PERPUSTAKAAN - UMS - Universiti Malaysia Sabah

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHETNOMATEMATIK DALAM KALANGAN PENDUDUK KAMPUNG SUNGAIOBAR TINUSA DI SANDAKAN SABAH : KAJIANSISTEM NOMBOR DAN SUKA TANERNA WA TI BINTI HASSANPERPUSTAKAANUlNusm MALAYSIA SABAHDISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIANDARIP ADA SY ARA T MEMPEROLEHI IJAZAR SARJANA MUDASAINS DENGAN KEPUJIANPROGRAM MA TEMATIK DENGAN EKONOMISEKOLAH SAINS DAN TEKNOLOGIUNIVERSITI MALAYSIA SABAHAPRIL 2007

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH-' . ; .. _••....: • -.1 •• -; .!I!-Flr..l:[W] ]L,: t+-lliJ!Y)~k.vn6t~k._g~(~~ I:ctt,A¥.Q ~lt\dlAh, t.CN'D~\,1~_t~.m·~ fA l · a ~I!AC1 ~W{A di ~O\ncleJ':& VJ ~ ~ 'klo, t) ~'.Q~ Vl

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHvPENGAKUANSaya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yangsetiap satunya telah saya jelaskan sumbernya.TarikhTandatangan····~~~~~t;L·~~~~~~HS 2004-3213

VIDIPERAKUKAN OLEHTANDATANGAN1. PENYELIA( PROF. MADYA DR. AMRAN AHMED)2. PEMERIKSA 1( DR. AINI JANTENG )3. DEKAN SEKOLAH SAINS DAN TEKNOLOGI )~ /MtzJtvr'7-.(SUPTIKS PROF. MADYA DR. SHARIFF A. KOMANG) ______ _UMS

IVPENGHARGAANSyukur Alhamdulillah ke hadrat Ilahi dengan izinnya saya dapat menyempumakanprojek tahun akhir ini pada mas a yang telah ditetapkan. Saya ingin mengambilkesempatan ini untuk mengucapkan ribuan terima kasih ke atas jasa baik semua pihakyang telah memberikan kerjasama dan bantuan bagi menyiapkan projek ini.Saya ingin mengucapkan ucapan terima kasih tidak terhingga ini khas untukibu, Haipah Binti Antang, bapa, Hassan Bin Salam serta keluarga yang telahmemberikan seman gat dan bantuan kewangan serta sentiasa memberikan sokongandan berdoa kepada Ilahi supaya saya terus berjaya di dunia dan akhirat.Dalam pada itu, saya amat terhutang budi kepada Prof. Madya Dr. AmranAhmed, selaku penyelia projek, yang telah banyak memberikan nasihat dan tunjukajar serta bersabar dengan karenah saya sepanjang perlaksanaan projek ini. Ucapanjutaan terima kasih tidak terhingga kepada beliau. Saya juga turut berterima kasihkepada pensyarah Program Matematik Dengan Ekonomi yang turut terlibat untukmenjayakan projek ini.Tidak ketinggalan juga ribuan terima kasih untuk penduduk Kampung SungaiObar Batu 7, Sandakan kerana telah memberikan kerjasama yang sepenuhnya kepadasaya untuk menjayakan kajian ini.Akhir sekali, saya ingin mengucapkan terima kasih kepada rakan-rakan yangsudi membantu serta memberikan idea dan nasihat dalam meneruskan kajian ini.Semoga segala pertolongan yang diberikan itu mendapat balasan dari yang Esa.Adalah diharapkan dengan lahimya penulisan ini akan dapat mengembangkanlagi bidang ilmu pengetahuan khususnya dalam bidang matematik untuk kebaikansejagat. Sekian.ERNAWATI BINTI HASSANUMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHvABSTRAKKajian ini adalah satu tinjauan am ke atas amalan budaya matematik di kalanganmasyarakat di Kampung Sungai Obar Tinusa, Batu 7 Sandakan. Tujuan utama adalahuntuk meninjau penggunaan matematik dalam budaya kehidupan seharian masyarakattersebut. Antara kaum yang terlibat ialah kaum Bugis, lawa, Bajau, Orang Sungai,Suluk dan Visaya. Maklumat diperolehi melalui pengumpulan data primer iaitumelalui temuramah yang dibuat dan data sekunder melalui pengumpulan data darimajalah, buku, jurnal dan sebagainya. Data sekunder diperolehi dari perpustakaan.Hasil kajian mendapati wujudnya asas-asas ilmu pengetahuan matematik dalamkehidupan seharian masyarakat tersebut dari segi sistem nombor, sukatan danpengukuran yang telah dipraktikkan secara meluas. Namun, perubahan zaman dankesan pengaruh luar sedikit sebanyak telah mempengaruhi dan menjejaskan runalanbidang yang telah diamalkan sejak dari nenek moyang lagi. Kajian lanjut yang lebihmenjurus amat diperlukan bagi menyelamatkan budaya ini.

