13.12.2012 Views

thupui.pdf

thupui.pdf

thupui.pdf

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

D<br />

RAM LEH HNAM HUMHALH<br />

- 1 -<br />

- Lalbiakzuala<br />

Vice President, Central YMA<br />

‘Ram leh Hnam Humhalh’ hi YMA ten kumpuan atan<br />

kum 6 (1998,1999, 2000, 2001, 2002 leh 2004) chhung ngawt<br />

kan lo puang tawh thin a, kumpuan dang kan neih leh hnuah kum<br />

2011-a YMA General Conference, Kolasib-a neih chuan kum<br />

2012 YMA kumpuan atan ‘Ram leh hnam humhalh’ tih hi a<br />

puang leh a, hemi chungchanga zawhna pawimawh tak chu kum<br />

engngemawzah hnuah engatinge he kumpuan hi kan puan leh tak<br />

tih a ni a, a chhanna pawh ‘chhunglam leh pawn lam atanga<br />

kawng hrang hranga Mizoram leh Mizo hnam tibuaitute laka<br />

humhalh a ngaih vangin he kumpuan hi kan hmang leh ta a<br />

ni’ tih a ni ang.<br />

He kumpuan chungchanga kan innghahna ni reng tur chu<br />

YMA member ten he kumpuan hi kan tihhlawhtlin loh chuan<br />

tihlawhtling tur dang an awm chuang lo tih leh kan theihna kawng<br />

kawngah thahnemngai taka kan thawh tlan a ngai tih hi. He<br />

kumpuan tihhlawhtlinna atan haw haw-a nawr chiam tur a awm<br />

ang a, dan hmanga ngaihtuahna fim leh fel taka kalpui chi a awm<br />

bawk ang. YMA hi tlawmngai pawl lian tak leh mite zahkai, zawl<br />

dawh chunga vantlang rawngbawl tur a ni tih kan hriatreng pawh a<br />

tul hle a, kan thahnemngaih luatah Kumpuan avangin keimahni leh<br />

keimahni zawk inthen pheng phungin kan awm thei bawk. Mi<br />

thenkhatin YMA-in kuang lo a nawr an tithin a, YMA-in kuang a<br />

nei hran lo, kan ram leh hnam humhalh nana tha apiang kan nawr<br />

mai a ni.<br />

Kan kumpuan hi kawng hrang hranga kalpui tur a ni a,<br />

hetiangin :-


D<br />

I . Inchimralna hrang hrang laka kan inven nan leh<br />

leilung faten kan chanvo dik tak kan chan theih nana<br />

hmalak :<br />

a) Electoral Roll, Tuikuk leh Foreigner chungchang :<br />

Kan pi leh puten lu chhum ban chhum huama an lo humhalh<br />

thin, Mizoramah hian ram dang mi (Myanmarese/Burma mi) kan<br />

tih ang chi hi mi 80,000 - 1,00,000 vel an awm nia hriat a ni a,<br />

heng zinga tam tak hian kan Ration min tawmpui avangin chhungkaw<br />

tam tak chuan leilung faten kan chanvo ngei ngei Ration (Buhfai,<br />

Electric, Gas etc.) kan kham lova, harsatna kan tawk mek a<br />

ni.Electoral Roll siamnaah ram dang mi leh hnam dang mi, dan<br />

lova kan rama lo lut leh cheng te kan thun zel loh nan hmalak a tul<br />

takzet a, Political party te pawhin an party tantu/vote-tu tur an nih<br />

vang maia Electoral Roll-a an thun fo thin an bansan a ngai.<br />

Chutianga an lo tum fo a nih pawhin huaisen taka hnial ngam a<br />

ngai. Tuna Electoral Roll siam mekah hian October 2012 chhungin<br />

Electoral Roll-a hming awm te sawisel theihna hun hawn a ni a,<br />

Form 7 hmangin kan Branch/veng huamchhunga Foreigner nia<br />

kan hriatte chu kum engngemawzah Electoral Roll-a hming chuang<br />

tawh pawh paih an nih theih nan YMA in huaisen taka dik lo chu<br />

dik lo ti ngama tankhawh a tul. Electoral Roll kawl lo YMA<br />

Branch te chuan an AERO emaw BLO emaw hnen atangin a en<br />

theih ang a,an hnen atangin kan paih duh paih dilna Form 7<br />

lakchhuah a, an hnenah bawk thehluh tur a ni a, Hearing neih<br />

hunah pawh thahnemngai taka tel ngei tur a ni. Ni 1.1.2013-a<br />

kum 18 tling lote Electoral Roll-a thun an nih loh nan pawh hmalak<br />

a tul. Electoral Roll dik pawimawhzia sawi nan, ‘Electoral roll-a<br />

Ram dang mi leh hnam dang mi thun a nih hian Mizo pakhat<br />

vawhlum zel ang kan ni’ tih a ni thin.<br />

Summary Revision of Electoral Roll 2012 a neih dan tur<br />

ruahmanna:<br />

- 2 -


Draft Roll tarchhuah ni : 1.10.2012<br />

Claims & objection thehluh : 1.10.2012 - 31.10.2012<br />

theih hun<br />

Hearing (Disposal of claims : By 1.12.2012<br />

& objection) (16.11.12 hmaa zawh tur)<br />

Final publication of E.Roll : 5.1.2013<br />

D<br />

Tuikuk chungchang : Khawthlang lamah Tuikuk hovin sorkar<br />

leh mipuite harsatna namen lo min siamsak reng a, kan sorkar leh<br />

tlawmngai pawl ten Mizoram mi dik tak, 1995 Electoral Roll-a<br />

hming chuang leh an thlah zelte chu lo kir sela kan tih lawm lawm<br />

laiin a nawlpuite chu an hotu thenkhatte fuihpawrh vangin an lo kir<br />

duh lova, chutiang karah Tuikuk laka Mizote tawrh nasatzia leh an<br />

kut tuara thite hial engngemawzah an awm tawh laia Mizo kuttuara<br />

Tuikuk thi an la awm miah loh lam thlir duh si lo, Human Rights<br />

lam buaipuitu thenkhatin Mizoram sorkar leh Mizote min la hek ta<br />

reng a, Sakhan tlangdunga kan Mizo chhungkaw 90 te tawrhna<br />

lam ngaithla duh lova, Tuikuk ho tawrhna ringawt buaipuitute hian<br />

‘YMA ten Bru ho Biak In an hal.. Mizoten an nulate an<br />

pawngsual” tih angreng thu awiawm loh pui pui an thehdarh a,<br />

India mipui mithmuhah hmingchhe takin kan awm mek a nih tak hi<br />

! Min hekna tur thil thar an haihchham ta deuh a ni ang, tunlaia min<br />

hekna tharlam ber chu “ Chumi khamia a thusawinaah Mizoram<br />

Chief Minister-in Kristian ram kan ni a ti, India ram hi Secular<br />

ram a ni si a” tih velte a ni. Tuna Tuikuk hovin tihhlawhtlinsak tura<br />

sorkar an ngiat - Hmun khata awm khawm, a lokir thei tehfung<br />

atana 1995 Electoral Roll hman loh tihte, Kum 2 chhung a<br />

thlawna Ration dawn tihte hi kan phal ngai tur a ni lovang. An<br />

duh loh na na na chuan lo kir lo mai rawh se, kan inmamawh<br />

tehchiam hlawm love kan ti a nih hi !!<br />

Foreigner chungchang : Pem lehkha inpek chungchangah pawh<br />

ram mi ni lo na na na chu pek loh ngam a ngai a, India sorkar<br />

- 3 -


D<br />

danah India khua leh tui ni lo chu ram dang mi ( foreigner ) a ni a,<br />

thisen zawm emaw, unau/hnahthlak pawh nise, International<br />

boundary piah lama khua leh tui nihna nei chu ‘ ram dang mi’ an<br />

ni. Chuvang chuan Zo hnahthlak pawh ni mah se, political boundary-in<br />

min then miau si a, India sorkar dan leh Central YMA CEC<br />

-in a lo rel tawh angin, ‘Ram dang mi chu ram dang mi a ni<br />

(Foreigner is foreigner)’ tih hi YMA dinna a ni. YMA Branch<br />

tinin Village Census record bu kan neih te hi uluk taka vawn that a<br />

ngai a, a kawm senah rinhlelh leh khua leh tui dik tak ni lo ziah tur<br />

a ni a, a kawm pawlah khua leh tui dik takte ziah luh tur a ni, a tul<br />

dan angin kum tin ennawn a, siam that tur a ni.<br />

Foreigner chungchangah hian sorkar, kohhran leh<br />

khawtlang kan tanrual a ngai hle. Sorkarin a tihtur a tih loh chuan<br />

ngampa takin an lo lut mai a, khawtlangin kan en zam mai mai<br />

chuan tlangnel takin an khawsa leh mai. Kohhran pawhin Kohhran<br />

member tam hrim hrim lama thahnem kan ngai a nih pawhin ‘a<br />

dan kalh zawnga lo lutte’ thleng thlenga lawm taka lo lawmluh<br />

zel hi a Pathian Thu chuang lo. ‘Chanchin Tha mitin tan’ kan tih<br />

mek lai hian a Chanchin Tha lo hrilh kha a tawk viau, a bak dangthilti<br />

dik lo leh dan kalha awm te kuangkuah kher zel hi kan tihtur<br />

a ni hran lo. Dan lova lo lut Foreigner a lo piangthar a nih chuan<br />

dan dik lovin Mizoramah a awm tih inhre chungin an ram lamah<br />

haw leh mai se, Pathian a lawm zawk hmel a, ILP nei lo a piangthar<br />

a nih chuan, sual thupha chawi chungin Mizoram hi chhuahsan mai<br />

