Idatzizko azterketa - IVAP

3HE-IR-ID-04ELH3. HE IRAKURMENA 2. ariketaOndorengo testuari zatiak falta zaizkio. Hurrengo orrian dituzu falta diren testu-zatiak.Sartu testu zatia dagokion hutsunean.Markatu testuko hutsuneak (1, 2, 3…) betetzeko zein diren testu zatirik egokienak (A, B, C...).Testu zati bat sobera dago.DROGAK ETA KONTSUMOAEusko Jaurlaritzako Osasun Sailak drogenkontsumoari buruzko datuak kaleratu ditu etaemaitzak, oro har, esan beharra dago pozikegoteko modukoak izan direla. Osasun Sailakdioenez, azken urteetan erdira jaitsi da legezkanpoko drogen kontsumoa Araban, Bizkaianeta Gipuzkoan; datuotarako, kokainaren,anfetaminen eta kalamuaren kontsumoa hartudu aintzat. Legezko drogen kontsumoak erebehera egin du, alkohola kontuan harturik, etabeherakada, batez ere, bistakoa da gazteenartean. Baikor da, hala ere, OsasunSaila: «Datuak aldekoak dira, oso onak dira»,esan du Jesus Maria Fernandez sailburuordeak,prentsaren aurreko agerraldian.Bi urtean behin ohi duenez, drogei buruzkoikerketa bat egin du Jaurlaritzak, eta prentsarenaurrean aurkeztu zituenak iazko datuak dira.Kontsumoa ez ezik, herritarrek drogeninguruan duten ikuskera ere aztertzen du.Gainerako drogekiko ezinikusiaareagotu egin dela dio Jaurlaritzak, bainainguruko herrialdeetan baino txikiagoa dela.Kontsumoari dagokionez, legez kanpokodrogetan nabaritu du gehien jaitsiera. 2004kodatuekin alderatu ditu oraingoak, eta elkarrenondoan jarrita, nabaria da aldea: kokainalehengo erdia hartzen dute herritarrek;anfetaminen kontsumoa % 60 jaitsi da; etakalamuaren kontsumoa azken urteetakobaxuena da –orain lau urte baino 63.000gutxiagok erretzen dute, eta gazteen artean arenabariagoa da beherakada–.Azaldu duenez, alkoholaren kontsumoan ez dahain nabaria beherakada. Gehiegikeriakgutxitzea izan da adierazgarriena, datueibegiratuta: 34 urte baino gutxiagokoen artean,hirutik batek onartu du urtean behin, behintzat,mozkortu egin dela –2004an erdiek bainogehiagok adierazi zuten–; zaharragoen artean,berriz, % 13 dira hori aitortu dutenak (lehen,lautik bat zen).15 eta 19 urte arteko gazteeidagokienez, hamarretik seik diote ez dutelaalkoholik edaten, edo oso gutxi edaten dutela.Asteburuetako kontsumoarekin lotu ohi dagazteena, eta behera egin du horrek ere:gehiegi edaten duten gazteen kopuruak erdiraegin du sei urtean –% 17 dira orain; lehen,berriz, % 34–.Eragin baikorra duhorrek, Eusko Jaurlaritzako Drogamenpekotasunarenzuzendari Celina Peredareniritziz, behintzat: «Lehengo aldean,ezezagunekin borroka gutxiago izaten dituztegazteek, eta babesik gabeko sexu-harremangutxiago izaten dituzte». Sailburuordea erebaikor agertu da datuen aurrean: «Osasunazaintzeko ardura dutela erakutsi duteherritarrek», adierazi du.Baikor bai, baina tabakoak jarri dio ke beltzaikerketari eta ilundu egin ditu, nolabait,emaitzak.Jaurlaritzak goraipatuegin du erretzeari uzten diotenak gero etagehiago direla, erretzaileek gero etagutxiagotan erretzen dutela eta erdiak, gainera,prest daudela uzteko. Baina, ez, kopurua ez dajaitsi, bere horretan eusten dio mailari, azkenurteetan erakundeek eginahalak eta bi eginbadituzte ere ahalik eta erretzaile gutxien izandaitezen. Beharbada, kanpainak ez dira askiizan.GOIKOETXEA, G. Berria. 2011ko apirilaEgokitua4

