ÿþM icrosoft W ord - 1 . coversampul . doc - Andy Nuriman

INDHAKIPUN KAPRIGELAN MAOS PEMAHAMAN KANTHI 

METODE OK5R SISWA KELAS VII SMP KARTIKA III-2 

BANYUMANIK 

SKRIPSI 

TARMILAH 

NPM 06430472 

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA 

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI 

IKIP PGRI SEMARANG 

2011

INDHAKIPUN KAPRIGELAN MAOS PEMAHAMAN KANTHI 

METODE OK5R SISWA KELAS VII SMP KARTIKA III-2 BANYUMANIK 

SKRIPSI 

Katujokaken dhumateng Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni IKIP PGRI 

Semarang, minangka syarat kangge nggayuh tataran Sarjana Pendidikan 

TARMILAH 

NPM 06430472 




2011 

i

PASARUJUKAN 

SKRIPSI 

Indhakipun Kaprigelan Maos Pemahaman Kanthi Metode OK5R Siswa Kelas VII 

SMP Kartika III-2 Banyumanik 

Ingkang kaserat lan kaajengaken dening 

Tarmilah 

NPM 06430472 

Sampun kasarujuki dening pambimbing lan keparengaken dipunlajengaken ujian 

ing sangajenging Dewan Penguji, 

Ing surya kaping 16 Februari 2011 

Pembimbing I, Pembimbing II, 

Drs. Siswanto PHM.,M.Pd. Drs. Suyitno Yoga Pamungkas 

NIP 19570707 198503 1 003 




2011 

ii

PANGESAHAN 

Skripsi kanthi irah – irahan ”Indhakipun Kaprigelan Maos Pemahaman 

Kanthi Metode OK5R Siswa Kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik” kaserat 

dening Tarmilah NPM 06430472, sampun dipuntanggeljawabaken ing 

ngarsaning Sidang Panitia Ujian Skripsi Program Studi Pendidikan Bahasa dan 

Sastra Jawa IKIP PGRI Semarang 

Dinten : Rabu 

Surya : 23 Februari 2011 

Panitia Ujian 

Pangarsa, Panyitra, 

Dra. Sri Suciati, M.Hum Dra. H.R. Utami, M.Hum 

NIP 19650316 199003 2 002 NPP 916301071 

Dewan Penguji 

Penguji I 

Drs. Siswanto PHM, M.Pd ( ............................... ) 

NIP 19570705 198503 1 003 

Penguji II 

Drs. Suyitno Yoga Pamungkas ( ............................... ) 

NPP 106501308 

Penguji III 

Alfiah, S.Pd ( ............................... ) 

NPP 077401193 




2011 

iii

PRATELAN 

Skripsi kanthi irah-irahan ”Indhakipun Kaprigelan Maos Pemahaman Kanthi 

Metode OK5R Siswa Kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik” saestu kadamel 

dening : 

Nami : Tarmilah 

NPM : 06430472 

lan boten plagiat utawi nedhak pamawas lan seratanipun tiyang sanes. 

Sedaya ingkang kaserat ing skripsi menika dados tanggel jawab kula. 

iv 

Panyerat, Februari 2011 

Tarmilah

Sesanti : 

SESANTI LAN PISUNGSUNG 

� Aja wedi kangelan jalaran urip ing donya iku pancen angel 

Jangan takut kesusahan karena hidup di dunia itu memang susah 

(Mutiara Budaya Jawa) 

� Tuking kamulyan iku saka anggone sregep 

Sumber dari kesuksesan itu adalah rajin 

(Mutiara Budaya Jawa) 

v 

Pisungsung : 

1. Tiyang sepuh kekalih ingkang tansah 

paring idi pangestu 

2. Ingkang kinasih Mas Imron, ingkang 

tansah paring semangat 

3. Dosen pambimbing ingkang sampun 

paring pitedah 

4. Kepala Sekolah SMP Kartika III-2 

Banyumanik ingkang sampun paring 

ijin panalitian 

5. Bu Rina ingkang tansah paring kawruh 

6. Kanca-kanca dwija SDN Pedalangan 02 

7. Kanca-kanca mahasiswa Basa Jawa 

8. Sedherek- sedherek kula ingkang kula 

tresnani

ATUR CECALA 

Puji syukur panyerat konjukaken dhumateng ngarsa dalem Gusti Allah 

ingkang murbeng dumadi inggih karana panyerat saged ngrampungaken skripsi 

punika kanthi irah – irahan ”Indhakipun Kaprigelan Maos Pemahaman Kanthi 

Metode OK5R Siswa Kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik”. 

Wonten ing kalodhangan punika, panyerat ngaturaken matur nuwun 

ingkang tanpa upami dhumateng : 

1. Bapak Muhdi, S.H., M.Hum., minangka Rektor IKIP PGRI Semarang ingkang 

sampun paring idin anggenipun para mahasiswa nyusun skripsi punika. 

2. Ibu Dra. Sri Suciati,M.Hum., minangka Dekan Fakultas Pendidikan Bahasa 

dan Seni IKIP PGRI Semarang, ingkang sampun paring idin anggenipun 

nyusun skripsi. 

3. Ibu Dra. HR. Utami, M.Hum., minangka Ka Program Studi Pendidikan 

Bahasa dan Sastra Jawa ingkang sampun paring idin nyusun skripsi punika. 

4. Bapak Drs. Siswanto PHM, M.Pd, minangka Pembimbing I ingkang sampun 

maringi semangat, kawrungkasuh ingkang sanget migunani. 

5. Bapak Drs. Suyitno Yoga Pamungkas, minangka Pembimbing II ingkang 

sabar lan wicaksana mbimbing panyerat anggenipun nglaksanakaken tugas 

panyusunan skripsi. 

6. Bapa saha ibu ingkang boten kendhat paring pangestu lan ngupaya ragad 

saengga panyerat saged ngrampungaken skripsi kanthi gangsar. 

vi

7. Sisihan kula ingkang tansah paring pambiyantu. 

8. Kanca–kanca mahasiswa IKIP PGRI Semarang mliginipun mahasiswa 

Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa. 

9. Sedaya pihak ingkang sampun ambiyantu panyerat anggenipun nyusun skripsi 

punika. 

pawiyatan. 

Mugi-mugi skripsi punika gadhah mupangat ingkang ageng wonten ing 

vii 

Semarang, Februari 2011 

Panyerat

SARI PATHI 

Tarmilah NPM 06430472.”Indhakipun Kaprigelan Maos Pemahaman kanthi 

Metode OK5R Siswa Kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik”. Skripsi. 

Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa. Fakultas Pendidikan 

Bahasa dan Seni. Institut Keguruan dan Ilmu Pendidikan PGRI Semarang. 

2010. Pembimbing I : Siswanto PHM, M.Pd.,. Pembimbing II : Drs. 

Suyitno Yoga Pamungkas. 

Tembung Wos : Maos Pemahaman ; Metode OK5R. 

Kaprigelan maos pemahaman siswa kelas VII SMP Kartika III-2 

Banyumanik punika taksih andhap. Siswa kirang terampil anggenipun maos 

pemahaman. Metode ingkang dipunginakaken dwija wonten ing piwulangan 

kirang efektif sahingga siswa kirang nggatekaken anggenipun sinau.Kanthi 

mekaten, dipunprelukaken metode piwulangan ingkang trep kangem mrantasi 

prekawis punika. Piwulangan maos kanthi metode OK5R murugaken 

salahsatunggaling cara ingkang saged ambiyantu siswa anggenipun ningkataken 

kaprigelan maos pemahaman. Prekawis panaliten inggih punika (1)punapa Metode 

OK5R saged ngindhakaken kaprigelan maos pemahaman siswa kelas VII SMP 

Kartika III-2 Banyumanik Semarang?.Ancasing panaliten inggih punika (1) 

ndhiskripsikaken indhaking kaprigelan maos pemahaman siswa kelas VII SMP 

Kartika III-2 Banyumanik Semarang kanthi metode OK5R. 

Subjek panaliten punika Indhaking kaprigelan maos pemahaman kanthi 

metode OK5R siswa kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik.Penelitian 

tindakan kelas punika dipunlampahi kalih tahap inggih punika siklus I lan siklus 

II. Pangempalan dhata ngginakaken tes lan notes. Tes dipunginakaken kagem 

mangertosi kemampuanipun siswa anggenipun mangsuli pitakonan, bilih notes 

awujud observasi, jurnal, wawancara lan dokumentasi. Teknik analisis dhata 

awujud teknik kuantitatif lan teknik kualitatif. Teknik anggenipun maos wacana 

sastra jawa kanthi metode OK5R lan teknik deskriptif kualitatif dipunginakaken 

kagem nganalisis tindak tandukipun siswa. 

Asil panaliten nujukaken wontenipun indhaking saking prasiklus ing siklus 

I dan saking siklus I ing siklus II. Saking asil tes wiwitan dipunmangertosi wonten 

indhak-indhakan, inggih punika skor rata-rata kelas saking 68,36 kahanan wiwitan 

dados 73,04 ing siklus I mindhak 4,68%, makaten ugi ing siklus II skor rata-rata 

kelas 81,68 utawi ngalami indhakan saking siklus I ing siklus II dados 8,64%. 

Dados indhakipun saking prasiklus ing siklus II wonten 13,32.%. Asil analisis 

observasi, jurnal, wawancara, lan dokumentasi nujukaken wontenipun ewahan 

saking tumindakipun siswa kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik. Tumindak 

awon siswa dados langkung sae sasampunipun dipuntindakaken maos pemahaman 

viii

wacana sastra jawa kanthi metode OK5R. Ing saben siklus siswa langkung 

terampil anggenipun maos pemahaman lan langkung aktif wonten ing piwulangan 

maos wacana sastra jawa. 

Panyarwe ingkang dipunajengaken antawisipun 1) dwija kedah 

ngginakaken metode ingkang variasi ing piwulangan maos pemahaman salah 

satunggaling metode OK5R saged mbiyantu siswa supados nggampilaken mahami 

wosipun wacana sastra jawa lan ndadosaken siswa langkung aktif wonten ing 

piwulangan maos, 2) para pakar utawi praktisi ing bidang pendidikan basa saged 

ngawontenaken panaliten ingkang sami ngginakaken metode pambelajaran sanes 

sahingga saged pikantuk alternatif metode pembelajaran kaprigelan maos. 

ix

ABSTRAK 

Tarmilah NPM 06430472.”Indhakipun Kaprigelan Maos Pemahaman kanthi 

Metode OK5R Siswa Kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik”. Skripsi. 

Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa. Fakultas Pendidikan 

Bahasa dan Seni. Institut Keguruan dan Ilmu Pendidikan PGRI Semarang. 

2010. Pembimbing I : Siswanto PHM, M.Pd.,. Pembimbing II : Drs. 

Suyitno Yoga Pamungkas. 

Kata Kunci: Membaca Pemahaman, Metode OK5R 

Keterampilan membaca pemahaman siswa kelas VII SMP Kartika III-2 

Banyumanik masih rendah. Siswa kurang terampil dalam membaca pemahaman. 

Metode yang digunakan oleh guru dalam pembelajaran kurang efektif sehingga siswa 

kurang tertarik dalam pembelajaran. Oleh karena itu, diperlukan metode pembelajaran 

yang tepat untuk mengatasi hal tersebut. Pembelajaran membaca dengan 

menggunakan metode OK5R merupakan salah satu cara yang dapat membantu siswa 

dalam meningkatkan keterampilan membaca pemahaman siswa. Rumusan masalah 

penelitian ini yaitu (1) adakah peningkatan kemampuan membaca pemahaman pada 

siswa kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik menerapkan pembelajaran membaca 

pemahaman dengan metode OK5R ? Tujuan penelitian ini yaitu (1) mendeskripsikan 

peningkatan ketarampilan membaca pemahaman pada siswa kelas VII SMP Kartika 

III-2 Banyumanik setelah menerapkan pembelajaran membaca pemahaman dengan 

metode OK5R. 

Subjek penelitian ini adalah peningkatan kemampuan membaca pemahaman 

bahasa Jawa dengan metode OK5R pada siswa kelas VII SMP Kartika III-2 

Banyumanik. Penelitian Tindakan Kelas ini dilakukan dalam dua tahap yaitu siklus I 

dan siklus II. Pengumpulan data menggunakan tes dan nontes. Tes digunakan untuk 

mengetahui kemampuan siswa dalam menjawab pertanyaan, sedangkan nontes 

berupa observasi, jurnal, wawancara, dan dokumentasi. Teknik análisis data berupa 

teknik kuantitatif dan teknik kualitatif. Teknik kuantitatif digunakan untuk 

menganalisis data keterampilan siswa membaca wacana sastra Jawa dengan metode 

OK5R dan teknik kualitatif digunakan untuk menganalisis perilaku siswa. 

Hasil penelitian menunjukkan adanya peningkata dari prasiklus ke siklus I dan 

dari siklus I ke siklus II. Dari hasil tes diketahui adanya peningkatan-peningkatan 

yaitu skor rata-rata kelas dari 68,36 pada kondisi awal menjadi 73,04 pada siklus I 

meningkat 4,68%, sementara itu pada siklus II skor rata-rata kelas 81,68 atau 

mengalami peningkatan dari siklus I ke siklus II menjadi 8,64%. Jadi peningkata dari 

prasiklus ke siklus II ada 13,32%. Hasil analisis observasi, jurnal, wawancara, dan 

dokumentasi menunjukkan adanya perubahan dari perilaku siswa kelas VII SMP 

Kartika III-2 Banyumanik. Perilaku negatif siswa menjadi lebih baik setelah diadakan 

pembelajaran membaca pemahaman bacaan sastra Jawa dengan metode OK5R. Pada 

setiap siklus siswa lebih terampil dalam membaca pemahaman dan lebih aktif dalam 

pembelajaran membaca pemahaman bacaan sastra Jawa. 

