Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
D<br />
RAM LEH HNAM HUMHALH<br />
- 1 -<br />
- Lalbiakzuala<br />
Vice President, Central YMA<br />
‘Ram leh Hnam Humhalh’ hi YMA ten kumpuan atan<br />
kum 6 (1998,1999, 2000, 2001, 2002 leh 2004) chhung ngawt<br />
kan lo puang tawh thin a, kumpuan dang kan neih leh hnuah kum<br />
2011-a YMA General Conference, Kolasib-a neih chuan kum<br />
2012 YMA kumpuan atan ‘Ram leh hnam humhalh’ tih hi a<br />
puang leh a, hemi chungchanga zawhna pawimawh tak chu kum<br />
engngemawzah hnuah engatinge he kumpuan hi kan puan leh tak<br />
tih a ni a, a chhanna pawh ‘chhunglam leh pawn lam atanga<br />
kawng hrang hranga Mizoram leh Mizo hnam tibuaitute laka<br />
humhalh a ngaih vangin he kumpuan hi kan hmang leh ta a<br />
ni’ tih a ni ang.<br />
He kumpuan chungchanga kan innghahna ni reng tur chu<br />
YMA member ten he kumpuan hi kan tihhlawhtlin loh chuan<br />
tihlawhtling tur dang an awm chuang lo tih leh kan theihna kawng<br />
kawngah thahnemngai taka kan thawh tlan a ngai tih hi. He<br />
kumpuan tihhlawhtlinna atan haw haw-a nawr chiam tur a awm<br />
ang a, dan hmanga ngaihtuahna fim leh fel taka kalpui chi a awm<br />
bawk ang. YMA hi tlawmngai pawl lian tak leh mite zahkai, zawl<br />
dawh chunga vantlang rawngbawl tur a ni tih kan hriatreng pawh a<br />
tul hle a, kan thahnemngaih luatah Kumpuan avangin keimahni leh<br />
keimahni zawk inthen pheng phungin kan awm thei bawk. Mi<br />
thenkhatin YMA-in kuang lo a nawr an tithin a, YMA-in kuang a<br />
nei hran lo, kan ram leh hnam humhalh nana tha apiang kan nawr<br />
mai a ni.<br />
Kan kumpuan hi kawng hrang hranga kalpui tur a ni a,<br />
hetiangin :-
D<br />
I . Inchimralna hrang hrang laka kan inven nan leh<br />
leilung faten kan chanvo dik tak kan chan theih nana<br />
hmalak :<br />
a) Electoral Roll, Tuikuk leh Foreigner chungchang :<br />
Kan pi leh puten lu chhum ban chhum huama an lo humhalh<br />
thin, Mizoramah hian ram dang mi (Myanmarese/Burma mi) kan<br />
tih ang chi hi mi 80,000 - 1,00,000 vel an awm nia hriat a ni a,<br />
heng zinga tam tak hian kan Ration min tawmpui avangin chhungkaw<br />
tam tak chuan leilung faten kan chanvo ngei ngei Ration (Buhfai,<br />
Electric, Gas etc.) kan kham lova, harsatna kan tawk mek a<br />
ni.Electoral Roll siamnaah ram dang mi leh hnam dang mi, dan<br />
lova kan rama lo lut leh cheng te kan thun zel loh nan hmalak a tul<br />
takzet a, Political party te pawhin an party tantu/vote-tu tur an nih<br />
vang maia Electoral Roll-a an thun fo thin an bansan a ngai.<br />
Chutianga an lo tum fo a nih pawhin huaisen taka hnial ngam a<br />
ngai. Tuna Electoral Roll siam mekah hian October 2012 chhungin<br />
Electoral Roll-a hming awm te sawisel theihna hun hawn a ni a,<br />
Form 7 hmangin kan Branch/veng huamchhunga Foreigner nia<br />
kan hriatte chu kum engngemawzah Electoral Roll-a hming chuang<br />
tawh pawh paih an nih theih nan YMA in huaisen taka dik lo chu<br />
dik lo ti ngama tankhawh a tul. Electoral Roll kawl lo YMA<br />
Branch te chuan an AERO emaw BLO emaw hnen atangin a en<br />
theih ang a,an hnen atangin kan paih duh paih dilna Form 7<br />
lakchhuah a, an hnenah bawk thehluh tur a ni a, Hearing neih<br />
hunah pawh thahnemngai taka tel ngei tur a ni. Ni 1.1.2013-a<br />
kum 18 tling lote Electoral Roll-a thun an nih loh nan pawh hmalak<br />
a tul. Electoral Roll dik pawimawhzia sawi nan, ‘Electoral roll-a<br />
Ram dang mi leh hnam dang mi thun a nih hian Mizo pakhat<br />
vawhlum zel ang kan ni’ tih a ni thin.<br />
Summary Revision of Electoral Roll 2012 a neih dan tur<br />
ruahmanna:<br />
- 2 -
Draft Roll tarchhuah ni : 1.10.2012<br />
Claims & objection thehluh : 1.10.2012 - 31.10.2012<br />
theih hun<br />
Hearing (Disposal of claims : By 1.12.2012<br />
& objection) (16.11.12 hmaa zawh tur)<br />
Final publication of E.Roll : 5.1.2013<br />
D<br />
Tuikuk chungchang : Khawthlang lamah Tuikuk hovin sorkar<br />
leh mipuite harsatna namen lo min siamsak reng a, kan sorkar leh<br />
tlawmngai pawl ten Mizoram mi dik tak, 1995 Electoral Roll-a<br />
hming chuang leh an thlah zelte chu lo kir sela kan tih lawm lawm<br />
laiin a nawlpuite chu an hotu thenkhatte fuihpawrh vangin an lo kir<br />
duh lova, chutiang karah Tuikuk laka Mizote tawrh nasatzia leh an<br />
kut tuara thite hial engngemawzah an awm tawh laia Mizo kuttuara<br />
Tuikuk thi an la awm miah loh lam thlir duh si lo, Human Rights<br />
lam buaipuitu thenkhatin Mizoram sorkar leh Mizote min la hek ta<br />
reng a, Sakhan tlangdunga kan Mizo chhungkaw 90 te tawrhna<br />
lam ngaithla duh lova, Tuikuk ho tawrhna ringawt buaipuitute hian<br />
‘YMA ten Bru ho Biak In an hal.. Mizoten an nulate an<br />
pawngsual” tih angreng thu awiawm loh pui pui an thehdarh a,<br />
India mipui mithmuhah hmingchhe takin kan awm mek a nih tak hi<br />
! Min hekna tur thil thar an haihchham ta deuh a ni ang, tunlaia min<br />
hekna tharlam ber chu “ Chumi khamia a thusawinaah Mizoram<br />
Chief Minister-in Kristian ram kan ni a ti, India ram hi Secular<br />
ram a ni si a” tih velte a ni. Tuna Tuikuk hovin tihhlawhtlinsak tura<br />
sorkar an ngiat - Hmun khata awm khawm, a lokir thei tehfung<br />
atana 1995 Electoral Roll hman loh tihte, Kum 2 chhung a<br />
thlawna Ration dawn tihte hi kan phal ngai tur a ni lovang. An<br />
duh loh na na na chuan lo kir lo mai rawh se, kan inmamawh<br />
tehchiam hlawm love kan ti a nih hi !!<br />
Foreigner chungchang : Pem lehkha inpek chungchangah pawh<br />
ram mi ni lo na na na chu pek loh ngam a ngai a, India sorkar<br />
- 3 -
D<br />
danah India khua leh tui ni lo chu ram dang mi ( foreigner ) a ni a,<br />
thisen zawm emaw, unau/hnahthlak pawh nise, International<br />
boundary piah lama khua leh tui nihna nei chu ‘ ram dang mi’ an<br />
ni. Chuvang chuan Zo hnahthlak pawh ni mah se, political boundary-in<br />
min then miau si a, India sorkar dan leh Central YMA CEC<br />
-in a lo rel tawh angin, ‘Ram dang mi chu ram dang mi a ni<br />
(Foreigner is foreigner)’ tih hi YMA dinna a ni. YMA Branch<br />
tinin Village Census record bu kan neih te hi uluk taka vawn that a<br />
ngai a, a kawm senah rinhlelh leh khua leh tui dik tak ni lo ziah tur<br />
a ni a, a kawm pawlah khua leh tui dik takte ziah luh tur a ni, a tul<br />
dan angin kum tin ennawn a, siam that tur a ni.<br />
Foreigner chungchangah hian sorkar, kohhran leh<br />
khawtlang kan tanrual a ngai hle. Sorkarin a tihtur a tih loh chuan<br />
ngampa takin an lo lut mai a, khawtlangin kan en zam mai mai<br />
chuan tlangnel takin an khawsa leh mai. Kohhran pawhin Kohhran<br />
member tam hrim hrim lama thahnem kan ngai a nih pawhin ‘a<br />
dan kalh zawnga lo lutte’ thleng thlenga lawm taka lo lawmluh<br />
zel hi a Pathian Thu chuang lo. ‘Chanchin Tha mitin tan’ kan tih<br />
mek lai hian a Chanchin Tha lo hrilh kha a tawk viau, a bak dangthilti<br />
dik lo leh dan kalha awm te kuangkuah kher zel hi kan tihtur<br />
a ni hran lo. Dan lova lo lut Foreigner a lo piangthar a nih chuan<br />
dan dik lovin Mizoramah a awm tih inhre chungin an ram lamah<br />
haw leh mai se, Pathian a lawm zawk hmel a, ILP nei lo a piangthar<br />
a nih chuan, sual thupha chawi chungin Mizoram hi chhuahsan mai<br />
se, Pathian a lawm zawkin a rinawm. Khaw lian/ tam nih duh vang<br />