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHVIETHNOMATHEMATICS AMONG RESIDENT OF KAMPUNG SUNGAI OBARTINUSA IN SANDAKAN : THE STUDY OF NUMERAL SYSTEM ANDMEASUREMENTABSTRACTThis study is an observation to the culture in mathematic view among the society inKampung Sungai Obar Tinusa, Batu 7 Sandakan. The purpose of the study is tosurvey the application of mathematical knowledge in the culture of the society. Thesocieties that involve in this study are the Bugis, Jawa, Orang Sungai, Suluk andVisaya. All the information can get from the collection of data primer throughinterviews and for the secondary data is through from the reading material such asmagazines, books, journals and so on. The secondary data can be found in the library.The result shows, that there is an exist knowledge of mathematic in the daily life suchas numerical system, measurement and measuring which is practically done. But itdepends to the changes of modem life and its affect which is already give influencespoil the custom that had been practiced from our great grandparent. More furtherstudy is recommend in order to save our culture.

2.4 Matematik 20UMSVllKANDUNGANPENGAKUANMuka SuratIIPENGESAHAN 111PENGHARGAANABSTRAKABSTRACKKANDUNGANSENARAI JADUALSENARAI RAJAHSENARAI SIMBOLIVVVIVlIXxiXlIBABl PENDAHULUAN 11.1 Pengenalan 11.2 Kepelbagaian Masyarakat 31.2.1 Masyarakat Bugis 41.2.2 Masyarakat J awa 51.2.3 Masyarakat Orang Sungai 71.2.4 Masyarakat Bajau 91.2.5 Masyarakat Suluk 101.2.6 Masyarakat Visaya 111.3 Latar Belakang Kawasan Kajian 121.4 ObjektifKajian 141.5 Skop Kajian 141.6 Permasa1ahan Kajian 151.7 Kepentingan Kaj ian 16BAB2 ULASAN PERPUSTAKAAN 172.1 Masyarakat 172.2 Bahasa 182.3 Etnomatematik 19

Vlll2.4.1 Sistem nombora. Sistem Nombor Asasb. Sistem Nombor Kardinalc. Sistem Nombor Ordinal2.3.2 Kiraan Matematika. Kiraan nombor tak tetap (Indefinables Numbers)b. Kiraan nombor advervalc. Kiraan satu demi satu2.5 Ukuran2.6 Sukatan21212224252526272831BAB3 METODOLOGI KAJIAN3.1 Pengenalan3.2 Kaedah Temubual3.2.1 Lokasi Kaj ian3.3 Kaedah Pembacaan3333343636BAB4 KEPUTUSAN4.1 Pengenalan4.2 Pengamatan4.3 Sistem Nombor Asas4.4 Sistem Nombor Kardinal4.5 Sistem Nombor Ordinal4.6 Sistem Nombor Tak Tetap (Indefinable Number)4.7 Sistem Nombor Adverval4.8 Nombor Satu demi Satu4.9 Ukuran anggota badan4.10 Ukuran dalam Sukatan3737373840434547505255BAB 5 PERBINCANGAN5.1 Pengenalan5.2 Sistem nombor asas5.3 Sistem nombor kardinal56565661UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHIX5.4 Sistem nombor ordinal5.5 Sistem nombor tak tetap5.6 Sistem nombor adverval5.7 Sistem nombor satu demi satu5.8 Ukuran anggota badan5.9 Sistem sukatan646566687072BAB 6 KESIMPULAN DAN CADANGAN6.1 Kesimpulan6.2 Cadangan747476RUJUKAN77