Saran yang diajukan antara lain 1) guru harus menggunakan metode yang 

variasi dalam pembelajaran membaca pemahaman salah satunya metode OK5R 

x

isa membantu siswa supaya memudahkan dalam memahami isi bacaan sastra 

Jawa dan menjadikan siswa lebih aktif dalam pembelajaeran membaca, 2) para 

pakar atau praktisi dalam bidang pendidikan bahasa bisa melakukan penelitian 

yang sama dengan menggunakan metode pembelajaran yang berbeda sehingga 

bisa didapat alternatif metode pembelajaran ketrampilan membaca. 

xi

DHAPTAR ISI 

IRAH-IRAHAN …………………………………………………………............ i 

PASARUJUKAN ……………………………………………………….............. ii 

PENGESAHAN ………………………………………………………………….iii 

PRATELAN …………………………………………………………............…. iv 

PISUNGSUNG …………………………………………………………............. v 

SESANTI .............................................................................................................. vi 

ATUR CECALA ................................................................................................... vi 

SARIPATHI .........................................................................................................viii 

ABSTRAK ............................................................................................................. x 

DHAPTAR ISI ..................................................................................................... xii 

DHAPTAR TABEL ............................................................................................. xv 

DHAPTAR GAMBAR ...................................................................................... xvi 

DHAPTAR LAMPIRAN ................................................................................... xvii 

BAB I PURWAKA ................................................................................................ 1 

A. Pawadaning Prekawis ……………....................................................... 1 

B. Momotan Prekawis ............................................................................... 5 

C. Ancasing Panaliten ............................................................................... 5 

D. Mupangat Panaliten .............................................................................. 5 

E. Panandhesing Tembung ....................................................................... 6 

F. Tata Rakiting Panyeratan ................................................................... 10 

xii

BAB II LANDHESANING TEORI .................................................................... 11 

A. Wosing Maos .....................................................................................11 

1. Pangertosan Maos ........................................................................ 11 

2. Jinis-jenis Kagiyatan Maos .......................................................... 12 

3. Ancasing Maos ............................................................................. 15 

4. Metodhe Maos .............................................................................. 18 

5. Kaprigelan .................................................................................... 22 

B. Pembelajaran Maos Pemahaman ....................................................... 24 

1. Jinis-jenis Pambelajaran …………………………………………24 

2. Kagiyatan Pembelajaran .............................................................. 25 

3. Komponen Pambelajaran ………………………………………. 27 

C. Hipotesis Tindakan .......................................................................... 29 

BAB III METODHE PANALITEN .................................................................... 30 

A. Subjek Panaliten ............................................................................... 30 

B. Rancangan Panaliten ..........................................................................30 

C. Variabel Panaliten ..............................................................................39 

D. Instrumen Panaliten ........................................................................... 40 

E. Teknik Pangempalan Dhata ...............................................................45 

F. Teknik Analisis Dhata ....................................................................... 47 

BAB IV ASILING PANALITEN LAN PIREMBAGANIPUN .......................... 49 

A. Asiling Panaliten................................................................................ 49 

1. Asil Panaliten Siklus I....................................................................... 49 

2. Asiling Panaliten Siklus II …............................................................ 50 

xiii

B. Pirembaganipun Asil Panaliten ........................................................ 52 

1. Pirembaganipun Asil Panaliten Siklus I ………………………….. 52 

2. Pirembaganipun Asil Panaliten Siklus II ......................................... 55 

BAB V PANUTUP .............................................................................................. 59 

A.Dudutan ..................................................................................................... 59 

B.Pamrayogi .................................................................................................. 60 

KAPUSTAKAN 

LAMPIRAN 

xiv

DHAPTAR TABEL 

Tabel 1 Kisi-kisi Tes Kaprigelan Maos Pemahaman …....................................... 41 

Tabel 2 Kriteria Tingkat Kemampuan Maos Pemahaman …............................... 43 

Tabel 3 Asil Tes Kaprigelan Maos Pemahaman Siklus I….................................. 49 

Tabel 4 Asil Tes Kaprigelan Maos Pemahaman Siklus II ................................... 51 

xv

DHAPTAR GAMBAR 

Gambar 1 Diagram Maos …................................................................................ 14 

Gambar 2 Siklus Penelitian Tindakan Kelas Model John Elliot .....................… 31 

xvi

DHAPTAR LAMPIRAN 

1. Surat Permohonan Ijin penelitian dari IKIP PGRI Semarang 

2. Lembar Observasi 

3. Lembar Kuesioner 

4. Lembar Pedoman wawancara 

5. Lembar Pambiji diri siswa 

6. Silabus Bahasa Jawa SMP Kartika III-2 Tahun Pelajaran 2010/2011 

7. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Siklus I 

8. Lembar Pengamatan Guru Dalam Proses Pembelajaran Siklus I 

9. Lembar Tes siklus I 

10. Hasil Tes Siklus I 

11. Gambar Kegiyatan Siklus I 

12. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Siklus II 

13. Lembar Pengamatan Guru Dalam Proses Pembelajaran Siklus II 

14. Lembar Tes Siklus II 

15. Hasil Tes Siklus II 

16. Gambar Kegiyatan Siklus II 

17. Surat Keterangan telah mengadakan penelitian di SMP Kartika III-2 

Banyumanik Semarang. 

xvii

A. Pawadaning Prekawis 

BAB I 

PURWAKA 

Sinau basa yektosipun nyinau sesrawungan. Pratelan punika jumbuh 

kaliyan ancasing pasinaonan basa Jawi ingkang kapacak ing Kurikulum 2006. 

Ing kurikulum kala wau ancasing pasinaon basa Jawi boten namung nguwaosi 

babagan basa kemawon, ananging ugi nggladhi kaprigelan siswa ngginakaken 

basa. Kanthi kaprigelan punika kaajab siswa saged srawung kaliyan tiyang sanes 

ing sakiwa-tengenipun, lan mapanaken piyambakipun ing bebrayan. 

Ngudi indhaking kaprigelan basa kala wau menawi wonten ing sekolahan 

panci dados tanggel jawabipun dwija, mliginipun dwija basa Jawi, basa 

Indonesia, tuwin basa Inggris. Piwucalana basa ingkang sae inggih punika 

menawi ing salebeting piwucalan ngandhut sekawan perangan kaprigelan basa. 

Ananging temtunipun wonten satunggal kaprigelan ingkang dipungatosaken, 

ingkang dipunjumbuhaken kaliyan kompetensi dasar ingkang nembe 

dipunsinaoni ing wekdal punika. Pratelan punika jumbuh kaliyan punapa 

ingkang dipunandharaken dening Tarigan (1981:7), bilih dwija basa kedah 

tansah migunakaken sekawan kaprigelan basa wonten ing piwucalanipun, inggih 

punika kaprigelan nyemak, wicara, maos, lan nyerat. 

Setunggal saking sekawan kaprigelan basa kala wau inggih punika 

kaprigelan maos. Kaprigelan maos wigatos sanget ing salebeting gesangipun 

manungsa ing bebrayan, amargi seratan saged dipunginakaken minangka 

1

pirantos sesrawungan kaliyan bebrayan sanesipun kanthi cara boten aben ajeng 

(tidak langsung). 

Maos inggih punika satunggaling kegiyatan ingkang dipuntindakaken 

pamaos supados pikantuk piweling ingkang dipunpratelakaken dening panyerat 

mawi tetembungan lan basa tulis. Satunggaling kegiyatan ingkang ngedahaken 

bilih perangan tembung ingkang arupi satunggaling rerangken ingkang 

kadhapuk ing salebeting tingalan sakeplasan, lan makna tetembungan ingkang 

kawaos saged dipunmangertosi. Manawi babagan punika boten nyekapi, 

piweling ingkang kaserat boten saged dipunpenggalih langkung-langkung boten 

saged dipunpahami (Hodgson ing Tarigan 1960 : 43 - 44). 

Kasunyatanipun, kathah siswa ingkang bijinipun taksih kirang saking 

KKM. Kirangipun kuwaosan maos tumrap waosan basa Jawi punika kabukti 

saking bijinipun siswa tumrap kaprigelan maos taksih kirang saking KKM, 

inggih punika 65. 

Babagan punika dipunsebabaken amargi kirangipun kawasisan kaprigelan 

maos awujud waosan Jawi saha kiranging kawigatosan maos. Babagan punika 

mangaribawani sanget tumrap wucalan mliginipun kaprigelan maos pemahaman 

waosan basa Jawi. Kathahipun, para siswa langkung remen nyinau wucalan basa 

Inggris, basa Indonesia, lan Matematika ingkang kaanggep langkung mirunggan 

tinimbang waosan basa Jawi. Kajawi makaten, awit saking Basa Jawi punika 

kagolong muatan lokal, cak-cakipun namung kalih jam pelajaran lan saben 

minggu namung setunggal pepanggihan. Lajeng, kiranging pangginaan basa 

2

Jawi ing pasrawungan modern punika ugi mangaribawani kawasisan 

tetembungan Basa Jawi tumrap lare. Saupami kuwaosan tumrap tembung- 

tembung Basa Jawi kirang, babagan punika ugi mangaribawani anggenipun 

mahami tembung-tembung ing waosan. 

Tembung-tembung ingkang mligi babagan bahan waosan kedah 

dipunandharaken kanthi langsung. Saupami wonten tembung-tembung enggal 

ing buku waosan utawi ing buku pelajaran, kedahipun dwija ngawontenaken 

rerembagan kaliyan siswa saengga siswa saged mangertosi lan mahami makna 

saderengipun para siswa miwiti maos (Dawson ing Tarigan 1963:30). 

Prekawis sanesipun saged ugi saking dwijanipun, ingkang kirang trepipun 

teknik, metode, lan media ingkang dipunginakaken dening dwija. Para dwija 

panci wonten ingkang taksih manggihi kaewetan jumbuhaken teknik, metode, lan 

media kaliyan materi ingkang dipunwucalaken. Tuladhanipun, wonten media 

ingkang mbetahaken wragat ingkang kathah, lan ewetipun teknik-teknik wucalan 

ingkang dereng dipunkuwaosi dening dwija. Kirang trepipun teknik, metode, lan 

media punika saged nyebabaken siswa boten remen lan boten migatosaken 

rikala sinau maos pemahaman. Ewondene papan panaliten punika 

dipuntindakaken ing SMP Kartika III -2 Banyumanik mliginipun kelas VII awit 

kelas VII punika taksih nggadhahi kaprigelan maos ingkang taksih rendah, 

punika ketingal saking asil piwulangan bakenipun piwulangan basa Jawi. 

Ngudi indhaking pasinaon Basa Jawi tumrap siswa kelas VII SMP 

Kartika III-2 Banyumanik, prelu dipunpadosaken cara kangge ngatasi prekawis 

3

punika. Kanthi punika panaliti milih metode pembelajaran OK5R, punika 

satunggaling cak-cakan ingkang nuntun siswa anggenipun mbudidaya madosi 

gambaran agal prekawis, mbudidaya misahaken prekawis utami lan prekawis 

ingkang sipatipun namung nerangaken, nuntun siswa anggenipun manggihaken 

gagasan baken, biyantu siswa manggihaken garis ageng, mbiyantu siswa 

anggenipun ngudhal utawi ngambali malih ngginakaken basanipun piyambak lan 

nggraita gagasan baken sahingga dados pangertosan ingkang langkung wiyar. 

Punika nerapaken model pembelajaran OK5R ingkang dipuncakaken kaliyan 

prekawis ingkang mbetahaken pamecahan prekawis, amargi para siswa kedah 

ngudhal pamikiran gegayutan kaliyan pirembagan prekawisipun. Ing 

piwulangan, siswa aktif ing salebeting pepanthan saperlu ngrembag babagan 

tinamtu. Wosipun, siswa lan dwija dipunkajengaken saged nuwuhaken 

komunikasi, interaksi, lan njurung siswa supados aktif ing piwulangan basa Jawi 

saengga, waosan ingkang gegayutan kaliyan waosan basa Jawi, saged 

nuwuhaken sikep angleluri kabudayan Jawi amrih murakabi. 

Adhedhasar lelandhesan ingkang dipunpratelakaken punika, panaliti 

nyusun skripsi kanthi irah-irahan “Indhakipun Kaprigelan Maos Pemahaman 

kanthi Metode OK5R Siswa Kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik”. 

4

B. Momotaning Prekawis 

Momotan prakawis ingkang dipuntelakake ing panaliten punika, Punapa 

Metode OK5R saged ngindhakaken kaprigelan maos pemahaman siswa SMP 

Kartika III-2 Banyumanik Semarang? 

C. Ancasing Panaliten 

Adhedhasar momotan prakawis ingkang dipunpratelakaken ing nginggil, 

ancasing panaliten inggih punika “njlentrehaken indaking kaprigelan maos 

pemahaman siswa kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik Semarang kanthi 

Metode OK5R”. 

D. Mupangating Panaliten 

Asil panaliten punika dipunkersakaken saged nggadhahi mupangat: 

1. Mupangat Praktis 

a. Mupangat praktis saking panaliten punika bilih panaliten saged 

dipunginakaken dados input dening siswa kelas VII SMP Kartika III-2 

kagem ningkataken pengajaran maos pemahaman . 

b. Kagem dwija asil panaliten saged maringi mupangat ingkang migunani 

wonten ing proses pambelajaran maos pemahaman . 

c. Kagem siswa asil panaliten punika saged mbiyantu siswa kagem 

ningkataken keprigelan maos pemahaman. 

5

2. Mupangat Teoritis 

Asil panaliten punika nggadhahi mupangat ing pengembangan ilmu 

pengetahuan bakenipun ingkang sesambetan kaliyan indhakipun keprigelan maos 

pemahaman . Kanthi mangertosi asil panaliten punika badhe paring pengetahuan 

dhateng peneliti ing babagan usaha ningkataken keprigelan maos pemahaman. 

E. Panandhesing Tembung ing Irah-irahan 

Supados langkung gamblang lan trep wonten ing jlentrehan skripsi punika, 

pramila kedah mangertosi tetembungan ingkang kaginakaken inggih punika : 

1. Indhaking ( peningkatan ) kaprigelan 

Indhaking wonten ing salebeting maos pemahaman inggih punika tindakan 

utawi aktivitas kagem ningkataken kaprigelan siswa anggenipun manggihaken 

informasi waosan (Hubert dkk,1998). Kaprigelan miturut Baoesastera Djawa, 

tembung kaprigelan dumadi saking tembung prigel, pikantuk ater–ater ka- lan 

panambang –an. Prigel tegesipun cukat sarta trampil, rigen, pinter (Darminta ing 

Suyitno, 2006: 1). 

Kanthi mekaten saged kawastanan bilih indhakipun kaprigelan maos 

mujudaken cak – cakan kados pundi caranipun supados saged manggihaken 

makna ingkang kacetha lan ingkang sinandhi ing lambang – lambang tulis ( 

aksara/huruf ). 