leh Kohhran member tam nih duh vanga dan lova kan rama lo lut<br />
thleng thlenga lo dawnsawn leh pawm te hi bansan ngam a ngai.<br />
India leh Myanmar inrina hnaih Myanmar lama khaw 30 vel chuan<br />
Champhai District Hospital-ah nau an rawn nei thin a, Hospital-in<br />
birth certificate a pek chhuahah a pianna tarlan a ngaih si avangin<br />
Sub-Hqrs. YMA Champhai-in Birth Certificate pe chhuak kher<br />
lova tihdan a zawng te hi ram leh hnam humhalhna tha tak a ni.<br />
- 4 -
D<br />
Heng naupiang te hi India khua leh tui nihna ‘Citizen by birth’<br />
hmangin an nei thei tlat a, ruahmanna tha tak siam a tha hle.<br />
Sorkar phalna nei lo, a remchanna hmun apianga khua/<br />
bawk din thin hian ram dang mi a kova, suahsualna leh ruihtheih<br />
thil siamna hmun a tipung. Burma ramri hnaiha ram dang mi tamna<br />
leh sorkar phal loh thil tawlhrukna hmun Saikhumphai Bawk<br />
tihtawp a nih theih nana Vaphai khua ten inlungrual tak a, hma an<br />
lak ang chi hi hmun tam takah kan mamawh ta niin a lang. LAD<br />
hnuaia Committee on unauthorised settlers/settlement pawh<br />
hian phalna nei lova khaw din mai mai te tihtawp a nih theih nan<br />
hma a lak chak a pawimawh hle. Assam leh Mizoram ramri buai<br />
reng te hian YMA member te rilru a ti na a, Mizoram State<br />
Boundary Committe hian eng angin nge hma a lak zel dawn tih hi<br />
Mizoram mipuite kan thlir thuap a ni. Hemi chungchang hi Politicsa<br />
hamthatna lak nana hman chi a ni lova, mimal intihlarna tur chi a<br />
ni hek lo, inlungrual taka Mizo mipuite kan kalhona tur a ni zawk.<br />
Dan hmangin : Mizoram hi kil thumah ram dangin min ri a, Burma<br />
nen Km 404 leh Bangladesh nen Km 318 kan inri a, a zavaiin ram<br />
dang nen kan inrina chu Km 722 lai a ni. Foreigners ( Protected<br />
Areas) Act 1958 hnuaiah Mizoram hi hungbik a nih vangin ram<br />
dang mi lo zin/tlawh duh tan Protected Area Permit(PAP) neih a<br />
ngai a, PAP hmang hian India sorkar, Ministry of Home Affairs<br />
chuan Foreign Tourist 4 emaw, a aia tam emaw tan ni 10 chhung<br />
Mizoram tlawhtir phalna Mizoram sorkar hnenah a pe a,<br />
Pakistan,Bangladesh leh China ram mite phei chu Central sorkar<br />
phalna lo phei chuan Mizoram sorkarin phalna a pe thei lo. PAP<br />
chungchanga hriattur pawimawh tak chu Myanmar( Burma ) mi<br />
leh sate chuan Union Home Ministry atanga phalna an neih chuan<br />
ramri atanga Km 16 chhung an zin thei a, chutih rualin PAP hmanga<br />
Mizoram lo tlawh ram dang mite chuan an lo luh atanga darkar 24<br />
chhung ngeiin Foreign Registration Officer(FRO) hnenah an in-<br />
- 5 -
D<br />
report tur a ni. Tunah hian India sorkarin ni 31.12.2011 atanga<br />
kum khat chhung atan a thlahdul mek a ni.<br />
Rule 4 of the passport ( Entry to India ) Rules 1950 hnuaiah<br />
Mizoram sorkarin ‘Guidelines for Regulating Entry of<br />
Myanmarese tribals into Mizoram’ tih dan siamin Myanmar leh<br />
India inrina atanga Km 40 huamchhung Myanmar lama cheng tlang<br />
mi tupawhin India ram a lo luh duh chuan Myanmar sorkar atanga<br />
India ram lo zin/luh phalna leh India/Mizoram sorkarin Form 1<br />
hmanga lo luh phalna(Entry permit) a pek te chu a mihring a zir leh<br />
a lokal chhan a zirin ni 30 aia rei lo Mizorama cham phalna pek<br />
theih a ni. An lo luhna atanga Km 40 bak an pel tur a ni lova, Km<br />
40 an pelh dawn a nih chuan Passport leh Visa nung lai an nei tur<br />
a ni thung. Entry permit pekchhuah a nihin Myanmar atanga<br />
Mizoram luh phalna original emaw an Identity Card (ID) emaw,<br />
Entry Permit pe chhuaktu Officer hian a laksak tur a ni a, an haw<br />
leh hunah an lam leh ang. Hemi bakah hian Mizoram chhung,<br />
Myanmar ramri atanga Km 40 huamchhunga cheng ngei sponsortu<br />
an awm chuan District tina SP ten thla 3 chhung Temporary<br />
Stay Permit an pe thei bawk.<br />
Heti khawpa dan khirh leh tha kan nei chung hian Mizoram<br />
chhunga Foreigner tam lutuk ( mi 80,000 - 1,00,000 vel ) hi tu<br />
thiam loh nge ni ang le? Entry Permit emaw Temporary Stay permit<br />
emaw pawh nei lo, kan rama ram dang mi tam ta lutuk hi dan<br />
kengkawhtu tur tuemaw chuan a tihtur a ti lo a ni!! Burma<br />
politics kal dik lo avanga lo tlan chhia chu ni se, India sorkarah<br />
political asylum emaw refugee dinhmun te dil awm tak ni si, chutiang<br />
an awm si lo. Kan rama ram dang mi tam takte hian sorkar hlauva<br />
tlanchhia an inti hlawm amaherawh chu Mizorama thilsual an tih<br />
apiangin awlsam takin ramri kanin Burma-ah an tlanchhe thei tho<br />
si a, Refugee chu an ni lo a ni. USA, Malaysia leh Thailand vela an<br />
- 6 -
D<br />
luh theih nan tawrhna tinreng tuarin an insawi a, khawvelin Refugee<br />
te a lainat tlat si avangin - hman lawka thingzai leh puantah<br />
thinte kha tunah chuan USA velah Dollar hmangin an<br />
inchhekarbawm ta a nih hi!! Khawvel mithmuha thiam chan<br />
tumin, an insawi khawngaihthlak a, tutemaw buaipui beiseiin Human<br />
Rights Commission-ah dik lo takin Mizo te min hek mek a, Mizote<br />
hi hnam sual chhuahin min chhuah ta!! Kut kuangkuaha thu mai<br />
mai tur kan ni em? Thir chu a lin laia den tur a ni dawn lawm ni? In<br />
luah tur chungchangah te duhtui deuh tlang ila, dan lova Mizorama<br />
lo lut leh ILP nei lote chu sum kan lo chan deuh dawn a nih pawhin<br />
kan in luahtir lo mai ila...Vawiina Mizoram luahtute hi kan tu leh<br />
faten engtinnge min rawn la sawi dawn tihte chu ngaihtuah peihte<br />
tan ngaihtuah a hun hle.<br />
Mizoram chhim leh thlang lama Chakma pung nasa te hi<br />
engtinnge kan tih dawn le? Directorate of Economics & Statistics<br />
chhuah Mizoram Statistical Handbook 2008 leh Mizoram<br />
Statistical Handbook 2010-a te hi a dik a nih ngai chuan Bungtlang<br />
‘S’ leh Chawngte RD Block huamchhunga mihring leh chhungkaw<br />
zat kum khat lek chhunga intamhleih lutuk te hian ngaih a titha thei<br />
lo. Inthlahpun nasat vang leh pemkhawm tam vang nge Bangladesh<br />
atanga dan lova lo lut Chakma an pun vang le?<br />
Block Mihring Mihring Punna<br />
(1.2.2008) (31.3.2009)<br />
Chawngte 10116 43508 33392<br />
Bungtlang S 1463 17876 16413<br />
Block Chhungkua Chhungkua Punna<br />
(1.2.2008) (31.3.2009)<br />
Chawngte 2090 9384 7294<br />
Bungtlang S 429 3584 3155<br />
- 7 -
D<br />
Helai vela Registrar, Birth & death ten awlsam takin India<br />
rama piang tarlanna ni bawk Birth Certificate an lo pe zung zung<br />
duh mai ang em tih chu mi tam tak zawhna a ni. He thil hi YMA ten<br />
kan mutthluksan mai tur chi a ni dawn em ni le?<br />
Village Council Roll 2012-ah chuan Lunglei District hnuaia<br />
Constituency dang punna chu 12.34%,11.81 %, 7.2 % vel lek<br />
lek a nih laiin 35 - West Tuipui punna chu 24.07% daih a ni a,<br />
khaw hrang hrang 16 zinga Mizo khua te 4.84% vela a pun chauh<br />
laiin Chakma tamna khua chu 40 % leh 45 % velin a pung!! YMA<br />
Sub Hqrs.Lunglei-in hma a lak meuh chuan 35-West Tuipui bial<br />
punna chu 13.24 %-ah a tlahniam leh thei ta dawrh si a, chuti<br />
chung chuan Lunglei District chhunga constutuency 7 zinga pun<br />
tam berna a la ni ta cheu a ni. Ram leh hnam humhalhna kawnga<br />
hmalakna tur lian ber pakhat chu ram dang mite an lo luh zel loh<br />
nana tan lak a ni.<br />
b) Ei leh bar leh sumdawnnaa inchimral laka inhumhalh:<br />
