Nola babestu zeure pribatutasuna - AVPD - Euskadi.net

KONTUA: ZEUK ERABAKI DATUA!Nola babestu zeurepribatutasuna

2 3Argitalpena:© Datuak Babesteko Euskal Bulegoa eta Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa SailaArgitaratzaileak: Datuak Babesteko Euskal Bulegoa eta Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa SailaAle kopurua: 44.000Argibide gehiago eskuratzeko sartu helbide honetan: www.kontuzdatos.infokontuzdatos.info proiektuaren argitalpenaProiektuaren egokitzapena: Datuak Babesteko Euskal Bulegoa eta Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa SailaDiseinua eta irudiak: Hélice creativosArgazkiak: Håvar Haug/Bård EkInprimaketa: Dosbi, S.L.L.G.: XXXDatuak BabestekoEuskal BulegoaTomas Zumarraga Dohatsuaren kalea, 71,3. solairua01008 Vitoria-GasteizTel. 945 016 230www.avpd.esEskuliburu hau egiteko erabili den informazioa 2007ko urtarrilean argitaratu zuen Norvegiako Datu Agintaritzak (The Data Inspectorate),Norvegiako Hezkuntza eta Prestakuntza Sailaren (Norwegian Directorate for Education and Training) eta Norvegiako Teknologia Batzordearen(Norwegian Board of Technology) laguntzarekin.Jatorrizko proiektu norvegiarraren argitalpenaArgitalpenaren arduraduna: Ove Skåra, The Data InspectorateProiektuaren zuzendaritza: The Data InspectorateKazetaria: Inger Lise WelhavenIdeia eta ekoizpena: Gambit Hill & KnowltonDiseinua: Haugvar Communications & DesignArgazkiak: Håvar Haug/Bård EkIrudiak: Åsne FlyenInprimaketa: Grefslie TrykkeriArgibide gehiago eskuratzeko sartu helbide honetan: www.dubestemmer.noThe DataInspectoratewww.datatilsynet.noEUSKO JAURLARITZAGOBIERNO VASCOHezkuntza, Unibertsitateeta Ikerketa SailaDonostia-San Sebastián kalea, 101010 vitoria-gasteizTel. 945 018 182www.hezkuntza.ejgv.euskadi.netNorwegian Directoratefor Education and TrainingNorwegian Board of Technologywww.teknologiradet.noZeure aukeraKONTUA: ZEUK ERABAKI DATUA!

4 5Irakaslearekin, aitarekin eta amarekinnuen bilera ondo zihoan ….. baina sekulako iskanbila sortuzen irakasleak esan zienean zer aurkituzuen nitaz Interneten!Zure irakasleetako batekin eta zure ardura duten pertsona helduekinbatzartzen zarenean, ez zaizu burutik pasatu ere egiten esatea lanakInternetetik eta dauden daudenean kopiatzen dituzunik. Era berean,gelan zaudenean ere ez duzu eskua altxatzen denei esateko azkenboladan zeintzuk web-orri ikusi dituzun.Sekreturen bat baduzu eta lagunen bati esan nahi badiozu, seguruez duzula lagunekin egoten zaren tabernako iragarki-oholean jartzendenek ikus dezaten. Eta logelan zaudenean neska edo mutil-lagunarekintxateatzen, ez duzu izeba gonbidatzen zuen arteko elkarrizketan partehartzera.Seguru kontu horiek zeuretzat gorde nahi dituzula...Baina beti ez zaudeA no ni MATUANez, behintzat, zukuste duzun bezala.

Utz zaitzatela bakean, eskubidea duzu eta!eskubidea duzu eta!6 7¡¡¡DANBA!!!Beste ate-kolpe bat.Bakarrik zaudeazkenean.Aulkian eseri zara.Ordenagailua piztuduzu lagunekintxateatzeko eta sareanibiltzeko. Bakarbakarrikzaude zureaparailuekin, gurasogogaikarriengandiketa anai-arreba txikikuxkuxeroengandiksalbu.Datu pertsonalenbabesa heziketakontubat da etaportaera onarekinlotuta dago.Normalean ez duguinoren bizitzanmuturrik sartzen,ez gara ateetakobehatxuloetatikbegira ibiltzen, ezditugu ingurukoeneskutitzak irekitzeneta ez ditugu laguneibidali dizkietenposta elektronikoakirakurtzen.TOC TOC!Denok dugu zer edo zer beste inorekin partekatu nahi ez duguna. Eta ez da, ez, legezkanpokoa delako edo ezkutatzeko modukoa delako, norberaren kontu pribatua delakobaizik, besterik ez. Eta horrexegatik, hain zuzen ere, zuk zeuk erabaki behar duzu zerjakin dezaketen besteek zutaz eta zer informazio gorde nahi duzun zeuretzat.Zure aukerak Zure mugakZeuk bakarrik erabaki behar duzu zer partekatunahi duzun eta norekin. Medikukontsultan,esate baterako, inor gutxi ausartukoda denen aurrean ozenki esatenHIESaren froga egitera doala, batez ereitxarongela jendez beteta badago eta denakadi-adi badaude. Gutxi egongo diraprest biluzik ageri deneko argazkiak SMSbidez bidaltzeko, jakinda bidali bezainazkar neska-lagunak edo mutil-lagunak,irakasleek edo senideek jaso ditzaketela.Inork ez du gogoko beste batek bere kontupribatuetan muturra sartzea.Denok dugu norberarentzat bakarrik den esparru batenbeharra, besteek beti errespetatu behar dutena bertanmuturrik sartu gabe; eta esparru hori ez da denontzatberdina. Pribatua zer den zehazteko orduan, lagun taldebakoitzak bere iritzia du. Are gehiago: kontu pribatuenaurrean ditugun jarrerak aldatuz doaz. Seguruenik, zureaurrekoek atea itxita esan-egin izan dituzten zenbaitgauza zuk lasai-lasai egiten eta esaten dituzu, hainbestepentsatu gabe. Zenbaitetan, anonimatuan egon nahidugu. Horregatik, ziurtasun osoa izan behar genuke inorkezin duela guri buruzko edozer jakin edo ikusi. Horrexegatikjoan gaitezke medikuarenera eta inork ez jakin hanizan garenik. Arrazoi beragatik, komunera joaten gareneanere, ez dugu zertan izan kamera bat grabatzen.Atea ixteko eskubidea duzu eta zeukerabakitzen duzu nor sar daitekeeneta nor ez.Zuk zer uste duzu?• Familiak zuri buruzko gauzakjakiteko eskubidea du, bainanon dago muga?• Gelako tiraderetan zerdaukazun jakiteko eskubideaere badu?• Bidezkoa da zure ordenagailuansartzea, zein web-orriikusten dituzun begiratzeko?• Zure ustez, zein da adin egokiafamiliak egiten duzun guztiariburuzko informazioa eskatzeariuzteko?• Uste duzu goiko adibide horietakobakoitzerako adin-muga jakinbat beharko litzatekeela?Baietz uste baduzu, non jarrikozenuke muga?nnnAriketaPribatua izan behar duenareneta publiko egin daitekeenarenaurrean dugun jarrera aldatuegin daBilatu telebistan, Interneten,egunkarietan eta aldizkarietanerakutsi dituzten hainbategoera, zure ustez, duela 20urte inondik inora agertukoez zirenak, garai hartan“pribatutzat” joko zirelako.Frogatu nola aldatu direnmugak. Non uste duzudaudela gaur egun mugak?Azter ezazu ea orain ematenduzun informazio pribatuakzer-nolako eragina izandezakeen etorkizunean zurebizitzan.