6

2. Maos Pemahaman 

Maos pemahaman hakekatipun inggih punika kagiyatan maos ingkang 

nggadhahi ancas manggihi informasi ingkang wonten ing salebeting teks. 

3. Metode OK5R 

Metodhe punika karembakaken dening Walter Pauk, direktur Reading-Study 

Center saking Cornell University. Metode OK5R inggih punika : 

a. Overview ( njingleng kanthi taliti ) 

Inggih punika pamaos mbudidaya madosi gambaran agal prekawis 

ingkang karembak, prekawis ingkang kaudhal, lan pitakenan ingkang 

kaajengaken. 

b. Key Ideas ( ide – ide kunci ) 

Key Ideas nuntun dhateng pamaos anggenipun mbudidaya misahaken 

prekawis utami lan prekawis ingkang sipatipun naming nerangaken. 

c. Read ( maos) 

Perangan punika nuntun pamaos manggihaken gagasan baken lan gagasan 

paneranganipun sarta pada utami lan pada panerang. 

d. Record ( nyathet / nyerat ) 

Pamaos kaprayogekaken damel cathetan utawi nengeri waosan/ buku 

sarana ngringkes bakenipun rembag.Ringkesan ing ngriki saged awujud 

ringkesan, saged ugi awujud garis ageng ( outline ) 

7

e. Recite ( ngudhal ) 

Ngudhal utawi ngandharaken sarana lesan kangge ngiyataken 

panguwaosipun waosan lan nyambetaken kaliyan pangertosanipun pamaos, 

yasa ringkesan sarta mangsuli pitakenan. Pamaos mbudidaya ngiyataken 

kasilipun maos. Punapa ingkang sampun kapanggihaken nalika maos 

kajumbuhaken kaliyan punapa ingkang dados bothekanipun pamaos lan 

nglajengaken maosipun. Pamaos kaprayogekaken yasa ringkesan saben 

pungkasaning bab, pungkasanipun pada / perangan lan kaudala. 

f. Review ( ngambali ) 

Saksampunipun saben pada utawi perangan ing bab ingkang purna kawaos, 

pamaos ngambali malih lan ngemut-emut malih srana ngringkes bab ingkang 

wigatos. 

Kanthi tumindak ingkang mekaten, pamaos mbudidaya saged nguwaosi 

isinupun waosan kanthi jangkep lan murakabi. Cak-cakanipun kanthi njejeraken 

sedaya cathetan ingkang sampun kadamel lan jumbuhaken bab-bab ingkang 

kagalih sami, salajengipun ngemut-emut malih punapa isinipun bab ingkang 

sampun kawaos. 

g. Reflect ( nggraita ) 

Pamaos kaajak nggraita. Gagasan bakenipun artikel utawi bab kasebat kagalih 

kanthi lebet, kalimbang-limbang, katandhing-tandhingaken, kajumbuhaken 

kaliyan pangertosan ingkang sampun dipunkuwaosi dening pamaos, salajengipun 

katata malih dados pangertosan ingkang langkung wiyar. 

8

4. Pambelajaran Maos Pemahaman 

a. Kagiyatan Pembelajaran 

Kagiyatan pambelajaran mujudaken kagiyatan ingkang dipunlampahi 

kanthi usaha- ingkang sampun terencana wonten ing manipulasi sumber – sumber 

belajar supados dados proses belajar. Titikanipun kagiyatan pambelajaran inggih 

punika wontenipun interaksi antawisipun siswa kaliyan dwija, kanca- kancanipun, 

media, utawi kaliyan sumber – sumber belajar ingkang wonten ing 

lingkunganipun. Pambelajaran bakenipun mujudaken proses ingkang ndadosaken 

kondisi ingkang kondusif supados wonten interaksi ing salebeting pambelajaran. 

Konsep pambelajaran hakekatipun wonten kalih ingkang kedadosan 

sesarengan, inggih punika proses belajar ingkang dipunlampahi dening siswa lan 

proses belajar ingkang dipunlampahi dening dwija. Kagiyatan ingkang 

dipunlampahi wonten ing proses belajar antawisipun nglampahi diagnosis 

kebutuhanipun siswa, ngrencanakaken pambelajaran, paring informasi, paring 

pitakenan lan paring nilai kemajuanipun belajar siswa. 

b. Maos Pemahaman. 

Maos pemahaman hakekatipun kagiyatan maos ingkang dipukajengaken 

supados mangertosi makna/isi ingkang wonten ing waosan/ teks. 

5. SMP Kartika III-2 Banyumanik 

SMP Kartika III-2 inggih punika subjek ingkang dados sasaran panaliten. 

Ingkang mapan ing Jl.Setiabudi Srondol Kecamatan Banyumanik Sapunika 

dipunpimpin dening Ibu Dra.Hj.Asih Sawitri minangka Kepala Sekolah, 

9

Dwijanipun wonten 20. Ingkang dados subjek panaliten inggih punika siswa kelas 

VII. 

F. Tatarakiting Panyeratan Skripsi 

Skripsi punika kaperang dados gangsal bab. Saben bab ndungkap pokok 

bahasanipun ingkang benten-benten, nanging taksih sesambetan. Bab-bab 

sakderengipun kagem ndasari anggenipun ngembangaken bab-bab saklajengipun. 

Bab I punika purwaka ingkang ngandharaken pawadaning prekawis, 

momotan prekawis, ancasing panaliten, mupangating panaliten, panandhesing 

tembung lan tata rakiting panyeratan. 

Bab II landhesaning teori, ingkang ngandharaken, wosing maos, 

pembelajaran maos pemahaman lan hipotesis tindakan. 

Bab III Metodhe panaliten, ingkang ngandharaken subjek panaliten, 

rancangan panaliten, variabel panaliten, instrumen panaliten, teknik-teknik 

pangempalan dhata lan teknik analisis dhata. 

Bab IV ngemot asiling panaliten lan pirembaganipun. 

Bab V panutup, ngemot dudutan lan pamprayogi. 

Salajenging dipunpacak dhaptar pustaka inggih punika sumber ingkang 

dipunginakaken kagem acuan ing panaliten punika lan dhaptar-dhaptar lampiran. 

10

A. Wosing Maos 

1. Pangetosan Maos 

BAB II 

LANDHESANING TEORI 

Maos hakekatipun mujudaken pambudidaya murih saged mangertosi 

isinipun waosan. Umumipun kawiwitan kanthi pitepangan rumiyin kaliyan simbol 

visual utawi input saking andharan tinulis, tumuli kalampahan proses asimilasi 

lambang dados gambaran ingkang mawa teges lan dipunkiyataken dening 

suwanten utawi indera sanesipun. Cethanipun, lambang kadulu dening paningal 

lan kacathet dening pamikir (otak). Salajengipun kedadosan proses integrasi 

semantic, inggih punika proses negesi input grafis ( decode). 

Proses nyathet kasebat mlebet ing ingatan jangka pendek, ingkang 

tarkadhang wonten ingkang kesupen. Saksampunipun dhamang (ingatan jangka 

panjang), pamaos badhe tumanggap dhateng waosan kasebat. Proses punika 

dipunwastani proses pemanggilan ulang saking ingatan jangka panjang. 

Maos minangka proses tepangan kaliyan lambang suwanten ingkang 

kacithak utawi tepangan kaliyan lambang katulis. ( Harris ing Suyitno,2006:8 ). 

Nanging miturut Burhan ( 1971:7) bilih maos punika mujudaken tumindak 

ingkang adhedhasar karya sareng antawisipun pinten – pinten kaprigelan, inggih 

punika njinggleng (mengamati), mahami, lan mikiraken. Salajengipun Tarigan ( 

1994:7 ) payarwenipun bilih maos punika satunggaling proses ingkang 

dipunlampahi sarta dipunginakaken dening pamaos kangge manggihaken bab 

ingkang kaandharaken dening panyerat. 

11

Performasi lan kaprigelan maos punika dipunwiwiti pengalaman lan 

kaprigelan –kaprigelan ingkang dipungadhahi saderengipun, sahingga saking segi 

linguistik, maos mujudaken proses nyadekaken malih lan proses maos sandi ( a 

recoding and decoding process). Micara lan nulis ngginakaken sandi (encoding). 

Proses maos sandi punika yektosipun nggayutaken tembung – tembung ingkang 

kaulis ( written word ) kaliyan makna/ teges basa lesan ( oral language meaning ) 

ingkang nyakup seratan/cithakan dados suwanten ingkang ngemu teges. 

( Anderson ing Tarigan 1987:7) 

Kagiyatan maos mujudaken proses pangolahing waosan kanthi kritis lan 

kreatif. Ancasipun maos inggih punika manggihaken pangertosan ingkang 

gamblang ngengingi waosan lan mbiji kahanan, nilai, gina, lan pangribawanipun 

waosan kasebat tumrap bab-bab ingkang kacakup ing pangertosan kalawau. Ancas 

punika saged kagayuh bilih katindakaken kanthi ngolah waosan kanthi kritis lan 

kreatif. 

2. Jinis –jenising kagiyatan maos 

Maos minangka pambudidaya murih saged mangertosi isinipun waosan. 

Wonten mriki proses mahami makna utawi isi waosan, sahingga maos mujudaken 

proses ingkang kompleks lan rumit.Kompleks tegesipun ing salebeting maos 

wonten factor internal lan eksternal maos, bilih rumit ingkang dipunkajengaken 

inggih punika factor – factor internal lan eksternal punika gadhah sesambetan lan 

mujudaken koordinasi ingkang rumit kagem nyengkuyung pemahaman ing 

salebeting waosan. ( Nurhadi 1986:13). 

12

Tarigan ngandaraken bilih, maos punika kaprigelan ingkang kompleks, rumit, 

ingkang nyakup lan nglibataken kaprigelan sanes ingkang langkung alit. 

Kaprigelan maos punika tiga komponen, inggih punika: 

a. Nepangaken aksara utawi tandha baca; 

b. Korelasi lan tandha baca kaliyan unsure- unsur linguistik ingkang formal;lan 

c. Sesambetan ingkang langkung saking A dumugi B kaliyan makna utawi 

meaning (Broughto ing Tarigan 1987:10). 

Maos pemahaman inggih punika proses saksampunipun proses maos 

permulaan,wonten ing maos pemahaman penekanan dipunparingaken ing 

pemahaman isipun waosan.Maos pemahaman umumipun dipunsebat maos tingkat 

lanjut (Tampubolon 2008:5). Ing kagiyata maos punika pamaos boten malih 

nekenaken kagiyatan patipangan aksara-aksara lan lambang-lambang basa, 

nanging kedah mahami: 

a. Makna khusus,istilah,ungkapan; 

b. Damel tembung, pola ukara,pada; lan 

c. Nafsiraken lambang-lambang basa, nangkep gagasan pokok lan gagasan 

tambahan, narik simpulan,ngenal tumindak penganggit. 

d. Mahami teknik lan gaya panyeratan ingkang dipunginakaken panganggih 

13

Maos 

Maos nyaring m.survei 

m.ektensif m.satleraman 

m.cethek 

M.salebeting m.naliti m.basa 

manah basa 

m.intensif m.sastra 

(Tarigan 1985:1) 

Gambar 1. Skema Maos 

m.titi 

m.naliti m.pemahaman 

isi 

m.kritis 

m.ide 

Jumbuh kaliyan tujuwan ingkang badhe kagayuh, wonten kalih cara 

ingkang saged katindakaken, inggih punika: 

a. maos salebeting manah 

Maos salebeting manah punika prayoganipun kagladhi wiwit alit sebab 

minangka sangu sinau.Maos salebeting manah nyakup maos ektensif lan maos 

intensif. 

1) Maos ektensif ( extensive reading) 

Maos ektensif tegesipun maos kanthi wawasan ingkang jembar. 

Ancasipun inggih punika mangertosi bab ingkang wigatos kanthi 

rikat.Ingkang kagolongaken maos ektensif inggih punika: 

(a) Maos survei ( survey reading) 

14

(b) Maos satleraman (skimming) 

(c) Maos cethek (superficial reading) 

2) Maos intensif ( intensive reading) 

Maos intensif mujudaken maos ingkang tumemen, titi lan tlesih 

tumrap satunggaling waosan. Ingkang kagolongaken maos intensif inggih 

punika: 

(a) Maos naliti isi ( content study reading) 

- maos titi ( close reading) 

- maos pemahaman (comprehensive reading) 

- maos kritis (critical reading) 

- maos ide (reading for ideas) 

(b) Maos naliti basa ( language study reading) 

- maos basa ( foreign language reading) 

- maos sastra ( literary reading ) 

b. maos kanthi suwanten (nyaring). (Tarigan, 1987:12). 

Adedhasar jenis-jininsing kagiyatan ing nginggil, jenis kagiyatan ingkang 

jumbuh kaliyan topik bahasan panaliten dipuntingali saking tingkatanipun inggih 

punika maos lanjut.Awit ing maos lanjut punika ancas tuwanipun mahami isi 

waosan. 