se, Pathian a lawm zawkin a rinawm. Khaw lian/ tam nih duh vang<br />

leh Kohhran member tam nih duh vanga dan lova kan rama lo lut<br />

thleng thlenga lo dawnsawn leh pawm te hi bansan ngam a ngai.<br />

India leh Myanmar inrina hnaih Myanmar lama khaw 30 vel chuan<br />

Champhai District Hospital-ah nau an rawn nei thin a, Hospital-in<br />

birth certificate a pek chhuahah a pianna tarlan a ngaih si avangin<br />

Sub-Hqrs. YMA Champhai-in Birth Certificate pe chhuak kher<br />

lova tihdan a zawng te hi ram leh hnam humhalhna tha tak a ni.<br />

- 4 -


D<br />

Heng naupiang te hi India khua leh tui nihna ‘Citizen by birth’<br />

hmangin an nei thei tlat a, ruahmanna tha tak siam a tha hle.<br />

Sorkar phalna nei lo, a remchanna hmun apianga khua/<br />

bawk din thin hian ram dang mi a kova, suahsualna leh ruihtheih<br />

thil siamna hmun a tipung. Burma ramri hnaiha ram dang mi tamna<br />

leh sorkar phal loh thil tawlhrukna hmun Saikhumphai Bawk<br />

tihtawp a nih theih nana Vaphai khua ten inlungrual tak a, hma an<br />

lak ang chi hi hmun tam takah kan mamawh ta niin a lang. LAD<br />

hnuaia Committee on unauthorised settlers/settlement pawh<br />

hian phalna nei lova khaw din mai mai te tihtawp a nih theih nan<br />

hma a lak chak a pawimawh hle. Assam leh Mizoram ramri buai<br />

reng te hian YMA member te rilru a ti na a, Mizoram State<br />

Boundary Committe hian eng angin nge hma a lak zel dawn tih hi<br />

Mizoram mipuite kan thlir thuap a ni. Hemi chungchang hi Politicsa<br />

hamthatna lak nana hman chi a ni lova, mimal intihlarna tur chi a<br />

ni hek lo, inlungrual taka Mizo mipuite kan kalhona tur a ni zawk.<br />

Dan hmangin : Mizoram hi kil thumah ram dangin min ri a, Burma<br />

nen Km 404 leh Bangladesh nen Km 318 kan inri a, a zavaiin ram<br />

dang nen kan inrina chu Km 722 lai a ni. Foreigners ( Protected<br />

Areas) Act 1958 hnuaiah Mizoram hi hungbik a nih vangin ram<br />

dang mi lo zin/tlawh duh tan Protected Area Permit(PAP) neih a<br />

ngai a, PAP hmang hian India sorkar, Ministry of Home Affairs<br />

chuan Foreign Tourist 4 emaw, a aia tam emaw tan ni 10 chhung<br />

Mizoram tlawhtir phalna Mizoram sorkar hnenah a pe a,<br />

Pakistan,Bangladesh leh China ram mite phei chu Central sorkar<br />

phalna lo phei chuan Mizoram sorkarin phalna a pe thei lo. PAP<br />

chungchanga hriattur pawimawh tak chu Myanmar( Burma ) mi<br />

leh sate chuan Union Home Ministry atanga phalna an neih chuan<br />

ramri atanga Km 16 chhung an zin thei a, chutih rualin PAP hmanga<br />

Mizoram lo tlawh ram dang mite chuan an lo luh atanga darkar 24<br />

chhung ngeiin Foreign Registration Officer(FRO) hnenah an in-<br />

- 5 -


D<br />

report tur a ni. Tunah hian India sorkarin ni 31.12.2011 atanga<br />

kum khat chhung atan a thlahdul mek a ni.<br />

Rule 4 of the passport ( Entry to India ) Rules 1950 hnuaiah<br />

Mizoram sorkarin ‘Guidelines for Regulating Entry of<br />

Myanmarese tribals into Mizoram’ tih dan siamin Myanmar leh<br />

India inrina atanga Km 40 huamchhung Myanmar lama cheng tlang<br />

mi tupawhin India ram a lo luh duh chuan Myanmar sorkar atanga<br />

India ram lo zin/luh phalna leh India/Mizoram sorkarin Form 1<br />

hmanga lo luh phalna(Entry permit) a pek te chu a mihring a zir leh<br />

a lokal chhan a zirin ni 30 aia rei lo Mizorama cham phalna pek<br />

theih a ni. An lo luhna atanga Km 40 bak an pel tur a ni lova, Km<br />

40 an pelh dawn a nih chuan Passport leh Visa nung lai an nei tur<br />

a ni thung. Entry permit pekchhuah a nihin Myanmar atanga<br />

Mizoram luh phalna original emaw an Identity Card (ID) emaw,<br />

Entry Permit pe chhuaktu Officer hian a laksak tur a ni a, an haw<br />

leh hunah an lam leh ang. Hemi bakah hian Mizoram chhung,<br />

Myanmar ramri atanga Km 40 huamchhunga cheng ngei sponsortu<br />

an awm chuan District tina SP ten thla 3 chhung Temporary<br />

Stay Permit an pe thei bawk.<br />

Heti khawpa dan khirh leh tha kan nei chung hian Mizoram<br />

chhunga Foreigner tam lutuk ( mi 80,000 - 1,00,000 vel ) hi tu<br />

thiam loh nge ni ang le? Entry Permit emaw Temporary Stay permit<br />

emaw pawh nei lo, kan rama ram dang mi tam ta lutuk hi dan<br />

kengkawhtu tur tuemaw chuan a tihtur a ti lo a ni!! Burma<br />

politics kal dik lo avanga lo tlan chhia chu ni se, India sorkarah<br />

political asylum emaw refugee dinhmun te dil awm tak ni si, chutiang<br />

an awm si lo. Kan rama ram dang mi tam takte hian sorkar hlauva<br />

tlanchhia an inti hlawm amaherawh chu Mizorama thilsual an tih<br />

apiangin awlsam takin ramri kanin Burma-ah an tlanchhe thei tho<br />

si a, Refugee chu an ni lo a ni. USA, Malaysia leh Thailand vela an<br />

- 6 -


D<br />

luh theih nan tawrhna tinreng tuarin an insawi a, khawvelin Refugee<br />

te a lainat tlat si avangin - hman lawka thingzai leh puantah<br />

thinte kha tunah chuan USA velah Dollar hmangin an<br />

inchhekarbawm ta a nih hi!! Khawvel mithmuha thiam chan<br />

tumin, an insawi khawngaihthlak a, tutemaw buaipui beiseiin Human<br />

Rights Commission-ah dik lo takin Mizo te min hek mek a, Mizote<br />

hi hnam sual chhuahin min chhuah ta!! Kut kuangkuaha thu mai<br />

mai tur kan ni em? Thir chu a lin laia den tur a ni dawn lawm ni? In<br />

luah tur chungchangah te duhtui deuh tlang ila, dan lova Mizorama<br />

lo lut leh ILP nei lote chu sum kan lo chan deuh dawn a nih pawhin<br />

kan in luahtir lo mai ila...Vawiina Mizoram luahtute hi kan tu leh<br />

faten engtinnge min rawn la sawi dawn tihte chu ngaihtuah peihte<br />

tan ngaihtuah a hun hle.<br />

Mizoram chhim leh thlang lama Chakma pung nasa te hi<br />

engtinnge kan tih dawn le? Directorate of Economics & Statistics<br />

chhuah Mizoram Statistical Handbook 2008 leh Mizoram<br />

Statistical Handbook 2010-a te hi a dik a nih ngai chuan Bungtlang<br />

‘S’ leh Chawngte RD Block huamchhunga mihring leh chhungkaw<br />

zat kum khat lek chhunga intamhleih lutuk te hian ngaih a titha thei<br />

lo. Inthlahpun nasat vang leh pemkhawm tam vang nge Bangladesh<br />

atanga dan lova lo lut Chakma an pun vang le?<br />

Block Mihring Mihring Punna<br />

(1.2.2008) (31.3.2009)<br />

Chawngte 10116 43508 33392<br />

Bungtlang S 1463 17876 16413<br />

Block Chhungkua Chhungkua Punna<br />

(1.2.2008) (31.3.2009)<br />

Chawngte 2090 9384 7294<br />

Bungtlang S 429 3584 3155<br />

- 7 -


D<br />

Helai vela Registrar, Birth & death ten awlsam takin India<br />

rama piang tarlanna ni bawk Birth Certificate an lo pe zung zung<br />

duh mai ang em tih chu mi tam tak zawhna a ni. He thil hi YMA ten<br />

kan mutthluksan mai tur chi a ni dawn em ni le?<br />

Village Council Roll 2012-ah chuan Lunglei District hnuaia<br />

Constituency dang punna chu 12.34%,11.81 %, 7.2 % vel lek<br />

lek a nih laiin 35 - West Tuipui punna chu 24.07% daih a ni a,<br />

khaw hrang hrang 16 zinga Mizo khua te 4.84% vela a pun chauh<br />

laiin Chakma tamna khua chu 40 % leh 45 % velin a pung!! YMA<br />

Sub Hqrs.Lunglei-in hma a lak meuh chuan 35-West Tuipui bial<br />

punna chu 13.24 %-ah a tlahniam leh thei ta dawrh si a, chuti<br />

chung chuan Lunglei District chhunga constutuency 7 zinga pun<br />

tam berna a la ni ta cheu a ni. Ram leh hnam humhalhna kawnga<br />

hmalakna tur lian ber pakhat chu ram dang mite an lo luh zel loh<br />

nana tan lak a ni.<br />

b) Ei leh bar leh sumdawnnaa inchimral laka inhumhalh:<br />

