BERRIA, 2011-04 - Wikispaces
BERRIA, 2011-04 - Wikispaces
BERRIA, 2011-04 - Wikispaces
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
12 Kubako repentismoa<br />
Tradizioa<br />
eta<br />
nortasuna<br />
Luis Paz Ezquivel ‘Papillo’-k Kubako<br />
ahozko poesia jorratzen eta hedatzen<br />
ematen du bere denbora; alegia,<br />
Kubako bertsogintza lantzen.<br />
Jose Miguel Arrugaeta Habana<br />
Inprobisazioaren eta Hamarrekoaren<br />
Zentro Iberoamerikarreko<br />
zuzendari gisa<br />
dagokion bulegoan aritu<br />
gara hizketan Luis Paz Ezquivel<br />
Papillo-rekin. Paperez eta<br />
liburuz josita dauka langela; nolabaiteko<br />
ordena batean dauzka pilatuta,<br />
eta repentisten argazkiak<br />
ditu hormen apaingarri. Toki lasai<br />
eta abegitsua iruditu zaigu<br />
eguerdiko bero minean. Lehenik,<br />
Kubako repentismoaren jatorriari<br />
buruz galdetu diogu. Papillok<br />
minutu gutxian laburbildu digu<br />
ahozko literatura horren bost<br />
mendeko historiaren funtsa:<br />
«Osagai iberiar nabarmena du jatorrian.<br />
Konkistatzaileek eta kolonizatzaileek<br />
ekarri zuten, batez<br />
ere Andaluziatik. Antzerkiaren<br />
eta Elizaren bidez ezagutarazi zuten,<br />
eta, jatorri jasoa izanagatik,<br />
herritarren gustura egokitu; izan<br />
ere, oso komunikabide eraginkorra<br />
zen». Papilloren iritziz, eraldatu<br />
egin zuten hainbat eragilek<br />
—kanariarren presentzia, denboraren<br />
joana, gaien ugaritasuna…—,<br />
kubatartasunaren adierazpide<br />
bihurtzeraino, eta bada<br />
horren aztarrenik Kubako literaturan:<br />
«Kubako nazioaren historia<br />
osoan ez da hamarrekorik ageri<br />
ez den aldirik».<br />
Iraganetik gaur arte<br />
XIX. mendean hartu zituen<br />
adierazpide horrek gaur egungo<br />
ezaugarri behin betikoak, Juan<br />
Cristobal Napoles Fajardo<br />
El Cucalambe siboneistaren poesia<br />
zela bitarteko. Hamarrekoetarako<br />
motibotzat hartu zituen,<br />
besteak beste, sustrai aborigenak,<br />
Kubako nekazariak, bizimodu<br />
xumea eta hari zegozkion<br />
hainbat lanbide, landako paisaia…<br />
«Hamarrekoa estrofa<br />
nazionaltzat hartzeraino», Papillok<br />
adierazi duenez. Kubako<br />
inprobisazioak «decima espinela»<br />
deritzon hamarrekoa bakarrik<br />
darabil forma poetiko gisa; Papillok<br />
argitu duenez, Urrezko Mendeko<br />
Vicente Espinel El Rondeño<br />
poetari zor dio izena: «Egitura<br />
zorrotz bati dagokio, eta bere<br />
ezaugarriak ditu; hamarreko<br />
horixe landu dugu».<br />
Historian aurrera egin, eta<br />
hasi gara orainera hurbiltzen.<br />
Nekazariak gutxitu eta teknologia<br />
eta baliabide berriak azaldu<br />
ahala —edozein garairi berez<br />
dagozkion aldaketa soziologikoak—,<br />
egokitzapen berrietara moldatu<br />
behar izan zuen Kubako<br />
ahozko poesiak. Papilloren ustez,<br />
«aisiarako eta entretenimendurako<br />
forma lehiakor berriak agertu<br />
eta horiek teknologia berrien<br />
bidez hedatu izanak denbora<br />
asko kentzen die gizakiei, baina<br />
nekazariak zuzeneko harreman<br />
hurbiletara emanak dira tradizioz,<br />
aurrez aurrekoan zaildutakoak.<br />
Ikuspegi horretatik, galera<br />
dakarkio tradizioari». Beste<br />
alderdi batzuei ere erreparatzen<br />
die, ordea, eta, haren ustez, hedapenerako<br />
abaguneak baliatu<br />
beharra dago: «Sinesten dut<br />
elkarbizitza horretan, elkarren<br />
aberasgarri izate horretan, hedapen<br />
handiagoa lortzeko —baita<br />
nazioartean ere— eta berezko<br />
hartzaileak gehitzeko».<br />
Erakundeak laguntzaile<br />
Kubako repentismoari nortasun<br />
balio handia dagokio, eta, beraz,<br />
laguntza nabarmena eman diote<br />
erakundeek; «erabatekoa, nik<br />
uste», esan digu Papillok. Horren<br />
adierazgarri bikaina dira, esaterako,<br />
Haurrentzako Repentismo<br />
Lantegiak; hamar urte bete berri<br />
dituzte lanean, eta, guztira, badira<br />
93 herrialde osoan barrena<br />
—100 irakasle eta 1.100 ikasle (8-<br />
12 urte bitartekoak)—. Gure hizketa-lagunaren<br />
