13.07.2015 Views

ZiriTadi monacemebi da mimarTulebebi 2009-2012 wlebisaTvis

ZiriTadi monacemebi da mimarTulebebi 2009-2012 wlebisaTvis

ZiriTadi monacemebi da mimarTulebebi 2009-2012 wlebisaTvis

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

es strategia warmoadgens saqarTvelos mTavrobis 5 wlianiprogramis ,,erTiani saqarTvelo siRaribi gareSe” ganvrcobas <strong>da</strong>prioritetebis Semdgom <strong>da</strong>zustebas ukve miRweuli progresisa <strong>da</strong> axaligamowvevebis gaTvaliswinebiT <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis ganmavlobaSi.saqarTvelos mTavrobis saSualovadiani strategia(<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebi)saqarTvelos mTavrobis ZiriTad prioritetebs <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong>warmoadgens:‣ mosaxleobis keTildReoba _ saqarTvelo siRaribis gareSe;‣ erovnuli usafrTxoebis uzrunvelyofa <strong>da</strong> sruli teritoriuli<strong>da</strong> samoqalaqo reintegracia.zemoaRniSnuli miznebis misaRwevad gaizrdeba mTavrobis orientirebaSedegebze. amisTvis saWiroa swrafva erTi mxriv swrafi <strong>da</strong> farToefeqtis mqone ekonomikuri zrdis uzrunvelyofisaken <strong>da</strong> meore mxriv,siRaribis winaaRmdeg mimarTuli masStaburi socialuri programebisganxorcielebisaken.4


saqarTvelos mTavrobis samoqmedo prioritetebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong><strong>wlebisaTvis</strong>saqarTvelos mTavrobis samoqmedo prioritetebad <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong>ganisazRvreba:erovnuli usafrTxoeba_ saqarTvelos gawevrianeba NATO-Si _ natoSi gawevrianebis yvela etapis<strong>da</strong>sruleba <strong>da</strong> moTxovnebis <strong>da</strong>kmayofileba. saqarTvelo gaxdeba aliansisusafrTxoebis sistemis organuli komponenti <strong>da</strong> ara mxolod usafrTxoebis,,mimRebi“.'_ teritoriuli <strong>da</strong> samoqalaqo reintegracia _ saerTo saxelmwifoebrivprocesebSi afxazeTisa <strong>da</strong> samxreT oseTis/cxinvalis regionis reintegraciisganxorcieleba._ evrokavSirTan urTierTobebSi ,,oTxi Tavisuflebis principis“ ufro farTodgavrceleba –saqonlis, kapitalisa <strong>da</strong> momsaxurebis Tavisufali ga<strong>da</strong>adgilebisuzrunvelyofa. sazogadoebis garkveuli jgufebisaTvis Tavisufaliga<strong>da</strong>adgilebis xarisxis zr<strong>da</strong>, upirveles yovlisa studentebis, mewarmeebisa <strong>da</strong>mecnierebisaTvis._ ruseTis federaciasTan urTierTobebis gaumjobeseba _ TanamSromlobisurTierTgagebisa <strong>da</strong> urTierTpativiscemis principebze <strong>da</strong>fuZneba. ekonomikuriurTierTobebis teqnikuri SezRudvebisa <strong>da</strong> barierebis gareSe ganviTareba.erovnuli keTildReobaekonomikuri, fiskaluri <strong>da</strong> monetaruli politikabolo wlebis ekonomikuri kursisa <strong>da</strong> dinamikis SenarCuneba._ ekonomikis swrafi zr<strong>da</strong> – ekonomikis wliurad saSualod 9%-iT zr<strong>da</strong>.saqarTvelos ga<strong>da</strong>nacvleba msoflio bankis klasifikaciiT ,,saSualomaRalSemosavlianiqveynebis jgufSi“._ ekonomikaSi saxelmwifos wilis Semcireba _ mSp-Tan mimarTebiT biujetisxarjebis wilis Semcireba._ inflaciis stabilurad erTniSna doneze SenarCuneba _ proficitulibiujetisa <strong>da</strong> gatarebuli mkacri monetaruli politikis Sedegad saSualod8%-iani inflacia._ ucxouri pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> portfeluri investiciebis <strong>da</strong> kerZo seqtoris miermoziduli <strong>da</strong>finansebis moculobis gazr<strong>da</strong> – yovelwliurad investiciebismoculoba mSp-is 10%-ze meti._ proficituli biujetebi _ momdevno wlebSi biujetis proficitulobisSenarCuneba.5


_ <strong>da</strong>saqmebis, <strong>da</strong>grovebisa <strong>da</strong> ekonomikuri zrdis xelSemwyobi saga<strong>da</strong>saxadoreJimi – saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadis 15%-mde Semcireba. saprocento Semosavlebze<strong>da</strong> dividendebze ga<strong>da</strong>saxadis gauqmeba;_ saqarTvelos ga<strong>da</strong>qceva saerTaSoriso safinanso centrad – mTeli regionismasStabiT finansuri resursebis mozidva, rac <strong>da</strong>myarebuli iqneba martiv <strong>da</strong><strong>da</strong>bal ga<strong>da</strong>saxadebze, gamWirvale safinanso regulirebaze, reformirebulekonomikaze, regulirebad saga<strong>da</strong>saxado sistemaze. sando saerTaSorisosafinanso institutebis moqmedeba sabanko, sa<strong>da</strong>zRvevo, ga<strong>da</strong>mzRvev, fasianiqaRaldebiT vaWrobis sferoebSi. ukve miRebulia saqarTvelos kanoni `safinansoseqtoris globaluri konkurentunarianobis Sesaxeb~, romelic xels SeuwyobsqveyanaSi finansuri resursebis mozidvas._,,momavali Taobebis fondis“ <strong>da</strong> `stabiluri ganviTarebis fondis“ amoqmedeba –saqarTvelos parlamentis mier ukve miRebulia Sesabamisi sakonmdeblo paketi,romlis safuZvelzec uaxloes momavalSi amoqmeddeba fondebi;_ mSp-Si mimarTebaSi eqsportis wilis zr<strong>da</strong> – liberaluri savaWro politikis,ekonomikuri zrdisa <strong>da</strong> Tavisufali industriuli zonebis ganviTarebis Sedegadeqsportze ekonomikis metad orientireba. _ saxelmwifo sakuTrebaSi mcireraodenobis qonebis arseboba _ privatizebis ufro moqnili <strong>da</strong> efeqtianiformebis <strong>da</strong>nergva._ garantirebuli sakuTrebis ufleba – sakonstitucio, sakanonmdeblocvlilebebisa <strong>da</strong> sasamarTlo praqtikis gaumjobesebis Sedegad kerZosakuTrebis xelSeuxeblobis xarisxis zr<strong>da</strong>. sakuTrebis xelSeuxeblobisuzrunvelyofa ara mxolod sakanonmdeblo, aramed aseve implementaciis <strong>da</strong>aRqmis doneze._ qveynis sakredito reitingis gaumjobeseba _ saerTaSorisod aRiarebulisakredito kvlevebiT Sefasebebis minimum 3 niSnuliT zr<strong>da</strong>._ qveynis sainvesticio garemos Sefasebis gaumjobeseba.mosaxleobis keTildReoba_ socialur programebze gaweuli xarjebis wilis zr<strong>da</strong> biujetSi _socialuri <strong>da</strong>naxarjebis efeqtianobis <strong>da</strong> miznobriobis xarisxis zr<strong>da</strong>. e.w.`brtyeli” <strong>da</strong>xmarebis praqtikis Secvla miznobrivi <strong>da</strong>xmarebis principiT._ mzardi ekonomikuri aqtivobis Sedegad <strong>da</strong>saqmebis zr<strong>da</strong> _ 10 miliar<strong>da</strong>mdemoculobis ucxouri investiciis xelSewyobiT 200 000 axali samuSao adgilisSeqmna._ siRaribis sagrZnoblad Semcireba _ socialuri programebis beneficiarTaraodenobis Semcireba maTi cxovrebis donis gaumjobesebis Sedegad._ gatarebuli sapensio reformis Sedegad socialuri pensiis paketismoculobisa <strong>da</strong> xarisxis zr<strong>da</strong> _ sapensio paketis sagrZnoblad zr<strong>da</strong>, rogorcsiRaribis <strong>da</strong>Zlevis erT-erTi <strong>ZiriTadi</strong> komponenti._ jan<strong>da</strong>cvis infrastruqturis ganviTareba – Tanamedrove stan<strong>da</strong>rtebisSesabamisi 100-ze meti saavadmyofos srulad amoqmedeba._ soflad samedicino momsaxurebis xelmisawvdomoba _ soflis mosaxleobisuzrunvelyofa xelmisawvdomi samedicino <strong>da</strong> 1000-ze meti kargad aRWurvilisoflis eqimis momsaxurebiT.6


_ saxelmwifo/savaldebulo sa<strong>da</strong>zRvevo polisiT 1 000 000 a<strong>da</strong>mianisuzrunvlyofa – sa<strong>da</strong>zRvevo paketiT siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebisyvela wevris, agreTve skolis maswavleblebis, SeiaraRebuli Zalebis sabrZoloSemadgenlobasa <strong>da</strong> policielTa uzrunvelyofa.- programa ,,Rirseuli <strong>da</strong>sawyisi“ gagrZeleba – yvela xelmokle ojaxisaxalSobilze minimum 1000 laris ga<strong>da</strong>cema.logistika, transporti <strong>da</strong> infrastruqtura- foTis Tavisufali industriuli zonis srulfasovnad amoqmedeba _industriuli zonis mier 1.5 mlrd laramde investiciis mozidva. ukveSerCeulia investori, romelic foTis portis mimdebared ganviTarebsTavisufal industriul zonas;- saavtomobilo gzebis infrastruqturis gaumjobeseba – magistraluriavtobanis aRmosavleT seqtoris mSeneblobis <strong>da</strong>sruleba. <strong>da</strong>matebiT, sagzaofondis <strong>da</strong>axloebiT 30%-is reabilitireba.- sahaero mimosvlis intensivobisa <strong>da</strong> <strong>mimarTulebebi</strong>s raodenobis zr<strong>da</strong> –aviakompaniebis ricxvi <strong>da</strong> sahaero gzebiT ga<strong>da</strong>yvanil mgzavrTa raodenobis 2-jerzr<strong>da</strong>. minimum sami saerTaSoriso aeroportis arseboba.- CineTi-saqarTvelo-evropis sarkinigzo mimosvlis SesaZleblobebis Seqmna –yarsi-axalqalaqis rkinigzis mSeneblobis <strong>da</strong>sruleba <strong>da</strong> saqarTvelos rkinigzisTurqeTis rkinigzasTan <strong>da</strong>kavSireba.- <strong>da</strong>matebiT 500 mgvt-ze meti hidroenergetikuli simZlavris Seqmna –hidroresursebis potencialis gamoyenebis 13%-iT zr<strong>da</strong>. energoresursebissaerTo warmoebaSi hidroresursebis wilis 90%-mde zr<strong>da</strong>. 2008 wlis pirvelkvartalSi xeli moewera memorandums, romlis mixedviTac aigeba 119 mgvtsimZlavris mqone hidroeleqtrosadgurebis kaskadi;- energosistemis mdgradobis zr<strong>da</strong> _ seqtoris Semdgomi deregulireba.eleqtroenergiis gamomuSaveba <strong>da</strong> misi miwodeba iqneba stabilizirebuli <strong>da</strong>diversificirebuli. eleqtroenergiis umetesi nawilis ganaxlebadi resursebis(hidroresursebis) gamoyenebiT gamomuSaveba. energoresursebis importiswyaroebis diversificirebis uzrunvelyofa. energosistemis muSaoba mezobeliqveynebis energosistemebTan paralelur reJimSi.- eleqtroenergiis eqsportis gazr<strong>da</strong> –eleqtroenergiis <strong>da</strong>debiTi savaWrosaldos SenarCuneba <strong>da</strong> 2007 welTan Se<strong>da</strong>rebiT 3-jer gazr<strong>da</strong>.- soflis mosaxleobis sawvavis wyaroebis diversificireba – gazifikaciisprogramis ganxorcieleba. gazis seqtoris deregulirebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>matebiTikapitalis mozidvis Sedegad gazificirebul <strong>da</strong>saxlebaTa raodenobis gazr<strong>da</strong>.- trans-azia-evropis optikur-boWkovani sakabelo magistralis (TAE)amoqmedeba _ didi moculobis informaciuli nakadebis gatarebis uzrunvelyofaevropasa <strong>da</strong> azias Soris.7


- kompiuteriT uzrunvelyofili mosaxleobis 2-jer zr<strong>da</strong> _ qalaqisa <strong>da</strong>soflis mosaxleobis internetiT uzrunvelyofis uTanasworobis mkveTradSemcireba.- eleqtronuli ga<strong>da</strong>xdebis xelmisawvdomi saSualebebis amoqmedeba –eleqtronuli ga<strong>da</strong>xdebis ganxorcieleba, maT Soris, fiWuri mobiluri kavSirissaSualebiT. eleqtronuli ga<strong>da</strong>xdebis xelmisawvdomi sistemis amoqmedeba.saqarTvelos finansTa saministroSi amoqmed<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>saxadis eleqtronulideklarirebis sistema.soflis meurneoba <strong>da</strong> bunebrivi resursebi- soflis meurneobis seqtoris efeqtianobis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong> komercializacia _sasoflo-sameurneo seqtorSi saSualo fermeruli meurneobis wili zr<strong>da</strong>.sairigacio sistemebiT moculi farTobis 2,5-jer gazr<strong>da</strong> (130 aTasi ha-<strong>da</strong>n 300aTas ha-mde).- 200-ze meti sasoflo-sameurneo produqciis ga<strong>da</strong>mamuSavebeli sawarmos Seqmna–10 000-mde a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>saqmeba, xolo procesSi 100 000-mde piris CarTva.- bunebrivi resursebis marTvis kerZo seqtoris mier ganaxorcieleba –bunebriviresursebiT sargeblobis licenziis moqmedebis vadis gazr<strong>da</strong>, rac erTis mxriv,uzrunvelyofs ekonomikur efeqtianobas, xolo, meore mxriv, minimumamdeSeamcirebs garemoze mavne zemoqmedebas.ganaTleba, kultura <strong>da</strong> sporti- umaRlesi saswavleblebis konkurentunarianobis gazr<strong>da</strong> _ programis ,,codnisqalaqi“ ganxorcielebis Sedegad umaRlesi saswavleblebis TanamedrovesaganmanaTleblo <strong>da</strong> saswavlo procesSi CarTva. swavlebis xarisxissaerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebTan SesabamisobaSi moyvana. umaRlesi ganaTlebisa <strong>da</strong>samecniero kvlevis integraciis xarisxis gazr<strong>da</strong>.- sajaro saganmanaTleblo sistemis paralelurad kerZo saganmanaTlebloseqtoris ganviTareba _ kerZo investiciebis ganxorcieleba, regionis masStabiTqveynis ga<strong>da</strong>qceva wamyvan saganmanaTleblo centrad.- yvela sajaro skolis Tanamedrove stan<strong>da</strong>rtebTan SesabamisobaSi moyvana _programa „irmis naxtomis“ farglebSi saSualo skolebis kompiuterebiTaRWurva <strong>da</strong> yvela skolis globalur qselSi CarTva.- sportuli infrastruqturis reabilitaciis programis ganxorcieleba –mTeli saqarTvelos masStabiT Tanamedrove stan<strong>da</strong>rtebis Sesabamisi 50-mdesportuli kompleqsis Seqmna. saxelmwifos mier vauCeruli sistemiTgansakuTrebuli niWiT <strong>da</strong>jildoebuli 3 000-mde sportsmenis, xolo„gajansaRebis programis“ farglebSi – siRaribis zRvars miRma myofi 3 000-mde bavSvis <strong>da</strong>finanseba.8


sajaro seqtori_sajaro seqtoris Rirsebaze <strong>da</strong>myarebul principebze <strong>da</strong>fuZneba – sajaroseqtoris efeqtianobis gazrdis mizniT, misi marTvis principebi miuaxlovdebakerZo seqtorisas. sajaro samsaxurSi <strong>da</strong>inergeba sakontraqto sistemiselementebi. <strong>da</strong>inergeba sajaro institutebis saqmianobis Sefasebis gazomvadimeqanizmebi <strong>da</strong> monitoringis mkafio kriteriumebi. Sedegad miviRebT mcire,moqnil, gamWvirvale, efeqtian sajaro samsaxurs. Seiqmneba maRali Tanamdebobispirebze gansakuTrebuli ze<strong>da</strong>mxedvelobis sistema._antikorufciuli reformebis SenarCuneba <strong>da</strong> gaaqtiureba – sajaro samsaxurSiqonebrivi <strong>da</strong> finansuri deklarirebis sistemis gaumjobeseba. eTikis kodeqsisnormebis <strong>da</strong>nergva. <strong>da</strong>qiravebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>winaurebis sistemis gamWvirvaloba. sajaro<strong>da</strong> kerZo seqtorebs Soris mobilurobis gazr<strong>da</strong>._eleqtronuli xelmowerisa <strong>da</strong> erTiani samTavrobo eleqtronuli qselis<strong>da</strong>nergva - eleqtronuli xelmowerebis <strong>da</strong> dokumentebis gamoyenebis <strong>da</strong>nergvarogorc kerZo, ise saxelmwifo seqtorSi. aRniSnulis ganxorcielebis mizniTukve miRebulia saqarTvelos kanoni `eleqtronuli xelmowerisa <strong>da</strong>eleqtronuli dokumentis Sesaxeb~.Tav<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> samarTal<strong>da</strong>mcavi sistema_nato-s stan<strong>da</strong>rtebis Sesabamisi SeiaraRebuli Zalebis formirebis <strong>da</strong>sruleba_ saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis profesiul sawyisebze srulad gadsvla.SeiaraRebuli Zalebis marTvis optimizaciis ganxorcieleba. maTibrZolisunarianobis amaRleba_saaRsrulebo sistemis reforma ganxorcieleba _ sasamarTloga<strong>da</strong>wyvetilebebis droulad <strong>da</strong> efeqtianad aRsrulebis xarisxi zr<strong>da</strong>.-penitenciuri sistemis saerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebTan <strong>da</strong>axloeba –sapatimroadgilebis reabilitacia, sayofacxovrebo pirobebis, kvebisa <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvisgaumjobeseba. probaciis sitemis efeqtianobis gazr<strong>da</strong>. patimarTa uflebebis<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> resocializaciis efeqtiani meqanizmebis SemuSaveba._policiis mxri<strong>da</strong>n sakuTrebisa <strong>da</strong> sicocxlis uflebis <strong>da</strong>cvis xarisxisgaZliereba – policiisadmi sazogadoebis ndobis zr<strong>da</strong>. krizisuli situaciebismarTvis sistemis gaumjobeseba. kvalifikaciis amaRlebis mizniT, saerTaSorisopraqtikaze <strong>da</strong>yrdnobiT, policielTa momzadebis mudmivmoqmedi meqanizmebis<strong>da</strong>nergva9


makroekonomikamakroekonomikuri politikis amocanebisaSualovadian periodSi qveynis makroekonomikuri politika mimarTuli iqnebamakroekonomikuri stabilurobis uzrunvelyofisaken:_ekonomikis mdgradi <strong>da</strong> maRali tempiT zr<strong>da</strong>;_inflaciis erTniSna maCveneblis SenarCuneba;_sainvesticio garemos Semdgomi gaumjobeseba;makroekonomikuri mimoxilva <strong>da</strong> prognozi2005-2007 wlebSi realuri mTliani Si<strong>da</strong> produqtis saSualo wliurma zr<strong>da</strong>m10.5 procenti, xolo saSualo wliurma inflaciam 8.9 procenti Seadgina(cxrili 1).cxrili 1. <strong>ZiriTadi</strong> makroekonomikuri indikatorebi2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. faqt. prog. prog. prog. prog. prog.realuri mSp (zrdis tempi) 9.6 9.4 12.4 7.5 10.0 9.5 9.0 8.5nominaluri mSp (mln lari) 11621.0 13789.9 16998.6 19736.7 23666.2 28118.9 33104.0 38433.8mSp erT sul mosaxleze (aSS dolari) 1478.4 1758.7 2315.4 2994.0 3846.5 4847.3 5884.9 6940.9samomxmareblo fasebis indeqsi(saSualo periodis ganmavlobaSi) 8.3 9.2 9.2 8.0 9.0 8.5 8.0 7.0mimdinare angariSi (procentulad mSp-Tan)-10.8 -15.3 -19.0 -18.9 -16.6 -13.6 -10.4 -8.0a. ekonomikuri zr<strong>da</strong>mimoxilva2007 wels, 2006 welTan Se<strong>da</strong>rebiT, mTliani Si<strong>da</strong> produqtis realurma zr<strong>da</strong>m12.4 procenti Seadgina <strong>da</strong> nominalur gamoxatulebaSi 17.0 mlrd larsgautol<strong>da</strong>.10


soflis meurneobis, mrewvelobis, mSeneblobis, vaWrobisa <strong>da</strong> transportis<strong>da</strong>rgebma ganapirobes mSp-is 6.3 procentiT zr<strong>da</strong>, rac mTliani Si<strong>da</strong> produqtissaerTo matebis 50.8 procentia.mrewveloba2007 wels mrewvelobis <strong>da</strong>rgSi Seqmnili <strong>da</strong>matebuli Rirebuleba 12.5procentiT gaizar<strong>da</strong>.2007 wlis ganmavlobaSi zr<strong>da</strong>s hqon<strong>da</strong> adgili mrewvelobis <strong>da</strong>rgis samivesferoSi. maT Soris:ga<strong>da</strong>mamuSavebel mrewvelobaSi warmoebis moculobam 13.7 procentiT moimata.eleqtroenergiis, airisa <strong>da</strong> wyalmomaragebis sfero 5.5 procentiT gaizar<strong>da</strong>.samTomompovebel mrewvelobaSi 20.2 procentiani mateba <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong>.mrewvelobis wili mSp-is <strong>da</strong>rgobriv struqturaSi 2006 welTan Se<strong>da</strong>rebiT 0.6procentuli punqtiT Semcir<strong>da</strong> <strong>da</strong> 11.8 procenti Seadgina.2007 wels mrewvelobis <strong>da</strong>rgma mSp-is 1.5 procentiT zr<strong>da</strong> ganapiroba.soflis meurneoba2006 wlisagan gansxvavebiT, 2007 wels zr<strong>da</strong> <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> soflis meurneobaSi.<strong>da</strong>rgSi Seqmnili realuri <strong>da</strong>matebuli Rirebuleba 8.8 procentiT gaizar<strong>da</strong>.soflis meurneobis xarjze mSp 1.0 procentiT gaizar<strong>da</strong>.infrastruqtura, vaWroba <strong>da</strong> safinanso saqmianoba2007 wels mSp-Tan Se<strong>da</strong>rebiT swrafi tempebiT viTardebodnen mSeneblobis,sastumroebisa <strong>da</strong> restornebis, transportis, safinanso saqmianobisa <strong>da</strong>operaciebi uZravi qonebiT, ijara <strong>da</strong> komerciuli saqmianobis <strong>da</strong>rgebi.am <strong>da</strong>rgebSi Seqmnili <strong>da</strong>matebuli Rirebuleba, 2006 welTan Se<strong>da</strong>rebiT,gaizar<strong>da</strong> Sesabamisad: mSeneblobaSi 14.3 procentiT, sastumroebsa <strong>da</strong>restornebSi 13.5 procentiT, transportSi 14.4 procentiT, safinansosaqmianobaSi 14.7 procentiT <strong>da</strong> operaciebi uZravi qonebiT, ijara <strong>da</strong>komerciuli saqmianobis <strong>da</strong>rgSi 14.8 procentiT.prognozimTliani Si<strong>da</strong> produqti2008 wels, wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT, realuri mTliani Si<strong>da</strong> produqtisavaraudod 7.5 procentiT gaizrdeba <strong>da</strong> nominalur gamoxatulebaSi 19.7 mlrdlars ga<strong>da</strong>aWarbebs (nax. 1).saSualovadian periodSi (<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebi) mSp-is zrdis saSualo wliurimaCvenebeli savaraudod 9.0 procentis farglebSi iqneba.11


investiciebi <strong>da</strong> samomxmareblo xarjebi2008 wels, 2007 welTan Se<strong>da</strong>rebiT, kerZo investiciebis mosalodnelinominaluri moculoba gaizardeba <strong>da</strong> mSp-is 31 procents miaRwevs. SemdgomioTxi wlis ganmavlobaSi kerZo investiciebs zrdis tendencia eqneba <strong>da</strong> <strong>2012</strong>wlisaTvis savaraudod mSp-is 32 procentamde iqneba.2008 wels savaraudod 9.0 procentiT gaizrdeba realuri samomxmarebloxarjebis moculoba. zrdis tendecias eqneba adgili <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebSic.nax. 1 nominaluri mSp-is dinamika (mln lari)40000.035000.030000.025000.020000.015000.010000.05000.00.02005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>nax. 2. mSp erT sul mosaxleze (aSS dolari)7000.06000.05000.04000.03000.02000.01000.00.02005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>12


mimoxilvab. sagareo seqtorimimdinare angariSis deficiti2007 wels 2006 welTan Se<strong>da</strong>rebiT, mimdinare angariSis deficiti gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong>-1917.9 mln aSS dolari Seadgina.2007 wels gaizar<strong>da</strong> mimdinare angariSis deficitis fardobiTi maCvenebelic <strong>da</strong>mSp-is 18.8 procenti Seadgina. 2006 wlisaTvis analogiuri maCvenebeli 15.3procents udri<strong>da</strong>.2007 wels mimdinare angariSis deficitis aseTi mateba mniSvnelovnadganapiroba ucxouri kapitalis Semodinebam, radgan ucxouri investiciebismatebam gazar<strong>da</strong> moTxovna saimporto saqonelze <strong>da</strong> Sesabamisad gaizar<strong>da</strong>importis moculoba.savaWro brunva2007 wels saqarTvelos sagareo savaWro brunvam 7080.6 mln aSS dolariSeadgina, rac 2006 wlis Sesabamis maCvenebels 32.3 procentiT aRemateba.savaWro brunvaSi eqsporti Seadgens 2104.1 mln aSS dolars (gaizar<strong>da</strong> 26.3%-iT), xolo importi 4976.5 mln aSS dolars (gaizar<strong>da</strong> 35.0%-iT).2007 wels saqarTvelos uaryofiTma savaWro saldom moimata <strong>da</strong> -2872.3 mlnaSS dolari Seadgina.2007 wels, savaWro brunvis mixedviT, ZiriTad savaWro partnior qveynebsSoris pirvel adgilze TurqeTia. misi wili mTlian savaWro brunvaSi 13.9procents Seadgens. meore adgilze 10.4 procentiT ukrainaa, Semdeg modianruseTi (9.8 procenti), azerbaijani (8.0 procenti) <strong>da</strong> germania (6.9 procenti).eqsportis mixedviT ZiriTad savaWro partnior qveynebs Soris pirveli adgiliTurqeTs uWiravs. am qveynis wilad modis mTliani eqsportis 13.9 procenti.meore adgilze 12.1 procentiT aSS, mesameze azerbaijani 11.1 procentiT, xolomeoTxeze 8.9 procentiT somxeTia.importis mixedviT ZiriTad savaWro partnior qveynebs Soris pirvel adgilzeTurqeTia. misi wili mTlian importSi 14.0 procentia. meore adgili 11.1procentiT ruseTs, mesame ki 11.0 procentiT ukrainas uWiravs.2007 wels sagareo vaWrobis sasaqonlo struqturis mixedviT saqonliseqsportSi pirvel adgilze 12.9 procentiT feroSenadnobebia, Semdeg modianSavi liTonebis jarTi (7.8 procenti), spilenZis madnebi <strong>da</strong> koncentratebi (6.4procenti) <strong>da</strong> a.S.13


importis sasaqonlo struqturaSi pirvel adgilze 10.7 procentiT navTobi <strong>da</strong>navTobproduqtebia. Semdeg modis msubuqi avtomobilebi, romelTa nawiliSemdgomSi gadis eqsportze (7.1 procenti), navTobis airebi <strong>da</strong> airisebrinaxSirwyalbadebi (5.6 procenti) <strong>da</strong> a.S.prognozisavaWro brunva <strong>da</strong> mimdinare angariSis deficitisaprognozo periodSi mosalodnelia sagareo savaWro brunvis zr<strong>da</strong>.prognozuli gaTvlebiT, 2008 wels 2007 welTan Sea<strong>da</strong>rebiT mimdinareangariSis deficitis wili mSp-is mimarT mniSvnelovnad ar Seicvleba. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebSi ki eqsportis zrdis tempebi ga<strong>da</strong>aWarbebs importis zrdis tempebs<strong>da</strong> Sesabamisad Semcirdeba mimdinare angariSis deficitis fardobiTi maCvenebeli.mimdinare angariSis deficitis wili mSp-is mimarT 2008 wlisaTvis -18.9procentis, xolo <strong>2009</strong> wlisaTvis ki -16.6 procentis donezea mosalodneli.garegani Sokebis ararsebobis SemTxvevaSi aRniSnuli tendecia SenarCunebuliiqneba Semdgom wlebSic <strong>da</strong> <strong>2012</strong> wlisaTvis mimdinare angariSis deficitisfardobiTi maCvenebelis mniSvneloba savaraudod -8.0 procentis farglebSiiqneba.g. monetaruli seqtorimimoxilvasamomxmareblo fasebi2007 wlis dekemberSi, 2006 wlis dekemberTan Se<strong>da</strong>rebiT, samomxmareblofasebi 11.0 procentiT gaizar<strong>da</strong>, xolo samomxmareblo fasebis saSualowliurma maCvenebelma 9.2 procentiT moimata.2007 wlis inflaciaze yvelaze mniSvnelovani gavlena samomxmareblo kalaTis(gamsxvilebuli jgufebis mixedviT) samma sasaqonlo jgufma moaxdina.samomxmareblo fasebis saerTo done gazardes: sursaTma <strong>da</strong> ualkoholosasmelebma 5.7 procentiT, sacxovrebeli saxli, wyali, eleqtroenergia, airi<strong>da</strong> saTbobis sxva saxeebma 2.4 procentiT, transportma 1.4 procentiT.laris gacvliTi kursi aSS dolaris mimarT2007 wlis ganmavlobaSi laris gacvliTi kursi aSS dolaris mimarT amaRlebistendeciiT xasiaTdebo<strong>da</strong>.2007 wlis bolos laris kursma 1.59 lari Seadgina erT aSS dolarze, rac7.1 procentiT naklebia 2006 wlis bolosaTvis arsebul maCvenebelze.laris saSualo wliuri kursi ki 6.0 procentiT gamyar<strong>da</strong> <strong>da</strong> 1.67 lari/aSSdolaris doneze <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong>.14


Tumca un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom erovnuli bankis <strong>monacemebi</strong>T realuri efeqturigacvliTi kursi faqtiurad ar Secvlila.fulis masaerovnuli bankis <strong>monacemebi</strong>T, 2007 wlis bolos, 2006 wlis bolosTanSe<strong>da</strong>rebiT, sarezervo fulis masa 40.1 procentiT gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> 1781.8 mln larsgautol<strong>da</strong>.2007 wlis dekembris bolosaTvis M3 farTo fulis agregatis moculobam4027.5 mln lari Seadgina, rac 49.7 procentiT aRemateba wina wlisanalogiur maCvenebels. amave periodSi M2 fulis masa 54.3 procentiTgaizar<strong>da</strong>.gasuli wlis ganmavlobaSi depozitebi ucxour valutaSi 45.2 procentiT,xolo depozitebi erovnul valutaSi ki 76.5 procentiT gaizar<strong>da</strong>.icvlebo<strong>da</strong> fulis multiplikatoric. wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT M3-ismultiplikatorma 0.15 punqtiT moimata <strong>da</strong> 2.26 gautol<strong>da</strong>, xolo M2-ismultiplikatori 0.12 punqtiT gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> 1.21 Seadgina.2007 wels dolarizaciis koeficienti wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT 4.3 procentulipunqtiT Semcir<strong>da</strong> <strong>da</strong> 65.3 procents gautol<strong>da</strong>.fulis mimoqcevis siCqare M3 fulis agregatis mixedviT 0.9 erTeuliTSemcir<strong>da</strong> <strong>da</strong> 4.2 Seadgina. M2-Tvis ki aRniSnuli maCvenebeli 7.9 gautol<strong>da</strong>,rac 2.0 erTeuliT naklebia 2006 wlis Sesabamis mniSvnelobaze.saprocento ganakveTebi2007 wels 2006 welTan Se<strong>da</strong>rebiT saSualo wliuri saprocento ganakveTisesxebze erovnul valutaSi 1.3 procentuli punqtiT gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> 21.1procents gautol<strong>da</strong>. ucxour valutaSi ki sesxebze saprocento ganakveTi arSecvlila <strong>da</strong> 17.4 procenti Seadgina.saSualo wliuri saprocento ganakveTi depozitebze erovnul valutaSi 0.1procentuli punqtiT, ucxour valutaSi ki 0.8 procentuli punqtiT gaizar<strong>da</strong><strong>da</strong> Sesabamisad 10.2 procenti <strong>da</strong> 8.4 procenti Seadgina.prognoziprognozuli SefasebebiT 2008 wlisaTvis samomxmareblo fasebi savaraudod 8.0procentiT gaizrdeba. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong> samomxmareblo fasebis saSualowliuri cvlileba ki 7-9 procentis farglebSia mosalodneli.saprognozo periodSi mosalodnelia fulis mimoqcevis siCqaris Semcirebarogorc M3-Tvis, ise M2-Tvis. fulis multiplikatorebisaTvis ki zrdistendeciaa mosalodneli.15


d. <strong>da</strong>saqmeba <strong>da</strong> umuSevrobamimoxilvastatistikuri <strong>monacemebi</strong>T 2006 wels qveynis ekonomikaSi <strong>da</strong>saqmebulTaraodenobam 1747.3 aTasi kaci Seadgina. <strong>da</strong>saqmebulTa 34.6 procenti <strong>da</strong>qiravebiTiyo <strong>da</strong>saqmebuli, xolo 65.4 procenti ki TviT<strong>da</strong>saqmebuli.2006 wels 2005 welTan Se<strong>da</strong>rebiT umuSevarTa raodenoba 1.7 procentiTSemcir<strong>da</strong> <strong>da</strong> umuSevrobis donem 13.8 procenti Seadgina.prognozisaprognozo periodSi mosalodnelia umuSevrobis donis Semcireba.2008-<strong>2012</strong> wlebSi umuSevrobis Semcireba ZiriTa<strong>da</strong>d ganxorcieldebaekonomikuri zrdis xarjze.fiskaluri politika2007 wels 2006 welTan Se<strong>da</strong>rebiT naerTi biujetis Semosavlebis wilma mSp-ismimarT 2.5 procentiT moimata, xolo saxelmwifo investiciebis moculoba 1.5-jer gaizar<strong>da</strong>.2007 wels, wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT, 6.5 procentuli punqtiT Semcir<strong>da</strong>mTavrobis valis wili mSp-Tan mimarTebaSi <strong>da</strong> 25.5 procents gautol<strong>da</strong>.grZelvadiani periodisTvis mTavrobis strategiaa fiskaluri mdgomareobis kidevufro gaumjobeseba, rac uzrunvelyofs:• ekonomikuri zrdis maRali tempis SenarCunebas;• makroekonomikur stabilurobas;• xarjebis zr<strong>da</strong>s prioritetul mimarTulebebze;• safinanso wesrigis gaZlierebas;<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebisTvis fiskaluri politikis amocanebs warmoadgens:• xarjebis mimarTva iseT prioritetul mimarTulebebze, rogoricaasocialuri sfero, investiciebi infrastruqturis ganviTarebisaTvis,usafrTxoeba <strong>da</strong> marTlwesrigi;• proficituli biujetis <strong>da</strong>gegmva;• biujetis xarjebis wilis Semcireba mSp-Tan mimarTebaSi;• kanonmdeblobiT ukve Seqmnili specialuri fondebis amoqmedeba;16


aRniSnuli miznebis misaRwevad ganxorcieldeba:• saga<strong>da</strong>saxado kanonmdeblobis Semdgomi liberalizacia:o xuTi wlis ganmavlobaSi etapobrivad saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadisganakveTi Semcirdeba 25 procenti<strong>da</strong>n 15 procentamde;o moxdeba dividendebisa <strong>da</strong> procentebis ga<strong>da</strong>saxadis ganuleba;• saxelmwifo xarjebis menejmentis Semdgomi srulyofa;cxrili 2. <strong>ZiriTadi</strong> fiskaluri indikatorebi 2005-<strong>2012</strong> wlebSi(procentulad mSp-Tan)2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>Semosavlebi 24.2 26.8 29.3 28.5 26.4 25.8 25.5 24.8ga<strong>da</strong>saxadebi 17.1 19.2 21.6 24.7 24.4 24.3 24.3 23.7socialuri Senatanebi 3.7 3.6 4.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0grantebi 0.9 1.2 0.6 0.9 0.7 0.6 0.5 0.4sxva Semosavlebi 2.5 2.7 2.8 2.9 1.2 1.0 0.8 0.7xarjebi 20.1 22.2 25.0 25.2 21.4 21.0 20.6 19.8Sromis anazRaureba 4.7 4.1 4.0 5.2 5.2 5.2 5.2 5.2saqoneli <strong>da</strong> momsaxureba 4.9 5.6 9.3 7.7 4.9 4.9 4.8 4.3procenti 1.0 0.8 0.6 0.9 0.7 0.6 0.5 0.4subsidiebi 3.8 2.4 2.3 2.1 1.4 1.2 1.0 0.8grantebi 0.0 0.0 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0socialuri uzrunvelyofa 4.8 5.5 5.0 6.6 6.6 6.6 6.6 6.6sxva xarjebi 0.9 3.8 3.7 2.7 2.5 2.5 2.5 2.5saoperacio saldo 4.1 4.5 4.2 3.3 5.0 4.9 4.9 4.9arafinansuri aqtivebis wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> 1.9 1.2 3.4 3.2 4.6 4.7 4.7 4.7mTliani saldo 2.2 3.4 0.8 0.1 0.4 0.2 0.2 0.2finansuri aqtivebis wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> 0.2 1.2 0.3 4.3 0.3 0.2 0.2 0.2valdebulebebs wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> -1.4 -0.9 0.0 4.2 0.1 0.1 0.1 0.0depozitebze naSTis cvlileba (+ zr<strong>da</strong>) 0.6 1.3 0.5 0.0 0.1 0.1 0.1 0.117


