BERRIA, 2011-04 - Wikispaces

2011ko apirilaren 17a • Igandea
Aranak Angel Zabalari Pabetik bidalitako postala, 1900eko martxoan. Ezkonbidaian zegoen Arana. ABERTZALETASUNAREN AGIRITEGIA
Sabinik barnekoena
‘Barne-muinetako Sabin Arana Goiri’izeneko liburua
plazaratu dute, EAJren sortzaileak idatzitako gutun sorta
aberatsarekin; bigarren liburukia aurten argitaratzea
espero du Joseba Agirreazkuenaga lanaren prestatzaileak.
Gotzon Hermosilla
Historian lorratza
utzi duten emakume
eta gizonak hobeto
ezagutzeko,
haien esanak, haien
eginak, haietaz besteek esan dituztenak
hartu ohi dira aintzakotzat;
eta, jakina, idatzirik utzi zituztenak
ere haiengana gerturatzeko
bide emankorra izaten da.
Baina ez dira berdin izaten argitaratzeko
helburuz idazten direnak
eta soilki lagun minari, maiteari
edo unean uneko solaskideari zuzentzen
zaizkionak. Sabino Arana
Goirik (Abando, Bizkaia, 1865;
Sukarrieta, Bizkaia, 1903) idazlan
ugari utzi zituen, artikuluak batez
ere, baina eskutitz ugari ere
idatzi zituen; horietan agertzen
da barne-barneko Arana, plazagizon
polemiko eta sutsuaren
alde ezkutua.
Gutun horietako asko bildu ditu
Joseba Agirreazkuenaga EHUko
Historia katedradunak, Barnemuinetako
Sabin Arana Goiri izeneko
liburuan. Utriusque Vasconiae
argitaletxeak plazaratu du,
Paulo Iztuetak zuzentzen duen
Gutun-Sorta sailean. Gutunak I
(1876-1903) azpititulua du liburuak,
eta horrek esan nahi du bigarren
atala ere izango duela lan
horrek. Aurtengo Durango Azokarako
kalean egotea espero dute.
Hainbat arlotatik azter daitezke
liburuan bildutako agiriak. Joseba
Agirreazkuenagak dioenez,
«garaian garaiko ikuspegia antzemateko
ikaragarrizko balio
antropologiko, etnografiko eta soziala»
daukate. Baina, batez ere,
Sabino Arana —edo Sabin, Agirreazkuenagak
izen hori hobesten
baitu, Aranak berak erabili
ohi zuena izaki— hobeto ezagutzeko
parada ematen dute. «Gutunek
historia txikia erakusten digute»,
dio Agirreazkuenagak,
«baina historia txikia historia
handiaren zati bada; zati ez ezik,
oinarri ere bai».
«Pertsonaren beste ikuspegi
bat» eskaintzen dute gutunek,
Agirreazkuenagak dioen moduan.
Kasu honetan, liburuan bildutako
gutunek zehatz ematen
dute Aranaren ibilbidearen berri.
Ez hori bakarrik: «Eskutitzak
beti norbaiti zuzenduak izaten direnez,
Aranaren inguruko sarea
zein zen ere erakusten digute gutun
hauek».
Idaztera emana
Etorri handiko idazlea izan zen
Arana Goiri, idaztera emana bizi
izan zena. Baina ekintzailea ere
izan zen, eta, hortaz, bere ideiak
hedatu eta plazaratzeko bidetzat
zituen idazkiak, eztabaida eta polemikari
muzin egin gabe. Horregatik,
kazetaritza landu zuen batez
ere. Haren testu gehienak «kazetaritzarako
moldean
pentsatuak» daude, Agirreazkuenagaren
berbetan, eta El Correo
Vascoegunkariaren eta beste zenbait
agerkariren sortzaile eta sustatzailea
izan zen.