3. Ancasing Maos 

Tujuwan ingkang baken salebetipun maos inggih punika madosi lan 

manggihaken informasi (isi lan maknanipun waosan). Wondene peprincenipun 

tujuwan maos inggih punika : 

15

a. Manggihaken peprincen utawi fakta-fakta (reading for detalils or facts) 

Inggih punika maos kangge manggihaken utawi mangertosi pemanggih 

ingkang sampun kaandharaken denig tiyang sanes, punapa ingkang 

sampun katindakaken dening tiyang sanes, punapa ingkang sampun 

kedadosan magepokan kaliyan tiyang sanes, utawi maos kangge 

ngrampungi prekawisprekawis ingkang kadamel dening tiyang sanes. 

b. Manggihaken underanipun prekawis/ide utama (reading for main ideas) 

Inggih puika maos kangge mangertosi kenging punika satunggalipun 

prekawis mujudaken prekawis ingkang sae lan nyengsemaken, prekawis 

ingkang kapanggihaken salebetipun carios, punapa ingkang dipunsinau 

utawi ingkang dipuntindakaken priyantun, lan yasa sarining prekawis 

ingkang dipuntindakaken priyantun salebetipun nggayuh tujuwanipun. 

c. Mangertosi urutan utawi susunan, organisasi carios (reading for sequence 

or organization) 

Tegesipun maos kangge manggihaken utawi mangertosi punapa 

ingkang dumadi ing saben peranganipun carios, punapa ingkang dumadi 

sepisanan, kaping kalih, kaping tiga, lan sapiturutipun, - saben perangan 

kaangkah saged ngrampungi satunggaling prekawis, adegan-adegan lan 

kedadosan, kedadosan ingkang kadamel fragmen/drama. 

d. Damel dudutan/kesimpulan, maos ingerencial (reading for inference) 

Inggih punika maos ingkang tujuwanipun manggihaken serta 

mangertosi kenging punapa para priyantun ngraosaken samukawis 

punika, punapa ingkang badhe kababaraken dening pangripta dhumateng 

16

pamaos, kenging punapa sikepipun para priyantun ewah, kasagedan 

ingkang hanjalari para priyantun kasil utawi boten kasil. 

e. Milah-milahaken/nglasifikasikaken (reading to classify) 

Inggih punika maos kangge mangguhaken utawi mangertosi 

punapa ingkang boten biasa, boten limrah ngengingi sawenehipun 

priyantun, punapa carios punika leres punapa lepat. 

f. Mbiji/evaluasi (reading to evaluate) 

Maos kanthi tujuwan punika mujudaken maos ingkang ancasipun 

manggihaken punapa priyantun kasil ing gesangipun, punapa pamaos 

kepengin niru punapa ingkang katindakaken dening priyantun, utawi 

pamaos kepingin niru tumindakipun priyantun ing carios ingkang kawaos. 

g. Mbandhingaken utawi nandhingaken (reading to compare or contest) 

Inggih punika maos kangge manggihaken kados pundi caranipun 

priyantun punika ewah sikepipun, kenging punapa gesangipun beda 

kaliyan panggesangan ingkang dipunmangertosi dening pamaos, kenging 

puanapa ing antawisipun kalih carios wonten saminipun, kenging punapa 

pangripta ngempri pamaos. (Anderson ing Tarigan 1987:9) 

Dene miturut Walpes ( ing Nurhadi 2008:136) ngandharaken bilih ancas 

tujuwan maos kaperang dados gangsal, inggih punika: 

1) Pikantuk piranti tinemtu ( instrumental effect), maos minangka piranti 

kagem manggihaken baban katemtu ingkang sipatipun praktis, kados 

caripun damel masakan lan sapanunggale. 

17

2) Pikantuk asil ingkang prestise ( prestige effect ), maos kanthi tujuwan 

supados pikantuk raos ingkang langkung ( self image) tinimbang tiyang 

sanes wonten ing pasrawungan. 

3) Ngiyataken nilai-nilai pribadi utawi keyakinan. 

4) Nggantos pengalaman estetik ingkang sampun lawas, kados maos kanthi 

tujuwan sensasi- sensasi enggal. 

5) Maos kagem ngindari dhiri saking kesulitan,kesukaran utawi penyakit 

katemtu. 

4. Metodhe Maos 

Metodhe inggih punika cara ingkang dipunginakaken kagem nggayuh 

tujuwan ingkang sampun dipuntemtokaken. Wonten ing pambelajaran metode 

dipunginakaken cara variasi, boten katujuaken ing setunggal metodhe kemawon. 

Nanging wonten setunggal metode ingkang baku dene metodhe-metodhe sanes 

naming dados pelengkap kemawon . 

Metodhe maos (reading method) murugaken tingkat penerapan teori-teori 

maos ingkang wonten ing tingkat model maos. Penerapan tingkat metode maos, 

dipunlampahaken kanthicara nglampahaken pamilihan kemahiran khusus 

ingkang badhe dipuginakaken kagem maos, inggih punika kemahiran 

manfaataken informasi visual lan nonvisual. Metode maos punika gadhah tahap- 

tahap sacara procedural ingkang wonten ing salebeting maos inggih punika 

dipunwiwiti wontenipun stimulus, stimulus dipuntampi alat visual, stimulus 

dipuntampi dening otak, lan otak dipunpahami, diinterpretasikan, lan utawi 

dipunkritisi. 

18

a. Jinis-jenising metodhe maos 

1)Metode SQ3R ( Survey, Question, Read, Recite, Review) 

Maos kanthi SQ3R prayogi sanget kangge maos intensif lan relasional. 

Metode punika katepangaken dening Prof. Francis P. Robinson. 

2)Metode PQRST ( Preview, Question, Read, Summarize,Test) 

Metode PQRST punika saemper kaliyan metode SQ3R lan OK5R. 

3)Metode OK5R ( Overview, Key Ideas, Read, Record, Recite,Review, 

Reflect) 


Center saking Cornell University. 

4)Metode SUPER SIX Rs (R Super Cacah Enem) 

b. Metode OK5R 

Tahap-tahap sacara prosedural (metodhe) ingkang saged dipunginakaken 

ing salebeting maos kathah ragamipun. Saking pinten-pinten metodhe maos 

saged dipunklasifikasi dados pinten-pinten metode. Wonten ing panaliten 

punika, panyerat nganakaken panaliten kanthi cara metode OK5R. 


Center saking Cornell University. Metode OK5R inggih punika : 

a. Overview ( njingleng kanthi taliti ) 

Inggih punika pamaos mbudidaya madosi gambaran agal prekawis 

ingkang karembak, prekawis ingkang kaudhal, lan pitakenan ingkang 

kaajengaken. 

19

. Key Ideas ( ide – ide kunci ) 

Key Ideas nuntun dhateng pamaos anggenipun mbudidaya 

misahaken prekawis utami lan prekawis ingkang sipatipun naming 

nerangaken. 

c. Read ( maos ) 

Perangan punika nuntun pamaos manggihaken gagasan baken lan 

gagasan paneranganipun sarta pada utami lan pada panerang.Perangan 

punika murugaken perangan ingkang penting wonten ing metode punika. 

Ing tahap punika pamaos nglampahaken kagiyatan maos sedaya 

bab -bab lan bagiyan –bagiyan waosan. Pamaos biasanipun maos kanthi 

taliti sinambi pados wangsulan saking pitakonan ing tahap reflect . 

Supados nglanyahhaken proses maos, pamaos kedah fokus ing tembung- 

tembung kunci, pikiran-pikiran pokok ingkang wonten ing waosan lan 

dudutan ingkang dipundamel dening panyerat. 

d. Record ( nyathet / nyerat ) 

Pamaos kaprayogekaken damel cathetan utawi nengeri waosan/ buku 

sarana ngringkes bakenipun rembag.Ringkesan ing ngriki saged awujud 

ringkesan, saged ugi awujud garis ageng ( outline ) 

e. Recite ( ngudhal ) 

Ngudhal utawi ngandharaken sarana lesan kangge ngiyataken 

nguwaosipun waosan lan nyambetaken kaliyan pangertosanipun pamaos, 

yasa ringkesan sarta mangsuli pitakenan. 

20

Pamaos mbudidaya ngiyataken kasilipun maos. Punapa ingkang 

sampun kapanggihaken nalika maos kajumbuhaken kaliyan punapa 

ingkang dados bothekanipun pamaos lan nglajengaken maosipun. Pamaos 

kaprayogekaken yasa ringkesan saben pungkasaning bab, pungkasanipun 

pada / perangan lan kaudala. 

f. Review ( ngambali) 

Saksampunipun saben pada utawi perangan ing bab ingkang purna 

kawaos, pamaos ngambali malih lan ngemut-emut malih srana ngringkes 

bab ingkang wigatos. 

Kanthi tumindak ingkang mekaten, pamaos mbudidaya saged 

nguwaosi isinupun waosan kanthi jangkep lan murakabi. Cak-cakanipun 

kanthi njejeraken sedaya cathetan ingkang sampun kadamel lan 

jumbuhaken bab-bab ingkang kagalih sami, salajengipun ngemut-emut 

malih punapa isinipun bab ingkang sampun kawaos. 

g. Reflect ( nggraita ) 

Pamaos kaajak nggraita. Gagasan bakenipun artikel utawi bab kasebat 

kagalih kanthi lebet, kalimbang-limbang, katandhing-tandhingaken, 

kajumbuhaken kaliyan pangertosan ingkang sampun dipunkuwaosi dening 

pamaos, salajengipun katata malih dados pangertosan ingkang langkung 

wiyar. 

Salebeting ngraita punika, pamaos saged tetaken dhumateng dhiri 

pribadhinipun piyambak, upaminipun : 

� Punapa wigatosipun gagasan lan ide-ide punika ? 

21

� Punapa ingkang dados landhesan/dhasaripun ? 

� Punapa gagasan lan ide kalawau jumbuh kaliyan pangertosan ingkang 

dipunkuwaosi pamaos ? 

� Punapa wonten pamanggih enggal adhedhasar kanyatan lan gagasan 

kalawau? 

5. Kaprigelan 

a. Kaprigelan Maos Pemahaman 

Kaprigelan maos inggih punika salah satunggaling kahanan ingkang 

nelakaken cukat, trampil, rigen, lan pinteripun tiyang salebeting maos. Kanthi 

mekaten saged kawastanan bilih kaprigelan maos mujudaken cak-cakan kados 

pundi caranipun supados saged manggihaken bab ingkang kawedharaken dening 

pangripta. Proses manggihaken makna ingkang kacetha lan ingkang sinandhi ing 

lambang-lambang tinulis, bab punika ingkang mbetahaken kaprigelan ningali 

lambang-lambang tulisan lan kaprigelan ngewahi lambang-lambang tulisan kala 

wau lumantar fonik ( pocapan, pangeja ingkang lelandhesan pemahaman) 

Minangka kaprigelan basa, kaprigelan maos pemahaman kedah dipunladhi 

dening sedaya tiyang, khususipun guru lan siswa. Kanthi mekaten 

dipunkajengaken kaprigelan piyambakipun saged langkung sae. Supados gladhen 

maos punika gadhahi fungsi ingkang inggil, gladhen kedah dipunrancang ing 

teks/waosan sacara fungsional maknanipun wonten ing pagesangan. 

Sampun dipunandharaken ing nginggil bilih esensi saking kagiyatan maos 

inggih punika pemahaman. Pemahaman saking kagiyan maos inggih punika 

22

pripun anggenipun nangkep ide pokok,detail ingkang wigati ugi sedaya 

pangertosan. 

Kagem mahami waosan dipunbetahaken: 

1) Saged perbendaharaan tembung;lan 

2) Akrap kaliyan struktur dasar panyeratan ( ukara,pada, lan tata basa) 

Kaprigelan saben tiyang anggenipun mahami waosan punika boten sami, 

awit penguasaan perbendaharaan tembung ingkang dipugadhahi, minat, kecepatan 

ing babagan nginterpretasikaken,kemampuan intelektual, tujuwan maos lan 

keluwesan ngatur cepet (fleksibel). 

Supados gadhah kemapuan punika, pramila dipunbetahaken cara utawi 

teknik supados ngadhahi kaprigelan maos kanthi sae, pikantuk pemahaman 

ingkang sae, boten maos ingkang kawates ing pemahaman arti kemawon, 

pemahaman ingkang mekaten dipunsebat pemahaman ingkang sempit. 

Maos pemahaman mengku tujuwan mangertosi : 

1) Standar/norma kesastraan 

2) Resensi kritis 

3) Drama tulis 

4) Wangun/pola fiksi( Tarigan 1987:56). 

b. Cara-cara Ningkataken Kaprigelan Maos 

Miturut Gisler Peggy lan Marge Eberts wonten 10 cara kagem ningkataken 

kaprigelan maos inggih punika: 

1) Nyisihaken wekdal ingkang teratur kagem maos 

23

Maos kanthi teratur lan kanthi ungel ingkang banter punika saged 

ngasilaken keuntungan ingkang signifikan ing pemahaman maos, lan 

tembung-tembung. 

2) Nyedyakaken waosan kagem lare 

3) Kaluwarga nggadhahi wekdal kagem maos 

4) Paring semangat kagem kagiyatan maos 

5) Ngrembakakaken karemenan maos ing perpustakaan 

6) Ndadosaken pangertosan babagan kemajengan lare 

7) Mirsani kagem maos prekawis 

8) Pikantuk pambiantu kagem maos prekawis 

9) Ngginakaken sedaya piranti kagem mbiyantu lare anggenipun maos 

10)Minedahaken antusiasme kagem lare anggenipun maos 

B. Pambelajaran Maos Pemahaman 

1. Jinis-jenis pambelajaran 

a. Pambelajaran Formal 

Pambelajaran formal punika dipunlampahaken dening institusi 

kados sekolah, IPG, lan university. Pendhidhikan ingkang dipuntampi 

sacara langsung, dipunlaksanakaken dening dwija-dwija ingkang 

terlatih lan nglibataken penilaian ingkang awujud formatif lan sumatif. 

Pambelajaran formal nekenaken sacara langsung pendhidhikan 

ingkang nglibataken aspek kognitif, afektif, rohani lan psikomotor. 

24

. Pambelajaran Informal 

Pambelajaran informal inggih punika pambelajaran ingkang 

dipunlampahi sacara boten langsung utawi sacara boten sadar. 

Pambelajaran punika saged saking dhidhikan tiyang sepuh ing dalem, 

pergaulan kaliyan kanca, seminar, ningali tv, mirengaken radio lan 

sapanunggaling. Titikanipun pambelanjaran informal inggih punika 

dipuntampi sacara boten langsung, dipunserap sacara boten sadar, proses 

pambelajaranipun tanpa winates lan mboten netepaken wosipun 

piwulangan. 

c. Pambelajaran Non-formal 

Pambelajaran non-formal dipunwontenaken kagem nglengkapi asil 

pambelajaran saking system formal. Pambelajaran kados mekaten 

dipunbetahaken rancangan sacara taliti lan dipunkendalikaken dening 

pendidik lan pakar-pakar katemtu. 

2. Kagiyatan Pambelajaran 

Kagiyatan pambelajaran murugaken kagiyan ingkang dipunlampahi 

kanthi usaha-usaha ingkang sampun terencana wonten ing manipulasi sumber 

– sumber belajar supados dados proses belajar. Titikanipun kagiyatan 

pambelajaran inggih punika wontenipun interaksi antawisipun siswa kaliyan 

dwija, kanca-kancanipun, media, utawi kaliyan sumber – sumber belajar 

ingkang wonten ing lingkunganipun. Pambelajaran bakenipun murugaken 

proses ingkang ndadosaken kondisi ingkang kondusif supados wonten 

interaksi ing salebeting pambelajaran. 