2007 wlis sabiujeto Semosulobebis analizisaqarTvelos naerTi biujetis Semosavlebis saxiT naerT biujetSi 2007wels mobilizebul iqna 4 972.6 mln lari, rac 34.6 procentiT metia 2006wlis Sesabamis maCvenebelze. mTliani Si<strong>da</strong> produqtis mimarT misi wili 29.3procentamde amaRl<strong>da</strong>. (cxrili 3)cxrili 3. naerTi biujetis SemosavlebinaerTi biujetimln. larid a s a x e l e b a2007gegma faqti +/- % mSp 2007/2006%saga<strong>da</strong>saxadoSemosavlebSiga<strong>da</strong>saxadebiswiliSemosavlebi 4,877.2 4,972.6 81.6 102.0 29.3 134.6ga<strong>da</strong>saxadebi 3,625.5 3,669.1 66.3 101.2 21.6 138.6saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadi 519.6 526.8 7.1 101.4 3.1 136.5 14.4mogebis ga<strong>da</strong>saxadi 556.5 554.8 -1.7 99.7 3.3 162.6 15.1<strong>da</strong>matebuli Rirebulebis ga<strong>da</strong>saxadi 1,942.2 1,973.7 31.4 101.6 11.6 148.1 53.8aqcizi 428.0 428.6 0.6 100.1 2.5 127.7 11.7sabaJo ga<strong>da</strong>saxadi 49.5 52.0 2.5 105.0 0.3 39.2 1.4qonebis ga<strong>da</strong>saxadi 106.2 107.9 1.7 101.6 0.6 125.7 2.9sxva araklasificirebuli ga<strong>da</strong>saxadebi 23.5 25.4 1.9 108.0 0.1 77.1 0.7socialuri Senatanebi 699.3 722.0 22.8 103.2 4.2 143.6grantebi 99.9 102.1 23.8 102.1 0.6 60.9sxva Semosavlebi 452.5 479.5 32.9 106.0 2.8 127.0SeniSvna: cxrili gakeTebulia saxazino samsaxuris <strong>monacemebi</strong>s mixedviT.ga<strong>da</strong>saxadebis saxiT mobilizebul iqna 3 669.1 mln lari, rac saprognozomaCveneblze 1.2 procentiT metia. 2006 welTan Se<strong>da</strong>rebiT saga<strong>da</strong>saxadoSemosavlebis moculobam 38.6 procentiT moimata. mTliani Si<strong>da</strong> produqtismimarT misi wili 21.6 procentamde amaRl<strong>da</strong>.saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadis saxiT 2007 wels mobilizebul iqna 526.8 mlnlari, rac saprognozo maCveneblis 101.4 procentia. mobilizebuli Tanxebi wina18


welTan Se<strong>da</strong>rebiT 36.5 procentiT gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> mSp-is mimarT 3.1 procentiSeadgina. saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadis wili ga<strong>da</strong>saxadebSi 14.4 procentia.cxrili 4. naerTi biujetis Semosavlebi 2005-2007 wlebSimln larid a s a x e l e b a 2005 2006 2007Semosavlebi 2,810.3 3,694.6 4,972.6ga<strong>da</strong>saxadebi 1,982.7 2,646.5 3,669.1saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadi 290.8 385.9 526.8mogebis ga<strong>da</strong>saxadi 210.3 341.1 554.8<strong>da</strong>matebuli Rirebulebis ga<strong>da</strong>saxadi 987.4 1,332.7 1,973.7aqcizi 286.4 335.6 428.6sabaJo ga<strong>da</strong>saxadi 123.4 132.4 52.0qonebis ga<strong>da</strong>saxadi 60.4 85.8 107.9sxva araklasificirebuli ga<strong>da</strong>saxadebi 24.0 32.9 25.4socialuri Senatanebi 428.8 502.8 722.0grantebi 104.6 167.6 102.1sxva Semosavlebi 294.3 377.6 479.5SeniSvna: cxrili gakeTebulia saxazino samsaxuris <strong>monacemebi</strong>s mixedviTmogebis ga<strong>da</strong>saxadis saxiT 2007 wels mobilizebul iqna 554.8 mln lari,rac saprognozo maCveneblis 99.7 procentia. mobilizebuli Tanxebi wina welTanSe<strong>da</strong>rebiT 62.6 procentiT gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> mSp-is mimarT 3.3 procenti Seadgina.mogebis ga<strong>da</strong>saxadis wili ga<strong>da</strong>saxadebSi 15.1 procentia.<strong>da</strong>matebuli Rirebulebis ga<strong>da</strong>saxadis saxiT 2007 wels mobilizebul iqna1 973.7 mln lari, rac saprognozo maCveneblis 101.6 procentia. mobilizebuliTanxebi wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT 48.1 procentiT gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> mSp-is mimarT 11.6procenti Seadgina. <strong>da</strong>matebuli Rirebulebis ga<strong>da</strong>saxadis wili ga<strong>da</strong>saxadebSi53.8 procentia.aqcizis saxiT, romlis wili ga<strong>da</strong>saxadebSi 11.7 procentia, mobilizebuliqna 428.6 mln lari. es wina wlis faqtiur maCvenebelTan Se<strong>da</strong>rebiT 27.7procentiT metia <strong>da</strong> saprognozo maCveneblis 100.1 procents Seadgens. aqciziswili mSp-is mimarT 2.5 procentia.19


sabaJo ga<strong>da</strong>saxadis saxiT, romlis wili ga<strong>da</strong>saxadebSi 1.4 procentia,mobilizebul iqna 52.0 mln lari, rac saprognozo maCveneblis 105.0 procentsSeadgens. sabaJo ga<strong>da</strong>saxadis wili mSp-is mimarT 0.3 procentia.sxva Semosavalebis saxiT 2007 wels mobilizebul iqna 479.5 mln lari,rac saprognozo maCveneblis (452.5 mln lari) 106.0 procentia. mobilizebuliTanxebi wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT 27.0 gaizar<strong>da</strong>. mSp-s mimarT misi wili 2.8procentia. sxva Semosavlebis wili Semosulobebis 7.9 procents Seadgens.cxrili 5. Semosulobebi naerTi biujetis arafinansuri aqtivebis Semcirebi<strong>da</strong>nmln larid a s a x e l e b anaerTi biujeti2007%gegma faqti +/- % mSp 2007/2006arafinansuri aqtivebi 906.2 888.7 -17.5 98.1 5.2 123.7<strong>ZiriTadi</strong> aqtivebi 837.9 819.5 -18.4 97.8 4.8 145.2arawarmoebuli aqtivebi 68.3 69.2 0.9 101.3 0.4 44.9radiosixSiruli speqtriT sargeblobislicenzia 68.3 69.2 0.9 101.3 0.4 44.9SeniSvna: cxrili gakeTebulia saxazino samsaxuris <strong>monacemebi</strong>s mixedviT.arafinansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>n 2007 wels mobilizebul iqna 888.7mln lari, rac saprognozo maCveneblis (906.2 mln lari) 98.1 procentia.mobilizebuli Tanxebi wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT 23.7 gaizar<strong>da</strong>. arafinansuriaqtivebis relizacii<strong>da</strong>n miRebuli Tanxebis moculobis mSp-Tan fardobismaCvenebeli 5.2 procents gautol<strong>da</strong>. arafinansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>nmiRebuli Tanxebis wili Semosulobebis 14.7 procents Seadgens. (cxrili 5)cxrili 6. Semosulobebi naerTi biujetis arafinansuri aqtivebis Semcirebi<strong>da</strong>n 2005-2007wlebSi20


mln larid a s a x e l e b a 2005 2006 2007arafinansuri aqtivebi 438.0 718.7 888.7<strong>ZiriTadi</strong> aqtivebi 419.4 564.5 819.5arawarmoebuli aqtivebi 18.6 154.2 69.2radiosixSiruli speqtriT sargeblobislicenzia 18.6 154.2 69.2SeniSvna: cxrili gakeTebulia saxazino samsaxuris <strong>monacemebi</strong>s mixedviT.finansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>n 2007 wels mobilizebul iqna 171.3mln lari, rac saprognozo maCveneblis (165.3 mln lari) 103.6 procentia.finansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>n miRebuli Tanxebis moculobis mSp-Tanfardobis maCvenebeli 1.0 procents miaRwevs. finansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>nmiRebuli Tanxebis wili Semosulobebis 2.8 procents Seadgens.21


2008 wlis sabiujeto Semosulobebis prognozisaSualovadian periodSi sabiujeto Semosavlebis prognozuli gaTvlebisgakeTebisas gaTvaliswinebuli iqna fiskalur sferoSi momx<strong>da</strong>ri cvlilebebi <strong>da</strong>maTi SesaZlo Sedegebi.naerTi biujetis Semosavlebis moculobis zr<strong>da</strong> 2008 wels ganisazRvra13.0 procentis farglebSi, xolo misi wili mSp-is mimarT 28.5 procentsgautol<strong>da</strong>.naerTi biujetis ga<strong>da</strong>saxadebis moculobis zr<strong>da</strong> ganisazRvra 32.9procentis farglebSi, xolo misi wili mSp-is mimarT 24.7 procentsgautol<strong>da</strong>, maT Soris:saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadis moculobis zr<strong>da</strong> ganisazRvra 159.5 procentiT,xolo mSp-s mimarT _ 6.9 procentis farglebSi;mogebis ga<strong>da</strong>saxadis moculobis mSp-Tan fardobis maCvenebeli 2.7procentia;<strong>da</strong>matebuli Rirebulebis ga<strong>da</strong>saxadis moculobis zr<strong>da</strong> ganisazRvra 14.5procentiT, xolo mSp-s mimarT _ 11.4 procentis farglebSi;aqcizis moculobis zr<strong>da</strong> ganisazRvra 9.7 procentiT, xolo mSp-s mimarT_ 2.4 procentis farglebSi;qonebis ga<strong>da</strong>saxadis moculobis zr<strong>da</strong> ganisazRvra 27.0 procentiT, xolomSp-s mimarT _ 0.7 procentis farglebSi;sxva Semosavlebis moculobis zr<strong>da</strong> ganisazRvra 18.1 procentiT, xolomSp-s mimarT _ 2.9 procentis farglebSi;2008 wels naerTi biujetis arafinansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>nmisaRebi Tanxebis moculobis mSp-Tan fardobis maCvenebeli 2.2 procentsgautol<strong>da</strong>.finansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>n misaRebi Tanxebis moculobis mSp-Tanfardobis maCvenebeli 0.2 procentia.22


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis Semosulobebis prognozisaSualovadian periodSi sabiujeto Semosulobebis prognozuli gaTvlebisgakeTebisas gaTvaliswinebul iqna fiskalur sferoSi momx<strong>da</strong>ri cvlilebebi <strong>da</strong>mis mier gamowveuli SesaZlo Sedegebi. prognozuli gaTvlebiT, <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong>wlebSi, zrdis tendencia eqneba naerT biujetSi mobilizebuli Tanxebismoculobas. (ix. <strong>da</strong>narTi #3)saprognozo periodSi yovelwliurad Semosavlebis moculoba saSualod14 procentiT gaizrdeba. rac Seexeba ga<strong>da</strong>saxadebs, savaraudod misiyovelwliuri nominaluri zr<strong>da</strong> 17 procentis farglebSi iqneba mosalodneli.<strong>2009</strong> wels savaraudod 11.0 procentiT gaizrdeba naerTi biujetisSemosavlebis saprognozo maCveneblebi wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT. prognozuligaTvlebiT naerTi biujetis Semosavlebis zrdis tendencias eqneba adgili2010-<strong>2012</strong> wlebSic. <strong>2009</strong> wlisTvis naerTi biujetis Semosavlebis saprognozomaCveneblebis mSp-Tan fardobis maCvenebeli 26.4 procents miaRwevs.<strong>2009</strong> wels naerTi biujetis ga<strong>da</strong>saxadebis moculobis zr<strong>da</strong> 18.6procentis farglebSia mosalodneli, xolo misi wili mTliani Si<strong>da</strong> produqtismimarT 24.4 procents gautoldeba.2010 wlisTvis saga<strong>da</strong>saxado Semosavlebis moculobis wili mSp-TanmimarTebaSi savaraudod Semcirdeba 24.3 procentamde.mSp-sTan ga<strong>da</strong>saxadebis saprognozo maCveneblebis Semcireba gamowveuliaim garemoebiT, rom saga<strong>da</strong>saxado Semosavlebis prognozirebisasgaTvaliswinebul iqna saga<strong>da</strong>saxado kodeqsSi gasatarebeli cvlilebebi, kerZod,saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadis ganakveTebis Semcireba (<strong>2009</strong> weli - saSemosavloga<strong>da</strong>saxadi – 24.0%, procentebis <strong>da</strong> dividendebis saxiT miRebuli Semosavlis<strong>da</strong>sabegri ganakveTi – 9%, 2010 weli - saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadi – 22.0%,procentebis <strong>da</strong> dividendebis saxiT miRebuli Semosavlis <strong>da</strong>sabegri ganakveTi –7%, 2011 weli - saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadi – 20.0%, procentebis <strong>da</strong>dividendebis saxiT miRebuli Semosavlis <strong>da</strong>sabegri ganakveTi – 5%, <strong>2012</strong> weli- saSemosavlo ga<strong>da</strong>saxadi – 18.0%, procentebis <strong>da</strong> dividendebis saxiTmiRebuli Semosavlis <strong>da</strong>sabegri ganakveTi – 3%, 2013 weli - saSemosavlo23


ga<strong>da</strong>saxadi – 15.0%, procentebis <strong>da</strong> dividendebis saxiT miRebuli Semosavlis<strong>da</strong>sabegri ganakveTi – 0%.).<strong>2009</strong> wels naerTi biujetis sxva Semosavlebis wili mTliani Si<strong>da</strong>produqtis mimarT savaraudod 1.2 procents gautoldeba.<strong>2009</strong> wels naerTi biujetis arafinansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>nmisaRebi Tanxebis moculobis mSp-Tan fardobis maCvenebeli 0.1 procentsgautoldeba. wina welTan Se<strong>da</strong>rebiT Semcireba gamowveulia im garemoebiT, rom`momavali Taobebisa <strong>da</strong> stabiluri ganviTarebis fondebis Sesaxeb~ <strong>da</strong>`Semosulobebis biujetebs Soris ganawilebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonebisSesabamisad, saxelmwifo biujetis arafinansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>nmiRebuli Semosulobebi miimarTeba `momavali Taobebisa <strong>da</strong> stabiluriganviTarebis fondebSi~ <strong>da</strong> ar povebs asaxvas saxelmwifo biujetSi. amdenad,<strong>2009</strong> wlis naerT biujetSi gaTvaliswinebulia mxolod TviTmmarTvelierTeulebis biujetis arafinansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>n misaRebi Tanxebismoculoba.finansuri aqtivebis realizacii<strong>da</strong>n misaRebi Tanxebis moculobis mSp-Tanfardobis maCvenebeli 0.1 procentia.24


2007 wlis gamoyofili asignebebis mokle mimoxilva2007 wlis saxelmwifo biujetis gegmiuri maCvenebeli 2006 wlisanalogiur maCvenebels 1,4-jer, xolo 2004 wlis maCvenebels 1.9-jer aRemateba.aRmasrulebeli xelisuflebis mier srulad Sesrul<strong>da</strong> wliuri sabiujetokanonis farglebSi aRebuli valdebulebebi.2007 wlis saxelmwifo biujetis xarjviT nawilSi mniSvnelovani yuradReba<strong>da</strong>eTmo qveynis strategiuli <strong>mimarTulebebi</strong>s <strong>da</strong>finansebas. am periodSigatarebuli RonisZiebebi<strong>da</strong>n aRsaniSnavia Semdegi:• mniSvnelovani saxsrebi, 1 500.3 mln lari, mimarTul iqna qveynisTav<strong>da</strong>cvisunarianobis amaRlebaze. romlis farglebSi ganxorciel<strong>da</strong> SemdegimniSnelovani RonisZiebebi: etapobrivad mimdinareob<strong>da</strong> rigi samxedromosamsaxureebis Sromis anazRaurebis zr<strong>da</strong>, specifiki<strong>da</strong>n <strong>da</strong> SeiaraRebuliZalebisaTvis metad saWiro specialobebi<strong>da</strong>n gamomdinare, mosamsaxureTaTvis<strong>da</strong>wes<strong>da</strong> specialuri <strong>da</strong>namatebi, agreTve mimdinareob<strong>da</strong> oficerTa sacxovrebelibinebis mSenebloba, ris Sedega<strong>da</strong>c mniSvnelovnad gaizar<strong>da</strong> samxedro samsaxurSiCaricxvis msurvelTa raodenoba. mimdinareob<strong>da</strong> moZvelebuli sabWoTaSeiaraRebis Canacvleba axali Tanamedrove aRWurvilobiT; SekeT<strong>da</strong>, rogorcsamxedro-sazRvao Zalebis, ise saxmeleTo <strong>da</strong> sahaero jarebis samxedrospecteqnika; Catar<strong>da</strong> savele swavleba `mxe<strong>da</strong>ri-2007~, xolo saqarTvelosteritoriul wylebSi _ saqarTvelosa <strong>da</strong> safrangeTis sazRvao ZalebiserToblivi wvrTna;• saqarTvelos Tav<strong>da</strong>cvis saministroSi mimdinareob<strong>da</strong> farTomasStabianireformebi NATO-s stan<strong>da</strong>rtebTan Sesabamisobis donis amaRlebisaTvis, rogorcSeiaraRebisa <strong>da</strong> teqnikis, aseve struqturuli <strong>da</strong> organizaciuli mowyobismxriv;• saerTaSoriso urTierTobebis gaRrmavebis, ganmtkicebisa <strong>da</strong> sazRvargareTsaqarTvelos diplomatiuri qselis gafarToebis mizniT gaixsna 4 axali saelCo<strong>da</strong> erTi generaluri sakonsulo;• gaizar<strong>da</strong> sazogadoebrivi wesrigsa <strong>da</strong> usafrTxoebaze <strong>da</strong>cvisuzrunvelyofaze gamoyofili saxsrebi <strong>da</strong> 684.5 mln lari Seadgina;• minimaluri saxelmwifo pensiis odenoba gaizar<strong>da</strong> 55 laramde. agreTve,mTeli qveynis masStabiT <strong>da</strong>iwyo SromiTi staJis mixedviT saxelmwifo pensiis<strong>da</strong>namatebis gacema;• <strong>da</strong>iwyo xelmokle ojaxebSi <strong>da</strong>badebuli axalSobilebis <strong>da</strong>xmarebismiznobrivi saxelmwifo programa `Rirseuli <strong>da</strong>sawyisi~, romlis farglebSicxelmokle ojaxebSi <strong>da</strong>badebul yovel axalSobil bavSvze gaica 1000 lari;• socialuri <strong>da</strong>xmarebebis programis farglebSi saarsebo Semweobis mimReb89 000 ojaxze gaica Sesabamisi <strong>da</strong>xmarebebi; aRweril iqna devnilTakompaqturi Casaxlebis 1764 centri, 64 obieqtze ganxorciel<strong>da</strong>sareabilitacio-saremonto samuSaoebi.25


• ekomigrantebisaTvis qveynis sxva<strong>da</strong>sxva raionebSi SeZenil iqna 187sacxovrebeli saxli;• mosaxleobis socialuri uzrunvelyofis mizniT, saqarTvelos mTavrobismier, qveynis masStabiT ganxorciel<strong>da</strong> sajaro skolebis pe<strong>da</strong>gogebze,pensionerebsa <strong>da</strong> socialurad <strong>da</strong>ucveli ojaxebis wevrebze 50-50 larisRirebulebis eleqtroenergiisa <strong>da</strong> bunebrivi gazis vauCerebis gacema, xolomunicipalitetebSi socialurad <strong>da</strong>ucvel ojaxebs gaewiaT erTjeradi <strong>da</strong>xmarebasakvebi produqtebis saxiT. agreTve, TiToeul ojaxs <strong>da</strong>urig<strong>da</strong> 50 kilogramifqvili;• sul janmrTelobisa <strong>da</strong> socialuri <strong>da</strong>cvis sferoebze mimarTul iqna 1018.2 mln lari, romelic 190.1 mln lariT aRemateba 2006 wlis SesabamismaCvenebels;• gagrZel<strong>da</strong> wina wlebSi warmoqmnili <strong>da</strong>valianebis <strong>da</strong>farva. 2007 wels ammizniT gamoyofili asignebebis xarjvam Seadgina 21.5 mln lari;• zamTris periodSi saqarTvelos mosaxleobis saTbobi SeSiTuzrunvelyofis mizniT ,,prezidentis programis 5 m 3 saTbobi SeSa TiToeulojaxs“ farglebSi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> SeSis milioni vauCeri, xolo mosaxleobaSi<strong>da</strong>rig<strong>da</strong> <strong>da</strong>axloebiT rvaasi aTasi egzempliari. amasTan, gamoyofil iqnaspecialuri Wris tyekafebi, gacemul iqna 576,7 aTasi m 3 saTbobi SeSa;• mkveTrad gaumjobes<strong>da</strong> patimarTa <strong>da</strong> msjavrdebulTa yofiTi pirobebi, racgulisxmobs rogorc kvebis ulufis normis zr<strong>da</strong>s 80 laramde <strong>da</strong> samedicinosa<strong>da</strong>zRvevo momsaxurebaze ga<strong>da</strong>svlas, aseve axali sasjelaRsrulebis<strong>da</strong>wesebulebebis mSeneblobasa <strong>da</strong> avariul mdgomareobaSi myofi Zveli SenobebisSekeTeba-modernizebas;• programis `<strong>da</strong>saqmeba 2007: <strong>da</strong>saqmeba mcire <strong>da</strong> saSualo sawarmoebismxar<strong>da</strong>WeriT,~ farglebSi ekonomikuri ganviTarebis saministros mierganxorciel<strong>da</strong> turizmis seqtorSi momuSave mcire <strong>da</strong> saSualo zomis 108sawarmos <strong>da</strong>krediteba;• prezidentis nacionaluri programis `sasoflo-sameurneo manqana<strong>da</strong>nadgarebisganaxlebis xelSewyoba~ farglebSi SeZenel iqna traqtorebi <strong>da</strong>sasoflo-sameurneo manqana-<strong>da</strong>nadgarebi, romlebic ga<strong>da</strong>eca soflis meurneobaSi<strong>da</strong>saqmebul iuridiul/fizikur pirebs <strong>da</strong> municipalitetebs;• saxelmwifo sakuTrebaSi arsebuli sameurneo subieqtebisa <strong>da</strong> qonebisgansaxelmwifoebrivebis strategiis farglebSi ekonomikuri ganviTarebissaministros mier privatizebul iqna 400-mde obieqti <strong>da</strong> 156.5 aTasi heqtarimiwis nakveTi;• mniSvnelovani RonisZiebebi gatar<strong>da</strong> qveyanaSi energetikis seqtorisstabiluri ganviTarebisa <strong>da</strong> energetikuli usafrTxoebis uzrunvelyofisaTvis:sareabilitacio samuSaoebi <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> vardnilhesis #2, lajanurhesis #2 <strong>da</strong>xramhesi-2-is #2 hidroagregatze; <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong> `sakenihesis~ mSenebloba, romelicsrulyofilad moamaragebs kodoris xeobis soflebs; <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong> kexvihesisreabilitacia, ris Sedega<strong>da</strong>c SesaZlebeli gax<strong>da</strong> didi liaxvis soflebiseleqtromomarageba. agreTve, saxelmwifo biujeti<strong>da</strong>n <strong>da</strong>finans<strong>da</strong>eleqtroenergiiT <strong>da</strong> bunebrivi gaziT momaragebis uzrunvelyofis RonisZiebebi,ris Sedega<strong>da</strong>c ganxorciel<strong>da</strong> qveynis energodeficitis <strong>da</strong>balanseba;26


• saqarTvelos saavtomobilo gzebis infrastruqturis saerTaSorisostan<strong>da</strong>rtebTan SesabamisobaSi mosayvanad Catar<strong>da</strong> saerTaSoriso <strong>da</strong> Si<strong>da</strong>mniSvnelobis gzebze sareabilitacio <strong>da</strong> perioduli SekeTebis samuSaoebi.moewyo axali a/betonis safari, Catar<strong>da</strong> erTmagi <strong>da</strong> ormagi ze<strong>da</strong>piruli<strong>da</strong>muSavebis samuSaoebi, SekeT<strong>da</strong> <strong>da</strong> aRdgenil iqna xidebi, milebi, gzagamtarebi<strong>da</strong> sxva. sul sagzao samuSaoebi Sesrulebulia 570 km sigrZis saavtomobilogzebze;• zogadsaganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebaSi erT moswavleze gaTvlilmafinansurma normativma 235 lari<strong>da</strong>n miaRwia 300 lars. Sesabamisad,maswavlebelTa sabazo xelfasma ganica<strong>da</strong> cvlileba <strong>da</strong> 125 lari<strong>da</strong>n miaRwia195 lars;• afxazeTisa <strong>da</strong> cxinvalis regionis pe<strong>da</strong>gogebis finansuri mxar<strong>da</strong>Werisprogramis farglebSi finansuri <strong>da</strong>xmareba gaewia galis raionis skolebis 800-mde muSaks <strong>da</strong> cxinvalis regionis TiRvis, eredvisa <strong>da</strong> qurTis Temis sajaroskolebis 550-mde muSaks;• prezidentis nacionaluri programis `saganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebebisreabilitacia~ farglebSi grZeldebo<strong>da</strong> skolebis mSenebloba-reabilitacia,moewyo sportuli moednebi. gaixsna profesiuli swavlebis 9 centri,pirvelklaselebs ga<strong>da</strong>ecaT saskolo formebi, CanTebi <strong>da</strong> saxelmZRvaneloebi,<strong>da</strong>rig<strong>da</strong> saskolo <strong>da</strong> sportuli inventari, <strong>da</strong>xmareba agreTve gaewiaTsazRvargareT arsebul qarTul skolebs;• q. qobuleTSi 200-mde oboli <strong>da</strong> mSobelTa mzrunvelobas moklebulibavSvebis <strong>da</strong>sveneba <strong>da</strong>afinansa saxelmwifom;• `usafrTxo skola” programis farglebSi gatar<strong>da</strong> Sesabamisi RonisZiebebiskolebSi usafrTxo saswavlo-aRmzrdelobiTi garemos Seqmnisuzrunvelsayofad;• saqarTvelos regionebSi aRdga sportuli kompleqsebi, Seiqmna axalimultifunqciuri samoyvarulo sportuli moednebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>rbazebi, xelovnurisafariT moewyo 50-mde minisafexburTo moe<strong>da</strong>ni;• ganxorciel<strong>da</strong> mTeli rigi saxelovnebo <strong>da</strong> sasporto saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis reorganizacia; sajaro samarTlis iuridiul pirebad <strong>da</strong>fuZn<strong>da</strong>300-mde saxelovnebo <strong>da</strong> sasporto skola, xolo samuzeumo reformisfarglebSi - 8 muzeum-nakrZali <strong>da</strong> 11 muzeumi;• sruli reabilitacia Cautar<strong>da</strong> calkeul muzeumebs, aTeulobiT Zegls, maTSoris istoriul <strong>da</strong>saxlebebs TuSeTSi. siRnaRis Semdeg <strong>da</strong>iwyo q. quTaisisistoriuli nawilis reabilitaciis programa;• saxelmwifo finansebis aRricxvis sistemis saerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebTanSesabamisobis uzrunvelsayofad SemuSav<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>mtkic<strong>da</strong> saerTaSorisosavaluto fondis 2001 wlis meTodologiis (GFSM-2001) safuZvelzemomzadebuli sabiujeto klasifikacia, romlis sruli gamoyenebiTac SemuSav<strong>da</strong>`saqarTvelos 2008 wlis saxelmwifo biujetis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni.aRniSnul sabiujeto klasifikaciasTan SesabamisobaSi moyvanis mizniTcvlilebebi iqna Setanili `saxelmwifo xazinis momsaxurebaze myofiorganizaciebis mier ga<strong>da</strong>xdebis ganxorcielebis wesis Sesaxeb~ <strong>da</strong> biujetis27


Semosavlebis aRricxvis instruqciebSi. agreTve, GFSM-2001-is SesabamisadSemuSav<strong>da</strong> saxelmwifo seqtorSi buRaltruli aRricxvisa <strong>da</strong> angariSgebisaxali meTodologia <strong>da</strong>ricxvis meTodis safuZvelze – IPSAS-is elementebisgamoyenebiT.• gatar<strong>da</strong> samuSaoebi eleqtronuli xazinis, xazinis momsaxurebaze myoforganizacia-<strong>da</strong>wesebulebebTan eleqtronuli saga<strong>da</strong>mxdelo dokumentaciisgacvlis proeqtis mosamzadeblad;• adgilobrivi TviTmmarTvelobis gaZlierebisa <strong>da</strong> saqarTvelos mTeliteritoriis Tanabari socialur-ekonomikuri ganviTarebis mizniT SemuSav<strong>da</strong> <strong>da</strong><strong>da</strong>mtkic<strong>da</strong> axali gamoTanabrebiTi transferis formula, romelic agebuliaadgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetebis xarjebis gamoTanabrebisprincipze;<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong> gaTvaliswinebuli asignebani <strong>ZiriTadi</strong>kategoriebis WrilSinaerTi biujetibiujetis asignebebis moculobis gansazRvras safuZvlad <strong>da</strong>edo aRricxvissaerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebis Sesabamisad ganxorcielebuli makroekonomikuriparametrebis prognozi.makroekonomikuri gaTvlebis Sesabamisad naerTi biujetis xarjebis prognozmamSp-s mimarT <strong>2009</strong> wlisaTvis Seadgina 21.4 procenti, 2010 wlisaTvis - 21.0procentis, 2011 wlisaTvis – 20.6 procentis, xolo <strong>2012</strong> wlisaTvis – 19.8procentis doneze.naerTi biujetis arafinansuri aqtivebis zr<strong>da</strong> <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong>saangariSo periodis mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi gansazRvrulia 4.7procentis doneze.naerTi biujetis finansuri aqtivebis zr<strong>da</strong> <strong>2009</strong> wlisaTvis saangariSoperiodis mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi gansazRvrulia 0.4 procentis,2010 wlisaTvis - 0.3 procentis, xolo 2011-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong> - 0.2procentis doneze.naerTi biujetis valdebulebebis <strong>da</strong>farva <strong>2009</strong> wlisaTvis saangariSoperiodis mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi gansazRvrulia 0.7 procentiT,2010-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong> - 0.4 procentiT.28


saxelmwifo biujetisaxelmwifo biujetis xarjebi <strong>2009</strong> wlisaTvis saangariSo periodis mTlianSi<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi gansazRvrulia 20.8 procentis, 2010 wlisaTvis -20.5 procentis, 2011 wlisaTvis – 20.3 procentis, xolo <strong>2012</strong> wlisaTvis –19.7 procentis doneze.saxelmwifo biujetis arafinansuri aqtivebis zr<strong>da</strong> <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong>saangariSo periodis mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi gansazRvrulia 3.8procentis doneze.saxelmwifo biujetis finansuri aqtivebis zr<strong>da</strong> <strong>2009</strong> wlisaTvis saangariSoperiodis mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi gansazRvrulia 0.4 procentis,2010 wlisaTvis - 0.3 procentis, 2011 wlisaTvis – 0.2 procentis, xolo<strong>2012</strong> wlisaTvis – 0.2 procentis doneze.saxelmwifo biujetis valdebulebebis <strong>da</strong>farva <strong>2009</strong> wlisaTvis saangariSoperiodis mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi gansazRvrulia 0.7 procentiT,2010-<strong>2012</strong> <strong>wlebisaTvis</strong> - 0.4 procentiT.adgilobrivi biujetebiadgilobrivi biujetebis xarjebi <strong>2009</strong> wlisaTvis saangariSo periodismTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi gansazRvrulia 2.7 procentis, 2010wlisaTvis - 2.7 procentis, 2011 wlisaTvis – 2.7 procentis, xolo <strong>2012</strong>wlisaTvis – 2.5 procentis doneze.adgilobrivi biujetebis arafinansuri aqtivebis zr<strong>da</strong> <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong><strong>wlebisaTvis</strong> saangariSo periodis mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSigansazRvrulia 0.9 procentis doneze.29


saxelmwifo valis strategiasagareo valis mdgradoba <strong>da</strong> strategiasagareo valis momsaxurebisaTvis <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebSi savaraudod saWirofinansuri resursi naCvenebia qvemoT moyvanil cxrilSi, romelic efuZneba:• 2008 wlis <strong>da</strong>sawyisisTvis moqmed sasesxo SeTanxmebebs, maT Soris 2001<strong>da</strong> 2004 wlebSi parizis klubSi saqarTvelos valis restruqturirebisaskreditorebTan miRweuli pirobebis Sesabamisad gaformebul ormxrivSeTanxmebebs;• <strong>da</strong>Svebas, rom 2008 wels srulad <strong>da</strong>ifareba TurqmeneTisadmi saqarTvelosvalis <strong>ZiriTadi</strong> Tanxis naSTi <strong>da</strong> miRebuli iqneba ga<strong>da</strong>wyvetilebasaprocento Tanxis <strong>da</strong>farvasTan <strong>da</strong>kavSirebiT;• <strong>da</strong>Svebas, rom 2008 wels Sesruldeba “evrokavSiris gansakuTrebulifinansuri <strong>da</strong>xmarebis programis” yvela piroba;• <strong>da</strong>Svebas, rom yazaxeTisadmi saqarTvelos valis restruqturireba <strong>da</strong>Semdgomi momsaxureba ganxorcieldeba parizis klubis pirobebiT, maTSoris 2008-<strong>2009</strong> wlebSi srulad <strong>da</strong>ifareba 2008 wlis <strong>da</strong>sawyisisTvis<strong>da</strong>grovili va<strong>da</strong>ga<strong>da</strong>cilebuli valdebulebebi;• sagareo valis momsaxurebisaTvis (procenti) <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebSi saWirosabiujeto resurss, 2008 wlis aprilSi saqarTvelos mier saxelmwifofasiani qaraldebis (evroobligaciebi) gamoSvebiT warmoqmnilivaldebulebebis momsaxurebisaTvis.2006-<strong>2012</strong> wlebSi sagareo valdebulebebiT warmoqmnili sabiujeto xarjebimln. lari<strong>da</strong>saxeleba2006w.faqti2007w.faqti2008w.<strong>2009</strong>w.progn.2010w.progn.2011w.progn.<strong>2012</strong>w.progn.sagareo valis momsaxureba 270.4 170.6 227.1 205.6 185.0 194.0 190.7procentulad mSp-s mimarT 2.0% 1.0% 1.2% 0.9% 0.7% 0.6% 0.5%m.S. <strong>ZiriTadi</strong> Tanxa 234.4 131.7 114.4 92.6 87.1 98.6 97.9procenti 36.0 38.9 112.7 113.0 97.9 95.4 92.8saerTaSoriso safinansoorganizaciebSi saqarTvelosmonawileobi<strong>da</strong>n gamomdinarevaldebulebebi0.0 5.7 7.7 5.2 3.9 3.5 3.530


saerTaSoriso safinanso institutebSi saqarTvelos gawevrianebisa <strong>da</strong>TanamSromlobis Sedegad (aziis ganviTarebis banki, evrosabWos ganviTarebisbanki, evropis sainvesticio banki <strong>da</strong> sxva) gaizrdeba sagareo sakreditoresursi (m.S. SeRavaTiani), romelic <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebSi ZiriTa<strong>da</strong>d moxmardebasaqarTvelos mTavrobis programiT gansazRvruli amocanebis Sesrulebas.saqarTvelos saxelmwifo sagareo valis parametrebis makroekonomikurparametrebTan Se<strong>da</strong>reba gviCvenebs, rom saqarTvelos sagareo valis mdgradoba<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebSi SenarCunebul iqneba.saSinao valis mdgradoba <strong>da</strong> strategia• `saqarTvelos mTavrobisa <strong>da</strong> saqarTvelos erovnuli bankis SeTanxmebisSesabamisad erovnuli bankis mimarT arsebuli <strong>da</strong>valanebis nawilisyovelwliurad <strong>da</strong>farva;• e/w. `istoriuli valebis~ sruli inventarizacia <strong>da</strong> misi Sedegebisanalizi<strong>da</strong>n gamomdinare, anazRaurebis meqanizmis SemuSaveba;2006-<strong>2012</strong> wlebSi saSinao valdebulebebiT warmoqmnili sabiujeto xarjebimln lari<strong>da</strong>saxeleba2006w.faqti2007w.faqti2008w.<strong>2009</strong>w.progn.2010w.progn.2011w.progn.<strong>2012</strong>w.progn.saSinao valis momsaxureba 84.9 78.6 85.0 89.3 87.4 86.1 84.3mSp-s mimarT procentulad 0.6% 0.5% 0.4% 0.4% 0.3% 0.3% 0.2%m.S. <strong>ZiriTadi</strong> Tanxa 20.4 20.0 30.0 35.0 35.0 35.0 35.0procenti 64.5 58.6 55.0 54.3 52.4 51.1 49.331