8UTZ ZAITZATELA BAKEAN, ESKUBIDEA DUZU ETA!9Datu Pertsonaleiburuzko LegeaDatu Pertsonalak Babesteari buruzko Legearenxedea zuri buruzko informazioa begirunez erabiltzendela ziurtatzea da. Lege honen eginkizunapertsonak babestea da, datu pertsonalak prozesatzendirenean ez dadin urra pribatutasunerakoeskubidea.DatupertsonalakDatu pertsonal bat pertsona jakin batekinlotzen den datua da. Adibidez, izena, adina,helbidea eta telefono-zenbakia datupertsonalak dira, baldin eta pertsona jakinbatekin lotzen badira. Pertsona batidentifikatzeko moduko irudi bat ere datupertsonal mota bat da, nahiz eta irudianizenik agertu ez.Zure NAN-zenbakia eta Gazte-txartelarenzenbakia ere datu pertsonalak dira.ZURE ESKUBIDEAKAdostasunaBerez inork ez du zure datu pertsonalik erabiltzekobaimenik, zuk zeuk ez baduzu lehenagoados zaudela adierazi; hau da, adoszaudela adierazi behar duzu beste batek zuredatuak erabil ditzan. Adostasun-adierazpenakborondatezkoa izan behar du eta nahi duzulako.Bestalde, nahi duzunean baliogabetudezakezu adostasun hori.Horixe da araua, baina salbuespenik erebada. Adibidez, zenbait testuingurutan,udalek, foru aldundiek edo gobernuko sailekzure datu pertsonalak erabil ditzaketezure adostasuna eskatu beharrik gabe.Arau orokorrak dio 14 urte betetzen dituzuneanbaimena eman dezakezula zuredatu pertsonalak bildu eta erabil ditzaten.14 urte bete gabekoa bazara, inorkzure datu pertsonalak erabili nahi baditu,zure legezko tutoreen baimena beharkodu. Hala ere, nahiz eta 14 urte betetaizan, zenbait jardueratarako nahitaez beharkoda tutoreen adostasuna; adibidez,bankuko kontu bat irekitzeko.■ Zure datu pertsonalak ematen badituzu, eskubidea duzu jakiteko nork gordeko dituen, zertarakoerabiliko dituen, inori emango dizkion, eta, hala bada, nork eskuratuko dituen.■ Eskubidea duzu jakiteko besteek zuri buruzko zein datu dauzkaten, informazio hori zertarako erabilikoduten eta nola eskuratu duten.■ Informazioak akatsen bat badu edo oso-osoa ez bada, zuzentzeko eska dezakezu.■ Hasierako helburua betetzeko behar ez diren datuak ezabatu egin beharko lirateke.EskaintzazaparradaHORRELAKOAK EREGERTATZEN DIRA!Disko-denda bateko betiko bezero gazte batekbezero-txartel bat eskuratu zuen erosketetandeskontuak lortzeko. Txartela eskatu zueneanagiri bat izenpetu zuen ”letra txikia” irakurrigabe, eta horren ondorioz, disko-dendenkateak merkataritza-eskaintzen informazioabidaltzeko aukera zuen.Harrezkero, era guztietako eskaintzak egitendizkion korrespondentzia eta telefono bidezkomezuak jasotzen ditu. Hainbeste mezu ezjasotzeko, bere datuak nori laga zitzaizkionesateko eskatu zion dendari, eta datuaklagatzeko adostasuna baliogabetu zuen.Iturria: Datuak Babesteko Euskal BulegoaArgazkiakeskolakourtekarianEskolako aldizkariko kirol-jardueren ataleanikasle bat ageri zen konpromisozko mezu batzuen kamiseta bat jantzita.Ikastetxeko inork ez zien eskatu ez gurasoeiez ikasleari argazkia aldizkarian ateratzekoadostasuna. Ikasleak eta bere gurasoek informaziohori ezerezteko eskatu zuten, eta ikastetxeakkendu egin behar izan zuen argazkiaurtekaritik.Iturria: Datuak Babesteko Euskal Bulegoa

14 15Jolasean ari nintzen …… eta «intro» teklasakatu nuen nahi gabe!Normalean ez zara ibiltzen zure neska-lagunakdedikatutako argazkiak mutil ezezagunen artean banatzeneta zein ederra den esaten, ezta? Ez zaizu burutik pasatzen,ezta ere, Gabon Zaharretako parranda bideoz grabatu etaGabonetan aitari edo amari oparitzea, ezta? Eta ezagutzenduzun norbaiti buruzko gauza desatseginak entzutenbadituzu, ez diozu horren berri ematen irakasleari edoikaskideei haien arreta erakartzeko, ezta?Seguru ezetz …Zuk zeuk erabakitzen duzu zer jakin dezaketen besteek.