Equally remarkable is the fact that the Agreement proceeds on the “fundamental principle”(Article 1) that it is binding only to the extent that any adoption of or concerted action in relationto conservation strategies envisaged in the Agreement must be within the framework of therespective national laws necessary to maintain essential ecological processes and to preservegenetic diversity. Furthermore, formulae such as “shall endeavour” (Article 4), “whereverpossible” (Article 5(2)) take into consideration the level of development of a member state tofulfill its obligations – thus it embodies the notion of “common but differentiatedresponsibilities” (Rio Declaration, Principle 7). As the level of socio-economic development inthe various ASEAN states differs and as this may affect the capability to respond toenvironmental protection, the framework agreement approach allows for flexibility in theimplementation of the Agreement.The Agreement also embodies the concept of “polluter pays principle” in Article 10(d) whichrecommends parties to make the originator of any activity which downgrades the environmentresponsible for its prevention, reduction and control, and also for rehabilitation and remedialmeasures. This notion is found in a number of international instruments including the RioDeclaration of 1992 (Principle 16).Another aspect of the Agreement requires careful and innovative implementation measures innational legislation. Thus Article 2 calls for an integrated approach to development planning bytaking into account the conservation and management of natural resources. Article 4 directsparties to develop management plans for maintaining the ecological relationship betweenharvested, dependent and related populations of living resources of the ecosystems in order toprevent the diminution of those species. For this purpose, a number of administrative measuresare recommended such as a permit system.The concept of “protected areas” contained in Article 13 is considered very innovative andsophisticated. It deals with the terrestrial, freshwater, coastal or marine ecosystems of the regionand lays down the criteria for the protection of national parks and reserves. The main thrust ofthis Article is to safeguard the ecological and biological processes essential to the functioning ofthe ecosystems of the region including areas of particular importance from the scientific,educational, aesthetic or cultural view points. The guidelines suggest an integrated ecosystemapproach and involve the preparation of a management plan and the establishment of bufferzones. The Article also calls for the prohibition of exotic species and toxic substances andpollutants, the cooperation in the development of principles, objectives or the management ofprotected areas in the region.As earlier noted, the Agreement is holistic as it deals, inter alia, not only with the substantiveissues of conservation but also with processes that conserve the functioning the naturalecosystems, such as vegetation cover and forest resources, soil, water and air. For example, inthe case of forests, it addresses the prevention of forest fires and also development plans ofreforestation and aforestation. It also covers the implementation process such as land useplanning, environmental impact assessment, pollution control, monitoring and environmentalquality, education, information and training, international cooperation and supporting measures.5

3HE-IR-ID-04ELH3. HE IRAKURMENA 3. ariketaOndoren testu bat daukazu. Irakurri eta erantzun galderei.Aukeratu erantzuna. Bakarra da zuzena.HAUTS ZURIAEguneroko dosiaLehen azukre beltza erosten saiatzen nintzen,osasunarentzako hobea zelakoan. Halako batean,horri buruzko informazioa bilatzeko gogoa etorrizitzaidan, eta halaxe egin nuen. Ez nuen askosaiatu behar izan urteetan inozoarena egiten egonnaizela ikusteko. Elikadura osasuntsuago batenalde azukre beltza kontsumitzen ari diren guztiakbezalaxe.Nahiz eta jatorria naturan izan (kanabera edoerremolatxan), ezin dugu esan azukrea produktunaturala denik. Jatorrizko landareak prozesuindustrial gogorra jasan behar izaten du berezduen sakarosa isolatzeko. Hortik irteten denproduktuak drogaren ezaugarri gehiago dituelikagai batenak baino: dietetikoki ez du inolakobaliorik, azukreak ez digu ezelako onurarikekartzen (eragin psikotropiko edo euforizanteaezin dugu efektu ontzat hartu); ondoriokaltegarriak, berriz, asko dira (izugarri loditzendu, diabetearen eragile nagusia da, dependentzia,desoreka emozionalak eta haginetako arazoaksortzen ditu...). Horri buruz ez naiz gehiagoluzatuko, informazioa nonahi aurki baitaiteke gauregun. Horren ordez, azukre beltzaren auzia hartunahiko nuke hizpide, xelebrea baita benetan.Lehen esan dudan ekoizpen industrialean zehar,jatorrizko landarearen patsak prozesu luzeaigarotzen du, besteak beste ikatza, sufrea,zuritzaile kimikoak eta karbono dioxidoa erabilita.Zukua behin eta berriro egosten dute, ura galdueta sakarosa kontzentratzeko. Pausorik pauso,hasieran azukre puruena aterako da (zuria, %99sakarosa); ondoren, zukua atzera prozesatu etahondakinek koloreztatutako azukre pobreagoalortzen dute (%97 sakarosa). Prozesua errepikatuahala, azukre gero eta beltzagoa irteten da, gutxigorabehera %94ko sakarosa mailara heldu arte.Geratzen den zukuari melaza esaten zaio, eta ezinizaten zaio sakarosa gehiagorik atera.Ulertuko duzuen modura, azukre beltzak ez duoraintsu arte estimazio handirik izan: sakarosapuruena erosterik ez zutenei zuzendutakohondakina baino ez zen. Eta melaza, esatebaterako, erregaiak egiteko edo ganadua loditzekoerabili izan da. Azken urteetan, berriz, moduharrigarrian agertu zaizkigu bai bata bai bestea,non eta... produktu natural eta ekologikoendendetan! Eta ez merke, horregatik!Gaitza egiten zait azaldutakoa zergatik gertatu denulertzea, eta esango nuke txarto-ulertu batenondorioa dela. Beharbada, arroz osoa, ogiintegrala eta paper birziklatua ilunagoak direlaikusirik, jendeak paralelismoa egin eta azukrebeltzak ere hobea izan behar duela ondorioztatuduelako? Igual bai. Arrazoia edozein dela ere,honakoa garbi dago: azukre-ekoizleak pozarrendaude eta ez dute zirkinik egingo gure nahasteborrasteaargitzeko!Behin orain artekoak esanda, zein jarraibidehartu? Kontuan har dezagun azukrea gureeguneroko bizitzan erabat sartuta dagoela aspaldi,eta ez gozokietan bakarrik: kontserbetan, ogian,prestatuta erosten den jatekoan, edarietan... Drogaindartsu hau erabiltzea guztiz ohikoa daproduktuak erakargarriago bihurtzeko. Lehenengopausoa, horretara, erosten ditugun produktuenetiketak irakurtzea izango da; ondo begiratzea,azukrea dutenak baztertzeko. Etxean jatekoaprestatzerakoan ere, ez dago azukrearen beharrik:eztia erabil dezakegu (tomate frijituan,gozokietan, edarietan...), baita fruta-pasak edoegosiak ere (gosarian, postreetan...). Eta horiekinnahikoa ez duenak, ordezko gozagarri-sorta zabaladu merkatuan, azukrea bera baino indartsuagoaketa haren eragin kaltegarririk bakoak.Hala ere, ez obsesionatu, oso gaitza da-etaazukrearen erabilpena zerora jaistea. Bainaegunero 40 gramo hartzetik 20 gramora jaitsitaere, alde handia igarriko diozue. Zorte ondesengantxatze-prozesuan!GOROSABEL, Oier. Gaur8. 2011ko apirila6

