PDF - UMS - Universiti Malaysia Sabah

ý-. _ :ý 7r". ýý_.I iýýfGAýº1F+lANA pcýýi (ý ýT Ftif AOA JA HUNýý:; ý;az&h: aSFrIA IV1LiDq

iiPENGAKUANSaya mengakui baha%Na karya ini adalah hasil kcrja saya sendiri kecuali nukilan,ringkasan dan rujukan yang tclah saya jclaskan sumbernya.AZIZUL RASIDI BIN ROSH11S2003-31 1412 MAC 2007PEAPUSTANAANUNIYERSITI MALAYSIA SARAH

INIPEISITI yAlArSig -.IIIDIPF: RAKUKANOI. F: IITandatangan1. PENYEI. IA(PN. SI'I'I RAIIAYU M()III) IIASIIIN1)2. PEMERIKSA 2(SURIANI IIASSAN)ºERPUSTAI(AAN---ýj13. DEKANpia2-(NUr iý Ks rKUF. MADYA DR. SIIARIFF A. K. OMANG) 4c

i%PFNGlIARGAANPertama sekali saya ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada Puan SitiRahayu Bt. Mohd Ilashim kerana sudi menjadi penyclia saya sclain memberi tunjuk ajarketika projek ini dijalankan. Selain itu, sayajuga ingin mcngucapkan terima kasih kepadapensyarah-pcnsyarahprogram Matematik dan I: konomi yang membantu secara langsungatau tidak langsung ketika projek ini dijalankan.Sctinggi-tinggi penghargaan juga saya ucapkan kepada Lembaga Getah Malaysiaatas bantuan untuk mcmpcrolchi data walaupun ia mclalui laman web LGM sendiri.Akhir sekali, saya ingin mengucapkan terima kasih kepada rakan-rakan yang telahmembantu saya kctika projck ini dijalankan, schingga ia dapat disiapkan pada waktuyang ditetapkan. Terima kasih.

ýABSTRAKTujuan kajian ilmiah ini dijalankan adalah untuk melakukan peramalan harga getah aslipada tahun 2010. Oleh itu, satu model AutorcgresiPurata Bergerak Terkamir (ARIMA)yang paling sesuai dihentukuntuk meramal harga getah ash pada tahun 2010 denganmenggunakan kaedah Box-Jenkins. Data yang digunakan ialah data purata harga bulanandari bulan Januari 2000 hingga Disember 2006 iaitu sebanyak 84 data yang diperolchidaripada laman web Lembaga Getah Malaysia. Kaedah yang digunakan untukmenjalankan kajian ini adalah pengecaman model, penjelmaan model, fungsiautokorclasi. pcnganggaran parameter, pcnycmakan diagnosis, pemilihan model clanperamalan. Kacdah yang digunakan ini akan membentuk satu model yang paling sesuaiuntuk digunakan dalam peramalan ini. Sebagai keputusan, model ARIMA(I, 1,0) telahdipcrolchi dan digunakan untuk mcramal harga gctah asli pada tahun 2010.

ViABSTRACTThe purpose of this study is to forecast the price of natural rubber in 2010. Therefore, amodel of Autoregressive Integrated Moving Average (ARIMA) is build to forecast theprice of natural rubber in 2010 by using Box-Jenkins method. The data were the averagemonthly prices from January 2000 until Dicember 2006 with the total number ofdata is84. The procedures used in this study were model identification, model expression,autocorrelation function, model estimation, diagnosis checking, mcxlel choosing andforecasting. These procedures build the best model where the model will be used toforecast the prices of natural rubber in 2010. As a result, the model ARIMA(I, I. 0) hadbeen chosen as the best model for this study and can be use to forecast the future price ofnatural rubber in 2010.