Hemi chungchang hi ‘ei leh bar, sum leh pai<br />
chungchanga hnam dang rahbehna’ tih zawng pawhin a sawi<br />
theih ang a, sumdawnna leh thilsiam lama ram dang leh hnam dang<br />
mite an inhaivur a, ram leilung hausakna ang chi te inlaksak te, an<br />
thlazar hnuaia leilung faten harsatna an tawh phah hial khawpa an<br />
chanvo inlaksakte hi ei leh bar leh sumdawnna lama inchimralna<br />
(Economics Assimilation ) an tih chu a ni.<br />
Mizoram hi India ram state dang nen Km 284 lai kan inri<br />
a, hnam dang lo luh tamna ber Assam nen kan inrina chu Km 123<br />
lai a ni. Intam hneha inchim pil tak mai tluka hlauhawm chu<br />
sumdawnna inchimral a ni a, South Africa ram chungchang kan<br />
hria a, a tam lamah chuan mi hang an tam zawk hle amaherawh<br />
chu a tlem zawk mi ngo hovin sumdawnna bulpui an thunun tlat<br />
avangin Apartheid ( Chi leh chi inthliarna ) tihbo ni tawh mah<br />
- 8 -
D<br />
se, vawiin thlengin a tam zawk chu a tlem zawk thuhnuaiah an la<br />
awm reng a ni.<br />
Mizo District Council hunlai leh Autonomous District<br />
Council ten Trade Licence an pe a nih ngawt loh chuan Non-<br />
Tribal in Mizoramah sumdawn theihna an nei lova, District Council<br />
hunlai (Union Territtory hunlaia pek pawh a awm ) khan<br />
hnamdang mi 53 te hnenah sumdawn phalna pek a ni a, chung<br />
zinga mi tam tak chu an thi tawh naa, Karimganj/Hailakandi/Aizawl<br />
vela Dan hre mite ruaiin, an chhung te leh an thian te hnenah Power<br />
of Attorney siamin, an trade licence chu an inhlanchhawng a, an<br />
sumdawn theih hunchhung pawh tawp (Expire) daih tawh mah se,<br />
heng mite hian Aizawl khawpui leh hmun dangah sumdawnna an<br />
la kalpui ta zel a ni. Sumdawnna thenkhat chu Mizo ten kan tih<br />
theih loh leh kan phak loh pawh a awm ngei ang amaherawh, chu<br />
kan rama hnam dang sumdawng te sumdawn dan tam ber hi chu<br />
leilung faten kan tih ve theih a nih avangin kan chanvo tam tak chu<br />
chhuhsak kan ni mek a, hemi avang hian Mizo mipuite sum tam<br />
tak chu Mizoram chhunga virvel lovin phai lamah a luang zawih<br />
zawih a, sumdawnna sum che vel hlawkna chu hnam dangin an tel<br />
ber. Kum 2011-a Central YMA-in Mizoram sorkar hnena Aizawl<br />
khawpuia dan lova Mizo hming hawha hnamdang sumdawng 263<br />
te hming a thehluh lah chu District thuneituten an titawp hleithei lo.<br />
Mahni Branch huamchhunga hnam dang dan lova Mizo hming<br />
hawha sumdawng te titawp tura YMA Branch tinten hma kan lak<br />
thar a tul hle.<br />
Hnam dang sumdawng chungchanga harsatna thlentu lian<br />
tak chu an Mizo nupuite hminga sumdawnna an kalpui avangin<br />
hmalak a harsa hle. Chutih laiin Supreme Court leh R.L Cell,<br />
Ministry of Welfare,Govt of India thuchhuak (No 12025/6/90/<br />
SEC)-ah chuan Tribal-in Non-Tribal nupui pasala a neih chuan an<br />
chhungkua leh fate chu Non-Tribal an ni tawh ang tih a ni a, kan<br />
- 9 -
D<br />
ramah hian Non -Tribal Trading regulation kan neih loh avangin<br />
hengho hian dan kalhin kan ramah sumdawnna an kalpui a ni.<br />
THE MIZO DISTRICT (Transfer of land) Act 1963 angin Tribalin<br />
Non-Tribal hnenah ram hralh, hawh tir, pek leh inthleng pawh a<br />
theih lova, Section 17, Mizo District (Agricultural land) Rules 1971<br />
leh Rule 13, Mizo District ( Land & Revenue)Rules 1967 chuan<br />
chiang takin a duh nazawng Non-Tribal in ram a neih theih loh dan<br />
a sawifiah bawk. Hnam dang sumdawng chungchanga thil<br />
vanduaithlak tak chu Mizo nu / pa thenkhatin sum siamna atana<br />
an hminga hnam dang an sumdawn tir nasat avangin kan ramah<br />
hian, a bik takin Aizawl khawpuiah harsatna nasa takin a thleng<br />
mek a ni. Sumdawng rau rau leh kan mamawh zuar theuh theuhah<br />
pawh mahni Mizo puite dawr hram hram hi ram leh hnam<br />
humhalhna pakhat a ni bawk.<br />
Inner Line Pass (ILP) chungchang : British hovin min awp laiin<br />
inhung bikna dan tha tak - Bengal Eastern Frontier Regulation<br />
1873 min siamsak a, Inner Line Permit/Pass (ILP) tel lova luh<br />
theih lohna hmunah puan kan ni a, he inhumhalhna dan hi Mizoram,<br />
Nagaland leh Arunchal Pradesh in kan hmang mek a, India ram<br />
hmun danga chengte hnawk ti em em mah se, ILP avangin vawiinah<br />
hian kan la inchimral lo hram hram a ni. A thatzia hriain tunah hian<br />
Manipur mipuite chuan ILP hman a nih ve theih nan kawngzawh<br />
leh thuthmuk (Dharna) hmangin Central sorkar an nawr chiam a,<br />
mipui 70 % in an thlawp naa, a hlawhtling thei lo.<br />
August 30, 2010 -a chhuah, ILP guidelines thar bera hriat<br />
tur pawimawh te:<br />
Inner Line Pass chi hnih(2) a awm<br />
1. Temporary Pass (Ni 15 chhung atan, ni 15 dang<br />
pawhsei theih)<br />
- 10 -
D<br />
2. Regular Pass (Thla 6 chhung atan tum 2, thla 6 dang<br />
ve vea pawhsei theih)<br />
ILP neih ngai lo/ huam lohte :<br />
1. Sorkar duty-a Mizoram lo lut leh Mizoram sorkar hnuaia<br />
hnathawk mek leh an chhungte (FR&SR emaw CCS pension<br />
rules-a family member tarlante chauh), sipaite, sorkar hnathawk<br />
pension, Mizoram mi tribal nupuia neia, khawsa chhunzawm te,<br />
Corporation hrang hranga thawk te leh Government advocate te.<br />
2. Mizorama Institution hrang hranga zirlai te (ID erawh an<br />
neih a ngai )<br />
Mizo District Council hunlai leh Autonomous District<br />
Council pathum - LADC, MADC leh CADC in hnam dang<br />
Permanent Trade Licence an lo pek te chuan Inner Line Pass kum<br />
khat atanga kum thum chhung an nei thei a, Trade Licence neitu<br />
chuan a sumdawnnaa puitu tur mi panga aia tam lo a sponsor thei<br />
bawk. Temporary Trade Licence neitu chu kum khat atanga kum<br />
thum chhung ILP pek theih a ni a, a sumdawnnaa puitu tur mi<br />
panga aia tam lo a sponsor thei bawk.<br />
Aizawl DC Office atanga January - September thlenga<br />
hnam dang hnena ILP pek chhuah tawh zat chu 4969 a ni. Kan<br />
buaina pakhat chu hnam dang ILP nei lo leh ILP-a Mizorama an<br />
awmna chhan tarlan ang lova khawsa/awm tam lutuk ta hi a ni.<br />
ILP neitu chu a sponsor-tu hnenah lo chuan hna a thawk<br />
thei lo tihte, a sponsor-tu in a hnam dang sponsor awmna<br />
chin a hre zel tur a ni tihte, a sponsor-tu in a hnam dang<br />
sponsor a rawih/hman duh hun a zawh chuan Mizoram pawna<br />
dah kir leh thlengin mawh a phur tihte hi keimahni zawkin kan<br />
zawm that loh avangin harsatna kan tawk nasa a, kan inenlet a tul<br />
hle. ILP khauh leh khawnga kalpui tur chuan dan leh thupek vawngtu<br />
- 11 -
D<br />
ten an tihtur an tih a ngai a, tlawmngai pawl te pawhin kan venpui<br />
a tul. Kan rama ILP nei lo hnamdang lo lut turte laka ram ven leh<br />
a nihna anga ILP hmang lote laka hmalak hi thil tul tak a ni.<br />
ILP Guidelines 2010 -ah chuan District tinah a khat tawkin<br />
surprise check neih thin tur a ni a, District tina Superintendent of<br />
Police-in thla khata tum khat tal ILP surprise check neih a nih leh<br />
nih loh a ngaihven tur a ni tih a ni. An check dan report chu thla tin<br />
chawlhkar khatnaah Home department, Police headquarters leh<br />
an district Magistrate-ah an thelut tur a ni. Thil mak ang reng tak<br />
chu mahni leh mahni lo in-sponsor an awm thin hi a ni a, hetiang<br />
titur chuan Home Department atangin phalna hranpa a ngai a, an<br />
changin an phalsak a, a chang leh an phalsak lova, ILP Guidelinesah<br />
