martin ideni

martin ideni martin ideni

geobestbooks.files.wordpress.com
from geobestbooks.files.wordpress.com More from this publisher
12.07.2015 Views

mTargmneli anduyafar WeiSviligamomcemloba `nakaduli“ 1988w.martin ideniTavi pirvelikari amerikuli gasaRebiT gaaRo da Sevida, ymawvili kaci Sehyva,romelmac saxlSi Sesvlisas uxerxulad moixada qudi. xeSeSi tansacmeliecva am ymawvils, zRvis suni asdioda, erTbaSad amodena darbazSi romaRmoCnda, daibna, aRar icoda, sad wasuliyo, veRarc qudisTvismoexerxebina rame; is iyo, jibisken waiRo, rom im meorem gamoarTva. isewynarad da bunebrivad moxda es, rom ymawvilma xelad gaugo: `mimixvda,— gaifiqra man, — ar gamwiravs~.fexebi uneburad gaeCaCxa Wabuks, rweviT misdevda Tanamgzavrs, TiTqosiataki zRvis zvirTebiviT adi-Cadiso. es gaWimuli oTaxebi metismetadviwro Canda misi acabaca siarulisaTvis, sul imis SiSSi iyo, kars arwamosdeboda farTo mxar-beWiT an dabali buxridan Zvirfasi nivTebi arwamoexveta. dafeTebuli aqeT-iqiT exeTqeboda da amiT kidev ufrozrdida saSiSroebas, rac faqtobrivad mxolod mis TavSi arsebobda.roialsa da wignebiT daxvavebul magidas Soris eqvsi kaci Tavisufladgaeteoda, aman ki SiSis kankaliT gaiara. msxvili mklavebi mowyvetiliviTCamohkideboda, veRarc is moefiqrebina, mklavebisa da xelebisaTvis raeqna, da roca moeCvena, cali mklavi magidaze daxvavebul wignebswamovdeo, dafeTebuli cxeniviT Sexta, kinaRam roialis skami wamoayirava.win gaixeda da erTbaSad SeniSna, ra Tavisuflad moZraobda Tanamgzavri,axlaRa mixvda, rom TviTon sul gansxvavebulad dadioda, yvelasagangansxvavebulad. wamierad sircxviliT wamoenTo, Sublze simwris oflidaasxa, Sedga da cxvirsaxociT moiwminda saxe.— hei, arTur, moixede, biWo, — xumrobiT scada mRelvarebis dafarva,_ metismeti momiva ase erTbaSad. damaca, gons movego. aki geubnebodi, arwamoval-meTqi, mgoni arc Tqvenebs misdiT suli Cems sanaxavad.— kargi, Tu RmerTi gwams! — daamSvida Tanamgzavrma, — Cveni SiSi nugeqneba. ubralo xalxi varT... oho, werili momsvlia.magidasTan mibrunda, konverti gaxsna da werilis kiTxva daiwyo,damSvidebis dro misca stumars. isic maSinve miuxvda da madlobelidarCa. mixvedrili kaci iyo, gulisxmieri, da, garegnuli mRelvarebismiuxedavad, es niWi axlac gamoamJRavna. Subli moiwminda daTavSekavebulad miixed-moixeda, Tumca TvalebSi kvlav xafangiTdafeTebuli nadiris SiSi edga. ucxo garemoSi moxvda, eSinoda, ramomeliso, ra eqna ar icoda, grZnobda, rom mouxeSavad daabotebda, daimisi SiSic ar asvenebda, vaiTu marto siarulSi ki ara, yvelaferSimetyobodes es mouxeSaobao. metismetad gamaxvilebuli hqondamgrZnobiaroba, zedmeti daeWvebiT wonida yovel moqmedebas, da axlawerils zemodan malulad gamocurebuli cbieri mzera rom daiWira,guli xanjaliviT gausera. SeniSna ki es gamoxedva, magram ar SeimCnia,radgan im saganTa Soris, risi Seswavlac mas ukve moeswro, erT-erTidisciplinac iyo. siamayec daukoda am xanjalma. Tavbedi daiwyevla, aqram momiyvanao. magram Tan isic mtkiced gadawyvita _ rakiRa movedi,1

mTargmneli anduyafar WeiSviligamomcemloba `nakaduli“ 1988w.<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>Tavi pirvelikari amerikuli gasaRebiT gaaRo da Sevida, ymawvili kaci Sehyva,romelmac saxlSi Sesvlisas uxerxulad moixada qudi. xeSeSi tansacmeliecva am ymawvils, zRvis suni asdioda, erTbaSad amodena darbazSi romaRmoCnda, daibna, aRar icoda, sad wasuliyo, veRarc qudisTvismoexerxebina rame; is iyo, jibisken waiRo, rom im meorem gamoarTva. isewynarad da bunebrivad moxda es, rom ymawvilma xelad gaugo: `mimixvda,— gaifiqra man, — ar gamwiravs~.fexebi uneburad gaeCaCxa Wabuks, rweviT misdevda Tanamgzavrs, TiTqosiataki zRvis zvirTebiviT adi-Cadiso. es gaWimuli oTaxebi metismetadviwro Canda misi acabaca siarulisaTvis, sul imis SiSSi iyo, kars arwamosdeboda farTo mxar-beWiT an dabali buxridan Zvirfasi nivTebi arwamoexveta. dafeTebuli aqeT-iqiT exeTqeboda da amiT kidev ufrozrdida saSiSroebas, rac faqtobrivad mxolod mis TavSi arsebobda.roialsa da wignebiT daxvavebul magidas Soris eqvsi kaci Tavisufladgaeteoda, aman ki SiSis kankaliT gaiara. msxvili mklavebi mowyvetiliviTCamohkideboda, veRarc is moefiqrebina, mklavebisa da xelebisaTvis raeqna, da roca moeCvena, cali mklavi magidaze daxvavebul wignebswamovdeo, dafeTebuli cxeniviT Sexta, kinaRam roialis skami wamoayirava.win gaixeda da erTbaSad SeniSna, ra Tavisuflad moZraobda Tanamgzavri,axlaRa mixvda, rom TviTon sul gansxvavebulad dadioda, yvelasagangansxvavebulad. wamierad sircxviliT wamoenTo, Sublze simwris oflidaasxa, Sedga da cxvirsaxociT moiwminda saxe.— hei, arTur, moixede, biWo, — xumrobiT scada mRelvarebis dafarva,_ metismeti momiva ase erTbaSad. damaca, gons movego. aki geubnebodi, arwamoval-meTqi, mgoni arc Tqvenebs misdiT suli Cems sanaxavad.— kargi, Tu RmerTi gwams! — daamSvida Tanamgzavrma, — Cveni SiSi nugeqneba. ubralo xalxi varT... oho, werili momsvlia.magidasTan mibrunda, konverti gaxsna da werilis kiTxva daiwyo,damSvidebis dro misca stumars. isic maSinve miuxvda da madlobelidarCa. mixvedrili kaci iyo, gulisxmieri, da, garegnuli mRelvarebismiuxedavad, es niWi axlac gamoamJRavna. Subli moiwminda daTavSekavebulad miixed-moixeda, Tumca TvalebSi kvlav xafangiTdafeTebuli nadiris SiSi edga. ucxo garemoSi moxvda, eSinoda, ramomeliso, ra eqna ar icoda, grZnobda, rom mouxeSavad daabotebda, daimisi SiSic ar asvenebda, vaiTu marto siarulSi ki ara, yvelaferSimetyobodes es mouxeSaobao. metismetad gamaxvilebuli hqondamgrZnobiaroba, zedmeti daeWvebiT wonida yovel moqmedebas, da axlawerils zemodan malulad gamocurebuli cbieri mzera rom daiWira,guli xanjaliviT gausera. SeniSna ki es gamoxedva, magram ar SeimCnia,radgan im saganTa Soris, risi Seswavlac mas ukve moeswro, erT-erTidisciplinac iyo. siamayec daukoda am xanjalma. Tavbedi daiwyevla, aqram momiyvanao. magram Tan isic mtkiced gadawyvita _ rakiRa movedi,1


— dabrZandiT, mister iden. — mimarTa qalma, — rac arTurma Tqvenigmirobis ambavi gviTxra, erTi suli mqonda, manam gagicnobdiT. ramamacoba gamoiCineT...Wabukma xeli gaiqnia da SeaCera, es ra mamacoba iyoo, waiduduna, vincar unda yofiliyo, yvela ase moiqceodao. qalma Wabukis zeaweul xelze,ramdenime adgilas, jer kidev mouSuSebeli naWrilobevi SeniSna. meorexelze daxeda — imazedac aseTive naWdevebi! mere kisrisken gaeqcacnobismoyvare Tvali da iqac daunaxa naiarevi. meore naiarevi Tmidangamodioda da Sublzec aCnda, mesame — gaxamebul sayeloSi ikargeboda.mziT garujuli kiseri sayelos gaexexa da wiTeli zoli daeCnia,etyoboda, daCveuli ar iyo gaxamebul sayelos. qalma Rimili ZlivsSeikava. mis qalur Tvals arc Wabukis mdare da ulazaTod Sekerilitansacmeli gamohparvia; beWebze erTianad danaoWeboda kostiumi daaseTive naoWebi ajda saxeloebsac, romelic mklavis kunTebs gamoeburca.Tan waiduduna, es ra mamacoba iyoo, da Tan qalis mipatiJebazeskamisken gadadga nabiji. aRfrTovanebiT SeniSna, ra moxdeniliubraloebiT daeSva qali skamze, da kidev ufro airia, radganwarmoidgina, TviTon ra uSnod daabotebda. es iyo savsebiT ucnobigancda. Tavis dReSi ar dafiqrebula, uSnod davdivar Tu Snoianado.aqamde erTxelac ar mosvlia amnairi fiqri. frTxilad Camojda skamisZgideze. axla xelebi awuxebda, aRar icoda, ra moexerxebina. saiTac argaswia, yvelgan uSnod eCxireboda TvalSi. amasobaSi arTuric gavidaoTaxidan da <strong>martin</strong> idens guli Cawyda, naRvliani Tvali gaayola. suluTvistomod igrZno Tavi oTaxSi, am mibnedil gogonasTan martoddarCenilma. verc daxls xedavda, rom sasmeli moeTxova, arc patara biWiCanda sadme, rom ludisTvis gaegzavna da amiT mainc moexerxebinamegobruli saubris gabma.— kiserze naiarevi gaCniaT, mister iden, — daiwyo qalma, — etyoba,raime faTeraks gadaeyareT!— erTma meqsikelma dana damkra, qalbatono, — miugo Wabukma,gamSrali tuCebi eniT daisvela da Caaxvela, yeli Caiwminda, — magariCxubi iyo, dana rom wavarTvi, cxviris moWma damipira.ubralod Tqva es, mSralad da Seuferadeblad, magram Tvalwingaucocxlda im SexuTuli, varskvlaviani Ramis suraTi, salina krucSi:TeTrad gaWimuli sanapiro zoli, navsadgurSi Camomdgari, gaCaxCaxebuliSaqris gemebi, mTvrali mezRvaurebis Soreuli Rrianceli, mtvirTavebisriaria, meqsikelis braziT anTebuli saxe, misi Tvalebis mxecuri brialivarskvlavebis mkrTal Suqze, kiserSi liTonis Cxvleta, sisxlisTqriali, xalxis aliaqoTi da yvirili, qviSaSi mofarTxale ori,erTmaneTze gadaWdobili sxeuli — meqsikelisa da misi, — da Soridanmosuli tkbili xma gitarisa... aseTi iyo es suraTi, mogonebazec kiSeaJrJola. neta is kaci Tu moaxerxebda amis daxatvas, eger karWapi romdauxatavso, gaifiqra. marTlac rom kargi gamovidoda, _ sanapiros TeTrizoli, varskvlavebi, gaCaxCaxebuli Saqris gemebi, SuaSi ki Camuqebulibrbo, romelic moCxubrebs Semoxvevia. danac unda gamoCndeso, gadawyvita,varskvlavebis Suqze kargad gamova danis laplapi. es ise gaifiqra, —TqmiT araferi uTqvams.— cxviris moWma damipira, — gaimeora man.— o! — nazad Sehkivla qalma, da Wabukma mis metyvel saxezeSeZrwuneba SeniSna.4


TviTonac Secba erTbaSad da mziT garujul Rawvebze odnavi siwiTlemoeria, Tumca ise aewva saxe, TiTqos saqvabe oTaxSi mdgariyos, RiaRumelTan. etyoboda, danebis trialsa da saerTod aseT uxams ambebzesaubari maRali sazogadoebis qalbatonebTan ar gamodgeboda. akiwignebSic amisTana qalebi aseT rameebze ar laparakobdnen, albaT arc kigaugoniaT, amgvari ram Tu xdeba.Zlivs wamowyebuli saubari cota xniT isev gawyda. da kvlav qalmascada ganaxleba. axla meore naiarevze hkiTxa, Rawvze rom aCnda. WabukimaSinve miuxvda — cdilobs Cems enaze melaparakoso. da gadawyvita, amasrom upasuxebda, mere swored qalis enaze gadaetana saubari.— SemTxveviT momixda, — miugo Wabukma da xeli Rawvze Camoisva, —erT Rames. magar RelvaSi groti mowyda da gemis mTeli aRkazmulobacmowyvita, mavTulis bagiri gveliviT sxmartalebda, aqeT-iqiTetlaSuneboda. Zalian daqiCmaCdnen mezRvaurebi, magram veraferi gaawyves,ver moavles xeli. me pirdapir mivvardi da Cavafrindi, magram bagirmabolo moiqnia da Sig saxeSi mTxliSa.— o! — Sehkivla qalma, amjerad erTgvari TanagrZnobiT, TumcaWabukis sityvebs veraferi gaugo, pirvelad esmoda `grotica~ da`TxliSac~.— es svainberni... — scada Wabukma saubris Temis Secvla, magrampoetis gvari daamaxinja.— vina?— svainberni, — kvlav SecdomiT gaimeora Wabukma, — poeti.— suinberni, — gauswora qalma.— ho, isa, — borZikiT warmoTqva Wabukma da saxeze kvlav wamoenTo,— didi xania mokvda?— ar vici, — miugo qalma da gakvirvebiT miaSterda, — mokvda gana?arc ki gamigia. Tqven sad gaicaniT?— TvaliTac ar minaxavs, — iyo pasuxi, — manam Tqven SemoxvidodiT,ramdenime leqsi wavikiTxe, eger magidaze rom wignia. es aris da es.mogwonT misi leqsebi?qali cocxlad da Tavisuflad laparakobda im Temaze, rac TviTonWabukma SearCia. amitom ufro meti Tavisufleba igrZno Wabukma, xalvaTadgasworda, ukan gadaawva savarZels, oRond saxelurebze mainc magradhqonda xeli Cafrenili, TiTqos eSinia, ar gamomecalos da Zirs ardavenarcxoo. moaxerxa, qali sakuTar enaze aemetyvelebina, da manam igisxapasxupiT laparakobda, Wabuki daZabuli usmenda, magram bevri ucnobisityva, rac ase Tavisuflad wydeboda qalis bages, mas ar esmoda,calkeuli SeniSvnebi da naazrevic savsebiT ucxo iyo, magram maincaiZulebda Wabuks, yuradReba daeZaba da ufro Cahkvirveboda. ai,gonebrivi cxovreba, gaifiqra man, ai namdvili silamaze — sanukvari dasaarako, rac mas sizmarSiac ar molandebia. sakuTari Tavic gadaaviwyda,xarbi TvalebiT misCereboda qals. ai, risTvis Rirs sicocxle, Sroma,brZola da... sikvdilic ki. wignebi ara tyuian. marTla yofilan aseTiqalebi. aha, erTi maTgani, qalma frTebi Seasxa mis ocnebas, didi,ganaTebuli ekrani gadauSala win, romelzedac siyvarulis, silamazisada gmiruli saqmeeebis gamomxatveli veeba gamosaxulebani moZraobdnen —da yvelaferi es fermixdili qalis, oqros patara yvavilis gulisTvisxdeboda. am mocaxcaxe siluetebsa da zRaprul miraJs iqiT ki igiSehyurebda xorcSesxmul qmnilebas, namdvil qals, romelic iqve ijda daliteraturasa da xelovnebaze laparakobda. gulisyuriT usmenda da5


xarbad misCereboda, angariSsac ar uwevda imas, rom Tvalebi mamakacurigznebiT anTeboda. qals saamiso gamocdileba ara hqonia, magram qalurigumaniT igrZno Wabukis mgznebare gamoxedva. aqamde erTxelac ar Seexedamamakacs ase misTvis, da daibna, ena aeria, gaCumda, msjelobis Zafiaeburda. am kacma erTbaSad SeaSina da Tan, aseTi xarbi cqeriT, jerargancdili siamovnebac mohgvara. aRzrdiT gamomuSavebuli sifrTxileqals ukarnaxebda, morideboda im idumal, Semparavsa da saSiS cTunebas,magram instinqti mTeli xmiT rekda mis arsebaSi, aqezebda, yovelgvarizRude gadaelaxa, da ucxo samyarodan movlenil, WrilobebiTxelebdaseril, gaxamebul sayelos SeuCvevlobiT kisergaxexil, mouxeSavWabuks Sehgebeboda, romelsac zedve aCnda tlanqi da gauxarebelicxovrebis mTeli manki da biwiereba. qali faqizi iyo da axla essifaqize masve amxedrebda. magram igi amave dros qali iyo, da qalisparadoqsuli bunebis Secnoba swored axlaxan daewyo.— erTi sityviT... rao, ras vambobdi? — erTbaSad gauwyda saTqmelida Tavis dabneulobaze TviTonve mxiarulad gaecina.— Tqven ambobdiT, es suinberni imitom ver gaxda didi poeti, rom... daaq SeCerdiT, qalbatono, — esa Tqva da uceb TiTqos SimSilma wamouara,qalis sicilze tanSi sasiamovno Jruantelma dauara. vercxliviTwkrialebs, vercxlis zariviT, gaifiqra man. da erTbaSad, sul erTiswamiT, igi Soreul qveyanaSi gadavida: ijda iq vardisfrad SefeTqilalublis ZirSi, papiross abolebda da indur wowola eklesiidan zarisxmas ismenda, rac Calissandlebian mlocvelebs salocavad uxmobda.— ho... gmadlobT, — miugo qalma, _ suinberni didi poeti ver gaxda,marTali Tu gindaT, imitom, rom... tlanqia. ramdeni leqsi aqvs iseTi,wakiTxvac ar SeiZleba. namdvili poetis yoveli striqoni momxiblavisimarTliT aris gamsWvaluli, da rac ki adamians amaRlebuli dakeTilSobiluri moepoveba, imas exmaureba xolme. erT striqonsac veramoiReb didi poetis Semoqmedebidan, es iqneboda udidesi danaklisimTeli msofliosaTvis.— me ki Zalian kargi momeCvena, _ gaubedavad Tqva Wabukma, — Tumcasul erTi-ori leqsi wavikiTxe. verc warmomedgina, aseTi... aseTi saSineliTu iyo. albaT sxva wignebi aqvs aseTi.— mag wignidanac, Tqven rom kiTxulobdiT, ramdensac gindaTamoiRebT da mainc araferi daakldeba, — mtkiced da gadaWriT ganacxadaqalma.— etyoba, me ar Semxvda is leqsebi, — upasuxa Wabukma, — rac mewavikiTxe, didebuli iyo. naTeli da brwyinvale, guli gaminaTa dagamixalisa, TiTqos mze yofiliyos an Suqura. me ki ase momeCvena da...etyoba, leqsebisa bevri araferi gamegeba, qalbatono.morcxvad SeCerda. igrZno, rom areulad bluyunebda da saSinladSewuxda. rac axla man waikiTxa, imaSi cxovrebis mTeli elvareba dasidiade gamosWvioda, magram sityvebi ar eyo am azris gamosaxatavad.rasac grZnobda, imisi gamoTqma ar SeeZlo, ucxo gemze moxvedrilmezRvaurs vgavaro, fiqrobda, sibneleSi aqeT-iqiT vawydebi dadavborialebo. ase iyos, gadawyvita man, miT ufro saWiroa axal samyarosgavecno! erTxelac ar momxdara, gulSi rame amoeWras da arSeesrulebinos. axla ki dro dadga, ise Seeswavla Tavisi fiqrebisa dagancdebis gadmocema, rom ager am qaliSvilisTvis gaegebinebina. mTelihorizonti dauCrdila am qalma.— ager, Tundac longfelo... — daiwyo qalma.6


— ramden xans unda vimecadino, rom universitetSi movxvde?qalma gadawyvita gaemxnevebina codnasmowyurebuli Wabuki da upasuxa:_ eg imazea damokidebuli, aqamde ramdeni giswavliaT. saSualoskolaSi sul ar yofilxarT? Tumca saidan iqnebodiT? arc dawyebiTiskola dagimTavrebiaT?— ori weliwadiRa maklda damTavrebas, Tavi rom davanebe, — miugoWabukma, — ise ki, mudam qebas vimsaxurebdi.da baqiaobisaTvis sakuTar Tavze gulmosulma, ise mouWira xelisavarZlis saxelurebs, rom TiTebma texa dauwyo. imave wuTSi WabukmaTvali mohkra meore qals, romelic oTaxSi Semodioda. gogona xeladwamoxta skamidan da mkvircxlad miegeba axalSemosuls. qalebmaerTmaneTs akoces da, welze xelmoxveulebi, Wabukisaken gaemarTnen. dedaiqneba, gaifiqra man. qera qali iyo, maRali, moxdenili, warmosadegi dalamazi. tansacmelic saxlis Sesaferi ecva. kabis koxta zolebi TvalSisasiamovnod moxvda Wabuks. scenaze nanaxi qalebi moagona qalmac daimisma morTulobamac. mere isic gaaxsenda, rogor naxa aseTive didebuliqalbatonebi londonis Teatrebis SesasvlelTan, rogor TvaldaWyetiliSehyurebda maT da mere rogor gaaCiqCiqa policielma gareT, wvimaSi.bolos mogonebam iokohamis grand-otelSi gadaafrina — iqac moukravsTvali aseTi qalbatonebisaTvis. da uceb Tvalwin iokohamis navsadgurisada TviT qalaqis aTasferadi suraTebi auelvarda. magram Tavs Zaladaatana da mogonebaTa kaleidoskopi xeladve daxura, mTeli gulisyuriam axal movlenaze daZaba. icoda, rom qalis gasacnobad undawamomdgariyo. ZlivZlivobiT wamoiwia, Sarvali muxlebze gamoebera,xelebi sasacilod Camoekida, axali gansacdelis molodinSi SubliSeeWmuxna.Tavi meoresasadilo oTaxSi gasvla saSineli satanjveli gamodga WabukisaTvis.fexebs Zlivs miaTrevda, bancalebda, sacodavad irweoda, aRar egona,meore oTaxSi Tu gaaRwevda. magram rogorc iqna gaaRwia da axlasufrasTan ijda qaliSvilis gverdiT. zedized Camwkrivebulma dana-Cangalma daafrTxo: raRac gamoucnob safrTxes umzadebdnen isini.monusxuliviT dahyurebda Wabuki, manam Tvali ar auWrela maTmabrWyvialma, da am elvare fonze gemis bani ar gamoesaxa — ager SaSxsSemosxdomian isa da misi amxanagi mezRvaurebi, jibis dana moumarjvebiaTda arxeinad Seeqcevian, TiTebsac kargad axmaren; an arada Tunuqisjamidan rkinis dagrexili kovzebiT muxudos sqel sups xvrepen. cxvirSidampali xorcis suni scems, yurebSi ki, gemis WrialTan erTad,mezRvaurebis piris wklapuni Caesmis. kargad daakvirda am mezRvaurebs daaxlaRa mixvda, rom isini RorebiviT Tqvlefdnen. ara, sifrTxilemarTebs aq. piri ar unda awklapunos. gulisyuriT unda iyos.miixed-moixeda. mis pirdapir arTuri da imisi Zma normani isxdnen.maSinve is gaifiqra _ am gogonas Zmebi ariano, da gulSi maT mimarTgansakuTrebuli siTbo CaeRvara. rogor uyvarT erTmaneTi da-Zmebsa dadeda-Svilebs! gaaxsenda, rogor Sexvda qali dedas, rogor akoceserTmaneTs da xelgadaxveulebi misken wamovidnen. mSoblebsa da SvilebsSoris aseTi sinaze ucxo iyo im samyarosaTvis, romelsac WabukiekuTvnoda. axal aRmoCenasa hgavda, imis utyuar niSans, Tu raamaRlebuli grZnobebisaTvis mieRwia am sazogadoebas. jer xom wamierad8


Seavlo Tvali am samyaros, da yvelaze ufro swored eg moewona. guliauCqrolda, pativiscemisa da sinazis grZnobiT ganimsWvala. Tavisi dReda moswreba namdvil siyvaruls iyo danatrebuli, mTeli arsebiTswyuroda, Sinagan moTxovnilebad hqonda gadaqceuli; magram erTxelacar Rirsebia es grZnoba da martoobaSi guli gaqvaveboda. Tumca Tavadara hqonia Segnebuli, ase Tu saWiroebda siyvaruls. arc amJamadugrZvnia es. ubralod, dainaxa siyvaruli da guli auCqrolda, moewona,brwyinvale da amaRlebuli eCvena.esiamovna, rom mister morzi Sin ar iyo. jer isic ra Zneli gamodga,rom erTbaSad ruTsac gaecno, mis dedasac da normansac. arTurs, ase Tuise, ukve icnobda. mamis gacnobac _ metismeti iqneboda. amdeni jafa CemsdReSi ar damdgomiao, fiqrobda. yvelaze mZime samuSaoc ki, amasTanSedarebiT, bavSvur TamaSad Canda. Subli daenama, amdeni uCveulodaZabulobisagan perangi ofliT gaewuwa. ise unda eWama sadili, rogorcTavis sicocxleSi erTxelac ar uWamia, raRac ucnauri iaraRebi undaexmara, malulad unda edevnebina Tvalyuri sxvebisaTvis da enaxa, rogorWamdnen, rogor iqceodnen. uwyvetad momdinare STabeWdilebebis niaRvariunda Seewova da SeeTvisebina, aewon-daewona, Tavisi adgili mieCinayvelasaTvis. Tan imasac grZnobda, rogor gaSmagebiT miuwevda guliaxalgacnobil qaliSvilisken, romelsac mTeli misi arseba raRacbundovani da mtkivneuli mRelvarebiT aeforiaqebina; gulSi daokebulisurvili Cxvletda, TviTonac im sazogadoebaSi gareuliyo, sadac esqali trialebda, da gonebas Zabavda, gamwarebiT fiqrobda, bundovangegmebs awyobda, rogor moexerxebina es. mopirdapire mxares mjdarnormans, an romelime sxvas rom gadaxedavda malulad, raTa gaego,romeli danisa Tu Canglis aReba iyo amJamad saWiro, Tan gonebis TvaliTmisi saxis nakvTebs akvirdeboda da imaxsovrebda, Tavisda uneburadcdilobda gamoecno, ra damokidebuleba hqonda am gogonasTan. undaelaparaka, unda moesmina, ras eubnebodnen mas, an sxvebi erTmaneTSi raslaparakobdnen, unda epasuxa, roca hkiTxavdnen rames, da erTTavaddaZabuli unda yofiliyo, rom Tavisufal laqlaqs daCveul enas uxamsirame ar wamoeyrantalebina. amden davidarabas erTi gansacdeli kidevdaemata: sad iyo, sad ara, uceb msaxuri gamoCndeboda xolme, fexakrefiTwamovidoda da zed skamTan aetuzeboda, ganuwyvetel saSiSroebas uqadda,saSineli sfinqsiviT iseT amocanebs aZlevda, rac dauyovneblivgadawyvetas moiTxovda. da kidev erTi akviatebuli mtanjveli fiqri,romelic mTeli sadilis ganmavlobaSi vera da ver moiSora — TiTebiswasaban patara jamebs rodis Semoitanen, an rogoria neta is jamebio.sadRac gaegona aseTi jamebis arseboba da eloda, adre Tu gvian, iqneb amwuTSiac ki, Semoitanono, sakuTari TvaliT naxavda; bolos da bolos,iseT ojaxSi iyo, sadac am jamebs waramara xmarobdnen, da, ager,TviTonac Cahyofda Sig TiTebs. magram yvelaze didi sazrunavi mainc isiyo da yvelaze ufro is fiqri ar asvenebda, Tu rogor sWeroda Tavi amxalxSi? ra eqna, rogor moqceuliyo? Tavs imtvrevda, simwris oflSicuravda, cdilobda, rogorme es amocana gadaewyvita. zogjer sulmoklesurvili wamouvlida _ tolad moeCvenebina Tavi, magram meore, kidevufro laCruli mosazreba maSinve daTrgunavda — ar gamogiva, uaresadSercxvebio: TvalTmaqcobas ara yofila daCveuli da tyuilad Tavsgaisulelebda.am fiqrebSi garTulma, sadilis pirveli naxevari ise gaatara, romgaregnuli simSvide ar daurRvevia. ra icoda, rom am simSvidiT arTuris9


sityvebs aqarwylebda, romelmac wina dRiT Tavisianebs ganucxada —xval, sadilad erTi veluri adamianis moyvanas vapireb da nuSegeSindebaT, saintereso veluriao. maSin ras ifiqrebda <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>,rom am qalis Zma aseT Ralats gaswevda, miT umetes mas Semdeg, racWabukma gansacdelisagan ixsna igi. ase rom, sufras ujda, TavisivemouxeSaobis gamo simwris oflSi curavda da Tan moxibluli iyoyvelafriT, rac irgvliv xdeboda. mTel Tavis sicocxleSi pirveladaxlaRa mixvda, rom Wama marto SimSilis mokvla ki ar yofila, aramedraRac ufro meti. aqamde arc ki ukvirdeboda xolme, rasa Wamda. saWmeli— saWmeliao, fiqrobda. magram aq, am sufrasTan, igi darwmunda, romWamasac SeiZleboda esTetikuri funqcia hqonoda da gaixara, radganyovelgvar silamazes Tayvans scemda. da gana marto esTetikuri funqcia— inteleqtualuric! goneba daeZaba. ismenda sityvebs, risic mas araferigaegeboda, an mxolod wignebSi Tu hqonda amokiTxuli, mosmeniT ki TavisdReSi ar moesmina. aq ki, am sakvirvel ojaxSi, am qalis ojaxSi, iseTavisuflad isrodnen amgvar sityvebs, rom Wabuks siamovnebis Jruanteliuvlida. mTeli romantika, silamaze, yvelaferi is amaRlebuli, rac masmxolod wignebSi amoekiTxa — Turme sinamdvile yofila. iseT iSviaT,netar wuTebs ganicdida Wabuki, roca adamianis ocnebas sizmrissaburveli Camoexsneba xolme da sinamdviled iqceva.arasodes ase amaRlebulad ar ugrZvnia Tavi, da cdilobda naklebiyuradReba mieqcia; ismenda, akvirdeboda, guli siamovnebiT evseboda;SekiTxvebze mokled upasuxebda xolme; `diax, miss~, `ara, miss~ _ rocaqali TviTon hkiTxavda rames; an `diax, mem~, `ara, mem~, roca qalis dedaSeekiTxeboda. cdilobda Tavi Seekavebina da enaze momdgari sityvebiT armiemarTa ZmebisaTvis — `diax, ser~, `ara, ser~, rac mas sazRvaosamsaxuris discipliniT hqonda Sesisxlxorcebuli. grZnobda, rom esSeuferebeli iqneboda, damcireba gamovidoda, Tavis damcireba kiarasdidebiT ar SeiZleboda, Tuki marTla lamobda qalis gulismonadirebas. siamayec amasve ukarnaxebda. `RmerTma Semarcxvinos~,gaifiqra man erTi piroba, `amaTze uaresi Tu viyo! Tu viswavlo!~ magramimave wuTSi, roca qali an deda `mister idens~ etyoda, gamomwvevi siamayexeladve aviwydeboda da siamovnebisagan Tvalebi gaubrwyindeboda. esecxom civilizebuli adamiania! ai, Tu ara _ ager, gverdiT mosjdomiaxalxs, romelTa arseboba man mxolod wignebiT icoda, da maTTan erTadsadils Seeqceva. TviTonac wignebSi warmoedgina Tavi da akinZultomebSi, nabeWdi furclidan furcelze, arxeinad daabotebda.arTuris varaudi sul gaaqarwyla Wabukma — axla, sufrasTan, uwyinarkravs ufro hgavda igi, vidre velur adamians. ijda da gamwarebiTimtvrevda Tavs, ra eqna da rogor moqceuliyo. sinamdvileSi, uwyinarikravi sulac ar yofila da meorexarisxovani roli odnavadac aregueboda mis Zlier bunebasa da maRal miswrafebebs. laparaks erideboda,mxolod maSin gaiRebda xmas, roca sxva gza ar iyo, da sasadilo oTaxSigasvlas hgavda misi metyveleba: imgvaradve borZikobda, dabancalebda daSiSis kankaliT arCevda sityvebs Tavis mravalenovan leqsikonSi,yoymanobda — vaiTu, am saubrisTvis Sesaferi sityvebi saTanadod vergamovTqvao, sxva sityvebi ki am xalxisTvis gaugebari an tlanqigamomdgariyo. mosvenebas ar aZlevda imis fiqri, vaiTu aseTmasifrTxilem da enis amgvarma dabmam sasacilo gamxadoso; xels uSlidaTavisi namdvili azri da Sexeduleba gamoeTqva. Tanac Tavisi laRibunebis aseTi ZaldatanebiTi SezRudva imgvaradve aRizianebda, rogorc10


Cemi namdvili saxe gamovaCinoo. axla ver auwyobs amaT enas, magram dromova da amasac moaxerxebs. es mtkiced gadawyvita. Tumca arc manamdeijdeba munjiviT, isic Caereva saubarSi, Taviseburad ilaparakebs, cotaufro mozomilad, raRa Tqma unda, rom amaTac gaagebinos saTqmeli daTan metismetad ar SeaSfoTos. amas garda, arc is iqneba swori, sulCumad ijdes da xalxs afiqrebinos, yvelaferi esmiso, maSin rodesaczogierTi ram iqneb ar esmodes. amitomac iyo, rom, roca Zmebiuniversitetis ambebsa yvebodnen da laparakSi ramdenjerme axsenes sityva`trigi~, <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> Tavisi gadawyvetilebis erTguli darCa da hkiTxa:— `trigi~ ra aris?— trigonometria, — miugo normanma, — maTis umaRlesi dargi.— `maTi~ raRaa? _ aRar moeSva Wabuki da normans Rimilic kimohgvara.— maTematika — ariTmetika, — upasuxa man.<strong>martin</strong> idenma Tavi daaqnia. aha, erTbaSad gadahkra Tvali sibrZnisusazRvro siRrmeebs da savsebiT realuri eCvena. misi warmosaxvisaraCveulebrivi Zala abstraqtul movlenebs konkretuli formiTaRiqvamda. trigonometriam, maTematikam da codnis mTelma im sferom,rasac es sityvebi moicavda, Wabukis alqimikurad mowyobil tvinSiraRacnairi peizaJis gamosaxuleba miiRo. xedavda mwvaned moxasxasefoTlebs. tyis qaSanebs — zogan Tanabari SuqiT ganaTebuls, zogantotebSi gamoWrili sxivebiT aelvarebuls. ufro moSorebiT yvelaferimowiTalo nislSi gaxveuliyo, xolo am nisls iqiT, icoda, romromantikuli momxiblaobiT gabrwyinebuli ucnobi samyaro iwyeboda.RvinosaviT aTrobda es xilva. farTo moqmedebis asparezi iyo, sadacTavsac bevri saqme gamouCndeboda da xelsac. es iyo samyaro, romelicmas unda daepyro. da myisve, misi cnobierebis miRma, axalma azrmagaielva: am qalis gulisTvis unda daipyros!.. am SroSaniviT TeTri qalisgulisTvis, ager gverdSi rom uzis.es elvare zmaneba arTurma daungria da gaufanta, romelic mTelisaRamo sul imis cdaSi iyo, SinaurebisaTvis namdvili veluri eCvenebina.<strong>martin</strong> idenma weRandeli gadawyvetileba gaixsena. pirvelad axlaRadaemsgavsa Tavis Tavs _ jer daZabulad, mere ufro Tavisuflad, boloski Semoqmedis sixaruliT moculi laparakobda, sxvebsac ise gadauSalacxovrebis calkeuli suraTebi, rogorc Tavad hqonda gancdili dadanaxuli. `alkionze~ — kontrabandistebis gemze — muSaobdamezRvaurad, roca es gemi sabaJos moxeleebma daakaves. yvelafersfarTod xedavda Wabuki da unari hqonda aseve farTod eambna nanaxi.cocxlad daexata aboboqrebuli zRva, talRebSi moqanave gemi damezRvaurebi. warmosaxvis didi Zala sityvebSiac gadmoitana da sxvebsaccocxlad ganacdevina is, rac sakuTari TvaliT enaxa. mxatvris maxvilialRoTi mas SeeZlo auracxeli movlenisa da wvrilmanisagan yvelazemkafio da cxovelmyofeli SeerCia. Tavisi tlanqi mWevrmetyvelebiT,mgznebarebiTa da ZlierebiT sxvebic gaitaca. zogjer Tu naambobismZafri sicxade da gamoTqmis sitlanqe SeaZrwunebdaT, samagierod, amsitlanqes maSinve mohyveboda xeladve namdvili silamaze, xolocalkeuli ambis tragikulobas xeladve anelebda mezRvaurTa aTasnairaddaxvlarWnil-dagrexili xumrobani.manam Wabuki laparakobda, qali aRgznebuli TvalebiT Sehyurebda.Wabukis cecxli masac aTbobda. axlaRa mixvda, rom mTeli Tavisi dRe damoswreba erTxelac ar ugrZvnia aseTi siTbo. uneburma survilma moicva12


— zed mihkvroda am anTebul, mogizgize vaJkacs, romelic vulkanismsgavsad afrqvevda Zalas, jansa da energias. iseTi Zlieri iyo essurvili, rom Tavs Zlivs iWerda. magram Tan meore, sawinaaRmdego Zalaukan eweoda: zizRs aRuZravda es dasaxiCrebuli xelebi, romelTaccxovrebiseuli WuWyi kansa da xorcSi gasjdomoda, es sayelosagangaxexili kiseri, gamoberili kunTebi... afrTxobda Wabukis mouxeSaoba.yoveli tlanqi sityva yurSi ekaliviT esoboda, misi cxovrebis yovelitlanqi epizodi gulze laxvariviT ecemoda. da isev Seunelebeli ZaliTizidavda Wabuki. namdvilad eSmaki Casaxlebia sulSi, sxvas ras SeiZlebaaseTi Zala hqondeso, gaifiqra qalma. yvelaferi, rac aqamde mtkicedhqonda CaWdobili gonebaSi, axla erTbaSad Seirya. romantikuliTavgadasavlebiTa da faTerakebiT savse cxovreba Wabukisa yvelafersTavdayira ayenebda qalis SegnebaSi. ise agdebulad axsenebda xolmeWabuki gansacdels, ise sicilad uCanda sicocxle, rom qalsac SeecvalaSexeduleba: maS, cxovreba arc ise seriozuli da rTuli yofila,saTamaSos ufro hgavs — gahkravs, gaiTamaSeb, udardelad gaatarebwuTisofels da bolos ise moiSoreb, rom guli arc dagwydeba. `maS,Senc iTamaSe!~ eubneboda qals Sinagani xma. `Tuki ase guliT gwadia,barem Caexute da miekari, eg Seni xelebi kiserze moxvie!~ lamis iyvira,aseTi qarafSutuli fiqri rom mouvida, magram amaod cdilobda Tavisididi kultura da siwminde gaeTvaliswinebina, mTeli Tavisi upiratesobadaepirispirebina WabukisaTvis. irgvliv miixed-moixeda da SeniSna, romsxvebic gatacebiT usmendnen; Tumca Zalian Sewuxdeboda, rom dedisTvalebSiac ar SeeniSna SiSi, _ marTalia, aRtacebuli SiSi, magram SiSimainc SiSia. es kaci namdvilad boroti sulia, wyvdiadidan mosuli.etyoboda, es dedasac SeeniSna, da deda ara cdeboda. mzad iyo, amsaqmeSiac erwmuna dedis Sexeduleba iseve, rogorc yovelTvis swamda.Wabukis cecxli qals metad aRara swvavda, da SiSic erTgvaradgaunelda.nasadilevs qali roials miujda, Wabuks musika moasmenina. bundovanmasurvilma wamouara, gamomwvevi sikekluciT daekra da amiT kidev ufroRrma moeCvenebina is ufskruli, rac maT erTmaneTisagan aSorebda.TiTqos komblad iqca es musika da Wabukis Tavze mxecuri gacofebiTdatrialda: gaayrua, daaretiana, magram amave dros aRagzno da aaforiaqa.<strong>martin</strong>i mowiwebiT Sehyurebda qals. ufskruli mis warmodgenaSiac isevegafarTovda, rogorc qalisaSi. magram miT ufro aRagzno survilma,gadaelaxa igi da qali daepyro. mgrZnobiare kaci iyo, sicocxliT savse,ar SeeZlo mTeli saRamo mjdariyo da ufskrulisaTvis ecqira, miTumetes, roca musikasac ismenda. Zalian uyvarda musika, magram sasmeliviTmoqmedebda — aRagznebda, simxnes matebda, frTebs Seasxamda da casmoatarebda RrubeliviT. yoveldRiuri cxovrebis WuWys aviwyebda, sulssilamaziTa da mSvenierebiT uvsebda. WabukisaTvis gaugebari iyo, rasukravda qali. es ar hgavda pianinoebis JRaruns, rac mas iaffasiansacekvao darbazebSi moesmina, arc spilenZis sasule sakravebis zrials.magram wignebSi amoekiTxa, rom amgvari musikac arsebobda, da sworedaseTad irwmuna is, rasac axla ismenda, dasawyisSi TiTqos asxvavebdagamokveTil martiv ritms, magram maleve aireoda da ibneoda. zogjerTiTqos Sinagan xmas aayolebda motivs, magram bgerebis qaosSigaiburdeboda, savsebiT gaugebari xdeboda da rogorcsayrdengamoclili simZime, miwaze ecemoda.13


erTi piroba moeCvena, Cemi gamasxaraveba xom ar ganuzraxavTo. mtruliganwyobileba SeniSna qals da scada gamoecno, ras ambobdnen misiTiTebi, roca klaviSebs ecemodnen. maleve moiSora es uRirsi daarasarwmuno fiqri da ufro Tavisuflad mieca musikas. kvlav ZveliaRfrTovaneba daeufla. sxeulma wona dakarga, haerovan arsebad iqca.Tvalebi didma sikaSkaSem gauciskrovna, irgvliv yvelaferi gaqra dagauCinarda, TviTonac haerSi aizida, zemodan dafrenda samyaros — Zvelsaocnebo da sanetaro samyaros. nacnobi da ucnobi movlenebi erTmaneTSisizmariviT airia. Sedioda mziT gadaxrukuli ucnobi qveynebisnavsadgurebSi. daabotebda sabazro adgilebSi, yovlad ucnaur da ucnobvelurTa Soris; kvlav uRitinebda cxvirSi kunZulebidan gamoWrilisurneli saneleblisa; es bevrjer ganucdia zRvaze, SexuTul RameebSi...ha, grZeli tropikuli dReebi da samxreT-aRmosavleTis pasatebTanbrZola! palmebiT Semkuli pawawina marjnis rifebi xan amoyofen Tavsfiruzisfer ikeaneSi, xan isev gauCinardebian; fiqriviT swrafi suraTebierTmaneTs enacvlebian. ager rom uceb cxens moaxteba da mziT garujuludabnoSi gaijiriTebs, meore wamSi xvatSi dgas da mzis simxurvaliTgavarvarebuli haeris miRma, sikvdilis xeivanSi, TeTrad moelvareakldamas dascqeris; an yinulovan okeaneSi micuravs naviT da niCbebsgametebiT usvams, irgvliv ki mzeze moelvare yinulis didi kunZulebiwamomarTulan; qoqosis palmis ZirSi wamowolila, marjnis kunZulze, daqvemoT talRebi nazad etlaSuneba napirs; ager, odesRac daRupuli gemisConCxi lurji aliT iwvis da mis Suqze mocekvaveebs ferxuligaumarTavT, sasiyvarulo simReris gamayruebel yiJinaze, havauri gitariswkrialsa da dolis braxunze gamwarebiT cekvaven `hulas~. vnebianitropikuli Rame iyo. iqiT ki, moSorebiT, vulkani aWrila varskvlavebSi.maRla fermixdili axali mTvare micuravs da cis dasalierze samxreTisjvris Tanavarskvlavedi cimcimebs.TiTqos qnarad iqca: rac sicocxleSi naxa da gamoscada, simebi iyo,xolo es musika — qari; Searxevda xolme qari simebs da xeladmogonebebsa da ocnebebs wamoSlida. gana marto grZnobda amas Wabuki:Tavisi gamosaxuleba da feri eZleoda yvelafers, raRac jadosnuriZaliT xorcs isxamda, iwmindeboda. warsuli, awmyo da momavalierTmaneTSi airia. Sedioda am did, mcxunvare qveyanaSi da gmirulsaqmeebs sCadioda — am qalisaTvis, am qalis mosapoveblad, masTanerTadve: mouxvevia qalisaTvis xeli da Tavisi ocnebis samyaroSidaacurebs.qalma cerad gaxeda Wabuks da mis saxeze TiTqmis yvelaferi eswaikiTxa. sul sxva elferi miscemoda saxes; didroni, moelvare TvalebiTiTqos bgerebis saburvels hkveTdnen da imis miRma cxovrebis mTelmCqefarebasa da ocnebis bumberaz moCvenebebs Wvretdnen. qali saxtaddarCa. tlanqi da mouxeSavi Wabuki sadRac gamqraliyo. ulazaTodSekerili tansacmeli, dasaxiCrebuli xelebi da mziT garujuli saxeiqve iyo. magram es axla TiTqos cixis gisosebad iqca, xolo am gisosebsiqiT xedavda didi sulis adamians, usityvosa da damunjebuls, radganbages ar SeeZlo gadmoeca misi namdvili gancdebi. es mxolod erTiwamiT moeCvena ase; mouxeSavi-mouqneli Wabuki xeladve dabrunda da qalsTviTonve gaecina Tavisi fantaziis ucnaur TamaSze. Tumca STabeWdilebaim wamieri xilvisa kvlav darCa. da roca, bolos, Wabuki uxerxulirxeviT miuaxlovda gamosamSvidobeblad, qalma mas suinbernisa dabrouningis wignebi aTxova — swored axla swavlobda igi brouningis14


Semoqmedebas. saxeze wamowiTlebulma Wabukma madloba Zlivs amoRerRada am wuTSi qals igi patara biWad moeCvena, uneburad dedobrivi sinazeda sibraluli igrZno. erTbaSad daaviwyda misi mouxeSaobac, SeboWilisulic da is mamakacuri gamoxedvac, rac qals erTdroulad axarebda daafrTxobda kidec. axla igi patara biWsRa xedavda, romelmac ise magradCamoarTva Tavisi gaxexeSebuli xeli, lamis kani gauxexa, da enisborZikiT uTxra:— yvelaze SesaniSnavi dRe iyo Cems cxovrebaSi. SeCveuli ara varamisTana rameebs... — umweod miixed-moixeda, — arc xalxsa da arcamisTana saxls. sul axali ram aris CemTvis... da Zalianac momwons.— imedi maqvs, kidev moxvalT, — uTxra qalma, roca Wabuki ZmebsemSvidobeboda.Wabukma qudi Camoifxata, kari rxeviT gaiara da gavida._ ras ityvi? _ hkiTxa das arTurma.— Zalian sainteresoa... TiTqos ozonis nakadi SemoiWrao, — upasuxaqalma, — ramdeni wlis iqneba?— ocis... TiTqmis ocdaerTisac. swored dResa vkiTxe. ar megona, aseaxalgazrda Tu iyo.sami wliT ufrosi vyofilvar, gaifiqra qalma da Zmebs akoca, RamemSvidobisa usurva.Tavi mesame.kibeze rom eSveboda, <strong>martin</strong> idenma paltos jibeSi Caiyo xeli,papirosis qaRaldis nagleji da erTi mwikvi meqsikuri TuTuni amoiRo,sigareti gaaxvia. kvamli Rrmad CaisunTqa filtvebSi da dinjad amouSva.— saocaria! — gakvirvebiTa da aRtacebiT wamoiZaxa man. — saocaria!— gaimeora da cota xnis Semdeg kidev waibutbuta: — saocaria! — meregaxamebuli sayelo moiglija da jibeSi Caitena. civi wvima crida, magramWabukma qudi mainc moixada, SiSveli Tavi SeuSvira, sakinZi gaixsna,TavisTvis miirweoda, irgvliv verafers amCnevda, bundovnad grZnobdawvimas. agznebuli iyo, axlaxan nanaxi da gancdili suraTebi utrialebdaTavSi.aha, Sexvda iseT qals, romelzedac, marTalia, bevri ar uocnebia, —saerTod, cotas fiqrobda xolme qalebze, — magram eloda, grZnobda,rom odesme Sexvdeboda. sufraze gverdiT ejda am qals, xeliT Seexo,TvalebSi Caxeda da mSvenieri suli dainaxa, iseTive mSvenieri, rogoricmisive Tvalebi iyo, saidanac sulis silamaze gamoukrToda, rogorcsxeuli, romelSiac am suls daesadgurebina. sxeuli arc ki gaxsenebia amqalisa da es pirvelad moxda mis cxovrebaSi, radgan aqamde mxolodsaamisod ainteresebda qalebi. sxeulic sul sxvagvari hqonda. Wabuks verwarmoedgina, raime seni an sxva ram Cveulebrivi sisuste Tu gaekarebodamas. gana marto sulis sadguri iyo es sxeuli. ara — ufro meti. igimisive sulis gamosxiveba iyo, misi RvTaebrivi arsebis uwmindesi daumSvenieresi xorcSesxma. es rom gaifiqra, erTbaSad gaefanta ocneba daufro fxizel fiqrs daubrunda. aqamde, — gind pirdapir exsenebinaT,ginda gadakvriT, gind ise mieniSnebinaT, — RvTaebrivis arsi gaugebariiyo misTvis. arafris RvTaebrioba ara swamda. saerTod, RmerTic araswamda; sulier mamebs, romlebic sulis ukvdavebas RaRadebdnen xolme,gulianad dascinoda. saiqios arseboba ara sjeroda; saaqaoa yvelaferi,fiqrobda igi, saaqao da awmyo — danarCeni maradiuli wyvdiadia. magram15


ac axla qalis TvalebSi dainaxa, namdvilad suli iyo, ukvdavi suli,maradiuli suli. aqamde arc erT adamians — arc qalsa da arc kacs —sababi ar miucia misTvis ukvdavebaze efiqra. am qalma ki STaagona.Sexvda Tu ara, maSinve idumali xmiT wasCurCula es. axlac, midiodaquCaSi da Tvalwin qalis saxe ubrwyinavda — fermkrTali daseriozuli, alersiani da mgrZnobiare, sinaziTa da TanagrZnobiTmoRimare ise, rogorc namdvil suls SeuZlia gaRimeba. da iseTi wmida,ra siwmidec Wabuks aqamde erTxelac ver warmoedgina. am siwmidemdaaretiana igi, TiTqos keti daertyaT. gaaogna. keTilisa da borotisarseboba aqamdec icoda, magram is ki ver warmoedgina, siwminde TuSeiZleba yofiliyo arsebobis erT-erTi atributi. axla ki man naxa essiwmide, rogorc sikeTisa da ubiwoebis umaRlesi gamoxatuleba,romelTa Serwyma ukvdavebis sawindars warmoadgens.da erTbaSad moicva pativmoyvarulma survilma, am ukvdavebasziareboda. igi imis Rirsic ar yofila, wyali ezida am qalisaTvis — esman icoda; dRes rom Sexvda, saRamo masTan gaatara da elaparaka, esbedis saswauli da saocnebo iRbali iyo. SemTxveviT moxda.kanonzomiereba dairRva. aseTi bedniereba arafriT ar daumsaxurebia.religiurma eqstazma wamouara. morCili da Tvinieri gaxda, TviTgvema daTviTdamcireba mounda. aseTi sulieri ganwyobilebiT midis xolmecodvili saaRsarebod. codvilad eCvena Tavi. magram rogorc yovelicodvili monaniebiTa da morCilebiT uneburad momaval gancxromasa dasasufevels Wvrets, Wabukic idumalad Wvretda im netarebas, rasac qalisdaufleba moutanda. magram es daufleba Zalian bundovani iyo, burusiTmoculi cneba, savsebiT gansxvavebuli imisagan, rac odesme warmoedgina.pativmoyvareobam giJuri frTebi Seasxa da Wabukma warmoidgina, rogordasrialebda igi caSi qalTan erTad, rogor uziarebdnen erTmaneTsTavianT fiqrebs, rogor tkbebodnen yovelgvari sikeTiTa damSvenierebiT. aseT dauflebaze ocnebobda Wabuki.; es iqneboda erTgvarisulieri daufleba, yovelgvari sitlanqisa da uxeSobisagan ganwmendili,sulTa Tavisufali, Zaldautanebeli kavSiri. magram am ocnebis gamokveTada Camoyalibeba mas ar SeeZlo. arc ufiqria amaze. araferzedac arfiqrobda axla: mTrTolvare gulisTqmam dasjabna misi goneba da mTeliarsebiT mieca emociebs, rac adre erTxelac ar gamoucdia. grZnobaTazRvaSi dacuravda da es grZnobebi TavisTavad maRali da wminda iyo,sul sxva samyaroSi daatarebda Wabuks.mTvraliviT mibarbacebda da mgznebared butbutebda:— saocaria, saocaria!mosaxvevTan policielma daeWvebuli Tvali gaayola, siarulzeSeatyo, rom mezRvauri iyo.— sad gadagikravs? — gasZaxa policielma.<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> kvlav miwaze daeSva. moqnili organizmi hqonda, xeladSeegueboda xolme garemosa da mdgomareobas, policielis SeZaxilze myisgamofxizlda da gons moego.— kargi rame kia, ras ityvi! — gaucina man, — arc ki migrZvnia, romxmamaRla vlaparakobdi.— male simRerasac SemosZaxeb, — daaskvna policielma.— magas ki ar vizam. asanTi momikide da pirvelsave tramvais gavyvebi.papiross moukida, policiels mSvidobis Rame usurva da gza ganagrZo.— kargi saqmea, Sen nu momikvdebi, — waibutbuta TavisTvis, —mTvrali vegone am vaJbatons, — Caecina da gaifiqra, — etyoba marTlac16


mTvrali var, — da mere dasZina, — magram ar megona, qalis saxes TuSeeZlo es.telegraf aveniuze berklisaken mimaval tramvais Seaxta.axalgazrdebiT iyo gaWedili, mRerodnen, kolejebSi amoCemebul sityvebseZaxdnen erTmaneTs. <strong>martin</strong>ma cnobismoyvareobiT SeaTvaliera,universitetis studentebi iyvnen. imave universitetSi swavlobdnen, sadacruTi, imave klass da wres ekuTvnodnen, SeeZloT gaecnoT qali, Tukimoisurvebdnen, yoveldRe moenaxulebinaT. da Wabuki gakvirvebuli darCa,es rogor ara surTo! axlac, ager sxvagan yofilan, imis nacvlad, rom imqalTan gaetarebinaT saRamo, masTan elaparakaT, mowiwebiT Semoxveodnenda Tayvani ecaT. fiqri fiqrs gadaeba. erTi biWi gamoarCia —wvrilTvala da laSCamoSvebuli iyo. gafuWebuli kaci iqneba, gadawyvitaman. gemze magisTana vaJbatoni xelad gamoamJRavnebs Tavis silaCres,gulnamcecobasa da mabezRarobas. am vaJbatons rogor ara sjobs <strong>martin</strong><strong>ideni</strong>! am azrma gaamxneva da gaamxiarula. TiTqos cotaTi ufromiuaxlovda qals. axla sxva studentebsac Seadara Tavi. sakuTarikunTebis Zala kargad icoda da guli daiarxeina — RoniT yvelasvajobebo. magram amaT Tavi hqondaT codniT gatenili da SeeZloT qalisenaze elaparakaT! aman guneba gaufuWa. bolos da bolos, es tvini rismaqnisia?! imedianad gaifiqra man. rac magaT uswavliaT, gana me ki verviswavli?! magaT wignebiT uswavliaT cxovreba, me ki cxovrebis gulSimitrialia. magaze Tu midga saqme. gana Cemi Tavi ki ar aris codniT savse!oRond eg sul sxvagvari codnaa. romeli amaTgani dasWimavs bagirebs?saWes vin miujdeba? vin imorigevebs? Tvalwin gadaeSala ganvlilicxovrebis suraTebi — gansacdeli da mamacoba, gaWirveba da mZime Sroma.gaaxsenda, ramdeni marcxi da dabrkoleba gamoucdia swavlaSi. ra moxdamere, araferi waugia! magaTi jeric mova, egenic aRmoCndebian cxovrebispirispir da mTeli is vai-vaglaxi eqnebaT gasavleli, rac me ukvegamoviare. asea! manam egeni amas moaxerxebdnen, mec movaswreb dacxovrebis meore mxares wignebiT Seviswavli.tramvai uwesrigod mimofantuli saxlebis ubans uaxlovdeboda,ouklendsa da berklis Soris, da Wabukma gareT daiwyo cqera, rom argamorCenoda nacnobi orsarTuliani saxli, romelzedac amayad gamoekraTabra — `higinboTamis sacalo savaWro~. saxls rom gaupirispirda,Camoxta. abras axeda. igi gacilebiT ufro metis mTqmeli iyo <strong>martin</strong><strong>ideni</strong>saTvis, vidre zed gamokveTili ubralo sityvebis Sinaarsi. TiTqosyoveli asodan gamosWvioda ubadruki wvrilmanoba, sixarbe dagulnamcecoba. bernard higinboTami misi siZe iyo — dis qmari — dakargad icnobda. kari gasaRebiT gaaRo da meore sarTulze avida. aqacxovrobda misi siZe. savaWro dabla hqondaT. dampali bostneulis suniTiyo gaJRenTili iqauroba. xeliscecebiT gahyva bnel derefans da ucebsaTamaSo etls wamohkra fexi, erT-erT disSvils darCenoda. disSvilebiTdaxunZluli iyo. etli kars mienarcxa da lawani moadina. `wuwuraqi!~gaifiqra Wabukma, `ori centi enaneba, rom gazis fuli gadaixados damdgmurebma kiseri ar moitexon!~cecebiT moZebna karis saxeluri da ganaTebul oTaxSi Sevida; daca dasiZec iq dauxvda. qali Sarvals ukerebda qmars, gamxmar-gawlikuli qmariki or skamze gadakonwialebuliyo, daglejil faCuCebSi gayrili fexebimeore skamidan gadmoeSva da gazeTs aTvalierebda. colisZmas gazeTszemodan gamoxeda, Tavisi Savi, cbieri, kvesa Tvalebi miaStera. <strong>martin</strong>idens mudam zizRsa hgvrida misi danaxva. ver mimxvdariyo, ra moewona17


das am kacisa, romelic mas qvewarmavals agonebda da mzad iyo fexiTgaesrisa. `erTxelac iqneba, davunayav sifaTs~, Tavs inugeSebda Wabuki,Torem ise gauZneldeboda misi atana. axla ukmayofilebas gamoxatavdasiZis boroti Tvalebi.— rao? aRar mogwyinda! — uTxra <strong>martin</strong>ma.— erTi kvira arc ki gasula, es kari rom SevRebe, — wamoiknavla TuwamoiRmuvla mister higinboTamma, — kavSirebs ra fuli miaqvT, Senckargad mogexseneba. cota ufro frTxilad rom moiqce, ar gawyens.pasuxis gacema daapira <strong>martin</strong>ma, magram Tavi Seikava, wylis nayvaiqnebao, ifiqra. suraTs Sexeda kedelze. gaocebuli darCa. yovelTvismoswonda eg suraTi, axla ki TiTqos pirvelad enaxos. mdare raRaca iyo,iaffasiani, rogorc sxva yvelaferi am saxlSi. uceb is saxli gaixsena,saidanac axla modioda, jer iq nanaxi suraTi warmoudga Tvalwin, mereki is qali — alersiani RimiliT rom CamoarTva xeli gamomSvidobebisdros. erTbaSad gadaaviwyda bernard higinboTamica da misi arsebobac,manam am jentlmenma TviTon ar Seaxsena Tavi.— rame mogeCvena?<strong>martin</strong>i gamofxizlda da wvril, priala, borot, damcinav TvalebSiCaxeda. uceb moagonda, rogor icvleboda es Tvalebi, roca maTi patronisaqonels gaasaRebda maRaziaSi — maSinve qlesa, damtkbari da morCiligaxdeboda.— diax, — miugo <strong>martin</strong>ma, — moCveneba vnaxe. Rame nebisa. Rame nebisa,gertruda.wasvla daapira da kvlav wamoedo uxeirod dagebul noxs.— kars nu gaijaxuneb! — gaafrTxila higinboTamma.sisxli yelSi moawva Wabuks, magram Tavi Seikava da frTxiladgaixura kari.mister higinboTamma niSnis mogebiT gadaxeda cols.— mTvralia! — Cailaparaka man xrinwiani xmiT, — xom geubnebodi!colma morCilad dauqnia Tavi.— Tvalebi marTlac uprialebda, — aRiara qalma, — arc sayelomohyolia, aqedan sayeloTi wavida. magram ara mgonia, or Wiqaze metidaelios.— fexze Zlivs idga, — Tavis sityvaze idga qmari, — me rasgamomaparebs. ori nabiji ver gadadga, fexi rom ar wamoekra. ver naxe,kinaRam kiseri moitexa derefanSi.— albaT alisis etls wamohkra fexi, — miugo colma. — sibneleSiras dainaxavda.mister higinboTams ufro da ufro moeria brazi da xmas auwia.maRaziaSi mTeli dRe qedmodrekili daRamebas elodeboda xolme, raTaojaxSi mainc gamoeCina Tavisi uflebamosileba.— me geubnebi, rom Seni Zvirfasi Zma mTvralia.civi xmiT, mkvaxed da Tavdajerebulad laparakobda. ise moWriT damokveTiT gamoTqvamda sityvebs, TiTqos dazgaze ayalibebso. colmaamoixvneSa da gaCumda. msxvili, mosuli qali iyo, mudam ulazaTod ecvada erTTavad gawyvetili hqonda qanci sakuTari sxeulis simZimisagan,Sromisagan da qmrisagan.— mamisa gamohyva, — egec sadme TxrilSi CaZaRldeba. arada, naxe!qalma Tavi daaqnia, amoixvneSa da Tavisi saqme ganagrZo. SeTanxmdnen,rom <strong>martin</strong>i mTvrali dabrunda. silamazisa araferi gaegebodaT, Torem18


maSinve unda mimxvdariyvnen, rom es anTebuli Tvalebi da gabrwyinebulisaxe pirveli Wabukuri siyvaruli iyo.— karg magaliTs ki aZlevs bavSvebs, — erTbaSad wamoifrutunacolis siCumiT gamwyralma mister higinboTamma. zogjer imiTac iyoukmayofilo, ratom coli ar medavebao, — erTi kidev mosvlia amisTanarame, da aqedan daikargos! gaige?! araferi sasiamovnoa, magis loT sifaTsuyuron ucodvelma bavSvebma da gairyvnan! — mister higinboTams uyvardagazeTSi axlad amokiTxuli sityvebis wamosrola, — diax, asea es... sxvasaxels me ver Sevarqmev.colma kidev amoixvneSa, naRvlianad gaaqnia Tavi da kerva ganagrZo.mister higinboTami isev gazeTs daubrunda.— im kviris qira Tu gadaixada? — gazeTs zemodan gamosZaxa cols.qalma Tavi dauqnia.— jer isev aqvs fuli.— zRvaze rodis unda gabrundes?— albaT fuli rom gamoeleva, — miugo colma, — guSinac iyo sanfranciskoSi,Sesafer gems eZebda. jer aqvs fuli. Tavis gemoze uyvarsgemis SerCeva.— mama ucxondeba! Tavis gemoze Tu ar SearCies magisTana lawirakmamezRvaurebma! Tavis gemoze! ver uyureb!— raRac gems amzadebeno, Cafluli ganZis sapovnelad midian Turme...fuli Tu meyo, im gems davucdio.— aq darCes, Tu unda, medroged aviyvan, — Tqva qmarma, — toms ukveangariSi gavuswore, wavida.colma SiSiTa da gakvirvebiT Sexeda.— am saRamos gavuswore angariSi. karuTeresebTan gadavida. metsSehpirdnen. me magdens ver mivcem.— xom geubnebodi, gageqceva-meTqi, — SesZaxa qalma, — im fulze rasgagiCerdeboda!— moica, moica, dedakaco! — SeuRrina higinboTamma, — ramdenjerunda giTxra, sxvis saqmeSi nu eCrebi-meTqi! SenisTana viqnebi, kidev romgetyvi rames.— me ra menaRvleba, magram tomi kargi biWi iyo, — Caiduduna qalma.qmarma Tvalebi gadaubriala. es ukve metismeti iyo!— kacad rom vargodes Seni Zma, furgonze davsvamdi, — wamoifrutunahiginboTamma.— ra marTebs Seni? qiras wesierad gixdis, — aRar mouTmina colma,— ra xelwamosakravad gaixade, ra ufleba gaqvs, Zma aris Cemi! Svidiweliwadia Sens xelSi var, magram cota grZnoba mainc SemrCa.— ar gaafrTxile? Tu kidev ar moiSala RamRamobiT wignis kiTxva,gazis fulic unda ixados! — uTxra qmarma.misis higinboTams aRaraferi upasuxnia. uceb Caqra, daqanculmasxeulma daimorCila aRSfoTebuli suli. qmari gamarjvebas zeimobda.dasjabna! Tvalebi boroti sixaruliT gaubrwyinda, qalis Cumi zluquniyurSi saamurad Caesmoda. didi bedniereba ganicada qalis modrekiT.bolo dros sul ufro da ufro advilad adrekinebda qeds, adre ki,daqorwinebis pirvel wlebSi, manam qals xSiri mSobiaroba da qmrisganuwyveteli WiWyini qancs ar gauwyvetda, ufro Zneli iyo esa.— xvalve gaafrTxile, morCa da gaTavda, — uTxra man, — ho, axlavegetyvi, rom mere ar damaviwydes: marienTanac gagzavne xval vinme, bavSvebs19


mixedos. furgonze me TviTon unda davjde, raki tomi wavida; SenmaRaziaSi Casvla mogiwevs.— xval rom sarecxi maqvs, — gaubedavad Seesityva qali.— adre adgebi da moiTaveb. aT saaTamde verc waval me.gazeTi gabrazebiT Seabruna da kiTxva ganagrZo.Tavi meoTxesiZesTan Sejaxebis Semdeg saxeSi mowolili sisxli jer kidev ardascxromoda <strong>martin</strong> idens, rom Cabnelebuli derefani gaiara da TavisoTaxSi Sevida. es iyo patar soro, romelSiac sawoli, pirsabani da erTiskami Zlivs eteoda. mister higinboTamisTana xelmoWerili kacimosamsaxures ras aiyvanda, manam cols muSaoba SeeZlo! Tanac rakimosamsaxuris oTaxi Tavisufali iyo, SeeZlo erTis nacvlad, orimdgmuri hyoloda. suinbernisa da brouningis tomebi <strong>martin</strong>ma skamzedaawyo, qurTuki gaixada da loginze Camojda. sxeulis simZimisaganzambarebma Wriali iwyes, magram Wabuks arc ki SeumCnevia. fexsacmlisgasaxdelad rom daixara, TeTrad SefeTqil kedelze Tvali mohkrayavisfer laqebs — saxuravidan wvima Camosuliyo da Weri Camoerecxa. amWuWyian fonze iwyo gamosaxva da gauCinareba sxvadasxva moCvenebebma.fexsacmlis gaxda sulac gadaaviwyda Wabuks, kedels gauStera Tvali,manam tuCebi uneburad ar Seerxa: `ruT!~ Caibutbuta man.`ruT!~ ver warmoidgenda aseTi ubralo bgera amden silamazes Tugamoscemda. yurs saamurad Caesma da <strong>martin</strong>ma ramdenjerme siyvaruliTgaimeora `ruT!~ jadod, Tilismad iqca es sityva. ramdens warmoTqvamda,imdeni misi saxe auelvardeboda Tvalwin, dalaqavebul kedels oqrosSaravandedi daedga. gana marto kedels — gareTac gaiWra, usasrulobadiqca es Saravandi, da iq, im oqrosfer sivrceSi, Wabukis suli qalissuls eZebda. rac ki saukeTeso hqonda Wabuks, niaRvrad gadmovida misiarsebidan. am qalis ubralo gaxsenebac ki akeTilSobilebda daaspetakebda mas, ufro kargsa xdida, survils aRuZravda kidev ukeTesigamxdariyo. aseTi ram jer ar ganecada. aqamde erTxelac ar Sexvedrodaqals, romelsac gaekelSobilebinos igi. piriqiT, mxecad aqcevdnenxolme. <strong>martin</strong>ma ar icoda, rom bevri imaTgani yvelafers swiravdaWabuks, rac ki ram saukeTeso hqonda. arc is icoda, erTxelac ardafiqrebula, Tavad ra hqonda iseTi, riTi izidavda xolme, riTiaRuZravda siyvaruls yvela qals. mosvenebas ar aZlevdnen qalebi, mas ki,TviTon, sulac ar enaRvleboda isini. fiqrSiac ar gauvlia, romzogierTi qali mis gamo da misi wyalobiT gakeTilSobilda. aqamdedaudevrad da gulgrilad epyroboda yvelas, da axla mixvda, rom isiniTavianTi bilwi xelebiT cdilobdnen xolme mis dapyrobas. usamarTlodeqceoda imaTac da sakuTar Tavsac. magram gansja ar SeeZlo, radganpirvelad mxolod axla aswon-daswona gonebaSi Tavisi moqmedeba, dasircxviliT loya aewva, roca bevri samarcxvino saqcieli gaixsena.wamoxta da gaTxupnul sarkeSi Caixeda, romelic pirsabanis Tavzeekida. pirsaxociT gadawminda da isev Caixeda, didxans aTvaliera.pirvelad xedavda faqtiurad Tavis Tavs. maxvili Tvali ki hqonda, magramaqamde cxovrebis mravalferovan suraTebs ucqerda da dro aRarrCeboda, sakuTari TavisTvisac Seexeda. Sehyurebda sarkeSi oci wlisWabuks, mis saxes aTvalierebda, magram ver gadaewyvita, kargi iyo Tu ara;SeCveuli ar yofila silamazis Sefasebas. swor, momaRlo Sublis zemoT20


wablisferi qoCori aSliliyo. qalebs gansakuTrebiT uyvardaT es xuWuWaTma, Sig TiTebs acurebdnen, ualersebdnen. magram axla ugulod SexedaWabukma: imisTvis amas fasi ar eqnebao, gadawyvita. maRal Sublsdaakvirda, TiTqos Sig Caxedvas lamobso, cdilobda gaego, ra iyo Sig daras warmoadgenda. rogori tvini devs Sig? daJinebiT ekiTxeboda Tavs. raSeuZlia, ra Zala aqvs? ra mimaRwevinebs? imas momapovebinebs?neta suli Tu dgas am moruxo TvalebSi, romlebic zogjer lurjadaenTebian, TiTqos mziT gasxivosnebuli zRva Cadgomodes?! an imas Tumoewoneba neta es Tvalebi? aseTma fiqrma moicva Wabukis Tavi. scada imqalis TvalebiT Seexeda sakuTari TvalebisaTvis, magram ar gamouvida.saerTod, advilad swvdeboda xolme sxva adamianebis fiqrebs, magramimaTi asaval-dasavali kargad icoda. ruTs ki sulac ar icnobda.idumalebiT moculi sakvirveleba gamxdariyo es qali, erT fiqrsac kiver gamoicnobda misas. erTi ram ki SeiZleba iTqvas, daaskvna man bolos,patiosani Tvalebia, sibilwisa da siglaxis natamali ara scxiaT. kanissiSavem gaakvirva — ar egona, ase magrad Tu hqonda mze mokidebuli.saxelo wamoiwia da TeTri mklavi saxes Seadara. ara, TeTri adamianieTqmis, rac unda iyos. Tumca mklavebzec karga gvarianad mohkidebodamze. idayvSi moxara mklavi da meore xeliT kunTebi gadasWima, is adgiligamoaCina, rasac mzis sxivi TiTqmis sul ar moxvedroda. qaTqaTa TeTriiyo. kidev SeaTvaliera garujuli saxe sarkeSi da roca warmoidgina,odesme esec imgvarive TeTri iqnebao, gaecina. TavSiac ar mosdioda azri,rom qveynad bevri qali ver daitrabaxebda aseTi qaTqaTa kaniT.angelozis bage-piri hqonda, magram gabrazebis dros magrad icodasavse, vnebiani tuCebis mokumva. zogjer ise magrad mokumavda, rom saxesasketuri simkacris ieri eZleoda. es iyo meomrisa da SeyvarebulistuCebi: SeeZlo cxovrebis mTeli sitkboeba egemna da ganecada, da isicadvilad SeeZlo, es sitkboeba ganze daetovebina da Tavad gamxdariyombrZanebel-warmmarTveli cxovrebisa. nikapi da siZlieris gamometyveliqveda yba kidev ufro metad aZlevda tuCebs mbrZaneblur iers.Tandayolil grZnobierebas Zala awonasworebda da amitomac jansaRisilamaze uyvarda. tuCebs Soris Cawikwikebuli kbilebi mouCanda,romelTac jer ar dasWirveboda da arc Sexeboda eqimis xeli. kargadgasinja da daaskvna, rom TeTri, magari da lamazi kbilebi hqonda. magramuceb usiamovno grZnobam Seawuxa: sadRac gaegona da TavSi bundovnadCarCenoda, rom zogi adamiani yoveldRiurad iwmends kbilebs. albaT,maRali wris xalxi, imis wris xalxi! isic albaT, yoveldRe iwmendskbilebs. neta ras ityvis, Tu gaigo, rom mas, am Wabuks, mTel TavissicocxleSi erTxelac ar gauxexavs kbilebi? gadawyvita jagrisi eyidada Cveulebad gaexada kbilebis wmenda. axlave unda daiwyos, xvalve.marto mamacobiT verafers gaxdeba, ver daipyrobs qalis guls. erTianadunda Seicvalos — dawyebuli kbilis jagrisiTa da sayeloTi... Tumca,ramdens gaikeTebda gaxamebul sayelos, iseTi grZnoba moicavda, TiTqosTviTonve ispobda Tavisuflebas.xeli gadmoabruna da dakoJril nebs ceri gadausva. ise gamjdariyokanSi WuWyi, rom magari jagrisiTac ver amoxexavda. axla imis xeliSeadare! gaxsenebazec ki sasiamovno Jruantelma dauara. vardisfurceliviT rbili, Tovlis fanteliviT grili da fafuki, gaifiqra man.verc warmoedgina, ase saamurad rbili Tu SeiZleboda yofiliyo qalisxeli. uceb TavSi gahkra, ra didebuli iqneba aseTi xeli rommogeferoso, da TviTonac gawiTlda damnaSavesaviT. Tavxedoba iyo aseTi21


fiqri, mis sulier siwmindes Seuracxyofda: is xom fermixdili,haerovani suli iyo, yovelgvar miwiers moSorebuli da caSi monarnare.mainc ver iSorebda am fiqrs, qalis xelebis sirbile da sifafuke TavSiCaWdoboda. fabrikebSi momuSave qalebis dakoJril xelebs iyo SeCveuli.icoda, raRa Tqma unda, risgan hqondaT aseTi xelebi... magram imisixelebi! mZime samuSaos ar gahkarebia da mitomac aris aseTi nazi. maTSoris gawolilma ufskrulma kvlav daaRo piri, roca Wabukmawarmoidgina, rom arsebobs xalxi, romelTac lukmapuris mosapovebladmuSaoba ara sWirdebaT. Tvalwin daudga muSaobas SeuCveveliaristokratis saxe: dalaqavebul kedelze gamoikveTa qedmaRali daZlieri brinjaos qandakeba. TviTon ki, rac Tavi axsovs, sul muSaobs,bavSvobis pirveli mogoneba muSaobasTan aris dakavSirebuli; da mTelimisi ojaxisac. gertruda ager: roca xelebi dakoJrebuli ara hqondaojaxis mZime samuSaosagan, sul erTia, moxarSuli xorciviTdausivdeboda da dauwiTldeboda recxvis gamo. axla meore da —marieni: sakonservo qarxanaSi muSaobda igi warsul zafxuls da Tavisiwvrili, lamazi xelebi pamidoris saWreli daniT erTianad daisera.zamTarSi ki, muyaos fabrikaSi muSaobis dros, manqanam TiTis wverebiwaacala. gaaxsenda, ra dakoJrili xelebi hqonda dedamiss, roca igikuboSi esvena. mamac sulis amoxdomamde muSaobda. gojis simsxo koJrebiasxda xelze, roca mokvda. imas ki rogori rbili xelebi aqvs!dedamissac! Zmebsac! es rom gaifiqra, gakvirvebam moicva: aha,ramsimaRleze asula imaTi kasta, ra didi ufskruli yofila im qalsa daWabuks Soris.mwared gaecina, isev Camojda loginze da, rogorc iqna, fexsacmlisgaxdas morCa. gasulelda Tu ra mouvida? ase rogor daaTro qalis saxemda TeTrma xelebma? da dalaqavebul kedelze isev gamoisaxa warsulisuraTi: pirquSi saxlis wina dgas, londonis ist-endze, saRamo xania,marjic iqvea, fabrikaSi momuSave TxuTmeti wlis patara gogona. raRacdResaswaulidan Sin miucilebia. am pirquS saxlSi cxovrobs gogona,saRoredac rom ar gamodgeba. gamomSvidobebisas xeli gauwodaCamosarTmevad, gogonam tuCebi miageba sakocnelad, magram biWs sulac ardaupirebia kocna. raRacnairad aSinebda es gogo. maSin gogom caxcaxiTmouWira biWs xeli. erTianad dakoJrili xeli hqonda da biWs sibralulimoeria. axlaRa Sexeda mis sevdian damSeul Tvalebs, SimSiliT galeulmis bavSvur sxeuls, romelsac Tumca gaubedavad, magram maincSehparvoda veluri simwife. xeli moxvia, daixara da tuCebSi akoca.gogom siamovnebisagan wamoiknavla da katasaviT moebRauWa. sawyalidamSeuli gogona!.. <strong>martin</strong>i kvlav Sehyurebda didi xnis winandel suraTs.tanSi Jruanteli uvlida, rogorc im Rames, roca gogona CaebRauWa mas,da guli sibraluliT gauTba. gulismomwyvleli suraTi iyo da wvimiswveTebic gulismomwyvlelad ecemoda qvafenils. magram uceb kvlavganaTda kedeli, axalma gamosaxulebam gaibrwyina, im qalis fermixdilma,oqrosferi Tmis gvirgviniT damSvenebulma saxem gaielva, varskvlaviviTSoreulma da miuwvdomelma.suinbernisa da brouningis tomebi aiRo da kocna dauwyo. asea Tu ise,TviTonve miTxra, gamomiareo, gaifiqra Wabukma. erTxel kidev CaixedasarkeSi da zeimiT Tqva:— <strong>martin</strong> iden, gaiRviZeb Tu ara xval diliT, sajaro biblioTekaSiwaxval da qcevis wesebs waikiTxav. gasagebia?!22


sinaTle Caaqro da sawolis zambarebi kvlav aWrialda misi sxeulissimZimisagan.— oRond ginebas Tavi unda daanebo, <strong>martin</strong>! gesmis, vaJbatono, ginebasTavi unda daanebo! — xmamaRla Tqva man.da CaeZina kidec. raTa iseTi sizmrebi enaxa, razec opiumis mwevlebiver iocnebebdnen.Tavi mexuTemeore dilas, tkbili sizmrebidan rom gamoeRviZa, haeri orTqlissinotiviT iyo gaJRenTili, irgvliv sapnisa da WuWyiani sarecxis suniidga, yuriswamRebi WiWyini da lanZRva-gineba ismoda, rac gaZaRlebulcxovrebas Tan sdevs xolme. oTaxidan rom gamovida, wylis tlaSuniSemoesma, amas mohyva gamwarebuli kivili da tkacanis xma — dam, gulismosafxanad, Tavis mravalricxovan STamomavalTagan erT-erTs silauTavaza. bavSvis wivilma yuri danasaviT gausera <strong>martin</strong>s. yvelaferi,haeric ki, rasac igi isunTqavda, bilwi da gulisamrevi iyo. erTi issaxli Seadare! gaifiqra man, is silamaze da simSvide, rac ruTis saxlSisufevs! iq yvelaferi ciuri da amaRlebulia; aq — bilwi, xelSesaxebi!— aq modi, alfred! — gasZaxa man atirebul bavSvs da jibidan fuliamoiRo. fulis angariSi ar uyvarda, daudevrad xarjavda, saerTodaudevroba amaSiac etyoboda. aslukunebul biWs ocdaxuTcentiani CaudoxelSi da aitata, moefera.— gaiqeci da kamfeti iyide, oRond sxvebsac gaunawile. iseTi SearCie,rom didxans ar dnebodes pirSi.recxvisagan erTianad gaWarxlebulma dam Tavi wamoswia da Sexeda.— aTi centic kargad eyofoda, — uTxra man, — sul ar ici fulisyairaTi. bavSvic amoiyoreba.— eg araferi, — mxiarulad upasuxa <strong>martin</strong>ma, — Cemma fulma TviTonicis yairaTi. ar minda saqmes mogacdino, Torem erTs gakocebdi.cdilobda alersianad mopyroboda das, romelsac guli hqonda daTaviseburad uyvarda Zma. <strong>martin</strong>i amas mudam grZnobda. Tumca, rac drogadioda, sul ufro da ufro icvleboda, mZime xasiaTi gauxda. ase icisaraadamianurma Sromam, amdenma bavSvebma da qmris uxasiaTobam, daaskvna<strong>martin</strong>ma. da uceb TavSi gauelva: TiTqos mTlianad gaiJRinTa dampalibostneulis, aqoTebuli sarecxisa da gaqonili xurda fulis suniT,rasac igi daxlSi iTvlida xolme.— wadi, isauzme, — mkvaxed uTxra dam, Tumca gulSi nasiamovnebi iyo.qveynis sxvadasxva mxares gafantul ZmaTagan <strong>martin</strong>i mas gamorCeuladuyvarda.— modi, gakoceb, rac iyos, iyos, — erTbaSad auCvilda guli qals.jer erTi mklavidan Camoiwrita TiTebiT sapnis qafi, Semdeg meoridan.<strong>martin</strong>ma Camsxvilebul welze moxvia xeli da svel, daorTqlil tuCebSiakoca. Tvalebi cremliT daebera qals — imdenad ara mozRvavebuligrZnobebisagan, ramdenadac gamudmebuli qancis gawyvetisagan. xeli hkraZmas da moiSora, magram <strong>martin</strong>ma mainc SeniSna cremli.— RumelSia sauzme, jimic adgeboda aqamde. me adrianad avdeqi,sarecxi mqonda, — erTbaSad miayara dam, — dRes aq mTeli aliaqoTiiqneba — tomi wavida, bernards TviTon mouwevs furgonis tareba.gulCawyvteili <strong>martin</strong>i samzareulosken gaemarTa, dis gaWarxlebulisaxe da CamobranZul-WuWyiani tansacmeli TavSi CaeWdo da rogorc raime23


magari simJave, ise Caakvda, rom aRar Sordeboda. dro rom hqonoda,albaT veyvarebodi kidec, daaskvna man. magram amden muSaobas sikvdilispirs miuyvania. namdvili pirutyvia bernard higinboTami, ase uRmerTodrom amuSavebs cols. erTi fiqric aekviata <strong>martin</strong>s — araviTarisilamaze dis kocnaSi ara yofila. Tumca uCveulo kocna ki iyo. aqamdemxolod maSin Tu akocebda, roca <strong>martin</strong>i zRvidan dabrundeboda, anroca miemgzavreboda xolme zRvaze. sapnis gemo dahyveboda am kocnas datuCebic moSvebuli iyo. erTbaSad Tu ar igrZeni tuCebis moWera, raRakocnaa! es iyo qancgawyvetili qalis kocna, romelsac didi xnisgadaRlilobisagan kocna sulac gadaviwyeboda. gaaxsenda, qaliSvilobisdros rogori iyo misi da, gaTxovebamde: samrecxaoSi mTeli dRis mZimemuSaobis Semdeg, SeeZlo ecekva da ecekva, gaTenebamde ecekva, arc kiSeawuxebda imisi fiqri, rom meore dRes kvlav samrecxaoSi iyowasasvleli. da isev ruTi gaaxsenda: tuCebic iseTive tkbili da saamurieqneba, rogorc yvelaferi; misive xelis CamorTmevas emgvaneba misi kocna,an Semoxedvas — pirdapirsa da gulwrfels. ocnebaSi isic ki gabeda dawarmoidgina, rogor exeboda tuCebiT mis tuCebs. iseTi cocxali iyo eswarmodgena, rom erTbaSad Tavbru daesxa, vardis furclebis RrublebSigaexvia, tvini vardis surnelebam daubnida.samzareuloSi jimi dauxvda, meore mdgmuri, ugemurad Wamda fafas,usicocxlo Tvalebi sivrcisTvis gaeSterebina. zeinklis Segirdi iyo,unebisyofobis gamomxatveli nikapi da dune xasiaTi sanugeSos arafersuqadda cxovrebaSi, lukmapurisaTvis gamwarebul brZolaSi bevrsverafers miaRwevda.— ratom ara Wam? — hkiTxa man <strong>martin</strong>s, romelic uxalisod CiCqnidanaxevrad mouxarSav, civ Svriis fafas, — wuxelac daTveri?<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia. mTeli es ubadrukoba, rasac irgvliv xedavda,mas guls uklavda. axla kidev ufro Sors moeCvena ruT morzi.— me ki magrad gamovibruJe, — waitrabaxa jimma da nervuli qirqiliautyda, — sul gaviJRinTe. uh, ra gogo iyo! bilim momaTria Sin.<strong>martin</strong>ma Tavi dauqnia, mesmiso, agrZnobina — aseTi Cveuleba hqonda,vinc unda yofiliyo, yvelas ase agrZnobinebda, gismeno. mere nelTbiliyava daisxa.— `lotosis~ klubSi ar wamoxval amaRam sacekvaod? — hkiTxa jimma,— ludic eqnebaT. temeskaleli vaJbatonebic Tu mobrZandnen, maSin naxe,ra Cxubi gaxurdeba! Tumca me ra menaRvleba. Cems gogos mainc moviyvan.fuh, ra gemo maqvs pirSi. — daiWyana da yaviT scada gemos gamokeTeba.— julias xom icnob?<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia.— Cemi gogoa, — ganumarta jimma, — Casakvnetia, pirdapir.gagacnobdi, magram wamarTmev. ver gamigia, ratom kargaven Senze Wkuasgogoebi. vinc unda iyos, yvelas waarTmev.— SenTvis rodis wamirTmevia! — uxalisod uTxra <strong>martin</strong>ma.— rogor ara, mec wamarTvi! — mgznebared Seesityva jimi, — megi argaxsovs?— arc gavkarebivar. im Ramis metad arc micekvia masTan.— hoda, saqmec eg aris, — SesZaxa jimma, — im erTxel icekve, Sexededa morCa, cudi araferi gdebia gulSi, magram me Zvirad damijda. zedacaRar Semomxeda. sul Sens ambavs mekiTxeboda. rom mogendomebina, maSinvepaemans daginiSnavda.— aki ar movindome!24