• 2030 wlis 16 martamde ganxorcieldeba erovnuli bankis mimarTmTavrobis <strong>da</strong>valianebis srulad <strong>da</strong>farva.32


iujetis asignebebis mimarTuleba funqcionalur WrilSi (<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong>)saerTo <strong>da</strong>niSnulebis saxelmwifo momsaxureba• saerTaSoriso urTierTobaTa sistemaSi saqarTvelos rolis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong>urTierTTanamSromlobis gaumjobeseba;• usafrTxo, SeZlebuli <strong>da</strong> demokratiuli qveynis CamoyalibebaSi xelSewyoba;• diplomatiuri arealis gafarToeba;• devnilTa usafrTxo <strong>da</strong>bruneba;• migraciuli procesebis mimarT erTiani saxelmwifo politikis SemuSaveba <strong>da</strong>ganxorcieleba;Tav<strong>da</strong>cva• NATO-Si integraciis procesis xelSewyoba;• Tav<strong>da</strong>cvis sistemis marTvis gaumjobeseba.• SearaRebuli Zalebis sabrZolo SesaZleblobebis amaRleba;sazogadoebrivi wesrigi <strong>da</strong> usafrTxoeba• sazogadoebrivi wesrigisa <strong>da</strong> saxelmwifo usafrTxoebis <strong>da</strong>cva;• saxelmwifo sazRvris usafrTxoebis <strong>da</strong>cva;• erovnuli saganZurisa <strong>da</strong> diplomatiuri warmomadgenlobebisusafrTxoebis uzrunvelyofa;• saxelmwifo materialuri maragis Senaxva <strong>da</strong> momsaxureba, axalistrategiuli maragis Seqmna.• sasjelaRsrulebisa <strong>da</strong> probaciis sistemis saerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebTanSesabamisobis uzrunvelyofa;• saaRsrulebo sistemis efeqtiani muSaoba <strong>da</strong> Tanamedrove stan<strong>da</strong>rtebTanSesabamisobaSi moyvana;• a<strong>da</strong>mianis uflebaTa evropul sasamarTlosa <strong>da</strong> saerTaSoriso arbitraJebSisaxelmwifo warmomadgenlobis uzrunvelyofa;• saeqsperto saqmianobis organizeba <strong>da</strong> warmoeba eqspertizis saerTaSorisostan<strong>da</strong>rtebis Sesabamisad.33


ekonomikuri saqmianoba• qveynis infrastruqturis ganviTareba;• qveyanaSi sagareo vaWrobis gaumjobeseba, ucxouri investiciebis gazr<strong>da</strong>,turizmis ganviTareba;• kerZo samewarmeo seqtoris xelisSewyoba;• ekonomikis liberalizacia;• sasoflo-sameurneo infrastruqturis ganviTareba;• mevenaxeoba-meRvineobis <strong>da</strong>rgis ganviTareba <strong>da</strong> falsifikaciasTan brZola;• sasursaTo usafrTxoebisa <strong>da</strong> xarisxis uvneblobis uzrunvelyofa;• satyeo seqtoris mmarTvaSi reformis <strong>da</strong>nergvis gagrZeleba;• hidro <strong>da</strong> sxva ganaxlebadi energiis mSenebloba-reabilitacia;• eleqtroga<strong>da</strong>cemis saSualebebis mSenebloba-reabilitacia;• bunebrivi gazis ga<strong>da</strong>cemis infrastruqturis mSenebloba;garemos <strong>da</strong>cva• wylis resursebis saauzo marTvis sistemaze ga<strong>da</strong>svla;• garemos <strong>da</strong>cvis sistemis srulyofa;• garemos monitoringisa <strong>da</strong> prognozirebis sistemis srulyofa.sabinao-komunaluri meurneoba• sasmeli wylis miwodebis <strong>da</strong> sakanalizacio sistemebis mSeneblobareabilitacia;• gazmomaragebis sistemebis Seqmna-rekonstruqcia;• sabinao-komunaluri momsaxurebis sferoSi momxmareblis mier momsaxurebissafasuris ga<strong>da</strong>xdis mowesrigeba;34


janmrTelobis <strong>da</strong>cva• samedicino momsaxurebaze finansuri xelmisawvdomobis gaumjobeseba;• samedicino momsaxurebis xarisxis <strong>da</strong> xarisxian momsaxurebazegeografiuli xelmisawvdomobis gaumjobeseba;<strong>da</strong>sveneba, kultura <strong>da</strong> religia• kulturuli memkvidreobis ZeglTa reabilitacia, sistematizaciadokumentirebisa<strong>da</strong> popularizacia;• samuzeumo reforma;• saxelovnebo <strong>da</strong> sasporto sistemis reforma.ganaTleba• saganmanaTleblo <strong>da</strong> samecniero infrastruqturis ganaxlebis <strong>da</strong>sruleba,instituciuri mowyobis <strong>da</strong> marTvis decentralizebuli procesebissrulyofa, ganaTlebis seqtorSi <strong>da</strong>saqmebulTa socialuri mdgomareobisgaumjobeseba;• xarisxiani ganaTlebis miRebis uzrunvelyofa, erTian evropul <strong>da</strong>evroatlantikur saganmanaTleblo sivrceSi CarTva;• Sromis bazarze orientirebuli moqnili profesiuli ganaTlebis sistemisganviTareba, saswavlo procesSi Tanamedrove teqnologiebis gamoyeneba.socialuri <strong>da</strong>cva• mosaxleobis umuSevrobis, siRaribis Semcireba;• sapensio paketis 100 aSS dolaramde gazr<strong>da</strong>;• samxedro mosamsaxureTa <strong>da</strong> samoqalaqo pirTa socialuri pirobebisgaumjobeseba;• devnilTa sacxovrebeli pirobebis gaumjobeseba;• sazRvargareT myofi saqarTvelos moqalaqeebis <strong>da</strong>cva;35


<strong>da</strong>narTi 1 <strong>ZiriTadi</strong> makroekonomikuri maCveneblebis cxrilebi36


<strong>ZiriTadi</strong> ekonomikuri <strong>da</strong> finansuri indikatorebi2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. winasw. mosalod. progn. progn. progn. progn.(procentuli cvlileba wina welTan Tu sxvagvarad ar aris miTiTebuli)erovnuli Semosavali <strong>da</strong> fasebinominaluri mSp 18.3% 18.7% 23.3% 16.1% 19.9% 18.8% 17.7% 16.1%realuri mSp 9.6% 9.4% 12.4% 7.5% 10.0% 9.5% 9.0% 8.5%nominaluri mSp, mln lari 11621.0 13789.9 16998.6 19736.7 23666.2 28118.9 33104.0 38433.8mSp erT sul mosaxleze, aSS dolari 1478.4 1758.7 2315.4 2994.0 3846.5 4847.2 5884.9 6940.9investiciebi, mln lari 3982.1 4559.4 6403.0 7153.6 8483.6 10114.4 11972.8 13998.1samomxmareblo fasebis indeqsi, saSualo periodis ganmavlobaSi 8.3% 9.2% 9.3% 8.0% 9.0% 8.5% 8.0% 7.0%samomxmareblo fasebis indeqsi, periodis bolos 6.2% 8.8% 11.0% 8.0% 9.0% 8.5% 8.0% 7.0%mSp-s deflatori 7.9% 8.5% 9.6% 8.0% 9.0% 8.5% 8.0% 7.0%naerTi biujetiga<strong>da</strong>saxadebi <strong>da</strong> socialuri Senatanebi 24.8% 30.6% 39.4% 11.0% 18.6% 18.2% 17.5% 13.5%ga<strong>da</strong>saxadebi 29.6% 33.5% 38.6% 32.9% 18.6% 18.2% 17.5% 13.5%xarjebi <strong>da</strong> ara finansuri aqtivebis zr<strong>da</strong> 51.4% 31.9% 44.9% 5.4% 2.4% 16.9% 16.0% 12.7%xarjebi 50.4% 31.5% 38.7% 16.7% 1.9% 16.5% 15.7% 11.9%sagareo seqtorieqsporti 33.8% 17.9% 25.7% 28.0% 28.5% 29.3% 27.9% 26.5%saqoneli 36.0% 13.1% 25.9% 29.4% 29.5% 30.3% 27.7% 25.5%momsaxureba 29.4% 28.0% 25.4% 25.5% 26.5% 27.2% 28.2% 28.5%importi 33.9% 33.9% 32.8% 28.5% 24.4% 21.7% 19.0% 18.0%saqoneli 34.8% 38.0% 34.2% 29.2% 24.5% 21.8% 19.0% 18.0%momsaxureba 30.1% 16.2% 25.2% 24.1% 23.6% 21.1% 19.0% 17.9%fuli <strong>da</strong> krediti (periodis bolos)sarezervo fuli 19.7% 19.1% 25.6% 19.3% 22.2% 21.3% 20.8% 20.5%farTo fuli M3 26.4% 39.3% 49.6% 23.8% 27.8% 26.5% 25.9% 25.4%farTo fuli M2 26.5% 29.8% 53.5% 30.3% 30.9% 29.0% 26.4% 25.0%fulis mimoqcevis siCqareM3 6.1 5.2 4.3 4.0 3.8 3.5 3.3 3.1M2 10.9 9.9 8.0 7.1 6.5 6.0 5.6 5.2fulis multiplikatoriM3 1.91 2.23 2.66 2.76 2.88 3.01 3.13 3.26M2 1.07 1.16 1.42 1.55 1.66 1.77 1.85 1.92mTliani saerTaSoriso rezervebi*erTi Tvis saSualo importis jeradi 1.7 2.5 2.9 2.6 2.8 2.9 3.0 3.1mln aSS dolari 475.1 930.8 1412.6 1624.6 2152.3 2745.1 3405.2 4172.5saprocento ganakveTebi (erovnul valutaSi), procentisesxebze 20.7% 19.8% 21.1% 19.9% 20.1% 19.3% 18.2% 16.4%depozitebze 8.0% 10.1% 10.2% 10.3% 9.9% 9.3% 9.0% 8.6%(procentulad mSp-sTan Tu sxvagvarad ar aris miTiTebuli)realuri seqtoriinvesticiebi 34.3% 33.1% 37.7% 36.2% 35.8% 36.0% 36.2% 36.4%naerTi biujetiSemosavlebi 24.2% 26.8% 29.3% 28.5% 26.4% 25.8% 25.5% 24.8%ga<strong>da</strong>saxadebi <strong>da</strong> socialuri Senatanebi 20.8% 22.8% 25.8% 24.7% 24.4% 24.3% 24.3% 23.7%ga<strong>da</strong>saxadebi 17.1% 19.2% 21.6% 24.7% 24.4% 24.3% 24.3% 23.7%socialuri Senatanebi 3.7% 3.6% 4.2% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%xarjebi <strong>da</strong> ara finansuri aqtivebis SeZena 25.8% 28.6% 33.6% 30.5% 26.1% 25.7% 25.3% 24.5%xarjebi 20.1% 22.2% 25.0% 25.2% 21.4% 21.0% 20.6% 19.8%ara finansuri aqtivebis SeZena 5.7% 6.4% 8.6% 5.4% 4.7% 4.7% 4.7% 4.7%saoperacio saldo 4.1% 4.5% 4.2% 3.3% 5.0% 4.9% 4.9% 4.9%mTliani saldo 2.2% 3.4% 0.8% 0.1% 0.4% 0.2% 0.2% 0.2%sagareo seqtorisavaWro balansi -18.9% -26.2% -28.2% -28.2% -26.5% -24.3% -22.2% -20.8%mimdinare angariSis balansitransferebis gareSe -16.4% -22.0% -25.8% -26.1% -23.6% -20.4% -17.1% -14.6%transferebis CaTvliT -10.8% -15.3% -19.0% -18.9% -16.6% -13.6% -10.4% -8.0%saxelmwifo valebimTavrobis vali procentulad mSp-sTan 40.0% 32.0% 25.5% 24.8% 20.1% 16.5% 13.9% 11.9%sagareo vali procentulad mSp-sTan 26.8% 21.1% 16.8% 17.4% 14.1% 11.6% 9.8% 8.4%sagareo vali procentulad eqsportTan 80.2% 66.5% 55.8% 57.8% 46.4% 36.8% 29.3% 23.5%sagareo valis momsaxureba procentulad eqsportTan 5.1% 6.0% 3.2% 3.7% 2.8% 2.1% 1.7% 1.4%sagareo vali procentulad biujetis SemosavlebTan 110.7% 78.7% 57.3% 61.2% 53.3% 44.9% 38.4% 34.1%saSinao vali procentulad mSp-sTan 13.2% 11.0% 8.8% 7.4% 6.0% 4.9% 4.1% 3.4%mTavrobis vali procentulad biujetis SemosavlebTan 165.3% 119.6% 87.3% 87.2% 76.2% 64.0% 54.5% 48.0%sagareo valis momsaxureba procentulad biujetis SemosavlebTan 7.1% 7.3% 3.4% 4.0% 3.3% 2.5% 2.3% 2.0%* gansxvaveba erovnuli bankis monacemebTan gamowveulia imiT, rom saerTaSorizo rezervebSi gaTvaliswinebulia erovnuli bankis "sxva ucxouri aqtivebi"SeniSvna: gaangariSebebi gakeTebulia makroekonomikuri modelis gamoyenebiT <strong>da</strong> <strong>monacemebi</strong>s Tavsebadobis uzrunveyyofis mizniT, gasuli periodis zogirTistatistikuri monacemi koreqtirebulia37


erovnuli angariSebi2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. winasw. mosalod. progn. progn. progn. progn.(mln lari)samomxmareblo xarjebi 9709.6 12560.9 15053.8 17745.2 20940.8 24089.4 27378.4 30752.9mTavroba 1113.7 1332.2 2257.2 2555.0 2396.0 2852.0 3335.0 3675.0kerZo 8596.0 11228.7 12796.5 15190.2 18544.8 21237.4 24043.4 27077.9investiciebi 3982.1 4559.4 6403.0 7153.6 8483.6 10114.4 11972.8 13998.1mTavroba 660.2 879.0 1465.2 1061.0 1112.0 1322.0 1556.0 1806.0kerZo 3321.9 3680.4 4937.8 6092.6 7371.6 8792.4 10416.8 12192.1eqsporti 3921.9 4532.1 5357.2 6158.5 7384.2 9000.5 11162.5 13900.7saqoneli 2665.7 2956.2 3498.8 4064.6 4912.5 6035.5 7476.1 9237.8momsaxureba 1256.2 1576.0 1858.4 2093.9 2471.7 2965.0 3686.4 4662.8importi 5992.7 7862.6 9815.4 11320.8 13142.4 15085.4 17409.7 20217.9saqoneli 4861.2 6573.8 8297.7 9629.6 11191.5 12857.1 14838.0 17232.4momsaxureba 1131.4 1288.7 1517.7 1691.1 1950.9 2228.4 2571.7 2985.5mTliani Si<strong>da</strong> produqti 11621.0 13789.9 16998.6 19736.7 23666.2 28118.9 33104.0 38433.8wmin<strong>da</strong> faqtoruli Semosavlebi 166.8 294.0 71.7 17.1 171.3 348.4 590.1 692.0mTavroba -38.5 -36.0 -38.9 -113.0 -113.0 -98.0 -95.0 -93.0kerZo 205.3 330.0 110.5 130.1 284.3 446.4 685.1 785.0mTliani erovnuli produqti 11787.7 14083.9 17070.3 19753.8 23837.5 28467.4 33694.1 39125.8transferebi ucxoeTi<strong>da</strong>n 655.0 935.0 1173.9 1420.4 1668.2 1933.0 2237.3 2563.3mTavroba 104.5 167.6 102.1 176.0 176.0 160.0 150.0 140.0kerZo 550.5 767.4 1071.8 1244.4 1492.2 1773.0 2087.3 2423.3mTliani erovnuli gankargvadi Semosavali 12442.7 15018.9 18244.2 21174.2 25505.7 30400.3 35931.4 41689.1kerZo gankargvadi Semosavali 10846.9 13053.5 15255.0 17959.2 21921.7 26164.3 30955.4 36111.1mTliani <strong>da</strong>nazogebi 3982.0 4559.5 6403.2 7153.6 8483.6 10114.4 11972.8 13998.1erovnuli <strong>da</strong>nazogebi 2728.4 2451.2 3176.9 3421.0 4554.9 6298.9 8539.0 10920.2mTavroba 477.4 626.4 718.4 652.0 1178.0 1372.0 1627.0 1887.0kerZo 2251.0 1824.7 2458.5 2769.0 3376.9 4926.9 6912.0 9033.2sagareo <strong>da</strong>nazogebi (mimd. ang. deficiti) 1253.6 2108.3 3226.3 3732.6 3928.7 3815.5 3433.8 3077.9memorandumis muxlebimSp-s zr<strong>da</strong>, % 9.6% 9.4% 12.4% 7.5% 10.0% 9.5% 9.0% 8.5%mSp erT sul mosaxleze, aSS dolari 1478.4 1758.7 2315.4 2994.0 3846.5 4847.2 5884.9 6940.9mSp-s deflatori (2001 =100) 128.0% 138.9% 152.3% 164.5% 179.3% 194.6% 210.2% 224.9%procentuli cvlileba, % 7.9% 8.5% 9.6% 8.0% 9.0% 8.5% 8.0% 7.0%samomxmareblo fasebis indeqsi (2001 = 100) 127.9% 139.6% 152.6% 164.8% 179.6% 194.9% 210.5% 225.2%procentuli cvlileba, % 8.3% 9.2% 9.3% 8.0% 9.0% 8.5% 8.0% 7.0%samomxmareblo fasebis indeqsi, periodisbolos 131.3% 142.9% 158.6% 171.3% 186.7% 202.5% 218.7% 234.0%procentuli cvlileba, % 6.2% 8.8% 11.0% 8.0% 9.0% 8.5% 8.0% 7.0%saprocento ganakveTi sesxebze (erovnulvalutaSi), % 20.7% 19.8% 21.1% 19.9% 20.1% 19.3% 18.2% 16.4%saprocento ganakveTi depozitebze (erovnulvalutaSi), % 8.0% 10.1% 10.2% 10.3% 9.9% 9.3% 9.0% 8.6%saprocento ganakveTebis ganfena, % 12.8% 9.7% 10.9% 9.7% 10.2% 9.9% 9.2% 7.8%38


(realuri, mln lari, 2001=100)2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. winasw. mosalod. progn. progn. progn. progn.samomxmareblo xarjebi 7592.8 8994.9 9867.3 10769.9 11659.9 12362.3 13009.4 13656.9mTavroba 870.9 954.0 1479.6 1550.7 1334.1 1463.6 1584.7 1632.0kerZo 6721.9 8040.9 8387.7 9219.2 10325.8 10898.7 11424.7 12024.9investiciebi 3113.9 3265.0 4197.0 4341.7 4723.7 5190.6 5689.1 6216.3mTavroba 516.3 629.5 960.4 643.9 619.2 678.4 739.4 802.0kerZo 2597.7 2635.5 3236.6 3697.7 4104.5 4512.1 4949.8 5414.3eqsporti 3063.3 3262.2 3517.3 3743.7 4117.7 4625.6 5311.4 6181.3saqoneli 2082.1 2127.8 2297.2 2470.8 2739.4 3101.8 3557.3 4107.8momsaxureba 981.2 1134.4 1220.1 1272.9 1378.3 1523.8 1754.1 2073.4importi 4693.1 5596.3 6421.1 6857.7 7304.0 7727.4 8258.2 8964.0saqoneli 3807.1 4679.0 5428.2 5833.2 6219.8 6585.9 7038.4 7640.3momsaxureba 886.1 917.3 992.9 1024.4 1084.2 1141.5 1219.9 1323.7mTliani Si<strong>da</strong> produqti 9076.9 9925.8 11160.6 11997.6 13197.3 14451.1 15751.7 17090.6wmin<strong>da</strong> faqtoruli Semosavlebi 130.3 211.6 47.1 10.4 95.5 179.1 280.8 307.7mTavroba -30.1 -25.9 -25.5 -68.7 -63.0 -50.4 -45.2 -41.4kerZo 160.3 237.5 72.6 79.1 158.6 229.4 326.0 349.1mTliani erovnuli produqti 9207.1 10137.4 11207.6 12008.0 13292.9 14630.2 16032.5 17398.3transferebi ucxoeTi<strong>da</strong>n 511.6 673.0 770.7 863.5 930.3 993.4 1064.6 1139.9mTavroba 81.6 120.6 67.0 107.0 98.1 82.2 71.4 62.3kerZo 430.0 552.4 703.7 756.5 832.1 911.2 993.2 1077.6mTliani erovnuli gankargvadi Semosavali 9718.7 10810.4 11978.3 12871.5 14223.2 15623.6 17097.1 18538.2kerZo gankargvadi Semosavali 8472.3 9395.7 10015.8 10917.1 12224.6 13446.6 14729.3 16057.8mTliani <strong>da</strong>nazogebi 3110.2 3281.8 4204.0 4348.6 4730.8 5198.1 5697.0 6224.6erovnuli <strong>da</strong>nazogebi 2131.1 1764.3 2085.8 2079.6 2540.0 3237.2 4063.1 4856.0mTavroba 372.9 450.9 471.7 396.3 656.9 705.1 774.2 839.1kerZo 1758.2 1313.4 1614.1 1683.2 1883.1 2532.1 3288.9 4016.9sagareo <strong>da</strong>nazogebi (mimd. ang. deficiti) 979.1 1517.5 2118.2 2269.0 2190.8 1960.9 1633.9 1368.7(procentulad mSp-sTan)samomxmareblo xarjebi 83.6% 91.1% 88.6% 89.9% 88.5% 85.7% 82.7% 80.0%mTavroba 9.6% 9.7% 13.3% 12.9% 10.1% 10.1% 10.1% 9.6%kerZo 74.0% 81.4% 75.3% 77.0% 78.4% 75.5% 72.6% 70.5%investiciebi 34.3% 33.1% 37.7% 36.2% 35.8% 36.0% 36.2% 36.4%mTavroba 5.7% 6.4% 8.6% 5.4% 4.7% 4.7% 4.7% 4.7%kerZo 28.6% 26.7% 29.0% 30.9% 31.1% 31.3% 31.5% 31.7%eqsporti 33.7% 32.9% 31.5% 31.2% 31.2% 32.0% 33.7% 36.2%saqoneli 22.9% 21.4% 20.6% 20.6% 20.8% 21.5% 22.6% 24.0%momsaxureba 10.8% 11.4% 10.9% 10.6% 10.4% 10.5% 11.1% 12.1%importi 51.6% 57.0% 57.7% 57.4% 55.5% 53.6% 52.6% 52.6%saqoneli 41.8% 47.7% 48.8% 48.8% 47.3% 45.7% 44.8% 44.8%momsaxureba 9.7% 9.3% 8.9% 8.6% 8.2% 7.9% 7.8% 7.8%mTliani Si<strong>da</strong> produqti 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%wmin<strong>da</strong> faqtoruli Semosavlebi 1.4% 2.1% 0.4% 0.1% 0.7% 1.2% 1.8% 1.8%mTavroba -0.3% -0.3% -0.2% -0.6% -0.5% -0.3% -0.3% -0.2%kerZo 1.8% 2.4% 0.7% 0.7% 1.2% 1.6% 2.1% 2.0%mTliani erovnuli produqti 101.4% 102.1% 100.4% 100.1% 100.7% 101.2% 101.8% 101.8%transferebi ucxoeTi<strong>da</strong>n 5.6% 6.8% 6.9% 7.2% 7.0% 6.9% 6.8% 6.7%mTavroba 0.9% 1.2% 0.6% 0.9% 0.7% 0.6% 0.5% 0.4%kerZo 4.7% 5.6% 6.3% 6.3% 6.3% 6.3% 6.3% 6.3%mTliani erovnuli gankargvadi Semosavali 107.1% 108.9% 107.3% 107.3% 107.8% 108.1% 108.5% 108.5%kerZo gankargvadi Semosavali 93.3% 94.7% 89.7% 91.0% 92.6% 93.0% 93.5% 94.0%mTliani <strong>da</strong>nazogebi 34.3% 33.1% 37.7% 36.2% 35.8% 36.0% 36.2% 36.4%erovnuli <strong>da</strong>nazogebi 23.5% 17.8% 18.7% 17.3% 19.2% 22.4% 25.8% 28.4%mTavroba 4.1% 4.5% 4.2% 3.3% 5.0% 4.9% 4.9% 4.9%kerZo 19.4% 13.2% 14.5% 14.0% 14.3% 17.5% 20.9% 23.5%sagareo <strong>da</strong>nazogebi (mimd. ang. deficiti) 10.8% 15.3% 19.0% 18.9% 16.6% 13.6% 10.4% 8.0%39


naerTi biujeti2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. winasw. mosalod. progn. progn. progn. progn.(mln lari)Semosavlebi 2,810.3 3,694.7 4,972.6 5,618.0 6,237.0 7,265.0 8,444.0 9,515.0ga<strong>da</strong>saxadebi 1,982.7 2,646.5 3,669.1 4,876.0 5,784.0 6,835.0 8,029.0 9,115.0arapir<strong>da</strong>piri ga<strong>da</strong>saxadebi 1,397.3 1,800.6 2,454.3 2,784.0 3,413.0 4,057.0 4,746.0 5,438.0pir<strong>da</strong>piri ga<strong>da</strong>saxadebi 585.4 845.9 1,214.8 2,092.0 2,371.0 2,778.0 3,283.0 3,677.0socialuri Senatanebi 428.8 502.8 722.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0grantebi 104.5 167.6 102.1 176.0 176.0 160.0 150.0 140.0sxva Semosavlebi 294.3 377.7 479.4 566.0 277.0 270.0 265.0 260.0xarjebi 2,332.9 3,068.2 4,254.2 4,966.0 5,059.0 5,893.0 6,817.0 7,628.0Sromis anazRaureba 549.6 565.1 676.3 1,030.0 1,231.0 1,462.0 1,721.0 1,999.0saqoneli <strong>da</strong> momsaxureba 564.1 767.1 1,580.9 1,525.0 1,165.0 1,390.0 1,614.0 1,676.0procenti 120.1 103.6 97.5 168.0 167.0 150.0 146.0 142.0sagareo 38.5 36.0 38.9 113.0 113.0 98.0 95.0 93.0saSinao 81.6 67.6 58.6 55.0 54.0 52.0 51.0 49.0subsidiebi 436.3 336.3 399.0 409.0 340.0 330.0 320.0 310.0grantebi 4.7 6.8 13.5 8.0 10.0 12.0 14.0 16.0socialuri uzrunvelyofa 558.1 762.4 851.0 1,296.0 1,554.0 1,846.0 2,174.0 2,524.0sxva xarjebi 100.0 526.9 636.0 530.0 592.0 703.0 828.0 961.0saoperacio saldo 477.4 626.4 718.4 652.0 1,178.0 1,372.0 1,627.0 1,887.0arafinansuri aqtivebis wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> 221.1 160.5 576.8 632.0 1,095.0 1,314.0 1,554.0 1,804.0zr<strong>da</strong> 660.2 879.0 1,465.2 1,061.0 1,112.0 1,322.0 1,556.0 1,806.0Semcireba -439.1 -718.5 -888.4 -429.0 -17.0 -8.0 -2.0 -2.0mTliani saldo 256.3 465.9 141.6 20.0 83.0 58.0 73.0 83.0finansuri aqtivebis wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> 24.8 167.4 59.0 846.0 69.0 65.0 65.0 60.0zr<strong>da</strong> 33.8 184.0 230.2 894.0 90.0 85.0 80.0 75.0Semcireba -9.0 -16.6 -171.2 -48.0 -21.0 -20.0 -15.0 -15.0valdebulebebs wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> -164.2 -125.3 4.5 824.0 17.0 48.0 26.0 17.0saSinao -129.7 -63.6 -30.0 -50.0 -85.0 -35.0 -35.0 -35.0fulad sakredito organoebi 0.0 -20.4 -20.0 -30.0 -35.0 -35.0 -35.0 -35.0sxva valdebulebebi -32.6 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0sxva kreditoruli <strong>da</strong>valianeba -97.1 -43.2 -10.0 -20.0 -50.0 0.0 0.0 0.0sagareo -34.5 -61.7 34.5 874.0 102.0 83.0 61.0 52.0aReba 127.4 172.7 166.2 988.0 195.0 170.0 160.0 150.0<strong>da</strong>farva -161.9 -234.4 -131.7 -114.0 -93.0 -87.0 -99.0 -98.0depozitebze naSTis cvlileba (+ zr<strong>da</strong>) 67.3 173.3 87.1 -2.0 31.0 41.0 34.0 40.0balansi 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0memorandumis muxlebimTavrobis sagareo vali, mln aSS dolari 1734.9 1697.5 1790.1 2372.7 2445.6 2508.5 2556.1 2597.4sagareo valis momsaxureba, mln aSS dolari 110.6 152.2 102.1 151.3 147.1 140.2 151.6 151.6<strong>ZiriTadi</strong> Tanxa, mln. aSS dolari 89.3 131.9 78.8 76.0 66.4 65.9 77.3 77.8procenti, mln aSS dolari 21.2 20.3 23.3 75.3 80.7 74.2 74.2 73.8mTavrobis saSinao vali, mln lari 1535.4 1510.9 1489.9 1459.9 1424.9 1389.9 1354.9 1319.9mTavrobis sagareo vali procentulad mSp-Tan 26.8% 21.1% 16.8% 17.4% 14.1% 11.6% 9.8% 8.4%mTavrobis sagareo vali procentulad eqsportTan 80.2% 66.5% 55.8% 57.8% 46.4% 36.8% 29.3% 23.5%mTavrobis sagareo valis momsaxureba procentuladeqsportTan 5.1% 6.0% 3.2% 3.7% 2.8% 2.1% 1.7% 1.4%mTavrobis sagareo valis procentis momsaxurebaprocentulad eqsportTan 1.0% 0.8% 0.7% 1.8% 1.5% 1.1% 0.9% 0.7%mTavrobis vali procentulad biujetis SemosavlebTan 165.3% 119.6% 87.3% 87.2% 76.2% 64.0% 54.5% 48.0%mTavrobis sagareo valis momsaxureba procentuladbiujetis SemosavlebTan 7.1% 7.3% 3.4% 4.0% 3.3% 2.5% 2.3% 2.0%mTavrobis sagareo valis momsaxureba procentuladxarjebsa <strong>da</strong> arafinansuri aqtivebis SeZenasTan 6.7% 6.9% 3.0% 3.8% 3.3% 2.6% 2.3% 2.0%mTavrobis sagareo valis procentis <strong>da</strong>farva procentuladxarjebsa <strong>da</strong> arafinansuri aqtivebis SeZenasTan 1.3% 0.9% 0.7% 1.9% 1.8% 1.4% 1.1% 1.0%40


(procentulad mSp-sTan)2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. winasw. mosalod. progn. progn. progn. progn.Semosavlebi 24.2% 26.8% 29.3% 28.5% 26.4% 25.8% 25.5% 24.8%ga<strong>da</strong>saxadebi 17.1% 19.2% 21.6% 24.7% 24.4% 24.3% 24.3% 23.7%arapir<strong>da</strong>piri ga<strong>da</strong>saxadebi 12.0% 13.1% 14.4% 14.1% 14.4% 14.4% 14.3% 14.1%pir<strong>da</strong>piri ga<strong>da</strong>saxadebi 5.0% 6.1% 7.1% 10.6% 10.0% 9.9% 9.9% 9.6%socialuri Senatanebi 3.7% 3.6% 4.2% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%grantebi 0.9% 1.2% 0.6% 0.9% 0.7% 0.6% 0.5% 0.4%sxva Semosavlebi 2.5% 2.7% 2.8% 2.9% 1.2% 1.0% 0.8% 0.7%xarjebi 20.1% 22.2% 25.0% 25.2% 21.4% 21.0% 20.6% 19.8%Sromis anazRaureba 4.7% 4.1% 4.0% 5.2% 5.2% 5.2% 5.2% 5.2%saqoneli <strong>da</strong> momsaxureba 4.9% 5.6% 9.3% 7.7% 4.9% 4.9% 4.9% 4.4%procenti 1.0% 0.8% 0.6% 0.9% 0.7% 0.5% 0.4% 0.4%sagareo 0.3% 0.3% 0.2% 0.6% 0.5% 0.3% 0.3% 0.2%saSinao 0.7% 0.5% 0.3% 0.3% 0.2% 0.2% 0.2% 0.1%subsidiebi 3.8% 2.4% 2.3% 2.1% 1.4% 1.2% 1.0% 0.8%grantebi 0.0% 0.0% 0.1% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%socialuri uzrunvelyofa 4.8% 5.5% 5.0% 6.6% 6.6% 6.6% 6.6% 6.6%sxva xarjebi 0.9% 3.8% 3.7% 2.7% 2.5% 2.5% 2.5% 2.5%saoperacio saldo 4.1% 4.5% 4.2% 3.3% 5.0% 4.9% 4.9% 4.9%arafinansuri aqtivebis wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> 1.9% 1.2% 3.4% 3.2% 4.6% 4.7% 4.7% 4.7%zr<strong>da</strong> 5.7% 6.4% 8.6% 5.4% 4.7% 4.7% 4.7% 4.7%Semcireba -3.8% -5.2% -5.2% -2.2% -0.1% 0.0% 0.0% 0.0%mTliani saldo 2.2% 3.4% 0.8% 0.1% 0.4% 0.2% 0.2% 0.2%finansuri aqtivebis wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> 0.2% 1.2% 0.3% 4.3% 0.3% 0.2% 0.2% 0.2%zr<strong>da</strong> 0.3% 1.3% 1.4% 4.5% 0.4% 0.3% 0.2% 0.2%Semcireba -0.1% -0.1% -1.0% -0.2% -0.1% -0.1% 0.0% 0.0%valdebulebebs wmin<strong>da</strong> zr<strong>da</strong> -1.4% -0.9% 0.0% 4.2% 0.1% 0.2% 0.1% 0.0%saSinao -1.1% -0.5% -0.2% -0.3% -0.4% -0.1% -0.1% -0.1%fulad sakredito organoebi 0.0% -0.1% -0.1% -0.2% -0.1% -0.1% -0.1% -0.1%sxva valdebulebebi -0.3% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%sxva kreditoruli <strong>da</strong>valianeba -0.8% -0.3% -0.1% -0.1% -0.2% 0.0% 0.0% 0.0%sagareo -0.3% -0.4% 0.2% 4.4% 0.4% 0.3% 0.2% 0.1%aReba 1.1% 1.3% 1.0% 5.0% 0.8% 0.6% 0.5% 0.4%<strong>da</strong>farva -1.4% -1.7% -0.8% -0.6% -0.4% -0.3% -0.3% -0.3%depozitebze naSTis cvlileba (+ zr<strong>da</strong>) 0.6% 1.3% 0.5% 0.0% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1%balansi 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%41


saga<strong>da</strong>mxdelo balansi2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. winasw. mosalod. progn. progn. progn. progn.(mln aSS dolari)mimdinare angariSi -691.6 -1186.7 -1931.3 -2488.4 -2806.2 -2890.6 -2682.7 -2442.8savaWro balansi -1211.3 -2036.3 -2872.6 -3710.0 -4485.0 -5167.9 -5751.5 -6344.9saqonlis eqsporti 1470.6 1663.9 2094.4 2709.7 3508.9 4572.3 5840.7 7331.6saqonlis importi -2681.9 -3700.2 -4967.0 -6419.7 -7993.9 -9740.2 -11592.2 -13676.5momsaxurebis balansi 68.8 161.7 203.9 268.5 372.0 558.1 870.9 1331.2momsaxurebis eqsporti 693.0 887.1 1112.4 1396.0 1765.5 2246.2 2880.0 3700.6momsaxurebis importi -624.2 -725.4 -908.5 -1127.4 -1393.5 -1688.2 -<strong>2009</strong>.1 -2369.5wmin<strong>da</strong> faqtoruli Semosavlebi 92.0 165.4 42.9 11.4 122.4 264.0 461.0 549.2momsaxureTa xelfasi 229.3 296.5 384.1 496.7 638.1 804.2 976.3 1151.5procentebis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> -137.2 -131.1 -341.3 -485.3 -515.8 -540.2 -515.3 -602.3mTavroba -21.2 -20.3 -23.3 -75.3 -80.7 -74.2 -74.2 -73.8kerZo -116.0 -110.8 -318.0 -410.0 -435.0 -465.9 -441.0 -528.5wmin<strong>da</strong> mimdinare transferebi 358.8 522.5 694.6 941.6 1184.4 1455.3 1736.9 2021.7mTavroba 55.1 90.5 53.0 112.0 118.6 112.1 106.3 98.4kerZo 303.7 432.0 641.6 829.6 1065.9 1343.2 1630.7 1923.3kapitalis <strong>da</strong> finansuri angariSi 783.0 1642.4 2413.1 2700.4 3333.9 3483.4 3342.8 3210.1mTavroba -19.0 -34.7 20.7 582.7 72.9 62.9 47.7 41.3kerZo 683.4 1522.4 1720.3 1868.4 2947.8 3052.8 2913.8 2780.8sabanko sistema 118.6 154.7 672.1 249.4 313.3 367.7 381.3 388.0rezervebis cvlileba (- zr<strong>da</strong>) -91.4 -455.7 -481.8 -212.0 -527.7 -592.8 -660.1 -767.3balansi 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0(procentulad mSp-sTan)mimdinare angariSi -10.8% -15.3% -19.0% -18.9% -16.6% -13.6% -10.4% -8.0%savaWro balansi -18.9% -26.2% -28.2% -28.2% -26.5% -24.3% -22.2% -20.8%saqonlis eqsporti 22.9% 21.4% 20.6% 20.6% 20.8% 21.5% 22.6% 24.0%saqonlis importi -41.8% -47.7% -48.8% -48.8% -47.3% -45.7% -44.8% -44.8%momsaxurebis balansi 1.1% 2.1% 2.0% 2.0% 2.2% 2.6% 3.4% 4.4%momsaxurebis eqsporti 10.8% 11.4% 10.9% 10.6% 10.4% 10.5% 11.1% 12.1%momsaxurebis importi -9.7% -9.3% -8.9% -8.6% -8.2% -7.9% -7.8% -7.8%wmin<strong>da</strong> faqtoruli Semosavlebi 1.4% 2.1% 0.4% 0.1% 0.7% 1.2% 1.8% 1.8%momsaxureTa xelfasi 3.6% 3.8% 3.8% 3.8% 3.8% 3.8% 3.8% 3.8%procentebis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> -2.1% -1.7% -3.4% -3.7% -3.1% -2.5% -2.0% -2.0%mTavroba -0.3% -0.3% -0.2% -0.6% -0.5% -0.3% -0.3% -0.2%kerZo -1.8% -1.4% -3.1% -3.1% -2.6% -2.2% -1.7% -1.7%wmin<strong>da</strong> mimdinare transferebi 5.6% 6.7% 6.8% 7.2% 7.0% 6.8% 6.7% 6.6%mTavroba 0.9% 1.2% 0.5% 0.9% 0.7% 0.5% 0.4% 0.3%kerZo 4.7% 5.6% 6.3% 6.3% 6.3% 6.3% 6.3% 6.3%kapitalis <strong>da</strong> finansuri angariSi 12.2% 21.2% 23.7% 20.5% 19.7% 16.4% 12.9% 10.5%mTavroba -0.3% -0.4% 0.2% 4.4% 0.4% 0.3% 0.2% 0.1%kerZo 10.7% 19.6% 16.9% 14.2% 17.4% 14.3% 11.3% 9.1%sabanko sistema 1.8% 2.0% 6.6% 1.9% 1.9% 1.7% 1.5% 1.3%rezervebis cvlileba (- zr<strong>da</strong>) -1.4% -5.9% -4.7% -1.6% -3.1% -2.8% -2.6% -2.5%balansi 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%42


