South Korea President Lee Myung-bak kan ram ah... India ... - Zoin.Info
South Korea President Lee Myung-bak kan ram ah... India ... - Zoin.Info
South Korea President Lee Myung-bak kan ram ah... India ... - Zoin.Info
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
12 | TAHANTIMES<br />
artiCle 31 May 2012 Thursday | Vol.1 No.23<br />
VAL upA THLARAu WORLD<br />
PAHLIRA<br />
Val upa tih tawngkam hi tunlai<br />
chuan lam a khat ta em a, a awmzia<br />
leh nihna hre mang lo pawh <strong>kan</strong><br />
awm nual tawh awm e. A chhan chu<br />
thalai inhruainaa <strong>kan</strong> hman tak loh<br />
vang a ni a. M<strong>ah</strong>se Zonun <strong>kan</strong> sawi<br />
dawn chuan Zawlbuk te, tlawmngaihna<br />
te, val upa tihte hi sawi<br />
hmaih theih hauh lova pawimawh,<br />
Zonun lailum lu<strong>ah</strong>tute an ni a. Chu<br />
tak chuan huaisenna te, dikna leh<br />
rinawmna te, taihmakna te, rem<br />
hriatna te, mi khawngaih theihna te,<br />
thuhnuairawlhna te, hloh leh chan<br />
ngamna te, mi tana inpekna te leh<br />
aia upa z<strong>ah</strong>na te a tel vek a.<br />
Val upa hi hmanlai Mizo khawtlang<br />
thalai hruaitu nihna hming<br />
a ni a, hmanlai chuan Mizo khawtlang<strong>ah</strong><br />
val upa tluka mipuiin an<br />
z<strong>ah</strong> leh ngaihsan rawn an awm lo.<br />
Chutiang dinhmuna ding chu tunlai<br />
boruak atanga zuk thlir chuan thalai<br />
pungkhawmten lungrual taka ban<br />
phara an thlan ni ngei turin <strong>kan</strong> ring<br />
awm e. M<strong>ah</strong>se hmanlai deuh tak<br />
taka val upate chu chutianga thlan<br />
zuk ni hauh lova. Thlan lohvin engtin<br />
nge chutia val upa an nih theih<br />
<strong>kan</strong> ti mai thei.<br />
He val upa ni tur hian tuten emaw<br />
a nihtir tuma sawi mawia nominate a<br />
ni lova, m<strong>ah</strong>ni ngei pawhin nih tuma<br />
beih leh khelh chi pawh a ni hek lo.<br />
He mite chhung hi an chhungkua an<br />
hunga buh leh bal<strong>ah</strong> an hausa thei<br />
sia tih emaw, ani hi a pumrua a lianin<br />
a chak a, thupui hlapui han vai<br />
vel pawh a tlin bawka tih emaw, a<br />
huaisena ral lu pawh a la tam bawk<br />
tih emaw pawh a ni lova, a pawnlam<br />
lang thei lam atanga teh a ni lo ti ila<br />
a dik ber awm e. A nih leh chutiang<br />
chu lo ni se eng chuan nge val upa<br />
nihtir ta a? Val upa nihtirtu chu a<br />
chhungril nun hlutna lo par chhuak<br />
kha a ni. A chhungril lam nun hlutna<br />
chu eng ang nge? Nun hlu chu<br />
mite tan a nun chenfakawm, am<strong>ah</strong><br />
avanga tuten emaw h<strong>ah</strong>damna leh<br />
chhanchhu<strong>ah</strong>na, rilru lam<strong>ah</strong> leh<br />
taksa lama an lo dawn te, mi harsa<br />
leh chhum chhia, hmeithaite am<strong>ah</strong><br />
avanga an lo thlamuan ve a, harsatna<br />
leh buai mangan tawktute tana<br />
thlamuanpui awm, am<strong>ah</strong> pantu tute<br />
tan pawha pan n<strong>ah</strong>awm, mipui thla-<br />
vang hauh ngam, kawng engkima<br />
lal leh khawtlangin an muanpui,<br />
dikna leh hmangaihnaa ding nghet<br />
thlawhhma lak leh eibar zawnna<br />
kawng leh chhungkaw kaihhruaina<br />
kawnga entawn tlak, uang lo, chapo<br />
lo, tum<strong>ah</strong> hmusit ngai lo, itsikna leh<br />
elrelna nei lo, milian mi te thliar leh<br />
enhranna nei mi<strong>ah</strong> lo, nun hawihhawm,<br />
nun z<strong>ah</strong>awm, midangte tana<br />
malsawmna nun leh <strong>kan</strong> han sawi<br />