Gutunetan ere ageri da Aranaren
izaeraren alde hori, betiere
kontuan hartuta «berez argitaratzeko
ez ziren materialak» direla
eskutitzak, «horietako asko eztabaida
giroan idatzitakoak». Alde
horretatik, gaur egungo blogekin
alderatzen ditu Agirreazkuenagak
gutunok, «blogek bezala,
unean uneko iritzi eta sentierak»
plazaratzen dituztelako: «Hor topatzen
dugu pertsona publiko baten
usteen benetako adierazpena,
Emaztegaiari idatzitako gutuna.
ABERTZALETASUNAREN AGIRITEGIA
beharbada gordinagoa, mota horretako
dokumentuei dagokien
moduan».
Aranak oso denbora laburra
izan zuen bere ideiak garatzeko,
Bizcaya por su independencia liburua
argitaratu zuenetik hil zen
arte hamaika urte baino ez zirelako
pasa. Agirreazkuenagak apailatutako
liburuan ere, hamar urteren
buruan idatzitako gutunak
agertzen dira gehienbat. Hartzaileei
dagokienez, bi atal desberdindu
behar dira: alde batetik, etxekoei
bidalitako gutunak daude;
amari umetan igorritako ohar laburra,
Paulina arrebari edo Jose
Sabino Arana 13
Mari aitaginarrebari bidalitakoak
eta, oso bereziki, lehenbizi
emaztegai eta gero emazte izan
zuen Nikole Atxikallenderi zuzendutakoak.
Azken horiek liburuaren
atal handi bat hartzen
dute, eta argitaratu gabe egon
dira orain arte.
Beste aldetik, familiaz kanpokoei
bidalitako gutunak daude.
Hartzaileen zerrendari erreparatuta,
aise ikusten da «goi mailako
kulturadunak» direla gehiengehienak,
Agirreazkuenagaren
berbak erabilita.
Horietako batzuk oso interesgarriak
dira: esaterako, Angel Zabala
(Arteaga, Bizkaia, 1866; Madril,
Espainia, 1940), EAJren barruan
Aranaren konfiantzazko
Liburuan, hamar
urteren buruan
idatzitako gutunak
biltzen dira gehienbat
pertsona izan zena eta alderdiaren
sortzaileak, hilurren zegoelarik,
oinordeko politiko izendatu
zuena; Piarres Broussain (Hazparne,
Lapurdi, 1859-1920) mediku
euskaltzalea; Luis Eleizalde
(Bergara, Gipuzkoa, 1879; Bilbo,
1923) irakaskuntza elebidunaren
aitzindari eta Euskaltzaindiaren
sortzaileetakoa, eta abar.
Gutunetako asko euskaraz idatzita
daude, eta horietako batzuek
apurtzen dute Aranaren
garbizalekeriaren mito ezaguna.
«Euskara molde desberdinak erabiltzen
ditu, eta, esaterako, emaztegaiari
zuzentzean saiatzen da
Busturia aldeko euskaraz idazten.
Nik uste dut euskararen erregistro
desberdinak bereizten hasi
zela Arana. Euskara kultua nahi
zuen, goi mailako jakintza adierazteko
moduko euskara, baina
senitartekoekin eta emaztegaiarekin
bestelako euskara, beste
eredu bat erabiltzen zuen».
Mendea baino gehiago igaro da
Arana hil zenetik, eta, halere,
hark utzitako ondareak gaurkotasun
handia du, Espainiako hedabideetan
haren kontra idazten
direnek frogatzen dutenez. Arana
«gaur-gaurko bizikide bat
izango balitz bezala» epaitzea
«harrigarria» begitantzen zaio
Agirreazkuenagari: «Canovas de
Castillok esklabismoaren inguruan
idatzitakoekin edo garai
hartako beste politikari batzuek
idatzitakoekin ere gauza bera
egin daiteke. Baina horrelakoak
garaian garaiko eztabaida giroan
kokatu behar dira halabeharrez.
Esan behar da Aranak, bere ibilbide
laburrean, aldaketak izan zituela
bere ikuspegian, bere pentsaera
egokitzen joan zela. Erabiltzen
dituen hitz eta kontzeptuak
testuinguru horretan kokatu behar
dira, eta gero egin daiteke balorazioa,
baina adierazpen horiek
gure nahierara egokitzeko tranpa
egin gabe».