monetaruli mimoxilva2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. winasw. mosalod. progn. progn. progn. progn.(mln lari)wmin<strong>da</strong> ucxouri aqtivebi 110.5 621.3 274.4 195.8 475.3 746.9 1083.8 1540.8ucxouri aqtivebi 1161.0 1968.9 2908.7 3155.4 3910.6 4770.5 5764.0 6897.9ucxouri valdebulebebi 1050.5 1347.6 2634.4 2959.6 3435.3 4023.6 4680.2 5357.1saSinao aqtivebi 1800.7 2040.3 3706.3 4731.2 5819.7 7216.1 8938.2 11031.5mTavrobis wmin<strong>da</strong> <strong>da</strong>valianeba 633.1 430.8 293.4 265.4 199.4 123.4 54.4 -20.6ekonomikis <strong>da</strong>narCeni seqtoris <strong>da</strong>valianeba 1829.3 2805.8 4738.7 5807.2 6989.6 8476.0 10279.8 12456.1sxva muxlebi wmin<strong>da</strong> -661.7 -1196.3 -1325.8 -1341.4 -1369.2 -1383.3 -1396.0 -1404.0farTo fuli M3 1911.2 2661.7 3980.6 4927.0 6295.0 7963.0 10021.9 12572.4farTo fuli M2 1069.9 1389.2 2132.0 2777.1 3635.3 4690.4 5929.2 7410.3naRdi fuli bankebs gareT 736.3 827.4 1152.1 1374.3 1663.0 1998.8 2394.5 2862.7depozitebi erovnul valutaSi 333.6 561.8 979.9 1402.8 1972.3 2691.6 3534.7 4547.6depozitebi ucxour valutaSi 841.3 1272.5 1848.7 2149.9 2659.8 3272.6 4092.7 5162.0memorandumis muxlebifulis mimoqcevis siCqare M3 6.08 5.18 4.27 4.01 3.76 3.53 3.30 3.06fulis mimoqcevis siCqare M2 10.9 9.9 8.0 7.1 6.5 5.99 5.58 5.19dolarizaciis koeficienti 71.6% 69.4% 65.4% 60.5% 57.4% 54.9% 53.7% 53.2%fulis multiplikatori M3 1.91 2.23 2.66 2.76 2.88 3.01 3.13 3.26fulis multiplikatori M2 1.07 1.16 1.42 1.55 1.66 1.77 1.85 1.92kerZo seqtoris krediti proc. mSp-sTan 15.7% 20.3% 27.9% 29.4% 29.5% 30.1% 31.1% 32.4%(procentulad wina welTan)wmin<strong>da</strong> ucxouri aqtivebi -31.9% 462.4% -55.8% -28.6% 142.7% 57.1% 45.1% 42.2%ucxouri aqtivebi 20.7% 69.6% 47.7% 8.5% 23.9% 22.0% 20.8% 19.7%ucxouri valdebulebebi 31.3% 28.3% 95.5% 12.3% 16.1% 17.1% 16.3% 14.5%saSinao aqtivebi 33.4% 13.3% 81.7% 27.7% 23.0% 24.0% 23.9% 23.4%mTavrobis wmin<strong>da</strong> <strong>da</strong>valianeba -14.4% -32.0% -31.9% -9.5% -24.9% -38.1% -56% -138%ekonomikis <strong>da</strong>narCeni seqtoris <strong>da</strong>valianeba 73.2% 53.4% 68.9% 22.5% 20.4% 21.3% 21.3% 21.2%sxva muxlebi wmin<strong>da</strong> 48.5% 80.8% 10.8% 1.2% 2.1% 1.0% 0.9% 0.6%farTo fuli M3 26.4% 39.3% 49.6% 23.8% 27.8% 26.5% 25.9% 25.4%farTo fuli M2 26.5% 29.8% 53.5% 30.3% 30.9% 29.0% 26.4% 25.0%naRdi fuli bankebs gareT 19.5% 12.4% 39.2% 19.3% 21.0% 20.2% 19.8% 19.6%depozitebi erovnul valutaSi 45.0% 68.4% 74.4% 43.2% 40.6% 36.5% 31.3% 28.7%depozitebi ucxour valutaSi 26.4% 51.3% 45.3% 16.3% 23.7% 23.0% 25.1% 26.1%43


erovnuli bankis angariSebi2005 2006 2007 2008 <strong>2009</strong> 2010 2011 <strong>2012</strong>faqt. faqt. winasw. mosalod. progn. progn. progn. progn.(mln lari)wmin<strong>da</strong> ucxouri aqtivebi 342.0 1092.7 1460.4 1637.9 2253.9 2925.1 3695.9 4596.8ucxouri aqtivebi 851.6 1595.0 2248.3 2355.7 2927.2 3568.6 4324.6 5215.6ucxouri valdebulebebi 509.6 502.3 787.9 717.8 673.3 643.6 628.7 618.8saSinao aqtivebi 659.5 100.6 38.2 150.4 -68.8 -275.2 -494.6 -738.9mTavrobis wmin<strong>da</strong> <strong>da</strong>valianeba 645.8 426.9 328.9 300.9 234.9 158.9 89.9 14.9mTavrobis sasesxo <strong>da</strong>valianeba 832.8 787.1 776.3 746.3 711.3 676.3 641.3 606.3mTavrobis depozitebi 187.0 360.3 447.4 445.4 476.4 517.4 551.4 591.4komerciuli bankebis <strong>da</strong>valianeba 0.0 -254.6 -303.5 -263.3 -388.2 -488.0 -505.9 -633.4sxva muxlebi wmin<strong>da</strong> 13.7 -71.7 12.9 112.8 84.5 53.9 -78.6 -120.4sarezervo fuli 1001.5 1193.2 1498.6 1788.2 2185.1 2649.9 3201.3 3857.9naRdi fuli mimoqcevaSi 811.4 929.5 1310.5 1554.2 1886.0 2272.0 2726.8 3265.0savaldebulo rezervi 129.8 224.6 1.2 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8naSTi sakorespondento angariSebze 60.3 39.1 186.9 232.6 297.6 376.3 472.8 591.2memorandumis muxlebisaerTaSoriso rezervebi*erTi Tvis saSualo importis jeradi 1.7 2.5 2.9 2.6 2.8 2.9 3.0 3.1mln aSS dolari 475.1 930.8 1412.6 1624.6 2152.3 2745.1 3405.2 4172.5(procentulad wina welTan)wmin<strong>da</strong> ucxouri aqtivebi 217.5% 219.5% 33.7% 12.2% 37.6% 29.8% 26.4% 24.4%ucxouri aqtivebi 21.6% 87.3% 41.0% 4.8% 24.3% 21.9% 21.2% 20.6%ucxouri valdebulebebi -14.0% -1.4% 56.9% -8.9% -6.2% -4.4% -2.3% -1.6%saSinao aqtivebi -9.5% -84.8% -62.0% 293.4% -145.8% 299.9% 79.7% 49.4%mTavrobis wmin<strong>da</strong> <strong>da</strong>valianeba -10.5% -33.9% -23.0% -8.5% -21.9% -32.4% -43.4% -83.4%mTavrobis sasesxo <strong>da</strong>valianeba -1.0% -5.5% -1.4% -3.9% -4.7% -4.9% -5.2% -5.5%mTavrobis depozitebi 56.2% 92.7% 24.2% -0.4% 7.0% 8.6% 6.6% 7.3%komerciuli bankebis <strong>da</strong>valianeba -100.0% '-' 19.2% -13.2% 47% 25.7% 3.7% 25.2%sxva muxlebi wmin<strong>da</strong> -71.4% -622.2% -117.9% 776.5% -25.1% -36.2% -245.9% 53.2%sarezervo fuli 19.7% 19.1% 25.6% 19.3% 22.2% 21.3% 20.8% 20.5%naRdi fuli mimoqcevaSi 20.0% 14.6% 41.0% 18.6% 21.3% 20.5% 20.0% 19.7%savaldebulo rezervi 40.6% 73.0% -99.5% 19.7% 7.1% 6.7% 6.2% 5.9%naSTi sakorespondento angariSebze -11.3% -35.1% 377.7% 24.4% 27.9% 26.5% 25.6% 25.0%* gansxvaveba erovnuli bankis monacemebTan gamowveulia imiT, rom saerTaSorizo rezervebSi gaTvaliswinebulia erovnulibankis "sxva ucxouri aqtivebi"44


<strong>da</strong>narTi 2 saministroTa saSualovadiani samoqmedo gegmebis matricebi45


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebaprioritetebi1..sabiujeto procesissrulyofasaqarTvelos finansTa saministro2.xazinis ganviTareba 3.safinansopolitika4.Semosavlebismobilizeba5.institucionaluriganviTarebaprioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinarebolo wlebis ganmavlobaSigatarebuli reformebis SedegadmniSvnelovnad <strong>da</strong>ixvewasabiujeto procesi, magramsaerTaSoriso Sefasebisindikatorebis (PEFA) mixedviTkidev rigi RonisZiebebiagasatarebeli imisaTvis, romqveynis biujeti SeesabamebodessaerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebs,srulad iyos integrirebuliMTEF sabiujeto procesSirogorc saxelmwifo, aseveadgilobrivi biujetebis doneze.saxelmwifo resursebismarTvis sistemisefeqturobis zr<strong>da</strong>fuladi saxsrebiscentralizaciisa <strong>da</strong>Tavisufali fuladisaxsrebis marTvismeqanizmis SemoRebisgziT.aRricxvis sistemisreformireba saxelmwifofinansebis statistikis(GFSM) 2001 wlismeTodologiisa <strong>da</strong>sajaro seqtorissaerTaSorisobuRaltrulistan<strong>da</strong>rtebis (IPSAS)<strong>da</strong>nergvasajaro seqtorisfinansuri marTvisintegrirebulisainformacio sistemis(PFMS) <strong>da</strong>nergva.saxazino operaciebisgansaxorcielebladsaWiro droisa <strong>da</strong>materialuri<strong>da</strong>naxarjebis minimizebaeleqtronulisabuTbrunvis(eleqtronuli xazina)gziTaxali saga<strong>da</strong>saxadokodeqsi (2005) <strong>da</strong> axalisabaJo kodeqsi (2006)mniSvnelovani nabijebiga<strong>da</strong>idga biznes-garemosa<strong>da</strong> vaWrobisliberalizaciisTvalsazrisiT. Tumca,aucilebelia Semdgomireformebi <strong>da</strong>gamartiveba.2005-2006 wlebSi<strong>da</strong>iwyo molaparakebebiormagi <strong>da</strong>begvris Tavi<strong>da</strong>nacilebasTan<strong>da</strong>kavSirebiT <strong>da</strong> xelimoewera SeTanxmebebsramdenime qveyanasTan.momdevno wlebisganmavlobaSi es procesiun<strong>da</strong> gagrZeldessaga<strong>da</strong>saxadoganakveTebisa <strong>da</strong>ga<strong>da</strong>saxadebis raodenobisSemcirebis miuxe<strong>da</strong>vadmniSvnelovnad gaizar<strong>da</strong>ga<strong>da</strong>saxadisnebayoflobiTi ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong><strong>da</strong> ga<strong>da</strong>saxadebisgamarTulma akrefamgamoiwvia ga<strong>da</strong>saxdebiszr<strong>da</strong>.ganxorciel<strong>da</strong>mniSvnelovani reforma,2007 wlis <strong>da</strong>sawyisSisaga<strong>da</strong>saxadodepartamenti, sabaJodepartamenti <strong>da</strong>finansuri policiagaerTian<strong>da</strong> <strong>da</strong> SeiqmnaSemosavlebis samsaxuri.2008 wels <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>Semosavlebis samsaxurisregionaluri centrebisformireba, romlisSedegad regionebSimox<strong>da</strong> saga<strong>da</strong>saxado <strong>da</strong>sabaJo samsaxurebisgaerTianebaam Sedegebis mdgradobismiRwevis mizniT,Semosavlebis samsaxurssWirdeba SemdgomigaZliereba <strong>da</strong> reformasaqarTvelosfinansTa saministrosmiznebis, funqciebisa <strong>da</strong>valdebulebebissrulyofiladganxorcielebisaucilebeli winapirobaakvalificiuri <strong>da</strong>kompetenturi a<strong>da</strong>mianuriresursis arseboba. ammizniT mniSvnelovania:a) saministroswarmatebul saqmianobaSia<strong>da</strong>mianuri resursisrolis mkveTradgansazRvra, sajaromosamsaxureTafunqciebis,uflebamosilebebisa <strong>da</strong>pasuxismgeblobebis<strong>da</strong>dgena, maTi motivaciisamaRleba <strong>da</strong> samarTlianiSromis anazRaurebisa <strong>da</strong>motivirebis sistemebis<strong>da</strong>nergva.b) saministrossistemis masStabiTefeqturi treiningissistemis <strong>da</strong>nergva.g) saministrossistemis sajaromosamsaxureTa erTianisainformacio bazisSeqmna.amasTan kidevrCeba ramdenimeproblema,gansakuTrebiT,saga<strong>da</strong>saxado <strong>da</strong> sabaJoinfrastruqturissferoSi46


ganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)mosalodneliSedegebi<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong>• sabiujeto procesi gaxdebaefeqturi <strong>da</strong> gamWvirvale• gaumjobesdebamakroekonomikuri <strong>da</strong>fiskaluri prognozirebisSesaZlebloba <strong>da</strong> modeli• <strong>da</strong>ixveweba Si<strong>da</strong> valismenejmenti• gaumjobesdeba donorTakoordinacia, raTa moxdes<strong>da</strong>matebiTi investiciebismozidva• sabiujeto procesi <strong>da</strong>eyrdnobaMTEF-is principebs• saxelmwifo <strong>da</strong> avtonomiurirespublikebisa <strong>da</strong> saqarTvelosadgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis biujetebi<strong>da</strong>akmayofileben saerTaSorisostan<strong>da</strong>rtebs, MTEF sruladiqneba integrirebulisabiujeto procesSi,SemoRebuli iqneba Sefasebisindikatorebi• avtonomiuri respublikebisa<strong>da</strong> saqarTvelos adgilobriviTviTmmarTveli erTeulebisbiujetebi momzaddeba GFSM2001 stan<strong>da</strong>rtebis mixedviT• finansTa saministros, saxazinosamsaxuris, <strong>da</strong>rgobrivisaministroebis <strong>da</strong> avtonomiurirespublikebisa <strong>da</strong> saqarTvelosadgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis moqceva erTiansabiujeto sistemaSi• SenarCunebuli iqneba sagareovalis mdgradoba• gaumjobesdebasaxelmwifo saxsrebismarTva, saxazinooperaciebisaTvissaWiro dro minimumamdeSemcirdeba• biujetis procesisyoveli etapiintegrirebuli iqnebaerT sistemaSisaxelmwifo finansebismenejmentis erTianisainformacio sistemis<strong>da</strong>nergvis gziT.• gaumjobesdebamTavrobis saaRricxvosistema <strong>da</strong> moxdebaintegracia biujetissaerTaSorisofinansebisstatistikasTan• gaumjobesdeba biznesgaremo, saga<strong>da</strong>saxadosistemis gamartivebisgziT.• gaizrdebasaerTaSorisoTanamSromlobafiskalur sferoSi• gaumjobesdebaSemosavlebissamsaxuris muSaobisxarisxi, gaizrdebaga<strong>da</strong>saxadisnebayoflobiT ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong><strong>da</strong> Semcirdeba<strong>da</strong>mnaSaveobasaga<strong>da</strong>saxado sistemaSi• Semosavlebis samsaxuriganviTardebafunqcionalurad• gaizrdeba sazogadoebisinformirebulobasaga<strong>da</strong>saxado sakiTxebze• Seiqmneba/Camoyalibdeba:a) biznes procedurebi(teqnologiuri sqemebi);b) finansTa saministrosTanamdebobebis mixedviTklasificirebulimovaleobebi <strong>da</strong>samuSaos aRwerilobebi;g)saministros sajaromosamsaxureTasakvalifikaciomoTxovnebi <strong>da</strong> saWirotreningebis nusxa;d)TanamSromelTaangariSgebis formebi;e)saministros sajaromosamsaxureTa Sefasebissistema;v)Sromis anazRaurebisa<strong>da</strong> waxalisebis axalisqemebi.• saministros mTelisistemisTanamSromelTakvalifikaciisamaRleba, axalikadrebis momzadeba.• amoqmeddeba finansTasaministros mTelisistemis sajaromosamsaxureTa erTianisainformacio baza.• gaizrdeba sajarosamsaxuris efeqtianobasabiujeto, sabaJo <strong>da</strong>saga<strong>da</strong>saxado sferoSi.• gaizrdeba finansTasaministros Si<strong>da</strong>47


• moxdeba saxelmwifo Si<strong>da</strong>valis inventarizacia• sagareo valTan <strong>da</strong>kavSirebulistatistikur monacemTavali<strong>da</strong>ciisa <strong>da</strong> angariSgebisprocedurebis srulyofakontrolisa <strong>da</strong>iuridiuli saqmianobisefeqturoba• gaumjobesdeba finansTasaministros sistemisinfrastruqturaSedegebisSefasebiskriteriumebi• sabiujeto procesisSesabamisoba MTEF isprincipebTan• saxelmwifo biujeti <strong>da</strong>avtonomiuri respublikebisa <strong>da</strong>adgilobrivi TviTmmarTvelierTeulebis biujetebimzaddeba GFSM 2001stan<strong>da</strong>rtebis mixedviT• sabiujeto procesis Sefasebisqula PEFA –s kriteriumebismixedviT miaRwevs maqsimums• Si<strong>da</strong> valis <strong>da</strong>srulebuliinventarizacia• Camoyalibdeba `istoriulivalebis~ kompensaciis meqanizmi• erovnuli bankis mimarTarsebuli <strong>da</strong>valianebis <strong>da</strong>farvamoxdeba grafikis mixedviT• sagareo finansurivaldebulebebis momsaxurebaSeTanxmebebis pirobaTaSesabamisad• sagareo valis mdgradobisindikatorebis mimarTebamdgradobis zRvrulmaCveneblebTan• saerTaSoriso organizaciebisa<strong>da</strong> <strong>da</strong>interesebuli uwyebebismoTxovnaTa uzrunvelyofasagareo valTan <strong>da</strong>kavSirebuliSesabamisi informaciiT• eleqtronuli xazinisganviTarebisaTvissaWiro sakanonmdeblo<strong>da</strong> teqnikurisakiTxebis ga<strong>da</strong>wyveta<strong>da</strong> etapobriviganxorcieleba.• saxelmwifo finansebismarTvis integrirebulisistemis programuliuzrunvelyofis SeZena,morgeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>nergva.• xazinis centraluri <strong>da</strong>regionaluri ofisebisSesabamisi aRWurvakomunikaciebiTa <strong>da</strong>sistemebiT.• TanamSromelTatreningi axalisistemebis gamoyenebaSi.• GFSM-2001-isetapobrivi <strong>da</strong>nergva.pirvel etapze <strong>da</strong>inergaxazinis mTavari wigni,sakaso meTodisekonomikurklasifikaciaze<strong>da</strong>yrdnobiT. SemdgomSi<strong>da</strong>inergeba <strong>da</strong>ricxvismeTodi.• mTavrobis aRricxvispolitikis SemuSavebasajaro seqtorissaerTaSorisobuRaltrulstan<strong>da</strong>rtebTan (IPSAS)SesabamisobaSietapobrivad, erovnulikanonmdeblobisa <strong>da</strong>specifikisgaTvaliswinebiT.• momsaxurebissafasurisa <strong>da</strong>mosakrebelis garkveviTgansazRvra <strong>da</strong>ganakveTebisoptimizacia.• mosakreblebis kodeqsisCamoyalibeba• Sesabamisi meoradisabaJo kanonmdeblobisCamoyalibeba, romelicmiznad isaxavsadministraciuliprocedurebisgamartivebas <strong>da</strong>tvirTisregistraciisaTvissaWiro droisSemcirebas• sabaJo ga<strong>da</strong>saxadisgauqmeba.• ormagi <strong>da</strong>begvrisTavi<strong>da</strong>n acilebisSeTanxmebebisxelmowera,gansakuTrebiT,evrokavSiris wevrqveynebTan <strong>da</strong>saqarTvelos ZiriTadsavaWro/sainvesticiopartnoirebTan.• valdebulebebiganxorcieldebafinansTa saministroskompetenciisfarglebSimTavrobaTaSorisiekonomikuriTanamSromlobiskomisiis• auditis <strong>da</strong>nergva,riskis Sefasebisprincipebze<strong>da</strong>yrdnobiT.• saga<strong>da</strong>saxado auditisSefasebis sistemis<strong>da</strong>nergva.• erTiani auditissamsaxuris Seqmna• ga<strong>da</strong>saxadisga<strong>da</strong>mxdelTamomsaxurebiseleqtronulisaSualebebis Seqmna,rac saga<strong>da</strong>saxadodeklaraciebis <strong>da</strong> sxvainformaciiseleqtronulimimocvlis saSualebasmogcems.• Semosavlebissamsaxurismomsaxurebis sferosganviTareba• sa<strong>da</strong>vo situaciebSimiRebuliga<strong>da</strong>wyvetilebebissainformacio bazisSeqmna, informaciisperioduli gamoqveynebaga<strong>da</strong>saxadisga<strong>da</strong>mxdelTainformirebis mizniT.• normatiul aqtebSiadministraciuliprocedurebisgamartiveba.• sabaJo gamSvebpunqtebzesatransportosaSualebebis<strong>da</strong>saTvaliereblad• saministros mTelisistemisaTvisklasificirebulimovaleobebis mixedviTsamuSaosaRwerilobebis,sakvalifikaciomoTxovnebis, saWirotreiningebis nusxisarseboba, angariSgebisa<strong>da</strong>Sefasebissistemebis <strong>da</strong>nergva;• saministroscentraluri aparatisa<strong>da</strong> saxelmwifosaqveuwyebo<strong>da</strong>wesebulebebismaRalkvalificiurikadrebiTuzrunvelyofa;• saministrosTanamSromelTamotivaciisa <strong>da</strong>rogorc materialuri(samarTliani SromisanazRaureba <strong>da</strong>waxaliseba), asevearamaterialurimotivirebis sistemebis<strong>da</strong>nergva.• a<strong>da</strong>mianuri resursisefeqturi marTvisSedegad saministrossistemi<strong>da</strong>nkvalificiurikadrebis gadinebisSemcireba;• PEMSY programuliuzrunvelyofisgaumjobeseba• struqturulqve<strong>da</strong>nayofebs Soris48


protokol/dokumentebis Tanaxmad.riskebis marTvissistemis <strong>da</strong>nergva.• saqonlis sabaJoRirebulebis Sefasebariskebis marTvissistemaze <strong>da</strong>fuZlebiT.• sabaJo sistemisTanamSromelTafunqciebis gansazRvra.• meTodologiismomzadeba SemosavlebissamsaxurisTanamSromelTaTvisaxali sisxlissamarTlis kodeqsiswarmosadgenad 2008wli<strong>da</strong>n.• gamomZiebelTa <strong>da</strong>operatiuli muSakebissaqmianobis Sefasebiskriteriumebis <strong>da</strong>dgena– Si<strong>da</strong> procedurebisa<strong>da</strong> kontrolis wesebisCamoyalibeba• fiskalur sferoSigamoZiebaTa integrireba<strong>da</strong> TanamSromlobisCamoyalibebasagamoZieboorganoebTan, sabaJo <strong>da</strong>saga<strong>da</strong>saxadoorganoebisTanamSromlebTan.• TanamSromlobisCamoyalibeba partnioriqveynebis finansurpoliciebTan• ga<strong>da</strong>saxadebis akrefisgaZlierebaga<strong>da</strong>saxadisga<strong>da</strong>mxdelTakulturisa <strong>da</strong>TviTSegnebis amaRlebisgziTkavSiris gaumjobeseba• Si<strong>da</strong> auditiskriteriumebisCamoyalibeba• Si<strong>da</strong> kontrolismeqanizmebisganviTareba, Si<strong>da</strong>auditis paralelurad.• finansTa saministrossistemaSi momzadebulinormatiuliaqtebisaTvis pasportisSeqmna.• saga<strong>da</strong>saxadoinspeqciebisga<strong>da</strong>saxadisga<strong>da</strong>mxdelTamomsaxurebisganyofilebebebismaterialur-teqnikuribazis reabilitacia• satelefonosakonsultacio qselisSeqmna• Tav<strong>da</strong>pirveliregistraciismeqanizmebisCamoyalibeba dRg soperaciebisaTviseleqtronuli formiTdRg-s ga<strong>da</strong>mxdelebsSoris• axali sabaJocentrebis gaxsnaTbilisSi, foTSi,quTaissa <strong>da</strong>axalcixeSi• sabaJo momsaxurebiscentrebis aRWurvakompiuterebiTa <strong>da</strong>programuliuzrunvelyofiT.savaraudoxelisSemSlelifaqtorebimaRalkvalificiurigadinebakadrebisGFSM 2001-isa <strong>da</strong>IPSAS-is <strong>da</strong>nergvaxangrZlivi rTuli• arasakmarisikvalificiuri kadrebi;49


procesia <strong>da</strong> moiTxovsdid materialur <strong>da</strong>droiT <strong>da</strong>naxarjebs• maRalkvalificiurikadrebis gadineba.<strong>da</strong>saxelebasabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi2006w.faqti2007w.faqtimln lari2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqti 13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8saqarTvelos finansTa saministro 80.5 108.0 121.2 128.0 115.0 108.0 102.0mSp-s mimarT procentulad 0.6% 0.6% 0.6% 0.5% 0.4% 0.3% 0.3%m.S. arafinansuri aqtivebi 6.1 23.0 31.7 32.0 25.0 18.0 12.0mSp-s mimarT procentulad 0.04% 0.14% 0.16% 0.14% 0.09% 0.05% 0.03%50


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebaprioritetebiprioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinare1. ekonomikuri politika<strong>da</strong> misi ganxorcielebiskoordinacia,statistikuri kvlevebi• Tanmimdevruliekonomikuri politikisganxorcielebaaucilebeliainvesticiebis mozidvisa<strong>da</strong> axali samuSaoadgilebis SeqmnisaTvis;ekonomikis yvela <strong>da</strong>rgissainvesticiomimzidvelobis zr<strong>da</strong>mgrZelvadian perspeqtivaSiun<strong>da</strong> ganapirobosstabiluri ekonomikurzr<strong>da</strong>.• un<strong>da</strong> moxdesmaRalxarisxianistatistikuri kvlevebisganxorcieleba, racxels Seuwyobsekonomikuri politikis<strong>da</strong>gegmvas;• statistikis sistemaSiun<strong>da</strong> moxdes sakvanZosakvlevi indikatorebisoptimizacia <strong>da</strong> maTikvlevis xarisxisamaRleba.saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro2. infrastruqturisganviTareba• ekonomikuri ganviTarebis<strong>da</strong>CqarebisaTvis erT-erTiaucilebeli winapirobaasabazisoinfrastruqturisSemdgomi ganviTareba.• ZiriTa<strong>da</strong>vtomagistralebzeusafrTxo <strong>da</strong> maRaligamtarunarianobisuzrunvelsayofad,aucilebelia gzebismaxasiaTeblebis<strong>da</strong>axloveba saerTaSorisomoTxovnebisadmi;• yovelwiuradCasatarebelia gzebisinfrastruqturis movlis,reabilitaciis,<strong>da</strong>ganviTarebisa <strong>da</strong>mSeneblobis samuSaoebiCatareba.• kavSirgabmulobisseqtorSi un<strong>da</strong> moxdesTanamedroveteqnologiebis <strong>da</strong>nergvisxelisSewyoba.3. sagareo vaWroba,ucxouri investiciebi,turizmi, xarisxisinfrastruqtura• qveynis sagareo savaWrobazrebisdiversificirebisaTvis un<strong>da</strong>moxdes SeRavaTiani sagareosavaWro reJimebis <strong>da</strong>myarebasagareo savaWropartniorebTan.• ucxour bazrebzearasatarifo barierebis<strong>da</strong>ZlevisaTvis aucilebeliaqveyanaSi warmoebuliproduqciisa <strong>da</strong>momsaxurebiskonkurentunarianobiszr<strong>da</strong>;• un<strong>da</strong> moxdes teqnikuriregulirebis(stan<strong>da</strong>rtebis,metrologiisa <strong>da</strong>akreditaciis sferoebis)Semdgomi ganviTarebasaerTaSorisod aRiarebulnormebTan <strong>da</strong>axlovebismizniT.• ucxouri investiciebisa<strong>da</strong> turistebismozidvisaTvis aucilebeliasaerTaSoriso doneze <strong>da</strong>qveynis SigniT iseTiRonisZiebebis gatareba,romelTa Sedega<strong>da</strong>c moxdeba4. kerZo samewarmeoseqtorisxelisSewyoba,saxelmwifo qonebisprivatizacia• saxelmwifossakuTrebaSi<strong>da</strong>rCenili aqtivebisudidesi nawili araris srulfasovnadCarTuli ekonomikuraqtivobaSi;• aRniSnuliaqtivebis udidesinawili imyofeba mZimeekonomikurmdgomareobaSi,• un<strong>da</strong> moxdes maTiprivatizacia, racxels Seuwyobs amsawarmoebisgajansaRebas <strong>da</strong>Seqmnis axal samuSaoadgilebs.51


ganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)mosalodneliSedegebiSedegebisSefasebiskriteriumebi<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong>• stabilurimarkoekonomikuri garemosSenarCuneba saSualovadian<strong>da</strong> grZelvadianperspeqtivaSi• ucxouri <strong>da</strong>adgilobrivi investiciebiszr<strong>da</strong>• makroekonomikurimaCveneblebi <strong>da</strong> maTidinamika• sxva<strong>da</strong>sxva saerTaSorisoorganizaciebisa <strong>da</strong>analitikuri centrebismier saqarTvelosadmiminiWebuli reitingebi• ucxouri investiciebismoculobis dinamikismaCveneblebi• saavtomobilo gzebisinfrastruqturisganviTareba, misi xarisxisgaumjobeseba;• qveynis satranzitopotencialis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong>aTviseba.• reabilitirebuli,modernizebuli <strong>da</strong> axla<strong>da</strong>Senebuli saavtomobilogzebis monakveTebissigrZis maCvenebeli• satransporto derefanifoTi-Tbilisi-wiTeli (E -60) xidis derefnismodernizacia/mSenebloba;• yvela raionul centrTanmisasvleli saavtomobilogzis reabilitacia;• ZiriTad sakurorto,istoriul <strong>da</strong> kulturularsebuli sainvesticio <strong>da</strong>turistuliSesaZleblobebisdemonstrireba.•<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong>(<strong>da</strong>wyebulia 2007 wli<strong>da</strong>n)<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong>• eqsportis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong> • axali samuSaodiversificireba;adgilebis Seqmna;• saqarTvelos• regionebSipopularizacia turistuli mosaxleobis<strong>da</strong> sainvesticio<strong>da</strong>saqmebis zr<strong>da</strong>;mimzidvelobis• ekonomikuradTvalsazrisiT;mdgradi kerZo• ucxouri investiciebis sawarmoebiszr<strong>da</strong> <strong>da</strong> diversificireba; raodenobis zr<strong>da</strong>.• qveynis Si<strong>da</strong> turistulproduqtebze moTxovniszr<strong>da</strong>;kurortebisa <strong>da</strong> sarekreaciozonebis gegmazomieriganviTareba <strong>da</strong> investiciebismozidvis xelSewyoba.ñ• ucxoel vizitorTa <strong>da</strong>turistTa raodenoba• adgilobrivi turistebisricxvis zr<strong>da</strong>• saerTaSiorisoturistuli gamofenebisa <strong>da</strong>sxva RonisZiebebisraodenoba, romelSicsaqarTvelo miiRebsmonawileobas• <strong>da</strong>saqmebis <strong>da</strong>umuSevrobismaCveneblebis dinamika• gacemulikreditebis raodenoba<strong>da</strong> sakreditoportfelis moculoba• axladregistrirebuli <strong>da</strong>likvidirebulikompaniebisraodenobis dinamika• privatizebuliobieqtebis raodenoba52


ZeglebTan mimsasvleligzebis reabilitacia;• mosazRvre qveynebTanmisasvllei gzebis srulireabilitacia;• tvirTbrunvisa <strong>da</strong>mgzavrTa ga<strong>da</strong>yvanisdinamikis maCveneblebi.• privatizebulimiwis farTobismaCvenebelisavaraudoxelisSemSlelifaqtorebisabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSimln lari<strong>da</strong>saxeleba 2006w. faqti 2007w. faqti 2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqti 13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministromSp-s mimarT procentuladm.S. arafinansuri aqtivebimSp-s mimarT procentulad194.7 260.3 267.9 227.0 250.0 280.0 300.01.4% 1.5% 1.4% 1.0% 0.9% 0.8% 0.8%137.9 181.1 155.4 155.0 160.0 180.0 180.01.00% 1.07% 0.79% 0.65% 0.57% 0.54% 0.47%53


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebaprioritetebimimarTulebisprioritetulobis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinare1.sasjelaRsrulebisa <strong>da</strong>probaciis sistemissaerTaSorisostan<strong>da</strong>rtebTanSesabamisobisuzrunvelyofasaqarTvelossasjelaRsrulebisa <strong>da</strong>probaciis sistemebi verpasuxoben Tanamedrovestan<strong>da</strong>rtebssaqarTvelos iusticiis saministro2. funqcionirebadisamoqalaqo reestrisSeqmnasamoqalaqo reestrissferoSi <strong>da</strong>wyebulireforma saWiroebsbolomde miyvanas.3. ufaso samarTlebrivi<strong>da</strong>xmarebis sistemis efeqtianifunqcionirebadResdReobiT ufasosamarTlebrivi <strong>da</strong>xmarebamxolod sisxlis samarTlissaqmeebiT Semoifargleba; ararsebobs efeqturi sistema,romliTac uzrunvelyofiliiqneba yvela a<strong>da</strong>mianisaTvisufaso iuridiuli <strong>da</strong>xmarebisSeTavazeba.4. saaRsrulebosistemis efeqtianimuSaoba <strong>da</strong> misimowyoba Tanamedrovestan<strong>da</strong>rtebisSesabamisadmeqanizmi, romelicqveyanaSi <strong>da</strong>groviliaRusrulebelisaqmeebis aRsrulebasswrafad <strong>da</strong>efeqturad Seuwyobsxels, amJama<strong>da</strong>raefeqturia <strong>da</strong>saWiroebs srulyofasganxorcielebis savaraudovadebi (Tumimdinarea,rodis<strong>da</strong>iwyo)2006-<strong>2012</strong>2006-<strong>2012</strong>saqarTvelos mTelteritoriaze sisxlissamarTlis saqmeebze ufasoiuridiuli <strong>da</strong>xmarebisganxorcieleba <strong>da</strong>iwyo 2007wli<strong>da</strong>n, xolo samoqalaqo <strong>da</strong>administraciulisamarTalwarmoebis saqmeebze<strong>2009</strong> wli<strong>da</strong>n <strong>da</strong>iwyeba2007-<strong>2012</strong>54


mosalodneliSedegebiSedegebisSefasebiskriteriumebievropuli cixis wesebiTgansazRvrulistan<strong>da</strong>rtebis<strong>da</strong>mkvidreba,sasjelaRsrulebis<strong>da</strong>wesebulebebSi,resocializaciisprogramebis SedegadpatimarTa <strong>da</strong>probacionerTaintegrirebasazogadoebaSi.2007-2010 wlebSiguriaSi <strong>da</strong> kaxeTSi,xolo <strong>2009</strong>-2010 wlebSiaWaraSiaxali<strong>da</strong>wesebulebebismSenebloba, 2011 wlamdesapyrobile<strong>da</strong>wesebulebebSiganTavsebuli patimrebisraodenobisSesabamisobaSi moyvanasapyrobile<strong>da</strong>wesebulebebispatimrebis SevsebisnormebTan.srulyofilimomxmarebelzeorientirebuli samoqalaqoreestris samsaxuri,eleqtronulimmarTvelobis principzeagebuli samoqalaqoreestris sistema, `erTifanjris~ principiTmiwodebuli momsaxureba.biometriuli pasportebis,plastikuri baraTebisgacema,sxvaorganizaciebisaTvismonacemTabazisxelmisawvdomoba,samoqalaqo aqtebis,piradobisa <strong>da</strong> pasportebissrulyofili erTianimonacemTa baza.srulyofili <strong>da</strong> <strong>da</strong>culimonacemTa bazaufaso iuridiuli <strong>da</strong>xmarebissistemis Seqmna saqarTvelosmTel teritoriaze;yvela a<strong>da</strong>mianis efeqturi <strong>da</strong>xarisxiani ufaso iuridiuli<strong>da</strong>xmarebiT uzrunvelyofa.yvela sasamarTloga<strong>da</strong>wyvetilebiskanonmdeblobiT<strong>da</strong>dgenil vadebSiaRsruleba;qveyanaSiaRusrulebelisaqmeebis Semcireba,<strong>da</strong>srulebulisaqmeebis<strong>da</strong>saxelmwifo biujetissasargeblo<strong>da</strong>moRebuli Tanxebisodenobis zr<strong>da</strong>.55


savaraudoxelisSemSleli faqtorebipatimarTa <strong>da</strong>probacionerTaraodenobis dinamiurizr<strong>da</strong>, racaraadekvaturia rogorcadgilebis raodenobasTansasjelaRsrulebis<strong>da</strong>wesebulebebSi (vermoxerxdeba mSeneblobiTa<strong>da</strong> remontiTuzrunvelyofa, Tumzardi tendenciaSenarCunebul iqna), aseve- personalis raodenobissimciresTan (rogorcsasjelaRsrulebis, aseve- probaciis sistemebSi).donorebis finansurimxar<strong>da</strong>Werisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>wyebulisamarTlebrivi reformisSewyveta.saxelmwifos mxri<strong>da</strong>nmosaxleobis ufaso iuridiuli<strong>da</strong>xmarebis arsebobis Sesaxebarainformirebuloba.<strong>da</strong>finansebasasjelaRsrulebissistemis reabilitaciaze<strong>2009</strong> wels mimarTuliiqneba 40.0 mln lari,2010 wels - 60.0 mlnlari, 2011 wels – 25.0mln lari, xolo <strong>2012</strong>wels – 5.0 mln lari.56