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHxSENARAI JADUALNo. JadualMuka Surat2.1 Sistem nombor as as 222.2 Sistem nombor kardinal 232.3 Sistem nombor ordinal 242.4 Sistem nombor tak tetap 262.5 Sistem nombor adverval 272.6 Sistem nombor satu demi satu 282.7 Ukuran-ukuran bagi paras ketinggian 302.8 Ukuran dalam penyukatan isipadu 324.1 Sebutan bagi sistem nombor asas mengikut bangsa 394.2 Sebutan bagi sistem nombor kardinal mengikut bangsa 414.3 Sebutan bagi sistem nombor ordinal mengikut bangsa 444.4 Sebutan bagi sistem nombor tak tetap mengikut bangsa 464.5 Sebutan bagi sistem nombor adverval mengikut bangsa 484.6 Sebutan bagi sistem nombor adverval bagi perbuatan 494.7 Sebutan bagi sistem nombor satu demi satu mengikut bangsa 514.8 Sebutan bagi ukuran-ukuran bagi paras ketinggian mengikut bangsa 534.9 Sebutan bagi isipadu mengikut bangsa 555.1 Perbandingan sebutan bangsa Visaya dengan Sepanyol dalamsistem nombor kardinal 60

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHXlSENARAI RAJAHNo. RajahMukaSurat1.1 Peta Sulawesi 51.2 Peta Pulau Jawa 71.3 Peta Filipina 11

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHxuSENARAI SIMBOL> lebih banyak< kurang daripadavCosemuaadatiadasarna

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAHBab 1PENDAHULUAN1.1 PengenalanMatematik adalah suatu ilmu yang telah lama wujud dari zaman nenek moyang lagi.Matematik dapat diaplikasikan dan membantu manusia dalam kehidupan seharian sebagaicontoh dalam perniagaan, penyukatan dan sebagainya. Pembelajaran matematik bolehdibahagikan kepada dua keadaan iaitu pembelajaran secara langsung atau tidak langsung.Pembelajaran secara langsung dikenali sebagai deduktif. Deduktif melibatkanpembelajaran dari hasil teori seperti algebra, geometri, kalkulus dan lain-lain serta fikiranmanusia yang mana pengaplikasian lebih kompleks dan fleksibel digunakan.Pembelajaran tidak langsung pula dikenali sebagai induktif. Induktif lebih kepadahasil perhatian dan pengalaman serta penurunan ilmu dari generasi ke generasi. Biasanya,orang tua memainkan peranan yang penting dalam pembelajaran tidak langsung inikerana memandangkan pengalaman hidup mereka yang lebih banyak. Kajian ideamatematik bagi sesuatu budaya melibatkan dua bidang utama iaitu bidang matematik danantropologi (Asher, 1991). Etnomatematik merupakan salah satu kaj ian matematik