KAIXO!HEMEN NAGO! SARZAITEZ NIRE WEBORRIRA! BEGIRANAZAZU! MESSENGEREN!YOUTUBEN! MY SPACEN!BEGIRA NAZAZU!EMADAZU ZURE BOTUA!INTERNET IZUGARRIADA. Aukera mordoaeskaintzen ditu:norberaren weborriasor daiteke etabesteenak ikusi, musikaeta pelikulak jaitsdaitezke, lagunekintxateatu MSMean,irudiak partekatu etanorberaren sekretuintimoenak kontatu.Baina, aldi berean,Internet gupidagabea erebada.Interneten zerbait esan edoegiten bada, ezinezkoa da“desegin” tekla sakatzea. Ezdago atzerabiderik.Denok nahi dugu nabarmendu.Horretarako, batzuekreality showetan hartzendute parte eta bestebatzuek web-orriak edoblogak sortzen dituzte etaberen argazkiak edo beraieiburuzko informazioazintzilikatzen dute bertan.Aukeratzen duzun bideaaukeratzen duzula, jendeezaguna nahiz ezezagunaerakar dezakezu.ErantzukizunhandiaEgunkariak editatzen dituzten enpresak inprimatzendituzten eta Interneten jartzen dituztentestuen eta irudien erantzuleak dira. Nahitaesaten diren gezurrek, irainek, legez kanpokoirudiek edo arrazakeria oso kaltegarriak izandaitezke eta isunak edo kartzela-zigorrak ereekar ditzakete. Prentsa-elkarteek jarraibideetikoen bildumak egiten dituzte kazetarientzat.Jarraibide multzo horiei kode deontologiko edolanbideko kode ere esaten zaie.Egunkari bat editatzen duen enpresa egunkariareneran-tzulea bada, Interneten bidez bidaltzenduzun guztiaren erantzulea zeu zara,berdin-berdin. Beraz, ondo pentsatu beharduzu zer bidali nahi duzun, informazio horrekzuri buruzko datuak eta, beharbada, beste batzueiburuzkoak dauzkalako. Berdin gertatzenda irudiekin. Arduratsu jokatu behar duzu blogetaranahiz beste web-orri batzuetara bidaltzendituzun gauza guztiekin. Zuretzat txantxabat baino ez dena, guztiz kaltegarria izan daitekebeste batzuentzat.Zeu zara zeure buruaren editoreazeure buruaren editorea16 17Ezin da desegin,beranduegi daNorberaren buruari buruzko irudiaketa informazioa bidaltzea dibertigarriaizan daiteke. Etxean zaudeneanordenagailuaren aurreaneserita, horrelako gauzak egiteaguztiz ohikoa izan daiteke. Testuinguruhorretan, ordea, lausotuegiten da eremu pribatukoak direneta besteekin partekatzeko modukoakdiren gauzen arteko muga.Behin Internetera bidali badira, ezda erraza bidalitako testu eta irudihoriek berreskuratzea, eta ia ezinezkoada horiek kopiatu ditzatengalaraztea. Gerta daiteke zure irudiakedo zuri buruzko informazioaagertzea daudenik ere ez dakizunweb-orrietan, eta, gainera, inondikinorako harremanik ere nahiko ezzenukeen web-orriak izatea.Pentsatu ondo, “intro” tekla sakatuaurretikZuk zer uste duzu?• Inoiz damutu izan zarazuri edo beste batzueiburuzko zer edo zersarera bidali izanaz?Horrelakorik gertatubazaizu, zertaz damutzenzara?• Zergatik uste duzu bidaltzendituztela batzuekeuren irudiak Tuenti,Youtube, MySpace, Facebooketa gisako sare sozialetaraedo web-orrietara?nnnAriketaSar ezazu zure izena edo linearakoerabili ohi duzun ezizena bilatzailebaten bilaketetarako eremuan.■ Zer aurkitu duzu?■ Zure ustez, ondo islatzen dunor zaren?■ Zergatik? eta zergatik ez?Lor ezazu kazetariek erabiltzenduten kode deontologiko edolanbideko kode baten kopia.Sor ezazu zeuretzako kode etiko bat,eta jaso bertan lineatik bidaltzekoerabiliko dituzun jarraibideak.