chuan mahni leh mahni in-sponsor theihna tarlan a ni lo. (Dan<br />
dik lova Trade Licence neiin mi 5 aia tam lo a sponsor thei tih<br />
hi an changchawi a,anmahni an lo in-sponsor tel a nih ngawt<br />
loh chuan)<br />
c) Chi bing leh hnam bil inlakhranna :<br />
Kum 2012 YMA Kumpuan ‘Ram leh hnam humhalh’<br />
kaihhruaina I (b) na chu tun hma atanga YMA ngaihdan lo ni tawh,<br />
vawiin thlenga kan kalpui - Hnam bil leh chi bing inla hrang<br />
zawnga thiltihte, ram leh hnam inpumkhatna tichhe thei<br />
zawnga hmalakna reng reng chu dodal tlat tur a ni tih hi a ni a.<br />
Mizoram leh Mizo inpumkhatna tichhetute laka dodal leh a laka<br />
inhumhalh hi YMA tihtur a ni a, a chi bing zawnga hmalak te, hnam<br />
bil zawnga thiltihte hi inpumkhatna tichhetu pakhat a ni fo. Political<br />
party leh tlawmngai pawl hrang hrangin Mizoram ramri chinfel<br />
nana Boundary Convention hial kan neih mek laia chhim lama mi<br />
thenkhatin Mizoram zim te, sahhek leh chhawn tuma Union<br />
Territtory an ngiat leh neih tuma hma an la fo pawh hi kan<br />
inpumkhatna tibawrhbangtu leh tichhetu a nih vangin dodal ngam<br />
- 12 -
D<br />
a tul. Mizoram sorkar kal tlang lova tututenemaw Direct Funding<br />
neih tuma an phi chung thin te hi inlakhranna rahka a ni tih kan<br />
chian a ngai. Ram leh hnam dingchhuak tur chuan a mi chengte<br />
inpumkhatna leh inlungrualna a pawimawh ber a, keimahni leh<br />
keimahni kan in ep a, kan inbakkaih chuan he ram hi engtikah mah<br />
a dingchhuak ngai lovang.<br />
Zofate kan la tlem tehlul nen, a inlahrang zawng leh<br />
inthendarh zawnga khawsa kan awm fo hi bansan a ngai.<br />
Inpuhmawhna dik lo tak tanchhana HPC (D) ten Tuivai Group,<br />
Tuisual Group, Chalfilh Group leh Serlui Group-a YMA Branch<br />
29 lai mai tihluihnaa an han thiah tir ta mai te hi a pawi takzet zet a,<br />
YMA History-a thil la thleng ngai lo a ni. Hmun danga hlim leh<br />
hlawhtling taka YMA Day kan hman laiin heng Branch<br />
huamchhunga YMA ruhkawl hote chuan mittui nen YMA day 2012<br />
te kha an hmang asin! He ramah hian YMA pawisawi hi Mizo<br />
mipuite pawisawina a ni tih hriat a tul a, YMA branch tihluihnaa<br />
thiah takte hi pangngai takin kal chho leh rawh se kan ti a ni.Kan<br />
ramah hian nu leh pa chan chang turten nu leh pa chan thiam sela,<br />
fapa dinhmun changtu in fa nihna dinhmun hre bawk sela, kan<br />
ramah hian inpumkhatna a awm ngei ang. Hnam bil leh chi bing<br />
zawnga inla hrang thei tur ang chia thuneihna hranpa ang chi inpek<br />
hi Central YMA duhdan a ni ngai lova, chuvang tak chuan kumpuan<br />
kaihhruainaah pawh ‘hnam bil leh chi bing inla hrang zawnga<br />
thiltihte, ram leh hnam inpumkhatna tichhe thei zawnga<br />
hmalakna reng reng chu dodal tlat tur a ni’ tih tarlan hial a ni.<br />
Chi bing leh hnam bil chungchangah kal nat lutuk erawh a him chuang<br />
lo. Zohnahthlak thenkhatte an hnam tawnga an tawng changa, ‘Veng<br />
dang Sial hmuha inhmuh mai te’, ‘Mizo i ni nange’ intih maite hi<br />
a pawi hle a, eng hnam mah rilru na lova insiam tlan a ngai hle. Kan<br />
ram zim te a zim belh loh nan a inthendarh zawng ni lo, a insuihkhawm<br />
zawnga kan kal a pawimawh takzet a ni.<br />
- 13 -
D<br />
Kum 2013-ah Assembly inthlanna kan nei leh dawn a,<br />
kum dang ang bawka YMA ten Political Party tinte hi chibing leh<br />
hnam bil party tumah thawhhopui lo turin kan ngen che u a ni.<br />
Khawngaih takin Political Party ten min chhinchhiahsak teh u.<br />
d) Awmze neia pun zel a ngai :<br />
India ram chhiarpui 2011-ah chuan Mizorama mihring<br />
awm zat chu mi 10,91,014 kan ni a, India mipui 1,210,193,422<br />
zinga 0.009 % chauh kan ni a, chumi awmzia chu India mi 1,00,000<br />
zinga 9 chauh Mizoram mi kan tihna a ni. Chhiarpui awm apianga<br />
Mizoram mipui pun dan han en hian a ngaihthatthlak hran lo hle.<br />
Kum 1971 -1981 chhungin 48.55% in kan pung a, 1981-1991<br />
chhungin 39.70% in kan pung leh a, kum sawm dan inchhiarah<br />
kan tlahniam hret hret zel a, kum 1991 - 2001 chhungin 28.82 %<br />
in kan pung ta chauh a, kum 2001-2011 ah phei chuan 22.78 %<br />
chauhvin kan punna hi a tlahniam ta a ni. Chumi awmzia chu kum<br />
sawm dan zela 6 % - 10 % vela kan punna rate a tlakhniam zel<br />
chuan kum 2050 velah chuan punna rate 0 % a ni ang a, mihring<br />
kan pung tawh dawn lova, thil hlauhthawnawm tak a ni.<br />
Kum 2009 khan Mizorama naupiang 2,91,74 an awm<br />
laiin mitthi 6001 an awm a, kan decadal growth rate a tlem tual<br />
tual si a, Zohnahthlak luah chin ram ( Burma, Assam, Manipur<br />
etc. a mite ) zawng zawng te mahnia ro inrela, thuneihna leh rorelna<br />
pakhat hnuaia kan awm thei ta a nih ngawt si loh chuan tun atanga<br />
kum 50 hnuah chuan Mizoramah hian Mizo leh hnam dang awm<br />
zat a intluk thial tawh ang. Birth Control policy hi India ram pum<br />
dinhmun thlir chuan thiltih awm tak a ni ngei mai amaherawh chu<br />
Mizoram dinhmun thlir erawh chuan thil hlauhawm tak a tling thung.<br />
Hnam tlem te, chim ral tham lek nih chuan hlauhthawng reng renga<br />
khawsak a reh ngai dawn lova, Central sorkar atanga inang khat<br />
chanvo chang tur pawhin a chan tam theih tak tak lo. India sorkar<br />
- 14 -
D<br />
leh hnam dang zah kai tur chuan tun dinhmun aia tam nih a ngai.<br />
Chutih rual erawh chuan enkawl peih loh tur leh chawm zawh loh<br />
tur fa hrin teuh erawh thil hlauhawm tak a ni ve thova, chawm<br />
zawh ngei chinah kan ram leh hnam humhalh zel tur leh Mizo hnam<br />
nihna keng zel tur mihring awmze neia pun zel dan ngaihtuah a tul<br />
hle a ni.<br />
II. Zu leh ruihhlo do kawnga hmalak :<br />
Zu leh ruihhlo hi ram leh hnam tlukchhiatna,mimal leh<br />
chhungkaw zahawmna tichhetu leh titlarantu,khawtlang nun tiraltitu<br />
leh thihna thlentu a ni. MLTP Act hmanna ni si, heti em ema zu a<br />
tam si hi a zahthlak hle. Kan rama zu leh ruihhlo tihbo a nih theih<br />
nan Sorkar, Tlawmngai Pawl, Kohhran, Political Party leh VC te<br />
kan tan ho a pawimawh hle. Zu leh Ruihhlo hi ram leh hnam hmelma<br />
a ni a, taksa leh thlarau dinhmun thlenga chhiatna thlen theitu a ni<br />
tih hriaa, mahni theihna kawng kawngah pawl hrang hrang te tanho<br />
a ngai hle.<br />
Kumin January - August chhung khan Mizoram Excise &<br />
Narcotics Department chuan ruihhlo kaihhnawih dan chi hrang 4<br />
hmangin mi 2830 an man tawh a, chung zingah chuan MLTP Act<br />
hmanga man chu mi 2037 ( 71.79 % ) a ni. Thil vanduaithlak tak<br />
chu Zu zuarin an tan aia tang tur ‘aikal’ an la thin hi a ni. Aikal rau<br />
rauva aikal nih chakawm lo ber pawl a ni mai thei amaherawh chu<br />
pawisa an hlawh tlat avangin aikal nih duh an tam. Zu zuar man te<br />
hi a nihna ang takin hrem nise, a zuar na na na a in case-a man ni<br />
thin lo sela, zu zuar man te chu an mihring dinhmun khawngaihthlak<br />
lam thlir lovin a thiltisual lam en zawkin thubuai rem thin ni se, kan<br />
ziawm ngei ang.<br />
CADS : Central YMA hnuaia ruihhlo do pawl, Central Anti Drugs<br />
Squad (CADS ) hi ni 8th May, 2010-ah din a ni a, ni 29th May,<br />
- 15 -
D<br />
2010-ah hmalak tan a ni.Aizawl khawpui chhunga Branch hrang<br />
hrangte kaltlangin Central YMA-in CADS member te a ruat a,<br />
term 4-na hmang mekin, ruihhlo man halralna hun pawh hi tum 6<br />