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH2yang melibatkan budaya sesuatu bangsa yang dijadikan sebagai penyumbangtimbulnya matematik. Ia juga melihat hubung kait antara budaya kehidupan manusiadengan mengamalkan penggunaan matematik dari segi bahasa, kepercayaan, kerjakesenian, adat dan sebagainya.Selain itu, la menerangkan bagaimana pentingnya kajian matematik inidikaitkan dengan teori sosial, teori pelajaran dan bidang antropologi bagimemperluaskan sejarah matematik dengan mengambil kira kepelbagaian budaya dantinjauan yang dibuat secara meluas. Etnomatematik adalah suatu kajian yangmempunyai skop meluas merangkumi pelbagai budaya dan perspektif yang global.Ianya melibatkan kajian dan persembahan tentang idea-idea matematik dalam budaya(Asher, 1991).Menurut ensiklopedia Malaysia (1994), matematik bermaksud satu kaedahatau pelajaran yang membolehkan manusia mengetahui berapa banyak, besar,kelajuan, kepantasan dan boleh dicapai daripada cara taakulan mengenai nombor sertaruang. Matematik juga melibatkan suatu cabang ilmu yang melibatkan sistempernomboran. Etno membawa maksud sesuatu rumpun bangsa yang mempunyaiidentiti yang tersendiri yang terdapat pada sesuatu negara, bangsa ataupun pertubuhan.Pada kesimpulannya, etnomatematik merujuk kepada pengaplikasianmatematik dalam kehidupan akibat daripada akitviti-aktiviti kebudayaan yang telahditurunkan oleh nenek moyang (Nones, 1992). Pengaplikasian matematik dalamkehidupan seharian boleh dilihat dari segi pertukaran mata wang, pembinaan rumah,

termasuklah kemasukan warga asing ke Sabah sarna ada secara sah atau tidak. JusteruUMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH3menimbang berat dan mengira perkadaran dalarn resepi masakan serta pengiraankejituan dalarn corak geometri.1.2 Kepelbagaian MasyarakatPada hakikatnya, Sabah dan Sarawak merupakan wilayah-wilayah Kesultanan Bruneidan Kesultanan Sulu sebelum penjajahan Inggeris dalarn kurun ke-19. Negeri Sabahterletak di bahagian utara Borneo dan merupakan negeri kedua terbesar di Malaysiayang bersempadan dengan dua wilayah iaitu Wilayah Kalimantan, Indonesia disebelah selatan, Brunei serta negeri Sarawak di sebelah barat daya. Pentadbiran dinegeri Sabah terbahagi kepada lima bahagian pentadbiran yang utarna iaitu Sandakan,Tawau, Kudat, Pantai Barat dan Pedalarnan (Hairi, 1985). Manakala daerah KotaKinabalu pula sebagai ibu negeri bagi Sabah.Kinabatangan merupakan daerah yang terbesar dengan keluasan 17, 594kilometer per segi dan Kota Kinabalu merupakan daerah yang terkecil dengankeluasan 350 kilometer per segi (Hairi, 1985). Masyarakat Sabah pada awalnya terdiridaripada beberapa suku etnik pribumi asli yang kemudiannya menjadi sebuahmasyarakat majmuk yang berbilang kaum terutarnanya selepas proses migrasi yangmula berlaku daripada Tanah Besar China, India, Filipina, Indonesia dan lain-lain. Inikerana Sabah dilihat berpotensi untuk menjadi negeri yang membangun.Masyarakat majmuk di Sabah kini terdiri daripada masyarakat yang berbilangkaum. Ini adalah kesan daripada proses migrasi yang berlaku pada zaman dahulu

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH4itu, ciri-ciri keaslian masyarakat Sabah hanya dapat dilihat di kawasan pedalamanBorneo seperti Kg. Tomani, Pensiangan ekoran daripada ketiadaan hubungan denganorang luar. Kedatangan orang luar membantu mempelbagaikan lagi bangs a danseterusnya memperbanyakkan lagi bilangan kaum yang sedia ada. Sabah jugaberpotensi menjadi sebuah negeri yang mampu berkembang dari segi ekonomi danpembangunan.Kemasukan agama Islam berlaku ketika kemasukan orang-orang Cina yangdatang dari Tanah Besar China termasuklah pengaruh daripada pemerintahan SultanBrunei di Sabah. Kesan daripada proses migrasi itu juga, masyarakat di Sabahmajoritinya memeluk agama Islam yang sebelumnya lebih kepada kepercayaananimisme. Orang-orang dahulu dipercayai menyembah pokok, batu, gunung dansebagainya.1.2.1 Masyarakat BugisMasyarakat Bugis merupakan salah satu masyarakat pribumi yang terdapat diSulawesi, Indonesia. Pulau Sulawesi terbahagi kepada empat bahagian yang utamaiaitu Sulawesi Utara, Sulawesi Selatan, Sulawesi Tengah, dan Sulawesi Tenggara. Iaterdiri daripada pelbagai suku kaum yang masing-masing mempunyai identiti budayasendiri. Antaranya ialah, masyarakat Bugis Bone, Enrekan, Pinrang dan lain-lain.Walau bagaimanapun, setiap suku kaum terse but mempunyai banyak persamaan darisegi bahasa, tulisan, seni, dan sebagainya.