viiKA'VDUNGANMuka SuratPI: NGAKUANPI: NGE: SAI IANPE: NGIIARGAAN11IIIivABSTRAKABSTRACTVVISENARAIKANDUNGANviiSENARAIJADUAI.xiSE: NARAIPLOTxiiSE: NARAILAMPIRANxiiiBAB I PIF: NUAIII'I, l1ANI1.1 PI": NGI: NALANi1.2 FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPI: NGARl1III KI: NAIKAN IIARGAGITAI I ASLIý1.2.1 Pasaran Komoditi Duniaý1.2.2 Perkembangan Industri Kereta dan Tayar Dunia 31.2.3 Pengurangan Pengeluaran Getah Ash dan Keluasan Ladang Getah 41.2.4 Kenaikan I larga Getah Sintctik ("Tiruan) 51.2.5 Perkembangan dalam Bidang Perubatan 61.3 TUJUAN KAJIAN 61.4 KEPENTINGAN KAJIAN71.5 OBJEKTIF KAJIAN81.6 SKOP KAJIAN9

viiiBAB 2 ULASAN LITERATUR 102.1 PENGENALAN 102.2 PI: NINIAUAN TE: RIIADAP PFMILIHAN PE: MBOI. I: I IUBAI I 112.2.1 Pembolchubah Bersandar 112.2.2 Kekerapan Data 112.3 MODE: I. BOX-JENKINS 122.4 MODEL PURATA BE: RGI: RAK "I'E: RKAMIR AUTORE: GREýSI(ARIMA) 122.5 PENINJAUAN PELBAGAI KAEDAII MERAMAI. DALAM KAJIAN-KAJIAN LEPAS 132.5.1 Kaedah Ekonometrik dalam Meramal Pcrmintaan PelanconganAntarabangsa 132.5.2 Model Regresi Linear dalam Peramalan I larga Saham 152.5.3 Peramalan Jangka Pendck I larga Minyak Kelapa SawitMentah Malaysia 152.5.4 Pendekatan Box-Jenkins dalam Peramalan Ilarga RSS2bagi tahun 1991 172.5.5 Penggunaan Box-Jenkins dalam Peramalan PengeluaranGetah Asli di Malaysia 182.5.6 Penclahan Ilarga Iladapan Minyak Kelapa Sawit Mentah 192.5.7 Pcramalan ke atas I larga Lada Hitam di Sarawak 20

IxBAB 3 N1E'1'0001.0(; 1213.1 I'ENGENALAN213.2 BAHAN-BAIIAN KAJIAN213.2.1 Perisian Komputer223.2.2 Data Siri Masa233.3 KAEDAII PERAMALAN233.3.1 Kacdah Kualitatif243.3.2 Kacdah Kuantitatif253.4 PENGECAMAN MODEL263.4.1 Model Box-Jenkins263.4.2 Model Purata Bergerak (Aiuving Average) 283.4.3 Model Autoregresi (AR) 303.4.4 Model Gabungan Autoregresi dan Purata Bergerak (ARMA) 303.4.5 Model Autoregresi Purata Bergerak Terkamir (ARIMA) 313.4.6 Model Multivariasi Autoregresi Purata Bergerak (MARMA) 333.4.7 Kaedah Penjelmaan343.5 FUNGSI AUTOKORELASI SAMPEL (ACF)363.6 FIJNGSI AUTOKORELASI SEPARA SAMPEL (PACF)383.7 PENGANGGARAN PARAMETER393.8 PENYEMAKAN DIAGNOSIS403.9 PEMILIIIAN MODEL423.10 PERAMALAN DAN RALAT PERAMALAN44

xBAB 4ANALISIS DATA464.1 PENGENALAN464.2 PE: NGE. CAMAN MODEL464.3 FUNGSI AUTOKORELASI SAMPEL (ACF)484.4 FUNGSI AUTOKORELASI SEPARA SAMPEL (PACE)534.5 PENGANGGARAN PARAME: 'I'E: R564.6 PE: NYE: MAKAN DIAGNOSIS594.7 PE: MILIHAN MODEL.614.8 I'FRE3ANDINGAN HARGA GE-FAHH ASLI DENGANI IARGA GE: TAI I SINTE: TIK6613AB 5PERBINCANGAN685.1 ANALISIS DATA685.2 KAEDAII705.3 MASAI. AII KAJIAN71BAB 6KESIMPULAN72RI'JI'KAN76LAMPIRAN78