— magas raRa mniSvneloba aqvs. me mainc mSralze davrCi. — jinmaaRtacebiT Sexeda, — miTxari mainc, rogor axerxeb mart!— zedac ar unda Sexedo, viTom arc gainteresebs, — iyo pasuxi.— Sen ise giWiravs Tavi, TiTqos sul ar gainteresebs? — Caacivdajimi.<strong>martin</strong>i cota xans Cafiqrda.— egec albaT gasWris, magram Cemi saqme sul sxvaa... me marTlacaravis davuinteresebivar... didad. scade mainc, iqneb gagimarTlos.— neta Senc yofiliyavi wuxel railis soroSi, — uceb sul sxvarameze gadaxta jimi, — zedaxora gamarTes. erTi biWi movida, qvemoouklendeli. zorba vinme ki iyo. virTagvas eZaxdnen. atlasiviTsxmartalebda. kacma ver mohkida xeli. Sena gnatrobdiT yvelani, sadiyavi mainc?— ouklendSi, — miugo <strong>martin</strong>ma.— TeatrSi Sexvedi?<strong>martin</strong>ma Tavisi TefSi gverdze miswia da wamodga.— amaRam ar wamoxval sacekvaod? — miaZaxa jimma.— ara... ara mgonia, — upasuxa <strong>martin</strong>ma.kibeze daeSva, quCaSi gavida da haeri Rrmad SeisunTqa. isedac suliexuTeboda, da Segirdis laqlaqma lamis gaagiJa. Tavs Zlivs ikavebda,rom ar wamovardniliyo da cxviriT fafaSi ar Caemxo. rac metsybedobda, miT ufro Sors eCveneboda <strong>martin</strong>s ruTi. gana SeiZleba,amisTana naxirSi gareuli kaci odesme misi Rirsi gaxdes?! CixSimoemwyvdia am Tavsatex amocanas, miwasTan gaesworebina Tavisi wris —muSaTa klasis mdgomareobas. TiTqos yvelaferi mas Camohkideboda dadabla eweoda — dac, dis saxli da ojaxic, Segirdi jimic da yvela,visac ki icnobda, yvelaferi, rac ki cxovrebasTan akavSirebda,sicocxlem gemo dakarga. aqamde ubralod uyurebda cxovrebas, arcdafiqrebula — kargia Tu cudio; marto maSin Tu Caufiqrdeboda, rocawignebs kiTxulobda magram wigni xom mainc wignia — tkbili zRapariararsebul sanetaro samyaroze. axla ki sakuTari TvaliT naxa essamyaro — namdvili da xelSesaxebi, romlis gulSic yvavili amosuliyo,ruTi erqva am yvavils. axlaRa igema cxovrebis simware, mtanjvelisurvili da uimedoba, gansakuTrebiT mware swored imitom, rom mas imedikvebavda.veRar gadaewyvita, sad wasuliyo — berkleis sajaro biblioTekaSiTu ouklendisaSi. bolos isev ouklendi arCia, radgan ruTi cxovrobdaouklendSi. vin icis... biblioTekaSi albaT xSirad dadis — xomSeiZleba iq Sexvdes! asaval-dasavali ar icoda biblioTekisa,beletristikis ganyofilebas rom miadga, saSveli aRar daadga misgaTavebas, manam bolos sandomiani saxis gogonam, romelic frangsCamohgavda da, albaT, morige iyo, ar uTxra — sacnobaro zemosarTulSiao. veRar moifiqra, magidasTan mjdom kacisTvis miemarTa, dapirdapir filosofiis ganyofilebaSi moxvda. gaegona, rom filosofiuriwignebi arsebobda, magram ras ifiqrebda, amdeni Tu iqneboda. mZimetomebiT gamotenilma, maRalma karadebma erTbaSad gaanadgura da waaqezakidec. ai, samuSao misi tvinisaTvis! maTematikis ganyofilebaSitrigonometriul wignebs waawyda da didxans furclavda, gakvirvebiTdahyurebda uazro formulebsa da cifrebs. sityvebi inglisuri iyo,magram azri mainc ver gamoitana. normansa da arTurs esmodaT amisi azri.aki laparakobdnen im dRes. normani da arTuri ki imisi Zmebi arian.25


imeddakargulma datova es ganyofileba. TiTqos yoveli mxridanmoiwevdnen es wignebi da sresdnen, anadgurebdnen. ver warmoedgina, aseTifarTo da vrceli Tu iyo adamianis codna. dafrTxa. amas moereva odesmemisi tvini? maSinve gaaxsenda, rom amisi momrevi xalxi iyo, bevric iyo.da, sunTqvaSekrulma, gulSi daifica, mxurvaled daifica — risTvisacsxvebs miuRwevia, imas Cemi tvinic miaRwevso.Sehyurebda sibrZniT gamotenil Taroebs da xan sasowarkveTamoereoda, xan imediT aRevseboda guli. saerTo ganyofilebaSi noriskonspeqts waawyda. mowiwebiT gadaSala. axlobeli eCvena. isic zRvis kacigamodga. mere baudiCis, lekeis da marSalis wignebic naxa. aha, miagno.zRvaosnobas Seiswavlis. smas Tavs gaanebebs, magrad Caujdeba da kapitanigaxdeba. uceb sul axlos eCvena ruTi. kapitnobas rom miiRebs, mere ukveSeuZlia ruTi SeirTos (qalic Tu moisurvebs). Tu ar moisurvebs, ragaewyoba, kacurad xom mainc icxovrebs, da esec misi wyaloba iqneba. smaski axlave daanebebs Tavs. mere gemis mflobelebi da damzRvevebi daudgaTvalwin, kapitnis es ori patroni Tu batoni, romelTa interesebi mudamerTmaneTs ejaxeba, da maSinve gaifiqra — erT-erTi maTgani usaTuoddamRupavs, es gardauvalia. oTaxSi Tvali mimoatara da erTbaSad aTiaTasi tomis danaxvaze quTuToebi daexuWa. ara. zRvas sabolood undagamoeTxovos. wignebis am saganZurSi udidesi Zala imaleba da didisaqmeebis SeWidebas Tu apirebs, barem xmeleTze SeeWidos. Tanac,kapitnebs neba ara aqvT, colebi Tan iyolion gemze.SuadRem moatana. mosaRamovda. <strong>martin</strong>s saWmelic gadaaviwyda,gamwarebiT eZebda wignebs sazogadoebaSi qcevis wesebze; radgan im didsaqmeebs garda, rasac igi cxovrebis miznad isaxavda, misi goneba axlaerT ubralo da konkretul sakiTxs moecva — axlad gacnobili ledirom gTxovs, kidev mogvinaxuleo, ramden xanSi SeuZlia kacs misvla?rogorc iqna, miagno kidec aseT wigns, magram am kiTxvis pasuxi mainc veramoikiTxa. Tavazianobis wesebis simravlem mospo da gaaTava, wesierisazogadoebis adamianTa Soris sadarbazo baraTebis gacvlaTalabirinTSi daibna da iZulebuli gaxda Tavi gaenebebina. ver ipova is,rasac eZebda, magram Zebnis dros darwmunda, rom Tavazianobis wesebisSeswavlas mTeli sicocxle dasWirdeba adamianisa; man, piradad, erTisicocxle winaswar unda gaiaros, rom es wesebi aiTvisos.— ipoveT, rasac eZebdiT? — hkiTxa magidasTan mjdarma kacma, roca<strong>martin</strong>i biblioTekidan gadioda.— diax, ser, — miugo man, — mSvenieri biblioTeka gqoniaT.kacma Tavi dauqnia.— moxaruli viqnebiT, xSirad Tu SemoivliT. mezRvauri xarT?— diax, ser, — miugo <strong>martin</strong>ma, — kidev moval.`rogor mixvda, rom mezRvauri var?~ gaifiqra man, roca kibezeeSveboda.da quCaSi rom gavida, erTi piroba scada sworad evlo, rwevamoeSala, magram fiqrebi rom moawva, es ganzraxva gadaaviwyda da kvlavrweviT ganagrZo gza.Tavi meeqvseveRar moesvena <strong>martin</strong> idens, rogorc SimSiliT awrialebuli adamiani,ise itanjeboda, erTi suli hqonda, manam naxavda qals, romlis sustixelebi goliaTis ZaliT CasWideboda Wabukis sicocxles. Sin mikiTxvac26


ver gaebeda, eSinoda, metismetad naadrevi ar gamosvloda da amiT eTikissaSineli wesebi ar daerRvia. saaTobiT ijda ouklendisa da berkleisbiblioTekebSi, saca TviTonac Caewera, debic Cawera — gertruda damarieni — da jimic, visi Tanxmobac ramdenime Wiqa ludis fasi daujda.oTxives saxelze gamohqonda wignebi, ijda mosamsaxuris oTaxSi da gazissinaTleze aTenebda, risTvisac mister higinboTamma damatebiTormocdaaTi centi Seawera yovelkvireulad.rac mets kiTxulobda, ufro metad ver moesvena. yoveli wignis yoveligverdi TiTqos saTvalTvalo WuWrutanad iqca, saidanac codnis samyarosWvretda. kiTxviT iklavda codnis SimSils, magram sul ufro da ufroSivdeboda. garda amisa, ar icoda riTi daewyo, da winaswari saerTomoumzadeblobac saSinlad awvalebda. sul ubralo rameebic ki aricoda, rac wignis xelSi damWerma usaTuod unda icodes. es Seexebodapoeziasac. razedac igi Wkuas kargavda. suinbernisa sxvac bevri ramewaikiTxa, marto ruTis nanaTxovreb wigns ar dasjerda. `doloresi~mSvenivrad gaigo. ruTi albaT ver gaigebda am nawarmoebs, daaskvna man.anki rogor gaigebda. aseTi faqizi cxovreba aqvs! mere kiplingis leqsebimoxvda xelSi da imisma musikalobam, gaqanebam da jadom moxibla, isehqonda aRwerili nacnobi movlenebi; gancvifrebaSi moiyvana sicocxlisdidma siyvarulma, maxvilma fsiqologiam. `fsiqologia~ axali sityva iyo<strong>martin</strong>is leqsikonSi. swored axla SeiZina ganmartebiTi leqsikoni, ramacfulis maragi Seumcira da axali saxsrebis saSovnelad zRvaze gasvlisdRe mouaxlova. amanve gaagulisa mister higinboTami, romelsac erCivnaes fuli binis qirad mieRo.dRisiT ver bedavda ruTis saxlis maxloblad gavlas, RamiT kiqurdiviT Semouvlida morzebis saxls, Sehyurebda fanjrebs da Soridanealerseboda kedlebs, romelTa Sorisac qali eguleboda. ramdenjermeZmebs kinaRam SeeCexa, xolo erTxel Sinidan gamosul mister morzsaedevna, ganaTebul quCebSi mis saxes akvirdeboda, mxurvaled natrobda,uceb rame gansacdeli Sexvdes, rom mivvarde da sikvdilisagan vixsnao.meore saRamos namdvilad gaumarTla guSagobam — ruTs Seavlo Tvalimeore sarTulis fanjaraSi. marto Tavi da mxrebi daunaxa, merezeaweuli xelic — Tmas isworebda sarkeSi. sul erT wams gagrZelda es,magram <strong>martin</strong>isTvis erTi wamic didi gamodga — sisxli maWariviTauduRda da ZarRvebSi daurbina. qalma maleve CamouSva farda. Wabukimixvda, rom es ruTis oTaxi iyo. Semdeg am oTaxis pirdapir dadgeboda,erT daburul xes moefareboda da papiross papirosze eweoda. erTnaSuadRevs dedamisi dainaxa, bankidan gamodioda, da kidev erTxeligrZno <strong>martin</strong>ma, ra ufskruli aSorebda ruTs: amaT bankSi udevT fuli!<strong>martin</strong>s ki erTxelac ar Rirsebia bankSi Sesvla. misi warmodgeniT, aseTidawesebulebebi mxolod Zalian mdidrebisa da Zalian uflebamosilixalxisTvis arsebobda.<strong>martin</strong>ma erTgvari yofiTi revolucia ganicada. qalis siwmindem dasisufTavem iseTi STabeWdileba moaxdina masze, rom sisufTaveaucilebel moTxovnilebad gadaeqca. Tuki gsurs misi siaxlovis Rirsigaxde, usaTuod sufTa unda iyo, daarwmuna Tavi. kbilebis wmenda daiwyo,samzareulos jagrisiT xelebsac iwmendda xolme, manam saafTiaqomaRaziis vitrinaSi frCxilebis jagriss dainaxavda da mis daniSnulebasmixvdeboda. xelebze rom daxeda noqarma, frCxilis sawmendi pataraqlibic SesTavaza, ase rom mis pirad tualets kidev erTi nivTi moemata.biblioTekidan wigni gamoitana sxeulis higienis Sesaxeb da civ abazanas27


daeCvia dildilaobiT, ramac jimi gaakvirva, xolo mister higinboTamiSeafiqriana, radgan, jer erTi, rom axal-axali modebis SemoReba WkuaSiar mosdioda da meorec — veRar gadaewyvita, damatebiTi wylis fulicgadaexdevinebina Tu ara. amis Semdeg Sarvlis sakiTxi wamoiWra. amisTanasaqmeebiT dainteresebulma <strong>martin</strong>ma male SeniSna gansxvaveba muSa xalxistomrebiviT Camokidebul Sarvlebsa da maRali klasis warmomadgenelTaSarvlebs Soris, romelTac, muxlidan mokidebuli terfamde, totebilariviT hqondaT gadaWimuli. mizezsac mixvda da Tavisi dissamzareulos miaSura, uTo da sauToebeli ficari moZebna. pirveladmarcxi ganicada, erTi Sarvali ise daewva, rom aRaraferi eSveleboda,da iZulebuli gaxda eyida, ramac kidev ufro mouaxlova zRvaSi gasvlisdRe.magram marto garegnuli cvlilebebiT ar Semofarglula saqme, ufroRrmad wavida. papiross isev eweoda, magram daleviT mere aRar daulevia.loToba aqamde aucilebel ramedac ki miaCnda mamakacebisaTvis,eamayeboda kidec, magari Tavi maqvso, sxvebs rom kinwi mowydebodaT, amaskidev SeeZlo sma. san-franciskoSi bevri megobari mezRvauri hyavda,SemTxveviT Tu Sexvdeboda xolme romelimes da Zveleburad dahpatiJebda,an, piriqiT, <strong>martin</strong>s Tu dahpatiJebdnen, TavisTvis wyal-wyala luds anlimonaTs moataninebda da amxanagebis dacinvas didsulovnad itanda.Sehyurebda, jer gulaCuyebulebi rom azluqundebodnen, mere ki mxecsdaemsgavsebodnen, da RmerTs madlobas swiravda, rom TviTon aRar iyo amdReSi. yvelas Tavisi gasaWiri hqonda da RvinoSi eZleodnenTavdaviwyebas, dalevdnen, goneba daubneldebodaT da Tavs RmerTebadwarmoidgendnen, rasac unda, imas akeTebdnen TavianT sasufevelSi.<strong>martin</strong>s aRar sWirdeboda sasmeli. isedac mTvrali iyo da ufromagradac — ruTma daaTro, gulSi siyvarulis cecxli daunTo, ufroamaRlebuli da ukvdavi sicocxlis Jini aRuZra; wignebma daaTvres, TaviaTasnairi survilebiT gamoutanes; sakuTari siwmindis SegrZnebam daaTro,jansac metsa grZnobda axla da mTeli sxeuliT ganicdida aRmafrenas.erT saRamos TeatrSi wavida, iqneb SemTxveviT iq Sevxvdeo, ifiqra. damarTlac dainaxa meore iarusis balkonidan. parteris gasasvlelSiidgnen is, arTuri da viRac axalgazrda saTvaliani kaci, romelsac TmafexburTeliviT SeekriWa; mis danaxvaze <strong>martin</strong>s usiamovnod gahkra gulzeda eWvma gahkenwla. wina rigSi dajda ruTi, orkestrTan axlos, da<strong>martin</strong>s im Rames TiTqmis arc araferi daunaxavs — xedavda martoqaTqaTa, koxta mxrebs da oqrosfer Tmas, romelic Soridan, TiTqosburusSi gaxveuliyo. magram mere sxvebic SeniSna: erTi-orjer gaixedagverdze da win, misgan Tormetiode adgilis moSorebiT or gogonasmohkra Tvali, romelTac utifrad gaucines. <strong>martin</strong>i mudam mxiaruli kaciiyo, aravis SeubRverda. ramdenime xnis winaT rom momxdariyo es,TviTonac gaucinebda da ufro Sorsac Sestopavda, magram axla Seicvalayvelaferi. Tumca pasuxad mainc gaucina, mere Tavi moabruna dacdilobda iqiT aRar gaexeda. magram ise gadaaviwyda im gogonebisarseboba, rom uneburad ramdenjerme mohkra Tvali. gogonebi erTTavaduRimodnen. erT dReSi mTlianad xom ar Seicvleba kaci, verc sikeTesmoiSlis — <strong>martin</strong>ic uRimoda xolme keTili, megobruli RimiliT.misTvis xom axali araferi yofila. icoda, rom isini TavianTi qalurixelebiT epotinebodnen. magram ukve yvelaferi Seicvala. ager, sulqvemoT, orkestrTan axlos, erTi qali zis, erTaderTi mTel qveyanaze,sul sxvagvari, saocrad gansxvavebuli, ise gansxvavebuli im ori28


gogonasagan, <strong>martin</strong>isave klasis Svilebisagan, rom Wabuks maTisibraluliRa moawva gulSi. neta sul cotaodeni mainc gamogyolodaTmisi silamaze da saTnoebao, gaifiqra. daZraxviT arasdidebiT ardaZraxavda aseTi gamomwvevi qcevisaTvis. Tumca arc siamovnebda. piriqiT,cotaTi Sercxva kidec — mec aseTi mdabio var da imitom meTamaSebiano.ruTis klasis rom yofiliyo, maSin ase gamomwvevad aRar moeqceodnengogonebi. amas grZnobda <strong>martin</strong>i da yovel maT Semoxedvaze, TiTqosTavisive klasi swvdebodaT TiTebiT yelSi, dabla eweoda.jer kidev ar CamoeSvaT ukanaskneli moqmedebis farda, rom <strong>martin</strong>iadga da gamovida, raTa ufro axlos Seexeda ruTisTvis Teatridangamosvlis dros. Teatris SesasvlelTan mudam ireoda xalxi; qudsCamoifxatavda, vinmes zurgs ukan amoefareboda da ruTi verc kiSeniSnavda. pirvelive jgufs gamohyva gareT. magram adgilis SerCevaZlivs moaswro, rom is ori gogonac gamoCnda. icoda, rom mas eZebdnen dasakuTari Tavi daswyevla — ra mcxia iseTi, rom qalebi meseviano.moSorebiT dadgnen, magram <strong>martin</strong>ma maSinve igrZno, rom miagnes. nel-nelamoiwevdnen, saerTo talRas mohyvebodnen. erTma mxari gahkra da TiTqosaxlaRa SeniSna. koxta gogo iyo, Savgvremani, Savi, gamomwvevi Tvalebihqonda. gogonebma gauRimes da <strong>martin</strong>mac RimiliT upasuxa.— helo! — miesalma Wabuki.es Tavisda uneburad aRmoxda. amgvarsave viTarebaSi ramdenjermisalmebia qalebs. ase, sxvagvarad arc SeeZlo, bunebiT keTili kaci iyo.SavTvala gogonam sixaruliTa da kmayofilebiT gauRima da miaxvedra,aRarsad vapirebT wasvlaso. amxanags mklavSi xeli gamoedo misTvis dakuWkuWebda. isic agrZnobinebda, arsad migveCqarebao. <strong>martin</strong>ma swrafadgadawyvita: ruTs rom axla maTTan daenaxa igi, ar ivargebda, amitom,bunebrivia, SavTvala gogonas amoudga gverdSi da wavida. arc enis dabmaugrZvnia amaTTan da arc dabneuloba. rogorc Tevzi wyalSi, isegrZnobda Tavs, arxeinad xumrobda, Jargonebsa da uwmawur sityvebsisroda, erTi sityviT, rac aseTi naucbaTevi gacnobisTvis aris saWiro,yvelafers akeTebda. kuTxis quCas rom miaRwies, <strong>martin</strong>ma scada brbosCamoSoreboda da Seexvia. magram SavTvala gogona mklavze Camoekida,TviTonac gahyva da amxanagic Tan gaiyola.— aba, aba, bil! — SesZaxa man, — neta sad migeCqareba? ase uceb gindamogvicilo?<strong>martin</strong>s gaecina da Sedga, mobrunda. SeeZlo aqve mdgariyo da,gogonebs mofarebuls, quCis farnis sinaTleze kargad SeeTvalierebinagamvleli xalxi. TviTon sibneleSi idga, veravin dainaxavda, ruTi ki argamoepareboda, swored aq unda Caevlo.— amas ra hqvia? — hkiTxa man kuWkuWa gogos da SavTvalaze aniSna.— raRa me mekiTxebi, mas hkiTxe, — waifrutuna gogom.— ho, marTla, ra gqvia? — miubrunda axla SavTvalas.— jer xom Seni saxeli ar giTqvams! — mouWra gogonam.arc gikiTxavs, — gaecina <strong>martin</strong>s, — Tumca kargad ki gamoicani.bili mqvia... namdvilad.— kargi, erTi! — qalma Tavisi vnebiani da gamomwvevi TvalebimianaTa, — miTxari... marTla gekiTxebi!da kidev Sexeda. rac ki qalis saxsenebeli gaCenila qveyanaze, mTelimisi buneba iyo aRbeWdili am TvalebSi. <strong>martin</strong>ma daudevrad axed-daxedada maSinve mixvda, Semdeg ra moxdeboda: qali axla daircxvenda da nazaddaixevda Setevis molodinSi, Tan ki TviTonve iqneboda SetevisaTvis29


gamzadebuli, Tuki Wabuks gulis gaciebas SeniSnavda. magram, bolos dabolos, isic kaci iyo, grZnobda gogonas momxiblaobas, misi alersianigamoxedva siamovnebda. eh, am gogonebs yvelas icnobda, kargadac icnobda,mTeli maTi asaval-dasavali icoda. kargi gogonebi iyvnen, ramdenadac kiSeiZleba kargebi iyvnen am klasis Svilebi; muSaobiT wels iwyvetdnen daubadruk gasamrjelos iRebdnen, magram ufro ioli cxovrebisaTvissakuTar Tavs arasdidebiT ar gayiddnen, gamwarebiT cdilobdnen patarabedniereba mainc moepovebinaT cxovrebis udabnoSi, Tvals usworebdnenmomavals, romelic macTur arCevans sTavazobda: dausrulebeli,gauxareli Sromis mTel simwares da kidev ufro saSineli ubedurebisSav ufskruls, saca ufro kargi gasamrjeloa, magram bolo male eRebaT.— bili mqvia, — upasuxa man da Tavi dauqnia, — marTla geubnebi,bili mqvia.— xumrob? — CaekiTxa qali.— bili ki ara, is ar ginda! — Caeria meorec.— Tqven saidan iciT, — uTxra <strong>martin</strong>ma, — pirvelad mxedavT.— ra didi codna unda magas, zedve getyoba, rom tyui.— marTla, bil? — kvlav hkiTxa pirvelma.— bili viyo, — gamotyda <strong>martin</strong>i.gogona mklavSi swvda da SeanjRria.— gana ver Segatyve, rom tyuodi, magram mainc momewone, kargi biWixar.Wabukma misken wamosuli xeli CabRuja da maSinve igrZno kargadnacnobi koJrebi da ganakawrebi.— didi xania sakonservo qarxnidan wamoxvedi?— Sen saidan ici?! gulTmisani xar Tu ra?! — erTxmad Sehyviresgogonebma.da uceb, aseT sulelur RlabucSi garTulma Wabukma gonebis TvaliTbiblioTekis Taroebi dainaxa, romlebic saukuneobrivi sibrZniT iyogamotenili. am axirebulsa da yovlad Seusabamo xilvaze TviTonvemwared gaeRima da eWvebi moeZala. magram arc Sinagan xilvas, arc amugulo laybobas misTvis xeli ar SeuSlia, yuradRebiT eTvalierebinaTeatridan momavali xalxi. da uceb mas mohkra Tvali, swored farnisqveS Caiara, aqeT-iqiT Zma da is saTvaliani ucnobi Wabuki mohyvebodnen.dainaxa da TiTqos guliscema SeuCerda. ramdeni xania am wuTs eloda. amerT wamSi Wabukma moaswro kargad daenaxa, rogor ufaravda dedoflurTavs raRac fumfula bewvi, gemovnebiT Sekeril tansacmelSi rogorkoxtad mouCanda Camoqnili nakvTebi, ra Snoianad midioda da calixeliT wamoewia kaba. amasobaSi qali miefara kidec Tvals. isev isqarxnis muSa gogonebi SerCa Wabuks, raTa eyurebina maTi WyetelatansacmlisTvis, riTac isini gamwarebiT cdilobdnen lamazebi dakoxtad morTulebi gamoCeniliyvnen, amaTi ubadruki bafTebisa da TiTzewamocmuli beWdebisaTvis... uceb mklavze Camoswies da xmac Caesma:— gaiRviZe, bil! ra mogivida?!— rao, ras ambobdi? — hkiTxa man.— arafersac ar vambobdi, — miugo Savgvremanma da Tavi gaaqnia, —ise ki urigo ar iqneboda...— ra?— erTi kargi biWi rom geSova-meTqi... ager, amisTvis... — (amxanagzeuCvena). — wavidodiT, nayins vWamdiT, yavas davlevdiT an rames.30


guli aeria <strong>martin</strong>s. ruTisagan erTbaSad aseT rameebze gadasvlametismetad mZafri gamodga. am gogos utifari, gamomwvevi TvalebisgverdiT igi xedavda ruTis ankara, naTel Tvalebs, romlebic wmindanisTvalebiviT Semohyurebdnen. da uceb didi Zala igrZno. <strong>martin</strong>i xomyvelafer amaze maRla idga! cxovreba misTvis ufro met rames niSnavda,vidre am ori gogosaTvis, romelTa miswrafebani nayinsa da karg biWs verscildeboda. gaaxsenda, rom mudam ase cxovrobda — sakuTari fiqrebiTada idumali miswrafebebiT. ucdia sxvisTvisac gaeziarebina es fiqrebi,magram verc qals Sexvedria iseTs, rom gaegebinebina rame da verc kacs.bevrjer ucdia, magram visTvisac ar miumarTavs, yovelTvis uxerxulmdgomareobaSi Cauyenebia. raki am fiqrebs vera swvdebian, maS, me ufromaRla vmdgarvar da mec ver momwvdebian, daaskvna man axla. aborgebuliZala igrZno mTel arsebaSi da muStebi SekumSa. Tuki cxovreba metsrasme niSnavda misTvis, maS, metic unda moiTxovo! TviTon ra aqvs, romSen SemogTavazos am utifarma Savma Tvalebma?! zepirad icoda, rafiqrebi da miswrafebani imaleboda maTSi — nayini da raRac kidev. imwmidanis Tvalebi ki imasac sTavazobda, rasac eswrafoda Wabuki, dakidev ufro metsac, risi gamocnobac mas ar SeeZlo. igi sTavazobdawignebs, suraTebs, silamazesa da mosvenebas, amaRlebuli cxovrebismTel momxiblaobas. am Sav TvalebSi igi advilad Wvretda yoveli fiqrismoZraobas. saaTis meqanizmsa hgavda. Wabuki yoveli patara gorgolaWismuSaobas xedavda. maTi miswrafeba mdabali iyo, samaresaviT viwro,gulis momyirWebeli, da marTlac samare iyo imisi bolo. im wmidanisTvalebs ki sul sxva miswrafebani hqonda — idumali, gonebisaTvismiuwvdomeli, maradiuli sicocxle. im TvalebSi igi xedavda qalissulis anarekls da sakuTari sulis anareklsac.— programaSi mxolod erTi Secdoma gaparula, — xmamaRla ganacxadaman, — sxvasTana var Sepirebuli.gogonas wyena daetyo.— albaT avadmyof megobars unda daujde sasTumalTan, — Caiqirqilaman.— ara, namdvili paemani maqvs erT... — ena daeba, — erT gogonasTan.— xom ar gamacure? — seriozulad hkiTxa qalma.Wabukma Tvali gauswora da upasuxa...— simarTles geubnebi. ratom ar SeiZleba, sxva dros SevxvdeT? Sensaxelic ki ar miTxari. sada cxovrob?— lizi mqvia, — miugo gogonam da mTeli sxeuliT mieyrdno, xelimouWira, — lizi qonoli. bazris quCaze vcxovrob, xuT nomerSi.cota xans kidev elaparaka gogonebs da gaSorda. Sin ar wasulamaSinve. saTvalTvalo xes miaSura da fanjaras axeda.— SenTan viyavi Sepirebuli, ruT, — Cailaparaka man, — Sen undamenaxe da arc gamitexia sityva.Tavi meSvidemTeli kvira gavida ruT morzTan pirveli Sexvedris Semdeg da<strong>martin</strong>s jerac ver gaebeda meored misvla. ijda da erTTavad wignebskiTxulobda. zogjer Zalas moikrebda, gadawyvetda wasuliyo, magrameWvebi moereoda da gadawyvetileba Seusrulebeli rCeboda. ar icoda,rodis SeiZleboda ganmeorebiT misvla, mrCevelic aravin hyavda, eSinoda,gamousworebeli Secdoma ar momivideso. Zvel amxanagebs sul CamoSorda,31


Zveli Cveulebebic moiSala, da raki axali megobrebic ar SeuZenia,kiTxvis meti aRaraferi darCenoda, saaTobiT TavauRebliv kiTxulobda,ramdenime adamianis Cveulebrivi Tvali ver gauZlebda amden kiTxvas.magram <strong>martin</strong>s magari Tvalebi hqonda da TviTonac magari iyo. amasgarda, misi tyvinic gautexavi yamiri iyo; abstraqtuli, mwignobruliazrebi jer ar gahkareboda da Teslis gasaRviveblad swored kargniadags warmoadgenda. swavlas jer ar moeqanca da amitom xarbadmoebRauWa wignebis sibrZnes.jer erTi kvirac ar gasuliyo da ase egona, saukuneebi micxovriao,radgan Zalian Sors Camoitova Zveli cxovrebaca da ZveliSexedulebanic. magram safuZvlis uqonloba uWirebda saqmes. iseT wignebseWideboda, romelTa gageba wlobiT winaswar Semzadebas moiTxovda. dResrom uaxles filosofias kiTxulobda, xval antikurs Caujdeboda daTavi sul sapirispiro ideaTa qaosiT hqonda gamotenili. aseveekonomikaSiac. biblioTekis Taroze man aRmoaCina karl marqsi, rikardo,adam smiTi da mili, da erT-erTi amaTganis gaugebari formula gasaRebsar iZleoda meoris moZRvrebis gasaSifravad. daibna. codnis wyurvilimainc ar ganelebia. erTdroulad ekonomikiTac dainteresda,mrewvelobiTac da politikiTac. erTxel qalaqis baRSi rom gaiara,erTad mogrovil xalxs mohkra Tvali; SuaSi eqvsiode kaci idga.saxealewilebi gacxarebiT daobdnen. <strong>martin</strong>ic SeuerTda brbos dapirvelad gaigona xalxidan gamosuli filosofosebis ena. erT-erTimokamaTe mawanwala aRmoCnda, meore — muSa agitatori, mesame —iuridiuli fakultetis studenti, sxvebi ki kamaTis moyvaruli muSebiiyvnen. maSin pirvelad gaigona <strong>martin</strong>ma socializmi, anarqizmi, erTianigadasaxadi; pirvelad gaigo, rom arsebobda erTmaneTis mimarT mtruladganwyobili socialuri filosofiis sistemebi. yuri mohkra asobiTspecialur gamoTqmas, romlebic mecnierebis iseT sferoebsganekuTvneboda, rasac jer ar miswvdomoda misi ubadruki codna.amitomac ver gaerkva xeirianad kamaTSi, gumaniTRa Caswvda am ucnaurgamoTqmaSi gaxveul azrs. mokamaTeTagan restornis SavTvalwarbaoficianti Teosofi gamodga, xabazTa profkavSiris wevri —agnostikosi... erTma berikacma yvela daabnia Tavisi axirebulifilosofiiT — yoveli arsebuli samarTlianiao; meore berikaci enisgauCereblad qaqanebda kosmosze, mama-atomsa da deda-atomze.ramdenime saaTs usmenda <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> am kamaTs da iqidan pirdapirbiblioTekisken gaqanda tvindabneuli, raTa ramdenime ucnobi sityvismniSvneloba gaego. biblioTekidan gamosuls oTxi tomi amoeCaraiRliaSi: qalbatoni blavadskaias `saidumlo doqtrina~, `progresi dasiRatake~, `socializmis arsi~ da `omi religiasa da mecnierebas Soris~.saubedurod, `saidumlo doqtriniT~ daiwyo. wigni sul grZel-grZelisityvebiT iyo gadaWrelebuli, romelTa mniSvneloba <strong>martin</strong>s ar esmoda.loginze ijda da leqsikonSi ufro xSirad iyureboda, vidre wignSi.imdeni ucnobi sityva Sexvda, rom damaxsovrebas veRar axerxebda daiZulebuli iyo xelaxla eZebna leqsikonSi. gadawyvita calke amoewerasityvebi da mTeli furclebi gaavso. mainc araferi esmoda. dilis samsaaTamde kiTxulobda, tvini aeria, erTi Camoyalibebuli azric ki vergamoitana. Tavi rom aswia, moeCvena, oTaxi TiTqos gemiviT irweoda daadi-Cadioda. gabrazebulma moiqnia `saidumlo doqtrina~, erTi magradSeukurTxa, sinaTle Caaqro da Cawva. verc im danarCen sam wigns gaugoasaval-dasavali. imitom ki ara, TiTqos SeTvisebis unari ara hqonodes an32


sakmaod niWieri ar yofiliyos — ara, SeCveuli ar iyo, gawafva aklda,azrovnebisaTvis saWiro iaraRi ara hqonda. TviTonve mixvda amas dagadawyvita, leqsikonis meti jerjerobiT araferi aeRo xelSi, manamkargad daiswavlida saWiro sityvebs.poezia iyo misi nugeSi, bevrsac kiTxulobda. ubralo, SedarebiTadvilad gasageb leqss rom waikiTxavda, mTeli sixaruli iyo misTvis.silamaze xom Tavidanve uyvarda da aq naxulobda xolme silamazes.musikasaviT moqmedebda leqsi, mTeli arsebiT Searxevda. TviTon veragrZnobda, magram amiT momavali ufro Zneli muSaobisTvis amzadebdaTavs. misi tvinis furclebi sufTa iyo da Zalis dautanebladibeWdeboda zed axal-axali strofebi, ase rom, male SeeZlo zepiradwarmoeTqva leqsebi da, dabeWdili sityvebis aJRerebiT, mTeli misimusika da silamaze ganecada. mere biblioTekis erT Taroze geilis`klasikur miTebsa~ da bulfinCis `miTebis saukunes~ waawyda. es iyoSuqura, misi uvicobis da wyvdiadSi SeWrili Zlieri Suqi, da amis Semdegkidev ufro xarbad daewafa poezias.magidasTan mjdari kaci ise xSirad xedavda <strong>martin</strong>s biblioTekaSi,rom SeeCvia, gaRimebuli xvdeboda xolme, mudam Tavs daukravda. amangaabedina <strong>martin</strong>s erTi saqme. erT dRes, roca, Cveulebriv, ramdenimewigni SearCia da magidasTan miitana, raTa kacs baraTebze beWedi daesva,<strong>martin</strong>ma uceb wamoiluRluRa.— erTi rame minda gkiTxoT.kacma gauRima da aniSna, miTxario.— axalgazrda ledis rom gaicnob da saxlSi migipatiJebs, rodisSeiZleba misvla?mTel tanze ofli daasxa, igrZno, rogor mieweba perangi sxeuls.— me mgoni, yovelTvis, — miugo kacma.— ho, magram aq cota sxvagvarad aris saqme, — Seesityva <strong>martin</strong>i, —is qali... me... erTi sityviT, saqme is aris, rom vai-Tu Sin ar damixvdes.universitetSi dadis.— Tqvenc meored midiT.— ara, me sul sxva rame mawuxebs, — gamotyda <strong>martin</strong>i, gadawyvitamTlianad mindoboda am kacis gulmowyalebas, — me erTi ubralo kacivar, mouqneli, xalxSi gamousvleli. is qali sul sxvaa da me sul sxvavar... ar gegonoT, Tavs visulelebde!.. — uceb Sewyvita man.— ara, ra brZanebaa, ganagrZeT. eg iseTi SekiTxvaa, rom sacnobaroganyofilebas ar exeba, magram me TviTonve gamixardeba, Tu rameSidagexmareT.<strong>martin</strong>ma aRfrTovanebiT Sexeda.— mec rom ase SemeZlos mivayaro, maSin ra miWirs, — Tqva man.— ra brZaneT?..— ase Tavisuflad rom SemeZlos-meTqi laparaki, Cqarac, Tavazianadacda yvelaferi...— oh! — miuxvda biblioTekari.— ra dros jobs misvla? naSuadRevs rom mivide... vaiTu sadilobisdros movxvde? iqneb saRamoTi jobdes! Tu kviradRes?— iciT, ras getyviT, — saxe gaubrwyinda biblioTekars, —telefoniT daurekeT da hkiTxeT.— axlave davurekav! — SesZaxa <strong>martin</strong>ma, wignebi aiRo da wavida. cotarom gaiara, isev mobrunda da hkiTxa, axalgazrda ledis rom33


elaparakebiT... vTqvaT, mis lizi smiTs, rogor unda mivmarTo — `mislizi~ Tu `mis smiT~?— `mis smiTi~ uTxariT, —mtkiced urCia biblioTekarma, — manam dauaxlovdebodeT, sul `missmiTi~ uTxariT.amrigad, es problema moagvara <strong>martin</strong> idenma.— roca gindodeT, mobrZandiT. naSuadRevs mudam Sina var xolme, —upasuxa ruTma, roca <strong>martin</strong>ma borZikiT hkiTxa telefonSi, nanaTxovrebiwignebis motana rodis SeiZlebao.karebSi TviTon ruTi Seegeba, misma qalurma Tvalma xeladve SeamCniagauToebuli Sarvali da erTgvari cvlileba. ver ityoda, saxeldobr racvlileba, magram ukeTesobisken ki iyo. Wabukis gamometyvelebamacganacvifra. yovel mis nakvTSi didi Zala da janis simrTelegamosWvioda, TiTqos misi sxeulidan gadmomCqefarebda es Zala da qalstalRebiviT exeTqeboda. isev mouara survilma, Wabuks miyrdnoboda damisi siTbo mieRo, axlac maSindeliviT gakvirvebuli darCa — misisiaxlove rogor moqmedebso. Tavis mxriv, <strong>martin</strong>mac xelaxla ganicada isdamabruebeli netareba, roca qals xeli CamoarTva. gansxvaveba mxolodis iyo, rom qali TavSekavebuli iyo da garegnul simSvides inarCunebda,xolo Wabuki saxeze erTianad aenTo da wamoWarxlda. ZveleburadvebancaliT gahyva qals, mxrebi saxifaTod erweoda.magram sastumro oTaxSi rom Sevidnen da dasxdnen, iseTi Tavisuflebada Sveba igrZno, TviTonac rom ar moeloda. es moxda qalismecadineobiT, magram ise frTxilad da ubralod moaxerxa, rom Wabukskidev ufro meti TavdaviwyebiT Seuyvarda. jer nanaTxovreb wignebzeilaparakes — suinbernze, romelic <strong>martin</strong>s Zalian moswoneboda, dabrouningze, romelic sulac ver gaego. saubars qali warmarTavda, xan amsaganze Camougdebda sityvas, xan im saganze, da Tan sul imis fiqrSiiyo, rogor daxmareboda Wabuks. xSirad ufiqria amaze pirveli SexvedrisSemdeg. surda rogorme daxmareboda. qals sibraluli da sinazeaRZvroda gulSi, rac adre aravis mimarT ar ganecada, magram essibraluli damamcirebeli ki ar yofila, dedobrivi ufro eTqmoda. ankirogorRa iqneboda Cveulebrivi sibraluli, roca mis aRmZvrelsa dagamomwvevs iseTi mamakacuri Zala aRmoaCnda, rom ruTs qalwulebriviSiSiT akrTobda da guls ucnauri fiqrebiTa da grZnobebiTuTrTolebda. kvlav is mimzidveloba hqonda Wabukis kisers da ruTsaxlac xelis moxvevis Jinma wamouara. metismetad Zlieri iyo es survili,magram qali ukve mieCvia da ufro advilad moaxerxa Tavis Sekaveba. raswarmoidgenda, rom axlad Casaxuli siyvaruli aseTi iqneboda. Tumcaverc imas warmoidgenda, es gancdebi siyvaruli Tu SeiZlebodayofiliyo. yvelasagan gansxvavebuli Wabukiao, fiqrobda, raRacdafaruli Zala aqvs da aman damainteresa, kacTmoyvaruli grZnobamamoZravebso.verc ki grZnobda qali, ase sasurveli Tu iyo misTvis <strong>martin</strong>i. Wabukmaki maSinve igrZno, rom TavdaviwyebiT Seuyvarda ruTi da ase sasurveliaraferi yofila misTvis mTel sicocxleSi. poezia adrec uyvarda,silamazes xedavda masSi. magram ruTTan Sexvedris Semdeg ufro farTodgaexsna samijnuro poeziis didi samyaros kari. misgan TiTqmis ufro metiram gaigo, vidre bulfinCisa da gelisagan aseTi striqoni Sexvda, — `dasiyvaruliT gagiJebuli kocnis gulisTvis Tavsac gaswiravs~. — erTikviris win yuradRebis Rirsadac ar gaxdida am sityvebs, axla ki TavSi34


CaeWdo da aRar Sordeboda. aRtacebuli iyo maTi silamaziTa dasimarTliT. Sehyurebda qals da gulSi fiqrobda, kocnis gulisTvis mecsiamovnebiT movkvdebio. siyvaruliT gagiJebulad miaCnda Tavi da esufro eamayeboda, vidre raindad kurTxeva. axlaRa Caswvda sicocxlisazrs, axla mixvda, ratom iyo gaCenili qveyanaze.Sehyurebda, usmenda qals da misi fiqrebi ufro gabeduli xdeboda.moigona is veluri siamovneba, rac qalis xelis CamorTmevam mohgvara, daerTi suli hqonda, manam kvlav Seaxebda xels. mowyurebuli TvalebiTSexedavda xolme mis tuCebs. magram araviTari tlanqi da miwieri grZnobaam SexedvaSi ar yofila: siamovnebas aniWebda moZraoba misi tuCebisa,roca isini sityvebs gamoTqvamdnen. es ar yofila Cveulebrivi tuCebi,aravis qveynad — arc qalsa da arc kacs — amisTana tuCebi ara hqonia.haerovani tuCebi iyo, xorcieli ar yofila, da amitom arc iseTi kocnissurvils aRuZravda, rac sxva qalebis tuCebs aRuZravT. amasac akocebda,Tavis xorciel tuCebs daakonebda, magram es iqneboda iseTiveamaRlebuli da mxurvale ambori, rogorc RvTis anaforas SeiZlebaemTxvios kaci. Wabuki vera xvdeboda, ra faseulobaTa gadafasebas moecvamisi goneba, vera grZnobda, rom is Suqi, rac mis Tvalebs aciskrovnebdaqalis Sexedvis dros, Cveulebrivi Suqi iyo yvela siyvarulmowyurebulimamakacisaTvis. verc ki warmoedgina, ra mgznebare da vnebiani xdebodamisi Tvalebi da rogor aforiaqebdnen isini qalis suls. ruTisqalwulebrivi kdemamosileba mis grZnobebsac amaRlebda da aspetakebda,varskvlavebis civ umankoebamde ahyavda. gaognebuli darCeboda, romgaego, ra Tbil talRasaviT elamuneboda qals misi Tvalebis cecxli dagulSi aseTsave cecxls uRvivebda. Wabukis Tvalebi abnevda qals,erTiorjer sityva gauwyda, — TviTonac ver mimxvdariyo, ratom, — amsasiamovno mRelvarebam fiqri gaufanta da iZulebuli gaxda kantikuntadwamosrolili frazebi ekowiwebina. saerTod, Tavisuflad da laRadmetyvelebda xolme da es uneburi borZiki albaT Seacbunebda kidec, romar efiqra — TviTon Tanamosaubrea gansxvavebuli da ase imitom momdiso.STabeWdilebiani qali iyo, yvelaferi gulTan mihqonda da, bolos dabolos, ra gasakviria, rom ucxo samyarodan mosul mgzavrs aseTigavlena moexdinos.qvecnobierad sul is fiqri utrialebda TavSi, Tu rogordaxmareboda Wabuks da saubarsac amisda kvalobaze warmarTavda, magramaxla <strong>martin</strong>ma daaswro.— minda rCeva gkiTxoT Tu nebas momcemT, — uTxra man da Tanxmobarom miiRo, sixaruliT sunTqva Seekra, — amas winaT rom viyavi, TugaxsovT, giTxariT, wignebze da amisTana rameebze laparaki ar mexerxeba,ar gamomdis-meTqi. mas Semdeg sul amaze vfiqrob. biblioTekaSi siarulidaviwye, magram ra wignsac ar movkide xeli, asaval-dasavali ver gavuge.iqneb Tavidan dawyeba jobdes. me xom xeirianad arasodes miswavlia. racTavi maxsovs, sul TavauRebeli muSaoba... axla, ager, biblioTekaSiwavedi, axali TvaliT Sevxede wignebs... wignebic sul axalia CemTvis... daaxlaRa vatyob, rom rac wamikiTxavs, saCemo ar yofila. sadRac fermaSida gemze rom wigns waawydebi, sad is wignebi da sad, ager, Tqvens saxlSirom wignebia. iq sul sxvanairad kiTxuloben, da mec imnair kiTxvasSeveCvie... arada, trabaxiT ar geubnebiT, me ufro sxva kaci var, imaT arvgavar, visTanac mitrialia. imas ki ar vambob, im mezRvaurebs dakovboebs vjobivar-meTqi, — erT xans fermaSiac mimuSavia, — magramwignebi mudam miyvarda, rac ki momxvdeboda, yvelafers vkiTxulobdi...35


erTi sityviT, me sxva rames vfiqrob, isini sul sxvas fiqroben... hoda,barem getyviT, rac unda meTqva... amisTana saxlSi pirvelad var... aq rommovedi am erTi kviris winaT da yvelaferi es davinaxe, Tqven daginaxeT,dedaTqveni davinaxe, Tqveni Zmebi, da yvelaferi... rogor giTxraT,momewona. gagonili ki mqonda amisTana rameebi, wignebSiac wamekiTxa, daaxla Tqvens saxlSi rom movxvdi... wignebSi marTali werebula. magram,rac mTavaria, momewona, me TviTon mominda... axlac minda... amnairi haeriTvisunTqo... am wignebis haeriT, am suraTebis haeriT, am lamazi nivTebishaeriT... saca yvela wynarad laparakobs, yvela sufTaaa, fiqrebic sufTaaqvT. sadac ki micxovria, yvelgan samzareulos suni dgas, da razelaparakoben — sul ylapvaze, binis qiraze da meti araferi... aq ki, rasambob, Tqven rom dedis Sesagebeblad wamodeqiT da akoceT, amaze lamazira unda iyos, ukeTesi araferi minaxavs cxovrebaSi. naxviT ki bevri ramamaqvs nanaxi, imaTze gacilebiT ufro meti, vidre sxvebs unaxavT, CemTanmyofebs. miyvars xolme axal-axali rameebis naxva. sul meti da metiminda vnaxo... magram Cemi saTqmeli mainc ar miTqvams jer, da axla mindagiTxraT: mec minda ise vicxovro, rogorc Tqven cxovrobT am saxlSi.marto ylapva xom ar aris cxovreba, an TavauReblivi muSaoba da Cxubi.rogor mivaRwio amas? riTi daviwyo? muSaoba ar mezareba, rac unda mZimesamuSao iyos, kaci ver majobebs, yvelas davawven. erTi Tu daviwye, TavsaRar aviReb, dRes da Rames gavasworeb. iqneba sasacilodac mogeCvenoT,Tqven rom geubnebiT amas. swored TqvenTvis ar unda mekiTxa, magram romar vici, visa vkiTxo... arTurs garda! iqneb arTurisTvis unda mekiTxa. mexom...erTbaSad gauwyda sityva. imis gafiqrebaze, rom swored arTurisTvisunda ekiTxa da Tavi ase ar gaesulelebina, mtkiced mofiqrebuli gegmadaerRva. qals maSinve ar upasuxia. cdilobda Wabukis areuli, borZikiTwarmoTqmuli sityvebis martivi azri im fiqrisaTvis daekavSirebina, racmissave saxeze amoikiTxa. pirvelad xedavda aseTi didi Zalisgamometyvel Tvalebs. `am kacs win veraferi daudgeba~, amoikiTxa qalma,da es sulac ar egueba im sityvebis Sinaarss, rac Wabukma borZikiTwarmoTqva. Tanac, qalis rTulsa da mkvircxl gonebas ar SeeZlo sworadSeefasebina Wabukis ubraloeba. magram am areul fiqrebSiac ki igrZnoman didi Zala. mijaWvul goliaTad eCvena, romelic jaWvebisdamsxvrevasa da dagrexas cdilobs. qalis saxe TanagrZnobiT cimcimebda,roca Wabuks uTxra:— Tqven TviTonve grZnobT, raca gWirdebaT. swavla gWirdebaT.skolaSi unda mibrundeT da daamTavroT. mere universitetSi SexvalT...— magas fuli unda! — Seawyvetina Wabukma.— ah! — SesZaxa qalma, — eg arc ki mifiqria. ra moxda mere?naTesavebi xom gyavT — vinme dagexmarebaT.Wabukma Tavi gaaqnia.— ded-mama damexoca. ori da myavs — erTi gaTxovilia, meore, mgoni,axla apirebs gaTxovebas. Zmebs xom saTvalavi ara aqvs... me yvelazepatara var... magram Tavis dReSi aravis ar daxmarebian. zogi sad aris dazogi sad, mTel qveyanas moedvnen, bednierebas eZeben. ufrosi indoeTSimokvda, ori Zma axlac samxreT afrikaSia, erTi zRvaSia veSapsanadirogemze, erTi cirks dahyveba, jambazia. mec ase var. TerTmeti wlidanmokidebuli, — rac deda momikvda, — TviTon virCen Tavs. CemiT undaviswavlo, sxva gza ar aris. magram rom ar vici, riTi daviwyo.36


— yvelaze pirvelad gramatika unda iswavloT. Tqveni gamoTqmebi... —undoda eTqva, saSineliao, magram Searbila da Tqva, — mTlad swori araris.Wabuki wamoWarxlda da ofli daasxa.— diax, Cemi laparaki... albaT naxevari ar gesmiT, TqvenTvis gaugebarisityvebia... amaTi gamoTqma vici mainc... sxva sityvebi ki — wignidanamokiTxuli sityvebi — ar vici, rogor gamoiTqmis da amitom arcvxmarob.— sityvebi imdeni araferi. mTavaria, rogor alagebT da gamoTqvamT amsityvebs. Cemi gulaxdili laparaki xom ara gwyinT? ar minda gawyeninoT.— ah, rasa brZanebT! — SesZaxa <strong>martin</strong>ma, gunebaSi ki madlobac uTxraaseTi gulkeTilobisaTvis, — SemaxureT! xom unda viswavlo, da baremTqvengan gavigo pirvelad, manam sxva metyodes.— erTi sityviT, gramatikaSi scodavT, dros urevT, mravlobiTsa damxolobiT ricxvsac ver aTanxmebT, uRvlileba gerevaT. magaliTebisCamoTvla Sors wagviyvans. gramatika unda iswavloT. axlave gamogitanTwigns da scadeT, daiwyeT.qali wamodga, <strong>martin</strong>s uceb Tavaziani qcevebis wesi moagonda, wignSiaxlaxan amokiTxuli, da ugergilod wamoxta, magram Tan SeSinda, vaiTusworad ar moviqeci, an arada ar egonos, Sin wasasvlelad wamovdeqio.— ho, marTla, mister iden, — karidan moubrunda qali, — ylapva rasniSnavs? ramdenjer axseneT dRes eg sityva.— oh, ylapva, — gaecina <strong>martin</strong>s, — ubralo xalxi ase ityvis xolme...arays rom dalev, an luds... an iseT rames, rac Tqven dagaTrobs.— ai, kidev erTi Secdoma, — gaucina qalma.— vera vxvdebi, ra Secdomaa.— arays rom dalev an luds, an iseT rames, rac Tqven dagaTrobso,meubnebiT. jer erTi, raki TqvenobiT mommarTavT, zmnac mravlobiTSiunda gexmaraT, dagaTrobTo, unda geTqvaT. da meorec, ra saWiro iyo aq`Tqvenis~ xmareba? gana ufro swori ar iqneboda geTqvaT, `daaTrobsadamianso?! me unda damaTros?— ah, ra brZanebaa, ra brZanebaa!ruTma gramatikis wigni moitana, skami <strong>martin</strong>isken miswia (WabukmamaSinve is gaifiqra, me xom ar unda mivSvelebodio) da <strong>martin</strong>is gverdiTdajda. wigni gaSala. maTi Tavebi erTmaneTs miuaxlovdnen. ise daabniaWabuki am sasiamovno siaxlovem, rom ganmartebas yurs Zlivs ugdebda.magram roca uRvlilebis axsnaze gadavida qali, <strong>martin</strong>ma mTeligulisyuri daZaba, sxva yvelaferi daiviwya. erTxelac ar gaegonauRvlileba da axla pirvelad rom Caswvda enis gasaRebs, mojadoebulidarCa. wignisken daswia Tavi da uceb qalis Tma loyaze Seexo. mTelTavis sicocxleSi erTxel wasvloda guli <strong>martin</strong>s da axlac isgaifiqra, guli xom ar miRondebao. sunTqva Seekra, guli gamalebiTauZgerda, TiTqos amovardnas lamobda, pirvelad igrZno ruTi ase axlos.im didma ufskrulma, romelic maT erTmaneTisagan aSorebda, wamiTTiTqos piri Sekra. magram misi amaRlebuli grZnobebi odnavadac kidabla ar daweula. gana qali daeSva — <strong>martin</strong>i TviTon amaRlda,Rrublebs miswvda da ruTs miuaxlovda. kvlav iseTive mokrZalebasgrZnobda qalis mimarT, religiur Tayvaniscemasa da sasoebas. moeCvenaTiTqos wmidaTa wmida sasufevelSi SeiWra da nela, frTxilad moaSoraTavi qalis Tmas, ramac eleqtrodeniviT aaTrTola Wabuki. magram ruTsaraferi ugrZvnia.37


Tavi mervegavida ramdenime kvira. <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> gramatikas Cahkirkitebda, isev daisev kiTxulobda Tavazianobis wesebs da xarbad ewafeboda yovel wigns,rac ki moewoneboda. Tavis Zvel wres sul CamoSorda, aRaravis xvdeboda.lotosis klubeli gogonebi gakvirvebulni iyvnen, ra mouvidao, jimsaRar aZlevdnen mosvenebas SekiTxvebiT, biWebs ki uxarodaT metoqisCamoSoreba kidev erTi Zvirfasi wigni aRmoaCina biblioTekis saganZurSi.rogorc gramatika Seicno enis gasaRebad, aseve es wigni poeziis gasaRebigamodga. daiwyo metris, leqswyobisa da formis Seswavla, riTac misisayvareli silamaze iqmneboda. am silamazis safuZvels Caswvda. meorewignSi, romelic Tanamedrove avtors ekuTvnoda, poezia ganxiluli iyo,rogorc saxviTi xelovneba, safuZvlianadac iyo ganxiluli,sailustraciod avtors nimuSebi mohqonda literaturis Sedevrebidan.romanebic ki ar waukiTxavs <strong>martin</strong>s aseTi gatacebiT da misi dauRalavi,oci wlis ganmavlobaSi dasvenebuli tvini, romelic axla codniswyurvils moemwifebina da daeZaba, ise swrafad iTvisebda yvelafers, romverc erTi studenti amas ver moaxerxebda.ukan rom miixeda, Tavisi Zveli samyaro — Soreuli qveynebisa dazRvebis, gemebis, mezRvaurebisa da quCis qalebis samyaro — Zaliandakninebuli eCveneboda. da miuxedavad amisa, mainc hqonda raRac saerToim Zvelsa da am axals. misi goneba mudam mTlianobisaken miiswrafoda dapirvelad rom SeniSna es saerTo, Zalian gaukvirda. im amaRlebulmaazrebma da silamazem gaakeTilSobiles igi, rac wignebSi hpova.sabolood darwmunda, rom maRal sazogadoebaSi, romelsac ruTi da misiojaxi ekuTvnoda, yvelani — kacebica da qalebic — swored amamaRlebuli azrebiT suldgmulobdnen. dabla ki, sadac Wabuki mTeliTavisi dRe da moswreba TviTon cxovrobda, sibinZure da WuWyi iyo, da amWuWyisagan ganwmenda mounda, raTa im maRal samyaroSi asuliyo. bavSvobada siWabuke ise gaatara, rom raRac bundovani grZnoba awuxebda daawvalebda. manam ruTs Sexvdeboda, TviTonve ver mimxvdariyo, ra surda,Tumca raRacis survili mosvenebas ar aZlevda. axla es mousvenrobaufro mZafri da mtkivneuli gaxda, da man bolos da bolos igrZno —aSkarad da garkveulad igrZno _ rom es iyo silamazis, codnisa dasiyvarulis wyurvili.am ramdenime kviris ganmavlobaSi eqvsjer mainc Sexvda ruTs dayoveli axali Sexvedra sul axalsa da axal STagonebas aZlevda. qaliexmareboda mas inglisuri gramatikis SeswavlaSi, gamoTqmas usworebdada ariTmetikac daawyebina. magram maTi saubari marto am sagnebisswavliT ar ifargleboda. imdeni ram enaxa Wabuks cxovrebaSi, misigoneba ise momwifebuliyo, rom marto wiladebiT, kuburi fesvebiT,uRvlilebebiTa da winadadebebis garCeviT ver dakmayofildeboda. sxvaTemebsac swvdeboda maTi saubari — leqss, romelic Wabuks bolo droswaekiTxa, im poetis Semoqmedebas, romelsac amJamad swavlobda qaliuniversitetSi. da roca ruTi Tavis sayvarel striqonebs waukiTxavda,Wabuki ciur netarebas ganicdida xolme. ramden qalTan ulaparakia,magram aseTi saamuri xma jer ar smenia. gulSi siyvarulis cecxlsuRvivebda es xma. TrToda, caxcaxebda yoveli sityvis mosmenaze. misimusikaluri JReradoba, damamSvidebeli xaverdovneba, intonaciissimdidre didi kulturisa da sulis keTilSobilebis nayofi iyo.38


usmenda qals da mexsierebaSi cocxlad iRviZebda, kvlav zariviT rekdayuriswamRebi kivili veluri dedakacebisa, quCis kaxpebis xorxoci damuSa qalebis — Tavisive klasis gogonebis — tlanqi metyveleba.swrafad amuSavdeboda xolme warmosaxva da gonebis TvaliT xedavda amqalebs, erTad mojarebuls. kontrastis siZliere ufro sxivosansa daelvares xdida ruTis Saravands; Wabukis netarebas kidev ufro asxamdafrTas imis Segneba, rom qali Rrmada swvdeboda wakiTxulis Sinaarss dapoeturi azrovnebis silamaziT TrToda. ruTi bevr adgilebs ukiTxavda`princesadan~, da Wabuki xedavda, rogor evseboda mas Tvalebi cremliT— es iyo esTetikuri aRqmis ukiduresi daZabva. am dros qalis gancdebiWabuksac gadaedeboda, aamaRlebda da RmerTs uaxlovdeboda; usmendaqals, Sehyurebda da TiTqos mTel cxovrebas Wvretda, mis uRrmesidumalebas swvdeboda da kiTxulobda. da roca Tavisi amaRlebuligrZnobebi warmoidgina, Wabuki mixvda, rom es iyo siyvaruli — yvelazedidi ram amqveynad! gaaxsenda is sixarulis TrTolva da vnebaTaRelvani,rac mas warsulSi ganecada — RviniT daTroba, qalis alersi, tlanqiTamaSobani da krivi Tu Widaoba — da am amaRlebul gancdebTanSedarebiT, rasac axla misi arseba moecva, is yvelaferi dakninebul dabilw ramed eCvena.ruTi ki buranSi iyo. Tavis dReSi ar ganecada siyvaruli. am saqmeSimTeli misi gamocdileba wignebiT ganisazRvreboda, sadac Cveulebrivicxovrebis yoveldRiuri wvrilmanebi fantaziis mier ararsebul netarsamyaroSi iyo gadatanili. verc ki grZnobda, rom es tlanqi mezRvaurinel-nela miikvlevda gzas mis gulSi, uxilav Zalebs uyrida iq Tavs, racerT mSvenier dRes ifeTqebda da qals mRelvare cecxlad moedeboda.siyvarulis namdvili gzneba jer ar ganecada. mxolod Teoriulad icodamisi arsi. mocimcime sxivad warmoedgina, wylis livlivad, namisCamocvenad, zafxulis bneli, xaverdovani Ramis surnelad. nazi da mSvidiurTierToba iyo, misi warmodgeniT, siyvaruli, roca irgvliv, yvavilTasurneliT gaJRenTil garemoSi, eTeriul simSvides daesadgurebina.sizmradac ki ar moelandeboda is vulkanuri ryeva, rac siyvarulsmohyveba xolme, is yovlis momspobi cecxli, rac adamianis guls swvavsda anacrebs. arc sakuTar arsebaSi dafaruli Zalis fasi icoda da arcis, Tu ra Zalebi iyo qveynad dafaruli. cxovrebis didi ufskrulimisTvis iluziebis zRvas warmoadgenda. ded-mamis colqmruliurTierToba siyvarulis idealad miaCnda da im dRes eloda, rocaTviTonac daimkvidrebda aseTsave tkbilsa da mSvid urTierTobassayvarel adamianTan.ise Sehyurebda <strong>martin</strong> idens, rogorc axals, raRac ucnaur arsebas,da im STabeWdilebasac, rac Wabukma moaxdina masze, swored am siaxliTada ucnaurobiT xsnida. es bunebrivic iyo. aseTive uCveulo grZnobadaeufleboda xolme, roca samxeceSi velur mxecebs Sexedavda, an rocaqariSxali amoiWreboda, an caze elvis daklakvna SeakrTobda. raRackosmosuri iyo am movlenebSi da TviT <strong>martin</strong>is arsebaSiac igrZnoboda eskosmosuri Zala. Wabukma gaSlili haerisa da didi sivrceebis sunTqvamiitana masTan. saxeze tropikuli mzis elvareba hqonda gadakruli,xolo mis gamoburcul, moqnil kunTebSi pirvelyofili sicocxlis Zalada energia gamosWvioda. saxe WrilobebiT hqonda daserili da esWrilobebi im tlanq adamianTa da kidev ufro tlanq saqmeTa idumalebiTmocul samyaroSi mieRo, romelic ruTis cnobierebis horizonts iqiTiwyeboda. mouTvinierebeli veluri iyo da axla misi amgvari morCileba39


uTs idumal siamovnebas hgvrida. gulSi veluris moTvinierebissurvili swvavda, qvecnobieri iyo es survili, da qali verc ki grZnobdaidumal miswrafebas — Wabuki daemsgavsebina Tavisi mamisaTvis, romelicmas umSvenieres adamianad miaCnda. gamoucdelobis gamo ruTi veraxvdeboda, rom es kosmosuri grZnoba, rac mas Wabukma ganacdevina,siyvaruli iyo, romlis ZaliTac qali da mamakaci, qveynis dasabamidan,erTmaneTisaken miiswrafian, romelic metoqeobiT agznebul irmebsgazafxulobiT sasikvdilod SeaWidebs xolme urTierTs, da TviT bunebiselementebsac ki erTmaneTis Sesarwymelad aSlis da aRZravs.Wabukis swrafma ganviTarebam gaakvirva kidec da Tan daainteresaqali; adre dafaruli Canda misi niWi, axla ki dRiTi dRe Rvivdeboda daifurCqneboda, rogorc noyier niadagSi moxvedrili yvavili. ruTibrounings ukiTxavda mas da xSirad gakvirvebuli rCeboda, ise ucnauradganmartavda xolme Wabuki sadavo adgilebs. qali vera xvdeboda, romcxovrebiseuli gamocdilebis wyalobiT Wabuki masze ufro sworadigebda da xsnida calkeul sakiTxebs. <strong>martin</strong>is msjeloba gulubryvilodeCveneboda, Tumca, Wabukis gabeduli azrovneba da frTaSesxmuli fiqrebixSirad masac aRafrTovanebda xolme; Sors midioda es fiqrebi,varskvlavebs swvdeboda, qali im siSores ver mihyveboda, da am gamoucnobZalasTan uecari SexvedriT TrToda da caxcaxebda. zogjer daukravdaxolme <strong>martin</strong>isaTvis, scdida, musika rogor imoqmedebso, magram iseRrmada swvdeboda bgerebi Wabukis suls, rom misi gazomva ruTs aRarSeeZlo. ise gaiSleboda misi suli musikis mosmeniT, rogorc yvaviligadauSlis guls mzis sxivebs; xelad gadaeCvia mdabiur, jayjayasacekvaoebs da ruTis klasikur musikas SeeCvia, rasac qali TiTqmiszepirad ukravda. yvelaze ufro mainc vagneri moewona, demokratiulimikerZoeba gamoiCina mis mimarT; `tanheizeris~ uvertiuram waruSleliSTabeWdileba moaxdina, gansakuTrebiT mas Semdeg, roca ruTma kargadganumarta mTeli arsi. erTi SexedviT, TiTqos mis cxovrebasganasaxierebda es nawarmoebi. veneras gamoqvabulis motivi Taviswarsuls moagonebda, xolo piligrimebis gundis motivi — ruTiscxovrebas. TiTqos aitacebda mas es musika, gaaqanebda da sulTa burusiTmocul samefoSi daaqrolebda, saca borotisa da keTilis maradiuliWidilia.<strong>martin</strong>is zogierT SekiTxvaze ruTs eWvi aReZvreboda xolme — meTviTon kargad Tu mesmis musikao. magram simReras rom daiwyebda, WabuksaRaraferi hqonda SesakiTxi. qalis suli iyo Caqsovili simReraSi da<strong>martin</strong>i sasoebiT usmenda wminda sopranos RvTaebriv melodias. uneburadfabrikis gogoebis uxeiro wripini da navsadgurebSi mowanwale loTidedakacebis xrinwiani Cxavili gaaxsendeboda. ruTs TviTonve siamovnebda,<strong>martin</strong>isaTvis rom ukravda da mReroda. <strong>martin</strong>is suli moqnili aRmoCndada qals es uxaroda, advilad vZerwavo, fiqrobda: darwmunebuli iyo,rom Wabukis sulsa Zerwavda, keTili ganzraxva hqonda. ubralod, Wabukissiaxloves yofnac siamovnebda. ukve aRar afrTxobda igi. Tavidan raRacgaurkveveli SiSi aRuZra Wabukma, axla ki gamqraliyo es SiSi.qvecnobierad iseTi grZnoba gauCnda, TiTqos misi sakuTreba yofiliyos<strong>martin</strong>i, ufleba hqonodes masze. Tavis mxriv, Wabukic sasicocxloenergias aZlevda qals. ruTi bevrs mecadineobda universitetSi, ase romdrodadro mtvrian wignebs mowyveta da zRvis macocxlebeli haeriTsunTqva, riTac Wabuki iyo gaJRenTili, mas TiTqos Zalas matebda. Zala!Zala sWirdeboda qals da Wabukic ar iSurebda am Zalas. masTan erTad40


oTaxSi yofna, misi naxva — mTeli sicocxle iyo. xolo roca Wabukiwavidoda, qali axali ZaliTa da energiiT Caujdeboda xolme wignebs.brounings kargad icnobda, magram seriozulad erTxelac ardafiqrebula, ra saSiSia adamianis sulTan TamaSi. ramdenadac ufro metinteressa grZnobda <strong>martin</strong>is mimarT, imdenad uZlierdeboda survili,gardaeqmna misi cxovreba.— ager, Tundac, mister batleri, — uTxra man Wabuks erT dRes, rocagramatikas, ariTmetikasa da poezias morCnen, — Tavdapirveladmaincdamainc ara swyalobda bedi. mama bankis molare hyavda, magramWleqi Seeyara, iwvala da ramdenime wlis Semdeg suli ganutevaarizonaSi, ase rom mister batleri — maSin ubralod Carlz batlerseZaxdnen — sul uTvistomo darCa. mamamisi avstraliidan gadmoxvewiliyoda kaliforniaSi erTi naTesavic ara hyavda. mamis sikvdilis SemdegstambaSi mowyobila mister batleri — TviTonve ramdenjerme uambnia,Cemi yuriT maqvs mosmenili — kviraSi sam dolars uxdidnen TurmeTavdapirvelad. axla ki ocdaaTi aTasi dolari mainc eqneba wliuriSemosavali. rogor miaRwia amas? patiosani iyo, bejiTi da momWirne.biWebi xom garTobasa da TavSeqcevaze kargaven Wkuas, es yovelgvargasarTobs gaurboda. mtkiced gadawyvita: rogoradac unda gaWirveboda,yovelkvireulad daezoga fuli. mere da mere, raRa Tqma unda, samdolarze mets Rebulobda da, rac ufro ezrdeboda Semosavali, ufroda ufro mets inaxavda.~— dRisiT muSaobda, saRamoobiT Ramis skolaSi swavlobda. sulTavis momavalze fiqrobda, bolos Ramis kolejSiac Sevida. jerCvidmetisa iyo da ukve asoTamwyoboba miandes, mSvenieri xelfasicdauniSnes, magram pativmoyvare kaci iyo. karierisTvis iRvwoda, martoTavis rCena ar akmayofilebda, kargi karieris gulisaTvis arafersmoerideboda, veqiloba amoiWra gulSi da mamaCemis kantoraSi daiwyomuSaoba Sikrikad _ warmogidgenia! _ oTxi dolaris mets ar aZlevdnenkviraSi, magram momWirneobiT cxovrebas xom Tavidan SeeCvia da am oTxidolaridanac zogavda fuls.ruTi SeCerda, suli moiTqva da <strong>martin</strong>s Sexeda, ra STabeWdilebamoaxdina am ambavmao. Wabuks saxe wamonTeboda, marTalac daeinteresebinaaxalgazrda mister batleris saarsebo brZolas, magram Subli kiSeWmuxnili hqonda.mZime dReebi gamouvlia, veraferi saxarbieloa axalgazrda kacisaTvis,— Tqva man, — kviraSi oTxi dolari! rogor gahqonda Tavi? oTxidolariT ras gaxdebi? ager, xuT dolars vixdi kviraSi kveba-binisaTvis,magram, marTali Tu gindaT, araferi gamodis. ZaRluri cxovrebagamouvalia. raRa magisi saWmeli da..._ TviTonve imzadebda saWmels, — Seawyvvetina qalma, _ pataranavTquraze._ raRa magisi saWmeli da raRa gemis mezRvaurisa. albaT uaresadac kiikvebeboda, Tumca mezRvauris sakvebze uaresi raRa unda iyos._ erTi axlac naxeT! _ mgznebared SesZaxa qalma, _ imdeni fulispatronia, rom rasac unda gaakeTebs. rac axalgazrdobaSi iTmina,aTaswilad daufasda.<strong>martin</strong>ma gakvirvedbiT Sexeda qals,_ san.aZleos Camoval, _ Tqva man, _ rom axla im mister batlerisguls aRaraferi gaaxarebs. ise dauviwrovebia Tavis droze kuWi, romaRarafrad evargeba.41


qalma veRar gauZlo <strong>martin</strong>is daJinebul mzeras da Tavi daxara.— sanaZleos Camoval, rom sul moSlili eqneba kuWi, — gamomwvevaduTxra <strong>martin</strong>ma.— ki, marTalia, — gamotyda qali, — magram..._ gadaberebul busaviT zis albaT axla damJavebuli dacxvirCamoSvebuli; ginda hqonia axla is ocdaaTi aTasiani wliuriSemosavali da ginda ara. sanaZleos Camoval, sxvebis mxiarulebac kididad ar siamovnebs.; xom asea?qalma Tanxmobis niSnad Tavi dauqnia da daeSura ganemarta:— aseTi bunebis kaci. mudam daRvremili da seriozuli yofilaTavidanve.— aba ra iqneboda! — Tqva <strong>martin</strong>ma, — Tavisi sami Tu oTxi dolariTra xeiri daeyreboda! patara biWi TviTonve TiTxnida saWmels navTquraze,rom fuli daezoga da gadaenaxa!.. dRes muSaobaSi aRamebda, RamesswavlaSi aTenebda, Tavis dReSi ar uTamaSnia, garToba misTvis ararsebobda albaT arc ki icoda, ras hqvia garToba... Zalian gvian miiRois Tavisi ocdaaTi aTasi.erTbaSad warmoidgina aTasi wvrilmani patara biWis cxovrebisa,romelic sulis SexuTvisa da SezRudvis wyalobiT wliur ocdaaTi aTasdolarian kacad iqca! Carlz batleris mTeli cxovreba TiTqosTvalSesavlebad gadaeSala win.— iciT, ra minda giTxraT, — ganagrZo <strong>martin</strong>ma. — mecodeba ismister batleri. maSin patara iyo da ver grZnobda, rogor ZarcvavdasakuTar Tavs im wliuri ocdaaTi aTasis gulisTvis, rac axla uqmaduyria. ra brZanebaa! es ocdaaTi aTasi, amdeni fuli, axla imisTanaubralo ramesac ki ver uyidis, rasac maSin, patara biWi rom iyo,gadanaxuli aTi centi uyidda — kanfeti da Txili iqneboda es Tuqandaris bileTi TeatrSi.ise ucnauri eCveneboda Wabukis msjeloba ruTs, rom erTbaSadSeakrTobda. da ara marto imitom, rom es mosazreba sruliad axali damisi rwmenis sapirispiro iyo, aramed qali masSi WeSmaritebismarcvalsac xedavda, rac mTel mis Sexedulebebsa da mrwamss SecvliTada Tavdayira dayenebiT emuqreboda. ToTxmeti wlisa rom yofiliyo daara ocdaoTxisa, igi albaT Seicvlida kidec Tavis Sexedulebebs<strong>martin</strong>is gavleniT, magram ukve ocdaoTxisa iyo, aRzrdiTa da bunebiT _konservatori, da am cxovrebis wesebs SeCveuli, sadac daibada daCamoyalibda. marTalia, Wabukis axirebuli masjeloba erTbaSadSeawuxebda, magram maSinve mis Tavisebur xasiaTsa da ucnaurobasmiawerda xolme da maleve iviwyebda. miuxedavad amisa, Wabukis mtkicetoni, anTebuli Tvalebi da gamometyvelebis seriozuloba maincyovelTvis aRelvebda da izidavda qals, Tumca misi msjelobis arss ariziarebda. erTxelac ar ufiqria, rom es ucxo samyarodan mosuli kaciiseT Rrma da sagulisxmo azrebs gamoTqvamda, rac qalismsoflmxedvelobis horizonts Sordeboda. samyaro misTvis ammsoflmxedvelobiT iyo Semofargluli, da SezRuduli goneba mxolodsxvis SezRudulobasa xedavs. ase rom, ruTs Tavisi Sexedulebani ZalianRrma da farTo miaCnda da im davasac, rac msjelobis dros mosdiodaTxolme, Wabukis gonebis SezRudulobiT xsnida; amitomac cdilobdadaxmareboda, movlenaTa aRqma Tavisi TvalTaxedviT eswavlebina daWabukis msoflmxedvelobis are Tavisi sakuTari msoflmxedvelobishorizontamde gaefarToebina.42


~— dasmacadeT, jer xom ar dmimTavrebia saTqmeli. _ uTxra qalma, ~—ise magrad muSaobdao, mamaCemi ambobs, rom mTeol kantoraSi veravinSeedrebodao. Tavidanve didi yuyaiTi yofila, erTxelac ar daugvianebiasamsaxurgi, is ki arada, cota ufro adrec midioda xcolme da maincacxerxebda drwois dazogvas. yovel Tavisufal wuTs swavlas andomebda.Seiswavla buRalteria, manqanaze beWdva, stenografia; RamRamobiTsasamarTlos reportiors ukarnaxebda xolme, romelsac praqtikasWirdeboda, da gakveTilebis fass amiT istumrebda. sul male klerkobasmiaRwia da daufasebeli moxele gaxda. mamaCemi Zalian afasebda,Tavidanve mixvda, rom did rames miaRwevda es kaci. swored mamaCemmaurCia iuridiul saswavlebelSi Sesvla. gaxda veqili da mobruneba vercki moaswro, rom mamam umcros kompanionad aiyvana. namdvilad didi kacia.ramdenjerme miiwvies SeerTebul Statebis senatSi, magram TviTonve arindoma. rom moindomos, uzenaesi sasamarTlos wevri gaxdebao. mamaambobs, amisTana kacs unda mivbaZoT, es unda gaxdes Cveni STagonebiswyaro, xom xedavT, ra wrisac ar unda iyos adamiani, Tuki nebisyofasgamoiCens, yvelafers miaRwevs.— marTlac didi adamiani yofila, — gulwrfelad SeniSna <strong>martin</strong>ma.magram am ambavSi iyo iseTi momentebi, rac sul ar uTavsdebodaWabukis Sexedulebebs cxovrebasa da silamazeze, ver mimxvdariyo, ramaiZula mister batleri, ZalaTi gadaetana amdeni gaWirveba da wameba.qalisTvis rom momxdariyo es, anda raime mSvenierebis gulisTvis, maSin<strong>martin</strong>isaTvis yvelaferi gasagebi iqneboda, siyvaruliT gaxelebuliWabuki erTi kocnisaTvis Tavsac ki gaswiravs, magram wliuri ocdaaTiaTasi dolarisaTvis — arasdidebiT! guls urevda mister batlerismTeli kariera, sacodaobad eCveneboda ocdaaTi aTasi wliuriSemosavali, icocxle, kargia, magram kuW-nawlavis moSliloba dacxovrebaSi yovelgvari xalisisa da sixarulis dakargva, fass ukargavdamas.scada ruTisTvisac gaeziarebina zogi Tavisi mosazreba, magram amiTufro SeakrTo qali da kidev erTxel daarwmuna, rom usaTuod saWiroiyo Wabukis gardaqmna. ruTsac azrovnebis Cveulebrivi SezRdulobaaxasiaTebda, roca adamiani brmad aris Tavdajerebuli, TiTqos misimodgma, religiuri rwmena da politikuri Sexedulebani yvelaze kargia,xolo sxvebisa, im adamianebisa, romlebic qveynis sxvadasxva kuTxeSimimofantulan, gacilebiT ufro dabla dgas. es iseTive SezRudulobaagonebisa, ramac erT dros uZveles ebraelebs madli SeawirvinaRmerTisaTvis, qalad rom ar gamaCineo, da rac axlac aiZulebsmisionerebs, qveynis yoveli kuTxe moiaron da xalxebi TavianTsarwmunoebaze moaqcion. ruTmac ase gadawyvita _ sul sxva samyarosa dapirobebSi aRzrdili kaci savsebiT gardaeqmna da Tavisi sakuTari wrisadamianebisaTvis daemsgavsebina.Tavi mecxreპქzRvaze mgzavrobidan <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> Seyvarebulis sulwasulobiTmieSureboda Sin, kaliforniisaken. fuli rom gamoelia, iZulebuli gaxdamezRvaurad mowyobiliyo gemze, romelic ganZis saZebnelad gaemarTa. rvaTvis amao wanwalis Semdeg, sabolood solomonis kunZulebze daiSalaeqspedicia. mezRvaurebs avstraliaSi gauswores angariSi da <strong>martin</strong>imaSinve san-franciskosken mimaval did gemze moewyo. am rva TveSi man43


fulic gvarianad moagrova, — karga xans eyofoda xmeleTze, — dabevric waikiTxa da Seiswavla.mkvircxli goneba hqonda da, niWis garda, bunebiTi sijiute da ruTissiyvaruli uwyobda xels am saqmeSi, ruTisagan wamoRebuli gramatikamanamde ikiTxa da iswavla, vidre misma mouRlelma gonebam safuZvlianadar SeiTvisa yvelaferi. amis Semdeg ukve yurSi xvdeboda mezRvaurTadamaxinjebuli gamoTqmebi da gonebaSi usworebda, sworad agebda maTgandamaxinjebul frazebs. didi sixaruliT SeniSna, rom smena TandaTanobiTufaqizdeboda, xelad amCnevda Secdomebs da gramatikuli alRo sulufro da ufro uviTardeboda. yovelgvari enobrivi Secdoma yalbiakordiviT hkveTda xolme yurs, Tumca jer TviTonve ar iyo kargadgawafuli da xSirad mis bagesac moswydeboda Secdoma. erTbaSadyvelafers ver moereoda.gramatikas rom morCa da mravaljer gaimeora kidec, leqsikonsmohkida xeli da yoveldRiurad oc-oc axal sityvas izepirebda. iolisaqme ar gamodga es. idga saWesTan, an saguSagoze da daswavlil sityvebsjiutad imeorebda, cdilobda sworad gamoeTqva. Tavisda gasakviradSeniSna, rom axla ukve ufro wmindad laparakobda inglisurs, vidregemis oficrebi da kabinetSi mjdari jentlmenebi, romelTac eseqspedicia moawyves da daafinanses.kapitans, TevzisTvaleba norvegiels, rogorRac Seqspiris sruliTxzulebani aRmoaCnda, rac mas erTxelac ar gadaefurcla. <strong>martin</strong>isacvlebis recxvas Sehpirda kapitans da samagierod, neba mieca amZvirfas wignebs daswafeboda. calkeuli adgilebi piesebisa zepiraddaamaxsovrda, ise rom Zala arc ki dautanebia TavisTvis; iseTi didi daZlieri iyo wignebidan miRebuli STabeWdileba, rom, erTi piroba, mTelisamyaro elisabedis epoqad esaxeboda da TviTonac Seqspiris TeTrileqsiT azrovnebas SeeCvia. aman smena gaufaqiza da darbaisluriinglisuris gemo gauxsna, Tumca, amave dros bevri moZvelebuli daarqauli gamoTqmac SeaTvisebina.sasargeblo gamodga es rva Tve, enis gawafvisa da bevri ramisSeswavlis garda, <strong>martin</strong>ma sakuTari Tavic ukeT Seicno. jer erTi,mixvda, rom TiTqmis uvici iyo, magram, amave dros, sakuTari Zalisrwmenac mieca. xedavda, ra didi gansxvaveba iyo masa da sxva mezRvaurebsSoris, Tan ki, imdeni Wkuac gamoaCnda, rom igrZno, es gansxvavebaperspeqtiulad ufro didi iqneboda, rasac is akeTebda, amisi gakeTebasxvebsac SeeZloT, magram Sinagani bundovani xma eubneboda, rom masgacilebiT metisTvis SeeZlo mieRwia. mtkivneulad ganicdida samyarosmomxiblav mSvenierebas da surda, ruTsac masTan erTad ganecada esgrZnoba, gadawyvita, ruTisTvis aewera samxreTis zRvis mTelimSveniereba, erTbaSad ifeTqa mis arsebaSi SemoqmedebiTma cecxlma daJinma mouara, marto ruTisTvis ki ar aewera es, aramed sxvebisTvisac. daam brwyinvale ocnebaSi didi idea iSva — kalams unda mohkidos xeli daweros! isic unda gaxdes erT-erTi imaTTagani, visi TvaliTac mTeliqveyana xedavs, visi yuriTac — ismens, visi guliTac grZnobs daganicdis, dawers, yvelafers dawers — leqsebs, moTxrobebs, romanebs,narkvevebs; piesebsac, Seqpiris msgavsad. aha, namdvili kariera da gza,riTac igi ruTis guls moinadirebs! mwerlebi xom samyaros goliaTebiarian, sad movlen maTTan mister batlerebi, romelTac wliuri ocdaaTiaTasi daugrovebiaT da Tu moindomeben, SeuZliaT uzenaesi sasamarTloswevrebi gaxdnen.44


aki erTxel Caesaxa es azri, mTel mis arsebas daeufla da isedabrunda san-franciskoSi, TiTqos sizmarSi yofiliyos. erTianaddaaTro sakuTari Zalis SegrZnebam, eCveneboda, rom yvelafers daZlevda.didi okeanis simyudroveSi ganmartoebuls, win aTasnairi perspeqtivagadaeSala. pirvelad warmoudga Tvalwin mTeli mkafioebiT ruTi da misisamyaro. gonebaSi warmosaxulma sagnebma TiTqos konkretuli formamiiRo, TiTqos SeeZlo xeli Seexo maTTvis da gaesinja. bevri ram iyobundovani da gaurkveveli am samyaroSi, magram igi aRiqvamda rogorcmTlians, calkeul detalebs arc ki akvirdeboda da, rac mTavaria, gzasxedavda, riTac SeeZlo daufleboda mas. unda weros! es fiqricecxliviT utrialebda gulSi. dabrundeba Tu ara, maSinve kalamsmohkidebs xels. jer ganZis maZiebelTa mogzaurobas aRwers. sanfranciskosromelime gazeTs mihyidis. ruTTan ki krintsac ar daZravsamaze: rogor gaukvirdeba da gaixarebs, moulodnelad rom waawydeba misgvars gazeTSi! Tan wers da Tan swavlasac ganagrZobs. dReSi ocdaoTxisaaTia. ra daudgeba win! muSaoba icis, yovelgvari cixe-simagre daingrevamis winaSe. zRvaSi gasvla mezRvaurad aRar dasWirdeba. da uceb gonebSisakuTari iaxta warmoudga. ramdeni mweralia, rom sakuTari iaxta aqvs.raRa Tqma unda, — sifrTxile gamoiCina <strong>martin</strong>ma, _ warmatebas erTbaSadver miaRwev, pirvel xanebSi isic kargi iqneba, swavlis gasagrZelebladsaWiro fuli iSovos. mere da mere — winaswar ver gansazRvrav, ramdenxanSi — roca iswavlis da moemzadeba, did nawarmoebebs Seqmnis da misisaxeli yvelas pirze ekereba. magram yvelaze ufro mniSvnelovani —ganusazRvrelad mniSvnelovani — is iqneba, rom ruTis Rirsi gaxdeba.didebis maZiebeli ki ar yofila igi, ubralod siyvaruliT gatacebuliWabuki iyo.fuli karga blomad hqonda jibeSi, ouklends rom Camovida, isev TavisZvel oTaxs miaSura higinboTamis saxlSi da muSaobas Seudga.ruTisTvisac ki ar Seutyobinebia Camosvla. morCeba Tavis narkvevs ganZismaZieblebze da mere moinaxulebs! ise swvavda SemoqmedebiTi cecxli, romqalis unaxaoba moiTmina, garda amisa, swored es narkvevi, rasac igiaxla werda, kidev ufro daaaxloebda qalTan. ar icoda, ramodenanarkvevi unda daewera, magram `san-franciskos mimomxilvelis~ sakviraodamatebaSi ori svetis sityvebi gamoTvala da varaudi amiT daiWira, samidRe sulmouTqmelad muSaobda, morCa narkvevs, gulmodgined gadaweradidi asoebiT. raTa wakiTxva gaadvilebodaT, da maSinRa gaigo, —biblioTekidan gamotanil ritorikis saxelmZRvaneloSi amoikiTxa, —rom Turme paragrafebi da brWyalebic arsebula. <strong>martin</strong>s es saidandaesizmreboda! dro aRar daukargavs, modga da xelaxla gadawera, Tanwerda da Tan, cali TvaliT, saxelmZRvaneloSi iyureboda. erT dReSiimdeni ram Seiswavla marTlwerisa, rasac Cveulebrivi niWis moswavlemTel weliwads moandomebda, gadawera, qaRaldi frTxilad dagorgla,Seaxvia da uceb romeliRac gazeTSi SeniSvna waikiTxa damwyebiavtorebisaTvis, saca man rkinis kanoni aRmoaCina: jer erTi, xelnawerisdagorgvla ar SeiZleboda da, meorec, gadaweriTac mxolod calgverdze unda gadaewera, orive wesi darRveuli iyo. amave SeniSvnidangaigo, rom pirvelxarisxovani gazeTebi, sul cota, aT dolars uxdidnenavtorebs TiTo svetSi. ase rom, roca mesamed Seudga gadaweras, TavsimiT inugeSebda, rom amravlebda da amravlebda aT svets aT dolarze.namravli ucvlelad erTi da igive gamodioda — asi dolari!sabolood gadawyvita, rom mezRvaurobas namdvilad esa sjobda. es45


iaRliSi rom ar mosvloda zedized orjer, sam dReSi narkvevi mzadahqonda. asi dolari — sam dReSi, amden fuls gemze sam TveSiac ki vergaakeTebda. regveni unda iyo kaci, rom mezRvaurad waxvide, Tuki weraSegiZlia, daaskvna man. Tumca fulis siyvaruli, TavisTavad, erTibewoTic ara hqonia. mxolod Tavisufleba iyo dasafasebeli, rasac fulimoupovebda mas, da kidev rigiani tansacmeli, rac, agreTve, fuliT undaeyida. erTica da meorec mas saSualebas miscemda daaxloebodatanwerweta, fermkrTal qaliSvils, romelmac mTeli cxovreba TavdayiraSeutriala Wabuks da STagonebis cecxli misca.xelnaweri did konvertSi Cado da `san-franciskos mimomxilvelis~redaqtors gaugzavna. egona, gazeTi xeladve dabeWdavda; paraskevsgagzavna Tavisi xelnaweri da kviris nomerSi dabeWdils eloda.didebuli ki iqneba, Camosvla amiT gaagebinos ruTs! kviras, saRamo xans,TviTonac Seivlis da naxavs. amasobaSi axali azri daebada. romdaufiqrda, Zalian moewona es azri — saocrad saRi, kargad awondawonilida sada eCvena. saTavgadasavlo moTxrobas dawerdabavSvebisaTvis da `ymawvilis Tanamgzavrs~ gaugzavnida. biblioTekaSiSeiara da Jurnalis nomrebi gadaaTvaliera, gamoirkva, rom am kvireulJurnalSi moTxrobebi gagrZelebiT ibeWdeboda, daaxloebiT xuT-xuTnomerSi; TiTo nomerSi sami aTasamde sityva eteoda. zogierTi moTxrobaufro grZelic aRmoCnda — Svid nomerSi gaegrZelebinaT. gadawyvita,masac amodena moTxroba daewera.erTxel veSapze monadire gems gahyva <strong>martin</strong>i arqtikaSi. eqspediciasami wliT iyo navaraudevi, magram eqvs TveSi damTavrda, gemis marcxisgamo. fantazia mdidari hqonda <strong>martin</strong>s, magram simarTle yvelafers erCiada es aiZulebda, sakuTari TvaliT nanaxi da gancdili aRewera. veSapebisWeris saqmes kargad iyo gacnobili da gadawyvita, am nacnobi Temidangamogonili ambavi SeeTxza ori gmiri biWis monawileobiT, romlebicgamonagons namdvilTan daakavSirebdnen. ioli saqmeao, gadawyvita SabaTsaRamos, da imave saRamos daamTavra pirveli nawili, sami aTasi sityva.jimi amiT Zalian gaaxara, mister higinboTamma ki ybad aiRo, mTeli dReaRar gaaTava qirqili — sakuTar saxlSi mwerali aRmovaCineo.<strong>martin</strong>i arafers upasuxebda, gunebaSi ki ecineboda, rocawarmoidgenda, rogor gaSlida misi siZe sakvirao gazeTs da Sig narkvevsnaxavda ganZis maZieblebze. meore dRes gaTenebamde gamovarda derefanSida nervulad dauwyo Sla mravalfurclian gazeTs, meoredacgadafurcla, meti gulisyuriT, mere isev dakeca da iqve dado, saidanacaiRo. Tavisi Tavis kmayofili darCa, rom winaswar aravis uTxra. cotarom dafiqrda, gadawyvita, albaT Sevcdi, ase male rom movelodidabeWdvas, etyoba, ase Cqara ar beWdaveno. Tanac iseTi saswrafo dagadaudebeli araferi yofila gazeTSi da ifiqra, redaqtori albaTwinaswar Tavis mosazrebas momwerso.nasauzmevs isev miubrunda moTxrobas. sityvebi Seuwyvetel nakadadswydeboda kalams, Tumca xSirad iZulebuli iyo, muSaoba SeeCerebina daxan leqsikonSi da xanac ritorikis saxelmZRvaneloSi ecqira, aseTiSeCerebis dros igi xSirad gadaikiTxavda xolme — zogjer ramdenjerme— ukve daweril nawils; Tavs inugeSebda — manam did rasme davwerde,kompozicias Seviswavli, yovel SemTxvevaSi gaviwafebi, azrisCamoyalibebas da dalagebas SeveCvevio. dabnelebamde magrad muSaobda,mere ki biblioTekaSi wavidoda da Jurnalebsa da yovelkvireuldamatebebs aTvalierebda, manam aT saaTze biblioTekas daketavdnen,46


saamkviriod aseTi gegma hqonda dasaxuli, dReSi sami aTas sityvas werda,saRamoobiT JurnalebSi iqeqeboda, akvirdeboda moTxrobebs, narkvevebs,leqsebs, amowmebda — redaqtorebs rogori nawarmoebi moswonTo. erTiram cxadi gaxda: rasac es mravalricxovani mwerlebi werdnen, masacSeeZlo amis dawera, xolo dro Tu eqneboda, imisTana rameebsac dawerda,rasac isini ver moaxerxebdnen. `wignis biuletnSi~ raRac cnobaamoikiTxa honorarebis Taobaze da Zalian gauxarda, rediard kiplingirom TiTo sityvaSi dolars iRebda, eg araferi, magram saintereso isiyo, rom pirvelxarisxovan JurnalebSi minimaluri honorari sityvaSiori centi hqonodaT dawesebuli. `ymawvilis Tanamgzavri~ ar SeiZlebodapirvelxarisxovani Jurnali ar yofiliyo, ase rom sami aTas sityvaSi,rac im dRes dawera <strong>martin</strong>ma, samoc dolars miiRebda — mezRvauris oriTvis gasamrjelos!paraskev saRamos daamTavra moTxroba — ocdaerTi aTasi sityvagamovida. or cents Tu miscemdnen sityvaSi, mTlianad oTxas oc dolarsmiiRebda. kviris xelfasad ara uSavda ra! amdeni fulisTvis erTbaSadjerac ar Seevlo xeli. ar icoda, raSi unda daexarja. oqros madansmiagno! raki erTxel gaexsneboda gza, Semdgom sul ufro da ufro metsmiiRebda. ramdenime xels tansacmels viyidio, gadawyvita, Jurnalebsgamoiwerda. aT-Tormet aucileblad saWiro wignsac iyidda, risTvisacaxla iZulebuli iyo biblioTekaSi erbina. magram amis Semdegac fulimainc blomad rCeboda im oTxas oci dolaridan. Sewuxda, aRar icoda,raSi daexarja, da bolos moigona — mosamsaxures dauqiravebdagertrudas, merions ki velosipeds uyidda.karga didi xelnaweri `ymawvilis Tanamgzavrs~ gaugzavna fostiT, merenarkvevis gegma moifiqra, margalitis mopovebis Sesaxeb da SabaT saRamosruTis mosanaxuleblad gaswia. winaswar telefoniT daureka da ruTiTviTonve gamoegeba karTan. TiTqos kvlav amovarda Wabukis sxeulidnsaocari simtkicisa da Zalis nacnobi ali da qals Semoexvia. TiTqosmTel sxeulSi CaeRvara, yvela ZarRvsa da nervSi Tbil nakadad dauaraam Zalam da TrTolva daawyebina. xeli rom CamoarTva Wabukma da lurjTvalebSi Caxeda, erTbaSad wamoenTo saxeze, magram qalma es ver SeniSna,radgan am rva TveSi ise garujuliyo mzeze, rom siwiTle mzissidamwvrem dahfara, oRond gaxamebuli sayelos ganaxexi kiserze maincgarkveviT aCnda. qals Rimilma wamouara, roca es wiTeli xazi SeniSna,magram tansacmelsac rom Seavlo Tvali, Rimili CanasaxSive gauqra.marTlac rom didebulad adga tansacmeli — es iyo dakveTiT Sekerilipirveli kostiumi da <strong>martin</strong>s ufro gamxdarsa da moxdenils aCenda. amasisic unda daematos, rom Zveli kepis nacvlad, xelSi eWira rbiliSliapa, romelic maSinve daaxurina qalma, da Seaqo, kargadgamowyobilxaro. ise bednierad igrZno Tavi, rom aseTi gancda TavisdReSi ara hqonia. mTeli es cvlileba misgan modioda, misi gavleniT iyo,da gulSi erTbaSad siamaye igrZno. daucxromelma survilma aRagzno,momavalSic daxmareboda Wabuks.magram yvelaze didi cvlileba, ramac gansakuTrebiT gaaxara qali,enaSi igrZnoboda, <strong>martin</strong>i axla ufro sworadac metyvelebda, ufrolaRadac, sityvis maragic gacilebiT ufro gaemdidrebina. Tumca, rocaeSxSi Sevidoda da aRegzneboda, winandeburadve tovebda calkeulmarcvlebsa da daboloebebs, zogjer enac ki daebmeboda, rocaaxaldaswavlili sityvebis gamoyenebas cdida. laRi da Tavisufalimetyvelebis garda, aranakleb mniSvnelovani iyo is movlena, rom Wabuks47


Wkuamaxviloba da msubuqi iumoric aRmoaCnda, da aman Zalian gaaxaraqali, faqtobrivad es misi Cveulebrivi enamaxviloba iyo, risTvisacgansakuTrebiT uyvardaT amxanagebs, magram ruTisTan aqamde vergamoamJRavna, radgan sityvis maragi aklda da laparakSic gawafuli veriyo. axla ukve TandaTanobiT eCveoda am garemos da tyidan.SemovardniliviT aRar grZnobda Tavs. magram mainc frTxilobda.mxiaruli saubris iniciativas ruTs uTmobda. TviTon nabijs uwyobda daTavs nebas ar aZlevda gaeswro misTvis.Tavisi saqmianoba da gegma gaacno qals — Tavi weriT unda davirCinoda rogorme swavla gavagrZeloo, magram imedi gaucruvda: ruTimowonebiT ver Sexvda, Wabukis gegma WkuaSi ar daujda.— iciT, ra, — gulwrfelad uTxra man, — mwerlobac xom iseTivexelobaa, rogorc yoveli sxva profesia. Tumca am saqmeSi did codnas, raTqma unda, ver dviCemeb, me saerTo azrs vimeoreb, mWedloba rommWedlobaa, imasac ki, sul cota, sami wlis swavla dasWirdeba, iqnebxuTisac, da mwerlebi xom mWedlebze gacilebiT met gasamrjelos iReben,amitom weris mosurnec meti iqneba... vin icis, ramdeni codvilobs.— maS, me amisi Tandayolili niWi ara maqvs, viTom? — ikiTxa<strong>martin</strong>ma, da gulSi sixaruli igrZno — saTqmeli lamazad gamovTqio.xeladve Tavisi cxoveli warmosaxva aumuSavda, TiTqos veeberTlaekranze Sehyurebda am saubris scenas, da am scenasTan erTad ganvlilicxovrebis aTas sxva scenebs — tlanqs, uxeSs, pirutyvulsa da saZagels.magram am scenebma sinaTlis siswrafiT gaielva mis warmosaxvaSi, iserom arc saubari daurRveviaT da arc misi wynari fiqrTa dena. ocnebisekranze <strong>martin</strong>i xedavda sakuTar Tavsa da am momxiblav, sayvarelgogonas — pirSi Sescicineben erTmaeneTs, gamarTuli inglisuriTlaparakoben, oTaxSi, sadac isini sxedan, wignebi da suraTebia,yvelafridan gamosWvivis kultura da keTilSobileba. am scenam,TvalismomWreli sinaTliT gabrwyinebulma da ganaTebulma, ekranisSuaguli daiWira. irgvliv ki, ekranis napirebze, inTeboda da qrebodasul sxva suraTebi, da Wabuks, rogorc mayurebels, SeeZlo sakuTarisurvilis mixediT ecqira maTTvis. es calkeuli suraTebi gamoisaxebodaxolme orTqlisa da nislis bolqvebSi, rasac maleve fantavda sinaTliswiTlad mobrWyviale isrebi, ager, kovboebi misdgomian, daxls da magaruiskisa svamen. haerSi uSveri da uwmawuri sityvebis korianteli damdgra.<strong>martin</strong>ic maTTan dgas, ylurwavs uiskis da Tan igineba; an arada amavekovboebTan erTad sufras misjdomia da navTis Wraqis mxrColavsinaTleze karts TamaSobs; ager, welamde gatitvlebuls, muStebiSeumarTavs da `saskvenhanas~ banze wiqora liverpulels ebrZvis — esiyo yvelaze gaafTrebuli Cxubi, rac ki mas gamoecada; iqiT `jonrojersis~ sisxliT moTxvrili bani, roca erT nislian dilasmezRvaurebma ajanyeba scades: ufrosi TanaSemwe sasikvdilo agoniiTiwmaxneba, kapitnis SemarTul revolvers lulidan isev amosdis kvamli,yelSi mowolili boRmiT saxeSeSlili, daWrili mezRvaurebi mwarediginebian... da isev is mTavari suraTi, moelvare SuqiT gasxivosnebulisimyudrove, irgvliv wignebi da suraTebi, <strong>martin</strong>i ki zis, ruTsesaubreba. ager roialic, romelzedac cota xanSi ruTi daukravs. TavisisakuTari xmac Semoesma, gamarTuli inglisuriT warmoTqmuli sityvebi:`maS, me amisi Tandayolili niWi ara maqvs, viTom?~48


— mWedlobis gansakuTrebuli midrekilebac rom hqondes kacs, kmaragana?! — siciliT upasuxa ruTma, — Cems dReSi ar gamigonia, Segirdobisgauvlelad mWedeli gamxdariyos kaci.— maS, ras mirCevdiT? — hkiTxa Wabukma. — oRond nu daiviwyebT, romme marTlac vgrZnob weris unars... amisi axsna ar SemiZlia, magramnamdvilad asea— jer unda safuZvlianad iswavloT, — miugo qalma, — gaxdebiT Tuara mwerali, sul erTia, unda iswavloT. ra xelobac ar unda airCioT,ganaTleba mainc gWirdebaT, magram safuZvliani ganaTleba,sasxvaTaSoriso ki ara. skolaSi unda SexvideT.— ho… — daiwyo Wabukma, magram qalma Seawyvetina.— weriT, ra Tqma unda, maSinac SegiZliaT weroT.— weras xom mainc ver moviSli! — mtkiced ganacxada Wabukma.— ratom? — gakvirvebiT CaekiTxa qali, radgan Wabukis sijiute armoewona.— aba, Tu ar vwere, skolaSi rogor Seval?! riTi vicxovro? wignebida tansacmeli riT viyido?— es ki ar momgonebia! — gaecina qals, — roca daibadeT, wliuriSemosavalic unda dagyolodaT.— magas is mirCevnia, janis simrTele da warmosaxvis unari mqondes,— miugo Wabukma, — Semosavali isedac mova. reebs gavakeTebdi, oRond...— kinaRam wamocda, `oRond Sen Cemi gaxdeo~, — oRond yvelaferi kargadwarimarTos.— nu ambobT, `reebs gavakeTebo!~ —xumrobiT aRSfoTda qali, — esxom Jargonia, saSinelebaa!<strong>martin</strong>i saxeze wamoWarxlda, ena daeba,— marTali xarT, neta mudam ase gamisworebdeT.da maSinve Tixad iqca Wabuki qalis xelebSi, mgznebare survilmawamouara — radac TviTon moisurvebs, imad gamomZerwoso; qalissurvilic xom swored es iyo — iseT kacad eqcia <strong>martin</strong>i, rac misiocnebis ideals warmoadgenda. kar.gad daemTxvao, qalma uTxra, misaRebigamocdebi saSualo skolaSi momaval orSabaTs iwyebao, da <strong>martin</strong>icxalisiT daTanxmda gamocdebi daeWira.mere roials miujda qali da Wabuks umRera. biWi mowyurebuliTvalebiT Sescqeroda, ver ZReboda misi cqeriT, ukvirda — ratomasobiT Tayvanismcemeli ar axvevia gars da, ager CemsaviT, ara dneba misisurviliTo.Tavi meaTeim saRamos <strong>martin</strong>i iqve darCa sadilad da ruTi gaxarebuli iyo, romWabukma kargi STabeWdileba moaxdina mamamisze. saubari gaabeszRvaosnobaze, rogorc xelobaze, <strong>martin</strong>ma ki es saqme xuTi TiTiviTicoda. gonebagaxsnili Wabuki yofilao, mister morzma SeniSna Semdeg.<strong>martin</strong>i cdilobda, Jargoni ar dascdenoda, Sesaferi gamoTqmebiSeerCia, amitom nela laparakobda da kargadac ayalibebda saTqmels.axla ufro Tavisuflad grZnobda Tavs, vidre pirveli sadilis dros,TiTqmis am erTi wlis winaT, xolo is mokrZaleba da morcxvoba, rackvlav SerCenoda, Zalian moewona misis morzs, romelic kmayofili iyoWabukis aseTi SecvliT.49


— jer mamakacisTvis yuradReba ar miuqcevia ruTs, es pirvelia, —uTxra man qmars, — ise gulgrilad epyroboda mamakacebs, rom meSinodakidec.mister morzma gakvirvebiT Sexeda cols.— magisi qalobis gasaRviZeblad ginda es ymawvili kaci — miugomisis morzma, — marTla Tu aRuZravs es <strong>ideni</strong> interess mamakacebismimarT, magas raRa jobs.— marlac ra jobs! — daeTanxma qmari, vaiTu... xom ici, yvelafersunda moelode, Cemo kargo... vaiTu sakuTari Tavis mimarT aRuZrainteresi!— `es ram gafiqrebina” — gaecina misis morzs, — ruTi sami wliTufrosia magaze... da isedac, eg ram gafiqrebina... Tavis dReSi ar moxdebaega. me mende.amrigad, <strong>martin</strong>is roli zustad ganisazRvra, TviTon ki am dros erTucnaur gegmas awyobda: arTurma da normanma atexes — kvira dilasvelosipedebiT apirebdnen gaseirnebas mTebSi; Tavidan arc kidainteresebula <strong>martin</strong>i, magram, roca gaigo, ruTic ZmebTan erTadmiemgzavreboda, TviTonac moindoma wasvla. TavisdReSi ar mjdaravelosipedze, arca hqonia sakuTari velosipedi, magram raki ruTimidioda, gadawyvita masac eswavla. gamoemSvidoba Tu ara maspinZlebs daquCaSi gamovida, maSinve maRaziisaken gaemarTa da velosipedi iyida,ormoci dolari daxarja. amden fuls mTeli Tvis mZime muSaobiTac kiver aiRebda da qisa sagrZnoblad SeTxelda. magram `mimomxilvelidan~misaReb as dolars, is oTxas oci dolaric rom miumata, rasac igi`ymawvilis TanamgzavrSi~ miiRebda, gulze moeSva — daxarjva xomundoda am fuls da, ager, erT nawils ukve gamouCnda gza, arc imazeSewuxebula, kostiumi rom gaixia, roca Tavis sicocxleSi pirveladgadaajda velosipeds da Sinisken gaemarTa, imave saRamos misterhiginboTamis maRaziidan mkeravs daureka da axali kostiumi daukveTa.velosipedi ezos viwro kibidan aitana, romelic saxanZro kibesaviTmiekraT saxlis kedelze; da sawoli rom gamoswia kedlidan, aRmoCndarom im mokucul oTaxSi mxolod misTvis da velosipedisTvis darCaadgili.kvira dRe sagamocdo mzadebisTvis unda moendomebina. ase hqondagadawyvetili, magram margalitebis maZieblebze moTxrobis weram gaitacada mTeli dRe SemoqmedebiT cieb-cxelebaSi gaatara, cdilobdamoTxrobaSi gaecocxlebina is silamaze da romantika, rac asemgznebared gizgizebda mis warmosaxvaSi. meore moTxroba — `ganZismaZieblebze~ — arc sakvirao nomerSi aRmoCnda dabeWdili, magram amassulac ar gautexia <strong>martin</strong>is suli; ise iyo agznebuli, rom arc is gaugiarogor miixmes sadilze orjer. ase rom im dRes sulac ar ugemniamister higinboTamis sagangebo sakvirao sadili. aseTi sadilebiT misterhiginboTams surda Tavisi keTildReoba da gansakuTrebuli warmatebanidaedasturebina, gulisamrevad mohyeboda xolme qadagebas amerikulicxovrebis wesis upiratesobze, yovel ubralo muSas SeuZlia amaRldesda garkveul dones miaRwioso, usaTuod Tavissave magaliTs moayolebda— rogor iqca sabaylo duqnis ubralo noqari higinboTamis didimaRaziis patronad.orSabaT dilas <strong>martin</strong>ma guldawyvetiT daxeda Tavis daumTavrebelnarkvevs, tramvaiSi Cajda da ouklendis skolisaken gaemarTa, ramdenime50


dRis Semdeg Sedegis gasagebad miakiTxa da gaigo, rom, gramatikis garda,yvela saganSi CaWriliyo.— gramatika Cinebulad gcodniaT, — uTxra profesorma hiltonma dasqeli saTvalidan gamoxeda, — magram sxva sagnebisa araferi gagegebaT,srulebiT araferi, amerikis istoriaSi Tqveni pasuxebi pirdapirsaSineleba iyo, sxva sityviT ver gamovxatav — namdvili saSineleba iyo.me girCevdiT...profesori hiltoni SeCerda da gulgrilad, civad Sexeda <strong>martin</strong>s,TiTqos Tavis laboratoriaSi sinjarebs dahyurebso, fizikas aswavlidaes profesori skolaSi, didi ojaxis patroni iyo, patara jamagiri qonda,Tavisi sagani TuTiyuSiviT gaezepirebina da karg mcodned iTvleboda.— diax? — mokrZalebiT gamoexmaura <strong>martin</strong>i, inatra — netaprofesor hiltonis adgilze axla is biblioTekari dasvao.— me girCevdiT, ori weliwadi isev dawyebiT skolaSi geswavlaT.mSvidobiT!didad ar Seuwuxebia <strong>martin</strong>i am marcxs, magram ruTs ise SeeSala saxe,profesor hiltonis rCeva roca gaigo, rom Wabuki saxtad darCa. iseTiaSkara iyo qalis gulistkivili, rom axla <strong>martin</strong>ic Sewuxda, magramumTavresad ruTis gulisaTvis.— ki geubnebodiT, — uTxra qalma, — yvela imaTze meti iciT Tqven,vinc iq gamocdas abarebda, magram ar gagimarTlaT. es imitom romfragmentuli codna gaqvT, nawyvet-nawyveti. Tanmimdevroba gWirdebaTswavlaSi, rasac mxolod gamocdili maswavleblebi SegaCveven. jersaZirkveli unda moimzadoT. profesori hitloni marTalia. Tqvensadgilas rom viyo, saRamos skolSi Sevidodi. weliwad-naxevarSi gaivliTmTel kurss da eqvsi Tve dagezogebaT. Tanac dRisiT TavisufaliiqnebiT, wera SegeZlebaT, an arada, kalmiT Tu ver irCenT Tavs, sxva ramesaqmes mohkidebT xels.`dRisiT Tu vimuSave da RamiT viswavle, Tqven rodisRa gnaxoT?~ —gaifiqra uceb <strong>martin</strong>ma, magram TqmiT ar uTqvams, Tavi Seikava da esRauTxra:—balRi xom aRara var, saRamos skolaSi viaro. Tumca ki arviTakilebdi, darwmunebuli rom viyo, Rirs-meTqi... magram Rirs viTom?damoukideblad ufro Cqara Seviswavli yvelafers, tyuilubralod raddavkargo dro (amas rom ambobda, qalze fiqrobda, misi gulismonadirebis survili swvavda)... davzogav dros, gasaflangavi dro sadamaqvs?— magram ramdeni ram gWirdebaT! — nazad Seavlo Tvali qalma.namdvili pirutyvi varo, <strong>martin</strong>ma gaifiqra, ras veurCebio.— fizikasa da qimias, — ganagrZo qalma, — ulaboratoriod veriswavliT. algebarasa da geometriaSic verafers gaxdebiT, maswavlebeliTu ar geyolaT. gamocdili maswavleblebi gWirdebaT, kargispecialistebi.<strong>martin</strong>i wuTiT Cafiqrda, kargad aswon-daswona, rogor epasuxa, romzedmeti kvexna ar gamosvloda.— kvexnaSi ki nu CamomarTmevT, — daiwyo man, — sulac ar vapirebkvexnas. magram vgrZnob, rom yvelafers advilad davZlev. sxvisidaxmareba sulac ar mWirdeba. rogorc ixvs wylisken, ise mimiwevsswavliken guli, xom naxeT, rogor davZlie gramatika. sxvac bevriSeviswavle… verc ki warmoidgenT, ramdeni rame. magram es jer dasawyisia51


mxolod jer damacadeT... — Seyoymanda, swrafad gamovTqvam Tu ara amsityvaso, — impulsi SeviZino...— Tu RmerTi gwamT, nuRar ityviT, `impulsi SeviZinoo — Seawyvetinaqalma.— me xom axla Sevdivar saqmis gulSi...— an `saqmis gulSi Sesvla~— ras niSnavs? — arc es mouwona qalma.Wabukma Tavs Zala daatana da scada ufro sworad gamoeTqva:— saqme isaa, rom me axlaRa viwyeb xel-fexis mokidebas.qals Seecoda da aRar SeuCerebia. Wabukma ganagrZo:— codna me Sturmanis oTaxad waermomidgenia, saca sazRvao rukebsinaxaven xolme. ramdens biblioTekaSi mival, imdeni es momagondeba,maswavleblis valia, TanmimdevrobiT gaacnos es rukebi mowafes. amrukebis oTaxis gidebi arian maswavleblebi… morCa da gaTavda. sakuTariki araferi udevT TavSi. TviTon ki arafers igoneben, ki arafers qmnian.am oTaxSi mzamzareulada devs yvelaferi, da maswavlebeli imasRaaCvenebs, sad ra devs, raTa gamoucdel mowafes ar aerios. me agrerigadar amereva, xeladve mivagneb xolme. arxeinada vgrZnob... kidev avurierame?— `arxeinada vgrZnob~ raRaa?!— marTali xarT, — madlierebiT miugo Wabukma, — mSvenivradavgrZnob. diax, rasa vgrZnob arxeinad... mSvenivrad? ho, vgrZnob-meTqi, sadra aris. zog-zogebs marTlac...— zogs, — gauswora qalma.— zogs marTlac sWirdeba gidi, bevrsa sWirdeba, me ki, imedi maqvs,damoukidebladac movaxerxeb. imdeni xani vtrialeb am rukebiT oTaxSi,rom gzis gagneba ukve aRar gamiWirdeba, kargad mivagneb saWiro rukas,xelad mivxvdebi, romel napirs unda mivadge da gamovikvlio. dasxvis…dauxmareblad ufro Cqarac gamovikvlev. flotis siswrafesyvelaze neli xomaldis siCqariT zomaven xolme. maswavleblebsac asemosdiT _ mZime moswavlis nabijs unda auwyon fexi. me ki damoukidebladufro swrafad vivli.— `vinc marto dadis, is ivlis swrafad~. — gaixsena ruTma.— `me ki neta SenTan erTad matara swrafad~, enaze moadga <strong>martin</strong>s,roca Tvalwin warmoudga mziT gasxivosnebuli usazRvro sivrceebi,varskvlavebiT moWedili zeca... mas ki ruTisTvis mouxvevia xeli damicuravs, qalis oqrosferi kululebi saxeze efineba, da maSinve Tavisienadabmuloba moagonda. RmerTo didebulo! sityvebis damorCileba romSeeZlos, raTa qalsac daanaxos, rasac axla TviTon xedavs! tkiviliviTmoawva gulSi survili, yvelaferi daexata, rac axla, ase moulodnelad,misi warmosaxvis sarkeSi irekleboda. aha, swored eg aris! igi ukveCawvda saidumlos. swored amas axerxeben didi mwerlebi da poetebi.amitomac arian goliaTebi. maT ician, rogor gamoTqvan sakuTari fiqrebi,gancdili, nagrZnobi, danaxuli. mzeSi miZinebuli ZaRlebi xSiradwamoiknavleben da wamoiyefeben xolme, magram ver getyvian, ra naxes, ramwamoaknavlaT da wamoayefaT. ramdenjer Cafiqrebia amas TviTonac mzeSimiZinebul ZaRlsa hgavda. lamaz, momxiblav zmanebebs naxulobs, magramroca cdilobs ruTsac mouTxros es, knavili da yefaRa aRmoxdeba. morCa— aRar daiZinebs mzeSi. adgeba, Tvals gaaxels, ibrZolebs, xelsgaanZrevs, iswavlis, manam Tvali ar gadaewmindeba, manam ena ar aexsneba,manam ruTsac ar gauziarebs zmanebaSi nanax mTel simdidres. aris xalxi,romlebic Caswvdnen am saidumlos, sityvebi daimorCiles da daimones, ise52