18Zeu zara zeure buruaren editorea19Betiko daInterneten zintzilikatutako irudiak eta informazioa ezaba daitezke,baina sarritan ezinezkoa izaten da behin betiko ezabatzea.Izan ere, gerta daiteke jadanik baten batek jaitsitaizatea informazio edo irudi horiek eta ordurako beste web-orribatzuetara bidalita egotea edo hainbat bilatzailetan biltegiratutaegotea.Benetako baietza!Pertsona identifikagarriren baten irudiak linean jarri aurretik,nahitaez lortu behar duzu pertsona horren edo horienbenetako BAIETZA. Baina une jakin batean esandako BAIbatek ez du betiko balio. Baten batek hasiera batean baietzesan arren, gero iritziz aldatzen badu, derrigortuta zaudedena delako argazkia kentzen laguntzera.Ezaba ezazu!Honako lerro hauetan azaltzen dizugu nola ezabatunorberari buruzko informazioa saretik:1. Hitz egin informazioa argitaratu zuen pertsonarekin.Ikus dezakezu nork zintzilikatu zuen zuk ezabatu nahiduzun informazioa? Jarri berarekin harremanetan etaeska iezaiozu informazioa ezabatzeko. Zenbat etaazkarrago egin, orduan eta hobeto.Arazoa ez da konpondu?2. Hitz egin Interneteko zerbitzuen hornitzailearekin.Jar zaitez harremanetan Interneteko zerbitzuenhornitzaileak daukan erabilera okerren aurkakoarduradunekin. Horiek lagun zaitzakete.Arduradunekin harremanetan jartzeko, domeinuarenizenaren jabearekin jarri behar duzu harremanetan(adibidez: http://es.youtube.com/t/contact_us).Edozein domeinuren jabea nor den jakiteko, hemenbegira dezakezu: http://www.red.esArazo larriak dituzu?3. Ertzaintzara jo dezakezuZure ustez informazioa kontuz ibiltzekoa bada etaberehala kendu beharrekoa bada, etxetik hurbilenduzun Ertzaintzaren komisariara jo beharko duzu.Esaiezu zer gertatzen den!Zer egin daiteke arazoak hain larriak ez badira?4. Jar zaitez harremanetan Datuak Babesteko EuskalBulegoarekin.Egokia ez den informazioa kentzeko laguntza eskadiezaiokezu. Erakunde horrek datu pertsonalenbabesarekin zer ikusia duten bestelako gai batzueiburuzko laguntza ere eman diezazuke (www.avpd.es).Bere irudia ikusi zuen webnazi bateanNeska batek berari buruzko irudiak bidali zituen bere gustuko lagunekinharremanetan jartzeko erabiltzen zuen web-orri batera.Argazkiak trukatzeko eta argazkilaritzari buruzko trukuei buruzkoweb-orri bat zen. Handik hilabete batzuetara, bere irudi bat ikusizuen web arrazista batean. “Norvegiako neska ederrak” izenburupean,122 neskaren irudiak zeuden (berea barne). Haietakoinork ez zeukan web-orri horren berri eta argazkien azpian honakohau jartzen zuen: “arraza nordikoa maite dutenentzako irudiak …”Haietako irudi asko argazkien web-orritik hartu zituzten eta webnazian hainbat hilabetean egon ziren neskek ezer jakin gabe.Iturria: Datuak Babesteko Norvegiako Agentzia (The Data Inspectorate)“Ezin dut gehiago”HORRELAKOAK EREGERTATZEN DIRA!Biluzik denenbegien bistan16 urteko neska bat webcam baten aurreanegon zen senargaiarentzat posatzen. Aste parebat geroago, mundu guztiak ikus zezakeen neskaYouTuben. Hasieran denbora-pasa dibertigarrihutsa zena, amesgaizto lazgarria bihurtuzen. Hemeretzi ordu igaro orduko, 600 pertsonakikusita zeuzkaten irudiak. Neskaren aitakpoliziarengana jo zuen irudien banaketaren berriemateko eta polizia kasua ikertzen ari da.Iturria: Expressen.sePasa den udan lagunok jai bat antolatu genuen, gure adineko gazte gehienek bezala. Primeran pasatu genuen eta jende berriaezagutu genuen. Argazki pilo bat atera genituen eta Interneteko web-orri batean jarri genituen. Pasahitza ere bageneukan!Ezinezkoa zen ezer txarto ateratzea. Baina, ikasturte-hasieran ikastetxera itzuli ginenean, jendeak “festei buruzko web-orri”batez hitz egiten zuen, eta gero eta jende gehiago zebilen web-orrian sartzeko pasahitza lortu nahian. Sekulakoa gertatu zenargazkiak jartzeko erabili genuen web-orriarekin. Bat-batean denek ikus zitzaketen argazkien orriak. Gure ezagun batzuketxekoei kontatzen hasi zirenean hasi zen gure amesgaiztoa. Azkenean, ama bat ikastetxearekin harremanetan jarri zen etadena azaldu zuen. Irakasleekin eta orientatzaileekin hitz egin behar izan genuen. Ikastetxetik nire familiari ere deitu zioten,baina, zorionez, etxekoei nire nerabezaroko pasadizo bat baino ez zitzaien iruditu. Okerrago izan zen beste ikasleei gertatuzitzaiena. Bazekiten, denek zekiten. Duela urte bete eskolan hasi nintzenean oso ondo pasatzen nuen. Orain, ordea, izututanago. Hori guztia ikasbidea izan da niretzat: ez dut sekula ezer bidaliko web-orri batera. Orain, iruditzen zait bideokamera batdudala atzetik segika egun osoan.Iturria: Aftenposten, irakurle batek idatzia oharren atalean (Si; D –laburtua-).

Norbaitek suntsi dezake zure ospe ona!dezake zure ospe ona!20 21ERNE MOTO GORRIADUENAREKIN Josu duizena eta bortxatzaileada. Pasa ezazu: ernemoto gorria duenarekin,Josu du izena etabortxatzailea da. Pasaezazu: erne moto gorriaduenarekin, Josu duizena eta bortxatzaileada. Pasa ezazu: ernemoto gorria duenarekin,Josu du izena etabortxatzailea da...Norberaren datupertsonalakbabesteakesan nahi duarauak etamugak daudelainork ez dezanerabil nahieraranorberari buruzkoinformazioa.Txutxumutxuak sua bezain azkar hedatzendira testu bidezko mezuen bitartez.Litekeena da Josu bortxatzaileaizatea. Behar bada kontuz ibili beharda berarekin. Baina nork bidali zuenlehendabiziko mezua? Ondo dago horrelakoakbidaltzea? Agian Josu ezda bortxatzailea eta agian egin duengauza bakarra beste bati neska-lagunakentzea izan da, eta beste horrek mendekuahartu nahi du.Geldiaraztea ezinezkoa daZurrumurru bat zabaltzen hasten bada, osozaila egiten da gelditzea. Mugikorretik irudibat bidali ondoren, ez duzu eta ez dagohori konponduko duen “desegin” erako teklarik.MSNtik irten ondoren, berandu daesateko ez zenuela horrelakorik esan nahi.Baten batek ikusten baditu ikastetxekoirakaslerik okerrenaren kontra linean jarrizenituen gezurrezko salaketak, zigorrenbat jaso dezakezu.Jende gehienak ezin du irudikatu ere eginInternet eta telefono mugikorrik gabe bizidaitekeenik. Mundua gero eta txikiagoa daeta lagun arteak, ordea, gero eta handiagoak.Telefono mugikorrek eta Internetekaurreko belaunaldiek ezagutu ez zituztenaukera zoragarriak eskaintzen dituzte. Baina,aldi berean, elkarri min egiteko gaurarte sekula ikusi ez diren aukera izugarriakere bai. Gai honi buruz egin diren ikerketekErabili buruafrogatu dute Internet eta telefono mugikorrarenbidezko jazarpena eta mehatxuakarazo handia bihurtu direla gazteen artean.Ikasleek bata bestea zirikatzen dute ikastetxekopatioan elkar jotzeko. Beste batekliskarra grabatzen du mugikorrarekin etahartutako irudiak Interneten jartzen ditu.Beste batzuetan, kristoren mozkorra harrapatuduen bat konbentzitzen dute kamerabaten aurrean biluztu dadin eta hurrengoegunean irudiak mundu guztiak ikustekomoduan agertzen dira Interneten edomugikorretan. Beste behin, Mamenekinhaserretuta zegoen lagun batek identitatealapurtu zion bere lagunei mezu desatseginbat bidaltzeko eta bidaltzaile moduanMamenen zenbakia jarri zuen. Internet etatestu bidezko mezuak dira edozein mezuhedatzeko modurik eraginkorrena. Onerakonahiz txarrerako.Ordenagailuaren aurrean jarrita egon ala telefonotik hitz egiten zutik egon, zuk zeukbakarrik erabaki dezakezu, eta ez beste inork, zer nahi duzun besteekin partekatu. Zureardura da inori buruzko informazioa edo gezurrak bidali aurretik, egin nahi duzunaondo baino hobeto pentsatzeaEz egin mundu birtualean benetako bizitzan egingo ez zenukeena.Zuk zer uste duzu?• Batzuek diote Internetenbidez eta telefono mugikorrenbidez errazagoadela inor beldurtzea.Zuk zer usteduzu?• Pentsa ezazu orainarte zelako mezuak etairudiak bidali edo birbidalidituzun. Zure ustez,horietako mezu edo irudirenbat norbait iraintzekomodukoa izan zitekeen?Zergatik? Nola?• Zer egiteko edo esatekoaukera izan duzu on-line bidezeta benetako bizitzanez zenukeen sekula esanedo egingo?• Inoiz bidali du baten batekzuri buruzko informazioriksarera? Horrelakorik gertatubada, aurretik baimenaeskatu zizuten?nnAriketaSar zaitez YouTuben edo antzekobeste web-orriren batean. Ikusiduzu hor baten bati kalte egindiezaiokeen irudirik, eta, hain zuzenere horrexegatik beragatik, hortikkentzeko modukoa denik?Aztertu zeure web-orria edo blogaedo gelako lagunen batena. Hanaipatuta edo argazkiren edobideoren batean agertzen direnpertsonak ikusita, zure ustez,pertsona horiek informazio horijartzeko baimena eman dute?