\ISENARAIJADUALNo. JadualMuka Surat3.1 Ringkasan beberapajenis model ARIMA 324.1 Nilai penganggaran parameter kuasa dua tcrkecil modelARIMA (I, 1,0). 574.2 Nilai penganggaran parameter kuasa dua terkecil modelARIMA (0, I. 1). 574.3 Nilai penganggaran parameter kuasa dua terkecil modelARIMA (1,1,1). 584.4 Box- Pierce(Ljung-Box) statistik khi-kuasa dua modelARIMA (I, I, 0). 604.5 Box- Pierce(I jung-Box) statistik khi-kuasa dua modelARIMA (0,1,1). 604.6 Box- Picrcc(I jung-Box) statistik khi-kuasa dua modelARIMA (1,1. I). 614.7 Nilai k, n dan RSS mengikut model 634.8 Senarai nilai bagi lapan kriteria mengikut model 634.9 Senarai harga ramalan getah bermula pada bulan ke 85 iaitu Januari2007 hingga bulan ke 144 iaitu Disember 2010.64-656.1 Senarai I larga ramalan getah asli gred SMR20 pada tahun 2010mengikut bulan. 72-73

xiiSENARAI PLOTNo. PlotMuka surat4.1 I-larga getah ash gred SMR 20 terhadap bilangan bulan 474.2 Pembezaan peringkat pertama bagi harga bulanan getah asligred SMR20 484.3 Output Minitab untuk ACF bagi nilai asal harga getah asligred SM R20 494.4 Output Minitab bagi ACF pemberaan peringkat pertama hargagctah asli 514.5 Output Minitab bagi PACE pcmbczaan pcringkat pertama hargagetah asli 534.6 Perbandingan harga getah ash dengan getah sintetik 676.1 Harga getah asli gred SMR20 terhadap bulan yang telah diramalkan 73

xiiiSENARAI LAMPIRANNo LampiranMuka suratII larga getah ash Gred SMR 20 setiap bulan mulai tahun 2000hingga 2006 dalam scn/kg. 782 Pembezaan pcringkat pertama harga gctah ash 803 Plot harga NR vs Bilangan bulan dan pemerhatian pembezaanpcringkat pertama 814 Minitab output bagi ACF untuk pembezaan pcringkat pertamaharga getah asli gred SMR20 825 Minitab output bagi PACF untuk pembezaan pcringkat pertamaharga getah asli gredSMR20 836 Minitab output bagi peramalan, penyemakan diagnosis danpenganggaran parameter untuk model v, = Y, +0.3179y,847 Minitab output bagi peramalan, penyemakan diagnosis danpcnganggaran parameter untuk model y, = Y, + 0.2943e, ,858 Minitab output bagi peramalan, penyemakan diagnosis danpcnganggaran parameter untuk model y, = ); 869 Plot siri masa harga getah asli gred SMR20 dengan hargaperamalannya mengikut bulan 8710 Plot perbandingan harga getah asli dengan harga getah sintetikmengikut masa (tahun) berserta dengan data. 88

BAB IPENUAIiIL1 AN1.1 PENGENALANI larga getah asli dijangka mencapai kcmuncaknya pada tahun 2010 apabila pasaran duniadiramalkan berdepan kekurangan bekalan komoditi itu sebanyak kira-kira 321,000 tan,kata pengeksport getah dari Indonesia (Ilarian E: konomi, 2006). Elarga getah asliMalaysia, pada masa kini adalah yang tertinggi dalam tempoh 20 tahun, dilihat akan teruskekal tinggi di pasaran akibat daripada permintaan tinggi global yang mclebihipengeluarannya dan juga hasil kenaikan harga petroleum yang tinggi. Kumpulan KajianGetah Antarabangsa berpusat di London meramalkan harga getah akan terus kekal tinggihingga tahun 2020 kerana harga getah sintetik juga dijangka meningkat melebihiUS$2.50 (RM9.20) sekilogram, sementara harga getah asli pula juga dijangka samameningkat melehihi US$2 (RM7.36)sekilogram (Biznews. 2006). Kenyataan kedua-duaakhbar di atas juga disokong oleh Lembaga Getah Malaysia yang mana menjangkakanharga getah asli Malaysia akan terus meningkat sehingga tahun 2020. Peningkatan hargagetah asli ini mula meningkat melebihi RM5 sekilogram untuk SMR20 (StandardMalaysian Ruhher 20) dan RM3 sekilogram bagi getah sckcrap bcrmula pada tahun awal