73HE-IR-ID-04ELH3. HE IRAKURMENA 3. ariketa. Aukeratu erantzuna.1. Zer egiten ari dira azukre beltza erosten dutenak?a) Osasunari mesede.b) Elikadura osasuntsuago baten aldeko urratsak.c) Inozoarena.2. Zer da azukrea?a) Prozesu industrial gogorra jasan duen produktua da.b) Azukrea produktu naturala da, kanaberatik edo erremolatxatik eratorria.c) Azukrea droga baino ez da.3. Zer ondorio du azukrea hartzeak?a) Apenas duen ondorio onik.b) Ondorio kaltegarriak baino ez ditu.c) Euforia baino ez digu eragiten.4. Zergatik da pobreagoa azukre beltza?a) Zukutze-prozesuen ondorioz, produktu kaltegarri guztiak atera dizkiotelako.b) Hainbat zukutze-prozesu jasan behar izan duelako eta osagai onenak kendu dizkiotelako.c) Sakarosa baino utzi ez dioten produktua delako.5. Zein izan da azukre beltzaren bilakaera?a) Hasierako tokian mantendu da, pobreenei zuzendutako produktua zen eta gaur egun erehalakoxea da.b) Aberatsenei zuzendutako produktua izatetik pobreenei zuzendutako produktua izaterapasatu da.c) Azukre beltza, oker bada ere, kolore ilunagoko produktu osasuntsuagoekin lotu da eta zuriabaino osasungarriagotzat jo.6. Zer da ulergaitza artikulu-egilearen ustez?a) Azukrearen onurez jendea informatzea.b) Azukre beltzak egin duen bidea.c) Azukre beltzak nola ez daukan estimazio handiagorik.7. Zergatik daude pozik azukre-ekoizleak?a) Jendeak azukre beltzarena iruzurra dela jakin arren, ez duelako ezertxo ere egiten.b) Jendea azukre beltzaren “gezurraz” konturatu delako.c) Jendeak azukre beltza erosten duelako.8. Zertarako erabiltzen da azukrea produktuetan?a) Etxeko jakiak errazago eta egokiago prestatzeko.b) Gure dietaren berezko gabeziak orekatzea.c) Produktuak gustagarriago egiteko.9. Zer aurkituko dugu merkatuan azukrea ordezkatzeko?a) Azukreaz bestelako produktu gozagarri batzuk.b) Azukrea bezain kaltegarriak diren beste produktu batzuk.c) Eztia erabiltzeko moduen azalpenak.10. Zein mezu bidaltzen digu artikuluaren egileak amaieran?a) 20 gramo azukre hartzeak mesede egingo digula.b) Azukrearen kontsumoa erdira ekartzeak onurak ekarriko dizkigula.c) Azukrea gure dietatik desagerraraztea oso gaitza izanagatik, ahalegindu egin behar dugula.GOGORATU: ERANTZUNAK ERANTZUN-ORRIAN