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebaprioritetebimimarTulebisprioritetulobis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinareganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)mosalodneliSedegebiSedegebisSefasebiskriteriumebi5. a<strong>da</strong>mianis uflebaTa evropul sasamarTlosa <strong>da</strong>saerTaSoriso arbitraJebSi saxelmwifowarmomadgenlobis uzrunvelyofasaqarTvelos iusticiis saministrobolo wlebSi gaizar<strong>da</strong> evropul sasamarTloSisaqarTvelos winaaRmdeg wardgenili gancxadebebisraodenoba;aucilebelia arsebul saarbitraJo <strong>da</strong>vebSi saxelmwifopoziciebis efeqtiani warmodgena <strong>da</strong> <strong>da</strong>cva.2006-<strong>2012</strong> 2007-<strong>2012</strong>wardgenil ganacxadTa raodenobis proporciuladsaqarTvelosTvis politikuri <strong>da</strong> materialuripasuxismgeblobis <strong>da</strong>dgenis SemTxvevebis Semcireba,samarTlebrivi <strong>da</strong>cvis efeqtiani Si<strong>da</strong>saxelmwifoebrivisistemis Camoyaliba, saqarTvelos winaaRmdegsaarbitraJo <strong>da</strong>vebis prevencia <strong>da</strong> ukve arsebul <strong>da</strong>vebSisaqarTvelosTvis maqsimalurad xelsayreli Sedegisuzrunvelyofa.a<strong>da</strong>mianis uflebaTa evropul sasamarTloSi SesulisarCelebis raodenobis proporciulad evropulisasamarTlos mier saqarTvelos mxri<strong>da</strong>n a<strong>da</strong>mianisuflebaTa evropuli konvenciiT nakisri valdebulebebis<strong>da</strong>rRvevis <strong>da</strong>dgenis SemTxvevebis Semcirebuliraodenoba.saqarTvelos sasargeblod ga<strong>da</strong>wyvetili saarbitraJo<strong>da</strong>vebis raodenobis zr<strong>da</strong>.6. saeqsperto saqmianobis organizeba <strong>da</strong> warmoebaeqspertizis saerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebisSesabamisadsasamarTlo eqspertiza aris marTlmsajulebisSemadgeneli nawili <strong>da</strong> statistikis TanaxmadsasamarTlos ga<strong>da</strong>wyvetilebebis 90% eyrdnobaeqspertis <strong>da</strong>skvnas, agreTve aRniSnuli <strong>da</strong>skvnasafuZvlad edeba ganaCens; qveyanaSi ki ar arsebobsTanamedrove saeqsperto <strong>da</strong>wesebuleba;mizanSewonilia kadrebis kvalifikaciis amaRleba.samarTalwarmoebis vadebis Semcireba,maRalkvalificiuri <strong>da</strong> maRalteqnologiurisaeqsperto biuris amoqmedeba, riTac SesaZlebeligaxdeba gauxsnel <strong>da</strong>naSaulTa saqmeebis Semcireba <strong>da</strong>provocirebuli <strong>da</strong>naSaulis Tavi<strong>da</strong>n acileba.moqalaqeTa uflebebis <strong>da</strong>cva, eqspertizis maRalixarisxi.samarTalwarmoebis vadebis Semcirebaeqspertizis Sesrulebis vadebis Semcirebagauxsnel <strong>da</strong>naSaulTa raodenobis Semcireba57


savaraudoxelisSemSlelifaqtorebimimdinare saarbitraJo <strong>da</strong>vebis warmomavloba Zvelikorufciuli garigebebi<strong>da</strong>n;am sferoSi Sesabamisi sakanonmdeblo cvlilebebisganuxorcielebloba.sabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSimln lari<strong>da</strong>saxeleba 2006w. faqti 2007w. faqti 2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqtisaqarTvelos iusticiis saministromSp-s mimarT procentuladm.S. arafinansuri aqtivebimSp-s mimarT procentulad13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.872.0 135.9 128.3 157.0 180.0 140.0 110.00.5% 0.8% 0.6% 0.7% 0.6% 0.4% 0.3%28.2 60.8 26.9 50.0 70.0 30.0 10.00.20% 0.36% 0.14% 0.21% 0.25% 0.09% 0.03%58


mxarjavi<strong>da</strong>wesebuleba saqarTvelos sagareo saqmeTa saministroprioritetebiprioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinare1.saministroskompetenciisfarglebSi usafrTxo,SeZlebuli<strong>da</strong>demokratiuli qveynisCamoyalibebaSixelSewyoba1.1 saerTaSorisomxar<strong>da</strong>Weriskonsoli<strong>da</strong>ciakonfliqtebismogvarebis saqmeSi;1.2 NATO-Siintegraciis procesisxelSewyoba;1.3 evrokavSirTanTanamSromlobisgafarToeba;1.4 regionuliTanamSromlobisganviTareba;1.5 energetikuliTanamSromloba;1.6 ekonomikuridiplomatia;1.7 demokratiiskonsoli<strong>da</strong>cia.•saqarTvelosteritoriazesaqarTvelossuverenitetisnawilobrivigavrcelebamniSvnelovnad aferxebsqveynis mdgradiganviTarebisperspeqtivebs.2.saerTaSorisourTierTobaTa sistemaSisaqarTvelos rolisa <strong>da</strong>adgilis saTanadodwarmoCena2.1 saqarTveloswarmoCena2.2 saerTaSorisousafrTxoebisganmtkicebaSi wvlilisSetana;2.3 energetikuliusafrTxoeba;2.4 sazRvargareTqarTuli kulturispopularizaciisxelSewyoba<strong>da</strong>TanamemamuleebTanurTierToba.•wlebis manZilzeizolaciaSi yofnamgamoiwvia qveynis Sesaxebarasakmarisi <strong>da</strong>arazusti informaciisgavrceleba, risSedega<strong>da</strong>c saerTaSorisoTanamegobrobasarasruli informaciaaqvs qveynis3.sazRvargareT myofisaqarTvelos moqalaqeebis<strong>da</strong>cva3.1 sazRvargareTsaqarTvelos moqalaqeebismxar<strong>da</strong>Wera <strong>da</strong> maTiuflebebis <strong>da</strong>cva;3.2saqarTvelosmoqalaqeebissazRvargareTmogzaurobaSi, swavlaSi,muSaobasa <strong>da</strong> biznesiswarmoebaSi xelSewyoba.•sazRvargareTsaqarTvelos moqalaqeebisuflebebis <strong>da</strong>cva sagareouwyebis erT-erT ZiriTadmovaleobas warmoadgens;•qveynis kvalificiuria<strong>da</strong>mianuri resursebiTuzrunvelyofis mizniTstudentTa gacvliTiprogramebis xelSewyoba;4. diplomatiuri <strong>da</strong>organizaciuliqmediToba4.1 a<strong>da</strong>mianuri resursebismarTvis sistemissrulyofa4.2 <strong>da</strong>gegmvis sistemissrulyofa:- mokle <strong>da</strong>saSualovadiani <strong>da</strong>gegmvissistemis Camoyalibeba;- resursebis marTvisoptimizaciakomunikaciis sistemisgaumjobeseba•qveyanaSi mimdinaresamTavrobo struqturebisreformirebis kval<strong>da</strong>kvalaucilebelia sagareosaqmeTa saministros(centraluri aparatis <strong>da</strong>sazRvargareTdiplomatiuri<strong>da</strong>wesebulebebis) marTvissistemis gaumjobeseba <strong>da</strong>59


Sesabamisad,konfliqtebismSvidobianadmogvarebasa <strong>da</strong>teritoriulimTlianobis aRdgenisprocesSi kompetenciisfarglebSisaministrosmonawileobawarmoadgens umTavresprioritets;•NATO-Si integraciasaqarTvelos sagareo<strong>da</strong> usafrTxoebispolitikis erT-erTimTavar priorotetswarmoadgens, ramdena<strong>da</strong>ces uzrunvelyofssaqarTvelos erovnulusafrTxoebas;•evropuli samezoblopolitikis samoqmedogegmis (ENP AP)saTanadod SesrulebamniSvnelovaniaevrokavSirTanTanamSromlobisgafarToebisa <strong>da</strong> masTansaqarTvelosintegraciisTvalsazrisiT;potencialis Sesaxeb;•qveyana, romeliciziarebs koleqtiuriTav<strong>da</strong>cvis princips <strong>da</strong>iswrafvis gaxdesNATO-s sruluflebianiwevri, warmoadgensusafrTxoebisaramxolodmomxmarebels, aramedxelSemwyobsac <strong>da</strong>Sesabamisad, man Tavisiwvlili un<strong>da</strong> SeitanossaerTaSorisousafrTxoebisganmtkicebaSi;•saerTaSoriso arenazeenergetikuliusafrTxoebis sakiTxisaqtualoba zrdissaqarTvelosmniSvnelobas evropisenergetikuliusafrTxoebisTvis. amkuTxiT srulad un<strong>da</strong>iqnes gamoyenebulisaqarTvelosxelsayreligeografiuli mdebareoba,raTa qveyana regionulsatranzito centradiqces;• qveynis interesebisufro farTo arealzegatana, <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>sakonsulo saqmianobisufro efeqturadganxorcieleba saWiroebsdiplomatiuriwarmomadgenlobebisqselis gafarToebas;dRevandelobasTanSesabamisobaSi moyvana;•marTvis ufro efeqturisistemis SemuSavebamoiTxovs politikis<strong>da</strong>gegmvis procesis<strong>da</strong>nergvas, romlissafuZvelzec moxdebaresursebis ganawileba <strong>da</strong>marTva;•saministros winaSemdgari amocanebisSesruleba moiTxovsmaRalkvalificiuri <strong>da</strong>qmediTunariani kadrebismomzadebas;•drouli <strong>da</strong> usafrTxomuSaobisaTvisaucilebeliasaministroSi Tanamedroveteqnologiebis <strong>da</strong>infrastruqturis<strong>da</strong>nergva;•Savi zRvis qveynebsSoris regionuliTanamSromlobisganviTareba warmoadgenssagareo politikisprioritetul•mniSvnelovaniasazRvargareT mcxovrebiTanamemamuleebTanTanamSromloba <strong>da</strong> maTi<strong>da</strong>xmareba saqarTveloswinaSe mdgari amocanebis60


mimarTulebas,ramdena<strong>da</strong>c Savi zRvisregionSi ganviTarebulimovlenebi pir<strong>da</strong>piraisaxeba saqarTveloze;ganxorcielebaSi.• TanamedrovesaerTaSorisoekonomikururTierTobebSisaqarTvelossrulfasovnad Cabma <strong>da</strong>am procesSidiplomatiuriurTierTobebis aqtiurigamoyeneba;•bolo wlebSiganviTarebulmamovlenebma <strong>da</strong>saxaenergetikuliusafrTxoebismniSvneloba <strong>da</strong> ammizniTenergomomaragebisdiversificirebisaucilebloba, risimiRwevac energetikissferoSiTanamSromlobis gziTaaSesaZlebeli;•saqarTvelos warmatebademokratizaciis <strong>da</strong>reformebis sakiTxebSistimuls aZlevsdemokratiulgar<strong>da</strong>qmnebs regionSi,rac Tavis mxriv xelsuwyobs saqarTvelos61


ganxorcielebissavaraudovadebi (Tumimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)mosalodneliSedegigarSemo usafrTxo <strong>da</strong>stabiluri garemosSeqmnas.2004-<strong>2012</strong> 2007- <strong>2012</strong> 2007- <strong>2012</strong> 2007- <strong>2012</strong>•samSvidobomolaparakebaTaprocesis efeqturiformatis Camoyalibeba;•NATO-sTanTanamSromlobis axalsafexurze ga<strong>da</strong>svla,wevrobis samoqmedogegmis miReba;•regionis qveynebTanTanamSromlobisgaZliereba;•ekonomikuri xasiaTisxelSekrulebebis <strong>da</strong>RonisZiebebisraodenobis zr<strong>da</strong>;•evropuli samezoblopolitikis samoqmedogegmis warmatebiTSesruleba <strong>da</strong>evrokavSirTanurTierTobisSemdgomi gaRrmaveba;•qveyanaSidemokratiuliinstitutebisgaZliereba <strong>da</strong> regionSidemokratiisgavrcelebisxelSewyoba.•saerTaSorisourTierTobaTa sistemaSiRirseuli, kuTvniliadgilis <strong>da</strong>mkvidreba;•saerTaSoriso asparezzesaqarTvelos cnobadobiszr<strong>da</strong>;•evropeli partniorebismier, saqarTvelos,rogorc evropulifaseulobebis mqoneqveynis aRqma;•qveynisenergoresursebiTstabiluri momarageba;•qveynis kulturulimemkvidreobis ukeTgacnoba saerTaSorisoTanamegobrobis mier.•sazRvargareTsaqarTvelos moqalaqeebisinformirebulobisgaumjobeseba <strong>da</strong> maTiuflebebis ukeT <strong>da</strong>cva;•sazRvargareT qarTulibiznesis <strong>da</strong>culoba;•diplomatiuriwarmomadgenlobebisqselis gafarToeba;• saqarTvelosmoqalaqeebisTvisucxouri vizebis gacemisprocedurebisliberalizacia <strong>da</strong>gamartiveba.•marTvis, <strong>da</strong>gegmvis <strong>da</strong>saqmianobis Sefasebisorganizaciuli kulturisCamoyalibeba <strong>da</strong> misiinstitucionalizacia;•diplomatiuri samsaxurisqmediTunarianobisgaumjobeseba;•kadrebis samsaxurSimiRebis, agreTveTanamSromelTa Sefasebisa<strong>da</strong> <strong>da</strong>winaurebismeqanizmebis srulyofa;•diplomatiuri samsaxurisSigniT komunikaciissistemis <strong>da</strong>xvewa.Sedegebis evrokavSiris <strong>da</strong> sxva •ucxoeli turistebis•sazRvargareT •diplomatiuri samsaxuris62


SefasebiskriteriumebisaerTaSorisoorganizaciebisa <strong>da</strong>partniori qveynebisaqtiuri CarTvakonfliqtebismogvarebis procesSi;•qarTuli samSvidoboiniciativebis gaziareba<strong>da</strong> mxar<strong>da</strong>WerasaerTaSorisoTanamegobrobis mier;•NATO-s gawevrianebissamoqmedo gegmaSiCarTva <strong>da</strong> misiwarmatebiTganxorcieleba;•evropuli samezoblopolitikis samoqmedogegmis <strong>da</strong>sruleba <strong>da</strong>evrokavSirTan axali,Tvisobrivad maRalixarisxisxelSekrulebis <strong>da</strong>deba;•regionul formatebSiaqtiuriTanamSromloba;•qarTuliproduqciisaTvisgasaRebis bazrebisarealis gafarToeba <strong>da</strong>eqsportis moculobiszr<strong>da</strong>;•vaWrobisliberalizaciasTan<strong>da</strong>kavSirebiTgaformebuliSeTanxmebebisraodenoba;•demokratiulforumebSi aqtiurimonawileoba.ricxvis zr<strong>da</strong>;•saqarTvelos Sesaxebmsoflio sazogadoebisSexedulebisgaumjobeseba;•ucxour presaSisaqarTvelos Sesaxebgamoqveynebulipozitiuri masalebisraodenobis zr<strong>da</strong>;•saerTaSorisogamokiTxvebismaCveneblebis pozitiurimimarTulebiT Secvla;•qveynisenergoresursebiTmomaragebis wyaroebisdiversifikacia;•qarTuli kulturispopularizaciis xelisSewyobis mizniTsaTvistomoebis mierganxorcielebuliRonisZiebebi.saqarTvelos moqalaqeebisuflebaTa Selaxvisfaqtebis Semcireba;•sazRvargareT myofisaqarTvelosmoqalaqeebis saqarTveloswarmomadgenlobebisadmindobis gazr<strong>da</strong>;•krizisul situaciebSimoqalaqeTaTvis<strong>da</strong>xmarebis gawevisraodenobrivimaCveneblebi;•sazRvargareTsaqarTvelos moqalaqeebisga<strong>da</strong>adgilebisgamartivebuliprocedurebi;•axali diplomatiuriwarmomadgenlobebisraodenobis gazr<strong>da</strong>.TanamSromelTafunqciebis,kompetenciebisa <strong>da</strong>saqmianobis sferoebisnaTlad gansazRvra <strong>da</strong>gamijvna, saqmianobisSefasebis kriteriumebisgansazRvra, muSaobismarTvis efeqturisistemis SemuSaveba,kvalifikaciis amaRlebisefeqtiani sistemis Seqmna,TanamSromelTa motivaciisasamaRleblad SesabamisiRonisZiebebis gatareba;•kadrebis SerCevissakonkurso sistemis<strong>da</strong>xvewa;•diplomatiuri samsaxurisSigniT informaciismimoqcevisa <strong>da</strong>TanamSromlobis formebis<strong>da</strong>xvewa,koordinirebulobisamaRleba;• diplomatiurisamsaxurisqve<strong>da</strong>nayofebisaTvissamoqmedo gegmebis Sedgena<strong>da</strong> maT mier gaweulisaqmianobis Sesafasbissistemis Seqmna.63


savaraudoxelSemSlelifaqtorebi•saqarTvelosteritoriazeTviTgamocxadebulireJimebis miersamSvidoboiniciativebissistematuri CaSla;•NATO -s wevriqveynebis miersaqarTvelosgawevrianebis sakiTxisganxilvisgaxangZliveba;•evrokavSiris wevrisaxelmwifoebis mxri<strong>da</strong>nsaqarTvelosTvisxelsayreliiniciativebis <strong>da</strong>blokva;•regionulikonfliqtebismouwesrigebloba;•ekonomikuri <strong>da</strong>savaWro partniorebisaraprognozirebadiqmedebebi;•demokratiuliinstitutebis <strong>da</strong>arasamTavroboseqtoris sisuste <strong>da</strong>mcire gamocdileba;•politikuriarastabiluroba;• mZime socialurifoni.•saqarTvelos Sesaxebaraswori informaciis<strong>da</strong> negatiuripropagandis gavrcelebismcdelobebi;•qveynis <strong>da</strong>mokidebulebaerTenergomomwodebelze•sazRvargareTaralegalurad myofisaqarTvelos moqalaqeebisundobloba saqarTvelossaelCoebisa <strong>da</strong>sakonsuloebisadmi;•sakonsuloebis nakleboba•profesiuli kadrebisdeficiti.64


sabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSimln lari<strong>da</strong>saxeleba 2006w. faqti 2007w. faqti 2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqtisaqarTvelos sagareo saqmeTa saministromSp-s mimarT procentuladm.S. arafinansuri aqtivebimSp-s mimarT procentulad13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.843.6 57.9 59.1 66.0 70.0 76.0 80.00.3% 0.3% 0.3% 0.3% 0.2% 0.2% 0.2%1.2 0.9 1.1 1.2 5.0 10.0 10.00.01% 0.01% 0.01% 0.01% 0.02% 0.03% 0.03%65


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebasaqarTvelos Tav<strong>da</strong>cvis saministroprioritetebiNATO-Si integraciisprocesis xelSewyobasamxedro mosamsaxureTa<strong>da</strong> samoqalaqo pirTasocialuri pirobebisgaumjobesebaTav<strong>da</strong>cvis sistemismarTvis gaumjobesebaSeiaraRebuli ZalebissabrZoloSesaZleblobebisamaRlebapriori-tetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinareqveynis winaSe arsebulisafrTxeebis gansazRvrisa<strong>da</strong> gaanalizebis Sedega<strong>da</strong>gresiuli qmedebebis anteritoriuli mTlianobisxelyofis RonisZiebebisaRsakveTad, saqarTvelosmosaxleobisusafrTxoebisuzrunvelsayofad,demokratiulisaxelmwifo institutebisganmtkicebisa<strong>da</strong>ganviTarebis mizniTsaqarTvelos saxelmwifosganviTarebis mimdinareetapze mniSvnelovaniorientiriasaerTaSorisoTnamSromlobis gaRrmaveba.NATO-SiintegraciasTan erTadsaqarTvelos saxelmwifoswinaSearsebulisafrTxeebi mniSvnelovnadSemcirdeba,racsaSualebas miscemssaxelmwifos gazardossxva prioritetuliamocanebis <strong>da</strong>finanseba.saqarTvelos Tav<strong>da</strong>cvissaministrom<strong>da</strong>SeiaraRebulma ZalebmaTav<strong>da</strong>cvis saministroSimimdinare procesebi<strong>da</strong>ngamomdinare, sagrZnobladgaumjobesebulia samxedromosamsaxureTa socialuripirobebi,TumcasaqarTveloSi arsebuliumuSevrobis donismiuxe<strong>da</strong>vadkvlavproblemad rCeba Tav<strong>da</strong>cvissaministros saTanadokvalificiuri kadrebiTsrulad uzrunvelyofa.Tav<strong>da</strong>cvis saministrosspecifiki<strong>da</strong>n gamomdinare,aRniSnuli problemebisga<strong>da</strong>wyvetisgzaswarmoadgens mosamsaxureTasocialuri pirobebisgaumjobeseba, samxedromosamsaxureTajanmrTelobis<strong>da</strong>sicocxlis <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong><strong>da</strong>zRvevis sistemis <strong>da</strong>xvewa<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis qveynebisstan<strong>da</strong>rtebTan miaxloveba,sayofacxovrebo pirobebisgaumjobeseba, SromisanazRaurebis etapobrivizr<strong>da</strong> <strong>da</strong> SeiaraRebuliZalebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>Txovnilsamxedro mosamsaxureTasapensio uzrunvelyofisukanasknel periodSimniSvnelovnad gaizar<strong>da</strong>SeiaraRebuli Zalebis<strong>da</strong>finanseba, ramacmniSvnelovnad gazar<strong>da</strong>SeiaraRebuli Zalebisefeqtianoba, TumcaaRniSnul etapzearsebuli resursebisufro racionalurad <strong>da</strong>efeqturad gamoyenebismizniT saWiroa Tav<strong>da</strong>cvis<strong>da</strong>gegmvis procesisa <strong>da</strong>SeiaraRebuli ZalebisganviTarebis programebisSemuSavebis,ganxorcielebisa <strong>da</strong>kontrolis efeqturisistemisa <strong>da</strong> marTvisinformaciuli sistemebisganviTareba, arsebulia<strong>da</strong>mianuri, materialuri<strong>da</strong> finansuri resursebisufro racionaluri <strong>da</strong>efeqturi gamoyeneba,koordinaciis<strong>da</strong>urTierTqmedebisganmtkiceba gaerTianebulStabsa <strong>da</strong> Tav<strong>da</strong>cvissaministros Soris.arsebuli situacii<strong>da</strong>nsaqarTvelossaxelmwifos ganviTarebisprioritetulmimarTulebad aqvsgansazRvruli natoSiintegracia, Tumca natoSigawevrianebamde arsebuldrois monakveTSimosalodnelia arsebulisafrTxeebisa <strong>da</strong> riskebisise<strong>da</strong>c maRali doniskidev ufro zr<strong>da</strong>. amperiodis ganmavlobaSi,saimedo <strong>da</strong> qmedunarianiSeiaraRebuli ZalebiZalzepotenciurimowinaaRmdegeebisSesakaveblad.mniSvnelovnadmniSvnelovaniagaizar<strong>da</strong>SeiaraRebuli ZalebisbrZolisunarianoba Tumcaarsebuli<strong>da</strong>mosalodnelisafrTxeebisa <strong>da</strong> riskebisgaTvaliswinebiT saWiroaSeiaraRebuli ZalebissabrZoloSesaZleblobebis kidevufro amaRleba.66


mniSvnelovani roli un<strong>da</strong>Seasrulon CrdiloatlantikuraliansSiintegraciis procesSi.Sesabamisad Tav<strong>da</strong>cvissaministromprioritetulmimarTulebad ganisazRvranatoSi integracisprocesis xelSewyoba.gaumjobeseba. gamomdinare ganisazRvraTav<strong>da</strong>cvis saministrosprioritetulimimarTuleba _ Tav<strong>da</strong>cvissistemis marTvisgaumjobesebaganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)mosalodneliSedegi2006-<strong>2012</strong> 2006-<strong>2012</strong> 2006-<strong>2012</strong> 2006-<strong>2012</strong>Tav<strong>da</strong>cvis saministroRirseul wvlils SeitanssaqarTvelos nato-Siintegraciis procesSi,ganxorcieldeba IPAP-iT<strong>da</strong> “partniorobismiznebiT” (PG)gaTvaliswinebulimoTxovnebi. SeiaraRebuliZalebis evro-atlantikurstan<strong>da</strong>rtebTan miaxlovebaiqneba erT-erTimniSvnelovani faqtoriNATO-Si integraciisprocesSi Tvisobriva<strong>da</strong>xal etapze ga<strong>da</strong>svlasa<strong>da</strong> saboloodsaqarTvelos saxelmwifosevroatlantikuri sivrcis<strong>da</strong> kerZod natossrulfasovan wevradCamoyalibebaSiSedegadufromaRalanazRaurebadi <strong>da</strong>socialurad <strong>da</strong>culisamsaxuri gaxdeba erTerTipiroba axali kadrebismozidvisa <strong>da</strong> gamocdilikadrebis SenarCunebisaTvis.samxedro samsaxurigaxdeba ufro prestiJuli,samxedro mosamsaxuremotivirebuli, misi ojaxiiqneba socialurad<strong>da</strong>culi, rogorc samxedrosamsaxuris gavlisperiodSi, aseve misSemdgom.Camoyalibdeba Tav<strong>da</strong>cvismarTvis Tanamedrove,<strong>da</strong>savluri tipis sistema,ufro efeqtianad moxdebaarsebuli resursebisgamoyeneba, rac aamaRlebsSeiaraRebuli Zalebisqmedunarianobas.gansazRvruli<strong>da</strong>finansebis pirobebSi.saqarTvelosSeiaraRebuli ZalebiSesZleben maqsimaluradefeqturad uzrunvelyonqveynis erovnuliinteresebis <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>koleqtiuriusafrTxoebis sistemaSiCarTvamde moaxdinonerovnuli usafrTxoebiswinaSe mdgar zr<strong>da</strong>driskebsa <strong>da</strong> gamowvevebzesaTanado reagireba.67


SedegebisSefasebiskriteriumebisavaraudoxelisSemSlelifaqtorebiIPAP-iT<strong>da</strong>“partniorobis miznebiT”(PG) gaTvaliswinebulimoTxovnebissrulyofilad Sesruleba,samSvidobo<strong>da</strong>stabilurobisSenarCunebissaerTaSoriso operaciebSimonawileobis xarisxi,evro-atlantikurstan<strong>da</strong>rtebTanTavsebadobis done.NATO-Si integraciisprocesSi Semdeg etapzega<strong>da</strong>svlaxelisSemSleli faqtoriSesaZlebelia iyos qveynisSigniT <strong>da</strong> qveynis gareTarsebuli politikurisituacia <strong>da</strong>gauTvaliswinebeliforsmaJoruli <strong>da</strong> sxvasagangebo situaciebi.Tav<strong>da</strong>cvis saministrossaTanado kadrebiTuzrunvelyofa, gamocdili<strong>da</strong> kvalificiuri kadrebisSenarCuneba. mosamsaxureTasocialuri <strong>da</strong>cvis done,maTi sabinao fondiT,riskisa <strong>da</strong> specifikurifaqtorebis SesabamisianazRaurebiT, <strong>da</strong>zRveviTa<strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvis sistemiTsaTanadod uzrunvelyofisxarisxi.arsebuli politikurinebisa <strong>da</strong> Sesabamisi<strong>da</strong>finansebis pirobebSixelisSemSlel faqtoradSeiZleba iqces mxolodgauTvaliswinebeliforsmaJoruli <strong>da</strong> sxvasagangebo situaciebi.Tav<strong>da</strong>cvis saministrosqmedunarianobis donegansazRvruli asignebebisa<strong>da</strong> arsebuli resursebispirobebSi.xelisSemSlel faqtoradSeiZleba iqces mxolodgauTvaliswinebeliforsmaJoruli <strong>da</strong> sxvasagangebo situaciebiSeiaraRebuli Zalebisqve<strong>da</strong>nayofebis sabrZoloSesaZleblobis done.qveynis masStabiTa <strong>da</strong>aseve saerTaSorisokontigentTan erTadCatarebul wvrTnebsa <strong>da</strong>swavlebebSi, samSvidobo<strong>da</strong> stabilurobisSenarCunebissaerTaSoriso operaciebSimonawileobisas maTimomzadebis, nato-s <strong>da</strong>koaliciuri jarebisSemadgenlobebTan erTaderToblivi <strong>da</strong>valebebissaTanadod Sesrulebisxarisxi.arsebuli politikurinebisa <strong>da</strong> Sesabamisi<strong>da</strong>finansebis pirobebSixelisSemSlel faqtoradSeiZleba iqces mxolodgauTvaliswinebeliforsmaJoruli <strong>da</strong> sxvasagangebo situaciebi.68


sabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSimln lari<strong>da</strong>saxeleba 2006w. faqti 2007w. faqti 2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqtisaqarTvelos Tav<strong>da</strong>cvis saministromSp-s mimarT procentuladm.S. arafinansuri aqtivebimSp-s mimarT procentulad13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8684.0 1,494.5 1,100.0 950.0 950.0 900.0 900.05.0% 8.8% 5.6% 4.0% 3.4% 2.7% 2.3%106.7 209.7 148.1 100.0 70.0 50.0 30.00.77% 1.23% 0.75% 0.42% 0.25% 0.15% 0.08%69


mxarjavi<strong>da</strong>wesebuleba saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministroprioritetebiprioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinareganxorcielebissavaraudovadebi (Tumimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)mosalodneliSedegebi1.sazogadoebriviwesrigisa <strong>da</strong>saxelmwifousafrTxoebis<strong>da</strong>cvageopolitikurimdebareoba,narkobiznesi,teroristuli <strong>da</strong>diversiuli aqtebissaSiSroeba<strong>da</strong>naSaulisa <strong>da</strong>sxvasamarTal<strong>da</strong>rRvevaTaSemcireba,saxelmwifosaTvismosalodnelisafrTxisprognozireba <strong>da</strong>prevencia,moqalaqeTauflebebisa <strong>da</strong>Tavisuflebebis<strong>da</strong>cvisuzrunvelyofa,sagzao moZraobisusafrTxoebisgaumjobeseba,2.saxelmwifosazRvrisusafrTxoebis<strong>da</strong>cvasuverenitetisa <strong>da</strong>teritoriulimTlianobisxelyofismcdelobasaxelmwifosazRvrisxelSeuxeblobisuzrunvelyofa;saxelmwifosazRvarze,sasazRvro zolSi,sasazRvro zonasa<strong>da</strong> sazRvaosivrceSikanonsawinaaRmdegoqmedebaTaSemcireba;naosnobisusafrTxoebisuzrunvelyofa,naosnobis wesebis3. kvalificiurikadrebis momzadebamaRalprofesionali<strong>da</strong>maRalkvalificiurikadrebis deficitimimdinarekadrebisprofesionalizmisa<strong>da</strong> kvalifikaciisamaRleba.4. erovnulisaganZurisa <strong>da</strong>diplomatiuriwarmomadgenlobebisusafrTxoebisuzrunvelyofaerovnulisaganZuris qveynisgareT gatanismcdelobebi <strong>da</strong>diplomatiurkorpuszeTav<strong>da</strong>sxmissaSiSroebadiplomatiurimisiebis,rezidenciebis,gansakuTrebiTmniSvnelovanisaxelmwifoobieqtebis,erovnulisaganZurisa <strong>da</strong>mniSvnelovaniobieqtebis <strong>da</strong>cva.5.mosamsaxureTasocialuri <strong>da</strong>cvasamsaxurebrivimovaleobisSesrulebis drosmosamsaxureTa<strong>da</strong>Wra-<strong>da</strong>saxiCrebamosamsaxureTa,Ta<strong>da</strong>rigSi<strong>da</strong>Txovnil pirTa<strong>da</strong> maTi ojaxiswevrTasamedicinouzrunvelyofa.mosamsaxureTajanmrTelobismdgomareobisa <strong>da</strong>fizikuriganviTarebisSenarCuneba <strong>da</strong>ganmtkiceba;avadmyofTa <strong>da</strong><strong>da</strong>WrilTasamedicino6. saxelmwifomaterialurimaragis Senaxva<strong>da</strong> momsaxureba,axalistrategiulimaragis Seqmna.arsebobs riskisaomari an/<strong>da</strong>sagangebomdgomareobisan sxvagansakuTrebulisituaciebisSeqmnis.saxelmwifomaterialuribazissrulyofa,axalistrategiulimaragebisSeqmna.70


SedegebisSefasebiskriteriumebisavaraudoxelisSemSlelifaqtorebistiqiuriubedurebisa <strong>da</strong>katastrofebislokalizacia <strong>da</strong>maTi Sedegebislikvi<strong>da</strong>cia.sazogadoebriviwesrigisa <strong>da</strong>saxelmwifousafrTxoebis done(sazogadoebriviwesrigis <strong>da</strong>rRvevisfaqtebis Semcireba,usafrTxoebismaCveneblebi <strong>da</strong>a.S.).<strong>da</strong>cva;narkotikulisaSualebebis,iaraRis,asafeTqebelinivTierebebisa <strong>da</strong>masobriviganadgurebissaSualebebisimportisa <strong>da</strong>eqsportisprevencia,gamovlena <strong>da</strong>aRkveTa;kontrabandulisaqonlisimportisa <strong>da</strong>eqsportisminimumamdeSemcireba.saxelmwifosazRvarze<strong>da</strong>fiqsirebulsamarTal<strong>da</strong>rRvevisSemTxvevaTaaRmoCenis,Semcirebisa <strong>da</strong>aRmofxvrismaCveneblebi.profesionali <strong>da</strong>kvalificiurikadrebis zrdistempi.diplomatiurimisiebis,rezidenciebis,gansakuTrebiTmniSvnelovanisaxelmwifoobieqtebis <strong>da</strong>erovnulisaganZuris <strong>da</strong>cvisxarisxi.reabilitacia;avadobisa <strong>da</strong>SromisuunarobisSemcireba.mosamsaxureTaTvis<strong>da</strong>wesebulisocialurigarantiebisefeqturoba.saxelmwifointeresebi<strong>da</strong>ngamomdinaresaomari an/<strong>da</strong>sagangebomdgomareobisan sxvagansakuTrebulisituaciebisSedegebislikvi<strong>da</strong>ciisxarisxisamaRleba.qveyanaSi destabilizaciis provocireba, teritoriuli mTlianobis xelyofis mcdeloba <strong>da</strong> ucxo qveynebis agenturulisaqmianobis gaaqtiureba.71


sabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSimln lari<strong>da</strong>saxeleba 2006w. faqti 2007w. faqti 2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqtisaqarTvelos Sinagan saqmeTa saministromSp-s mimarT procentuladm.S. arafinansuri aqtivebimSp-s mimarT procentulad13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8275.1 468.4 600.0 500.0 550.0 600.0 650.02.0% 2.8% 3.0% 2.1% 2.0% 1.8% 1.7%36.9 162.5 204.4 100.0 100.0 90.0 80.00.27% 0.96% 1.04% 0.42% 0.36% 0.27% 0.21%72


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebaprioritetebi1. saganmanaTleblo <strong>da</strong> samecnieroinfrastruqturis ganaxlebis<strong>da</strong>sruleba, instituciuri mowyobisa<strong>da</strong> marTvis decentralizebuliprocesebis srulyofa, ganaTlebisseqtorSi <strong>da</strong>saqmebulTa socialurimdgomareobis gaumjobesebasaqarTvelos ganaTlebisa <strong>da</strong> mecnierebis saministro2. xarisxiani ganaTlebis miRebisTanabari xelmisawvdomobisuzrunvelyofa, CarTva erTianevropul <strong>da</strong> evroatlantikursaganmanaTleblo sivrceSi, qveynisSigniT samoqalaqo integraciisprocesis xelSewyoba3. Sromis bazarze orientirebulimoqnili profesiuli ganaTlebissistemis ganviTareba, saswavloprocesSi Tanamedroveteqnologiebis gamoyeneba,mecnierebis ganviTarebaprioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinare2004-2007 wlebSi ganxorcielebulireformebis Sedegad Camoyalib<strong>da</strong>ganaTlebisa <strong>da</strong> mecnierebis axaliinstituciuri sistema. reformebiganxorciel<strong>da</strong> zogadi, umaRlesi,profesiuli ganaTlebisa <strong>da</strong>mecnierebis sferoebSi.decentralizaciis pirobebSiuzrunvelyofilia saganmanaTleblo<strong>da</strong> samecniero <strong>da</strong>wesebulebebisavtonomia, romlebic arCeviTiorganoebis meSveobiT <strong>da</strong>moukidebla<strong>da</strong>xorcieleben Tavis saqmianobas.Seicvala ganaTlebisa <strong>da</strong> mecnierebissaministros roli <strong>da</strong> funqciebi,romelic xarisxis marTvis <strong>da</strong>finansebis ganawilebis meqanizmebismeSveobiT axorcielebs saxelmwifopolitikas ganaTlebasa <strong>da</strong>mecnierebaSi. mox<strong>da</strong> marTvisfunqciebis delegireba iseT axladCamoyalibebul struqturebze,rogoricaa: gamocdebis erovnulicentri, erovnuli saswavlogegmebisa <strong>da</strong> Sefasebis centri,maswavlebelTa profesiuliCatarebuli reformebis dros,ganaTlebis axali sakanonmdeblobazis Camoyalibebis procesSi,gansakuTrebuli yuradReba eTmobo<strong>da</strong>ganaTlebis miRebisTanabaruflebianobisa <strong>da</strong>xelmisawvdomobis uzrunvelyofas,rac srula<strong>da</strong>a asaxuli, rogorczogadi, umaRlesi <strong>da</strong> profesiuliganaTlebis Sesaxeb kanonebSi. amavedros aucilebelia am uflebisrealizebis saTanado meqanizmebisganviTareba <strong>da</strong> srulyofa. studentis<strong>da</strong> moswavlis <strong>da</strong>finansebazeorientirebuli modelis Semdgomisrulyofa saSualebas miscems<strong>da</strong>finansebis mimRebs SearCios misTvissasurveli saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebuleba, gagrZeldebainkluziuri ganaTlebis programebis<strong>da</strong>nergva skolebSi, racuzrunvelyofs specialurimoTxovnilebebis mqone pirebissaganmanaTleblo moTxovnebs. erTianerovnul gamocdebze zogadi unarebisgamocdis Cabareba azerbaijanul <strong>da</strong>somxur enebze, rac gazrdis erovnulumciresobaTa warmomadgenlebissaqarTvelos Sromis bazarzemuSaxelis momzadebis xarisxi(codna <strong>da</strong> unarebi) xSirad arSeesabameba bazris moTxovnebs.Sesabamisad, saxezea umuSevrobismaRali maCvenebeli <strong>da</strong>sirTuleebi, rasac <strong>da</strong>msaqmeblebiawydebian Sesabamisi xarisxisa <strong>da</strong>kvalifikaciis samuSao ZalisZiebisas.umuSevrobis maRali maCveneblisarsebobis pirobebSi<strong>da</strong>msaqmebelTa 52% Tvlis, rommaTTvis mTavari problemaa ara<strong>da</strong>saqmebis aqtiurad maZiebelTaararseboba, aramed <strong>da</strong>saqmebismaZiebelTa arasaTanado codna <strong>da</strong>unarebi. anu saxezea bazrismoTxovnebTan muSaxelismomzadebis xarisxis Seusabamoba.<strong>da</strong>msaqmebelTa 50% miiCnevs, rommaTTan <strong>da</strong>saqmebulni mxolodnawilobriv akmayofilebensamuSaos moTxovnebs.saqarTvelos mTavrobis programaiTvaliswinebs <strong>2012</strong> wlisaTvisekonomikuri aqtivobis Sedegad<strong>da</strong>saqmebis gazr<strong>da</strong>s <strong>da</strong> 200 aTasi73