5Penghijrahan masyarakat Bugis ke Sabah membantu mempelbagaikan lagisuku kaum yang terdapat di Negeri di Bawah Bayu ini. Kawasan penempatanmasyarakat Bugis begitu meluas di Tawau dan merupakan bilangan majoriti.Masyarakat Bugis yang terdapat di Sandakan kini merupakan masyarakat yang aktifkerana penglibatan mereka dalam pemiagaan, sosial dan lain-lain.'~:i.-~./... _. --..- ........:- ~"O""NILf I,JOU......,II -• • UT ........,;. !1~~"Iirr~I. , . t' 7I,' I ,.., R- *.. _ ___ _ ... _ ...0.-- t((:' T f\.IUoIO ......: :::=::= ::::::::==. -- ._-.-.-=.:.-=-- - ..:. :::: =:=: ---:- ~-: ::::.:~ -- ... - -Peta 1.1 Peta Pulau Sulawesi1.2.2 Masyarakat JawaPulau Jawa ialah sebuah pulau yang luasnya hanya tujuh peratus daripada seluruhdaratan Kepulauan Indonesia dengan penduduknya melebihi 60 juta orang (NoriahMohamed, 2001). Kedudukan Pulau Jawa terletak di bahagian tengah di antara LautanHindi dan Lautan Jawa. Pulau Jawa mempunyai penduduk paling padat di AsiaUMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH

6Tenggara yang terdiri daripada berbilang bangsa terutama sekali bangs a Madura,Sunda yang terletak di Jawa Barat dan tennasuklah bangsa Jawa itu sendiri.Kawasan Tengah dan Timur Pulau Jawa kebanyakannya didiami oleh orangJawa. ManakaIa, kawasan sebelah barat Pulau Jawa didiami oleh orang-orang Sunda.Gambaran fizikal orang J awa dikatakan berbentuk pendek sedang, berat badan ringan,kulit kuning Iangsat sampai sawo matang, bulu badan sedikit, kepala bundar, mukalebar dan hidung sedang (Noriah Mohamed, 2001).Di Indonesia, penglibatan orang Jawa dapat dilihat dalam pelbagai bidang.Suku bangsa Jawa sebahagian besarnya menggunakan bahasa Jawa dalam pertuturanseharian. Untuk menentukan kedudukan pangkat seseorang Jawa, digunakan ukuransesudah Jawa (wis Jawa) dan belum Jawa (during Jawa) (Noriah Mohamed, 2001).Ukuran yang dibuat berdasarkan kepada niIai-nilai budaya Jawa yang dibawa sepertibahasa yang digunakan dan perlakuan-perlakuan yang diamalkan dalam kehidupan.Penduduk Jawa yang berpindah ke Malaysia turut membawa bahasa dankebudayaan Jawa ke Malaysia, sehingga terdapat kawasan penempatan mereka yangdikenal dengan nama kampung Jawa di Kg. Parit Besar, Muar Johor.Sabah juga tidak terkecuali dalam penghijrahan masyarakat Jawa. Kini,bilangan masyarakat Jawa di Sabah semakin bertambah kesan daripada prosesmigrasi. Masyarakat Jawa di Sandakan kini, mempunyai kawasan penempatan sendiriwalaupun hanya mempunyai bilangan yang minoriti.UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH7Java SeaU N D Aj C -Jakarta Il r~O,j~~I~bARAT '. til; aK~ndan9haur I~Bogor I!1Cirebon .Bandung li Te~al0 . .Semarang ~AWT as Ik rna I K~~.1ie I ...'J a . ...; JAW A T IS 'GAH .: "1 . 'j'"S k rt !. •• :, SurabavaSinda n9baran9D , a Sld.,"ji a ur.~ . . ~ ; II® ~ 0MadlunPameutlngan r ' 61 '1 ' : " 0 :. .::. 0Kediri 0Probolinggo JAVAI _ .~ ~~p ' YIi9.Y~tarta_ (i) '" t 6'" . Mailing - 0Je/11be~.. ~riJGenteng ~ A llDenpasar GlINDIAN OCEANRajah 1.2 Peta Pulau Jawa6'1.2.3 Masyarakat Orang SungaiMasyarakat Orang Sungai yang terdapat di Sabah merupakan kaum bumiputera Sabahyang terdapat di kawasan Sandakan terutarnanya di Kinabatangan. Suku kaum yangterbesar di daerah ini ialah suku kaum Sungai (satu istilah yang diberikan kepadapenduduk yang tinggal berharnpiran dengan Sungai Kinabatangan yang terdiridaripada kelompok Idahan, Minokok, Mangkaak, Makiang, Rumanau, Sinabu danPingas) (Spitzack, 1986). Selain itu, terdapat juga suku kaum lain seperti Tidong,Suluk, Bugis dan Kagayan (suku kaum yang berasal dari negara jiran sepertiIndonesia dan Filipina).Masyarakat ini mementingkan sikap silaturranim antara satu sarna lain tanpamembezakan pangkat kekeluargaan seperti ikatan keluarga sepupu atau anak angkat.Selain itu, perbezaan kelas masyarakat juga tidak dianggap penting dan ini merupakankeunikan yang terdapat pada masyarakat Orang Sungai. Mereka menetap di kawasankampung-kampung kecil dan tinggal di rumah panjang tetapi men