lai huaihawt tawh a ni. Branch hrang hrang atangin member 46 an<br />
awm a, Office Bearers te nen 51 an ni. OB te hi Convener 1,<br />
Asst. Convener 2, Secretary leh Asst. Secretary 1 ve ve an ni.<br />
Training leh thiamna hranpa nei lo ni mah se, Pathian<br />
hruaina azarah CADS member te chuan kan thalai tam tak ruihhlo<br />
avanga boral tur chhanchhuahnan an mawhphurhna thahnemngai<br />
takin kalpui a ni a. CYMA Hall hi Duty Room-ah hman a ni a,<br />
veng hrang hrangah a tul chuan zing leh zan zawmin hmalak thin a<br />
ni a, a chang leh ruihhlo zuar zawngin an tlan kual a,a chang leh<br />
KS te an zawng khawm thin. Ruihhlo zuar leh tithin an mante<br />
atangin an lakna an zawng thin a, tlaivar a ruihhlo zawn leh chan<br />
chang a tam hle a, chutiang chuan thahnemngai takin an informer<br />
ten ruihhlo zuar an hriatte chhuiin an umzui thin. Hna laklawh chang<br />
a tam thin em avangin a tul angin tlaivara buaipui chang an ngah<br />
hle.<br />
CADS member- ten mahni lirthei intumin, ruihhlo chhui<br />
nan leh duty nan phal takin an thawhchhuah pui thin a,a chang<br />
changin Central YMA-in POL man a tumsak ve zauh thin a, mahni<br />
insengso leh nupui fanaute pawh awp lum hman lovin, hlawh pawh<br />
nei lovin, an theihna zawng zawng nen ram leh hnam tan Ruihhlo<br />
dovin rim takin an thawk thin. An mi mante thuneitute kuta pek a<br />
nihin witness-ah an tang nghal thin a, thilsual titute hrem an nih ngei<br />
theih nan vawi tam tak Court-ah an inlan thin bawk.<br />
Synod Social Front-in ruihhlo ngai leh zuar te Counselling<br />
class pe turin Counsellor min pe a, Central YMA Hall-ah nitin<br />
councelling class an neihpui thin a, an mi mante ruihhlo laka<br />
chhanchhuah an nih theih nan Councelling pek a nih bakah tlai tin<br />
- 16 -
D<br />
ruihhlo avanga harsatna tawkte, hmeichhe humsual daite leh Addict<br />
Centre hrang hranga awmten Pathian chhanchhuahna an chan<br />
theih nan tawngtai rualna hun an hmang thin bawk.<br />
Ruihhlo man : ( 1.11.2011 - 31.8.2012 inkar)<br />
No. 4 (Heroin) - 18 Hawng, 597.5 Can, 285 Piece<br />
Parvon/Proxyvon - 157977 Capsules<br />
Nitrosun/Alprozelum - 2824 Tablets<br />
Ganja - 17.5 Kgs 2 Tola<br />
Cough Syrup - 2693 Bottles<br />
Opium - 2 kgs<br />
Damdawi kheh chi - Truck trip 2<br />
Excise/Police-a hlan - 171<br />
Home-a dah - 41<br />
Councelling pek zat - 1085<br />
Damdawi man hlutna - Rs. 1,58,71,495.00<br />
Tanpuina dawn - Rs. 3,27,500.00<br />
Sub-Hqrs., YMA te hmalaknate a fakawm a, YMA<br />
Branch leh Group thenkhatte ruihhlo do kawngah muthlu deuh<br />
mah se, hmun tam takah chuan thahnemngai takin ruihhlo do hna<br />
an thawk mek a ni. Kan ruihhlo man leh tihchhiat te, mihring kan<br />
siam that zozai te thlir chuan YMA te hian ruihhlo do hna hi thawk<br />
lo ta ila, eng ang chiahin nge kan ramin a chhiat phah ang a, mi<br />
engzahin nge thihpui dawn a, chhungkaw engzahnge kehchhia ang<br />
tih hi ngaihtuah ngam rual a ni lo.<br />
Kristian nun dan tha ngaihsan tih thiltuma neitu YMA<br />
kan nih angin zu leh ruihhlo do hi Pathian rawngbawlna a nihzia<br />
inzirtir uar fo a ngai hle. YMA Dan Bu-ah chuan YMA member<br />
chuan Zû leh Ruih theih thila insum mi nih a tum tur a ni tih<br />
- 17 -
D<br />
a awm a, member ten ngaihtuah that a ngai hle.Kan kumpuan<br />
tihhlawhtlinna atan YMA Branch tinten thahnemngai taka ruihhlo<br />
kan do tlan a tul a, inthlahdah mai lovin hun pawh a duh rei dawn<br />
tih hre chunga hmalak a ngai.<br />
Mizorama Drugs kaihhnawih thihna<br />
Kum Mipa Hmeichhia Total<br />
1984 1 nil 1<br />
1985 1 nil 1<br />
1986 No record No record -<br />
1987 5 nil 5<br />
1988 3 nil 3<br />
1989 6 1 7<br />
1990 7 nil 7<br />
1991 7 1 8<br />
1992 10 2 12<br />
1993 17 1 18<br />
1994 24 3 27<br />
1995 49 6 55<br />
1996 45 6 51<br />
1997 56 1 57<br />
1998 76 8 84<br />
1999 77 12 89<br />
2000 128 11 139<br />
2001 92 9 101<br />
2002 85 7 92<br />
2003 124 12 136<br />
2004 122 21 143<br />
2005 35 7 42<br />
2006 21 1 22<br />
2007 25 4 29<br />
2008 4 2 6<br />
- 18 -
D<br />
2009 25 3 28<br />
2010 13 3 16<br />
2011 12 0 12<br />
2012 27 4 31<br />
(Upto 9 Oct)<br />
YMA-in kum 2005 atanga kum 2008 chhung kumpuan<br />
atan ‘Ruihhlo Do’ kan hmang a, YMA Branch ten thahnemngai<br />
taka hma kan lakna rah lanna pakhat chu ruihhlo kaihhnawih thihna<br />
( OD -a thi) a tlem tial tial kha a ni a, amaherawh chu kumpuana<br />
hman tak loh hnuah YMA te kan inthlahdul ta deuh nge ruihhlo<br />
vanga thi an pung leh ta tlat mai a, tan lak thar leh a ngai hle.<br />
HIV/AIDS : Ruihhlovin a ken tel tha lo tak chu natna tihdam<br />
theih loh HIV/AIDS a ni. Kristian ram tia kan chhuan em em, heti<br />
khawpa inkhawm tamna ram leh Camping uarna ram siah hian he<br />
natna hi kan do hneh hlei thei lo chu a ni.<br />
Mizoram State Aids Control Society report<br />
( As on April 2012)<br />
Thisen endik zawng zawng : Mi 1,91,398<br />
HIV positive hrik pai : Mi 6905<br />
Aids vanga thi zat : Mi 306<br />
Inkaichhawn dan tlangpui:<br />
Sex atangin : Mi 4519<br />
Inchiuna atangin : Mi 1935<br />
Chhungte atanga kaichhawn : Mi 255<br />
A dang atangin : Mi 196<br />
HIV positive te kum zat :<br />
Kum 14 hnuailam : Mi 272<br />
- 19 -
D<br />
Kum 14 - 24 : Mi 1646<br />
Kum 25 - 34 : Mi 2911<br />
Kum 35 - 49 : Mi 1845<br />
Kum 50 chunglam : Mi 230<br />
Kum hriat loh : Mi 1<br />
April- September 2012 inkara Aizawl District chhunga<br />
Integrated Counselling and Testing Centre (ICTC) 25-a mi 15,450<br />
thisen endiknaah HIV hrik pai mi 553 hmuhchhuah a ni a, naupai<br />
mi 5671 thisen endik zingah mi 55 te thisenah HIV hrik<br />
hmuhchhuah a ni bawk. Kan hnam a boral loh nan theihtawp<br />
chhuaha HIV/AIDS darh zel lohna tur kawng kan zawh a tul takzet<br />
a, helam kawnga thawktute tawiawm a, kawng kawhhmuh zel hi<br />
mitin mawhphurhna a ni.<br />
Sualna tipungtu leh kan ram dinhmun: Zu leh ruihhlo hian sualna<br />
leh thiltha lo hrang hrang a tipung a, sualna hrang hrang- ruk ruk,<br />
tualthah, inrawk leh pawngsual lo thlenna chhan tam ber chu zu<br />
leh ruihhlo avanga ngaihtuahna fim hman loh vang a ni chawk.<br />
Kumin January - February chhung mai khan he Lalpa zawnchhuah<br />
ram , ringtu inti tamna ramah hian ruang chhar 4, mahni intihlum 8<br />
leh tualthahna 3 a thleng hman der a, HIV positive pun nasat dan<br />
pawh kum 2000-a mi 41 chauh kha kum 2003-ah chuan mi 222<br />
an lo tling der a, kum 2012 (April thleng) ah phei chuan HIV hrik<br />
pai mi 6905 an tling ta dawrh mai ! Kum 2011 chhung mai khan<br />
Police-ah thilsual tih case 2723 siam a ni a, kum 2007 atanga<br />
2012 (April thleng) khan Mizoramah inpawngsualna tum 452 a<br />
thleng a, India ram pumah a mi cheng zat chhutin pawngsual tamna<br />
ber state a ni. Kum 2008 - 2011( September thleng) khan Mizoram<br />
pumah mahni intihlum mi 737 an awm a, kum 2011 chhung mai<br />
han rilru na avanga mahni intihlum mi 53 an awm. Kum 2011-a<br />
NGO pakhat zirchiannaah Aizawl khawpuiah hmeichhe awm herh<br />
leh inzuar (KS) 480 vel an awm a, kumin hian hmeichhe inzuar<br />
- 20 -
D<br />
660 zet an awm a, chung zinga 2.80 % chu HIV positive an ni.<br />
Hetih lai hian mahni mipatpui mutpui thin mi 513 an awm a, Aizawl<br />
district chhungah ruihhlo hmanga inchiu thin mi 4904 enkawl mek<br />
an ni.<br />