ganviTarebis centri, ganaTlebisakreditaciis erovnuli centri,erovnuli profesiuli saagento,erovnuli samecniero fondebi.gar<strong>da</strong>iqmna ganaTlebis teritoriulimarTvis sistema, Seiqmna ganaTlebisa<strong>da</strong> mecnierebis saministrosteritoriuli organoebi -saganmanaTleblo resurs-centrebi.Tumca Camoyalibebuli marTvismodeli ver funqcionirebs saTanadodoneze, rac pirvel rigSi<strong>da</strong>kavSirebulia im naklovanebebTan,rac arsebob<strong>da</strong> marTvis organoebiswevrebisa <strong>da</strong> xelmZRvanelebisarCevis procesSi. saWiroa arCevisprocedurebis Semdgomi gaumjobeseba,arCeviTi organoebis wevrebisa <strong>da</strong>xelmZRvanelebis momzadebisa <strong>da</strong>ganviTarebis programebisganxorcieleba.reformis procesSi <strong>da</strong>inergaganaTlebis vauCeruli <strong>da</strong> grantuli<strong>da</strong>finansebis sqemebi, romlismeSveobiT xdeba uSulaod moswavlis<strong>da</strong> studentis <strong>da</strong>finanseba. Tumca<strong>da</strong>finansebis am modelis pirobebSiwarmoiSva mcirekontingentianiskolebis problema, romlebicsaWiroeben <strong>da</strong>matebiT <strong>da</strong>finansebas.amgvarad mwvaved dgas arsebuli<strong>da</strong>finansebis sistemis gaumjobesebisamocana. umaRles ganaTlebaSi <strong>2009</strong>wli<strong>da</strong>n grantebis meSveobiT <strong>da</strong>iwyebamagistraturis studentebis<strong>da</strong>finansebac. SesamuSavebeliasadoqtoro programebis <strong>da</strong>profesiuli ganaTlebis <strong>da</strong>finansebismeqanizmebic. arsebuli <strong>da</strong>finansebissqemebi vrceldeba, rogorcSesaZleblobas miiRon umaRlesiganaTleba. gafarTovdebasaganmanaTleblo programebis speqtrisasjelaRsrulebis <strong>da</strong>wesebulebebSi.imisaTvis, rom saxelobo ganaTlebanebismieri moqalaqisaTvis gaxdesxelmisawvdomi <strong>da</strong> uaxlovesi missacxovrebel adgilTan, saWiroagaizardos adgilobrivixelisuflebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>msaqmeblebismonawileoba profesiulisaganmanaTleblo programebis <strong>da</strong>praqtikuli swavlebisuzrunvelyofaSi. aucilebeliagaumjobesdes studenturi sesxebisgacemisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>brunebis pirobebi, racgazrdis umaRlesi ganaTlebisxelmisawvdomobas socialuradnaklebad uzrunvelyofilfenebisaTvis. SesamuSavebeli <strong>da</strong><strong>da</strong>sanergia profesiuli momzadebis <strong>da</strong>ga<strong>da</strong>mzadebis sistema, rac xelsSeuwyobs mTeli cxovrebis manZilzeswavlis principis sruladrealizebas. yvela saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebaSi ganaTlebis xarisxisamaRleba aseve emsaxureba a<strong>da</strong>mianisSesaZleblobis gafarTovebas,nebismier adgilas miiRos xarisxianiganaTleba. am procesis <strong>da</strong>Cqareba <strong>da</strong>gaRrmaveba <strong>da</strong>kavSirebuliaakreditaciis <strong>da</strong> licenzirebisprocesis ganviTarebasTan, yveladonis saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebaSi xarisxis Si<strong>da</strong>auditis sistemebis SeqmnasTan <strong>da</strong>ganviTarebasTan, rac <strong>2009</strong>-11 wlebSiun<strong>da</strong> iqces erT_erT umTavresamocanad. yvela saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebaSi saWiroa SemuSavdesaxali samuSao adgilis Seqmnas.Sesabamisad, aucilebelia iseTiprofesiuli ganaTlebis sistemisCamoyalibeba, romelsac SeuZliamoqnilad moergos sabazroekonomikis cvalebad pirobebs,xeli Seuwyos <strong>da</strong>saqmebas,SesabamisobaSia a<strong>da</strong>mianuriresursebis ganviTarebissaerTaSoriso konceftualurprincipebTan, adekvaturia Sromisbazris moTxovnebTan <strong>da</strong>uzrunvelyofs mas kvalificiurispecialistebiT. aseTi garemomimzidvelia investiciebisa <strong>da</strong>inovaciisaTvis. un<strong>da</strong> moxdesiseTi umaRlesi <strong>da</strong> profesiuliprogramebis SemuSaveba <strong>da</strong><strong>da</strong>nergva, romlebicuzrunvelyofen saTanado codnisSeZenas <strong>da</strong> unarebis Camoyalibebas,<strong>da</strong> iseTi kompetenciebisformirebas, rac gazrdisspecialistis kompetenturobascvalebad socialur-ekonomikurpirobebSi. un<strong>da</strong> Seiqmnasprofesiuli ganviTarebisa <strong>da</strong>Semdgomi ganaTlebisstimulirebis sistema.profesiuli momzadebisprogramebis Sesabamisoba<strong>da</strong>myardeba kvalifikaciaTa CarCosSeqmniT <strong>da</strong> masSi arsebuli yvelaprofesiisaTvis profesiulistan<strong>da</strong>rtebis SemuSavebisa <strong>da</strong><strong>da</strong>mtkicebis safuZvelze.Camoyalibdeba saxelobo <strong>da</strong>araformaluri ganaTlebisatestaciis sistema;bolo sami wlis ganmvalobaSi74


saxelmwifi ise kerZosaswavleblebzec, ris gamocganaTleba rogorc biznesi xdebamimzidveli investirebisaTvis. ukveamJamad saqarTveloSi funqcionirebs250-mde kerZo skola, anu saerToraodenobis 10% meti, xoloakreditebuli kerZo umaRlesisaganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebebisricxvi saerTo raodenobis naxevarzemetia. arsebuli tendenciisSenarCunebis pirobebSi kerZoskolebis moswavleTa kontingenti<strong>2012</strong> wlisTvis gaizrdeba 25-40%.2010 <strong>da</strong> 2011 wlebSi amoqmeddebakanoni saxelmwifos miersaganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebiskerZo samarTlis arasamewarmeo(arakomerciul) iuridiul pirad<strong>da</strong>fuZnebis Taobaze, rac kidev ufrogazrdis kerZo seqtoris wilsganaTlebis sferoSi.saganmanaTleblo procesisganviTareba SesaZlebelia mxolodTanamedrove materialur-teqnikuribazis arsebobis pirobebSi. 2005-07wlebSi <strong>da</strong>iwyo saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis reabilitacia.aucilebelia 2008-<strong>2012</strong> wlebSi<strong>da</strong>sruldes sareabilitaciosamuSaoebi skolebSi, Seiqmnaslaboratoriebi <strong>da</strong> SeivsossabiblioTeko fondi, romzogadsaganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebagaxdes Tanamedrove stan<strong>da</strong>rtebisSesabamisi. umaRles saswavleblebSigaTbobis sistemebis reabilitaciisparalelurad un<strong>da</strong> gagrZeldesswavlebis kompiuteruli bazisgaZliereba. 2007 wels arsebuliganaTlebis xarisxis uzrunvelyofisprocedurebi, moxdes programebis<strong>da</strong>mtkicebisa <strong>da</strong> monitoringissistemis ganviTareba, un<strong>da</strong> Seiqmnaspe<strong>da</strong>gogiuri personaliskvalifikaciis amaRlebis meqanizmebi.saswavlo resursebi un<strong>da</strong>Seesabamebodes saganmanaTlebloprogramebsa <strong>da</strong> xels uwyobdesmoswavles saswavlo miznebismiRwevaSi. ganaTlebis xarisxisamaRleba xels Seuwyobs ganaTlebaSiboloniisa <strong>da</strong> kopenhagenisprocesebis gaRrmavebas. saqarTvelosaqtiurad monawileoba saerTaSorisosaganmanaTleblo proeqtebSi, maTSoris sxva<strong>da</strong>sxva SefasebissistemebSi, xels SeuwyobsganaTlebis sistemis miaxlovebassaerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebTan,srulfasovan CarTvas evropul <strong>da</strong>evroatlantikur saganmanaTleblosivrceSi.am miznebs emsaxurebazogadsaganmanaTleblo skolebisaxali saswavlo gegma, romlispilotireba <strong>da</strong> <strong>da</strong>nergva <strong>2012</strong>wlisaTvis TiTqmis <strong>da</strong>sruldeba.<strong>da</strong>iwyeba <strong>da</strong> regularuladganxorcieldeba skolismaswavlebelTa ga<strong>da</strong>mzadebisa <strong>da</strong>kvalifikaciis amaRlebis programebi.saministro gaagrZelebssauniversiteto kurukulumebisa <strong>da</strong>axali saxelmZRvaneloebis <strong>da</strong>nergvisprogramebis xelSewyobasa <strong>da</strong>koordinirebas.sazogadoebis erTianobis, erovnuliidenturobisa <strong>da</strong> TviTmyofadobiswarmatebiT xorciledebo<strong>da</strong> `irmisnaxtomis~ programa, romelmac SeqmnaskolebSi informaciulkompiuteruliteqnologiebisswavlebis struqtura. am programisSemdgomi ganviTareba ukavSirdebaaxali teqnologiebisSesaZleblobebis gamoyenebaserovnuli saswavlo gegmiTgaTvaliswinebuli sagnebis swavlebisprocesSi. es problema ga<strong>da</strong>saWreliaagreTve saqarTvelos umaRles <strong>da</strong>profesiul ganaTlebaSi, sa<strong>da</strong>c un<strong>da</strong>moxdes kvalifikaciisa <strong>da</strong>profesiebis Sesabamisikompiuteruli teqnologiebismcodne specialistebis momzadeba.gagrZeldeba <strong>da</strong> gaRrmavdebasamecniero <strong>da</strong> saganmanaTleblosferos integrirebis procesi,SemoqmedebiTi procesebis mxar<strong>da</strong>Werasxva<strong>da</strong>sxva sferoSi, qveynismoTxovnilebis gaTvaliswinebiT.gansakuTrebul yuradRebassaWiroeben qveynisaTvisprioritetuli samecniero-kvleviTiproeqtebi. saqarTveloSi mecnierebis<strong>da</strong> kvlevebis mTavar amocanad un<strong>da</strong>iqces mecnierebatevadi produqtebisa<strong>da</strong> teqnologiebis SemuSaveba, maTi<strong>da</strong>nergva erovnul ekonomikaSi. didiyuradReba un<strong>da</strong> mieqces samecnierosaerTaSoriso TanamSromlobisxelSewyobas, monawileobassxva<strong>da</strong>sxva saerTaSorisoprogramebSi <strong>da</strong> proeqtebSi, maTSoris evrogaerTianebis CarCoprogramebSi.75


<strong>da</strong>wyebiTi profesiulisaswavleblebis bazaze Camoyalib<strong>da</strong>38 profesiuli swavlebis centri.aqe<strong>da</strong>n 11-Si Catar<strong>da</strong> sareabilitaciosamuSaoebi, ganaxl<strong>da</strong> saxelosnoebi,Seiqmna axali programebi,ga<strong>da</strong>mzaddnen pe<strong>da</strong>gogebi <strong>da</strong>instruqtorebi. profesiulisaswavleblebis reabilataciisprogramis farglebSi es procesigagrZeldeba <strong>da</strong>rCenil centrebSic.gagrZeldeba umaRles saswavleblebSiprofesiuli umaRlesi programebis<strong>da</strong>nergvis procesi. salicenziopirobebis ga<strong>da</strong>mowmebis Sedegadmowesrigdeba yofili saSualoprofesiuli saswavleblebisproblema, ganisazRvreba is<strong>da</strong>wesebulebebi, sa<strong>da</strong>c ganxorcildebasaxelobo an/<strong>da</strong> profesiuliumaRlesi programebi.ganaTlebis <strong>da</strong>finansebis sqemebissrulyofis procesSi <strong>ZiriTadi</strong>yuradReba <strong>da</strong>eTmoba pe<strong>da</strong>gogebisanazRaurebis zrdis problemas,ganviTardeba saxelmwifos mieruzrunvelyofili maswavleblebissa<strong>da</strong>zRvevo sistema, ganaTlebissistemaSi <strong>da</strong>saqmebuli sajaromoxeleebis <strong>da</strong>zRveva savaldebuloiqneba.SenarCunebis xelSewyobis mizniTgagrZeldeba iseTi programebisganxorcieleba, rogoricaa:samoqalaqo integracia,araqarTulenovan skolebSisaxelmwifo enis Seswavla, saskolopartnioroba <strong>da</strong> sxva.Semdgomi RonisZiebebi gulisxmobsganaTlebisa <strong>da</strong> mecnierebis sistemisorientirebas saqarTveloskulturuli mravalferovnebis,erovnuli TviTmyofadobis <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong>kulturuli ganviTarebisxelSewyobaze. aseTi proeqtebis rigsmiekuTvneba saxelmZRvaneloebisTargmnis programa araqarTulenovanimoswavleebisaTvis, aseve erovnulisaswavlo gegmis farglebSiaraqarTuli enebis, rogorcmSobliuri enis swavlebis programis<strong>da</strong>nergva.ganxorcielebissavaraudo vadebi mimdinare (<strong>da</strong>iwyo 2004) mimdinare (<strong>da</strong>iwyo 2004) mimdinare (<strong>da</strong>iwyo 2005)76


mosalodneliSedegebiganaTlebisa <strong>da</strong> mecnierebis marTva<strong>da</strong>ixveweba ganaTlebisa <strong>da</strong>mecnierebis marTvisdecentralizebuli struqtura,<strong>da</strong>gegmvis <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebisprocesebi <strong>da</strong>eyrdnoba mimdinareprocesebis monitoringis <strong>da</strong>kvlevebis Sedegebs;Camoyalibdeba ganaTlebis marTviserTiani sainformacio sistema,romelic imoqmedebs marTvis yveladoneze <strong>da</strong> moicavs yvelasaganmanaTleblo <strong>da</strong> samecniero<strong>da</strong>wesebulas.skolamdeli <strong>da</strong> zogadi ganaTlebaSeiqmneba skolamdeli ganaTlebisefeqtiani modeli, romelicgaiTvaliswinebs skolamdeli asakisbavSvebis ganaTlebis mravalferovanformebs;Camoyalibdeba skolamdeliganaTlebis sakanonmdeblo <strong>da</strong>normatiuli baza;ganxorcieldeba zogadi ganaTlebis<strong>da</strong>finansebis sistemis srulyofa;gaZlierdeba zogadsaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis arCeviTi organoebissaqmianoba, <strong>da</strong>ixveweba arCeviTiorganoebis wevrebisa <strong>da</strong> skolisdireqtorebis SerCevis procedurebi;skolebis marTvis procesisefeqtianobis amaRlebis mizniTSeiqmneba sameurveo sabWoebis,direqtorebis <strong>da</strong> administratorebismomzadebisa <strong>da</strong> kvalifikaciisganxorcieldeba socialurad<strong>da</strong>ucveli kategoriebisaTvisskolamdeli ganaTlebis <strong>da</strong>finansebissapiloto iniciativa;Camoyalibdeba inkluziuri ganaTlebissakanonmdeblo <strong>da</strong> struqturuliCarCo, saWiroebisamebr farTod<strong>da</strong>inergeba inkluziuri ganaTlebisprogramebi;ganxorcieldeba skolissaxelmZRvaneloebis ganawilebisprogramebi xelmokle ojaxebisaTvis;moTxovnis mixedviT iqnebauzrunvelyofili skolismoswavleebis transportiTmomsaxureba;Seiqmneba <strong>da</strong> <strong>da</strong>inergeba skolamdeliganaTlebis pe<strong>da</strong>gogebis momzadebisprogramebi umaRlesi <strong>da</strong> profesiuliumaRlesi ganaTlebis doneze;<strong>da</strong>sruldeba skolebiskompiuterizaciis procesi, yvelaskola CarTuli iqneba internetsa<strong>da</strong> erTian qselSi, romelic moicavsganaTlebis saministros <strong>da</strong> resurscentrebs.ganxorcieldeba skolebiskompiuteruli bazis ganaxlebisprocesi;informaciul-kompiuteruliteqnologiebi gamoiyeneba erovnulisaswavlo gegmiT gaTvaliswinebuliyvela sagnis swavlebisas. amaveperiodisTvis maRal xarisxsmiaRwevs informaciul-sakomunikacioteqnologiebis integrireba saswavloprocesSi. moswavleTa 100% <strong>da</strong>pe<strong>da</strong>gogebis 70%-ze meti <strong>da</strong>euflebaZiriTad kompiuterul Cvevebs.77


amaRlebis sistema;saministros, resurs-centrebis <strong>da</strong>skolebis erTiani informaciulisistema uzrunvelyofs marTvis yvelargols xarisxiani statistikuri <strong>da</strong>finansuri informaciiT;yvela zogadsaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebas eqneba axali ansrulad reabilitirebuli saskoloSenoba, xelmisawvdomilaboratoriebiT, biblioTekebiT <strong>da</strong>sportuli moednebiT;momzaddeba skolebis arasamewarmeo(arakomerciul) iuridiul statuszega<strong>da</strong>svlis pirobebi;janmrTelobis <strong>da</strong>zRvevis sistemagavrceldeba yvela skolismaswavlebelze.<strong>da</strong>sruldeba zogadsaganamanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis ga<strong>da</strong>svla 12-wlianswavlebaze <strong>da</strong> axali saganmanaTlebloprogramebis <strong>da</strong>nergva, sagnebis 85%iswavleba axali programebismixedviT, saswavlo procesiuzrunvelyofili iqneba axalisaxelmZRvaneloebiT;ga<strong>da</strong>mowmdeba zogadsaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis salicenzio pirobebi;SemuSavdeba zogadsaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis akreditaciisprocedurebi, <strong>da</strong>iwyebazogadsaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis akreditacia;Catardeba erovnuli SefasebebizogadsaganmanaTleblo skolebis me-4<strong>da</strong> me-9 klasebSi, sul mcire orsaganSi. saqarTvelo miiRebsmonawileobas saerTaSoriso SefasebissistemebSi – PISA, PIRLS, TIMSS;SemuSavdeba skolis maswavlebelTaerovnuli profesiuli stan<strong>da</strong>rtebi<strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyeba maTi <strong>da</strong>nergva;SemuSavdeba maswavlebelTamomzadebisa <strong>da</strong> profesiuliganviTarebis programuliakreditaciis wesebi, procedurebi <strong>da</strong><strong>da</strong>iwyeba maTi akreditacia;Catardeba zogadsaganmanaTlebloskolebis maswavlebelTaregistracia <strong>da</strong> ganxorcieldeba maTiga<strong>da</strong>mzadebis programebi, Catardebasertificireba;Camoyalibdeba skolebSidisciplinuri <strong>da</strong>rRvevebisaRmofxvrisa <strong>da</strong> Zaladobis prevenciis78


umaRlesi, profesiuli ganaTleba <strong>da</strong>mecnierebaganxorcieldeba profesiuliswavlebis centrebis saswavlo bazisganaxleba, axali saganmanaTlebloprogramebis SemuSaveba <strong>da</strong> <strong>da</strong>nergva,pe<strong>da</strong>gogebis ga<strong>da</strong>mzadeba;<strong>da</strong>finansebis sagranto sqemebiimoqmedebs saxelobo <strong>da</strong> umaRlesiganaTlebis yvela safexurze;gafarTovdeba studenturi sesxisgacemis sqema, gaizrdeba masSiCarTuli komerciuli bankebisricxvi, gaumjobesdeba sesxis gacemispirobebi;komerciul bankebTan erToblivadSemuSavdeba sesxis gacemis sistemasazRvargareTis universitetebSiswavlebis mizniT;<strong>da</strong>sruldeba yvela umaRlesisaganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebebisreabilitacia;Catardeba erTiani erovnuligamocdebi magistraturaSi swavlebismsurvelTaTvis;Camoyalibdeba saerTaSorisostan<strong>da</strong>rtebTan Tavsebadi <strong>da</strong>sistema;araqarTulenovani skolebi iqnebianuzrunvelyofili qarTuli enisswavlebisaTvis kvalificiuripe<strong>da</strong>gogebiT <strong>da</strong> Sesabamisi saswavloliteraturiT. araqarTulenovaniskolebis maswavlebelTa 80%gaivlis momzadebas qarTul enaSi.umaRles saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebSi <strong>da</strong>iwyeba pe<strong>da</strong>gogTamomzadebis axali saganmanaTlebloprogramebis ganxorcieleba. Catardebaam programebis akreditacia;erovnuli saswavlo gegmebis <strong>da</strong>Sefasebis centri SeimuSavebs axalprofesiul saganmanaTleblostan<strong>da</strong>rtebs <strong>da</strong> programebs,ganaxorcielebs maT pilotirebas.programebis ganxorcieleba <strong>da</strong>iwyebaprofesiuli ganaTlebis centrebSi <strong>da</strong>kolejebSi;profesiuli swavlebis<strong>da</strong>wesebulebebSi Seiqmneba SefasebiserTiani sistema;profesiuli swavlebis pe<strong>da</strong>gogebisstan<strong>da</strong>rtze <strong>da</strong>fuZnebiT ga<strong>da</strong>mzaddebaprofesiuli swavlebis<strong>da</strong>wesebulebebis pe<strong>da</strong>gogebi;umaRles saganamanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebSi <strong>da</strong>iwyeba profesiuliswavlebis pe<strong>da</strong>gogTa momzadebissaganmanaTleblo programebisganxorcieleba, Seiqmneba profesiuliswavlebis pe<strong>da</strong>gogTa sertificirebissistema <strong>da</strong> ganxorcieldebaSemuSavdeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>mtkicdebaprofesiul kvalifikaciaTa CarCo;qarTul internetSi Seiqmneba zogadiganaTlebisaTvis saWirosaganmanaTleblo resursebi;zogadsaganmanaTleblo skolebismoswavleTaTvis <strong>da</strong>iwyeba saxeloboprogramebis ganxorcieleba;SemuSavdeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>mtkicdebaprofesiul kvalifikaciaTa CarCoSiarsebuli profesiebisa <strong>da</strong>kvalifikaciebisaTvis profesiulistan<strong>da</strong>rtebi;amoqmeddeba araformaluriganaTlebis atestaciis wesi;zr<strong>da</strong>srul moqalaqeebs SesaZleblobaeqnebaT miiRon monawileobazr<strong>da</strong>srulTa ganaTlebis programebSi;<strong>da</strong>regulirdeba saTanadokvalifikaciis mqone muSaxelismoTxovna-miwodeba Sromis bazarze;kompiuteruli programebi farTodiqneba gamoyenebuli sxva<strong>da</strong>sxvasagnebis swavlebisas;profesiuli <strong>da</strong> umaRles ganaTlebis79


saerTaSorisod aRiarebuli umaRlesiganaTlebis sistema..pe<strong>da</strong>gogebisa <strong>da</strong> ostatebissertificireba;SemuSavdeba profesiuli ganaTlebis<strong>da</strong>wesebulebebis akreditaciisprocedurebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyeba profesiuliganaTlebis <strong>da</strong>wesebulebebisakreditacia;<strong>da</strong>sruldeba umaRlesi ganaTlebisga<strong>da</strong>svla samsafexurian sistemaze,ganxorcieldeba umaRlesiprofesiuli ganaTlebis programebi,ganaxldeba umaRlesi saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis programebi;Catardeba umaRlesi saganmanaTlebloprogramebis akreditacia;SemuSavdeba erovnuli kvalifikaciisCarCo;gaizrdeba umaRles saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebSi erovnulumciresobaTa warmomadgenlebisCaricxulTa ricxvi.saswavlo procesi uzrunvelyofiliiqneba informaciuli <strong>da</strong>kompiuteruli teqnologiebiT;gagrZeldeba umaRlesisaganmanaTleblo <strong>da</strong> samecnierokvleviTi<strong>da</strong>webulebebisintegrirebis procesi;aSendeba sauniversiteto qalaqi,sa<strong>da</strong>c swavlis, swavlebisa <strong>da</strong>samecniero kvlevisaTvis xelsayreligaremo Seiqmneba. qalaqisteritoriaze ganTavsdebauniversitetebis <strong>da</strong> samecnierokvleviTi<strong>da</strong>wesebulebis 50 aTasistudenti, profesori <strong>da</strong> mkvlevari;gamoikveTeba samecniero kvlevebisprioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> <strong>da</strong>ganisazRvreba am kvlevebisorganizebisa <strong>da</strong> xelSewyobisgansxvavebuli formebi;gagrZeldeba erovnuli samecniero <strong>da</strong>qarTvelologiis, humanitaruli <strong>da</strong>socialuri mecnierebebis fondebis,mecnierebis sagranto <strong>da</strong>finanseba;gaizrdeba saerTaSoriso proeqtebSi<strong>da</strong> programebSi monawile qarTvelmecnierTa ricxvi.80


SedegebisSefasebiskriteriumebiganaTlebis xarjebi _ procentuliSefardeba mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan.saxelmwifo xarjebi erT moswavlezemTlianobaSi <strong>da</strong> ganaTlebissxva<strong>da</strong>sxva doneze;axalaSenebuli <strong>da</strong> ganaxlebulisaswavlo <strong>da</strong>wesebulebebis,laboratoriebis, biblioTekebisraodenoba;saganmanaTleblo <strong>da</strong>wesebulebebiswili arCeuli marTvis organoebiT.zogasaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis procenti, sa<strong>da</strong>cCatarebulia ganmeorebiTi arCevnebi;moswavleTa transportirebisuzrunvelsayofad satransportoerTeulebis raodenoba;ganaTlebisa <strong>da</strong> mecnierebis<strong>da</strong>finansebisa <strong>da</strong> materialurteqnikuribazis maCveneblebisaerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebTanmimarTebaSi;mcirekontingentiani saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis wili <strong>da</strong> am<strong>da</strong>wesebulebebSi moswavleTa wiliganaTlebis Sesabamisi donis saerTomaCveneblebTan mimarTebaSi;ganaTlebaze xarjebis wiliSinameurneobebis mTlian xarjebSi;<strong>da</strong>wyebiTi, sabazo <strong>da</strong> saSualoganaTlebaSi moswavleebisCarTulobisa <strong>da</strong> ganTesvismaCveneblebi;profesiuli swavlebis centrebiskurs<strong>da</strong>mTavrebulTa raodenoba;profesiuli <strong>da</strong> umaRlesi ganaTlebisprogramebis kurs<strong>da</strong>mTavrebulTa<strong>da</strong>saqmebis maCveneblebi;zogadsaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis ga<strong>da</strong>mzadebulpe<strong>da</strong>gogTa raodenoba;umaRles saganamanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebSi CaricxuliaraqarTulenovani skolebiskurs<strong>da</strong>mTavrebulTa ricxvi;saswavleblebTan;skolebSi qarTuli enis swavlisa <strong>da</strong>resursebis gamoyenebis efeqtianobis swavlebis saTanado resursebismaCveneblebi – Tanafardoba moswavlemaswavlebeli.moculoba;umaRlesisaganmanaTlebloprogramebis procenti, romlebmacgaiares akreditacia;studentTa mobilobis maCveneblebi.swavlebis procesSi informaciuli<strong>da</strong> kompiuteruli teqnologiebisgamoyenebis maCveneblebi;samecniero bazis <strong>da</strong> codnisgenerirebis SesaZleblobismaCveneblebi (samecniero kvlevis<strong>da</strong>finanseba, fun<strong>da</strong>menturi kvlevis<strong>da</strong>finanseba);saerTaSoriso samecniero proeqtebSiqarTveli mecnierebis monawileobismaCveneblebi;ganaTlebis xarisxis maCveneblebisamecniero proeqtebis ucxouriOECD-s indikatorTa skalaze; wyaroebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>finansebismoswavleTa Sedegebi saerTaSoriso maCveneblebi;Sefasebis sistemebSi: PISA, TIMSS, ucxoel TanaavtorebTan erTadPIRLS;gamoqveynebuli samecniero SromebismoswavleTa Sedegebi erovnulmaCvenebeli;SefasebaSi;profesiuli <strong>da</strong> umaRlesi ganaTlebisucxoel studentTa raodenobakvalifikaciebis miRebis SemdegsaqarTvelos saganmanaTleblo kurs<strong>da</strong>mTavrebulTa <strong>da</strong>saqmebis<strong>da</strong>wesebulebebSi;maCveneblebi;<strong>da</strong>qiravebulTa ga<strong>da</strong>mzadebaze kerZobiznesis mier xarjvis procentulimaCvenebeli (gamoiTvleba mocemulibiznesis saxelfaso fondTanmimarTebaSi);<strong>da</strong>msaqmebelTa TanamSromlobismaCvenebeli Sesabamisi profilis81


savaraudoxelisSemSle-lifaqtorebisamSeneblo kompaniebis SezRudulSesaZleblobebs ukavSirdebareabilitaciis programebisganxorcieleba. saministroaxorcielebs gegmas mniSvnelovani <strong>da</strong>kompleqsuri procesebis meSveobiT.riskebi <strong>da</strong>kavSirebulia am procesebisarasaTanado mxar<strong>da</strong>Werasa <strong>da</strong>ganviTarebasTan maTi xarisxis,efeqturobis, qmediTobisa <strong>da</strong>moqnilobis uzrunvelyofis mizniT.myari <strong>da</strong> efeqturi urTierTkavSirebisaerTaSoriso organizaciebTanarsebiTiaSedegebis miRwevis saqmeSi.xelisSemSlel faqtorad SeiZlebaiqcesarasaTanado kooperacia<strong>da</strong>interesebulmxareebTan. es kavSirebi un<strong>da</strong> iyos<strong>da</strong>myarebuli urTierTpativiscemaze <strong>da</strong><strong>da</strong>saxuli amocanebis mimarT yvelamxaris valdebulebebze. aseTi tipiskavSirebis <strong>da</strong>myareba <strong>da</strong>kavSirebuliagarkveuli unarebis arsebobasTan <strong>da</strong>moiTxovs drois <strong>da</strong> resursebissaTanado investirebas.am amocanebis ganxorcielebamniSvnelovnad aris <strong>da</strong>mokidebuliimaze, Tu ramdenad SeZlebssaxelmwifo <strong>da</strong> sazogadoeba<strong>da</strong>afinansos profesiuli ganaTlebisseqtori, ramdenad aqtiurad miiRebsmonawileobas profesiuliganaTlebis sistemis reformirebaSikerZo biznesi. <strong>ZiriTadi</strong> riskebi<strong>da</strong>kavSirebulia qveyanaSi ekonomikuriprocesebis arasasurvelganviTarebasTan.82


sabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSimln lari<strong>da</strong>saxeleba2006w.faqti2007w.faqti2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqtisaqarTvelos ganaTlebisa <strong>da</strong>mecnierebis saministro13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8342.5 400.1 436.8 500.0 660.0 720.0 780.0mSp-s mimarT procentulad 2.5% 2.4% 2.2% 2.1% 2.3% 2.2% 2.0%m.S. arafinansuri aqtivebimSp-s mimarT procentulad85.5 110.5 59.9 60.0 60.0 50.0 50.00.6% 0.6% 0.3% 0.3% 0.2% 0.2% 0.1%83


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebaprioritetebisaqarTvelos kulturis, ZeglTa <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> sportis saministroI. kulturuli memkvidreobis ZeglTareabilitaciis, sistematizaciadokumentirebisa<strong>da</strong> popularizaciisprogramaII. samuzeumo reformis programaIII. saxelovnebo <strong>da</strong> sasportoganaTlebis sistemis reforma.prioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinareprogramis mimdinareoba ganpirobebuliaqveyanaSi kulturuli memkvidreobisZeglTa mdgomareobis gaumjobesebis,regularuli movla-patronobisa <strong>da</strong>marTvis meqanizmebis CamoyalibebisaucileblobiT, reabilitaciarestavraciisa<strong>da</strong> sainformaciodokumentaciis Sevsebis permanentulprocesad ga<strong>da</strong>qcevis saWiroebiT.reformis ganxorcielebisaucileblobas ganapirobebs saqarTvelossamuzeumo sivrcis dRevandelimdgomareobis Semdegi maxasiaTebelifaqtorebi: sazogadoebisa <strong>da</strong> muzeumebisgaucxoveba; <strong>da</strong>mTvarielebelTa simwire;axali TaobisTvis samuzeumo gaucxoeba;eqsponatTa mZime mdgomareoba; fondebSi<strong>da</strong>culi eqsponatebis Sesaxebarasrulfasovani informacia;Tanamedrove teqnologiebis simwire;moZvelebuli, amortizebulimaterialur-teqnikuri baza; arasworimarTvis sistemebi.saxelovnebo ganaTleba qveynis kulturis<strong>da</strong> ganaTlebis politikis ganuyofelinawilia. Sesabamisad misi reformaaucilebelia erTis mxriv qarTulikulturis, sulieri <strong>da</strong> materialurimemkvidreobis, xelovnebis SenarCunebisa <strong>da</strong>ganviTarebisaTvis <strong>da</strong> meores mxriv erTianisagamnmanaTleblo sivrcissrulyofisaTvis.reformis aucilebloba ganpirobebulia:• dRevandel saqarTvelosa <strong>da</strong>saerTaSoriso sazogadoebaSi mimdinaresocialuri <strong>da</strong> kulturuli cvlilebebiT;• sabWour sistemaze <strong>da</strong>fuZnebuli,moZvelebuli saxelovnebo ganaTlebisprincipebis <strong>da</strong> meTodologiisaraadekvaturobiT Tanamedrove swavlebisxarisxis, stan<strong>da</strong>rtebis, axaliteqnologiebis, sabazro ekonomikismoTxovnebis mimarT;• qveyanaSi mimdinare zogadi ganaTlebissistemis reformiT <strong>da</strong> am sistemaSisaxelovnebo ganaTlebis organuliintegrirebis aucileblobiT;• saSualo, profesiuli <strong>da</strong> umaRlesiganaTlebis axali kanonebis amoqmedebiT.ganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)2004-<strong>2012</strong>ww 2004-<strong>2012</strong>ww 2006-<strong>2012</strong>ww84


mosalodneliSedegiprogramis ganxorcielebiTganisazRvreba ZeglTa ga<strong>da</strong>rCenisTvissaWiro sadiagnostiko <strong>da</strong>sareabilitacio <strong>mimarTulebebi</strong>, moxdebasaerTo erovnuli mniSvnelobis nimuSTafizikuri ga<strong>da</strong>rCena, sferosprestiJulobis amaRleba <strong>da</strong>saerTaSoriso stan<strong>da</strong>rtebis <strong>da</strong>nergvakulturuli memkvidreobis <strong>da</strong>cvis,reabilitaciisa <strong>da</strong> marTva-gamoyenebissferoSi. maT Soris kulturulimemkvidreobis, rogorc ekonomikuriwinsvlis faqtoris amoqmedeba.informacia qveynis ZiriTad koleqciaTamdgomareobis Sesaxeb, inventarizebulieqsponatebi, aRdgenili muzeumebissaganmanaTleblo, samecniero <strong>da</strong>sanaxaobiTi funqcia.saxelovnebo <strong>da</strong> sasporto ganaTlebissistemis reformireba _ saSualo,profesiuli <strong>da</strong> umaRlesi ganaTlebiskanonebis Sesabamisad <strong>da</strong> saerTaSorisogamocdilebis, moTxovnebis <strong>da</strong>stan<strong>da</strong>rtebis gaTvaliswinebiT.saxelovnebo ganaTlebis mobiloba,diplomebis validoba <strong>da</strong> aRiareba,maRalkvalificiuri kadrebiT<strong>da</strong>kompleqtebuli SemoqmedebiTikoleqtivebi.SedegebisSefasebiskriteriumebi200-<strong>da</strong>n 220-mde Sesrulebuli <strong>da</strong>legalizebuli sakonservaciosarestavracioproeqti; 120-160fizikurad gajansaRebuli nimuSi;proeqtirebasa <strong>da</strong> fizikur samuSaoebSisazogadoebis CarTvis xarisxi;biujetSi infrastruqturiT miRebuliSemosavlebis 5%-iani mateba;. kerZoseqtori<strong>da</strong>n <strong>da</strong>finansebis wilobrivimateba kulturuli memkvidreobissferoSi 20%-ze meti odenobiTerovnuli muzeumisa <strong>da</strong>umniSvnelovanesi regionulimuzeumebis fondsacavTa fizikurikondicia (<strong>da</strong>moukidebeli saeqsperto<strong>da</strong>skvnebi); Tanamedrove stan<strong>da</strong>rtebiTmowyobili 30-mde eqspozicia;<strong>da</strong>mTvalierebelTa raodenoba,<strong>da</strong>axloebiT 20%; 20%-ze meti kerZoinvensticia.saxelovnebo saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebaTa programuli akreditaciisSedegebi, qarTvel xelovanTa miRwevebisaerTaSoriso asparezze.savaraudoxelisSemSlelifaqtorebi<strong>da</strong>finasebaTanamedrove moTxovnebis Sesabamisikvalificiuri kadrebis nakleboba,dokumentaciis simwire.kulturuli memkvidreobis ZeglTareabilitaciis, sistematizaciadokumentirebisa<strong>da</strong> popularizaciisprogramis <strong>da</strong>finasebaze <strong>2009</strong> welsmimarTuli iqneba 8.0 mln lari,2010 wels - 8.5 mln lari, 2011-<strong>2012</strong> wlebSi – 9.0 mln lari.Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisikvalificiuri kadrebis simwire.samuzeumo reformis programis<strong>da</strong>finasebaze <strong>2009</strong> wels mimarTuliiqneba 7.0 mln lari, 2010 wels -7.5 mln lari, 2011 wels – 8.0 mlnlari, <strong>2012</strong> wlebSi – 9.0 mlnlari.saxelovnebo saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis funqcionirebisa <strong>da</strong>saxelovnebo saganmanaTleblo programebisganxorcielebisaTvis aucilebelisamarTlebrivi safuZvlebis, kerZodsaxelovnebo saganmanaTleblostan<strong>da</strong>rtebis ararseboba.saxelovnebo <strong>da</strong> sasporto ganaTlebissistemis reformis <strong>da</strong>finasebaze <strong>2009</strong>wels mimarTuli iqneba 10.0 mlnlari, 2010 wels – 11.0 mln lari,2011 wels – 12.5 mln lari, xolo<strong>2012</strong> wlebSi – 13.0 mln lari.85


sabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSimln lari<strong>da</strong>saxeleba 2006w. faqti 2007w. faqti 2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqti13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8saqarTvelos kulturis, ZeglTa<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> sportis saministro 53.8 78.8 74.6 70.0 77.0 84.0 91.0mSp-s mimarT procentulad 0.4% 0.5% 0.4% 0.3% 0.3% 0.3% 0.2%m.S. arafinansuri aqtivebimSp-s mimarT procentulad7.5 24.7 5.4 4.0 5.0 5.0 3.00.05% 0.15% 0.03% 0.02% 0.02% 0.02% 0.01%86