22Norbaitek suntsi dezake zure ospe ona!23Bidaltzaile faltsuaTelefono mugikorrean jasotzen dituzun mezuakagian ez ditu zuk uste duzun pertsonakbidaltzen. Hain zuzen ere, norberak nahiduen telefono-zenbakitik mezuak bidaltzekoaukera ematen duten on-line zerbitzuak daude.Txantxetako mezuak bidaltzea identitatefaltsuarekin ez da berez legez kanpokoa. Baina,mezu hori nola erabili, horrek agintzen dudelitu bat den ala ez. Batentzat txantxa batbaino ez dena, beste bati mehatxua irudituahal zaio.Jazarpen digitalaBorrokak bideoetan Lehiakide baten aurkako web-orri batIkastetxeko jolastokian borrokan ari ziren.Bi ikasle borrokatzen ari ziren etabitartean beste batzuk haiek xaxatzen.Gero eta ikasle gehiago ari ziren batzenikuskizunaren inguruan. Askok telefonomugikorretan grabatu zuten borrokaldiaeta YouTuben zintzilikatu zuten.Web-orri horretan egunero milaka etamilaka bideo zintzilikatzen dituzte. Bideobatzuetan ikasleen arteko borrokakikus daitezke. YouTubek milioika bisitaizaten ditu hilero eta milaka erabiltzailekikusten dituzte horrelako bideoak.Bideoetan agertzen direnen baimenikgabe ezin dira bideoak on-line zintzilikatu;hori egitea legez kanpokoa da.Iturria: Dagblade. Datuak Babesteko EuskalBulegoak egokituaHORRELAKOAK EREGERTATZEN DIRA!“Anaia Nagusiaren” antzeko lehiaketa bat bukatu zen eta, lehiakideetako batetxera itzuli zenean, ikusi zuen bi ikaskidek bere aurkako web-orri bat sortu zutela.Web-orriaren bidez, ikaskide biek bere aurkako era guztietako mezu negatiboakbidaltzeko zirikatzen zituzten han sartzen zirenak. Hemezortzi urteko neskabat zen aipatua, eta zera dio: “Han esaten zirenak ez sinestekoak ziren. Eta horigutxi balitz bezala, web-orriak txateatzeko orri bat ere bazeukan eta han jendeaknahi zuen guztia esan zezakeen niri buruz. Horrelako gauzak irakurtzea guztizmingarria da eta ezinezkoa da norberaren burua defendatzea. Okerrena izan zenweb-orria nire ikastetxe bereko jendeak sortu zuela”. Damututa dago ez zuelakopoliziarengana jo gertatutakoa salatzeko. Ikastetxeko zuzendaritzak berretsi dueskola-jazarpena onartezina dela. Web-orria kendu egin zuten eta hura sortu zutenakzigortu.Iturria: Bergens Tidende■ 15 eta 17 urte bitarteko ikasleen % 21,9k onartzen du behin edo behin jaso izan dituela irainak edohitz zakarrak edo arrazistak sarearen bitartez.■ Pederasten % 95ek txaten bidez ezagutzen dituzte beren biktimak (adingabekoak bortxatzen edobehartzen dituztenak dira pederastak).Iturria: Askatasunen eta Informatikaren Batzordea. Teknologia berriei eta pribatutasunari buruzko Prometeo Azterketa.

24 25Primeran pasatu nuen …… baina ahaztu egin zitzaidanbideokamera bat zegoela izkinan!Zuk ez diozu poliziari zure balentrien eta gaiztakerienbideorik bidaltzen zure aurrekari penalak hobetzeko,ezta? Merkataritzagune batera zoazenean ere ez zaizuburutik pasatu ere egiten komunean esertzea atea zabalikutzita, ezta? Arropa-denda bateko aldagelan bazaude, ezduzu inondik ere esaten “e, begiratu; biluzik nago!” EtaInternetetik musika legez kanpo jaisten duzunean ere ezdiozu disko-etxeari gutunik bidaltzen “Kantu hau lapurtudizuet” esateko.Inoiz ez zenuke horrelakorik egingo, ezta? Zure eskubalego, ez behintzat.Ba al dakizu nor ari den etengabe zuri begira?