penempatan seperti Sungai Kinabatangan, Sungai Labuk dan lain-lain. Setiap kaumUMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH8keluarga tung gal (Spitzack, 1986). Keluarga tung gal merupakan suatu keluarga tanpamelibatkan ibu bapa selepas mereka berkahwin.Secara tradisionalnya, lelaki dan perempuan dewasa bekerja secara berasingandalam kehidupan seharian mereka walaupun dengan keluarga mereka sendiri kecualisuami isteri. Manakala, bagi kanak-kanak pula, percampuran pergaulan adalahdibenarkan sehingga mereka mencapai akil baligh. Pada tahap ini, anak perempuanlebih dijaga dan tidak dibenarkan tidur bersama dengan adik atau abang mereka(Spitzack, 1986).Bahasa Orang Sungai dibahagikan kepada tiga dialek iaitu Sinabu, Kuamutdan Milian (Spitzack, 1986). Walau bagaimananpun, setiap kampung yang terdapat disepanjang sungai berkongsi gaya bahasa (idiosinkrasi linguistik) secara spesifiknya(Spitzack, 1986). Kini, masyarakat ini juga fasih berbahasa Melayu selain bahasabangsa mereka sendiri. Masyarakat Orang Sungai ini, secara tidak langsung terbahagikepada dua populasi iaitu populasi yang menggunakan bahasa kaum mereka danpopulasi yang satu lagi berbahasa Melayu. Populasi yang berbahasa Melayu terdiridaripada generasi moden yang berpendidikan. Manakala, generasi yang hidup secaratradisional masih lagi mengekalkan keaslian bahasa mereka sendiri iaitu bahasaSungai.Mengikut sejarah Orang Sungai, masyarakat ini terdiri daripada darahketurunan Cina dan masyarakat asli Sabah iaitu masyarakat Dusun. Selain itu, bangsaini dapat dipecahkan kepada beberapa kaum yang kecil mengikut kawasan