SeeCvien am sityvebis erTmaneTTan Serwymas, rom ufro mniSvnelovani rammiiRes, vidre maTi calkeul mniSvnelobaTa meqanikuri jami. mRelvarebammoicva, roca igrZno. am saidumlos Cavwvdio, da kvlav warmoudga mziTgasxivosnebuli sivrceebi, varskvlavebiT moWedili ca... bolos oTaxSigamefebulma siCumem gamoafxizla, RimiliT Tvalebacimcimebuli ruTimas Sehyurebda.— didebuli zmaneba vixile, — Tqva Wabukma da sakuTari sityvebi romCaesma yurSi, guli auZgerda. saidan ewvia es sityvebi, romelTaczedmiwevniT sisworiT axsnes zmanebiT gamowveuli pauza saubris dros.saswaulia! ase amaRlebuli sityvebiT aqamde erTxlac ar gamouxatavsTavisi amaRlebuli fiqrebi. Tumca arc ucdia. asea. axla yvelaferinaTelia. Tavis dReSi ar ucdia. suinbernma scada, magaliTad, tenisonmac,kiplingmac, sxva poetebmac. Tavisi `margalitebis maZiebelni~ moagonda.aqamde verc ki gaebeda sityvebiT gamoTqma im didi silamazisa, riTacsuli ewvoda. ase Tu dawers am moTxrobas, sul gansxvavebuli gamova.TviTonve Secba, roca am silamazis mTeli grandiozuloba warmoidgina.axalma gabedulma azrma gauelva: ratom ar SeiZleba, im didi poetebismsgavsad, manac tkbilxmiani leqsiT umReros am silamazes?! ager, Tundac,es raRac idumali sixaruli da sulieri aRmafrena, rasac ruTissiyvaruli ganacdevienebs! ratom ar unda umReros amas, poetebismsgavsad?! isini aki siyvaruls umReren! <strong>martin</strong>ic umRerebs, eSmakmawamiRos!..yurebSi gamizriales am sityvebma. fiqrebSi wasuls, xmamaRla wamocda.saxeze sisxli moawva, erTinad wamoWarxlda.— mapatieT... es... ise... me... — amoiluRluRa man, — fiqrebSi gaverTe.— locvasaviT gaisma es Tqveni sityvebi, — gaamxneva ruTma, magrammTeli arsebiT TrToda qali. nacnob mamakacTagan jerac ar gaegonaaseTi gineba da axla TiTqos elda eca; ara marto imitom, rom eswesierebisa da Tavazianobis normebs arRvevda, ara, igi sulieradSeatoka tlanqi cxovrebis qarma, romelic erTbaSad misi qalwulobismyudro walkotSi SeiWra.magram apatia da TviTonve gaukvirda, ase iolad gulmowyaleba rogorgamoviCineo. Tumca am WabukisTvis miteveba ar iyo Zneli. sxvamamakacebisagan gansxvavebiT, amas mZime cxovreba gamoevlo da axlagamwarebiT cdilobda swor gzaze damdgariyo, warmatebasac aRwevda.ruTi verasdidebiT ver warmoidgenda, sxva mizezic Tu SeiZlebodayofiliyo misi aseTi gulmowyalebisa Wabukis mimarT. misi guligansakuTrebuli sinaziT Zgerda WabukisaTvis, magram es qvecnobieri iyo,vera grZnobda, anki rogor unda egrZno. ocdaoTxi wlisa ise gaxda,odnavadac ar ugrZvnia siyvaruliT gataceba, wynarad da uSfoTveladcxovrobda; da vera grZnobda, rom aqamde siyvaruliT gaumTbars axlaekideboda siyvarulis cecxli.Tavi meTerTmete<strong>martin</strong>i isev `margalitebis maZieblebs~ miubrunda da, albaT malecmorCeboda, rom gzadagza leqsebis weras ar moecdina. es iyo satrfiloleqsebi, ruTis siyvaruliT STagonebuli, magram verc erTis damTavrebaver moaxerxa. SeuZlebeli gaxda poetis keTilSobili xelovnebis asesaxeldaxelod daufleba, jer riTma, metri, leqsis wyoba... ra rTuliasaTvisebelia! amaze gacilebiT ufro Zneli da miuwvdomeli gamodga53


sul sxva rame, rasac igi yvela didi poetis leqsebSi xedavda, magramTavis sakuTarSi veranairad ver gadmoetana. es iyo xelSeuxebi sulipoeziisa, rasac gamwarebiT utrialebda, grZnobda kidec, magram dapyrobavera da ver moaxerxa. TiTqos raRacnairi aTinaTiao, nisliviTgaiweleboda da daekideboda, <strong>martin</strong>i mas ver swvdeboda, Tumca zogjermainc waavlebda xels, nafleTi SerCeboda xolme, rasac calkeulfrazebsa da striqonebSi Caaqsovda, tkbili hangiviT aJRerdeboda,bundovani zmanebis momxiblaobiT gaisrialebda. metismetad mZime gamodga.surviliT itanjeboda. raTa lamazad gamoexata saTqmeli, magramSeukowiwebeli prozauli frazebi gamodioda. xmamaRla kiTxulobdaxolme Tavisi leqsebis nawyvetebs. zomas kargad daeufla, riTmsa daritmasac gvarianad gaarTva Tavi, magram grZnobda, rom cecxli daaRmafrena aklda. roca veRar gaugebda xolme asaval-dasavals,sasowarkveTili, imedgacruebuli da damarcxebuli, moTxrobasmiubrundeboda. proza aSkarad ufro advili iyo.`margalitis maZieblebs~ rom morCa, mezRvaurebze dawera narkvevi,mere kus Weraze, Crdilo-aRmosavleTis pasatebze... bolos patarasiuJetiani moTxrobac scada da aman ise gaitaca, rom zedized eqvsidawera, Jurnalebs daugzavna. nayofierad muSaobda, energiulad,dilidan-saRamomde Tavs ar iRebda. zogjer SuaRamemdec ar adgebodamagididan da mxolod maSin Tu daanebebda muSaobas Tavs, rocabiblioTekaSi iyo wasasvleli wignis gamosatanad, an ruTi hyavdamosanaxulebeli. Tavs Zalian bednierad grZnobda. cxovrebas azri mieca.gamounelebelma cieb-cxelebam moicva. Semoqmedis sixaruli, rac aqamdeRmerTebis sakuTrebad miaCnda, mis sulSic CaiRvara. yvelaferi, rasacirgvliv grZnobda da xedavda — dampali bostneulisa da aqafebulisapnis suni, Tavisi dis ulazaTo moyvaniloba, mister higinboTamisgesliani gamometyveleba — sizmariRa egona. realuri samyaro mxolodmis TavSi iyo, da is moTxrobebic, rasac igi werda, am realuri samyarosnawilebs warmoadgenda.dReebi TiTqos dapataravda: uTvalavi ram aRmoCnda saswavli. Zilisdro xuT saaTze daiyvana da egec sakmarisi gamodga. mere oTxnaxevarzedayvana scada, magram isev xuTs daubrunda sinanuliT. danarCen drosdidi siamovnebiT moandomebda erT romelime saqmes. werasgulistkiviliT anebebda xolme Tavs, raTa swavlas Sesdgomoda. asevedasanani iyo swavlis mitovebac, roca biblioTekaSi wasvlis drodadgeboda. da biblioTekidan gamosulsac fexi ukan rCeboda, radgan iq,JurnalebSi, im mweralTa saidumlos ecnoboda, romelTac ukvemoexerxebinaT TavianTi naxelavis gasaReba. roca ruTTan iyo, adgoma dawamosvla ise umZimda, TiTqos gulis ZarRvebi awydeboda, xolo romgamovidoda, gamwarebuli sirbiliT gaivlida bnel quCebs, raTa racSeiZleba Cqara dabruneboda Tavis wignebs. magram yvelaze ufro Zneliiyo algebrisa Tu fizikis wignis daxurva. rveulisa da fanqris gverdzegadadeba da daRlili Tvalebis dasaZineblad daxuWva. cxovrebismdinarebis SeCereba, Tundac ase mokle xniT, Zneli asatani xdeboda;erTaderTi nugeSi isRa iyo, rom maRviZara xuT saaTSi kvlav gaaRviZebda.mxolod xuTi saaTi ikargeboda, meti ara — Tavawyvetili saaTi rekvasmohyveboda, usiamovno Zilisagan gamoafxizlebda da axali, brwyinvaledRe daiwyeboda, mTeli cxrameti saaTi.ase gadioda kvireebi, fuli TandaTanobiT ileoda da axalic arsaidanCanda. `ymawvilis Tanamgzavridan~ saTavgadasavlo moTxrobis xelnaweri54


erTi Tvis Semdeg ukanve miiRo. uari ise Tavazianad iyo dawerili, romm<strong>martin</strong>s lamis Soridan Seuyvarda redaqtori. magram aseTive grZnoba araRZvria `san-franciskos mimomxilvelis~ redaqtorisadmi. mTeli orikvira ucada <strong>martin</strong>ma da bolos TviTonve mivida redaqciaSi, raTapiradad moenaxulebina redaqtori. magram am didebuli gvamis naxvas vereRirsa, wiqoria Wabukma ar SeuSva, romelic kabinetis kars cerberiviTicavda. xuTi kviris Semdeg ukanve miiRo xelnaweri, pasuxi sulac armouweriaT — arc uari, arc raime ganmarteba, araferi! san-franciskosdidma gazeTebmac amgvaradve daubrunes sxva xelnawerebi. adga daaRmosavleT Statebis Jurnalebs gaugzavna, magram sulis moTqmac vermoaswro, rom ukanve miiRo, Tan uaris standartuli werili axldayvelas.patara moTxrobebic amgvaradve daubrunes. modga da ramdenjermegadaikiTxa es moTxrobebi. TviTonve moewona da gakvirvebuli darCa,ratom damibruneso. bolos romeliRac gazeTSi amoikiTxa, masalebimanqanaze gadabeWdili unda gaigzavnos redaqciaSio. axla ukveyvelaferi naTeli gaxda. saqmeSi garTul redaqtorebs imis Tavi sadRaeqnebaT, xelnawerebs ukirkiton! <strong>martin</strong>ma sabeWdi manqana iqirava damTeli dRe beWdvis Seswavlas moandoma. axla ukve, rasac dRisganmavlobaSi SeTxzavda, modgeboda da gadabeWdavda. TandaTanobiTbeWdavda agreTve redaqciebidan dabrunebul Zvel xelnawerebs.gaocebuli darCa, roca gadabeWdilma moTxrobebmac iwyes ukandabruneba. magram kidev ufro jiuti gauxda gamometyveleba, nikapi,simtkicis niSnad, TiTqos win gamoewia. miiRebda Tu ara dawunebulxelnawers, maSinve axal redaqcias gaugzavnida.bolos ifiqra, iqneb me ar vargivar Cemive namuSevris msajulado. adgada gertrudas waukiTxa. qals Tvalebi gaubrwyinda, siamayiT Sexeda Zmasda uTxra:— ra didebulia, amisTana rameebs rom wer!— kargi. kargi, — mouTmenlad Seawyvetina <strong>martin</strong>ma, — Sen ismiTxari, mogwons moTxroba Tu ara?— ras ambob, didebulia, — iyo pasuxi, — tanSi Jruantelma damiara.erTianad gamasavaTa.magram <strong>martin</strong>ma Seatyo, rom da yvelafers ver Caxvda, keTili saxegauSterda. acala, ras ityviso.— oRond es ver gavige, mart, — daiwyo qalma karga xnis dumilisSemdeg, — rogora mTavrdeba? es biWi, ase moqargulad rom laparakobs,SeirTavs gogos bolos?roca <strong>martin</strong>ma auxsna dasasruli, rac misi azriT, savsebiT gasagebiunda yofiliyo, qalma warmoTqva:— eg ver gavige swored. Senc aviRebdi da pirdapir davwerdi.ramdenime moTxroba waukiTxa <strong>martin</strong>ma da mixvda, rom gertrudastkbilad da keTilad daboloebuli ambavi ufro moswonda.— es marTlac rom didebuli iyo, — Tqva man, recxvas Tavi mianeba,gaimarTa, amoixvneSa da orTqliT dambali, gawiTlebuli xeli Sublzemoisva, ofli moiwminda, — magram me Cemi damemarTa, lamis tiriliwamskdes. sawyeni isedac gamoulevelia qveyanaze. karg rameze romvfiqrob, gulsac uxaria. ra moxdeboda, SeerTo barem is gogo da... xomar mibrazdebi, mart? — SiSiT hkiTxa qalma, — albaT me meCveneba ase,xom ici, daviRale. ise, didebuli ambavia, namdvilad didebuli! ras izam,vis mihyidi?55


— eg ukve sul sxva saqmea, — gaecina Wabuks.— ara, mainc... ramdens mogcemen, Tu gahyide?— uh, as dolars. sul cota, as dolars. aseTia fasi.— ras ambob!.. neta marTla gagayidina!— kai fulia, xom! — amayad dasZina <strong>martin</strong>ma, — or dReSi davwere.dReSi ormocdaaTi dolari gamodis.guliT undoda ruTisTvisac waekiTxa Tavisi moTxrobebi, magram verbedavda. davicdio, fiqrobda, manam daibeWdebodeso. maSin qalisTvisgasagebi gaxdeboda, ras akeTebda <strong>martin</strong>i ase mondomebiT. da kvlavTavauReblad muSaobda. araviTar saqmesa da Tavgadasavals ase argautacnia igi, rogorc am saocarma mogzaurobam codnis samyaroSi.fizikisa da qimiis saxelmZRvaneloebi iyida da, algebrasTan erTad,fizikis kanonebisa da Teoriebis Seswavlas Seudga. im nawils, racTvalsaCino cdebiT unda Seeswavla, gonebaSi warmoidgenda xolme, iseTiwarmosaxvis Zala hqonda, rom laboratoriaSi momuSave saSualo niWisstudentsac ki gauWirdeboda qimiuri reaqciebis ase Seswavla. miikvlevdagzas didtaniani saxelmZRvaneloebis mZime furclebze da TandaTanobiTswvdeboda saganTa bunebas. aqamde samyaros ise aRiqvamda, rogorcTvalis ubralo SevlebiT xedavda, axla ki, TandaTanobiT, saganTa damovlenaTa urTierTkavSirs, Zalisa da materiis Tanafardobis axsnamieca. berketisa da amwis Teoriebma, maSinve jalambari da takelaJigaaxsena. navigaciis Teoria, risi wyalobiTac gemebi usazRvro okeaneebSiikvleven gzas, erTbaSad gasagebi gaxda. Rrmad Caswvda wvimis,qariSxlisa da zRvis miqceva-moqcevis saidumlos, ukve gasagebi Seiqnapasatebis gamomwvevi mizezebi, da erTi piroba isic ki gaifiqra, CrdiloaRmosavleTispasatze narkvevis dawera xom ar viCqareo. yovelSemTxvevaSi, igrZno, rom axla gacilebiT ukeT dawerda. erT saRamoskaliforniis universitetSi gahyva arTurs, sunTqvaSekruli dareligiuri sasoebiT moculi Sevida laboratoriebSi, cdebs daeswro,fizikis profesoris leqcia moismina.magram werisTvis mainc ar gaunebebia Tavi. zedized acxobda patarpataramoTxrobebs, leqsebsac auRo muRami da ufro iolad daiwyo wera,JurnalebSi amoikiTxa aseTi leqsebi. mere karga Tavsatex saqmesacmohkida xeli — tragedia dawera TeTri leqsiT da mTeli ori kviramoandoma, magram ise zedized dauwuna eqvsma Jurnalma, rom <strong>martin</strong>igaSra, ena daeba. mere, rogorRac, henlis Semoqmedebas gaecno da`saavadmyofos Canawerebis~ msgavsad, leqsebis seria dawera zRvis Temaze.sada leqsebi gamouvida — naTeli, feradi, romantikiTa da daudgromelisulis ganwyobilebiT gaJRenTili. saerTo saTaurad `zRvis simRerebi~daarqva am leqsebs da gadawyvita, rom rac ki aqamde daewera, yvelafersjobda. ocdaaTi leqsi gamovida. erT TveSi morCa, dReSi TiTo leqsswerda, moTxrobebze yoveldRiuri muSaobis Semdeg Caujdeboda xolme.misi yoveldRiuri muSaoba ki Cveulebriv mwerlis TiTo kvirissaqmianobas udrida. muSaoba arafrad miaCnda. rakiRa ena aexsna, mTelisilamaze da sakvirveleba, rac wlebis ganmavlobaSi gamouTqmeladhqonda sulSi dagubebuli, momskdari niaRvariviT wamovida.`zRvis simRerebi~ aravisTvis uCvenebia, redaqciebSiac ki argaugzavnia. dakarga redaqtorebis ndoba. Tumca am undoblobis gamo kiar Seukavebia Tavi: iseTi Zvirfasi da lamazi iyo misTvis es leqsebi,rom ruTisTvis inaxavda — bolos da bolos, dadgeboda is nanatridroc, roca Tavis nawerebs ruTs waukiTxavda. manamde ki TavisTvis56


hqonda es leqsebi, kiTxulobda da kiTxulobda xmamaRla, sanam ardaizepira.yoveli wuTi misi cxovrebisa, RviZilSiac da ZilSiac,cxovelmyofeli iyo. is iZulebiTi umoqmedobis xuTi saaTic ki fiqrTaWidilSi midioda, dRisiT nanaxi Tu gancdili movlenebi saswaulebrivzmanebad isaxeboda. ase rom, faqtobrivad, sulac ar isvenebda, naklebadgamZle sxeuli da tvini rom hqonoda, ver gauZlebda, davardeboda. axlaufro iSviaTad midioda saRamoobiT ruTTan, radgan ivnisi moaxlovda daqals universitetSi gamocdebi ewyeboda. diplomi unda daecva.xelovnebis bakalavri!.. ruTis mecnieruli xarisxi rom gaaxsendeboda<strong>martin</strong>s, uceb moeCveneboda: im siswrafiT mihqris qali, rom veRarwamovewevio.kviraSi erT saRamos mainc uTmobda ruTi <strong>martin</strong>s. Wabuki sadiladacmaTTan rCeboda im dRes da mere musikasac ismenda. es iyo bednieridReebi. iseTi atmosfero iyo gamefebuli iq da ise gansxvavdebodaiqauroba im saxlisagan, saca <strong>martin</strong>i cxovrobda, Tan qalis siaxloveciseT Zalas matebda, rom mtkiced gadawyvetda — mec usaTuod unda avideim simaRlezeo. ruTis gulisTvis iRvwoda igi, misi siyvaruliamoqmedebda, miuxedavad imisa, rom saerTod mSvenierebis grZnobaca daweris Jinic moWarbebulad hqonda. igi Seyvarebuli iyo, upirvelesyovlisa. sxvas, yvelafers, am siyvaruls amorCilebda. siyvarulis ocnebayvela sxva amqveyniur sazrunavsa da ocnebas Crdilavda. samyaro ganaimiT iyo saocreba, rom igi tomebisa da molekulebisagan Sedgeboda daraRac idumal biZgebs emorCileboda. ara, igi saocreba iyo umTavresadimiT, rom ruTi cxovrobda amqveynad. ruTi qceuluiyo yvelaze didsaocrebad, rac ki mas odesme ganecada, enaxa Tu dasizmreboda.magram mosvenebas ar aZlevda ruTis aseTi siSore. Zalian Sors idgaqali misgan, da Wabukma aRar icoda, rogor miaxloveboda. Tavisi klasisqalebi da gogonebi, icocxle, exveodnen, magram <strong>martin</strong>s arc erTimaTgani ar Sehyvarebia. ruTi ki Seuyvarda. da gana imitom, rom igi sxvaklasis Svili iyo. Wabukis siyvaruli mas yvela klasze maRla ayenebda.yvelagan gansxvavebuli iyo. imdenad gansxvavebuli, rom aRar icoda,rogor miaxloveboda. marTalia, enaSi cota ufro gaiwafa, iswavla kideczogi ram, mis enaze daiwyo laparaki, saerTo azrebi da SexedulebebicaRmoaCndaT, da TiTqos cotaTi dauaxlovda, magram mis gamijnurebulguls es ar akmayofilebda. Seyvarebulis warmosaxvam wmidanad Seracxaqali. iseT wmidanad da haerovnad, rom fizikuri siaxlovewarmoudgeneli Canda. Tavisive siyvarulma gaatyorcnina qali Sors dadaaxloeba ukve SeuZlebeli Canda. imave siyvarulma mouspo igi,risTvisac guli ase miuwevda.da, aha, erT dRes, moulodnelad, am ufskrulze xidi gaCnda. xoloSemdeg ufskruli, marTalia, savsebiT ar gamqrala, magram sul ufro daufro daviwrovda. isxdnen da alubals Seeqceodnen, didron, surnelovanSav alubals. iseTi wveni hqonda, wiTeli Rvino gegoneboda. mere qalmawigni daiWira xelSi, `princesas~ ukiTxavda <strong>martin</strong>s. da uceb Wabukmaalublis wveni SeniSna qals bageze. erTbaSad Seirya misi RvTaebrioba.esec Cveulebrivi xorcieli arseba yofila, bolos da bolos. bageciseTive hqonia, rogorc TviTon <strong>martin</strong>s, da alublis wvenic ise daaCnda,rogorc mas daaCndeboda. bage bagea, magram sxvac yvelaferi, mTeliarseba aseTive iqneboda. qali iyo, Cveulebrivi qali, sxva qalebismsgavsi. erTbaSad gahkra am fiqrma da etoSa, gaaogna. TiTqos mze57


mowyvetodes cas da Zirs Camovardniliyos, TiTqos sakuTari TvaliTexilos yvelasagan saTayvanebeli RvTaebrivi siwmindis SebRalva.kargad rom Caswvda am aRmoCenis arss, gulma reCxi uyo, moundapirdapir gaemJRavnebina Tavisi gulispasuxi qalisaTvis, romelic sxvasamyarodan movlenili suli ki ar yofila, aramed Cveulebrivi qali,alublis wveniT bagewaTxupnuli qali. roca gonebaSi awon-dawona esTavxeduri fiqri, kankalma aitana, TumcaRa guli umReroda dagamarjvebiT mozeime gonebac amxnevebda — marTali xaro. etyoba, qalmacigrZno <strong>martin</strong>is sulSi momxdari es uecari cvlileba — kiTxvas Tavimianeba, Wabuks axeda da gauRima. <strong>martin</strong>ma qalis cisferi TvalebidantuCebze gadaitana mzera da isev rom dainaxa alublis laqa, lamis Wkuadakarga. misi xelebi qalisken miiwevdnen, rogorc Zvelad, uzrunvelicxovrebis dros icoda xolme qalebisTvis xelis moxveva. qalic TiTqosamas eloda, odnav gadmoixara, da <strong>martin</strong>s nebisyofis daZabva dasWirda,raTa Tavi Seekavebina.— erTi sityvac ki ar mogismeniaT, — gaibuta qali.magram maSinve gaucina. esiamovna, <strong>martin</strong>is SeSfoTeba rom SeniSna.<strong>martin</strong>ma alal TvalebSi Caxeda qals, igrZno, rom igi vera swvdebodaWabukis fiqrTa denas, da sircxviliT loya aewva. marTlac ZalianSestopa da Tavxedur fiqrebs mieca! yvela qali gamoicnobda Wabukisfiqrebs, yvela, vinc ki mas odesme Sexvedria... garda ruTisa. ruTi kinamdvilad ver mixvda. saqmec eg aris! igi sxvebs ara hgavda. saSinladSeawuxa sakuTarma sitlanqem, qalis alalma gamoxedvam guli moukla daerTxel kidev gaxeda maT Soris arsebul ufskruls. xidi Catexiliyo.magram am SemTxvevam mainc daaaxlova ruTTan. xSirad moagondeboda isfiqrebi da gulgatexilobis wuTebSi simxnes hmatebda xolme. ufskruliukve ise farTo aRar Canda. iseTi manZili ganvlo erTbaSad da isedauaxlovda qals, rom amas Tormeti samecniero xarisxic ki verSeaZlebinebda. wmida iyo qali, aseTi siwminde uwin arc ki daesizmrebodaWabuks, magram faqtia, rom alubalma bage mouTxupna. isic isevegardauvlad emorCileboda bunebis kanonebs, rogorc TviT Wabuki.arsebobis SesanarCuneblad masac iseve sWirdeboda kveba; fexi Tudausveldeboda, isic sxvebiviT gacivdeboda... magram eg araferi. TukiSimSilisa da wyurvilis SegrZnebis unari hqonda qals, sicive da sicxecTu sxvebiviT Seawuxebda, maS, siyvarulis unaric hqonia, mamakacisSeyvarebis unari. <strong>martin</strong>ic xom kacia?! ratom ar SeiZleba swored isSeiyvaros?! `namdvilad unda vewio sawadels, — mxurvaled butbutebdaigi, — swored me gavxdebi is kaci, vinc ruTma unda Seiyvaros!namdvilad gavxdebi. sawadels vewevi~.Tavi meTormeteerTxel, saRamo xans, <strong>martin</strong>i sonets ukirkitebda, amaod cdilobdastriqonebSi Caewna is silamaze da fiqrebi, rac TavSi nislisbundovanebiT ereoda. telefonze dauZaxes.— viRac qalbatoni gTxovs... mSvenieri qalbatoni Cans, — geslianadukbina mister higinboTamma.telefoni oTaxis erT-erT kuTxeSi ido, <strong>martin</strong>i iqiTken gaemarTa.ruTis xma rom gaigona, tanSi Tbilma Jruantelma dauara. sonetzekirkitma sul gadaaviwya qalis arseboba da axla, misi xmis gagonebaze,erTbaSad siyvarulis cecxli SemoenTo. Tanac ra xma hqonda!.. tkbili,58


saamuri, rogorc Soridan moWrili musika, rogorc vercxlis zariswkaruni. wmida brolis wkriali... ubralo, mokvdav qals amisTana xmasaidan eqneba! raRac ciuri iyo masSi, araamqveyniuri. ise airia, romZlivs gaarCia, ras eubneboda qali, Tumca garegnulad araferi SeimCnia;icoda, rom mister higinboTami katasaviT kusavda Tvalebs, masmiStereboda.iseTi gansakuTrebuli araferi uTqvams ruTs — normani undagamyoloda amaRam sajaro leqciaze, magram Tavi astkivda da veRarmodis, aRar vici, ra vqna, bileTebi ukve aRebuli maqvs, Tu gcalia, iqnebgamomiaro da gamomyveo.iqneb gamomiaroo? Zlivs moaxerxa Tavis Sekaveba, rom xmaSi ardastyoboda moulodneli sixarulis TrTolva. saocrebaa! aqamde mudammasTan midioda, saxlSi xvdeboda mxolod. erTxelac ver Seebeda, sadmegamomyevio... isev telefonTan idga da elaparakeboda, roca dauokebelmasurvilma wamouara — qalisTvis Seewira Tavi, aTasnairi mamacobisa dagmirulii Tavganwirvis suraTi warmoudga Tvalwin. ganuzomlad uyvardaqali, TavdaviwyebiT, uimedod. bednierebisagan lamis gagiJda, rocawarmoidgina, rogor gaivlida qali masTan erTad quCaSi, rogorwavidoda leqciaze masTan erTad — <strong>martin</strong> idenTan erTad! ise maRlafrinavda qali Wabukis warmodgenaSi, rom <strong>martin</strong>s erTi surviliRaaReZra — neta misTvis movkvdeo. sxvagvarad ver moaxerxa amaRlebuli daerTbaSad momskdari gancdebis gamoxatva. es iyo WeSmariti SeyvarebulisTavdadeba, sakuTari arsebis msxverplad mitana, da manam <strong>martin</strong>itelefonTan idga, cecxlovani grigaliviT moaskda es grZnoba.ruTisTvis sikvdili — saukuno sicocxlesa da siyvaruls niSnavs,fiqrobda Wabuki. jer mxolod ocdaerTi wlisa iyo da siyvarulipirvelad swveoda!xelis kankaliT Camohkida yurmili, uecari mRelvarebis SemdegerTbaSad mousavaTda, Tvalebi angeloziviT uelavda, saxe Secvloda,gaspetakeboda, TiTqos yovelgvari miwieri WuWyisagan ganiwmindao.— paemani daginiSnes, ha? — Caiqirqila siZem, — xom ici, magas ramohyveba? policiaSi wagaCiqCiqeben!magram <strong>martin</strong>i isev maRla frinavda. am pirutyvulma qirqilmac ki verCamoiyvana miwaze. brazi da vneba ver swvdeboda. iseTi wminda zmanebagamoecxada, rom amisTana ubadrukobas, axla RmerTis darad,sibraluliT dahyurebda zemodan. arc ki Sehyurebda siZes, Tvali kigadaatara masze, magram ar daunaxavs. TiTqos sizmris buranSiao, TavisoTaxSi gadafarfatda da tansacmlis gamocvla daiwyo. da rocayelsaxvevis gakvanZvas Seudga, mxolod maSin igrZno yurSigamaRizianebeli xmauri. es iyo bernard higinboTamis qirqili, racaxlaRa miswvda mis smenas.sadarbazo kari rom miixura da <strong>martin</strong>i, ruTTan erTad, kibeze daeSva,erTbaSad daibna, uxerxuloba igrZno. qalTan erTad leqciaze wasvlissixaruls isa Crdilavda, rom ar icoda, rogor moqceuliyo. ramdenjerunaxavs: amaTi wris mamakacebi qalebs quCaSi xels gamosdeben xolme.magram zogjer xelgamoudebladac rom dadian! aRar icoda, ra efiqra —marto saRamoobiT gamodebdnen xolme xels, Tu mxolod col-qmari danaTesavebi dadiodnen xelgayrilebi.is iyo, kibe CaaTaves da trotuarze unda daedgaT fexi, rom Wabuksmini gaaxsenda. es qali eTikis didi damcveli iyo da, meorejer rommouxda <strong>martin</strong>Tan erTad gavla, biWs sayveduri uTxra — trotuarze rom59


mihyvebi qals, garedan unda amoudge, quCis mxridan, Sen ki sul SigniTmoeqcevio. namdvil jentlmens eg ar unda SeeSaloso. amis Semdeg wesadgaixada minim — sul wahkravda xolme <strong>martin</strong>s quslze fexs, rocaquCidan quCaze gadavidodnen, moagonebda, quCis mxridan amomideqio. axlasagonebelSi Cavarda Wabuki, ar icoda, sad SeiTvisa minim eTikis eswesebi, marTla ase Tu iyo dakanonebuli maRal sazogadoebaSi.mainc vcdi, amiT araferi daSavdebao, gadawyvita bolos, zurgidanmouara qals da quCis mxares amoudga. magram axla meore TavsatexigauCnda — SesTavazos Tu ara xeli? Tavis dReSi xeli ar gamoudviaqalisTvis. is gogonebi, visTanac aqamde uvlia, arasdros mamakacTanxelgayrilebi ar dadiodnen. axalgacnobilebi rom iyvnen, cal-calkeicodnen xolme siaruli, mere ki, Cabnelebul quCebSi, biWi welzeSemoxvevda xels da gogoc Tavs mxarze miayrdnobda. magram imaT xom arSeadarebs?! es sul sxva qalia. rame unda iRonos.adga da qalis mxares mklavi moxara — oRond odnav, viTom uneburadmouxvda xeli, TiTqos siarulis dros aseTi Cveuleba hqonodes. da ucebsaocreba moxda: mklavze qalis xeli igrZno. tanSi saamurma Jruantelmadauara, erTbaSad gamoeSala miwa da qalTan erTad haerSi aiWra. magramxeladve daeSva ukan, kvlav sagonebelSi Cavarda — is iyo, quCa gadaWresda <strong>martin</strong>i trotuaris SigniTa mxares moeqca. arada, quCis mxridan undaevlo! ra qnas axla, mklavi gamoacalos da Semouaros — quCis mxaresmoeqces? axla kargi, vTqvaT, ase izams, magram meored rom mouwevs quCisgadaWra? anda mesamed? sul airia saqme, da <strong>martin</strong>ma gadawyvita, aRarextuna aqeT-iqiT, rac moxdeboda, moxdeboda. mainc xinjad darCa esgulSi da, saqmis gamosasworeblad, sulmouTqmelad alaparakda, TiTqosraRac ambavma gamitacao. Tu marTlac aSavebda rames eTikisTvalsazrisiT, mis daudevrobas amiT axsnida qali, laparakSi gaerToo,ifiqrebda.brodvei rom gadaWres, axali gansacdeli Seejaxa: am gaCaxCaxebulsinaTleSi lizi qonolisa da mis mudamJam moqirqile megobars mohkraTvali. erTis wamiT ki Secba Wabuki, magram maleve waiRo qudisken xelida mouxada. Tavis sakuTar klass xom ar uRalatebda, da axla essalamic marto lizi qonolis ki ar ekuTvnoda, qalma Tavi dauqnia dajiqur SeanaTa Tavisi lamazi da Tamami Tvalebi, rac savsebiTgansxvavebuli iyo ruTis nazi da mSvidi Tvalebisagan. mere ruTzedacgadaitana mzera, xeladve gaiTvaliswina misi saxe da tansacmeli, mixvda,ra wrisac iyo. Wabuks ar gamohparvia, rom, Tavis mxriv, ruTmac Seavlogogos mtrediviT mSvidi da uwyinari Tvalebi, marTalia, erTi wamiT,magram mainc moaswro SeemCnia iaffasiani Wyetela tansacmeli da isucnauri qudi, rasac maSin muSa gogonebi ixuravdnen.— ra lamazi gogonaa! — uTxra ruTma Wabuks.<strong>martin</strong>i mzad iyo, locviT aevso qali am sityvebisaTvis, magram sulsxva rame upasuxa.— ra mogaxsenoT. albaT gemovnebis saqmea. me arc ise lamazadmeCveneba.— rogor! aTi aTas qalSi erTs ver Sexvdebi, aseTi swori nakvTebihqondes. gamoqandakebuls hgavs. Tvalebic ra lamazi aqvs!— viTom? — gulgrilad hkiTxa <strong>martin</strong>ma, radgan misTvis mxoloderTi qali iyo qveynad lamazi da es qali axla gverdSi mohyveboda,mklavSi xelgamodebuli.60


— ra brZanebaa! es gogona rom kargad gamoawyo da sazogadoebaSiTavis daWera aswavlo, mamakacebi Wkuas dakargaven, da Tqvenc, maT Soris,mister iden.— jer laparaki unda iswavlos, — SeniSna Wabukma, — Torem ismamakacebi verafers gaugeben. darwmunebuli var, naxevars ver gaigebTmagis naTqvams, Taviseburad Tu ilaparaka.— ra sisulelea! mtrisas Tqvenca da arTuric, Tu rame daiJineT!— dagaviwydaT, rogor vbluyunebdi, pirvelad rom gnaxeT?! axlaTiTqos sul sxva enaze avmetyveldi. uwin mec mag gogosaviTvlaparakobdi. axla ukve TqvenTvis gasageb enaze SemiZlia agixsnaT, rommagis laparaks Tavsa da bolos ver gaugebT. aba, Tu mixvdebiT, asegverdze gadaxrili ratom dadis? uwin verc me getyodiT, magram axlaamisTana rameebs vukvirdebi da vxvdebi kidec.— mainc? ratom dadis ase?— imitom, rom dilidan saRamomde sul manqanasTan dgas. ager ramdeniweliwadia, norCi adamianis sxeuli moqnilia, ra moZraobasac asrulebs,imnairad moixreba. sakmarisia erTxel Sevavlo Tvali da maSinve getyviT,ra xelobisaa adamiani. aba, me SemxedeT. ase ratom virwevi xolme? imitom,rom bavSvobidanve gemze vmuSaob, jogSi rom gametarebina es xani, rwevaki aRar damCemdeboda, fexebi momerkaleboda cxenze jdomiT. es gogocasea, ver SeniSneT, rogor jiqur iyureboda, Tavis dReSi sakuTar Wersar Rirsebia, patroni ar hyolia, gogos rom pataraobidanvelukmapurisTvis uxdeba zrunva, rogorRa ginda aseTi mSvidi TvalebiSerCes, ager...…ager, Tqven rom gaqvT.— marTali xarT, — xmadabla Cailaparaka ruTma, — saSinelebaa! merera lamazi gogonaa!<strong>martin</strong>ma gadaxeda da SeniSna, rom Tvalebi sibraluliT acimcimeboda.maSinve is gaaxsenda, rogor uyvarda qali, erTbaSad SeakrTo imbednierebis warmodgenam, rom ufleba mieca leqciaze gahyoloda, quCaSimasTan erTad xelixelgayrili evlo.`vina xar, Sen, <strong>martin</strong> iden? — ekiTxeboda igi sakuTar Tavs sarkeSiimave Rames, Sin rom dabrunda. didxans, gulmodgined akvirdeboda Tavisgamosaxulebas, — vina xar? ra xar? ra wridan gamosulxar? Sen liziqonolisTana gogoebTan unda dadiode. Seni adgili im milionobiTmdabioTa Soris aris, romlebic TavauRebel SromaSi leven wuTisofels,im sitlanqesa, biwierebasa da simaxinjeSi. boselSi unda egdo,pirutyvebsa da monebTan, saSinel WuWySi, simyralesa da sibinZureSi.aSmorebuli bostneuli uyriaT iqa. dampali kartofili. daynose, kargaddaynose... jandabas Seni Tavi! iq unda Cargo cxviri. wignebSi Sen ragesaqmeba! momxiblavi musikis mosmena ra Seni saqmea, an lamazimxatvrobis yureba, gamarTuli inglisuriT laparaki, iseT rameebzefiqri da ocneba, rasac arc erTi Seni wris adamiani ar Rirsebia. boselsginda gaeqce, lizi qonolis gaurbixar da is haerovani qaliSvili gindaSeiyvaro, romelic sadRac varskvlavebSi cxovrobs, Sengan milionikilometris daSorebiT?! vina xar-meTqi, ra xar?! jandabamdis gza gqonia.miaRwev ki, viTom, karg rames?!~muSti mouRera sakuTar gamosaxulebas sarkeSi. sawolis ZgidezeCamojda da farTod daWyetili Tvalebi sivrces gauStera. mere algebrada rveuli gamoiRo da kvadratul gantolebebSi Caeflo. dro kimihqroda, varskvlavebi gafermkrTaldnen, fanjaras mtredisferiganTiadi moawva.61


Tavi mecameteenawyliani socialistebisa da muSaTa wridan gamosulifilosofosebis wyalobiT <strong>martin</strong> idenma didi aRmoCena moaxdina. esfilosofosebi siti-hol-parkSi ikribebodnen, SuadRis sicxeSi;biblioTekisaken velosipediT mimavali <strong>martin</strong>i parkTan Camoxteboda damaT ugdebda yurs; ise gaitacebda xolme imaTi dava, rom moSorebauZneldeboda. kamaTis toni imas ara hgavda, rac mister morzissufrasTan moesmina <strong>martin</strong>s, gacilebiT ufro mdabiuri iyo. arcsidarbaisle gaaCnda am xalxs da arc Rirseulad Tavis daWeris unari.xelad gaficxdebodnen, erTmaneTis lanZRvas mohyvebodnen, pirze sulbinZuri da saginebeli sityvebi ekeraT. erTjer Tu orjer muStikrivamdecki mivida saqme. magram, miuxedavad amisa, maT sityvebSi raRacmniSvnelovani, didi cxovrebiseuli azri gamosWvioda, Tumca <strong>martin</strong>i vermimxvdariyo, rogor da ranairad. amaTi dava ufro metad aRagznebda misgonebas, vidre mister morzis wynari da TavSekavebuli dogmaturimsjelobani. es xalxi, — romlebic mTvareulebiviT iqnevdnen xelebs,umowyalod awvalebdnen inglisur enas da, Tavisi azris dasamtkiceblad,mdabiuri gaanCxlebiT swvdebodnen xolme pirSi erTmaneTs, — ufrosicocxlisunariani eCveneboda <strong>martin</strong>s, vidre mister morzi da misiguliTadi megobari mister batleri.ramdenjerme gaigona, rogor daimowmes mokamaTeebma parkSi herbertspenseris sityvebi, erT saRamos ki TviTon spenseris mowafec moevlinaT,— CamobranZuli mawanwala, romelsac gazinTuli qurTuki bolomdeSeebnia, raTa sititvle daefara. gaimarTa samkvdro-sasicocxlo brZola,irgvliv Tambaqos kvamlis burusi idga, mokamaTeebi gamwarebiT ReWavdnenTuTuns da ifurTxebodnen, mawanwala marjved igeriebda dartymebs, muSasocialistisdartymac ki moigeria, roca iman dacinviT Cauqirqila: `araars RmerTi Tvinier Seucnobelisa da herbert spenseria misiwinaswarmetyvelio~. <strong>martin</strong>i gaognebuli iyo, ver Caswvda am davis azrs,magram roca velosipeds gadaajda da biblioTekisaken gaswia, Tan gahyvainteresi herbert spenseris gacnobisa, da raki mawanwala xSiradaxsenebda xolme `ZiriTad pirvel mizezebs~, <strong>martin</strong>ma swored es wignigamoitana.swored es iyo im didi aRmoCenis dasawyisi. erTxel winaTac scada<strong>martin</strong>ma spenseris wakiTxva, magram raki `fsiqologiis safuZvlebi~Sexvda, asaval-dasavali ver gaugo iseve, rogorc madam blavatskis; da,Sercxvenilma, wigni waukiTxavad daabruna. im saRamos ki, roca fizikasada algebras morCa da cota xans sonetsac ukirkita, loginSi Cawva da`ZiriTadi pirvelmizezebi~ gaSala. Tavze daaTenda. Zili ar gaekara. imdRes werac ki ar ucdia. mTeli dRe iwva, manam gverdebi ar etkina. mereiatakze Camovida da gulaRma gaiSota. kiTxva mainc ar Seuwyvetia, xanTavzemoT eWira wigni, xan aqeT-iqiT gadaswevda. im Rames daiZina da werameore dilas ganagrZo. magram isev acTuna wignma da mTeli saRamokiTxvaSi gaatara, sxva araferi gaxsenebia, isic ki daaviwyda, rom imsaRamos ruTs unda Sexvedroda. maSinRa movida gons, roca bernardhiginboTamma kari SeaRo da hkiTxa, Sen ra, aq restorani xom ara ggoniao.<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> bunebiT cnobismoyvare kaci iyo. yvelafris gageba surda,mezRvauroba da qveynebis movlac imitom indoma Tavis droze, magramspenserma axla iseTi raime Seaswavla, rac Tavis dReSi ar gaegona da62


verasodesac ver gaigonebda, Zveleburadve rom ganegrZo zRvebzemogzauroba. aqamde igi zedapirulad Wvretda sagnebs, movlenebserTmaneTisagan gaTiSulad aRiqvamda, ama Tu im faqtis calkeulfragmentebsa swvdeboda da zerele ganzogadoebasRa Tu moaxerxebda,yvela da yvelaferi erTmaneTTan daukavSireblad iyo gafantuli amSemTxveviTobisa da uwesrigo cvalebadobis samyaroSi. Sehyurebda Citebsda swvdeboda maTi frenis meqanizms, magram erTxelac ar mosvlia TavSi,ganviTarebis is procesi aexsna, ramac es mfrinavi meqanizmi warmoSva.eWvic ki ar Sehparvia, rom SeiZleboda frinvelebs ganviTarebis raimeprocesi ganecadaT. ara. Tavidanve aseTebi iyvnen. aseTebi gaCndnen.rasac Citebze fiqrobda, iseTive warmodgena hqonda, saerTod,yvelaferzec. codna aklda, safuZveli aklda da amitom yovelgvari cda,filosofiuri ganzogadeba mieca movlenebisaTvis, unayofo iyo. kantisSuasaukuneobrivma metafizikam veraviTari movlenis asaxsneli gasaRebiver misca, Tavis gonebriv SesaZleblobaSi daaeWva mxolod. evoluciisTeoriis Seswavla scada romensis metad specifikuri wigniT da aqaciseTive marcxi ganicada. am wignsac veraferi gaugo da is azriRagamoitana, rom evolucia mSrali da mosawyeni sagania, mogonilia pataraadamianebis mier, romelTac gaugebari sityvebis raxaruxi uyvarT. axlaRamixvda, rom evolucia ubralo Teoria ki ar yofila, aramedsayovelTaod aRiarebuli ganviTarebis procesi; rom mecnierebs amsaqmeSi gansxvavebuli azri ara aqvT da mxolodRa evoluciismeTodologiis sakiTxebSi edavebian erTmaneTs.da, ager, gamoCnda viRac spenseri, romelmac erTad daalaga sxvadasxvaSexedulebani, Tavi mouyara ZiriTad sakiTxebs, saerTo daskvnebigamoitana da gaognebul <strong>martin</strong>s TvalsaCinod gadauSala konkretuladgamosaxuli samyaro, TiTqos gemis modeli yofiliyos, rasac mezRvaurebiakeTeben da minis WurWelSi Cadeben xolme. araviTari ucnauroba daSemTxveviToba aq ar yofila. yvelaferi kanonzomieri iyo. Citebis frenacgarkveul kanons emorCileboda; imave kanonis mixedviT lorwovaninivTiereba, TandaTanobiT garkveul gamosaxulebas miiRebs, gamagrdeba,fexebsa da frTebs gamoibams da Citad iqceva.<strong>martin</strong>is gonebrivi ganviTareba sul maRla da maRla miiwevda, aseTisimaRlisaTvis ki jer ar mieRwia. erTbaSad Caswvda saganTa damovlenaTa idumalebas da amis SegrZnebam daaTro. RamiT koSmarulsizmrebs xedavda da TiTqos RmerTebTan adioda. dRisiT kimTvareuliviT dafarfatebda da gaSterebuli Sehyurebda mis mierveaxlaxan aRmoCenil samyaros. sadils rom miujdeboda, yoveldRiurwvrilmanebze saubari arc ki esmoda, radgan misi daZabuli gonebayvelaferSi mizezobriv kavSirebs eZebda. dahyurebda TefSze xorcs dagonebis TvaliT masSi mzis sxivebsa Wvretda, warmoidgenda mTel im gzas,aseuli milionobiT mils, rac am sxivebs gamoevloT pirvelwyarodan,warmoidgenda am energias xan Tavisive mklavebis kunTebSi gadasuls, racmas Zalas aZlevda xorci daeWra, xanac tvinis ujredebSi gadasuls, rackunTebs ubrZanebda, xorci daWerio... ase rom, bolos Tavissave tvinSiwarmoidgenda am mogizgize mzes. ise iyo gaognebuli, rom aRar esmoda,rogor waiCurCulebda xolme jimi, `sagiJeTio~, arc dis SeSfoTebulsaxes xedavda da verc bernard higinboTams amCnevda, romelic TiTsSublTan miitanda da daatrialebda, Cems colisZmas tvini aeriao,aniSnebda.63


gansakuTrebiT Rrma STabeWdileba moaxdina <strong>martin</strong>ze imurTierTkavSirma, rac mecnierebaTa Soris, yvela mecnierebaTa Sorisarsebula. codnas mowyurebuli Tavidanve iyo igi, da rasac ki gaigebda,sul sxvadasxva adgilas moaTavsebda xolme mexsierebis ujredebSi. aserom, mezRvaurobaze dagrovili codna yvelaze did ujredSi aRmoCnda.qalebzedac karga blomad codna dagroveboda da isic sakmaod didujredSi aRmoCnda. magram es ori sagani arafriT ar ukavSirdebodaerTmaneTs, savsebiT gancalkevebuli Canda es ori ujredi. raswarmoidgenda, rom gakapasebul dedakacsa da qariSxalSi moxvedrilxomalds Soris raime kavSiris arseboba iyo SesaZlebeli. es fiqriaxirebulad da SeuZleblad moeCveneboda, magram herbert spensermaaSkarad daanaxa, rom araTu axirebuli iyo kavSiri maT Soris, aramedaseTi kavSiris ararseboba iqneboda SeuZlebeli da warmoudgeneli.yoveli movlena Tu sagani usaTuod meores ukavSirdeba — cis usazRvrosivrceebSi mokiafe uSoresi varskvlavidan mokidebuli silis im umciresatomamde, rasac adamiani fexiT Telavs.es aRmoCena gancvifrebaTa uSreti wyaro Seiqna <strong>martin</strong>isaTvis. amisSemdeg igi imis cdaSi iyo, raime kavSiri aRmoeCina movlenaTa da saganTaSoris mTel mzis qveSeTSi da mzis miRmac. savsebiT sxvadasxvagvarisagnebis sias adgenda da manam ver moisvenebda, sanam raime kavSirs araRmoaCenda maT Soris — kavSirs siyvarulsa, poeziasa, miwisZvrasa,cecxlsa, Cxriala gvelebsa, cisartyelasa, patiosan Tvlebsa,simaxinjesa, mzis Casvlasa, lomis Rrialsa, manaTobel gazsa,kanibalizmsa, silamazesa, mkvlelobasa, berketebsa, sayrden wertilebsada Tambaqos Soris. amrigad, samyaro man gaaerTiana da mTlianobaSiaRiqva, TvalSesavlebad warmoudga, arxeinad daabotebda mis Sukebsa,bilikebsa da tevrebSi ara rogorc damfrTxali mgzavri, romelicidumalebiT mocul samyaroSi moxvda, da Seucnobeli miznisakenmiiltvis, aramed rogorc mkvlevari, romelic yvelafers akvirdeba,yvelafers ecnoba da swvdeba, da rukaze gadaaqvs. rac ufro metsnaxulobda da ecnoboda, miT ufro aRfrTovanebuli iyo mTelisamyaroTi, sicocxliT, imiTi, rom TviTonve cxovrobda am samyaroSi.`sulelo! — SesZaxebda xolme sakuTar gamosaxulebas sarkeSi, —wera momindome? mwerloba moginda? rogorRa, Tuki dasaweri araferigqonda?! risi patroni werdi?! raRac balRuri warmosaxvisa, umwifarigrZnobebisa, silamazeze bundovani warmodgenisa da wyvdiadiT moculigonebis patroni? guli mozRvavebuli siyvaruliT lamis giskdeboda dapativmoyvareobac am siyvaruliviT gaberili gqonda, magram fuWi dausargeblo, rogorc Senive umecreba! ha, amis patroni apirebdimwerlobas?! Sen xom cotaTi axlaRa uReb alRos imas, Tu raze SeiZlebawera! silamazis Seqmna moindome? magram rogor, roca warmodgenac ki aragaqvs silamazeze? cxovrebis aRwera moindome, roca asaval-dasavali argagegeboda cxovrebisa... samyaros arsze moindome wera, magram samyaroSenTvis Cinur anbans warmoadgenda. da ramdenic ar unda gewera,mxolodRa Sens uvicobas daamtkicebdi. ara uSavs, guls nu gaitex,<strong>martin</strong>, yoCaRad, biWo! axla dawer. zogi rame ukve gagegeba, marTalia,Zalian cota, magram swor gzaze dgaxar da TandaTanobiT mets iswavli.Tu bedma gagiRima, erT mSvenier dRes yvelaferi gecodineba, risicodnac ki SeiZleba. modeqi mere da were.ruTsac gaando Tavisi didi aRmoCena, masac gauziara mTeli sixarulida gakvirveba. magram qals didi enTuziazmi ar gamouCenia, gulgrilad64


Sexvda, etyoboda, ukve Seswavlili hqonda yvelaferi es. veraviTariinteresi ver SeniSna da <strong>martin</strong>s Zalian gaukvirdeboda es, maSinve rom arefiqra — albaT axali ar aris misTvis, yvelaferi iciso. gamoirkva, romarTursa da normans swamdaT evoluciis Teoria, spenseric waekiTxaT,Tumca, etyoboda, iseTi didi STabeWdileba ar moexdina maTze amfilosofoss; saTvalianma, qoCora Wabukma uil olnim ki geslianadCaiqirqila da is epigrama gaimeora: `ara ars RmerTi TvinierSeucnobelisa da herbert spenseria misi winaswarmetyvelio~.magram <strong>martin</strong>ma miuteva es Caqirqileba, rakiRa mixvda, rom WabukiruTis Seyvarebuli ar iyo. mere zogi detalis wyalobiT isic SeniSna,rom Wabuks araTu ar uyvarda ruTi, aramed antipaTiuradac ki iyo mismimarT ganwyobili. aman saocrad gaakvirva, gaugebari aRmoCnda misTvis.es iseTi ram iyo, rac veranairad ver daekavSirebina samyaros sxvamovlenebisaTvis. Seebrala kidec ymawvili, romelsac albaT rameTandayolili nakli hqonda, rac xels uSlida ruTis namdvili silamazeda momxiblaoba Seefasebina. kviraobiT xSirad gaiseirnebdnen xolmevelosipedebiT da <strong>martin</strong>s aTasi sabuTi mieca darwmunebuliyo, romruTsa da olnis Soris zavi ki iyo Camovardnili, magram iaraRi orivesSemarTuli hqonda. olni ufro normanTan megobrobda, arTursa da<strong>martin</strong>s ruTs miugdebda xolme da Wabuki amisaTvis ganuzomladmadlobeli iyo.kvira dReebi namdvili dResaswauli iyo <strong>martin</strong>isaTvis — racmTavaria, ruTTan erTad grZnobda Tavs, Tan isic rad Rirda, rom misiklasis WabukebTan rogorc toli tolTan, ise iyo. marTalia, es xalxiramdeni weliwadia swavlobda da sistematuri ganaTleba hqondamiRebuli, magram <strong>martin</strong>i darwmunda, rom gonebrivi ganviTarebiT axlatols aRar daudebda maT, xolo erToblivi saubari SesaniSnavi wvrTnaaRmoCnda gramatikaSi, rac man ase gulmodgined Seiswavla. eTikis wignebsTavi mianeba da mTlianad Tavis dakvirvebas miendo. garda imSemTxvevebisa, roca laparakSi gaerToboda da aRegzneboda, mudamgafacicebiT adevnebda Tvalyurs sxvebis qcevas, imaxsovrebdaTavazianobisa da urTierTdamokidebulebis yovel wvrilmans.im ambavma, rom spensers didi xalisiT ar kiTxulobdnen, pirvelxanebSi gaakvirva <strong>martin</strong>i `herbert spenseri! — SesZaxa biblioTekaSisacnobaro ganyofilebis TanamSromelma, — o, didi mecnieria!~ magramzedve etyoboda, rom am `didi mecnierisa~ araferi waekiTxa. erT saRamos,sadilobisas, roca mister batleric aq iyo, <strong>martin</strong>ma spenserze Camoagdosityva. mister morzma sastikad gailaSqra ingliseli filosofosisagnosticizmis winaaRmdeg, magram gamotyda, rom `ZiriTadipirvelmizezebi~ ar waekiTxa. mister batlerma ki ubodiSod ganacxada,spenseris wasakiTxad moTmineba ara myofnis, Cems dReSi erTi striqonicki ar wamikiTxavs magisi, magram Tavs uimisodac kargad vgrZnobo. eWvmagahkenwla <strong>martin</strong>i da aseTi mtkice da Tavis TavSi darwmunebuli rom aryofiliyo, iqneb sulac mienebebina Tavi herbert spenserisaTvis. magramspenseris Sexedulebani damajerebeli eCveneboda da axla masze xelisaReba igive iqneboda, mezRvauri rom amdgariyo uceb da kompasi daqronometri zRvaSi gadaegdo. ase rom, <strong>martin</strong>ma kvlav ganagrZoevoluciis Teoriis Seswavla, sul ufro da ufro mtkiced SeiTvisasagani. am moZRvrebis dadasturebas bevri sxva mwerlis wignebSiacwaawyda. rasac mets swavlobda, sul ufro da ufro met auTvisebel65


codnis sivrceebs awydeboda xolme, sul ufro da ufro mets swuxda,rom dReRameSi mxolod ocdaoTxi saaTi iyo.da raki ase mokle iyo dRe, adga da algebra-geometria ganze gadado,trigonometrias ki jerac ar Sesdgomoda. mere qimiac amoSala Tavisicxrilidan da mxolod fizika datova.— me xom specialisti ara var, — Tavi imarTla ruTTan, — arcvapireb specialistobas. imdeni mecnierebaa, rom erTi kaci ras gaswvdeba,Tunda mTeli sicocxle moandomo maT Seswavlas. me saerTo ganaTlebismiReba unda vcado. specialuri sagani Tu damWirda, avdgebi da wignebsmoviSvelieb.— eg xom sakuTari codna aRar gamovida! — Seesityva ruTi.— anki ra saWiroa. Cven specialistebis SromebiT unda visargebloT,sxva ra daniSnuleba aqvT maT? ager, TqvenTan rom Semovedi dRes, buxrismwmendavebi SevniSne. egenic xom specialistebi arian. gawmenden milebs,Tqven kvamli aRar SegawuxebT, magram warmodgenac ki ar geqnebaT immilebis mowyobilobaze.— eg xom yuriT moTreuli argumentebia.qalma gakvirvebiT Sexeda da <strong>martin</strong>ma sayveduri amoikiTxa misTvalebSi. magram Tavisi Sexedulebis sisworeSi mtkiced iyodarwmunebuli.— yvela didi moazrovne, vinc saerTo filosofiur problemebsarkvevs, konkretul sakiTxebSi sxva specialistebs eyrdnoba xolme.herbert spenseric ase iyo. man aTasobiT mkvlevaris daskvnebi daaRmoCenebi ganazogada. Tavad rom Sesdgomoda yvelafris Seswavlas,aTasi sicocxlec ar eyofoda. Tundac darvini! man yvelaferi gamoiyena,rac mebaReebma da mecxoveleebma gamoikvlies.— marTali xarT, <strong>martin</strong>, — mouwona olnim, — Tqven iciT, rasacakeTebT, ruTma ki ar icis. ruTma isic ar icis, TviTon ras akeTebs dara sWirdeba.— ... diax, swored asea, — ganagrZo olnim, saSualeba ar misca ruTsSesityveboda, — vici, amas Tqven saerTo kulturas eZaxiT. magram TukiamiT eziarebi saerTo kulturas, sul erTi ar aris, ras Seiswavli?!adeqi da franguli iswavle an germanuli, an arada orive ganze gadadeda esperantos Caujeqi. saerTo kulturas amiTac miaRwev bolos dabolos. im Tqveni `saerTo kulturisaTvis~ berZnulic SegiZliaTiswavloT, an laTinuri, Tumca cxovrebaSi arc erTi gamogadgebaT daarc meore. ra moxda mere, egec xom kulturaa! ruTi ar iyo, saqsonurirom iswavla, da karga safuZvlianadac... ori wlis win iyo es ambavi daaxla erTi frazaRa axsovs: `roca aprili Sxapuna wvimiT...~ asea, mgoni,xom?.. magram aman mogcaT saerTo kultura, — siciliT ganagrZo da arcaxla misca ruTs Sesityvebis saSualeba. — vici, Cven xom erT kurszevswavlobdiT.— ise laparakobT kulturaze, TiTqos igi saSualeba iyos da aramizani, — SesZaxa ruTma. Tvalebi wamonTeboda, Rawvebze ori wiTelilaqa daaCnda, — kultura TavisTavad mizania.— <strong>martin</strong>s aseTi kultura ara sWirdeba.— ratom ggoniaT?— ra gWirdebaT Tqven, <strong>martin</strong>? — hkiTxa olnim da misken Setrialda.<strong>martin</strong>ma Tavi Zalian uxerxulad igrZno da sawylad Sexeda ruTs.— ho, ra gWirdebaT? — CaekiTxa ruTi, — es gadawyvets Cvens davas.66


— ra Tqma unda, kultura mWirdeba, — gaubedavad Tqva <strong>martin</strong>ma, — mesilamaze miyvars da kultura saSualebas momcems ufro kargad aRviqvaigi.ruTma Tavi dauqnia da gaibadra.— sisulelea! da TviTonve mSvenivrad iciT es. — ganacxada olnim, —<strong>martin</strong>i karieras misdevs da ara kulturas. axla SemTxveviT moxda, romkariera da kultura erTmaneTs daemTxva. qimikosoba rom moendomebina,saerTo kultura raSi dasWirdeboda?! <strong>martin</strong>s mwerloba gadauwyvetia,magram ar ambobs, SiSobs, grZnobs, rom Tqven maSin am davaSidamarcxdebiT. mwerloba ratomRac mouwadinebia? — ganagrZo man, —imitom, rom simdidre Tavze ar gadasdis. Tqven ratomRa gamoiteneT TavisaqsoniuriTa da `saerTo kulturiT?~ imitom, rom gzis gakafva aragWirdebaT, amaze mamaTqveni zrunavs, is gacmevT, is gaxuravT da garCenT.raSi gvWirdeba Cven es ganaTleba — an Tqven, an me, an arTursa danormans? sul am `saerTo ganaTlebiT~ varT gaJRenTili da uceb Cvensmamebs rom fexi gadaubrundeT da gakotrdnen, xvalve iZulebuligavxdebiT maswavleblis xelobaze CavabaroT gamocda. Tqven piradad,ruT, soflis skolaSi Tu iSoviT maswavleblis adgils an musikisgakveTilebs qalTa pansionSi, madlobeli unda iyoT.— iqneb isic gviTxraT, Tqven raRas izamdiT? — CaekiTxa ruTi.— didi xeiri arc me dameyreboda — Sav samuSaoze movewyobodi, iqnebdolar-naxevari gamekeTebina dReSi, an iqneb helnisTan gamovmdgariyavirepetitorad... `iqneb-meTqi~, vambob, imitom rom, vin icis, erT kviraSigamomagdon kidec, uvargisobis gamo.<strong>martin</strong>i gulisyuriT usmenda, olnis simarTleSi eWvi ar epareboda,magram gunebaSi mainc hkicxavda mas, ruTs ase kadnierad rogorekamaTebao. usmenda am kamaTs da axali Sexedulebani uyalibdebodasiyvarulze. gonebas siyvarulTan araferi esaqmeba. marTebuladmsjelobs sayvareli qali Tu aramarTebulad, amas araviTarimniSvneloba ara aqvs. siyvaruli gonebaze maRla dgas. vTqvaT, ruTma verSeigno, rogor esaWiroeba axla <strong>martin</strong>s kariera — ra vuyoT mere, ganaamitom igi nakleb sayvareli gaxdeba WabukisaTvis?! ara, iseTivemomxiblavia da rogorac ar unda imsjelos, mis momxiblaobas amiTaraferi daakldeba.— ra miTxariT? — CaekiTxa igi olnis, romelmac <strong>martin</strong>s fiqriSeawyvetina da raRac uTxra.— imedi gamovTqvi, — imden Wkuas mainc ixmarT, laTinurs arukirkitoT-meTqi.— laTinuri xom marto saerTo ganaTlebas ar niSnavs, — SeesityvaruTi, — gonebasac wvrTnis.— ha, ras apirebT, <strong>martin</strong>. dauwyebT kirkits laTinurs? — aRarmoeSva olni.<strong>martin</strong>s gasaqani aRar mieca. SeniSna, rom ruTi gafacicebiT ucdidamis pasuxs.— vSiSob, rom ver movaxerxeb, — upasuxa man bolos, — guliT minda,magram dro ar meyofa.— xom xedavT, <strong>martin</strong>s sulac ar ainteresebs saerTo ganaTleba, —gaixara olnim, — imasRa cdilobs, sadme fexi moikidos, rames miaRwios.— ho, magram laTinuri xom Wkuis sawvrTnelia! gonebas wvrTnis,ayalibebs! — ruTma imedis Tvali miapyro <strong>martin</strong>s, TiTqos sTxovs,Sexeduleba Seicvaleo. — fexburTelebi didi TamaSis win mudam wvrTnas67


gadian xolme. aseve saWiroa moazrovne adamianisaTvis laTinuric. egecwvrTna aris.— sisulelea, absurdia! amas, bavSvi rom viyaviT, maSin CagvCiCinebdnen.magram erTi ram ar uTqvamT maSin CvenTvis. Cvenve mogvandes — rocaiqneba, TviTon mixvdebiano — olnim cota xans Seicada, raTaSTabeWdileba gaeZlierebina da bolos, dasZina, — yovelma jentlmenmaunda iswavlos laTinuri, codniT ki arc erT jentlmens ara sWirdebamisi codna. ai, es ar uTqvamT maSin.— es ra patiosnebaa! — Sehyvira ruTma, — Tavidanve SegatyveT, isewarmarTeT saubari, rom yvelafris gabiabrueba gindodaT.— mainc xom gonebamaxvilurad gamovida! — ixtibari ar gaitexaolnim, — anki ratom ar aris patiosneba?! aba, vin icis eg TqvenilaTinuri? meafTiaqeebma mxolod, veqilebma da laTinurismaswavleblebma. <strong>martin</strong>ic Tu romelime am xelobis Seswavlas apirebs,raRa meTqmis, Sevmcdarvar da eg aris. magram maSin herbert spenseriraRad unda? <strong>martin</strong>ma axlaxan aRmoaCina spenseri da lamis Wkuadakargos. ratom, ar ikiTxavT? imitom, rom spenserma raRac miswrafebagauCina. CemTvis piradad, araviTari miswrafeba ar aRuZravs, arcTqvenTvis. Cven araferi ara gvWirdeba. Tqven gaTxovdebiT, me araferzexelis ganZreva ar damWirdeba, Cemi agentebi da veqilebi mouvlianmamaCemis danatovar qonebas.olni wamodga. oTaxidan gasvla daapira, magram karebTan isev Sedgada ukanaskneli tyviac gaisrola:— moeSviT <strong>martin</strong>s, ruT. TviTon ukeT icis Tavisi saqmisa. xom xedavT,ramden rames miaRwia ukve. zogjer amas rom gavixseneb, Cemive Tavisamrcxvenia da cudada vxdebi. <strong>martin</strong>s axla gacilebiT ufro meti gaegebaqveynisa, cxovrebisa, adamianis daniSnulebisa da, saerTod, yvelafrisa,vidre arTurs, normans, an me da Tqven, miuxedavad imisa, rom CvenlaTinuric kargad viciT, frangulic, saqsonuric da saerTo kulturacagvaqvs.— magram ruTi xom Cemi maswavlebelia, — raindulad gamoeqomaga<strong>martin</strong>i, — Tuki marTlac vici rame, sul ruTis wyalobiT.— sisulelea! — olnim geslianad gadaxeda ruTs, — Tqven imasacmetyviT, spenseris wakiTxva ruTma mirCiao, magram es xom marTali ariqneba. ruTs imdeni gaegeba darvinisa da evoluciisa, ramdenic me —solomon mefis almasis sabadoebisa. amas winaT Tqven gagvaogneT imTavsatexi adgilebis ganmartebiT, rac spenseris wignebSi SegxvedriaT —saganTa ganusazRvrelobiT, daukavSireblobiTa da erTgvarovnebiT. aba,erTi scadeT da ruTsac ganumarteT, erT sityvas Tu gaigebs! xom xedavT,saerTo kultura arafris maqnisi yofila. morCa da gaTavda — tra-lala!axla rom laTinurs dauwyoT kirkiti, <strong>martin</strong>, yovelgvarpativiscemas davkargav Tqvensas.am davam daainteresa <strong>martin</strong>i, magram gulSi mainc raRacnair xinjsagrZnobda. saqme exeboda mecnierebas, gakveTilebs, codnis sawyisebs dakamaTis es bavSvuri toni sulac ar egueboda im did sakiTxebs, rac<strong>martin</strong>s aRelvebda, rac Zalas aZlevda arwivis klanWebiviT CabRauWebodacxovrebiseul movlenebs, da rakiRa SeegrZno, rogor iwyebda yvelaferamis dauflebas, kosmosuri TrTolviT acaxcaxebda. ucxo qveynis napirzegariyul poets amsgavsebda Tavs, romelsac Zalumad ganecadagaresamyaros silamaze, magram ver moexerxebina adgilobriv mkvidrTatlanq enaze emRera. <strong>martin</strong>sac ase mosdioda. gulSi miswrafebas68


grZnobda, tkivilismomgvrel miswrafebas, samyaros udides movlenebzeefiqra da amis nacvlad ki iZulebuli iyo balRuri dava da kinklaobaesmina — saWiroa Tu ara laTinuris swavlao.— es laTinuri raRa jandabad gamotyvra! — mimarTavda igi sakuTarTavs im saRamos sarkeSi, — mkvdari mkvdrad darCes. mkvdrebTan ramesaqmeba? silamaze cocxali da maradiulia. enebi ibadebian da kvdebian.mkvdrebis — ferfliRa aris.uceb SeniSna, ra marjved ayalibebda axal azrebs, da dasaZinebladrom dawva, is gaifiqra: ruTTan roca var, maSin ra momdis, ratom maSinver vlaparakob aseo! ruTTan igi mowafesaviT iyo da mowafis enazemetyvelebda.— dro momeciT! — wamoiZaxa man, — oRond dro momeciT!dro! dro! dro! es iyo misi gauTavebeli mudara.Tavi meToTxmeteruTis siyvarulis miuxedavad, <strong>martin</strong>ma bolos da bolos gadawyvita,laTinuri ar Seeswavla. es olnis gavleniT ar momxdara. dro misTvisfuli iyo. laTinurze gacilebiT ufro mniSvnelovani ramdeni saganimtkiced moiTxovda yuradRebas. Tanac unda ewera. fuli eSova. Tumcaarc erTma Jurnalma da gazeTma ar gaikara. misi xelnawerebigauTaveblad mogzaurobda Jurnalidan JurnalSi. sxvebi neta rogorRaaxerxebdnen dabeWdvas? saaTobiT ijda xolme samkiTxvelo darbazSi dasxvis nawerebs kiTxulobda, muStris TvaliT swavlobda, ukirkitebda,Tavisebs adarebda da gamwarebiT cdilobda amoexsna is saidumlo,risTvisac sxvebs ukve miegnoT da mitomac axerxebdnen TavianTnawarmoebebis gasaRebas.gakvirvebuli iyo — dabeWdili masalebis did umravlesobassicocxlis niSanwyalic ar etyoboda: araviTari sinaTle, araviTariferebi... sicocxlis sunTqvas ver igrZnobdi, da mainc axerxebdnengasaRebas, TiTo sityvaSi or-or cents iRebdnen, aTas sityvaSi — ocdolars; ase iuwyeboda gazeTebi. imdens beWdavdnen am patar-pataramoTxrobebs, rom <strong>martin</strong>i gaognebuli rCeboda, laRi da WkvianurimoTxrobebi iyo, amas ver uaryofda, magram sicocxle da cxovrebiseulisimarTle aklda. cxovreba aTasnairi moulodnelobiT, saocrebiT,ocnebebiT, gmiruli SemarTebiT, grandiozuli problemebiT aris savse,es moTxrobebi ki yoveldRiur wvrilman ambebs moicavdnen. cxovrebismTel simZafresa da daZabulobas grZnobda <strong>martin</strong>i, mis mgznebarebasa daSfoTianobas, mis ambox suls, — ai, ra iyo dasaweri! surda xotba Seesxaimedgadawurul xalxTaTvis, romlebic mainc medgrad miuZRodnen sxvebs,Smagi mijnurebisaTvis, im goliaTebisaTvis, romlebic saSinelgaWirvebasa da siduxWires ebrZodnen da TavianTi siZlieriT TviTcxovrebas welSi zneqdnen. am patara moTxrobebSi ki, Jurnalebi rombeWdavdnen, xotbaSesxmulni iyvnen mister batlerebi, is bilwi daubadruki xalxi, romlebic dolarebis Segrovebas gaetacebina, patarakacunebis ubadruki sasiyvarulo ambebi... iqneb TviT redaqtorebi arianpatara kacunebi da imitom! ekiTxeboda Tavs <strong>martin</strong>i. an iqneb imredaqtorebs, mwerlebsa da mkiTxvelebs cxovrebisa eSiniaT!magram mTavari ubedureba is iyo, rom <strong>martin</strong>i arc redaqtorebsicnobda da arc mwerlebs. araTu ar icnobda mwerlebs, iseT vinmesac kiar gadahyroda, visac odesme wera ecada. kaciSvili ar iyo, rom eTqva,69


eniSnebina, ubralo rCeva mieca. erTi piroba eWvic ki Seepara —redaqtorebi iqneb namdvili adamianebi arc ki ariano. uceb manqanisxraxnebad warmoudga. asea, namdvilad manqanaa! <strong>martin</strong>ma suli CaRvara ammoTxrobebsa da narkvevebsa da leqsebSi... da ra gamovida — manqanebsmiando. dakecavda xolme xelnawers, did konvertSi Cadebda, Sigukandasabrunebel markas Caayolebda, erT markas garedanac daakravda dasafosto yuTSi CauSvebda. mTel qveyanas moivlida es xelnaweri daramdenime xnis Semdeg ukanve ubrundeboda, meore konvertSi Cadebuli,garedan ki mis mierve gagzavnili marka ekra. iqiTa mxares sulieri aravinCanda, marjved mowyobili manqana iyo, romelic konverts gaxsnida,xelnawers meore konvertSi Cadebda da <strong>martin</strong>isave gagzavnil markasdaakravda. avtomatebsa hgavda — CauSveb penians, xels daaWer da pataraWrilidan kevs gadmoagdebs, an Sokoladis filas. redaqciis manqanacaseTi yofila: erTi Wrilidan honoraris Cekebs uSvebs, meoredan —dawunebul xelnawerebs. <strong>martin</strong>i jerjerobiT erTxelac ver moxvda impirvel WrilSi.uaris standartuli werilebi xom namdvilad manqanas amsgavsebdnenmTel am proceduras. asobiT aseTi standartuli werili miiRo <strong>martin</strong>ma,TiTo xelnawerze bare TiTo duJini uari. bednierad CaTvlida Tavs,erTi patara ganawera uari mainc mieRo, sagangebod misTvis dawerili.magram erTxelac ar momxdara es da amitomac redaqtorebis arsebobasaeWvo Canda. amrigad, <strong>martin</strong>ma sabolood daaskvna, rom im meore mxares,iqiTa mxares, adamianebi ki ar iyvnen, aramed xraxnebi, kargad gazeTilixraxnebi, romlebic marjved srialebdnen manqanebSi.<strong>martin</strong>i namdvili mebrZoli iyo — mxne da Seudrekeli, wlobiT romekveba es manqanebi, warbs ar Sexrida. magram axla sisxlisagan iclebodada araTu wlebs, dReebs SeeZlo brZolis bedi gadaewyvita. binisa TusaWmel-sasmelis yovelkvireuli gadasaxadi sul ufro da ufroaCqarebda mis saboloo gakotrebas, amas emateboda safosto xarjebicTavisi ormoci xelnaweris aqeT-iqiT gagzavnisaTvis!.. wignebs aRaryidulobda metad, gadawyvita momWirneobiT ecxovra da rogormegaexangrZlivebina garduvali dasasruli. magram sulac ar exerxebodamomWirneoba da erTi kviriT kidev moiaxlova aRsasruli, roca meriensxuTdolariani kaba uyida.brmad ibrZoda <strong>martin</strong>i, arc rCeva, arc gamxneveba!.. suli kbiliT eWira.gertrudamac ki almacerad dauwyo cqera. pirvel xanebSi igimosiyvarule dis didsulovnebiT Sehyurebda <strong>martin</strong>is balRursisuleleebs; mere da mere ki imave mosiyvarule da mzrunvelma gulmaSeawuxa gertruda. Zmis balRuri sisulele ukve sigiJed iqca. <strong>martin</strong>ikargad grZnobda dis gancdebs da es ufro awuxebda, vidre bernardhiginboTamis aSkara da utifari dacinvebi. sakuTari Tavis rwmena kihqonda, magram sxvas aravis sjeroda am rwmenisa. ruTsac ara sjeroda.ruTi imis mosurne iyo, mxolod swavlisaTvis daeTmo <strong>martin</strong>s mTelidro; marTalia, mwerlobisaTvis aSkarad ar gaukicxavs, magram arcarasodes mouwonebia.<strong>martin</strong>sac arasodes uCvenebia Tavisi nawerebi ruTisTvis. raRacnairaderideboda; Tan isic icoda, ra datvirTuli iyo ruTi universitetSi daar undoda zedmeti dro waerTmia. magram roca diplomis dacvas morCaqali, TviTonve sTxova <strong>martin</strong>s, wamikiTxe, rasa wero. <strong>martin</strong>s erTsa daimav dros frTac Seesxa da muxlebic moekveca. aha, erTbaSad gamouCndamsajuli. qali xelovnebis bakalavri iyo. literatura gamocdil70


profesorebTan hqonda Seswavlili. albaT redaqtorebic kargiSemfaseblebi iqnebian, magram ruTi sul sxvagvarad Sexedavs <strong>martin</strong>isnamuSevars. qaRaldis naglejze dabeWdil standartul uars argadascems. ar etyvis — garkveuli Rirsebebis miuxedavad, rac nawarmoebsusaTuod aqvs, Cveni JurnalisTvis ar gamodgebao. ara, igi cocxali,naTeli sityvebiT etyvis Tavis azrs, Tbilad da adamianurad da, racmTavaria, TviT <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>s arss Seicnobs. am nawerebSi gadaeSleba<strong>martin</strong>is guli da suli, mTeli arseba, nawilobriv mainc Seicnobs,nawilobriv mainc, raze ocnebobs Wabuki da ra Zala Seswevs mas.<strong>martin</strong>ma ramdenime moTxrobis aslebi SearCia da, mcire yoymanisSemdeg, `zRvis simRerac~ daumata. ivnisis miwuruli iyo, roca erTnaSuadRevs <strong>martin</strong>i da ruTi velosipedebiT qalaqgareT gaemgzavrnen.meored midiodnen qalaqgareT martokani. zRvidan susti niavi qroda daTbil haers zomierad agrilebda, saamurad elamuneboda ymawvilebs. iseTgunebaze damdgariyo <strong>martin</strong>i, rom mTeli qveyniereba sasurveladmowyobili da mSvenieri eCveneboda; ra kargia sicocxle da siyvarulio,fiqrobda. velosipedebi gzis piras datoves da goraks Tavze moeqcnen,mzis mwveli sxivebiT gamxmar balaxs Tivis sasiamovno surneli hqonda,mkis sunTqva igrZnoboda.— es balaxi ukve morCa Tavis saqmes, — Tqva <strong>martin</strong>ma, roca isinidasxdnen — ruTi <strong>martin</strong>is qurTukze, <strong>martin</strong>i ki pirdapir Tbil miwaze.Wabukma garujuli balaxi daynosa, erTbaSad daaTro saamo surnelma damisi fiqrebi konkretuli sagnidan xelad zogadze gadaiyvana.— ukve Seasrula Tavisi daniSnuleba, risTvisac gaCnda da arsebobda,— ganagrZo man da gamxmar balaxs alersiT gadausva xeli, — jerzamTris mosawyeni niaRvrebis sinotiviT sulCadgmuli, amowveraseswrafeboda, mere gamwarebiT ebrZoda adreuli gazafxulis qarebs,yvaoda, xoWoebsa da futkrebs izidavda, Tesls aqeT-iqiT fantavda...Seasrula Tavisi movaleoba qveynierebis winaSe da...— ratom uyurebT yvelafers aseTi saSineli praqtikuli TvaliT? —Seawyvetina ruTma.— albaT imitom, rom evolucias vswavlob. marTali Tu gnebavT, mexom axlaxan amexila Tvali!— aseTi praqtikuli WvretiT, vaiTu sul dakargoT silamazis aRqmisunari, me ratomRac ase meCveneba. vaiTu sul gaanadguroT silamaze, imbiWebis msgavsad, romlebic peplebs daiWeren xolme da xelis smiTlamazi frTebidan priala fenas aclian.Wabukma Tavi gaaqnia.— silamazesac Tavisi daniSnuleba aqvs, magram aqamde amas vervamCnevdi. aqamde ise momwonda silamaze, rogorc usagno dagamouyenebeli ram, rogorc ubralod silamaze da sxva ki araferi. arsisilamazisa sulac ar gamegeboda. axla ukve mesmis, ufro sworad —viwyeb gagebas. es balaxi CemTvis axla ufro lamazi gaxda, roca gavige,ratom aris balaxi, roca Cavwvdi mzis, wvimisa da miwis im idumalgavlenebs, ramac is Seqmna da aRmoacena. yovel Rer balaxs Tavisiromantikuli cxovreba aqvs, sakuTari Tavgadasavali. amis gafiqrebac kimaRelvebs da mafrTovanebas. roca energiisa da materiis TamaSzedavfiqrdebi, am grandiozul sasicocxlo Widils rom warmovidgen, asemgonia, balaxzedac ki mTel poemas davwer-meTqi.— ra kargad laparakobT! — erTbaSad moswyda ruTs es sityvebi da<strong>martin</strong>ma erTbaSad SeniSna, rom qali gamomcdeli TvaliT Sehyurebda.71


Wabuki erTbaSad daibna, airia, saxeze sisxli moawva.— me xom axla vswavlob metyvelebas, — amoiluRluRa man, — TiTqosimdeni rama maqvs saTqmeli, magram didia da ver verevi, Tavi vermomiyria. zogjer meCveneba, TiTqos mTeli samyaro, mTeli sicocxle,yvelaferi Cems arsebaSi moqceuliyos da mTxovdes, maTze vilaparako.vgrZnob, — o, ratom ar SemiZlia amisi aRwera, — vgrZnob mTel sidiadesamisas, magram pirs rom davaReb, balRiviT avluRluRdebi. Zalian Znelisaqmea, sityvebSi Camoayalibo Seni fiqrebi da grZnobebi, xolo mere kidawero da warmoTqva, raTa mkiTxvelica da msmenelic Seni sakuTarifiqrebiTa da grZnobebiT aRagzno. didi saqmea! xom xedavT, balaxSi maqvsTavi Carguli da roca am surnels visunTqav nestoebiT, aTasnair fiqrsada ocnebas aRmiZravs. es samyaros sunTqvaa. me Camesmis simRera dasicili, vxedav tanjvasa da bednierebas, brZolas, sikvdils. balaxissurneli aTasnair xilvas wamomiSlis da minda, rom es gadmogceT Tqven,mTel qveynierebas. magram ranairad? ena mebmis. axlac, ager, vcade,TqvenTvis gadmomeca, sityvebiT amewera es gancda, rac balaxis surnelmaaRmiZra, magram ver movaxerxe. Cemi uxeiro laparakiT migaxvedreTmxolod, risi Tqmac msurda... raRacnairad vluRluReb. survili ki didimaqvs — yvelaferi giTxraT... o! — gamwarebiT aiqnia xeli, — araferi argamomdis! veranairad ver gamomiTqvams! amisi gadmocema ar moxerxdeba!— ras ambobT, mSvenivrad laparakobT! — daiJina ruTma, — saocaria,ra kargi laparaki iswavleT am cota xanSi, rac me gagicaniT. misterbatleri cnobil oratorad iTvleba, winasaarCevno kompaniebSi sulmagas sTxoven xolme sityviT gamosvlas. im dRes ki, sadilze, TqvenarafriT ar CamouvardebodiT, es aris, rom imas meti TavdaWerilobahqonda. Tqven metismetad aReldiT. ara uSavs, TandaTanobiT amasacdaZlevT. ra brZanebaa, didebuli oratori gamoxvalT. Sors waxvalT...TviTonve Tu moindomebT. iseTi Zala gaqvT! Tqven SegiZliaT xalxswaruZRveT win. Rrmada mjera; rasac mohkidebT xels, yvelaferigamogivaT, iseve rogorc gramatikaSi gaimarjveT. mSvenieri veqilidadgebiT. politikur moRvaweobaSiac gaibrwyinebdiT. veRaraferi verSegiSliT xels, iseTive warmatebas miaRwevT, rasac mister batlermamiaRwia... Tanac ise, rom wyluli ar gagiCndeT, — RimiliT dasZina man.ase saubrobdnen. ruTi Cveuli alersiani sijiutiT umtkicebda srulida safuZvliani ganaTlebis aucileblobas, Seagonebda, rom sworedlaTinuri iyo aseTi safuZvlis qvakuTxedi, sul erTia — ra karierasacar unda gahyoloda <strong>martin</strong>i. man cxovrebis asparezze gamosuli kacisTaviseburi ideali dauxata <strong>martin</strong>s da es ideali umTavresad mamamisisgamosaxulebas emTxveoda, mxolod zogierTi nakvTi da feri hqondadamatebuli mister batlerisa. <strong>martin</strong>i zurgze gawoliliyo dagulisyuriT usmenda, qalis tuCebis moZraobas rom Sehyurebda, gulisiamiT uZgerda, magram goneba ar ikarebda imas, rasac qali aseCasCiCinebda. qalis daxatuli perspeqtivebi sulac ar izidavda,imedgacruebis yru tkivilma wamouara da siyvarulis mwvel tkivilsSeuerTda. <strong>martin</strong>is mwerlobaze krintic ki ar dauZravs qals, wasakiTxadwamoRebuli xelnawerebi iqve eyara, daviwyebuli da uaryofili.bolos, roca cota xniT gawyda saubris Zafi, <strong>martin</strong>ma mzes axeda daxelnawerebi akrifa, amiTRa moagona qals.— sul ar damaviwyda! — SesZaxa qalma, — mere rogor mindodamomesmina!72


<strong>martin</strong>ma SearCia da rac yvelaze ufro moswonda, pirvelad ismoTxroba waukiTxa. `sicocxlis zedaSe~ erqva am moTxrobas da is Rvino,ramac weris drosac daaTro Wabuki, axlac TavSi auvarda da gaabrua.garkveuli momxiblaoba hqonda am Tavisebur Canafiqrs, xolo frazebismoxdenili agebiTa da moqceviT meti surneleba Semateboda. cecxli,riTac es moTxroba hqonda dawerili, kvlav Semoegzno <strong>martin</strong>s da isegaabrua, rom axla kiTxulobda da veraviTar nakls ver amCnevda. magramruTs ar mosvlia ase. misi gawafuli smena yovelgvar nakls, zomierebisdarRvevas, axalbedasaviT damaxasiaTebel zedmet paTetikas xeladveiWerda da arc frazebis ritmulobis darRveva gamohparvia. saerTod, verSeniSna ritmi nawarmoebSi, garda im adgilebisa, rac gansakuTrebiTpaTetikurad JRerda, da aman, rogorc diletantizmis utyuarma niSanma,gulic daswyvita. misi saboloo msjavric es iyo — diletantizmi. magramTqmiT ar uTqvams. piriqiT, zog wvrilmanze miuTiTa, roca <strong>martin</strong>ikiTxvas morCa, saerTod ki mouwona moTxroba.magram <strong>martin</strong>i imedgacruebuli darCa! SeniSvnebi marTebuli iyo. esaRiara man. magram gana mowafuri SeniSvnebisaTvis waukiTxa es moTxroba!calkeul detalebs ra mniSvneloba aqvs, TavisTavad gaswordeba. <strong>martin</strong>iTviTonve gaasworebs; iswavlis, rogor unda gasworeba. man raRac didproblemas Caavlo xeli da scada moTxrobaSi moeqcia. es iyo didicxovrebiseuli sakiTxi, frazebis ganlageba da wertil-mZimeebi ramosatani iyo! ganzraxva hqonda, ruTisTvisac egrZnobinebina is didisakiTxi, rasac TviTon miagno, sakuTari TvaliT dainaxa, sakuTari tviniTgadaamuSava da sakuTari xeliT gadaitana qaRaldze. `davmarcxdi!~gadawyvita man gulSi. redaqtorebi marTali yofilan. CavlebiT kiCaavlo am did cxovrebiseul problemas, magram ver dawera. Tavisigulistkena advilad dafara <strong>martin</strong>ma da ise ubralod gaiziara ruTisSeniSvnebi, rom qali sulac ar mimxvdara, ra protestis niaRvari daiZraWabukis gulSi.— am moTxrobas `qoTani~ davarqvi, — Tqva <strong>martin</strong>ma da xelnawerigaSala, — ukve oTxma Tu xuTma Jurnalma damibruna ukan, magram me maincmgonia, rom kargi moTxrobaa. marTali Tu gnebavT, CemTvis Zneli undaiyos Sefaseba, magram me vfiqrob, raRacas mivageni. iqneb Tqven ise argagitacoT, rogorc me mitacebs. patara moTxrobaa — sul ori aTasisityva.— ra saSinelebaa! — SesZaxa ruTma, roca <strong>martin</strong>ma kiTxva daamTavra,— saSinelebaa, eniTgamouTqmeli saSineleba!Wabuki idumali kmayofilebiT Sehyurebda ruTis gadafiTrebul saxes,farTod gaRebul Tvalebs, daZabul gamometyvelebas, xelebis nervulmoZraobas. maS, miuRwevia miznisaTvis: mouxerxebia, gadmoeca nagrZnobi dagancdili. kargad mourtyams niSanSi. moewona Tu ara, amas araviTarimniSvneloba ara aqvs; mTavaria, rom mTeli arsebiT Seipyro, gaaogna,wvrilmanebi sul gadaaviwyda.— es cxovrebaa, — uTxra <strong>martin</strong>ma, — cxovreba ki yovelTvis lamazirodia. magram, miuxedavad amisa, ar vici, iqneb me var axirebuli adamianida imitom, — aq silamazesac vxedav. aTjerac meti silamaze meCveneba aq,imitom, rom...— ki, magram im ubedurma qalma ratom ver... — erTbaSad SeawyvetinaruTma. magram Tavadac ar daumTavrebia saTqmeli, ase Sehyvira: — o, esxom saZaglobaa! ra sakadrisia! WuWyia!73


erTi wuTiT TiTqos guli gauCerda <strong>martin</strong>s. WuWyi! es arc ki ufiqria!arc molandebia aseTi ram. mTeli moTxroba Tvalwin warmoudga,cecxlis asoebiT dawerili, ise Tvalis momWrelad elavda, rom bevriukirkita, magram veraviTari WuWyi ver SeniSna. maS, araferi dauSavebia.gulma kvlav dauwyo Zgera.— ufro lamazi siuJeti ratom ar airCieT? — ganagrZobda ruTi, —gana ar vici, rom qveynad bevri WuWyia, magram...qali aRSfoTebiT laparakobda, magram <strong>martin</strong>i aRar usmenda, igiRimiliT Sehyurebda ruTis qalwulebriv saxes, wmindas, umankos... esumankoeba TiTqos gadmodioda da <strong>martin</strong>is arsebaSi iWreboda, gareTdevnida yovelgvar WuWysa da naleqs, rbil, gril da varskvlaviviTmoelvare eTeriul laJvardSi abanavebda, `gana ar vici, rom qveynadbevri WuWyia!~ gaifiqra, ra SeiZleba ruTma icodeso, da gaeRima,xumrobasa hgavda es sityvebi. uceb raRac xilvam gauelva, TvalwingadaeSala cxovrebis WuWyiT savse mTeli zRva, nacnobi iyo misTvis eszRva, bevrjer gadaecura, da ruTs miuteva moTxrobis ver gageba: misibrali ar iyo, rom ver gaigo. madloba RmerTs, igi ase umanko daibada daaRizarda. <strong>martin</strong>ma ki mTeli asaval-dasavali icoda cxovrebisa, misisibinZureca da siwmindec, sidiadec, im WuWyis miuxedavad, rac zedapirsmohkideboda da TuxTuxebda... RmerTo SeniT, amas yvlafers etyvis igiqveyanas! caSi wmindanebi, raRa Tqma unda, umanko da ubiwo iqnebian! es radidi damsaxurebaa, magram WuWySi moqceuli wmidanebi — ai, es arissakvirveleba. da swored amisTvis Rirs qveynad cxovreba. raTa dainaxo,rogor amodis zneobrivi sidiade usamarTlobis wumpidan; Sen TviTongaizardo da Sexedo (Tumca Tvalebze WuWyis libri gaqvs gadakruli)silamazis pirvel, mkrTalsa da Soreul konturebs; naxo, Tuubadrukobisa, biwierebisa da pirutyvuli sitlanqis ufskrulisaganrogor aRmocendeba Zala, WeSmariteba, amaRlebuli sulieri sifaqize...uceb qalis wyvetili frazebi Caesma:— TviTon tonia raRacnairad mdabiuri. amaRlebuli grZnobebi ramgamolia?! Tundac `In Memorian~.<strong>martin</strong>s undoda eTqva `loksli hol~ da etyoda kidec, xelaxla romar STaenTqa misi yuradReba xilvas. Sehyurebda ruTs da fiqrobda:ramdeni gza unda gaevlo qals, rom, pirveli fermentidan gamosuls,aTasobiT saukuneebis ganmavlobaSi cxovrebis veeberTela kibeze ecocada ebobRa, ganviTarebis umaRlesi safexurisaTvis mieRwia da, ager,ruTisTana srulyofili gamxdariyo — wminda, mSvenieri, RvTaebrivi;romelsac Zala Seswevs <strong>martin</strong>sac ganacdevinos siyvaruli, siwmindesaziaros da RvTaebrivis gancdis miswrafebiT aRagznos, <strong>martin</strong>s, <strong>martin</strong>idens, romelic TviTonve, raRac saocrebis ZaliT, erTbaSad moswydauTvalavi Secdomisa da sibinZuris wumpes da zeviT amoizida. aha,romantika, aha, sakvirveleba da didebis Saravandi. aha, ra unda daiweros,sityvebi Tuki eyo. zeciuri wmidanebi!.. isini mxolod wmidanebi arian...Zala ar SeswevT, erTmaneTs uSvelon. <strong>martin</strong>i ki adamiania.— Tqven didi Zalis patroni xarT, — Caesma qalis sityvebi, — magrames Zala gauwvrTneli da gauxednavia.— rogorc faifuris maRaziaSi SeWrili mozveri, — ixumra <strong>martin</strong>mada Rimili daimsaxura.— kargisa da avis garCeva unda iswavloT, gemovneba ganiviTaroT,stili gamoimuSaoT.74


— etyoba, Zalian gabedulad vkideb saqmes xels, — waiduduna<strong>martin</strong>ma.ruTma mowonebis niSnad gauRima da Semdegi moTxrobis mosasmenadmoemzada.— ar vici, rogor mogewonebaT, — Tavis dazRveva scada <strong>martin</strong>ma, —ucnauri moTxrobaa. vatyob, Zalian Sevtope, magram ganzraxva kargimqonda. wvrilmanebs nu gamoekidebiT. ufro mniSvnelovani iqneba, mTavarsTu SeniSnavT. didi cxovrebiseuli simarTle aviRe, magram ar vici,ramdenad gasagebad davwere.kiTxulobda da Tan qals gadaxedavda xolme. rogorc iqna,daainteresa, fiqrobda igi. qali erTxelac ar ganZreula, Tvali<strong>martin</strong>isaTvis miepyro, sunTqva Sekvroda. Tavic ki aRar axsovs, isemoxibla Cemma dawerilma moTxrobamo, fiqrobda Wabuki. moTxrobisaTvis`Tavgadasavali~ daerqmia <strong>martin</strong>s, da marTlac Tavgadasavalis apoTeozswarmoadgenda; ara mwignobruli Tavgadasavlisa, aramed namdvilis,mZvinvare mbrZaneblisa, romelic sasjelsac iseve guluxvad imetebs,rogorc jildos, Jiniania, urwmuno, araadamianur moTminebas moiTxovs,gulis SemaRonebel Sromas moiTxovs, dRisiTac da RamiTac; samagierodan TvalismomWrel didebas gvpirdeba, an wyvdiadiviT Cabnelebulsikvdils, SimSils, wyurvils, Trevas da wanwals, saSinel cieb-cxelebas,oflsa da sisxlSi, damgeslav mwerebSi gdebas... magram wvril,dakanonebul movlenaTa grZel jaWvs igi Zlevamosil da amaRlebuldidebamde mihyavs.es yvelaferi da sxvac bevri ram dawera <strong>martin</strong>ma Tavis moTxrobaSi;swamda, rom swored aman moxibla ruTi, roca igi ijda da sulganabuliyurs ugdebda. Tvalebi farTod daeRo, fermkrTali Rawvebi Sefakloda,da jer kiTxva ar daemTavrebina Wabuks, rom moeCvena, sacaagulSeRonebuli davardebao. marTlac mosdeboda cecxli qals, magrammoTxrobis cecxli ki ara, TviTon Wabukisa. moTxrobaze arc kifiqrobda. kvlav Zveli gancda daeufla — TiTqos daiZra <strong>martin</strong>issxeulidan raRac saocari Zala da qals Semoexvia. mis sxeulSi CaiRvara.ucnauri is iyo, rom es Zala swored moTxrobidan modioda, TiTqos arxiyofiliyos da <strong>martin</strong>is jani da Zliereba gamoetarebinos. magram qalimarto Zalas ganicdida, es arc ki ugrZvnia, ram moutana es Zala. daroca <strong>martin</strong>is moTxrobam TiTqos yvelaferi gadaaviwya, faqtobrivadqalis aseTi Tavdaviwyeba sul sxva ramis brali iyo — es iyo fiqri,saSineli, damRupveli fiqri, rac Tavisda uneburad, gonebis CaurevladCamouyalibda. roca gons moego, mixvda, rom qorwinebaze fiqrobda, netarogoria es qorwinebao, da am fiqris mxurvaale Jinianobam erTbaSaddaafrTxo. qalwulebriv fiqrs ara hgavda es, aseTi ram dRemde arganecada, jerac ar gaRviZeboda, erTxelac ar Seewuxebina sqess,tenisonis poeziis buranSi dacuravda, im mkrTalad miniSnebulurTierTobasac vera swvdeboda, rac dedoflebsa da raindebsakavSirebdaT am leqsebSi. aqamde Rrma ZiliT eZina qals da axlacxovreba erTbaSad yvela karze ubraxunebda quxilis siZlieriT. uneburiSiSiT moculi TiTqos yvela urdulis gamagrebas lamobda, magram anciinstinqti daJinebiT moiTxovda, kari farTod gaexsna da es ucnauri dasanatreli stumari mieRo.gaxarebuli <strong>martin</strong>i qalis msjavrs eloda. eWvic ar epareboda,rogori unda yofiliyo es msjavri da saxtad darCa, roca ruTis xmagaigona:75