ente: Romerikes BladEta beti daonuragarria?Seguruago ote gaude kamerekin?ote gaude kamerekin?26 27ITXI KREMAILERA.Ken itzazu makarrak.Ez zaitez ibili hatzasudurzuloetan sartzen.Begiratu ea ondoorraztuta zauden etagaltzak bere tokiandaramatzazun. Eginirribarre!Kamerak grabatzen aridira. Airean zaude!“Mundu guztiarenbizitza pribatuak,familia-bizitzak,etxeak etakorrespondentziakbegirunea merezidute ”Giza Eskubideen EuropakoKonbenioaBideokamerak zuri segika dabiltza. Autobusean esertzen zarenean, supermerkaturajoaten zarenean, arropa-denda bateko nobedadeei begira zaudenean,hirigunean bueltaka zabiltzanean eta, agian, baita gimnasioan sartzenzarenean ere. Segurtasunik eza da gero eta zaintza-sistema gehiago erabiltzekojartzen den aitzakia. Autobusetako gidari gehienak eta bidaiari asko seguruagosentitzen dira ibilgailuan zaintzako bideokamerak daudela dakitenean. Gauezgasolindegi batean bakarrik dauden langileak ere lasaiago omen daude inguruabideokameraz zainduta badago.Bideo-zaintzak, besteak beste, bandalismoa,bortizkeria edo lapurretak prebenitzeko etaargitzeko balio dezake. Baina, hala ere, osogarrantzitsua da autobusetan, eskoletan, oinezkoentzakoguneetan eta abarretan bideozaintzarenzerbitzuak jarri aurretik, horrek izanditzakeen ondorioak aztertzea. Zergatik behardira bideo-zaintzaren sistemak? Benetan handitzendute segurtasuna? Ondorio kaltegarririkekar dezakete? Ba al dago horiek besteko segurtasunedo gehiago ekar dezakeen bestelakokonponbiderik?Bideokamerak jarri ondoren, ohiko delinkuentziajaisten dela frogatzen duen daturik ezdago. Ematen du, horrelakoetan, beste erabateko indarkeria erabiltzen dela edo tokizaldatzen dela. Horregatik guztiagatik, bideozaintzaksegurtasunari egiten dion ekarpenareninguruan eztabaida handia dago egun. Horretazgain, zaintzapean egoteak pertsonongannolako eragina duen jakitea ere oso zaila da.Beti ez dafidagarriaZenbaitetan bideo-zaintzak gaizkiulertzeak ere ekar ditzake. Tokibatzuetan, kamerak “gustuko ezdiren” pertsonak topatzeko erabiltzendira, pertsona horiei handikjoateko esateko, nahiz eta ezer txarrikez egin. Gehiegikeriarik egon ezdadin, kamerak jartzen dituztenekezinbestean jakin behar dute nolajokatu behar duten eta han grabatzendituzten irudiak legearen araberatratatu behar direla. Horretazgain, ikusten badugu baten bateklaguntza behar duela, lagundu eginbehar diogu, nahiz eta kamerakegon dena grabatzen.Kamerek gertatzen diren gauzakgrabatzen dituzte, baina gertatubeharrekoak berdin gertatzen dira.Zuk zer uste duzu?• Zure portaera aldatzenduzu kamera bat zugrabatzen ari dela jakinik?Ondo iruditzenzaizu baten bat egitenari zaren guztia ikustenegotea?• Leku publikoetan bideozaintzarensistemak daudelako–ikastetxeetan, autobusetan,… –gerta daiteke ingurukopertsonez ez arduratzea? Ezote gara ari eran-tzukizun guztiakameren esku uzten?• Imajina ezazu ikasle batidiru-zorroa lapurtzen diotelaikastetxeko aldageletan.Zure ustez, leku hori kontrolatzeko,kamerak jarribeharko lituzkete? Baietzuste baduzu, zertarako jarribeharko lirateke, delituakprebenitzeko ala egindakodelitua argitzeko? Zerondorio dauzka kamera batjartzeak?nnAriketaEman buelta bat auzoan. Begiratu eazaintza-kamerarik aurkitzen duzun.Zergatik daude hor ipinita? Zureustez, eraginkorrak dira?Noiz eta nola erabil ditzaketeoker irudiak bideo-zaintza egitendutenek?

