movyvebi, radgan<br />

misi aq moyola ufro upriania.<br />

Cems ojaxSi erTi uZvirfasesi wigni _ relikvia inaxeboda,<br />

es wigni gogebaSvilis `dedaena~ gaxldaT, `dedaena~, romli-<br />

Tac Cemi deda swavlobda da romelsac me mikiTxavda bavSvobaSi,<br />

vidre skolaSi wavidodi. imitom ki ara, rom `dedaenis~<br />

gaWirveba iyo Cvens ojaxSi, ara, igi Selocvili akvaniviT gadadioda<br />

Taobidan TaobaSi da ise gacrecili, furcel-fur-<br />

82 83

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!