— lamazi moTxrobaa!— namdvilad lamazia! — mgznebared gaimeora man, mcire dumilisSemdeg.lamazi marTlac iyo, magram sxva ufro mniSvnelovani hqondamoTxrobas, vidre ubralo silamaze, raRac ufro meti, mwveli sidiade,rac am silamazes imorCilebda. <strong>martin</strong>i uxmod gawoliliyo miwaze dagonebis TvaliT mis winaSe Camowolil eWvis saSinel buruss Sehyurebda.kvlav marcxi ganicada! ver gamouTqvams xeirianad. udides movlenebsamCnevs samyaroSi, magram gamoTqmiT ver gamouTqvams.— mainc ras ityodiT... — SeWoWmanda, ucxo sityvis xmarebas moerida,— ideaze ras ityodiT.— gaurkvevelia, — upasuxa qalma, — erTaderTi es SeniSvna maqvs.gulisyuriT vusmendi, magram ver daviWire. metismeti uxvsityvaobaigrZnoba. imdeni usargeblo masala SegaqvT, rom mTavari azrisgamokveTas xels uSlis.— mTavari idea, — ganmartebas daeSura <strong>martin</strong>i, — Sig gatarebulimTavari azri zogadkacobriulia, kosmosuria. amiT aris gaJRenTilimTeli moTxroba, siuJeti garegan saburvels warmoadgens. gezi ki sworiaviRe, magram Tavi ver gavarTvi. Canafiqri ver ganvaxorciele. amasacviswavli, roca iqneba.ruTi aRar ugdebda yurs. veRar swvdeboda Wabukis azrebs. miuxedavadimisa, rom TviTon xelovnebis bakalavri iyo. magram Tavsac ki argamoutyda amaSi, Wabukis daulagebel laparaks miawera.— Zalian uxvsityvaoba igrZnoba, — uTxra qalma, — magram alag-alagmSvenieria.<strong>martin</strong>s TiTqos sadRac Soridan moesma qalis sityvebi, radganWoWmanSi iyo, `zRvis simRera~ wavukiTxo Tu arao. iwva moSvebuli daguldawyvetili, qali ki mas Sehyurebda surviliT da TavSi kvlav isjiuti fiqri utrialebda qorwinebaze.— gindaT, saxeli moixveWoT? — erTbaSad hkiTxa qalma.— diax, cotaTi, — gamotyda <strong>martin</strong>i, — magram es mxolod erTinawilia Cemi mTavari miswrafebisa. CemTvis mTavari saxeli ki ar aris,aramed gza am saxelisaken. bolos da bolos, saxeli mxolod imitomminda, rom amiTi sul sxva rames mivaRwio. amitom viRvwi, amitomvcdilob saxelis moxveWas.Seni gulisTviso, undoda eTqva, da etyoda kidec, ruTs rom ufrometi siTbo gamoeCina misi moTxrobebis mimarT.magram ruTi ise gaetaca fiqrs, ra karieras SeiZleba <strong>martin</strong>mamiaRwios, Tundac sul patara da umniSvnelo saqme iyoso, ise moecva misigoneba am sazrunavs, rom veRarc ki hkiTxa, im `sxva rameSi~ rasgulisxmobso. literaturaSi veraviTar karieras ver miaRwevda, esRrmada sjeroda qals. dResac daamtkica es Wabukma Tavisi studenturida moumwifebeli moTxrobebiT. laparakiT ukve kargad laparakobda,magram azris literaturulad Camoyalibebas sul ver SeeCvia. qaligonebaSi adarebda xolme tenisons, brounings, Tavis sayvarelprozaikosebs, magram es Sedareba sanugeSos verafers ambobda. Tavisisaboloo azri mainc ar gaumxelia. is ucnauri ltolva, rasac WabukismimarT iCenda, met moTminebas aiZulebda. bolos da bolos, mwerlobiTgataceba misi erTgvari sisuste iyo, rasac TandaTanobiT daZlevda. maSinufro seriozul saqmes mohkidebda xels, iseT raimes, rac cxovrebaSi76


gamoadgeboda da gaimarjvebda kidec. amas winaswarve grZnobda qali.iseTi Zala aqvs, rom ar damarcxdeba... oRond ki weras daanebos Tavi.— minda yvelaferi wavikiTxo, mister iden, rac ki dagiweriaT, —uTxra qalma.<strong>martin</strong>i sixaruliT wamoenTo. maS, dainteresebula, es aSkaraa! kacmarom Tqvas xelaRebiT arc dauwunebia. aki Tqva zogierT rameze,mSvenieriao. pirveli gamxneveba da mowoneba swored misgan miiRo.— usaTuod wagakiTxebT, — mgznebared miugo Wabukma, — da sityvasgaZlevT, miss morz, kargi mwerali gavxdebi. me Soridan movedi... eskargad vici... jer kidev bevri maqvs gasavleli da gavivli kidec, TundacforTxviT damWirdes siaruli. — Sexveuli xelnaweri aiRo. — aha, Cemi`zRvis simRera~. Sin rom davbrundebiT, dagitovebT da Tavisufal droswaikiTxeT. gulaxdilad miTxariT Tqveni azri. xom iciT, rom yvelazeufro kritika mWirdeba. Tqvenc nu momeridebiT, gulaxdilad miTxariTyvelaferi.— gulaxdilad getyviT, — Sehpirda qali da sindisma qenjna dauwyo,dRes ver gamoviCine gulaxdiloba da vaiTu es momavalSiac vermovaxerxoo.Tavi meTxuTmete— pirveli brZola gadaxdilia. — uTxra <strong>martin</strong>ma Tavisgamosaxulebas sarkeSi, im ambebidan aTi dRis Semdeg, — magram meorebrZolac iqneba... mesamec... sul vibrZoleb, manam...fraza ar daumTavrebia, Tvali Tavis ubadruk soros moavlo,naRvlianad Sexeda redaqciebidan ukanve gamogzavnil, kuTxeSi, iatakzeerTad daxvavebul xelnawerebs, romlebic gauxsnelad ewyo grZelkonvertebSi. markebi aRar hqonda, rom isev egzavna aqeT-iqiT da mTelierTi kvira ase grovad eyara. xval axali partia, moemateba, zegac,mazegac... manam yvela ar daubrundeba. da morCa, veRarc dagzavnis.sabeWdi manqanis qirac gadasaxdeli aqvs mTeli Tvisa da ver gadauxdia,radgan saWmel-sasmelis yovelkvireul gadasaxdelsac ver audis, sabirJokantoraSiac Zlivs Seaqvs fuli, sadac samsaxuris Sovnis imedi aqvs.Camojda da dafiqrebiT daxeda Tavis magidas. aqa-iq melnis laqebiaCnda da <strong>martin</strong>ma erTbaSad igrZno, rom raRacnair siyvarulsa grZnobdaam magidis mimarT.— Cemo Zvirfaso magida, — warmoTqva man, — ramdeni bednieri saaTigamitarebia SenTan! namdvil megobrobas miwevdi. erTxelac argagiwirivar, daumsaxurebeli uariT Seuracxyofa ar mogiyenebia,gadamqancveli muSaobisaTvis erTic ar dagiwuwunia.xelebi magidaze dauSva da Tavi Sig Cargo. yelSi raRaca uWerda datirili mounda. pirveli Cxubi moagonda. eqvsi wlisa iyo maSin. igeriebdameore biWis dartymebs da cremli Rawvebze RapaRupiT Camosdioda. oriwliT ufrosi iyo is biWi da sul dabegva <strong>martin</strong>i. irgvliv wredSemortymodnen biWebi, romlebic velurebiviT aymuvldnen, roca bolos<strong>martin</strong>i waqceuli dainaxes. retdasxmuli da tkivilebisagan gamwarebuliigrixeboda, cxviridan wamskdari sisxli dalilavebul Tvalebidanmomdinare cremls erTvoda.— sawyalo biWo! — Caibutbuta man, — axlac gaglaxes. Zval-rbiligagiswores. ise dagces, rom veRarc wamodgebi.77


magram im pirveli Cxubis xilva kvlav Tvalwin edga, imas ki sxvacgadaeba, mTeli seria imgvarive Cxubebisa. eqvsi Tvis Semdeg erTxel kidevscema pirgabrtyelebulma (ase eZaxdnen xolme im biWs). magram amjeradmasac daulurjes Tvali. esec xom saqme iyo! Sehyurebda Cxubis suraTebs,erTmaneTze gadabmuls, TviTon yovelTvis nacemi rCeboda,pirgabrtyelebuli ki — gamarjvebuli. magram gaqceviT arasodes argaqceula <strong>martin</strong>i. amis gaxsenebam Zala Semata. mudam bolomde rCebodaigi, raTa bedis simware egemna. pirgabrtyelebuli boroti suli iyo,erTxelac ar Seubralebia mowinaaRmdege, magram <strong>martin</strong>i mainc idga,bolomde rCeboda.mere Tvalwin warmoudga viwro Suka, aqeT-iqiT Zveli, dafxavebulisaxlebi. boloSi, Sukas hketavda erTi dabali aguris saxli, saidanacsabeWdi manqanebis ritmuli grialis xma gamodioda — gazeT `moambis~dilis gamoSvebas beWdavdnen. <strong>martin</strong>i ukve TerTmetisa iyo,pirgabrtyelebuli — cametisa, `moambes~ hyididnen oriveni. amitomacidgnen iq, gazeTis gamosvlas elodebodnen. pirgabrtyelebulma, raRaTqma unda, kidev wamoartya <strong>martin</strong>s, gaimarTa axali Cxubi, magramdaumTavrebeli darCa, radgan oTxs rom TxuTmeti aklda, stambis karigaiRo da biWebi erTbaSad miawydnen gazeTs.— xval dagbegvav! — moesma <strong>martin</strong>s pirgabrtyelebulis Sepireba damere Tavisi kikina xmac gaigona, yelSi mobjenili cremlisaganaTrTolebuli, isic Sehpirda — xval aq dagixvdebio.meore dRes skolidan pirdapir iqiTken gaiqca, raTa pirveli misuliyoda, marTlac, ori wuTiT daaswro pirgabrtyelebuls. biWebi aqebdnen<strong>martin</strong>s, darigebas aZlevdnen, calkeul Secdomebs usworebdnen daagulianebdnen, Cvens rCevas Tu Seismen, gamarjveba usaTuod Seni iqnebao.magram igive biWebi pirgabrtyelebulsac aZlevdnen rCevas. hoi, ragaixares am biWebma! igonebda axla <strong>martin</strong>i im Cxubs da biWebisa Surda,iseTi kmayofilebi iyvnen. daiwyo Cxubi da naxevari saaTi gagrZelda,Seusvenebliv, manam stambis kari gaiReboda.isev da isev sakuTari bavSvoba edga Tvalwin, gamovardeba skolidanda `moambis~ Sukisaken mieSureba. erT dRes ar gamotovebs. sirbili ukveaRar SeuZlia: ganuwyveteli Cxubisagan koWlobs, gaSeSebulia. xelebisul gaSavebul-dalurjebuli aqvs, majidan moyolebuli idayvamde:xelebiT igeriebda dartymebs, tanze Wrilobebi aqa-iq dasCirqebia. Tavi,mklavebi, beWebi stexs, xerxemali stkiva, Tavi gabursalebuli aqvs,gamolayebuli. skolaSi aRar TamaSobda. verc swavlobda. wynaradjdomac ki, merxze, wameba iyo. TiTqos saukuneebi gavida mas Semdeg, races yoveldRiuri Cxubi daiwyes. dro, axal-axali Cxubis molodinSi,majlajunasaviT miizlazneboda, `ra gaxda es pirgabrtyelebuli, ratomver unda moverio?~ fiqrobda xolme <strong>martin</strong>i. amiT Tu eweoda Svebas.brZolis Sewyveta da damorCileba ki erTxelac ar ufiqria.ase miClaxunobda xolme `moambis~ Sukisaken, gawamebuli,gasavaTebuli, magram moTminebiT aRWurvili, raTa Tavis mouSorebelmters Sexvedroda, pirgabrtyelebuls, romelic, amasobaSi, <strong>martin</strong>iviTgasavaTebuliyo da didi siamovnebiT mianebebda Cxubs Tavs, magrambiWebisa rcxvenoda, romlebic mudam iq iyvnen da aqezebdnen. erT dRes,ocwuTiani gamwarebuli brZolis Semdeg, romlis drosac wesebi mainc araviwydebodaT (wixlis kvra, fexis gamodeba da waqceulis cemaakrZaluli iyo), roca orives gamoelia araqaTi, pirgabrtyelebulmaSesTavaza — movrCeT, nurc Sen iqnebi damarcxebuli da nurc meo.78


am suraTis xilvaze, xelebSi TavCargul <strong>martin</strong>s, axlac ki sasiamovnoJruantelma dauara. cocxlad warmoidgina is wuTi, rocasunTqvaSekruli da milaslasebuli, tuCebdamskdari da sisxliTpirgamovsebuli, borZikiT miuaxlovda pirgabrtyelebuls, sisxligadmoafurTxa, radgan laparaks uSlida xels, da SesZaxa, Tu Tavsdamarcxebulad ara grZnob, brZola bolomdeo. pirgabrtyelebulma arascno Tavi damarcxebulad da Cxubi gagrZelda.meore dRes, Semdeg dReebSiac, romelTac bolo ar uCanda, kvlav dakvlav grZeldeboda. muSts rom SemarTavda Cxubis dawyebis win, mklaviCamovardnaze hqonda, stkioda, pirveli xuTi Semokvris dros sulikbiliT eWira. mere ki TandaTanobiT gabruvdeboda da veRarafersgrZnobda, brmad ibrZoda, mxolod burusSi xedavda, TiTqos sizmariao,pirgabrtyelebulis wingaSveril yvrimalebsa da mxeciviT anTebulTvalebs. da am gabrtyelebul sifaTs CaaSterdeboda swored, sxvayvelaferi gaqreboda; aRaraferi arsebobda am sifaTis garda, da vercmoisvenebda, simSvides ver eRirseboda, manam danayilsa da sisxlSiazelils ar naxavda im sifaTs, an manam is pirgabrtyelebuli ardaunayavda da sisxlSi ar auzelda <strong>martin</strong>s cxvir-pirs maSinRa Tumoisvenebda. ise dazaveba da baribarSi gamosvla ki misTvis,<strong>martin</strong>isaTvis warmoudgeneli iyo.dadga is dRec, roca <strong>martin</strong>i `moambis~ SukaSi milaslasebda dapirgabrtyelebuli ki iq ar dauxvda. aRarc Semdeg movida. biWebmamiuloces <strong>martin</strong>s. pirgabrtyelebuli damarcxebuliao, eubnebodnen.magram <strong>martin</strong>i mainc xinjsa grZnobda gulSi. ver daamarcxapirgabrtyelebuli, verc pirgabrtyelebulma daamarcxa igi. brZolisbedi gadauwyveteli darCa. mereRa gaiges, rom im dRes pirgabrtyelebulsmama mokvdomoda moulodnelad.wlebma erTbaSad gairbina mogonebaSi da, aha, <strong>martin</strong>i TeatrSia,qandaraze zis. Cvidmetisa iyo am dros, zRvidan axali dabrunebuli. ucebCxubi atyda. viRacam viRacas Semohkra. <strong>martin</strong>ma gasaSveleblad gaiwia daerTbaSad pirgabrtyelebulis anTebul Tvalebs SeefeTa.— warmodgenis Semdeg gareT dagelodebi, — kbilebSi gamoscraZvelma mterma.<strong>martin</strong>ma Tavi dauqnia. uceb wesrigis damcvelma moirbina.— ukanaskneli moqmedeba rom gaTavdeba, quCaSi Segxvdebi, —waiCurCula <strong>martin</strong>ma, ise rom gverdze arc gauxedavs, scenasmiStereboda.wesrigis damcvelma erTi ki Sexeda da gabrunda.— gaxlavs vinme? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma pirgabrtyelebuls, moqmedebisdamTavrebis Semdeg.— ra Tqma unda.— maSin mec movZebni biWebs, — ganucxada <strong>martin</strong>ma.midga, modga da antraqtebis dros Tavis partiasac mouyara Tavi —lursmnis qarxnis muSebi — sami biWi, erTi cecxlfareSi, eqvsamdemezRvauri da amdenive market-stritelebi.warmodgena rom damTavrda, orive banda quCas auyva, erTi erTtrotuars, meore — meores. mofarebul kuTxes rom miadgnen, erTadSequCdnen da bWoba gamarTes.— merve quCis xidTan ajobebs, — Tqva erTma wiqoria biWma,pirgabrtyelebulis bandelma, — Cxubs SuaSi gavmarTavT, zed sinaTlis79


qveS, Cven aqeT-iqiT CavsafrdebiT. erTi mxridan Tu gamoCndnenpolicielebi, meore mxriT gaviqceviT.<strong>martin</strong>i Tavis biWebs moeTaTbira da Tanxmoba ganucxada.— agre iyos, Tanaxma var.merve quCis xidi, romelic san antonos SesarTavTan aris gadebuli,sigrZiT qalaqis sam kvartals udris. xidis SuaSi, agreTve oriveboloSi, eleqtronaTura enTo. policieli Tu gaivlida, usaTuodSeniSnavdnen. <strong>martin</strong>s axlac cocxlad warmoudga Tvalwin es CxubisTvismarTlac zedgamoWrili adgili. warmoudga ori banda, dabRverili dasaCxubrad SemarTuli biWebi, romlebic cal-calke idgnen da TavianTRirseul falavnebs agulianebdnen. <strong>martin</strong>i da pirgabrtyelebuliwelzeviT gatitvlebulan. cota moSorebiT guSagebi dauyenebiaT dadauvalebiaT xidis ganaTebul boloebs uTvalTvalon. erT mezRvaursxelSi <strong>martin</strong>is qurTuki, perangi da qudi moumarjvebia — policia TugamoCnda, gasaqcevad aris mzad. <strong>martin</strong>i gonebis TvaliT xedavs, rogorSedis TviTon wreSi, Tvals TvalSi uyris pirgabrtyelebuls, xelsSemarTavs da ambobs:— winaswar xelis CamorTmeva da aseTi maimunoba ar unda. gaige?brZola bolomde. araviTari ukandaxeva da Tavis damarcxebuladgamocxadeba. samkvdro-sasicocxlo Cxubi unda iyos. gaige? erT-erTCvengans sul unda amoenayos cxvir-piri.pirgabrtyelebuls saqcieli wauxda, maSinve Seatyo <strong>martin</strong>ma, magramim Zvelma gabRenZilma siamayem imZlavra, am ori bandis winaSe Tavsrogor Seircxvenda!— kargi, gamodi! — SesZaxa man, — ras gaitlike! bolomde iqneba, maSrogor!da rogorc namdvil ymawvilur Tavmowonebas Seefereba, mozvrebiviTecnen erTmaneTs, muStSemarTulebi, siZulviliT gulagznebulebi, cemis,dasaxiCrebis, ganadgurebis wyurviliT Sepyrobilebi. erTbaSad gaqrayvelaferi, risTvisac kacobriobas aTasobiT wlebis ganmavlobaSitanjviTa da cocviT mieRwia. eleqtronis faraniRa idga kentad, rogorckacobriobis didi progresis niSansveti. <strong>martin</strong>i da pirgabrtyelebuliqvis epoqis velurebad, gamoqvabulebis binadrebad qceuliyvnen. sulufro da ufro Rrmad iZirebodnen talaxiT amovsebul ufskrulSi,pirvelyofilobis fskerze eSvebodnen, brmad, angariSmiucemlad iqnevdnenxelebs, erTmaneTs ejaxebodnen da ukuiqceodnen, rogorc ciurisxeulebis anasxletebi, rogorc atomebi, romlebic maradiul dajaxebaukuqcevaSiarian.`RmerTo! ra mxecebi viyaviT! ra pirutyvebi!~ aRmoxda <strong>martin</strong>s, roca isgaxurebuli brZola gaixsena. Tavisi gansakuTrebuli warmosaxviswyalobiT, TiTqos TvalnaTliv Sehyurebda im Cxubs. mWvretelic iyo damonawilec erTdroulad. am grZeli Tveebis ganmavlobaSi SeZenilmakulturam da sulierma daxvewilobam aiZules erTbaSad SemcbariyoaseTi sanaxaobis xilvaze. magram awmyo TandaTanobiT Seaviwrovawarsulma da igi kvlav Zvel <strong>martin</strong> idenad iqca: zRvidan axlaxandabrunebula da pirgabrtyelebuls ebrZvis merve quCis xidze. daiZaba,sunTqva Seekra, ofli daasxa, sisxliT moiTxvara, gulSi Sveba igrZno,roca SemarTuli muStebi mizansa xvdeboda.sxvadasxva mxridan movardnil, erTmaneTis moZule ori grigaliviTSeaskdnen erTmaneTs. dro gadioda, ori mtruli banda TandaTan daiZabada axla sulganabuli idga. amisTana gaafTrebuli Seteva TavisdReSi ar80


enaxaT da yvelani SiSis kankalma aitana. TviTonac ki ara yofilan iseTigamZvinvarebuli mxecebi, rogoric axla orive mebrZoli Canda. pirvelmaWabukurma gznebam rom gaiara, ufro meti sifrTxiliT ganagrZes brZola.saswori arc erTis mxareze ar ixreboda.— uSedegod damTavrdeba, — Caesma <strong>martin</strong>s viRacis sityvebi.mowinaaRmdegem cru moZraobiT moatyua <strong>martin</strong>i, jer marjvnivgadaizniqa, mere — marcxniv da uceb ise magrad dahkra, rom <strong>martin</strong>maigrZno, loya Zvlamde Caexa. SiSveli muStiT amas ver izamda. erTbaSadgancvifrebis SeZaxilebi moesma da sisxlmac iTqriala. magram arafriTSeimCnia. ufro gafrTxilda da gaamaxvila yuradReba, radgangamocdilebiT icoda amnairi xalxis simdable da gaiZveroba.gafacicebiT adevnebda Tvals da uceb liTonis gaelveba rom SeniSna,dasartymelad moqneuli xeli marjved SeaCera Sua gzaze.— xeli gamoswi! — Sehkivla man, — kasteti damartyi?!orive banda erTbaSad wamoifofra, RreniTa da RmuiliTdaupirispirdnen erTmaneTs. wamic da saerTo xelCarTuli brZolagaimarTeboda, veRar moiklavda SurisZiebis wyurvils. <strong>martin</strong>i gacofda.— ukan, biWebo! — dahkivla man, — gaigeT?! ha, xom gaigeT?!biWebi maSinve gaecalnen. xom mxecebi iyvnen isini, magram <strong>martin</strong>i kidevufro gamZvinvarebuli mxeci Canda, uneburi SiSi CaudgaT gulSi da ukandaixies.— es Cemi piradi saqmea, nuravin Caereva. aba, momeci kasteti!pirgabrtyelebuli gons moego, cotaTi SeSinda kidec da bilwiiaraRi gadasca.— Sen gadaeci xom kasteti, wiqoriav, ukan-ukan rom miiZurwebi?! —SesZaxa <strong>martin</strong>ma da kasteti mdinareSi moiqnia, — raRac saeWvod kiaetmasne, magram ver mivxvdi, ra gindoda. kidev Tu gagibedavs amisTanarame, imdens girtyam, rom suls gagacxebineb. gaige?isev gaxurda Cxubi. erTsac da meoresac araqaTi gamoeliaT,gadalaslasdnen, magram mainc ganagrZobdnen pirutyvebis bandac kiSeSinda, ukve moeklaT sisxlis wyurvili da axla TavianT falavnebssTxovdnen, gaSveldiTo. pirgabrtyelebuli ise moqceuliyo, rom sacaadavardeboda da gaTavdeboda, an fexze dgomelas amoxdeboda suli;adamianis niri da ieri dakargoda, SiSismomgvrel moCvenebasdamsgavseboda... cotaTi Sedga da Seyoymanda, magram <strong>martin</strong>i mivarda dadauSina da dauSina muSti.mTeli saukune gavida TiTqos, pirgabrtyelebuli sul gasavaTda, dauceb tkacani gaisma, <strong>martin</strong>is marjvena mklavi CamoeSva. Zvali gadautyda.yvelam gaigona da yvela mixvda. pirgabrtyelebulic mixvda da,ukanasknel Zalamokrebili, vefxviviT eca mowinaaRmdeges, setyvasaviTdaayara muStebi. <strong>martin</strong>is banda win wamoiwia. miSveleba scada. erTbaSaddaSenili muStebiT gaognebulma <strong>martin</strong>ma Tavis bandas binZuri ginebiTSeutia, ar momekaroTo. gamwarebisagan kvnesoda, xvneSa amosdioda.marcxena xeli SeemarTa da urtyamda, angariSmiucemlad urtyamda.TiTqos sadRac Soridan modioda damfrTxali biWebis butbuti, gaarCiakidec, rogora Tqva erTma gabzaruli xmiT: `es raRa Cxubi gamovida,biWebo. mkvlelobaa! gavaSveloT!~magram veravin gabeda axlos misvla da <strong>martin</strong>s gaexarda. iqnevda daiqnevda marcxena xels, sisxlian masas utyapunebda, rac adamianis saxeski ara hgavda, aramed raRac saSinelebas — SiSismomgvrel moqanave,modudRune masas; isev da isev bundovnad edga Tvalwin <strong>martin</strong>s es masa,81


ar Sordeboda. scemda da scemda, oRond axla sul ufro da ufromZimed, ukanaskneli nafleTebi sasicocxlo energiisa TandaTanobiTecleboda. TiTqos mTeli saukuneebi, milionobiT wlebi gavida, rac igiutyapunebda da utyapunebda, vidre bolos ar SeniSna, rogor nel-nelaiwyo CaZirva am usaxelo masam da xidis ficars daenarcxa. <strong>martin</strong>i Tavzedaadga, mofamfalebul fexebze mZimed irweoda, haers epotineboda TavisSesamagreblad da gaurkvevlad dudRunebda ise, rom sakuTari xmaTviTonac ver icno.— kidev ginda? ha, kidev ginda?imeorebda da imeorebda am sityvebs. ekiTxeboda, eRiWineboda,emuqreboda — kidev Tu gindao... mere igrZno, rogor moxvies biWebmaxeli, mxrebze mouTaTunes, scades qurTuki moesxaT. da xeladvedaviwyebis wyvdiadma STanTqma yvelaferi.magidaze maRviZara saaTi tiktikebda, magram xelebSi saxeCargul<strong>martin</strong> idens ar esmoda. saerTod aRaraferi esmoda, aRarc fiqrobda. isecocxlad ganicada erTxel Tavsgadaxdili ambavi, rom TiTqos axlacguli SeuRonda, rogorc maSin, merve quCis xidze. ramdenime wuTi isegavida, rom mis Tavze wyvdiadi iyo Camowolili. mere ki TiTqosmkvdreTiT aRsdga, erTbaSad wamoxta. Tvalebi wamonTeboda, ofliwurwuriT Camosdioda.— xom dagamarcxe, pirgabrtyelebulo! — SesZaxa man, — TerTmetwels movundi, magram mainc dagamarcxe!muxlebi ukankalebda. sisuste igrZno da sawolTan milaslasda,Zgideze Camojda. kvlav warsuls hyavda Sepyrobili. oTaxs moavloTvali. areuls, gaognebulsa da SeSinebuls veRar gaego, sad imyofeboda.magram uceb kuTxeSi daxvavebuli xelnawerebi dainaxa, mogonebaTaborbali erTbaSad datrialda. oTxi weli xelad gamoirbina da kvlavawmyoSi gadmoiyvana, daanaxa wignebi, romlebic mas waekiTxa, samyaro,romelic am wignebma gadauSales, ocnebani, amayi miswrafebani, dasiyvaruli im fermkrTali, mgrZnobiare, haerovani gogonasi, romelsacgulic ki gauskdeboda, Tundac erTis wamiT exila is saSineleba, rac<strong>martin</strong>ma axla xelaxla ganicada, Tundac erTxel moekra Tvalicxovrebis im wumpisaTvis, rac <strong>martin</strong>ma gamoscura.Wabuki wamodga da sarkesTan dadga.— magram Sen amoxvedi im talaxidan, <strong>martin</strong> iden, — gamarjvebulikacis toniT warmoTqva man, — kaSkaSa sinaTlem Tvalebze librimogacila, mxrebiT varskvlavebsa swvdebi, namdvil cxovrebas eziare dabrZoliT arTmev uzenaes memkvidreobas im Zalebs, romelTac igisaukuneebis ganmavlobaSi upyriaT.kidev ufro axlo miitana sarkesTan Tavi da gaicina.— cotaodeni isterika da melodrama, ara? — CaekiTxa Tavs, — arauSavs. pirgabrtyelebuli xom daamarcxe erTxel, redaqtorebsacdaamarcxeb, Tundac orjer TerTmeti weli dagWirdes. SeCerebiT ki veRarSeCerdebi. win unda iaro. brZola _ bolomde!Tavi meTeqvsmetemaRviZara saaTma erTbaSad wamoaxtuna <strong>martin</strong>i; aseTi janis patroniar yofiliyo, uecari gaRviZebisagan usaTuod Tavi astkivdeboda. magradeZina, magram xelad gamofxizlda katasaviT. Tavs mxned grZnobda dakmayofili iyo, rom umoqmedobis xuTma saaTma ukve gaiara. sZulda Zilis82


umoqmedoba. ramdeni saqme iyo gasakeTebeli, ramdeni ram mosagvarebelicxovrebaSi. mistiroda yovel wuTs, rasac Zili arTmevda xolmesicocxles. jer arc ki mimwydariyo maRviZaras wkriali, rom Tavi ukvewyliT savse taStSi Caergo <strong>martin</strong>s. eama civi wyali, saamur Jruanteladdauara tanSi.magram reJimi daerRva dRes. arc daumTavrebeli moTxroba elodamagidaze, arc axali hqonia Cafiqrebuli. wuxel gvianamde Sehyvamecadineobas da axla ukve sauzmis dro moaxlovebuliyo. scada erTiTavi waekiTxa fiskidan, magram tvini areuli hqonda da wigni daxura.dRes axali brZola unda daewyo cxovrebasTan da weris Tavi ramdenimexans aRar eqneboda. sevda moswoloda, ra sevdasac saxlTan TuSinaurebTan gamoTxovebisas ganicdis xolme adamiani. xelnawerebsgadaxeda kuTxeSi. namdvilad ase iyo. unda gamoTxoveboda Tavissabralo, gawbilebul Svilebs, romlebic aravin ar indoma. mivida,gadaqeqa da sayvareli adgilebi gadaikiTxa, `qoTani~ da `Tavgadasavali~xmamaRlac ki waikiTxa. gansakuTrebiT moewona `sixaruli~, misiukanaskneli naSieri, romelic wina dRes daamTavra, magram marka arahqonda da kuTxeSi miagdo.— ar mesmis, — Caibutbuta man, — Tumca iqneb redaqtorebs aresmodeT! TiTqos araferi ar unda uSavdes. amaze uaresebsac xSiradbeWdaven... rasac ki beWdaven, verc erTi ver Seedreba amas... TiTqmis vercerTi.nasauzmevs sabeWdi manqana futliarSi Cado da ouklendisken gaaqana.— erTi Tvis qira ar gadamixdia, — uTxra man klerks, — moaxseneTTqvens ufross, rom samsaxurs viwyeb da erT TveSi, an ufro adregadavixdi.boraniT san-franciskoSi gavida birJas miakiTxa.— samuSao Tu gaqvT raime, rac ginda iyos? — mimarTa man birJisagents. magram am dros viRac axalSemosulma SeuSala xeli. mdarebrwyinvalebiT iyo es kaci morTuli, rogorc koxtad Cacma-daxurvasmoyvarul muSebs sCveviaT xolme. agentma uimedod gaaqnia Tavi.— ah, aravin gamoCnda? — ikiTxa axalSemosulma, — rogorme dResveunda viSovoT vinme.mobrunda da <strong>martin</strong>s miaSterda, <strong>martin</strong>mac axeda. lamazi saxe hqonda,magram gacrecili da SeSupebuli, rogorc mousvenari Ramis Semdeg icisxolme.— samuSaos eZeb? — hkiTxa man, — ra xeloba ici?— yovelgvar mZime samuSaos Sevasruleb, mezRvauroba vici, sabeWdmanqanaze vimuSaveb, stenografia ar vici... cxenosnoba vici... yvelaferiSemiZlia, yvelafers movaxerxeb, — iyo pasuxi.axalmosulma Tavi daakantura.— etyoba, gamomadgebi. me dousoni var, jo dousoni. samrecxaosTvisveZeb muSas.— metismeti ar iqneba?! — <strong>martin</strong>ma erTbaSad warmoidgina, rogorauTovebda qalis aTasnair wvrilman morTulobas. magram es biWi moewonada swrafad dasZina. — recxva ki SemiZlia. gemze SeveCvie.jo dousoni Cafiqrda.— maS, movrigdeT, giTxra, ra saqme gveqneba?<strong>martin</strong>ma Tavi dauqnia.— patara samrecxaoa, agarakze, sastumrosTan. `cxeli wyaro~ xomgagigonia, sastumro? ori kacis samuSaoa — ufrosi da TanaSemwe. me83


ufrosi viqnebi, Cven-Cveni saqme gveqneba, magram Sen me damemorCilebi. rasityvi, ginda?<strong>martin</strong>i Cafiqrda. kargi saqme Canda. ramdenime Tves waimuSavebda daisev eqneboda swavlis dro. arc muSaobaSi daizogavda Tavs da arcswavlaSi.— kveba kargi, sakuTari oTaxi, — ganagrZobda jo.aman gadawyvita sakiTxi. sakuTari oTaxi! kaci xmas ar gagcems, TundamTeli Rame genTos sinaTle.— muSaoba ki jojoxeTuria, — dasZina jom.<strong>martin</strong>ma mklavis gamoberil kunTebze daisva xeli.— es magari muSaobisagan maqvs.— maS, SevTanxmdeT, — jom Sublze moisva xeli, — uh, lamisgamiskdes Tavi. TvalSi veRar vixedebi. metismeti momivida wuxel... ZalianSevtope... maS, ase, as dolars gadagvixdian orives da binas mogvcemen.aqedan samoci Cemi iyo, TanaSemwe ormocs iRebda. magram im ZvelmaTanaSemwem icoda saqme. Sen gamoucdeli xar. pirvel xanebSi saqmisgakeTebac momiwevs. jer rom ocdaaTi mogce da TandaTanobiT ormocamdeSegivso? ar mogatyueb. SeeCvevi Tu ara saqmes, ormocs miiReb.— ase iyos! — daeTanxma <strong>martin</strong>i da xeli gauwoda, meorem CamoarTva.— winaswar ver momcem cotas?.. gzisTvis da sxva xarjebisaTvis?— sul wamivida, — upasuxa jom da kvlav gaxurebul SublSi itacaxeli, — marto iqiTobis bileTi SemrCa, sxva araferi.— mec aRaraferi SemrCeba... binis qiras rom gadavixdi.— Senc mere gadaixade, — urCia jom.— ar SeiZleba. Cemi disa mmarTebs.jom daustvina, Cafiqrda, iqneb rame movigonoo.— TiTo Wiqisa kidev SemrCa. wavideT, gadavkraT, iqneb ramemovifiqroT.<strong>martin</strong>i ar daeTanxma.— wylis muStari xar?<strong>martin</strong>ma amjerad Tavi dauqnia da jo wuwuns mohyva.— netai Sen! me vera da ver gadaveCvie, — Tavis marTleba scada, —mTel kviras rom jojoxeTurad imuSaveb, mere gadakvra mogindeba xolme.Tu ar davlie, an yels gamoviWri, an mTel samrecxaos gadavbugav. TumcaSen rom ara svam, es kargia, gamixarda, nurc dalev, magrad dadeqi.<strong>martin</strong>ma SeniSna, ra uzarmazari ufskruli iyo am kacsa da mas Soris;wignebma warmoqmnes es ufskruli, magram <strong>martin</strong>s sulac ar gasWirvebia,ukanve gadaelaxa da dousons gverdSi amosdgomoda. mTeli Tavisisicocxle muSaTa samyaroSi trialebda da SromiTi amxanagoba mis meorebunebas warmoadgenda. mTeli siZneleebi, rac gamgzavrebasTan iyodakavSirebuli da rac dousonis gabursalebuli TavisaTvismougvarebeli Canda, <strong>martin</strong>ma advilad moagvara: Tavis Cemodans josbileTiT gaaformebda da bagaJiT gagzavnida, TviTon ki velosipediTCavidoda `cxel wyaroSi~. samocdaaTi mili iyo gasavleli. am gzaskviras gaivlida, orSabaTs ki saqmes Seudgeboda. axla Sin gabrundeba dabargs Caalagebs. gamosamSvidobebeli aravina hyavs — ruTi da mTelimisi ojaxi zafxuls sieraSi atarebdnen, tahos tbaze.kvira Rames Cavida `cxel wyaroSi~, daRlili da mtverSi amoganglili.jo mxiarulad Seegeba. mTeli dRis namuSevars, Subli sveli pirsaxociThqonda wakruli.84


— erTi nawili sarecxisa im kviridan gadmomyva, Sens Camosayvanad romviyavi wamosuli... Seni Cemodani ukve miviRe. Sens oTaxSia. ramsimZimea,kaco! ra oxroba gaqvs Sig? oqros zodebi?jo loginze Camojda, <strong>martin</strong>i ki nivTebis amolagebas Seudga.Cemodani, faqtobrivad, sursaT-sanovagis yuTs warmoadgenda da misterhiginboTamma naxevar dolarad dauTmo. <strong>martin</strong>ma Tokis saxeluri gamoabada Cemodans daamsgavsa. jom Tvalebi gadmokarkla, roca <strong>martin</strong>maramdenime xeli sacvali amoiRo, da qveS ki sul wignebi! wignebiT iyogamotenili mTeli Cemodani.— sul wignebia? fskeramde?<strong>martin</strong>ma Tavi dauqnia da wignebi samzareulos magidaze daalaga, racpirsabnis magivrobas swevda.— ho-o! ho-o! — SesZaxa jom da gaCumda, TavSi raRac azrisCamoyalibebas daacada. rogorc iqna, Camouyalibda.— erTi es miTxari, gogoebze ras ityvi?.. bevrs dasdev?— ara. uwin davdevdi, manam wignebs davuwyebdi kirkits, axla droaRar myofnis.— aq arc wignebis dro geqneba. marto muSaoba da Zili.<strong>martin</strong>s Caecina, gaaxsenda, rom RameSi TviTon xuTi saaTi eZina. misioTaxi zed samrecxaos Tavze aRmoCnda, amave SenobaSi idga Zravac,romelic wyals tumbavda, eleqtroenergias warmoqmnida da sarecxismanqanebs amuSavebda. meqanikosi, romelic mezobel oTaxSi cxovrobda,axal mdgmurTan Sevida, gaecno da eleqtronaTuris zonaris dagrZelebauSvela, raTa magididan sawolTan mietana xolme naTura, rocadasWirdeboda.meore dRes, Svidis TxuTmet wuTze wamoxta <strong>martin</strong>i, — Svids romTxuTmeti daakldeboda, sauzme unda yofiliyo. samrecxaoSi saabazanoaRmoCnda mosamsaxureebisaTvis da <strong>martin</strong>ma civ wyalSi ibanava, riTacZalian gaakvirva jo.— ih, Sen ra yofilxar, kaco! — SesZaxa jom, roca isini samzareuloserT kuTxeSi sasauzmod dasxdnen.maTTan erTad mousxdnen sauzmes meqanikosi, mebaRe, mebaRis TanaSemweda ori Tu sami mejinibe. ylapavdnen saWmels da, moRuSulebi,kantikuntad Tu wamoisrodnen sityvas. <strong>martin</strong>i Wamda, ismenda dafiqrobda — ra Sors wavsulvar am xalxisgano. maTi gonebriviubadrukoba autaneli aRmoCnda <strong>martin</strong>isaTvis, neta Cqara movSordeo,wuxda. ase rom, Cqar-Cqara gadaylapa wyalwyala, ugemuri fafa dasamzareulodan rom gamovida, SvebiT amoisunTqa.kargad mowyobili patara, orTqlis samrecxao aRmoCnda, uaxlesimanqanebi yovelgvar Sromas asrulebdnen, risi Sesrulebac ki manqanebsSeuZliaT. <strong>martin</strong>ma saTanado darigeba miiRo da erTad daxvavebuliWuWyiani sarecxis daxarisxebas Seudga, jom manqanebi aamuSava da sapnissiTxe moamzada, rac mwvave qimiuri masalebisagan iyo Sezavebuli, aserom, iZulebuli gaxda Tvalebi, piri da nestoebi abanos pirsaxociTSeexvia da mumias damsgavseboda. daxarisxebas rom morCa, <strong>martin</strong>ma ukvegarecxili TeTreulis gawurvas mihyo xeli: Caagdebda gamwurav manqanaSi,romelsac sagangebod mowyobili RerZi hqonda datanebuli. es RerZiwuTSi ramdenime aTas brunvas asrulebda da centridanuli ZalebismeoxebiT TeTreuls sinestes aclida. amis Semdeg waramara uxdeboda<strong>martin</strong>s saSrobi manqanidan sawuravTan mirbena, zogjer WuWyiansarecxsac mivardeboda da qalisa da mamakacis windebs gadaarCevda.85


nasadilevs, manam uToebi gaxurdeboda, windebs recxdnen. amasobaSiuToebi gaxurda da eqvs saaTamde sacvlebs auToebdnen. eqvsi romSesrulda, jom ukmayofilod gaaqnia Tavi.— ver movaswariT, — Tqva man, — navaxSmevsac mogviwevs muSaoba.marTlac, Ramis aT saaTamde muSaobdnen navaxSmevs, eleqtronisTvalismomWrel Suqze, manam ukanaskneli sacvalic ar gaauToes dadasaxarisxebel oTaxSi ar Seitanes gasacemad. namdvili kaliforniuliCamoxuTuli Rame iyo da, miuxedavad imisa, rom fanjrebi daRebulihqondaT, oTaxSi gavarvarebuli uToebisagan Takara sicxe idga.perangisamara, mklavebdakapiwebuli, oflSi gaRvrili <strong>martin</strong>i da josicxisagan suls Zlivs iTqvamdnen.— tropikul sadgurSi gemis datvirTvac ki ar aris amaze mZime, —SeniSna <strong>martin</strong>ma, roca isini kibeze adiodnen.— Sen gamogiva saqme, — miugo jom, — marjve biWi yofilxar. ase TuimuSave, erT Tveze mets ar gamyofeb ocdaaT dolarze, iqiTa TveSiormocs miiReb. oRond nu metyvi, winaT ar miuToebiao. me xom vxedav!— sindiss geficebi, Cvaric ki ar gamiuToebia dRemde.oTaxSi rom Sevida, <strong>martin</strong>i gakvirvebuli iyo, ase ram damqancao.daaviwyda, rom mTeli ToTxmeti saaTi muxlismoukecavad muSaobda.maRviZara eqvsze daayena da xuTi saaTi ukan gadmoTvala, gadawyvitapirvelamde ekiTxa. fexsacmeli gaixada, raTa SeSupebuli fexebidaesvenebina, magidas miujda da wignebi Semoiwyo. fiski gadaSala imadgilas, sadac ori dRis win SeCerda da kiTxva ganagrZo. magram Taviise damZimeboda, rom pirvelive paragrafi ver gaigo da xelmeoredmouxda wakiTxva. mere erTbaSad gamoafxizla gaSeSebuli kunTebistkivilma da mTis niavis sigrilem, rac Ria fanjaraSi SemoiWra. saaTsSexeda — ori Sesrulebuliyo. oTxi saaTi sZinebia. tansacmeli gaixadada loginSi SeZvra, baliSze Tavis dadeba verc moaswro, rom ukve eZina.samSabaTmac aseT daZabul muSaobaSi Caiara. jo aRfrTovanebuli iyoamxanagis simardiT, WinkasaviT bzrialebda. mTeli grZeli dRe ise iyodaWimuli, rom wamic ar gaucdenia. damacadinebuli iyo, yuradReba imazehqonda gafacicebuli, dro moego, <strong>martin</strong>sac miuTiTa — xuTi moZraobaar moendomebia imisaTvis, ris gakeTeba samiT SeiZleboda, anda samjer armitrialebuliyo iseT saqmeze, rasac ori mitrialebiT gaakeTebda.`zedmeti moZraobis Sekveca~, ase monaTla <strong>martin</strong>ma es movlena, rocaamxanags Sehyurebda da cdilobda misTvis miebaZa. Tavad kargi muSa iyo— yoCaRi da marjve, mudam saamayod hqonda, rom misi samuSaosSesruleba sxvas aravis uwevda da verc veravin sjobda muSaobaSi. axlacgadawyvita mTeli yuradReba daeZaba da amxanagis darigebis mixedviTemuSava. ise kargad amoavlebda xolme saxamebelSi sayelosa da manJetebs,ise marjved gadasWimavda, rom gauToebis dros erTxelac arwamoburcula da amiT jos qeba daimsaxura.TavauRebliv muSaobdnen. morCeboda Tu ara erT saqmes jo, xeladmeoreze gadaxteboda, arafers ar daelodeboda, arafers ar dagidevdaT.orasi TeTri perangi gaaxames. Tvalis daxamxamebaSi moavlebdnen xolmemarjvena xels manJetebs, sayelos da gulispirs da saxamebelSiCauSvebdnen, marcxena xeliT ki perangis danarCeni nawili eWiraT, raTasaxamebeli ar gahkareboda. saxamebeli iseTi cxeli iyo, rom, ramdensCahyofdnen Sig marjvena xels, iqve vedroTi civi wyali hqondaTmomarjvebuli da xeladve am civ wyalSi unda etakebinaT da86


gaegrilebinaT. im saRamos TerTmetis naxevramde muSaobdnen; axamebdnenda axamebdnen qalebis sifrifana, furCalebian sacvlebsa da kabebs.— oRond am kabebs nu marecxineb da tropikul qveynebSi mamuSave, —gaicina <strong>martin</strong>ma.— me samagisod ar gamovdgebi, — seriozulad upasuxa jom, —recxvis meti araferi vici.— kargad ki recxav.— egec rom ar vicode! TerTmetisa viyavi, ouklendis samrecxaoSirom daviwye muSaoba. ager Tvrameti weliwadi gadis mas Semdeg, da sxvasaqmisTvis xeli ar mixlia. magram amisTana mZime muSaoba arsadSemxvedria. sul cota, kidev erTi kaci mainc gvWirdeba. xval RamiTacmogviwevs muSaoba. oTxSabaTi sayeloebisa da manJetebis dRea.<strong>martin</strong>ma saaTi daayena, magidas miujda da fiski gaSala. erTi abzacicver CaaTava. striqonebi erTmaneTSi airia, Tavi daumZimda. bolTis cemasmohyva, TavSi muStebs iSenda, magram Zils mainc ver moeria. mere isevmoimarjva wigni, quTuToebi xelebiT daiWira da ase TvalgaxelilsCaeZina. raRa gza hqonda. danebda, tansacmeli gaixada da loginSi Sewva.Svidi saaTi gaguduliviT eZina, maRviZaram gamoaRviZa, magram isevarTmevda Tavs Zili.— bevri ikiTxe? — mimarTa jom.<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia.— ara uSavs. amaRam unda vimuSaoT, magram, samagierod, xval eqvszemovrCebiT. modeqi da ikiTxe.<strong>martin</strong>i im dRes did varclSi recxavda Salis naWrebs, sagangebomowyobiloba hqonda, varclze joxi iyo gadebuli da zed damagrebuli— CanCaxuri da borblis wkiri trialebda.— Cemi gamogonebaa, — amayad uTxra jom, — aRarc wvaleba gWirdebaficarze recxviT, Ronec gezogeba. Tan TxuTmet wuTsac vzogavT yovelkvireulad. TxuTmet wuTs exumrebi am soroSi?!sayeloebisa da manJetebis aseT sajandravSi gatarebac misi gamogonebaiyo. saRamoTi, roca dabnelda da eleqtronis sinaTle aanTes, jom aseganmarta saqme:— sxva samrecxaoSi jerac ar mougonebiaT aseTi ram. me ki SabaTobiTsam saaTze ukve Tavisufali var. oRond saqme unda icode: gansazRvrulitemperatura, gansazRvruli wneva. Tanac, samjer unda gaataro. aba,Sexede. — manJeti amoiRo, — xeliT ase ras gaaxameb!xuTSabaTs jo gaacecxles: normaze meti gasaxamebeli TeTreuligamogzavnes.— unda wavide! — ganacxada man, — morCa da gaTavda! raRa gamovida— mTeli kvira pirutyviviT vimuSave, TiTo wuTobiT vzogavdi dros daager, uceb, mTeli Sekvra gasaxamebeli TeTreuli ar mogvayenes! meTavisufal qveyanaSi vcxovrob, ase ki ar aris saqme. avdgebi dayvelafers pirSi mivaxli im gasiebul holandiels. frangulad ki armovyvebi titins. amerikulsac kargad gavagebineb. ha, mTeli Sekvragasaxamebeli TeTreuli!— amaRamac mogviwevs muSaoba, — TiTqmis imave wuTSi TqvabedsdamorCilebulma jom, gaguliseba erTbaSad gadaaviwyda.da im Ramesac ver moaxerxa <strong>martin</strong>ma wakiTxva. mTeli kvira ise gavida,gazeTi ar gauSlia da, Tavisda gasakvirad, survilic aRar mosvliaamisa. aRar ainteresebda axali ambebi. ise daiqanca, rom aRarafris Taviara hqonda, Tumca es ki gadawyvita: marTla sam saaTze Tu morCebodnen87


saqmes SabaTs, ouklends wasuliyo velosipediT. samocdaaTi mili iqiTda amdenive ukan, kvira saRamos sul gauwyvetda qancs, Zalas veRarmoikrebda iqiTa kvirisaTvis. matarebeli gacilebiT ufro moxerxebuliiqneboda, magram or-naxevari dolari daexarjeboda. <strong>martin</strong>ma kigadawyvita fuli daezoga.Tavi meCvidmetebevri ram Seiswavla <strong>martin</strong>ma. jer pirveli kvirac ar gasuliyo, romerT naSuadRevs, ori saaTis ganmavlobaSi, jom da man orasi TeTriperangi gauSves, jo amuSavebda manqanas, romelzedac wnevismaregulirebeli foladis zambaraTi cxeli uTo iyo gamobmuli. aseauToebda igi perangis sayelos, manJetebsa da gulispirs. Semdeg <strong>martin</strong>sgadascemda da isic perangis gauxamebel nawils auToebda.momqancveli samuSao iyo. sul erTi da igive, saaTobiT, gauTaveblad,ganuwyveteli facifuci. gareT am dros, sastumros farTo aivnebze,gril, qaTqaTa tansacmelSi gamowyobili qalebi da mamakacebi Caciebulsasmelebs wrupavdnen da mere quCaSi gaiseirnebdnen xolme. samrecxaoSiki sulisSemxuTavi sicxe idga. uzarmazari gavarvarebuli Rumeligugunebda, wiTlad da TeTrad elavda uToebi danamul TeTreulzesrialebda da orTqlis Rrubels ayenebda. am uToebis simxurvale sulsxva iyo, diasaxlisebis Cveulebrivi uToebi ras Seedreboda. qalebi romdanerwyvili TiTiT gasinjaven uTos, <strong>martin</strong>isa da josaTvis is civigamoCndeboda, verc gasinjavdnen amnairad, loyasTan axlos mihqondaTxolme da ise amowmebdnen temperaturas, raRac idumali alRoTi, riTac<strong>martin</strong>i aRfrTovanebuli iyo, Tumca ver gaego, ra unda yofiliyo.metismetad cxeli Tu aRmoCndeboda uTo, civ wyalSi CauSvebdnen. esec,TavisTavad, did sizustesa da moqnilobas moiTxovda. sakmarisi iyo erTiwamiT daeyovnebiaT uTo wyalSi, rom gacivdeboda da kvlav gaxurebadasWirdeboda. da <strong>martin</strong>s TviTonve ukvirda Tavisi moqnilobisa dasizustisa, im avtomaturi sizustisa, ris saSualebiTac igi manqanisSeucTomlobiT muSaobda.magram gakvirvebisaTvis aRar yofnida dro, mTeli gulisyurisamuSaosken hqonda mipyrobili. cocxal manqanasaviT muSaobda, TaviTacda xelebiTac, Seusvenebliv, da rac ki ram adamianuri iyo mis arsebaSi,yvelafers nTqavda es manqana. samyaros problemebze fiqrisaTvisgonebaSi adgili aRar rCeboda. misi gonebis farTo darbazebi daketildaluquliaRmoCnda. SegrZneba moeqca patara, mokucul oTaxSi, gemissabrZolo jixurSi, saidanac brZaneba mosdioda mklavebisa da mxrebiskunTebs, aT moqnil TiTs, rogor gaetarebina yovel nakerze uTo.romelsac zolad mihyveboda biliki, rogor mozomilad, TanabarimoZraobiT, msubuqad da mardad gaesva am uTvalav saxeloebze, kalTebze,gverdebze, zurgze... arc erTi gojiT gverdze ar mosvloda, mere ki isekoxtad gadaegdo dauToebuli perangi, rom ar daWmuWniliyo. da verc kiaswrebda, erTi perangisTvis moeSorebina daZabuli gulisyuri, rom ucebmeore ipyrobda. ase midioda dro, saaTi saaTs misdevda, gareTkaliforniis mcxunvare mze yvelafers Tangavda da TenTavda, gaxurebulsamrecxaoSi ki erTi wamiTac ar SeiZleboda moTenTva — aivnebissigriles Sefarebuli stumrebi tilos sufTa Casacmels saWiroebdnen.ofli wurwuriT Camosdioda <strong>martin</strong>s. gauTaveblad svamda wyals,magram iseTi sicxe idga, rom siTxe sxeulSi ar Cerdeboda da maSinve88


forebSi moJonavda. ra gind mZime muSaoba Sexvedroda gemze, imisi dromainc rCeboda, rom sakuTar fiqrebs miscemoda. gemis mepatrone martomis samuSao drosa flobda, aq ki sastumros patroni <strong>martin</strong>is fiqrebisbatonic gamxdariyo. nervebis damaglejel, sxeulis damSlel fiqrisgarda, arc mosdioda sxva raime fiqri. es SeuZlebeli iyo. imasac ki verityoda — ruTi miyvars Tu arao. ruTi aRarc arsebobda, radgan<strong>martin</strong>is gawamebul gonebas dro aRar hqonda mis gasaxseneblad. mxolodmaSin Tu gamoecxadeboda qalis saxe, da isic bundovnad, roca <strong>martin</strong>iloginSi Cawveboda, anda diliT, sauzmis dros.— jojoxeTi ar aris, ha? — mimarTa erT dRes jom.<strong>martin</strong>ma Tavi dauqnia, magram erTbaSad gaRizianda. eg xom isedaccxadi iyo, raRa Tqma sWirdeboda! muSaobis dros xmas ar iRebdnenxolme, laparaki saerTo ritmidan amoagdebda. axlac ase moxda: erTiadgili uTogausmeli gamorCa <strong>martin</strong>s da ori zedmeti moZraobadasWirda.paraskev dilas sarecxi manqana aamuSaves. kviraSi orjer sastumrosTeTreuli unda erecxaT — zewrebi, baliSispirebi, loginisgadasafareblebi, sufrebi, xelsaxocebi. amas rom morCnen, Txelsacvlebs miubrundnen. es ufro neli samuSao iyo, meti sifrTxile dagulmodgineba marTebdaT. <strong>martin</strong>i jerac ver SesCveoda rigianad.alalbedze muSaoba aq ar SeiZleboda, yoveli Secdoma damRupveli iyo.— aq uyure, — uTxra jom da ablabudasaviT sifrifana korsetiaCvena, muWaSi damalavda kaci, — es rom dagewvas, oc dolarsdagiqviTaven.magram <strong>martin</strong>s araferi dauwvavs; ramdenadac nervebi daeZaba, imdenadkunTebi moeSva. TviTonac guls ifxanda, roca qalebis am sifrifanaCasacmelebis xilvaze megobari ginebas mohyveboda xolme: raenaRvlebodaT im qalebs, me Sen getyvi TviTon recxaven! Txeli sacvlebijojoxeTi gaxda <strong>martin</strong>isaTvis da josTvisac. vai-uSvelebliT dazogilwuTebs es sacvlebi arTmevda. mTeli dRe utrialebdnen. saRamos Svidzerecxvas morCebodnen da sastumros TeTreulis gasaxamebel manqanaSigatarebas iwyebdnen. aTze ki, roca sastumros binadrebs arxeinad eZinaT,ori mrecxavi Txeli sacvlebis recxviT oflSi iRvreboda. SuaRamemdeSehyvebodnen xolme, pirvelamde oramde!.. samis naxevarze anebebdnen Tavs.SabaT dilas isev Txeli sacvlebi wamovida, amas mohyva aTasnairiwvril-wvrili raRaca, naSuadRevs samze ki, rogorc iqna, morCnen mTelikviris samuSaos.— ara mgonia. axla samocdaaTi mili gza velosipediT gaiaroouklendamde, — mimarTa jom, roca isini kibis safexurebze Camosxdnenda SvebiT gaaboles.— mainc waval, — miugo <strong>martin</strong>ma.— ra eSmaki dagrCenia?.. gogo gyavs?— ara. wignebi unda gamovcvalo biblioTekaSi. velosipediT imitommivdivar, rom or-naxevari dolari davzogo.— fostiT ratom ar gagzavni? meoTxedi dolari dagijdeba.<strong>martin</strong>s WkuaSi daujda.— xval daisvene, — aRar moeSva megobari, — xom xedav, ras gavxar.Cemi gamocdilebiT geubnebi. gasavaTebuli var.etyoboda kidec, gasavaTebuli rom iyo. es Seupovari da mousvenarikaci, romelic mTeli kvira wuTebis dazogvaze iyo gadamkvdari, araviTardabrkolebas ar epueboda, dayovnebas ver gaagonebdi, es energiis89


dauSreteli wyaro, ukiduresad daZabuli cocxali Zrava, muSaobaSinamdvili cecxli da eSmaki — axla, mTeli kviris samuSaos damTavrebisSemdeg, ganadgurebuli Canda. gasavaTebuli da moCvarTuli ijda. lamazisaxe usicocxlod CamogrZeleboda. uxalisod abolebda sigarets. xmaCakvdomoda, monotonurad dudRunebda. rac ki cecxli da energia hqonda,sul Cahqroboda. muSaobis damTavreba da mosvenebac ki aRar axarebda.— orSabaTs yvelaferi Tavidan daiwyeba, — naRvlianad ganagrZo man,— ra yria amaSi, neta vicode, ha? neta, mawanwala viyo-meTqi, zogjervinatreb. dadian arxeinad, lukmapurs Souloben. if! miswreba iqnebodaaxla erTi Wiqa ludi, magram adge unda da sofelSi Caxvide... darCi,wignebi fostiT gagzavne. ram gagasulela, kaco?!— aq ra unda vakeTo mReli dRe? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma.— daisveneb. Sen jer verc ki grZnob, ra daRlili xar. ras ambob! isevar xolme gasavaTebuli kviraobiT, rom gazeTis wakiTxvis Tavic aRaramaqvs. erTxel avad viyavi, tifi mWirda. mTeli orTvenaxevarisaavadmyofoSi vegde. xelic ar gaminZrevia. didebuli iyo!— didebuli iyo! — dananebiT gaimeora man erTi wuTis Semdeg.<strong>martin</strong>ma ibanava da roca saabazanodan gamovida, jo veRarsad naxa.albaT ludis dasalevad wavidodao, ifiqra, magram naxevari milis gavlasoflamde damqancvelad eCvena. loginze wamowva, fexsacmeli arc kigauxdia, scada fiqrebi moekriba. wignisken xelic ar gauwevia. ise iyodaRlili, rom Zilic ar ekareboda, iwva, fiqrsac ver axerxebdaxeirianad, buranSi iyo. amasobaSi vaxSmis dromac moawia. jo arc axlagamoCenila, da roca mebaRem SeniSna, axla albaT iataks tkepnis daxlTanmimdgario, maSinRa mixvda. xelad gabrunda da loginSi Cawva. diliTigrZno, rom kargad daesvena. jo mainc ar Canda. <strong>martin</strong>i xeebis CrdilSiwamowva da sakvirao gazeTi gaSala. dila ise gavida, arc gaugia. ardauZinia, aravis Seuwuxebia, gazeTis gadakiTxvac ver moaswro.naSuadRevs isev miubrunda da kiTxvaSi CaeZina.ase gavida kviradRe. xolo orSabaT dilas isev samrecxao. <strong>martin</strong>iTeTreuls axarisxebda, pirsaxociT Tavwakruli jo ki kvnesoda,igineboda, manqanas amuSavebda sapnis siTxes amzadebda.— ra vqna, ver moviSale, — Tavi imarTla man, — moawevs Tu araSabaTi saRamo, usaTuod unda wavide da davlio.meore kvirac miiwura, yovel Rame gaafTrebuli muSaoba hqondaTeleqtronis Suqze, xolo SabaTs, sam saaTze, jos xeirianad verc kimoeswro samuSaos damTavrebis siamovnebiT datkboba, rom isev sofliskengailala, raTa Tavdaviwyebas miscemoda. <strong>martin</strong>ma winandeburadve gaatarakvira dRe. xis CrdilSi eZina, uxalisod aTvalierebda gazeTs da iwvapiraRma, arc akeTebda rames, arc araferze fiqrobda. zizRi moawvasakuTari Tavis mimarT, TiTqos erTbaSad damdablebuliyos,damcirebuliyos. rac ki amaRlebuli da RvTaebrivi hqonda, sadRacgamqraliyo. pativmoyvareobis grZnoba daClungeboda. sicocxlis xalisidahkargoda. mkvdari iyo. suli Cahkvdomoda. pirutyvad qceuliyo. muSapirutyvad.Sehyurebda mziT daferil mwvane foTlebs da ZveleburadveRar ganicdida silamazes, aRarc cis uZiro silaJvarde xiblavda, araRuZravda kosmosuri sivrceebis saidumloTa amoxsnisJruantelismomgvrel survils. sicocxle gulisgamawvrilebladmosawyeni da uazro gaxda, guls urevda. Sinagani xilvis ekrans Savifarda Camoswoloda, ocneba wyvdiadiT mocul oTaxSi gamoketiliyo,sadac sinaTlis Suqi ver atanda. Tavisi megobrisa Surda. midioda es90


kaci yovel SabaTs da Tvreboda, sanetaro zmanebaSi iZireboda, momavaliorSabaTisa da mTeli kviris wamebas iviwyebda.mesame kvira gavida. <strong>martin</strong>s sakuTari Tavic SesZulda. sicocxlecSesZulda. imisi fiqri stanjavda, rom marcxi ganicada. redaqtorebisamarTlianad uwunebdnen nawerebs. amas axla aSkarad grZnobda daTviTonve dascinoda Tavs, dascinoda ocnebebs, rasac ase eloliavebodaxolme. ruTma fostiT daubruna `zRvis simRera~. gulgrilad gadaikiTxa<strong>martin</strong>ma qalis werili. yovelnairad cdila, rac SeiZleboda Seeqo daedidebina. magram tyuili ar gamosdioda, simarTles ki rogordaumalavda sakuTar Tavs. ruTs arc `zRvis simRera~ moewona, da es misiwerilis yovel striqonSi igrZnoboda, uxalisod SeTiTxnili qebisyovel sityvaSi gamosWvioda. marTalic iyo qali, <strong>martin</strong>i mtkiceddarwmunda amaSi, roca kidev erTxel gadaikiTxa leqsebi. veRaraviTarisilamaze veRar aRmoaCina da gakvirvebam moicva, neta ras vfiqrobdi, amasrom vwerdio. frazis agebis siTamame axla sisuleled moeCvena, isamaRlebuli gamoTqmebi da sityvebi — sasacilod, saerTod mTelinawarmoebi — absurdad, uazrod, daujereblad. axlave dawvavda `zRvissimReras~, cecxlis gaCenis unari rom hqonoda mis Zlier survils, xolosamanqano ganyofilebaSi Casvlas Zala sWirdeboda, Zala ki aRar hqonda<strong>martin</strong>s, mTeli misi Zal-Rone sxvisi sacvlebis recxvas xmardeboda,sakuTari survilebis Sesasruleblad ara rCeboda.gadawyvita, kvira dRes Zal-Rone moekriba da ruTisaTvis pasuximiewera. magram SabaT saRamos, muSaoba rom daamTavra da ibanava,dauZlevelma survilma wamouara, Tavdaviwyebas miscemoda. `waval erTi,vnaxav, ras akeTebs jo~, gaifiqra man da maSinve mixvda, rom tyuoda.magram imisi Tavic aRar hqonda, rom am movlenas Cahfiqreboda. sulerTia, mainc ar gamoutydeba Tavs, vtyuio, imdenad Zlieri iyo surviliTavdaviwyebisa. dinjad gauyva soflis gzas, mZime nabijebiT, magram racufro miuaxlovda, ufro da ufro auCqara fexs.— me megona, marTla wylis muStari iyavi! — am sityvebiT Seegeba jo.<strong>martin</strong>i Tavis marTlebas aRar mohyolia, viski moiTxova, Wiqa gaipipinada boTli jos gadaawoda.— aba, mTeli Rame nu moundebi erTi Wiqis gavsebas, — tlanqadmimarTa man.magram raki jo aRar Cqarobda, <strong>martin</strong>i aRar daeloda,sulmouTqmelad gamoscala da kidev Seivso.— axla ukve SemiZlia dagelodo, — quSad uTxra man, — magram maincnu zozineb.amjerad josac aRar uwowinia da erTdroulad gadahkres.— Senc am dReSi Cagagdo, xom? — hkiTxa jom.<strong>martin</strong>ma ar isurva amaze laparaki.— vici, rom namdvili jojoxeTia, — ganagrZo jom, — magram mainc armomwons, mart, aq rom gxedav. jandabas, rac iyos, iyos, davlioT.<strong>martin</strong>i uxmod svamda da xSir-xSirad ukveTavda viskis, SiSis zarsascemda lurjTvala, Suaze Tmagadavarcxnil axalgazrda mebufete biWs,romelic gogos ufro hgavda.— saSinelebaa pirdapir, ra gulqvad gveqcevian, rogor gvamuSaveben!— Tqva jom, — bedi magaTi, rom vTvrebi, Torem aqamde sul gadavbugavdiim oxer samrecxaos. Cems loTobas umadlon, pirdapir getyvi.<strong>martin</strong>s arc axla upasuxia. kidev ramdenime Wiqa da tvinze sasiamovnoburusi moawva. uh! cocxali yofila. am sami kviris ganmavlobaSi91


pirvelad amoisunTqa adamianurad. kvlav daubrunda Zveli ocnebani.fantazia bneli oTaxidan gamoiWra. elvare cimcimiT uxmobda Tavisken.warmosaxvis ekrani isev daewminda, vercxlisferi gaxda, zedsxvadasxvagvari xilvani aelvarda. kvlav daubrunda silamazisa dasaocrebis aRqmis unari, xelixelgayrili mihyveboda maT, kvlavdaubrunda Zveli Zala. scada, josTvisac gaegebinebina es, magram jossakuTari ocneba hqonda — rogorme am monur Sromas gahqceoda daTviTonve gamxdariyo didi samrecxao qarxnis patroni.— bavSvebs fexsac ar Semovadgmevineb Cems samrecxaoSi, mart, patiosansityvas gaZlev... Sen ar momikvde. eqvsi saaTis Semdeg kaciSvils aRargavaWaWaneb, sul gamovketav samrecxaos. gesmis, ras geubnebi? imdenimanqana da xalxi meyoleba, isedac Tavis droze moaswreben yvelafers.ise RmerTi Semewios, Sen direqtorad dagniSnav, mart! mTeli samrecxaosgamgebeli iqnebi. aseTi gegma maqvs. sasmels sulac aRar gavekarebi.wveTsac ar CaviSveb pirSi. davzogav fuls, davagroveb da or weliwadSi...magram <strong>martin</strong>i yurs aRar ugdebda, mebufetes Seatova, mebufeteRausmenda, manam ori glexi Semovidoda, romelTaTvisac <strong>martin</strong>ma sasmelimoatanina. mefuri guluxvoba gamoiCina <strong>martin</strong>ma, yvela dapatiJa —glexebic, mejinibec, sastumros mebaRis TanaSemwec, TviTon mebufete daquCidan Semoparuli mawanwalac, romelic aCrdiliviT Semosuliyo daaCrdiliviTve dafarfatebda sadRac kunWulSi.Tavi meTvrameteorSabaT dilas jom kvnesa-viSviSiT Cayara TeTreulis pirveli partiasarecx manqanaSi.— ici, ra unda giTxra... — daiwyo man.— Tavi damanebe! — SeuRrina <strong>martin</strong>ma.— mapatie, jo, — uTxra man SuadRisas, roca sadilis saWmeladSeisvenes.jos cremlebi moadga Tvalebze.— ara uSavs, — upasuxa man, — Cven xom jojoxeTSi varT, Tavi veRarSegvikavebia. oRond, unda giTxra, rom, rac erTada varT, ZalianSemayvare Tavi. imitomac mewyina. rogorc ki daginaxe, momewone.<strong>martin</strong>ma xeli CamoarTva.— mivaneboT yvelafers Tavi, — ganagrZo jom, — wavideT, quCa-quCaviaroT mawanwalebiviT. Cems dReSi ar micdia, magram, vatyob, sulac ariqneba Zneli. saqme araferi gveqneba. gesmis — araferi ar gveqnebagasakeTebeli! erTxel avad viyavi — tifi mWirda — saavadmyofoSiviweqi. ici, ra didebuli iyo. neta, kidev gavxdebode avad.am kviramac zlazvniT gaiara. sastumro gaWedili iyo. moayares damoayares Txeli sacvlebi. saocari gmiroba gamoiCines <strong>martin</strong>ma da jom.Rameebs aTenebdnen, eleqtronis Suqze muSaobdnen, saWmelic kiaviwydebodaT. diliT jer sauzme ar eWamaT, ukve muSaobdnen. <strong>martin</strong>maciv wyalSi banaobasac mianeba Tavi. sul daZabuli iyo, saqmeSi garTuli,daWimuli. jo erTguli mwyemsiviT ufrTxildeboda da zogavda wuTebs,eloliaveboda, erT wuTsac ar gaacdenda, rogorc Zunwi iTvlis xolmegadanaxul oqroebs, ise gulisfancqaliT iTvlida, muSaobda gaafTrebiT,giJiviT, manqanas hgavda, SeTanxmebiT muSaobda meore manqanasTan,romelsac erT dros adamiani erqva, <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>.92


fiqris dro iSviaTad Tu rCeboda <strong>martin</strong>s. fiqrebis savane daketiliiyo, fanjrebi — magrad daxSuli. TviTon ki — am savanisCrdiladqceuli guSagi. marTlac rom Crdilad iqca. jo marTaligamodga. oriveni Crdilad qceuliyvnen am saSinel jojoxeTSi. Tusizmari iyo esa? zogjer sulisSemxuTav orTqlSi gaxveuli, roca mZimeuTos gamalebiT asrialebda qaTqaTa sacvlebze, uceb gaifiqrebda xolme,es sizmariao. male, sul ramdenime wuTSi, an iqneb aTasi wlis Semdegac,gamoiRviZebs, Tavis patara oTaxSi miixed-moixedavs, melniT gaTxupnilmagidas miujdeba da win dRiT Sewyvetili moTxrobis weras ganagrZobs.iqneb is werac sizmari iyo... da gemze gamoeRviZos, guSagad mdgars!gamovardeba Tavisi kaiutidan gembanze, tropikul caze varskvlavebsaxedavs, saWes miujdeba da tanze sasiamovnod moelamuneba grili niavi.dadga SabaTi da sam saaTze Tan moitana dasvenebis fuWi sixaruli.— waval, erT Wiqa luds davlev. — Caiduduna jom uxalisod, radganukve kviris miwurulis Cveulebrivi moTenTiloba daeufla.<strong>martin</strong>i TiTqos erTbaSad gamofxizlda, velosipedi gamoitana, gazeTa,moawesriga. jo Sua gzaze iyo, roca <strong>martin</strong>ma Cauqrola, saWezedaxriliyo, Tanabari siswrafiT aWerda fexebs da pedals amuSavebda,Tvalebi samocdaaT mil mtvrian gzisaTvis gaeSterebina. im RamesouklendSi eZina, kviras ki ukanve gaiara samocdaaTi mili gza. orSabaTdilas, qancgawyvetilma, axali kviris muSaoba daiwyo. samagierod ardamTvrala, fxizeli iyo.gaiara xuTma kviram, meeqvsemac. <strong>martin</strong>i kvlav manqanasaviT cxovrobdada muSaobda. mxolod sulis siRrmeSi SemorCenoda naperwkali, romelicSigadaSig gaielvebda da aiZulebda SabaT-kviras as ormoci mili gzagaevlo velosipediT. magram es xom dasveneba ar iyo. esec manqanisgadametebul muSaobasa hgavda da, bolos da bolos, is patara elvarenaperwkalic Cauqra sulSi, rac winandeli cxovrebisagan SemorCenoda.meSvide kviris bolos, Tavisda uneburad, jos gahyva sofelSi;qancgawyvetils, winaaRmdegobis Tavic aRar SerCenoda. orSabaT dilamdekvlav daibruna sicocxlis sunTqva.Semdgom SabaT-kviras isev gaiara as ormoci mili gza. saSinelidaRlilobisagan gabursalebuli Tavi axalma daRlilobam kidev ufrodaumZima. mesame Tvis miwuruls ukve mesamed gahyva jos sofelSi. isevmieca Tavdaviwyebas, isev igrZno sicocxlis sunTqva da, wuTieradgacocxlebulma, pirvelad Seicno sakuTari Tavi: smam ki ar aqcia igipirutyvad, muSaobam aqcia. daleva Sedegi iyo, mizezi ar yofila. Sromasmohyva Tan da iseve gardauvali iyo es movlena, rogorc Rame mosdevsxolme dRes. pirutyvuli SromiT veraviTar simaRles ver miaRwev, TiTqosviskis gamogzavnilma Sikrikma CasCurCula es da Tanxmobis niSnad<strong>martin</strong>ma Tavi dauqnia. sibrZne aRmoaCnda viskis. cxovrebis saidumlosaziara.fanqari da qaRaldi moiTxova, vinc iq iyo, yvelasaTvis moataninaviski, da manam isini <strong>martin</strong>is sadRegrZelosa svamdnen, daxlTan midga,raRaca dawera.— ai, depeSa, jo, waikiTxe, — uTxra man.jom gamoarTva. saxeze mTvralis suleluri Rimili aRbeWdoda. magramroca CaikiTxa, TiTqos erTbaSad gamofxizlda, sayveduriT gadaxedamegobars da Tvalebze cremli moadga, Rawvebze Camougorda.— ukan aRar gamomyvebi, mart? — hkiTxa imeddakargulma.93


<strong>martin</strong>ma Tavi dauqnia da patara biWs mouxmo, depeSis gagzavnadaavala.— daica! — amoiluRluRa jom, — daica, movifiqro.fexi eSleboda da daxls moeWida, <strong>martin</strong>ma xeli moxvia, Seamagra,fiqris saSualeba misca.— dawere, rom oriveni mivdivarT, — wamoiZaxa man, — momeci, xelimovawero.— Sen risTvis midixar? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma.— risTvisac Sen.— me zRvaze unda wavide. Sen xom ar SegiZlia?!— ara uSavs, — iyo pasuxi, — mawanwaloba xom SemiZlia.<strong>martin</strong>ma erTi wuTiT miaStera Tvali da SesZaxa:— RmerTmani, marTali xar! pirutyvobas isev mawanwaloba sjobs. rasambob, kaco, cocxali adamiani mainc gerqmeva, aqamde xom sicocxle argigrZvnia?!— rogor ara, erTxel saavadmyofoSi viweqi, — Seesityva jo, —didebuli iyo. tifi mWirda... SenTvis ar miTqvams?manam <strong>martin</strong>i depeSas gadaasworebda `orive mrecxavs~ Caswerda, jomganagrZo:— saavadmyofoSi rom viweqi, erTxelac ar momdomebia daleva.ucnauri ar aris? monasaviT rom damawyebines muSaoba, maSin mominda sma.vis ar SeuniSnavs, rogora svamen mzareulebi... xabazebic... samuSao aqvTaseTi. usaTuod unda dalion. damaca, depeSis fuls naxevars me vixdi.— mere gavswordebiT, — daamSvida <strong>martin</strong>ma.— modiT, dalieT, damewvieT, — gasZaxa jom.orSabaT dilas jos zedmeti mRelvarebisagan veRar moesvenebina.Tavis tkivili arc gaxsenebia, arc samuSaoTi dainteresebula. wuTebidaudevrad ifanteboda, maTi mwyemsi ki, TiTqos araferiao, fanjarasTanmimdgariyo da mziT dafarul xeebs gascqeroda.— erTi Sexede! — wamoiZaxa man, — es xom yvelaferi Cemia! es xomTavisuflebaa! wamovwvebi im xeebis ZirSi arxeinad da, Tu minda, aTasweliwads viZineb. wavideT, mart, mivatovoT yvelaferi: neta ras vucdiT?!mTeli qveyana Cvenia, iqiTobis bileTs me aviReb, ukan dabruneba ki ardagvWirdeba.ramdenime wuTis Semdeg, roca manqanaSi WuWyian sarecxsa yrida, ucebsastumros mepatronis perangi SeniSna jom. niSanze icno. TavisuflebissixaruliT atacebulma, perangi fexqveS Caigdo da moTela.— neta Senc am perangSi iyo gaxveuli, RoriviT Tavgasiebuloholandielo! — yviroda igi, — ras mogTelavdi! aha, miiRe, aba, Seniiyos! kidev miiRe! aba, movides da SeaCeros vinmem, Tu biWia! aba, SeaCeros!<strong>martin</strong>ma icina, isev gons moiyvana megobari. samSabaT saRamos axalimrecxavebi Camovidnen da SabaTamde maT swavlebas moundnen <strong>martin</strong>i dajo. Soriaxlos Camojdeboda xolme jo da uxsnida. samuSaos ki aRargahkarebia.— xelsac ar vaxleb, — ganacxada man, — ar gavekarebi! vadamdec romdamiTxovon, mainc ar vaxleb xels. me TqvenTan aRar vmuSaob, madlobamomixsenebia! sabargo vagonebiT vimgzavreb, CrdilSi wamovwvebi. aba,modiT, monebo! ase! imuSaveT! oflSi gaiRvareT! rom movkvdebiT, TqvencCemsaviT gaixrwnebiT, kaci aRar gkiTxavs, rogor gicxovriao!.. ha! TuRmerTi gwamT, amixseniT, raRa azri aqvs rames?!SabaTs gasamrjelo miiRes da gzajvaredinamde erTad iares.94


— raRa azri aqvs, geCiCino, CemTan wamodi-meTqi, mainc ver dagiyolieb,— mimarTa imedgadawurulma jom.<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia. velosipedi moemarjebina, wasasvleladgamzadebuliyo. xeli CamoarTves erTmaneTs. jom cota xans gaaCera<strong>martin</strong>is xeli da uTxra:— kidev SevxvdebiT erTmaneTs, mart, manam ar movmkvdarvarT. guli asemeubneba. naxvamdis, mart, RmerTma xeli mogimarTos. miyvarxar, biWo, Sencxom ici, rom jojoxeTurad miyvarxar!umweod idga Sua gzaze da gahyurebda, manam mosaxvevSi Tvals armiefara <strong>martin</strong>i.— kargi biWia, — Caiduduna man, — kargi biWi!mere TviTonac daiZra, wyalsaqaCavisaken waClaxunda, saca eqvsi TuSvidi carieli sabargo vagoni idga, Camobmas eloda.Tavi mecxrameteruTi da misi ojaxi ukve Camosuliyvnen agarakidan da ouklendSidabrunebuli <strong>martin</strong>i axla xSirad xvdeboda mas. qals ukve mieRodiplomi da universitetSi aRar dadioda, araadamianuri SromiTsulierad da fizikurad gamofituli <strong>martin</strong>ic aRarafers werda. ase rom,SarSandelisagan gansxvavebiT, dro axla orives Tavze sayari hqonda, dadauaxlovdnen kidev erTmaneTs.pirvel xanebSi <strong>martin</strong>i arafers ar akeTebda, isvenebda mxolod. bevrieZina, saaTobiT fiqrobda, ocnebobda, saqmes ki ar gahkarebia. mZimeavadmyofobagamovlil adamiansa hgavda. gamomjobinebis pirveli niSnebiis iyo, rom gazeTebs ufro interesiT dauwyo kiTxva. mere msubuqromanebsa da leqsebs miubrunda, xolo ramdenime dRis Semdeg didi xnisdaviwyebul fisks Caujda. misma iSviaTi janis sxeulma male daiwyogamococxleba, Zveli Wabukuri simkvircxle da moqniloba kvlavdaibruna.ruTs rom uTxra, cotas kidev davisveneb da mere gemze unda movewyoo,qals guli dawyda da es Seetyo kidec.— rad unda waxvideT? — CaekiTxa igi.— fulisTvis, — miugo Wabukma, — cota fuli unda viSovo daerTxel kidev Sevutio redaqtorebs. Cems brZolaSi fuli da moTminebaamTavari Zala.— marto fuli Tu gawuxebdaT, barem samrecxaoSi darCebodiT!— samrecxaom pirutyvad maqcia. amisTana araadamianuri SromagagaloTebs.qalma SiSiT Sexeda.— gamodis, rom... — xma aukankalda.Zneli ar iyo, Tavi aeridebina pirdapiri pasuxisaTvis, magram bunebiTalali kaci iyo, Tanac Tavisi Zveli aRTqma moagonda, rac ar undagamiWirdes, mudam simarTle vTqvao.— diax, — miugo man, — swored asea. ramdenjerme.qals Jruantelma dauara da ukan daiwia.— ramdeni nacnobi myavs da aravis ar damarTnia aseTi rame, arasodes.— etyoba, arc erT imaTgans ar umuSavnia `cxeli wyaroebis~samrecxaoSi, — mwared gaecina <strong>martin</strong>s, — Sroma kargi saqmea, saWirockia janis simrTelisaTvis. qadagebaSiac sul amas gaiZaxian... RmerTmaicis, arasodes mSinebia Sromisa! magram yvelafers sazRvari aqvs,95


samrecxaoSi ki moSlili iyo sazRvari. mitomac vapireb axla zRvazewasvlas. imedi maqvs, es iqneba ukanaskneli gamgzavreba, rocadavbrundebi, usaTuod damibeWdaven rames. eWvic ar mepareba.qali xmas ar iRebda. etyoboda, ar TanaugrZnobda. Wabukma sevdianadSexeda — SeuZlebelia is warmoidginos, rac me gamoviareo, fiqrobda.— roca iqneba, amas davwer... `Sromis dakninebas~ davarqmev, an arada`loTobis fsiqologia muSaTa klasSi~, an sxva amisTana rames.gacnobis pirveli dRis Semdeg arasodes ase Sors ara mdgaranerTmaneTisagan. Wabukis alalma aRsarebam, ris miRmac amboxi suliimaleboda, qali SeakrTo. magram am daSorebam ufro Seawuxa igi, vidredaSorebis mizezma. es ki, TavisTavad, cxadyofda, Tu rogordaaxloebodnen erTmaneTs, xolo momavalSi kidev ufro meti daaxloebaiyo mosalodneli. qals sibralulic aReZra da Wabukis gardaqmnismiamiti survilic. unda ixsnas es cxovrebaSi gamousvleli Wabuki,romelmac ukve amden rames miaRwia. unda daixsnas im garemosaganac,sadac trialebs da TviT sakuTari Tavisganac, Tunda gauZaliandesWabuki. es survili qalma Tavis saTno guls miawera. erTi wuTiTac ki ardafiqrebula, amis miRma eWvi an siyvarulis survili Tu imaleboda.Semodgomis mSvenier dReebSi gadaasxdebodnen TavianT velosipedebsda mTebSi avidodnen xolme, xmamaRla kiTxulobdnen leqsebs — xan amas,xan imas — sulierad amamaRlebel gamakeTilSobilebel leqsebs.Tavganwirva, moTmineba, Sromismoyvareoba da gulmodgineba — ai, mTavarisakiTxebi, rasac ruTi SemovliT, arapirdapir uqadagebda Wabuks. aseTiRirsebebiT Semkulad miaCnda mas mama, mister batleri da endriukarnegi,romelic erT dros sawyali emigranti biWi iyo da bolos mTeliqveynierebisaTvis wignebis mimwodebeli gaxda.<strong>martin</strong>i xedavda da afasebda qalis aseT mondomebas, gulSi uxaroda.misTvis ufro gasagebi gamxdariyo ruTis fiqrebi, qalis suli ukve aRariyo magrad daluquli gamoucnobi saocreba. gonebrivad isiniTanasworebi gamxdariyvnen. da is uTanxmoebac, rac maT Soris Camovarda,Wabukis siyvarulze araviTar gavlenas ar axdenda. ase mgznebaredarasodes ar hyvarebia qali, da fizikuri sinazec momxiblaobas matebdaruTs Wabukis TvalSi. <strong>martin</strong>s waekiTxa elizabet baretis Tavgadasavali,romelsac wlebis ganmavlobaSi fexi ar daekarebina miwaze, manam erTdRes brouningTan erTad ar gaipara da Ria cis qveS ar dadga, pirdapirmiwaze. rac brouningma im qalisTvis moimoqmeda, imas mec gavakeTebruTisTviso, mtkiced gadawyvita <strong>martin</strong>ma. magram jer xom undaSeeyvarebina Tavi. mere yvelaferi advili iyo. Tavis Zal-Ronesgadascemda. xSirad warmoudgenia, rogor icxovrebdnen erTad. sakuTariSromis wyalobiT mSvenivrad mowyobilan, erTad kiTxuloben leqsebs,msjeloben, ruTi daxvavebul baliSebze wamomjdara da xmamaRlaukiTxavs <strong>martin</strong>s. es iyo erTgvari simbolo maTi momavali cxovrebisa daxSirad warmoudgeboda es suraTi. xan <strong>martin</strong>s mieyrdnoboda ruTi dausmenda — Wabuks xeli mouxvevia misTvis da raRacas kiTxulobs, qalisTavi mxarze aqvs mixutebuli. zogjer raime saintereso wignze daxrilanda dahyureben. ruTs buneba uyvarda da <strong>martin</strong>ic, Tavisi mdidariwarmosaxvis wyalobiT, cvlis suraTs — axla ukve bunebis wiaRSigasulan da iq kiTxuloben: xan maRali kldeebiT garSemortymul xevSi,xan mTis mwvervalze, xanac ruxi silis diunebSi, moSorebiT talRebiexeTqeba napirebs, an sadme vulkanur kunZulze, tropikul zonaSi, sadacCanCqeri moquxs da Sxefebi irgvliv nisliviT ifanteba da niavs,96


orTqlis saburveliviT, zRvisaken miaqvs. magram, rogori suraTic arunda yofiliyo, pirvel planze mudam isa da ruTi Candnen, wignzedaxrilni. bunebis simSveniere foni iyo, xolo ufro Rrma fonad, TiTqosnislsa da burusSi gaxveulao, moCanda maTi Sroma, warmateba, SromiTmopovebuli fuli, rac saSualebas iZleoda mTeli amqveyniurikeTildReobiT damtkbariyvnen.— me Cems gogonas met sifrTxiles vurCev, — gaafrTxila dedam erTdRes.— vici, risi Tqmac ginda. magram es SeuZlebelia. <strong>martin</strong>i xom...ruTi saxeze wamowiTlda, magram es iyo qalwulebrivi morcxvobissiwiTle, radgan pirvelad Camovarda sityva cxovrebis wmida, idumalsaganze dedasTan, romelic mas aseve wmidad miaCnda.— Seni toli ar aris, — dedam daamTavra Svilis saTqmeli.ruTma Tavi dauqnia.— magis Tqmas ar vapirebdi, magram mainc xom asea. tlanqia,gaurandavi, Zlieri, Zalian Zlieri. arasodes ar Rirsebia...ruTi Seyoymanda da veRar daamTavra. ucxod da ucnaurad eCvenadedasTan amisTana rameebze laparaki. da axlac deda wamoeSvela,amjeradac man daamTavra Svilis saTqmeli.— ar Rirsebia wesier cxovrebas, xom amis Tqma gindoda?ruTma isev dauqnia Tavi da saxezedac isev wamowiTlda.— marTalia, — daeTanxma igi, — ra misi bralia, magram...— magram cxovrebis wumpeSia?— ho, wumpeSia. da rom davfiqrdebi, meSinia xolme. zogjer namdviladmeSinia, arxeinad rom moyveba saSinel ambebs, rac Tavs gadaxdomia...TiTqos araferio. sinamdvileSi ki saSinelebaa!..isxdnen ase xelmoxveulebi. Svili rom SeCerda, dedam beWebzegadausva xeli da daeloda, ganagrZobso.— magram saintereso kacia da damainteresa, — ganagrZo ruTma, —Tavidanve mfarveloba vikisre misi. Tanac, Cemi pirveli megobariavaJTagan... Tumca namdvili megobari arc eTqmis, proteJe ufroa. zogjer,rom SemaSinebs, iseTi grZnoba maqvs, TiTqos buldogi gamomeyvanossaTamaSod. TiTqos iwevs, kbilebs aRrWialebs da sacaa jaWvs gawyvetsmeTqi.dedam kvlav daacada.— iseTi interesi aRmiZra, rogorc, vTqvaT, buldogma. bevri kargiTviseba aqvs. magram bevri iseTi rama sWirs, rac sul ar momwons da...sxva rameze verc vifiqreb. xom xedav, yvelaferi avwon-davwone. tlanqilaparaki icis, papiross eweva, svams, sakuTari xeliT uCxubnia. TviTonvemiambo, da uyvars kidec Cxubi. ase miTxra. sulac ar aris iseTi kaci,visac me... — xma TiTqos Cauwyda da Zlivs gasagonad daamTavra, — qmradvisurvebdi. Tan, metismetad Zlieria. Cemi saqmro maRali unda iyos,Camosxmuli, koxta, Savgvremani, momxiblavi princi, ara, magisi fiqri nugeqnebaT. <strong>martin</strong>i ar Semiyvardeba. RmerTma damifaros.— magas ar geubnebi, — axla meore mxridan Semouara dedam, —saerTod Tu gifiqria amaze? xom xedav, arafriT Seni Sesaferi ar aris.rom Seuyvarde uceb?..— ukve vuyvarvar! — SesZaxa qalma.— eg mosalodnelic iyo, — alersiT uTxra misis morzma, — rogorSeiZleba kacs ar Seuyvarde Sen, roca gagicnobs.97


— olnis vZulvar, magaliTad! — mgznebared SesZaxa qalma, — mecamZuls olni. ramdens momiaxlovdeba, Tavi katad warmomidgenia. mindadavkawro. sul erTia, me rom araferi cudi gavifiqro, TviTonvea CemsmimarT ase ganwyobili. <strong>martin</strong> idenTan rom var, Tavs bednierad vgrZnob.aravis ar vyvarebivar jer, arc erT mamakacs... aseTi siyvaruliT, raRaTqma unda. xom gesmis Cemi, deda? Zalian sasiamovnoa, roca grZnob, romqali xar, namdvili qali, — Tavi dedis kalTaSi Cargo da qviTiniauvarda, — vici, saSineli vinme ggonivarT, magram tyuils xom vergetyvi, rasac vgrZnob, is giTxari.misis morzs ucnauri grZnoba daeufla — gaexarda kidevac da gulicdawyda. patara bavSvi, romelmac is iyo xelovnebis bakalavris diplomidaicva, erTbaSad gamqraliyo da mis adgilas dasrulebuli qaligamocxadebuliyo. eqsperimentma gaamarTla. ruTis xasiaTis ucnaurinakli gamosworda. gamosworda ise, rom arc momxdara rame da arcaraferi saSineleba emuqreboda. am tlanqma mezRvaurma sasargeblo saqmegaakeTa, ruTs ar Sehyvarebia, magram qaloba ki gauRviZa.— xelebi ukankalebs, — ganagrZo ruTma, magram, darcxvenils, saxekvlav dedis kalTaSi hqonda Carguli, — vici, rom axirebuli grZnobaa,suleluri, magram Tan mebraleba. Zalian rom aukankaldeba xelebi daTvalebic aenTeba, ar vici, ratom, magram me leqciebs vukiTxav xolme,mis cxovrebaze vmsjelob da varigeb, rogor moiqces, rogorgamoswordes. vgrZnob, rom maRmerTebs, misi Tvalebi da xelebi tyuilsver ityvis. da mec, TiTqos, ufro gavizarde... am SegrZnebam gamzarda,marto amis fiqrma. TiTqos raRac gamiCnda, Cemi sakuTari ram, riTac mecvemsgavsebi sxva gogonebs... da... ymawvil qalebs. isic vici, rom uwin aravgavdi maT, da es Sen gawuxebda. Sen gegona, ver vamCnevdi? Zaliankargadac vamCnevdi, mindoda kidec... `gamovsworebuliyavi~, rogorc<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> ambobs xolme.es iyo wmida wuTebi deda-Svilis cxovrebaSi, danamuli TvalebisaRamos bindbundSi ubrwyinavdaT. ruTi — spetaki umankoebisa dagulwrfelobis gansaxiereba; dedamisi — mosiyvarule, gamgebi da mSvididamrigebeli.— oTxi wliT Senze umcrosia, — eubneboda deda, — arafrismqonebeli. arc msaxurobs, arc qoneba abadia. cxovreba ar icis. Tuuyvarxar, xelic unda gaanZrios, rame saqme gaiCinos, Tavi Seiwuxos, SeniSerTvis ufleba moipovos, balRur cnebebsa da moTxrobebis weras Tavidaanebos. asea xolme miRebuli. Tumca ara mgonia, <strong>martin</strong> idenma raimesmiaRwios. pasuxismgeblobis grZnoba ara aqvs, sulac ara Cansmowadinebuli. kacur saqmes mohkidos xeli, rogorc es Tavis drozemamaSenma qna, an misma megobrebma, marto mister batleris magaliTi radRirs. tyuilia, <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> Tavis dReSi fuls ver gaakeTebs. cxovrebaki imgvarad aris mowyobili, bednierebas ufulod ver ewevi... ara, didsimdidres ki ar vambob, magram imdeni xom unda gqondes, rom adamianuradicxovro. ise... ise araferi uTqvams?— sityvac ar dascdenia. arc ki ucdia. jer erTi, mec ar mivcemdiamis nebas, aki giTxari, ar miyvars-meTqi.— Zalian gamaxare, genacvale. RmerTma damifaros, rom Cemma Svilma,Cemma erTaderTma qaliSvilma, ase umanko da wminda gogonam, amnairi kaciSeiyvaros. keTilSobili xalxi ram gawyvita qveyanaze, sispetakec aqvT,siwmindec da kacuri kacobac. aseT xalxs daelode. Sexvdebi erTmSvenier dRes — Senc Seiyvareb, isic Segiyvarebs. bednierebi iqnebiT,98


ogorc me da mamaSeni. aris kidev erTi ram, risi daviwyebac arasodes arSeiZleba...— ra, deda?misis morzs xma dautkba da gaunazda.— Svilebi.— mec... mec mifiqria amaze, — gamotyda ruTi, moagonda is areulifiqrebi, romlebic erT dros aaforiaqebdnen xolme: saxeze isev moawvaqalwulebrivi morcxvobis siwiTle, rom aseT rameebze ase aSkaradlaparakobda.— swored Svilebis gamoa SeuZlebeli misten <strong>ideni</strong> Seni qmari gaxdes!— misis morzis xmas simZafre Seeria, — bavSvebs wminda STamomavlobaunda hqondeT, es kaci ki wmida memkvidreobas ver gadascems. mamaSensuambnia CemTvis mezRvaurebis cxovreba da... da xom yvelaferi gesmis?!Tanxmobis niSnad ruTma dedas xeli mouWira, moeCvena, rom marTlaesmoda, Tumca bundovani Sexeduleba hqonda am saganze, raRac Soreuli,Znelad warmosadgeni da gasarCevi.— Sen TviTon xom ici, deda, rom me arafers gimalav, — daiwyo man,— oRond, zogi ram Sen TviTon unda mkiTxo, rogorc axla, magaliTad.esec mindoda meTqva, magram ver movaxerxe. vici, rom sulelurimorcxvobaa... gana ar vici... magram Sen rom SemekiTxebi, ufrogamiadvildeba. zogjer Sen TviTon mkiTxe, dRevandeliviT, saSualebamomeci, rom giTxra. bolos da bolos, Senc xom qali xar, deda! —SesZaxa gaxarebulma ruTma, roca isini wamodgnen, dedas xelebSi stacaxeli da gaimarTa, pirdapir Sexeda, pirvelad SeigrZno ise ucnauradsasiamovno Tanabaruflebianoba, rac maT Soris Camovardniliyo. — SenTviTon rom ar Camogegdo sityva, damoukideblad arasodes TavSi armomividoda es. jer me TviTon unda megrZno Tavi qalad da mereRagavigebdi, rom Senc qali xar.— Cven oriveni qalebi varT, — uTxra dedam, mkerdze miikra da akoca,— Cven oriveni qalebi varT, — kvlav gaimeora, roca oTaxidan gavidnen,xeli erTmaneTisTvis hqondaT welze Semoxveuli, guli megobrulisiyvaruliT gavsebodaT.— Cveni patara gogona ukve qali gaxda, — amayad uTxra misis morzmaqmars erTi saaTis Semdeg.— Seuyvarda vinme?! — CaekiTxa qmari da Tvali cols miapyro.— ara, eg SeuyvardaT, — RimiliT upasuxa colma, — eqsperimentmagagvimarTla. rogorc iqna, qaloba gaeRviZa.— maS, droa Tavidan moviSoroT <strong>ideni</strong>, — mokled, saqmianad moWramister morzma.magram colma Tavi gaaqnia.— eg ar iqneba saWiro. ramdenime dReSi gems gahyveba zRvaze, ruTmamiTxra. roca dabrundeba, ruTi ar daxvdeba aqa. mamida klarasTangavgzavni. mTel weliwads gaatarebs aRmosavleTis StatebSi... klimatisgamocvla, sxva xalxi, sxva pirobebi... esRa sWirdeba axla Cvens qals.Tavi meocekidev erTxel wamouara weris survilma <strong>martin</strong>s. TavisTavad,ganuwyvetliv ibadeboda TavSi axal-axali moTxrobebi da leqsebi,<strong>martin</strong>i iniSnavda da momavlisaTvis debda. daweriT ki ara werda. es iyoerTgvari mokle ardadegebi da, gadawyvita, mTlianad dasvenebisa da99


siyvarulisTvis mieZRvna igi — kargadac gaumarTla. male aivsosasicocxlo energiiT da ramdens Sexvdeboda ruTs, qali ZveleburadvegrZnobda Wabukis janisa da Zalis mozRvavebas.— frTxilad iyavi, — kidev erTxel gaafrTxila dedam, — raRacZalian xSirad xvdebi <strong>martin</strong> idens!magram ruTs Tavdajerebulad gaecina. sakuTari Tavis imedi hqonda,Tanac <strong>martin</strong>i ramdenime dReSi gems unda gahyoloda. xolo, rocazRvidan dabrundeboda, qali ukve aRmosavleT StatebSi iqnebodastumrad. <strong>martin</strong>is jansa da Zalas mainc magiuri gavlena hqonda. biWmarom gaigo, didi xniT unda wavides ruTi aRmosavleTSio, mixvda, romsiCqare iyo saWiro. magram ar icoda, rogor gamotydomoda siyvarulSiruTisTana qals. samijnuro gamocdileba didi hqonda, magram axla argamoadgeboda, ruTi arafriT ara hgavda im gogonebs da qalebs. isinigamowvrTnil-gamojekilebi iyvnen siyvarulsa da arSiyobaSi, cxovrebakargad esmodaT, ruTs ki ameebisa araferi gaegeboda. qalis gasaocariumankoeba xel-fexs uborkavda, gulidan daZrul sityvebs bageze uyinavda,uneburad STaagonebda, misi Rirsi ar xaro. kidev erTi garemoeba uSlidaxels: Tavis dReSi Seyvarebuli ara yofila <strong>martin</strong>i. moswonebia qalebi,gatacebulic yofila, magram siyvaruli ra iyo, aqamde ar ganucdia. erTsdaustvenda batonkacurad, udardelad da qalebi TavisiT modiodnen.SemTxveviTi iyo xolme es movlena, droebiTi, im TamaSis erTiSemadgeneli nawili, rac mamakacebs axasiaTebT, Tanac patara nawili.axla ki, pirvelad Tavis sicocxleSi, dafrTxa-daimorcxva, morCili dasakuTar TavSi daeWvebuli gaxda. aRar icoda, ra eqna, saTayvanebeliqalis umankoebam daafrTxo.am Wrel qveyanas rom ecnoboda, mis oromtrialSi rom exveoda,<strong>martin</strong>ma TandaTanobiT erTi wesi gamoitana. ucxo TamaSSi arasodespirveli svla ar gaekeTebina. aTasjer gaumarTla am wesma, Tanacdakvirvebis unari gaumaxvila. SeeCvia, rogor unda eTvalTvalebinaSoridan ucxo movlenisaTvis, kargad aewon-daewona yvelaferi dadaecada, roca metoqes sust adgils SeniSnavda, maSin Seetia, rogorckrivis dros arCevda xolme daucvel adgils. xolo roca aseT adgilsSeniSnavda, mere ukve gamocdilebiT icoda, ra swrafi da gadamwyvetiieriSi unda mietana.axlac icdida, zomavda, guliT ewada sasiyvarulo sityvebi eTqvaruTisTvis, magram ver bedavda. Tavis TavSi ar iyo dajerebuli, eSinoda,ar davafrTxoo. magram Tavisda uneburad swor gzas ki adga. jerlaparaki sad icoda adamianma, roca siyvaruli gaCnda, da gaCenisTanaveiseTi xerxebi da fandebi SeiTvisa, rac Semdeg aRarasodes ar miscemiadaviwyebas. swored am pirvelyofili xerxebiT axerxebda <strong>martin</strong>i ruTisgulis monadirebas. jer Tavisda uneburad xdeboda es. verc ki grZnobda,ras akeTebda, da bolosRa mixvda. xeli xelze rom mouxvdeboda, amasgacilebiT ufro didi Zala hqonda, vidre raime sityvas; misi ZalisSegrZneba gacilebiT ufro STambeWdavi iyo qalisaTvis, vidre dabeWdilileqsebi da SeyvarebulTa aTasi Taobebis mgznebare aRsarebani. sityvieriaRsareba pirvelad ruTis gonebas moxvdeboda, xelis Sexeba da ubraloderTmaneTTan axlos yofna ki uSualod mis qalur instinqtebs aRviZebda;goneba iseTive norCi iyo, rogorc TviTon ruTi, instinqtebi ki —xandazmuli, rogorc adamianTa modgma. ufro xandazmulic. uxsovardroSi gaCndnen es instinqtebi, siyvaruls mohyvnen Tan, da ufromogvianebiT gaCenili azri, Cveulebani, sxvac bevri ram, verafriT ver100