25

Konsep pambelajaran hakekatipun wonten kalih ingkang kedadosan 

sesarengan, inggih punika proses belajar ingkang dipunlampahi dening siswa 

lan proses belajar ingkang dipunlampahi dening dwija. Kagiyatan ingkang 

dipunlampahi wonten ing proses belajar antawisipun nglampahi diagnosis 

kebutuhanipun siswa, ngrencanakaken pambelajaran, paring informasi, paring 

pitakenan lan paring nilai kemajuanipun belajar siswa. 

Miturut Rahman, kagem ningkataken asil pendhidhikan ingkang sae 

prelu dipunkembangaken pembelajaran ingkang migatosaken factor-faktor: 

a. Partisipasi aktif wonten ing kelas, tegesipun sedaya anggota kelas kedah 

saged nggadhahi argumentasi lan paring pikiran asli ing piyambakipun, 

sedaya anggota kelas saged nampi kritik ingkang membangun wonten ing 

kagiyatanipun. 

b. Manajemen kelas ingkang dipuncitrai wontenipun rencana ingkang rinci 

lan realitas,ugi disiplin wekdal lan tugas ( nyakup tugas praktik utawi tulis 

). 

c. Wontenipun kahanan kompetisi ingkang sehat, tegesipun nggadahi daya 

saing intelektual ingkang mantep ( mikir mandiri, kerja sesarengan utawi 

kelompok) lan saged ngandharaken gagasan ingkang cetha. 

d. Ngajeni kerja keras, tegesipun pola sinau supados nggayuh asil optimal 

kanthi wontenipun tujuwan-tujuwan ingkang sampun dipunrencanakaken. 

e. Kemandirian akademis, tegesipun saged ngginakaken lan ngginakaken 

sarana ingkang wonten kados perpustakaan laboratorium, lan fasilitas 

sekolah, ugi saged sinau mandiri sacara jujur. 

26

f. Boten benten-bentenaken siswa; 

g. Ngajeni kanca-kanca, tulung tinulung,nderek ngaosaken kekirangan 

ingkang dipunraosaken kanca lan bantu biyantu ing babagan ingkang sae 

wonten ing pendhidhikan; 

h. Ing salebeting kelas kedah wonten kahanan ingkang demokratis; 

i. Antawisipun dwija kaliyan siswa punika hubungan ingkang akademis 

nanging nggatosaken kaidah-kaidah sopan santun bangsa Indonesia;lan 

j. Sedaya kagiyatan pambelajaran kedah nggadhahi antas tujuwan ndandani 

martabat dhiri, kaluwarga, msyarakat, lan bangsa wonten ing tanggung 

jawab dhateng Allah SWT. 

3. Komponen pambelajaran 

Adedhasar rumusan komponen strategi pembelajaran ingkang 

dipunandharaken para ahli sacara garis ageng saged dipunpontho dados 7 

inggih punika: 

a. Urutaning kagiyatan pambelajaran 

Ngurutaken kagiyatan pambelajaran saged nggampilaken dwija 

anggenipun nglampahi kagiyatan pambelajaran, dwija ugi saged 

mangertosi pripun anggenipun miwiti, nglampahi lan mungkasi 

piwulangan. 

b. Metode pambelajaran 

Metode pambelajaran inggih punika cara ingkang dipunginakaken 

dening dwija anggenipun nggandharaken piwulangan dhateng siswa 

supados saged nggayuh ancasing piwulangan. Dwija kedah saged 

27

milih metode ingkang jumbuh kaliyan materi ingkang badhe 

dipunparingaken. 

c. Media ingkang dipunginakaken 

Media inggih punika wujud ingkang dipunginakaken kagem 

ngandharaken pesan utawi informasi. Media saged awujud dwija, 

piranti elektronik, media cetak lan sanesipun. 

d. Wekdal tatap muka 

Dwija kedah mangertosi wekdal ingkang dipunperlokaken 

anggenipun ngrampungaken piwulangan lan wekdal ingkang 

dipunginakaken anggenipun nggandharaken piwulangan, saengga 

proses piwulangan saged kalampahan lan jumbuh kaliyan target 

ingkang dipunkarepaken. 

e. Pengelolaan kelas 

Kelas inggih punika ruangan kelas ( lingkungan fisik) lan 

lingkungan sosio-emosional. Lingkungan fisik antawisipun: ruangan 

kelas, pengaturan bangku, pengaturan sarana utawi piranti sanes lan 

ventilasi. Lingkungan sosio-emosional antawisipun tipe 

kepemimpinan dwija, sikap dwija, suantenipun dwija, pembinaan 

hubungan ingkang sae. Pengelolaan kelas punika nyiapaken kondhisi 

ingkang optimal supados proses piwulangan saged kalampahan kanthi 

gangsar. 

28

f. Penilaian 

Penilaian inggih punika proses pangempalan dhata ingkang 

saged maringi gamabaran ngengingi perkembangan belajar siswa. 

Fokus penilaian ingih punika wonten ing penyelesaian tugas ingkang 

relevan lan kontektual ugi penilaian dipunlampahaken dhateng proses 

utawi asil. 

g. Refleksi 

Refleksi murugaken cara utawi respon babagan punapa ingkang 

sampun dipun sinauni. Wonten ing piwulangan, dwija nyisihaken wekdal 

supados siswa ngawontenaken refleksi babagan punapa ingkang sampun 

dipunsianuni. Demonstrasi, siswa ngandharaken asil penugasan dhateng 

tiyang sanes ngengingi kompetensi ingkang sampun dipunkuwasani. 

C. Hipotesis Tindakan 

Hipotesis tindhakan wonten ing panaliten inggih punika sasampunipun 

dipunparingi pembelajaran maos pemahaman kanthi metode OK5R, 

dipunkarepaken siswa kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik saged 

ningkataken anggenipun sinau lan saged mbiantu ing arah ingkang langkung sae. 

29

A. Subjek Panaliten 

BAB III 

METODHE PANALITEN 

Panaliten pendidikan punika dipunlaksanakaken ing pawiyatan ingkang 

nggayuh satunggaling ancas pawiyatan, kanthi makaten panaliten punika saged 

dipunwastani panaliten deskriftif prosentase lan deskriftif kualitatif 

Subjek ingkang dipunginakaken inggih punika siswa Kelas VII SMP 

Kartika III-2 Banyumanik ingkang cacahipun 25 siswa. 

B. Rancangan Panaliten 

Rancangan panaliten punika ngginakaken Penelitian Tindakan Kelas 

(PTK), Penelitian Tindakan Kelas inggih punika panaliten ingkang 

dipuntindakaken dening dwija, bekerja sama kaliyan panaliten (utawi 

dipunlampahi dening dwija piyambak ingkang bertindak panaliten) ing kelas 

utawi ing pawiyatan papan piyambakipun mucal kanthi penekanan ing 

panyempurna utawi indaking nalika nindakaken lan praktis pambelajaran 

(Arikunto 2009:57). 

Panaliten punika dipunlampahi sacara kolaborasi antawisipun panaliten 

lan dwija. Mekaten wujud panaliten punika asipat refleksi kanthi tindakan- 

tindakan katemtu supados saged ningkataken piwulangan ing kelas sacara 

30

professional. Penelitian Tindakan Kelas dipunlampahi nalika nindakaken 

pengkajian berdaur ingkang kaperang dados sekawan tahap inggih punika 

perencanaan, tindakan, pengamatan lan refleksi. Panaliten punika dipunlampahi 

kalih siklus. Ing siklus kapisan wonten prekawis ingkang kedah dipungatosaken, 

pramila dipunwontenaken perencanaan ulang, tindakan ulang, pengamatan ulang, 

ugi dipunlampahi refleksi ulang kangge siklus ingkang kaping kalih. 

Siklus – siklus punika nggadahi ancas tujuwan ingkang benten. Siklus 

ingkang sepisan ancasipun mangertosi kaprigelan maos pemahaman siswa wonten 

ing tindakan awal panaliten. Siklus punika kagem refleksi nalika nindakaken 

siklus II, bilih siklus II ancasipun mangertosi indaking kaprigelan maos 

pemahaman siswa saksampunipun dipunanakaken perbaikan-perbaikan ing 

pelaksanaan nalika nindakaken belajar mengajar ingkang dhasaranipun ing 

refleksi siklus I. Punika gambaran ingkang dipuntempuh dening panaliten. 

PELAKSANAAN 

PERENCANAAN SIKLUS I PENGAMATAN 

REFLEKSI 

PELAKSANAAN 

SIKLUS II 

PERENCANAAN PENGAMATAN 

REFLEKSI 

Gambar 2. Siklus Penelitian Tindakan Kelas Model John Elliot 

31

Nalika nindakaken tindakan kelas dipunlampahi kanthi kalih tahap inggih 

punika siklus I lan siklus II. Siklus punika dipunrancang kaliyan proses ing 

ngandap. 

a. Siklus I 

Tindakan siklus I mujudaken tindakan awal panaliten. Asil siklus I 

dipunagem refleksi kangge nindakaken siklus II. Siklus punika, kaperang dados 

sekawan tahap inggih punika perencanaan, pelaksanaan (tindakan), pengamatan ( 

observasi), lan refleksi (Arikunto 2009:17). Ing siklus I lan siklus II dipunlampahi 

kalih pertemuan. 

1) Perencanaan 

Tahap punika minangka rencana kagiyatan nemtokaken langkah-langkah 

ingkang dipunlampahi panaliten kagem mecahaken prekawis. Prekawis ingkang 

dipunalami wonten ing pambelajaran maos pemahaman punika taksih andhapipun 

kemampuan siswa anggenipun maos pemahaman amargi factor internal lan factor 

eksternal. Upaya kagem ngatasi prekawis kasebut inggih punika kanthi nyobi 

ngubah metodhe pambelajaran supados minat lan motivasi siswa wonten ing 

kagiyatan pambelajaran langkung inggil. 

Rencana kagiyatan ingkang dipunlampahi inggih punika: (1) damel 

rencana pembelajaran ingkang dipunkonsultasikaken dwija bahasa Jawa kelas VII, 

(2) nyediakaken piranti lan bahan pambelajaran, (3) nyusun rencana pambelajaran 

maos pemahaman kanthi metode OK5R, (4) damel lan nyepakaken instrumen 

panalitian awujud pedoman observasi kagem mangertosi perilaku siswa nalika 

pambelajaran maos pemahaman kanthi metode OK5R inggih punika pedoman 

32

wawancara, jurnal penelitian, lan dokumentasi supados pikantuk data notes, (5) 

nyiapaken perangkat tes maos pemahaman awujud soal tes, pedoman penskoran, 

lan penilaian. 

2) Pelaksanaan ( tindakan ) 

Tindakan inggih punika perbuatan ingkang dipunlampahaken dening 

dwija minangka upaya perbaikan kaprigelan maos pemahaman siswa kelas VII A 

SMP Kartika III-2 Banyumanik. Tindakan ingkang badhe dipunlampahaken 

panaliten bakenipun inggih punika ngandharaken dhateng siswa kagiyatan 

ingkang badhe dipunlampahi, lan nglampahi proses pambelajaran maos 

pemahaman kanthi metode OK5R. 

Pambelajaran badhe dipunlampahi kalih pepanggihan. Saben 

pembelajaran dipunlampahi tigang tahap inggih punika tahap pendahuluan, 

pelaksanaan, lan tahap panutup. Ing tahap pendahuluan dwija ngandharaken ancas 

tujuwan lan mupangatipun pembelajaran inggih punika kagem ngukur 

kemampuan siswa anggenipun maos pemahaman media cerkak ing pambelajaran 

maos pemahaman. Dwija siswa dipunpontho-pontho dados perangan, saben 

perangan antawisipun 4 – 5 siswa. Dwija paring tuladha dhateng siswa babagan 

cerkak. Dwija paring informasi pripun anggenipun maos teks cerkak . Siswa maos 

ing salebeting manah cerkak ingkang sampun dipunparingi dening dwija, dwija 

maringi soal, dwija kaliyan siswa nyimpullaken wosipun cerkak lan nyocokaken 

wangsulannipun. Dwija paring penguatan-penguatan , dwija nyimpulaken asil 

pembelajaran lan mbiyantu siswa merefleksi pembelajaran. 

33

Pepanggihan ingkang kaping kalih, pembelajaran ugi dipunlampahi 

tigang tahap inggih punika tahap pendahuluan, pelaksanaan, lan tahap panutup. 

Tahap apersepsi inggih punika tahap ngondisikaken siswa supados siap 

anggenipun nindakaken pembelajaran maos pemahaman. Ing tahap punika 

panaliten paring pitakon dhateng siswa babagan pengalaman siswa anggenipun 

maos pemahaman ing media cerkak Abunawas akal-akalan kanthi metode OK5R 

ing pepanggihan saderengipun, panaliten Tanya jawab babagan cerkak, panaliti 

ngandharaken kompetensi ingkang kedah dipuncapai dening siswa punika maos 

pemahaman. 

Tahap proses pembelajaran mujudaken bakenipun tahap nglampahi 

kagiyatan pembelajaran ngambali nyerat isinipun cariyos ngagem basanipun 

piyambak. Kagiyatan punika mliginipun kegiyatan baken pembelajaran materi. 

Ing kagiyatan punika panaliti maringi teks cerkak. Siswa maos ing salebeting 

manah bahan waosan kasebut. Saksampunipun siswa maos wacan kasebut siswa 

diskusi kaliyan kelompokipun. Siswa ngidentifikasi wosipun wacanan 

dipunlajengaken mangsuli pitakonan objektif ingkang sampun dipunsediakaken 

dwija. Dwija kaliyan siswa mbahas wangsulan ngengingi waosipun cerkak 

ingkang sampun dipunwaos siswa. Dwija ngempalaken asil kerja siswa. 

Salajengipun, ing tahap evaluasi panaliti lan siswa ngawontenaken refleksi nalika 

nindakaken pembelajaran lan asil pembelajaran dinten punika. 

3) Pengamatan ( Observasi ) 

Pengamatan dipunlampahi kagem ngempalaken dhata nalika nindakaken 

pembelajaran maos pemahaman kanthi metode OK5R. Observasi wonten ing 

34

panaliten punika pengamatan peneliti babagan kagiyatan siswa . Observasi punika 

dhungkap sedaya prastawa ingkang sesambetan kaliyan pembelajaran, aktivitas 

siswa nalika nindakaken pembelajaran maos pemahaman kanthi metode OK5R. 