Hetiang hi kan ram dinhmun a nih si avangin hmalak nasat<br />
a ngai hle. Kan ram hian hmangaihtu YMA te min nei a, YMA<br />
member kan nih si chuan a humhalh kawngah kan ralbang thei<br />
lovang.<br />
III. Ei leh bar zawnna leh kawng hrang hranga intodelh<br />
theih nana hmalak :<br />
Ram leh hnam humhalh nana hmalakna tur pawimawh ber<br />
pakhat chu intodelh a ni. Eng anga hnam tam pawh ni ila, ei leh<br />
bara kan intodelh si loh chuan kan him tak tak thei lo. Tam ringawt<br />
hian mi chhiahhlawh leh nekchep nihna a dal reng reng lova, midang<br />
rahbeh nih kan duh lova, hnam dang sumdawng te kan ngaimawh<br />
a nih chuan keimahni tal kan intodelh a ngai. Ram leh hnam<br />
changkang leh hmasawn an tehna ber pakhat chu a mipuite<br />
thawhchhuah atangin a ni fova, intodelh lo hnam a huaisen theih<br />
lova, intodelh lo ramin hma a sawn thei tak tak lo.<br />
Intodelh tur chuan mamawh tihtlem kawng zawn pawh a<br />
tul a, mahni mamawh thawk chhuak turin tan kan lak a ngai hle.<br />
Mahni neih tawk hlut thiam a, inrenchem taka sum leh pai<br />
khawlkhawm thiam tura inzirtir zel pawh kan ngai. Kan taksa leh<br />
thlarau tana hlawkna awm miah lo, pan hnah leh kuhva ringawt<br />
pawh hi phai lam atangin Mizoramah thlatin Rs Nuai 35 vel man<br />
ve ve kan chaw lut a, kan Mobile bill atana kan sen te hi a tam<br />
asin!! Mizoramah hian Mobile handset nuaih 6 chuang hman mek<br />
a ni a, chhungkaw khatah Mobile phone 3 zel awm ang a ni. Heti<br />
em em lo deuh hian kan khawsa tlang theiin ka ring tlat. April 23,<br />
2010-a BBC News-in Mizoram min puan dan te kha ngaihtuah<br />
- 21 -
D<br />
zui tham a ni, ‘India hmarchhak kil,Mizoramah chuan Mobile<br />
phone 6,00,000 chuang a awm a, thla tin Mobile Phone billah<br />
Rs maktaduai 50 vel an seng thin. He state-ah hian mimal<br />
industry erawh chu hmuh tur awm lo tluk a ni’ tiin.<br />
Ram leilung faten ‘hnathawh tur a vang’ kan tih mek lai<br />
hian ram dang mi leh hnam dang mite chuan thawhsen loh an hmu<br />
si. Hemi avang hian thlatin Mizoram pawisa maktaduai tel chu<br />
phai lam leh Burma lamah a luang lut si a ni.Hnathawh loh hi<br />
inchhuanna tur a ni lova, zaha lak chi a ni zawk tih zawnga thanharh<br />
kan mamawh a, ram dang mite leh hnamdangin kan rama hna an<br />
thawh ang hi, thawh tur dang kan hria a nih si loh chuan mahni<br />
intodelh nan a ram neitute hian kan thawh ve mai a ngai a ni tih hre<br />
chungah nun a ngai a, helam kawnga inzirtir nasat hi kan mamawh<br />
hle.Robert Burton-a chuan “dawngdahna aia lian nguina thlentu<br />
a awm lova, hnathawh aia tha nguaina damdawi a awm hek<br />
lo ” a ti a, kan Bible-ah ngei pawh “ Tupawhin hna a thawh duh<br />
loh chuan ei pawh ei suh se ( II Thes 3:10 )” a ti. Hmanah chuan<br />
thalai hnathawk lova khawlaia tei mai mai an awm chuan “I dam<br />
lo em ni” an inti thin a, khawlaia awm mai mai kha an zak thin a ni<br />
ngai a, tunah erawh chuan hnathawk lova tei mai mai zaha la tumah<br />
kan awm ta lo. Hnathawh hmusit zawnga pianthar te, hnathawh<br />
zak tlat YMA member nihte hi i zak ang u.<br />
Intodelh hi zahawmna a ni a, mahni thawhchhuah phu lova<br />
khawsak leh nun hi thil zahthlak tak a ni tih inzirtir a ngai. Mobile<br />
Phone Handset Rs 1,00,00 chuang man neiha, chhungte hnena<br />
Top Up man dil duk duk zahna chang hriat leh si lohte hi bansan<br />
ngam a tul tawh a, chhungte chawm hlawm si, Show room a mi<br />
ngat thawmhnaw man to tak tak inbel tum ang chite hi bansan a<br />
hun ta. A thawk chhuaktu aia a hmang raltu kan tam hian<br />
chhungkua a tibuai a, rukruk a hring chhuak a, khawtlang<br />
nun a tichhia thin. Pawn lam hnatlanna leh pawl hminga thawhho<br />
- 22 -
D<br />
changa taima fu si, in lam leh mahni hrawk chawmna tur lama kan<br />
taima leh duh tlat thin lote hi inngaihtuah harh a hun tawh a, zing<br />
thawh bak thawh tur nei hran lo, mamawh leh duh erawh ngah<br />
tak thalai, hmasawn tum miah lo kan tam lutuk hi kan ram thanmawh<br />
bawk pakhat a ni a, intodelhna kawng daltu a ni. Gibbon chuan<br />
“Mihringin hma a sawn loh chuan a hnungtawlh emaw rawih<br />
lam a pan tal emaw a ni thin” a ti. India ram state zinga ziak leh<br />
chhiar thiam tam ber dawttu Mizoram-in thawnchhuah tur chu<br />
thudang, ei leh bara kan mamawh tawk pawh kan la thawkchhuak<br />
lova, kan intodelh thei lo hi a mak hle !<br />
Mahni mamawh thawkchhuak turin hna te lua leh hniam<br />
lua a awm thei lo.Kan hriat loh lamah hian mi ngaihsanawm tak<br />
tak erawh an awm teuh...Kulikawnah Chanchinbu zawrhna atanga<br />
Cement In lian tak sa thei Pu T.B Siana a awm a, Khatla vengah<br />
hmeithai Pi Ngurbiaki ( 54), meihawl leh vawk vulh atanga Cement<br />
in chhawng li lai sa thei a awm bawk. Tv Rozikpuia, Armed Veng,<br />
nitin chhangban zuar chhuak thin chuan ni khatah Rs 400/- a hlawh<br />
thin a, thla khatah Rs 1,00,00/- a hlawh pha daih. Pi Chhumi<br />
(79)Dinthar chuan nitin Aizawl khawpuiah Magazine a zuar kual<br />
thin a, ni khatah Rs 300/- a hlawh pha a, thla khatah Rs 7500/- a<br />
hlawh daih, nula nalh tak tak tuktin zing dar 3:30 vel atanga Zarkawt<br />
leh Dawrpui pheia chanchinbu sem kual thin pawh an awm. A<br />
lungchhiatthlak lai ta ber chu chutiang zawnga hma la duh si lova,<br />
khawi lai dawr emaw nilenga nghah a, thla khata Rs 1500/-<br />
Rs 2000/- vel hlawh kan thlang zawk tlat hi a ni. Zaninah hian<br />
Chanchinbu sem tur leh chhangban zuar a, meihawl zuar turin kan<br />
inzirtir a ni lo. Hnathawh hi a zahthlak lova, eng hna pawh hi<br />
eizawnna tlak a tling, tuman hnathawk thinte an hmusit ngai lo kan<br />
ti mai a ni. Heng mite hi nu leh pa thawhchhuah ring a, inla lian a, in<br />
vaivung thinte ai chuan an entawntlak zawk kan ti a nih hi.Chawm<br />
hlawm thalai, chawm hlawm State ni chungin ram leh hnam humhalh<br />
huai a theih loh.<br />
- 23 -
D<br />
Kan lo neih dan te hi ennawn a tul ta, ram awl awm duai<br />
si, kum khat ei khawp pawh thawkchhuak thei lova hma kan la<br />
thin te, kan tih ve theih ngawih ngawih ranvulh thlenga intodelh<br />
lova, State danga mi kan han chaw lut thinte hi ngaihtuah tham a<br />
tling.Mizoram sorkarin kut hnathawktute chawikanna tur policy a<br />
lo neih tawh - Garden Colony, Jhum control, MIP leh NLUP te hi<br />
a tha vek amaherawh chu engatinge a nih tur anga a nih loh fo le ?<br />
A hlawhtlin nan tih tak takna kan neih loh vang a nih ka ring tlat.<br />
Mipui nawlpui inhlawhfakna MGNREGS te, mi rethei chenna in<br />
nei lo tana in sakna tur IAY te, thingtlang khaw kar kawng siamna<br />
tur PMGSY te, leilet leh luidung cheibawlna tur IWDP leh IWMP<br />
te, Self Help Group hmalakna tur SGSY te thingtlang khaw tui in<br />
tur pekna ARWSP te hi a nihna ang takin kalpui ila, thuneituten<br />
pawhin chanvo insiam ve phet tum lo sela, mipui hnena thleng tur<br />
chu thleng mai sela, chutiang bawk mipui pawhin kan hnathawh<br />
danphung (Work culture) tihdanglam nan leh thatchhiat phah nan<br />
hmang lo ila, kan ram hian hma a sawn ang a, kan intodelh phah<br />
ngei ang. Kan ram intodelhna atan rinawmna leh tihtakzeta<br />
thawhrimna kan mamawh ber a ni.<br />
IV. Hnam nun kal sual tur laka inhumhalh leh hnam<br />
nihna a bo loh nana hmalak :<br />
Khawvel hmasawn leh thang zel rualin kan ngaihtuahna<br />
leh duhzawng te, kan rilru put hmang leh thlir dan te a dang chho<br />