Seedrebodnen mis sibrZnes. ruTis goneba gaCumebuli iyo. mas aravinmimarTavda da amitom ruTs kargad ver hqonda gaTvaliswinebuli isZala, riTac <strong>martin</strong>i, usityvod, drodadro mis sasiyvarulo instinqtebsmouwodebda. is ki dResaviT naTeli iyo, rom uyvarda qali, da ruTitkbeboda am siyvarulis gamovlinebiT — Wabukis alersiT anTebuliTvalebiT, xelebis aTrTolebiT, siwiTliT, rac xSirad moedebodaxolme Wabukis mziT garujul Rawvebs. ruTi TiTqos TviTonac uRvivebdasiyvaruls <strong>martin</strong>s, magram es xdeboda sanaxevrod Tavisda uneburad,Tanac ise ubralod da miamiturad, rom araTu Wabuki, TviTonac veragrZnobda kargad. magram TrToda xolme imis SegnebiT, rom qalurizegavlenis Zala gamoamJRavna, WabukTan aseTi TamaSi da misi wamebasiamovnebasa hgvrida evas darad.gamoucdelobisa da mRelvarebisagan enadabmuli <strong>martin</strong>i kvlaveswrafoda qalTan Sexvedras da TviTonac vera grZnobda ise, usityvodda miamiturad agrZnobinebda siyvaruls. misi xelis Sexeba sasiamovnogamxdariyo qalisaTvis, ufro metic, vidre ubralo siamovneba. <strong>martin</strong>maar icoda es, magram imas ki grZnobda, rom qals ar ezizReboda misiSexeba. marTalia, xels marto Sexvedrisas da gamomSvidobebis dros TuCamoarTmevdnen, magram roca velosipedebs utrialebdnen, an qalaqgareTwaRebul leqsebis krebuls kiTxulobdnen, roca erTad furclavdnenwigns, maSinac xSirad exeboda maTi xelebi erTmaneTs. wignze romdaixrebodnen, qalis Tmac xSirad moxvedria Wabukis Rawvebs. ruTsgaeRimeboda xolme, roca moulodnelad, TviTonac ar icoda saidan,daupatiJebeli survilebi ewveodnen da mouwodebdnen WabukisaTvis Tmaaewewa. biWs ki, Tavis mxriv, dauokebeli Jini mouvlida, roca kiTxviTdaiRleboda, Tavi qalis kalTaSi miesvenebia da, TvaldaxuWuls, TavianTmomavalze eocneba. sakvirao piknikebis dros, winaT, Selmund parksa daSuston parkSi, ramdeni qalis kalTaze miudvia Tavi <strong>martin</strong>s. arxeinaddaiZinebda xolme, gogo ki am dros mzrunvelobiT uCrdilavda mzes daTvalebiT elaciceboda, ukvirda, aseT daudegar gulgrilobas rogoriCens siyvarulis mimarTo. qalis kalTaze Tavis mideba aqamde sulubralo da umniSvnelo saqmed miaCnda, axla ki, ruTs rom Sexedavda,SeuZleblad da warmoudgenlad eCveneboda. magram swored amTavSekavebaSi iyo misi siyvarulis didi zegavlenis Zala. swored amTavSekavebis wyalobiT moxda, rom qali erTxelac ar daufrTxia.gamoucdeli da mokrZalebuli ruTi vera grZnobda, ra saSiSmimarTulebas Rebulobda maTi urTierToba. angariSmiucemlad, Tavisdauneburad, Wabukisaken miuwevda qals guli, <strong>martin</strong>i ki grZnobda, rogormtkicdeboda maTi siaxlove, cdilobda gambedaoba gamoeCina, magram veraxerxebda.erTxel ki gabeda. saRamo xani iyo, roca movida da ruTifardebCamoSvebul oTaxSi daxvda, Tavis tkivili awamebda.— veraferma ver miSvela, — upasuxa man <strong>martin</strong>s, — Tavis tkivilisfxvnilebi ki eqimma holma amikrZala.— iqneb me mogarCinoT uwamlod, — uTxra <strong>martin</strong>ma, — ra Tqma unda,ver daviJineb, magram vcdi mainc. ubralo masaJia. iaponelebma maswavles.masaJi xom magaTi mogonilia. mere havanaSiac vnaxe, rogor akeTebenmasaJs, Tumca cota ufro sxvanairad. `lomi-lomis~ eZaxian. zogjerwamali ver moarCens kacs da es ki Svelis.Seexo Tu ara xelebiT Sublze, qalma amoixvneSa.— ra kargia.101


naxevari saaTis Semdeg kidev gaiRo xma:— ar daiRaleT?savsebiT zedmeti iyo es SekiTxva, winaswarve icoda, ra pasuxsmiiRebda. damamSvideblad imoqmeda <strong>martin</strong>is sasiamovno Zalam da buranSiwavida. Wabukis TiTebidan sicocxlis energia gadmodioda, tkivilsdevnida, yovel SemTxvevaSi, ase eCveneboda qals, — bolos sulacdauamda da CaeZina, <strong>martin</strong>i fexakrefiT gamovida.saRamoze qalma telefoniT daureka da madloba uTxra.— vaxSmobamde meZina, — uTxra man, — sul momarCineT, mister iden,aRar vici, rogor giTxraT madloba.didi bednierebisagan <strong>martin</strong>i airia, ena daeba, raRacas eubneboda daTan Tvalwin brouningi da elizabet bareti edga. rac erTxel momxdara,kidev SeiZleba ganmeordes, <strong>martin</strong> idensac SeuZlia gaakeTos es,gaakeTebs kidec ager ruT morzisaTvis. Tavis oTaxSi rom Sebrunda,spenseris `sociologias~ daswvda xelad, romelic sawolze idogadaSlili. magram wakiTxva ver moaxerxa. siyvaruli stanjavda, missurvilebsa da nebisyofas ganagebda, ase rom, Zveli gadawyvetilebismiuxedavad, igi uceb, Tavisda uneburad, melniT gasvril pataramagidasTan aRmoCnda. soneti, romelic im Rames SeTxza, iyo pirveli imsamijnuro sonetebis ormocdaaTian ciklidan, rac or TveSi daiwera.werda da TavSi `portugaliuri sonetebi~ utrialebda. ganwyobilebaswored didi Semoqmedebisa hqonda — TviTonve iyo siyvaruliT gznebulida gaTanguli.mTeli Tavisufali dro, roca igi ruTTan ar iyo, miuZRvna am`samijnuro ciklsa~ da wignis kiTxvas. Sinac kiTxulobda dabiblioTekaSiac, sadac ufro dakvirvebiT gaecno imdroindelJurnalebis Sinaarss da saerTod saredaqcio politikas. ruTTan rocaiyo, xan imediT evseboda guli, xan gaurkvevlobis burusSi iZireboda daerTica da meore gancdac erTnairad mtanjveli gamodga. mas Semdeg, rac<strong>martin</strong>ma Tavis tkivilisagan gankurna ruTi, erTi kvira iqneboda gasuli,roca normanma survili gamoTqva — mTvarian Rames tbaze gavideTsaseirnodo. arTurma da olnim moiwones normanis winadadeba. <strong>martin</strong>ismets aravis SeeZlo afriani navis marTva, ase rom, kapitnoba masSesTavazes. ruTi gverdSi moujda, kiCoze, sxvebi ki SuaSi Camosxdnenarxeinad da xelad dava gaaCaRes universitetis saqmeze.jer mTvare ar amosuliyo, ruTi uxmod ijda, SehyurebdavarskvlavebiT moWedil cas da erTbaSad martoobis grZnobam moicva.<strong>martin</strong>s gadaxeda. qarma odnav wamoaferda navi, <strong>martin</strong>i cali xeliTrumpels gadaswvda, meoreTi — grots, scada sanapiro xazisaTvisaeridebina navi. ruTis mzeras vera grZnobda, qali ki ar aSorebdaTvals, Sehyurebda da gakvirvebiT fiqrobda, ra axirebuli Jini sWirs amkacs, ase Zliersa da niWiers, mTeli dro flangos uRimRamo leqsebisada moTxrobebis weraze, rasac gamarjveba ar uweria, winaswarveganwiruliao.TvalebiT ealerseboda qali Wabukis Ronier kisers, romelic RamisburusSi bundovnad moCanda, koxtad gamoyvanil Tavs... da kvlav nacnobisurvili aReZra — xeli moexvia am kiserze. winaT xom raRacnairadezizReboda Wabukis Zala, axla ki TiTqos izidavda. martoobis gancdakidev ufro gauZlierda da moTenTiloba igrZno. wamoferdebuli navisrwevam gaaRiziana, gaaxsenda, rogor dauama amas winaT <strong>martin</strong>ma Tavistkivili, ra damamSvidebeli Zala hqonda Wabuks. axla gverdSi ejda102


<strong>martin</strong>i, iqve, sul axlos, da ramdens dairweoda gadmoferdebuli navi,TiTqos sul Wabukisken acurebda qals. mounda, mkerdze miyrdnoboda, misZalas mindoboda — es iyo bundovani gaurkveveli survili, magram rocagaerkva da mixvda, rac iyo, mainc mieyrdno Wabuks. an iqneb navis rwevammiaxala? TviTonac ar icoda eg. verc Semdeg mixvda. is igrZno mxolod,rom Wabuks miyrdnoboda da saamurad damamSvidebeli iyo es siaxlove.albaT marTlac navis brali iyo, magram ruTi arc ki cdila, isevgaweuliyo. odnav mieyrdno Wabukis mxars, magram aRar moSorebia, isevedarCa maSinac ki, roca Wabukma mxari Seabruna, raTa ufro marjvedmiyrdnoboda qali.sigiJe iyo es, magram ruTs aRarc ki surda Tavis saqcielsCafiqreboda. ruTi aRar iyo igi, qalad qceuliyo da amitom dasayrdenZalas saWiroebda. marTalia, odnav mieyrdno, magram egec sakmarisiaRmoCnda. axla ukve aRar grZnobda moTenTilobas. <strong>martin</strong>i xmas ariRebda, eSinoda, netareba ar gaqreso. misi TavdaWerilobis wyalobiTnetareba kvlav grZeldeboda. magram Tavbru esxmoda, tvini ereoda. veRargaego, ra xdeboda. sizmars ufro hgavda, sinamdvile ar SeiZlebodayofiliyo. Zlivs moeria giJur survils, rumpelisa da grotisTvis xelieSva da qali mkerdSi Caekra. alRom ukarnaxa, amiT yvelafers gaafuWebdada gulSi uxaroda kidec, rom xelebi Tavisufali ara hqonda da amiTcTunebas gadarCa. oRond gangeb Seanela svla, sindisis uqenjneladmouSva afra, raTa nela evloT sanapiros gaswvriv; icoda, rom gezs TuSecvlida, masac adgili unda Seecvala, da netareba dairRveoda. marjvedakeTebda amas, mokamaTeebs arc ki SeumCneviaT, Tavis mZime xelobaslocavda, rom axla zRva, navi da qari daamorCilebina da SeaZlebina amdidebul Rames ruTTan mxarmiyrdnobils ufro didxans ecura.roca mTvaris pirveli sxivi afras miswvda da navi margalitiselvarebiT gaanaTa, ruTma gverdze gaiwia. igrZno, rom <strong>martin</strong>ic asemoiqca. orives erTdroulad gauCnda survili, sxvebs ar SeemCniaT maTisiaxlove, es maT saerTo saidumlod rCeboda. saxeanTebuli ruTi calkeijda, axlaRa mixvda Tavis saqciels. iseTi raRac Caidina, risi gamxelaarc ZmebisTvis undoda da arc olnisTvis! rogor moxda es? Tavis dReSiaseTi araferi mosvlia, miuxedavad imisa, rom sxva drosac useirniaWabukTan erTad, mTvarian RameSi. erTxelac ar mosvlia aseTi survili.rcxvenoda, gaognebuli iyo amis gamo, rom qaluri instinqtebi gaeRviZa.SeparviT gadaxeda <strong>martin</strong>s, romelic navs axla mimarTulebas ucvlida;mzad iyo SeeZulebina vaJi, romelmac aseTi usircxvilo da utifarisaqme Caadenina. swored man — amden mamakacTagan man erTma! deda albaTmarTali iyo, Zalian xSirad xvdebian erTmaneTs! gadawyvita, metad aRarmosvloda aseTi ram. ase xSirad aRarc Sexvdeboda momavalSi. suleluriazri mouvida: calke rom Sevxvdebi <strong>martin</strong>s, movatyueb, TiTqossasxvaTaSorisod vetyvi, rom mTvaris amosvlis win guli cudadgamixdao. magram maSinve gaaxsenda, rogor SeTanxmebuliviT gaSordnenerTmaneTs swored mTvaris amosvlis win — <strong>martin</strong>i xelad mixvdeboda,rom es sicrue iyo.momdevno dReebSi ruTi TiTqos sakuTar Tavs aRar ekuTvnoda,ucnauri raRac mouvida, aRar undoda Tavis saqciels Cafiqreboda,momavali gaeTvaliswinebina, Cakvirveboda, Tu saiT eSveboda, ra moeloda!esmoda, rogor rekda da mouxmobda axalgaRviZebuli idumaliinstinqtebi, rac xan xiblavda, xanac afrTxobda; aRar icoda, ra efiqra,gaognebuliyo. magram erTi mtkice gadawyvetileba miiRo da aman rwmenac103


ganumtkica: <strong>martin</strong>s siyvarulze laparakis nebas ar miscemda da, amdenad,saSiSi aRaraferi moxdeboda. ramdenime dRis Semdeg ki Wabuki gemsgahyveboda. Tundac gabedos da uTxras rame, mainc araferia. ramniSvneloba aqvs, ruTs xom ar uyvars! marTalia, naxevari saaTiT gulsatkens Wabuks, TviTonac aireva ociode wuTiT, radgan, bolos da bolos,es iqneba pirveli gamJRavneba siyvarulisa. amis gafiqrebazec ki ruTssaamo Jruantelma dauara. maS, daqalebula ukve — mamakacs Sehyvarebia,ager xelsa sTxoven! Zalian macTunebeli gamodga es misi qaluriinstinqtebisaTvis. mTeli arsebiT TrToda, ise ar Sordeboda es fiqri,ise utrialebda TavSi, rogorc farvana, dastrialebs xolme sanTels.isic ki warmoidgina, rogor mivida <strong>martin</strong>i da rogora sTxova, coladgamomyevio, Tavad SeTxza <strong>martin</strong>is sityvebi, TviTon ki daJinebiTimeorebda uars, oRond rbilad, alersianad, <strong>martin</strong>is WeSmaritkeTilSobilebasa da vaJkacobas iyo dandobili. pirvel yovlisa,<strong>martin</strong>ma papiross unda gaanebos Tavi. es aucilebeli pirobaa. ara,sulac ar miscems siyvarulze laparakis uflebas. aki dedasac aRuTqvada Zalac Seswevs amisa. erTianad wamoWarxlebulma da saxeanTebulma,sinanuliT moiSora Seuferebeli fiqrebi. unda daicados, manam Sesaferidro dadgebodes da ufro Rirseuli kaci gamoCndebodes.Tavi ocdameerTedadga mSvenieri dReebi — Tbili, myudro, wynari, namdvilikaliforniuli Semodgoma, roca mze nislSi gaexveva xolme da sustiniavi mTvlemare haersac ki veRar arxevs. wiTlad daferili sifrifananisli, romelic orTqls ki ara hgavs, nairferadi Zafebis qsovils ufromiamsgavseb, gorakebis RrublebSi mimalula. san-francisko kvamlislaqasaviT gadaWimula. xmeleTSi SeWrili yure gamdnari liTonismqrqali elvarebiT moCans, afriani navebi zogi umoZraod gawolila,zogs Zlivs SesamCnevad miacurebs zanti dineba. Sors, vercxlisfernislSi gaxveuli tamalpaisi wamoWimula, oqros WiSkris fonze kidevufro bumberazi Cans, xolo TviT WiSkari Camavali mzis sxivebs marTlacoqrosfrad auelvarebia. imis miRma — wynari okeanis veeba, mqrqalisivrce. cis SesarTavTan Rrublis mTebi mouxvavebia da xmeleTsumiznebs, es aris moaxlovebuli zamTris pirveli qariSxlovani sunTqva.marTlac damdgara zafxulis yavli, magram fexs iTrevs, ixtibars aritexs, daZvreba mTebSi CamomWknari, Ronemileuli. xevebi wiTladCaumuqebia, wamousxams nislis gacrecili sudara da, imiT kmayofili,rom Tavis gemoze moWama es wuTisofeli, suls Rafavs.amoCemebul gorakis ferdobze <strong>martin</strong>i da ruTi Camomsxdariyvnen dawignebs Cahyurebdnen, <strong>martin</strong>i xmamaRla kiTxulobda samijnuro sonetebs,dawerils qalis mier, romelsac ise uyvarda brouningi, rom bevrimamakaci ver eRirseba aseT Seyvarebas.magram xalisianad ver aewyo kiTxva. metismetad Zlieri gamodga jadobunebis warmavali mSvenierebisa. sikvdilic iseve Svenoda bunebas,rogorc sicocxle, iseTive lamazi iyo. warsuli avxorcobis gamoodnavadac sindisis qenjnas ar ganicdida, haeric ki, irgvliv, tkbilimogonebebis moTenTilobiT damZimebuliyo. es moduneba da moTenTilobagadasdeboda ruTsa da <strong>martin</strong>sac, maTi nebisyofa Seesustebina, azrebsada gadawyvetilebis simtkiceze dune ocnebis vardisferi nisliSemoexvia. <strong>martin</strong>i minebda aseT ganwyobilebas, drodadro TiTqos Tbili104


talRa gadaevleboda sasiamovnod. Tavi sul axlos mietana ruTis TavTanda roca niavi qalis kululebs Searxevda da Wabukis saxes Seaxebda,striqonebi wignSi curvas iwyebda xolme.— darwmunebuli var, erTi sityvac ar gagigiaT wakiTxulidan, —uTxra ruTma, roca <strong>martin</strong>s striqonebi aeria.<strong>martin</strong>ma anTebuli TvalebiT Sexeda da lamis gaamJRavna sakuTarigancdebi, magram maleve moego gons.— mgoni, arc Tqven mogismeniaT. aba, raze iyo bolo soneti?— ar vici, — gamotyda ruTi da gaecina, — damaviwyda. nuRarvkiTxulobT. aseTi mSvenieri dRea.— morCa, karga xans veRar gamoviseirnebT am mTebSi, — seriozuladganacxada <strong>martin</strong>ma, — zRvas gaxedeT, qariSxlis Rrublebi daZrula.wigni xelidan daucurda da miwaze davarda; isxdnen, xmas ar iRebdnen,zantad gahyurebdnen mTvlemare yures, magram verafers xedavdnen. ruTma<strong>martin</strong>is kisers gaxeda cerad. Tavad ar ganZreula, raRac gareganmaZalam, mizidulobis Zalaze ufro Zlierma, mtkicem da gardauvalmaubiZga. erTi gojiRa iyo sakmarisi, rom <strong>martin</strong>s Sexeboda da es misdauneburad moxda. ise nazad Seexo misi mxari <strong>martin</strong>isas, rogorc pepelaSeexeba xolme yvavils. aseTive nazi iyo pasuxic. qalma xeladve igrZnoisic, Tu rogor nazad moawva mas <strong>martin</strong>is mxari da isic, Tu rogordauara Wabuks tanSi Jruantelma. wesiT, axla ruTi ukanve undadaxeuliyo. magram misi mTeli moqmedeba avtomaturi gaxda, Tavs veRarimorCilebda. ise iyo Smagi siamiT aRtyinebuli, rom amaze aRarcfiqrobda.Wabukis xeli mZimed Cacurda da welze Semoexvia qals. ruTi tanjvissiamiT grZnobda Wabukis xelis nel moZraobas, grZnobda da eloda.eloda, magram TviTonac ar icoda, ras; sunTqva gauxSirda, tuCebigauSra da aewva. guli Zalumad auZgerda, sisxlSi molodinis TrTolvamdauara. welze moxveuli mklavi zeviT wamovida da meti simtkice mieca,ufro axlos miizida qali, frTxilad da alersianad. meti lodini ukveaRar SeeZlo qals. erTi amoikvnesa Ronemixdilma da angariSmiucemlad,Tavisda uneburad, Wabukisaken gaiwia, mkerdze miasvena Tavi. biWis Taviufro swrafad daiZra da roca moaxloebuli tuCebi igrZno qalma,Tavisi bage Seageba.albaT es aris siyvaruli, gaifiqra qalma, roca erTi wamiT gonidaubrunda. Tu siyvaruli ar iyo es, didi sircxvili mosvlia. ara,namdvilad siyvaruli iyo. ruTs uyvarda es Wabuki, romelsac axlaxelebi moexvia misTvis da tuCebiT tuCebze dakvdomoda. kidev ufromagrad miekra Wabuks, mTeli taniT Caexuta. wamic da TiTqos naxevraddausxlta, zeaiwia da orive xeli mziT garujul kiserze SemoaWdo<strong>martin</strong> idens. iseTi mwveli iyo nanatri siyvarulis es uecari gancda,rom qals susti kvnesa aRmoxda, xelebi moudunda da TiTqmisgondakarguli miendo Wabukis mklavebs.erTi sityvac ki ar Tqmula. didxans ar Tqmula sityva. orjer daixaraWabuki qalis sakocnelad orjerve ruTis tuCebi morcxvad Seegeba mistuCebs, netarebiT moTenTili sxeuli sul ufro da ufro ekvroda, isetkbilad Caexuta, rom axla moSoreba eZneleboda. Wabuki ijda, qalixelSi eWira da dabinduli TvalebiT, zRvis yures iqiT, veeberTelasivrceze gadaWimul qalaqs miStereboda. amjerad araviTari xilva argamocxadebia. xedavda mxolod ferebs, mzis naTel sxivebs, am dResaviTmcxunvares da misi siyvarulis darad mxurvales. isev daixara qalisken.105


— rodis Segiyvardi? — amoiCurCula qalma.— pirveli dRidanve, rogorc ki daginaxe, rogorc ki Tvali Segavle.maSinve davkarge Wkua da mas Semdeg sul vgiJdebi da vSmagdebi. axlac,ager, saSinlad gaSmagebuli var, Cemo sayvarelo. sixaruliT Wkuadamikargavs, mTvareulsa vgavar.ruTma amoioxra da karga xnis Semdeg Tqva:— mixaria, rom qali var, <strong>martin</strong>... Cemo Zvirfaso.<strong>martin</strong>ma isev magrad miixuta da hkiTxa:— Sen?.. Sen rodisRa mixvdi pirvelad?— Tavidanve. TiTqmis pirveli dRidanve.— brma vyofilvar RamurasaviT! — SesZaxa <strong>martin</strong>ma, mis xmaSi wyenagaisma, — verc ki warmovidgendi. axlaRa mivxvdi... roca gakoce.— ara, magas ar geubnebi, — odnav gverdze gaiwia da Wabuks Sexeda,— Sen rom giyvardi, amas mivxvdi pirvel dResve.— uceb vigrZeni, erTbaSad, — Zalian nela laparakobda qali,TvalebSi siTbo CaeRvara. TrTolam aitana, Rawvebi Seufaklda da aRarcgadauvlia siwiTles, — sulac ar migrZvnia, manam... manam mklavebi armomxvie. aqamde verc ki warmovidgendi, Seni coli Tu gavxdebodi, <strong>martin</strong>.rogor Semayvare Tavi?— ar vici. — gaecina Wabuks, — albaT Cemi siyvarulis gavleniT.qvasac ki moalbobda Cemi siyvaruli. miT umetes SenisTana qalis guls.— sul sxvanairi megona siyvaruli, — Cailaparaka qalma.— mainc rogori?— sul sxvanairi, — ruTim TvalebSi Caxeda <strong>martin</strong>s, magram xeladvedaxara Tavi, — verc ki warmomedgina, rogori unda yofiliyo.Wabukma isev daapira moxveoda qals, Tumca odnavRa Searxia welzeSemodebuli xeli, SeSinda, metismeti ar momivideso. magram igrZno,rogor minebda qali, rogor miekra TviTonve, da maTi tuCebi kvlavmieweba erTmaneTs.— neta Cvenebi ras ityvian? — erTbaSad Secba ruTi.— me TviTon vetyvi, — mamacurad SesTavaza <strong>martin</strong>ma, — ara mgonia,dedaSens vuyvarde, magram rogorme movigeb mis guls. Seni gulismomnadirebels raRa damidgeba. magram Tu ver movaxerxe...— maSin?— mainc veraferi dagvaSorebs. Tumca ara mgonia, dedaSenma uariTqvas Cvens daqorwinebaze. ise uyvarxar!..undoda daemSvidebina, dedebs ase advilad ar uskdebaT gulio, magramsul sxva rame Tqva:— siyvaruli yvelaze didebuli ram aris cxovrebaSi.— Sen zogjer maSineb xolme, <strong>martin</strong>. axlac meSinia, roca Senzedavfiqrdebi, roca warmovidgen, vin iyavi. kargad unda momeqce, undamomefero. me xom sul bavSvi var, bolos da bolos. Cems dReSi aravinmyvarebia.— arc me. Cven oriveni bavSvebi varT. bedma gagviRima — pirvelisiyvaruliT Segviyvarda erTmaneTi.— daujerebelia! — SesZaxa qalma da xelidan dausxlta, —daujerebelia. Sen xom mezRvauri iyavi. mezRvaurebs ki... mezRvaurebs…xma gauwyda.— yvela navsadgurSi TiTo coli hyavT, ara? es gindoda geTqva?— ho, — Cumad Cailaparaka qalma.106


— eg xom siyvaruli ar aris, — guldamSvidebiT miugo Wabukma, —ramdeni navsadguri momivlia, magram erTxelac ar migrZvnia siyvaruli,manam Sen ar Segxvdi. Sengan rom gamovedi im pirveli Sexvedris Semdeg,cotas gawyda, ar damiWires.— dagiWires!— ho. mTvrali vegone policiels. marTlac mTvrali viyavi... SenisiyvaruliT.— Cems kiTxvaze mainc ar mipasuxe: Sena Tqvi, oriveni bavSvebi varTo,me giTxari — daujerebelia-meTqi!— aki giTxari, Sen meti aravin myvarebia-meTqi. Sena xar Cemi pirveli,namdvilad pirveli siyvaruli.— magram mezRvauri rom iyavi! — ara tydeboda qali.— sul erTia, amas xeli ar SeuSlia, rom pirveli Sen Semyvarebodi.— sxvebic xom iyvnen... sxva qalebic!.. oh!da <strong>martin</strong>is gasakvirad, qals uceb cremli waskda. dasamSvidebladbevri kocna da alersi gaxda saWiro. <strong>martin</strong>s kiplingis erTi striqonimoagonda: `polkovnikis coli da judi o’greidi TiTqos debiyofiliyvnen, ise hgavdnen yvelaferSi erTmaneTs~! namdvilad aseao,gadawyvita, Tumca romanebSi sul sxvagvarad iyo saqme. am romanebismixedviT, <strong>martin</strong>s iseTi azri hqonda Camoyalibebuli, TiTqos maRalklasebSi qalis gulis mosapoveblad mxolod oficialuri xelis Txovnayofiliyos miRebuli. dabal wreebSi, saidanac TviTon iyo gamosuli,qaliSvilebsa da Wabukebs Soris siyvarulis gamovlineba sul ubralodxdeboda — xelis moxveviTa da kocniT. maRal wreebSi ki aseTi ramwarmoudgeneli Canda. magram gamoirkva, rom romanebi tyuodnen. es agerdamtkcda, axla. usityvo moxvevna da alersi Turme maRali wridangamosul qaliSvilebzedac ise moqmedeben, rogorc muSa gogonebze. erTisisxli da xorci yofilan oriveni, `TiTqos debi yofiliyvnen~erTmaneTisa. isedac mividoda am daskvnamde, Tavisi spenseri romgaxseneboda. xeli moexvia ruTisTvis, efereboda da siamovnebda, rom`polkovnikis coli da judi o’greidi, TiTqos debi yofiliyvnen, isehgavdnen yvelaferSi erTmaneTs~. aseTma fiqrma kidev ufro daaaxlovaruTi, ufro misawvdomi gaxda. es sanatreli sxeuli sxvebisas hgvanebia.maT qorwinebas aRaraferi SeuSlis xels. klasobrivi gansxvavebaerTaderTi gansxvaveba yofila maT Soris, da egec garegnuli niSnebiTgamovlenili. amasac moevleba. aki waikiTxa erTi monis ambavi, romelicise amaRlda, rom keTilSobili romaelis mewamuli toga moisxa. maS,<strong>martin</strong>sac SeuZlia ruTamde amaRldes. Tavisi sispetakis, siwmindis,kulturisa da sulieri momxiblaobis miuxedavad, isic Cveulebriviadamiani yofila, lizi qonolis, lizi qonolebis msgavsi qali. masacSeZlebia siyvaruli da siZulvili, iqneb isterikac mosdis, iqnebeWvianobac icodes, aki ieWviana, roca gulamoskvnili tiroda <strong>martin</strong>ismklavebSi moqceuli.— jer erTi, Senze ufrosic var, — warmoTqva qalma uecrad daWabuks Sexeda, — oTxi wliT ufrosi.— mainc bavSvi xar! cxovrebiseuli gamocdilebiT me var Senzeufrosi, mTeli ormoci wliT, — upasuxa <strong>martin</strong>ma.sinamdvileSi oriveni bavSvebi iyvnen am saqmeSi, bavSvebiviT uSualodda gulubryvilod gamoxatavdnen TavianT sasiyvarulo gancdebs,miuxedavad imisa, rom qals universiteti daemTavrebina, xolo Wabuks,107


mware cxovrebiseuli gamocdilebis garda, Tavi filosofiurimoZRvrebiT hqonda gamotenili.isxdnen Camavali mzis sxivebiT gasxivosnebuli da namdviliSeyvarebulebiviT titinebdnen, ukvirdaT da Sehxarodnen siyvarulissaswaulebriv Zalas, bedisweras, ramac isini ase ucnaurad Sehyara, damtkiced swamdaT, rom ase jer aravis ar hyvarebia erTmaneTi. igonebdnenda igonebdnen pirvel Sexvedras, amaod cdilobdnen, zedmiwevniTsisworiT aRedginaT pirveli STabeWdilebani, rac maT erTmaneTzeSeeqmnaT.dasavleTiT mojarulma Rrublebma Camavali mze STanTqes, horizontisrkali gavardisfrda, vardisferSi gaexvia yvelaferi da ruTmawamoimRera: `mSvidobiT, tkbilo dReo~. nazad mReroda, Wabukis mkerdsmisvenebuli, xelebi erTmaneTisaTvis gadaeWdoT da erTmaneTis guliepyraT xelSi.Tavi ocdameorededis alRo arc ki dasWirdeboda misis morzs, rom ruTis saxezemTeli Tavsgadaxdenili ambavi amoekiTxa. Sefaklebuli RawvebiTavisTavad metyvelebdnen yvelaferze, magram gacilebiT ufrogamometyveli iyo ruTis didi, anTebuli Tvalebi, romlebic Seumcdaradgamoxatavdnen Sinagan sixarulsa da zeimis didebas.— ra mogivida? — dedam daacada, manam ruTi dasaZineblad dawveboda.— Senc mixvdi? — ruTs tuCebi auTrTolda.pasuxis nacvlad dedam mklavi moxvia da xeli alersiT gadausvaTmaze.— sityvac ar uTqvams! — wamoiZaxa ruTma, — sulac ar vfiqrobdi, esTu moxdeboda, da arc mivcemdi amaze laparakis uflebas... magram arcuTqvams rame.— Tuki araferi uTqvams, arc araferi moxdeboda.— ara, TavisTavad moxda.— neta ras titineb, Svilo, gamagebine, Tu RmerTi gwams, — misismorzi gaognda, — veRaraferi gamigia. ra moxda mainc?ruTma gakvirvebiT Sexeda dedas.— me megona, marTla mixvdi. Cven daviniSneT erTmaneTze. me da <strong>martin</strong>i.misis morzs gaecina. — am sicilSi gaRizianeba da wyena gamokrToda.— ara, TqmiT ki araferi uTqvams, — ganumarta ruTma, — ise vuyvardi,meti araferi. CemTvisac aseve moulodneli iyo. erTi sityvac ki ardascdenia, ubralod xeli momxvia. da... da TiTqos raRac momivida. meremakoca. mec vakoce. veRar Sevikave Tavi. usaTuod unda mekocna. da maSinmivxvdi, rom mec miyvarda.gaCumda, dedis gulmowyale kocnis molodinSi gainaba, magram misismorzi pirquSad dumda.— mec vgrZnob, rom saSineleba moxda, — xma Cauwyda ruTs, — arvici, rogor unda mapatio. magram sxvanairad ar SemeZlo. im wuTamdeverc ki warmovidgendi, Tu miyvarda. oRond mamas Sen uTxari Cemmagivrad.— iqneb sulac ar gavagebinoT mamas, ha? me TviTon vnaxav <strong>martin</strong>idens, movelaparakebi, avuxsni. darwmunebuli var, gamigebs da TavadCamogcildeba.108


— ah, ara, ras ambob! — SesZaxa ruTma da wamoxta, — sulac ar minda,rom Camomcildes. me miyvars igi... iseTi tkbili yofila siyvaruli.gavyvebi kidec colad... nebas Tu damrTav, raRa Tqma unda.— me da mamaSens sul sxva gegma gvaqvs, ruT, genacvale... ara, ara,magas ar geubnebi. gana gaZalebT, vinmes gahyve. Cveni gegma is aris, romSenive Sesafers gahyve, Seni wris kacs, patiosansa da keTilSobiladamians, visac Sen TviTon amoirCev da Seiyvareb.— me ukve miyvars <strong>martin</strong>i, — sawylad Seesityva ruTi.— Cven sulac ar gvinda, ZalaTi mogaxvioT vinme Tavs. magram CveniSvili xar da ra guli mogvcems, amisTana kacs migaTxovoT. risimqonebelia, sitlanqisa da gauTlelobis meti ra unda SemogTavazos Senisifaqizisa da keTilSobilebis sanacvlod. arafriT ar aris SeniSesaferi. rCenac ki ar SeuZlia Seni. marTalia, simdidreze ara vkargavTWkuas, magram raRac pirobebi xom unda Segiqmnas! rogor unda gavatanoTqali jibegaxvretil avantiurists, mezRvaurs, kovbois, kontrabandistsada RmerTma icis, kidev ra... yvelafer sikeTesTan erTad, Tavqariani Cans,upasuxismgeblo.ruTi xmas ar iRebda. yoveli sityva WeSmaritebad miaCnda.— jRabnaze flangavs amden dros, imisTana rames epotineba, risTvisacnaswavlsa da gansakuTrebuli niWis xalxsac ki ver miuRwevia. colisSerTvas roca apirebs kaci, cota xelic unda gaanZrios, moemzados.gamigonia! aki giTxari — vici, rom Senc meTanxmebi — yovladupasuxismgeblo kacia. anki ra gasakviria? yvela mezRvauri aseTia. arcmomWirneobasaa SeCveuli da arc moTminebas. Tavidanve SeeCviabedovlaTobas da axla raRas moiSlis. misi brali ar aris, marTalia,magram es sulac ar Svelis saqmes! imaze Tu ifiqre mainc, raTavaSvebuli cxovreba eqneboda aqamde? ha, amaze ifiqre, Svilo?gaTxoveba ras niSnavs, xom ici?ruTs erTbaSad SeaJrJola da dedas miekra.— mec vifiqre, — ruTi karga xans SeCerda, raTa saTqmeliCamoeyalibebina, — saSinelebaa. tvins mixvrets amaze fiqri. aki giTxari,saSineleba moxda-meTqi. magram sxvanairad ar SemiZlia! gana Sen SegeZlo,mamaCemi gadageyvarebina?! mec am dReSi var. raRaca gvaqvs albaT iseTi,mec, masac — mxolod dRes Cavxvdi amas — magram gvaqvs ki namdvilad,rac maiZulebs, Semiyvardes. Cems dReSi ver vifiqrebdi, TuSemiyvardeboda, magram xom xedav, Semiyvarda, — mis xmaSi kvlavsixarulis zeimi gaisma.didxans ilaparakes, magram unayofod, bolos isRa gadawyvites, kidevdaecadaT, araferi nabiji ar gadaedgaT.aseTive gadawyvetileba miiRes imave Rames misis morzma da mismaqmarma, roca coli iZulebuli gaxda gamotydomoda mister morzs, Cemmagegmebma araswori Sedegebi gamoiRoo.— sxvagvarad arc SeiZleboda momxdariyo, — Tqva mister morzma, —es mezRvauri faqtiurad erTaderTi mamakaci iyo, visac ruTidauaxlovda. adre iqneboda Tu gvian, xom unda gaRviZeboda qaloba?! daaha, gaeRviZa! xelSi es mezRvauri SerCa, sxva aravin iseTi, visiSeyvarebac SesaZlebeli yofiliyos. raRa gasakviria, rom Seuyvarda,yovel SemTxvevaSi, mas ase moeCvena, amas axla mniSvneloba aRar aqvs.misis morzma Tavisi gegma wamoayena, nel-nela emoqmedna ruTze,pirdapir ki ar daeSala. dro bevri gveqneba, radgan <strong>martin</strong>s axla imisiTavi ara aqvs, colis SerTvaze ifiqroso.109


— nu dauSli, Sexvdes, roca moisurvebs, — urCia mister morzma, —rac ufro axlos gaicnobs, miT ufro naklebad Seuyvardeba. oRondSedarebisa da amorCevis saSualeba mieci ruTs. ise qeni, rom saxlSisul axalgazrdebma itrialon, gogonebmac da biWebmac. yovelnairmaWabukebma: Wkvianebma da mcodneebma, visac ukve miuRwevia ramisaTvis, vincaxla iRvwis... yvela moiwvie, oRond Cvenive wris xalxi, jentlmenebi.maSin ruTs ufro gauadvildeba Sedareba, Tvali aexileba. bolos dabolos, ocdaerTi wlis lawirakia es Tqveni <strong>martin</strong>i, ruTic bavSvia jer.es bavSvuri siyvarulia da gaivlis.ase gadawyda. SinaobaSi cnobili gaxda, rom ruTi da <strong>martin</strong>idaniSnulebi iyvnen, magram saqveynod ar gauxmaurebiaT. es arc gaxdebasaWiroo, imedovnebdnen. TavisTavad igulisxmeboda, rom niSnoba didxansunda gagrZelebuliyo. <strong>martin</strong>isTvis aravis mouTxovnia, rame saqmesmohkide xeli, weras Tavi daanebeo. sulac ar ainteresebdaT misiwarmateba da waxaliseba. <strong>martin</strong>i ki uneburad TavisarakeTilismsurvelebs uwyobda xels — samsaxuris Sovna fiqradac armosvlia.— ar vici, rogor momiwoneb, — uTxra man ruTs ramdenime dRisSemdeg, — dis saxlSi cxovreba Zalian Zviri mijdeba, gadavwyvite calkevicxovro. patara oTaxi daviWire Crdilo ouklendSi, CemTvis viqnebi,myudrod... navTqurac viyide, me TviTon movimzadeb saWmels.ruTi sixaruliT gaibadra. gansakuTrebiT navTqura moewona.— mister batlermac xom ase daiwyo, — SesZaxa man.am Rirseuli vaJbatonis xsenebaze <strong>martin</strong>ma kopebi Sekra, da ganagrZo:— Cems xelnawerebs isev davakari markebi da redaqciebs davugzavne,dRes axal binaSi gadaval da xval ukve muSaobas daviwyeb.— samsaxurSi moewyve?! — SesZaxa ruTma da mTeli arsebiT gaixara,<strong>martin</strong>s miekra mkerdze, xeli CasWida, gauRima, — ratom ar miTxari? rasamsaxuria?<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia.— samsaxuri ar migulisxmia, weras ganvagrZob, — ruTi erTbaSadmoeSva da <strong>martin</strong>ma swrafad ganagrZo, — cudad ki nu gamigeb. fuWiimedebiT ar vityueb Tavs amjerad. wminda praqtikuli miznebimamoZravebs. gemze muSaoba imdens aRarafers momcems, darwmunebuli var,imaze met fulsac gavakeTeb, vidre ubralo ouklendeli samsaxuris kaciakeTebs. am dasvenebis dros bevri vifiqre da gegmebi davawyve. aqamde racvimuSave, rac davwere, dasabeWdad arc yofila gamiznuli. SenisiyvaruliT vwerdi, aTas rames vfiqrobdi, azrebs vayalibebdi,vkiTxulobdi kidec, magram es Cems fiqrebTan iyo dakavSirebuli.umTavresad Jurnalebs vkiTxulobdi. vfiqrobdi sakuTar Tavze,cxovrebaze, imaze, Tu me TviTon ra adgili miWiravs cxovrebaSi, rasSemiZlia mivaRwio iseTs, rom Seni Rirsi gavxde. wavikiTxe spenseris`stilis filosofia~ da bevri ram CemTvis saintereso gavige... weraSidamexmareba. mTelma am fiqrebma, kiTxvam, Senma siyvarulma, ai, ragadawyvetilebamde mimiyvana: profesionali Jurnalisti unda gavxde.Sedevrebze cota xans arc ki vifiqreb, ubralo rameebs mivyof xels —feletonebs, anegdotebs, patar-patara narkvevebs, iumoristul leqsebs daaTasnair sisuleles, razedac didi moTxovnilebaa axla. sxvadasxvagvarisagazeTo saagentoebi arsebobs — masalebs awvdian xolme sakviraodamatebebs, iumoristul furclebs... mec avdgebi da rac imaT sWirdeba,imas davwer, karga blomad fuls gavakeTeb. Jurnalistebi, vici, oTxas-110


xuTas dolars akeTeben TveSi. me magdens ar gamovudgebi, magram imasmainc movaxerxeb, rom vicxovro da namdvili saqmisTvisac davzogo dro,rasac sxva pirobebSi ver movaxerxeb. movdgebi mere da Tavisufal drosswavlas movaxmar. vikiTxav, Cems namdvil saqmes gavakeTeb. TandaTanobiTSedevrebis Seqmnasac vcdi. me TviTon mikvirs, am cota xanSi ras mivaRwie!pirvelad rom movkide kalams xeli, dasaweric araferi mqonda, gardaramdenime ubadruki Temisa, rac xeirianad arc mesmoda da vergameazrebina. araviTari koncefcia me ar gamaCnda, namdvilad. sityvebicara myofnida, rom azri Camomeyalibebina. yoveli Tavsgadaxdili epizodibundovan azrsmoklebul suraTad warmomidgeboda. magram codna romSememata, sityvebis maragi rom gamiCnda, im Cems suraTebs azric mieca dagamosaxulebac. swored maSin davwere kargi rameebi: `Tavgadasavali~,`sixaruli~, `qoTani~, `cxovrebis zedaSe~, `mxiaruli quCa~, `satrfialoleqsebi~, `zRvis simRera~. kidev davwer amisTanebs, ukeTesebsac. magramdroa saWiro. axla ukve caSi aRar davffrinav, miwaze midgas fexi. jerubralo samuSao, Tavis sarCeni fuli — mere ki namdvili Sedevrebi!amaSi rom dagarwmuno, wuxel, magaliTad, davjeqi da Tormeti saxumaromoTxroba davwere yovelkvireuli iumoristuli gazeTisaTvis. rocavwvebodi, uceb trioletis dawera mominda — saxumaro trioletisa —da erT saaTSi oTxi cali gamovacxve. TiToSi TiTo dolars maincmomcemen. oTx dolars ase saxeldaxelod, dawolis win, exumrebi! vici,rom amas TavisTavad araferi fasi ar eqneba — mosawyeni xom mainc ariqneba, raSic yovelTviurad samoci dolari unda miviRo, amas daumateuazro cifrebi da tabulebi, kaci SeiZleba mokvdes kidec. Tan am wvrilisaJurnalo saqmianobiT literaturasTanac ufro axlos viqnebi dasaSualeba momecema, ufro didi da kargi rame gavakeTo.— magram risi maqnisia es `didi~ raRaceebi, es Sedevrebi? mainc vergayidi!— rogor ver... — daiwyo <strong>martin</strong>ma, magram ruTma Seawyvetina.— rac axla Sen CamoTvale da karg nawarmoebebad migaCnia, aki vercerTi ver gaasaRe! daubeWdavi SedevrebiT Cveni daqorwineba armoxerxdeba.— Cven dabeWdili trioletebiT viqorwinoT, — ar gatyda <strong>martin</strong>i.alersianad moxvia ruTs xeli, magram aseTive alersiT aRar upasuxes, —aba, momismine, — naZaladevi mxiarulebiT Tqva man, — xelovneba ar arises, magram samagierod dolaria.is Sin momadgame Sin ar viyav,fulis sesxebaundoda Turme;is Sin momadga,me Sin ar viyav,da amis gamoveRar vistumre.am saxumaro leqsis laRi ritmi sulac ar egueboda Sewuxebulgamometyvelebas, rac <strong>martin</strong>s TandaTanobiT gamoexata saxeze. ruTs arcki gauRimia. seriozuli da Sewuxebuli TvalebiT Sehyurebda Wabuks:— iqneb marTlac mogcen dolari, — uTxra man, — magram es xomcirkis masxaras dolari iqneba. nuTu vera grZnob, <strong>martin</strong>, rom esdamamcirebelia?! veraferi sasiamovnoa, rom kacma, romelic me miyvars da111


pativsa vcem, ubadruki anegdotebi da Sairebi Txzas da ufro wesiersada Rirseul saqmes ar mohkidos xeli.— Sen ginda, rom es kaci... mister batlers hgavdes? — hkiTxa<strong>martin</strong>ma.— vici, rom mister batleri ar giyvars... — daiwyo ruTma.— mister batleri didebuli kacia, — Seawyvetina <strong>martin</strong>ma, — mTeliubedureba isaa, rom kuWi aqvs moSlili. Tanac, me Tu mkiTxav, didigansxvaveba ar unda iyos anegdotebisa Tu saxumaro leqsebis Txzvasa dasabeWdi manqanis Cxakuns an stenogramis weris, Tundac davTrebis qeqvasSoris. bolos da bolos, erTic da meorec sxva ramisTvis gvWirdeba. Senginda, rom davTrebis qeqviT daviwyo da veqili gavxde an saqmosani. me kimsurs, ubralo JurnalistobiT daviwyo da mwerlobas mivaRwio.magaSi gansxvavebaa, — jiutoba ruTi.— mainc ra?— Sen Sedevrebs — TviTon rom eZaxi Sedevrebs — kacma ar Sexeda.ramdeni ar scade — amas xom ver uaryof, — magram arc erTmaredaqtorma ar indoma.— droc momeci, Cemo Zvirfaso, — Seemudara <strong>martin</strong>i, — es wvrililiteraturuli saqmianoba droebiTi iqneba, seriozulad ki nu miiReb.ori weliwadi madrove. am or weliwadSi yvelafers mivaRwev.redaqtorebi aqeT damiwyeben xvewnas. vici, rasac vambob. sakuTari Tavisrwmena maqvs. Cemi Zalis fasi vici. vici, ras niSnavs namdvililiteratura. vici, ra uniWo sisuleleebiT anagvianeben literaturasmomravlebuli ubadruki mwerlukebi. danamdvilebiT mjera, rom oriwlis Tavze me gamarjvebis gzaze viqnebi damdgari. saqmosnobas romgamovudge, verasodes ver gavimarjveb. guli ar mimiwevs. mosawyensisuleled, ubadrukobad da gaiZverul vaWrukanobad meCveneba. yovelSemTxvevaSi, me ara var amisaTvis gaCenili. ubralo klerkobas vergavcdebi da rogorRa mivaRwioT bednierebas an Sen, an me klerkisubadruki jamagiriT? rac ki ram kargi aris qveyanaze, sul SenTvis mindada movipoveb kidec. Tavs ar davzogav da movipoveb. kargi mwerlisSemosavalze mister batleri verc ki iocnebebs. saqveynod gaxmaurebuliwigni ormocdaaT — asi aTas dolars aZlevs avtors. zogjer mets,zogjer iqneb cota naklebs, magram daaxloebiT asea.ruTi xmas ar iRebda. aSkara imedgacrueba etyoboda.— ras ityvi? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma.— me sul sxva gegmebi da imedebi mqonda. ase vfiqrobdi, da axlacvfiqrob, rom yvelafers ajobebs stenografia iswavlo — manqanazebeWdva ukve ici — da mamaCemis kantoraSi moewyve. Wkviani kaci xar daimedi maqvs veqilobas advilad Seiswavli.Tavi ocdamesamearc guli gasciebia <strong>martin</strong>s, arc Sexeduleba Secvlia ruTze imisgamo, rom qals misi mwerloba ara swamda da ara sjeroda. ardadegebisdReebSi bevrsa fiqrobda sakuTar Tavze, analizs ukeTebda Tavissaqciels da ufro kargadac Seiswavla Tavi. darwmunda, rom silamazeufro hyvarebia, vidre saxeli, da Tu mainc iRvwoda saxelis mosaxveWad,mxolod ruTis gulisTvis. undoda saqveynod cnobili gamxdariyo, raTaqals, romelic mas uyvarda, misiT eamayna, Rirseulad CaeTvala.112


ise mxurvaled uyvarda silamaze, rom misTvis samsaxuri TavisTavadsakmao gasamrjelo iyo. xolo silamazeze kidev ufro metad ruTiuyvarda. siyvaruli yvelaze mSvenier ramed miaCnda qveynad. sworedsiyvarulma gardaqmna igi, tlanqi mezRvauri moazrovned da mxatvradaqcia. amitomac sami umSvenieresi sagnisagan mecnierebasa da xelovnebazemaRla siyvaruls ayenebda. TviTonve amCnevda, rom ukve axlave ruTzekargad da saRad azrovnebda, mis Zmebsa da mamasac gauswro gonebriviganviTarebiT. universitetSi imdeni xnis swavlisa da xelovnebisbakalavrobis miuxedavad, misi inteleqti aSkarad Crdilavda ruTisas,erTi wlis TviTganviTarebam ise aRWurva xelovnebis, cxovrebis,samyaros idumalebaTa Secnobis codniT, ruTi amas verasodes vermiaRwevda da verc ki iocnebebda.amas yvelafers kargad grZnobda, magram arc mis siyvarulze, arcruTis siyvarulze odnavadac ar umoqmednia. siyvaruli imdenadkeTilSobili da mSvenieri iyo, TviTon ki ise erTguli siyvarulisa, romkritikuli damokidebulebiT ar SebRalavda. siyvaruls ra esaqmebodaruTis SexedulebebTan xelovnebasa qcevis wesebsa, safrangeTisrevoluciasa Tu sayovelTao arCevnebze?! es yvelaferi gonebis sferosganekuTvneba, siyvaruli ki gonebaze maRla dgas. siyvaruls verdaamcirebda <strong>martin</strong>i, imitom rom aRmerTebda mas. siyvaruli maRali mTismwvervalze binadrobda da zemodan gadmohyurebda gonebis mdelos. igiarsebobis suli da guli iyo, sicocxlis uzenaesi arsi da adamianebsiSviaTad ewveoda xolme. mecnieruli filosofiis wyalobiT <strong>martin</strong>masiyvarulis biologiuri niSnebi gaxsna da Seicno; da roca ufro RrmadCaswvda sagnis arss, mixvda, rom adamianis organizmi swored siyvarulSiaxorcielebs Tavis umaRles daniSnulebas, amitom siyvaruls kbilisgasinjva da kirkiti ara sWirdeba, igi miRebuli unda iqnas, rogorcsicocxlis umaRlesi jildo. Seyvarebuli mas warmoedgina yvelazeufro kurTxeul qmnilebad yvela qmnilebaTa Soris, siamovnebasa hgvridaam gamoTqmis gaxseneba: `da xeladqmnili mijnuri~, romelic yovelgvarmiwierze maRla aWrila, simdidres, codnas, qveynis azrs, xalxis xotbaszemodan gadmohyurebs, TviT sicocxleze ufro amaRlebula `dakocnisaTvis swiravs sicocxles~.winaTac bevrjer mosvlia amisTana azri TavSi, zogs ki axlaRadaukvirda. igi ganuwyvetliv muSaobda, sparteliviT cxovrobda da rocaruTi hyavda mosanaxulebeli, mxolod maSin Tu Sewyvetda muSaobas.Tavis diasaxliss — portugaliel maria silvas — im patara oTaxisqirad or dolar-naxevars uxdida TveSi. anCxli dedakaci iyo mariasilva, qvrivi, dRedaRam muSaobda, welebze fexs idgamda, raTamravalricxovani bavSvebi daepurebina, zogjer qancgawyvetili qaliTavis gaWirvebasa da mwuxarebas TiTo galon wyal-wyala, daZmarebulRvinoSi axrCobda, rasac TxuTmet centad yidulobda xolme kuTxissardafSi. pirvel xanebSi dasanaxavad ver itanda am qals <strong>martin</strong>i, misilaparaki yurSi ekaliviT esoboda, mere ki, roca naxa, ra mamacuradibrZoda igi arsebobisaTvis, TandaTanobiT pativiscemiT ganimsWvala. espatara saxli oTxTvala iyo da <strong>martin</strong>s erTi oTaxi hqondadaqiravebuli, meore — sastumro oTaxad hqondaT; iatakze gafenili noxixalisian elfers aZlevda oTaxs, xolo mravalricxovan SvilTagan erTerTigardacvlili, kuboSi Casvenebuli bavSvis fotosuraTi mwuxarebisganwyobilebasa qmnida. es oTaxi stumrebisaTvis iyo gankuTvnili.fardebi mudam CamoSvebuli hqondaT aqa da, gansakuTrebuli SemTxvevebis113


garda, diasaxlisis fexSiSvela STamomavlobas Sig Sesvla ekrZaleboda.qali samzareuloSi amzadebda saWmels da yvelani iqve Wamdnen xolme;samzareuloSive recxavda, auToebda da, kvira dRis garda, arcgamodioda iqidan. Semosavlis mTavari wyaro mrecxaoba iyo — mezoblebsurecxavda TeTreuls. sawoli oTaxi <strong>martin</strong>is oTaxiviT mocucqnuli iyoda aq eZinaT dedasa da mis Svid patara Svils. <strong>martin</strong>s sul is ukvirda,ver mimxvdariyo, rogor eteoda amdeni xalxi am soroSi; sifrifanakedeli ubralo faCunsac kargad atarebda da <strong>martin</strong>i yovel saRamosismenda wivils, kivils, butbutsa da Zilmoreuli balRebis CitebiviTJRurtuls. Semosavlis meore wyaro ori Zroxa iyo, romelTac mariadila-saRamos wvelida xolme. Zroxebi qalaqis ganapiras, uSen adgilebSiwiwknidnen balaxs, zogjer Sig qalaqSiac aZovebdnen, quCis gayolebaze,mwyemsad kiko, xan ki or-ori CamoZonZili balRi edga, da Zroxebs ki arSehyurebdnen, aqeT-iqiT icqirebodnen, policiels uTvalTvalebdnen.Tavis patara oTaxSi <strong>martin</strong>s eZina, mecadineobda, werda da saWmelsimzadebda. erTaderT fanjarasTan, romelic pawawina parmaRsgadahyurebda, samzareulo magida hqonda midgmuli. amas sawer magidadaciyenebda, biblioTekadac da zed sabeWdi manqanac edo. sawols, romelicukana kedelTan edga, mTeli sivrcis ori mesamedi eWira. magidas erTiulazaTo tansacmlis karada emijneboda; etyoboda, durgals Tavisdroze fulis aRebisaTvis meti ezruna, vidre karadis marjved Sekvraze.garedan miwebebuli sifrifana faneri yoveldRiurad Zvreboda daiSleboda. karada erT kuTxeSi idga, xolo mopirdapire kuTxeSi, magidismeore mxares, samzareulo hqonda <strong>martin</strong>s mowyobili: mSrali sanovagisyuTze zemodan navTqura daedo, Sig ki TefSebi da qvabebi Seelagebina;iqve kedelze Taro hqonda miWedebuli da zed sanovage ewyo, wylisvedro ki pirdapir iatakze idga. onkani oTaxSi ara hqonia, wyalisamzareulodan gamohqonda. saWmlis momzadebis dReebSi, roca oTaxicxeli orTqliT gaiJRinTeboda, karadas ufro blomad cvioda xolmeTxeli faneris naWrebi. sawolis Tavze velosipedi ekida. pirveladpirdapir iatakze egdo es velosipedi, magram marias balRebi miesien,WanWikebi daaZvres, kamera daCxvlites da <strong>martin</strong>i iZulebuli gaxdapawawina parmaRze gaetana, magram wvimaSi velosipedi sveldeboda da,bolos, isev oTaxSi Seitana. kedelze dahkida, momaRlod.kedlis karadaSi tansacmeli ekida <strong>martin</strong>s, aqve eyara wignebic, racmagidaze da magidis qveS ver dastia. kiTxvis dros, TandaTanobiT,SeniSvnebis amowerasac mieCvia, da imdeni Canaweri daugrovda, oTaxisgaswvriv kanafebi rom ar gaeWima da zed SeniSvnebi ar Camoekida, immocucqnul soroSi gasanZrevi adgilic ki ar iqneboda. mainc Wirdagavla. oTaxis kars ise ver gamoaRebda, winaswar kedlis karada rom armiexura, da piriqiT, oTaxis kari Tu iyo mixuruli, mxolod maSinSeeZlo karadis gamoReba. oTaxSi rom Sevidoda, sawolTan misvlamdeaTasjer unda miexv-moexvia, da sibneleSi xan ras ejaxeboda da xan ras.karadis kars Tu rogorme mSvidobianad gascildeboda, erTbaSadmarjvniv unda gadaxriliyo karga magrad, Torem `samzareulos~daejaxeboda, mere isev marcxniv unda gaexvia, raTa sawolis fexs arwamosdeboda. magram aqac, gamozomilad Tu ar gadauxvevda da zomazeodnav meti mouvidoda, magidis Zgides daejaxeboda. ase gamozomilimixra-moxriT erTgvar arxSi moxvdeboda, romlis erT napirs sawoliwarmoadgenda, meores ki — magida. amasTan, Tu erTaderTi skami TavisCveulebriv adgilze iqneboda, magidasTan, arxSi gavla yovlad114


SeuZlebeli iyo. roca ara sWirdeboda skami, sawolze Sedgamda xolme,Tumca zogjer mzareulobis drosac ijda skamze. manam wyaliaduRdeboda an xorci Seiwveboda, dros uqmad ara kargavda da erT-orparagrafs waikiTxavda. ise patara iyo samzareulo kuTxe, rom fexzeaudgomlad SeeZlo gadaswvdomoda yvelafers, rac ki dasWirdeboda.ufro moxerxebulic iyo ase jdomela mzareuloba; fexze romdadgeboda, TviTonve iCrdilavda sinaTles.noyieri kerZebis damzadebac icoda <strong>martin</strong>ma da Tan iafic ujdeboda;amasTan kuWi iseTi magari hqonda, rom yvelafers advilad inelebda.muxudos supi yoveldRiuri kerZi iyo, agreTve kartofili da lobio,msxvili, wiTeli lobio, rasac meqsikurad kmazavda. brinji, — iseCaSuSuli, rom verc erTi amerikeli diasaxlisi ver moaxerxebs aseCaSuSvas, — dReSi erTjer mainc gaCndeboda mis sufraze. nedl xilzeiafi Ciri jdeboda, da <strong>martin</strong>i mudam xarSavda, karaqis magivrad amasatanda purs. zogjer xorciTa da Zvlis supiTac daamSvenebda xolmesufras. yava, urZeod da unaRebod orjer hqonda dReSi, saRamoTi ki CaiTcvlida. yavasac da Caisac iSviaTi xelovnebiT amzadebda.iZulebuli iyo, momWirneoba gaewia. rac ki samrecxaoSi daagrova,TiTqmis sul daexarja ardadegebis dros, xolo msubuqi feletonebi iseSors hqonda dagzavnili, rom ramdenime kvira mainc dasWirdebodapasuxis mosvlas. erTTavad Sin iyo gamoketili, gandegiliviT, garda imdroisa, roca ruTs moinaxulebda an gertrudasTan Seivlida.TavauRebliv muSaobda, sami kacis saqmes akeTebda yoveldRiurad, xuTisaaTiRa eZina dRe-RameSi da rkinis agebuleba rom ar hqonoda, asegadabmulad cxrameti saaTis mZime muSaobas ver gauZlebda. wuTsac kiara kargavda. sarkeze ucxo sityvebi da gamoTqmebi hqonda mimagrebuli:Tmis davarcxnisa da wveris parsvis dros an roca perangs icvamda, caliTvaliT am sityvebSi iyureboda da izepirebda. aseTive Canawerebi hqondagakruli kedelze, navTquris ukan — amzadebda kerZs, an TefSebsrecxavda da Tan Canawerebs uyurebda. Zvel Canawerebs sistematuradcvlida axlebiT. Sexvdeboda Tu ara kiTxvis dros ucxo, gaugebarsityvebs, xeladve amoiwerda, xolo roca mTeli furceli gaivseboda,gadabeWdavda da sarkeze an kedelze Camohkidebda. jibiTac daatarebdaaseT furclebs: quCaSi an maRaziaSi rigSi dgomis dros amoiRebda daimeorebda.marto sityvebis amowerasac ar sjerdeboda. waikiTxavdasaxelmoxveWili avtoris nawarmoebs da akvirdeboda yvela elements,riTac am mwerals warmatebisTvis mieRwia — Txrobis maneras, stils,eqspozicias, Sedarebebs, calkeul gamoTqmebs, maxvilsityvaobas, —amoiwerda da mere swavlobda. gana brmad baZavda! ara, saerToprincipebsa da ganzogadebas eZebda. sxvadasxva mwerlis nawarmoebebidanamowerda xolme im literaturuli xerxebis sias, rac gansakuTrebiTmoewoneboda, erTmaneTs Seadarebda, aswon-daswonida, saerTo principebsgamoitanda da, saTanado codniT aRWurvili, amis mixedviT TavissakuTars SeimuSavebda, maT zomier da marjve gamoyenebas swavlobda.amgvarive meTodiT cocxali salaparako enidan ZarRvian gamoTqmebsSearCevda, iseT gamoTqmebs, romlebic cecxliviT mwveli iyo an saamuradelamuneboda smenas. yvelgan, yvelaferSi mTavarsa da ganzogadebulseZebda, siRrmeSi iqeqeboda, fesvebs usinjavda, es ki saSualebas aZlevda,damoukideblad Seeqmna msgavsi raime. silamazis garegani gamosaxulebisWvretiT ar kmayofildeboda; misi pawawina oTaxi laboratoriasaviT iyo,115


sadac samzareulos areul sunsa da maria silvas balRebis giJurRriancelSi, igi safuZvlian analizs ukeTebda silamazis mTavar arss,mis aRnagobasa da agebulebas swavlobda da ostatdeboda, raTa TviTonveSeeqmna aseTi silamaze.bunebiT iyo aseTi kaci — Segnebulad unda gaekeTebina yvelaferi.brmad, winaswarmoufiqreblad, imis gauTvaliswineblad, Tu ra undagamosvloda, SemTxvevasa da Tavisi niWis varskvlavs mindobiT verimuSavebda. SemTxveviTi warmatebani ar akmayofilebda. Tavidanve undascodnoda — rogor da ratom. Wkuadamjdari kaci iyo, da manammoTxrobis an leqsis weras daiwyebda, mTeli suraTi cocxladaesaxeboda gonebaSi, nawarmoebis mTavari mizandasaxulebaca da ismxatvruli xerxic, riTac unda ganexorcielebina. am Cveulebas TuuRalatebda, winaswarve ganwiruli iyo, marcxs igemebda. amasTan, imSemTxveviT azrsa da sityvebsac xalisiT gamoiyenebda, racmoulodnelad ewveoda mis gonebas da mere organulad erwymodanawarmoebs, lazaTsa da momxiblaobas matebda. qeds ixrida xolme aseTimovlenis winaSe, icoda, rom es zeSTagoneba iyo. ukvirdeboda silamazes,analizs ukeTebda, cdilobda misi kanonzomiereba daenaxa, magram imasacmSvenivrad grZnobda, rom silamazes Tavis arsSi hqonda raRac iseTiidumaleba, rasac verasodes ver Caswvdeboda, saerTod arc erTi Zexorcieliar Caswvdomoda mas. spenserisagan icoda, rom risimeamomwuravad da absoluturi srulyofilebiT Seswavla adamianis ZalasaRemateboda, xolo mSvenierebis idumalebis amocnoba iseTivemiuwvdomeli iyo, rogorc TviT sicocxlis idumalebisa — ufroZnelic; sicocxle da mSveniereba sxvadasxva Zafebisagan naqsovi erTiqsovilia, adamiani ki mxolodRa nawilia misi — mzis sxivebis,varskvlavebis mtvrisa da saocrebebis gamoucnob, miuwvdomel qsovilisa.am azrebis gavleniT dawera man statia — `varskvlavis mtveri~,romliTac Tavs esxmoda ara kritikis mTavar sakiTxebs, aramed mTavarkritikosebs. es iyo brwyinvale, Rrma filosofiuri azrebiTgamsWvaluli, laRi iumoriT damSvenebuli nawarmoebi. egec dauwunes,yvelgan, yvela redaqciaSi, saca ki gagzavna. magram <strong>martin</strong>ma, moiSora Tuara Tavidan Tema, jiutad ganagrZo saqme. Cveulebad gadaeqca — jerkargad moamwifebda, gamoaSuSebda azrs raime konkretul saganze damxolod amis Semdeg Seudgeboda weras. xolo is ambavi, rom verc erTimisi nawarmoebi dabeWdvas ver eRirsa, didad ar awuxebda. wera didigonebrivi daZabvis damagvirgvinebeli aqti iyo, gafantuli fiqrebisSemakavSirebeli kvanZi, ganmazogadebeli da Semajamebeli finali.amisTana statiis dawera imas niSnavda, rom tvini momwifebuliazrebisagan Tavisufldeboda da axali fiqrebisa da problemebismisaRebad iyo gamzadebuli. sxvaTa Soris, es im Cveulebasa hgavs, rocamravali adamiani, qali Tu kaci, didxans uxmod itanjeba namdvili TumoCvenebiTi mwuxarebiT da periodulad amoidgams xolme enas, erTbaSad`moifxans guls~ da saTqmels aRarafers daitovebs.Tavi ocdameoTxegadioda kvireebi, fuli ileoda, xolo Cekebi redaqciebisgan ara daar Canda. seriozuli moTxrobebi xom adreve daubrunda da xelaxladagzavna, arc Jurnalistur feletonebs dasdgomiaT ukeTesi dRe.<strong>martin</strong>is patara sufras ukve veRar amSvenebda mravalferovani kerZebi, —116


cotaodeni brinji da Wermis CiriRa SerCa; dReSi samjer brinjiTa daWermiT ikvebeboda. xuTi dRe ase gaatara. mere nisiad gamotana daiwyo.magram miaRwia Tu ara nisiis Tanxam sam dolarsa da oTxmocdaxuTcents, mebayle portugalielma nisia Seuwyvita.— imitom, rom, — ganumarta portugalielma — Sen samuSao veriSova, me fuli dakarga.<strong>martin</strong>s aRaraferi upasuxnia, an ki ra eTqmoda. marTlac ra wesi iyo,jan-RoniT savse WabukisaTvis nisia eZlia kacs, mxolod imitom, rom esWabuki zarmacobda da saqmes xels ar hkidebda.— iSova ram saqme — saWmelic iSova, — arwmunebda portugalieli,— saqme ara — saWmelic ara. asea cxovrebam... — da rom daemtkicebina<strong>martin</strong>isaTvis, es Cemi piradi axireba ar ariso, swrafad dasZina: — modi,cota dalia, ojaxi daloca — Cveni karqi megobari varT, Sen da me.<strong>martin</strong>mac dalia, raTa daemtkicebina erTguli megobroba ojaxismimarT, da uvaxaSmod daiZina.bostneuls amerikeli meduqnisagan yidulobda <strong>martin</strong>i. am kacissavaWro principebi imdenad susti aRmoCnda, rom erTxans kidev aZlianisiad saqoneli, xuT dolarze aiyvana; xabazma or dolarze Seuwyvita,yasabma — oTxze. <strong>martin</strong>ma daiangariSa mTeli vali da sul ToTxmetidolari da ormocdaxuTi centi gamouvida. amasobaSi sabeWdi manqanisqiris droc movida, magram imedi hqonda, or Tves kidev madrovebso. aserom, rva dolari kidev daemateboda im Tanxas. amiT ki amoiwurebodamTeli SesaZlebeli krediti.bostneulis duqnidan ukanasknelad erTi tomara kartofili gamoitanada mTeli kvira cariela kartofilze gadadioda, dReSi samjerkartofilsa Wamda. SemTxveviTi sadilebi ruTis saxlSi xels uwyobdajanis simrTele SeenarCunebina, tantalusis wamebas ganicdida xolme,roca sufraze morTmeul amden saWmel-sasmels xedavda, da esgamgelebuli kaci iZulebuli iyo Tavi Seekavebina. xandaxan dasTanacSeivlida xolme sadilobis dros, Tumca sircxviliT fexi ukan rCeboda,da aq ki ramdensac gabedavda, Wamda. Tumca ufro mets, vidre morzebissaxlSi.muSaobda yoveldRiurad da fostalionsac yoveldRiurad mohqondadawunebuli xelnawerebi. ukve aRara hqonda markebis fuli da magidisqveS daxvavda xelnawerebi. dadga iseTi dRec, roca mTeli ormoci saaTipirSi erTi nawilic ar CaeSva. veRarc morzebTan mividoda — ruTi sanrafaelSiwasuliyo ori kviriT, da sircxviliT dasTanac aRarmiesvleboda. ubedurebis fiala imiT gaivso, rom saRamo xansfostalionma xuTi dawunebuli xelnaweri moutana. <strong>martin</strong>i iZulebuliiyo, palto waeRo ouklends, iqidan upaltood dabrunda, magramsamagierod jibeSi xuTi dolari uCxrialebda. TiTo meduqnes TiTodolari Camouriga da mis samzareuloSi kvlav aSiSxinda xorci da xaxvi,kvlav aduRda yava da mozrdili qiliT Savi qliavis murabac gaCnda.isadila, magidas miujda da SuaRamisTvis axali statia gamoacxo,saTaurad hqonda `mevaxSeobis Rirseba~. gadabeWda da magidis qveSCauZaxa, radgan im xuTi dolaridan markis fulic aRar darCenoda.ramdenime xnis Semdeg saaTic daagirava, mere — velosipedic, aRebulifuli dazoga da markebi iyida, rac ki xelnawerebi hqonda, sul dagzavna.msubuqma feletonebma ver gaumarTla. zedac ar Sexedes. dajdeboda dadabeWdil feletonebs Seadarebda xolme — gazeTebSi, sakviraodamatebebSi, JurnalebSi; gadawyvita, rom misi feletonebi ukeTesi iyo,117


gacilebiT ukeTesi. rad ginda — mainc ver asaRebda! bolos SeniSna, romgazeTebis umravlesoba e. w. `stereotipul~ masalebs beWdavda. ammasalebis mimwodebel asociaciaTa misamarTebi gaigo da maTac daugzavnafeletonebi. magram ukanve daubrunes, Tan standartulad dabeWdilicnoba mohyva, iuwyebodnen, asociaciebi TviTonve gaarTmeven Tavs amsaqmeso.erT did saymawvilo JurnalSi mTeli ganyofileba aRmoaCina, sadacanegdotebi da sxvadasxvagvari SemTxvevebi iyo aRwerili. aqac scadabedi. xeladve daubrunes, mainc ar moeSva da kidev gaugzavna zedized,magram vera da ver eRirsa dabeWdvas. mereRa gaigo, roca ukveaRaraviTari mniSvneloba ara hqonda, rom aseT masalebs TviTonredaqciis TanamSromlebi werdnen xolme, raTa piradi SemosavaligaedidebinaT. yovelkvireulma iumoristulma Jurnalebma anegdotebi dasaxumaro Sairebi daubrunes; verc leqsad dawerilma feletonebmagaimarjves. romlebic <strong>martin</strong>ma did Jurnalebs gaugzavna. jeri sagazeTomoTxrobebze midga. <strong>martin</strong>i grZnobda, rom gacilebiT imaze ukeTessdawerda, rac mas gazeTebSi waekiTxa. ori sagazeTo sindikatis misamarTigaigo da miayara da miayara patara moTxrobebi. oci aseTi moTxrobadawera, magram raki arc erTs ar eRirsa dabeWdva, amazedac xeli aiRo,Tumca dRe ise ar gavidoda, aTobiT amisTana moTxroba ar waekiTxa,Jurnalebsa Tu gazeTebSi, da verc erTi es moTxroba misas verSeedreboda. bolos, sasowarkveTilma, gadawyvita, rom, sakuTarinawerebiT hipnotizebuls, gansjis unari dakarguli hqonda dausafuZvlod iqaCeboda.usulgulo sagamomcemlo manqana Tavis saqmes ganagrZobda. <strong>martin</strong>ixelnawers, ukan gasagzavn markasTan erTad, konvertSi Cadebda safostoyuTSi Caagdebda, gavidoda amis Semdeg sami kvira Tu erTi Tve dafostalions ukanve mohqonda xelnaweri. aSkarad Canda, rom im meoremxares, redaqciebSi, sulieri aravin iyo, kargad gazeTili Wkvianiavtomatebi muSaobdnen. sasowarkveTilebam iqamde miiyvana, rom ukve eWviepareboda, iqneb sulac ar arseboben redaqtorebio. niSanwyalic araCanda maTi arsebobisa. erTxel ar miuRia dasabuTebuli uari — amisa daamis gamo ara vbeWdavT Tqven nawarmoebebso; es, TavisTavad, kidev erTxeladasturebda im azrs, rom redaqtorebi ar arsebobdnen, es miTi iyo —asoTamwyobebis, metranpaJebisa da stambis Sikrikebis mier SeTiTxnili.ruTTan erTad gatarebuli dro erTaderTi bedniereba iyo <strong>martin</strong>iscxovrebaSi da isic yovelTvis ara. mRelvareba, rasac igi adreve moecva,axla ufro mtanjveli Seiqna; radgan mas Semdeg, rac <strong>martin</strong>ma ruTissiyvaruli moipova, qali kidev ufro miuwvdomeli gaxda. ori welimadroveo, <strong>martin</strong>ma sTxova maSin. dro miqroda, Sedegi ki araferi Canda.amas isic emateboda, rom ruTi amreziT uyurebda Wabukis muSaobas. TqmiTki arafers eubneboda, magram ise aSkarad da mourideblad agrZnobinebda,rom sityvebi raRa saWiro iyo. aRSfoTeba arasodes ar gamouxatavsruTs, ubralod guli utydeboda, Tumca cota ufro naklebi sinaze dasaTnoeba rom hqonoda, guldawyvetas ar dajerdeboda. guli utydeboda,rom kaci, visi gawvrTna da gamoZerwva man ganizraxa, arafriT ariZerweboda. jer rbil, advilad gamosaZerw Tixad moeCvena, magramTandaTanobiT iseTi sijiute gamoamJRavna, rom arc mister morzsemsgavseboda da arc mister batlers.yvelaze ufro didsa da Zliers, rac <strong>martin</strong>is arsebaSi iyo, qali veramCnevda, an, kidev ufro uaresi — ar esmoda. es kaci, romelic aseTi118


ili Tixisagan iyo naZerwi, SeeZlo adamianuri arsebobis yovelgvarformas Sehgueboda, qals saSinel Tavnebad da jiutad eCvenebodamxolod imitom, rom Tavis sasurvel yalibSi ver gaatara — erTaderTyalibSi, rac misTvis iyo cnobili. Wabukis fiqrTa kamaras TviTon veraswvdeboda da roca iseT simaRleebs miaRwevda, sadamdec qals gonebisTvali ar miuwvdeboda, dabneuli da gzasacdenili egona. aqamde yvelasazrebsa swvdeboda — mamisas, dedisas, Zmebisas, olnisas... da sworedamitom, raki <strong>martin</strong>is azrovnebas veRar miswvda, masve daabrala. es iyoZveli tragedia martodSTenili adamianisa, romelic amaod cdilobs,WeSmariteba uqadagos kacobriobas.— Sen mxolod imasa scem Tayvans, rac saqveynod miRebuli daaRiarebulia, — uTxra <strong>martin</strong>ma erT dRes ruTs, roca isini prepssa davaderuoterze msjelobdnen, — vici, rom eseni yvelaze ufro cnobilikritikosebi arian mTel SeerTebul StatebSi, amaT avtoritetul azrebsmudam imowmeben xolme. Cveni maswavleblebi ise Sehyureben vanderuoters,rogorc amerikuli kritikis moZRvars. magram wavikiTxe misi wignebi da,me Tu mkiTxav, iSviaTi nimuSia lamazi sityvebis braxabruxisa.gulisamrevi banaloba da meti araferi! arc prepsia ukeTesi. mSvenivradaris dawerili, magaliTad, misi `tyis xavsi~. mZime raa, mZimesac kiuadgilod ver unaxav. axla toni — ra amaRlebuli, ra zeaweuli!magisTana honorars arc erTi amerikeli kritikosi ar Rebulobs. Tumca— RmerTo, Segcode! — sulac ar aris kritikosi. inglisSi ufromaRali donea kritikisa. saqme is aris, rom kritikosebi cnobil hangebsukraven, Tanac Cinebulad, maRali zneobis SegrZnebiT, Rirseulad. maTimimoxilvebi inglisur sakvirao qadagebebs magonebs. inglisurifilologiis profesorebs uWeren mxars, profesorebi ki, Tavis mxriv,amaT umagreben zurgs. TavSi ki arc amaT da arc imaT araviTarioriginaluri azri ar udevT. mxolod is ician, rac saqveynodaRiarebulia, da TviTonac saqveynod aRiarebulebi arian. WkuaTxelixalxia. gacveTil azrebs iseve advilad miiwebeben Sublze, rogorcetiketebs daawebeben xolme ludis boTlebs. maTi daniSnulebaa,universitetSi Sesuli yoveli axalgazrda gamoiWiron, Tuki rameoriginaluri azri ubrwyinavT, Tavidan gamoubertyon da sanacvlodTavSi Sablonuri azrebi Caudon.— Cemis azriT, me ufro axlo vdgavar WeSmaritebasTan, — miugoruTma, — me saqveynod aRiarebul Sexedulebebs vicav, Sen ki ise esxmiTavs avtoritetebs, rogorc velurebi — kerpebs.— kerpebs velurebi ki ara, misionerebi amsxvrevdnen, — gaecina<strong>martin</strong>s, — saubedurod, misionerebi sul warmarTebis qveynebs moedvnen,Sin aRaravin darCa, rom es Zveli kerpebi — vanderuoteri da prepsidaamxon.— da universitetis profesorebic maT miayolon, — dasZina ruTma.<strong>martin</strong>ma mgznebared gaaqnia Tavi.— ara, zust mecnierebaTa profesorebma de icocxlon. isini marTlacdid saqmes akeTeben. magram inglisuri filologiis profesorebs — amnamcecatvinian TuTiyuSebs — cxra meaTeds mainc Tu gauWyleten Tavs,didebuli iqneba.profesorebis mimarT aseTi sisastike ruTis TvalSi didi mkrexelobaiyo. Tavisda uneburad Seadara gonebaSi es profesorebi — esRirseulad Cacmuli, faqizi, tkbilad da Tavazianad moubari xalxi,Tavad kulturis gansaxierebani — am TiTqmis autanel axalgazrda kacs,119


uTs rom Sehyvarebia; am kacs, romelsac veraviTari tansacmeli tanzever mourgia, visi dajejgili kunTebic jojoxeTur Sromas moagonebsadamians, laparakis dros rom wamoenTeba xolme. damSvidebulimsjelobis nacvlad uSver sityvebs isvris da wynari TavisdaWerismagivrad erTbaSad gaxeldeba. is xalxi rigian xelfass mainc iRebs da— diax, ruTi iZulebuli iyo, es eRiarebina — namdvili jentlmenebiarian; amas ki erTi centic ver uSovia da imaTi araferi scxia.arc ki dafiqrebula <strong>martin</strong>is sityvebze, arc ki auwonia gonebaSi. misisaboloo daskvna, — rom <strong>martin</strong>is mosazreba mcdari iyo, — Tavisdauneburadve garegnul Sedarebebs emyareboda. profesorebi, ra Tqma unda,marTali unda yofiliyvnen TavianT literaturul msjelobaSi, aba isexom ver gaxdebodnen profesorebi! <strong>martin</strong>is literaturuliSexedulebani mcdari iyo, radgan man erTi moTxrobis gasaRebac vermoaxerxa. <strong>martin</strong>isave sityvebiT rom iTqvas, imaT gaumarTla, amas ki argaumarTla. amasac rom Tavi davaneboT, rogor SeiZleba marTali iyoskaci, romelic sul ramdenime xnis winaT, amave sastumro oTaxSiawurul-gaWarxlebuli idga, xelebisaTvis ra moexerxebina ar icoda,dafeTebuli TvalebiT aqeT-iqiT iyureboda, raime nivTs uxerxuladmoqanave mxari ar wamovdoo, suinberni rodis mokvdao, kiTxulobda dadidis ambiT ikvexnida, `sicocxlis fsalmuni~ da `sul maRla~ maqvswakiTxulio.amrigad, ruTi Tavisda uneburad adasturebda <strong>martin</strong>is Sexedulebas— mxolod imas scem Tayvans, rac saqveynod miRebuliao. <strong>martin</strong>i gonebiTmihyveboda mis fiqrTa denas, magram Sors gayolas moerida. gana imismixedviT uyvarda ruTi — prepsze, vanderuoterze an inglisurifilologiis profesorebze ra azrisaao; Tumca sul ufro da ufrorwmundeboda, rom codnisa da azrovnebis iseT sferoebSi SeiWra,razedac ruTs warmodgenac ara hqonia.musikaSi, Tavis mxriv, ruTs arafrismcodned miaCnda <strong>martin</strong>i, xolokerZod operis dargSi ara ubralo arafrismcodned, aramed gajiutebuluvicad.— mogewona? — hkiTxa ruTma erT saRamos, roca operidan Sinbrundebodnen.mTeli Tve iSimSila <strong>martin</strong>ma, raTa bileTis fuli daezoga da ruTiim saRamos operaSi waeyvana. erT xans ucada qalma, ra azrs gamoTqvams<strong>martin</strong>io, Tavad ise moewona nanaxi da mosmenili, rom sasiamovnoJruanteli uvlida. raki <strong>martin</strong>ma TviTon ar moisurva azris gamoTqma, isiyo ruTi SeekiTxa.— uvertiura momewona, — upasuxa <strong>martin</strong>ma, — brwyinvale uvertiuraa.— TviTon opera?— isic brwyinvalea... orkestri, ra Tqma unda. Tumca ukeTesi iqneboda,is taki-masxarebi wynarad mdgariyvnen, an sulac gasuliyvnen scenidan.ruTs Tavzari daeca.— barilosa da tetralinize ambob magas?— yvelaze — magaTzedac da sxvebzedac.— egeni xom didi artistebi arian!— sul erTia, TavianTi manWva-grexiTa da faxifuxiT musikac gaafuWes.— nuTu marTla ar mogewona barilos xma? — aRar moeSva ruTi. —karuzos Semdeg eg miaCniaT yvelaze did momRerlad.— mowonebiT rogor ar momewona. tetralini kidev ufro momewona...didebuli xma aqvs. yovel SemTxvevaSi, me ase momeCvena.120


— Tu asea... Tu asea, — ena daeba ruTs, — raRa unda vifiqro —xmebiT aRfrTovanebuli xar da mainc imas iZaxi, musika gaafuWeso?!— namdvilad. merCivna koncertze momesmina maTi simRera an arada,roca orkestri ukravda, jobda sulac gaCumebuliyvnen. etyoba,gamousworebeli realisti var. didi momRerlebi didi aqtiorebi ararian. marTlac didebulia, namdvilad didebuli, roca barilosatrfialo simReras mReris angelozis xmiT, tetralini ki aseTiveangelozis xmiT gamoexmaureba, es laRad momdinare, Taviseburi musikackargad exameba. amas vin uaryofs. araTu vaRiareb amas, vadastureb kidec,magram roca maT Sevyureb, yovelgvari STbeWdileba qarwyldeba: Sexedavtetralinis, da es axmaxi qali Zlivs dagoravs scenaze, as oTxmocdaaTgirvanqas iwonis. barilo sacodavad datyapula, saxeze zeTi Camosdis,mkerdi ise gamougdia, dagvajuli mWedeli gegoneba. gamoWimulan scenazeerTmaneTis gverdi-gverd, cali xeliT mkerdi uWiravT da meores iseiqneven haerSi, giJebi gegoneba. Cemgan ki moiTxoven, ise aRviqva es suraTi,TiTqos erTmaneTze Seyvarebuli kopwia, momxiblavi princesisa damoxdenili princis Sexvedris scenas vuyurebde! rogor unda virwmuno! esxom warmoudgenelia. aba, gamovides da miTxras vinmem, siyvarulis scenaaseTiao. ase rom gamogtydomodi siyvarulSi, silas ar gamawnidi?!— ratom ar ginda gaigo, rom xelovnebis yoveli dargi gamosaxvisformebSi Taviseburad SezRudulia, — ara tydeboda ruTi (cdilobdamoegonebina universitetSi mosmenili leqcia xelovnebis pirobiTobisSesaxeb). — mxatvris tiloze, magaliTad, ori ganzomilebaa, magram SeniseTi iluzia geqmneba, TiTqos sami ganzomileba iyos; am iluziis Seqmnasmxatvari axerxebs Tavisi xelovnebiT. mwerlobaSic avtoriyovlisSemZlea. xom bunebrivad Rebuloben, magaliTad, roca avtoriTavisi gmirebis idumal fiqrebs gacnobs, amave dros ici, rom esa Tu isgmiri marto iyo, TavisTvis fiqrobda, verc avtori da verc veravinqveyanaze mis gulisnadebs ver gaigonebda. aseTivea scena, qandakeba,opera, xelovnebis yoveli dargi. garkveul winaaRmdegobebsa dauxerxulobas Tvali unda davuxuWoT.— mesmis, gana ara, — upasuxa <strong>martin</strong>ma, — xelovnebis yovel dargsTavisi pirobiToba aqvs. — (ruTi saxtad darCa, roca <strong>martin</strong>isagan estermini moismina: ase gegoneboda universitetSi ganswavluli kaciyofiliyos da ara biblioTekebSi usistemod da uxeirod TviTnaswavliadamiani) — magram pirobiToba realobas ki ar gamoricxavs. muyaos didfurclebze daxatul xeebs, romlebic scenis aqeT-iqiT dgas, Cven tyedaRviqvamT. es sakmaod damajerebeli pirobiTobaa. magram zRvisgamosaxulebas xom ver aRviqvamT tyed? es SeuZlebelia. es CvenigrZnobebis SebRalva iqneboda. aseve ver miiReb, — ufro sworad romiTqvas, ar miiReb, — siyvarulis gamovlinebad im ori giJis Wyanvasa damanWva-grexas, rac am saRamos scenaze naxe.— ki, magram Sen xom musikis yvelaze avtoritetul kritikosad armigaCnia Tavi?! — ar moeSva ruTi.— ara, ra brZanebaa... arc erTi wuTiT. me, ubralod, Cems sakuTarazrs gamovTqvam. aki giTxari, qalbaton tetralinis spiloseburma mixramoxramise gaafuWa yvelaferi, rom musikac gemrielad ver movisminemeTqi.iqneb mTeli qveynis musikaTmcodneebi marTali iyvnen, magram meCemi sakuTari azri maqvs da sulac ar msurs Cemi gemovneba TundacmTeli qveynierebis kritikosTa saerTo azrs davumorCilo. roca armomwons raime, ar momwons — morCa da gaTavda, maimunobas rad unda121


movyve da, raki adamianebis umravlesobas moswons, anda ise gvarwmunebs,mogvwonso, mec rad unda viZaxo, momwons-meTqi?! mowoneba-armowonebissaqmeSi modas ver avyvebi.— magram musika xom sagangebo wvrTnasa da yuris miCvevas moiTxovs,— ganagrZobda ruTi, — operas ki gansakuTrebuli wvrTna sWirdeba. xomSeiZleba, rom jer...— saTanadod gawvrTnili ar viyo operis mosasmenad? — daaswro<strong>martin</strong>ma.ruTma Tavi dauqnia.— es xom asec aris, — daeTanxma <strong>martin</strong>i, — madloba RmerTs,bavSvobidanve ar gamwvrTnes saamisod. ase rom momxdariyo, amaRam albaTramden TanagrZnobis cremls davRvridi, im mSvenieri wyvilis manWvagrexada takimasxaroba maTi xmisa da musikis momxiblaobisSTabeWdilebasac gaaZlierebda. magram Sen marTali xar amas sagangebogawvrTna sWirdeba. CemTvis ukve metismetad dagvianebulia. me annamdvilad realuri raime mWirdeba, an araferi. iluzia, romelic verdamarwmunebs, mtknar sicrues warmoadgens, CemTvis aseTia,magaliTad,opera, roca qondara barilos siSmage wamouvlis da aseve gaSmagebulizonzroxa tetralinis mivardeba, xels SemoaWdobs da umtkicebs, SenzeWkuas vkargavo.magram ruTi kvlav garegnuli niSnebiT wonida <strong>martin</strong>is azrebs, TavissakuTar rwmenas adarebda, rac mas saqveynod aRiarebuli SexedulebebismimaraT hqonda Camoyalibebuli. vin aris <strong>martin</strong>i, rom marto sakuTariTavi hgonia marTali da mTel kulturul msoflios ki mcdarad Tvlis?!misi sityvebi da azrebi araviTar STabeWdilebas ar axdendnen ruTze. isehqonda gaZvalrbilebuli ruTs saqveynod aRiarebuli Sexedulebani, romambox fiqrebsa da azrebs sulac ar TanaugrZnobda. bavSvobidanveswavlobda musikas, bavSvobidanve uyvarda opera — masac da misi wrisadamianebsac. ra ufleba aqvs <strong>martin</strong> idens, am regtaimebidan da muSurisimRerebidan axlaxan mosul kacs, rom msoflios musikis saganZurzeiwyebs msjelobas? ruTi aaRelva aseTma fiqrma, mihyveboda <strong>martin</strong>s daTan gulSi bundovan wyenas ganicdida. ukeTes SemTxvevaSi <strong>martin</strong>ismsjeloba ubralo axirebad an Seuferebel xumrobad SeiZlebodayofiliyo miCneuli. magram, roca saxlis karTan gamoTxovebis dros<strong>martin</strong>ma xeli moxvia da siyvaruliT akoca, ruTi erTbaSad moicvasiyvarulma da yvelaferi gadaaviwyda. ufro mogvianebiT, TavisZilgamkrTal baliSze igi gansakuTrebiT fiqrobda, es axirebuli kaciram Semayvarao. miT umetes, rom axloblebi, ar TanaugrZnobdnen amsiyvaruls.meore dRes <strong>martin</strong> idenma gverdze gadasdo saJurnalo feletonebi daerTi sunTqviT dawera axali statia, romelsac saTaurad `iluziisfilosofia~ Searqva. markadakruli statia samogzaurod gaemarTa, magramam statiasac bevri markis gamocvla da bevrjer gamgzavreba xvda wiladmomdevno TveebSi.Tavi ocdamexuTemaria silva Tavad Raribi qali iyo da siRaribis mTeli simwarekargad icoda. ruTisTvis `siRaribe~ ubralod arasaxarbielo cxovrebasniSnavda. amiT ifargleboda misi codna am saganze. icoda, rom <strong>martin</strong>iRaribi iyo da mis mdgomareobas gonebaSi abraam linkolnis, mister122


atleris an sxva iseTi adamianis bavSvobas adarebda, romelTac Semdegwarmatebas miaRwies. raRa Tqma unda, grZnobda, rom siRaribe veraferisasiamovno iqneboda. magram Tavisive klasis saerTo Sexedulebasiziarebda da fiqrobda, rom siRaribe amasTan sasargebloc kia, TumTlad gadagvarebuli da wyalwaRebuli araa kaci: aqezebs xolmeadamians, afxizlebs, warmatebis stimuls aZlevs. ase rom, didad arSewuxebula, roca gaigo, <strong>martin</strong>ma gaWirvebis gamo saaTi da paltodaagiravao. kargadac ki eniSna, imedi mieca — swored es aiZulebsmdgomareobas Caufiqrdes da, adre iqneba Tu gvian, weras Tavs daanebebso.<strong>martin</strong>i gaxda, loyebi Caucvivda, magram ruTi mis saxeze SimSils verkiTxulobda, erTxelac ar mosvlia aseTi azri TavSi. gaexarda kidec,aseTi cvlileba rom SeniSna. saxe daexvewao, fiqrobda, xorci dahyara, iscxoveluri energia dakarga, rac erTsa da imave dros sZulda kidevacruTs da izidavda kidec. ruTma SeniSna, rom <strong>martin</strong>s zogjer uCveulodaenTeboda Tvalebi da es uxaroda, radgan am dros poets an mecniersemsgavseboda Wabuki, xolo es erTnairad sasurveli iyo TviT<strong>martin</strong>isTvisac da ruTisTvisac. maria silva ki am Cacvivnul loyebsa dawamonTebul TvalebSi sul sxva rames kiTxulobda, xedavda, rogordRiTi dRe icvleboda Wabuki, da amisda mixedviT mis saerTomdgomareobasa grZnobda. SeniSna, rogor gavida erT dRes SinidanpaltoTi da ukan ki upaltood dabrunda, Tumca civi da nestiani Rameiyo. amas is mohyva, rom cota xanSi loyebi odnav amoevso <strong>martin</strong>s daTvalebic ise aRar wamonTebia. aseve SeniSna, rogor gaqra saxlidanvelosipedi da saaTi, da isev rogor moemata Wabuks sasicocxlo energia.imasac kargad xedavda maria, Tu rogor Sromobda <strong>martin</strong>i, jer martoim navTis mixedviT SeiZleboda amis gazomva, rasac igi RamiT xarjavda.muSaoba! grZnobda, rom masze metsac muSaobda <strong>martin</strong>i, Tumca es samuSaosul sxvanairi Canda. qali gakvirvebuli iyo: rac ufro naklebs WamdaWabuki, miT ufro magrad muSaobda. zogjer, roca igrZnobda, ZalianSimSilobso, axal gamomcxvar purs gaugzavnida bavSvis xeliT da viTomxurobiT SeuTvlida — amisTana gemriel purs Sen ver gamoacxobo,Tumca am moqmedebis namdvili arsi orivesTvis gasagebi iyo. xandaxanjamiT cxel supsac Seugzavnida da Tan guli eTanaRreboda — kargad kiviqcevi, rom Cems sakuTar balRebs lukmas piridan vaclio! <strong>martin</strong>imadlieri iyo, radgan kargad icnobda Rarib xalxs da icoda, romqveynad aravis ara aqvs maTsaviT mowyale guli.erT dRes, roca mariam balRebi Semonaxuli sanovagis narCenebiTdaanayra, ukanaskneli TxuTmeti centiT erTi galoni wyal-wyala Rvinoiyida. <strong>martin</strong>i wylisTvis Sevida samzareuloSi da diasaxlisma Rvinozemiiwvia. <strong>martin</strong>ma janis simrTele usurva marias da, Tavis mxriv, qalmacadRegrZela igi. mere saqmeSi warmateba usurva qalma da <strong>martin</strong>macdaloca — jeims granti gamoCeniliyos da sarecxis fuli gadaexadoso.jeimsi dRiurad momuSave durgali iyo da valis droze gadaxda aruyvarda, axlac sami dolari emarTa mariasi.mariaca da <strong>martin</strong>ic cariel kuWze svamdnen mJave Rvinos da maleSeujdaT TavSi. arafriT ara hgavdnen erTmaneTs, magram orive erTnairaduTvistomo da Rataki iyo; krintsac ara sZravdnen TavianT siRatakeze,magram faqtiurad swored es aerTianebda maT. mariam rom gaigo, <strong>martin</strong>iazoris kunZulebzea namyofio, saxtad darCa, mas TviTon bavSvoba,TerTmet wlamde, iq gaetarebina. xolo roca isic Seityo, havaiskunZulebic mouvliao, gancvifrebisagan Tvalebi daaWyita: azoridan123


marias ojaxi havais kunZulebze gadasuliyo. magram misi gakvirveba dasixaruli maSin unda genaxaT, roca <strong>martin</strong>ma uTxra, mauis kunZulzecvyofilvaro: swored am kunZulze daqalda da gaTxovda maria. kuhaluize,sadac igi Tavis saqmros Sexvda pirvelad, <strong>martin</strong>i orjer yofiliyo!rogor ara, marias axlac kargad axsovda Saqris gemebi!.. im gemebze iyo<strong>martin</strong>i? ho, ho, ho, ra pataraa es qveyana! vailuku? iqac? plantaciiszedamxedvels xom ar icnobda? rogor ara, Wiqac ki auwevia masTanerTad!isxdnen, igonebdnen da SimSils aZmarebuli RviniT iklavdnen.xvalindeli dRe arc ise burusiT moculi eCveneboda <strong>martin</strong>s. warmatebasadRac axlos iyo. cotac da xels waavlebda. daRarul saxeSiCaaSterda qancgawyvetil qals, gaaxsenda misi gamogzavnili supi daaxalgamomcxvari puri, guli madlierebiTa da TanagrZnobiT gaevso.— maria, — wamoiZaxa man uceb, — ras inatrebdi?qalma gakvirvebiT Sexeda.— ras inatrebdi-meTqi, axla, am wuTSi?— Svidi cqvila fexsacmels, bavSvobisaTvis... Svidi cqvila.— agixdeba eg natvra, — ganucxada <strong>martin</strong>ma. qalma mZimed gadaaqniaTavi, — magram me ufro did rames geubnebi, dids ras inatreb?qals sikeTiT gaubrwyinda Tvalebi. <strong>martin</strong>i xumrobasac ar Takilobsam dedakacTan, mariasTan romelsac karga xania aRaravin gaxumrebia.— kargad moifiqre, — gaafrTxila <strong>martin</strong>ma, roca qalma, is iyo, Tqmadaapira.— karqi, — miugo qalma, — movifiqra. es saqli rom Cemi qena... sulCemi. arc qira, arc SviTi dolari Tve.— magasac miiReb, — aRuTqva <strong>martin</strong>ma, — sul male. axla ufro didirame inatre. viTom RmerTi var da mTxove, rac ginda. aba, gismen.maria erT xans Cafiqrda.— ara SegeSina? — hkiTxa man.— ara, ara, — gaecina <strong>martin</strong>s, — ar SemeSindeba. Tqvi.— salian didi rama, — kvlav gaafrTxila qalma.— iyos, Tqvi.— maSa karqi... — Rrmad amoisunTqa patara bavSviviT da sasicocxlo,sanukvari natvrisaTvis moemzada, — erTi rzis ferma momesa — karqirzis ferma. fevri zroxa, fevri mica, fevri balahi. san-leanis aqlosikas. Cemi da sqovrob iqa. rze ouqlendSi gavqido. fuli bevri gaaqeTo.jo da niqi zroxefi ara mcqemso, sqolaSi savide. bimbi karqi inJineriqna, rqinisgza gaaqeTo... eh, rzis ferma momesa.gaCumda da acimcimebuli Tvalebi <strong>martin</strong>s mianaTa.— miiReb! — mokled mouWra <strong>martin</strong>ma.qalma Tavi daaqnia da Wiqa tuCebTan miitana, amdeni ramis mboZebeliadRegrZela. Tumca kargad icoda, rom es kaci verasodes verafersuboZebda. magram <strong>martin</strong>i alali guliT eubneboda, da amitom iseTimadlierebiT miiRo qalma, TiTqos danapirebi namdvili saCuqariyofiliyos.— ara, maria, — ganagrZo <strong>martin</strong>ma, — niksa da jos rZis dRveba ardasWirdebaT, skolaSi ivlian... egenic da sxvebic. mTeli weliwaadifexze waRebi ecmebaT. saukeTeso ferma geqneba, yovelgvarimowyobilobiT. sacxovrebeli saxli, Tavla... boselic, raRa Tqma unda.qaTmebisa da Rorebis saTvalavs ver wauxvalT... bostneuli, xilis baRida ra vici... imdeni Zroxa geyoleba da iseTi Semosavali geqneba, rom124


mwyemss erTs ki ara, ors daiqiraveb. Sen bavSvebis movlis meti saqmearaferi geqneba. ise, Sesafers Tu gadaeyrebi vinmes, gaTxovdebi kidec. isfermas mouvlis, Sen ki iqnebi arxeinad.ase guluxvad daasaCuqra Tavisi momavali Semosavlidan, TviTon kiadga da erTaderTi xeiriani kostiumi dasagiraveblad waiRo. es iyoTavganwiruli moqmedeba, radgan ruTTan misasvlel gzas iWrida amiTi.meore xeli rigiani kostiumi ara hqonia. xabazTan da yasabTan, zogjerdasTanac ki, Zveli qurTukiT wavidoda, magram morzebTan asesamarcxvinod gamowyobili ver mibedavda.kvlav ganagrZobda muSaobas, sevdis momgvrels, TiTqmis uimedos. sulufro da ufro xSirad ewveoda fiqri, rom meore brZolac wagebuli iyoda raime samuSaosTvis unda moekida xeli. yvela kmayofili darCebodaamiT — bayalic, dac, ruTic da mariac ki, romlisac <strong>martin</strong>s mTeli Tvisqira emarTa. sabeWdi manqanis qira ori Tvea ar gadaexada da saagentodaJinebiT moiTxovda, an fuli Semoitane, an manqana daabruneo.sasowarkveTilebaSi Cavardnilma <strong>martin</strong>ma gadawyvita Serigeboda xvedrs,beds damorCileboda, manam xelaxali SetevisaTvis momzaddeboda niadagi,gadawyvita rkinigzis fostis moxeleobaze daeWira gamocda. Tavisdagasakvirad, pirveli gavida. samsaxuri garantirebuli iyo, magram rodisgaTavisufldeboda adgili da rodis gamouZaxebdnen, aravin icoda.da swored im ganwirulebis dros sul erTnairad momuSavesaredaqcio manqana moiSala. an raime kbilana moatyda, an zeTi daaklda:saqme is iyo, rom erT dilas fostalionma Txeli konverti moitana.<strong>martin</strong>ma marjvena zemoTa kuTxeSi daxeda konverts — `transkontinenturyovelTviuridan~ iyo. guli SeuTamaSda, erTbaSad mousavaTda, muxlebmakankali dauwyes. Zlivs Sebarbacda oTaxSi da loginze Camojda.gauxsneli konverti isev xelSi eWira da pirvelad maSin mixvda, rogoruskdeboda xalxs guli uecari sixarulis gamo.sasixarulo rom iyo es ambavi, aSkarad etyoboda. am Txel konvertSixelnaweri ver Caeteoda. maS, miuRiaT! gaaxsenda ra moTxroba hqondagagzavnili `transkontinenturSi~. es iyo `zarebis Zaxili~, erT-erTimoTxroba saSineli moTxrobebis ciklidan, xuTi aTasamde sityvaiqneboda. pirvelxarisxovani Jurnalebi xelnaweris miRebisTanaveixdidnen honorars, ase rom, Cekic konvertSi unda yofiliyo. sityvaSi —ori centi, aTasi sityva — oci dolari... asi dolaris Ceki iqneboda. asidolari! jer konverti arc ki gaexsna, rom gonebaSi mTeli valebidaiangariSa. 3 dolari da 85 centi — bayals; 4 dolari — yasabs; 2dolari — xabazs; 5 dolari — bostneulis maRazias. sul — 14 dolarida 85 centi. axla oTaxis qira — 2 dolari da 50 centi; im Tvisacwinaswar — 2 dolari da 50 centi; sabeWdi manqanis ori Tvis vali — 8dolari; erTi Tvisac winaswar — 4 dolari. sul — 31 dolari da 85centi. amas daemateba dagiravebuli nivTebis gamosasyidi fulic, TavissargebliT: saaTi — 5 dolari da 50 centi; palto — 5 dolari da 50centi; velosipedi — 7 dolari da 75 centi; kostiumi — 5 dolari da 50centi (60 centi sargebelic, magram es ra saTvalavSi Casagdebia). ase rom,mTeli Tanxa 56 dolarsa da 10 cents Seadgens. TiTqos aSkarad dainaxa,haerSi dakidebuli, iluminaciiT ganaTebuli es cifrebi. valebisgadaxdis Semdeg 43 dolari da 90 centi rCeboda jibeSi saCxrialeblad,da Tanac oTaxis qirac da sabeWdi manqanisac mTeli Tvisa winaswareqneboda gadaxdili.125


amasobaSi konvertic gaxsna da calfa furceli gamoiRo, manqanazegadabeWdili. Ceki ar Canda. konvertSi CaiWvrita, sinaTleze gaxeda,Tvalebs ar ujerebda, akankalebuli xelebiT dafxriwa konverti. Ceki ariyo da ara. gadaikiTxa werili, redaqtoris qeba Cqara CaaTava, mTavarisgageba eCqareboda — ratom Ceki ar gamougzavnes. amisi axsna vercwerilSi naxa, magram iseTi rame amoikiTxa, rom erTbaSad gaSra. werilixelidan gauvarda, TvalT daubnelda, baliSze gadawva, sabans Caafrindada nikapTan miitana.xuTi dolari — `zaris ZaxilSi~, xuTi dolari — xuTi aTassityvaSi! nacvlad imisa, rom sityvaSi aTi centi miecaT, aT sityvaSierTi centi misces. Tanac, ra xotbas asxamda redaqtori. honoraris Cekski, roca moTxroba daibeWdeboda, maSin gamougzavnidnen. maS, Tvalisaxveva yofila — sul cota, ori centi sityvaSi da honoraricmiRebisTanaveo! tyuili yofila, gaacures <strong>martin</strong>i! es rom scodnoda,Tavis dReSi ar mohkidebda xels kalams. rame samsaxurs daiwyebda —ruTis gulisTvis. is dRe gaaxsenda, roca pirvelad mohkida kalams xelimoTxrobebis sawerad, da roca warmoidgina, ra dro gauflangavs uqmad,Tavzari daeca! risTvis mere? mxolod imisTvis, rom aT sityvaSi erTicenti miiRos? sxva keTildReobanic, rasac avtorebs hpirdebodnen, aseveTvalis axveva iqneba. sul mcdari gamodga yvelaferi, rac mas mwerlebisSesaxeb gaegona — amaze meti damamtkicebeli sabuTi raRa ginda?!`transkontinenturis~ yoveli nomeri ocdaxuTi centi Rirs, misigemovnebiT gaformebuli ydac aSkarad miuTiTebs, rom Jurnalipirvelxarisxovania. darbaisluri, seriozuli Jurnalia. <strong>martin</strong>i jerdabadebuli sad iyo, roca es Jurnali gamodioda. yoveli nomris ydazeerTi saqveynod saxelmoxveWili mwerlis sityvebi ibeWdeboda, qebadidebasmiuZRvnida STamagonebel misias `transkontinenturisas~, romlisfurclebzedac pirvelad TviT es mnaTobi dabeWdiliyo. da es maRali,miuwvdomeli, siwmindis STamagonebeli Jurnali xuTi aTas sityvaSi xuTdolars uxdida Tavis avtorebs! <strong>martin</strong>s gaaxsenda, rom is didi mweraliamas winaT mokvda, sadRac ucxoeTSi gadakarguls siRaribeSi amoxdasuli. gasakviri araferi yofila, Tuki honoraris siuxvesgaviTvaliswinebT.asea. ankesze wamoego <strong>martin</strong>i. ras ar Cmaxavdnen gazeTebSi mwerlebze,maT Semosavalze. ori weliwadi Seswira <strong>martin</strong>ma amas, ori weliwadi amtyuilebiT ikvebeboda. morCa, piridan gamoagdebs axla am ankess da metadaRar wamoegeba. striqonsac aRar dawers. rame samsaxurSi moewyoba —ruTsac xom esa surs, yvela amas CasCiCinebs. samsaxurze fiqrma uceb jogaaxsena, jo, romelic axla sadRac dawanwalebs, am usaqmurobissamyaroSi. <strong>martin</strong>ma SuriT amoixvneSa. dRe-RameSi cxrametsaaTianmaganuwyvetelma muSaobam Tavisi qna. magram jo Seyvarebuli ar yofila,aravis winaSe pasuxismgeblobas ara grZnobda da SeeZlo arxeinad eyiala.<strong>martin</strong>i ki valdebulia imuSaos, raime saqmes mohkidos xeli. xvaldilaadrian adgeba da samuSaos dauwyebs Zebnas. ruTsac Seatyobinebs,azri Sevicvale da mamaSenis kantoraSi viwyeb muSaobaso.— xuTi aTasi sityva — xuTi dolari, aTi sityva — erTi centi, aixelovnebis sabazro fasi! imedis gacrueba, tyuili, usindisoba, rac amsaqmeSi imaleboda, mosvenebas ar aZlevda <strong>martin</strong>s. Tvalebi daxuWulihqonda, magram mainc TvalsaCinod xedavda cecxliT gamoyvanil cifrebs— 3 dolari da 85 centi. es emarTa baylisa. Jruantelma aitana,grZnobda, rom Zvlebi texda. gansakuTrebiT welis tkivilma wamouara.126