Wonten ing pembelajaran punika, dhata dipunkempalaken kanthi pinten- 

pinten cara,inggih punika (1) tes kagem mangertosi kemampuan siswa 

anggenipun maos pemahaman kanthi metode OK5R, (2) observasi siswa kagem 

tumindak lan aktivitas siswa nalika nindakaken pembelajaran, (3) jurnal panaliten 

kagem dwija nalika nindakaken pembelajaran maos pemahaman kanthi metode 

OK5R, (4) Wawancara supados mangertosi panyarwe siswa ingkang 

dipunlampahi ing sajaban pembelajaran dhateng perwakilan siswa ingkang 

pikantuk biji inggil,sedengan, lan kirang,(5) dokumentasi foto dipunginakaken 

laporan ingkang awujud gambar aktivitas siswa anggenipun nderek pembelajaran. 

Sedaya dhata kasebut dipunjlentrehaken wujud deskripsi sacara jangkep. 

4) Refleksi 

Saksampunipun pelaksanaan tindakan, peneliti ngawontenaken refleksi. 

Refleksi dipunlampahi kanthi cara mengkaji, ningali, lan mempertimbangaken asil 

lan dampakipun saking tindakan ingkang dipunlampahi. Adedhasar refleksi 

punika, peneliti saged ngrevisi rencana salajengipun utawi rencana awal siklus II. 

Refleksi ing siklus I dipunginaken kagge ngubah strategi lan perbaikan 

pembelajaran siklus II. 

Ing tahap punika, panaliti nganalisis asil tes lan notes ingkang 

dipunlampahi ing siklus I. Asil analisis punika dipunginakaken kagem mangertosi 

kaluwihan lan kekiranganipun teknik piwulangan ingkang dipunginakaken 

35

paneliti lan kagem mangertosi tindakan- tindakan ingkang dipunlampahi siswa 

nalika nindakaken pembelajaran. 

b. Siklus II 

Tindakan siklus II mujudaken tindak lanjut saking siklus I. Asil refleksi 

siklus I dipunbenahi wonten ing siklus II. Siklus II punika kaperang dados 

sekawan tahap inggih punika revisi perencanaan, tindakan, observasi, lan refleksi. 

Kagiyatan siklus II inggih punika: 

1) Revisi Perencanaan 

Ing tahap revisi rantaman, panaliten nyiapaken babagan ingkang badhe 

dipunlampahi ing siklus II. Rencana tindakan ingkang nadhe dipunlamapahi 

inggih punika (1)indentifikasi babagan ingkang prelu perbaikan adedhasar asil 

observasi siklus I, (2) nemtokaken langkah-langkah perbaikan ingkang mujudaken 

rancangan lan pelaksanaanipun piwulangan maos pemahaman kanthi metode 

OK5R, (3) nyiapaken lembar wawancara, lembar observasi, lembar jurnal, lan 

pedoman penilaian proses supados pikantuk dhata notes ing siklus II, (4) 

nyiapaken perangkat pembelajaran maos pemahaman ingkang dipunginakaken 

wonten ing evaluasi asil belajar siklus II. 

2) Pelaksanaan Tindakan 

Ing tahap punika panaliti nglampahi tindakan jumbuh kaliyan rantaman 

ingkang sampun dipundamel kanthi ngevaluasi asil refleksi siklus I. Tindakan 

ingkang dipunlampahi ing siklus II punika (1) paring umpan balik ingkang 

awujud pitakonan babagan materi ingkang dipunparingaken nalika siklus I, (2) 

nindakaken proses pembelajaran maos pemahaman kanthi metode OK5R jumbuh 

36

kaliyan rencana pembelajaran, (3) motivasi siswa supados partisipasinipun 

langkung aktif lan tenanan anggenipun maos teks pemahaman. 

Pembelajaran dipuntindakaken kalih pepanggihan. Saben pepanggihan 

dipunlampahi tigang tahap inggih punika tahap pendahuluan, tahap pelaksanaan, 

lan tahap panutup. Ing pepanggihan siklus II, tahap pendahuluan dipunlampahi 

dwija kanthi maringi kilas balik ingkang awujud pitakonan-pitakonan babagan 

materi pembelajaran saderengipun. Tahap pelaksanaan dipunwiwiti dening dwija 

nyuwun supados siswa ngemot-emot kagiyatan maos pemahaman cerkak ingkang 

sampun kalampahan ing pepanggihan saderengipun. Siswa dipunpontho-pontho 

dados perangan-perangan ( saben perangan 4-5 siswa). Dwija paring tuladha 

wujud cerkak dhateng siswa. Dwija maringi informasi pripun anggenipun maos 

teks ing cerkak. Siswa maos ing salebeting manah waosan kasebut lan 

jumbuhaken wangsulanipun. Dwija maringi penguatan-penguatan. Minangka 

panutup, dwija nyimpulaken asil pembelajaran lan mbiyantu siswa merefleksi 

pambelajaran. 

3) Pengamatan/Observasi 

Observasi ing siklus II punika taksih sami kaliyan siklus I kanthi dhata 

tes lan notes. Kemajuan-kemajuan ingkang dipuncapai lan kekirangan ingkang 

taksih wonten ugi ndadosaken sasaran salebeting observasi. 

Wonten ing pembelajaran punika, dhata dipunkempalaken kanthi pinten- 

pinten cara,inggih punika (1) tes kagem mangertosi kemampuan siswa 

anggenipun maos pemahaman kanthi metode OK5R, (2) observasi siswa kagem 

tumindak lan aktivitas siswa nalika nindakaken pembelajaran, (3) jurnal panaliten 

37

kagem dwija nalika nindakaken pembelajaran maos pemahaman kanthi metode 

OK5R, (4) Wawancara supados mangertosi panyarwe siswa ingkang 

dipunlampahi ing sajaban pembelajaran dhateng perwakilan siswa ingkang 

pikantuk biji inggil,sedengan, lan kirang,(5) dokumentasi foto dipunginakaken 

laporan ingkang awujud gambar aktivitas siswa anggenipun nderek pembelajaran. 

Sedaya dhata kasebut dipunjlentrehaken wujud deskripsi sacara jangkep. 

Nalika nindakaken pembelajaran, peneliti ngawontenaken pengamatan 

dhateng siswa ngginakaken lembar observasi lan ngawontenaken pemotretan. 

Observasi ing siklus II punika dipunlampahi kanthi ningali indaking asil tes lan 

tumindakipun siswa anggenipun nindakaken kegiyatan pembelajaran, antawisipun 

keaktivan siswa anggenipun nggarap tugas, lan keaktivan siswa ing 

pepanthanipun. Wawancara ugi dipunlampahaken kagem mangertosi tanggapan 

siswa ngengingi kagiyatan pembelajaran utamanipun siswa ingkang pikantuk nilai 

tinggi, sedang, lan rendah. 

4) Refleksi 

Refleksi ing siklus II punika dipunlampahi kagem mangertosi keefektifan 

ginakaken cerkak kanthi metode OK5R salebeting pembelajaran maos pemahaman 

lan kagem mangertosi tingkat kaberhasilan pelaksanaan perbaikan tindakan siklus 

I. Refleksi dipunlampahi kanthi nganalisis asil tes kaprigelan maos pemahaman 

lan asil notes ingkang dipunlampahi ing siklus II. Asil notes ingkang awujud 

observasi, jurnal, wawancara, lan dokumentasi foto ugi dipunanalisis supados 

mangertosi perubahan tumindak siswa saksampunipun kagiyatan pambelajaran. 

38

Refleksi ing siklus II dipunlampahi kagem merefleksi asil evaluasi 

belajar siswa ing siklus I. Ancas tujuwan refleksi inggih punika kagem 

nemtokaken kamajuan-kemajuan ingkang sampun dipuncapai nalika nindakaken 

pembelajaran lan madosi kekirangan ingkang wonten ing pembelajaran. 

Kemajuan ingkang dipuncapai ing siklus II inggih punika indaking nilai tes maos 

pemahaman lan perubahan tumindakipun siswa (dari negative menjadi positif). 

C. Variabel Panaliten 

Jumbuh kaliyan teori salebeting panaliten ingkang sampun 

dipunrumusaken, pramila variabel panaliten punika kaperang dados kalih: (1) 

variabel input-output lan (2) variabel proses. Variabel input-output wonten ing 

panaliten punika kaprigelan maos pemahaman, bilih variabel proses ingkang 

dipunmaksud inggih punika pembelajaran maos kanthi metode OK5R. 

a. Variabel Input-Output 

Variabel input-output salebeting panaliten inggih punika kaprigelan maos 

pemahaman. Kaprigelan maos pemahaman ingkang dipunmaksud inggih punika 

jinis kagiyatan maos sacara seksama ingkang nggadhahi tujuwan kagem mahami: 

(1) standar-standar utawi norma- norma kasusastran, (2) resensi tulis, (3) drama 

tulis, (4) pola-pola fiksi ( Tarigan 1987:56). Kondisi awal siswa anggenipun maos 

pemahaman cerkak punika kalebet rendah sahingga kanthi pangetrapan metode 

OK5R saged ndadosaken kahanan punika langkung sae.Ancasipun pembelajaran 

punika supados siswa langkung terampil anggenipun maos pemahaman lan 

nangkep isinupun waosan kanthi sae. 

39

. Variabel proses 

Variabel proses panaliten inggih punika pembelajaran maos kanthi 

metode OK5R. Variabel punika dipunginakaken panaliti kagem mbiyantu dwija 

anggenipun ngadhepi kesulitan belajar bakenipun ing kaprigelan maos 

pemahaman. Pembelajaran ingkang dipunmaksud inggih punika pembelajaran 

maos kanthi metode OK5R. Metode OK5R punika bakenipun nglibataken 

antawisipun siswa kaliyan teks, awit siswa mrediksi lan buktikaken bilih 

piyambakipun maos. OK5R mujudaken metodhe maos ingkang dipunnyakini 

nggadhahi tingkat keberhasilan ingkang langkung inggih menawi dipunterapaken 

wonten ing pembelajaran. Keberhasilan pembelajaran dipunsebabaken pinten- 

pinten faktor. Salah satunggaling factor metode belajar ingkang dipunterapaken 

dening dwija. Pramila anggenipun ngginakaken metodhe belajar ingkang tepat 

dipunprelukaken ing tingkat keberhasilan ingkang maksimal. 

Kalih variabel ing nginggil nggadhahi target. Kemampuan ingkang 

dipunkarepaken inggih punika siswa terampil maos pemahaman cerkak jumbuh 

kaliyan aspek penilaian, inggih punika isinipun waosan. 

D. Instrumen Penelitian 

Instrumen panaliten ingkang dipunginakaken wonten ing penelitian 

tindakan kelas punika instrument tes lan instrument nontes. 

a. Instrumen tes 

Tes inggih punika pitakonan-pitakonan utawi gladhen sarta piranti 

ingkang dipunginakaken nalika ngukur kaprigelan, pengetahuan intelegensi, 

40

kemampuan utawi bakat ingkang dipungadhahi dening individu utawi kelompok( 

Arikunto 2006:150). Peneliti nindakaken langkah model tes akhir pembelajaran. 

Wujud tes ingkang dipunsajikaken inggih punika mangsuli pitakonan wacana lan 

nyariosaken malih isinipun cerkak. Tes akhir dipunparingaken dhateng subjek 

panaliten kagem mangertosi dhata akhir kaprigelan maos pemahaman siswa . 

Aspek penilaian wonten ing maos pemahaman antawisipun,1) 

underaning waosan, 2) suraose waosan, 3) diksi, lan 4)ngadharaken underaning 

waosan kanthi cara tnulis. Skor penilaian aspek mahami waosan saged 

dipunpirsani ing tabel ing ngandhap. 

Table 1. Kisi-Kisi Tes Kaprigelan Maos Pemahaman 

No Indikator Deskriptor Nilai 

1. Underaning waosan a. Mangsuli kanthi leres, 25 

underan ingkang 

dipunandharaken kanthi 

gamblang, ringkes, 

tumata kanthi sae lan 

urutanipun logis. 

b. Wangsulan leres nanging 

kirang tumata kanthi sae, 20 

kirang urut lan 

underanipun kirang 

jangkep. 

c. Wangsulan kirang leres, 

15 

underan 

dipuandharaken 

boten urut 

ingkang 

d. Boten jumbuh kaliyan 

underanipun saben pada, 

boten layak dipunbiji 

10 

2. Suraosipun waosan a. Anggenipun mangsuli 

leres, suraose waosan 25 

jumbuh kaliyan prekawis 

lan tuntas 


kirang sae, kirang 

jumbuh kaliyan suraose 

41

3. 

4. 

Diksi 

Ngandharaken malih 

underaning waosan 

kanthi cara tinulis 

waosan lan kirang tuntas 


suraose waosan kirang 

jumbuh kaliyan prekawis 

lan kirang tuntas 

d. Boten jumbuh 

antawisipun suraose 

waosan kaliyan 

prekawis, boten layak 

dipunbiji 

a. Mangsuli kanthi leres 

tembung lan 

bedhahanipu, 

andharanipun tepat, 

nguwaosi tegesipun 

tembung 


pelafalanipun potensi 

tembung kirang lan 

bedhahanipun sae, 

andharanipun kirang 

mangarbawani tegesipun 

tembung 


mupangatipun potensi 

tembung kawates, saged 

ngewahi tegesipun 

tembung 

d. Wangsulan salah, boten 

layak dipunbiji 

a. Informasi /suraosse 

seratan runtut lan 

jumbuh kaliyan waosan 

b. Informasi lan suraosing 

seratan radi runtut 

c. Informasi utawi 

suraosing seratan kirang 

urut 

d. Informasi utawi isi 

seratan boten jumbuh 

kaliyan waosan 

20 

15 

10 

25 

20 

15 

10 

25 

20 

15 

10 

42

Skor sedaya saking tes tulis inggih punika jumlah skor 

pemahaman isi bacaan dipuntambah kaliyan skor soal nyariosaken malih isinipun 

waosan. Criteria tingkat pemahaman isi waosan kados tabel ing ngandhap. 

Tabel 2. Kriteria Tingkat Kemampuan Maos Pemahaman 

b. Instrumen nontes 

Rentang nilai Kategori 

85-100 Sae sanget 

75-84 Sae 

65-74 Cekap 

55-64 Kirang cekap 

45-54 Kirang 

Kirang saking 44 Kirang sanget 

Wujud instrument nontes dipunginakaken kagem mangertosi perubahan 

tumindakipun siswa, sikap siswa wonten ing pambelajaran, ugi tanggapan siswa 

ngengingi pembelajaran ingkang dipunlampahi nalika nderek piwulangan maos 

pemahaman kanthi media cerkak Abunawas akal-akalan kanthi metode OK5R. 

