BERRIA, 2011-04 - Wikispaces
BERRIA, 2011-04 - Wikispaces
BERRIA, 2011-04 - Wikispaces
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
14 Historia<br />
Kondairaren<br />
mugetan<br />
Herri<br />
matxinadak<br />
Matxinadak ez dira<br />
izan borrokaldi<br />
orokorrak,<br />
karlistadak edo<br />
1936ko gerra izan<br />
ziren bezala.<br />
Matxinadetan ez<br />
zen boterea<br />
zalantzan jartzen,<br />
agintariaren<br />
erabakia baizik.<br />
Zergen edo jangaien<br />
igoerak,<br />
soldadutzara<br />
joateko deialdiak,<br />
jauntxoen<br />
harrokeriaren<br />
aurkako kexuak...<br />
Donibane Garaziko bizilagunak 1683an matxinatu ziren, herriko gatzaga erregeari ematearen kontra. <strong>BERRIA</strong><br />
Matxinadak<br />
eta matxinoak<br />
Iñaki Egaña<br />
Jesusek zioen bezala, masail<br />
batean jotzen zaituenari<br />
eskaini bestea ere.<br />
Paradoxikoa izan daiteke<br />
euskaldunen erantzuna,<br />
historikoki erlijiosoak izan arren<br />
oso gutxitan eskaini baitute gure<br />
arbasoek beste masaila. Kolpearen<br />
erantzuna, ordea, beste kolpe<br />
bat izan da. Etengabeko erantzuna.<br />
Gehienetan.<br />
Ernest Bois-Le-Comte frantsesa<br />
espioia izan zitekeen. Kazetaria,<br />
behintzat, ez. Parisko Gobernuak<br />
Espainiara bidali zuen, Lehenengo<br />
Karlistadari buruzko berriak<br />
ematera. Eta, ikusi eta entzun<br />
ondoren, txosten luze bat<br />
idatzi zuen. Bertan irakur zitekeen:<br />
«Nafar bat gerrilla gerra batean,<br />
esku artean fusila duela eta zahatoan<br />
ardoa, bere egoera naturalean<br />
dago».<br />
Nafarroatik beste herrialdeetara<br />
zabal daiteke Le Comtek esandakoa,<br />
iparretik hegora euskaldunak<br />
garai guztietan borrokaldi<br />
batean edo bestean egon baitira.<br />
Europar hizkuntzetan ez dut uste<br />
hitz berezirik dagoenik. Francok<br />
erabilitakoa (altxamendua) ez da<br />
inoiz euskaldunen artean erabili,<br />
horretarako hitz berezi bat badugu<br />
eta: matxinatu. Eta, ematen<br />
duenez, Matxinek edo Mattinek<br />
jarri zuen indarrean hitza. Burdinoletan<br />
lan egin zuen Mattin unibertsalak<br />
utzi zigun hitza.<br />
Matxinadak ez dira borrokaldi<br />
orokorrak izan, karlistadak edo<br />
1936ko gerra izan ziren bezala.<br />
Matxinadetan ez zen boterea zalantzan<br />
jartzen, agintariaren erabakia<br />
baizik. Zergen edo jangaien<br />
igoerak, soldadutzara joateko<br />
deialdiak, jauntxoen harrokeriaren<br />
aurkako kexuak... XVII. mendetik<br />
aurrera halako dozenaka<br />
izan dira, eta Euskal Herriko zazpi<br />
herrialdeetako historian asko<br />
aurki ditzakegu.<br />
Gatzaren matxinada izango da,<br />
beharbada, lehena. 1631n hasi<br />
zen, eta hiru urte geroago bukatu.<br />
Gatzaren salneurria %44 igotzeaz<br />
gain, bildutako gatz guztia konfis-<br />
Mugak kostaldera eraman<br />
zituztenekoa<br />
katu eta Errege Ogasunak bakarrik<br />
salduko zuela agindu zuten,<br />
eta herria haserretu egin zen.<br />
XVIII. mendearen hasieratik areagotu<br />
egin ziren matxinadak. Ez<br />
dakit kasualitatea izan zen ala ez,<br />
baina urte horietan Espainiako<br />
monarkiaren aldaketa gertatu<br />
zen, eta, lehenengo aldiz, Bourbon<br />
frantziar etxeko errege-erreginek<br />
Madrilgo tronua bereganatu<br />
zuten.<br />
Dena dela, XVI. mendean ere<br />
hainbat herritan matxinatu ziren<br />
bertako biztanleak: 1538an Oñatin,<br />
urkatokiaren aurka; eta<br />
1592an Larragan, pikotaren kontra.<br />