28Seguruago ote gaude kamerekin?29Kamerak ez dirabeti aukerarikonenaErresuma Batua da bideo-zaintza gehien erabiltzenduena eta 4,2 milioi zaintza-kameradaude bertan. Leicester-eko Unibertsitatekoikertzaile talde batek aztertu zuen ea bideozaintzaknolako eragina zuen haiek aldez aurretikhautaturiko zenbait tokitan. Azterketakargitu zuen, bideo-zaintzapeko hamalau tokietatik,bakarrik bitan jaitsi zela kriminalitatetasa.Azterketa horren arabera, bideo-zaintzakbeharbada lor dezake lapurreta gutxiago egoteaondo mugatutako tokietan (dendak edoaparkalekuak). Baina, zaila da frogatzea kaleanedo merkataritzaguneetan jarritako kamerekeragin positiborik izan dezaketen gizarteandagoen indarkeria murrizteko.Jendea kanporabidaltzenPoliziak delituak prebenitzeko eta argitzekoerabiltzen du zirkuitu itxiko telebista bidezkobideo-zaintza. Baina, Norvegiako doktoregotesibaten arabera, gainerako esparruetan, kamereneginkizuna gustuko ez diren pertsonakantzematea izaten omen da, dena delako tokitikbidaltzeko.KamerakedononGure herrietan ere kamera kopurua izugarri handitzenari da. Kamerak ditugu bankuetan, tabernetan,mota guztietako dendetako erakusleihoetan,trafikoa kontrolatzeko guneetan, eraikinpublikoetan, merkataritzaguneetan, autobus edotren-geltokietan, garajeetan, plazetan, bai etahondartzetan ere.Bideo-zaintzari buruzko araudia■ Baten batek bideo-zaintzako kamerak jarri nahi baditu, lehendabizi, Datuak Babesteko Euskal Bulegoarijakinarazi behar dio. Entitate pribatuak badira, ordea, Datuak Babesteko Espainiako Agentziari.■ Bideo-zaintza duten toki publikoetan, argi adierazita egon behar du kamerak daudela. Ezkutuko bideo-zaintzadebekatuta dago.■ Debekatuta dago grabazioetan agertzen diren irudiak beste batzuei ematea, irudietanagertzen direnek baimenik ez badute eman. Poliziak, ordea, eskuratu ditzake irudiak.■ Grabatutako irudi guztiak gorde egin beharko dira eta gordetzen diren tokian baimena duten pertsonakbakarrik sartuko dira. Gordetako irudiek munta galtzen dutenean, ezabatu egin behar dira; horretarako,hilabeteko epea dago grabatu zirenetik.Saltxitxa-ogitartekogehiago, mesedez!HORRELAKOAK EREGERTATZEN DIRA!Gasolindegi batean janaria prestatzeko zerbitzua ere bazuten.Nagusiak etengabe deitzen zien hango langile gazteei parrillansaltxitxa-ogitarteko gehiago jartzeko esateko. Baina nola zekiennagusiak zenbat saltxitxa-ogitarteko zeuden parrillan, bera ez bazegoengasolindegian?. Langileek susmoa hartu zuten jabeak gasolindegiangertatzen zen guztia bideo-kameraz grabatzen zuela etaetxetik ikus zezakeela han gertatzen zen guztia.Bideo-zaintzako kamerak langileak kontrolatzeko erabili nahi badira,oreka bat gorde beharko da langileen intimitaterako eskubidearekin.Beraz, nahitaezkoak eta proportzionalak izan beharko dute.Beste era batera esanda, beharrezkoak eta egokiak izan beharkodute eta bideo-zaintzako sistemaren (intimitaterako oso sistemaerasokorra dela kontuan hartuta) eta lortu nahi duen helburuarenarteko oreka mantendu beharko da.Iturria: Datuak Babesteko Norvegiako Agentzia (The Data Inspectorate),Datuak Babesteko Euskal Bulegoaren oharrekin.Ikastetxean grabatutaSusmagarriaTaxi-gidari batek diru-zorroa galdu zuen. Salmentagunehandi batetik deitu zioten bere diru-zorroa eta gidatzekotxartela aulki batean aurkitu zituztela esateko. Gidariari,zirkuitu itxiko telebista bidez hartutako irudiak ikusten utzizioten. Irudietan, mutil gazte bat ikusten zen aulkian jarrita.Gidariak mutila ezagutu egin zuen, bere auzoan bizibaitzen. Mutilarekin harremanetan jarri zen eta diru-zorroalapurtzeaz salatu zuen. Mutilak dena ukatu zuen. Egiaesan, irudietan oso argi ikusten bazen ere mutila aulkianeserita egon zela, horrek ez zuen frogatzen berak lapurtuzionik diru-zorroa. Gainera, salmentaguneak poliziari bainoezin zizkionez erakutsi irudiak, beste inori erakustekobaimenik ez zuen eta, poliziak bideo-zaintzako prozedurakbehar bezala balioesteko agindu zion salmentaguneari.Iturria: Datuak Babesteko Norvegiako Agentzia (The DataInspectorate)Valentziako ikastetxe bateko ikasleei hatz-marka bidezko sarbide-kontrol bat jarri zieten, eta horretaz gain, ikastetxean zeudenbitartean, grabatu egiten zituzten. Ikastetxeko zuzendaritzak adierazi zuen 24 kamera jarri zituztela, horietatik 23 denentzako guneetan,armairuetan, jolastokirako irteeretan eta bat nesken bi komunen parean, “gune gatazkatsutzat” jotzen zutelako, lehendikere kalteak egon zirelako bertan. Datuak Babesteko Bulegoak gehiegizkotzat jo zuen komunean bideo-kamerak jartzea eta datubiometrikoak erabiltzea ikastetxean sartzeko.Iturria: EL PAIS egunkarian agertutako berria, Datuak Babesteko Euskal Bulegoak laburtua

nte: Romerikes BladBaten bat dabil zure aztarnei segikadabil zure aztarnei segika30 31ZEUK ERABAKITZENDUZU NORI ETANOIZ DEITU. Bainatelekomunikazioetakooperadoreak denaerregistratzen du.Zeuk erabakitzen duzunon eta zertarakoerabili zure kreditutxartela.Baina bankuakdena erregistratzendu. Zeuk erabakitzenduzu zer bilatu nahiduzun Googlen. Bainabilatzaileak denaerregistratzen du. Egunbakar batean arrastomordoa uzten duzu etajende asko ibil daitekehorien atzetik.2001eko irailaren 11: terrorista batzuek bi abioi gidatu zituzten New YorkekoWorld Trade Center eraikinaren kontra. Mendebalde osoa dardara batean jarrizen, beste eraso terroristaren bat gerta zitekeelakoan. Horrelako eraso gehiagoedo bestelako jarduera terroristak batzuk prebenitzeko, ordura artekoak baino segurtasun-neurrizorrotzagoak jarri ziren (pasaporte berriak, telefonozko entzuketagehiago, telefono mugikorren lokalizazioak eta Interneteko trafikoaren kontrola).Erabilera alagehiegizko erabileraGero eta beldur handiagoa diegunez bai terrorismoaribai bestelako delituei, aldatuz joangara garai batean kontrol- eta zaintza-arloanonartuko genituzkeen mugak. Eta, garapenteknologikoak erraztu egiten du bidea. Jendegehienak uste du arakatze elektronikoak onuragarriakdirela delinkuentziari aurka egiteko.Baina, hala ere, ondo al dago agian etorkizuneanegin dezakegun delitu baten susmagarriizatea guztiok?Orain arte ezinezkoa izan da gutako bakoitzariburuzko hainbeste informazio biltzea. Etahainbeste informazio esku artean izatean, litekeenada informazio hori guztia behar ez denbezala erabiltzeko tentazioa izatea baten batek.Aztarna elektronikoak gure gustukoak ezdiren helburuetarako erabiliak izan daitezke:adibidez, merkataritzako entitateek marketinetasalmenta-helburuetarako erabil ditzaketeaztarna horiek.Asmo onakJende mordo bat dago zuri buruzkoinformazioa biltzen, zerbitzu hobeaeskaintzeko. Adibidez, Gizarte Segurantzakoeta ikastetxeko datu-baseetanerregistratuta zaude, zerbitzu publikoezhobeto goza dezazun. Polizia- eta justizia-sistemakere informazioa bildu beharradaukate eta aztarna elektronikoaksegitu beharra, delituak ikertzeko etadelinkuenteak kartzelaratzeko, eta horrela,pertsonak salbatzeko eta legeaeta ordena soziala mantentzeko.Argi araututa egon behar du inoriburuzko informazioa biltzeko eskubideak:nola erabil daitekeen informaziohori eta zenbat denbora egon daitekeeninformazioa gordeta. Helburu baterakogordetako informazioa ezin da besterikgabe beste testuinguru batean erabili.Egiten ditugun gero eta gauza gehiagograbatzen dira. Gero eta toki gehiagotanegiten dugu topo zaintzako kamerekin.Baten bat guri begira ari daeta guri buruzko informazioa pilatzenari da, nahiz eta ezer txarrik ez egin.Batzuek ez dute hori gogoko, nahiz etaezkutatzeko moduko ezer ez egin.Horrelako zaintza, kasu guztietan onaral daiteke?Zuk zer uste duzu?• Pertsona guztiak zaintzapeandituen gizartebat hobea ote litzateke,hala, delitu gutxiagoegongo litzatekeelako?Ados al zaudehorrekin?• Haur jaio berri guztieiADN proba egitea eta ADNdatu-base bat sortzea baliagarriaizan daiteke etorkizuneanegon daitezkeendelituak argitzeko? Zureustez, egokia izango al litzatekegurean horrelakodatu-base bat sortzea?Zein motatako arazoak sordaitezke?nAriketaIdatzi zerrenda batean zure ustezzuri buruzko informazioa jasoduten erakundeen izena. Jaso, baimerkataritza-arloko erakundeenizenak (Internet-hornitzaileak,telekomunikazioetako konpainiak,gimnasioak, bankuak …),bai erakunde publikoen izenak(udala, aldundia, gobernuko sailak,Osakidetza, ospitaleak, institutuaeta abar).Uste zenuen baino luzeagoa atera alzaizu zerrenda?