Wujud instrument notes ing panaliten punika pedoman observasi, jurnal 

penelitian,pedoman wawancara, lan dokumentasi. 

1) Pedoman Observasi 

Pedoman observasi dipunginakaken supados pikantuk dhata ngengingi 

perubahan tumindakipun siswa anggenipun nderek pembelajaran maos 

pemahaman kanthi media cerkak Abunawas akal-akalan. Subjek sasaran ingkang 

dipunamati wonten ing observasi punika bakenipun perilaku positif lan perilaku 

43

negative ingkang medal nalika nindakaken panaliten siklus I lan siklus II. 

Babagan ingkang kedah dipuncathet nalika observasi antawisipun: (1) Aktif nalika 

proses pembelajaran, (2) males-malesan, (3) wicantenan piyambak, (4) ketingal 

ngantuk,(5) ngganggu kanca sanes, (6) mingatosaken. 

2) Jurnal penelitian 

Jurnal dipundamel supados mangertosi respon siswa babagan 

pembelajaran maos pemahaman cerkak Abunawas akal-akalan kanthi metode 

OK5R. Jurnal dipunisi peneliti ingkang isinipun panyarwe sedaya kedadosan 

ingkang dipuntingali lan dipunraosaken nalika nindakaken pembelajaran. Bab-bab 

ingkang prelu dipuncathet lan dipun isi wonten ing jurnal inggih punika: (1) 

respon siswa ing pembelajaran bahsa Jawa kanthi ngginakaken media cerkak 

tukang cukur,(2) tumindak siswa nalika nampi pembelajaran bahasa Jawa 

ngginakaken metode OK5R, (3) tumindak siswa nalika berinteraksi kaliyan dwija, 

(4) kahanan kelas ing pembelajaran maos pemahaman bahasa sastra Jawa, (5) 

tumindak siswa anggenipun mangsuli pitakonan ingkang dipunparingi dwija. 

3) Pedoman wawancara 

Wawancara dipunginakaken supados pikantuk dhata ingkang isinipun 

pamrayogi siswa ngengingi kemudahan lan kesulitan wonten ing maos 

pemahaman kanthi metodhe-metodhe saderengipun. 

4) Dokumentasi 

Foto dipunginakaken kagem ngrekam kagiyatan siswa ing pambelajaran. 

Gambar ingkang dipupendhet punika prastawa-prastawa katemtu ing 

pambelajaran maos pemahaman. 

44

E. Teknik Pangempalan Dhata 

Alat pangempalan dhata inggih punika instrument ingkang 

dipuginakaken supados pikantuk dhata saking lapangan. Wonten ing panaliten 

dipunginakaken kalih macem alat pangempalan dhata, inggih punika tes lan 

observasi. 

a. Tes 

Tes inggih punika serentetan pitakonan, gladhen utawi piranti sanes 

ingkang dipunginakaken kagem ngukur kaprigelan, pengetahun,intelegensi 

kemampuan utawi bakat ingkang dipungadhahi individu utawi kelompok 

(Arikunto 1994:123). Tes asring sanget dipundadosaken minangka piranti kagem 

ngempalaken dhata keterangan ingkang dipunagem damel ramalan ngengengi 

siswa (Surakhmad 1994:152). Tes wonten ing panaliten dipunginakaken kagem 

milah dhata kemampuan maos pemahaman. Tes ingkang dipunginakaken wonten 

ing pangempalan dhata tes awal kaliyan soal kemampuan maos pemahaman 

saderengipun siswa pikantuk materi metode OK5R lan tes akhir inggih 

sasampunipun siswa pikantuk materi OK5R. Saderengipun tes akhir 

dipunwontenaken, siswa dipunparingi materi babagan cara-cara anggenipun 

ngginakaken metode OK5R ingkang dipuntemtokaken wekdalipun. 

Metode OK5R murugaken proses maos ingkang wonten 7 cara inggih 

punika overview punika njinggleng kanthi taliti, Key Ideas ingih punika madosi 

ide-ide kunci utawa mbudidaya misahaken prekawis utami lan prekawis ingkang 

45

sipatipun nerangaken, Read inggih punika maos manggihaken gagasan baken lan 

gagasan panerangipun, Record inggih punika damel cathetan utawi nengeri 

waosan/ buku sarana ngringkes bakening rembag, Recite inggih punika ngudhal 

malih isinipun waosan, Review inggih punika ngambali bab-bab ingkang sampun 

dipunwaos lan dipunpahami, Reflect inggih punika nggraita gagasan bakenipun 

artikel utawi bab kasebat kagalih kanthi lebet,katimbang-limbang, katandhing- 

tandhingaken, kajumbuhaken kaliyan pangertosan ingkang sampun dipunkuwaosi 

dening pamaos ( Walter Pauk ing Suyitno 2006:54). Dasar pengembangan metode 

punika inggih punika teori kognitif, ingkang mriksani bilih maos punika proses 

berfikir. 

b. Teknik Nontes 

Data notes ing panaliten saged dipunlampahi kanthi metodhe 

observasi,jurnal,wawancara lan dokumentasi. 

1) Observasi 

Observasi inggih punika pangempalan dhata kanthi cara panaliten 

nganakaken pengamatan langsung. Panaliten nglampahaken pengamatan langsung 

pengelolaan pembelajaran Bahasa Jawa ing kelas VII. Tahapan observasi ingkang 

saged dipunlampahi inggih punika: (1) nyiapaken lembar observasi ingkang 

isinipun butir-butir sasaran pengamatan babagan aktifipun siswa lan aktifipun 

siswa anggenipun nggarap tugas (tes), (2) nglaksanakaken observasi sjroning 

proses pambelajaran,mulai saking andharan dwija, proses pambelajaran ngantos 

evaluasi kagem mangertosi asil ingkang dipunserap dening siswa, lan (3) nyathet 

asil observasi kanthi ngisi lembar observasi ingkang sampun dipunsiapaken. 

46

2) Jurnal 

Jurnal dwija dipunisi ing pungkasaning piwulangan maos pemahaman. 

Jurnal ingkang dipunnilai dening panaliten inggih punika jurnal aktivitas siswa 

sajroning proses pambelajaran. 

3) Wawancara 

Wawancara ingkang dipuginakaken kagem mundhut data dipunlampahi 

kanthi metode terpimpin. Wawancara dipunlampahi dening panaliten dhateng 

siswa ingkang asil tesipun sae, cekap, lan kirang. Punika addhedhasar asil 

observasi, jurnal siswa, lan asil tes ing saben pungkasaning siklus. 

4) Dokumentasi 

Foto dipunginakaken kagem ngrekam kagiyatan siswa ing pambelajaran. 

Gambar ingkang dipupendhet punika prastawa-prastawa katemtu ing 

pambelajaran maos pemahaman. 

F. Teknik Analisis Dhata 

Data ingkang sampun dipunkempalaken lajeng dipunanalisis kanthi teknik 

deskriptif prosentase lan teknik deskriptif kualitatif. Data kasebat lajeng 

dipunanalisis kanthi cara: 

1. Teknik Deskriptif Prosentase 

Analisis dhata kanthi cara deskriptif prosentase mujudaken langkah 

dipunetang kanthi persentase kanthi cara : (1) ngekap biji ingkang dipunasilaken 

siswa, (2) ngetang biji kumulatif saben aspek, (3) ngetang biji rata-rataa, lan (4) 

ngetang persentase. 

47

Persentase dipunetang kanthi rumus : 

NP = x 100 % 

n x s 

Keterangan : 

NP : Nilai prosentase 

: Skor ingkang dipuncapai siswa 

n : Skor maksimal ideal 

s : Jumlah siswa setunggal kelas 

2. Teknik Deskriptif Kualitatif 

Teknik analisis deskriptif kualitatif dipunginakaken kagem nganalisis 

dhata kualitatif. Dhata kualitatif punika saking asil notes. Asil notes 

dipunginakaken kagem mangertosi siswa ingkang awrat anggenipun maos 

pemahaman. Sawetara asil maos dipunginakaken dhasar kagem mangertosi 

indhaking kaprigelan maos pemahaman siswa. 

48

BAB IV 

ASILING PANALITEN LAN PIREMBAGANIPUN 

Asil panaliten ingkang dipunlampahaken dhateng siswa kelas VII SMP 

Kartika III-2 Banyumanik Semarang babagan piwulangan maos pemahaman 

kanthi metode OK5R ingkang dipundhasari ing prosedur wonten ing siklus I lan 

siklus II, sacara jangkep dipunjabaraken ing ngandap. 

A. Asiling Panaliten 

1. Asil Panaliten Siklus I 

Asil maos pemahaman kanthi metode OK5R ing siklus I kaandharaken 

wonten ing distribusi frekuensi ing ngandhap. 

Tabel 3. Asil Tes Kaprigelan Maos Pemahaman Siklus I 

No Kategori Rentang Nilai Frekuensi Persentase 

1 Sae sanget 85-100 2 8 

2 Sae 75-84 12 48 

3 Cekap 65-74 6 24 

4 Kirang cekap 55-64 4 16 

5 Kirang 45-54 1 4 

6 Kirang sanget Kirang saking 44 0 0 

Jumlah 25 100 

Adhedhasar tabel 3 ing nginggil, saking 25 siswa saged 

dipunmangertosi bilih ingkang pikantuk biji antawisipun 85 ngantos 100 

punika wonten 2 siswa utawi 8%, awit 2 siswa punika panci nggatosaken 

sanget nalika piwulangan. 

Siswa ingkang pikantuk biji antawisispun 75 ngantos 84 punika 

wonten 12 siswa, bilih dipunlebetaken ing persen wonten 48% punika 

49

wonten ing kategori sae.Siswa kasebut pikantuk biji sae dipunsebabaken 

dening faktor internal kadosta motivasi lan konsentrasi. Nanging siswa 

rumaos menawi wekdal kangge maos langkung dangu, bijinipun saget 

langkung sae. Siswa rumaos gamlang kaliyan materi ingkang 

dipunandharaken dwija, pitakenan kaliyan materi ugi sampun jumbuh. 

Wekdal ingkang kirang punika ingkang nyebabaken bijinipun dereng 

maksimal. 

Siswa ingkang kagolong cekap wonten 6 siswa utawi 24% 

ingkang bijinipun antawis 65 ngantos 74. Nanging taksih wonten 4 siswa 

utawi 16% ingkang wonten ing kategori kirang saking KKM utawi 

ingkang bijinipun antawis 55 ngantos 64, punika dipunsebabaken siswa 

punika boten ngatosaken nalika piwulangan. 

Kanthi dhata ing nginggil saged dipunpirsani bilih adhedhasar 

KKM ingkang sampun dipuntemtokaken inggih punika biji 65 wonten 20 

siswa utawi 80% ingkang sampun tuntas wonten ing piwulangan maos 

pemahaman kanthi metode OK5R utawi sampun ngluwihi batas minimum 

ingkang dipuntemtokaken sekolah. Ananging taksih wonten 5 siswa utawi 

20% ingkang dereng tuntas awit bijinipun taksih kirang saking 65 utawi 

taksih kirang saking KKM. 

2. Asil Panaliten Siklus II 

Asil maos pemahaman kanthi metode OK5R ing siklus II 

kaandharaken wonten ing distribusi frekuensi ing ngandhap. 

50

Tabel 4. Asil Tes Kaprigelan Maos Pemahaman Siklus II 

No Kategori Rentang Nilai Frekuensi Persentase 

1 Sae sanget 85-100 12 48 

2 Sae 75-84 5 20 

3 Cekap 65-74 6 24 

4 Kirang cekap 55-64 2 8 

5 Kirang 45-54 0 0 

6 Kirang sanget Kirang saking 44 0 0 

Jumlah 25 100 

Adhedasaar tabel asil tes kaprigelan maos pemahaman saking 25 

siswa wonten 12 siswa ingkang kalebet ing kategori sae sanget utawi 48% 

inggih punika siswa ingkang pikantuk biji sanginggiling 85. Siswa 

ingkang pikantuk biji antawisipun 75 ngantos 84 wonten 5 siswa utawi 

20% inggih punika ingkang kalebet kategori sae. Wonten 6 siswa utawi 

24 siswa ingkang bijinipun mlebet ing kategori cekap kanthi rentang nilai 

65 ngantos 74. Nanging taksih ugi wonten siswa ingkang pikantuk biji ing 

kategori kirang wonten 2 siswa utawi 8% inggih punika siswa ingkang 

pikantuk biji antawisipun 0 ngantos 64. 

Asil tes kaprigelan maos pemahaman ing siklus II punika ketingal 

wonten indhakipun. Indhakipun ketingal wonten ing tabel, inggih punika 

siswa ingkang kalebet ing kategori sae sanget wonten 12 utawi 48% 

ingkang asil punika ing siklus I dereng nyandhak. Punika mbuktikaken 

wonten indhakan ing arah ingkang langkung sae 

51

B. Pirembaganipun 

1. Pirembaganipun Asil Panaliten Siklus I 

Adhedhasar analisis asil kaprigelan maos pemahaman ing siklus I 

saking 25 siswa, sampun wonten 2 siswa utawi 8% ingkang pikantuk skor 

sae sanget kanthi rentang nilai 85-100. Babagan punika awit wonten 

sesambetanipun kaliyan psikologi siswa, siswa punika sampun ketingal 

ing kagiyatan piwulangan. Punika saged dipunmangertosi saking siswa 

anggenipun ngandharaken ide, gagasan anggenipun paring pirsa utawi 

naggapi pitakonanipun siswa sanes ingkang taksih mrangu-mrangu. 

Motivasi siswa anggenipun derek piwulangan sampun wonten lan 

langkung aktif tinimbang siswa sanesipun. 

Siswa ingkang pikantuk biji antawisipun 75 ngantos 84 wonten 12 

siswa utawi 48%. Adhedhasar asil panaliten ing kagiyatan piwulangan, 

siswa punika ketingal aktif lan wanton ngandharaken ide ugi gagasan 

anggenipun nyuwun pirsa lan nanggapi pitakonan siswa sanes, anggenipun 

nggarap tugas mandhiri, tinimbang siswa sanes. Siswa punika ugi 

langkung nggadhahi tanggel jawab anggenipun biji utawi nanggapi 

pitakonan siswa sanes. Siswa kasebut kalebet siswa ingkang pinter. 