Hemi chungchang hi ‘ei leh bar, sum leh pai<br />

chungchanga hnam dang rahbehna’ tih zawng pawhin a sawi<br />

theih ang a, sumdawnna leh thilsiam lama ram dang leh hnam dang<br />

mite an inhaivur a, ram leilung hausakna ang chi te inlaksak te, an<br />

thlazar hnuaia leilung faten harsatna an tawh phah hial khawpa an<br />

chanvo inlaksakte hi ei leh bar leh sumdawnna lama inchimralna<br />

(Economics Assimilation ) an tih chu a ni.<br />

Mizoram hi India ram state dang nen Km 284 lai kan inri<br />

a, hnam dang lo luh tamna ber Assam nen kan inrina chu Km 123<br />

lai a ni. Intam hneha inchim pil tak mai tluka hlauhawm chu<br />

sumdawnna inchimral a ni a, South Africa ram chungchang kan<br />

hria a, a tam lamah chuan mi hang an tam zawk hle amaherawh<br />

chu a tlem zawk mi ngo hovin sumdawnna bulpui an thunun tlat<br />

avangin Apartheid ( Chi leh chi inthliarna ) tihbo ni tawh mah<br />

- 8 -


D<br />

se, vawiin thlengin a tam zawk chu a tlem zawk thuhnuaiah an la<br />

awm reng a ni.<br />

Mizo District Council hunlai leh Autonomous District<br />

Council ten Trade Licence an pe a nih ngawt loh chuan Non-<br />

Tribal in Mizoramah sumdawn theihna an nei lova, District Council<br />

hunlai (Union Territtory hunlaia pek pawh a awm ) khan<br />

hnamdang mi 53 te hnenah sumdawn phalna pek a ni a, chung<br />

zinga mi tam tak chu an thi tawh naa, Karimganj/Hailakandi/Aizawl<br />

vela Dan hre mite ruaiin, an chhung te leh an thian te hnenah Power<br />

of Attorney siamin, an trade licence chu an inhlanchhawng a, an<br />

sumdawn theih hunchhung pawh tawp (Expire) daih tawh mah se,<br />

heng mite hian Aizawl khawpui leh hmun dangah sumdawnna an<br />

la kalpui ta zel a ni. Sumdawnna thenkhat chu Mizo ten kan tih<br />

theih loh leh kan phak loh pawh a awm ngei ang amaherawh, chu<br />

kan rama hnam dang sumdawng te sumdawn dan tam ber hi chu<br />

leilung faten kan tih ve theih a nih avangin kan chanvo tam tak chu<br />

chhuhsak kan ni mek a, hemi avang hian Mizo mipuite sum tam<br />

tak chu Mizoram chhunga virvel lovin phai lamah a luang zawih<br />

zawih a, sumdawnna sum che vel hlawkna chu hnam dangin an tel<br />

ber. Kum 2011-a Central YMA-in Mizoram sorkar hnena Aizawl<br />

khawpuia dan lova Mizo hming hawha hnamdang sumdawng 263<br />

te hming a thehluh lah chu District thuneituten an titawp hleithei lo.<br />

Mahni Branch huamchhunga hnam dang dan lova Mizo hming<br />

hawha sumdawng te titawp tura YMA Branch tinten hma kan lak<br />

thar a tul hle.<br />

Hnam dang sumdawng chungchanga harsatna thlentu lian<br />

tak chu an Mizo nupuite hminga sumdawnna an kalpui avangin<br />

hmalak a harsa hle. Chutih laiin Supreme Court leh R.L Cell,<br />

Ministry of Welfare,Govt of India thuchhuak (No 12025/6/90/<br />

SEC)-ah chuan Tribal-in Non-Tribal nupui pasala a neih chuan an<br />

chhungkua leh fate chu Non-Tribal an ni tawh ang tih a ni a, kan<br />

- 9 -


D<br />

ramah hian Non -Tribal Trading regulation kan neih loh avangin<br />

hengho hian dan kalhin kan ramah sumdawnna an kalpui a ni.<br />

THE MIZO DISTRICT (Transfer of land) Act 1963 angin Tribalin<br />

Non-Tribal hnenah ram hralh, hawh tir, pek leh inthleng pawh a<br />

theih lova, Section 17, Mizo District (Agricultural land) Rules 1971<br />

leh Rule 13, Mizo District ( Land & Revenue)Rules 1967 chuan<br />

chiang takin a duh nazawng Non-Tribal in ram a neih theih loh dan<br />

a sawifiah bawk. Hnam dang sumdawng chungchanga thil<br />

vanduaithlak tak chu Mizo nu / pa thenkhatin sum siamna atana<br />

an hminga hnam dang an sumdawn tir nasat avangin kan ramah<br />

hian, a bik takin Aizawl khawpuiah harsatna nasa takin a thleng<br />

mek a ni. Sumdawng rau rau leh kan mamawh zuar theuh theuhah<br />

pawh mahni Mizo puite dawr hram hram hi ram leh hnam<br />

humhalhna pakhat a ni bawk.<br />

Inner Line Pass (ILP) chungchang : British hovin min awp laiin<br />

inhung bikna dan tha tak - Bengal Eastern Frontier Regulation<br />

1873 min siamsak a, Inner Line Permit/Pass (ILP) tel lova luh<br />

theih lohna hmunah puan kan ni a, he inhumhalhna dan hi Mizoram,<br />

Nagaland leh Arunchal Pradesh in kan hmang mek a, India ram<br />

hmun danga chengte hnawk ti em em mah se, ILP avangin vawiinah<br />

hian kan la inchimral lo hram hram a ni. A thatzia hriain tunah hian<br />

Manipur mipuite chuan ILP hman a nih ve theih nan kawngzawh<br />

leh thuthmuk (Dharna) hmangin Central sorkar an nawr chiam a,<br />

mipui 70 % in an thlawp naa, a hlawhtling thei lo.<br />

August 30, 2010 -a chhuah, ILP guidelines thar bera hriat<br />

tur pawimawh te:<br />

Inner Line Pass chi hnih(2) a awm<br />

1. Temporary Pass (Ni 15 chhung atan, ni 15 dang<br />

pawhsei theih)<br />

- 10 -


D<br />

2. Regular Pass (Thla 6 chhung atan tum 2, thla 6 dang<br />

ve vea pawhsei theih)<br />

ILP neih ngai lo/ huam lohte :<br />

1. Sorkar duty-a Mizoram lo lut leh Mizoram sorkar hnuaia<br />

hnathawk mek leh an chhungte (FR&SR emaw CCS pension<br />

rules-a family member tarlante chauh), sipaite, sorkar hnathawk<br />

pension, Mizoram mi tribal nupuia neia, khawsa chhunzawm te,<br />

Corporation hrang hranga thawk te leh Government advocate te.<br />

2. Mizorama Institution hrang hranga zirlai te (ID erawh an<br />

neih a ngai )<br />

Mizo District Council hunlai leh Autonomous District<br />

Council pathum - LADC, MADC leh CADC in hnam dang<br />

Permanent Trade Licence an lo pek te chuan Inner Line Pass kum<br />

khat atanga kum thum chhung an nei thei a, Trade Licence neitu<br />

chuan a sumdawnnaa puitu tur mi panga aia tam lo a sponsor thei<br />

bawk. Temporary Trade Licence neitu chu kum khat atanga kum<br />

thum chhung ILP pek theih a ni a, a sumdawnnaa puitu tur mi<br />

panga aia tam lo a sponsor thei bawk.<br />

Aizawl DC Office atanga January - September thlenga<br />

hnam dang hnena ILP pek chhuah tawh zat chu 4969 a ni. Kan<br />

buaina pakhat chu hnam dang ILP nei lo leh ILP-a Mizorama an<br />

awmna chhan tarlan ang lova khawsa/awm tam lutuk ta hi a ni.<br />

ILP neitu chu a sponsor-tu hnenah lo chuan hna a thawk<br />

thei lo tihte, a sponsor-tu in a hnam dang sponsor awmna<br />

chin a hre zel tur a ni tihte, a sponsor-tu in a hnam dang<br />

sponsor a rawih/hman duh hun a zawh chuan Mizoram pawna<br />

dah kir leh thlengin mawh a phur tihte hi keimahni zawkin kan<br />

zawm that loh avangin harsatna kan tawk nasa a, kan inenlet a tul<br />

hle. ILP khauh leh khawnga kalpui tur chuan dan leh thupek vawngtu<br />

- 11 -


D<br />

ten an tihtur an tih a ngai a, tlawmngai pawl te pawhin kan venpui<br />

a tul. Kan rama ILP nei lo hnamdang lo lut turte laka ram ven leh<br />

a nihna anga ILP hmang lote laka hmalak hi thil tul tak a ni.<br />

ILP Guidelines 2010 -ah chuan District tinah a khat tawkin<br />

surprise check neih thin tur a ni a, District tina Superintendent of<br />

Police-in thla khata tum khat tal ILP surprise check neih a nih leh<br />

nih loh a ngaihven tur a ni tih a ni. An check dan report chu thla tin<br />

chawlhkar khatnaah Home department, Police headquarters leh<br />

an district Magistrate-ah an thelut tur a ni. Thil mak ang reng tak<br />

chu mahni leh mahni lo in-sponsor an awm thin hi a ni a, hetiang<br />

titur chuan Home Department atangin phalna hranpa a ngai a, an<br />

changin an phalsak a, a chang leh an phalsak lova, ILP Guidelinesah<br />