tak te hi nun hlu chu a ni phawt mai<br />
a. Chutiang nun neitute an nun lo par<br />
chhuak atang chuan mite thinlung<strong>ah</strong><br />
lungrual takin val upa nihna a rawn<br />
piang a, lal pawhin a khawnbawl upa<br />
leh mipui hma<strong>ah</strong> 'ka val upa' tiin a ko<br />
a, tuma hnial rual loh, au chhu<strong>ah</strong>pui<br />
bawk si lovin tupawhina val upa tia<br />
koh a kai ta thin a ni.<br />
Tunlai<strong>ah</strong> chuan hmanlai val upa<br />
ang hi an awm ta lo, awm reng theih<br />
pawh a ni hauh lo ve, <strong>kan</strong> khawsak<br />
leh ei-in zawn dan leh nunphung a<br />
danglam tawhin <strong>kan</strong> khawtlang dan<br />
leh inkaihhruai dante pawh a danglam<br />
tawh. M<strong>ah</strong>se Zofate khawtlang<br />
hi chu tuan leh mang atanga thalai<br />
kuta awm a ni a, thalaite tel lo hian<br />
engm<strong>ah</strong> <strong>kan</strong> ti thei lova, <strong>kan</strong> kal thei<br />
lo a ni a, chutiang a nih avang chuan<br />
khawi veng leh khua<strong>ah</strong> pawh thalai<br />
insuihkhawm an deldulna leh an tanrual<br />
lohna apiang kha a hrehawm a<br />
ni mai a. M<strong>ah</strong>se Mizo hi Mizo nih reng<br />
<strong>kan</strong> tum a, Mizo khawtlang nuna nun<br />
<strong>kan</strong> tum reng dawn chuan thalaite<br />
pawimawhna hi engtik<strong>ah</strong> m<strong>ah</strong> a nep<br />
dawn lova, hruaitute pawimawhna te<br />
hi a bo dawn tawp lo. Tunlai thiamna<br />
leh hriatna lam<strong>ah</strong> engtiang pawhin<br />
tlan chakin hmasawn ila, Mizo nula<br />
tlangval <strong>kan</strong> nihna hi a bo chuang<br />
dawn lova <strong>kan</strong> chhiatni thatni insawngbawl<br />
dan te, <strong>kan</strong> hlimho duh<br />
dan leh <strong>kan</strong> nunphung leh khawsak<br />
dan zawng zawngte hi hnam dang<br />
tih dan<strong>ah</strong> <strong>kan</strong> kai thei dawn lova,<br />
chuvang chuan hmanlai angin val<br />
upa hmang tawh lo m<strong>ah</strong> ila <strong>kan</strong> tih<br />
dan leh nih dan ang ang<strong>ah</strong> hian <strong>kan</strong><br />
rawn inlar tharin rawn chhem nung<br />
reng se, chu chuan <strong>kan</strong> tlawmngaihna<br />
mei hi mit lovin a chhem nung<br />
zel ang a, t<strong>ah</strong> chuan <strong>kan</strong> damna leh<br />
chakna a awm a ni.<br />
n<br />
K hawvela<br />
ENVIRONMENT<br />
<strong>ram</strong> ngaw tha tak takte<br />
tihchereu a nih hlawm avang leh<br />
boruak (gas) tha lo tak tak <strong>kan</strong> tihchhu<strong>ah</strong><br />
nasat luat avangin khawvel<br />
sik leh sa te a suakpak zo va,<br />
khawvelin a tuar mek a ni.<br />
Harsatna kawng hrang hrangin<br />
<strong>kan</strong> tawk. Khua a lum zual avangin<br />
chhim leh hmar tawp vur te a<br />
tuiral tial tial a, chu chuan tuifinriat<br />
tui a tipun a. Tuipui luan dan te a<br />
danglam zo va, Tuipui luan dan a<br />
danglam deuh hret vang ringawtin<br />
thli tleh dan thli kawng a danglam<br />
ve leh hrat a. Chu chuan sik leh<br />
sa, ru<strong>ah</strong> sur dan khaw lum dan a<br />
tidanglam chho ta zel a ni. Tichuan<br />
a vawh leh vawt lutuk, a lum leh<br />
lum lutuk ang tein boruak hrang<br />
hrang <strong>kan</strong> hip ta a ni.<br />
Khawvelin harsatna namen lo<br />
a tawh chhoh zel avangin UNO<br />
huaihawtna-in 1972-<strong>ah</strong> <strong>ram</strong> 113a<br />
palai 1200 chuang Sweden <strong>ram</strong><br />