Itahun 2005 dan, melebihi RM7 sekilogram (SMR 20) dan RM4 sekilogram (getahsekerap) bermula Disember 2005. MenjelangOgos 2006 harga getah telah mencecahharga melebihi RM9 sekilogram (SMR20) dan RM6 sekilogram (getah sekerap). Ilargagetah asli im dijangka akan terus meningkat dan mampu mencecah sehinggaRM I0sekilogram (SMR20) berdasarkan beberapa faktor yang mempengaruhi harga getahdunia. Kenaikan harga getah ash ini telah memberi ruang kepada pcnorch-penorch gctahdi seluruh dunia memperolehi keuntungan bcrkali ganda berbanding scbelum ini.1.2 FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPEMGARL III KENAIKAN IIARGAGETAHASLITerdapat beberapa faktor yang dikenalpasti telah mempengaruhi kenaikan harga getahasli dunia. Antaranya ialah permintaan tinggi daripada pasaran komoditi dunia,perkembangan industri kereta dunia, pengurangan kcluasan ladang getah dunia, kenaikanharga petroleum, clan perkembangan dalam bidang perubatan telah mcnyumbang kepadakenaikan harga getah asli dunia (Bi"r. news, 2006).1.2.1 Pasaran Komoditi DuniaBerdasarkan Kamus Dewan I: disi Ke-3 komoditi bermaksud barangan yangdipcrdagangkan, terutamanya keluaran ladang, bahan mentah, dan bahan galian.Pcrmintaan tinggi getah ash di pasaran komoditi dunia ini sememangnya telah memberiimpak yang besar pada pengeluaran getah asli dunia. Pcngcluaran gctah asli mcningkat

11% atau 9,546 tan meningkat kepada 96,1 14 tan pada bulan Jun 2006 berbanding bulanlepas (Bemama, 2006). Melalui peningkatan yang tinggi dari bulan ke bulan telahmenyebabkan permintaan getah asli melebihi dari pengcluarannya, sekaligus mendorongkepada kenaikan harga getah ash di pasaran komoditidunia. Permintaan yang tinggi dipasaran komoditi dunia seperti China, Jepun, Korea, England dan Amerika Syarikat hasildaripada kemajuan industri automatif di negara tersebut.1.2.2 Perkembangan Industri Kereta dan Tavar DuniaIndustri kercta dunia bermula apabila Charles Goodyear sccara tidak sengaja tclahmencipta bahan volkanan getah yang akhirnya telah digunakan untuk dijadikan tayarkereta pada tahun 1839. Kemudian,Henry Ford mula membuat kereta dan permintaanterhadap tayar getah meningkat secara mendadak. Sclepas itu industri kercta mulaberkembang dengan pcsat di scluruh dunia. Pcrkcmbangan industri kercta ini mcndorongkepada kewujudan industri tayar dunia. Dengan lebih dikenali sebagai industri automotif,pcrkembanganindustri ini telah menyebabkan peningkatan permintaan secara mendadakgctah asli untuk mcmbuat tayar. Berdasarkan kajian Kumpulan Kajian GetahAntarabangsa bcrpusat di London menyatakan untuk getah asli, pada tahun 2035permintaan global tahunan mencecah 15 juta tan berbanding pada hari ini iaitu pada tahap8 juta tan, di mana permintaan tersebut menfökus kepada industri tayar (Bizne%-vs, 2006).Permintaan kukuh getah akan datang dari China, Amerika Syarikat dan India, yang manaekonominya diramalkan akan pulih, sekaligus meningkatkan penggunaan tayar (Marianl: konomi, 2006). Sementara itu, Persatuan Pengeluar Tayar Indonesia (APBI)