Fivatiers matxinada izan zen<br />
DMila zazpiehun eta hemezortzian Gipuzkoan eta Bizkaian<br />
izandako matxinadak benetan bortitzak izan ziren.<br />
Hain zuzen, bi herrialde horietako portuetan gertatu ziren erreboltak.<br />
Aurreko urtetik giroa oso nahasia zegoen, mugak kostaldera<br />
eraman baitzituen Espainiako erregeak. 1718ko abuztuaren<br />
egunetako batean, norbaitek zerga-biltzaile bat erail<br />
zuen Bilbon, eta Bermeon eta Algortan aduanaren zaintzaile<br />
batzuen itsasontziak erre zituzten. Asaldura zabaldu zen, eta<br />
aduana aldaketaren aldeko jauntxoen etxaldeak ere erre zituzten<br />
matxinoek. Gainera, Endrike Arana Bizkaiko Foru Aldundiko<br />
diputatu nagusia hil zuten erreboltariek. 1718ko azaroaren 18an<br />
Espainiako Filipe V. erregearen armada Bilbora heldu zen. Baina<br />
matxinada ez zen gerra bihurtu, mugak ohiko tokietara itzuli<br />
baitzituzten agintariek.<br />
Igandea •<strong>2011</strong>ko apirilaren 17a<br />
Lapurdin ezagututako lehenetarikoa,<br />
non bertako jauntxoek hartu<br />
zuten parte.<br />
Baina XVII. mendean zehar benetako<br />
matxinada ugari izan ziren,<br />
zergen igoeraren aurka.<br />
Gehienetan tindatzaileak, artisauak,<br />
jornalariak eta peoiak matxinatu<br />
ziren. 1669an, adibidez,<br />
Lapurdi kostaldeko arrantzale<br />
guztiek bat egin zuten Frantziako<br />
armadarako itsasoratzearen<br />
aurka, eta matxinatu egin ziren.<br />
1683an, berriz, Donibane<br />
Garaziko bizilagunak gogor zapaldu<br />
zituzten armadakoek, nafa-<br />
Gatzaren matxinada da<br />
lehena, beharbada;<br />
1631n hasi zen, eta hiru<br />
urte geroago bukatu<br />
XVIII. mendeko<br />
matxinada gehienak<br />
foruen aldekoak<br />
izan ziren<br />
rrak matxinatu ondoren. Protestaren<br />
zergatia nahiko logikoa<br />
izan zen: Parisko agintariek herriko<br />
gatzagari helburua aldatu<br />
zioten, erregearen gatzaga bihurtuz.<br />
XVIII. mendeko matxinada<br />
gehienak foruen aldekoak izan<br />
ziren, baina beste mota bateko<br />
batzuk ere izan ziren: 1724an Ainhoan,<br />
zergen igoeraren aurka;<br />
1731n Irunen, itsasoratzearen<br />
kontra; 1738an Gasteizen, jauntxoei<br />
erantzuteko; 1739an Azpeitian,<br />
zergen igoeraren kontra;<br />
1748an Donibane Garazin, zergengatik;<br />
1749an Hernanin, herri<br />
lurra murriztu ondoren; 1755ean<br />
Gipuzkoan, ganadu salmenta<br />
librearen ostean; 1756an Donibane<br />
Lohizunen, Frantziako soldaduen<br />
aurka; 1773an Donostian,<br />
sagardoaren zerga igotzearen<br />
aurka; 1784an Gasteizen, ardoaren<br />
salmentari jarritako mugen<br />
aurka...<br />
1766an, Azkoitian eta Azpeitian<br />
matxinatu ziren. Zergatia<br />
behin eta berriro errepikatu zen<br />
Euskal Herriko herrietan: aleen<br />
prezioaren igoera. Protesta errepikakorra<br />
zen, baina baita jauntxoen<br />
erantzuna ere: aleak pilatzen<br />
zituzten. Aleak gorde<br />
ondoren espekulazioari ateak<br />
zabaltzen zizkioten. Azkar batean<br />
diru anitz irabazten zuten<br />
jauntxoek.<br />
Benetako klase borroka izan<br />
zen urte horretako matxinadan.<br />
Manuel Arriola Donostiako alkateak<br />
Gipuzkoako jauntxoen<br />
armada osatu zuen. Eta Azpeitiko<br />
eta Azkoitiko herritarren aurkako<br />
sarekada zuzendu zuen.<br />
Kapitalismoaren araua bete zen:<br />
merkatu askea. Baina, ohi den<br />
bezala, gutxiengoen aldeko askatasuna,<br />
gehiengoaren interesen<br />
aurka, hain zuzen ere. Beti bezala.
Change language