chuan mahni leh mahni in-sponsor theihna tarlan a ni lo. (Dan<br />

dik lova Trade Licence neiin mi 5 aia tam lo a sponsor thei tih<br />

hi an changchawi a,anmahni an lo in-sponsor tel a nih ngawt<br />

loh chuan)<br />

c) Chi bing leh hnam bil inlakhranna :<br />

Kum 2012 YMA Kumpuan ‘Ram leh hnam humhalh’<br />

kaihhruaina I (b) na chu tun hma atanga YMA ngaihdan lo ni tawh,<br />

vawiin thlenga kan kalpui - Hnam bil leh chi bing inla hrang<br />

zawnga thiltihte, ram leh hnam inpumkhatna tichhe thei<br />

zawnga hmalakna reng reng chu dodal tlat tur a ni tih hi a ni a.<br />

Mizoram leh Mizo inpumkhatna tichhetute laka dodal leh a laka<br />

inhumhalh hi YMA tihtur a ni a, a chi bing zawnga hmalak te, hnam<br />

bil zawnga thiltihte hi inpumkhatna tichhetu pakhat a ni fo. Political<br />

party leh tlawmngai pawl hrang hrangin Mizoram ramri chinfel<br />

nana Boundary Convention hial kan neih mek laia chhim lama mi<br />

thenkhatin Mizoram zim te, sahhek leh chhawn tuma Union<br />

Territtory an ngiat leh neih tuma hma an la fo pawh hi kan<br />

inpumkhatna tibawrhbangtu leh tichhetu a nih vangin dodal ngam<br />

- 12 -


D<br />

a tul. Mizoram sorkar kal tlang lova tututenemaw Direct Funding<br />

neih tuma an phi chung thin te hi inlakhranna rahka a ni tih kan<br />

chian a ngai. Ram leh hnam dingchhuak tur chuan a mi chengte<br />

inpumkhatna leh inlungrualna a pawimawh ber a, keimahni leh<br />

keimahni kan in ep a, kan inbakkaih chuan he ram hi engtikah mah<br />

a dingchhuak ngai lovang.<br />

Zofate kan la tlem tehlul nen, a inlahrang zawng leh<br />

inthendarh zawnga khawsa kan awm fo hi bansan a ngai.<br />

Inpuhmawhna dik lo tak tanchhana HPC (D) ten Tuivai Group,<br />

Tuisual Group, Chalfilh Group leh Serlui Group-a YMA Branch<br />

29 lai mai tihluihnaa an han thiah tir ta mai te hi a pawi takzet zet a,<br />

YMA History-a thil la thleng ngai lo a ni. Hmun danga hlim leh<br />

hlawhtling taka YMA Day kan hman laiin heng Branch<br />

huamchhunga YMA ruhkawl hote chuan mittui nen YMA day 2012<br />

te kha an hmang asin! He ramah hian YMA pawisawi hi Mizo<br />

mipuite pawisawina a ni tih hriat a tul a, YMA branch tihluihnaa<br />

thiah takte hi pangngai takin kal chho leh rawh se kan ti a ni.Kan<br />

ramah hian nu leh pa chan chang turten nu leh pa chan thiam sela,<br />

fapa dinhmun changtu in fa nihna dinhmun hre bawk sela, kan<br />

ramah hian inpumkhatna a awm ngei ang. Hnam bil leh chi bing<br />

zawnga inla hrang thei tur ang chia thuneihna hranpa ang chi inpek<br />

hi Central YMA duhdan a ni ngai lova, chuvang tak chuan kumpuan<br />

kaihhruainaah pawh ‘hnam bil leh chi bing inla hrang zawnga<br />

thiltihte, ram leh hnam inpumkhatna tichhe thei zawnga<br />

hmalakna reng reng chu dodal tlat tur a ni’ tih tarlan hial a ni.<br />

Chi bing leh hnam bil chungchangah kal nat lutuk erawh a him chuang<br />

lo. Zohnahthlak thenkhatte an hnam tawnga an tawng changa, ‘Veng<br />

dang Sial hmuha inhmuh mai te’, ‘Mizo i ni nange’ intih maite hi<br />

a pawi hle a, eng hnam mah rilru na lova insiam tlan a ngai hle. Kan<br />

ram zim te a zim belh loh nan a inthendarh zawng ni lo, a insuihkhawm<br />

zawnga kan kal a pawimawh takzet a ni.<br />

- 13 -


D<br />

Kum 2013-ah Assembly inthlanna kan nei leh dawn a,<br />

kum dang ang bawka YMA ten Political Party tinte hi chibing leh<br />

hnam bil party tumah thawhhopui lo turin kan ngen che u a ni.<br />

Khawngaih takin Political Party ten min chhinchhiahsak teh u.<br />

d) Awmze neia pun zel a ngai :<br />

India ram chhiarpui 2011-ah chuan Mizorama mihring<br />

awm zat chu mi 10,91,014 kan ni a, India mipui 1,210,193,422<br />

zinga 0.009 % chauh kan ni a, chumi awmzia chu India mi 1,00,000<br />

zinga 9 chauh Mizoram mi kan tihna a ni. Chhiarpui awm apianga<br />

Mizoram mipui pun dan han en hian a ngaihthatthlak hran lo hle.<br />

Kum 1971 -1981 chhungin 48.55% in kan pung a, 1981-1991<br />

chhungin 39.70% in kan pung leh a, kum sawm dan inchhiarah<br />

kan tlahniam hret hret zel a, kum 1991 - 2001 chhungin 28.82 %<br />

in kan pung ta chauh a, kum 2001-2011 ah phei chuan 22.78 %<br />

chauhvin kan punna hi a tlahniam ta a ni. Chumi awmzia chu kum<br />

sawm dan zela 6 % - 10 % vela kan punna rate a tlakhniam zel<br />

chuan kum 2050 velah chuan punna rate 0 % a ni ang a, mihring<br />

kan pung tawh dawn lova, thil hlauhthawnawm tak a ni.<br />

Kum 2009 khan Mizorama naupiang 2,91,74 an awm<br />

laiin mitthi 6001 an awm a, kan decadal growth rate a tlem tual<br />

tual si a, Zohnahthlak luah chin ram ( Burma, Assam, Manipur<br />

etc. a mite ) zawng zawng te mahnia ro inrela, thuneihna leh rorelna<br />

pakhat hnuaia kan awm thei ta a nih ngawt si loh chuan tun atanga<br />

kum 50 hnuah chuan Mizoramah hian Mizo leh hnam dang awm<br />

zat a intluk thial tawh ang. Birth Control policy hi India ram pum<br />

dinhmun thlir chuan thiltih awm tak a ni ngei mai amaherawh chu<br />

Mizoram dinhmun thlir erawh chuan thil hlauhawm tak a tling thung.<br />

Hnam tlem te, chim ral tham lek nih chuan hlauhthawng reng renga<br />

khawsak a reh ngai dawn lova, Central sorkar atanga inang khat<br />

chanvo chang tur pawhin a chan tam theih tak tak lo. India sorkar<br />

- 14 -


D<br />

leh hnam dang zah kai tur chuan tun dinhmun aia tam nih a ngai.<br />

Chutih rual erawh chuan enkawl peih loh tur leh chawm zawh loh<br />

tur fa hrin teuh erawh thil hlauhawm tak a ni ve thova, chawm<br />

zawh ngei chinah kan ram leh hnam humhalh zel tur leh Mizo hnam<br />

nihna keng zel tur mihring awmze neia pun zel dan ngaihtuah a tul<br />

hle a ni.<br />

II. Zu leh ruihhlo do kawnga hmalak :<br />

Zu leh ruihhlo hi ram leh hnam tlukchhiatna,mimal leh<br />

chhungkaw zahawmna tichhetu leh titlarantu,khawtlang nun tiraltitu<br />

leh thihna thlentu a ni. MLTP Act hmanna ni si, heti em ema zu a<br />

tam si hi a zahthlak hle. Kan rama zu leh ruihhlo tihbo a nih theih<br />

nan Sorkar, Tlawmngai Pawl, Kohhran, Political Party leh VC te<br />

kan tan ho a pawimawh hle. Zu leh Ruihhlo hi ram leh hnam hmelma<br />

a ni a, taksa leh thlarau dinhmun thlenga chhiatna thlen theitu a ni<br />

tih hriaa, mahni theihna kawng kawngah pawl hrang hrang te tanho<br />

a ngai hle.<br />

Kumin January - August chhung khan Mizoram Excise &<br />

Narcotics Department chuan ruihhlo kaihhnawih dan chi hrang 4<br />

hmangin mi 2830 an man tawh a, chung zingah chuan MLTP Act<br />

hmanga man chu mi 2037 ( 71.79 % ) a ni. Thil vanduaithlak tak<br />

chu Zu zuarin an tan aia tang tur ‘aikal’ an la thin hi a ni. Aikal rau<br />

rauva aikal nih chakawm lo ber pawl a ni mai thei amaherawh chu<br />

pawisa an hlawh tlat avangin aikal nih duh an tam. Zu zuar man te<br />

hi a nihna ang takin hrem nise, a zuar na na na a in case-a man ni<br />

thin lo sela, zu zuar man te chu an mihring dinhmun khawngaihthlak<br />

lam thlir lovin a thiltisual lam en zawkin thubuai rem thin ni se, kan<br />

ziawm ngei ang.<br />

CADS : Central YMA hnuaia ruihhlo do pawl, Central Anti Drugs<br />

Squad (CADS ) hi ni 8th May, 2010-ah din a ni a, ni 29th May,<br />

- 15 -


D<br />

2010-ah hmalak tan a ni.Aizawl khawpui chhunga Branch hrang<br />

hrangte kaltlangin Central YMA-in CADS member te a ruat a,<br />

term 4-na hmang mekin, ruihhlo man halralna hun pawh hi tum 6<br />

lai huaihawt tawh a ni. Branch hrang hrang atangin member 46 an<br />