ta zel a, changkanna leh thanna chu kan mamawh a, mahse a ruala<br />
kan ngaihtuahna leh rilru kan her rem thin loh avangin ngaihlut tur<br />
thlan kawngah kan kal sual ta lek lek. Zai thiam te, hmel thate,<br />
infiammi te an ngaihsanawm a, a hlut pawh an hlu. Chutih rual<br />
chuan a hleihluaka kan buaipui thinte,mahni hna thulh phah thak<br />
thak hial a,kan zahawmna hloh thak phah hiala kan chim buai thin<br />
te hi changkanna lohna pakhat a ni tih hriaa, bansan ngam a hun<br />
tawh a,an talent chhuanawm tak hlutsak chunga ngaihhlut dan<br />
tawk thiam a ngai a ni.<br />
- 24 -
D<br />
Hmasawnna leh changkanna karah kan ngaihhlut zawng,<br />
ngaihsan zawng a fuh loh chuan chhiatna kawng bak zawh tur<br />
dang kan nei lo. Bike chanchin hre viau, Chanchin Tha hre leh<br />
mang si lote, Football chanchin hre em em mai, mahni vengchhung<br />
chhiatni thatni inkaihhruai dan hre leh mang miah si lote hi thil ropui<br />
tak a ni hran lo. Inkhel ena meng thei viau si, mitthi lumena meng<br />
leh thei der si lova haw zul zul thinte hian ngaihtuah tur a titam.<br />
Kuttling lova sum thawhchhuah thin te hi mausam ngam a ngai a,<br />
hah thikulin a sum neihte a thawk chhuak lo tih hriat ngawih ngawih<br />
leh thlan tlaa a hlawh chhuah ni lo tih hriat em em te thleng pawha<br />
sum ngah vang hrim hrima kan han inngaisang leh inchawimawi vel<br />
ta chiam thin hi bansan ngam a ngai tawh. An hlawh/thawhchhuah<br />
dik tak leh an khawsak dan inmil lo sorkar hnathawk an tam<br />
a,hengho hian zak miah lovin Kohhran leh khawtlangah chanvo<br />
thate an la chang ta zel a, heng mite en dan tawk pawh mipuiin kan<br />
thiam a ngai ta. Mizoram tichhetu pakhat chu corruption a ni a,<br />
corruption-ah chuan dawngdahna, zelthelna, inthlahdahna,<br />
thatchhiatna leh kut tling lova sum lakluh thlengin a tel vek. Sorkar<br />
hnathawk pension hlei thei lote hian mi nuih an tiza tih inhria sela,<br />
kuttling lova contract hna thawk thinte hian zah nachang hre rawh<br />
se. George Bernard Shaw- a’n “Khawvela thil pawimawh ber<br />
chu sum hi a ni. Hriselna te, chakna te,inpekna te,zahawmna<br />
te,mawina leh hmelthatna te hi sum vanga awm vek a ni” a lo<br />
tih chu kan sukthlek leh tualzal nun en chuan a taka tidiktute kan<br />
nih hmel hle. Ram leh hnam humhalh tur chuan sum hmanga engkim<br />
kan teh ta mai nia lang hi kalsan ngam a tul.<br />
Kan piantharna te hian kan nunah danglamna a thlen thin<br />
em le? Khawnge ka piangthar tawh si a, ka kum dik lo taka ka<br />
tih-naupan hi ka han siam tha teh ang ti tawh engzatnge awm le?<br />
Kumin chu ka thawkchhuak ta nual a, kan dinhmun a ziaawm ta<br />
bawk a, BPL list atang hian ka han inpaihtir tawh teh ang ti tawh<br />
kan awm em le? Kum khat chhunga kan chhungkaw thawhchhuahin<br />
- 25 -
D<br />
Rs nuaih 2 a pel ta si a,kumin chu ka fapa,ka fanu in Scholarship<br />
dil tawh suh se ti kan awm tawh em le? Ka contract hna hi piangthar<br />
lo hna aiin a tha ngei tur a ni tia rilru siam danglam kan awm tawh<br />
em le ? Biak Inah ka lam nasa si a, khawnge mi rel kan sim tawh<br />
teh ang tia inhmuchhuak thar engzatnge awm tawh ang le? Mahni<br />
thisen zawmpui nau te pawh awm peih mang lovin Sap ramah mi<br />
nau an han awm peih tlat te, mahni pi leh pu te buaipui peih mang<br />
si lo, mahni chhung leh khat pawh ni miah lo, mi pi, mi pu awm<br />
tura ram pawn an han pan vang vang te hi engtinnge in ngaih ve le?<br />
August 1965-a Malaysia awpna atanga Singapore a indan<br />
chuan mipui an lungngai hle, mahse tihtakzeta ram hmangaihtu Prime<br />
Minister Lee Kuan Yew-a leh a tul huna ram tana chan tur pawh<br />
chan huam mipuiten hma an han lak tak tak chuan kum 8 chhungin<br />
Singapore chu khawvela khawpui nuam leh thianghlim, changkang<br />
bawk, sum la lut hnem leh ram hausa a ni pha...Keini erawh chu<br />
Compensation ringawt beiseia kan khawsak avangin kan rama<br />
project tam tak chu a thuanawp mek a nih tak hi!! Khawiahnge<br />
vantlang leh midang tana inpekna nun kha a awm tak le? ‘Sem<br />
sem dam dam, ei bil thi thi’ ti liam liam thin kha tunah chuan<br />
‘Sem sem thi thi, ei bil kawt kawt’ kan ti zo ta a nih hi !<br />
Chhungril nun hi pawn lamah a langchhuak a, tuna kan<br />
lanchhuah dan hi kan chhungril nun chu a ni. Engngemaw mai maia<br />
mi chawimawi kan uar viau laiin ram leh hnam tana mi<br />
chhenfakawm te chawimawi kawngah erawh kan hnufum leh viau<br />
lawi a, in leh lo ngaihtuah aiin nawmchenna leh ei tur buaipui zawk<br />
kan tam. Ram leh hnam humhalh tur chuan rilru thianghlim te, mimal<br />
leh vantlang hriselna leh thianghlimna kawngah hmalak a ngai a,<br />
hrisel loh chuan engmah a tihtheih loh. Taksa ngeih leh ngeih loh<br />
lam ngaihtuah miah lova, ka-in a chak apiang ei mai thin kan nih<br />
avangin harsatna kan tawk nasa. World Cancer Day 2012 a mi<br />
thiamte report-ah chuan Mizo hmeichhia 62 % in vaihhlo tih an<br />
- 26 -
D<br />
ching a, Mizoram State Tobacco Control Society-in sikul naupang<br />
2295 a zirbingnaah 54 % in vaihhlo eng chi pawh an hmang a,<br />
India ram pum chhutin mipa leh hmeichhia cancer vei tamna ber<br />
state kan ni te hi, a chhuanawm loh hle. Nun uluk nachang hre lo<br />
hnam an hrisel tak tak thei lova, an dingchhuak tak tak thei ngai lo.<br />
Zirna leh thiamna atangin kan nun chhe mek hi a siam that<br />
theih a, zirna uar khua leh veng apiangah hmasawnna a awm a,<br />
ruihhlo bual at leh ngaihsan tur dik lo ngaihsan tlatna a ti<br />
bova,khawtlang nun a nuam thin. Zirna kawnga mi hlawhtling te<br />
ngaihsan leh ngaihhlut thiam te hi zirlaite fuihtu pawimawh tak a ni<br />
a, mi hlawhtlingte hian rual elna an neih vangin zirna leh thiamna an<br />
ngaihlu a, chumi hlawhchhuak tur chuan theihtawp an chhuah thin<br />
a lo ni.<br />
He rual elna nei tur hian ‘thliarkar rilru’ kan neihte paih<br />
bo a ngai a, mahni khua leh veng piah lam thleng phak ngaihtuahna<br />
kan neih a tul. Inhungbikna lama kal nasat lutuk leh changchawi<br />
luatte hian hnam tlakchhiatna a keng tel ve tho tihte pawh hriat a<br />
tha.Khawvel hawiher kan zir chian a, kawng hrang hranga inelna<br />
khawvel khelmuala tel ve phak tumin inbuatsaih ve a tul tawh a.<br />
Globalisation in min deng ve mek a, a ruala rem taka lo inherrem<br />
thiam a ngai. Look East Policy-in min nuai tan a, hemi hunah tak<br />
hian kan Mizo hnam zemawi leh nunphung tha - tlawmngaihna,<br />
rinawmna,taihmakna leh dikna te a pawimawh zual sauva, pawlawh<br />
taka nun leh lepchiah taka khawsakna lak ata kan inhumhalh a<br />
ngai bawk. Hmasawnna avangin ram hi thang uak uak mah se, a<br />
mi cheng ten kan hnam rohlu tha leh mawi - tlawmngaihna, aia upa<br />
zahna, rinawmna, dikna te kan thlah a nih vaih chuan hmasawnna<br />
duhawm lo ber a tling ang.<br />
Kan ram hmasawnna hi Border Trade emaw Multi Nodal<br />
Project emaw ah pawh innghat ni sela, thiamna tihpun leh hnathawk<br />
- 27 -
D<br />
peih mi chherchhuah lama kan kal a nih si loh chuan a hlawkna<br />
teltu kan ni chuang lo ang. Kan zir thiamna te hian hnathawk peih<br />
lova min chhuah mai ang tih erawh a hlauhawm hle a, ziak fung<br />
nen chauhva eizawn tur emaw ti chunga zir thiamna kan neih chuan<br />
zirna tum ber kan thelh chiang hle ang. Tum nei mumal lo thalai<br />