4menjangkakan eksport tayar mampu mencecah kira-kira AS$600 juta tahun iniberbanding ASS520 juta tahun lalu. Permintaan yang terlalu tinggi im telah melebihidaripada pengeluaran getah menyebabkan kenaikan harga secara mendadak.1.2.3 Pengurangan Pengeluaran Getah Ash dan Keluasan Ladang (; etahI'ada tahun 1850 an, getah yang asalnya datang dan benua AmerikaSelatan di manapokok getah ditanam secara liar dengan iklim yang panas dan lembap. Biji benih getahmula dibawa masuk ke Asia pada tahun 1877 dan ditanam di Sri Lanka dan kemudian keMalaysia dan Asia Tenggara lain. Pada tahun 1900, keluasan kawasan penanaman pokokgetah di Asia adalah sekitar 2500 hektar. ApabilaHenry Ford mula membuat kereta,permintaan terhadap tayar getah telah meningkat secara mendadak. Banyak kawasanladang getah telah dibuka di seluruh dunia terutamanya di Asia dengan jumlah keluasan500,000 hcktar tanah pada tahun 1910. Jumlah kcluasan pcnanaman tcrus meningkat dansemakin meluas terutamanya di Asia Tenggara yang menjadi pengeluar utama getah aslidunia. Jumlah keluasan penanaman pokok mula berkurang pada tahun 1974 akibatdaripada kejatuhan harga getah asli dunia. Kejatuhanini berpunca daripada pengeluarangetah tiruan atau getah sintetik yang lebih murah dan menjadi pesaing utama getah aslidalam industri automotif. Walaubagaimanapun, apabila harga getah asli jatuh ke tahappaling rendah, banyak kawasan ladang getah telah ditutup dan diganti dengan tanamanpokok kelapa sawit. Ini menyebabkan pengeluaran getah asli semakin berkurangterutamanya di kawasan Asia Tenggara yang mcrupakan pengeluar utama getah aslidunia. Menjelang tahun 2000, pengeluaran getah di Malaysia telah berkurangan kepada

S768,800 tan herbanding 1.1 juta tan pada tahun 1995. llarga getah kembali meningkatpada tahun 2005 akibat perkembangan industn automotifdunia dan peningkatan hargagetah sintetik. Akibat keluasan ladang yang semakin berkurang, ini menyebabkanpengcluarannya tidak mampu menampung permintaan tinggi industri automotif.1.2.4 Kcnaikan Ilarga Getah Sintctik (Tiruan)Pesaing utama bagi getah asli adalah getah sintetik yang diperbuat daripada petroleum.Getah sintetik mula digunakan secara meluas pada tahun 1978. Pengeluaran getah sintetikdunia adalah hampir 9 juta tan setahun dan merupakan industri kcdua terbesar dalamindustri petrokimia (Arlie, 1989). Terdapat dua faktor yang menyebabkan industri getahsintetik berkembang iaitu faktor ekonomi dan faktor strategi. Dari segi ekonomi, negara-negara pengeluar getah asli merupakan negara yang sedang membangun dan beriklimtropika, apabila permintaan melebihi pcngeluaran, harga getah asli akan meningkat.Faktor strategi pula menyebabkan bekalan getah asli terputus. Menjclang tahun 2000,harga petroleum mula meningkat akibat dari konflik yang berlaku di Asia Barat yangmerupakan pengeluar utama petroleum dunia. Kenaikan harga petroleum inimenyebabkan harga getah sintetik juga meningkat secara mendadak melebihi harga getahash. Berdasarkan kajian yang dilakukan oleh Kumpulan Kajian Getah Antarabangsaberpusat di London, harga getah asli akan kekal tinggi kerana harga getah sintetikdijangka terus meningkat melebihi US$2.50 (RM9.20) sekilogram sementara harga getahasli dijangka ikut kckal sama pada US$2 (RM7.36) sekilogram (BiTnews, 2006).