Stockholm-<strong>ah</strong> an intawk khawm ta<br />
a. Chu khawmpui chuan, "mihringte<br />
hian <strong>kan</strong> chheh vel (environment)<br />
tha leh thianghlim tak neih <strong>kan</strong> phu<br />
a ni," tih thu an chhu<strong>ah</strong> a.<br />
Tichuan United Nations Environment<br />
Prog<strong>ram</strong>me (UNEP) a din<br />
ta a, khawvel <strong>ram</strong> zawng zawng<br />
deuhthawin hma lak dan turte an<br />
duang a, 'environment tha' <strong>kan</strong><br />
neih leh theih nan hma an la ta<br />
theuh a. Chuta tang chuan kumtin<br />
June ni 5 chu 'World Environment<br />
Day' atan ruat a ni nghal ta a ni.<br />
UNEP hian kawng thum lian<br />
tak tak hmalakna a nei a. Khawvel<br />
venhim, environment lam zir chian<br />
a, thiamna hriatna theh darh, hriselna<br />
leh <strong>kan</strong> chhehvel khawih<br />
pawi thei chemical hriat chhu<strong>ah</strong>a<br />
tarlan te a ni a. Kan <strong>ram</strong> pawh hi<br />
UNEP member <strong>kan</strong> ni ve a, chuvangin<br />
sawrkar hian Foreign Ministry<br />
hnuai<strong>ah</strong> Environment chung-<br />
DAY(June 5 )<br />
chang hi kawng hrang hrangin hma<br />
a la ve mek a ni.<br />
Mihirng khawsak <strong>kan</strong> hautak<br />
tial tial a, mamawh avangin lei leh<br />
a chhunga thil awmte <strong>kan</strong> khawhral<br />
hiau hiau a. Khur chhuak thil te <strong>kan</strong><br />
lai a, thing leh mau te <strong>kan</strong> kit chereu<br />
zo va. Chung chuan sik leh sa a ti<br />
danglam zo va, heng zawng zawng<br />
leh nungchate hi inkunglaihna nei<br />
vek <strong>kan</strong> nih avangin <strong>kan</strong> nitin khawsak<br />
phung<strong>ah</strong> kawng hrang hrangin<br />
<strong>kan</strong> tuar ta hlawm a ni.<br />
Tichuan thing leh mau te phun<br />
that leh a, khawvel hi <strong>ram</strong> ngaw-a<br />
tihring leh turin <strong>ram</strong>tinin m<strong>ah</strong>ni theih<br />
ang angin hma an la mek a ni. Hetih<br />
rual hian heng <strong>ram</strong> ngaw-a khawsa<br />
nungcha tinreng te hi humhalh a<br />
tul em em bawk. Nungcha tam tak<br />
chu khawmuala khawsa an ni a,<br />
tuia cheng nungcha pawh tam tak<br />
an awm. 'Environment', <strong>kan</strong> chheh<br />
vel siam tha leh turin thing leh mau<br />
ringawt ni lo, khawmual leh tuia<br />
nungcha te <strong>kan</strong> humhalh hi tih makmawh<br />
a ni.<br />
Hetih rual hian boruak leh tui<br />
thianghlim neihna kawng<strong>ah</strong> pawh<br />
inthl<strong>ah</strong>d<strong>ah</strong> loh a tul a. Boruak <strong>kan</strong><br />
tih bawlhhlawh vangin van lama min<br />
tuamtu boruak ozone, ni eng laka<br />
min vengtu ber pawh <strong>kan</strong> tikhawlo<br />
zo a. Chuvangin <strong>ram</strong> te hian boruaka<br />
gas tha lo te, mawtawr meikhu,<br />
factory meikhu tihchhu<strong>ah</strong> zat tur te<br />
a theih chen chen an inbithli<strong>ah</strong>sak<br />
ta a ni. Chutiang zel chuan tui, lui<br />
tui, tuifinriat titawp zawnga thil tha<br />
lo leh bawlhhlawh paih mai maina<br />
kawng<strong>ah</strong> pawh invawng thianghlim<br />
turin <strong>ram</strong>tin an inphut a, a theih ang<br />
angin hma an la suau suau a ni.<br />
World Environment Day-<strong>ah</strong> hian<br />
<strong>ram</strong> ang, sawrkar ang chauh ni lo,<br />
mimal te hian m<strong>ah</strong>ni theih ang tawk<br />
theuha heng thu hi pawisa taka <strong>kan</strong><br />
hawiharh ve a hun ta hle. n