ustez, «gaur<br />
egungo repentismoak hizkuntza<br />
bera darabil osagai berritzaile<br />
nagusi gisa; hizkuntza zeinu<br />
Luis Paz Ezquivel Papillo iaz, Habanako Aberri Egunean. MIKEL MAROTTA<br />
askotarikoak sartzen dituzte gazteek,<br />
eta, hala, erabilgarriago<br />
zaie beren belaunaldikoei». Hala<br />
ere, batzuetan, badira bestelako<br />
arazo batzuk ere; esaterako,<br />
Kubako repentismoak musikaren<br />
beharra du, eta doinu askotarikoak<br />
izan ditzake; ia galzorian<br />
dago formatu tradizionala<br />
—lautea, tresa, gitarra eta perkusio<br />
txikia—, hainbat arrazoirengatik,<br />
eta ahalegin handia egiten<br />
ari dira instrumentu horiek<br />
berriro jotzen irakasteko lehenbailehen.<br />
Baina Papillok ez digu<br />
ezkutatu bere kezka: «Musika<br />
laguntzarik izan ezean, litekeena<br />
da repentismoa galzorian egotea;<br />
eragozpen handia da emanaldietarako,<br />
eta inprobisatzaile profesionalei<br />
ere eragiten die». Jakinmina<br />
sortu digu profesionalak<br />
hizpidera ekartzeak, eta kontu<br />
garrantzitsu horri buruz galdetu<br />
diogu, eta hauxe erantzun digu:<br />
«Iraultzaz geroztik, herrialdeko<br />
kultura politikaren parte da.<br />
Lehen, sortzen zitzaizkien egokieretatik<br />
bizi ziren. Orain,<br />
berriz, irratsaio ugari dituzte,<br />
hainbat telebista saio ere bai,<br />
nekazarien musikari buruzko<br />
zentro bereziak, festak, tokian<br />
tokiko jardunaldiak eta abar;<br />
repentista profesionalak aritzen<br />
dira ekitaldi horietako gehienetan,<br />
eta jardunaldi horiexek<br />
dituzte bizibide».<br />
Mundu zabaleko inprobisazio<br />
forma asko ikusitakoa eta<br />
entzundakoa da Papillo, eta,<br />
haren ustez, hauxe da garrantzitsuena:<br />
«Denok ere gauza bera<br />
egiten dugu, baina desberdin,<br />
nork bere esentzia erantsita eta<br />
ama hizkuntza erabilita. Gizakien<br />
aniztasunaren adierazpide<br />
bat da, eta forma zoragarri bat du<br />
baliabide: poesia».<br />
Bertsolaritzaz Kubatik<br />
Luis Pazek bizikizun berezi<br />
samarra izan du, bertsolariekin<br />
inprobisatzeko aukera izan baitu<br />
Euskal Herrian izan delarik eta<br />
Habanan aberri egunak antolatu<br />
dituztelarik. Gure bertsolariek<br />
zer ote duten deigarri, horrexen<br />
jakin-mina sortu zaigu. «Itxura<br />
batera sorgor dirudite, baina ezagun<br />
dute pasioz dihardutela, eta<br />
indar biziz mintzo dira beren<br />
jarrera aldeztearren; bere herria,<br />
ohiturak eta nortasuna aldezten<br />
dituela dakienari dagokion<br />
pasioz. Ez dut hizkuntza ulertzen,<br />
baina argi asko igar diezaieket<br />
hori guztia; horrexegatik,<br />
ezin hobeto ulertu ahal dute<br />
elkar hizkuntza desberdinetako<br />
Igandea •<strong>2011</strong>ko apirilaren 17a<br />
bi inprobisatzailek». Hizketaldi<br />
amaierarako, beste kontu batzuk<br />
izan ditugu hizpide. Ez, ordea,<br />
garrantzi txikiagokoak: hala nola<br />
emakumeak bigarren mailako<br />
zereginean jardun izana tradizioz<br />
repentismoan. Papilloren esanetan,<br />
emakumeek gero eta egiteko<br />
handiagoa eta agerikoagoa dute;<br />
neskatoak dira, hain zuzen ere,<br />
haurrentzako repentismo lantegietan<br />
parte hartzen dutenetatik<br />
%55, eta hori bere emaitzak ekartzen<br />
hasia da.<br />
Eta, jakina, ezin amaituko<br />
dugu inprobisazioaren poeta<br />
batekin izandako hizketaldi hau<br />
probarik eginarazi gabe. Hamarreko<br />
bat osatzeko eskatu diogu,<br />
bada. Lotsati samar irribarre<br />
egin digu, eta, segundo batzuetan<br />
bere barnera bilduta egon eta<br />
gero, hona hemen haren artearen<br />
erakusgarri bat opari:<br />
Vienes desde el Pueblo Vasco<br />
y en una improvisación,<br />
creo que desde el corazón,<br />
igual que un Fénix renazco<br />
En cantarte me complazco.<br />
Mi alma ante ti se posterna<br />
y con mi estrofa moderna,<br />
la que te sirve de arrullo,<br />
resalto ante el Pueblo tuyo,<br />
su alma de lengua materna.
Change language