61.2.5 Pcrkcmbangan dalam BidanR PcrubatanBidang perubatan semakin berkembang di seluruh dunia dengan banyak teknologi tclahdigunakan dalam bidang perubatan. Pertambahan jumlah doktor perubatan dan jururawatdi seluruh dunia telah memberi ruang kepada industri sarung tangan menghasilkan lebihbanyak sarung tangan pembedahan. Penggunaan sarung tangan pembedahan semakinmeningkat dengan bertambahnya jumlah pesakit di hospital. Sarung tangan pcmbedahantidak bolch di guna semula selepas digunakan menyebabkan permintaannya sentiasatinggi. Pcrmintaan yang tinggi ini menychabkan industri sarung tangan mcningkatkanpengcluaran sarung tangan ini. Untuk menghasilkansarung tangan, susu gctah adalahmcrupakan bahan utama. Walaupun permintaan industri sarung tangan merupakan salahsatu industri yang menggunakan getah ash tetapi ia tidaklah memberi kesan besar kepadaharga getah ash dunia.1.3 TUJUAN KAJIANTujuan kajian ilmiah ini dijalankan adalah untuk melakukan peramalan harga getah aslipada tahun 2010 dengan mcnggunakan Kaedah Siri Masa. Selain itu, kajian ini jugabertujuan untuk membuktikan kenyataan yang dikeluarkan olch l. cmbaga GctahMalaysia yang menjangkakan bahawa harga gctah asli Malaysia akan terus mcningkatschingga tahun 2020 berasas atau tidak.

71.4 KEPENTINGAN KA. IIANBerdasarkan kcnyataan yang dikeluarkanolch 13crita I larian dalam ruangan I: konomi,yang menyatakan bahawa harga getah asli dijangka mcncapai kemuncaknya pada tahun2010 apabila pasaran dunia diramalkan berdepan kekurangan bekalan komoditi ituscbanyak kira-kira 321.000 tan. Berdasarkan kcnyataan di alas, satu kajian perludilakukan untuk meramal harga getah ash pada tahun 2010 bagi memastikan kesahihankenyataan tersebut.Kajian yang dilakukanini pastinya memberi peluang kepada para pengeluar danpenoreh getah mencongak dan merancang rancangan yang dapat memberi keuntunganyang maksimum ataupun kerugian yang minimum pada masa akan datang. Selain itu,kesahihan berita ini pastinya dapat menarik minat orang ramai terutamanya kepada parapenganggur di ibu kota untuk kembali ke kampung halaman untuk mcnoreh getah keranahasilnya Iumayan berbanding herkerja di ibu kota. Selain itu, perkembangan ini pastinyamenarik minat para peladang untuk menanam semula pokok getah kerana harga getahdijangka tinggi sehingga tahun 2020. Sclain itu, kajian ini pastinya akan dapatmcncntukan kenyataan yang dikeluarkan sesetcngah pihak bahawa harga getah akan terusmeningkat pada masa akan datang adalah berasas atau tidak. Sclain daripada itu, kajianini juga akan menentukan sama ada kenaikan harga getah ash dipengaruhi oleh hargagetah sintetik atau tidak.

kPeramalan harga getah ash ini dapat dijalankan dcngan jitu dengan bantuanKacdah Siri Masa clan beberapa perisian komputer agar ralat model yangdibentuk dapatdikurangkan sekecil yang mungkin.1.5 OB. IE? KTIF KAJIANTujuan kajian ilmiah ini dijalankan adalah untuk meramal harga gctah ash gred SMR 20pada tahun 2010. Oleh itu, kajian ini mengandungi beberapa objektif untuk mcncapaitujuan kajian, iaitu:a) Membina satu model yang paling scsuai untuk meramalkan harga getah asli padatahun 2010. Model ini akan dibentuk berdasarkan kaedah model Box-Jenkins iaitumodel purata bergerak terkamir autoregresi (Autoregressive intergrated movingaverageARlMA).b) Mcramal harga gctah asli grcd SMR 20 pada tahun 2010.c) Membuktikan kenyataan yang dikeluarkan oleh Lembaga Getah Malaysia yangmcnjangkakan bahawa harga getah asli Malaysia akan terus meningkat sehinggatahun 2020 bcrasas atau tidak.d) Menentukan sama ada kenaikan harga getah asli dipengaruhi oleh harga getahsintetik atau tidak.

y1.6 SKOP KAJIANKajian dilakukan adalah untuk meramal harga getah asli gred SMR 20 pada tahun 2010dengan menggunakan Kacdah Siri Masa. Skop kajian yang digunakan adalah mengambilpurata harga getah ash gred SMR 20 setiap bulan sclama tujuh tahun bcrmula dari Januari2000 hingga Disember 2006 bagi tujuan analisis. Selain itu data harga getah sintetiksetiap tahun juga diambil untuk membuat perbandingan harga antara kedua-dua jenisgctah.