kan tam lutuk ta hian harsatna min thlen a, chuvang chuan ram leh<br />
hnam humhalh tihhlawhtlin nan rual elna rilru atangin, a sang emaw<br />
a hniam emaw, engngemaw tal tum neih a ngai.<br />
Thawhrim avanga mi hlawhtling te, rinawm taka mahni<br />
hna thawk thin te, ram leh khawtlang tana tangkai zawnga mi<br />
inphalte hi an ngaihsanawm a, an entawntlak a, chawimawi pawh<br />
an ngai. Chutiang mi ni tura inzirtir a ngai a ni. Kan ngaihsan zawng<br />
chu rinawmnaah innghat sela, belhchian dawl bawk sela, chu chuan<br />
thil tha zawng zawng - dikna te, zahawmna te, thatna te, taihmakna<br />
leh thawhrimna te a keng tel vek tih kan hriat a ngai hle. Khawvelah<br />
hian thawhrimna tluka ropui a awm chuang lova, thawhrimna hi<br />
englai mahin khawvelin a hmusit ngai lo. Thomas Jefferson chuan,<br />
“Vanneihna hi a awm ngei a, mahse mi taimate kawngah<br />
chauh a awm” a lo ti hial a, khawvel hian thawhrimna tel lova<br />
hlawhtlinna dik thuruk pekchhuah tur a la nei lo. Mi hlawhtling ni<br />
tur chuan zir thiamna piahah thawhrim a la ngai zel tih hrechunga<br />
zirna leh thiamna kawnga rual el hi ram leh hnam humhalhna kawng<br />
pakhat a ni.<br />
Kan inpumkhatna pakhat Mizo tawng tihlar zela, thangthar<br />
zelte hnena Mizo lam chi hrang hrang leh Mizo kutchhuak/thilte<br />
ngaihhlut leh chawisan inzirtir zel hi ram leh hnam humhalhna pakhat<br />
a ni bawk.<br />
- 28 -
D<br />
V. Ram ro hlu-thing leh mau, nungcha, lui tui leh boruak<br />
humhalh<br />
Kan ram ro hlu- thing leh mau, nungcha hrang hrang, kan<br />
lui tui neihte leh boruak humhalh hi he kumpuan thiltum pawimawh<br />
tak a ni bawk. Kan Medicinal plant plantation neih te tihthar leh a,<br />
phalna neia thing leh mau late pawhin a tichereu zawng leh suasam<br />
zawnga hma la lo tura inzirtir a ngai hle.<br />
Kan lui tuite humhalh thiam a ngai a, kum 2011 YMA<br />
General Conference-a thu kan rel - kan tui hna te humhalhna nana<br />
hmalak tih bawhzuia Central YMA leh PHE Department<br />
thawhhonaa Tuihna humhalh beihpui kan han thlakte hian rah tha a<br />
chhuah zel turah ngai ila. A mipui nawlpuiten tui pawimawhzia leh<br />
a hna te humhalh thiam a tulzia lama kan thanharh zel a pawimawh.<br />
Khawvel mi thiamte chuan tun atanga kum 50-ah chuan thuneihna<br />
leh tuialhthei inchuh vanga indo aiin tui thianghlim inchuh vanga<br />
indona a thleng nasa tawh ang an ti. Tui thianghlim inchuh vangin<br />
khawvel dangah ram leh ram intihbuaina a thleng mek a, Nile luipui<br />
chungchangah Egypt leh Sudan ten buaina an nei reng a, Euphrates<br />
leh Tigris luipui inchuhin Turkey, Irag leh Syria te an intibuai mek<br />
a, Jordan lui tui inchuhin Israel, Lebanon, Syria leh Jordan ramte<br />
an innghirngho reng a.India ramah ngei pawh Cauvery lui tui inchuhin<br />
Karnataka leh Tamil Nadu state te an buai reng a nih hi! Kan<br />
rama lui kan humhalh that a, kan tui hnate kan enkawl that ngat<br />
chuan engtikniah emaw chuan phai tual lama cheng te khu tui<br />
thianghlim mamawhna avangin kan thuhnuaiah kan la dah ngei ang,<br />
chumi atan erawh chuan kan tihtur kan tih a ngai thung.<br />
Ram leh hnam ropuina chu a len leh tetah a innghat ber<br />
lova, a mihring te nunphung leh chetziaah a innghat zawk. Ram leh<br />
hnam humhalhna atana inzirtir tul leh pawimawh tak chu ram leh<br />
hnam hmangaihna thinlung neih a ni a, miin neitu rilru nei tel<br />
chunga a khawsak na na na chuan ram leh hnam a chhiat a thata<br />
- 29 -
D<br />
mawhphurhtu nia inhriatna a lo nei a, chumi atang chuan a<br />
mihringpui te chauh ni lo, kan ram rohlu - thing leh mau, khawmual,<br />
boruak leh tuia nungcha te thlenga tichereu lova, humhalh duhna a<br />
lo piang thin.<br />
YMA Member ten kan hriatreng tur chu kan ram leh hnam<br />
hi humhalh tlak rual lovin nekchep leh suasamin a awm mek a ni<br />
hauh lova, beidawnthlak khawpa, humhalh rual lovin kan ram leh<br />
hnam hi a chhe ta vek a ni hran lo, humhalhna tur tam tak erawh<br />
kan nei tihah kan chian a ngai. He ram hi a chhengchhia, a rualrem<br />
lo, a leilung a la upa tawk lo tiin sawi sawi mah ila, he khawvelah<br />
hei lo chu ram dang kan nei lo. Ram changkang zawk leh India<br />
ram hmun dangah han thang vang vang thin mah ila, kan rilrua riak<br />
leh kan ngaih ber chu ‘Kan zotlang ram nuam’ tho hi a ni. Mi<br />
thenkhatin “ Mizoram chu sualna a nasa tawh em mai kan fate<br />
phaiah dah bo daih teh ang ” an han tih te hian mahni kan<br />
inmualpho thin a lo ni. Engatinge a siam that hna a thawh mai loh ?<br />
Engatinge a fate seilenna tlaka a chhungkua a siam mai loh ?<br />
Ireland ram zalen nana beitu Robert Emmet-a chanchin<br />
chu Irish-ho chuan tun thlengin an la inhrilhchhawng thin. Thi tura<br />
a chungthu rel a nih a, a thuchah hnuhnung chuan chona siam tharin,<br />
an ram tana nun hlan duhna thinlung a neihtir nasa hle. “ Ka thlan<br />
kawngka chu min lo dawngsawng turin a inhawng ta e, chutah<br />
ngei chuan ka pil riai riai ngei ang.Thil pakhat chiah ka ngen<br />
e - ka thlan lungah engmah rawn ziak suh u, thlamuang takin<br />
ka chawl tawh ang e. Ka ram hi ram dangte zinga a dinchhuah<br />
ve hunah, ka thlanlung in la rawn ziak dawn nia” tiin. A<br />
thlanlungah engmah ziah a ni lova, a thlan hmun hria pawh an awm<br />
lo mahse ram tana nun hlantu Robert Emmet-a thlalak erawh chuan<br />
Ireland ram in sang tam tak banglai a luah a, a thuchah hnuhnung<br />
chu infuih thar nan an la hmang ta reng a ni. Mizo tlangval thu leh<br />
hla thiam Kaphleia’n “Khawvel hi eng nge ka hnutchhiah ang?<br />
- 30 -
D<br />
Ka ram hi eng nge ka hnutchhiah ang? Hnahthel ro angin ka<br />
tla bo mai dawn em ni? tia ka inzawh hian chhan har ka ti a,<br />
ka lungngai thin a ni....” a tih te, TB avangin a thi mai tawh<br />
dawn tih a inhre si, thildang ti hleithei lova a awm hrehawm ti<br />
lutukin, “ Tupawh keimah anga mahni leh midang tana thiltha<br />
tih tum lova, ral thlir mai mai mi chu a ram tan fapa tlaktlai<br />
lo, hrin man awm lo a ni ang ” a lo tihte leh Pu C. Zoramliana’n,<br />
“ Kan vanglai hun leh ni zawng te, Kan ram tana hlan zelin,<br />
Fam dairial pawh chang ila, Kan sakruang Mizoram tan” a<br />
lo tihte hian kan ram leh hnam tan kan ngaihtuahna kaitho lul rawh<br />
se.<br />
Thangthar lo la awm zel turte tana chenna tlak ram nei tur<br />
leh chhuan tlak hnam hnutchhiah tur chuan vawiina mite hian hma<br />
kan lak a ngai a, kan tu leh fate zelin min dem loh nan humhalh a<br />
ngaihnaah pawh hma la zel ila..He thu hi chu a pawimawh - Ram<br />
leh hnam humhalhnaah Politics-a kan ngaihdan inan lohna<br />
hian hmalakna dal lo sela, Kohhran thurin inan lohna<br />
avangin hmalakna thuanawp lo sela, a pawimawh berah<br />
chuan kan ram leh hnam humhalh tur hian YMA member te<br />
kan tling tawk vek tih hria ila. Kan theihna chin leh theih dan<br />
erawh chu a inang lo mai thei mahse kan theihna kawng kawnga a<br />
humhalhtu kan nih theuh chuan kumpuan hlawhtling tak kan nei<br />
ang a, a hlawkna teltu pawh keimahni tho kan ni ang a, kan tu leh<br />
fate zel tan chhenfakawm tak ram leh hnam kan hnutchhiah bawk<br />
ngei ang.<br />
Tho la, ding ta che, i hliam a dam e,<br />
I tha thumte a kiang e;<br />
Hnutiang hawi lovin ram kal siam ta che,<br />
Khuavel i la chhing ngei ang.<br />
- 31 -<br />
- V. Thangzama