awm a, Office Bearers te nen 51 an ni. OB te hi Convener 1,<br />

Asst. Convener 2, Secretary leh Asst. Secretary 1 ve ve an ni.<br />

Training leh thiamna hranpa nei lo ni mah se, Pathian<br />

hruaina azarah CADS member te chuan kan thalai tam tak ruihhlo<br />

avanga boral tur chhanchhuahnan an mawhphurhna thahnemngai<br />

takin kalpui a ni a. CYMA Hall hi Duty Room-ah hman a ni a,<br />

veng hrang hrangah a tul chuan zing leh zan zawmin hmalak thin a<br />

ni a, a chang leh ruihhlo zuar zawngin an tlan kual a,a chang leh<br />

KS te an zawng khawm thin. Ruihhlo zuar leh tithin an mante<br />

atangin an lakna an zawng thin a, tlaivar a ruihhlo zawn leh chan<br />

chang a tam hle a, chutiang chuan thahnemngai takin an informer<br />

ten ruihhlo zuar an hriatte chhuiin an umzui thin. Hna laklawh chang<br />

a tam thin em avangin a tul angin tlaivara buaipui chang an ngah<br />

hle.<br />

CADS member- ten mahni lirthei intumin, ruihhlo chhui<br />

nan leh duty nan phal takin an thawhchhuah pui thin a,a chang<br />

changin Central YMA-in POL man a tumsak ve zauh thin a, mahni<br />

insengso leh nupui fanaute pawh awp lum hman lovin, hlawh pawh<br />

nei lovin, an theihna zawng zawng nen ram leh hnam tan Ruihhlo<br />

dovin rim takin an thawk thin. An mi mante thuneitute kuta pek a<br />

nihin witness-ah an tang nghal thin a, thilsual titute hrem an nih ngei<br />

theih nan vawi tam tak Court-ah an inlan thin bawk.<br />

Synod Social Front-in ruihhlo ngai leh zuar te Counselling<br />

class pe turin Counsellor min pe a, Central YMA Hall-ah nitin<br />

councelling class an neihpui thin a, an mi mante ruihhlo laka<br />

chhanchhuah an nih theih nan Councelling pek a nih bakah tlai tin<br />

- 16 -


D<br />

ruihhlo avanga harsatna tawkte, hmeichhe humsual daite leh Addict<br />

Centre hrang hranga awmten Pathian chhanchhuahna an chan<br />

theih nan tawngtai rualna hun an hmang thin bawk.<br />

Ruihhlo man : ( 1.11.2011 - 31.8.2012 inkar)<br />

No. 4 (Heroin) - 18 Hawng, 597.5 Can, 285 Piece<br />

Parvon/Proxyvon - 157977 Capsules<br />

Nitrosun/Alprozelum - 2824 Tablets<br />

Ganja - 17.5 Kgs 2 Tola<br />

Cough Syrup - 2693 Bottles<br />

Opium - 2 kgs<br />

Damdawi kheh chi - Truck trip 2<br />

Excise/Police-a hlan - 171<br />

Home-a dah - 41<br />

Councelling pek zat - 1085<br />

Damdawi man hlutna - Rs. 1,58,71,495.00<br />

Tanpuina dawn - Rs. 3,27,500.00<br />

Sub-Hqrs., YMA te hmalaknate a fakawm a, YMA<br />

Branch leh Group thenkhatte ruihhlo do kawngah muthlu deuh<br />

mah se, hmun tam takah chuan thahnemngai takin ruihhlo do hna<br />

an thawk mek a ni. Kan ruihhlo man leh tihchhiat te, mihring kan<br />

siam that zozai te thlir chuan YMA te hian ruihhlo do hna hi thawk<br />

lo ta ila, eng ang chiahin nge kan ramin a chhiat phah ang a, mi<br />

engzahin nge thihpui dawn a, chhungkaw engzahnge kehchhia ang<br />

tih hi ngaihtuah ngam rual a ni lo.<br />

Kristian nun dan tha ngaihsan tih thiltuma neitu YMA<br />

kan nih angin zu leh ruihhlo do hi Pathian rawngbawlna a nihzia<br />

inzirtir uar fo a ngai hle. YMA Dan Bu-ah chuan YMA member<br />

chuan Zû leh Ruih theih thila insum mi nih a tum tur a ni tih<br />

- 17 -


D<br />

a awm a, member ten ngaihtuah that a ngai hle.Kan kumpuan<br />

tihhlawhtlinna atan YMA Branch tinten thahnemngai taka ruihhlo<br />

kan do tlan a tul a, inthlahdah mai lovin hun pawh a duh rei dawn<br />

tih hre chunga hmalak a ngai.<br />

Mizorama Drugs kaihhnawih thihna<br />

Kum Mipa Hmeichhia Total<br />

1984 1 nil 1<br />

1985 1 nil 1<br />

1986 No record No record -<br />

1987 5 nil 5<br />

1988 3 nil 3<br />

1989 6 1 7<br />

1990 7 nil 7<br />

1991 7 1 8<br />

1992 10 2 12<br />

1993 17 1 18<br />

1994 24 3 27<br />

1995 49 6 55<br />

1996 45 6 51<br />

1997 56 1 57<br />

1998 76 8 84<br />

1999 77 12 89<br />

2000 128 11 139<br />

2001 92 9 101<br />

2002 85 7 92<br />

2003 124 12 136<br />

2004 122 21 143<br />

2005 35 7 42<br />

2006 21 1 22<br />

2007 25 4 29<br />

2008 4 2 6<br />

- 18 -


D<br />

2009 25 3 28<br />

2010 13 3 16<br />

2011 12 0 12<br />

2012 27 4 31<br />

(Upto 9 Oct)<br />

YMA-in kum 2005 atanga kum 2008 chhung kumpuan<br />

atan ‘Ruihhlo Do’ kan hmang a, YMA Branch ten thahnemngai<br />

taka hma kan lakna rah lanna pakhat chu ruihhlo kaihhnawih thihna<br />

( OD -a thi) a tlem tial tial kha a ni a, amaherawh chu kumpuana<br />

hman tak loh hnuah YMA te kan inthlahdul ta deuh nge ruihhlo<br />

vanga thi an pung leh ta tlat mai a, tan lak thar leh a ngai hle.<br />

HIV/AIDS : Ruihhlovin a ken tel tha lo tak chu natna tihdam<br />

theih loh HIV/AIDS a ni. Kristian ram tia kan chhuan em em, heti<br />

khawpa inkhawm tamna ram leh Camping uarna ram siah hian he<br />

natna hi kan do hneh hlei thei lo chu a ni.<br />

Mizoram State Aids Control Society report<br />

( As on April 2012)<br />

Thisen endik zawng zawng : Mi 1,91,398<br />

HIV positive hrik pai : Mi 6905<br />

Aids vanga thi zat : Mi 306<br />

Inkaichhawn dan tlangpui:<br />

Sex atangin : Mi 4519<br />

Inchiuna atangin : Mi 1935<br />

Chhungte atanga kaichhawn : Mi 255<br />

A dang atangin : Mi 196<br />

HIV positive te kum zat :<br />

Kum 14 hnuailam : Mi 272<br />

- 19 -


D<br />

Kum 14 - 24 : Mi 1646<br />

Kum 25 - 34 : Mi 2911<br />

Kum 35 - 49 : Mi 1845<br />

Kum 50 chunglam : Mi 230<br />

Kum hriat loh : Mi 1<br />

April- September 2012 inkara Aizawl District chhunga<br />

Integrated Counselling and Testing Centre (ICTC) 25-a mi 15,450<br />

thisen endiknaah HIV hrik pai mi 553 hmuhchhuah a ni a, naupai<br />

mi 5671 thisen endik zingah mi 55 te thisenah HIV hrik<br />

hmuhchhuah a ni bawk. Kan hnam a boral loh nan theihtawp<br />

chhuaha HIV/AIDS darh zel lohna tur kawng kan zawh a tul takzet<br />

a, helam kawnga thawktute tawiawm a, kawng kawhhmuh zel hi<br />

mitin mawhphurhna a ni.<br />

Sualna tipungtu leh kan ram dinhmun: Zu leh ruihhlo hian sualna<br />

leh thiltha lo hrang hrang a tipung a, sualna hrang hrang- ruk ruk,<br />

tualthah, inrawk leh pawngsual lo thlenna chhan tam ber chu zu<br />

leh ruihhlo avanga ngaihtuahna fim hman loh vang a ni chawk.<br />

Kumin January - February chhung mai khan he Lalpa zawnchhuah<br />

ram , ringtu inti tamna ramah hian ruang chhar 4, mahni intihlum 8<br />

leh tualthahna 3 a thleng hman der a, HIV positive pun nasat dan<br />

pawh kum 2000-a mi 41 chauh kha kum 2003-ah chuan mi 222<br />

an lo tling der a, kum 2012 (April thleng) ah phei chuan HIV hrik<br />

pai mi 6905 an tling ta dawrh mai ! Kum 2011 chhung mai khan<br />

Police-ah thilsual tih case 2723 siam a ni a, kum 2007 atanga<br />

2012 (April thleng) khan Mizoramah inpawngsualna tum 452 a<br />

thleng a, India ram pumah a mi cheng zat chhutin pawngsual tamna<br />

ber state a ni. Kum 2008 - 2011( September thleng) khan Mizoram<br />

pumah mahni intihlum mi 737 an awm a, kum 2011 chhung mai<br />

han rilru na avanga mahni intihlum mi 53 an awm. Kum 2011-a<br />

NGO pakhat zirchiannaah Aizawl khawpuiah hmeichhe awm herh<br />

leh inzuar (KS) 480 vel an awm a, kumin hian hmeichhe inzuar<br />

- 20 -


D<br />

660 zet an awm a, chung zinga 2.80 % chu HIV positive an ni.<br />

Hetih lai hian mahni mipatpui mutpui thin mi 513 an awm a, Aizawl<br />

district chhungah ruihhlo hmanga inchiu thin mi 4904 enkawl mek<br />

an ni.<br />