BAB 2ULASAN LITERATUR2.1 PF: NGF. NALANIndustri getah mula berkembang pada atial abad kc-19 apabila Thomas I lancock, seorangInggeris telah mencipta sebuah mesin yang dapat melembut, mencampur dan membcntukgetah untuk digunakan membuat barang-barang pengguna. Permintaan getah mcningkatsecara mendadak apabila Henry Ford mula membuat kereta, akibat daripada permintaanterhadap tayar getah mula meningkat.Perkembangan industri getah sintetik pada tahun1940 an telah menjadi pesaing utama kepada perkcmbangan getah ash (Arlic, 1980).Perkembangan industri getah sintetik yang pesat dan mempunyai harga yang rendah telahmenyebabkan perkembangan industri getah asli terancam. Ini menyebabkan permintaanterhadap getah asli menurun sekaligus menurunkanharga getah asli di pasaran dunia.Permintaan terhadap getah ash kembali mcningkat pada tahun 2000 membuatkan hargagetah asli meningkat semula.Situasi harga getah asli di pasaran dunia yang sebelum ini terlalu rendah telahmenyebabkan tidak ramai pengkaji bcrminat untuk membuat kajian mengenai harga

76RUJI'KANArlie 1. P.. 1989. Getah sinietik proses dun daia ekonomi. Dewan Bahasa Pustaka, KualaLumpur.Bcmama, 2006. Natural Rubber Production Up II Pct in June 2006. Malaysian NationalNews Agency. August 14. http//: www. BERNAMA.com/businessgiinews,2006. Rubber Price to Stay Strong in Long Term, Good Sentiment a result ofdemand, high oil price. News Straits Times. August 14,36.Ghyscls and Osborn. 2001. The Econometric Analysis of Seasonal Time Series.Cambridge Uni%ersity Press, UK.Ilarian Ekonomi. 2006.1 larga Gctah Dijangka Mcmuncak pada 2010. ßeritu lluriun,August 18. http//: www. E3erita Ilarian Online -Ilmu & Maklumat (Malaysia) s3-gentoo emedia com my. htmJohnston J., Dinardo J., 1997, Econometric Methods, fourth edition, U .S. The McGrawHill Companies, lnc.Khalid M.. Daud, Z. M., 1992. Penelahan Siri Masa: Konsep Satuan dan PelaksanaanKomputer. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur. (Times SeriesForecasting: Unified Concepts and Computer Implementation Second Edition. )Lai Sze Sing, 2003. Penelahan Harga Haitipan Mittyak Kelapa Sawit Mentah. TesisSarjana Muda Sains, Universiti Malaysia Sabah, Kota Kinabalu.Lembaga Gctah Malaysia, 2006. Malaysian Rubber Exchange.http//: www2. lgm. gov. my/mrc/Monthl}'Pricc. aspx.

77Liew, K. S., Shitan M. and Hussain H. 2000. Forecasting of Sarawak Black PepperPrice.Mat Nasir Shamsudin and Fatimah Mohd Arshad, 1999. Short Term Forecasting ofMalaysian Crude Palm Oil Prices. http: %iFina/i)ipoc99. doc.Mohd. Norman, 1993. Penx-unaun Box-Jenkins Da/am Peramalan Pengeluaran GelahAs/i di Malaysia. Tesis Saijana Muda Sains, Universiti Kebangsaan Malaysia,Bangi.Nor Azah Abu Bakar, 1998. Pendekatan Box-Jenkins dalam peramalanharga pasaranRSS2 bagi tahun 1991. Tesis Sarjana Muda Sains, Universiti KebangsaanMalaysia, Bangi.O'Donovan, T. M., 1983. Short Term Forecasting: An Introduction to the Box-JenkinsApproach. John Wiley & Son Ltd., Chichester.Yaffee, R. A. and McGee, M. 2000, Introduction to Time Series Analysis andForecasting, Academic Press Inc.