Tavic atkivda — kefa uskdeboda, Txemi uskdeboda, SigniTac tviniuskdeboda, TiTqos gausivda kidec, Sublis tkivili autaneli Seiqna.Subls qvemoT ki, daxuWul TvalebSi umowyalod gaedga fesvebi 3dolarsa da 85 cents. gaaxila Tvali, iqneb axla mainc aRar davinaxoo,magram oTaxis sinaTlem gugebi auwva; isev daxuWa da is 3 dolari da 85centi auelvarda.xuTi aTas sityvaSi — xuTi dolari, aT sityvaSi erTi centi! — esfiqri TavSi daubudda da iseve ver moiSora, rogorc im cecxlisasoebiT dawerili cifris moSoreba ar moxerxda. Tumca gaqrobiT argamqrala cifri, magram Seicvala: gakvirvebiT daakvirda <strong>martin</strong>i da `3.85-is~ nacvlad `2 dolari~ waikiTxa. es xom xabazis valia, gaifiqra man!Semdeg `2 dolari da 50 centi~ gaCnda. ise gaaogna am cifrma, TiTqos missikvdil-sicocxlis sakiTxs esa wyvetda. viRacasi marTebia or-naxevaridolari, magram visi? usaTuod unda gamoecno es amocana, aucileblad...da <strong>martin</strong>i daCoCavda Tavisi mexsierebis grZel derefnebSi, suldaCxrika codnisa da maxsovrobis aTasnairi saWiro Tu usargebloxaraxuriT gaWedili oTaxebi da sakuWnaoebi, magram pasuxi, ver iqna, veripova. gavida ramdenime saukune da uceb, roca beds Seguebuli aRaraferseloda, gaaxsenda, rom es marias vali iyo. SvebiT amoisunTqa, amocanagadawyvetili iyo. axla ukve SeiZleboda mosveneba. magram ara! 2 dolarida 50 centi TandaTanobiT gauCinarda da misi adgili 8 dolarmadaiWira. es viRasia? isev unda daeCxrika moRlili gonebis xveulebi dapasuxi epova.danamdvilebiT ver ityoda, ramdeni xani moandoma Zebnas, ise kimoeCvena, TiTqos Zalian didi dro gasuliyos. uceb karze dakakunebamgamoafxizla: avad xom ara xaro, maria kiTxulobda. cota wavTvlimeo,<strong>martin</strong>ma upasuxa, magram iseTi yru xmiT, rom TviTonac ver icno.saSinlad gaukvirda, roca miixed-moixeda da oTaxSi Ramis sibneleSeniSna. werili dRis or saaTze miiRo. namdvilad avad varo, gadawyvita.isev aenTo Tvalwin `8 dolari~ da kvlav mZime fiqrebs mieca. magramaxla eSmakoba gamoiCina. ra saWiro iyo mogonebis xveulebSi cocva. rasisulele mouvida! alalbedze unda gadaatrialos mogonebaTaveeberTela borbali. marTlac daatriala, sul ufro da ufrogamalebiT, TviTonac ahyva borbals da Sav qaosSi moeqca.savsebiT bunebrivia, rom pirvelad samrecxaoSi aRmoCnda,sajandravTan, manJetebs axamebda. uceb manJetze cifrebi SeniSnaamotvifruli. axleburad dauwyiaT TeTreulze niSnebis gakeTebao,gaifiqra. magram kargad rom daakvirda, erT-erT samajurze gaarCia `3dolari da 85 centi~. maSinve gaaxsenda, rom es bayalis vali iyo. sxvaangariSebic iqve ireoda, sajandravSi unda gaetarebina <strong>martin</strong>s. TavSiveragulma azrma gahkra — iatakze mofantavs am angariSebs da aRarcgadaixdis. asec moiqca. gaizarda, angariSebi gamravlda, TiTo valisangariSi — aTasad iqca; erTaderTi vali darCa gaumravlebeli — es iyoordolarnaxevriani angariSi mariasi. es imis momaswavebeli iyo, rommaria suls ara xdida, Cqara gadamixadeo. da <strong>martin</strong>mac didsulovnadgadawyvita, rom mxolod am vals gadaixdida. adga da qaRaldebisveeberTela grovaSi im angariSs dauwyo Zebna. mTeli saukuneebigamwarebiT eZeba da isev ZebnaSi iyo garTuli, roca kari gaiRo dasastumros patroni Semovida, gasiebuli holandieli. saxe braziTanTeboda, ise ibRavla, rom eqom mTeli samyaro Seazanzara: `xelfasidandagiqviTav am manJetebis fass!~ amasobaSi samrecxaoSi manJetebis mTa127


dadga, da <strong>martin</strong>i mixvda, rom mTeli saukuneebi unda emuSava, manam amissafasurs gadaixdida. sxva gza ar iyo, unda moekla holandieli dasamrecxao gadaewva. magram zorzoxa holandieli qeCoSi swvda, maRlaaswia da haerSi dauwyo konwiali. gadaakonwiala sauToeblebze, Rumelze,sajandravze, sawurav manqanaze. imdeni aTria, rom <strong>martin</strong>s kbilebiskawkawi daawyebina, Tavi atkivda, gakvirvebuli iyo — am holandielsamdeni Zala vin miscao.mere isev sajandrav manqanasTan aRmoCnda — amjerad manJetebsRebulobda da manqanaSi atarebda. manqanis iqiTa mxares erT-erTiJurnalis redaqtori idga, manJetebs axamebda. yoveli manJeti Cekadiqceoda xolme, <strong>martin</strong>i mousvenrad aTvalierebda, magram CekebiSeuvsebeli iyo. milionobiT weli gavida, <strong>martin</strong>i ki idga ase da sufTablankebs iRebda, damacadinebuli iyo, erTic ar gamorCenoda — vaiTuswored is aRmoCndes Sevsebulio. bolos, rogorc iqna, aRmoaCina.akankalebuli xelebiT moitana sinaTlesTan. xuTi dolaris Ceki iyo. `ha,ha, ha!~ gaicina redaqtorma manqanis gadaRma. `me Sen mogklav!~ SesZaxa<strong>martin</strong>ma. saabazanoSi Sevarda najaxis gamosatanad da naxa, rom joxelnawerebs saxamebelSi atarebda. ar davanebebo ifiqra, da najaximouqnia, magram najaxi haerSi gaSeSda. isev samrecxaoSi Sevarda da naxa,rom iq namqeri datrialebuliyo. ara, Tovlis fantelebi ara cviodacidan, es iyo uTvalavi Cekebi, yvelaze patara — aranakleb aTasidolarisa. <strong>martin</strong>ma moxveta da daaxarisxa, dastebad daawyo, TiTodastaSi as-asi cali, mere kanafiT kravda xolme yovel dastas.Tavi rom aiRo, uceb jo dainaxa — iqve idga da Jongliorobda, xanuToebs isroda haerSi, xanac gaxamebul perangebsa da xelnawerebs.zogjer Cekebis Sekvrasac daswvdeboda da aiqnevda — gaapobda saxuravses Sekvra, veeberTela wres Semoxazavda da Tvals miefareboda. <strong>martin</strong>ijos eca, magram iman daaswro, najaxi xelidan gamostaca da gafrenilCekebis Sekvras miayola. mere <strong>martin</strong>sac daavlo xeli da isic haerSimoiqnia. <strong>martin</strong>i saxuravSi gavarda da karga blomad xelnawerebigadaarCina, xeliT iWerda haerSi; ase rom, roca miwaze dabrunda,xelnawerebi Camoitana amoRliavebuli. magram daSveba ver moaswro, romisev haerSi aRmoCnda. ase ganmeorda erTjer, orjer, samjer, uTvalavjer— aiWreboda da freniT wres Semoxazavda. Soridan bavSvis wkriala xmaesmoda: `CemTan erTad dauare, Seneburad, Cemo vili, dauare, dauare~...najaxi caSi iSova — Cekebis, gaxamebuli perangebisa da xelnawerebisgadaTeTrebul koriantelSi, da gadawyvita, roca Zirs daeSveboda,maSinve moekla jo. magram Zirs daSvebas veRar moeswro. samagierod,naSuaRamevis or saaTze marias <strong>martin</strong>is kvnesa Semoesma Txeli tixridan.Sevida, tanze cxeli uToebi Semouwyo da gaxurebul Tvalebze svelisafenebi daado.Tavi ocdameeqvse<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> meore dilas samuSaos saZebnelad aRar wasula. saRamoxani iyo, roca buranidan gamoerkva da anTebuli Tvalebi oTaxSimoatara. meri, silvas rva wlis gogona, meTvalyured ejda sasTumalTan;rogorc ki SeniSna, Tvali gaaxilao, yviriliT gavarda dedasTan, mariasamzareuloSi iyo da swrafad Seirbina oTaxSi, muSaobiT dakoJrebulixeli gaxurebul Sublze daado <strong>martin</strong>s da maja gausinja.— saCmeli ara minda? — hkiTxa man.128


<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia. saWmlis gaxsenebac ar undoda da gaukvirda,neta rogora vgrZnobdi uwin SimSilsao.— avada var, maria, — miknavebuli xmiT uTxra man, — neta ra mWirs?Sen rogora ggonia?— gripi, — upasuxa mariam, — ori-sami dge da qargad iqneba. saCmeliaqla ar minda. mere fevri SeCama, iqneb qvalac SeCama.<strong>martin</strong>i daCveuli ar yofila avadmyofobas da roca maria da misipatara gogona gavidnen, wamodgoma da Cacma scada. nebisyofis ukiduresidaZabviT Zlivs moaxerxa gabursalebuli Tavis wamoweva, Tvalebi iseewvoda, rom gaxelac ver moaxerxa, didis vai-vaglaxiT adga damagidasTan Zlivs miCoCda. magram erTbaSad umtyuna Zalam da Tavimagidaze dauvarda. naxevari saaTis Semdeg isev moaxerxa loginTanmibruneba, dawva, Tvalebi daxuWa da scada garkveuliyo — ra tkioda, raawuxebda. maria xSir-xSirad moakiTxavda da Sublze civ tilos ucvlida.xeladve gabrundeboda. Wkua ixmara: ar gamolaparakebia da ar Seuwuxebia.<strong>martin</strong>i miuxvda da, madlieri, TavisTvis butbuts mohyva:— maria, Seni rzis ferma iqnebi, namdvilad iqnebi, namdvilad!mere guSindeli dRe gaixsena, rogorc Soreuli mogoneba. TiTqosmTeli saukune gavida mas Semdeg, rac `transkontinenturidan~ werilimiiRo, rac sabolood Seicvala azri da cxovrebis axali furceligadaSala. Zalian magrad dasWima mSvildis lari, Zlierad mozida daaxla gulaRma gaSotili wevs. rom ar eSimSila, gripi ras moereoda!erTbaSad davarda da Zala aRar eyo, rom avadmoyofobis mikrobimoeSorebina, romelic ager sxeulSi SeeWra.`Tunda mTeli biblioTeka daweros kacma, raRa azri aqvs, Tukisicocxles Seswiravs?~ — xmamaRla amoilaparaka man, — `ar yofila Cemisaqme. aRarc gavekarebi mwerlobas. CemTvis kantora da sabuRaltrodavTari yofila gaCenili, yovelTviuri jamagiri da patara ojaxi,ruTTan erTad~.gavida kidev ori dRe, <strong>martin</strong>ma kvercxi da puris ori Txeli naWeriSeWama, Cai daayola. mere fosta moikiTxa, magram Tvalebi ise ewvoda, romwakiTxva veRar moaxerxa.— Sen wamikiTxe, maria, — uTxra man, — did, msxvil konvertebs nugaxsni. magidis qveS Sehyare. patara werilebi wamikiTxe.— ar visi, — upasuxa mariam, — teresa visi, teresa sqolaSi dadiqar.amrigad, cxra wlis tereza silvam gaxsna konvertebi da waukiTxa.<strong>martin</strong>i ugulisyurod usmenda saagentos daJinebul moTxovnas — sabeWdimanqanis qira gadagvixadeo, misi goneba axla samuSaos ZebnaSi iyogarTuli. magram erTbaSad gamofxizlda.`gTavazobT ormoc dolars Tqveni moTxrobis dabeWdvis SeuzRudaviuflebisaTvis, — damarcvliT waikiTxa terezam, — Tuki TanaxmagaxdebiT yoveli saxis Sesworebebze, rasac Cven movaxdenT~.— romeli Jurnalidan aris? — SesZaxa <strong>martin</strong>ma, — aq momeci!sul gadaaviwyda Tvalis tkivili, erTbaSad daubrunda kiTxvis unari.`TeTri Tagvi~ sTavazobda ormoc dolars, moTxroba ki iyo `morevi~,adreuli `saSineli~ moTxrobebis ciklidan. zedized ramdenjermegadaikiTxa werili. redaqtori pirdapir ucxadebda: Canafiqri bolomdeara gaqvs damuSavebuli, magram TavisTavad sainteresoa da mitomacviZenTo. Tu nebas dagvrTavT, erTi mesamediT SevkvecoT moTxroba,miviRebT da ormoc dolars Tqveni pasuxis mosvlisTanavegamogigzavniTo.129


<strong>martin</strong>ma kalami da melani moiTxova da redaqtors miswera, Tu gindaTsami meoTxediT SeamcireT, Tanaxma var, oRond fuli axlavegadmomigzavneTo. werili maSinve CauSva terezam safosto yuTSi. <strong>martin</strong>igulaRma iwva da fiqrobda, maS, tyuili ara yofila. `TeTri Tagvi~xelnaweris miRebisTanave ixdis honorars. `morevSi~ sami aTasi sityvaiyo. mesameds Tu CamovacliT, ori aTasi darCeba. ormoci dolaridanTiTo sityvaze ori centi modis. xelnaweris miRebisTanave uxdian daTanac sityvaSi — or cents. gazeTic xom amas werda. marTali yofila.<strong>martin</strong>i ki mesame xarisxovan Jurnalad Tvlida `TeTr Tagvs!~ gamoirkva,rom Jurnalebis asaval-dasavlisa araferi gaegeba <strong>martin</strong>s.`transkontinenturi~ miaCnda pirvelxarisxovan Jurnalad da iman aTsityvaSi erTi centi misca. `TeTr Tagvs~— saTvalavSiac ar agdebda da,ager, swored is uxdis ocjer mets, Tanac xelnaweris miRebisTanave.erTi ram aSkara gaxda: roca morCeba, samuSaos aRar dauwyebs Zebnas.`morevze~ kargi moTxroba ramdeni aqvs mofiqrebuli, ormoc-ormocdolarad Tu gahyida TiTo, raRad unda samsaxuri, romeli samsaxurimiscems amden Semosavals. roca egona, brZola wavageo, swored maSinmougia. maS, gaumarTla sabolood. misi momavali axla naTelia. `TeTriTagvis~ Semdeg misi mfarveli Jurnalebis sia sul gaizrdeba dagaizrdeba. saJurnalisto samuSaos gverdze gadasdebs. tyuili drosdakargva gamodis, erTi dolaric ar moutania. axla ukve namdvil saqmesSeswiravs mTel dros, namdvil karg saqmes, da rac niWi aqvs, SigCaaqsovs. inatra, neta ruTi aq iyos da Cemi sixaruli gaiziaroso. mere,roca loginze mimofantuli werilebi gasinja. erTi ruTisa aRmoCnda.alersianad sayvedurobda, ra mogivida, amden xans sad daikargeo.ramdenjerme aRfrTovanebiT gadaikiTxa werili, xelweras akvirdeboda,mis daweril yovel striqons ealerseboda, bolos ki xelnawers akoca.pasuxs rom swerda, aRar moerida, pirdapir gamoutyda — kargikostiumi davagirave da imitom ver movdiodi. avad viyavi, magram axlaTiTqmis gamiara, aT dReSi an or kviraSi (rogorc ki werili niu-iorksCaaRwevs da ukanve dabrundeba) kostiums gamovixsni da maSinve SenTangavCndebio.magram ruTs ra daacdevinebda aT dRes da or kviras. miT umetes,Seyvarebuli hyavda avad. meore dResve arTuri gaiyola da morzebiskaretiT miadga, riTac warmoudgeneli sixaruli mianiWa silvas mTelSTamomavlobasa da saerTod im ubnel balRebs, TviTon maria kisaSinlad aaforiaqa. igi daeria baSvebs, romlebic stumrebsSemoxveodnen pawawina parmaRze, saTiTaod sila uTavaza yvelas dayurisgamxvreti inglisuriT scada bodiSi moexada, ase CamobranZulsmomiswariTo. mklavebze saponi mixmoboda. xolo sveli jvalos naWeri,romelic winsafris magivrad Semoertya welze, aSkarad miuTiTebda, Tura saqmiT iyo igi garTuli. ise aaforiaqa ori didebuli axalgazrdismosvlam, romlebic mis mdgmursa kiTxulobdnen, rom isic veRarmoisazra, Tavis mocucqnul sastumro oTaxSi mainc Seeyvana. manam<strong>martin</strong>is oTaxSi SeaRwevdnen, stumrebma jer samzareulo gaiares, sadacsarecxis wyalobiT, orTqlis buRi idga. maria ise iyo aRelvebuli, romoTaxis karsa da karadas veraferi mouxerxa, xuT wuTs ejajgura, aserom, naxevrad SeRebul karSi orTqlTan erTad WuWyiani sarecxisa dasapnis suni SeiWra.ruTma marjved Seuxvia gverdulad jer marjvniv, mere — marcxniv,mere isev marjvniv. frTxilad gaiara viwro gasasvleli magidasa da130


sawols Soris. arTuri ki mxarbeWgaSlili wamovida da gruxun-gruxuniTwamoxveta qvabebi da tafebi <strong>martin</strong>is samzareulodan. didxans aRardarCenila arTuri. erTaderTi skami ruTma daisakuTra, arTurma kiTavisi movaleoba Seasrula da ukanve gabrunda, WiSkarTan gaCerda, sacaxelad Semoertya wred Svidi gakvirvebuli silva, pirdaRebulebiSehyurebdnen, TiTqos TeatrSi ariano. karetas ki mTeli ubnis bavSvebimoswydomoda, sulganabuli elodnen, rodis datrialdeboda raimesaSineleba. etli imaT ubanSi marto qorwilis an dakrZalvis dros TugamoCndeboda; axla arc qorwili iyo da arc dakrZalva, amitomacelodnen gamwarebiT, iseTi rame moxdeba, rom naxvad eRirebao.mTeli es dReebi ise enatreboda ruTi <strong>martin</strong>s, rom Wkuas kargavda.mxurvale, mosiyvarule gulis patroni iyo da kacTagan ise aravinsaWiroebda TanagrZnobas, rogorc is. saarsebo moTxovnilebad hqondagadaqceuli, magram ara garegnuli TanagrZnoba, aramed guliTadi, rocaadamianisa yvelaferi gesmis. jer kidev ar icoda, rom ruTisTanagrZnobas safuZvlad edo ara aseTi gageba, aramed misivesantimentaluri buneba da mgrZnobiare guli. swored aseTiTanagrZnobisagan iyo, rom, roca <strong>martin</strong>ma qalis xeli aiRo Tavis xelSida gaxarebulma laparaki daiwyo, ruTmac, siyvarulis karnaxiT, xelimouWira; <strong>martin</strong>is gatanjuli saxis danaxvam da aseTi umweobis xilvamTvalebi cremliT aucimcima.magram, roca <strong>martin</strong>ma im ori werilis ambavi uambo – jer rogorsasowarkveTilebaSi Caagdo `transkontinenturis~ werilma, xolo Semdegra sixaruli mohgvara `TeTri Tagvis~ cnobam, ruTi mis gancdebs arahyolia. moismina misi sityvebi, Caswvda am sityvebis mniSvnelobas, magramarc misi sasowarkveTa gauziarebia da arc sixaruli. axlac veruRalata Tavis bunebas. sulac ar daainteresa JurnalebisaTvismoTxrobis miyidvis ambavma. misTvis ufro mniSvnelovani iyodaqorwinebis saqme. Tumca TviTon ara hqonda es Segnebuli; aseve arahqonda Segnebuli isic, rom <strong>martin</strong>s samsaxurSi mowyobas swored amisgamo urCevda. dedobis instinqti ukarnaxebda. es rom eTqva misTvis vinmespirdapir, sircxviliT loya aewvoda, iqneb gulic ki mosvloda,mtkicebas mohyveboda, sayvareli adamianis keTildReobisTvis vzrunav daimitom CavCiCineb amaso. erTi sityviT, Tavis arCeul saqmeSi pirveliwarmatebiT aRelvebulma <strong>martin</strong>ma guli gadauSala, ruTi ki ugulodismenda, aqeT-iqiT iyureboda, da, rasac irgvliv xedavda, imiTi swuxda.ruTma pirvelad Caxeda siRaribes WuWyian saxeSi. damSeuliSeyvarebulebi mudam romantikulad hyavda warmodgenili, magram TavisdReSi ar warmoedgina, rogor cxovrobdnen es damSeuli Seyvarebulebi.ras ifiqrebda, aseTi cxovreba Tu eqnebodaT. xan oTaxs moavlebdaTvals, xan <strong>martin</strong>s daxedavda, isev da isev. WuWyiani sarecxis suni,romelic samzareulodan SemoiWra, guls urevda. albaT am suniT aris<strong>martin</strong>i gaJRenTili, Tu es saSineli dedakaci mrecxaobiT irCens Tavso,daaskvna man. RatakTa bedi gadamdebia. kidev rom gadaxeda <strong>martin</strong>s,moeCvena, TiTqos aseTi garemocvisagan masac laqa moscxebodes. TavisdReSi gauparsavi ar enaxa <strong>martin</strong>i da axla sami dRis wamozrdilmawverma usiamovnod imoqmeda. gauparsaoba, jer erTi, silvas mTeli saxlisWuWyisa da sibinZuris iers aZlevda <strong>martin</strong>s, Tan ki im cxoveluri ZalisgrZnobas aZlierebda, rac ase sZulda ruTs. im ori moTxrobisdasabeWdad miRebis ambavs iseTi siamayiT yveboda <strong>martin</strong>i, rom aSkaraiyo, kidev ufro ganumtkicebda Tavisi giJuri gegmebis rwmenas. gamojdeba131


axla am saSinel saxlSi da aRar moiSlis weras, ramdenime Tves kideviSimSilebs!— ris suni modis? — ikiTxa ruTma moulodnelad.— marias sarecxis suni iqneba, — miugo <strong>martin</strong>ma.— ara, ara. sxva aris raRac. raRacnairi sinotivis suni.manam upasuxebda, <strong>martin</strong>ma haeri Seiynosa.— sxvas me verafersa vgrZnob, garda damdgari TuTunis sunisa, —Tqva man.— marTali xar. pirdapir saSinelebaa. amdens rada swev, <strong>martin</strong>?— me TviTon ar vici. marto rom davrCebi, Cveulebrivze metsa vwevxolme. Tavidanve daveCvie. bavSvi viyavi, papirosis weva rom daviwye.— cudi Cveulebaa, — datuqsa ruTma, — kvamliT aris oTaxigaJRenTili.— TuTunis bralia. yvelaze iaffasiansa vwev. damacade, is ormocidolari miviRo! iseT TuTuns movwev, angelozebsac ki ar Seawuxebs. ha,ras ityvi, xom kargi saqmea — ori moTxroba sami dRis ganmavlobaSi?! esormocdaxuTi dolari TiTqmis mTel valebs gamistumrebs.— ori wlis namuSevari, ara? — CaekiTxa ruTi.— ratom, erTi kvira arc ki momindomebia. aba, erTi is rveulimomawode, imaSi miweria. eger, nacrisferydiani, — <strong>martin</strong>ma swrafaddauwyo rveuls furcvla, — ho, ar Sevmcdarvar. oTxi dRe `zarisZaxili~ da ori dRe — `morevi~. erT kviraSi — ormocdaxuTi dolari.TveSi — as oTxmoci. amisTana xelfass vin momcems. Tanac, es mxoloddasawyisia. yovelTviuri aTasi dolaric ki mecotaveba imis sayidlad,rac SenTvisa msurs. xuTasi dolari TveSi namdvilad ar meyofa. amormocdaxuTi dolariT iwyeba mxolod saqme. jer madrove, welimovimagro. mere miyure, rogor gavabolo.ruTma Jargoni ver gaigo, ifiqra papirosze laparakobso.— Sen axlac sakmaoze metsa swev, kargi TuTuni ras uSvelis saqmes!mTavaria, ar moswio, ra TuTunic ar unda gqondes, sakvamuri mili xar,pirdapir! vulkani! buxari! aba, ra sakadrisia, <strong>martin</strong>, Zvirfaso! SenTviTonac xom ici, rom ar aris sakadrisi.<strong>martin</strong>isken daixara, TvalebSi mudara gamoukrToda. <strong>martin</strong>ma Sexedaam naz saxes, wminda, cisfer Tvalebs da kvlav is Zveli gancda daeufla— ra amisi Rirsi varo.— me minda, rom papiross Tavi daanebo, — CurCuliT uTxra qalma, —gTxov, Tundac... Cemi xaTriT.— kargi, davanebeb, — SesZaxa Wabukma, — rac ar unda damavalo,yvelafers Segisruleb, Cemo Zvirfaso... yvelafers... Sen xom ici.ruTs didma cTunebam wamouara. raki SeniSna, damTmobi xasiaTi aqvso,erTi piroba gaifiqra, — modi, vTxov, werasac gaanebos Tavi, namdviladSemisrulebso. enaze moadga sityvebi, magram Tavi Seikava da aRar uTxra.gambedaoba ar eyo. samagierod, kidev daixara da <strong>martin</strong>is xelebSi moeqca.— xom ici, rom SenTvisve gTxove, <strong>martin</strong>, Seni sikeTisTvis, —waiduduna man, — papirosi gwyens. Tanac ratom unda gauxde mona raimes...raime Cveulebas!— me Seni mona viqnebi mudam, — gauRima <strong>martin</strong>ma.— maSin elode Cems brZanebebs.ruTma eSmakurad Sexeda, gulSi sinanuli igrZno, mTavari saTxovarirad ar vuTxario.— manam suli midgas, Tqveni aRmatebulebis morCili viqnebi!132


— maS, Cemi pirveli brZaneba moismine: erT dResac nu gamotoveb, romwveri ar gaiparso. Sexede, rogor damikawre saxe.erTi sityviT, alersiTa da tkbili siciliT damTavrda yvelaferi.ruTma erT rasme ukve miaRwia, xolo erTdroulad ori sakiTxismogvareba ar SeiZleboda. guli qaluri siamayiT aevso, rom papirosiswevas Tavi daanebebina. amis Semdeg samsaxuris dawyebasac mosTxovs. akiSehpirda, rasaca mTxov, yvelafers Segisrulebo.ruTi wamodga da oTaxis daTvalierebas mohyva. naxa kanafzeCamokidebuli SeniSvnebi; gaecno saidumlo mowyobilobas, racvelosipedis dasamagreblad moigona <strong>martin</strong>ma; magidis qveS xelnawerebsrom mohkra Tvali, Secba — amdeni drois fuWad dakargvam Seawuxa;navTquram aRafrTovana, magram iqve sursaTis Taroebi rom gasinja, sulcarieli aRmoCnda.— saWmeli araferi gaqvs, Cemo sawyalo biWo! — TanagrZnobiTwarmoTqva man, — SimSilob albaT.— sanovage mariasTan maqvs sakuWnaoSi, — icrua <strong>martin</strong>ma, — iq ufrokargad inaxeba. Cemi damSevisa nu gefiqreba. aba, Semxede!ruTi <strong>martin</strong>Tan mibrunda, Wabukma idayvSi moxara mklavi, qvasaviTmagarma kunTebma perangis saxelo gamobera. am sanaxaobam qals zizRimohgvara. misi santimentaluri buneba ver itanda aseT rames. magram guli,sisxli, yoveli nervi, mTeli arseba uTrToda, misken miiwevda...Zveleburadve minebda am gamoucnob grZnobas, Wabukisken daixara.miuaxlovda. da roca <strong>martin</strong>ma mklavebSi moiqcia, qalis goneba, romeliczereled icnobda cxovrebis saidumloebas, aRSfoTda, xolo guli, misiqaluri buneba, romelic cxovrebiseuli iyo, sixaruliT TrToda. aseTwuTebSi ruTi aSkarad grZnobda, ra Zlierad uyvarda <strong>martin</strong>i; radgangulSi rom Caixutebda vnebiT gznebuli Wabuki da mklavebs ise magradSemoaWdobda, rom mTel sxeuls atkenda, qali am dros gaiTangeboda daTavbru daesxmoda. aseT wuTebSi igi amarTlebda Tavis saqciels:Tavidanve Camoyalibebuli principebisa da maRali idealebis Ralatsacda im uxmo urCobasac, rasac ded-mamis mimarT iCenda. ded-mamas arasurda, am kacs gahyoloda ruTi. es siyvaruli maTTvis elda iyo. zogjermisTvisac ki samarcxvino Canda, roca <strong>martin</strong>isagan moSorebuli kvlavcivi gonebiT sjida yvelafers. magram roca <strong>martin</strong>Tan erTad iyo,uyvarda igi; zogjer iqneb wyena da wuxilic gareoda am grZnobas, magrammainc siyvaruli iyo, siyvaruli, romelic ruTze ufro Zlieri aRmoCnda.— es gripi araferia, gaivlis, — ambobda <strong>martin</strong>i, — cotas kiSegawuxebs, Tavs agatkivebs, magram tropikul xurvebasTan ras mova!— tropikuli xurvebac gamogicdia? — gonebagafantulad hkiTxa<strong>martin</strong>is mklavebSi ganabulma, ciur siamovnebas minebebulma qalma.aseve gonebagafantuli usmenda pasuxs, manam erTma frazam ar SeakrTo.havais erT-erT kunZulze Sehyroda es xurveba, roca igi ocdaaTikeTrovanis saidumlo koloniaSi moxvda.— iq ra gindoda? — hkiTxa qalma.aseTi mefuri daudevroba sakuTari Tavis mimarT danaSaulad eCvena.— SemTxveviT. me TviTon ar vicodi, — upasuxa Wabukma, —keTrovanebze arc ki mifiqria. erTxel gemidan gavipare, napirTan mivcureda kunZulis siRrmeSi Sevedi, dasamalav adgils veZebdi. mTeli sami dReguavas nayofiT, pantiTa da bananiT vikvebebodi; erTi sityviT, rac kiSemxvdeboda im daburul tyeSi. meoTxe dRes biliks wavawydi, adamianisnakvalevs. goraks mihyveboda es biliki, kunZulis siRrmisken. mec eg133


mindoda. etyoboda, axali gakvaluli iyo. erT adgilas mTis viwro TxemigadasWra bilikma, danis piriviT viwro iyo. biliki aq sami futissifarTisa arc ki iqneboda, Txemi TiTqos ufskrulidan iyo amoziduli,orive mxridan asobiT futis siRrme ufskruli ertya. aq erTi Tofianikaci asiaTasian jars Seakavebda. es iyo erTaderTi gza kunZulisgulisaken. sami saaTi viare da erTbaSad movxvdi patara xevSi, romelicgaciebuli lavis gorakebs Soris jibesaviT ido. xexilis baRi iyo aqgaSenebuli da aTamde islis qoxi idga. magram iqauri binadari romdavinaxe, xeladve mivxvdi, sad viyavi. erTi Tvalis Sevleba kmaroda.— mere? ra qeni? — hkiTxa sunTqvaSekrulma ruTma. dezdemonasaviTusmenda — SeSinebuli da mojadoebuli.— ras vizamdi, ra unda meqna? mamasaxlisad erTi keTili berikacihyavdaT, keTriT SeWmuli, magram mefis uflebebiT mosili. swored masaRmoeCina es xeoba da kolonia daearsebina, Tumca es iyokanosawinaaRmdego moqmedeba. Tofebi hqondaT, blomad tyvia-wamali, isegawafuliyvnen es kanakebi nadirisa da gareuli Rorebis xocvaSi, romSeni mowonebuli. erTi bewoTac ki niSans ar aacdendnen. ra brZanebaa,<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> gaqcevas ras moaxerxebda, mTeli sami Tve iyuryuta iqa.— mere rogorRa gamoipare?— axlac iq iqneboda, erT gogos rom ar eSvela. naxevrad Cineli iyoes gogo, meoTxedi — TeTri da meTxedic — havaieli. lamazi gogona iyosawyali, ganaTlebuli. dedamisi honoluluSi milionis patroni yofila.da swored im gogom gamomapara bolos. am axalSens Turme dedamisiinaxavda da amitom dasjisa ar eSinoda gogonas. oRond winaswardamafica, maTi samyofeli adgili ar gameca, da arc gamicia. pirveladSenTan vambob axla. gogonas, is iyo, gamosCenoda keTris pirveli niSnebi.marjvena xelis TiTebi odnav dakrunCxoda da mklavzedac patara laqaaCnda. es iyo da es. axla albaT cocxali aRar iqneba.— ar geSinoda mainc? rogor gadaurCi im saSinel sens?— pirvelad karga magrad Sevfucxundi, — gamotyda Wabuki, — mere kiTandaTanobiT SeveCvie. im ubeduri gogos sacodaobam SiSic gadamaviwya.iseTi mSvenieri iyo — suliTac garegnobiTac... seni, is iyo, Separvoda,magram Tavidanve ganwiruli iyo, mTeli sicocxle iq gaetarebina,pirvelyofili veluris cxovrebiT ecxovra da cocxlad gaxrwniliyo.Sen verc ki warmoidgen, ra saSinelebaa keTri.— sabralo! — nazad aRmoxda ruTs, — saocaria, rogor gamogiSva!— viTom ratom? — ruTis sityvebis Sinaarss ver Caxvda <strong>martin</strong>i.— imitom, rom albaT uyvardi, — kvlav nazad upasuxa ruTma, — xommarTla uyvardi? nu damimalav.samrecxaoSi muSaobam da gamudmebulma Sin jdomam mzis sidamwvreTandaTanobiT Camoacila <strong>martin</strong>s; is ki arada, SimSiliTa daavadmyofobiT saxe gaecrica kidec... da axla, am gacrecil saxezesiwiTlis susti talRa moawva. pasuxis gasacemad bage gaxsna, magramruTma SeaCera.— ar ginda, nu mipasuxeb. ra saWiroa, — siciliT uTxra man.magram <strong>martin</strong>ma SeniSna, rom mis sicilSi foladi gareuliyo daTvalebic yinulis siciviT uelavda. aman uceb is saSineli qariSxalimoagona, rac erTxel wynari okeanis Crdilo nawilSi gamoscada. wamiTTvalwin warmoudga mowmendili Rame, kriala ca, savse mTvare, dabla kimTvaris civi sxivebiT ganaTebuli, mTebiviT wamofofrili talRebi. amas134


sxva zmaneba mohyva — axalgazrda gogona, keTrovanTa Soris... gaaxsenda,rom gogonas uyvarda <strong>martin</strong>i da swored imitom gamoapara.— keTilSobili gogo iyo, — Cailaparaka <strong>martin</strong>ma, — sicocxlemaCuqa.es iyo da es, meti araferi Tqmula, magram <strong>martin</strong>ma gaigona, rogormoawva yru qviTini yelSi qals, SeniSna, rogor swrafad moatriala Tavida fanjaraSi yureba daiwyo. xolo roca isev moabruna saxe, <strong>martin</strong>maSeniSna, rom ukve damSvidebuliyo da TvalebSiac qariSxali dacxromoda.— vgrZnob, rom suleli var, — SesCivla ruTma, — magram ra vqna.ici, rogor miyvarxar, <strong>martin</strong>... miyvarxar, miyvarxar. mere TandaTanobiTmoverevi Tavs, magram axla ar SemiZlia, Sens warsuls rom gavixseneb,eWvi maxelebs. Seni warsuli ki Zalian bundovania... bunebrivicaa, — aRardaaneba <strong>martin</strong>s Tavis marTleba, — sawyali arTuri maniSnebs, wamodio.Camowyda lodiniT. naxvamdis, Cemo Zvirfaso.— raRac wamali aqvT afTiaqebSi, papirosis gadasaCvevad xmaroben, —karebidan gamosZaxa man, — viSovi da gamogigzavni.kari daixura, magram isev male gaiRo.— miyvarxar, miyvarxar, — CurCuliT gamosZaxa ruTma da amjerad kinamdvilad wavida.mariam mowiwebiT miacila ruTi karetamde, Tan dros ar kargavda dagulmodgined aTvalierebda mis tansacmels, Sekerilobas (pirveladxedavda aseT fasons da Zalian lamazi eCvena). imedgacruebuli balRebiidgnen da gahyurebdnen, manam etli Tvals ar miefara, mere mzera mariazegadaitanes, romelic erTbaSad yvelaze pativsacemi qali gaxda mTelubanSi. magram marias reputacia mismave erT-erTma naSierma dasca, rocagaamxila, rom Rirseuli stumrebi mas ki ar swveodnen, aramed mismdgmurs. amis Semdeg maria isev araraobad iqca, xolo <strong>martin</strong>isaTvisaSkara SesamCnevi gaxda, ra mowiwebiT dauwyo yureba im ubniswvrilfexobam. marias TvalSiac erTiorad amaRlda igi, is ki arada,portugaliel bayals rom daenaxa mis karze mimdgari kareta, samidolarisa da oTxmocdaxuTi centis kredits kidev gauxsnida.Tavi ocdameSvide<strong>martin</strong>s bedma gauRima. ruTis stumrobis meore dRes niu-iorkis erTerTibulvaruli Jurnalisagan sami dolaris Ceki miiRo, samitrioletis honorari. amis Semdeg ori dRe kidev gavida da Cikagos erTerTigazeTidan cnoba mouvida — `ganZis maZieblebi~ mieRoT dasabeWdadda gamoqveynebis Semdeg aT dolars hpirdebodnen. honorari didi aryofila, magram es <strong>martin</strong>is pirveli statia iyo, pirveli cda, saqveynodgamoeTqva Tavisi azrebi. ameebis dagvirgvineba is iyo, rom kvirismiwurulSi yovelTviurma saymawvilo Jurnalma — `siWabuke da sibere~— cnoba gamougzavna: kidev erTi misi saTavgadasavlo moTxrobadasabeWdad mieRoT. marTalia, moTxroba ocdaerTi aTas sityvasSeicavda, honorars ki sul Teqvsmet dolars hkirdebodnen, isicdabeWdvis Semdeg, ese igi, yovel aTas sityvaze samocdaTxuTmeti centimodioda, magram es saTavgadasavlo moTxroba faqtobrivad misi meoreliteraturuli cda iyo da axla ukve TviTonve kargadxedavda maTSisitlanqesa da uferulobas.Tumca iseTi sitlanqe da mouqneloba, rac mwerlobis saSualo donesSeefereba, sulac ar yofila damaxasiaTebeli <strong>martin</strong>is adreuli135


nawarmoebebisaTvis. ara, es iyo axalbedasaTvis damaxasiaTebelimetismetad didi Zalismieri sitlanqe da mouqneloba, iseTi movlena,roca zarbazans gamoitanen da beRurebs dauSenen xolme. da <strong>martin</strong>igaxarebuli iyo, rom, rogorc iqna, gaasaRa Tavisi adrindelinawarmoebebi, TumcaRa Zalian iafad. icoda maTi fasi, didi dro ardasWirvebia am codnis SesaZenad. mTel Tavis imedebs bolodroindelnawarmoebebze amyarebda. iswrafoda, ubralo saJurnalo moTxrobebisavtorebze ufro didi ramisaTvis mieRwia. cdilobda, WeSmariti mxatvrisxerxebiT aRWurviliyo da, amasTan, Zala ar mietana msxverplad. misisazrunavi gaxda meti ZlierebisaTvis mieRwia, oRond Zalis dazogviT.arc realizmis siyvaruli daukargavs. realisturi iyo yvela misinawarmoebi, oRond cdilobda fantaziis silamaze Seerwya masSi.cdilobda STagonebuli realizmisaTvis mieRwia, romelic adamianuriaRmafreniTa da rwmeniT iqneboda gamsWvaluli.wignebis kiTxvam daarwmuna, rom ori literaturuli skola arsebobda.erTs adamiani raRac RvTaebad warmoedgina, xolo mis miwierebas,namdvil adamianur bunebas, savsebiT ugulebelyofda; meores, piriqiT,miwas mikrul pirutyvad warmoedgina da mis ciur aRmafrenas, RvTaebrivniWsa da unars savsebiT uaryofda. <strong>martin</strong>is azriT, orive skolacdeboda, erTis Tvalsazrisic da meorisac Zalian calmxrivi eCveneboda.WeSmariteba sadRac SuaSi iyo. Tavis moTxrobaSi, romelsac <strong>martin</strong>ma`Tavgadasavali~ uwoda da romelsac gulgrilad Sexvda ruTi, man scadamxatvruli simarTlis idealisTvis mieRwia, da darwmunebulic iyo, rommiaRwia; xolo statiaSi `RmerTi da pirutyvi~ man Camoayaliba TeoriuliSexedulebani am sakiTxze.magram `Tavgadasavalica~ da sxva nawarmoebebic, rac mas TavissaukeTeso qmnilebebad miaCnda, kvlav kardakar dadioda — redaqciidanredaqciaSi. adreuli nawerebi ki didad ar epitnaveboda, erTaderTisikeTe is iyo, rom fuli moutana. arc is `saSineli~ moTxrobebi miaCndadid ramed, romelTagan ori ukve gayida. es iyo pirwmindad gamogonilimoTxrobebi, oRond realizmis SaravandSi gaxveuli, da Tu rame ZalahqondaT, swored amiTi. daujerebelisa da SeuZlebelis realursamoselSi gaxveva mas jambazur triukad eCveneboda — ukeTesSemTxvevaSi, marjve triukad. didi literatura aseT CarCoebSi vermoTavsdeboda. mxatvruli ostatobis mxriv es nawarmoebebic maRaldoneze idga, magram ostatobas sulac ar dagidevdaT <strong>martin</strong>i, Tukinawarmoebi cxovrebiseul simarTles iyo daSorebuli. jambazuri triukiimaSi mdgomareobda, rom gamonagoni ambavi cxovrebiseuli simarTlisniRbiT daefara, eqvsamde aseTi moTxroba dawera man, vidre iseTnawarmoebebs Seqmnida, rogoric iyo `sixaruli~, `qoTani~ da `sicocxliszedaSe~.im sami dolariT, rac man trioletebis gasamrjelod miiRo, rogormegaitanda Tavs `TeTri Tagvis~ redaqciidan Cekis mosvlamde. adga da essamdolariani Ceki daeWvebul portugaliel bayalTan gadaaxurdava, erTidolari masve dautova valis angariSSi, danarCeni ori dolari kixabazsa da xilis meduqnes gaunawila. iseTi simdidris patroni argamxdara, rom xorci eyida, da manam `TeTri Tagvidan~ miiRebda Ceks,Zalian xelmoWerilad cxovrobda. xolo roca es meore Cekic miiRo,aRar icoda, ra eqna. Tavis dReSi bankSi ar Seudgams fexi da axlabavSvurma survilma wamouara, ouklendis romelime did bankSi Sesuliyoda daudevrad miegdo gasanaRdeblad Tavisi ormocdolariani Ceki. arada,136


praqtikuli mosazreba ukarnaxebda, bayalTan mietana Cekigadasaxurdaveblad — amiT STabeWdilebas moaxdenda masze, momavalSinisias ufro advilad endoboda. fexi ukan rCeboda, bayalTan rommidioda. gadaaxurdava fuli, bayals mTeli vali gaustumra da jibeSimonetebis CxrialiT gamobrunda. sxva mevaleebic gaistumra, kostiumi davelosipedi gamoisyida, sabeWdi manqanis fuli Seitana da mariasmomavali Tvis qirac gadauxada. amis Semdeg samiode dolari kidev darCajibeSi.magram <strong>martin</strong>s esec did simdidred eCveneboda. gamoisyida Tu arakostiumi, maSinve ruTisken gaqanda. midioda da Tan xeli TavisiTmicuravda jibisken, raTa vercxlis monetebi eCxrialebina. rogorcdamSeuli adamiani ver moaSorebs xolme Tvals saWmels, ise <strong>martin</strong>ic,romelic ramdeni xania fuls ar Rirsebia, veRar aSorebda xelsvercxlis monetebs. gana Zunwi iyo an xarbi — ara, fuli axla misTvismets rasmes niSnavda, vidre ubralo dolarebsa da centebs; gamarjvebasniSnavda, da TiToeul monetaze amotvifruli arwivi misTvis axlagamarjvebis mauwyebeli frTosani macne gamxdariyo.verc ki SeniSna, ise gamoukeTda guneba-ganwyobileba, ra kargiacxovrebao, fiqrobda. marTlac, gacilebiT ufro momxiblavi Canda axla:aqamde, mTeli kvireebis ganmavlobaSi, saSinlad pirquSi da mosawyeni iyocxovreba, axla ki, roca TiTqmis sul gaistumra valebi, jibeSiac samidolari uCxrialebda da guli gamarjvebis sixaruliT gavseboda, mzegacilebiT ufro brwyinvale da sasiamovnod Tbili moeCvena damoulodnelad movardnilma wvimamac ki, erTianad rom galumpa quCaSiuqolgod gamosuli xalxi, <strong>martin</strong>i uzomod gaaxara. roca TviTonacSimSilobda, misi fiqrebi mTel qveyanaze gafantul aTasobiT damSeulsdastrialebda Tavs, magram axla, roca gaxalisda da moilxina, aTasobiTdamSeulebze fiqri sulac aRar awuxebda, erTianad gadaaviwyda. axlaukve, rogorc Seyvarebuli, mTel qveyanaze mcxovreb uTvalavSeyvarebulze fiqrobda. TavSi satrfialo lirikis motivebi aReZra daise gaitaca SemoqmedebiTma gznebam, rom tramvaidan droze Camosvlagadaaviwyda da ori gaCereba zedmeti gaiara.morzebTan stumrebi dauxvda. san-rafaelidan biZaSvilebi CamosvlodaruTs, ori gogona; misis morzma sababad gamoiyena es da gasarTobadxalxi daupatiJa, amiT Tavis gegmas axorcielebda — ruTis irgvlivymawvil kacebs uyrida Tavs. kampania <strong>martin</strong>is uneblie aryofnis drosdawyebuliyo da axla sul ufro da ufro farTovdeboda. misis morzisganzraxva iyo, saqmiani xalxi moezida saxlSi. ase rom, ruTisbiZaSvilebis (doroTisa da florensis) garda, <strong>martin</strong>s aq dauxvdauniversitetis ori profesori: erTi laTinuris, xolo meore inglisurifilologiis ganxriT; ruTis skolis amxanagi, amJamad samxedro piri,romelic axlaxan dabrunebuliyo filipinebidan; kidev erTi axalgazrdakaci, gvarad melvili, san-franciskos sakredito sazogadoebis ufrosisjozef perkinis piradi mdivani; dabolos, erT-erTi bankis mTavaribuxhalteri, ocdaTxuTmetamde wlis axalgazrda kaci Carlz hepgudi,romelsac Tavis droze stenfordis universiteti daemTavrebina,nilosisa da gaerTianebuli klubebis wevri, respublikuri partiisnafici oratori arCevnebis dros, erTi sityviT, warmatebis gzazedamdgari da yovel mxriv kargi momavlis axalgazrda kaci. esmamakacTagan. axla qalebi: aq iyo portretisti mxatvari qali;profesionali musikosi; sociologiur mecnierebaTa doqtori, romelsac137


san-franciskos RatakTa ubnebSi organizaciuli muSaobiT gaeTqvasaxeli. Tumca misis morzis gegmaSi qalebs didi roli ar ekisrebodaT.didi-didi, savaldebulo aqsesuarebad Tu CaiTvlebodnen isini: bolosda bolos, saqmiani mamakacebi xom unda miezidaT saxlSi.— laparakis dros nu aRegznebi xolme, — gaafrTxila ruTma<strong>martin</strong>i, vinem stumrebs warudgenda.Tavdapirvelad, cota ar iyos, uxerxulad grZnobda <strong>martin</strong>i Tavs,kvlav im SiSma gauxsena — ugergilo varo, eSinoda mxrebiT araferswamosdeboda. amdenma xalxmac karga magrad daafrTxo: pirvelad moxvdaamisTana maRal sazogadoebaSi... Tanac, ramdeni iyo erTad! gansakuTrebiTdidi STabeWdileba moaxdina masze bankis buxhalterma hepgudma, dagadawyvita, rogorc ki SesaZlebloba miecemoda, kargad gaecno igi.magram garegnuli SiSis qveS misi amayi `me~ imaleboda da erTi sulihqonda, manam am xalxs daezmaneboda da gaigebda, ra SeeswavlaT maTwignebidan da cxovrebidan iseTi, risi Seswavlac <strong>martin</strong>s jer vermoeswro.ruTi xSirad gadaxedavda xolme, akvirdeboda, Tavi rogor uWiravso,da gakvirvebuli da gaxarebuli darCa im Zaldautanebeli ubraloebiT,rac Wabukma ruTis biZaSvilebis gacnobis dros gamoiCina. sulac araRelvebula, manam ijda da imisi SiSi ar awuxebda, mxrebiT araferswamovedoo. ruTma icoda, rom misi biZaSvilebi Wkviani gogonebi iyvnen, dagakvirvebuli darCa, roca imave Rames, dasaZineblad rom wvebodnen, qebiTmoixsenies Wabuki. <strong>martin</strong>mac — romelic Tavis wreSi Wkvian, enamaxvilbiWad iTvleboda, kargad cekvavda — SeniSna, rom enamaxvilobis gamoCenaarc am sazogadoebaSi yofila Zneli. warmateba zurgs ukan edga imsaRamos, Seqebis niSnad mxrebze xels uTaTunebda, yoCaRo, eubneboda;aimtomac iyo, rom sul ar dabneula, TviTonac icinoda da sxvasac bevrsacinebda.bolos mainc sauZvliani gamodga ruTis SiSi. <strong>martin</strong>sa da profesorkolduels Soris saubari gaCaRda, da Tumca <strong>martin</strong>i xelebs aRariqnevda Zveleburad, ruTis modaraje Tvals ar gamohparvia, ra xSiradaenTeboda xolme Tvalebi, ra gacxarebiT da mgznebared laparakobda,rogor daiZaba da ra Zalumad moawva sisxli saxeze. TavSekaveba daTavdaWera aklda da arafriT ara hgavda inglisuri filologiisaxalgazrda profesors, visTanac axla laparakobda.magram es sulac ar awuxebda amJamad <strong>martin</strong>s. man xelad SeniSnaTanamosaubris didi erudicia da ganaTleba. Tanac, profesorikoldueli sulac ar aRmoCnda iseTi kaci, rogoric <strong>martin</strong>s warmoedginainglisuri filologiis yvela profesori. <strong>martin</strong>ma gadawyvita, TavissakuTar profesiaze aelaparakebina profesori da Tumca pirveladwinaaRmdegobas waawyda, bolos mainc moaxerxa es. ver mimxvdariyo,ratom unda morideboda adamiani sakuTar profesiaze laparaks.— es xom sisulelea, gaugebrobaa, — jer kidev ramdeni xnis winaTuTqvams <strong>martin</strong>s ruTisaTvis, — ratom unda gaurbodes kaci TavissakuTar profesiaze laparaks? maS, ratomRa ikribebian, Tavs rad iyrian,Tuki im fiqrebs ar gauziareben erTmaneTs, rasac gulSi atareben?gulSi ki ras atareben: riTac cxovroben, riTac suldgmuloben, rasacemsaxurebian, ris fiqrSiac dRe da Rames asworeben, ZilSiac kiesizmrebaT. aba, erTi warmoidgine, ra mosasmeni iqneba — saerTo etiketsayolilma mister batlerma uceb pol verlenis poeziasa, germanuldramasa da danuncios romanebze rom daiwyos laparaki? xom daixoca138


xalxi mowyenilobiT! Tuki aucilebeli iqneboda mister batlerismosmena, me piradad varCevdi Tavis saveqilo saqmeebze elaparakna. essaqme uyvars, kargadac icis, xolo cxovreba ise moklea, rom ginda, vincki Segxvdeba, Tavis sayvarel saqmeze gelaparakos.— ho, magram, — Seesityva ruTi, — xom aris iseTi Temebi, rac yvelaserTnairad ainteresebs.— amaSi ki cdebi, — ar SearCina <strong>martin</strong>ma. — yoveli adamiani,sazogadoebis yvela fena an TiTqmis yvela, imas hbaZavs, vinc masze ufromaRla dgas sazogadoebaSi. yvelaze maRla ki vina dgas? usaqmurebi,mdidari usaqmurebi. maT, rogorc wesi, araferi gaegebaT im saqmisa, rasacmcodne xalxi akeTebs. imaTTvis, raRa Tqma unda, mosawyeni iqnebaamisTana rameze saubari, amitomac arCeven ubodiSod ganacxadon, sakuTarprofesiaze laparaki sazogadoebaSi miuRebeliao. TviTonve aweseben,raze SeiZleba saubari. es aris uaxlesi opera, uaxlesi romani, banqo,biliardi, koqteili, avtomobili, doRi, cxenebis gamofena, Tevzaoba,nadiroba, naviT seirnoba, da amisTana raRacebi... xom daakvirdi, iseTirameebi, rac usaqmurebisTvisac cnobilia. sinamdvileSi, es usaqmurTaprofesiuli laparaki gamodis. sasacilo ki is aris, rom Wkviani xalxian iseTebi, visac Wkvianad moaaqvs Tavi am usaqmurTa kaprizebs ahyolian.me piradad, minda is movismino adamianisagan, rac man yvelaze kargadicis. raca gnebavdeT, is uwodeT amas — ginda profesiuli saubari,ginda vulgaroba da ra vici!..magram ruTma mainc ver gaugo. dakanonebul Sexedulebebze <strong>martin</strong>isTavdasxma mas mudam jiut axirebad miaCnda.ase rom, <strong>martin</strong>ma Tavisi seriozuli toni profesor kolduelsacgadasdo da aiZula iseT rameze elaparakna, rac misTvis yvelaferzeufro axlobeli iyo.— ara mgonia, kaliforniis universitetSi wamogcdeT amisTana eresi!profesorma kolduelma mxrebi aiCeCa.— arseboben gadasaxadebis keTilsindisieri gadamxdelebi daarsebobs politika. sakramento gvniSnavs Cven da Cvenc mdablad vuxriTTavs sakramentos, Statis mmarTvelobas, partiis presas, ufro sworad —orive partiis presas.— es ki gasagebia. magram Tqven? — ar moeSva <strong>martin</strong>i, — Tqven albaTise grZnobT Tavs, rogorc wylidan amovardnili Tevzi.— CemisTana albaT bevri ar moiZebneba universitetis gubeSi. zogjermarTlac wylidan amovardnili Tevzi mgonia Tavi da mirCevnia, parizSiviyo, an grab-stritze, an gandegilis senakSi sadme, an arada laTinurubanSi klaretsa vsvamde, — aq, san-franciskoSi wyal-wyala Rvinos romeZaxian xolme, — romelime iaffasian restoranSi vsadilobde da didisrixiT radikalur Sexedulebebs vafrqvevde. xandaxan mjera kidec,namdvilad radikali var-meTqi. magram imdeni sakiTxi wamoiWreba, romxeirianad verc verkvevi. rwmenas vkargav xolme, Cems adamianur umweobasrom warmovidgen, rac saSualebas ar maZlevs mTeli sigrZe-siganiTaRviqva raime problema — adamianuri, cxovrebiseuli problema.<strong>martin</strong>i usmenda da uneburad `pasatis simRera~ agondeboda:`amovvardebidRisiT Tu RamiT,davuqroleb da afrebs gavberav~.139


cotas gawyda, RiRiniT ar warmoTqva es sityvebi. erTbaSad mixvda, romTanamosaubrem moagona pasati — Crdilo-aRmosavleTis pasati, civi,Zlieri da Seupovari. esec iseTive Seupovari da mtkice Canda, oRond TaniseTi ram hqonda, rac adamians mosvenebas daukargavda xolme. <strong>martin</strong>smoeCvena, rom es kaci saTqmels bolomde Tavis dReSi ar ityoda, iseverogorc pasatebisTvisac SeeniSna — mTeli ZaliT erTxelac ardauberavdnen, mudam izogavdnen Zalas, rasac arasodes ar iyenebdnen.<strong>martin</strong>s kvlav aumuSavda warmosaxvis ekrani. misi tvini TiTqosmogonebebisa da fantaziis veeberTela sawyobi iyo, romlis kari mudamRia hqonda datovebuli, rac ar unda momxdariyo, <strong>martin</strong>i imwuTSive ammovlenis msgavss an radikalurad sapirispiros warmoidgenda daTvalnaTliv Sexedavda. Tavisda uneburad xdeboda es da yovelgvarcxovrebiseul movlenas usaTuod Sinagani xilvac Tan axlda. rogorcerTxel ruTis TvalebSi wamierad Camdgarma eWvma qariSxali moagona dawarmousaxa mTvarian Rames, iseve axlac profesorma kolduelma pasatiscocxali xilva mouvlina — qris da mzis sxivebiT SewiTlebulitalRebi TeTrad wamouqoCravs, moerekeba. ase wamierad moevlinebodasxvadasxvagvari xilva da xels ki ar uSlida mis fiqrTa denas, piriqiT,exmareboda ufro TvalsaCinod gaeanalizebina. aseTi xilva warsulmogonebaTa gamoZaxili iyo, an guSindeli, im kvirandeli gancdili dawakiTxuli, rac ZilSi Tu cxadSi Tavidan ar Sordeboda xolme.axlac ase moxda. ismenda am Wkviani da ganaTlebuli profesorislaRad momdinare saubars da gonebis TvaliT warsulis suraTebsSehyurebda. aha, misi adreuli ymawvilkacoba — namdvili xuligani, Tavzemagarfarfliani stetsonuri qudi daukosebia, orbortiani qurTuki acviada arxeinad daabotebs, arafers erideba, rasac unda akeTebs, oRond imaski cdilobs, rom policias ar moxvdes TvalSi. <strong>martin</strong>i sulac arcdila, raime Seerbilebina an miefuCeCebina Tavis mogonebaSi. erTipiroba, namdvili xuligani iyo, bandis Tavi, arc policias hqonda maTganmosveneba da arc muSaTa kvartalis patiosan binadarT. maSin es miaCndaidealad, axla ki Seicvala. dgas ager da Sehyurebs kargad Cacmul,wesierad aRzrdil qalebsa da kacebs, maRali kulturisa da daxvewiligemovnebis atmosferoSi sunTqavs... magram warsulis aCrdili aqac ewvia— orbortian qurTukSi Cacmuli biWi, romelsac Tavze magarfarflianiqudi wamoukosebia, udardeli rxeviT midi-modis oTaxSi. es quCisxuligani xom misi oreulia, <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>sa, romelic zis axladarbaislurad da universitetis profesors esaubreba.Tavisi myari adgili jerac ver epovna <strong>martin</strong>s cxovrebaSi. saca arunda moxvedriliyo, advilad Seegueboda xolme yovelgvar garemos,xelad gaxdeboda yvelasaTvis sasurveli, yvelas sayvareli, radgan arcmuSaobaSi daudebda vinmes tols, arc TamaSSi, Tavs aravisdaaCagvrinebda da aiZulebda xalxs pativiscemiT mopyrobodnen. magramfesvi arsad gaudgams. yvelas kmayofilebas aniWebda, magram Tavadarasodes kmayofili ar yofila. arsad guli ar udgeboda, versad vermoesvena, mudam raRac Zaxili Caesmoda, sadRac mouwodebdnen... da iyo aseawrialebuli, vidre, bolos, wignebs, xelovnebasa da siyvaruls arSeeyara. axla ki zis ager, amisTana xalxSi, Tavisi wris adamianebisaganerTaderTi, romelsac ufleba moupovebia, morzebs estumros.magram aseTi fiqrebi da xilvani sulac ar uSlida <strong>martin</strong>s xelsgulisyuriT moesmina profesor kolduelis laparaki. gafacicebiTusmenda, muStris TvaliT zomavda, magram patara bzaric ki ver SeniSna140


Tanamosaubris codna-ganaTlebaSi. rac Seexeba sakuTar codnasa daganaTlebas, am saubarma <strong>martin</strong>i daarwmuna, rom bevri naprali da bzarihqonia, bevri ram savsebiT gaugebari yofila misTvis. Tumca, igi imaSiacdarwmunda, rom, spenseris wyalobiT, codnis saerTo safuZveli mainchqonda. axla droRa iyo saWiro, rom is napralebi da bzarebi amoevso.mere naxeT, mere mifrTxildiT!.. fiqrobda igi. axla ki TiTqosprofesoris ferxTiT ijda, gulisyurad gadaqceuli, mowiwebiT TvalebSiSescicinebda. magram TandaTanobiT susti adgilebic SeniSnaTanamosaubris msjelobaSi, Tumca gadaWriT ver ityoda, raSimdgomareobda es sisuste. bolos ki, roca mixvda da gaarkvia, erTbaSadprofesoris donemde amaRlda.ruTi meored miuaxlovda maT, swored im dros, roca <strong>martin</strong>ma daiwyolaparaki.— pirdapir getyviT, raSi cdebiT, an ufro sworad, raSi gamoixatebaTqveni msjelobis sisuste, — ambobda igi. — Tqven biologiis codnagakliaT. sulac ar iTvaliswinebT am sagans Tqveni msoflmxedvelobisCamoyalibebis dros. me aq mecnierul biologias vgulisxmob,araorganuli qsovilebis laboratoriuli xerxebiT gacocxlebidanmokidebuli — ufro farTo, sociologiur da esTetikurganzogadebamde.ruTi gaSra. mTeli ori weliwadi ismenda igi profesor kolduelisleqciebs da ise Sehyurebda am kacs, rogorc sibrZnis wyaros.— me Tqven kargad ver gagigeT! — SeWoWmanda profesori.— Sevecdebi agixsnaT, — miugo man, — egviptis istorias romvkiTxulobdi, maxsovs, iq wavikiTxe: ise ver gaigeb egviptis xelovnebas,Tu winaswar am qveynis istoria ar Seiswavleo.— namdvilad asea, — daeTanxma profesori.— me ase vfiqrob, — ganagrZo <strong>martin</strong>ma, — rom, Tavis mxriv, qveynisistoriasac ver Caswvdebi, winaswar is Tu ar Seiswavle, rogor da rapirobebSi gaCnda sicocxle. rogor unda gavigoT kanonebi, saerTowyobileba, religia, adaT-Cveulebani, Tu winaswar maTi Semqmneli xalxisxasiaTs ar gavecaniT, magram arc eg kmara: Tu am xalxis bunebas daagebulebas ar gavecaniT?! Tuki egviptur arqiteqturas da qandakebasadamianis qmnilebada vTvliT, literaturam raRa daaSava? nuTusamyaroSi arsebobs iseTi raime, rac evoluciis kanonebs aremorCilebodes? vici, rom xelovnebis sxvadasxva dargis evoluciisistoria damuSavebulia, magram, me mgoni, meqanikurad aris damuSavebuli.adamiani gamoTiSulia. didebulad aris damuSavebuli instrumentebis,qnaris, musikis, simReris, cekvis evolucia. magram TviT adamianisevoluciaze raRas ityviT — misi calkeuli organoebis evoluciaze jerkidev manamde, vidre igi pirvel instruments Seqmnida, an pirvelsimReras amoiRiRinebda?! ai, amas ar iTvaliswinebT Tqven. amas veZaxi mebiologias. swored es aris biologia; am sityvis yvelaze ufro farTogagebiT. vgrZnob, dabneulad vlaparakob, magram me mindoda rogormeazri Camomeyalibebina. Tqveni laparakis dros momivida es azri dagamoTqma gamiZnelda. Tqven adamianuri umweoba axseneT, rac xelsgviSlis mTeli sigrZe-siganiT aRviqvaT problemebi. da aha, marTlac ariTvaliswinebT — an iqneb me meCveneba ase — biologiur sawyisebs,swored imas, razedac TviT xelovnebaa aRmocenebuli, adamianurisaqmianobisa da moRvaweobis safuZvels.141


uTisda gasakvirad, <strong>martin</strong>i erTi xelis mosmiT ar gaunadgurebiaT.profesori yuradRebiTac ki moekida mis sityvebs. etyoboda, misymawvilkacobas uwevda angariSs. ruTs ase moeCvena. mTeli erTi wuTiCafiqrebuli ijda profesori koldueli, saaTis Zewkvs aTamaSebda.— unda gamogitydeT, — daiwyo bolos man, — aseTi SeniSvna erTxelukve momca erTma didma mecnierma evolucionistma Jozef lekontma.magram is cocxali aRar aris da ar megona, kidev Tu mamxelda vinme.magram, ager, Tqven gamoCndiT, Tqven misayvedurebT. unda gamovtyde, romTqvens sityvebSi marTlac aris raRac damafiqrebeli da blomadac. meklasikaSi gadaviWeri da sabunebismetyvelo mecnierebaTa ganviTarebasTvali veRar mivadevne. iqneb dro da energia ar meyo amisTvis. albaT arcdamijerebT, fizikisa da qimiis laboratoriebSi erTxelac ar Semidgamsfexi. daujerebelia, magram asea. lekonti marTali iyo. Tqvenc, misteriden... nawilobriv mainc... Tumca ver vityvi, ramdenad.ruTma raRac moimizeza da <strong>martin</strong>i gverdze gaixmo.— ase ar SeiZleba, — wasCurCula man, — aRaravin gaakare profesorkolduels. iqneb sxvebsac undodeT masTan saubari.— es ki veRar movifiqre, — moinania <strong>martin</strong>ma, — magram ZlivsaRvagzne da ise saintereso gamodga masTan saubari, rom sxva aRaraferimifiqria. amisTana gonebagaxsnil da ganaTlebul kacs jer arSevxvedrivar. marTali Tu ginda, iyo dro, rom yvelauniversitetdamTavrebuli, visac maRali adgili uWiravs sazogadoebaSi,aseTive gonebagaxsnili da ganaTlebuli megona.— es gamonaklisia, — miugo ruTma.— albaT. axla vis gamovelaparako, Sen rogora gsurs? ah, erTi imbankis buxhalterTan mimiyvane.TxuTmetiod wuTs elaparaka <strong>martin</strong>i mTavar buxhalters, da ruTiukeTes moqcevas verc inatrebda Tavisi mijnurisagan: erTxelac arwamonTebia Tvalebi, arc Rawvebi wamowiTlebia; piriqiT, misma simSvidemda TavdaWerilobam ruTi gaaoca. samagierod, <strong>martin</strong>is TvalSi erTbaSadgacamtverda bankis moRvaweTa mTeli jilagi; ufro mogvianebiT ki, imavesaRamos, STabeWdileba Seeqmna: bankis buxhalteri da garewari sinonimebiariano. armiis oficeri ubralo, sasiamovno axalgazrda kaci gamodga,jansaRi, guliTadi, imiTi kmayofili, rac cxovrebaSi bedma daSTamomavlobam arguna. roca <strong>martin</strong>ma gaigo, mTeli ori weliwadiuniversitetSi gaetarebina am ymawvils, gakvirvebuli darCa, codna sadwaiRo. da mainc garewar bankis buxhalterze ufro es kaci moewona.— magisi garewroba me raSi menaRvleba, — uTxra ruTs mogvianebiT,— magram cxviri rom aubzuebia da gafxorili dadis, Tavisi TaviTdidad kmayofili, ise ibekneba da dazogviT afrqvevs am sisaZagles,TiTqos wyalobas arigebdes. ras ambobT, manam imas metyoda, muSaTapartia demokratebs SeuerTdao, me mTeli reformaciis istoriis moyolasmovaswrebdi. pokeris moTamaSeebma rom ician xolme kartis gaCiTva, iseCiTavs sityvebs. rodesme gaCveneb, rogor xdeba es.— samwuxaroa, rom ar mogewona, — upasuxa ruTma, — mister batlerigiJdeba mag kacisTvis. yovlad patiosani da sando kaciao, ambobs, salkldes eZaxis, romeli banki ar dafuZndeba magisTana saZirkvelzeo.— eWvic ar mepareba, rom ase iqneba, Tumca pirvelad vxedav da sulramdenime sityva movismine misgan. magram bankebze ukve didi warmodgenisaaRara var. ki nu miwyen, Cemo Zvirfaso, rom ase pirdapir vlaparakob.— ara, ras ambob. piriqiT, Zalian sainteresoa.142


— asea, — guliTadad ganagrZo <strong>martin</strong>ma, — me xom barbarosi var,pirvel STabeWdilebebs axlaRa viReb civilizaciisagan. ganaTlebuliadamianisaTvis aseTi STabeWdilebebi albaT saintereso iqneba.— Cems biZaSvilebze raRas ityvi? — CaekiTxa ruTi.— sxva qalebze ufro egeni momewona. xalisiani xalxia, Tavmdabalida upretenzio.— maS, sxva qalebic mogwonebia.<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia.— es socialur problemebze molaqlaqe qali TuTiyuSia da metiaraferi. Tavis qala rom gadauxsna da tvini gadauCxriko, erTdamoukidebel azrs ver upovi. mxatvari qali — mTqnarebas moggvris.swored mag buxhalterisTvis iqneboda zedgamoWrili colad. axla esmusikosic! ver getyvi, rogori moqnili TiTebi aqvs, ra teqnika, ragamomsaxveloba — erTi ki cxadia: musikisa araferi gaegeba.— didebulad ukravs — ar daeTanxma ruTi.— marTali xar, erTi SexedviT albaT virtuozuli damkvreli iqneba,magram mis sulsa da guls sulac ar ekareba musika. vkiTxe kidec, musikaTqvenTvis ras niSnavs-meTqi — xom ici, mainteresebs xolme aseTisakiTxebi — ver mipasuxa. brtyel-brtyel laparaks mohyva — vaRmerTeb,xelovnebis yvela dargs Soris musika yvelaze maRla dgas, CemTvis essicocxlezedac mets niSnavso.— Sen mainc Tav-TavianT profesiaze alaparake yvelani! — sayveduriTuTxra ruTma.— unda gamovtyde!.. magram Tuki TavianT xelobaze veraferi sanugeSodavacdenine, Sen Cemi tanjva warmoidgine, saerTo Temebze rom Camomegdosityva. mudam ase megona, rom aq, TqvenTan, saca xalxi kulturisyovelgvari upiratesobiT sargeblobs... — erTi wuTiT Sedga, kvlavstetsonis qudwamokosebul, orbortian qurTukSi gamowkepil Tavisiveoreulis aCrdils mohkra Tvali, romelic rweviT Semovida oTaxSi, —ho, vinc ar unda menaxa-meTqi am saxlSi — qali iqneboda Tu kaci, —gonebagaciskrovnebuli megona yvela. magram am erTi mokle SexvedriTacki davrwmundi, rom umravlesoba maTgani briyvi yofila, xolo imdarCenilTagan oTxmocdaaTi procenti — saSinlad mosawyeni. profesorikoldueli sul sxvaa, magasTan veravin mova. namdvili kacuri kacia.ruTi gaibadra.— miTxari profesorze rame, — ar moeSva igi, — oRond is ki ara,rac kargi da brwyinvale aqvs, eg isedac vici: Sen is miTxari, ra armogewona. Zalian mainteresebs.— vaiTu cud saqmeSi gamaba, — gaexumra <strong>martin</strong>i, — iqneb Sen TviTonmiTxra pirvelad! Tu veraviTar nakls ver amCnev, marto saukeTesoTvisebebiT dajildoebuli ggonia?!— me magisi leqciebis mTeli ori kursi maqvs mosmenili. ager, mesameweliwadi daiwyo, rac vicnob. Seni pirveli STabeWdileba mainteresebs.— pirveli cudi STabeWdilebebi, ara? kargi, getyvi. vici, kargiSexedulebisa xar masze da mec ase meCveneba, rom yovelgvari sikeTiTdajildoebuli adamiania. yovel SemTxvevaSi, amisTana Wkviansa daganaTlebul kacs me jer ar Sevxvedrivar. oRond, es aris rom, idumalsindisis qenjnas hyavs Sepyrobili... ah, ara, ra brZanebaa, — swrafaddasZina man, — cuds rasme ki ara vgulisxmob. ara, me igi warmomidgeniaiseT adamianad, romelic Rrmad Caswvdomia sagnebsa da movlenebs da isedamfrTxala, rom axla Tavs arwmunebs, araferi daminaxavso. vgrZnob,143


kargad ver gamovTqvi. sxvagvarad vcdi: kaci, romelic tyeSi dafarulitaZris biliks waawyda, magram mere gza aebna. iqneb Tvalic ki mohkra amtaZars, magram Tavi daarwmuna, es ubralod miraJi iyoo. an arada, vTqvaT,kacs SeuZlia rame keTili saqme gaakeTos, magram ar akeTebs, didmniSvnelobas ar aZlevs am saqmes, da amis Semdeg Tavis dRe da moswrebasul sinanulSia, ratom ar gavakeTeo. CumCumad dascinis im jildos, racam saqmisaTvis unda mieRo, magram kidev ufro Cumad, sadRac gulissiRrmeSi mistiris jildos da im sixaruls, rasac am saqmis gakeTebamianiWebda.— ase arc ki mifiqria mag kacze, — uTxra ruTma, — da, marTali Tuginda, verc gavige, ras ambob.— CemTvisac bundovania es da imitom, — dasTmo <strong>martin</strong>ma, —araviTari safuZveli ara maqvs, ubralo STabeWdilebaa, albaT mcdari.raRa Tqma unda, Sen Cemze kargad icnob.im saRamos ruTidan wamosul <strong>martin</strong>s raRac ucnaurad areuli daerTmaneTis sawinaaRmdego grZnoba gamohyva. imedi gaucrua im adamianebma,vis donemde amaRlebasac cdilobda, Tavisive miznebze gautyda guli.meores mxriv, warmatebam waaxalisa. maRla asvla imaze ufro adviliyofila, vidre mas egona. gaaswro kidec (yalbi moridebiT Tavi armoutyuebia), imaT gaaswro, visTan gatolebasan eswrafoda. profesorkolduelis gamoklebiT, raRa Tqma unda. wignebica da cxovrebac masufro kargad scodnia, gakvirvebuli iyo — ra uyves mainc am TavianTcodnas, sad gadamaleso! is ki aRar ufiqria, rom TviTongansakuTrebuli tvinis patroni iyo, arc is ufiqria, rom moazrovne damovlenebze Rrmad Cafiqrebuli xalxi morzebis samyaroSi ar unda eZebna.maSin ar icoda, rom aseTi xalxi, arwivebis darad, ganmartoebiTdasrialeben cis laJvardebSi — maRla, sul maRla, jog-jogadmofusfuse xalxisagan daSorebiT.Tavi ocdamervebedma isev daiviwya <strong>martin</strong>is misamarTi, misi Sikrikebi ukve aRarukakunebdnen karze. mTeli ocdaxuTi dRe TavauRebliv, ise rom kvira dauqme dReebic ar gaucdenia, `mzis sircxvilze~ muSaobda. es iyo didistatia, ocdaaTi aTasamde sityvisagan Semdgari, da warmoadgenda kargadmofiqrebul ieriSs meterlinkis skolis misticizmis winaaRmdeg.WeSmariti mecnierebis citadelidan wamowyebul ieriSs — fuWsaswaulebze meocnebeTa winaaRmdeg. marTalia, TviT statiac Seicavdalamaz saswaulebze ocnebis mraval elements, magram ise, rom faqtebs arewinaaRmdegeboda. cota xnis Semdeg am ieriSs mohyva kidev ori patarastatia — `saswaulebze meocnebeni~ da `sakuTari `me~-s sazomi~. da samivestatiam — didmac da pataramac — mogzauroba daiwyes JurnalidanJurnalSi.im ocdaxuTi dRis ganmavlobaSi, rac `mzis sircxvils~ moandoma,<strong>martin</strong>ma moaxerxa gaeyida ramdenime msubuqi sagazeTo feletoni eqvsnaxevaridolarisa. erTma anegdotma ormocdaaTi centi moutana, meorem,romelic yovelkvireul iumoristul gazeTSi daibeWda, erTi dolari.kidev orma saxumaro leqsma gaumarTla: erTSi ori dolari miiRo,meoreSi — sami. bolos da bolos, roca isev miaRwia meduqneebTan nisiiszRvarma (Tumca bayalma xuT dolaramde gauzarda nisia), velosipedi dakostiumi kvlav dagiravebuli aRmoCnda. sabeWdi manqanis saagentodan isev144


ar asvenebdnen qirisaTvis, ukve meramdened miuTiTebdnen, romxelSekrulebis mixedviT qiris gadaxda winaswar iyo saWiro.wvril-wvrili feletonebis gasaRebiT gamxnevebuli <strong>martin</strong>i isevmsubuq samuSaos miubrunda. amiT iqneb Tavi mainc gaetana. magidis qveSocamde patara moTxroba daxvavda, sagazeTo sindikatebis mierdawunebuli. modga da xelaxla gadaikiTxa, raTa mimxvdariyo — raainteresebdaT gazeTebs, rogor ar unda ewera, da, amrigad, mtkiceformula Camoayaliba: sagazeTo moTxroba tragikuli ar unda iyos,cudad ar unda mTavrdebodes da arc enis silamaziT gamoirCeodes, arcazris daxvewilobiT da arc grZnobis sifaqiziT. grZnobebi ki unda iyos,— da uxvadac, — magram paTetikuri grZnobebi, rasac ymawvilkacobaSiTviTonve ukravda taSs qandaridan: `mzad var Tavi davdo RmerTisa,samSoblosa da mefisaTvis~, an `Raribi ki var, magram patiosani var~.roca es sakiTxebi gaarkvia, <strong>martin</strong>i Camoyalibebuli formulismixedviT Seudga weras. formula sami nawilisagan Sedgeboda: 1) oriSeyvarebuli erTmaneTs unda gaSordes; 2) raRac SemTxvevisa Tu saqmiswyalobiT isini kvlav SeerTdebian; 3) saqorwino zarebi. mesame nawiliyvela moTxrobaSi erTi zomisa unda yofiliyo, pirveli da meore kiSeiZleboda aTasnairad Secvliliyo. Seyvarebulebi erTmaneTsganSordebodnen an gaugebrobis gamo, an raime SemTxvevis gavleniT,eWviani metoqeebis moxerxebiT, mSoblebis sisastikiT, meurveebisgaiZverobiT, naTesavebis intrigebiT da ase Semdeg, dausruleblad.Serigeba SeiZleboda momxdariyo Seyvarebuli vaJis raime gmirulisaqmiTa Tu moqmedebiT, an qalis aseTive gmirobiT, gaiZvera meurvis,intrigani naTesavis da eWviani metoqis aRiarebis wyalobiT, TviTSeyvarebulTa nebayoflobiTi aRiarebiT, raime saidumlos gaxsniT, vaJisdaJinebiT, Seyvarebulis keTilSobiluri TavganwirviT da ase Semdeg.Zalian efeqturi gamodga SerigebisaTvis pirveli nabijis gadadgma qalismier. <strong>martin</strong>ma sxvac bevri ram aRmoaCina efeqturi da pikanturi.saqorwino zarebs ki veraferi mouxerxa, xelic ver axlo: mTeli ca romCamoqceuliyo Tavis varskvlavebianad, sul erTia, saqorwino zarebidasasruls mainc unda aegugunebina. zomac, daaxloebiT, gansazRvruliiyo — minimum Tormeti aTasi sityva, maqsimum TxuTmeti aTasi.manam aseTi moTxrobebis weraSi gaiwafeboda, <strong>martin</strong>ma eqvsamde sqemaSeimuSava da Semdeg weris dros romelime maTgans iyenebda xolme. essaqmeebi maTematikur cxrilebsa hgavda, romelTac zemodanac waikiTxav,qvemodanac, marjvnidanac, marcxnidanac da romelTa saSualebiTacaTasnair amocanas amoxsni, sworad da Seumcdarad, Tan ise rom dididafiqreba da WkuisaTvis Zalis dataneba ar dagWirdeba. ise rom, naxevarsaaTSi <strong>martin</strong>s mTeli duJini amisTana moTxrobis siuJetis moxazvaSeeZlo, romelTac gverdze gadadebda da Tavisufal dros daamuSavebda.Cveulebriv, mTeli dRis seriozuli muSaobis Semdeg akeTebda amas,Zilis win. karga xnis Semdeg ruTs gamoutyda, ZilSiac ki SemiZliaamisTana moTxrobebis dawerao. mTavari mainc sqemis Sedgena iyo, sqemaski meqanikurad adgenda.erTxelac ar Sehparvia eWvi Tavisi sqemis sisworeSi, ise gagzavnaredaqciebSi pirveli ori moTxroba, rom darwmunebuli iyo, CekebsmiiRebda. marTlac, meTormete dRes TiToeulma maTganma oTx-oTxidolaris Ceki moitana.amasobaSi man axali amaRelvebeli aRmoCena moaxdina JurnalebisSesaxeb. `transkontinenturma~ misi `zaris Zaxili~ dabeWda, magram145


araviTari Ceki ar gamougzavnia. suli kbiliT eWira, am fulis imediT, daadga da miswera. mikibul-mokibuli pasuxi miiRo, Tanac axalnawarmoebebsa sTxovdnen. ori dRe mSieri dadioda honoraris molodinSida, is iyo, xelaxla daagirava velosipedi. kviraSi orjer,regularulad, Seaxsenebda xolme Jurnalis redaqcias Tavis xuTdolars, magram, etyoba, is pirveli pasuxi SemTxveviT mouvida. rasifiqrebda, rom es Jurnali, ager ramdenime weliwadia, suls Rafavda,meoTxe Tu meaTexarisxovani Jurnali iyo, arc myidveli hyavda, arcxelismomweri da ubadruki SewirulebebiT, zogjer ki im sareklamogancxadebebiT gahqonda Tavi, rasac wyalobad miugdebdnen xolme. an issaidan ecodineboda <strong>martin</strong>s, rom arc redaqtorsa da arc gamomcemels`transkontinenturis~ Semosavals garda araviTari saarsebo saxsari argaaCndaT, da am Semosavalsac imiTi akowiwebdnen, rom, Tuki rogormegauvidodaT, arc binis qiras ixdidnen da arc honorars ugzavnidnenavtorebs. ras ifiqrebda, rom misi xuTi dolariT gamomcemelma saxliSeiReba alamedaSi, Tanac TviTon SeReba, sakuTari xeliT, radganmRebavTa profkavSirebis mier dawesebul Tanxas ver gadaixdida, xoloim Straikbrexer mRebavs, romelmac amxanagebs uRalata da mciregasamrjelos daTanxmda, pirvelive dRes ubiZges, kibidan gadmoagdes dasaavadmyofoSi wasayvani gaxda laviwgatexili.arc `ganZis maZiebelTa~ honorari miuRia, aTi dolari. es statiaCikagos gazeTma dabeWda. <strong>martin</strong>ma sakuTari TvaliT naxa dabeWdilicentralur biblioTekaSi, magram redaqtoris pasuxs ver eRirsa.<strong>martin</strong>is werilebi uyuradRebod datoves. rom damSvidebuliyo,namdvilad Rebuloben Cems werilebso, dazRveulis gzavna daiwyo. es xomZarcva-glejaa, daaskvna man. aSkara da ubodiSo qurdoba. Tavad SimSiliTkvdeba, da am dros naSroms, saqonels, sxva stacebs, maSin rodesacswored am saqonliT unda moipovos man lukmapuri.`siWabuke da sibere~ yovelkvireuli Jurnali iyo, aq ori mesamedidaibeWda misi moTxrobebisa, romelic ocdaerTi aTas sityvas Seicavdada Jurnalic daixura. mas gahyva mTeli imedebic Teqvsmeti dolarismiRebisa.saqme imiT dagvirgvinda, rom `qoTani~, romelic <strong>martin</strong>s TavissaukeTeso nawarmoebad miaCnda, sulac dakarga. mravali Jurnalisagandawunebuli moTxroba, bolos imedgadawurulma <strong>martin</strong>ma `talRas~gaugzavna, san-franciskos yovelkvireul Jurnals. egona, pasuxs malemiviRebo: redaqcia iqve iyo, ubnis meore mxares. ori kviris SemdegsixaruliT cas ewia, roca Tavisi moTxroba mTlianad dabeWdili naxa,sapatio adgilze da Tan dasuraTebuli. Sin rom brundeboda, guliamovardnaze hqonda, gonebaSi varaudobda, am erT-erT yvelaze saukeTesomoTxrobaSi ramdens gadamixdiano. uxaroda, guli siamiT evseboda, romase xelad daubeWdes. marTalia, redaqtors winaswar araferi ucnobebia,magram es ufro sasiamovno siurprizi gamodga. ucada erTi kvira, orikvira, orkviranaxevari, ganwirulebam advilad daaZlevina morcxvoba daredaqtorisaTvis werili miawerina, redaqciis saqmeTa mmarTvels,mouclelobis gamo, Cemi mcire gasamrjelo albaT gadaaviwydao.`xuTi dolaric rom gamoimeton, — fiqrobda <strong>martin</strong>i, — cotaodenmuxudosa da cercvs xom miyidis da eqvs amisTana moTxrobasdamawerinebs~.pasuxma civi wyali gadaasxa <strong>martin</strong>s.146


`Tqveni didebuli moTxrobisaTvis madlobas mogaxsenebT — swerdnenisini, — mTelma redaqciam didad visiamovneT, da, rogorc naxeT,xeladve davbeWdeT, sapatio adgilic davuTmeT. suliT da guliTvimedovnebT, ilustraciebic mogewonebodaT. Tqveni werilidan Cans, romdaukveTav moTxrobaSi honorars eliT. magram Cven aseTi wesi ara gvaqvs,eg moTxroba xom redaqcias ar daukveTia. Tqvens moTxrobas romvbeWdavdiT, darwmunebuli viyaviT, rom es mdgomareoba gaTvaliswinebuligeqnebodaT. samwuxaro gaugebroba momxdara da axla isRa dagvrCeniaRrma sinanuli gamovTqvaT. darwmunebuli brZandebodeT Cvens didpativiscemaSi. kidev erTxel madlobas gixdiT moTxrobisaTvis, imeds arvkargavT, rom am mokle momavalSi kidev gamogvigzavniT. marad Tqveni daa. S.~postskriptumSi naTqvami iyo, ufasod aravis vugzavniT Cvens Jurnalsda didad sasiamovno darCeba CvenTvis, sagaisod xelismomwerTa siaSiSegitanoTo.am mware gamocdilebam <strong>martin</strong>i aiZula, redaqciebSi gasagzavnadgamzadebuli xelnaweris satitulo gverdze miebeWda: `geTmobaT Tqvenivedawesebuli honoraris mixedviT~.`im dResac moveswrebi, — inugeSebda igi Tavs, — rom Cemi dawesebulihonoraris mixedviT davuTmob~.am periodSi <strong>martin</strong>s Tavisi Zveli nawerebis srulyofisa daSesworebis Jinma wamouara. modga da xelaxla gadawera, gaaSalaSina`mxiaruli quCa~, `sicocxlis zedaSe~, `sixaruli~, `zRvis simRera~ dasxva adreuli nawarmoebebi. cxrametsaaTiani samuSao dRe Zveleburadveara hyofnida. TavgamodebiT werda da TavgamodebiT kiTxulobda.TavauRebelma Sromam is mtanjveli tkivilic ki gadaaviwya, rasacpapirosis mwevelebi ganicdian xolme, roca wevas Tavs anebeben. ruTismicemuli wiTeletiketiani, wevisaTvis Tavisdasanebebeli wamali, ujriskunWulSi mimala. gansakuTrebiT Zneli gadasatani iyo upapirosobaSimSilis dReebSi. ramdens ar cdilobda papirosis survili Caekla, sulamaod! mainc gamwarebiT undoda. <strong>martin</strong>i papirosis gadagdebas udidesgmirobada Tvlida; magram ruTi aseT did Sefasebas ar aZlevda ammovlenas — marTebuli moqmedebaao, ambobda, da meti araferi. TambaqossawinaaRmdego wamali jibis fuliT uyida <strong>martin</strong>s da ramdenime dReSisul gadaaviwyda.sqemebiT dawerili moTxrobebi <strong>martin</strong>s sZulda, dascinoda kidec,magram swored amaT gaumarTles. amaTi wyalobiT gamoisyidadagiravebuli nivTebi da velosipedis saburavebic ki iyida. esmoTxrobebi aWmevda lukmapurs da saSualebas aZlevda, seriozulrameebze emuSava. sulier mxneobas ki kvlav is ormoci dolariunarCunebda, `TeTri Tagvidan~ miRebuli. amaze amyarebda imedebs, iqnebsxva pirvelxarisxovani Jurnalebic aseTive honorars uxdian ucnobavtorebs, iqneb metsac ki aZleveno, fiqrobda. magram pirvelxarisxovanJurnalebSi moxvedra ar gindoda! misi saukeTeso moTxrobebi, statiebi,leqsebi maTxovrebiviT daZrwodnen am redaqciebSi, <strong>martin</strong>i ki, imaveJurnalebis furclebze, yovelTviurad kiTxulobda yovelgvar mwerlurostatobas moklebul ugemursa da mdare leqsebsa da moTxrobebs.`erTma redaqtorma mainc moicalos, — fiqrobda zogjer <strong>martin</strong>i, —siamayis maRali taxtidan cota xniT Zirs daeSvas da gamamxnevebelisityva maRirsos! iqneb marTlac uCveulo iyos maTTvis Cemi nawarmoebebi,iqneb sxvadasxva mosazrebaTa gamo ver dabeWdon, magram nuTu maTSi147


veraviTari naperwkali ver aRmoaCines, rom cotaTi mainc gauTbos gulida pasuxis Rirsad gamxadon!~ aseTi fiqris Semdeg gadmoiRebda xolmeromelime xelnawers, `Tavgadasavlis~ msgavss da meramdenedgadaikiTxavda, cdilobda redaqtorebis dumilis mizezs Caswvdomoda.dadga kaliforniis saamuri gazafxuli da <strong>martin</strong>is keTildReobasacbolo moeRo. ramdenime kvira ise gavida, rom araferi miuRia, ukvirda daawuxebda sagazeTo sindikatebis ucnauri dumili. bolos, sqemebismixedviT dawerili aTi patara moTxroba erTbaSad daubrunda erT dRes.Tan mokled acnobebdnen, rom sindikatebi masalebs veRar audioda daramdenime Tves mainc axals verafers miiRebda. <strong>martin</strong>ma ki, am aTimoTxrobis imediT, gvariani xelgaSliloba gamoiCina. aqamde TiTomoTxrobaSi xuT dolars uxdida sindikati da erTxelac ar momxdara,rame daewunebinaT. amitomac iyo gularxeinad <strong>martin</strong>i, TiTqos esmoTxrobebi ukve gasaRebuli hqonodes da ormocdaaTi dolari bankSisdebodes. da isev erTbaSad daiwyo SimSilis periodi. modga da xelaxladauwyo gzavna adreul xelnawerebs im gazeTebSi, romlebic beWdavdnenda arafers uxdidnen, xolo bolodroindel nawerebs — JurnalebSi,romlebic arc beWdavdnen da arc yidulobdnen. isev ganaxlda ouklendismevaxSeebTan wanwali. ramdenime anegdoti da saxumaro leqsi rogorRackidev mihyida niu-iorkis yovelkvireul gazeTs da axla amiTi gahqondasuli. adga da yovelTviur did Jurnalebsa da kvartalur almanaxebswerilebi daugzavna — ratom ar mibeWdavTo, pasuxad mosweres, romTviTdinebiT Sesul xelnawerebs iSviaTad Tu ganixilavdnen,gamoqveynebuli masalebis umravlesoba dakveTiT iyo dawerili damxolod saxelmoxveWilsa da cnobil specialistebs ukveTavdnen.Tavi ocdamecxrees zafxuli mZime gamodga <strong>martin</strong>isaTvis. recenzentebi da redaqtorebidasasveneblad gakrefiliyvnen da Tu aqamde xelnawerebs sam kviraSiabrunebdnen pasuxTan erTad, axla mTeli sam-sami Tve da zogjer ufrometic redaqciebSi eyara. erTaderTi nugeSi isRa darCenoda, rommarkebisaTvis aRar exarjeboda fuli. etyoboda, mxolod mZarcveligamomcemlebi ganagrZobdnen aqtiur saqmianobas da <strong>martin</strong>ma axla maTdaugzavna Tavisi adreuli nawerebi — `margalitebis maZiebelni~,`mezRvauris profesia~, `kuze monadireni~ da `Crdilo-aRmosavleTispasati~. am xelnawerebSi erTi penic ki ar auRia. Tumca, simarTle undaiTqvas, eqvsi Tvis werilobiTi molaparakebis Semdeg mainc miaRwiaraRacas: `kuze monadireebSi~ samarTebeli miiRo gasamrjelod, `CrdiloaRmosavleTpasatis~ honorarad ki `akropolisma~ xuTi dolari fuladda xuTi wliuri xelmowera aRuTqva, magram sabolood pirobis mxolodmeore muxli Seasrula.imdeni moaxerxa, rom stivensonisadmi miZRvnil sonetSi erT bostonelgamomcemels, romelsac gemovneba ki kargi hqonda, magram qisa daCutvoda,ori dolari waglija. orasstriqoniani maxvili satiruli poema `feriada margaliti~ Zalian moewona san-franciskos erT-erTi Jurnalisredaqtors. am Jurnals rkinigzis didi kompania afinansebda. redaqtormahonorarad rkinigzis ufaso bileTi SesTavaza. sapasuxo werilSi <strong>martin</strong>iSekiTxvas aZlevda — bileTis sxva pirisTvis gadacema Tu SeiZlebao.raki ar SeiZleboda da amdenad, fuls veRar gaakeTebda, ukanvegamoiTxova. daubrunes kidec, da redaqtorma sinanulis werili moswera.148