Hetiang hi kan ram dinhmun a nih si avangin hmalak nasat<br />

a ngai hle. Kan ram hian hmangaihtu YMA te min nei a, YMA<br />

member kan nih si chuan a humhalh kawngah kan ralbang thei<br />

lovang.<br />

III. Ei leh bar zawnna leh kawng hrang hranga intodelh<br />

theih nana hmalak :<br />

Ram leh hnam humhalh nana hmalakna tur pawimawh ber<br />

pakhat chu intodelh a ni. Eng anga hnam tam pawh ni ila, ei leh<br />

bara kan intodelh si loh chuan kan him tak tak thei lo. Tam ringawt<br />

hian mi chhiahhlawh leh nekchep nihna a dal reng reng lova, midang<br />

rahbeh nih kan duh lova, hnam dang sumdawng te kan ngaimawh<br />

a nih chuan keimahni tal kan intodelh a ngai. Ram leh hnam<br />

changkang leh hmasawn an tehna ber pakhat chu a mipuite<br />

thawhchhuah atangin a ni fova, intodelh lo hnam a huaisen theih<br />

lova, intodelh lo ramin hma a sawn thei tak tak lo.<br />

Intodelh tur chuan mamawh tihtlem kawng zawn pawh a<br />

tul a, mahni mamawh thawk chhuak turin tan kan lak a ngai hle.<br />

Mahni neih tawk hlut thiam a, inrenchem taka sum leh pai<br />

khawlkhawm thiam tura inzirtir zel pawh kan ngai. Kan taksa leh<br />

thlarau tana hlawkna awm miah lo, pan hnah leh kuhva ringawt<br />

pawh hi phai lam atangin Mizoramah thlatin Rs Nuai 35 vel man<br />

ve ve kan chaw lut a, kan Mobile bill atana kan sen te hi a tam<br />

asin!! Mizoramah hian Mobile handset nuaih 6 chuang hman mek<br />

a ni a, chhungkaw khatah Mobile phone 3 zel awm ang a ni. Heti<br />

em em lo deuh hian kan khawsa tlang theiin ka ring tlat. April 23,<br />

2010-a BBC News-in Mizoram min puan dan te kha ngaihtuah<br />

- 21 -


D<br />

zui tham a ni, ‘India hmarchhak kil,Mizoramah chuan Mobile<br />

phone 6,00,000 chuang a awm a, thla tin Mobile Phone billah<br />

Rs maktaduai 50 vel an seng thin. He state-ah hian mimal<br />

industry erawh chu hmuh tur awm lo tluk a ni’ tiin.<br />

Ram leilung faten ‘hnathawh tur a vang’ kan tih mek lai<br />

hian ram dang mi leh hnam dang mite chuan thawhsen loh an hmu<br />

si. Hemi avang hian thlatin Mizoram pawisa maktaduai tel chu<br />

phai lam leh Burma lamah a luang lut si a ni.Hnathawh loh hi<br />

inchhuanna tur a ni lova, zaha lak chi a ni zawk tih zawnga thanharh<br />

kan mamawh a, ram dang mite leh hnamdangin kan rama hna an<br />

thawh ang hi, thawh tur dang kan hria a nih si loh chuan mahni<br />

intodelh nan a ram neitute hian kan thawh ve mai a ngai a ni tih hre<br />

chungah nun a ngai a, helam kawnga inzirtir nasat hi kan mamawh<br />

hle.Robert Burton-a chuan “dawngdahna aia lian nguina thlentu<br />

a awm lova, hnathawh aia tha nguaina damdawi a awm hek<br />

lo ” a ti a, kan Bible-ah ngei pawh “ Tupawhin hna a thawh duh<br />

loh chuan ei pawh ei suh se ( II Thes 3:10 )” a ti. Hmanah chuan<br />

thalai hnathawk lova khawlaia tei mai mai an awm chuan “I dam<br />

lo em ni” an inti thin a, khawlaia awm mai mai kha an zak thin a ni<br />

ngai a, tunah erawh chuan hnathawk lova tei mai mai zaha la tumah<br />

kan awm ta lo. Hnathawh hmusit zawnga pianthar te, hnathawh<br />

zak tlat YMA member nihte hi i zak ang u.<br />

Intodelh hi zahawmna a ni a, mahni thawhchhuah phu lova<br />

khawsak leh nun hi thil zahthlak tak a ni tih inzirtir a ngai. Mobile<br />

Phone Handset Rs 1,00,00 chuang man neiha, chhungte hnena<br />

Top Up man dil duk duk zahna chang hriat leh si lohte hi bansan<br />

ngam a tul tawh a, chhungte chawm hlawm si, Show room a mi<br />

ngat thawmhnaw man to tak tak inbel tum ang chite hi bansan a<br />

hun ta. A thawk chhuaktu aia a hmang raltu kan tam hian<br />

chhungkua a tibuai a, rukruk a hring chhuak a, khawtlang<br />

nun a tichhia thin. Pawn lam hnatlanna leh pawl hminga thawhho<br />

- 22 -


D<br />

changa taima fu si, in lam leh mahni hrawk chawmna tur lama kan<br />

taima leh duh tlat thin lote hi inngaihtuah harh a hun tawh a, zing<br />

thawh bak thawh tur nei hran lo, mamawh leh duh erawh ngah<br />

tak thalai, hmasawn tum miah lo kan tam lutuk hi kan ram thanmawh<br />

bawk pakhat a ni a, intodelhna kawng daltu a ni. Gibbon chuan<br />

“Mihringin hma a sawn loh chuan a hnungtawlh emaw rawih<br />

lam a pan tal emaw a ni thin” a ti. India ram state zinga ziak leh<br />

chhiar thiam tam ber dawttu Mizoram-in thawnchhuah tur chu<br />

thudang, ei leh bara kan mamawh tawk pawh kan la thawkchhuak<br />

lova, kan intodelh thei lo hi a mak hle !<br />

Mahni mamawh thawkchhuak turin hna te lua leh hniam<br />

lua a awm thei lo.Kan hriat loh lamah hian mi ngaihsanawm tak<br />

tak erawh an awm teuh...Kulikawnah Chanchinbu zawrhna atanga<br />

Cement In lian tak sa thei Pu T.B Siana a awm a, Khatla vengah<br />

hmeithai Pi Ngurbiaki ( 54), meihawl leh vawk vulh atanga Cement<br />

in chhawng li lai sa thei a awm bawk. Tv Rozikpuia, Armed Veng,<br />

nitin chhangban zuar chhuak thin chuan ni khatah Rs 400/- a hlawh<br />

thin a, thla khatah Rs 1,00,00/- a hlawh pha daih. Pi Chhumi<br />

(79)Dinthar chuan nitin Aizawl khawpuiah Magazine a zuar kual<br />

thin a, ni khatah Rs 300/- a hlawh pha a, thla khatah Rs 7500/- a<br />

hlawh daih, nula nalh tak tak tuktin zing dar 3:30 vel atanga Zarkawt<br />

leh Dawrpui pheia chanchinbu sem kual thin pawh an awm. A<br />

lungchhiatthlak lai ta ber chu chutiang zawnga hma la duh si lova,<br />

khawi lai dawr emaw nilenga nghah a, thla khata Rs 1500/-<br />

Rs 2000/- vel hlawh kan thlang zawk tlat hi a ni. Zaninah hian<br />

Chanchinbu sem tur leh chhangban zuar a, meihawl zuar turin kan<br />

inzirtir a ni lo. Hnathawh hi a zahthlak lova, eng hna pawh hi<br />

eizawnna tlak a tling, tuman hnathawk thinte an hmusit ngai lo kan<br />

ti mai a ni. Heng mite hi nu leh pa thawhchhuah ring a, inla lian a, in<br />

vaivung thinte ai chuan an entawntlak zawk kan ti a nih hi.Chawm<br />

hlawm thalai, chawm hlawm State ni chungin ram leh hnam humhalh<br />

huai a theih loh.<br />

- 23 -


D<br />

Kan lo neih dan te hi ennawn a tul ta, ram awl awm duai<br />

si, kum khat ei khawp pawh thawkchhuak thei lova hma kan la<br />

thin te, kan tih ve theih ngawih ngawih ranvulh thlenga intodelh<br />

lova, State danga mi kan han chaw lut thinte hi ngaihtuah tham a<br />

tling.Mizoram sorkarin kut hnathawktute chawikanna tur policy a<br />

lo neih tawh - Garden Colony, Jhum control, MIP leh NLUP te hi<br />

a tha vek amaherawh chu engatinge a nih tur anga a nih loh fo le ?<br />

A hlawhtlin nan tih tak takna kan neih loh vang a nih ka ring tlat.<br />

Mipui nawlpui inhlawhfakna MGNREGS te, mi rethei chenna in<br />

nei lo tana in sakna tur IAY te, thingtlang khaw kar kawng siamna<br />

tur PMGSY te, leilet leh luidung cheibawlna tur IWDP leh IWMP<br />

te, Self Help Group hmalakna tur SGSY te thingtlang khaw tui in<br />

tur pekna ARWSP te hi a nihna ang takin kalpui ila, thuneituten<br />

pawhin chanvo insiam ve phet tum lo sela, mipui hnena thleng tur<br />

chu thleng mai sela, chutiang bawk mipui pawhin kan hnathawh<br />

danphung (Work culture) tihdanglam nan leh thatchhiat phah nan<br />

hmang lo ila, kan ram hian hma a sawn ang a, kan intodelh phah<br />

ngei ang. Kan ram intodelhna atan rinawmna leh tihtakzeta<br />

thawhrimna kan mamawh ber a ni.<br />

IV. Hnam nun kal sual tur laka inhumhalh leh hnam<br />

nihna a bo loh nana hmalak :<br />

Khawvel hmasawn leh thang zel rualin kan ngaihtuahna<br />

leh duhzawng te, kan rilru put hmang leh thlir dan te a dang chho<br />