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebaprioritetebi 1. pirobebis Seqmna devnilTa<strong>da</strong>brunebisaTvis (aRiarebulisaerTaSoriso normebis moTxovnaTaSesabamisad)prioritetis ar aris uzrunvelyofili SesaZlo<strong>da</strong>sabuTeba <strong>da</strong>brunebul devnilTa elementaruliarsebuliuflebebi; devnilebis usafrTxoebasituaciisar aris garantirebuli, maTianalizi<strong>da</strong>n qonebrivi uflebebi sistematuradgamomdinare irRveva; minimalur donezeasacxovrebeli pirobebi <strong>da</strong>socialuri momsaxurebis miRebisSesaZlebloba.saqarTvelos ltolvilTa <strong>da</strong> gansaxlebis saministro2. devnilTa sacxovrebeli pirobebisgaumjobesebadevnilTa TiTqmis naxevari dResacgansaxlebulia koleqtiur centrebSi.am Senobebma <strong>da</strong>karga TavianTipirvandeli funqcia. isini ZiriTa<strong>da</strong>duvargisia sacxovreblad; saerTomonacemebTan Se<strong>da</strong>rebiT devnilmosaxleobaSi umuSevrobis maRali <strong>da</strong>Sesabamisad, devnilebiT mWidrod<strong>da</strong>saxlebis raionebSi ekonomikuriaqtivobis ufro <strong>da</strong>bali maCveneblebifiqsirdeba.3. migraciuli procesebis mimarTerTiani saxelmwifo politikisSemuSaveba <strong>da</strong> ganxorcielebaqveyanaSi ar arsebob<strong>da</strong> erTianimidgoma migraciuli procesebismimarT, ris Sedegad adgili aqvsaralegaluri migraciis didmasStabebs,trefikingisSemTxvevebs, organizebulikriminalis mier qveynis tranzitadgamoyenebas. ekomigrantebis mimarTkanonmdeblobisa <strong>da</strong> politikisararsebobis gamo, adgili aqvsukumigracias. saministroSi<strong>da</strong>wyebulia migraciis marTvissaxelmwifo strategiaze muSaoba,mis safuZvelze un<strong>da</strong> Seiqmnassamoqmedo gegma, romlisganxorcieleba uzrunvelyofs amsferoSi <strong>da</strong>grovili mravaliproblemis ga<strong>da</strong>Wras.ganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.(<strong>da</strong>iwyo 2007 wels)<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.(<strong>da</strong>iwyo 2007 wels)<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.(<strong>da</strong>iwyo 2007 wels)87


mosalodneliSedegiSedegebisSefasebiskriteriumebi_ aRiricxeba devnili mosaxleobisuZravi qoneba;– afxazeTsa <strong>da</strong> cxinvalis regionSiSeiqmneba <strong>da</strong>matebiTi samuSaoadgilebi.aRricxuli <strong>da</strong> monacemTa bazaSi<strong>da</strong>registrirebuli uZravi qonebisraodenoba;afxazeTsa <strong>da</strong> cxinvalis regionSiSeqmnili samuSao adgilebisraodenoba._ devnilTa sacxovrebeli pirobebigaumjobesdeba grZelvadian periodSi;_ komerciuli <strong>da</strong>tvirTvis mqonekompaqturi Casaxlebis obieqtebigamoTavisufldebakerZoinvesticiebisaTvis;_ gaizrdeba qveynaSi socialuriinstitutebis SesaZleblobebi;_ gaizrdeba devnilTa SorisTviTkmaroba <strong>da</strong> Semcirdebasaxelmwifoze <strong>da</strong>mokidebuleba._ im kompaqturi Casaxlebisobieqtebis raodenoba, sa<strong>da</strong>c ukveSeqmnili iqneba aucilebelisacxovrebeli pirobebi;_ usaxlkaro devnili ojaxebisraodenoba, romelTaTvisac karkasulitipis SenobebSi moZiebul iqnasacxovrebeli farTebi <strong>da</strong> SeiqmnasaTanado sacxovrebeli pirobebi;_ socialur sacxovrebelSigansaxlebuliukiduresadgaWirvebuli devnili raodenoba;_ ga<strong>da</strong>mzadebuli devnilebisraodenoba, romlebmac SeZles<strong>da</strong>saqmeba; devnilTa Sorisekonomikuri iniciativebis maCvenebliszr<strong>da</strong>._ migraciis marTvis saxelmwifostrategiis Seqmna;_ strategii<strong>da</strong>n gamomdinaresamoqmedo gegmis SemuSaveba;_ aralegaluri migraciisprevencia;_ reintegraciis mdgradimeqanizmebis Seqmna;_ migraciis erTiani monacemTabazis Seqmna;_ qveynis samigracio sistemissrulyofa;_ ekomigrantTa sacxovrebelifarTebiTa <strong>da</strong> Sesabamisi pirobebiT<strong>da</strong>kmayofileba, ris Sedega<strong>da</strong>cTavi<strong>da</strong>n iqneba acilebuli qveyni<strong>da</strong>nqarTuli genofondis gadineba._ aralegaluri migraciis nakadisSemcireba;_ legaluri SromiTi migraciisSesaZleblobebis gazr<strong>da</strong>;_ readmisiis xelSekrulebiT<strong>da</strong>brunebulTa reintegraciisuzrunvelyofa;_ saxelmwifo <strong>da</strong>xmarebis mimRebi<strong>da</strong>zaralebuli ojaxebisa <strong>da</strong>ekomigrantebis raodenoba.88


savaraudoxelSemSlelifaqtorebi_ <strong>da</strong>dgenili saerTaSoriso normebisde-faqto administraciebis mxri<strong>da</strong>nignorireba, maT mier nakisrivaldebulebebis Seusrulebloba;_ konfliqtur regionebSisamSvidobo misiebis araefeqtianoba.saxlemwofo sakuTrebaSi arsebuliim farTebis arasakmarisi raodenoba,romlebic SeiZleba garemontdesdevnilTa usaxlkaro ojaxebisTvis.<strong>da</strong>saxelebasabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi2006w.faqti2007w.faqtimln lari2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqti 13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8saqarTvelos ltolvilTa <strong>da</strong>gansaxlebis saministro 59.2 65.2 84.4 100.0 100.0 100.0 100.0mSp-s mimarT procentulad 0.4% 0.4% 0.4% 0.4% 0.4% 0.3% 0.3%m.S. arafinansuri aqtivebi 4.0 1.3 2.1 2.1 5.0 5.0 3.0mSp-s mimarT procentulad 0.03% 0.01% 0.01% 0.01% 0.02% 0.02% 0.01%89


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebasaqarTvelos Sromis, janmrTelobisa <strong>da</strong> socialuri <strong>da</strong>cvis saministroprioritetebi 1. samedicino momsaxurebazefinansuri xelmisawvdomobisgaumjobeseba2. samedicino momsaxurebisxarisxis <strong>da</strong> xarisxianmomsaxurebaze geografiulixelmisawvdomobis gaumjobeseba3. mosaxleobis umuSevrobis, siRaribis <strong>da</strong>mowylvadobis Semcireba1.1 sazogadoebriv janmrTelobis<strong>da</strong>cvasa <strong>da</strong> aucilebel samedicinomomsaxurebaze mosaxleobisfinansuri xelmisawvdomobisgaumjobeseba1.2 samedicino momsaxurebazesiRaribis zRvars qvemoT myofimosaxleobisfinansurixelmisawvdomobis gaumjobeseba1.3 janmrTelobis <strong>da</strong>cvisseqtorissa<strong>da</strong>zRvevomomsaxurebaze ga<strong>da</strong>yvana2.1 janmrTelobis <strong>da</strong>cvisseqtoris infrastruqturisganaxleba/ganviTareba xarisxiansamedicino momsaxurebazemosaxleobis saWiroebebisSesabamisad2.2 profesiuli a<strong>da</strong>mianuriresursebis ganviTareba2.3 brunvaSi myofi samkurnalosaSualebebisxarisxissaxelmwifo kontrolisgaumjobsebasocialuri <strong>da</strong>xmarebebis sistemisganviTareba, siraribis zRvars qvemoTmyofi mosaxleobisaTvis <strong>da</strong>xmarebisodenobis zr<strong>da</strong>pensionerTa sapensio uzrunvelyofisgaumjobeseba <strong>da</strong> sapensio paketis 100 aSSdolaramde zr<strong>da</strong>umuSevrobis Semcireba90


prioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinare1. Zalze <strong>da</strong>balia aucilebelisamedicinomomsaxurebismoxmareba. marTalia erT sulmosaxleze ambulatoriulivizitebis saSualo raodenobamgasul wlebTan Se<strong>da</strong>rebiT moimata<strong>da</strong> 2.38 viziti Seadgina, magram iskvlav mniSvnelovnad CamorCebasaSualo evropul maCvenebls(<strong>da</strong>axloebiT 7 vizitiweliwadSi)2. avadmyofobis <strong>da</strong>dgomisasmosaxleobis 7.3% ar mimarTavseqims3. mosaxleobis 13.7%hospitalizacia saWiroebismiuxe<strong>da</strong>vad ver ganxorciel<strong>da</strong>samedicino momsaxurebazefinansuri xelmisawvdomobisproblemis gamo4. Sinameurneobebis <strong>da</strong>naxarjebijanmrTelobis <strong>da</strong>cvaze, uiratesadjibi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>xdebis saxiT,warmoadgens jan<strong>da</strong>cvis mTliani<strong>da</strong>naxarjebis 73%2. samedicino momsaxurebisxarisxis <strong>da</strong> ekonomikuriefeqtianobis, aseve xarisxiansamedicino momsaxurebazegeografiuli xelmisawvdomobis<strong>da</strong>bali done2.1 saxelmwifo sakuTrebaSiarsebulisamedicinoinfrastruqtura moZvelebuli,amortizebulia <strong>da</strong> ar SeesabamebasaWiroebebs,rogorcgeografiuli xelmisawvdomobis,ise samedicino momsaxurebisxarisxis TvalsazrisiT;2.2 profesiuli a<strong>da</strong>mianuriresursebis codna <strong>da</strong> unar-Cvevebi saWiroebs ganviTarebasmaRali xarisxis momsaxurebismiwodebis mizniT2.3 mimoqcevaSi kvlavac rCebafalsificirebuli uxarisxo <strong>da</strong>va<strong>da</strong>gasuli samkurnalosaSualebebiqveyanaSi siRaribis donis Semcireba an/<strong>da</strong>prevencia kvlav aqtualuria. prioritetismizania miznobrivi socialuri<strong>da</strong>xmarebebis sistemis <strong>da</strong>nergva <strong>da</strong>ganviTareba, mosaxleobis socialuririskebis marTvis meqanizmebis srulyofa,specialuri mzrunvelobis saWiroebismqone pirTa socialuri integraciisxelSewyoba. amdenad, miznobrivisocialuri <strong>da</strong>xmarebebis sistemisganviTareba Seamcirebs siRaribis zRvarsmiRma myofi ojaxebis raodenobas,gaaumjobesebs mowyvladi ojaxebissocialur-ekonomikur mdgomareobas. sxvasocialuri valdebulebebis Sesrulebisparalelurad saxelmwifo pensiebis,kompensaciebisa <strong>da</strong> akademiuri stipendiebis<strong>da</strong>finanseba aseve Seamcirebs mowyvladijgufebis Semosavlebis <strong>da</strong>kargvasTan<strong>da</strong>kavSirebul riskebs.ganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww(mimdinare)<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww(mimdinare)<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww(mimdinare)mosalodneliSedegebi1. samedicino momsaxurebazegaumjobesdeba mosaxleobisfinansuri xelmisawvdomoba1.1 sazogadoebriv jan<strong>da</strong>cvasa <strong>da</strong>aucilebelsamedicinomomsaxurebaze gaumjobesdebamosaxleobis xelmisawvdomoba2. gaumjobesdeba samedicinomomsaxurebis xarisxi <strong>da</strong>xarisxian momsaxurebazemosaxleobis gegorafiulixelmisawvdomoba2.1 janmrTelobis <strong>da</strong>cvisseqtoris infrasturqturaRaribi <strong>da</strong> mowylvadi ojaxebisidentificirebaukiduresad Raribi ojaxebis fuladisocialuri <strong>da</strong>xmarebebiT uzrunvelyofaxan<strong>da</strong>zmulTa <strong>da</strong> pensionerTa socialurimdgomareobis gaumjobeseba91


1.1.1 aucilebel samedicinomomsaxurebazegaizrdebamosalxeobisfinansurixelmisawvdomoba1.1.2 amaRldeba sazogadoebrivijan<strong>da</strong>cviTi RonisZiebebisefeqtianoba1.1.2.1 gaumjobesdeba mosaxleobisepidemiologiuli usafrTxoebaganviTardeba saWiroebebisSesabamisadrogorcgeografiuli xelmisawvdomobis,ise samedicino momsaxurebisxarisxis TvalsazrisiT;2.2 gaumjobesdeba profesiulia<strong>da</strong>mianuri resursebis codna <strong>da</strong>unar-Cvevebi;2.3 gaumjobesdeba brunvaSi myofisamkurnalo saSualebebisxarisxis kontrolisamuSaoTa maZiebelTa kvalifikaciisamaRleba, Sromis bazris mobilurobisgazr<strong>da</strong>, umuSevrobis donis Semcirebaspecialuri mzrunvelobis saWiroebismqone pirTa socialuri integraciismizniT garemos gaumjobeseba1.1.2.2 gaumjobesdeba <strong>da</strong>avadebaTaprevencia <strong>da</strong> adreulidiagnostika1.2 gazrdeba samedicinomomsaxurebaze siRaribis zRvarsqvemoT myofi mosaxelobisfinansuri xelmisawvdomobaSedegebisSefasebiskriteriumebi1. aucilebel momsaxurebzejibi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>xdebis maCvenebeli_ samizne mosaxleobaSimedikamentebze jibi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>xdebismaCvenebeli;_ Raribi <strong>da</strong> mowyvladiSinameurneobebis xarjebijanmrTelobis <strong>da</strong>cvaze, misixvedriTi wili mTlian xarjebSi;_ samedicino momsaxurebiTsargeblobis maCvenebli RaribimosaxleobisaTvis2. <strong>da</strong>avadebebis gavrcelebismaCvenebeligamowveulimosaxleobisaraswori(magaliTad: Tambaqos, alkoholis,1. janmrTelobis mdgomareobisSesaxeb maCveneblebi (m.S.samedicino momsaxurebisgarTulebebis raodenoba)2. momxmarebelTa mxri<strong>da</strong>nSesabamismomsaxurebazexelmiswvdomobis maCvenebeli3. im mosaxleobis xvedriTiwili, romelsac misTvis misaRebdrois intervalSi xelimiuwvdebamomsaxurebazesamedicino4. samkurnalo saSualebebisxarisxis saxelmwifo kontoliTgamovleniliuxarisxosocialuri Semweobis mimRebi mosaxleobisxvedriTi wili mTlian mosaxleobaSimosaxleobis xvedriTi wili, romelTasocialur-ekonomikuri mdgomarobacSefasebuliamomzadebuli/ga<strong>da</strong>mzadebulixvedriTi wili<strong>da</strong>saqmebis maCvenebelimosaxleobisim specialuri mzrunvelobis saWiroebismqone pirTa xvedriTi wili, romlebicCarTulni arian socialuri integraciisprogramebSi92


savaraudoxelSemSlelifaqtorebinarkotikuli saSualebebismoxmarebiT <strong>da</strong> sxva) qceviT <strong>da</strong>garmos mavne zemoqmedebiT3. Raribi mosaxleobis xvedriTiwili, romelic uzrunvelyofiliasamedicino <strong>da</strong>zRveviTsamedicinomomsaxurebisTviTRirebulebis mkveTri zr<strong>da</strong>gansakuTrebiT saSiSi infeqciebisepidemiamedikamentebis wili SemowmebulraodenobaSi5. Semowmebuli medikmantebisxvedriTi wili mimoqcevaSiarsebul saerTo odenobasTanmimarTebaSigauTvaliswinebeli bunebrivi <strong>da</strong>teqnogenuri kataklizmebiaraxelsayreli migraciuli procesebisocialuri momsaxurebis simZlavreTaarasakmarisi ganviTareba<strong>da</strong>saxelebasabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi2006w.faqtimln lari2007w. faqti 2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqtisaqarTvelos Sromis,janmrTelobisa <strong>da</strong> socialuri<strong>da</strong>cvis saministromSp-s mimarT procentuladm.S. arafinansuri aqtivebimSp-s mimarT procentulad13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8744.1 931.9 1,290.1 1,456.0 1,520.0 1,600.0 1,700.05.4% 5.5% 6.5% 6.2% 5.4% 4.8% 4.4%43.3 40.5 30.0 16.0 15.0 15.0 15.00.31% 0.24% 0.15% 0.07% 0.05% 0.05% 0.04%93


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebasaqarTvelos energetikis saministroprioritetebihidro <strong>da</strong>TboeleqtrosadgurebismSenebloba-reabilitaciaeleqtroga<strong>da</strong>cemissaSualebebis mSeneblobareabilitaciabunebrivi gazisga<strong>da</strong>cemisinfrastruqturismSeneblobaalternatiulienergiebiseleqtrosadgurebismSeneblobaprioritetisaucileblobis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinarearsebuli adgilobriviresursebis gamoyenebisSesaZlebloba. hidroenergetikuliresursebisaTvisebis <strong>da</strong>bali done.qveyanaSi <strong>da</strong> mezobelregionebSieleqtroenergiaze moTxovniszr<strong>da</strong>.energetikuli sistemisteqnikuri mdgradobisa <strong>da</strong>saimedoobis arasakmarisidone, mezobel qveynebTanenergosistemis paralelurreJimSi funqcionirebisara<strong>da</strong>makmayofilebeli done.bunebriv airzemoTxovnis zrdi<strong>da</strong>ngamomdinare,gazsadenebis qselisrekonstruqcis <strong>da</strong>axali qselismSeneblobis saWiroeba.gamomuSavebulieleqtroenergiisekologiuriusafrTxoeba;energoresursebisdiversifikaciaganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarearodis <strong>da</strong>iwyo)2004-2015 ww 2004-<strong>2012</strong>ww 2004-2014ww 2008-2013wwmosalodneliSedegebi<strong>da</strong>matebiTieleqtroenergetikulisimZlavreebis Seqmna.hidroresursebispotencialis maqsimalurigamoyeneba. eleqtroenergiissaeqsporto potencialisgazr<strong>da</strong>.energosistemis mdgradobisa<strong>da</strong> stabilurobis amaRleba,energetikuli wyaroebisdivesifisifikacia. eleqtroenergiis ga<strong>da</strong>cemis xarisxisgaumjobeseba. energosistemisparalelur reJimSi muSaobisSesaZleblobis uzrunvelyofa.regionebis bunebriviairiT momaragebisuzrunvelyofa, gazissatranzitopotencialisganviTareba, importisdiversifikacia anuimportis sxva<strong>da</strong>sxvawyaroebi<strong>da</strong>n miReba.ganaxlebadienergetikuliresursebis aTviseba,energoefeqturobisamaRleba94


SedegebisSefasebiskriteriumebi3 000 megavatamdesimZlavris Seqmna 10 mlrdkvt/sT gamomuSavebiT. aqe<strong>da</strong>nhidroresursi 2 500megavati.300 km-mde axali 500 kv-iseleqtro ga<strong>da</strong>mcemi xazismSenebloba, arsebulisreabilitacia, jamSi 270 km.axali 50/400/220kv 1 000mvt. simZlavris qvesadgurisaSenebaaxalcixeSi.eleqtrosistemaSi sistemuriavariebis <strong>da</strong> <strong>da</strong>nakargebisSemcireba. energoresursebisimport-eqsportis zr<strong>da</strong>.regionisenergobalansSibunebrivi gazismoculobis gazr<strong>da</strong>.teqnikuri <strong>da</strong>nakargebissagrZnoblad Semcireba.60 megavatisimZlavris qariseleqtrosadgurebisaSeneba 280 ml.kvt/sT gamomuSaveiT.savaraudoxelisSemSlelifaqtorebiarasaxarbielo makroekonomikuri faqtorebi, energetikuli <strong>da</strong>rgis funqcionirebis arasrulyofilisakanonmdeblo <strong>da</strong> normatiuli baza.<strong>da</strong>saxelebasabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi2006w.faqti2007w.faqtimln lari2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqti 13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8saqarTvelos energetikis saministro217.1 180.9 84.3 55.0 10.0 10.0 10.0mSp-s mimarT procentulad 1.6% 1.1% 0.4% 0.2% 0.04% 0.03% 0.03%m.S. arafinansuri aqtivebi 5.2 0.3 0.7 0.7 0.5 0.5 0.5mSp-s mimarT procentulad 0.038% 0.002% 0.004% 0.003% 0.002% 0.002% 0.001%95


mxarjavi<strong>da</strong>wesebuleaprioritetebiprioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinaresasoflo-sameurneoinfrastruqturis ganviTarebasaqarTvelos mTavrobisprogramis 2008-<strong>2012</strong> "erTianisaqarTvelo siRaribis gareSe~<strong>ZiriTadi</strong> miznis - mosaxleobiskeTildReobis misaRweva<strong>da</strong>ucilebelia ganxorcieldessasoflo-sameurneoinfrastruqturis ganviTareba,rac ganpirobebulia arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinareSemdegi garemoebiT:qveyanaSi sasoflosameurneo<strong>da</strong>niSnulebis manqana<strong>da</strong>nadgarebissimcire; fermerulmeurneobebSi sasoflo-sameurneoteqnikis simcire; qveyanaSisasoflo-sameurneo teqnikiswarmoebis ar arseboba, risTvisacaucilebelia axali Tanamedrovesasoflo-sameurneo <strong>da</strong>niSnulebismanqana-<strong>da</strong>nadgarebis SeZena,romelic Seamcirebs sasoflosameurneoproduqciis warmoebisxarjebs <strong>da</strong> mosavlis <strong>da</strong>nakargs.programa `erTiani saqarTvelosiRaribis gareSe" iTvaliswinebssairigacio sistemebiT moculifarTobebis zr<strong>da</strong>s, risTvisacaucilebelia sairigaciosistemebis gamarTulifunqcionireba, maTi teqnikurimdgomareobis gaumjobeseba <strong>da</strong>garantirebuli <strong>da</strong> xarisxianisamelioracio momsaxurebissaqarTvelos soflis meurneobis saministromevenaxeoba-meRvineobis <strong>da</strong>rgisganviTareba <strong>da</strong> falsifikaciasTanbrZolaqveynis mevenaxeoba-meRvineobis<strong>da</strong>rgSi arsebuli viTarebisobieqturi Sefaseba.saqarTveloSiarsebuli venaxebis sruliinventarizacia. qveyanaSi Seqmnilimdgomareobi<strong>da</strong>ngamomdinaresamomxmareblo bazrebis moZieba <strong>da</strong>aTvisebis aucilebloba, racukavSirdeba qarTuli Rvinoebisavtoritetis Semdgom amaRlebasa <strong>da</strong>popularizavias. adgilobrivi <strong>da</strong>saeqsportobazrebisfalsificirebuli <strong>da</strong> uxarisxoproduqciisagan <strong>da</strong>cvis mizniTlaboratoriulikvlebisganxorcielebis auciliebloba.sasursaTo usafrTxoebisa <strong>da</strong>xarisxis uvneblobisuzrunvelyofasoflis meurneobaSi<strong>da</strong>saqmebuli mosaxleobis mZimeekonomikuripirobebisgasaumjobeseblad mcenareulisafarisa <strong>da</strong> mosavlisSenarCunebis <strong>da</strong> misi xarisxisgaumjobesebismizniT,mosaxleobis uvnebeli kvebisproduqtebis uzrunvelsayofad,aucilebelia qveynis teritoriazeganxorcieldes seriozulizaralis momtani gansakuTrebiTsaSiSi <strong>da</strong> sakarantino mavneblebis(amerikuli TeTri pepela,kalia,arafardi parkvevia,simindisa <strong>da</strong> xorblis mavneblebi,mavne mRrRnelebi, sarevelebi <strong>da</strong>sxva) <strong>da</strong> cxovelTa gansakuTrebiTsaSiSi ga<strong>da</strong>mdebi <strong>da</strong>avadebebiswinaaRmdeg salikvi<strong>da</strong>cioRonisZiebebi <strong>da</strong> sasursaToproduqtebis laboratoriulikvleva.96


gawevis uzrunvelyofa.ganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea,rodis <strong>da</strong>iwyo)mosalodneliSedegi2006-<strong>2012</strong> 2006-<strong>2012</strong> 2006-<strong>2012</strong>mniSvnelovnad gaizrdebasasoflo-sameurneo <strong>da</strong>niSnulebismiwebis <strong>da</strong>muSaveba <strong>da</strong>produqciis warmoeba, agrarulseqtorSi Seiqmneba axalisamuSao adgilebi, gaizrdebaqveyanaSi arsebuli teqnikisgamarTulobis maCvenebeli <strong>da</strong>saeqspluataciova<strong>da</strong>.sarwyavi wylis moxmarebis zrdiTmniSvnelovnad gaizrdeba wylismomxmarebelTa raodenoba <strong>da</strong>wylis safasuriT miRebuliSemosavlebi.mowesrigdeba arsebulipirutyvis aRricxvianoba,ganisazRvreba jiSuriSemadgenloba, rac xels SeuwyobscxovelTa Sesaxeb srulinformaciis mopovebas.qarTuli Rvinis popularizacia,axali samomxmareblo bazrebisaTviseba, saqarTveloSi arsebulivenaxebis sruli inventarizacia,falsificirebuli <strong>da</strong> uxarisxoproduqciisagan adgiobrivi <strong>da</strong>saeqsporto bazrebis <strong>da</strong>cva.qveyanaSiarsebuliepizootiuri <strong>da</strong> fitosanitaruli<strong>da</strong>avadebebis gavrcelebis maRaliriskis, sursaTiT gamowveuli<strong>da</strong>avadebebis maRali donisa <strong>da</strong>sursaTis falsifikaciis xSiriSemTxvevebis Semcireba, sursaTisuvneblobis TviTregulirebis<strong>da</strong>bali donis amaRleba, arsebulicxoveTasuladobisproduqtiulobis gazr<strong>da</strong>,mcenareuli safarisa <strong>da</strong>mosavlianobis zr<strong>da</strong>.Sedegebis yovelwliurad SeZenili Rvinis falsifikaciis Semcireba, <strong>da</strong>snebovnebuli farTobebis97


Sefasebiskriteriumebiiqneba aranakleb 200 erTeulisxva<strong>da</strong>sxvasimZlavristraqtori, 30 erTeuli marcvlisamRebi kombaini, <strong>da</strong> sasoflosameurneomanqana-<strong>da</strong>nadgarebi(misabmeli teqnika), romelTaraodenoba sul cota 5 jer metiiqneba traqtorebis raodenobaze,raTa teqnika maqsimalurad iyos<strong>da</strong>tvirTuli.erTeuli traqtoris mier<strong>da</strong>muSavebuli iqneba, saSualod250 ha farTobi (xvna, <strong>da</strong>diskva,kultivacia, Sewamvla, Tesva,sasuqis Setana <strong>da</strong> sxva).saeqsporto potencialisa <strong>da</strong>avtoritetis zr<strong>da</strong> saerTaSorisobazarze.SemcirebismaCvenebeli,realizaciisaTvis gankuTvnili<strong>da</strong> laboratoriuli kvlevisSedegad savaWro qseli<strong>da</strong>namoRebuli sasursaTo produqtisodenoba, vaqcinirebulipirutyvis odenobaze imunurifonis Seqmnis Sedegadepizootiuri keTilsaimedooba.<strong>da</strong>saxelebasabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSi2006w.faqti2007w.faqtimln lari2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqti 13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.8saqarTvelos soflis meurneobissaministro 31.5 104.6 61.8 60.0 40.0 50.0 50.0mSp-s mimarT procentulad 0.2% 0.6% 0.3% 0.3% 0.1% 0.2% 0.1%m.S. arafinansuri aqtivebi 5.1 25.3 3.8 2.7 10.0 10.0 5.0mSp-s mimarT procentulad 0.04% 0.15% 0.02% 0.01% 0.04% 0.03% 0.01%98


mxarjavi<strong>da</strong>wesebulebagaremos <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> bunebrivi resursebis saministroprioritetebiprioritetis<strong>da</strong>sabuTebaarsebulisituaciisanalizi<strong>da</strong>ngamomdinareganxorcielebissavaraudo vadebi(Tu mimdinarea1. efeqturi resursTsargeblobiTuzrunvelyofa1. satyeo seqtoris reformisgagrZeleba_ xarvezebi satyeo urTierTobebismaregulirebel sivrceSi._ xe-tyis ukanono Wra._ tyis <strong>da</strong>cvis RonisZiebebis<strong>da</strong>bali masStabebi._ tyis inventarizaciisCautareblobis gamo (sarevizioperiodi 10 weli) saxelmwifotyis fondis ZiriTad farTobebzeaRricxvianobis mouwesrigebloba<strong>da</strong> tyis fondis maCveneblebismoZvelebuli <strong>monacemebi</strong>._ saxelmwifo tyis fondisregistraciis, rogorc saxelmwifoqonebis ar areboba.2. wylis resursebis saauzomarTvis sistemaze ga<strong>da</strong>svla_ resursebis araracionalurigamoyeneba;_ kerZo seqtoris <strong>da</strong>interesebis<strong>da</strong>bali done;_ araadeqvaturi kanonmdebloba;_ <strong>da</strong>binZurebis maRali done.1) <strong>2009</strong> wlis bolomde(<strong>da</strong>wyebulia 2005 wlis meore2. garemos <strong>da</strong>cvis sistemis srulyofa 3. garemos monitoringisa <strong>da</strong>prognozirebis sistemissrulyofa1. <strong>da</strong>culi teritoriebis sistemisCamoyalibeba <strong>da</strong> ekoturizmis ganviTareba_ <strong>da</strong>ucvelia bunebis unikaluri Zegglebi;_ gamouyenebelia saqarTveloSi arsebuliekoturizmis potenciali;_ mouwyobeli infrastruqtura;_ <strong>da</strong>cul teritoriebze xe-tyis ukanonoWrisa <strong>da</strong> brakonierobis arseboba2. narCenebis marTvis sistemis reforma_ narCenebis araefeqturi marTvis sistema;_ saxifaTo narCenebiT <strong>da</strong>binZurebis <strong>da</strong>intoqsikaciis maRali riski;_ kerZo seqtoris motivaciis <strong>da</strong>bali donenarCenebis SegrovebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT.3. sufTa ganviTarebis meqanizmi_klimatis cvlilebis CarCo konvenciismimarT qveynis valdebulebebisarasrulyofili Sesruleba;_ saqarTvelos `kiotos protokoli~-swevroba;_ garemos<strong>da</strong>cviTi proeqtebis investirebissimcire.1) <strong>2009</strong> wlis bolomde2) 2008 wlis bolomde (<strong>da</strong>wyebulia 20061. saSiSi bunebriviprocesebis prevencia_ garemoSi mimdinare saSiSibunebnrivi procesebisarasruli suraTi;- arasakmarisi <strong>monacemebi</strong> <strong>da</strong>informacia garemosmdgomareobis Sesaxeb, saSiSibunebrivi procesebis kuTxiT;- bunebrivi katastrofebisprevenciuli RonisZiebebiserovnuli gegmis ararseboba;- a<strong>da</strong>mianuri msxverpli <strong>da</strong>materialuri zarali;_ekomigrantebis arseboba.2. atmosferuli haeris<strong>da</strong>binZurebis monitoringissistemis srulyofa_atmosferuli haerisxarisxis Sesaxebarasruloyofili <strong>monacemebi</strong>;_atmosferul haerTan<strong>da</strong>kavSirebiT <strong>da</strong>rgispolitikis sisuste;_ atmosferuli haeris<strong>da</strong>binZurebis kontrolisarasaTanado sistema1) <strong>2009</strong>-2010 wlebi99


odis <strong>da</strong>iwyo)naxevri<strong>da</strong>n)2) 2010 wlis bolomdewli<strong>da</strong>n)3) 2008 wli<strong>da</strong>n mimdinare procesi2) <strong>2009</strong> wlis bolomdemosalodneliSedegi1) mosaxleobis saTbobi SeSiTuzrunvelyofa;_tyis mdgradi, maRalproduqtiulikoromebis Camoyalibeba;-tyis fondis SenarCuneba,<strong>da</strong>zianebisa <strong>da</strong> ganadgurebisagan<strong>da</strong>cva-saxelmwifo tyis fondisteritoriaze merqnuli resursebisrealuri moculobebis <strong>da</strong>dgena,informaciuli bazis Sedgena;_ racionaluri tyiTsargebloba;_tyiTsargeblobis monitoringismartivi <strong>da</strong> qmediTi sistema;2) mdinareebis saauzo marTvisreJimze ga<strong>da</strong>svla;_ kerZo seqtoris gazrdiliroli;_ wylis resursebis moxmarebaSiadeqvaturi ekonomikurimeqanizmebis <strong>da</strong>mkvidreba;1) turistebis raodenobis zr<strong>da</strong>;_ brakonierobis masStabebis Semcireba;_ maqsimalurad SenarCunebulibiomravalferovneba;_ mowyobili infrastruqtura.2) qalaqebsa <strong>da</strong> raionebSi ukontrolonagavsayrelebis minimizacia._ narCenebis SegrovebaSi,transportirebasa <strong>da</strong> ganTavsebaga<strong>da</strong>muSavebaSikerZo seqtoris gazrdilimotivacia/monawileoba;3) sufTa ganviTarebis meqanizmis proeqtebisganxorcieleba;_ atmosferul haerSi saTburis gazebisemisiebis Semcireba;_ qveynis mdgradi ganviTarebisaTvisxelSewyoba.1) bunebrivi katastrofebisSedegebis masStabebisSemcireba;_ a<strong>da</strong>mianuri msxverplisa <strong>da</strong>materialuri zaralisSemcireba;_ ekomigrantebis raodenobisSemcireba;_ <strong>da</strong>culi landSaftebi <strong>da</strong>ekosistemebi2)atmosferuli haerisxarisxis Sesaxeb zusti <strong>da</strong>saimedo <strong>monacemebi</strong>s arseboba;_atmosferuli haerisxarisxis Sesaxeb monacemTabazis arseboba;_ atmosferul haerTan<strong>da</strong>kavSirebiT <strong>da</strong>rgispolitikis swori warmarTva;SedegebisSefasebiskriteriumi1) tyis gaumjobesebulimdgomareoba;_ ukanono Wrebis SemcirebulimasStabebi;_ gazrdili sabiujetoSemosavlebi;_ tyiTsargeblobaSi konkurentuligaremo._ axali samuSao adgilebi.2) saxelmwifo uwyebebs Sorisfunqciebis mkafiod gamijnuli1) infrastruqturis gaumjobesebuli done;_ 4 axali Seqmnili <strong>da</strong>culi teritoria;_ koncesiebiT gacemuli servisebi;_ 30%-iT gazrdili turistTa nakadebi <strong>da</strong>10%-iT gazrdili Semosavlebi.2) narCenebiT <strong>da</strong>binZurebis Semcireba;_ narCenebis racionaluri gamoyeneba;3) sufTa ganviTarebis meqanizmisregistrirebuli proeqtebis raodenoba;_ axali samuSao adgilebi;1) bunebrivi katastrofebisSedegebis SemcirebulimasStabebi;_ Semcirebuli a<strong>da</strong>mianurimsxverpli <strong>da</strong> materialurizarali;_Semcirebuli ekomigrantebi;2) atmosferuli haerisxarisxis Sesaxeb saimedo<strong>monacemebi</strong>;_ atmosferuli haeris100


savaraudoxelSemSlelipirobebikompetenciebi;_ wylis resursebis racionalurimoxmareba;_ wylis gaumjobesebuli xarisxi;_ gazrdili Semosavlebi.1) sazogadoebis mzadyofnis <strong>da</strong>balixarisxi tyis resursebisgamoyenebasTan mimarTebaSi.2) wylis resursebis marTvaSiuwyebaTa Soris kompetenciisgaumijnaoba._ sawarmoTa gaumjobesebuli ekonomikurimdgomareoba.1) mZime socialuri foni, Sesabamisadsazogadoebis mzadyofnis <strong>da</strong>bali xarisxi(<strong>da</strong>culi teritoriebis mimarTebaSi);_ uwyebaTa Soris kompetenciebisgaumijnaoba narCenebis marTvasTanmimarTebaSi;_ sazogadoebis cnobierebis <strong>da</strong>bali done.2) mewarmeTa informirebulobis nakleboba(sufTa ganviTarebis meqanizmi).xarisxis Sesaxeb SeqmnilimonacemTa bazebi._ saimedo <strong>monacemebi</strong>ssafuZvelze sworadwarmarTuli politika <strong>da</strong><strong>da</strong>gegmili RonisZiebebi.1) uwyebaTaSorisikompetenciebis gaumijnaoba<strong>da</strong> susti koordinacia;_ Tanamedrove midgomebisarasakmarisi codna;_ sazogadoebis cnobierebis<strong>da</strong>bali done.2) haeris monitoringisarasrulyofilifunqcionirebasabiujeto asignebani mTlian Si<strong>da</strong> produqtTan mimarTebaSimln lari<strong>da</strong>saxeleba 2006w. faqti 2007w. faqti 2008w. <strong>2009</strong>w. 2010w. 2011w. <strong>2012</strong>w.mTliani Si<strong>da</strong> produqtisaqarTvelos garemos <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong>bunebrivi resursebis saministromSp-s mimarT procentulad13,789.9 16,998.6 19,736.7 23,666.2 28,118.9 33,104.0 38,433.817.9 26.3 28.6 29.0 35.0 35.0 40.00.1% 0.2% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1%m.S. arafinansuri aqtivebi1.9 7.4 2.6 2.7 3.0 5.0 5.0mSp-s mimarT procentulad 0.01% 0.04% 0.01% 0.01% 0.01% 0.02% 0.01%101


<strong>da</strong>narTi 3 avtonomiuri respublikebis/adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis prioritetebi(<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww)102


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> ambrolauris, lentexis, onisa <strong>da</strong> cagerismunicipalitetebSi.prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare1. infrastruqturisganviTarebaSi<strong>da</strong> sasoflo gzebis, saxidega<strong>da</strong>sasvlelebis, wyalsadenisistemebiseleqtoroga<strong>da</strong>mcemi xazebisa<strong>da</strong> sayrdenebis avariulimdgomareoba, agreTvearasakamarisi<strong>da</strong>moZvelebuli napirsamagrinagebobebi, rac mkveTra<strong>da</strong>rTulebsregionisekonomikur <strong>da</strong> socialurganviTarebas.2. qalaqebisa <strong>da</strong>teritoriuli erTeulebiscentrebis mowyobaSi<strong>da</strong> saqalaqo gzebisavariuli mdgomareoba,baRebisa <strong>da</strong> skverebismouwesrigebloba, sasofloklubebisa <strong>da</strong> axalgazrdulicentrebis arsebulimdgomareoba, soflebiscentrebSi gare ganaTebisuqonloba arTulebsmosaxleobis sayofacxovrebopirobebs <strong>da</strong> xels uwyobsmosaxleobis migraciassoflebi<strong>da</strong>n.3. ekologiuri mdgoamreobisgaumjobesebaqalaqebSi sakanalizacioqselebis, nagavsayrelebis <strong>da</strong>sayofacxovrebo narCenebisgatanis mouwesrigeblobasafrTxesuqmnismosaxleobis janmrTelobas.klimaturi <strong>da</strong> reliefurimdgomareobis gamo mewyerulizonebis simravle, romelicsafrTxes uqmnis sasoflosameurneo <strong>da</strong> mosaxleobisqonebas.ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli SedegiSeiqmneba ukeTesi pirobebiregionSi sxva<strong>da</strong>sxvamimarTulebiT investiciebisgansaxorcieleblad <strong>da</strong>regionSiarsebuliekonomikuri potencialismaqsimalurad asaTviseblad,rac Tavis mxrivgaaumjobesebs mosaxleobissocialur <strong>da</strong> ekonomikurmdgomareobas.Seiqmneba ukeTesi pirobebimosaxleobisaTvisTavisufalidroisracionaluradgamoyenebisaTvis, rac xelsSeuwyobs mosaxleobismigraciis Semcirebas.gaumjobesdeba mosaxleobissayofacxovrebo pirobebi,sanitaruli mdgomareoba <strong>da</strong>safrTxe aRar <strong>da</strong>emuqreba maTjanmrTelobas.103