<strong>martin</strong>i adga da isev san-franciskoSi gagzavna poema, oRond amjerad`krazanas~ gaugzavna. es yovelTviuri Jurnali Tavis droze erT-erTbrwyinvale Jurnalists daearsebina. magram, <strong>martin</strong>i rom daibada,`krazanas~ mze didi xnis Casvenebuli iyo. redaqtorma TxuTmeti dolariaRuTqva <strong>martin</strong>s, magram dabeWdvis Semdeg, etyoba, daaviwyda Tavisipiroba. <strong>martin</strong>is ramdenime werils pasuxic ar aRirses, adga daaRSfoTebis werili gaugzavna, rasac maleve mohyva pasuxi. axaliredaqtori jiqur acnobebda: jer erTi, winandeli redaqtorisSecdomebisaTvis pasuxs ar vagebo; da, meorec, es Tqveni poema bevriveraferi Sviliao.magram yvelaze cudad Cikagos Jurnali `globusi~ moeqca <strong>martin</strong>s.`zRvis simReris~ dabeWdvisagan <strong>martin</strong>i didxans ikavebda Tavs, magrambolos SimSilma aiZula gaegzavna. ramdenime Jurnalma zedized dauwunada, bolos, rogorc iqna, `globusma~ Seifara. sul ocdaaTi leqsi iyo amciklSi da TiToSi TiTo dolars Sehpirdnen. pirvelad oTxi leqsidaibeWda da <strong>martin</strong>ma maSinve miiRo oTxi dolaris Ceki. magram Jurnalsrom gadaavlo Tvali, elda eca. saTaurebi daemaxinjebinaT: `Finis~-isnacvlad erTi leqsisaTvis `Finish~ ewodebinaT, nacvlad `simReraamoSverili rifisa~ — `simRera marjnis rifisa~. erTisTvis sul sxvaram daerqmiaT, savsebiT gansxvavebuli da Seuferebeli. redaqtorsgadaeSala `meduzas naTeli~ da `dabruneba~ daewera. magramgansakuTrebiT Tavzardamcemi iyo TviT teqstebi leqsebisa. simwrisofli daasxa, kvnesa aRmoxda, xelebi TmaSi itaca. frazebi, mTelistriqonebi, strofebi SeekvecaT, gadaeadgilebinaT, saSinladdaemaxinjebinaT. zogierTi striqoni da strofi sul amoeRoT da sxvaraRaciT SeecvalaT. <strong>martin</strong>s ver warmoedgina, WkuaTamyofel redaqtorsTu SeeZlo amisTana sisaZaglis Cadena, albaT stambis muSam angadamwerma gamifuWao. maSinve dajda da werili miswera redaqtors,sTxovda beWdva SeewyvitaT da danarCeni leqsebi axlave ukandamibruneTo. meoredac miswera, mesamedac... sTxovda, emudareboda,emuqreboda, magram yuric aravis gaubartyunebia. Tve Tves misdevda daleqsebis Cexva kvlav Seubraleblad grZeldeboda, manam sul ar CaTavdaocdaaTi leqsi. aseve yovelTviurad igi dabeWdili leqsebis CekebsRebulobda.amdeni ubedurebis miuxedavad, <strong>martin</strong>s kvlav im `TeTri Tagvis~ormoci dolaris mogoneba asuldgmulebda, Tumca, bolo xanebSi, sulufro da ufro met dros msubuq sagazeTo feletonebs uTmobda.agronomiul da savaWro JurnalebSiac scada bedi da lukmapuris fuligaiCina, religiuri Jurnalebis mosinjvac daapira, magram mixvda, rom aqverafers gaxdeboda da SimSiliT gaZvreboda suli. ukiduresi gaWirvebisdros, roca misi Savi kostiumi mevaxSesTan ido, erTbaSad gauRima bedma— yovel SemTxvevaSi, mas ase moeCvena: respublikuri partiis saolqokomitetis mier gamocxadebul konkursze gaimarjva. faqtobrivad samikonkursi iyo da samiveSi gaumarTla. mere sakuTar Tavs dascinodamwared, radgan lukma-puris mosapoveblad iZulebuli iyo amnairisaqmisTvis moekida xeli. leqsebSi pirveli jildo miiRo — aTi dolari;saagitacio simReraSi — meore jildo, xuTi dolari; statiaSirespublikuri partiis amocanebze, pirveli premia miiRo — ocdaxuTidolari. manam jildoebis aRebis dro movidoda, Zalian gaxarebuli iyo.etyoboda, cudi raRac daemarTa komitets, miuxedavad imisa, rom misSemadgenlobaSi erTi mdidari bankiri da erTi senatori iyo, jildoebis149


fuli mainc ar aRmoaCndaT. vidre saqmis garkvevasa da gawamawiaSi iyvnen,<strong>martin</strong>ma daamtkica, rom arc demokratiuli partiis amocanebs icnobdanakleb — imgvarsave konkursSi aqac pirveli jildo moipova. da, racmTavaria, miiRo kidec fuli, ocdaxuTi dolari, xolo pirvel konkursSimopovebuli ormoci dolaris miRebas arasodes Rirsebia.rame unda eRona, raTa ruTis naxva moexerxebina. Crdilo ouklendidanmorzebis saxlamde fexiT misvla da mere ukan dabruneba did droswaarTmevda, amitom gadawyvita Savi kostiumi daegiravebina da samagierodvelosipedi gamoexsna. velosipedis wyalobiT drosac zogavda, kunTebsacavarjiSebda da ruTsac droulad naxulobda. amasTan, mokle tilosSarvali da Zveli sviteri swored rom savelosipedo kostiumsa hgavdada SeeZlo saRamoobiT ruTTan erTad qalaqgareTac gaeseirna. sulerTia,saxlSi mainc ver axerxebda qalTan martod yofnasa da laparaks —misis morzi mtkiced asrulebda dasaxul gegmas, sul stumrianoba daTavSeqceva hqonda. gamorCeuli xalxi, romelTac sul cota xnis win<strong>martin</strong>i qvemodan Sehyurebda, axla misTvis mosabezrebeli gamxdariyo.rCeulisa aRaraferi ecxoT <strong>martin</strong>is TvalSi. duxWirma cxovrebam, gulisgatexam, daZabulma muSaobam ise gaaRiziana da gaanervula <strong>martin</strong>i, romamisTana xalxTan laparaki ukve Wkuidan Slida. gadametebuladTavdajerebuli arasodes yofila igi. am xalxis Wkuisa da gonebisSezRudulobas igi im avtorTa farTo azrovnebiTa da fiqrebiT zomavda,romelTa wignebis wakiTxva ukve moeswro. ruTis saxlSi erT Wkviankacsac ar gadayria, garda profesor kolduelisa, romelic erTis metadaRarc gamoCenila iq. danarCenebi sul yeyeCebi, regvnebi, cercetebi,WkuadaxSulebi da uvicebi iyvnen. swored maTi uvicoba ancvifrebda<strong>martin</strong>s. ra mouvidaT? ra uyves TavianT codnas? aki amaTac is wignebiwaukiTxavT, rac <strong>martin</strong>ma waikiTxa! nuTu veraferi gamoitanes wignebidan?!ranairad moxda es?<strong>martin</strong>ma icoda, rom arsebobdnen didi geniosebi, Rrmad dasafuZvlianad moazrovne xalxi. amis dadastureba iyo wignebi, romelTawylobiTac igi morzebis doneze maRla avida. did geniosebsac romdavexsnaT, Cveulebriv xalxSiac gacilebiT ufro mcodne da ganaTlebuladamianebs naxavdi, vidre morzebTan Sexvedria <strong>martin</strong>s. es man icoda,bevri waekiTxa inglisuri romanebi, romelTa gmiri mamakacebi da qalebipolitikasa da filosofiaze msjeloben. waekiTxa da icoda didqalaqebSi salonebis arsebobis ambavi, TviT amerikis qalaqebSiac ki,sadac xelovnebisa da mecnierebis warmomadgenlebi ikribebodnen. uwingulubryvilod egona, rom yvela kargad gamowyobili adamiani, Tuki igiamave dros muSaTa wres ar ekuTvnoda, didad ganaTlebuli daxelovnebis Rrmad aRmqmeli iyo. gaxamebuli sayelo da kulturagaigivebuli hqonda; saswavleblis damTavreba imis utyuar niSnad miaCnda,rom adamiani yovelmxriv ganaTlebulad mieCnia, da amaSiac tyuvdeboda.morCa! igi gzas gaikvlevs, sul maRla da maRla ava da ruTsac Tangaiyolebs. mTeli arsebiT uyvarda qali da darwmunebuli iyo, rom, sacaar unda moxvedriliyo igi, yvelgan gaibrwyinebda. naTeli gaxda, romwre, romelSiac ruTi trialebda, xels uSlida mas ufro didiwarmatebisaTvis mieRwia, iseve rogorc Tavis droze <strong>martin</strong>sac borkavdasakuTari wre. aqamde ruTs saSualeba ar hqonia WeSmaritad gaeSala niWi.mamis Taroebze dalagebuli wignebi, kedlebze Camokidebuli suraTebi,roialze daxvavebuli notebi — sul moCvenebiTi iyo, Tvalis asaxvevi.WeSmariti mwerlobis, WeSmariti musikis mimarT morzebi da mTeli maTi150


avan-Cavani, brmani da yruni iyvnen. ameebze ufro maRla — TviT cxovrebaidga, cxovrebisa ki imaT sulac araferi gaegebodaT. miuxedavad imisa,rom Tavs unitaruli midrekilebis xalxad Tvlidnen da progresuladmoazrovne adamianebis niRabs atarebdnen, sinamdvileSi mTeli oriTaobiT CamorCebodnen pozitiur mecnierebas. azrovneba SuasaukuneobrivihqondaT, xolo Sexedulebani samyarosa da sicocxlis warmoSobaze —wminda wylis metafizikuri, iseTive Zveli, rogorc gamoqvabulisadamiani, da kidev ufro Zvelic; aseTi azrovnebis doneze idgapleistocenis droindeli adamianis msgavsi maimuni, romelsac sibnelisaeSinoda; aseTma azrovnebam miiyvana ZvelisZveli ebraelebi im daskvnamde,rom eva adamis neknidan Seqmnilad erwmunaT; dekartes mTeliidealisturi sistema Seaqmnevina, romlis mixedviTac samyaro misiubadruki `mes~ proeqcias warmoadgens; cnobil inglisel mRvdelsevoluciis Teoria sasacilod aagdebina da maSinve didi qebacdaimsaxura, Tavisi saxeli samaradisod ukvdavhyo.bevrsa fiqrobda amaze <strong>martin</strong>i, ganuwyvetliv fiqrobda da sabolooddarwmunda, rom gansxvaveba erTis mxriv am veqilebsa, oficrebsa,saqmosnebsa, bankis buxhaltrebsa, romelTac igi axlaxan gaecno, dameores mxriv muSebs Soris, romelTac Tavidanve icnobda, mxolod isiyo, rom sul sxvadasxva saWmels Wamdnen, sxvadasxvanairad icvamdnen,mezoblebic sul sxva hyavdaT... erT mxaresac da meoresac is mTavariraRac aklda, rac man wignebsa da Tavis TavSi ipova. morzebma mas aCvenesTavisi wris yvelaze warCinebuli warmomadgenlebi, magram <strong>martin</strong>saRfrTovanebisagan Tavgza ar daukargavs. TviTon xom maTxovari iyo,mevaxSis monad qceuli, mainc yvela imaTze maRla grZnobda Tavs, visacmorzebTan Sexvedroda. roca erTaderTi xeiriani kostiumi gamoisyida damaT wreSi gaeria, sakuTari Rirsebis damcireba igrZno, iseve rogorcprnici igrZnobs damcirebulad Tavs Txis mwyemsTa Soris.— Tqven gZulT da Tan geSiniaT socialistebisa, — uTxra manerTxel mister morzs, sadilis dros, — magram ratom? arc piradadicnobT maT da arc maTi msoflmxedveloba iciT.saubarma aseTi mimarTuleba mas Semdeg miiRo, rac misis morzmagamomwvevi toniT daiwyo mister hepgudisaTvis diTirambebis Sesxma.<strong>martin</strong>i ver itanda am garewars da yovelTvis moTminebas hkargavdaxolme, roca masze Camoagdebdnen sityvas.— diax, — Tqva <strong>martin</strong>ma, — Carli hepgudi maRla-maRla miiwevs,rogorc ityvian xolme. ase miTxres da marTalic aris. vin icis, iqnebgubernatoris skamsac eRirsos, manam mokvdebodes... iqneb SeerTebuliStatebis senatorebsac miaRwios.— ratom ggoniaT? — CaekiTxa misis morzi.— magisi winasaarCevno sityva maqvs mosmenili. imdeni sisuleleilaparaka, magram ise Wkvianurad, iseTi gacveTili frazebi afrqvia daiseTi damajerebeli toni hqonda, rom liderebi usaTuod Tavis kacadmiiCnevdnen. sisaZagle ki... rac yvela amomrCevels sisaZagle aqvs, egecSors ver gaeqceva... ra brZanebaa, vis ar esiamovneba, tribunidanmoisminos Tavisi sakuTari azrebi, Selamazebuli da Seferadebuli!— namdvilad gSurs mister hepgudisa, — sayveduriT SeniSna ruTma.— RmerTma damifaros!SeZrwunebam, rac am dros <strong>martin</strong>s gamoexata saxeze, misis morzisaomrad ganawyo.151


— imasac xom ar ityviT, mister hepgudi suleliao? — gayinuli xmiThkiTxa man.— rigiT respublikelze, Tundac rigiT demokratze suleli arc egaris, — iyo pasuxi, — an gaiZverebi arian egeni an sulelebi, TanacgaiZverebi naklebi hyavT. erTaderTi Wkviani respublikelebi —milionerebi da maTi msaxurebi arian. kargad ician, sad aris gamosarCeni,da arc is SeeSlebaT, rogor da ranairad.— mec xom respublikeli var, — RimiliT CaurTo mister morzma, —iqneb miTxraT, romel wres mimakuTvnebT!— o, Tqven Seugnebeli msaxuri xarT.— msaxuri?— ra Tqma unda. mTeli saqme korporaciisa Tqven gawevT. sisxlissamarTlis saqmes Tqven ar awarmoebT da arc muSaTa Soris gyavTklientebi. Tqveni Semosavali arc jibgirebzea damokidebuli, arccolebis mimbegvav qmrebze. cxovrebis saxsars im adamianebisagan iRebT,vinc sazogadoebis baton-patronni arian, xolo roca kaci vinmes pursaWmevs, mis batonadac iTvleba. Tqven namdvili msaxuri xarT.dainteresebuli xarT daicvaT is kapitalisturi organizaciebi,romelTac emsaxurebiT.mister morzs saxe wamouwiTlda.— pirdapir unda mogaxsenoT, ser, rom mowamluli socialistiviTlaparakobT, — uTxra man.da swored am dros uTxra <strong>martin</strong>ma:— Tqven gZulT da Tan geSiniaT socialistebisa... magram ratom? arcpiradad icnobT maT da arc maTi msoflmxedveloba iciT.— Tqveni msoflmxedveloba ki namdvilad socialisturia, — upasuxamister morzma. ruTi xan erTs Sexedavda damfrTxali TvalebiT, xanmeores, misis morzi bednierebisagan gaibadra: ojaxis Tavi ase mtruladganewyo <strong>martin</strong>is mimarT.— me rom respublikelebs sulelebs vuwodeb, `Tavisufleba,Tanasworoba da Zmoba~ sapnis damskdari buStebia-meTqi, rom vambob, esgana imas niSnavs, TiTqos socialisti viyo, — RimiliT Tqva <strong>martin</strong>ma. —me Tu jefersons ar veTanxmebi, an im fantazior frangebs, romelTacmasze moaxdines gavlena, gana imitom, TiTqos socialisti viyo.damerwmuneT, mister morz, Tqven Cemze ufro axlo dgaxarTsocializmTan, me misi aSkara mteri var.— Tqven albaT xumrobT! — sxva veRarafris Tqma moaxerxa mistermorzma.— sulac ara. mTeli seriozulobiT vlaparakob. Tqven iseve gjeraTTanasworoba, xolo amasTan kapitalistur korporaciebs emsaxurebiT,korporaciebi ki, rac dRe gadis, sul imas cdilobs, rogorme daasamaroses Tanasworoba. axla, ager, me miwodebT socialists, radganTanasworobisa ara mjera da imas vamtkiceb, rasac Tqven mTelicxovrebiT emsaxurebiT. respublikelebi Tanasworobis mtrebi arian,oRond ise ebrZvian mas, rom pirze, lozungad, swored TanasworobaakeriaT. Tanasworobis saxeliT acamtvereben TviT wonasworobas.amitomac veZaxi maT sulelebs. me, CemdaTavad, individualisti var. mjera,rom sirbilSi swrafi imarjvebs, brZolaSi — Zlieri. biologiammaswavla es me, yovel SemTxvevaSi, ase mgonia, maswavla-meTqi. kidevvimeoreb, me individualisti var, individualizmi ki socializmisdauZinebeli mteria.152


— xSir-xSirad ki eswrebiT socialistebis mitingebs! — gadahkramister morzma.— marTalia. iseve, rogorc mzveravebi moinaxuleben xolmemowinaaRmdegeebis banaks. maS, rogorRa ginda mteri Seiswavlo?! egec romar iyos, verTobi xolme imaT mitingebze. didebuli mebrZolebi arian da,avad Tu kargad, bevri waukiTxavT. romel maTgansac ar unda daado xeli,gacilebiT ufro kargad icis sociologia da, saerTod yovelgvari`ologia~, vidre romelime kapitalistma. diax, bare eqvsjer davswrebivarimaT mitings, magram amas iseve ar gavuxdivar socialistad, rogorcCarl hepgudis mWevrmetyvelebam ver maqcia respublikelad.— eg ar vici, magram ratomRac mjera, rom Tqven mainc socializmiskenixrebiT.`RmerTo Sen miSvele! — gaifiqra <strong>martin</strong>ma, — sul ver gaugia Cemilaparaki. erT sityvasac ver mimxvdara. neta ras uSvrebian TavianTcodnas?!~amrigad, Tavisi ganviTarebis gzaze, <strong>martin</strong>i pirispir Seejaxaekonomikis safuZvlebze aRmocenebul morals, klasobriv morals; damale es misTvis SiSismomgvrel urCxulad iqca. misi piradi moraliinteleqtze iyo dafuZnebuli da garSemo myof adamianTa moralurikodeqsi imaze metadac urevda guls, vidre maTive gaberili aramzadoba,radgan es iyo raRac ucnauri domxali ekonomikisa, metafizikisa,santimentalobisa da mimbaZvelobisa.aseTi binZuri domxalis nimuSi man Tavisive axloblebis wreSiacaRmoaCina. misi da, merieni, viRac Sromismoyvare axalgazrda meqanikossdauaxlovda, warmoSobiT germanels, romelsac kargad Seeswavla saqmeda velosipedebis SemkeTebeli saxelosno gaexsna. mere ufro mdarevelosipedebis gasaRebis agentobac ikisra da karga gvarianad moiTboxeli. merieni <strong>martin</strong>s estumra, mis patara oTaxSi, da Tavisi niSnobisambavi Seatyobina. mere xumrobiT Zmis xeli aiRo da nebze bedisweriskiTxvas mohyva. meore stumrobaze herman fon Smidtic miiyvana da<strong>martin</strong>ma axaldaniSnulebs bedniereba miuloca, magram iseTi laRi damoqarguli sityvebiT, rom gonebaSezRudul sasiZos didad ar eWaSnika.isedac cudi STabeWdileba kidev ufro gaufuWda, roca <strong>martin</strong>ma merienispirveli stumrobis Semdeg SeTxzuli leqsebi waukiTxa maT. mSvenierileqsebi iyo — msubuqi, laRi, saTaurad hqonda — `marCieli~. kiTxva romgaaTava da dis saxeze sixaruli ver SeniSna, gaukvirda. sixaruli rasaTqmelia — igi damfrTxali TvalebiT Sehyurebda saqmros dabRveril,mongreul sifaTs. magram TqmiT araferi Tqmula, stumrebi amis Semdegmale wavidnen da <strong>martin</strong>s gadaaviwyda kidec es SemTxveva, Tumca maSinerTbaSad gaukvirda: rogor SeiZleba, rom qals, Tundac muSaTa wridangamosuls, miZRvnili leqsi ar esiamovnos da ar gaexardes!ramdenime dRis Semdeg merieni kvlav estumra Zmas, oRond amjeradmarto. arc dauxanebia, Sevida Tu ara oTaxSi, sayvedurebs moxsna piri,es ra miyavio.— ra mogivida, merien? — usayvedura <strong>martin</strong>ma, — ise laparakob,TiTqos naTesavebis gercxvinebodes, yovel SemTxvevaSi Seni Zmisa.— marTlac rom mercxvineba, — miaxala merienma.wyenis cremlebic rom SeniSna das TvalebSi, <strong>martin</strong>i gaSra. Tumca,rac ar unda yofiliyo, es wyena gulwrfeli Canda.— ver gamigia, hermanma rad unda ieWvianos, me rom Cem RviZl dasleqsebi mivuZRvna.153


— sulac ar eWvianobs, — amoizluquna merienma, — sircxviliao,Tqva, Ta... Tavis moWraao.<strong>martin</strong>ma undoblad daustvina, `marCielis~— erTi egzemplari moZebnada gadaikiTxa.— veraferi gamigia, — Tqva man bolos da xelnaweri das gadaawoda,— Sen TviTon waikiTxe da maCvene erTi, ra aris mand TavmosaWreli...TavmosaWrelio, ase sTqvi, ara?— raki hermani ambobs, albaT asea, — uTxra dam, xelnaweri gadaagdoda zizRiT gaayola Tvali, — axlave daxioso, damabara. amnairi colirad minda, aseT leqsebs rom uweren da isic qveynis wasakiTxad. esSercxvenaao... ver moviTmeno.— kargi erTi, merien, neta ra sisuleles laparakob... — daiwyo<strong>martin</strong>ma, magram maSinve gadaifiqra.mis win ubeduri gogo idga; amao iyo an misi gadarwmuneba, an misisaqmrosi, raRa unda eqna, damorCilda, Tumca mTeli sisulele am ambisaaSkara iyo.— ase iyos, — uTxra man da xelnaweri nakuw-nakuwad aqcia, nagviskalaTSi Cahyara.Tan ki guls imiT imSvidebda, rom leqsebis originali niu-iorkiserT-erT JurnalSi hqonda gagzavnili. merieni da misi qmari Tavis dReSiver gaigeben amas, da kaciSvili ar izaralebs — arc is, arc aravinqveynad — es moxdenili, uvnebeli leqsebi Tu daibeWdeba.merieni nagvis kalaTisken gadaixara da Sedga.— SeiZleba? — Seemudara igi.<strong>martin</strong>ma Tavi dauqnia da uxmod gaayola Tvali, rogor amokrifamerienma kalaTidan qaRaldis naxevebi da rogor Seinaxa Jaketis jibeSi.es iyo nivTieri dadastureba davalebis Sesrulebisa. dam ratomRaclizi qonoli moagona, Tumca amas odnavadac ara hqonia is cecxli dasasicocxlo energia, rac im muSa gogonas SeniSna <strong>martin</strong>ma, miuxedavadimisa, sul orjer Sexvda. magram mainc bevri hqondaT saerTo —Cacmuloba, manerebi... uceb misis morzis sastumroSi warmoidgina es origogona da uneburad gaeRima. magram es TavSesaqcevi suraTi male gaqrada <strong>martin</strong>s martoobis mZime sevda moawva, Tavisi daca da morzebicsastumro oTaxis saniSno svetebi iyo im gzaze, rac <strong>martin</strong>s gaevlo.isica da isic ukan Camoetovebina mas. wignebs gaxeda siyvaruliT. eseniiyvnen axla misi megobrebi, eseni SerCenodnen.— ha? ra miTxari? — hkiTxa gakvirvebulma <strong>martin</strong>ma.merienma SekiTxva gaimeora.— ratom ar vmuSaob? — calybad gaeRima <strong>martin</strong>s, — hermanmadagavala amisi gageba, ara?merienma Tavi gaaqnia.— nu tyui! — mkacrad uTxra man da gogonam Tavi daxara.— im Sens hermans moaxsene, Tavis saqmes mixedos. mis sacoleze Tudavwere leqsebi, SeuZlia amikrZalos, sxva rame ki ar ekiTxeba. gasagebia,maS, Sen eWvi gepareba, rom me mwerali ver gamoval, ara? — ganagrZo man,— gza amebna, ara? ojaxs varcxven?— me mgoni, gacilebiT ukeTesi iqneba, sadme muSaoba daiwyo, —mtkiced uTxra dam da <strong>martin</strong>i mixvda, rom misi sityvebi gulwrfeli iyo,— hermanic...154


— jandabas is Seni hermani! — xumrobiT uTxra <strong>martin</strong>ma, — Sen ismiTxari, daqorwinebas rodis apireb? Tan isic hkiTxe im Sens hermans,saqorwino saCuqari rom mogarTva, nebas momcems?merieni wavida, <strong>martin</strong>i ki isev am SemTxvevaze fiqrobda, erTjer Tuorjer mwared Caecina: asea, yvela erTnairia — dac, sasiZoc, mTeli isxalxi, vinc muSaTa wreSi iTvleba, ruTis klasis wevrebic... TavianTipawawina cxovreba erTnair pawawina yalibebSi aqvT moqceuli dayvelaferSi erTnairad iqcevian... sawylebi, ubadrukebi, erTadSexorxlilan, erTmaneTs TvalebSi Sehyureben, rom sxvis Wkuaze iaron,ise moiqcnen, rogorc sxvas esiamovneba, sakuTari saxe daukargavT,namdvili cxovreba dauTmiaT, raTa im sulelur normebs misdion, rismonebadac gadaqceulan. <strong>martin</strong>ma mouxmo da xelad Tvalwin gamoewkapanacnobi saxeebi bernard higinboTami, romelsac mister batlerisaTvisgamoedo xeli, herman fon Smidti, romelic Carli hepguds gadaxveoda.Sehyurebda <strong>martin</strong>i am xalxs, xan dawyvilebuls, xanac cal-calke,gonebis TvaliT zomavda, wonida, moralisa da inteleqtis im sazomiTzomavda, rac mas wignebidan gamoetana. amaod kiTxulobda: didi sulis,didi gonebis adamianebi sadRa arian? arsad sCandnen im tlanq, daudevarda suleli xalxis jgroSi, romelsac misi patara oTaxi gaevso. iseTivezizRi igrZno, rasac albaT circeosi igrZnobda Tavisi Rirsebis mimarT.roca ukanaskneli moCvenebac gaqra da <strong>martin</strong>i fiqrebSi CaiZira, uceb,mouxmoblad da moulodnelad, dagvianebuli aCrdili gamoecxada.<strong>martin</strong>ma axeda da dainaxa xuligani biWi, romelsac farTofarflebianiqudi exura, orbortiani qurTuki ecva, rweviT modioda.`Senc aseTi brZandebi, vaJbatono, — Caiqirqila <strong>martin</strong>ma, — aseTivemoraluri Sexedulebani gqonda, arc codna gqonia amaTze meti.damoukideblad ar fiqrobdi da ar moqmedebdi. tansacmlis msgavsad,Sexedulebanic mzamzareuli geZleoda. imas akeTebdi, rac sxvasmoewoneboda. Seni bandis yoCi gaxdi, imitom rom yvelaze Sesaferad SenmigiCnies. Cxubobdi xolme, bandas meTaurobdi, gana imitom, rom Cxubigiyvarda, — ara, Sen TviTonve xom ici, rom gZulda kidec, — sxvebigaqezebdnen, mxarze giTaTunebdnen xels da imitom, pirgabrtyelebuliimitom galaxe, rom ar gindoda dageTmo, xolo daTmoba imitom argindoda, jer erTi, saSineli mxeci iyavi, da meorec — Sen TviTongjeroda, sxvebic amas CagCiCinebdnen: namdvili vaJkaci Seubralebeli dasisxlismsmeli unda iyoso, cema, gvema da xalxis dasaxiCreba mamacobisniSani ariso. axla mainc gamotydi, lekvo, gogonebs rad arTmevdi Senivemegobrebs? gana mogwonda is gogonebi! ara, mxolod imitom, Sens moralssxvaTa Sexeduleba ayalibebda, imaTi instinqtebi ki veluri iyo,mozverisa, ulayisa. is dro ukve wavida da neta axla ras fiqrob?!TiTqos amis pasuxado, zmaneba erTbaSad Seicvala. farTofarflebianiqudi da tlanqi qurTuki sada kostiumma Secvala. mZvinvare da ulmobeligamometyveleba moSorda, Sinagani silamaziTa da codniT gasxivosnebulisinaze da sifaqize Caudga TvalebSi. <strong>martin</strong>ma Sexeda da Tavisiaxlandeli gamometyveleba Seicno: idga magidasTan da lampis SuqiTganaTebul wigns Cascqeroda. saxelwodebas daakvirda da `esTetikismecniereba~ amoikiTxa. uceb TviTonve Seeria zmanebas, magidas miujda da`esTetikis~ kiTxva daiwyo.Tavi ocdameaTe155


Semodgomis erT mSvenier dRes, — iseTive mSvenier dRes, roca erTiwlis winaT isini erTmaneTs siyvarulSi gamoutydnen, — <strong>martin</strong>i ruTsTavis `satrfialo sonetebs~ ukiTxavda. saRamos xani iyo da iseve,rogorc maSin, axlac amoCemebul gorakze moekalaTebinaT. ruTidrodadro aRfrTovanebuli SeZaxilebiT Seawyvetinebda xolme kiTxvas,xolo roca xelnaweris ukanaskneli furcelic gadasdo <strong>martin</strong>ma,gaCumda, ruTs daacada, ras ityviso.ruTi karga xans sdumda, mere ki WoWmaniT, borZikiT daiwyo, gauZneldamkacri ganaCenis sityvebSi Camoyalibeba.— mSvenieri leqsebia... Zalian kargi... magram rom ver gayidi! xommarTla ver gaasaReb? mimixvdi, rasac geubnebi? — uTxra qalma, TiTqmismudariT, — Seni mwerloba praqtikuli ar aris, cxovrebaSi argamogvadgeba. ar mesmis ratom, — albaT xalxis moTxovnileba ar aris,— magram is ki cxadia, rom amiTi saarsebo saxsars ver moipoveb. cudadki nu gamigeb, Seni Wirime. guli sixaruliTa da siamayiT mevseba —bolos da bolos, mec qali var, — roca warmovidgen, rom me momiZRvenieseni. magram leqsebi xom ver dagvaqorwineben? gesmis, <strong>martin</strong>? xarbi daangarebiani ar gegono, siyvaruli malaparakebs, Cvens momavalze fiqrimosvenebas ar maZlevs. mTeli weliwadi gavida, rac erTmaneTsgamovutydiT siyvarulSi, magram mas Semdeg Cveni qorwineba erTi dRiTacar moaxloebula. ase pirdapir rom vlaparakob, ar ifiqro, ridi damokrZaleba daukargavso — ra vqna, guli ar masvenebs. Tuki marTla vergaginebebia werisTvis Tavi, adeqi da gazeTis redaqciaSi moewyve! ramoxdeba, rom reportiori gaxde?.. Tundac cota xniT!— stils gamifuWebs, — upasuxa <strong>martin</strong>ma Cavardnili xmiT, — Senverc ki warmoidgen, ramdeni energia damexarja stilis gamomuSavebaze.— es sagazeTo feletonebi! — ar moeSva qali, — Sen rom SavsamuSaos uwodeb! ramdeni feletoni dagiweria! ratom imaT ar gagifuWesstili?— eg sul sxva saqmea. mag feletonebs mTeli dRis namdvili muSaobisSemdeg wavjRabni xolme. reportioroba rom daviwyo, — dilidansaRamomde magisTana feletonebs unda gadavyve, cxovrebis mTavardaniSnulebad gavixado, mTeli dRe da moswreba cibrutiviT undavitrialo. reportiorisTvis arc warsuli arsebobs da arc momavali,misi cxovreba wuTieria, stilze fiqris Tavi vin misca, Tavisi stiliaqvs, reportioruli stili, rasac literaturisa araferi scxia. Cemistili axlaRa yalibdeba, axla ixveweba da iwmindeba. avdge dareportioroba daviwyo? es xom literaturul TviTmkvlelobasdaemsgavseba! marTali Tu ginda, yovel feletons, im feletonis yovelsityvas naZaladevad vwer, Tavs Zalas vatan, mSvenierebis gancdasSeuracxvyof. guli mereva xolme. Tavi codvili mgonia. da roca ukanvemibruneben, gulis siRrmeSi mixaria kidec, Tundac tansacmeli am drosdagiravebuli mqondes. axla am `satrfialo sonetebis~ weris dros ranetarebasa vgrZnobdi! es iyo Semoqmedebis ukeTilSobilesi sixaruli danetareba, rac yvelafers anazRaurebs qveynad.ras warmoidgenda <strong>martin</strong>i, rom ruTisTvis `Semoqmedebis sixaruli~fuWi sityvebi iyo. TqmiT, xSirad imeorebda xolme am gamoTqmas,<strong>martin</strong>sac pirvelad misgan gaegona. bevri waekiTxa amaze, universitetSieswavla, roca xelovnebis bakalavris wodebas icavda, maSinacexsenebina... magram Tavad ara hqonia damoukidebeli azri, Semoqmedebisfantazia... sxvisi ganmeoreba SeeZlo mxolod, sxvis qnarze TamaSi.156


— iqneb redaqtori marTalic iyo, `zRvis simRera~ rom gagiswora, —uTxra ruTma, — im kacma albaT icis Tavisi saqme, aba ris redaqtoria!— aha, jiuti mtkiceba imisa, rom dakanonebuli azri yovelTvismarTalia, — mgznebared SesZaxa <strong>martin</strong>ma, igi gaaficxa redaqtorTajilagis gaxsenebam, — rac ukve dakanonebulia, is ara martoWeSmaritebad aris miCneuli, aramed saukeTesodac. faqti risimearsebobisa, da rac mTavaria, amas kargad daukvirdi, ara martogansazRvrul momentsa da pirobebSi, aramed yovelTvis da yovelgvarpirobebSi. ase miaCnia Cveulebriv adamians. da es misi uvicobiswyalobiT; es, arc meti da arc naklebi, zustad is gonebrivi procesia,rac vainingerma aRwera: isini darwmunebulebi arian, vazrovnebTo, da esazrovnebis unars moklebuli xalxi im mcirericxovani adamianebis bedsganagebs, vinc namdvilad azrovnebs.<strong>martin</strong>i uceb SeCerda, erTbaSad gahkra — iseT rameebze vlaparakob,rasac ruTis goneba ver miswvdebao.— me ar vici, vin aris es vainingeri, — Seesityva ruTi, — isesaSinlad anzogadeb xolme movlenebs, rom Sens azrebsac veRar vwvdebi.me mxolod isa vTqvi, rom redaqtori...— me kide geubnebi, — Seawyvetina <strong>martin</strong>ma, — rom redaqtorebisdidi umravlesoba, mTeli oTxmocdacxrameti procenti, xelmocarulebiarian. Tavis droze mwerloba ucdiaT da araferi gamosvliaT. argegonos, TiTqos Semoqmedebis did sixaruls Tavisive nebiT amjobinesgulgamawvrilebeli saredaqcio muSaoba da gamudmebiT monur SiSSiyofna — rogor gavrceldeba es Cveni gamocema an gaqnil gamomcemlebsra movuxerxoo. ara, scades ukve wera da Caflavdnen. saSineliparadoqsic eg aris swored. mwerluri didebisaken mimaval yvela gzas esqofakebi guSagoben, mwerlobaSi xelmocarulebi. redaqtorebi,redaqtoris moadgileebi da TanaSemweebi, recenzentebi, gamomcemlebi...umravlesoba maTgani... ara, TiTqmis yvela — xelmocaruli mwerlebiarian. erT dros ucdiaT wera, magram Caflavebulan. saca samarTalia,qveynad yvelaze ufro Seuferebelni am saqmisaTvis egeni unda iyvnen,magram swored egeni wyveten nawarmoebis beds, ra daibeWdos da ra ardaibeWdos, — egeni, es uniWo da sakuTar azrs moklebuli xalxi sxvaTaniWisa da azris Semfaseblad gvevlinebian. amaT mohyveba kritikosTaarmia — iseTive xelmocarulebi. nu metyviT, TiTqos Tavis dReSi areocneboT da ar ecadoT wera — scades, magram Caflavdnen. Tevzis qoniise ar agirevs guls, rogorc magaTi kritikuli werili. magram Sen xomici Cemi Sexeduleba vai-kritikosebsa da recenzentebze. didi kritikosicgamoereva, raRa Tqma unda, magram iseve iSviaTad, rogorc kometa.mwerlobam Tu ar gamimarTla, mec redaqtorobas movkideb xels. karaqianipuri da tkbili Cai mainc ar momakldeba.magram ruTis mkvircxli goneba xelad Cawvda winaaRmdegobasa dauxerxulobas Tavisi Seyvarebulis msjelobaSi.— Tuki marTla asea saqme, Tuki yvela kari daxSulia, rogorRamoxda, <strong>martin</strong>, rom didi mwerlebi mainc gamoCndnen?— SeuZlebeli gaakeTes, — miugo <strong>martin</strong>ma, iseTi elvare damogizgize— nawarmoebebi Seqmnes, rom mowinaaRmdegeebi ferflad aqcies.saswaulma uSvelaT, rac aTasSi erTs Tu xvdeba wilad. karlailisgoliaTebsa hgavdnen da maTi damarcxeba SeuZlebeli gamodga. mec undamivaRwio amas, mec unda gavakeTo SeuZlebeli.— magram Tu damarcxdi? Cemze ratom aRar fiqrob, <strong>martin</strong>?157


— Tu davmarcxdi? — ise Sexeda ruTs, TiTqos imas yovladwarmoudgeneli ram eTqvas. mere eSmakurad gaubrwyinda Tvalebi, — Tudavmarcxdi, redaqtori gavxdebi, Sen ki redaqtoris coli iqnebi.am xumrobaze ruTma momxiblavad gamobusxa tuCebi da kopi Seikra,<strong>martin</strong>ma swrafad moxvia xeli da kocniT gauxsna Subli.— kargi, geyofa, — gauwyra qali da nebisyofis daZabviT scadadasxltomoda, misi Zalis momxibvleli cTunebisagangaTavisuflebuliyo, — dedasa da mamasTanac mqonda laparaki. CemsdReSi amisTana urCoba ar gamiwevia. vaiZule, rom moesminaT CemTvis.Tavxedoba gamoviCine. Seni winaaRmdegni arian. magram imdeni varwmune,imdens veCiCine, uimisoba ar SemiZlia-meTqi, rom bolos mama daviTanxme —Seni survilic Tu iqneba, SegiZlia masTan daiwyo kantoraSi muSaoba. iski arada, TavisiT SemomTavaza, axlave davuniSnav imden jamagirs, romiqorwinoT da sadme patara kotejSi icxovroTo. xom didi sulgrZelobagamoiCina, ha, ras ityvi?imedis gacruebis yru tkivili igrZno <strong>martin</strong>ma gulSi, uneburadwauvida xeli jibisaken TuTunisa da gasaxvevi qaRaldis amosaRebad(rasac igi ukve aRar atarebda) da raRac gaurkvevlad waiduduna.ruTi ki ganagrZobda:— marTali Tu ginda, da sawyenad nurc miiReb, daufaravad undagiTxra, ra azris aris Senze mamaCemi, — Seni radikaluri Sexedulebebicar mosdis WkuaSi, Tan zarmacic hgonixar. me xom vici, rom es ase araris, me xom vici, ramdens muSaob...ara, amanac ar icis, me ramdens vmuSaob, gaifiqra <strong>martin</strong>ma.— Sen rogorRa fiqrob? — SeekiTxa igi, — marTla radikaluria CemiSexedulebebi?Tvali TvalSi gauyara da pasuxs daeloda.— me Tu mkiTxav... Zalian areulia, — upasuxa ruTma.amiT yvelaferi iTqva <strong>martin</strong>isaTvis da cxovrebis uferulebam iseerTbaSad Caswyvita guli, rom frTxilad Separuli winadadebasamsaxurSi mowyobis Taobaze sul gadaaviwyda. qali ki, rakiRa erTxelgabeda da uTxra, marjve SemTxvevas daeloda, raTa kidev Camoegdo sityvaam saganze.didi lodini ar daWirvebia. Tavis mxriv <strong>martin</strong>sac hqonda SekiTxvaruTTan. surda gamoecada, ramdenad mtkice rwmena hqonda ruTs mismimarT. erT kviraSi orivem miiRo pasuxi TavTavis SekiTxvaze. <strong>martin</strong>ma`mzis sircxvili~ waukiTxa ruTs da amiT daaCqara pasuxis miReba.— ratom ar ginda, reportiori gaxde? — hkiTxa ruTma, roca <strong>martin</strong>makiTxva daamTavra, — ise giyvars wera, rom darwmunebuli var,gagimarTlebs: kargi Jurnalisti gaxdebi, saxels moixveW. ramdenispecialuri korespondentia. fulsac blomad akeTeben da mTeli qveyanamaTi asparezia. sad ar agzavnian. afrikis gulSi, magaliTad, stenlismsgavsad, romis papTan intervius CamosarTmevad, tibetis miuvalikuTxeebis gamosakvlevad.— maS, Cemi statia ar mogewona? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma, — Sendarwmunebuli xar, rom Jurnalistobas SevZleb, mwerloba ki Cemi saqmear aris!— ara, ara. Zalian momwons, mSvenivrad ikiTxeba, magram vaiTu SenimkiTxvelebisaTvis gaugebari aRmoCndes. CemTvis, yovel SemTxvevaSi,gaugebaria, didebulad JRers, magram gagebiT ver gavige. Seni mecnieruli158


terminebi CemTvis miuwvdomelia. ukiduresoba giyvars, Zvirfaso, da racSenTvis gasagebia, CemTvis iqneb miuwvdomeli aRmoCndes.— albaT filosofiurma terminebma gagawvala, — amis TqmaRamoaxerxa <strong>martin</strong>ma.kiTxva, is iyo, daamTavra da jer agzneba ar dacxromoda, aseTmamsjelobam ki gaaogna.— iqneb cudad iyos dawerili, magas mniSvneloba ara aqvs, — areSveboda igi, — sxva araferi mogewona?.. azri ar mogewona?— ara. ise ara hgavs imas, rac me wamikiTxavs... meterlingi wavikiTxeda gavige kidec...— misi misticizmi... gaige? — wamoenTo <strong>martin</strong>i.— gavige... am Sens statias ki, rac mis winaaRmdeg aris mimarTuli,veraferi gavuge. originaloba, raRa Tqma unda...<strong>martin</strong>i mouTmenlad SeiSmuSna da saTqmeli Seawyvetina ruTs, magramTqmiT araferi uTqvams. axlaRa Cawvda uceb ruTis sityvebis Sinaarss.— mwerloba xom, bolos da bolos, Tavis SeqcevasaviT iyo SenTvis,— ganagrZobda ruTi, — karga did xans gagrZelda es TavSeqceva. droa,seriozulad moekido cxovrebas — Cvens cxovrebas, <strong>martin</strong>! aqamdemxolod sakuTari TavisTvis cxovrobdi.— Sena gsurs, samsaxuri daviwyo?— ho. mamaCemi gTavazobs...— vici, gavige, — Seawyvetina <strong>martin</strong>ma, — me axla is minda gavigo, —kideva gaqvs Cemi rwmena Tu dakarge?ruTma xmisamouReblad mouWira xelze xeli, Tvalebi daebinda.— mxolod Seni mwerlobis rwmena davkarge, Zvirfaso, — TiTqmisCurCuliT warmoTqva ruTma.— ramdeni rame wagikiTxavs Cemi, — ulmobeli SeupovrobiTganagrZobda Wabuki, — ra azrisa xar? sul uimedoa? sxvebisas verafriTver Seedreba?— sxvebi hyidian TavianT nawerebs, Sen ki... ver hyidi.— es mikibul-mokibuli pasuxia. pirdapir mipasuxe — rogora ggonia,mwerloba Cemi mowodeba ar aris?— raxan asea, gipasuxeb, — Tavs Zala daatana ruTma, — ara mgonia,mwerlobaSi rame gamogivides. mapatie, Zvirfaso. TviTonve maiZule amisiTqma. Senc xom ici, literaturisa me cota ufro meti gamegeba.— vici, Sen xelovnebis bakalavri xar, — CafiqrebiT warmoTqva<strong>martin</strong>ma, — meti unda icode... magram saTqmeli kidev darCa, — ganagrZoman orivesaTvis mtanjveli pauzis Semdeg, — me vici, ra Zalaca maqvs.CemsaviT kaciSvilma ar icis es. vgrZnob, rom gavimarjveb. ardavmarcxdebi. gulSi minTia saTqmeli, rac leqsebSi, moTxrobebSi dastatiebSi hpovebs gamosaxulebas. magram Sen ar gavaleb, usabuTod iwamemeTqi.nurc Cemi gjera, nurc Cemi mwerlobisa. imasRa gTxov, romgiyvarde da Cemi siyvarulisa gjerodes. erTi wlis win gTxove, oriweliwadi madrove-meTqi. erTi weliwadi ukve gavida, da Rrmad mjera, Cemssulsa da sindiss davdeb sawindrad, rom meore wlis gasvlamde usaTuodgamimarTlebs. Tu gaxsovs, Senve miTxari erTxel — mwerloba Tu ginda,jer kargad unda Caujde da iswavloo. mec xom viswavle. vCqarobdi,miviswrafodi. finiSTan Sen megulebodi da erTxelac ar SevmkrTalvar.damSvidebuli Zilis gemoc ki gadamaviwyda. milioni weli gavida masSemdeg, rac mSvidad meZina da kargad gamoZinebuli viRviZebdi xolme.axla maRviZara saaTi maRviZebs. winaswarve vayeneb xolme saaTis zars,159


imis mixedviT, Tu ra dros viZineb. ukanaskneli Cemi Segnebuli moqmedebaesRaa, da lampis Caqroba. Zili rom momereva, mZimed sakiTxav wigns ufromsubuqiT Sevcvli xolme. mainc Tu CamomeZina, TavSi muStebs waviSen,Zils vikrTob. erTxel wavikiTxe — rogor eSinoda kacs Zilisa.kiplingis moTxrobaa. dezebi moiwyo am kacma loginSi — Zili romwaarTmevda Tavs, uCxvletda da gaaRviZebda. mec ase gavakeTe. gadavwyvite,SuaRamemde ar dameZina, pirvel saaTamde, oramde, samamde. dezebi armaZinebda. ramdenime Tves loginidan ar viSorebdi am dezebs. imasmivaRwie, rom xuTnaxevari saaTis Zili fufuneba mgonia. oTxi saaTiRamZinavs. Zili menatreba. zogjer ise momereva Zili, rom tvini milaydeba.lamis samudamo Zili da mosveneba vinatro. zogjer longfelosstriqonebi momagondeba.saamod ismis zRvis mZime fSvinva —dawynarebula da mSvidad Zinavs.erTi nabijic gadadgi wina —cis naTels metad veRar ixilav.es sisulelea, raRa Tqma unda, nervulobisa da gadaRlilobisbralia. magram erTi kiTxva mainc unda daisvas: risTvis viRvwodi amdens?SenTvis. raTa Sememoklebina swavlis dro. warmateba momeaxloebina. axlaswavlis periodi damTavrebulia. me ukve vici, ra iaraRis patroni var.mzada var davifico, rom yovelTviurad imaze mets vswavlob, rasacstudenti mTeli wlis ganmavlobaSi moaxerxebs. es asea, mouridebladgeubnebi. arc getyodi, dauokebeli survili rom ara mqondes, gamigo.kvexnaSi nu CamomarTmev. wakiTxuli wignebis mixedviT vzomav yvelafers.Seni Zmebi CemTan SedarebiT uvici barbarosebi arian, arc kimoelandebaT is codna, rac me imaTi tkbili Zilis dros SeviZine. iyodro, saxelis moxveWaze vocnebobdi, axla saxeli aRarafrad mepitnaveba.Cemi erTaderTi survili Sena xar. arc saWmels daveZeb, arc Casacmels,arc saxels, oRond Sena myavde. saocneboda maqvs gamxdari, Tavi mkerdzemogasveno da daviZino. erTi welic da es ocneba amisruldeba.<strong>martin</strong>is Zalis momxiblavi cTuneba kvlav talRasaviT moaskda ruTsda rac ufro metad cdilobda am cTunebisagan Tavis daRwevas, miT ufroZlierad izidavda igi. es macTunebeli Zala, romelic yovelTvismosCqefda xolme <strong>martin</strong>is sxeulidan, axla mis mRelvare xmaSiacCaRvriliyo, mis anTebul TvalebSi, sicocxlis didi nergia gonebis didsiZlieres gadawnoda da zvirTebiviT Semoxveoda da uceb, mxolod erTiwamiT, ruTis SexedulebaTa jiuti simtkice gaibzara da am bzarSi manTvali hkida namdvil <strong>martin</strong> idens, didebulsa da uZlevels. da rogorcmxecebis mwvrTnelebs gahkenwlavT xolme wamieri eWvi, masac erTi wamiTmoeCvena, rom Zala ar eyofoda am udreki sulis mosaTviniereblad.— axla sxva kuTxiT SevxedoT saqmes, — ganagrZobda <strong>martin</strong>i, — Senme giyvarvar. magram rad giyvarvar? swored is uxilavi jado, rac meweras maiZulebs, Senc Cems siyvaruls aRgiZravs. imitom giyvarvar, romraRacnairad sxvebisagan ganvsxvavdebi, sxva mamakacebisagan, romelTacSen icnob, da romlebic SeiZleboda Segyvareboda kidec. mekantorisaTvis, buxhalteriisaTvis da saqmosnuri gaZromagamoZromisaTvisara var gaCenili. mainc Tu maiZuleb amas, sxvebiviTmafusfuseb, rasac isini akeTeben, imasve gamakeTebineb, imave haeriTmasunTqeb, riTac isini sunTqaven, maTive Sexedulebebs Camideb TavSi,160


amiT xom gansxvavebasac moSli da gaanadgureb, me gamanadgureb, imasgaanadgureb, rac Sen giyvars. me mwerlobiT vsunTqav da vsuldgmulob.Cveulebrivi briyvi rom viyo, mwerlobas arc vindomebdi, arc Senindomebdi Cems colobas.— ratom gaviwydeba, — Seawyvetina ruTma, romlis zerele, magrammkvircxlma gonebam maSinve paraleli gaavlo, — aki arsebobdneneqscentruli gamomgoneblebi, romlebic mTeli Tavisi dRe da moswrebaraRac maradiul Zravas ukirkitebdnen da amasobaSi col-Svils SimSiliThklavdnen. albaT, colebsac uyvardaT es xalxi, maT tanjvasiziarebdnen, magram ara giJurad akviatebuli maradiuli Zravis gamo,aramed im Zravis miuxedavad.— marTalia, — miugo <strong>martin</strong>ma, — magram iseTi gamomgoneblebic xomiyvnen, romelTac araviTari giJuri akviateba ara hqoniaT, praqtikul dasasargeblo gamogonebas ukirkitebdnen da SimSilobdnen! zogjer,rogorc gadmogvcemen, warmatebisTvisac miuRweviaT. me xom SeuZlebelsarafers...— aki sTqvi, SeuZlebeli unda gavakeToo, — CaurTo ruTma.— eg xom xatovani gamoTqma iyo. me mxolod imas vcdilob, racCemamde bevrs gaukeTebia — vwero da weriT virCino Tavi.ruTis dumilma <strong>martin</strong>i gaaRiziana.— maS, Cemi ocnebac iseTive qimeraa, rogorc is maradiuli Zrava?pasuxi ruTis xelma agrZnobina — deda rom Seicodebs xolmegakerpebul Svils da miualersebs, ruTmac ise nazad mouWira xeli.misTvis <strong>martin</strong>i axla marTlac gakerpebuli bavSvi iyo, romelsac giJuriraRac aekviatebina da SeuZleblis gakeTebas lamobda.dasasrul, ruTma erTxel kidev moagona <strong>martin</strong>s, rogor amreziTucqerdnen mister da misis morzebi mas.— magram Sen xom giyvarvar?— miyvarxar! miyvarxar! — SesZaxa qalma.— mec miyvarxar, imaT ras daveZeb, ras damakleben! — mis xmasgamarjvebis rwmena mieca, — roca Seni siyvarulisa mjera, imaTi mtrobaaRar maSinebs. yvelaferi moiryeva am qveyanaze, siyvaruli ki ara.siyvaruls gzas ver aubnev, Tuki WeSmariti siyvarulia es da araudReuri, rac yovel fexis nabijze borZikobs da suls Rafavs xolme.Tavi ocdameTerTmete<strong>martin</strong>i brodveize SemTxveviT gertrudas Sexvda, Tavis das, — meregamoirkva, rom es iyo Zalian bednieri SemTxveva, Tumca sakmaoduxerxuli. kuTxeSi idga, tramvais elodeboda, roca Zma dainaxa; maSinveTvalSi moxvda misi Camomxmar-gawamebuli saxe da ganwiruli, SewuxebuliTvalebi. marTlac ganwiruli da Sewuxebuli iyo. damgiravebelTanyofiliyo — iqneb velosipedSi damatebiTi sesxi momcevo, da amaoRiWinis Semdeg gawbilebuli brundeboda. ukve Semodgomis wvimebi daiwyoda <strong>martin</strong>s velosipedi daegiravebina, Savi kostiumi ki jerjerobiTSenarCunebuli hqonda.— Savi kostiumi xom gaqvs?! — mimarTa mevaxSem, romelmac sakuTarixuTi TiTiviT icoda <strong>martin</strong>is mTeli avla-dideba, — iqneb im uriasTandaagirave, lipkasTan?.. Tu asea...muqariT Sexeda, da <strong>martin</strong>mac daaSura pasuxi:161


— ah, ara, ara, ar damigiravebia, magram iseTi saqme maqvs, romuimkostiumod ar SemiZlia.— kargi, — molba mevaxSe, — magram mec uimisod fuls veRar mogcem.ki ar vTamaSob!— eg velosipedi, sul cota, ormoci dolari mainc Rirs, — armoeSva <strong>martin</strong>i, — Sen ki Svidi dolaris meti ver gamoimete. Tumca ara,Svidic ara — eqvsi dolari da xuTi peni. procentebs xom winaswar iReb!— kidev Tu ginda fuli, kostiumi unda moitano! — mokled mouWramevaxSem da <strong>martin</strong>ic iZulebuli gaxda swrafad gamomZvraliyo im patarasorodan da, is iyo, sasowarkveTilebaSi Cavardnili Wabuki dam dainaxa.guli moewura.Sexvedra Zlivs moaswres, rom telegraf-aveniusken mimavali tramvaicCamodga da maRaziebidan gamosuli xalxi miawyda. <strong>martin</strong>ma xelimiaSvela misis higinboTams da isic mixvda, rom Zma tramvaiT wasvlas arapirebda. dam safexuridan gadmoxeda da gamoRamebuli Tvalebisdanaxvaze kvlav moewura guli.— Sen ar modixar?da TviTonac Camovida, gverdSi amoudga Zmas.— me fexiT davdivar xolme... ufro sasargebloa, — ganumarta Zmam.— cotaze gamogacileb, — uTxra gertrudam, — iqneb momixdes. raRacvera var kargad am bolo dros.<strong>martin</strong>ma das gadaxeda — erTianad CamobranZuliyo, beWebSimokuzuliyo, avadmyofurad gasiebuliyo, gawamebuli saxe naoWebsdaefara, fexebs mZimed moafratunebda — laRad mosiarule qaliskarikatura gegoneboda.— barem aqve daucade tramvais, — uTxra <strong>martin</strong>ma, roca SemdeggaCerebas miadgnen.— vai, marTlac daviRale! — Tqva sunTqvaSekrulma gertrudam, —magram mag Sens fexsacmelebs ise gaTxelebia lanCebi, rom Crdiloouklendamde verc ki Cagiyvans, jobs Senc tramvaiT wamoxvide.— amaze ukeTesi fexsacmelebic maqvs, — iyo pasuxi.— xval gamoiare, erTad visadiloT, — erTbaSad Secvala saubrisTema qalma, — bernardi Sin ar iqneba. san leandroSi midis saqmeze.<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia, magram sixarbis naperwkali, ramac sadilisxsenebaze gaikvesa TvalebSi, mainc ver damala.— Sen penianic ara gaqvs jibeSi, mart, da fexiT imitom dadixar...sasargebloa — zizRiT Caqirqileba moindoma, magram waCifCifebaRagamouvida. — damaca erTi...CanTaSi Cahyo xeli da xuTdolariani amoiRo, <strong>martin</strong>s CasCara muWSi.— Seni dabadebis dRe sul gadamaviwyda, mart, — Zlivs wamoiknavlaman.<strong>martin</strong>ma Tavisdauneburad CabRuja oqros moneta da maSinve gahkraTavSi, rom ar unda mieRo, mtanjvelma yoymanma moicva. es oqros monetasaWmels, sicocxles, sxeulisa da tvinis gadaxalisebas niSnavda,werisaTvis Zalis mokrebas... vin icis — iqneb iseTi rame daawerinos, racTavisTavad bevr amisTana oqros moapovebinebs. uceb Tvalwin warmoudgaori axali xelnaweri, ori statia, romlebic magidis qveS eyara; markisfuli ara hqonda, rom gaegzavna. saxelwodebebi naTlad warmoudgagonebaSi: `idumalebaTa didi qurumebi~ da `silamazis akvani~. jer arsadgaegzavna es statiebi, magram yvelaze ukeTesebi iyo, rac ki aqamdedaewera. markebi rom hqonoda! kvlav ganumtkicda gamarjvebis rwmena da162


ufro Tamamad miaRebina is gadawyvetileba, rac SimSiliT daiwyo: fulijibeSi Caacura.— gadagixdi, gertruda, aswilad gadagixdi, — sxapasxupiT warmoTqvada yelSi mtkivneulad gaeCxira raRac, TvalebSi cremli moadga, —daixsome Cemi sityvebi! — SesZaxa man mtkiced, — erTi weli arc kidamWirdeba, rom asi amisTana oqro mogitano. Tu ginda, nu daijereb. movadro da TviTonve dainaxav.arc daujerebia gertrudas. da am undoblobis gamo Tavi uxerxuladigrZno, swrafadve scada mdgomareobis gamosworeba da uTxra:— vici, rom SimSilob, mart. zedve getyoba. CemTan gamoiare xolmesaWmelad. bavSvs gamogigzavni, Segatyobineb, rodis ar iqneba Sinbernardi. ise ki, mart...<strong>martin</strong>ma daacada, Tumca winaswarve icoda, ra unda eTqva, kargadxedavda dis fiqrTa denas.— aRar aris dro, muSaoba daiwyo?— imedi ara gaqvs, rom mivaRwev rames, ara?gertrudam Tavi gaaqnia.— aRaravis SerCa, gertruda, Cemi rwmena, Cems garda, — mgznebareSeupovrobiT Tqva man, — magram icode, rom kargi rameebi davwere dablomadac. adre Tu gvian, gavyidi.— ratom ggonia, rom kargi rame dawere?— imitom, rom... — saTqmeli gauwyda, erTbaSad gaucocxlda tvinSi,rac ki ram icoda literaturaze, literaturis istoriaze, igrZno, rommainc ver gaagebinebda, ras emyareboda misi rwmena, — imitom, rom, rac kiram JurnalebSi ibeWdeba, ormocdaaT procents sjobs Cemi nawerebi.— neta, Wkuas dauxmobde, mart, — rbilad Seapara gertrudam, —Tumca mtkiced iyo darwmunebuli, ra senica sWirda Zmas, — neta, Wkuasdauxmobde, — gaimeora, — xval sadilad gamoiare.das tramvaiSi asvla uSvela, saswrafod gamobrunda, fostaSi Sevidada im xuTi dolaridan sami dolaris markebi iyida. ufro mogvianebiT,roca morzebTan midioda, kvlav Seiara fostaSi da karga mZimekonvertebi dagzavna, sami or-or centiani markaRa darCa.es saRamo RirsSesaniSnavi gamodga <strong>martin</strong>isaTvis, radgan nasadilevsaq ros brisendens Sexvda. rogor moxvda es kaci morzebTan, visimegobari iyo, ra nacnobobam moiyvana, <strong>martin</strong>ma ar icoda. arcdainteresebula, ruTisTvis ekiTxa: qarafSuta, undili adamiani eCvena.erTi saaTis Semdeg ki gadawyvita, rom yvela sikeTesTan erTad, xeprecyofilao. ubodiSod daabotebda oTaxidan oTaxSi, suraTebs Sehyurebdada yvela wignsa Tu JurnalSi, rasac magidaze Tu Taroze naxavda,cxvirs Crida xolme. bolos, mourideblad gaemijna yvelas es ucxo kaci,arxeinad mokalaTda savarZelSi, jibidan raRac wigni amoiRo da TaviSig Cargo. Tan kiTxulobda, Tan, drodadro, TiTebs TmaSi Seacurebda damoualersebda xolme. <strong>martin</strong>s aRarc miuqcevia im saRamos misTvisyuradReba, is SeniSna mxolod, rom raRacas laybobda axalgazrdaqalebTan, romlebic aSkarad etyoboda, gatacebiT usmendnen.Sin rom brundeboda <strong>martin</strong>i, gzaSi SemTxveviT brisendens wamoewia.— ah, Tqvena xarT! — SesZaxa man.brisendens didi Tavazianoba ar gamouCenia, raRac uxalisodamoidudRuna, Tumca gverdiT mainc gahyva. <strong>martin</strong>s metad aRar ucdiasaubris gabma da ramdenime kvartali uxmod gaiares.— gabRenZili beberi viri!163


ise moulodneli iyo es RvarZliT warmoTqmuli sityvebi, rom <strong>martin</strong>isaxtad darCa. cotaTi gaarTo kidec, magram Tan kidev ufro metiantipatia igrZno Tanamosaubris mimarT.— neta, ras dadixarT magisTana adgilebSi? — isev moulodneladwamoisrola brisendenma, roca erTi kvartali kidev gaiares uxmod.— Tqven ratomRa dadixarT?— eSmakma dalaxvros, me TviTon ar vici! — iyo pasuxi, — yovelSemTxvevaSi, es erTi sisulele momivida. dRe-RameSi ocdaoTxi saaTia,sadme xom unda gavataro. wavideT, davlioT.wavideT, — miugo <strong>martin</strong>ma.da imave wuTSi Sewuxda, ase xelad rogor daveTanxmeo. Sin ramdenimesaaTis `Savi~ samuSao eloda, sagazeTo feletonebi unda gamoecxo, manamdawveboda, xolo roca dawveboda, vaismani unda ekiTxa, rom araferiiTqvas herbert spenseris avtobiografiaze, rasac igi yovelgvargulisamaTrTolebel romanze meti gatacebiT kiTxulobda. rad undagaeflanga amdeni dro kacTan, romelic man pirveli TvalisSevlebidanveaiTvalwuna?! magram macTunebeli am SemTxvevaSi TviTon is kaci ki aryofila, vinc daleva SesTavaza, arc Rvinis sma, aramed is, rac am Rvinissmas axlda Tan — gaCaxCaxebuli darbazi, TvalismomWrelad moelvaresarkeebi, gabrwyinebuli saxeebi, da erTmaneTSi molaparake xalxiszuzuni. diax, namdvilad es xalxis xmauri, gularxeini xalxis Jriamuli,xalxisa, romelTac warmatebisaTvis mieRwiaT da damSvidebiT xarjavdnenfuls RvinoSi, ise rogorc namdvil vaJkacebs Sehferis. <strong>martin</strong>i euliiyo — da yvelaferi aqedan gamomdinareobda. mitomac gahyva xeladbrisendens, rogorc suleli Tevzi wamoegeba xolme ankess. mas Semdeg,rac josTan erTad iyo `cxel wyaroSi~, Rvino aRar daelia restoranSi,da erTxel portugalielma bayalmac daalevina. gonebrivigadaqanculoba ise ar aRZravs Rvinis wyurvils, rogorc fizikuri, daamitom arc mondomebia daleva. axla ki mounda, ufro sworad romvTqvaT, Rvinis daleva ki ara imdenad, ramdenadac restornis atmosfero,saca svamen, ilxenen da dros atareben. swored aseTi adgili iyo`mRvime~. brisendeni da <strong>martin</strong>i xalvaTad Casxdnen tyavis savarZlebSi dasodiani viskis sma daiwyes.isxdnen da saubrobdnen, raze ar ilaparakes, Tan ki xan <strong>martin</strong>idaukveTavda viskis, xan brisendeni. <strong>martin</strong>i TviTon saocrad magari Tavispatroni iyo da brisendenis aseTi amtanoba ukvirda. kidev ufro metadgaakvirva igi Tanamosaubris warmoTqmulma azrebma. male darwmunda, rombrisendenma yvelaferi icoda, es iyo meore WeSmariti inteligenti,romelic cxovrebaSi Sexvedroda, ase gadawyvita man. magram maleSeniSna, rom brisendens isic hqonda, rac profesor kolduels aklda—cecxli, Sinagani gzneba, aRqmis gansakuTrebuli unari, laRi daTavisufali azrovneba. Tan saocari enamWevri gamodga. misi TxelituCebidan maxvili, TiTqos dazgaze gamoCarxuli sityvebi, kamaTlebiviTcvioda, Cxvletda, seravda. amas xeladve Sescvlida xolme nazadmonarnare sityvebi, igive Txeli tuCebi axla ukve ucxo naTeliTgaciskrovnebul, xaverdiviT rbil frazebs gamoscemda, TiTqos raRacdafarul silamazes TandaTan exdeboda farda, cxovrebis miuwvdomelidumalebas wvdeboda da areklavda. zogjer sayviriviT SeimarTeboda esTxeli tuCebi da kosmosuri brZolis Semaryeveli zrialiT rekda,calkeuli frazebi vercxliviT wkrialebda, varskvlavebad gadaWedilsivrceebiviT elvarebda, mecnierebis ukanasknel monapovarTa Sejamebas164


warmoadgenda. magram es iyo amave dros poetis sityva,transcendentaluri WeSmariteba, miuwvdomelis wvdoma, rasac sityvebiTver gadmoscem da risi aRqmac mxolod im bundovani da mkrTaladgamokveTili asociaciebiT SeiZleba, rasac, TavisTavad, Cveulebrivisityvebi qmnian. igi, TiTqos raRac sawaulebrivi Sinagani xilviTWvretda Soreuls, adamianis gonebisaTvis miuwvdomels, risi gadmocemacki Cveulebrivi eniT SeuZlebelia, magram es kaci, Tavisi saswaulebrivioqropirobiT, gasageb sityvebSi gaugebar azrsa xvevda da <strong>martin</strong>isSemecnebamde iseTi problemebi mihqonda, rac Cveulebrivi gonebisaTvisauxsnelia.<strong>martin</strong>s pirveli antipatiis grZnoba sul gadaaviwyda. aha, mis wingacocxlda, frTebi Seesxa imas, rasac aqamde mxolod wignebiT icnobda.mis win didi moazrovne adamiani iyo, Tayvaniscemis Rirsi. `me ra var, misfexTa mtveriRa var~, imeorebda da imeorebda TavisTvis.— Tqven albaT biologiasac SeiswavlidiT, — didi sasoebiT mimarTa<strong>martin</strong>ma.misda gasakvirad brisendenma uaris niSnad Tavi gaaqnia.— magram Tqven xom iseT rameebs amtkicebT, rasac biologiisSeuswavlelad ver Cawvdeba kaci, — ar moeSva <strong>martin</strong>i da SeniSna, rogorgakvirvebiT Sexeda brisendenma, —Tqveni azrebi zedmiwevniT emTxveva did biologTa wignebs.— Zalian gamaxareT, — upasuxa man, — mixaria, rom Cemma zerelecodnam ase mokle gziT mimiyvana WeSmaritebasTan. Tumca, sulac armawuxebs — marTali var Tu ara var marTali, amas araviTarimniSvneloba ara aqvs. sul erTia, absolutur WeSmaritebas mainc verCawvdeba adamiani.— Tqven spenseris mimdevari xarT! — SesZaxa gaxarebulma <strong>martin</strong>ma.— rac Wabukobis sazRvars gadmovcdi, spenserisaTvis xelic armixlia. da maSinac mxolod `aRzrda~ wavikiTxe.— neta mec SemeZlos ase iolad codnis SeZena, — Tqva <strong>martin</strong>manaxevari saaTis Semdeg, roca brisendenis gonebrivi avla-didebagaaanaliza, — Tqven wminda wylis dogmatikosi xarT, da es aris sworedgasakviri. Tqven dogmatikuri meTodiT ayalibebT xolme iseT faqtebs,rac mecnierebas mxolod a posterior SeuZlia daadginos. Tqven unariSegwevT, erTbaSad miadgeT swor daskvnebs. raRac zegonebrivi Zala gaqvTda sinaTlis siswrafiT midixarT WeSmaritebasTan.— ho, mudam es awuxebda xolme Cems maswavleblebs — mama iosebsa daZma datons, — miugo brisendenma, — sinamdvileSi ras warmovadgen! —ganagrZo man, — bedi Cemi, rom kaTolikur kolejSi mimabares ganaTlebismisaRebad. Tqven sadRa miiReT ganaTleba?<strong>martin</strong>i Tavgadasavals yveboda da Tan gafacicebiT akvirdebodabrisendens — mis mogrZo, aristokratul saxes, moxril beWebs, wignebiTgamotenil paltos, romelic iqve mezobel skamze miegdo... saxe dagrZeli, Camoqnili xelebi mziT dawvoda, saocrad garujoda. amanSeafiqriana <strong>martin</strong>i: quCaSi didi xnobiT moyiale kacs aSkarad arahgavda. maS ase, sad daiwva? raRac avadmyofuri da gansakuTrebuli iyoamaSi, da <strong>martin</strong>i kvlav yuradRebiT daakvirda mis wvril, gamxdar saxes,Cacvivnul Rawvebs, koxta, arwivisebur cxvirs. aseTi lamazi cxvirijerac ar enaxa <strong>martin</strong>s. Tvalis Wrili TiTqos Cveulebrivi hqonda, arcfarTo eTqmoda, arc viwro, feric raRac gaurkveveli mowablisfro.magram faruli cecxli uelavda. maT gaorebuli da ucnauri165


winaaRmdegobis Semcveli gamometyveleba hqonda. jiutad, gamomwvevadukvesavdnen Tvalebi, sitlanqis elferi dahkravda, magram Tansibralulsac aRZravda. <strong>martin</strong>ma erTbaSad igrZno, rom ebraleboda eskaci, TviTonve ver mimxvdariyo ratom, Tumca male gaigo.— eh, me xom Wleqi mWirs, — uTxra brisendenma cota ufromogvianebiT, axlaxan arizonadan Camovedio, Tqva da amas moayola —mTeli ori weliwadi gavatare iq, iqauri klimati gamomiweres.— mere, ar geSiniaT, isev am klimats rom daubrundiT?— meSinia?ubralod gaimeora es sityva, gansakuTrebulad ar gamouTqvams, magrammis asketur saxeze <strong>martin</strong>ma mainc amoikiTxa, rom am kacs arafrisa areSinoda. Tvalebi dauviwrovda, Tumca arwivis gamometyveleba maincSerCa, da <strong>martin</strong>s sixaruliT lamis sunTqva Seekra, roca daberilnestoebSiac arwivis niskarti Seicno — gamomwvevi, amayi da Seupovari:`didebulia~, gaifiqra man da guli auZgerda. xmamaRla aRmoxda esstriqonebi:de, bedisweram mcemos da mgvemos,mainc ar davxri Tavs sisxliT moTxvrils.— giyvarT henli? — hkiTxa brisendenma da gamometyveleba erTbaSaddaurbilda, alersiani gauxda, — Tumca ra, rogor SeiZleba argiyvardeT Tqven. ah, henli! ai, WeSmaritad didi sulis adamiani! isemosCans Cvens dRevandel saJurnalo moleqseebSi, rogorc gladiatorisaWurisebs Soris.— Jurnalebi ar gyvarebiaT, — sayveduriviT Seapara <strong>martin</strong>ma.— Tqven ki giyvarT? — ise gaSmagebiT SeiRrina brisendenma, rom<strong>martin</strong>i SekrTa.— me... me xom vwer... ufro swori iqneba, vcdilob vwero...JurnalebisaTvis, — amoidudRuna <strong>martin</strong>ma.— es ufro mosaTmenia, — xma daurbilda brisendens, — cdilobT,magram ar gimarTlebT. mzada var mag marcxisaTvis gceT pativi. vici,rasaca werT, TvaldaxuWuli vxedav. erTi raRaca gaqvT mag nawerebSiiseTi, ris gamoc yvela Jurnalis kars giketaven. siRrme aqvs Tqvensnawerebs, siRrmes ki Jurnalebi ra TavSi ixlian. magaT yovelgvariabdaubda da domxali undaT da, RmerTma xom icis, Rebuloben kidec,oRond Tqvengan ara.— saJurnalo feletonebsac ar vTakilob, — Seesityva <strong>martin</strong>i.— piriqiT... — brisendeni cota xniT SeCerda, mouridebladSeaTvaliera <strong>martin</strong>is TvalSisacemi siRaribe — gadaqeqili yelsaxvevi,daZenZili sayelo, aseve CamoZenZili manJeti, pijakis gamoprialebuliidayvebi, mere Cacvivnul Rawvebzec daakvirda, — piriqiT, im feletonebseTakileba Tqveni, da ise magradac, rom magar saqmeSi warmateba argiweriaT. damaca, kaco, rame vWamoT-meTqi rom SemomeTavazebina TqvenTvis,albaT miwyendiT!<strong>martin</strong>s uceb sisxli moawva saxeSi, brisendenma gamarjvebuliadamianis sixaruliT gadaixarxara.— gamaZRari kaci sulac ar miiRebda Seuracxyofad aseT dapatiJebas.— Tqven demoni xarT! — SesZaxa gaRizianebulma <strong>martin</strong>ma.— xom ar SemomiTavazebia!— verc gamibedavdiT.166


— o, magdeni ki aRar mesmis! axla gTavazobT.Tqva da wamoiwia, TiTqos wasvlas apirebso.<strong>martin</strong>s uneburad Seekra muStebi, sisxli Zalumad scemdasafeTqlebze.— gvelebis mWameli! cocxlada sWams, cocxlad ylapavs! — SesZaxabrisendenma, adgilobriv sabazro jambazebiviT mouqcia.— marTlac cocxlad SemiZlia SegWamoT! — SesZaxa <strong>martin</strong>ma da axlaman SeaTvaliera brisendenis seniT dauZlurebuli sxeuli.— me rom magaT ara vRirvar.— piriqiT, mizezi ar Rirs amad, — gulianad gadaixarxara <strong>martin</strong>ma,— unda vaRiaro, rom gamasuleleT, brisenden. me rom mSieri var daTqvenc rom mixvdiT amas, Cveulebrivi movlenaa, samarcxvino ra undaiyos amaSi. me TviTonve davcini brbos cru moralsa da kudabzikobas,axla ki, xom xedavT, simarTle miTxariT da maSinve wamovege, imavekudabzikobis mona Seviqeni.— marTlac gewyinaT, — daudastura brisendenma.— es iyo erTi wuTis win. ymawviluri kudabzikoba gamomyva. mas Semdegbevri ram viswavle, magram zogjer is Zveli mainc mifuWebs saqmes. egsisuste mWirs.— raki aRiareb, am wuTSi gankurnebuli xar.— ase gamodis.— namdvilad?— namdvilad.— maS, wavideT, vivaxSmoT.— wavideT.<strong>martin</strong>ma TviTon daapira viskis fulis gadaxda, ukanaskneli oridolaris narCenebi amoiRo, magram brisendenma oficiants SeubRvira dafuli ukanve daadebina.<strong>martin</strong>i usiamovnod daijRana, magram brisendenma megobrulad daadomxarze xeli.Tavi ocdameTormetemeore dRes maria kvlav aaforiaqa <strong>martin</strong>is axalma stumarma. magramamjerad aRar arevia Tavgza, maleve moego gons da brisendeniRirseulad miipatiJa sastumro oTaxSi.— imedi maqvs, ar gewyinebodaT Cemi mosvla! — mimarTa brisendenma.— ah, ara, ra brZanebaa! — miugo <strong>martin</strong>ma da xeli CamoarTva,erTaderT skamze dasva, TviTon ki loginze Camojda, — magram Cemisamyofeli rogor gaigeT?— morzebTan davreke. miss morzi Semxvda telefonze da, aha, ukveTqvenTana var, — xeli paltos jibeSi Caiyo da patara wigni amoiRo, —aha, erTi poetis leqsebi. waikiTxeT da Tqveni iyos, — <strong>martin</strong>ma uaridaapira, magram brisendenma swrafad SeaCera, — me raSi mWirdebawignebi?! dRes meored wamomaxvela sisxli. viski ara gaqvT? ra Tqma unda,ar geqnebaT. cota damicadeT.wamoxta da gavarda. <strong>martin</strong>ma Tvali gaayola am aConCxil kacs, rogorCaiara kibe; WiSkris misaketad rom mobrunda, gulistkiviliT SeniSna,odesRac farTo mxrebi rogor moxroda da Cavardnil mkerdzegadmozneqoda. <strong>martin</strong>ma ori Wiqa gamoitana da leqsebis wigni gaSala:henri voghan marlous ukanaskneli krebuli gamodga.167


— Sotlandiuri viski ver viSove, — Tqva brisendenma, roca dabrunda,— amerikuli viskis meti araferi aqvs mag maTxovars. erTi boTli maincwamoviRe.— bavSvs gavagzavni da limons movatanineb, todi movamzadoT, —uTxra <strong>martin</strong>ma, — neta gamagebina, ramdens uxdian marlous amisTanawignSi.— albaT, ormocdaaTamde dolars. — iyo pasuxi. — madloba Tqvas,magdeni Tu misces, Tuki acduna vinme gamomcemeli da aseTi riskigaawevina.— maS, veRar ucxovria kacs poeziiT.xmaSiac da saxezedac wuxili aRebeWda.— ara, raRa Tqma unda. vin iqneba iseTi suleli, rom magis imediTiyos?! aba brusi, virjinia springi da sejviki, gagixaria, fuls akeTeben.magram leqsebisa ra mogaxsenoT... da iciT, riTi Soulobs lukma-pursmarlou? CamorCenil bavSvebs aswavlis pensilvaniaSi, repetitorobs.amisTana saSinel jojoxeTs ki verafers warmoidgens kaci. ormocdaaTiwlis sicocxles rom Sempirdes, mis adgils mainc ar visurvebdi, arada,ise gamorCeulad brwyinavs misi poezia Tanamedrove moleqseTa Soris,rogorc lali minis natexebSi. axla kritikosebi rasa sweren, aRarikiTxavT? RmerTma SeaCvenos es gulnamceca maimunebi!— eg xom wesad iqca — visac mwerlobaSi moecara xeli, modgnen danamdvil mwerlebze weren, — dasZina <strong>martin</strong>ma, — jer marto stivensonzeramdeni dauweriaT!.. gavgiJdi, roca vnaxe.— ah, es wurbelebi, sisxlismsmelebi! — kbilebSi gamoscrabrisendenma. — vicnob magaT jilags... jvarze acves mama damienisdasacavad dawerili statiisaTvis, rogor ar daCxrikes, ranairad arawones...— TavianTi ubadruki `me~-Ti zomavdnen, — CaurTo <strong>martin</strong>ma.— diax, marTals brZanebT, swored asea. rac ram mSvenieri, WeSmaritida keTili iyo masSi, sul dawewes da dajijgnes, mere ki beWebze dauwyesxelis TaTuni. fuh! `kacTa modgmis ubadruki kaWkaWebi!~ ase Searqva magaTriCard rilfma swored im Rames, roca kvdeboda.varskvlavis mtvris kenkva gadauwyvetiaT, — mgznebared CamoarTvasityva <strong>martin</strong>ma, — meteorul gaelvebaSi surT geniosebis azrebsCaswvdnen. pamfleti maqvs dawerili magaTze, mag vaikritikosebze.— wamikiTxeT, — mxurvaled sTxova brisendenma.<strong>martin</strong>ma xelnawerebSi gamoqeqa `varskvlavis mtveris~ erTiegzemplari, brisendeni kiTxulobda, xSir-xSirad Caaxvelebda xolme,xelebs ifSvnetda da Tavisi todis dalevac ki daaviwyda.— vatyob, Tqvenc varskvlavis mtveri unda iyoT, brma gnomebisqveyanaSi moxvedrili, — Tqva brisendenma, roca kiTxva daamTavra, —darwmunebuli var, pirveli Jurnali Caafrindeboda am statias.<strong>martin</strong>ma Tavis davTarSi Caixeda.— ocdaSvidma Jurnalma damiwuna da damibruna.brisendens guliani sicili waskda, magram maSinve xvela autyda.— leqsebic geqnebaT, — uTxra man bolos, — wamikiTxeT.— axla nu waikiTxavT, — Seemudara <strong>martin</strong>i, — TqvenTan laparakimirCevnia axla, SegixvevT da Sin gagatanT.brisendenma `satrfialo lirika~ da `feria da margaliti~ waiRo.roca meore dRes movida, misi pirveli sityvebi iyo:— kidev wamakiTxeT.168


WeSmariti poeti xaro, <strong>martin</strong>s ganucxada. gamoirkva, rom TviTonacwerda leqsebs. am leqsebma gaaogna <strong>martin</strong>i, da kidev ufro didi iyo misigaoceba, roca gaigo, brisendeni erTxelac ar cdiliyo maT dabeWdvas.— Wiri magaT redaqciebs! — upasuxa brisendenma, roca <strong>martin</strong>maurCia, redaqciebs daugzavne es leqsebio, — silamaze silamazisvegulisTvis unda Seiyvaro, — urCia Tavis mxriv brisendenma, — moeSviTerTi mag Jurnalebs. isev gemebsa da zRvas daubrundiT, Cemi rCeva aseTiiqneba, <strong>martin</strong> iden. neta ra dagrCeniaT am qalaqebSi. am snebisa dasidamplis budeSi! veRara grZnobT, rom yoveldRiurad yels iWriTxolme, roca Tqvenive Seqmnili silamazis prostitucias eweviT,Jurnalebis gemovnebas gindaT moargoT. im dRes rogor meubnebodiT?.. ho,adamiani ukanaskneli efemeraao! maS, raRas eZebT didebas, ukanaskneloefemerav?! kidec rom moixveWoT, eg xom sawamlavi iqneba TqvenTvis. Tqvenme ise ubralo, TviTmyofadi da gonieri meCvenebiT, rom ara mgonia,amisTana flavma migizidoT da SegacdinoT. imedi maqvs, erT striqonsacar mihyidiT Jurnalebs. mxolod silamazes unda emsaxuroT, brboskiseric utexia! warmateba? neta ra warmatebas gamosdgomixarT, rocaTqveni soneti stivensonze ukve TavisTavad warmatebaa, henlis`moCvenebaze~ maRla dgas! aseTive warmatebis sawindari ar aris ganaTqveni satrfialo lirika, zRvis simRerebi? poets TviT Semoqmedeba undaaniWebdes sixaruls da ara warmateba. ver gadamarwmunebT. es me kargadvici. Tqvenc iciT. Tqven silamazes gaurbixarT. es mouSorebelitkivilia, ganukurnebeli Wriloba, gulSi garWobili gavarvarebuli dana.neta ras ekukumelavebiT mag Jurnalebs? ar girCevniaT, silamazedaisaxoT cxovrebis miznad? ratom cdilobT, oqrod aqciod igi? maincaraferi gamogivaT. mec tyuilubralod vRelav. rom misdgeT da aTasiweliwadi ikiTxoT es Jurnalebi, kitsis erTi striqonis fassac kiverafers waawydebiT. moeSviT didebas da fuls da xvalve gaemgzavreT,gemze moewyveT.— me didebisaTvis ki ar viRvwi, siyvarulisTvis viRvwi, siciliTuTxra <strong>martin</strong>ma, — Tqvens kosmosSi siyvaruls, etyoba, sulac ara aqvsadgili daTmobili, CemsaSi ki silamaze siyvaruls emsaxureba.brisendenma erTsa da imave dros sibraluliTac Sexeda <strong>martin</strong>s daaRfrTovanebiTac.— jer Tqven savsebiT axalgazrda xarT, <strong>martin</strong>, savsebiT axalgazrda!maRla afrindebiT, magram susti frTebi gaqvT, meSinia ar dagewvaT.Tumca, ukve Setrusuli gaqvT. maS, kabas eZRvneba es Tqveni satrfialolirika?.. samarcxvinoa!— kabasac eZRvneba da siyvarulsac, — kvlav gaecina <strong>martin</strong>s.— eg xom sigiJis filosofiaa! — aRar moeSva brisendeni, — amaSi mejer kidev maSin davrwmundi, roca haSiSis gavleniT Tavi zmanebebiTmibruoda. frTxilad, <strong>martin</strong>! es burJuaziuli qalaqebi mogklavT Tqven.jer marto is vaWrukanebis bunagi gaixseneT, saca Cven erTmaneTsSevxvdiT. nagvis ormosac ki ver Sevarqmev, ufro binZuria. amisTanaatmosferoSi rogor SeiZleba siwminde SeinarCuno. es xom xrwnisadamians. erTsac ver Sexvdebi iq, gaxrwnili ar iyos, qali iqneba Tukaci, moaruli stomaqebi arian da meti araferi...erTbaSad Sedga da <strong>martin</strong>s Sexeda. uceb mixvda yvelafers, saxezegancvifreba da SeZrwuneba gamoexata.— maS, es mSvenieri satrfialo lirika im yvician, damWknar gombiosdauwereT?169


imave wuTSi <strong>martin</strong>i yelSi wvda brisendens marjvena xeliT da iseSeajanjRara, rom kbilma kawkawi dauwyo, magram veraviTari SiSi verSeniSna — TvalebSi TiTqos gakvirvebuli da damcinavi demoniCasjdomodes. axlaRa moego gons, TiTebi moaduna da brisendeni loginzemiagdo.erTxans gaWirvebiT qoSinebda sunTqvaSekruli brisendeni, mere kiqirqili daiwyo.— samudamo valSi dagrCebodiT, barem rom CageqroT Cemi sicocxlisali, — uTxra man.— am bolo dros sul dameWima nervebi, — Tavi imarTla <strong>martin</strong>ma, —xom araferi gatkineT? axlave movamzadeb todis.— ai, Tqve Wabuko eladelo! — ganagrZo brisendenma, — arc ki iciTTqveni sxeulis fasi. jojoxeTuri Zala gaqvT! vefxvis bokveri xarT,lomis lekvi! magram daicadeT, Zvirad dagijdebaT es Tqveni Zal-Rone.— mainc rogor? — CaekiTxa gakvirvebuli <strong>martin</strong>i da Wiqa miawoda, —aha, dalieT da nu gamibrazdebiT.— rogor da, — brisendenma todi mosva da mowonebis niSnad gauRima,— qalebis gamo. manam pirSi suli gidgas, aRar mogasveneben... albaT arcaxla gaZleven mosvenebas, Torem araferi mcodnia da eg aris. CemswaxrCobas nurc ki ifiqrebT — sulerTia, saTqmels mainc getyviT,vgrZnob, rom es Tqveni pirveli siyvarulia, magram silamazis xaTriTaxla mainc gamoiCineT meti gemovneba. neta ras gadakidebixarT burJuasqaliSvils! moeSviT erTi. sxva airCieT iseTi vinme, visac cecxli ukidia,sicocxles Sehxaris, sikvdils dascinis, da manam siyvaruligaucivdebodes, mTeli arsebiT uyvars. arian qveynad amgvari qalebi daSegiyvareben kidec iseTive xalisiT, rogorc romelime burJuas rbilsabudarSi gamoCekili sulmokle gombio.— sulmokle?! — ar moewona <strong>martin</strong>s.— diax, swored sulmokle. mohyveba ubadruki moralis titins. — racmas bavSvobidanve aseTive titiniT Seaswavles da aRar gaaTavebs,namdvili sicocxliT Tavis dReSi ver icxovrebs, mudam misi SiSi eqneba.SegiyvarebT, kidec, <strong>martin</strong>, magram Tavisi ubadruki morali ufro metadeyvareba. Tqven namdvil sicocxles eltviT, didi, Tavisufali sulebigizidavT, TvalismomWreli peplebi gWirdebaT da ara myie qinqlebi. o,Tavs mogabezreben isini, <strong>martin</strong>, is dedakacebi, iseTi ubeduri TuaRmoCndiT, rom didxans icocxleT. magram ra gacocxlebT?! zRvas xomaRar daubrundebiT. unda iyanyaloT am dampal quCebSi, manam TqvenTviTonve ar dagilpebaT Zvlebi da suli ar gagZvrebaT.— ramdenic unda meCiCinoT, sul erTia, ver gadamarwmunebT, — uTxra<strong>martin</strong>ma, — bolos da bolos, Tqven Tqveni Sexeduleba gaqvT, me — Cemi;Cemeburad mec marTali var da Tqvenc.gansxvavebuli Sexedulebani aRmoaCndaT siyvarulze, Jurnalebze, bevrsxva ramezec, magram mainc moswondaT erTmaneTi, da <strong>martin</strong>i grZnobda,rom es ar iyo ubralo mowoneba. yoveldRe xvdebodnen erTmaneTs, Tumca<strong>martin</strong>is daxuTul oTaxSi erT saaTze mets vera Zlebda brisendeni. isear movidoda, TiTo boTli viski ar moetana, xolo roca sadilisTvisgavidodnen restoranSi, brisendeni ganuwyvetliv svamda sodian viskis.orives fuls mudam TviTonve ixdida, misi wyalobiT <strong>martin</strong>ma gemogausinja nair-nair nugbar saWmelebs, pirvelad igema Sampanuri da rainisRvinoc daaWaSnika.170


xom ase xSirad xvdebodnen erTmaneTs, brisendeni mainc gamocanaddarCa. garegnulad asketsa hgavda, sisxli TandaTanobiT uSreboda,magram cxovrebis siamtkbilobas mainc xalisiT ewafeboda. sikvdilisasulac ar eSinoda, adamianuri cxovrebis yvela wvrilmans mwareddascinoda, da miuxedavad amisa, es momakvdavi kaci mainc xalisiTewafeboda sicocxles, mis yovel atoms. gagiJebiT uyvarda sicocxle,cxovrebiseuli TrTolva. smas mihyo xeli, ra ucnaur rames argamoigonebda xolme, raTa axali TrTolva, axali gancda gamoewvia.<strong>martin</strong>sac uambo, rogor aikrZala erTxel wyali, mTeli sami dRe piricar daakara, raTa Semdeg erTbaSad egrZno araadamianuri wyurvilismokvlis ganuzomeli siamovneba. vin iyo, ras warmoadgenda, vera da vergaigo. warsuli ar gaaCnda, xvalindeli dRe — samare iyo, xolo dRessicocxlis netarebiT TrToda da iwvoda.Tavi ocdamecametezedized agebda brZolas <strong>martin</strong>i. ra momWirneobiT cxovrobda, magramsagazeTo feletonebidan Semosuli fuli mainc ver faravda xarjebs.mosavlisa da madlierebis erovnulma dResaswaulma ise mouswro, romSavi kostiumi dagiravebuli aRmoCnda. ase rom morzebTan veRar wavidodasadResaswaulo sadilze. misi miusvlelobis mizezi rom gaigo, ruTsguli Cawyda, da amiT Sewuxebulma <strong>martin</strong>ma mtkice gadawyvetileba miiRo,usaTuod movalo. ruTsac gaando. `transkontinenturis~ redaqciasCavakiTxav san-franciskoSi, Cems xuT dolars wamoviReb, kostiumsgamovixsnio.diliT marias daesesxa aT cents. brisendens ufro xalisiT Txovda,magram es axirebuli kaci uceb gauCinarda, mTeli ori kvira aRargamoCenila, da <strong>martin</strong>i Tavs imtvrevda, xom araferi vawyenineo. aTi centimebornes mounda, xolo roca ube gascura da market-stritze gavida,fiqrma Seipyro — fuli Tu ar momces, maSin ra meSvelebao. ouklendSidabrunebasac ki veRar moaxerxebda, radgan san-fraciskoSi iseTi aravinhyavda, bornis aT cents dasesxeboda.`transkontinenturis~ kari SeRebili dauxvda da <strong>martin</strong>i iZulebuligaxda Semdgariyo, radgan oTaxidan xmamaRali laparaki gamodioda.— me magas ar gekiTxebiT, mister ford, — <strong>martin</strong>ma icoda, romfordi redaqtori iyo, — pirdapir miTxariT, SegiZliaT Tu ara,gadamixadoT honorari, naRdad, raRa Tqma unda. Tqveni Jurnalis gegmebiraSi mekiTxeba, arc is mainteresebs, gaisad ras apirebT. me Cemi fuliminda da pirdapir gicxadebT, Tu axlave ar gadamixdiT, saSobao nomersmanqanaze ver gauSvebT. naxvamdis, fuli rom gagiCndeT, momakiTxeT.kari yurTamde gaiRo, oTaxidan gabrazebuli kaci gamovarda, <strong>martin</strong>sCauara da derefans dauyva, muStebs kumSavda da igineboda. <strong>martin</strong>magadawyvita, rom amis Semdeg erTbaSad Sesvla ar ivargebda, mTeliTxuTmeti wuTi iqve idga da icdida. mere ki SeaRo kari da Sevida.ucnobi gancda daeufla — pirvelad iyo redaqciaSi. aSkarad etyoboda,sadarbazo baraTebi saWiro ara yofila aqa: patara biWi Sevida SidaoTaxSi da ambavi miitana — viRac kaci mister fords kiTxulobso. mereisev mobrunda da <strong>martin</strong>s gauZRva, redaqtoris kabinetSi Seiyvana.pirveli, rac <strong>martin</strong>s TvalSi moxvda, saerTo uwesrigoba da arevdarevaiyo. mere bakenbardebiani axalgazrda kaci SeniSna, magidasTan ijda da<strong>martin</strong>s cnobismoyvareobiT aTvalierebda. am kacis damSvidebulma saxem171


<strong>martin</strong>i gaaoca. aSkara iyo, mbeWdavis usiamovno laparaks odnavadac verdaerRvia misi simSvide.— me... me <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> gaxlavarT, — daiwyo <strong>martin</strong>ma (`Cemi xuTidolaris misaRebad movedio~, undoda eTqva), magram es xom pirveliredaqtori iyo, romelic <strong>martin</strong>s sakuTari TvaliT enaxa, araviTarisurvili ara hqonda aseTi sitlanqiT daewyo maTTan urTierToba. misdagasakvirad, mister fordi skamidan wamoxta da SesZaxa:— nuTu marTla?! — imave wuTs Tavis orive xelSi moiqcia <strong>martin</strong>isxeli da magrad daswia, — eniT ver gamomiTqvams, rogor gamexardaTqveni naxva, mister iden. ramdenjer minatria, neta erTi TvaliSemavlebina, manaxa, rogori kacia-meTqi. ukan daiwia mklavis sigrZeze daacimcimebuli TvalebiT SeaTvaliera <strong>martin</strong>is samuSao kostiumi —amJamad misi erTaderTi Casacmeli — romelic ise gacveTilgacreciliyo,rom veraviTari amokemsva veRar uSvelida, Tumca Sarvalididi gulmodginebiT gaeuTovebina <strong>martin</strong>s.— unda gamogitydeT, gacilebiT ufro didixnisa megoneT. rasabrZanebT — azris iseTi siRrme da simwife igrZnoba Tqvens moTxrobaSi,iseTi Zala da sunTqva... namdvili Sedevria. wavikiTxe Tu ara pirvelieqvsi striqoni, maSinve mivxvdi. axlave unda giamboT, rogor wavikiTxepirvelad Tqveni moTxroba. Tumca ara — Cvens TanamSromlebs gagacnobT.ena arc gauCerebia, ise gaiyvana meore oTaxSi da Tavis moadgilesmister uaits warudgina — Cia kaci iyo, susti, saocrad civi xelihqonda, ciebis Setevas wamouvliao, ityodiT, bakenbardebi metismetadSeTxeleboda.— esec mister endsi, mister iden, Cveni saqmeTa mmarTveli gaxlavT.<strong>martin</strong>ma melot kacs CamoarTva xeli, Tvalebi aqeT-iqiT gaurboda,axalgazrda unda yofiliyo, Tumca Tvalebis meti TiTqmis araferiuCanda, mTeli saxe daefara TovliviT wvers, rasac kviraobiT colisaguldagulod kreWda da usworebda xolme.Semoesivnen samiveni da ena aRar gauCerebiaT, qeba-didebiT aavses,imdeni itartales, rom bolos <strong>martin</strong>s moeCvena, sanaZleo aqvT dadebulida erTmaneTs ejibrebiano.— sul gvikvirda. ratom erTs ar Semoivliso, — Tqva mister uaitma.— gzis fuli ara mqonda. gaRma vcxovrob, — pirdapir miaxala<strong>martin</strong>ma, ifiqra, barem gavagebineb, ra dReSi var da fuli rogormWirdebao.`Tumca, — gaifiqra man, — es Cvrebic mSvenivrad metyveleben CemsgasaWirze~.SigadaSig, rogorc ki odnavi saSualeba miecemoda, CaurTavda daCaurTavda xolme mosvlis mizezs. magram xotbisSemsxmelebis yurebidaxSuli aRmoCnda. isini kvlav qeba-didebas ganagrZobdnen —eubnebodnen, pirveli wakiTxvis dros rasa fiqrobdnen mis moTxrobaze,Semdeg ra fiqrebi mouvidaT, ras fiqrobdnen maTi colebi da saerTodjalaboba, honoraris gadaxdaze ki gakvriTac araferi dascdeniaT.— mainc ver giambeT, rogor wavikiTxe pirvelad Tqveni moTxroba, —uTxra mister fordma. — niu-iorkidan movdiodi da ogdenSi rom gaCerdamatarebeli, vagonSi megazeTe biWma `transkontinenturis~ axali nomeriSemoitana.`RmerTo Cemo, — gaifiqra <strong>martin</strong>ma, — es pulmanis vagonebiTdaseirnobs aqeT-iqiT, me ki Cems xuT dolarsac ar mixdis, lamisSimSiliT movkvde~.172


gagulisebam wamouara. `transkontinenturis~ codvebi gaibera dagaizarda. gaaxsenda fuWi lodinis saSineli Tveebi, SimSili dagaWirveba, axlac moeZala SimSili, gaaxsenda, rom guSinac TiTqmismTeli dRe iSimSila, dRes ki erTi nawilic ar Casvlia pirSi. saxezesisxli moawva. yaCaRebic ki ar eTqmiT amaT, jibgirebi arian! tyuiliTada cru dapirebebiT waarTves moTxroba. gadauxdis samagieros, seirsayurebinebs. erTbaSad gadawyvita, manam fuls ar miscemdnen, redaqciidanar gamosuliyo. moagonda, rom ise ouklendSiac ver dabrundeboda.cdilobda Tavi Seekavebina, saxe ise gauborotda, rom TanamosaubreebidafrTxnen.amis Semdeg mTlad enad gaikrifnen. mister fordma kidev erTxelgaixsena, rogor waikiTxa pirvelad `zaris Zaxili~, mister endsidaqiCmaCda da isev gaimeora, ra aRfrTovanebuli darCa am moTxrobiTmisi Zmiswuli, arc is daviwyebia eTqva, Cemi Zmiswuli maswavlebeliaalamedaSio.— axla ki getyviT, risTvisac movedi, — ganucxada bolos <strong>martin</strong>ma,— im moTxrobis honorari unda momceT, romelic ase mogwonebiaT.Sepirebis mixedviT, xuTi dolari unda gadamixadoT.mister fords iseTi gamometyveleba gamoesaxa Tavis moZrav saxeze,TiTqos kmayofilebiT Sexvda am moTxovnas, xelad jibeSi itaca xeli damoiCxrika, mere uceb mister endss miubrunda da uTxra, fuli SindamrCeniao. mister endss aSkarad Seetyo wyena. magram uneburad Sarvlisjibeze daifara xeli da <strong>martin</strong>i mixvda, rom Sig fuli ido.— Zalian vwuxvar, — miugo mister endsma, — magram rac ki ram fulimqonda, am naxevari saaTis win mbeWdavs miveci. daudevroba gamoviCine,meti rom ar wamoviRe, magram ras vifiqrebdi, moulodnelad momadgambeWdavi da avansi mTxova.axla mister uaits gadaxeda orivem, magram am kacs gaecina mxolod damxrebi aiCeCa. sindisi damSvidebuli hqonda, saJurnalo saqmisSesaswavlad mosuliyo am redaqciaSi da nacvlad safinanso saqmesaswavlidnen. meoTxe Tvea jamagiri ar mieRo, magram icoda, rom mbeWdavisdaSoSmineba ufro mniSvnelovani iyo, vidre redaqtoris moadgilisdakmayofileba.— cud dros mogviswariT, mister iden, sasacilo mdgomareobaSi varT.— viTomc araferio, arxeinad uTxra mister fordma, — suldaudevrobis bralia, damerwmuneT. magram ici ras vizamT: xval diliT,movalT Tu ara redaqciaSi, maSinve fostiT gamogigzavniT Ceks. mister<strong>ideni</strong>s misamarTi xom gaqvT, mister ends?diax, raRa Tqma unda, hqonda da xval diliT, redaqciaSimosvlisTanave gaugzavnidnen Ceks. <strong>martin</strong>s bevri araferi gaegebodaCekebisa da bankebisa, magram mainc daeWvda — raRa xvalisTvis mideben,ratom axlave ar maZleven Ceksao.— maS, ase, mister iden, xval diliT Ceks gamogigzavniT, — uTxramister fordma.— me dRes mWirdeba fuli, — ise miugo <strong>martin</strong>ma, TiTqos amaTilaparaki ar mousmeniao.— ise ubedurad datrialda saqme... ra drosac ar undamobrZanebuliyaviT sxva dRes... — Tavazianad daiwyo mister fordma,magram xeladve Seawyvetina mister endsma, romelsac mousvenar Tvalebzeetyoboda naklebi moTminebis patroni iyo.173


— mister fordma ukve agixsnaT saqmis viTareba, — mkvaxed uTxra man,— mec agixseniT. Ceks fostiT...mec xom agixseniT, — aRar daamTavrebina <strong>martin</strong>ma, — aki giTxariT,fuli dResve mWirdeba-meTqi.saqmeTa mmarTvelis ukmexobam <strong>martin</strong>i gaacecxla. axla amas daasoTvali, radgan `kontinenturis~ mTeli salaro swored mis jibeSieguleboda.— cudad ki datrialda saqme, magram... — daiwyo mister fordma.magram am dros mister endsi mouTmenlad Sebrunda da oTaxidangasvla daapira. <strong>martin</strong>i xeladve swvda da cali xeli yelSi wauWira, iserom mister endsis TovliviT qaTqaTa wveri, rasac kvlav SerCenodasikoxtave, Werisken daiZra da mTeli ormocdaxuTi gradusiT maRlaaiwia. dafeTebuli mister fordi da mister uaiti SiSiTRa SehyurebdnenTavianT saqmeTa mmarTvels, romelsac maTive Tvalwin astraxanisxaliCasaviT bertyavdnen.— aba, amoyaWe, axalgazrda talantebis pativcemulo momspobo, —ubrZana <strong>martin</strong>ma, — amoyaWe, Torem me TviTon amogibertyav jibes, —mere im or dafeTebul meTvalyures miubrunda, — ar momekaroT! fexi arwamodgaT, Torem cudad wagivaT saqme.mister endsi ixrCoboda da <strong>martin</strong>ma moaduna TiTebi, saSualeba miscafulis amoyaWvis Tanxmoba eniSnebina. ramdenimejer Caiyo jibeSi xeli dasul oTxi dolari da TxuTmeti centi amoiRo.— amoabrune jibe! — ubrZana <strong>martin</strong>ma.kidev amovarda aTi centi. <strong>martin</strong>ma meored daTvala nadavli.— axla Tqven CamodiT! — uyvira <strong>martin</strong>ma mister fords, —samocdaxuTi centi maklia.mister fords aRar uyoymania, jibeebi moiCxrika da samoci centimoagrova.— viTom meti ara gaqvT? — muqariT CaekiTxa <strong>martin</strong>i da is samocicenti gamoarTva. — Jiletis jibeebSi ra mogiCanT?Tavisi patiosnebis dasamtkiceblad mister fordma orive jibeamoabruna. erT-erTi jibidan muyaos naWeri gadmouvarda. mister fordimaSinve daswvda da isev jibisken daupira gaqaneba, magram <strong>martin</strong>ma uyvira:— es ra aris? boranis bileTi? aq momeciT. aTi centi Rirs. magasacdagyabuldebiT. axla ukve oTxi dolari da oTxmocdaTxuTmeti centimaqvs miRebuli, bileTianad. xuTi centi kidev mekuTvnis.axla mister uaits gadaubRvira da am Cia kacmac xelad amoiRomoneta.— gmadlobT, — samives erTad mimarTa <strong>martin</strong>ma, — kargad iyaviT.— yaCaRo! — miabRavla mister endsma.— qurdo! — daubruna <strong>martin</strong>ma da kari gaijaxuna.am gamarjvebam gaamxneva <strong>martin</strong>i, ise gaamxneva, rom gadawyvita`krazanas~ redaqciaSic Seevlo, `feriasa da margalitis~ honorarimoeTxova, TxuTmeti dolari. magram aq sufTad wvergaparsuli, CaskvnilibiWebi dauxvdnen, namdvili yaCaRebi, romlebic yvelafers da yvelasZarcvavdnen, maT Soris erTmaneTsac. redaqciis avejis mimsxvrevmomsxvrevaki moaxerxa <strong>martin</strong>ma, magram sabolood redaqtorma(romelsac studentobisas prizic ki mieRo aTletikaSi), saqmeTammarTvelis, gancxadebaTa ganyofilebis agentisa da SveicarisdaxmarebiT, gareT gamosva <strong>martin</strong>i da kibeze swrafad daSvebaSiacdaexmara.174