ta zel a, changkanna leh thanna chu kan mamawh a, mahse a ruala<br />

kan ngaihtuahna leh rilru kan her rem thin loh avangin ngaihlut tur<br />

thlan kawngah kan kal sual ta lek lek. Zai thiam te, hmel thate,<br />

infiammi te an ngaihsanawm a, a hlut pawh an hlu. Chutih rual<br />

chuan a hleihluaka kan buaipui thinte,mahni hna thulh phah thak<br />

thak hial a,kan zahawmna hloh thak phah hiala kan chim buai thin<br />

te hi changkanna lohna pakhat a ni tih hriaa, bansan ngam a hun<br />

tawh a,an talent chhuanawm tak hlutsak chunga ngaihhlut dan<br />

tawk thiam a ngai a ni.<br />

- 24 -


D<br />

Hmasawnna leh changkanna karah kan ngaihhlut zawng,<br />

ngaihsan zawng a fuh loh chuan chhiatna kawng bak zawh tur<br />

dang kan nei lo. Bike chanchin hre viau, Chanchin Tha hre leh<br />

mang si lote, Football chanchin hre em em mai, mahni vengchhung<br />

chhiatni thatni inkaihhruai dan hre leh mang miah si lote hi thil ropui<br />

tak a ni hran lo. Inkhel ena meng thei viau si, mitthi lumena meng<br />

leh thei der si lova haw zul zul thinte hian ngaihtuah tur a titam.<br />

Kuttling lova sum thawhchhuah thin te hi mausam ngam a ngai a,<br />

hah thikulin a sum neihte a thawk chhuak lo tih hriat ngawih ngawih<br />

leh thlan tlaa a hlawh chhuah ni lo tih hriat em em te thleng pawha<br />

sum ngah vang hrim hrima kan han inngaisang leh inchawimawi vel<br />

ta chiam thin hi bansan ngam a ngai tawh. An hlawh/thawhchhuah<br />

dik tak leh an khawsak dan inmil lo sorkar hnathawk an tam<br />

a,hengho hian zak miah lovin Kohhran leh khawtlangah chanvo<br />

thate an la chang ta zel a, heng mite en dan tawk pawh mipuiin kan<br />

thiam a ngai ta. Mizoram tichhetu pakhat chu corruption a ni a,<br />

corruption-ah chuan dawngdahna, zelthelna, inthlahdahna,<br />

thatchhiatna leh kut tling lova sum lakluh thlengin a tel vek. Sorkar<br />

hnathawk pension hlei thei lote hian mi nuih an tiza tih inhria sela,<br />

kuttling lova contract hna thawk thinte hian zah nachang hre rawh<br />

se. George Bernard Shaw- a’n “Khawvela thil pawimawh ber<br />

chu sum hi a ni. Hriselna te, chakna te,inpekna te,zahawmna<br />

te,mawina leh hmelthatna te hi sum vanga awm vek a ni” a lo<br />

tih chu kan sukthlek leh tualzal nun en chuan a taka tidiktute kan<br />

nih hmel hle. Ram leh hnam humhalh tur chuan sum hmanga engkim<br />

kan teh ta mai nia lang hi kalsan ngam a tul.<br />

Kan piantharna te hian kan nunah danglamna a thlen thin<br />

em le? Khawnge ka piangthar tawh si a, ka kum dik lo taka ka<br />

tih-naupan hi ka han siam tha teh ang ti tawh engzatnge awm le?<br />

Kumin chu ka thawkchhuak ta nual a, kan dinhmun a ziaawm ta<br />

bawk a, BPL list atang hian ka han inpaihtir tawh teh ang ti tawh<br />

kan awm em le? Kum khat chhunga kan chhungkaw thawhchhuahin<br />

- 25 -


D<br />

Rs nuaih 2 a pel ta si a,kumin chu ka fapa,ka fanu in Scholarship<br />

dil tawh suh se ti kan awm tawh em le? Ka contract hna hi piangthar<br />

lo hna aiin a tha ngei tur a ni tia rilru siam danglam kan awm tawh<br />

em le ? Biak Inah ka lam nasa si a, khawnge mi rel kan sim tawh<br />

teh ang tia inhmuchhuak thar engzatnge awm tawh ang le? Mahni<br />

thisen zawmpui nau te pawh awm peih mang lovin Sap ramah mi<br />

nau an han awm peih tlat te, mahni pi leh pu te buaipui peih mang<br />

si lo, mahni chhung leh khat pawh ni miah lo, mi pi, mi pu awm<br />

tura ram pawn an han pan vang vang te hi engtinnge in ngaih ve le?<br />

August 1965-a Malaysia awpna atanga Singapore a indan<br />

chuan mipui an lungngai hle, mahse tihtakzeta ram hmangaihtu Prime<br />

Minister Lee Kuan Yew-a leh a tul huna ram tana chan tur pawh<br />

chan huam mipuiten hma an han lak tak tak chuan kum 8 chhungin<br />

Singapore chu khawvela khawpui nuam leh thianghlim, changkang<br />

bawk, sum la lut hnem leh ram hausa a ni pha...Keini erawh chu<br />

Compensation ringawt beiseia kan khawsak avangin kan rama<br />

project tam tak chu a thuanawp mek a nih tak hi!! Khawiahnge<br />

vantlang leh midang tana inpekna nun kha a awm tak le? ‘Sem<br />

sem dam dam, ei bil thi thi’ ti liam liam thin kha tunah chuan<br />

‘Sem sem thi thi, ei bil kawt kawt’ kan ti zo ta a nih hi !<br />

Chhungril nun hi pawn lamah a langchhuak a, tuna kan<br />

lanchhuah dan hi kan chhungril nun chu a ni. Engngemaw mai maia<br />

mi chawimawi kan uar viau laiin ram leh hnam tana mi<br />

chhenfakawm te chawimawi kawngah erawh kan hnufum leh viau<br />

lawi a, in leh lo ngaihtuah aiin nawmchenna leh ei tur buaipui zawk<br />

kan tam. Ram leh hnam humhalh tur chuan rilru thianghlim te, mimal<br />

leh vantlang hriselna leh thianghlimna kawngah hmalak a ngai a,<br />

hrisel loh chuan engmah a tihtheih loh. Taksa ngeih leh ngeih loh<br />

lam ngaihtuah miah lova, ka-in a chak apiang ei mai thin kan nih<br />

avangin harsatna kan tawk nasa. World Cancer Day 2012 a mi<br />

thiamte report-ah chuan Mizo hmeichhia 62 % in vaihhlo tih an<br />

- 26 -


D<br />

ching a, Mizoram State Tobacco Control Society-in sikul naupang<br />

2295 a zirbingnaah 54 % in vaihhlo eng chi pawh an hmang a,<br />

India ram pum chhutin mipa leh hmeichhia cancer vei tamna ber<br />

state kan ni te hi, a chhuanawm loh hle. Nun uluk nachang hre lo<br />

hnam an hrisel tak tak thei lova, an dingchhuak tak tak thei ngai lo.<br />

Zirna leh thiamna atangin kan nun chhe mek hi a siam that<br />

theih a, zirna uar khua leh veng apiangah hmasawnna a awm a,<br />

ruihhlo bual at leh ngaihsan tur dik lo ngaihsan tlatna a ti<br />

bova,khawtlang nun a nuam thin. Zirna kawnga mi hlawhtling te<br />

ngaihsan leh ngaihhlut thiam te hi zirlaite fuihtu pawimawh tak a ni<br />

a, mi hlawhtlingte hian rual elna an neih vangin zirna leh thiamna an<br />

ngaihlu a, chumi hlawhchhuak tur chuan theihtawp an chhuah thin<br />

a lo ni.<br />

He rual elna nei tur hian ‘thliarkar rilru’ kan neihte paih<br />

bo a ngai a, mahni khua leh veng piah lam thleng phak ngaihtuahna<br />

kan neih a tul. Inhungbikna lama kal nasat lutuk leh changchawi<br />

luatte hian hnam tlakchhiatna a keng tel ve tho tihte pawh hriat a<br />

tha.Khawvel hawiher kan zir chian a, kawng hrang hranga inelna<br />

khawvel khelmuala tel ve phak tumin inbuatsaih ve a tul tawh a.<br />

Globalisation in min deng ve mek a, a ruala rem taka lo inherrem<br />

thiam a ngai. Look East Policy-in min nuai tan a, hemi hunah tak<br />

hian kan Mizo hnam zemawi leh nunphung tha - tlawmngaihna,<br />

rinawmna,taihmakna leh dikna te a pawimawh zual sauva, pawlawh<br />

taka nun leh lepchiah taka khawsakna lak ata kan inhumhalh a<br />

ngai bawk. Hmasawnna avangin ram hi thang uak uak mah se, a<br />

mi cheng ten kan hnam rohlu tha leh mawi - tlawmngaihna, aia upa<br />

zahna, rinawmna, dikna te kan thlah a nih vaih chuan hmasawnna<br />

duhawm lo ber a tling ang.<br />

Kan ram hmasawnna hi Border Trade emaw Multi Nodal<br />

Project emaw ah pawh innghat ni sela, thiamna tihpun leh hnathawk<br />

- 27 -


D<br />

peih mi chherchhuah lama kan kal a nih si loh chuan a hlawkna<br />

teltu kan ni chuang lo ang. Kan zir thiamna te hian hnathawk peih<br />

lova min chhuah mai ang tih erawh a hlauhawm hle a, ziak fung<br />

nen chauhva eizawn tur emaw ti chunga zir thiamna kan neih chuan<br />

zirna tum ber kan thelh chiang hle ang. Tum nei mumal lo thalai<br />

kan tam lutuk ta hian harsatna min thlen a, chuvang chuan ram leh<br />