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> axmetis, gurjaanis, dedofliswyaros, Telavis,lagodexis, sagarejos, siRnaRisa <strong>da</strong> yvarlis municipalitetebSi;prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare1. infrastruqturisganviTarebawyalsadeni qselebis,wyalmomaragebis sistemis,gare ganaTebis, adgilobrivimniSvnelobis gzebis <strong>da</strong>saniaRvrearxebismSenebloba, bunebrivi airissaSualo <strong>da</strong> <strong>da</strong>bali wnevisqselebis aRdenisa <strong>da</strong>mSeneblobis aucilebloba.2. turizmis ganviTarebamxaris ulamazesi buneba,uZvelesi istoriuliZeglebi saSualebas iZlevaturizmis meurneobis maRaldoneze ganviTarebisaTvis,Tavisi bunebrivi geografiulTvisebebiT igi moicavssaxelmwifo tyisa <strong>da</strong>nakrZalis fondebs, romelicTavisi floriTa <strong>da</strong> fauniTerTerTi unikaluriamsoflioSi.3. mrewvelobisa <strong>da</strong> soflismeurneobis ganviTarebamxaris teritoriaze soflismeurneobis ga<strong>da</strong>mamuSavebelisawarmoebis, kerZodyurZnisa <strong>da</strong> xilis wvenebisqarxnebis TanamedroveteqnologiebiT aRWurva,manqana-traqtorebis parkisa<strong>da</strong> momsaxurebis centrebisSeqmnis aucilebloba.ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli Sedegigaujobesdeba mosaxleobiswyalmomarageba,municipalitetebis mTelteritoriaze ekonomiursicialur mdgomareobisgaumjobeseba <strong>da</strong> tyis fondisSenarCuneba, <strong>da</strong>saxlebuliteritoriebi <strong>da</strong> sasoflosameurneo savargulebi<strong>da</strong>culi iqneba <strong>da</strong>tborvisa<strong>da</strong>mewyerebisagan,mosaxleoba uzrunvelyofiliiqneba eleqtroenergiiT.gaumjobesdeba istoriulimemkvidreobis movlapartonoba, mosaxleobisekonomikuri mdgomareoba,xolo turizmis ganviTarebaxelsSeuwyobsmunicipalitetSi cxovrebisdonis amaRlebas. jansaRiTaobis aRzr<strong>da</strong>s.municipalitetebSi soflismeurneobebis produqciisga<strong>da</strong>mamuSavebeli sawarmoebisSeqmnis Sedegad moxdebamosaxleobis <strong>da</strong>saqmebisuzrunvelyofa soflismeurneobis produqtebiswarmoebaSi,asevemosaxleobas miecemasaSualebaiqoniosgarantirebuli realizaciisbazari.104


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> adigenis, aspinZis, axalcixis, axalqalaqis, borjomisa<strong>da</strong> ninowmindis municipalitetebSi;prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare1. infrastruqturisganviTarebaregionis wyalmomaragebismagisrtaluri sistemis,sakanalizacio sistemebisSi<strong>da</strong> qselis <strong>da</strong> gamwmendinagebobebis, mdinareTasanapiro zolebSi riskfaqtorianiubnebisnapirsamagri samuSaoebis,municipalitetebisgazsadenis magisrtralissarwyavi arxebis <strong>da</strong>wylasatumbi sadgurebismSeneblobisa<strong>da</strong>reabilitaciis aucilebloba.sasoflo sameurneo teqnikisbazis Seqmnis, saTibsaZovrebTan misasvleligzebisreabitaciisaucilebloba, qalaqebsa <strong>da</strong>municipalitetebSi Si<strong>da</strong> <strong>da</strong>magistraluri gzebismSenebobisa <strong>da</strong> remontisCatarebis saWiroeba.2. kulturis, sportis,turizmis ganviTareba.kulturis saxlebiskapitaluri remonti,abasTumnis borjomis <strong>da</strong>bakurianis sakurortoinfrastruqturisganviTareba,bavSvTasazafxulo banakebis <strong>da</strong>zamTris <strong>da</strong>svenebis bazebismowyoba.3. mrewveloba <strong>da</strong> soflismeurneobis ganviTarebamxareSi mura naxSirissabados amoqmedebis,Tboeleqtro sadgurismSeneblobis,rZisga<strong>da</strong>mamuSavebeli mciresawarmoebis amuSavebis, xilbostneulisga<strong>da</strong>mamuSavebelimcire sawarmoebis gaxsnis,xmeli xilis <strong>da</strong>mefutkreobis ganviTarebis,municipalitetebSi saTeslemeurneobebis SeqmnissaWiroeba.ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli SedegigamarTulisagzaoinfrastuqtruramosaxleobas saSualebasmiscems ukeT <strong>da</strong>amyaroskavSiri, rogorc mezobelaseve qveynis sxva<strong>da</strong>sxvaregionSi, gaumjobesdebaregionSi aRniSnuliRonisZiebebis ganxorcilebisSemdeg igi ga<strong>da</strong>iqcevasamxreT saqarTvelosturizmis gzajvaredinad,sai<strong>da</strong>nac turistuli nakadimimarTuliiqnebamura naxSiris sabadoebisamuSavebiT regionismosaxleobisaTvisSesaZlebeli gaxdeba saSeSemerqnis alternatiulisawvavis miwodeba, riTacTavi<strong>da</strong>n iqneba acilebuli105


mosaxleobismierwarmoebuli produqciisdrouli <strong>da</strong> xarisxianimitana momxmareblamde.mdinaris sanapiro zolebSinapirsamagri samuSaoebisCatarebis Semdeg moixsnebamosaxleobis sacxovrebelisaxlebis,skolebissaavtomobilo gzebis <strong>da</strong>xidebis <strong>da</strong>ngrevis, agreTvesameurneo savargulebis<strong>da</strong>tborvis saSiSroeba.<strong>da</strong>izogeba xetyis maragi,gaumjobesdeba mosaxleobissocialuri <strong>da</strong> ekonomikuripirobebi. wyalsadenebis Si<strong>da</strong>qselebis mSeneblobagaaumjobesebs mosaxleobisxarisxiani sasmeli wyliTmomaragebas, sakanalizaciosistemebis mowesrigeba <strong>da</strong>gamwmendi nagebobebismSenebloba minimumade<strong>da</strong>iyvansgaremos<strong>da</strong>binZurebis xarisxs,mospobsepidemiurisaSiSroebiskerebs,wyalsatumbi sadgurebisreabilitaciis Semdgommosalodnelia naTesifarTobebiszr<strong>da</strong>,mosavlianobis mniSvnelovanizr<strong>da</strong>, rac gamoiwvevsmosaxleobis socialurekonomiuri mdgomarebisgaumjobesebas.javaxeTisken, aWarisken <strong>da</strong><strong>da</strong>savleT saqrTvelosken.mosaxleobis didi nawiliganaviTarebs e.w. `saojaxosastumroebis” farTo qsels,gaCndeba warmoebulisasoflosameurneoproduqciis gasaRebis didibazari,gaizrdeba<strong>da</strong>msvenebelTa <strong>da</strong> turistTanakadi <strong>da</strong> biujetisSemosavlebi.tyis masiuri Wra, am sabadosbazaze aSenebuli Tboeleqtro sadguris miergamomuSavebuli eleqtroenergia SeiZleba gamoyenebuliqnas mcire sawarmoebisaTvis.programebis ganxorcielebiTmoxdeba municipalitetebismosaxleobis mniSvnelovaninawilis <strong>da</strong>saqmeba; amaRldebawarmoebuli sasoflosameurneo produqciismoculoba <strong>da</strong> xarisxi.sanitarul kontrols<strong>da</strong>eqvemdebareba warmoebuliproduqcia <strong>da</strong> amRldebamosaxleobis socialurekonomikuri mdgomareoba.106


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> bolnisis, gar<strong>da</strong>bnis, dmanisis, TeTriwyaros, marneulis,walkis municipalitetebsa <strong>da</strong> TviTmmarTvel qalaq rusTavSi;prioritetebi1. infrastruqturis 2. kulturisa <strong>da</strong> sportis 3. mrewveloba <strong>da</strong> soflisganviTarebaganviTarebameurneobis ganviTarebawyalmomaragebis qselis kulturis adgilobrivi maRal produqtiuliganaxlebis, gare ganaTebis obieqtebis <strong>da</strong> Zeglebis, saqonlis <strong>da</strong> saTeslesistemis reabilitaciis, sportuli kompeqsebisa <strong>da</strong> kulturebiT mosaxleobissasoflo sameurneo teqnikiT mini stadionebis mowyobis uzrunvelyofad, msxvilfexamosaxleobis uzrunvelyofa, movla patronobis saWiroeba. rqosani pirutyvis axalisairigacio Si<strong>da</strong> qselisjiSebis Semoyvana. rZisreabilitaciis,Semgrovebelisakanalizacio sistemisga<strong>da</strong>mamuSavebeli, tyavisa <strong>da</strong>prioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulireabilitaciis, gzebismatylis mcire sawarmoebis,situaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinareaRdgena-mSeneblobis,xilbostneulis Cambarebeli,gazifikaciis sistemis<strong>da</strong>mfasoebeli<strong>da</strong>mSeneblobis saWiroeba.ga<strong>da</strong>mamuSavebeli sawarmoebisSeqmnis aucilebloba..granitis mompovebeli <strong>da</strong>ga<strong>da</strong>mamuSavebeli mciresawarmoebisgaxsnissaWiroeba.ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.107


mosalodneli SedegiregionSi wyalmomaragebissistemisaRdgenisSemTxvevaSi gaumjobesdebamosaxleobis xarisxianisasmeli wyliT momarageba,sakanalizacio sistemebismowesrigeba <strong>da</strong> gamwmendinagebobebis mSeneblobagaaumjobesebs <strong>da</strong> minimumade<strong>da</strong>iyvans arsebuli garemos<strong>da</strong>binZurebis xarisxs.sasoflo sameurneo teqnikiTmosaxleobisuzrunvelyofisa <strong>da</strong> sarwyavisistemis reabilitaciisSedeadSeqmnilikonkurentuli garemogamoiwvevs mosaxleobisaTvisxelmisawvdomi fasebis<strong>da</strong>dgenasteqnikiTmomsaxurebaze, amasTan erTadmoxdeba miwebis drouli <strong>da</strong>xarisxiani <strong>da</strong>muSaveba <strong>da</strong>morwyva, rac gazrdissoflis meurneobebisproduqtebis mosavlianobas.gazisificirebis SedegadSenarCundebaxetye,gaujobesdeba mosaxleobiscxovrebis pirobebi.mosaxleobas miecemasaSualeba Tavisuflad<strong>da</strong>ukavSirdesmunicipalitetebis yvelaraions <strong>da</strong> qalaqebs.axalgazrdobis sxva<strong>da</strong>sxvasportulwreebSigaerTianeba <strong>da</strong> jansaRicxovrebis wesis <strong>da</strong>mkvidreba.gaumjobesdeba istoriulimemkvidreobis movlapartonobasoflis meurneobis <strong>da</strong>warmoebis ganviTareba,programebis ganxorcielebiTmoxdeba municipalitetebismosaxleobis mniSvnelovaninawilis <strong>da</strong>saqmeba; amaRldebawarmoebuli sasoflosameurneo produqciismoculoba <strong>da</strong> xarisxi.108


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> baR<strong>da</strong>Tis, vanis, zestafonis, Terjolis, samtrediis,saCxeris, tyibulis, wyaltubos WiaTuris, xaragaulis, xonis municipalitetebsa <strong>da</strong> TviTmmarTvel qalaqquTaisSi;prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare1. infrastruqturisganviTarebaregionSi wyalmomaragebissistemis, sakanalizacioqselisa <strong>da</strong> gamwmendinagebobebis, napirsamagrisamuSaoebis adgilobrivimniSvnelobis xreSovanigzebis, mravalsarTualianisaxlebis fasadebisa <strong>da</strong>saxuravebis, asfaltovanigzebis, gamgeobisa <strong>da</strong>sakrebulos Senobebis,qalaqebSi trotuarebisa <strong>da</strong>bordiurebis, regionSi rkinabetonis konstruqciebis,xidebis, misi mimdebaresanapirozolisnapirsamagri samuSaoebis,sabinao fondis kapitaluriSekeTebis,satumbosadgurebis <strong>da</strong> saniaRvrearxebis aRdgenis mSeneblobisreabilitaciis aucilebloba,qalaqebis gare ganaTebismowesrigeba. regionisgazifikacia. sagangebosituaciebis samsaxurisaTvisteqnikis SeZena.2. kulturis, turizmisa <strong>da</strong>sportis ganviTarebakulturuli <strong>da</strong>svenebisparkebisa <strong>da</strong> skverebismowyoba,sportuliobieqtebis reabilitacia <strong>da</strong>mini sportuli obieqtebismSenebloba.gordis <strong>da</strong>dianiseulisasaxlis <strong>da</strong> tye parkisaRdgena, turistulicentris Seqmna.turistuli <strong>da</strong> sakurortoindustriis reabilitacia3. mrewvelobis ganviTarebaimereTis mxareSi, kerZodreabilitaciis procesizestafonis Rumelebis,WiaTurisa <strong>da</strong> tyibulisSaxtebis reabilitaciisaucilebloba. tyibulSisamkervalo fabrikisamoqmedebis saWiroeba.109


ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli Sedegigzebisa <strong>da</strong> komunikaciebismowesrigeba xels Seuwyobssocialur-ekonomiuriproblemebis mogvarebas,<strong>da</strong>debiTad imoqmedebsinvesticiebis mozidvisproceszezogierTTviTmmarTvel erTeulSimTlinad gaumjobesdebawyalmomaragebis sistema.sanapirozolebSinapirsamagri samuSaoebisCatarebis Semdeg moixsenebamosaxleobis sacxovrebelisaxlebis,skolebissaavtomobilo gzebis <strong>da</strong>xidebis <strong>da</strong>ngrevis, agreTvesameurneo savargulebis<strong>da</strong>tborvis saSiSroeba.gazisificirebis SedegadSenarCundebaxetye,gaujobesdeba mosaxleobiscxovrebis pirobebi.mosaxleobas miecemasaSualeba Tavisuflad<strong>da</strong>ukavSirdesmunicipalitetebis yvelaraions <strong>da</strong> qalaqebs.kurortebis reabilitaciisprocesisSedegad,gansakuTrebul mniSvnelobasSeiZens saTaflisaa <strong>da</strong> yumisTavis mRvimeebi. gordis<strong>da</strong>dianiseuli tyeparkis <strong>da</strong>sasaxlis restavracia, vanisarqeologiuri kompleqsi,bagratis restavrirebulitaZarigamoiwvevsturistebis mozidvas,mosaxleobis <strong>da</strong>saqemebas <strong>da</strong>mxarisekonomiurganviTarebas.aRniSnuli RonisZiebebisgatareba mxareSi gamoiwvevsaxali samuSao adgilebisSeqmnas, investiciebismozidvasa <strong>da</strong> mosaxleobissocilauri mdgomareobisgaujobesebas.110


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> lanCxuTis, ozurgeTisa <strong>da</strong> CoxataurismunicipalitetebSi.prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare1. infrastruqturisganviTarebamxaris magistralurigazsadenis, zRvispirasakurortozolSisakanalizacio qselebisa <strong>da</strong>gamwmendi nagebobebiswyalmomaragebis adgilobrivigzebisa <strong>da</strong> xidebis aRdgenis,mSeneblobis aucilebloba.municipalitetebisteritoriaze arsebulihidro resursebis bazazemcire hesebis aSenebissaWiroeba.2. turizmis ganviTarebakurortebis keTilmowyoba,sakurortoinfrastruqturisganviTarebis, turistulimarSrutebis mowyobisaucilebloba, sanapirozolis <strong>da</strong> kurort baxmarosganaSenianebis gegmis SedgenissaWiroeba.3. mrewveloba <strong>da</strong> soflismeurneobis ganviTarebaxilis <strong>da</strong> wvenebis qarxnebisTanamedrove teqnologiurixazebiT,citrusisga<strong>da</strong>mamuSavebeli sawarmoebis,Txilis ga<strong>da</strong>mamuSavebelisawarmeobis, samebis saagureTixis ga<strong>da</strong>mamuSavebelisawarmos mSeneblobisaucilebloba. manqanatraqtorTa parkisa <strong>da</strong>momsaxureobis centrisSeqmnis,torfisga<strong>da</strong>mamuSavebeli qarxnisSeqmnisxetyisga<strong>da</strong>mamuSavebeli kombinatismSeneblobis aucilebloba.ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli Sedegigazificireba xels Seuwyobsmcire <strong>da</strong> saSualo biznesisganviTarebas, gar<strong>da</strong> amisamunicipalitetebismosaxleobas saSualeba eqnebaisargeblos alternatiuligaTbobis saSualebiT, racmniSvnelovania garemos<strong>da</strong>cvis kuTxiT, radganmunicipalitetebis tyisfondi Sesulia erovnuliparkis teritoriaSi,SezRudulia <strong>da</strong>blobSi SeSisWra. moxdeba sakurortoaRniSnuli RonisZiebebisgatareba mxareSi xelsSeuwyobs sanitarulimdgomareobis gaumjobesebas,turistebis mozidvas,turizmis ganviTarebasmunicipalitetSi cxovrebisdonis amaRlebas. jansaRiTaobis aRzr<strong>da</strong>sa <strong>da</strong>mosaxleobis Semosavliszr<strong>da</strong>s.aRniSnuli RonisZiebebisgatareba xel Seuwyobsadgilobrivi nedleulisrealizaciis gafarToebas,sabiujeto Semosavlebiszr<strong>da</strong>s, adgilobriviproduqciis eqsports,mosaxleobis <strong>da</strong>saqmebas,ucxouri investiciebismozidvas,bunebriviresursebis gonivrulgamoyenebas.111


iznesis mniSvnelovaniganviTareba, rasac xelsuSlis sakanalizacio qselis<strong>da</strong> gamwmendi nagebobebis ararseboba. gaumjobesdebamosaxleobis sasmeli wyliTuzrunvelyofa<strong>da</strong>sanitaruli mdgomareoba.gaumjobesdeba mosaxleobissatransporto momsaxureba,warmoebuli produqciisbazarzemiwodeba,investorebis mozidva,mosaxleobis <strong>da</strong>saqmeba <strong>da</strong>Sesabamisad ekonomikurimdgomareoba. energetikisganviTareba. sabiujetoSemosavlebis zr<strong>da</strong>,112


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> abaSis, zugdidis, martvilis, mestiis, senakis,Cxorowyus, walenjixis, xobis municipalitetebsa <strong>da</strong> TviTmmarTvel qalaq foTSi;prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare1. infrastruqturisganviTareba2. kulturis, turizmisa <strong>da</strong>sportis ganviTarebasaavtomobilo gzebis, srulireabilitaciis,wyalmomaragebisaTvis saTaonagebobebis<strong>da</strong>wyalmomaragebis sistemismSenebloba-remontis,qalaqebis sakanalizaciosistemisgamwmendinagebobebis<strong>da</strong>nagavsayrelebis mSeneblobis,avtosadguris mSeneblobis,agrarulibazrebisrekonstruqciiskeTilmowyobis,xilbogirebis ARdgenis, gareganaTebisqselisreabilitaciis, saniaRvreqselis reabilitaciamSeneblobis,mdinareebiskalapotebis gawmendis,sanapirosbetoniskalapotiT mowyobis,qalaqebis Senoba nagebobebisfasadebisa <strong>da</strong> saxuravebisaRdgenis.regionisgazifikaciis proeqtireba <strong>da</strong>mSeneblobis ganxorcilebissaWiroeba.sportuli <strong>da</strong>rbazebisa <strong>da</strong>moednebis mowyobis <strong>da</strong>saTanado inventariTuzrunvelyofis, kurortlebardes teritoriaze<strong>da</strong>sasvenebeli saxlebis,sastumroebis momsaxureobissferosmSeneblobakeTilmowyobis,xalxuriSemoqmedebiTi <strong>da</strong>rgebis <strong>da</strong>cva<strong>da</strong> popularizaciis,istoriuli Zeglebisrestavraciis, arqeologiurigaTxrebis Catarebis, gzamkvlevebis momzadebis,noqalaqeebis arqeologiurimuzeumebis koleqciebi<strong>da</strong>nliTonisa <strong>da</strong> keramikurinakeTobaTa konservaciis,satreiningo kursebisCatarebis aucileblobamuzeumisTanamSromlebisaTvis.naqalaqaris qve<strong>da</strong> terasissafortifikacio sistemisgawmendis saWiroeba xemcenareebisagan.3. janmrTelobisa <strong>da</strong>socilauri <strong>da</strong>cvisadgilobrivi sistemisCamoyalibebis ganviTarebasamegrelo zemo svaneTisregionSi amJamad arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>ngamodinarearianpensionerebi, SezruduliSesaZleblobis mqone pirebi,socialurad <strong>da</strong>ucveliojaxebi, marto xelebidevnilebi, mraval Svilianiojaxebi <strong>da</strong> fsiqikura<strong>da</strong>rajansaRi pirebi isini<strong>da</strong>mokidebuli arian mxolodsaxlemwifos mier gamoyofilSemweobaze, radgan matiSemosavlebi arasakmarisiasayofacxovrebo <strong>da</strong> yofiTiproblemebis mosagvareblad.113


ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli Sedegigzebisa <strong>da</strong> komunikaciebismowesrigeba xels Seuwyobssocialur ekonomiuriproblemebis mogvarebas,<strong>da</strong>debiTad imoqmedebsinvesticiebis mozidvisproceszezogierTTviTmmarTvel erTeulSimTlinad gaumjobesdebawyalmomaragebis sistema.sanapirozolebSinapirsamagri samuSaoebisCatarebis Semdeg moixsenebamosaxleobis sacxovrebelisaxlebis,skolebissaavtomobilo gzebis <strong>da</strong>xidebis <strong>da</strong>ngrevis, agreTvesameurneo savargulebis<strong>da</strong>tborvis saSiSroeba.gazisificirebis SedegadSenarCundebaxetye,gaujobesdeba mosaxleobiscxovrebis pirobebi.mosaxleobas miecemasaSualeba Tavisuflad<strong>da</strong>ukavSirdesmunicipalitetebis yvelaraions <strong>da</strong> qalaqebs.<strong>da</strong>culi iqneba arqeolgiurZeglebi, SenarCunebuliiqneba folklorisa <strong>da</strong>tradiciuli xelovnebis<strong>da</strong>rgebi, xeli SeewyobaturistuliinfrastruqturisganviTarebas, mozardebSi<strong>da</strong>mkvidrdeba jansaRicxovrebis wesi, amaRldebaturistTa momsaxurebiskultura, maqsimaluradgamoyenebuliiqnebainteleqtualuri <strong>da</strong> SromiTiresursebi.samedicino <strong>da</strong>wesebulebebSisocialurad <strong>da</strong>ucvelimoqalaqeebis mkurnalobisxarjebis <strong>da</strong>farviT <strong>da</strong>medikamentebiTuzrunvelyofiT, erTjeradisocialuri <strong>da</strong>xmarebebiTSeZlebis<strong>da</strong>gvarad mogvardebaojaxebis sacxovrebeli <strong>da</strong>yofiTi pirobebi.114


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> duSeTis, TianeTis, mcxeTisa <strong>da</strong> yazbegismunicipalitetebSi;prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare1. infrastruqturisganviTarebagzebis,saxidega<strong>da</strong>sasvlelebis, wyalsadenisistemebiseleqtoroga<strong>da</strong>mcemi xazebisa<strong>da</strong> sayrdenebis avariulimdgomareobis, agreTvearasakamarisi<strong>da</strong>moZvelebuli napirsamagrinagebobebis, samuSaoebiswamroebis aucilebloba,gzebis aRdgena-mSeneblobis<strong>da</strong> gazifikaciis sistemisreabilitaciis aucilebloba.2. ganaTlebis, kulturis,turizmisa <strong>da</strong> sportisganviTarebaskolamdeli <strong>da</strong> skolisgareSesaxelovnebosaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebismaterialuri teqnikuribazis gaumjobesebiskulturul saganmanaTlebloprogramebis ganxorcielebisaucilebloba, turistuligzamkvlevebis <strong>da</strong>beWdvis <strong>da</strong>turistuli marSrutebismowesrigebis aucilebloba.3. janmrTelobisa <strong>da</strong>socilauri <strong>da</strong>cvisadgilobrivi sistemisCamoyalibebis ganviTarebaerTjeradi socialuri<strong>da</strong>xmarebebis, samedicino<strong>da</strong>wesebulebebSi socialurad<strong>da</strong>ucveli moqalaeebisoperaciebisa <strong>da</strong> mkurnalobisxarjebis<strong>da</strong>farvismedikamentebiTuzrunvelyofis adgilobriviprogramebis srulyofisaucileblobaganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli Sedegigzebisa <strong>da</strong> komunikaciebismowesrigeba xels Seuwyobssocialur ekonomiuriproblemebis mogvarebas,<strong>da</strong>debiTad imoqmedebsinvesticiebis mozidvisprocesze. gazificireba xelsSeuwyobs mcire <strong>da</strong> saSualobiznesis ganviTarebas, gar<strong>da</strong>amisa municipalitetebismosaxleobas saSualeba eqnebaisargeblos alternatiuligaTbobis saSualebiT, racmniSvnelovania garemos<strong>da</strong>cvis kuTxiT.adgilobrivi, kulturuli<strong>da</strong> inteleqtualuripotencialis gazr<strong>da</strong>,arsebuli kulturulimemkvidreobs SenarCuneba <strong>da</strong><strong>da</strong>cva. turistebis mozidva,jansaRi cxovrebis wesis<strong>da</strong>nergva.gaumjobesdeba socialurad<strong>da</strong>ucveliojaxebissocialur-ekonomiurimdgomareoba, sxva<strong>da</strong>sxvatipis samedicino momsaxurebayvelasocialurijgufisaTvis gaxdebaxelmisawvdomi.115


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> goris, kaspis qarelisa <strong>da</strong> xaSurismunicipalitetebSi;prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare1. infrastruqturisganviTareba2. . mrewveloba <strong>da</strong> soflismeurneobis ganviTareba.municipalitetebSimwyobri<strong>da</strong>naa gamosulisasmeli wylis sistemebi,ris gamoc sasmeli wyliTmomarageba arasrulyofilia,gasawmendi <strong>da</strong> aRsadgeniasarwyavi <strong>da</strong> sairigaciosistemebi. Si<strong>da</strong> gzebis 70%-ze meti aRsadgenia,mosawesrigebelia gazsadenisistemis saSualo <strong>da</strong> <strong>da</strong>baliwnevismilsadenebi.aucilebelia sakanalizacioqselisa <strong>da</strong> gamwmendinagebobebis mSenebloba,agreTve qalaqebSi arsebulisacxovrebeli saxlbissaxuravebisa <strong>da</strong> fasadebisremonti.aucilebelia glexuri <strong>da</strong>fermeruli meurneobisgaZlierebis mxar<strong>da</strong>Wera,sasoflo-sameurneoinfrastruqturisganviTareba <strong>da</strong> agralurseqtorSi samrewveloekonomiurisaqmianobis zr<strong>da</strong>,mimzidveli biznes garemosCamoyalibeba,mcirega<strong>da</strong>mamuSavebeli <strong>da</strong>SemfuTavi sawarmoebisstimulirebisaTvis finansuri<strong>da</strong>xmarebis municipaluriprogramebis SemuSavebaganxorcieleba.3. sakurorto <strong>da</strong>turistuliinfrastruqturisganviTarebaSi<strong>da</strong> qarTlis teritoriazesaukeTeso pirobebiaturizmis ganviTarebisTvalsazrisiT. Tanamedroveturistuli meurneobisinfrastruqturis mowyoba<strong>da</strong> turistebis mozidva.ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli Sedegibolo 20-30 weliamunicipalitetebisteritoriaze ar CatarebulamniSvnelovani samuSaoebigazificirebis, sasmeliwyliTmomaragebis,adgilobrivi <strong>da</strong>qvemdebarebissaavtomobilo gzebisSekeTebis, kanalizaciisa <strong>da</strong>aRniSnuli RonisZiebebisgatareba xel Seuwyobsadgilobrivi nedleulisrealizaciis gafarToebas,sabiujeto Semosavlebiszr<strong>da</strong>s, adgilobriviproduqciis eqsports,mosaxleobis <strong>da</strong>saqmebas,ucxouri investiciebisaRniSnuli RonisZiebebisgatareba regionSi xelsSeuwyobs sanitarulimdgomareobis gaumjobesebas,turistebis mozidvas,turizmis ganviTarebasmunicipalitetebSicxovrebis donis amaRlebas.jansaRi Taobis aRzr<strong>da</strong>sa,116


Senobebis reabilitaciis,mosaxleobiseleqtroenergiiT momaragebis<strong>da</strong> gare ganaTebis mowyobismizniT.aRniSnulimimarTulebiT samuSaoebisganxorcieleba sagrZnobladgaaumjobesebs mosaxleobissayofacxovrebo pirobebs,gazificireba xels Seuwyobsmcire <strong>da</strong> saSualo biznesisganviTarebas, gar<strong>da</strong> amisamunicipalitetebismosaxleobas saSualeba eqnebaisargeblos alternatiuligaTbobis saSualebiT, racmniSvnelovania garemos<strong>da</strong>cvis kuTxiT.mozidvas,resursebisgamoyenebas.bunebrivigonivrulmosaxleobis <strong>da</strong>saqmebasa <strong>da</strong>Sesabamisad Semosavlebiszr<strong>da</strong>s.117


<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> aWaris avtonomiur respublikaSi;prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTebaarsebuli situaciis analizi<strong>da</strong>ngamomdinare1. infrastruqturisganviTareba2. . socialuri <strong>da</strong>jan<strong>da</strong>cvis RonisZiebebiavtonomiuri respublikisteritoriaze qalaqisSenobebis fasadebismowesrigebis aucilebloba,sabinao amxanagobebisxelSewyobis,mravalsarTulianisacxovrebeli saxlebisezoebis keTilmowyobis,maRliv sacxovrebelkorpusebis liftebismowyobis,saerTosargeblobis saxlebisga<strong>da</strong>saxuravi masaliTuzrunvelyofisaucilebloba, moZvelebuliwyalgayvanilobis,sakanalizacio sistemebisa<strong>da</strong> saniaRvre arxebisreabilitaciis, napirsamagrisamuSaoebis, qalaqebisquCebisa <strong>da</strong> trotuarebis <strong>da</strong>Ria teritoriebis mowyobis,quCebis savali nawilisasfaltovani <strong>da</strong> xreSovanisafarismowyobissaxidega<strong>da</strong>sasvlelebisamSeneblobis aucilebloba.avtonomiuri respublikisteritoriaze sasoflosameurneowyalsadenebissaTavenagebobebismowesrigeba<strong>da</strong>socialurad <strong>da</strong>ucveliojaxebis, veteranebis,marCenal<strong>da</strong>kargulTa,mzrunvelobamoklebulmoxucTa, mravalSvilianiojaxebis socialuri <strong>da</strong>materialuri <strong>da</strong>xmarebisgawevic aucilebloba,xanZrisa <strong>da</strong> mewyerisagan<strong>da</strong>zaralebul ojaxebze<strong>da</strong>xmarebisgawevisaucilebloba, jan<strong>da</strong>cvisobieqtebis mSeneblobareabilitaciissaWiroeba.3. ganaTlebis, sakurorto,kulturis, turizmisa <strong>da</strong>sportis ganviTarebaaWaris avtonomiurirespublikisadministraciulteritoriaze arsebulisaganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebis, sajaroskolebis garemontebis <strong>da</strong>erTi axali skolismSeneblobis aucilebloba,skolebis sakanalizaciosistemebis <strong>da</strong> mimdebareteritoriebis mowesrigebisauclebloba. baga-baRebismSeneblobebi, biblioTekebisremontis aucilebloba.aWaris administraciulteritoriaze arsebuliyvela sajaro <strong>da</strong> sasulieroskolebis uzrunvelyofissaWiroeba Tanamedrovekompiuteruli baziT.moswavleTa fizikuriaRzrdisa <strong>da</strong> jansaRicxovrebis wesis <strong>da</strong>nergvisxelSewyobis aucilebloba.aWarisrespublikisadministraciulteritoriazesaxelovnebo,memkvidreobisaucilebloba.turizmi,avtonomiuriarsebulikulturuli<strong>da</strong>cvisrogorc118


wyalmomaragebis sistemebisaRdgena-mSeneblobisaucilebloba.mTlianad qveynis, aseveregionis ekonomikisganviTarebis prioritetulmimarTulebaswarmoadgens.regionisturizmis ganviTarebiskoncefciis Tanaxmad,romelic muSavdeba ucxoelispecialistebis <strong>da</strong>xmarebiT,aWaraSi momdevno ramodenimewlisganmavlobaSituristTaricxviyovelwliurad gaizrdeba.aqe<strong>da</strong>ngamomdinareaucilebelia turistuliinfrastruqturisganviTareba sastumroebisa<strong>da</strong> <strong>da</strong>sasvenebeli saxlebismSenebloba, sareklamomarketinguli saqmianoba,sainformacio mxar<strong>da</strong>Wera ,kvalificiuri kadrebismomzadeba. sportisxelSewyobis mizniTgaTvaliswinebulia arsebuli<strong>da</strong>rbazebis aRWurvaSesabamisi inventarmowyobilobebiT,aseve axalisport-<strong>da</strong>rbazzebismSenebloba <strong>da</strong> minisportuli moednebismowyoba.mdi<strong>da</strong>ri kulturuli <strong>da</strong>folkloruli tradiciebismqone regionis kulturul<strong>da</strong>wesebulebaTaumravlesobas ar gaaCniasaTanado teqnikuri baza.119


gaTvaliswinebulia inventarmowyobilobebi, specialuriaparaturis SeZena <strong>da</strong>teritoriuli erTeulebiscentrebSi mcire moculobiskulturis saxlebisa <strong>da</strong>klubebis mSeneblobaremonti.ganxorcielebisvadebimosalodneli Sedegisavaraudo<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.gaumjobesdeba regionisteritoriuli erTeulebiscentrebis saerTo ier-saxe,TanamesakuTreTa mxri<strong>da</strong>nuzrunvelyofili iqnebasaerTo sakuTrebaSiarsebuli qonebis movlapatronoba,gaumjobesdebamosaxleobisaTvismiwodebuli sasmeli wylisxarisxi, Seiqmneba mozardiaxalgazrdobisa <strong>da</strong>mosaxleobisaTvissocialur- kulturuli<strong>da</strong>svenebis <strong>da</strong> cxovrebisxelsayreli pirobebi.gaadvildeba satransportomimosvla qalaqebsa <strong>da</strong>Soreul soflebs Soris.ganxorcielebuliRonisziebebis Sedegadgaumjobesdeba socialurad<strong>da</strong>ucveli fenis materialuri<strong>da</strong> yofiTi pirobebi, <strong>da</strong>iwyebarogorc individualuri asevekorporaciuli <strong>da</strong>zRvevisprogramebi, rac mniSvnelovanrolsSeasrulebsmosaxleobisukeTmomsaxurebaSi.aWaris avtonomiurirespublikisadministraciulteritoriaze <strong>da</strong>sruldebaarsebuli saganmanaTleblo<strong>da</strong>wesebulebebisinstituciuri reforma,erovnuli saswavlo gegmiTganxorcieldebagaTvaliswinebuli erT-erTi<strong>ZiriTadi</strong> komponentismoswavleTa fizikuriaRzrdisa <strong>da</strong> jansaRicxovrebis wesis <strong>da</strong>nergvisxelSewyoba.aRniSnuli RonisZiebebisgatareba regionSi xelsSeuwyobs, turistebismozidvas, sagulisxmoa, rommosaxleobac CaerTveba,turistul biznesSi,Seiqmnebasaojaxosastumroebi, SesabamisadSeiqmneba samuSao adgilebi,120


<strong>da</strong>finasebainfrastruqturisganviTarebis <strong>da</strong>finasebaze<strong>2009</strong> wels mimarTuliiqneba 113.6 mln lari, 2010wels – 130.0 mln lari,2011 wels – 145.6 mlnlari, xolo <strong>2012</strong> wels -129.2 mln lari.socialuri <strong>da</strong> jan<strong>da</strong>cvisisRonisZiebis <strong>da</strong>finasebaze<strong>2009</strong> wels mimarTuli iqneba7.7 mln lari, 2010 wels –8.0 mln lari, 2011 wels –8.0 mln lari, <strong>2012</strong> wlebSi– 8.1 mln lari.<strong>da</strong>saqmdeba mosaxleoba.<strong>da</strong>mkvidrdeba axalgazrdebsSoris jansaRi cxovrebiswesi, gaizrdeba adgilobrivikulturuli, sportuli <strong>da</strong>inteleqtualuripotenciali <strong>da</strong> SenarCundebaarsebuli memkvidreoba.ganaTlebis, sakurorto,kulturis, turizmisa <strong>da</strong>sportis ganviTarebis<strong>da</strong>finasebaze <strong>2009</strong> welsmimarTuli iqneba 27.4 mlnlari, 2010 wels – 10.7mln lari, 2011 wels –10.6 mln lari, xolo <strong>2012</strong>wlebSi – 11.4 mln lari.121


prioritetebiprioritetis <strong>da</strong>sabuTeba arsebulisituaciis analizi<strong>da</strong>n gamomdinare<strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> wlebis prioritetuli <strong>mimarTulebebi</strong> zemo afxazeTSi;1. infrastruqturisganviTarebaSi<strong>da</strong> gzebisa <strong>da</strong> xidebismSenebloba, reabilitacia;eleqtroga<strong>da</strong>mcemi xazebismSenebloba; turistuliinfrastruqturisganviTareba;kavSirgabmulobis,wyalmomaragebisa <strong>da</strong>kanalizaciis sistemebismowyoba.2. ganaTleba, kultura,sportis ganviTarebaganaTlebis , kulturisa <strong>da</strong>sportis obieqtebismSenebloba-reabilitacia <strong>da</strong>aRWurva.3. janmrTelobisa <strong>da</strong>socialuri <strong>da</strong>cvisadgilobrivi sistemissrulyofajan<strong>da</strong>cvis obieqtebisreabilitacia-aRWurva,socialuri programebisganxorcieleba.ganxorcielebis savaraudo vadebi <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww. <strong>2009</strong>-<strong>2012</strong> ww.mosalodneli Sedegigaizrdebaregionissainvesticio <strong>da</strong> turistulimimzidveloba, motivaciasamewarmeosaqmianobiswarmarTvisaTvis, Seiqmneba<strong>da</strong>matebiTi samuSao adgilebiadgilobrivi kulturuli,sportuli<strong>da</strong>inteleqtualuripotencialis gazr<strong>da</strong> <strong>da</strong>arsebuli memkvidreobiasSenarCuneba <strong>da</strong>cva.adgilobrivimosaxleobisaTvis gaizrdebaxelmisawvdomoba xarisxianjan<strong>da</strong>cvaze; gaumjobesdebasocialurad <strong>da</strong>ucveliojaxebis socialurekonomiuri mdgomareoba.122

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!