32Baten bat dabil zure aztarnei segika33Fitxategien erabilerapartekatuakontrolagarria ote da?Musika edo filmak jaistea, horretarako legezko baimenikgabe, legez kanpokoa da. Musika eta filmen gainekoeskubideen jabeek diru kopuru handia galtzen dute,jendeak, ordaindu gabe, legez kanpo jaisten dituelakoproduktu horiek.Zeu grabatzen ari diraJende asko dabil zuri buruzko informazio pertsonala eskuratunahian, eta egunero ari dira zu grabatzen. Geroeta erakunde gehiago ari da zuri buruzko informazioabiltzen. Poliziak informazio hori erabil dezake delituakargitzeko; delinkuenteek, ordea, euren onurarako. Merkataritza-arlokoerakundeek zuri buruzko informazioa behardute dirua irabazteko. Saltzaileek zuri buruzko ahalik etadatu gehien bildu nahi dituzte. Ezer ez da doan, zeureinformazio pertsonalarekin ordaintzen duzu. Eta gogoanizan erregistratuta dagoen zuri buruzko informazio pertsonalaatzitzeko eskubidea duzula.IKUSI EGIN ZAITZAKETE!Aurrerapen teknologikoek azkar egiten duteaurrera, eta etengabe ari dira aukera berriakeskaintzen:Iragarki egokiakHornitzaile batzuek zuk bidaltzen dituzunposta elektronikoak eskaneatzeko programaberezi bat dute, eta zure interesekoizan litezkeen gaiekin lotutako hitzak bilatzenditu. Hortik, gero, iragarkiak zureinteresen arabera moldatuko dituzte.BilleteelektronikoakHorrelako billeteen bitartez,garraio-konpainiek ondo dakitenon eta noiz egon zaren.Informazioa gorde egitenda, eta, hartara, konpainiahorien web-orrien bitartez,erraz jakin dezakezu azkenaldian non egon zaren.Dena gordetzen da■ Delinkuentziari aurka egiteko asmoz, Europar Batasunak Datuak Gordetzeari buruzko Zuzentarau bat onartudu. Euskadin jadanik aplikatzen ari dira. Arau horren arabera, bi urtez gorde daiteke linea finkotik, telefonomugikorretatik edo IP telefonoetatik egindako deien gaineko informazioa (Espainian epe orokorra 12hilabetekoa da), alde batera utzita elkarrizketaren iraupena. Eta horrek berdin balio du posta elektronikoakbidaltzen eta jasotzen ditugunerako, bai eta Interneten konektatzen garenerako ere.■ Deien gaineko datu guztiak artxibatzen dira; ez, hala ere, elkarrizketen edo bidalitako mezuen edukia.Hatz-markak eta ADN-AHatz-markak, irisa eskaneatzea eta antzeko beste bitarteko biometrikoak geroeta gehiago erabiltzen diren teknologiak dira. Badago ADNaren informazioarekindatu-base bat sortu nahi duenik ere. Egia bada ere horrelako datu-base baten laguntzarekindelinkuenteak harrapatzea errazagoa izango litzatekeela, informaziohori gaizki erabiltzeko arriskua ere badago (gizarte-bazterkeria, laneko bizitzaneragin kaltegarriak, arrazakeria...).

34 35Datu pertsonalak babesteak esan nahi du arauakdaudela inork ez dezan erabil nahierara inoriburuzko informazioa. Pentsatzen dugu orain argiagoizango dituzula zer informazio eta norekin partekatuerabakitzeko irizpideak.Nahiz eta guztiz kontrolatu ezin dituzun egoerakere egon badauden, espero dugu orain seguruagosentituko zarela. Izan ere, gehienetan ZUK ZEUKERABAKITZEN DUZU!Gehiago jakin nahi al duzu?Zure datu pertsonalen babesari buruzko eta gaiariburuzko araudiaren inguruko informazio gehiagobehar baduzu, web-orri honetara jo dezakezu:www.kontuzdatos.infoInformazio baliagarri gehiago eskuratzeko estekak ereaurki ditzakezu eta gai honi buruzko argibideak emanahal dizkizuten beste talde batzuekin harremanetanjartzeko balio dezake. Nahi baduzu, Datuak BabestekoEuskal Bulegoarekin ere jar zaitezke harremanetan.Horretarako, deitu telefono-zenbaki honetara:945 01 62 30 edo idatzi helbide honetara:avpd@avpd.esKONTUA: ZEUK ERABAKI DATUA Zeuk erabaki!

www.kontuzdatos.info