kebolehan asas untuk menangkap ikan (Rosnah, 2001). Kawasan penempatanUMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH9yang kecil ini mempunyai budaya yang tersendiri dari segi bahasa, adat, seni dan lainlain.Terdapat kumpulan masyarakat Dusun dan Murut yang turut menetap dalamkawasan tersebut dan beberapa pecahan bahasa bagi kumpulan masyarakat Dusun danMurut iaitu Tenggara', Pingas, Sukang, Mangkaak, Minokok, dan Sungai (Spitzack,1986).1.2.4 Masyarakat BajauMasyarakat Bajau merupakan masyarakat kedua terbesar di Sabah dan memainkanperanan yang penting dalam pentadbiran dan politik dalam negeri (Yahaya, 2000).Sebagai contoh, penglibatan Tun Sakaran Dandai bekas Ketua Menteri Sabah sekaligus pemah menyandang jawatan sebagai Tuan Yang Terutama (TYT) bagi negeriSabah. Kebanyakan masyarakat Bajau mendiami kawasan Sempoma dan Kota Belud.Kaum Bajau di Sempoma adalah berbeza dengan kaum Bajau di Kota Belud.Masyarakat Bajau di Kota Belud merupakan masyarakat yang terdiri daripada petanidan pentemak dan hanya segelintir sahaja yang menjadi nelayan. Kaum Bajau di KotaBelud terkenal dengan panggilan Koboi Asia kerana minat mereka terhadap haiwanterutama kuda (Yahaya, 2000). Kaum lelaki di kalangan masyarakat ini terkenalsebagai penunggang kuda yang mahir.Tidak seperti masyarakat Bajau di Sempoma, mereka menjadikan pekerjaannelayan sebagai satu pekerjaan yang utama. Kerja menangkap ikan merupakan aktivititurun-temurun di mana anak-anak yang masih kecil sudah mula diajar berenang iaitu

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH10masyarakat Bajau di Sempoma tertumpu di kawasan perairan dan menjadikan perahuatau kapal mereka sebagai temp at untuk berteduh.Seperti masyarakat etnik Sabah yang lain, masyarakat Bajau juga terkenaldengan adat resam mereka yang pelbagai dan unik. Dalarn kehidupan mereka, adatresam berkaitan kelahiran, perkahwinan dan kematian begitu dititikberatkan.Kebanyakan kaum Bajau di Sabah beragarna Islam. Walau bagaimananpun, kaumBajau yang terdapat di Sabah berkongsi budaya dan kepercayaan yang hampir sarnadengan kaum Suluk dan Iranun di Filipina (Yahaya, 2000).Kaum Bajau yang datang bermigrasi di Sabah dipercayai berasal daripadapercarnpuran kaum yang berada di sekitar selatan Filipina. Masyarakat Bajau yangdatang bermigrasi hanya mempunyai sedikit perbezaan dari kaum Bajau yang terdapatdi Sabah.1.2.5 Masyarakat SulukMasyarakat ini sebenarnya berasal daripada kawasan selatan negara Filipina dandatang bermigrasi ke negeri Sabah kesan daripada peningkatan taraf hidup yang tinggidi negara itu. Masyarakat Suluk mula bertapak di Sandakan ketika bermulanya zamankemerdekaan negeri Sabah lagi. Bangsa Suluk mempunyai bahasa dan budaya yangtersendiri yang dibawa dari negara Filipina tetapi budaya ini sedikit sebanyak terdapatdalam budaya Bajau yang terdapat di Sabah.

111.2.6 Masyarakat VisayaSuku kaurn Visaya biasanya terdapat di kawasan tengah dan arah selatan negaraFilipina. Bangsa Visaya merupakan bangsa pribumi di Filipina begitu juga denganmasyarakat Suluk. Kemasukan masyarakat Visaya ke negeri Sabah adalah sarnadengan masyarakat yang lain seperti masyarakat J awa dari Indonesia yang datangbermigrasi ke Sabah.Kedatangan masyarakat Visaya adalah disebabkan kesan peningkatan tarafhidup yang tinggi di negara mereka. Budaya yang diarnalkan dalarn masyarakat ini,juga sedikit sebanyak berkaitan dengan kaum Suluk dan Bajau. Kaum etnik yangterdapat di Filipina boleh terbahagi kepada beberapa kaum yang mempunyaikumpulan etnolinguistik. Terdapat tiga bahasa yang utarna iaitu Visaya, Tagalog, danIlocanos (http://en. wikipedia. org/wiki/Philippines).South ·Chiria~eaLuzonl4AIII ....... c,PhilippineSeaSulu .,SeaVisayasCEauo"MindanaoO~Rajah 1.3Peta FilipinaUMSUNIVERSITI MALAYSIA SABAH