hnam humhalh tihhlawhtlin nan rual elna rilru atangin, a sang emaw<br />

a hniam emaw, engngemaw tal tum neih a ngai.<br />

Thawhrim avanga mi hlawhtling te, rinawm taka mahni<br />

hna thawk thin te, ram leh khawtlang tana tangkai zawnga mi<br />

inphalte hi an ngaihsanawm a, an entawntlak a, chawimawi pawh<br />

an ngai. Chutiang mi ni tura inzirtir a ngai a ni. Kan ngaihsan zawng<br />

chu rinawmnaah innghat sela, belhchian dawl bawk sela, chu chuan<br />

thil tha zawng zawng - dikna te, zahawmna te, thatna te, taihmakna<br />

leh thawhrimna te a keng tel vek tih kan hriat a ngai hle. Khawvelah<br />

hian thawhrimna tluka ropui a awm chuang lova, thawhrimna hi<br />

englai mahin khawvelin a hmusit ngai lo. Thomas Jefferson chuan,<br />

“Vanneihna hi a awm ngei a, mahse mi taimate kawngah<br />

chauh a awm” a lo ti hial a, khawvel hian thawhrimna tel lova<br />

hlawhtlinna dik thuruk pekchhuah tur a la nei lo. Mi hlawhtling ni<br />

tur chuan zir thiamna piahah thawhrim a la ngai zel tih hrechunga<br />

zirna leh thiamna kawnga rual el hi ram leh hnam humhalhna kawng<br />

pakhat a ni.<br />

Kan inpumkhatna pakhat Mizo tawng tihlar zela, thangthar<br />

zelte hnena Mizo lam chi hrang hrang leh Mizo kutchhuak/thilte<br />

ngaihhlut leh chawisan inzirtir zel hi ram leh hnam humhalhna pakhat<br />

a ni bawk.<br />

- 28 -


D<br />

V. Ram ro hlu-thing leh mau, nungcha, lui tui leh boruak<br />

humhalh<br />

Kan ram ro hlu- thing leh mau, nungcha hrang hrang, kan<br />

lui tui neihte leh boruak humhalh hi he kumpuan thiltum pawimawh<br />

tak a ni bawk. Kan Medicinal plant plantation neih te tihthar leh a,<br />

phalna neia thing leh mau late pawhin a tichereu zawng leh suasam<br />

zawnga hma la lo tura inzirtir a ngai hle.<br />

Kan lui tuite humhalh thiam a ngai a, kum 2011 YMA<br />

General Conference-a thu kan rel - kan tui hna te humhalhna nana<br />

hmalak tih bawhzuia Central YMA leh PHE Department<br />

thawhhonaa Tuihna humhalh beihpui kan han thlakte hian rah tha a<br />

chhuah zel turah ngai ila. A mipui nawlpuiten tui pawimawhzia leh<br />

a hna te humhalh thiam a tulzia lama kan thanharh zel a pawimawh.<br />

Khawvel mi thiamte chuan tun atanga kum 50-ah chuan thuneihna<br />

leh tuialhthei inchuh vanga indo aiin tui thianghlim inchuh vanga<br />

indona a thleng nasa tawh ang an ti. Tui thianghlim inchuh vangin<br />

khawvel dangah ram leh ram intihbuaina a thleng mek a, Nile luipui<br />

chungchangah Egypt leh Sudan ten buaina an nei reng a, Euphrates<br />

leh Tigris luipui inchuhin Turkey, Irag leh Syria te an intibuai mek<br />

a, Jordan lui tui inchuhin Israel, Lebanon, Syria leh Jordan ramte<br />

an innghirngho reng a.India ramah ngei pawh Cauvery lui tui inchuhin<br />

Karnataka leh Tamil Nadu state te an buai reng a nih hi! Kan<br />

rama lui kan humhalh that a, kan tui hnate kan enkawl that ngat<br />

chuan engtikniah emaw chuan phai tual lama cheng te khu tui<br />

thianghlim mamawhna avangin kan thuhnuaiah kan la dah ngei ang,<br />

chumi atan erawh chuan kan tihtur kan tih a ngai thung.<br />

Ram leh hnam ropuina chu a len leh tetah a innghat ber<br />

lova, a mihring te nunphung leh chetziaah a innghat zawk. Ram leh<br />

hnam humhalhna atana inzirtir tul leh pawimawh tak chu ram leh<br />

hnam hmangaihna thinlung neih a ni a, miin neitu rilru nei tel<br />

chunga a khawsak na na na chuan ram leh hnam a chhiat a thata<br />

- 29 -


D<br />

mawhphurhtu nia inhriatna a lo nei a, chumi atang chuan a<br />

mihringpui te chauh ni lo, kan ram rohlu - thing leh mau, khawmual,<br />

boruak leh tuia nungcha te thlenga tichereu lova, humhalh duhna a<br />

lo piang thin.<br />

YMA Member ten kan hriatreng tur chu kan ram leh hnam<br />

hi humhalh tlak rual lovin nekchep leh suasamin a awm mek a ni<br />

hauh lova, beidawnthlak khawpa, humhalh rual lovin kan ram leh<br />

hnam hi a chhe ta vek a ni hran lo, humhalhna tur tam tak erawh<br />

kan nei tihah kan chian a ngai. He ram hi a chhengchhia, a rualrem<br />

lo, a leilung a la upa tawk lo tiin sawi sawi mah ila, he khawvelah<br />

hei lo chu ram dang kan nei lo. Ram changkang zawk leh India<br />

ram hmun dangah han thang vang vang thin mah ila, kan rilrua riak<br />

leh kan ngaih ber chu ‘Kan zotlang ram nuam’ tho hi a ni. Mi<br />

thenkhatin “ Mizoram chu sualna a nasa tawh em mai kan fate<br />

phaiah dah bo daih teh ang ” an han tih te hian mahni kan<br />

inmualpho thin a lo ni. Engatinge a siam that hna a thawh mai loh ?<br />

Engatinge a fate seilenna tlaka a chhungkua a siam mai loh ?<br />

Ireland ram zalen nana beitu Robert Emmet-a chanchin<br />

chu Irish-ho chuan tun thlengin an la inhrilhchhawng thin. Thi tura<br />

a chungthu rel a nih a, a thuchah hnuhnung chuan chona siam tharin,<br />

an ram tana nun hlan duhna thinlung a neihtir nasa hle. “ Ka thlan<br />

kawngka chu min lo dawngsawng turin a inhawng ta e, chutah<br />

ngei chuan ka pil riai riai ngei ang.Thil pakhat chiah ka ngen<br />

e - ka thlan lungah engmah rawn ziak suh u, thlamuang takin<br />

ka chawl tawh ang e. Ka ram hi ram dangte zinga a dinchhuah<br />

ve hunah, ka thlanlung in la rawn ziak dawn nia” tiin. A<br />

thlanlungah engmah ziah a ni lova, a thlan hmun hria pawh an awm<br />

lo mahse ram tana nun hlantu Robert Emmet-a thlalak erawh chuan<br />

Ireland ram in sang tam tak banglai a luah a, a thuchah hnuhnung<br />

chu infuih thar nan an la hmang ta reng a ni. Mizo tlangval thu leh<br />

hla thiam Kaphleia’n “Khawvel hi eng nge ka hnutchhiah ang?<br />

- 30 -


D<br />

Ka ram hi eng nge ka hnutchhiah ang? Hnahthel ro angin ka<br />

tla bo mai dawn em ni? tia ka inzawh hian chhan har ka ti a,<br />

ka lungngai thin a ni....” a tih te, TB avangin a thi mai tawh<br />

dawn tih a inhre si, thildang ti hleithei lova a awm hrehawm ti<br />

lutukin, “ Tupawh keimah anga mahni leh midang tana thiltha<br />

tih tum lova, ral thlir mai mai mi chu a ram tan fapa tlaktlai<br />

lo, hrin man awm lo a ni ang ” a lo tihte leh Pu C. Zoramliana’n,<br />

“ Kan vanglai hun leh ni zawng te, Kan ram tana hlan zelin,<br />

Fam dairial pawh chang ila, Kan sakruang Mizoram tan” a<br />

lo tihte hian kan ram leh hnam tan kan ngaihtuahna kaitho lul rawh<br />

se.<br />

Thangthar lo la awm zel turte tana chenna tlak ram nei tur<br />

leh chhuan tlak hnam hnutchhiah tur chuan vawiina mite hian hma<br />

kan lak a ngai a, kan tu leh fate zelin min dem loh nan humhalh a<br />

ngaihnaah pawh hma la zel ila..He thu hi chu a pawimawh - Ram<br />

leh hnam humhalhnaah Politics-a kan ngaihdan inan lohna<br />

hian hmalakna dal lo sela, Kohhran thurin inan lohna<br />

avangin hmalakna thuanawp lo sela, a pawimawh berah<br />

chuan kan ram leh hnam humhalh tur hian YMA member te<br />

kan tling tawk vek tih hria ila. Kan theihna chin leh theih dan<br />

erawh chu a inang lo mai thei mahse kan theihna kawng kawnga a<br />

humhalhtu kan nih theuh chuan kumpuan hlawhtling tak kan nei<br />

ang a, a hlawkna teltu pawh keimahni tho kan ni ang a, kan tu leh<br />

fate zel tan chhenfakawm tak ram leh hnam kan hnutchhiah bawk<br />

ngei ang.<br />

Tho la, ding ta che, i hliam a dam e,<br />

I tha thumte a kiang e;<br />

Hnutiang hawi lovin ram kal siam ta che,<br />

Khuavel i la chhing ngei ang.<br />

- 31 -<br />

- V. Thangzama

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!