Siswa ingkang kagolong cekap wonten 6 siswa utawi 24% ingkang 

bijinipun antawis 65-74. Siswa ingkang wonten ing kategori punika panci 

cekap aktif lan kendel, nanging dereng dipunimbangi kanthi sipat ingkang 

mandhiri anggenipun nggarap tugas. Siswa punika kirang aktif wonten ing 

piwulangan, boten kersa nanggapi andharan utawi pitakonan saking dwija. 

52

Wonten 4 siswa utawi 16% siswa ingkang wonten ing kategori 

kirang cekap utawi ingkang bijinipun antawis 55-64. Adhedhasar asil 

analisis dipunmangertosin bilih siswa punika lenggahipun wonten tengah 

lan wingking. Piyambakipun ketingal remen micara kaliyan kanca 

sebangku utawi kanca sisihipun. Nalika dipuntegur dening dwija, 

piyambakipun nembe purun ngatosaken. Siswa punika ugi ketingal kirang 

konsentrasi lan kirang atusias. Kahanan punika tamtu kemawon 

nggadhahi pengaruh ingkang boten sae. 

Wonten malih ingkang pikantuk biji antawisipun 45 ngantos 54 

wonten 1 siswa utawi 4% inggih punika pikantuk biji 45 ingkang 

kategorinipun kirang. Siswa punika nggadhahi kaprigelan ingkang cekap, 

ananging siswa punika hiperaktif saengga konsentrasi anggenipun sinau 

kirang sae, langkung-langkung anggenipun mahami waosan ing tes, siswa 

punika boten serius. Nalika tes siswa punika nindhakaken kagiyatan 

ingkang boten sae kados nyoret-nyoret kertas utawi sibuk nggambar 

saengga boten fokus anggenipun nggarap lembar kerja. 

Siswa ingkang pikantuk biji kirang saking 44 ing siklus I punika 

boten wonten utawi 0% saking cacahipun siswa. Punika dipunsebabaken 

ing prasiklus sampun dipunandharaken babagan kaprigelan maos 

pemahaman. 

Biji kaprigelan maos pemahaman siswa ing siklus I punika sacara 

umum dereng ngetingalaken asil ingkang sae. Biji daya serap perorangan 

taksih wonten ingkang ing sangandhaping skor KKM. Wonten ing 

53

kagiyatan piwulangan ing siklus I ugi dereng maksimal. Babagan punika 

ketingal ing motivasi siswa anggenipun derek piwulangan ingkang kalebet 

ing kategori cekap sahingga betahaken perbaikan ing siklus salajengipun. 

Biji kaprigelan maos pemahaman kanthi metode OK5R ing siklus I 

punika sacara umum dereng ngetingalaken asil ingkang ngremenaken 

sanget. Biji daya serap individu taksih wonten ing sangandhape skor 

KKM lan kangge daya serap klasikal ugi taksih ing sakngandhape KKM. 

Wonten ing kagiyatan piwulangan ing siklus I ugi dereng maksimal. 

Babagan punika ketingal ing motivasi siswa anggenipun derek piwulangan 

kalebet wonten ing kategori cekap lan anggenipun nggungkapaken ide ugi 

gagasan taksih wonten ing kategori cekap sahingga betahaken perbaikan 

ing siklus salajenganipun. 

Adhedasar dhata ingkang sesambetan kaliyan perencanaan kaliyan 

pelaksanaan tindhakan saking dwija saged dipunasilaken bilih dwija 

anggenipun ngandharaken piwulangan dereng jumbuh kaliyan 

perencanaan tinulis. Kados apresiasi dwija taksih dereng saged ngukur 

pengetahuan siswa, dwija langkung fokus anggenipun maringi tugas. 

Anggenipun ngukur wekdal panaliti ugi kirang jumbuh kaliyan wekdal 

ingkang sampun dipunrencanakaken. Dwija kedah langkung proaktif 

anggenipun maringi perhatian dhateng siswa ingkang dereng nyekapi 

KKM saengga daya serap klasikal saged mindhak. Penguatan ingkang 

awujud pujian utawi hadiah prelu dipunparingaken dhateng siswa, saengga 

54

motivasi lan keberanian kagem ngungkapaken ide utawi gagasan langkung 

berkembang. 

Dwija ugi kedah nggatosaken perencanaan piwulangan ingkang 

sampun dipunrancang sahingga pelaksanaan tindhakan ingkang badhe 

dipunlampahakaen boten ngimpang saking target ingkang sampun 

dipuntemtokaken, bakenipun wonten ing pengaturan wekdal. 

Asil tes kaprigelan maos pemahaman siswa ing siklus I kasebut 

dipundukung kaliyan asil pengamatan saking dhata kagiyatan piwulangan, 

wawancara lan observasi dhateng siswa. 

Biji kaprigelan maos pemahaman punika dereng ngetingalaken asil 

ingkang sae. Biji daya serap individual taksih ing sangandhaping skor 

KKM dan kagem daya serap klasikal ugi taksih ing sangandhaping KKM. 

Wonten ing kagiyatan proses sinau motivasi siswa anggenipun derek 

piwulangan taksih wonten ing kategori cekap sahingga betahaken 

perbaikan ing siklus lajengipun. 

2. Pirembaganipun Asil Siklus II 

Dwija murugaken agen pembelajaran utawi ujung tombak 

transformative ilmu, kanthi mekaten dwija murugaken sosok ingkang 

kedah saged mrantasi kagiyatan piwulangan ingkang dipunlampahi kagem 

ngawontenaken perbaikan. Kontek punika ingkang saetu dados kunci 

kasilipun pendidikan. 

Asil temuan ing siklus I ingkang dipunfokusaken ing tindhakan 

perbaikan pembelajaran kanthi metode OK5R, siswa langkung 

55

dipuntekenaken ing kecepatan maos pemahaman kanthi ngrangsang ing 

kaprigelan obahing mata lan pemahaman. Saking siklus I punika sampun 

saged ningkataken asl sinau siswa, sinaosa kagem daya serap klasikal 

dereng jumbuh kaliyan ingkang dipunkajengaken. Ewahan ingkang cekap 

signifikan ingkang wonten ing kahanan belajar siswa, ingkang kirang 

bergairah lan ngremenaken. Sinaosa wonten pinten-pinten siswa ingkang 

motivasinipun taksih kirang semangat anggenipun nyuwun pirsa utawi 

berperan aktif wonten ing diskusi kelompok. 

Asil temuan ing siklus I dipunewahi ing siklus II kanthi nekenaken 

ing perbaikan kagem variasi waosan kanthi target ingkang sampun 

dipuntetepaken lan saged langkung dipuntingkataken. Metode lan fungsi 

dwija dipundamel langkung variatif, langkung kathah mbangkitaken 

kreativitas siswa anggenipun paring pitakon. Mobilitas dwija supados 

keliling saged ningkataken motivasi siswa ingkang kirang mampu ugi 

saged dipuntingkataken. 

Adhedasar analisis asil maos pemahaman ing siklus II saking 25 siswa 

ingkang pikantuk biji sae sanget antawisipun 85 ngantos 100 dados 12 

siswa utawi 48%. Indhakan punika sesambetan kaliyan penambahan 

penguatan dwija lan interaksi psikologis siswa ingkang ketingal langkung 

akrab. Punika ketingal saking motivasi siswa ingkang wantun 

ngandharaken gagasan lan paring pirsa dhateng dwija ing babagan 

tembung-tembung ingkang awrat utawi ingkang dereng dipunmangertosi, 

sahingga siswa punika langkung gampil anggenipun nggarap tugas. 

56

Biji siswa ingkang kategorinipun sae ing rentang antawisipun 75 

ngantos 85 wonten 5 siswa utawi 28%. Adhedasar asil pengamatan wonten 

ing piwulangan ingkang saderengipun ing kategori cekap mindhak ing 

kategori sae. Babagan punika dipunsebabaken mindhak ing aspek 

ngandharaken malih underaning waosan kanthi cara tinulis, nanging ing 

babagan suraose waosan wonten siswa ingkang taksih bingung bentenaken 

ukara- ukara ingkang kalebet suraose waosan. Siswa punika langkung 

tanggel jawab anggenipun nggarap tugas sahingga ing siklus punika 

bijinipun saged mindhak. 

Skor cekap kanthi rentang 65-74 wonten 6 siswa utawi 24%. 

Saking pitakonan-pitakonan utawi tes bilih 6 siswa punika sacara klasikal 

sampun tuntas awit bijinipun saged langkung saking 65, nanging ing 

babagan ngandharaken undheraning waosan kanthi cara tinulis taksih 

wonten ingkang dereng tuntas. 

Siswa ingkang pikantuk biji antawisipun 55 ngantos 64 wonten 2 

siswa punika dipunsebabaken kirang serius anggenipun nggarap soal tes 

awit taksih remen micara kaliyan siswa sebangku lan taksih lingsem utawi 

malu bertanya. 

Asil tes punika dipundukung dhata situasi kagiyatan piwulangan 

siklus II. Dhata punika adhedasar asil pengamatan dwija utawi jurnal guru, 

jurnal siswa lan asil wawancara. 

Kanthi metode OK5R saged ningkataken kaprigelan maos 

pemahaman siswa kelas VII SMP Kartika III-2 Banyumanik Semarang 

57

prelu dipuntindhak lanjuti kanthi maos wacana sanesipun ingkang gadhahi 

manfaat kagem siswa. Ing sekolah dipunbetahaken papan lan waosan 

ingkang saged dadosaken siswa remen maos. Ing kaluwarga siswa prelu 

diparingi dorongan utawi kahanan ingkang damel siswa remen maos. 

Pembinaan kasebut nggadhahi pengaruh ing kelas, sahingga 

dadosaken sipat positif ingkang saged dadosaken kulina ing dhiri siswa. 

Kekulinan punika ingkang dadosaken pengaruh dhateng motivasi siswa- 

siswa kagem maos. 

58

A. DUDUTAN 

BAB V 

PANUTUP 

Adhedasar saking asil panaliten punika saged dipunrumusaken bilih 

materi piwulangan basa Jawi boten namung dipunjlentrehaken kemawon 

nanging kedah dipunpraktekaken supados siswa langkung gampil anggenipun 

nampi piwulangan, mliginipun materi maos pemahaman amargi taksih kathah 

siswa ingkang dereng nguaosi ejaan lan pamilihing tembung, dwija kedah 

trampil anggenipun jlentrehaken materi ingkang dipunwucalaken kanthi 

gambling saengga siswa boten kangelan anggenipun mangertosi lan mahami 

piwulangan punika, siswa ingkang sampun kulina maos ing padinan langkung 

sae anggenipun maos pemahaman tinimbang siswa ingkang boten nate maos. 

Adhedasar andharan ing nginggil pramila wonten indhaking kaprigelan 

maos pemahaman kanthi metode OK5R siswa kelas VII SMP Kartika III-2 

Banyumanik Semarang, punika ketingal skor rata-rata asil tes saking 68,36 ing 

siklus I dados 73,04 utawi mindhak 4,68%, mekaten ugi ing siklus II skor rata- 

rata kelas 81,68 utawi saking siklus I ing siklus II mindhak 8,64%. Ewahan 

punika ketingal ing siswa ingkang saderengipun kirang siap, kirang semangat 

lan kirang aktif dados langkung siap, semangat lan aktif ing piwulangan. 

Mekaten ugi siswa dados langkung wantun paring pirsa lan mangsuli 

pitakonan ugi paring pamrayogi. 

59

B. PAMRAYOGI 

Adhedasar asil lan pirembagan panalitian tindhakan ing nginggil, pramila: 

1. Siswa prelu ningkataken minat lan aktifitas anggenipun sinau supados 

piwulanganipun langkung nggadhahi makna. 

2. Dwija kedah langkung nggatosaken motivasi siswa supados ing 

piwulangan saged mindhak. 

3. Dwija kedah ningkataken kaprigelan ngginakaken media wonten ing 

proses piwulangan, ngladen dhiri supados dados fasilitator, mediator 

ingkang sae supados saged ngelola piwulangan kanthi sae. 

4. Asil panaliten punika langkung valid bilih dwija ngawontenaken 

panaliten lanjut kanthi subjek ingkang langkung wiyar. 

60 

60

KAPUSTAKAN 

Ali, Mohamad . 1982. Penelitian Kependidikan Prosedur dan Strategi. Angkasa : 

Bandung. 

Arikunto, Suharsimi dkk. 2006. Penelitian Tindakan Kelas. PT Bumi Aksara: 

Jakarta. 

. 2006. Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. PT Rineka 

Cipta: Jakarta. 

. 2009. Dasar- Dasar Evaluasi Pendidikan. Bumi Aksara : Jakarta. 

Mangunsuwito. 2006. Kamus Lengkap Bahasa Jawa. Yrama Widya: Bandung. 

Nurhadi. 2004. Bagaimana Meningkatkan Kemampuan Membaca. Sinar Baru: 

Bandung. 

. 2008. Membaca Cepat dan Efektif. Sinar Baru: Bandung. 

Sudjana,Nana. 2009. Tuntunan Penyusunan Karya Ilmiah. Sinar Baru: Bandung. 

. 2009. Dasar- Dasar Proses Belajar Mengajar. Sinar Baru: 

Bandung. 

Suryabrata, Sumadi.2006. Metodologi Penelitian. Raja Grafindo Persada: Jakarta. 

Sutadi. 2007. Telaah Kurikulum Bahasa Jawa. Semarang : IKIP PGRI. 

Suyitno. 2006. Prigel Maos. Semarang : IKIP PGRI. 

Tampobolon. 2008.Kemampuan Membaca Teknik Membaca Efektif dan 

Efisien.Angkasa: Bandung. 

Tarigan, H.G. 1983. Membaca Sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Angkasa: 

Bandung. 

http://scool.familyeducation.com/top-10-ways/improve-reading-skills/38329.html 

(kaunduh, 13 Januari 2010) 

http://www.docstoc.com/docs/32080354/penetapan_kkm (kaunduh 13 Januari 

2010) 

http://www.scribd.com/doc/3371469/Permendiknas-no-41-Tahun-2007 

( kaundhuh 13 Januari 2010) 

61

ÿþM icrosoft W ord - 1 . coversampul . doc - Andy Nuriman

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?