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABA77RUJUKANA h r M. 199 1. EthnomathematicsLondon: Chapman & Hall.A Multicultural View oj Mathematics Idea.Boyer C. B. 1968. A HistOlY of Mathematics. New York: Jolm Wiley & Sons, Inc, 1-30Budiono Herusatoto. 2000. Simbolisme dalam Budaya Jawa. Yogjakarta: PT HaninditaGraha Widia, 19-25Encyclopedia. 2006. Numeral system. http://en.wikipedia.org/wikilmeasurementEncycloped ia. 2006. Philippines. http://en.wikipedia.org/wikilPhilippinesEll iklopedia Malaysia. Jilid 8. 1994. Selangor: Anzagain Sdn. Bhd, 268-279Hairi Abdullah. 1985. Kependudukan. DIm: Sulong Mohamad (pnyt.), 1985. KajianEtnograji Sabah (Jilid 10) .' Persekitaran Sosio-Fizik dan Pembangunan diResiden Sandakan Sabah. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia, 21-25Hajah oresah bt. Baharom (Ketua edt). 2005. Kamus Dewan Ed. ke-4. Dewan Bahasadan Pustaka, Selangor : Dawana Sdn. Bhd, 1004Joseph Tongoh dan Wong K. M. 1995. A Sabah Gazetteer. Sabah Malaysia: ForestResearch Centre, Forestry Department, 18Kumar S. 1996. Basic Facts on Mathematics. Singapore: S. S. Mubaruk & BrothersPTE LTD, 17- 177Kvale S. 1996. Interviews.' An Introduction to Qualitative Research Interviewing.London: Sage Publications, Inc

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SABA78Liompart A. S. Howard 1. and Cervejal C. S. (edt). 2003. Oxford Starter SpanishDictionary. New York: Oxford Universiti PressMacDonald R. V. 1893. Journal of the Polynesian Society. The Asiatic Origin of theOceanic Numerals (2), 89-98ones T. Ethnomathematics and Evelyday Cognition. Dim: Douglas, A. Grouws.,(pnys.), 1992. Handbook of Research on Mathematics Teaching and Learning:A Project of the National Council of Teachers of Mathematics. McMillan:Simon and SchusterNoriah Mohamed. 2001. Jawa di balik tabir. Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi:Selangor, 1-35Paulus G. Etnomathematics and Mathematics Education. DIm: Bishop A. 1., ClementsK., Keitel C., Kilpatrick 1. dan Laborde C. (pnys), 1996. InternationalHandbook of Mathematics Education. Dordrecht : Kluwer Academic Publishers4, 909-931Rosnah Ismail. 2001. Interaksi Keluarga Bajau. Kota Kinabalu: Universiti MalaysiaSabah, 14Russell B. 1938. The Principles of Mathematics. London: Bradford & Dickens, 59-315Spitzack 1. A. 1986. Notes On Cultural and Socio-Economic Conditions of the UpperKinabatangan People, 1 - 3 1Takong M. S. 1998. EthnoMatematik Masyarakat Dusun Di Sabah. Disertasi SarjanaSams, Universiti Malaysia Sabah.Yahaya Ismail. 2000. The Cultural Heritage oJSabah. Syarifah Rubiah Syed Mohamed(cds), Selangor: Dinamika Kreatif SDN. BHD, 45 -47

UMSUNIVERSITI MALAYSIA SAB79Zulkifly Hj. Mustapha. 1985. Pembangunan Sosio Ekonomi. DIm : Sulong Mohamacl(pnyt.), 1985. Kajian Etnografi Sabah(Ji/id 10) : Persekitaran Sosio-Fizik danPembangunan di Residen Sandakan Sabah. Bangi: Universiti KebangsaanMalaysia 35