3HE-IR-ID-04ELH3. HE IDAZMENAOharrak: Ondoren, bi ariketa dituzu. Biak egin behar dituzu. Oso kontuan hartu behar dituzu gaia eta eskatzen zaizun ariketa mota. Garbi idatzi eta saiatu letra argia egiten. Erabili boligrafoa idazteko. Zuzentzeko orduan, hauexek hartuko dira kontuan:– eskatutako guztiari erantzun diozun,– ideiak garbi adierazi dituzun,– euskara nola erabili duzun: egokitasuna, zuzentasuna eta aberastasuna.ZIRRIBORROAK EGITEKO LEKUA ONDORENGO ORRIETAN DAUKAZU.ARIKETAK, HORRETARAKO EMAN ZAIZKIZUN APARTEKO ORRIETAN EGIN BEHAR DITUZU. 1. ariketaGaia kontuan hartu eta eskutitza egin behar duzu.Gutxienez 180 hitz idatzi behar dituzu.GAIA:Laneko jardunaldi batzuetan hartu berri duzu parte, kanpoan. Gai mamitsuaklantzeaz gain, oso jende interesgarria ezagutu duzu eta harreman ugari egindituzu. Ezagutu duzun pertsonetako batek gonbidatu egin zaitu eurenesperientzia gertutik ezagutzera eta pare bat egun pasatzera.Idatz iezaiozu eskutitza zuzendariari, hori guztia xehetasunez azaltzeko etajoateko baimena eskatzeko.8

2. ariketa:Iritzi-artikulua herriko aldizkarirako3HE-IR-ID-04ELH● Egoera kontuan hartu eta gaiari buruz daukazun iritzia azaldu behar duzu. Ez egin helbururikgabeko idazlanik: iritzia eman eta arrazoitu egin behar duzu, herriko aldizkarirako baita.● Gutxienez 180 hitz idatzi behar dituzu.● Laguntza gisa, gaiaren inguruko informazioa ematen dizugu batetik, eta bestetik, gaiagaratzeko erabil dezakezun zenbait ideia.● Testu antolatua eta koherentea egin behar duzu. Iritziak azaldu egin behar dituzu, dauzkazunideiak garatu eta lotu. Hortaz, lagungarri gisa ematen zaizkizun informazioko esaldiak ezin dituzubesterik gabe kopiatu.Egoera: Alabak/semeak dirua eskatu dizu lagunen artean alokatu nahi duten lokalarenerrentarako. Lehengo batean asteburua kanpoan igarotzeko baimena eskatu zizun.Bihar-etzi zer izango ote da? Zertan ematen dute denbora gazteek?Arazoari buruz idaztea pentsatu duzu.Gaia:GURE GAZTEEN AISIALDIAGazteek gauza asko egiten dituzteaisialdian. Gehien gustatzen zaienalagunekin elkartu edo egotea da,eta musika entzutea, telebistaikustea, tabernetara joatea…Ez da adin erraza izaten, ez umeeta ez heldu, gauza batzuetarakohelduegi eta beste batzuetarakogazteegi.Ezjakintasun handia dugu helduok zereskain diezaiekegun, nola asmatu;ahaleginak egiten ditugu, bainaformula magikorik ez dago, ez daerraza asmatzen.Gaur egun gure gizartean nagusida kontsumismoan oinarritutakoaisialdia, eta gazteei beste erabatekoa eskaini beharko genieke,partaidetzan oinarritua, eta beharbezalako ekipamenduak eman,bertako programazio, garapen etakudeaketan gaztetxoek beraiekesku hartuta.• Zer egiten dute gazteek aisialdian?• Zenbateko aisialdia geratzen zaie (ikasketak, kirolak, eskola partikularrak…)?• Nola lagun diezaiekegu zoriontsu izaten?• Zenbateraino egiten dute bat gazteek nahi dutenak eta eman diezaiekegunak?9

3HE-IR-ID-04ELHZirriborroetarako lekua10

3HE-IR-ID-04ELHZirriborroetarako lekua11

3HE-IR-ID-04ELH3. HE / IRAKURMENAERANTZUN ZUZENAK 1. ariketa: Aukera anitzeko galderak Irakurgaia: «ARTEA NORANAHIKOA DA»1. B 5. A2. C 6. B3. C 7. C4. A 8. A 2. ariketa: Sartu testu zatia dagokion hutsunean Irakurgaia: «DROGAK ETA KONTSUMOA»Hutsuneak 1 2 3 4 5 6 7Testu zatiak C G A H D B EF aukera sobera dago 3. ariketa: Aukera anitzeko galderak Irakurgaia: «HAUTS ZURIA. Eguneroko dosia»1. C 6. B2. A 7. C3. A 8. C4. B 9. A5. C 10. B