— SemoiareT xolme, mister iden. Tqveni naxva yovelTvisgvesiamovneba. — siciliT gadmosZaxes zemodan.<strong>martin</strong>i wamodga da TviTonac gaeRima.— fu! — waibutbuta man, — yoCaR, biWebo! sad `kontinenturis~ Txebida sad eseni!zemodan isev siciliT Seexmianen:— simarTles ver dagikargavT, mister iden, — gaisma `krazanas~redaqtoris xma, — poetis pirobaze karga magrad ibrZvi. iqneb es maincgviTxra, nokauti sad giswavlia?— saca Sen nokdauni gaswavles, — miugo <strong>martin</strong>ma, — yovelSemTxvevaSi, dalilavebuli Tvali karga xans gagyveba!— Senc karga xans gagyveba mgeliviT gaSeSebuli kiseri, — gulianadCamosZaxa redaqtorma, — ras ityvi, amis aRsaniSnavad ar dagvelia?kiserze ki ar geubnebi — Cveni gacnobis aRsaniSnavad.— raRa meTqmis, raki brZola wavage, unda dagTanxmdeT, — daeTanxma<strong>martin</strong>i.mZarcvelebma da gaZarculma erTad gadahkres, Tavazianad SeTanxmdnen,rom, raki brZola uZlieresma moigo, is TxuTmeti dolaric masekuTvnoda — `krazanas~ redaqcias.Tavi ocdameToTxmetearTuri WiSkarTan darCa, ruTma ki kibe aiara da marias parmaRzeavida. parmaRzeve Semoesma sabeWdi manqanis aCqarebuli Cxakuni, xoloroca oTaxSi Sevida, naxa, rom <strong>martin</strong>i raRac xelnaweris ukanasknelgverds amTavrebda. qali imis gasagebad mosuliyo — sadResaswaulosufraze movidoda Tu ara maTTan <strong>martin</strong>i. magram manam igi risame Tqmasmoaswrebda, <strong>martin</strong>ma imaze dauwyo laparaki, riTac axla misi goneba iyomoculi.— unda wagikiTxo, — SesZaxa man da gadabeWdili masalis aslebicalke dauwyo, — es Cemi bolo nawarmoebia, yvelasagan gansxvavebuli,rac ki odesme damiweria. imdenad gansxvavebuli, rom cota ar iyosmeSinia kidec, Tumca gulis siRrmeSi mainc mgonia, rom kargi iqneba. amismsajuli Sen iyavi. havaiuri moTxrobaa. `viki-viki~ davarqvi.saxe Semoqmedis cecxliT gabrwyineboda, Tumca ruTs am civ oTaxSikankali daawyebina da xeli rom CamoarTva <strong>martin</strong>s, Wabukis gayinulmaxelma erTbaSad Jruanteli mohgvara.gulisyuriT usmenda, da Tumca <strong>martin</strong>i saxeze ukmayofilebas amCnevda,bolos mainc hkiTxa:— pirdapir miTxari, ras fiqrob?— a — ar vici, — miugo qalma, — viTom... rogor ggonia, gasaRdeba?— ara mgonia, — aRiara <strong>martin</strong>ma, — Jurnalebi amas ver moereva.magram ise ki sinamdvilea, sruli sinamdvile.— raRa sul imisTana rameebs wer, rac ver gasaRdeba? — aRar molbaruTi, — Sen xom imisTvis wer, rom icxovro amiT?— marTalia... magram TviTon ambavi momeria. ar SemeZlo ar damewera.ZalaTi damawerina Tavi.— Tanac, es viki-viki... ratom alaparakeb ase tlanqad? raRa Tqma unda,aravis moewoneba... redaqtorebic ara tyuian, roca amisTana rameebs ukangibruneben.— namdvili viki-viki swored ase laparakobda.175


— cxovreba aseTia! — ar dauTmo <strong>martin</strong>ma, — es xom sinamdvilea,WeSmaritebaa. rogorc vxedav cxovrebas, iseTi unda aRvwero.ruTs aRaraferi upasuxnia da ramdenime wuTs ase uxerxulad isxdnen,xma ar gauRiaT. ise gagiJebiT uyvarda Wabuks qali, rom misi ar esmoda,qals ki, Tavis mxriv, imitom ar esmoda Wabukisa, rom igi metismetad didiiyo da gonebis horizonts ubnelebda.— ho, marTla, `transkontinenturidan~ honorari miviRe, — <strong>martin</strong>mascada ufro sasiamovno saganze gadaetana saubari. roca gaixsena, Turogor dascincla bakenbardebian trios oTxi dolari, oTxmocdaaTicenti da bornis bileTi, gulianad gaicina.— maS, moxval! — SesZaxa gaxarebulma ruTma, — swored amisgasagebad movedi.— moval? — CaekiTxa gakvirvebuli <strong>martin</strong>i, — sad?— rogor Tu sad — CvenTan sadilad. aki ambobdi, fuli Tu aviRe,kostiums gamovixsnio.— sul damaviwyda, — darcxveniT Cailaparaka <strong>martin</strong>ma, — dResmarias ori Zroxa da xbo dauWeria policiels... gamosaxsneli fuli arahqonda... raRa unda meqna, me gamovuxseni `transkontinenturis~ xuTidolari amas mounda... `zaris Zaxilis~ mTeli honorari policielisjibeSi Cavida.— maS, aRar moxval?<strong>martin</strong>ma tansacmelze daixeda.— rogorRa moval!ruTs imedis gacruebisa da sibrazis cremlebi moadga lurjTvalebSi, magram araferi uTqvams.— gaisad erTad SevxvdebiT am dResaswauls delmonakoSi, —mxiarulad uTxra <strong>martin</strong>ma, — ginda londonSi an parizSi, sacamogesurveba. eg danamdvilebiT vici.— amas winaT gazeTSi wavikiTxe, — Tqva qalma, — rkinigzis safostouwyebaSi ramdenime adgilia Tavisufali. Sen xom pirveli iyavi rigSi?<strong>martin</strong>i iZulebuli gaxda eRiarebina, rom miiRo kidec uwyeba, magramar wavida.— ise viyavi... ise var darwmunebuli gamarjvebaSi... — dasZina man, —gaisad am dros imaze meti Semosavali meqneba, rasac mTeli duJinifostis moxele ver aiRebs. ager naxav.— oh! — esRa aRmoxda qals. wamodga da xelTaTmanebis Cacma daiwyo,— unda wavide <strong>martin</strong>, arTuri melodeba.<strong>martin</strong>ma xeli moxvia da akoca, magram ruTi civad Sexvda vaJisalerss: Jruanteli ar dauvlia misTvis tanSi, xelebi ar daZrula<strong>martin</strong>is kiserze mosaxvevnad da tuCebic Cveuli gznebiT ar SexebiaWabukis tuCebs.gamibrazda, daaskvna <strong>martin</strong>ma, roca WiSkridan mobrunda. magramratom? raRac ubedurad policielma Zroxebi dauWira marias. ras izam —ubeduri SemTxvevaa. visi ra bralia. azradac ki ar mosvlia <strong>martin</strong>s,sxvagvarad Tu SeiZleboda moqceuliyo. ara, cota ki davaSave, gadawyvitaman bolos, safosto uwyebaSi rom ar wavedi. arc es `viki-viki~ moewona.kibe rom aiara, mobrunda da fostalioni dainaxa. molodinis CveulmamRelvarebam moicva, roca grZel-grZeli konvertebi CamoarTva. erTipatarac aRmoCnda. mokle da Txeli konverti iyo `niu-iorkismimomxilveli~ ewera garedan. manam gaxsnida, erTxans Seicada. moTxrobismiRebis mauwyebeli ar SeiZleboda yofiliyo, radgan iq araferi176


gaugzavnia. albaT — amis gafiqrebaze lamis guli gaeyina — albaTraime statias mikveTen. magram es yovlad warmoudgeneli varaudi maSinveuarhyo.redaqtoris mokle, oficialuri werili iyo, anonimuri baraTiSemovidao, atyobinenbda, da iqve amSvidebda <strong>martin</strong>s — Cveni redaqciaanonimur baraTebs araviTar yuradRebas ar aqcevso.aqve iyo anonimuri baraTic, msxvili asoebiT dawerili. igiwarmoadgenda uvici adamianis mier Sedgenil salanZRavi sityvebisdomxals da iuwyeboda, rom `egreT wodebuli <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>~, romelicJurnalebSi gasasyidad gzavnis moTxrobebs, sulac ar aris mwerali,sinamdvileSi igi Zveli Jurnalebidan iparavs moTxrobebs, sabeWdmanqanaze beWdavs, Tavisad asaRebs da redaqciebs ugzavnis. konvertsfostis beWedi aCnda — `san leandro~. <strong>martin</strong>s didi Tavismtvreva ardasWirvebia. maSinve gamoicno werilis avtori. higinboTamis gramatika,higinboTamis gamoTqmebi, higinboTamis azrovneba metismetad TvalsaCinoiyo. asoebis lamazad gamoyvanas arca cdila, avtori, es iyo bayalisnacodvilari da <strong>martin</strong>ma maSinve Tavisi siZis najRabni Seicno.magram ratom? ekiTxeboda sakuTar Tavs <strong>martin</strong>i da pasuxi ver gaeca.ra dauSava bernard higinboTams? es ugunureba iyo, gaugebroba. verafriTver gaamarTlebdi. im kviraSi bare erTi duJini aseTi werili miiRoaRmosavleT Statebis sxvadasxva Jurnalebidan. redaqtorebs didikeTilSobileba gamouCeniaT, daaskvna <strong>martin</strong>ma. TvaliTac ar enaxaT<strong>martin</strong>i, magram mainc TanagrZnoba gamoiCines. etyobodaT, TviTonvesZuldaT anonimuri werilebi. borotebam ver ixara. kacma rom Tqvas,iqneb daxmareboda kidec es <strong>martin</strong>s — gaigebdnen mainc mis saxels,redaqtorebi yuradRebas miaqcevdnen. zogi maTgani <strong>martin</strong>is moTxrobasrom waikiTxavs axla, im anonimur werils gaixsenebs. da vin icis, iqneb<strong>martin</strong>isken gadmoixaros saswori.amave xanebSi moxda iseTi ram, ramac <strong>martin</strong>i erTianad dasca mariasTvalSi. erT dilas samzareuloSi Sesul <strong>martin</strong>s maria RapaRupiTcremlCamomdinare dauxvda, qali tkivilebisagan kvnesoda da didiuTosaTvis Zvrac ver eyo, Zala ar hyofnida. xelad daaskvna, rom mariasgripi hqonda, maSinve viski gamoutana (brisendenis motanil boTlebSiCarCeniliyo), da loginSi Caweqio urCia. maria jiutobda, imave dRes undamoeTavebina sauToebeli da saRamoze patronisaTvis Caebarebina, ToremdilisTvis Svid patara mSier silvas lukma puri ar moeZeveboda.misda gasakvirad (da amas, manam pirSi suli edga, mudam igonebdaxolme maria), <strong>martin</strong>ma Rumelidan didi uTo daiTria da sauToebelzesifrifana kofTa gaSala. es iyo keit flenagenis saukeTeso sakviraokofTa. flenageni ki am are-mareSi yvelaze kopwia da kokobzika qaladiTvleboda. Tanac miss vlenagenma sagangebod SemoTvala, kofTa amaRamvemWirdebao. qveyanam icoda, rom igi mWedel jon kolinzs ekurkureboda;mariasaTvis ki saidumlod isic iyo cnobili, rom xval Seyvarebulebioqros WiSkris parkSi apirebdnen gaseirnebas. marias yovelgvari cda,rogorme exsna kofTa, amao gamodga. <strong>martin</strong>ma ZalaTi dasva igi skamze,saidanac TvaldaWyetili Sehyurebda Wabukis saqmianobas. imis meoTxeddroSi, rasac TviTon moandomebda gauToebas, mariam gamzadebuli kofTaCaibara — ase kargad da koxtad TviTon Tavis dReSi ver gaauToebda. esaRiara qalma.— amaze cxeli uTo rom mqonoda, ufro male movrCebodi, — uTxra<strong>martin</strong>ma.177


arada, maria Tavis dReSi ver gabedavda aseTi cxeli uTos gasmas.— Tqven cudad namavT. — ganumarta <strong>martin</strong>ma, — Tu gindaT,gaswavliT, rogor unda danamva. danamuli TeTreuli kargad undadaitkepnos da xelad gauTovdeba.sakuWnaodan yuTi gamoarbenina, xufi moaba da zed rkinis natexebidaamagra, rasac marias naSierebi utilisaTvis agrovebdnen. danamuliTeTreuli yuTSi Caawyo da zemodan damZimebuli xufi daaxura.— axla ki miyureT, — uTxra man marias. welzeiT gatitvlda dagavarvarebul uTos dastaca xeli.— uTooba roca morCi, Salis darecxa gaswavla, — yveboda Semdegmaria, — maria, Sen didi suleli qali xar, — ase giTxra, — me Sengaswavle, rogor unda Salis garecxva, da marTalia gaswavla. aTi wuTiakeTa manqana. erTi kasra, borbala da ori joxi, ai ase.es mowyobiloba `cxeli wyarodan~ axsovda <strong>martin</strong>s, jom aswavla.joxze damagrebuli borblis morgvi dguSad gamoiyena. samzareulossaxuravidan Toki CamouSva da boloSi miamagra dguSs. axla ukve calixeliT SeeZlo dguSis triali. Salis sarecxi yuTi trialebda dairecxeboda.— mere me aRarc viwvale Salis sarecxze, — daamTavrebda xolmeambavs maria, — balRebi davayeno, Toki vatrialebia da sarecxi TavisiTgairecxa. didi Wkviani kaci mister <strong>ideni</strong>.ase Seumsubuqa <strong>martin</strong>ma Sroma marias, magram, miuxedavad amisa, qalisTvalSi Zalian damcirda, roca gaigo, mrecxavi yofilao, isromantikuli Saravandi, rac misi warmodgeniT adga <strong>martin</strong>s, erTbaSadgaqra. xelad dakarga fasi amdenma wignma, karetiT stumrad mosulmaxalxma da viskis boTlebma. ubralo muSa yofila, bolos da bolos,iseTive, rogorc TviTon maria iyo. amis Semdeg ufro axlobeli Seiqna<strong>martin</strong>i misTvis, misi mdgomareoba ufro gasagebi gaxda, magram imSaravandis idumaleba ki samudamod gaqra.Tavisianebs sul ufro da ufro CamoSorda <strong>martin</strong>i. misterhiginboTamis warumatebeli Setevis Semdeg mister herman fon SmidtmagamoiRo xeli. <strong>martin</strong>s erTi piroba bedma gauRima — ramdenimefeletonisa da saxumaro leqsis gasaReba moaxerxa da cotaTi moiTqvasuli. valis nawili gaistumra da velosipedi gamoixsna. velosipedsSekeTeba sWirdeboda da <strong>martin</strong>ma fon Smidtis saxelosnoSi gagzavna —amiT Tavis momaval siZes sca pativi, megobruli grZnobebi gamoiCina.imave dRes, saRamo xans, patara biWma velosipedi ukanve moutana<strong>martin</strong>s da Zalianac gaaxara. etyoboda, fon Smidtsac gadaewyvitamegobruli ganwyobilebis gamoCena. SekeTebul velosipeds, rogorc wesi,TviTon ki ar agzavnida saxelosno, patrons unda miekiTxa. magram rocakargad daxeda <strong>martin</strong>ma, naxa, rom xelic ki ar exloT. cota ufromogvianebiT telefoniT daureka saxelosnoSi sasiZos da maSin pirdapirmoaxsenes — sulac ar msurs TqvenTan raime saerTo mqondes, arcsaqmiani urTierToba da arc araferio.— herman fon Smidt, — mxiarulad upasuxa <strong>martin</strong>ma, — roca iqnebaSemogivliT da mag holandiur sifaTs gagibrtyelebT.— Cems saxelosnoSi Tu gagibedavs mosvla, — iyo pasuxi, maSinvepolicias gamovuZaxeb. gayurebineb seirs. gicnob, ra Svilic brZandebi,Cxubs ar gagabedineb. SenisTanebTan araferi mesaqmeba, muqTaxora xar dameti araferi. mere ra, rom Sens das virTav, ginda kiserze Camomekido?178


ver mogarTves, Tavs ar gagayvlefineb. adeqi da xeli gaanZrie. ratom arginda, rom patiosani lukma moipovo? ha, mipasuxe!<strong>martin</strong>ma Tavi Seikava, gaguliseba daicxro, yurmili dakida da stvenasmohyva. jer ki gaarTo am ambavma, magram TandaTanobiT moeria martoobisgancda da guli atkina. veravin ver gaugo, yvelas uqnarad miaCnia, gardabrisendenisa da brisendenic sadRac gaqra. RmerTma uwyis sad!bindi wveboda, roca <strong>martin</strong>i bostneulis duqnidan gamovida. xelSinavaWri eWira. mosaxvevSi tramvai gaCerda da nacnobi, awowili figuragamoCnda. guli sixaruliT auZgerda <strong>martin</strong>s. es brisendeni iyo, datramvais sarkmelebidan gamoWril sinaTleze <strong>martin</strong>ma paltosgamoberili jibeebi SeniSna — erTi wignebiT gamoetena, meoreSi viskisboTli edo.Tavi ocdameTxuTmetebrisendens Tavad ar uTqvams, sad daikarga amden xans da arc <strong>martin</strong>sukiTxavs rame. igi imiTac kmayofili iyo, rom megobris gadafiTrebulsaxes Sehyurebda, todis tolCidan amdgar orTqlSi gaxveuls.— arc me vmjdarvar uqmad, — ganacxada brisendenma, roca <strong>martin</strong>smousmina. <strong>martin</strong>ma uambo, Tu ra dawera am dReebSi.pijakis jibidan xelnaweri amoiRo brisendenma da <strong>martin</strong>s gadaawoda.<strong>martin</strong>ma saTaurs daxeda da gakvirvebiT Sexeda megobars.— ha, ras ityvi? — gaecina brisendens, — xom kargi saTauria?`efemera~ — mokle saTauria, sul erTi sityva. da isic Sen STamagone.xom gaxsovs, rom meubnebodi — adamiani ukanaskneli efemeridia,gacocxlebuli materia, temperaturis wyalobiT Seqmnili, romelicTermometris skalaze micocavs da Tavis pawawina adgils eZebso. iseCameWdo es TavSi, rom, manam ar davwere, veRar movisvene. waikiTxe, Seniazri miTxari.jer wamoaWarxala saxeze <strong>martin</strong>s, kiTxva rom daiwyo, mere suldakarga feri. es iyo srulyofili xelovneba. aq forma Sinaarszegamarjvebas zeimobda, Tuki SeiZleba zeimi ewodos imas, roca yoveliumciresi niuansi Sinaarsisa Tavis sityvier gamosaxulebas poulobda, daTanac iseT srulyofils, rom <strong>martin</strong>s sixarulis cremlebi moadgaTvalze, tanSi Jruanteli uvlida. es iyo eqvsas-Svidas striqonianimogrZo poema — raRac fantastikuri, saocari, araamqveyniuri qmnileba;Zrwolis momgvreli, daujerebeli ram... magram axla xelSi eWira <strong>martin</strong>ses poema, SaviT TeTrze dawerili. aq daxatuli iyo adamianisdaucxromeli suli, misi maradiuli swrafva usazRvro sivrceebisdapyrobisa da Soreul mzeebTan miaxloebisa. es iyo giJuri orgiawarmosaxvisa, momakvdavi adamianis warmosaxvisa, romelic ZlivsRasunTqavda, suls Rafavda. poemis amaRlebul ritmSi ismoda yru zriali,meteorTa Sejaxebani... wyvdiadiT mocul, danislul sivrceebSidrodadro cecxlovani gaelveba... da am kosmosur aurzaurSi, planetebiszrialsa da ngrevaSi Zlivs gaismis adamianis susti, gauTavebeli knavilida wuwuni.— amis msgavss verafers Sexvdebi literaturaSi, — warmoTqva<strong>martin</strong>ma karga xnis Semdeg, roca laparaki moaxerxa, — didebulia!didebuli! tvinSi gamijda. damaTro. ise CameWdo TavSi es udidesi,maradiuli sakiTxi, rom aRar mSordeba. axlac yurSi miwivis esgauTavebeli, susti, sacodavi knavili adamianisa, romelic raRacas eZebs179


da ver miwvdomia. momakvdavi koRos wivilsa hgavs, spiloebisa dalomebis RrialSi areuls. magram am wivilSi daucxromeli vnebagamosWvivis. vgrZnob, rom sisuleles vroSav, magram am poemam erTianaddamipyro da gamitaca. Sen... ar vici, rogor giTxra... saocreba xar! magramrogor dawere, rogor gamogivida amisTana rame.<strong>martin</strong>ma erTi wuTiT daiRo suli, raTa kvlav xotbisaTvis moexsnapiri.~— morCa, xeli unda aviRo weraze. an ki ra mwerali var —mjRabneli vyofilvar. WeSmariti xelovneba Sen maCvene. geniosi xar!geniosoba cotaa — raRac ufro meti xar. es sigiJeSi gadasuliWeSmaritebaa. es xom simarTlea, kaco, yoveli striqoni simarTlesRaRadebs. neta, Sen TviTon Tu grZnob amas, dogmatikoso?! mecnierebamacrom ukirkitos, iseTs verafers ipovis, WeSmaritebas Ralatobdes. eswinaswarmetyvelis WeSmaritebaa. kosmosis rkinisagan gamokverili daleqsis Zlieri ritmiT silamazisa da brwyinvalebis qsovilSi Cawnuli.mets veRarafers vityvi. gaognebuli da ganadgurebuli var. ara, kidevgetyvi raRacas: neba momeci, es poema romelime JurnalSi davabeWdino.brisendens Caecina.— erT Jurnals ver naxav mTel saqristianoSi, amis dabeWdva romgabedos. es Senc xom ici.— araferic ar vici. me is vici, rom mTel saqristianoSi erTiJurnalic ar aRmoCndeba, maSinve ar stacos amas xeli. amisTana ramesyoveldRiurad xom ver miiReben! es xom Cveulebrivi poema ar aris, rasacyovelwliurad weren xolme! es saukunis movlenaa.— axlave gamogiWer — Sen Senive Tavs ewinaaRmdegebi.— moeSvi mag cinizms, — uTxra <strong>martin</strong>ma, — gana mTlad asewyalwaRebuli Sterebi arian redaqtorebi. me xom vici. sanaZleosCamoval, razedac ginda, rom am Sens `efemeras~ Tu pirvelive Jurnaliara, meore Jurnali mainc, saca me gavgzavni, miiRebs da dabeWdavs.— aris erTi garemoeba, rac xels miSlis, Seni sanaZleo miviRo, —brisendenma erTi wuTiT Seicada, — vici, rom es didi nawarmoebia, amazeukeTesi araferi damiweria. es Cemi gedis simReraa. meamayeba kidec.vaRmerTeb. yovelgvar viskis mirCevnia. marTlac didi da srulyofilinawarmoebia. Cems ymawvilkacobaSi, roca spetaki idealebi da tkbilizmanebani mqonda, bevri miocnebia aseTi ramis daweraze. da axlaRamovaxerxe, ukanaskneli amosunTqvis win. Sen ki mirCev, rom avdge daRorebs mivugdo sajijgnad. ara. mag sanaZleos me ar miviReb. es Cemia. medavwere da arc minda Sens mets vinmes wavakiTxo.— sxvaze ratom arafers fiqrob, mTel samyaroze, — Seesityva<strong>martin</strong>i, — silamazis daniSnuleba xom is aris, xalxs mohgvarossiamovneba da sixaruli.— es xom Cemi Seqmnili silamazea — rasac minda, imas vuzam.— nu xar egoisti.— egoisti sulac ara var, — brisendens Caecina, TiTqos winaswarxarobs im sityvebiT, rac, es aris, misma Txelma tuCebma undawarmoTqvaso, — rogorc mSier Rors ver daswameb egoistobas, verc me.amaod cdilobda <strong>martin</strong>i brisendenis dayoliebas. tyuil-ubralodxar gaxelebuli Jurnalebzeo, eubneboda, Seni siZulvili fanatikuriao.im kacze aTasjer ufro ugunurad iqcevi, romelmac diana efeselistaZari dawvao. brisendeni moTminebiT ismenda <strong>martin</strong>is gakicxvasa dasayvedurebs, dinjad wrupavda sasmels da upasuxebda — yvelafers180


marTals ambob, magram redaqtorebis sakiTxSi ver dageTanxmebio.redaqtorebis mimarT mis siZulvils sazRvari ar hqonda, <strong>martin</strong>ze metigamwarebiT aginebda xolme maT.— manqanaze Tu gadamibeWdav, madlobeli viqnebi, — uTxra man, —SensaviT amas gamocdili mbeWdavic ver moaxerxebs. axla ki rCeva mindamogce, — jibidan karga didi xelnaweri amoiRo, — es Seni `mzissircxvilia~. erTjer ki ar wamikiTxavs —samjer wavikiTxe. amaze ufrodid qaTinaurs me verafers getyvi. rac Sen `efemeraze~ miTxari, imisSemdeg iZulebuli var gavCumde. erT rames ki getyvi: `mzis sircxvili~saSinel aliaqoTs gamoiwvevs, roca daibeWdeba, atydeba didi dava dakamaTi, rac yovelgvar reklamas gerCivnos.<strong>martin</strong>s gaecina.— Seni meore rCeva is xom ar iqneba, romelime JurnalSi gavgzavno?— arafris didebiT... Tuki marTla ginda, dabeWdili ixilo, romelimedid gamomcemlobas SesTavaze. iqneb giJi aRmoCndes recenzenti anmTvrali da kargi daskvna daweros. Sen bevri wigni wagikiTxavs. eswignebi <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>s tvinSi gadaxarSula da `mzis sircxvili~ Seuqmnia...erT mSvenier dRes <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> saxelganTqmuli mwerali gaxdeba dasaxelis moxveWaSi am nawarmoebsac didi roli eqneba Sesrulebuli. aserom gamomcemeli moZebne — rac ufro male izam amas, miT ukeTesi.im Rames gvianobamde darCa brisendeni <strong>martin</strong>Tan, xolo roca tramvaissafexurze Sedga fexi, uceb mobrunda da <strong>martin</strong>s daWmuWnili qaRaldiCasCara xelSi.— gamomarTvi, — uTxra man, — dRes doRze viyavi da sanaZleomgamimarTla.zarma gaiwkriala da tramvai adgilidan daiZra. gaognebuli <strong>martin</strong>iiqve darCa — xelSi gazinTul, daWmuWnil qaRalds atrialebda. Sin rommobrunda, gaSala da asdolariani aRmoCnda.<strong>martin</strong>s didi yoymani da sindisis qenjna ar ganucdia, roca am fulsxarjavda. icoda, rom mis megobars fuli mudam blomad hqonda; imaSiacRrmad iyo darwmunebuli, rom male gaumarTlebda da maSin gadauxdida.diliT, rac ki ram vali hqonda, sul gaistumra, marias winaswargadauxada oTaxis qira mTeli sami Tvisa da dagiravebuli nivTebicgamoisyida. mere meriens saqorwino saCuqari uyida da sxva ubralosaSobao saCuqrebic SeiZina ruTisa da gertrudasaTvis. dabolos,silvebis mTeli jilagi Sehyara da ouklendSi waasxa, erTi wliTdaagviana dapirebis Sesruleba — mariasac da mis balRebsac TiTowyvili fexsacmeli Caacva. arc amas daayabula: modga da balRebssalamurebi, tikinebi, aTasnairi saTamaSoebi, agreTve yovelgvarisacucqnavi — namcxvrebio, kamfetebio, Txili uyida, balRebs ZlivsmohqondaT amdeni rame.sakonditro maRaziaSi rom Sedioda es yovlad axirebuli procesia,raRac uSvelebeli namcxvris sayidlad, ruTi da dedamisi SexvdaT. misismorzs elda eca. ruTsac etkina guli. igi did yuradRebas aqcevdagaregnobas, axla ki marias gverdSi rom dainaxa Tavisi mijnuri, xolomaT ukan CamobranZuli portugalieli balRebis mTeli xrova SeniSna, areWaSnika, veraferi sanaxavi iyo. faqti TavisTavad imdeni araferi, magrammaSinve is gaifiqra, siamaye da Tavmoyvareoba akliao. yvelaze ufroguldasawvavi ki is iyo, rom am incidentma ruTs aSkarad daanaxva —<strong>martin</strong>i verasodes ver amaRldeboda, Tavis garemos ver gascdeboda.TavisTavad xom samarcxvino iyo es ambavi, magram saqveynod gamomzeureba181


da ruTis wris dasanaxad gamotana, ukve metismeti gamodioda. marTalia,saidumlod inaxavdnen niSnobis ambavs, magram maTi siaxlove SeumCnevelimainc ar darCenia Worebis moyvarul xalxs. sakonditroSiac aRmoCndnennacnobebi, romlebic CumCumad uTvalTvalebdnen miss morzis saqmrosa damis axirebul mxleblebs. ruTi namdvili Svili iyo Tavisi wrisa da<strong>martin</strong>is xelgaSliloba da dardimanduli buneba misTvis gaugebariaRmoCnda. misma mgrZnobiare gulma es ambavi metismetad saTakilod miiRo,Zalian Sewuxda. ise Sewuxda, rom <strong>martin</strong>ma im saRamos saCuqris amoRebaveRarc ki gabeda jibidan, sxva droisaTvis gadasdo. ruTi saSinladaRelvebuli daxvda, simwris cremlebs afrqvevda da aman gaaogna <strong>martin</strong>i.qalis aseTma tanjvam igi daarwmuna, namdvili pirutyvi varo, Tumcagulis siRrmeSi mainc ver mimxvdariyo, ra daaSava. veranairad verwarmoedgina, ratom unda yofiliyo saTakilo nacnobebTan urTierToba,ratom unda swyenoda ruTs, rom igi silvebis ojaxTan erTad gavidaquCaSi saSobao saCuqrebis sayidlad. magram mainc scada CaswvdomodaruTis sayvedurebs, miewera igi qaluri sisustisaTvis, rac, etyoba,qveynad saukeTeso qalisTvisac ki ucxo ar yofila.Tavi ocdameTeqvsmete— wamodi, namdvili cxovreba gaCveno, — uTxra ianvris erT saRamosbrisendenma.san-franciskoSi isadiles da, is iyo, borniT ukanve undagamobrunebuliyvnen, ouklendisken, rom brisendens uceb moexuStura,`namdvili cxovreba~ eCvenebina megobrisaTvis. xeladve Sebrunda dagaemarTa, aConCxil moCvenebasa hgavda farTxuna paltoSi gaxveuli. isegautia, rom <strong>martin</strong>i veRar eweoda. sasmelebis maRaziaSi ori Zveliportveini iyida, dawnuli boTlebi, da miSion stritisken mimavaltramvaiSi avida, viskis boTlebiT datvirTuli <strong>martin</strong>i mas mihyva.`axla rom ruTma daminaxos~, gahkra uceb TavSi, Tumca mTeli misigoneba imis varaudebs moecva — neta es `namdvili cxovreba~ ra undaiyoso.— iqneb ukve aRaravin dagvxvdes, — Tqva brisendenma, roca isinitramvaidan Camovidnen da muSaTa ubnis erT-erT bnel SesaxvevSiSTainTqnen, market stritis samxreTiT, — maSin veRar ixilav imas, rasacamdeni xania daeZeb.— ra jandabaa aseTi? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma.— xalxi, ganaTlebuli xalxi... iseTi enagatlekili araraobani ki ara,im vaWrukanas bunagSi rom ireodnen. Sen wignebs kiTxulobdi da mudammartoobas ganicdidi. dRes me gaCveneb xalxs, romlebic SensaviTkiTxuloben wignebs... da amieridan eulad aRar igrZnob Tavs.— me piradad maincdamainc ar viwuxeb Tavs magaTi gauTavebeli davismosmeniT, — dasZina man, roca erTi kvartali gaiares, — wignisfilosofia sulac ar mainteresebs. magram Sen TviTonve naxav, rom eseninamdvili inteligentebi arian, im burJua-Rorebs ara hgvanan. oRondufrTxildi — razedac ar unda Camoagdo sityva, tols araferSidagideben.— imedi maqvs, nortonic dagvxvdeba, — ganagrZo man cota xnisSemdeg. ukve sunTqva Sekvroda da suls Zlivs ibrunebda. <strong>martin</strong>ma scadaboTlebi gamoerTmia, magram ar daaneba, — nortoni idealistia,harvardis universiteti aqvs damTavrebuli. iSviaTi mexsierebis patronia.182


idealizmma filosofiur anarqizmamde miiyvana da ojaxma gareTgamoagdo. mamamisi rkinigzis kompaniis prezidentia, milioneri, Svili kifriskoSi daexeteba, mSieri, yovelTviur ocdaxuTi dolaris Semyure,rasac igi anarqistuli Jurnalis redaqtorobisaTvis iRebs.<strong>martin</strong>i xeirianad ar icnobda san-franciskos, market stritissamxreTiT ki erTxelac ar gasuliyo. ase rom, warmodgenac ara hqonda,saiT midioda.— kidev miTxari rame, — uTxra man brisendens, — winaswarve gamacaniis xalxi. ras warmoadgenen, Tavs riTi irCenen? aq saidan moxvdnen.— neta hamiltonic dagvxvdebodes, — brisendeni Sedga da xeliSeasvena, — ormagi gvari aqvs — stroun-hamiltoni. ZveleburisamxreTuli gvariSvilia. sul aqeT-iqiT dawanwalobs, magisTana zarmacsmeores ar Sevxvedrivar, Tumca msaxurobs, yovel SemTxvevaSi cdilobsimsaxuros, socialistebis erT-erT kooperativSi, eqvs dolars iRebsyovelkvireulad. namdvili mawanwalaa. qalaq-qalaq daexeteba. erTxelrogorRac dilidan daRamebamde gaunZrevlad ijda baRSi, erTi nawilicar CaeSva pirSi. saRamoxans davpatiJe, restoranSi vivaxSmoT-meTqi,vuTxari — iqve, ori kvartalis moSorebiT iyo restorani. `TavisSewuxebad ar Rirs, Cemo Zmao, miTxra. magas isa sjobs erTi kolofisigareti miyidoo~. egec spenseris mimdevrad iTvleboda, Seni ar iyos,manam kreisma ar moaqcia materialist-monistad. avalaparakeb kidecmonizmze, Tu movaxerxe. nortonic monistia, oRond idealizmisken ufroixreba. gamudmebuli dava aqvs kreissa da hamiltonTan.— kreisi vinRaa? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma.— masTan mivdivarT swored. yofili profesori gaxlavs —universitetidan gamogdebuli. Cveulebrivi ambavia. Wkua danasaviTmaxvili aqvs. lukma-puris mosapoveblad ras ar akeTebs. erTi piroba,quCis jambazobac ki daiwyo. arafers ar Takilobs. ise gadaaZrobsmkvdars sudaras da waiRebs, xelic ar aukankaldeba. magas da burJuebsSoris is gansxvavebaa, rom es Zarcvavs da amave dros iluziac arafrisaaqvs. nicSezec dagiwyebs laparaks, Sopenhauerzec, kantzec, razedacginda, magram yvelaferze ufro, sakuTar merize ufro metadac, Tavisimonizmi uyvars. hakeli misTvis patara RmerTs warmoadgens. aha, movediTkidec.brisendeni kibesTan Sedga, boTlebi daawyo da manam kibis safexurebsSeudgeboda, suli moibruna. orsarTuliani kuTxis saxli iyo. pirvelsarTulze sabaylo duqani da salude bari hqondaT mowyobili.— aqa cxovroben, mTeli magaTi banda aqa cxovrobs. zemo sarTulisul magaT uWiravT. oRond ori oTaxi marto kreissa aqvs. avideT!zemo sarTulis derefnebi Cabnelebuli iyo, magram brisendeni isemarjved miikvlevda gzas, gegoneboda, Sinauriao. uceb Sedga da <strong>martin</strong>smiubrunda.— erTi kaci hyavT — stivensi — Teosofia. unda naxo, rogor mihyrimohyrisxolme xalxs, erTi Tu daiqoqa. axlaxan WurWlebis mrecxavadmoewyo restoranSi. kargi sigarebis moyvarulia. ramdenjer Sevswrebivar,aT centian wyal-wyala sups Sexvreps sadme WuWyian sasadiloSi da mereormocdaaT centian sigaras gaabolebs. momaqvs kidec magisTvis orisigara, Tu gamoCnda dRes.— erTi avstralieli hyavT, gvarad hari, — ganagrZo brisendenma, —statistikosi da sportuli enciklopedia. hkiTxe, xorblis rogorimosavali iyo paragvaiSi 1903 wels, ramdeni tilo gaitanes inglisidan183


CineTSi 1890 wels, an jimi briti ramdens iwonida, roca batlingnelsoni daamarcxa, vin iyo amerikis Cempioni saSualo wonaSi 1868 wels— avtomaturi manqanis siswrafiTa da sizustiT gipasuxebs. aris kideverTi endi, xelobiT qvismTleli, rac ar unda hkiTxo, yvelaferze TavisiSexeduleba aqvs, Wadrakis kargi moTamaSea. xabazi hari —gadaqiCmaCebuli socialisturi da profkavSiruli moRvawe. ho,mzareulebisa da oficiantebis gaficva Tu gaxsovs? sul hamiltonissaqme iyo. magaTi kavSiric iman Camoayaliba da mere gaficvis pirobebicSeudgina, ager, kreisis oTaxSi. Tavis Sesaqcevad gaakeTa es, imisTanazarmacia, rom mere aRarc miuRia monawileoba profkavSiris muSaobaSi.ise, rom moendomebina, win wavidoda. didi niWisa da unaris patronia,amisTana usaSvelo zarmaci rom ar iyos.brisendeni sibneleSi gumaniT midioda, manam karis zRurblidangamoWrili sinaTlis zoli ar moxvdaT TvalSi. dakakuneba, oTaxidanmiwveva — SemodiTo, da <strong>martin</strong>i ukve xels arTmevda kreiss, koxta,Savgvreman kacs, romelsac Savi, gadmoSvebuli ulvaSebi hqonda, kbilebiTeTrad uelavda, didroni, Savi Tvalebi cecxls akvesebda. meri,darbaiseli qera qali, ukana oTaxSi TefSebsa recxavda — es iyo maTisasadilo oTaxica da samzareuloc. wina oTaxi ki sawolad hqondaT dastumrebsac aq Rebulobdnen. mTeli kviris sarecxi girliandebiviTCamoekidebinaT oTaxSi, ase rom, <strong>martin</strong>ma pirvelad verc ki SeniSnakuTxeSi molaparake ori kaci. brisendensa da mis or boTl portveinsdidis ambiT Sexvdnen. mere <strong>martin</strong>ic gaicvnes — endi da peri aRmoCndnen.<strong>martin</strong>i mosaubreebs SeuerTda, interesiT usmenda peris winaRamindeliboqsis ambavs, brisendeni ki todisa da sodiani viskis momzadebas Seudga.bolos brZana — yvelas mouxmeTo, da endimac swrafad Camouara oTaxebs.— karg fexze movediT, TiTqmis yvelani Sin arian, — gadauCurCulabrisendenma <strong>martin</strong>s, — ager nortoni da hamiltoni. modi, gagacno.stefani, mgoni, ar unda iyos, rogorc yuri movkari. rogorme monizmzeunda avalaparako. damaca, cota SevukeTo. mTavaria, kargad gaxurdnen.karga xans ver aewyo laparaki, magram <strong>martin</strong>ma maSinve SeniSna maTigonebis simkvircxle. sakuTari Sexedulebani hqondaT sagnebsa damovlenebze, Tumca es Sexedulebani xSirad erTmaneTs ewinaaRmdegeboda.enamaxvili xalxi iyo, xumara, magram zereloba sulac ar etyobodaT.<strong>martin</strong>i male darwmunda, rom razedac unda Camovardniliyo sityva,safuZvlian codnas amJRavnebda yvela, samyarosa da cxovrebaze mtkiceda Camoyalibebuli azrebi hqondaT. sxvebs ar baZavdnen, sxvaTa gavlenisqveS ar eqceodnen, meamboxe sulis patronebi iyvnen, uxamsi daSeuferebeli araferi dascdeniaT. erTxelac ar Seswrebia <strong>martin</strong>imorzebTan aseT saintereso msjelobas sul sxvadasxva sakiTxze. droiTrom ar yofiliyvnen SezRudulni, TiTqos dausruleblad SeeZloTemsjelaT ama Tu im movlenaze. qalbaton hamfri uordis axali wignidanmsjeloba erTbaSad Sous ukanasknel piesaze gadavidoda xolme; dramisperspeqtivebidan — naT gudvinis mogonebebze; aqebdnen an dascinodnendilis gazeTebs, axal zelandiel muSaTa mdgomareobaze msjelobidan,uceb henri jeimssa an brander meTiusze gadaxtebodnen; msjelobdnengermaniis politikaze Soreul aRmosavleTSi da xelad yviTelisafrTxis ekonomiur safuZvlebsac gadaswvdebodnen; davobdnen germaniaSiCatarebuli arCevnebis Taobaze da iqve bebelis ukanasknel sityvasacganixilavdnen; arc adgilobriv politikur movlenebs gamotovebdnen —socialisturi partiis xelmZRvanelobaSi momxdar ganxeTqilebisa da am184


partiis uaxlesi amocanebis sakiTxebs gaaSuqebdnen da iqve im uSualomizezebsac CamoTvlidnen, ramac navsadguris muSaTa gaficva gamoiwvia.<strong>martin</strong>i gakvirvebuli iyo am xalxis aseTi mravalmxrivi codniT. iseTirameebic ki icodnen, rac arasodes gazeTebSi ar yofila gamoqveynebuli,xedavdnen yvela Zafsa da uxilav xelebs, riTac marionetebsamoZravebdnen da acekvebdnen xolme. kidev ufro didi iyo <strong>martin</strong>isgakvirveba, roca msjelobaSi meric Caeba da iseTi codna gamoamJRavna,rac aqamde arc erTi nacnobi qalisTvis ar SeemCnia. maT ilaparakessuinbernsa da roseitze, mere qali frangul literaturasac gadaswvdada iseTi rameebi Tqva, rom <strong>martin</strong>i pirdaRebuli datova. magram<strong>martin</strong>sac daudga SurisZiebis dro, roca qalma meterlinkis dacvamoindoma, <strong>martin</strong>ma ki xelad daayara winaswar damuSavebuli Tezisebi,rac mas `mzis sircxvilSi~ hqonda Camoyalibebuli.ramdenime kaci kidev SemoemataT da roca haeri erTianad gaiJRinTaTambaqos kvamliT, brisendenma Seteva wamoiwyo.— ratom Tqvens najaxs ar daatrialebT, kreis, — uTxra man, — esvardis kokoriviT qorfa ymawvili kaci herbert spenseris motrfialea.aba, scadeT da hekelis mxareze gadaibireT.kreisi erTbaSad Sexta, TiTqos eleqtroniT daimuxtao, nortonma kimowiwebiT gadaxeda <strong>martin</strong>s, nazad, alersiT gauRima, TiTqos mxarisdaWeras hpirdebao.kreisma jer <strong>martin</strong>s Seutia, magram TandaTanobiT nortonic CaiTria,da bolos maT Soris gaimarTa xelCarTuli brZola. <strong>martin</strong>iTvaldaWyetili usmenda, TiTqos yurs ar ujerebda, rom es muSaTa ubanSixdeboda, market stritis samxreTiT. am xalxma erTbaSad gaacocxlayvela wigni, rac <strong>martin</strong>s waekiTxa. cecxliT, mgznebarebiTlaparakobdnen, azrebi ise aRagznebda am xalxs, rogorc sxvebs brazi anRvino aRagznebs xolme. rasac axla igi ismenda, es ar yofila mSralifilosofia, dabeWdili usicocxlo sityva, Seqmnili kantisa da spenserismsgavs naxevrad miTiuri RmerTebis mier. es cocxali filosofia iyo,sisxlmomCqefare, am anTebuli adamianebis sisxlsa da xorcSi gamjdari.drodadro sxvebic Caereodnen xolme kamaTSi, gafacicebiT ismendnen maTmsjelobas, sulganabulebi, daZabulebi, papiross papirosze eweodnen.<strong>martin</strong>i arasodes ar yofila gatacebuli idealizmiT; magram axla iseCamoayaliba misi arsi nortonma, rom axal aRmoCenasaviT gamodga. magramrac <strong>martin</strong>isaTvis ase sarwmuno gaxda, imas logikuri damajereblobaaklda kreisisa da hamiltonis TvalSi, romlebic geslianad dascinodnennortons, metafizikoss uwodebdnen, nortoni ki, Tavis mxriv, amaTdascinoda, amaT uwodebda metafizikosebs. pirSi swvdnen erTmaneTs,ganuwyvetliv ismoda `fenomenebisa~ da `noumenebis~ Zaxili. kreisi dahamiltoni bralsa sdebdnen nortons — Sen cdilob cnobierebacnobierebiTve axsnao. nortoni, Tavis mxriv, imaT sdebda brals — TqvensmsjelobaSi sityvebidan midixarT Teoriamde, nacvlad imisa, romTeorias faqtebidan miadgeTo. es braldeba Tavzardamcemi iyo maTTvis.mTavari principi da amosavali maTi msjelobisa is iyo, rom faqtebidandaewyoT da faqtebisaTvis daerqmiaT namdvili saxeli.roca nortonma Rrmad Sestopa kantis filosofiis labirinTebSi,kreisma moagona — yvela germaneli filosofosi sikvdilis SemdegoqsfordSi aRmoCndebao. cota xnis Semdeg nortonma moagona TavismowinaaRmdegeebs pirobiTobis kanoni hamiltonisa, imaT ki maSinveganacxades, mTeli Cveni msoflmxedveloba swored am kanonzea185


dafuZnebulio. <strong>martin</strong>s sixarulis Jruanteli uvlida. magram nortoniara yofila spenseris mimdevari, amitom igi <strong>martin</strong>is filosofiurmrwamssac utevda, da im or mowinaaRmdegeze naklebi gaSmagebiT rodiedaveboda mas.— iciT Tu ara Tqven, rom berklisTvis jer aravis gaucia pasuxi, —Tqva man da <strong>martin</strong>s gauStera Tvali, — herbert spenseri sxvebze ufromiuaxlovda, magram amomwuravi pasuxi arc imas miucia. misi yvelazeufro erTguli mimdevrebic ki ufro axlos ver mivlen. im dRes salibisstatiasa vkiTxulobdi da is salibic ki iZulebulia aRiaros, herbertspenserma TiTqos moaxerxa berklisaTvis pasuxis gacemao.— hiumis sityvebi Tu gaxsovT? — hkiTxa hamiltonma. nortonma Tavidauqnia, magram hamiltonma mainc Tqva sxvebis gasagonad, — hiummapirdapir ganacxada: berklis argumentacia yovelgvar pasuxs gamoricxavsda yovelgvar damajereblobas moklebuliao.— hiumisaTvis iyo damajereblobas moklebuli, — Seesityva nortoni,— da Tqvenc hiums hgavxarT, gansxvaveba mxolod is aris, rom imas Wkuahyofnida eRiarebina, berklisaTvis pasuxis gacema SeuZlebeliao.nortoni metismetad ficxi da mRelvare iyo, Tumca TaSekavebis unariarasodes ar Ralatobda, kreisi da hamiltoni ki civsisxlian velurebsahgavdnen: rbil da sust adgils eZebdnen, rom maSinve kbili CaesoT.bolos, roca aRar moeSvnen nortons da metafizikosi uZaxes, igi orivexeliT Caafrinda skams, raTa ar wamomxtariyo, Tvalebi wamoenTo. mismaqalurma saxem meti simtkice da Seupovari ieri miiRo da samkvdrosasicocxlodSeutia mowinaaRmdegeebs.— keTili, batono hakelis midevaro. me, vTqvaT, marTlac eqimbaSiviTvmsjelob, magram iqneb es miTxraT, Tqveni msjeloba raRas hgavs? Tqvenxom sulac ar gagaCniaT safuZveli, uvico dogmatikosebo, yvelgan rom imTqvens pozitiur mecnierebasa CriT, aris Tu ar aris saWiro?! jermaterialisturi monizmis skola sad iyo, rom niadagi sul gadaiTxara,araviTari saZirkvelis adgili aRar darCa. lokma qna es — jon lokma.mTeli orasi wlis winaT, ufro iqiTac, man dawera `esei adamianisgonebis Sesaxeb~ da daamtkica Tandayolil ideaTa arsebobisSeuZlebloba. Tqven ki momdgarxarT da axlac amas gaiZaxiT. ager mTeliRame imas miCiCinebT, Tandayolil ideaTa arseboba SeuZlebeliao. rasniSnavs es? es imas niSnavs, rom adamiani carieli TaviT ibadeba.cnobiereba, fenomenebi, Semdeg SeiZineba, xuTi grZnobis saSualebiT:noumeni, romelic dabadebis dros ara gqonia TavSi, arc Semdgommoxvdeba iq.— me uarvyof... — Sewyvetineba scada kreisma.— damaca, damamTavrebine, — uyvira nortonma, — Sen mxolod imisiaRqma SegiZlia, Zalisa Tu materiis im gamovlinebisa, rac raime gziTSens grZnobebs aRizianebs. xom xedavT, msjelobis sworadwarmarTvisaTvis materiis arsebobac ki vaRiare. axla ki movdgebi daTqveni sakuTari argumentebiT gaganadgurebT. sxvagvarad verc movaxerxebamas, radgan arc erTsa da arc meores filosofiuri ganzogadebisa daabstraqtuli azrovnebis unari ara gaqvT. axla is vikiTxoT, im Tqvenipozitiuri mecnierebis mixedviT, ra iciT Tqven materiis Sesaxeb?mxolod is, rasac aRiqvamT, anu igive fenomena. Tqven marto cvlilebebsamCnevT materiisas, anu imas, rac cvlilebad geCvenebaT. pozitiurmecnierebas marto fenomena ainteresebs, Tqven ki iseTi miamitebi xarT,Tavi ontologebad warmogidgeniaT da noumenebisadmi interess iCenT.186


magram pozitiuri mecniereba xom mxolod movlenebs emyareba. viRacamukve Tqva erTxel — mecniereba fenomenebis Sesaxeb ar SeiZlebafenomenebze maRla dadgeso. Tqven berklis mainc ver mouZebniT pasuxs,Tundac kantis ganadgureba moaxerxoT. Tumca mainc gaiZaxiT, berkliSemcdariao, radgan Tqveni mecniereba RmerTis arsebobas uaryofs damateriis arseboba swams... materiis arseboba dRes me mxolod imitomvirwmune, rom Cemi azrebi da msjeloba TqvenTvis gasagebi gamexada.iyaviT pozitiuri mecnierebis momxreni, es Tqveni nebaa, oRond icodeT,rom ontologebs pozitiur mecnierebasTan araferi esaqmebaT datyuilubralod nu SeiwuxebT Tavs. spenseri, rogorc agnosticisti,marTalia, magram Tu igive spenseri...magram ouklendisaken ukanaskneli boranis dro dadga. brisendeni da<strong>martin</strong>i Cumad gamoiZurwnen oTaxidan, nortoni isev mgznebaredlaparakobda, kreisi da hamiltoni ki, wyvili mwevrebiviT, ganabulebiucdidnen — daamTavrebda Tu ara, maSinve ecemodnen.— Sen me zRapruli qveyana damanaxve, — uTxra <strong>martin</strong>ma brisendens,roca boranze avidnen, — amisTana xalxs rom Sexvdebi, sicocxlisrwmena gimtkicdeba. sul amiforiaqda Tavi. idealizmis azri aqamde verSemegno. axla ki CemTvis namdvilad miuRebelia. vici, rom bolomderealisti davrCebi. vgrZnob, aseTi gaveCnilvar. magram kreissa dahamiltons siamovnebiT movaxsenebdi Sesafer pasuxs; me mgoni,nortonisTvisac gamovZebnidi oriod sityvas. spensers magaT ra undadaaklon! ise var aRgznebuli, rogorc pirvelad cirkSi moxvedrilibavSvi. axla mivxvdi, rom kidev bevri unda vikiTxo. salibi unda viSovosadme. me mainc vfiqrob, rom spenseri Seuvalia... meored rom mivalT, mecCavebmebi magaT kamaTSi.magram brisendens ukve Tvalebi ebliteboda. Tavi Cavardnil mkerdzedaeSva, nikapi kaSneSi Caergo da mZimed sunTqavda, farTxuna paltoSigaxveuli sxeuli Zravis yovel Setokebaze irxeoda.Tavi ocdameCvidmete<strong>martin</strong>ma brisendenis rCevasa da Txovnas yuri ar aTxova: meoredilasve, gaTenda Tu ara, `mzis sircxvili~ konvertSi Cado da`akropoliss~ gaugzavna. darwmunebuli iyo, rom raime JurnalSimoaxerxebda mis dabWdvas, mere ki, Jurnalis mier aRiarebuli,gamomcemlobaSi ufro advilad gaikvlevda gzas. `efemerac~ CadokonvertSi da isic romeliRac Jurnals gaugzavna. miuxedavadakviatebuli siZulvilisa, rasac brisendeni Jurnalebis mimarTamJRavnebda, <strong>martin</strong>s eWvic ar epareboda, rom misi poema usaTuodixilavda dRis sinaTles. avtoris unebarTvod dabeWdva arc ufiqria<strong>martin</strong>s: jer miiRos dasabeWdad Jurnalma, mere ki advilad gavtexbrisendens da daviyoliebo.imave dilas <strong>martin</strong>ma moTxrobis werac daiwyo, ramdenime kviris winaThqonda Cafiqrebuli da mas Semdeg sul awvalebda, xeli dasaweradgaurboda. sazRvao moTxroba unda yofiliyo, meoce saukunisromantikuli Tavgadasavali — namdvili cxovreba, namdvili xasiaTebida situaciebi. magram am xalisiani siuJetis miRma kidev unda yofiliyoraRac, iseTi ram, rasac gamoucdeli mkiTxveli verc ki SeniSnavda darac xels sulac ar SeuSlida aseT mkiTxvels, kiTxvis xalissa dainteress ar waarTmevda. <strong>martin</strong>s swored es izidavda sawerad da ara is187


xalisiani siuJeti. saerTod, mudam es mTavari motivi izidavda xolme masweris dros. motivs rom miagnebda, mere iseT xasiaTebsa da situaciebsgamouZebnida, iseT sivrcesa da dros SeurCevda, romelSic es motiviufro kargad gaiSleboda. moTxrobis saTauri `dagvianebuli~ undayofiliyo, moculobiT — samociaTas sityvas varaudobda, mets ara.aseTi energiuli da Sromismoyvare adamianisaTvis eg bevrs araferswarmoadgenda. pirvelive dRes, roca moTxrobis weras Seudga, ostatisCveuli siamovneba igrZno. ukve aRar eSinoda imisa, rom formismouqneloba da sitlanqe mTavar azrs daumaxinjebda. didi xnisTavauRebelma swavlam da muSaobam sasurveli Sedegi gamoiRo. axla ukveSeeZlo Tavdajerebulad miscemoda saqmes, ufro gabedulad Sebmoda didTemas. da rac dro gadioda, yovel saaTobrivadac ki, ise rogorcarasdros, sul ufro da ufro met rwmenas grZnobda, kosmosurimasStabiT Wvretda da aRiqvamda cxovrebas, movlenebs. `dagvianebulSi~mas undoda gadmoeca marTali ambavi, konkretuli saxeebi da konkretulimovlenebi; magram masSive unda yofiliyo mocemuli ganuzomlad didicxovrebiseuli movlenebi, erTnairad marTali yvela droisa daxalxisaTvis. `da amas sul herbert spenseris wyalobiT movaxerxeb, —gaifiqra man da erTi wuTiT Tavi aiRo, skams gadaawva, — im gasaRebiswyalobiT, rac man xelSi momca da cxovrebis idumalebani gamaxsnevina,evoluciis wyalobiT~.TviTonve grZnobda, rom amJamad gansakuTrebiT did saqmes SeeWida.`davwer! gamimarTlebs!~ gamudmebiT Caesmoda mas yurSi es sityvebi. raTqma unda, gaumarTlebda. bolos da bolos, iseT Temas mohkida xeli,rasac yvela Jurnali sixaruliT miiRebda. mTeli moTxroba, Tavidanve,TvalsaCinod warmoedgina, anTebuli da Saravandmosili. jer isevaxaldawyebuli hqonda moTxrobis wera, roca uceb ubis wignaki amoiRoda erTi paragrafi CainiSna. es iqneboda `dagvianebulis~ ukanaskneliakordi; magram ise zustad hqonda TavSi Camoyalibebuli mTelimoTxroba, rom damTavrebamde ramdenime kviriT adre SeeZlo dasasrulidaewera. gonebaSi Seadara Tavisi moTxroba sxva mweralTa sazRvaomoTxrobebs da igrZno, rom `dagvianebuli~ ganuzomlad maRla idga.— mxolod erTi kaci Tu moaxerxebda iseTi moTxrobis daweras, —xmamaRla warmoTqva man, — mxolod konradi. da isic albaT xelsCamomarTmevda da metyoda: kargad dagiweria, <strong>martin</strong>. yoCaR, biWo!mTeli dRe TavauRebliv imuSava da ukanasknel wuTSi gaaxsenda, romsadilad morzebTan iyo dapatiJebuli. brisendenis wyalobiT Savikostiumi gamoxsnili hqonda, isev SeeZlo xalxSi gamoCena. gzadbiblioTekaSi Seirbina da salibi moiTxova. wamoiRo misi `cxovrebiscikli~ da tramvaiSive gadaSala esei spenserze, romelic nortonmaaxsena. brazi moeria. saxeze wamoaWarxla, yba win gamoewia, xelebiuneburad momjiRa, gaSala, isev momjiRa. tramvaidan rom Camovida, isegaxelebuli adamianis siswrafiT gaemarTa, ise gamwarebiT dareka zarimorzebis karze, rom xeladve moego gons da TviTonve gaecina. magramSedga Tu ara saxlSi fexi, guli erTbaSad Cawyda da moewura. TiTqosuceb davarda im simaRlidan, sadac mTeli dRe frTaSesxmulidanavardobda. `burJua! vaWrukanas soro~ — yurSi rekda brisendenissityvebi. mere ra?! gabrazebiT gaifiqra man. is ruTs irTavs colad, misojaxs ki ara.TiTqos Tavis dReSi ar enaxa ruTi aseTi mSvenieri, aseTi nazi dahaerovani da amave dros aseTi janmrTeli. Rawvebi Sevardisfreboda,188


Tvalebi Tavisken izidavda, Tvalebi, romlebSiac man pirvelad amoikiTxaukvdaveba. marTalia, bolo dros ise gaitaca mecnieruli wignebiskiTxvam, rom ukvdaveba sul gadaaviwyda, magram ruTis TvalebSi igikvlav xedavda usityvo arguments, rasac veraviTari sityvieri argumentiver Seedreboda. igi am TvalebSi siyvaruls xedavda, ris winaSecyvelaferi gaqarwyleboda da ukan ixevda. sakuTar TvalebSiac siyvaruliCasdgomoda, siyvarulTan kamaTi ki warmoudgenelia. aseTi iyo misimxurvale rwmena.im naxevar saaTSi, rac ruTTan erTad gaatara, sadilad dasxdomamde,<strong>martin</strong>i kvlav uzomod bednieri da cxovrebiT kmayofili gaxda. magramsufrasTan erTbaSad uwia mTeli dRis TavauRebelma muSaobam da ucebmoiTenTa. TviTonve grZnobda, rogor ebliteboda Tvalebi, ubralo ramecki rogor aRizianebda. moagonda, rom amave sufrasTan, — sadac axla igixSirad ironiulad Caiqirqilebda xolme da mowyenilobis mTqnarebacautydeboda, — pirvelad moxvda civilizebuli adamianebis garemoSi damoeCvena, umaRlesi, daxvewili kulturis atmosferoSi vimyofebio. ucebsakuTari Tavi warmoidgina — es ukve didi xnis ambavi iyo: zisdafeTebuli veluri da simwris ofli sdis, dana-Cangali da aTasnairiWurWeli Tavgzas ukargavs, laqiis sidiade awamebs, gamwarebiT cdilobsar Sercxves da es Tavbrudamxvevi mdgomareoba Rirseulad Seiferos;bolos ki xels Caiqnevs da gadawyvets, rac aris, imadve darCes, nurcdid codnaze gamoidebs Tavs da nurc kulturulobaze, raki arc erTigaaCnia da arc meore.sakuTari rwmenis gasamtkiceblad ruTs gadaxeda — aseTi TvalebiTgadaxedavs xolme rezinis rgols mgzavri, romelsac yuri moukravs, gemsdaRupva emuqrebao. ho, esRa darCa ucvleli — siyvaruli da ruTi. sxvayvelaferi gaqra, wignebis gamocdas veRar gauZlo. ruTma da siyvarulmagauZles gamocdas. amaT arsebobas biologiuri gamarTleba mouZebna<strong>martin</strong>ma. siyvaruli sicocxlis umaRlesi gamovlineba gamodga. bunebamukarnaxa siyvaruli, manve moamzada sasiyvarulod igi, rogorc yvelanormaluri adamiani. mTeli aTasi saukune, — am saqmes emsaxureba buneba,raTa srulyofili gaxados adamiani da siyvaruli SeaZlebinos. damiaRwia kidec, siyvaruli umaRlesi da uZlieresi niWia adamianisa. igiamaRlebs mas, Zalasa da mxneobas matebs. <strong>martin</strong>ic aamaRla, uCveuloZala misca, fantazia gaucocxla, samyaros mouvlina, raTa gamudmebiTTrTodes, dnebodes, siyvaruliT iferflebodes. magidis qveS misma xelmaruTis xeli moZebna da mouWira. pasuxic aseTive mxurvale iyo. ruTmawamierad Sexeda mas — gabrwyinebul TvalebSi nazi alersi CaRvroda.<strong>martin</strong>sac aseve ubrwyinavda Tvalebi, magram ras ifiqrebda, rom ruTisTvalebis elvareba sinamdvileSi mis TvalebSi mogizgize cecxlisanarekli iyo.mis mopirdapire mxares, mister morzis xelmarjvniT mosamarTleblaunti ijda, Statis uzenaesi sasmarTlos wevri. <strong>martin</strong>i bevrjerSexvedroda am kacs da TvalSi ar mosdioda. mosamarTle da ruTis mamamuSaTa kavSirebze, adgilobriv politikasa da socializmzemsjelobdnen. socializmze rom Camovarda sityva, mister morzmadacinviT SeniSna, <strong>martin</strong>ic socialistebis mimdevariao. mosamarTleblauntma mamobrivi gulmowyalebiT da TanagrZnobiT gadmoxeda Wabuks.<strong>martin</strong>s TavisTvis Caecina.— ara uSavs, TandaTanobiT gadagivliT, Wabuko, — daamSvida man, —dro yvelaze kargi mkurnalia amisTana Wabukuri senisaTvis. — mere189


mister morzs miubrunda mosamarTle, — diskusiebi arafris maqnisi araris amisTana SemTxvevaSi — ufro aZlierebs pacientis jiutobas.— marTali brZandebiT, — mTeli seriozulobiT daeTanxma morzi, —magram mainc kargia, droze gaafrTxilo pacienti, uTxra, ra moelis.<strong>martin</strong>ma gaicina, Tumca Tavs Zala daatana. Zalian didma dRem Caiara,dilidanve daZabulad muSaobda da nervebma mainc uRalata.— eWvic ar mepareba, rom oriveni SesaniSnavi eqimebi xarT, — miugoman, — magram pacientis azric Tu radme migaCniaT, pirdapir undamogaxsenoT, rom veraferi Svili diagnoscistebi brZanebulxarT:marTali Tu gnebavT, Tqven TviTonve xarT daavadebuli im seniT, rasacme momawerT. me imuniteti mSvelis. socialisturi filosofia, rac Tqvenase gaRelvebT, me sulac ar gamkarebia.— Wkvianuri fandia, — waiduduna mosamarTlem, — didebuli fandia:gaRma Seedave, gamoRma SegrCebao.— Tqvenive sityvebis mixedviT vmsjelob, — Tvalebi wamoenTo<strong>martin</strong>s, magram jer mainc axerxebda Tavis Sekavebas, — me TqveniwinasaarCevno sityva maqvs mosmenili, batono mosamarTle. azrovnebishenisturi formis wyalobiT, — es Cemi sayvareli gamoTqmaa, TumcakaciSvils ar esmis, — Tqveni sakuTari Tavi daarwmunoT imaSi, TiTqoskonkurenciis sistemisa da uZlieresTa gamarjvebisa gwamdeT, magram amavedros Zal-Rones ar zogavT, raTa rogorme daasustoT Zlieri.— Cemo Zvirfaso Wabuko...— nu dagaviwydebaT, rom me Tqveni winasaarCevno sityva maqvsmosmenili, — gaafrTxila <strong>martin</strong>ma, — cnobilia, rom Tqveni poziciaStatebs Soris vaWrobis reglamentaciis Sesaxeb, `standard oilisa~ darkinigzis trestis regulirebis sakiTxis, tyeebis konservaciisa daaTasobiT amisTana rameebis moTxovna, sxva ara aris ra, Tu arasocializmi.— imis Tqmas xom ar apirebT, TiTqos Zalauflebis ase borotadgamoyenebis SezRudva saWiro ar...— eg sul sxva sakiTxia. me ubralod is mindoda damemtkicebina, romveraferi Svili diagnosciti brZandebiT. is mindoda Semexsenebina, romsocializmis mikrobi odnavadac ki ar gamkarebia. is mindoda meTqva, romaraqaTgamoclili mikrobebiT swored Tqvena xarT daavadebuli. mepiradad ki socializmis iseTive Tavgamodebuli mowinaaRmdege var,rogorc im Tqveni ubadruki demokratiisa, rac faqtiurad, sxva ara arisra, Tu ar fsevdo socializmi, oRond leqsikonebidanac gamotovebulisityvebis samoseliT SeniRbuli. me reaqcioneri var, wminda wylisreaqcioneri, magram TqvenisTana xalxi, yalbi sazogadoebriviurTierTobis cru saburvelSi gaxveuli xalxi, amas ver amCnevT, iseTimaxvili Tvali ara gaqvT, rom es saburveli gaarRvios da raimedainaxos. Tqven Tavs ise aCvenebT, TiTqos Zlieris gamarjvebisagjerodeT, me ki namdvilad mjera. gansxvaveba es aris. cota ufroaxalgazrda rom viyavi, sul ramdenime Tvis winaT, mec TqvensaviT megona.Tqvenma Sexedulebebma maSin didi STabeWdileba moaxdines Cemze. magramvaWrebi da meduqneebi laCari mmarTvelebi gamodgen. TavianTi dRe damoswreba fulis keTebas arian gadayolilni, da mec aristokratiisakengadavixare. am darbazSi axla individualisti Cems meti aravin aris.saxelmwifosagan arafers gamoveli. mxolod Zlieri adamiani, cxenzeamxedrebuli adamiani Tu ixsnis qveyanas gaxrwnisagan. nicSe marTali iyo— dros aRar gavacden da ar movyvebi, nicSe vin aris-meTqi — magram190


marTali iyo. qveyana ZlierT ekuTvniT, ZlierT da keTilSobilT, iseTxalxs, romlebic vaWrobisa da aReb-micemobis wumpeSi ar eflobian.qveyana WeSmarit keTilSobilT ekuTvnis, qera mxecebs, romelTackompromiss ver gaagoneb da mudam `hos~ gaiZaxian. isini mogiReben bolosTqven, socialistebs, romelTac socializmisa geSiniaT da Taviindividualistebi ggoniaT. Tqveni nelTbili morali, monuri morali, vergixsniT. magram es TqvenTvis Cinuri anbania, neta ras gawvalebT! oRonderT rames nu daiviwyebT — mTels ouklendSi eqvs individualists verSexvdebi, <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> ki erT-erTi maTgania.esa Tqva da ruTs miubrunda, amiT aniSna — kamaTi damTavrebuliao.— dRes me gadaviqance, — Cumad Cailaparaka man, — siyvaruli minda,laybobisaTvis ara mcxela.mister morzis SeniSvna uyuradRebod datova:— Tqven mainc ver damarwmuneT. socialistebi iezuitebi arian,uklebliv. arc unda moerido — pirSi unda uTxra es.— jer gvian ar aris — respublikelad unda mogaqcioT, — TqvamosamarTle blauntma.— manam eg moxdebodes, cxenze amxedrebuli kaci mogiswrebs, —mxiarulad miugo <strong>martin</strong>ma da isev ruTs miubrunda.magram mister morzi kmayofili ver darCa. ar moswonda sasiZossizarmace, misi agdebuli damokidebuleba normalur, sayovelTaodmiRebul saqmianobisadmi, saerTod ar esmoda misi buneba da saqcieli, misazrebs pativs ara scemda. ase rom, herbert spenserze gadaitana saubari.mister blauntma xeladve auba mxari; <strong>martin</strong>ma yurebi cqvita, rocafilosofosis saxeli da gvari gaigona. Tavis Tavis didad kmayofilimosamarTle medidurad akritikebda spensers. mister morzi xSir-xSiradgadaxedavda xolme <strong>martin</strong>s, TiTqos eubneboda: `aha, esec Sen, vaJbatono~.— enagaWartalebuli kaWkaWebi! — kbilebSi gamoscra <strong>martin</strong>ma daruTTan da arTurTan saubari ganagrZo.magram mTeli dRis damqancvelma Sromam da wuxandelma `namdvilicxovrebis~ naxvam Tavisi qnes; Tan brazi, rac tramvaiSi wakiTxulmastatiam mohgvara, jerac ar gadayroda.— ra mogivida? — hkiTxa uceb, Sewuxebulma ruTma, roca SeniSna, raZlivZlivobiT axerxebda <strong>martin</strong>i Tavis Sekavebas.`ara ars RmerTi, Tvinier Seucnoblisa da herbert spenseria misiwinaswarmetyveli!~ — Caesma am dros mister blauntis xma.<strong>martin</strong>i mas miubrunda.— iafi oxunjobaa, — mSvidad mimarTa man, — es sityvebi pirveladsiti-hol-parkSi movismine, viRac muSam warmoTqva, romelsac meti WkuamarTebda. mas Semdegac bevrjer momismenia da mudam guls mirevs xolmees uxamsoba. sircxviliT unda iwvodeT. am didi da keTilSobiliadamianis saxeli Tqvens tuCebze isea, wumpeSi rom ankara cvari Caagdo.Tqven me guls mirevT.TiTqos mexi gavarda. mosamarTle blauntma dambladacemuliviTmiaStera Tvali. uxerxuli siCume Camowva. mister morzs gulis siRrmeSiuxaroda. SeniSna, ra elda eca mis qaliSvils. masac xom es undoda — amkacis gauTlelobis gamomJRavneba.ruTis xeli magidis qveS mudariT miswvda <strong>martin</strong>is xels, magramWabuks ukve sisxli uduRda. maRal wreebSi mokalaTebuli xalxisyoyoCoba da kudabzikoba acofebda. uzenaesi sasamarTlos msajuli! sul191


oriode wlis winaT amisTana xalxs TiTqos aRtacebiT Sehyurebdaqvemodan da RmerTebad saxavda.mosamarTle blaunti male moego gons, is ki arada saubrisgagrZelebac scada, moCvenebiTi TavazianobiT mimarTa <strong>martin</strong>s, magramWabuki maSinve mixvda, rom es qalebis xaTriT xdeboda. aman kidev ufrogaacecxla. nuTu sul gaqra qveynad patiosneba?!— neta, ra uflebiT mekamaTebiT spenserze! — SesZaxa man, — raRaTqven da raRa misi Tanamemamuleebi — arc erTs araferi gagegebaTspenserisa. Tumca ra Tqveni bralia! dRevandeli saerTo gulisamreviuvicobaa yvelaferSi damnaSave. am uvicobis nimuSs gzaSiac ki wavawydi,roca aqeTken movdioda am saRamos. salibis statia gadavaTvalierespenserze. neta Tqvenc waikiTxoT, advili misawvdomia, romel wignismaRaziaSic ar unda SexvideT, iSoviT, an biblioTekidan gamoitanT. iseutifrad aris galanZRuli es keTilSobili adamiani, Tanac iseTiuvicobiT, rom Tqvenc ki SegrcxvebaT. utifrobis rekordia damyarebuliam statiaSi, Tqvens utifrobasac ki Crdilavs. akademiis erTmafilosofosma, romelic imis Rirsic ki ar aris spenserTan erTadisunTqos da misi saziaro haeri wabilwos, `naxevradnaswavlifilosofosi~ uwoda! ara mgonia, aTi gverdic wagekiTxoT spenserisTxzulebebisa, magram gamoCndnen Tqvenze aSkarad ufro ganaTlebulikritikosebi, da Tumca arc imaT waukiTxavT meti, mainc pirSi swvdnenspenseris mimdevrebs, saqveynod ukiJines mis msoflmxedvelobismcdarobaze — herbert spenseris mcdarobaze, romlis didma geniamwaruSleli kvali daasva mTel Tanamedrove mecnierebasa da azrovnebas,romelic fsiqologiis mamad mogvevlina, romelmac mTeli revoluciamoaxdina pedagogikaSi, ise rom amJamad romelime frangi glexis balRimisi meTodiT swavlobs wera-kiTxvas. sabralo koRoebi ki usircxvilodkbenen mis xsovnas da Tan misi ideebis praqtikuli gamoyenebiT lukmapursSouloben. Tuki raime saintereso azri moepovebaT TavianT pawawinatvinSi, isic spenseris wyalobiT. spenseri rom ar yofiliyo, cxadia, imubadruk codnasac moklebuli iqnebodnen, TuTiyuSebiviT rom imeorebenxolme. am dros gamotyvreba viRac frenbenski, oqsfordis universitetisreqtori, romelsac sazogadoebaSi Tqvenze ufro maRali adgili uWiravs,batono blaunt, da, viTomc araferio, arxeinad ganacxadebs:STamomavloba poetad da meocnebed ufro Seracxavs spensers, vidremoazrovnedo. ybedebi, enagatlekilebi! sul ybedebi arian, mTeli jilagi.`ZiriTadi sawyisebi~ savsebiT moklebuli rodia literaturulRirsebas~, gaiZaxis erT-erTi maTgani. meoreni RaRadeben: gamwarebuliSromismoyvareobiT ufroa cnobili es Tqveni spenseri, vidreoriginaluri azrovnebiTo. ybedebi, enagatlekilebi!darbazSi samariseburi siCume Camowoliliyo. ruTis ojaxSi yvelamowiwebiT Sehyurebda mosamarTle blaunts, Rirseul da damsaxurebulkacad miaCndaT, da <strong>martin</strong>is gamoxdomam yvelas Tavzari dasca. sadilipanaSvidad iqca. mosamarTle da mister morzi Cumad Tugadaulaparakebdnen erTmaneTs, danarCenebs ki sulac ver moexerxebinaTxmis amoReba. xolo roca ruTi da <strong>martin</strong>i martoni darCnen, maT Sorisnamdvili scena gaimarTa.— autaneli xar! — tiroda ruTi.<strong>martin</strong>s jerac ar gadavloda brazi da kbilebSi scrida:— mxecebi! pirutyvebi!ratom Seuracxyavio, ar eSeveboda qali.192


— riTi, simarTlis TqmiT Seuracxvyavi? — Seesityva <strong>martin</strong>i.— simarTlea Tu ar aris simarTle, eg me ar mekiTxeba, — aracxreboda qali, — eTikis wesebi xom arsebobs! ra ufleba gaqvs, romadamians Seuracxyof?!— blaunts raRa ufleba aqvs, WeSmaritebas rom Seuracxyofs?! —sityva Seubruna <strong>martin</strong>ma, — WeSmaraitebis Seuracxyofa gacilebiTufro didi codvaa, vidre blauntisnair kacunasi. magan kidev uaresidanaSauli Caidina — didi, keTilSobili adamianis saxeli SebRala,gardacvlili adamianis saxeli. mxecebi! pirutyvebi!isev Zalumad moeria brazi da ruTs SeeSinda kidec. pirvelad xedavda<strong>martin</strong>s ase gacecxlebuls da TavSeukaveblobis mizezisaTvis ver miegno.magram aseTi SiSis miuxedavad, Wabuki mainc izidavda mas da iseTiZlieri iyo es mizidulobis Zala, rom ukiduresi daZabulobis drosqalma uceb xelebi Semoxvia kiserze. ruTi Seuracxyofili daaRSfoTebuli iyo imiTi, rac moxda, magram mainc Wabukis mklavebsmindoboda da caxcaxebda. <strong>martin</strong>i ki mainc ara cxreboda:— mxecebi, pirutyvebi!da isev mkerdze iyo mixutebuli, roca <strong>martin</strong>ma Tqva:— morCa, metad aRar agiforiaqebT sufras da stumrebs, CemoZvirfaso: egeni ver mitanen — ratomRa unda veCxiro TvalSi?! mec vervitan magaT! fuh! ra gulisamrevi xalxia! rogori gulubryvilo viyavi —visac maRali adgili uWiravs sazogadoebaSi, karg saxlebSi cxovrobs,universitetdamTavrebulia da bankSi angariSi aqvs, yvela Rirseuliadamiani megona!Tavi ocdameTvaremete— wamodi, adgilobriv klubSi wavideT, — miknavebuli xmiT uTxrabrisendenma, romelsac sul naxevari saaTis win amoeRo sisxli: am samidRis ganmavlobaSi ukve meoTxed amoaxvela sisxli. akankalebul xelebSiganuSorebeli viski eWira da wrupavda.— socialistebTan ra mesaqmeba? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma.— gareSe xalxs xuT wuTian sityvas aZleven, — ar eSvebodasenmoreuli, — gamodi da ilaparake. Tqvi, ratom xar socializmiswinaaRmdegi. pirdapir uTxari, ras fiqrob maTze, maT eTikaze. nicSesTxliSe saxeSi, tarabua daasxi. atydes, erTi, daka-daka. mouxdebaT.diskusia SenTvisac saWiroa da magaTTvisac! manam am qveynidan wavsulvar,minda erTi socialistad gixilo. es Tu gixsnis. esRa iqneba erTaderTixsna, roca imedis gacrueba da sasowarkveTileba gewveva.— Tavs vimtvrev da ver mivmxvdarvar, rogor SeiZleba Sensocialisti iyo — swored Sen! — uTxra <strong>martin</strong>ma, — aki brbosdasanaxad ver itan! marTalic xar — SenisTana esTet adamians magaTTanra esaqmeba! — TiTiT viskis Wiqa aCvena, romelsac kvlav ivsebdabrisendeni, — etyoba, ver gixsnis socializmi.— Cemi dReebi daTvlilia, — iyo pasuxi, — me ras medrebi.janmrTeli kaci xar. sicocxle wina gaqvs. unda ecado, rogormearsebobis azri gagiCndes. Sen Cemi gikvirs — socialisti ratom xaro.getyvi. imitom rom socializmi garduvalia; imitom rom arsebulisistema dalpa, azri dakarga da didxan veRar gastans; imitom rom imSeni cxenze amxedrebuli kacis yavli gavida. monebs veRar gaiyoliebs.monebi metismetad momravlda, da manam igi uzangSi fexis Sedgmas193


moaswrebdes, CamoiTreven, miwaze daanarcxeben. veRar Camocildebi monebs,maTTan unda darCe, maTi monuri morali ylapo. gemos maincdamainc verCaatan, magram ras izam, unda ylapo. Seni nicSeanuri ideebiTadamisJamindel kacad gamoCndebi. warsuls veRar daibruneb, da vinc imasgaiZaxis, istoria meordebao, tyuis. brbo, raRa Tqma unda, ar miyvars,magram ra unda vqna?! cxenze amxedrebul kacs veRar eRirsebi, xoloaxlandel laCar da Ror mmarTvelebs, yvela mirCevnia, vinc ar undamovides. ase rom, wavideT! aq Tu davrCi, namdvilad gavileSebi. ici, mere,ras ambobs eqimi?.. jandabas eqimis Tavi. naxe, rogor gavacuro.kvira saRგmo iyo da klubis patara darbazi ouklendelsocialistebs gamoetenaT, metwilad muSebi iyvnen. oratori Wkvianiebraeli gamodga da maSinve moewona <strong>martin</strong>s, Tumca misma sityvebmaantagonisturi ganwyobileba Seuqmna. misi viwro, moxrili mxrebi,Cavardnili mkerdi aSkarad ambobda, rom es kaci getos WeSmariti Sviliiyo, da <strong>martin</strong>s aSkarad warmoudga is ganuwyveteli brZola, rasacsusti, gaubedurebuli monebi awarmoeben erTi muWa batonebis winaaRmdeg,romlebic dasabamiTve maT mbrZanebloben da qveynis aRsasrulamdembrZaneblebadve darCebian. es dauZlurebuli kaci <strong>martin</strong>s simbolodwarmoudga. es iyo sacodavi warmomadgeneli umweoTa da gaubedurebulTamTeli masisa, im xalxisa, romlebic biologiuri kanonebis da cxovrebisukuRmarTobis wyalobiT pantapuntiT iRupebodnen. cxovrebasSeuguebelni iyvnen. eSmakuri filosofiisa da erTad cxovrebisadmiWianWveliseburi midrekilebis miuxedavad, bunebam isini gaswira, Zliernida saukeTesoni gamoarCia da maT dauWira mxari. xalxic am meფods gahyva,brmad mibaZa bunebas — jiSiani cxenebisa da jiSiani kitrebis gamoyvanasSeudga. qveynis Semqmnels, raRa Tqma unda, ukeTesi meTodis gamogonebacSeeZlo. magram raki es arCia, xalxic amas unda dayabuldes. cxadia,sikvdilis win krunCxvas mohyvebian, rogorc socialistebi ikrunCxebian,romlebic erTad Seyrilan, raTa cxovrebis tanjvis Sesamsubuqeblad dabunebis kanonebis gasacureblad rame iRonon.aseT fiqrebs moecva <strong>martin</strong>is Tavi, aseve ilaparaka, roca brisendenmasaSveli ar misca — gamodi da jojoxeTi daatrialeo. daemorCila,wesisamebr tribunaze gavida da Tavmjdomares mimarTa. jer xmadabladaiwyo, borZikiT, cdilobda kargad Camoeyalibebina is azrebi, racebraelis gamosvlis dros mouvida TavSi. amisTana krebebze oratorsxuT wuTs aZlevdnen. magram xuTi wuTi rom gauTavda <strong>martin</strong>s, sworedmaSin Sedioda eSxSi, axlaRa iwyebda socialistur doqtrinebzeTavdasxmas. ise daipyro msmeneli, rom Tavmjdomares mosTxoves — drogaugrZeleo. Rirseul mowinaaRmdeged miiCnies, gulisyuriT usmendnen,erTi sityvac ar gamoparviaT. didi mgznebarebiTa da TavdajerebiTlaparakobda <strong>martin</strong>i, arc ki cdila gamoTqmebi Seerbilebina, rocamonebs, maT moralsa da taqtikas esxmoda Tavs, gulaxdilad ganucxadamsmenelebs, monebSi Tqvena ggulisxmobTo. spenserisa da malTusiscitatebi moitana da ganviTarebis biologiuri kanoni aRiara.— amrigad, — mokled Seajama man Tavisi sityva, — monebisaganSemdgari saxelmwifo ver iarsebebs. ganviTarebis ZvelisZveli kanonikvlav ucvlelia. arsebobisaTvis brZolaSi, rogorc ukve dagimtkiceT,Zlieri da Zlieris STamomavloba imarjvebs, susti da misi STamomavlobaki ispoba da nadgurdeba. xolo am brZolaSi, rac dro gadis, ZlierTaaxal da axal Taobas sul ufro da ufro emateba Zala. aseTiaganviTarebis buneba. Tqven ki monebi — mesmis, rom Zalian cudia monoba194


— Tqven-meTqi, monebi, iseT sazogadoebaze ocnebobT, saca ganviTarebiskanoni gauqmebuli iqneba, saca susti da uniaTo xalxi ar daiRupeba,yvela uniaTo imdens SeWams, ramdenic moundeba, imdenjer dReSi,ramdenjerac moesurveba, saca yvela iqorwinebs — sustica da Zlieric— da STamomavlobas gaaCens. amas ra mohyveba? Taobidan Taobamdekacobriobas Zala da sasicocxlo energia aRar moemateba. piriqiT,TandaTanobiT daknindeba. aha, Tqveni monuri filosofiis nemezida. Tqvenisazogadoeba — monebisagan Semdgari da monebisaTvis mzrunveli —TandaTanobiT dasustdeba da dairRveva. nu daiviwyebT, rom mebiologiuri kanonebis mixedviT vmsjelob da ara santimentalurieTikisa. monebis saxelmwifo ver iarsebebs, ver...— SeerTebul Statebze raRas ityviT? — daiRriala viRacamdarbazSi.— SeerTebuli Statebi? — gamoexmaura <strong>martin</strong>i, — cametma koloniamgandevna TavianTi mmarTvelebi, egreT wodebuli respublika Seqmnes.monebi Tavisive Tavis batonebi gaxdnen. xmlis Zalas dayrdnobilibatonebi aRar darCa. magram monebs ar SegeZloT ubatonoT cxovreba daaxali batonebi gamoigoneT — keTilSobili da kacuri xalxi ki ara,aramed RvarZliani da obobasaviT msxverplis momlodine vaWrebi damevaxSeebi. adgnen es axali batonebi da kvlav dagimones, magram araaSkarad da vaJkacurad, rogorc sakuTar mklavs mindobil WeSmaritkeTilSobils Seefereba, aramed farulad, aTasnairi xrikebiT, laquciTda gaiZverobiT. Tqveni monuri sulis mosamarTleebi moisyides, kanonebigagiTaxsires, Tqvens Svilebs Cveulebrivi monobis tanjva ar akmares daufro saSineli gansacdelis SiSiT aZrwuneben. Tqveni Svilebi — orimilioni adamiani — SeerTebuli Statebis savaWro oligarqiasemsaxureba, aT milion monas lukmapuri da TavSesafari ar gaaCnia. isevCems aRZrul sakiTxs davubrundeT. me ukve gaCveneT, rom monebissaxelmwifo ver iarsebebs, misi buneba ar egueba ganviTarebis saerTokanons. Casaxvasac ki ver moaswrebs monebis sazogadoeba, rom maSinvexrwnasa da gadagvarebas daiwyebs. litoni sityvebiT uaryofaganviTarebis kanonisa advili saqmea, magram ra kanons unda daeyrdnoT?ganviTarebis axali kanoni sadRaa? CamoayalibeT! ukve CamoyalibebuligaqvT? maS, gviCveneT!darbazis saSinel RriancelSi <strong>martin</strong>i Tavis adgilze dajda. ocamdekaci fexze wamoiWra, sityvas Txoulobdnen. da TandaTanobiT, taSiTa damowonebis SeZaxilebiT gulmocemulebma, xelebis gamwarebuli qneviT,mgznebared moigeries <strong>martin</strong>is ieriSi. namdvili veluri Rame iyo, azrTaWidili da Sejaxeba. zogma gadauxvia msjelobis Temas, magram gamosulTaumravlesobam pirdapiri pasuxi gasca <strong>martin</strong>s. sul axal-axali azrebigadmoulages, biologiis axali kanonebi ar CamouyalibebiaT, magramZveli gaaSuqes axleburad da sul sxva TvaliT Sexedes. iseTigaficxebiT laparakobdnen oratorebi, rom zogjer Tavazianobac kiaviwydebodaT, Tavmjdomare erTi-orjer iZulebuli gaxda wesrigisakenmoewodebina.SemTxveviT krebas eswreboda viRac axalgamoCekili reportiori.sensaciur masalas eZebda da mTeli dRe veraferi eSovna. WkuiT verdaitrabaxebda es axalgamoCekili reportiori. cerceta da Tavxedi iyo.goneba metismetad Clungi hqonda da oratorebis msjelobis arsi aresmoda. ise ki cxvirsa bzekda, Tavi mohqonda — am muSebze, am ybedmaniakebze maRla vdgavaro. Tan, udidesi pativiscemiT iyo gamsWvaluli195


im xalxis mimarT, romelTac sazogadoebis zeda fenebSi moekalaTnaT daTavianT politikas ukarnaxebdnen erebsac da gazeTebsac. garda amisa,Tavisi idealic hqonda am ymawvils — ocnebobda didi reportiorigamxdariyo, romelic moaxerxebda arafrisagan raime — da didi raimec— Seeqmna.rasac aq laparakobdnen, veraferi gaigo. anki ra saWiro iyo. calkeulsityvebs rom mohkravda yurs, — magaliTad revolucias. — isedacyvelaferi gasagebi xdeboda. paleontologis msgavsad, romelic napovniZvlisagan ConCxs aRadgens xolme, es ymawvilic sityva `revoluciisagan~oratoris mTel gamosvlas aRadgenda. imave Rames aRadgina, da kargadacaRadgina. xolo raki <strong>martin</strong>is gamosvlam yvelaze meti Sexla-Semoxlagamoiwvia, gadawyvita mTlianad misTvis miewera es Sekowiwebuligamosvla, udides anarqistad gamoiyvana, misi reaqcionuriindividualizmi — gaSanSalebul socializmad aqcia. am axalgamoCekilreportiors sakmao saRebavebi gamoaCnda, rom mxatvrulad daexataTvalamRvreuli, velurebiviT TmaCamozrdili, nevrasteniki da degeneratixalxi, romelTac zedmeti gaficxebisagan xma ukankalebdaT, muStebsaqeT-iqiT iqnevdnen da gaxelebuli brbos RrialSi uSveri sityvebiTiginebodnen.Tavi ocdamecxrametemeore dRes Tavis patara oTaxSi <strong>martin</strong>i yavas Seeqceoda da dilisgazeTs kiTxulobda. pirvelad sicocxleSi Tvali mohkra Tavis saxelsada gvars, gazeTis pirvelsave gverdze msxvili asoebiT dabeWdils.saxtad darCa, roca Seityo — Turme ouklendeli socialistebis beladiyofiliyo. gadaikiTxa axalgamoCekili reportioris mier misi saxeliTSekowiwebuli mgznebare sityva da Tumca pirvelad brazi moeria aseTsiyalbeze, mere gazeTi gadaagdo da gaecina.— an mTvralis dawerilia an raRac saSinel borotmoqmedebasmimzadeben, — uTxra man imave saRamos brisendens, romelic movida damowyvetiT daeSva erTaderT skamze.— neta, raSi genaRvleba? — hkiTxa brisendenma. — ara mgonia, imRori burJuebis azri gainteresebdes, vinc am gazeTs kiTxulobs.<strong>martin</strong>i cota xniT Cafiqrda.— ara, raRa Tqma unda. imaTi azri raSi menaRvleba. erTi bewoTac ara.Tumca mosalodnelia, rom es Cems urTierTobas gaarTulebs ruTisojaxTan. mamamisi mudam darwmunebuli iyo Cems socialistobaSi, esubadruki werili kidev ufro ganumtkicebs rwmenas. misi azri sulac armepitnaveba... Tumca sulerTia. minda wagikiTxo, rac dRes davwere...`dagvianebuli~, ra Tqma unda. ukve Suaze var misuli.daiwyo Tu ara kiTxva, mariam kari SemoaRo da koxtad gamowkepilaxalgazrda kacs SemouZRva, romelmac swrafad moatara oTaxSi Tvali,jer navTquras Sexeda, mere samzareulo SeaTvaliera kuTxeSi da bolos<strong>martin</strong>ze SeaCera mzera.— dabrZandiT, — mimarTa brisendenma.<strong>martin</strong>i gverdze miiwia, Camosajdomi adgili gauTavisufla loginzeda daacada, ras ityviso.— me Tqveni wuxandeli sityva movismine, mister iden, dainterviusTvis movedi, — daiwyo man.brisendens guliani sicili auvarda.196


— Tanamoazre socialistia? — hkiTxa reportiorma da erTbaSadbrisendenisken mibrunda, SeaTvaliera, raTa am momakvdavi kacisdasaxatavad ferebi SeerCia.— nuTu aman dawera? — Cailaparaka <strong>martin</strong>ma, — es xom jer sulbalRia!— ratom ar miakereb?! — uTxra brisendenma, — aTas dolars ardaviSurebdi, xuTi wuTiT janmrTeli filtvebi rom momca.axalgamoCekili reportiori cota ar iyos Secba — es sityvebi masSeexeboda, mourideblad pirSi eubnebodnen. magram redaqtoris Seqebasocialistebis mitingis brwyinvaled aRwerisaTvis axalmosmenilihqonda, Tanac Semdgomi davaleba mieRo — interviu gaemarTa <strong>martin</strong>idenTan — arsebuli weswyobilebis organizebuli mtrebis beladTan.— sawinaaRmdego xom araferi geqnebaT, suraTi rom gadagiRoT, misteriden? — mimarTa man, — fotoreportiori gareT melodeba. axlave romgadaviRoT sjobso, ambobs, mzis Casvlamde. intervius merec moveswrebiT.— fotoreportiori! — gawela brisendenma, — raRas ucdi, <strong>martin</strong>,ver miakereb.— vberdebi, etyoba, — miugo <strong>martin</strong>ma, — xom vici, rom misatyepia,magram raRacnairad mezareba.— dedamisi mainc Seicode, — ar eSveboda brisendeni.— magas ki marTals ambob. — upasuxa <strong>martin</strong>ma, — magram imxelasababi mainc ar aris, rom saCxubrad aRmZras. xom yvelafers sWirdebaerTgvari gaRizianeba. Tanac ra azri aqvs.— namdvilad... namdvilad ara aqvs azri, — SesZaxa gaxarebulmareportiorma, Tumca imdenad Secbunebuliyo, rom cal Tvals mainc araSorebda kars.— Tumca erTi sityvac ki, rac amas daujRabnia, marTali ar aris, —ganagrZo <strong>martin</strong>ma da brisendens Sexeda.— es saerTo angariSs warmoadgens, unda gamigoT, — gabedulebamoikriba reportiorma, — Tanac mSvenieri reklamaa. marto es rad Rirs.madlobelic unda iyoT.— xom gaige, <strong>martin</strong>. mSvenieri reklamaa, Zmobilo! — didis ambiTgaimeora brisendenma.— Tanac madlobeli unda viyo, Turme... kargad daufiqrdi! —gamoexmaura <strong>martin</strong>i.— erTi es mibrZaneT, sad daibadeT, mister iden? — hkiTxareportiorma da iseTi gamometyveleba miiRo, TiTqos didi gulisyuriTusmenso.— xom xedav, arc ki iwers, — SesZaxa brisendenma, — zepiradimaxsovrebs.— CemTvis egec sakmarisia, — ymawvili yovelnairad cdilobda, SiSiar Setyoboda, — kargma reportiorma CaweriT ratom unda Seiwuxos Tavi!— wuxandel angariSs etyoba, ra sakmarisic iyo, — magram brisendenisulac ar yofila kvietisturi mimarTulebis mimdevari, ase rom xeladveSecvala xma da <strong>martin</strong>s SesZaxa, — <strong>martin</strong>, am vaJbatons Tu ar miakere,icode me gamoviReb xels, Tunda imave wuTSi mkvdari davvarde Zirs.— rom mivtyepo? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma.brisendeni Cafiqrda da Tavi dauqnia.imave wuTSi <strong>martin</strong>i sawolis Zgideze Camocurebuliyo daaxalgamoCekili reportioris Tavi muxlebSi moeqcia, pirCaRma.197


— oRond kbena ar iyos, — gaafrTxila <strong>martin</strong>ma, — Toremcxvirpirsac gagibrtyeleb da mere sananebeli gamixdeba, mSvenierisifaTi gaqvs.aswevda marjvena xels da dauSvebda, kidev da kidev, swrafad.Tanabari moZraobiT. axalgamoCekili reportiori sxmartalebda,igineboda, iwmaxneboda, magram kbena arc ufiqria. brisendeni dinjadSehyurebda, Tumca erTi piroba isic afeTqda, viskis boTls staca xelida SesZaxa, — mec mimiSvi, erTi mec Cavartya.— bedi Seni, rom xeli dameRala, — Tqva bolos <strong>martin</strong>ma da gaCerda,— sul damibuJda.reportiori qeCoTi wamoayena da loginze dasva.— axlave davaWerineb Tqvens Tavs, — amoiRmuvla biWma, romelsacbavSvuri gagulisebis cremlebi RapaRupiT Camosdioda alewil saxeze, —amas ar SegarCenT, Torem Tqven TviTon naxavT!— Se sawyalo tikina!! — uTxra <strong>martin</strong>ma. — kidev ver Seigne, rommolipul gzaze eSvebi. ra namusia, ra patiosneba, ra kacoba, amdenityuilis moWorva adamianze. rom arc esmis!— aq magisTvis movida swored, rom gaego, — Tqva brisendenma.— maS... jer Semarcxvina, Tavi momWra da mere mobrZanda. morCa,meduqne nisias damixuravs. magram yvelaze dasanani is aris, rom essabralo vaJbatoni aRar moiSlis, sul am gziT ivlis, manampirvelxarisxovan Jurnalistad da pirvelxarisxovan aramzadad ariqceva.— dro jer bevria, — uTxra brisendenma, — vin icis, iqneb sworedSen giweria, magis wesier adamianad moqceva. ratom mec ar amomartymevine,mec viqnebodi gareuli keTil saqmeSi.— cixeSi gamovalpobineb Tqvens Tavs, orives erTad, T-Tqve mxecebo!— zluqunebda gzasacdenili ymawvili.— ara. metismetad lamazi da nazi saxe aqvs. — naRvlianad gadaaqniaTavi <strong>martin</strong>ma, — movtyuvdi, sul tyuilubralod davibeJe xeli. amvaJbatons veRaraferi gamoasworebs. namdvilad didi da svebednieriJurnalisti gaxdeba. sindisis natamalic ara scxia. marto es rad Rirs!amasobaSi biWma moaxelTa da gaSpa, saSinlad dafeTebuli iyo,brisendenma zurgSi ar momayolos boTlio, romelic isev xelSi eWira.meore dilas <strong>martin</strong>ma kidev bevri iseTi ram Seityo gazeTebidansakuTari Tavis Sesaxeb, razedac aqamde warmodgenac ara hqonia. `diax,Cven sazogadoebis Seurigebeli mtrebi varT, — ganucxadebia masintervius dros, — ara, anarqistebi ara varT, socialistebi varT~. rocareportiors SeuniSnavs — am or skolas Soris didi gansxvaveba ar undaiyoso. <strong>martin</strong>ma Turme mxrebi aiCeCa da aRaraferi Tqva, daeTanxma. saxeyovelnairad asimetriuli hqoniyo, degradaciis bevri sxva aSkara niSanicaRmosCenoda. gansakuTrebiT damaxasiaTebeli iyo Turme misi sisxliani,anTebuli Tvalebi da namdvili mkvlelis xelebi.isic gaigo <strong>martin</strong>ma, rom igi Turme yovel saRamos gamodis sityvebiTsiti-hol-parkSi, muSebis winaSe da anarqistebsa da agitatorebSi,romlebic iq xalxs aRelvebs da revs, yvelaze metad popularulia,yvelaze ufro revolucionur sityvebsac warmoTqvams. axalgamoCekilreportiors saRebavebi ar daeSurebina <strong>martin</strong>is mocucqnuli oTaxisdasaxatavad. ar gamorCenoda arc navTqura, arc is erTaderTi skami,romelzedac samaridan amoRebuli mkvdari ijda, iseTi gamometyveleba198


hqoniyo am mawanwalas, TiTqos oci weli cixeSi yofiliyos gamoketili,ganmartoebul sakanSi da axlaxan gamoeSvaT.saerTod, didi sibejiTe gamoeCina axalgamoCekil reportiors. yvelgandaeynosa, yvelgan mimZvral-momZvraliyo, <strong>martin</strong>is mTeli sagvareuloistoria gamoeCxrika, higinboTamis duqnis geSic aeRo, suraTic kigadaeRo am duqnisa, romlis wina planze TviTon bernard higinboTami iyogamosaxuli. es vaJbatoni ise iyo aRwerili, rogorc yovladganaTlebuli da sapativcemulo saqmosani, romelsac colisZmissocialisturi Sexedulebani gulze xeTqavda da saerTod yovelgvarikavSiri gawyvetili hqonda masTan; colisZmas axasiaTebda, rogorcnacarqeqias, uqnaras, yovelgvari saqmisaTvis Tavis amridebels, romelic,adre Tu gvian, usaTuod cixeSi amohyofda Tavs. merienis qmrisTvisacCamoerTmiaT interviu, herman fon SmidtisaTvis. man ojaxisTavismomWreli uwoda Turme <strong>martin</strong>s, samudamod gaemijna mas. `gayvlefamomindoma, — uTxra Turme fon Smidtma reportiors, — magram maSinvemovukete yovelgvari gza. metad veRarc mosunavs CemTan. usaqmurikacisagan kargs arafers unda elode, arafer xeirs dagayris~.axla ki marTlac gacecxlda <strong>martin</strong>i. brisendeni yvelafer amasrogorc karg TavisSesaqcev xumrobas, ise uyurebda, magram megobrisdamSvideba mainc ver moaxerxa, radgan <strong>martin</strong>ma icoda, rom ameebis axsnaruTisTvis Zneli iqneboda. qalis mamas, raRa Tqma unda, didadgaaxarebda es ambavi, axla igi yovel Rones ixmarda, raTa qorwinebissaqme CaeSala. maleve darwmunda Tavisi varaudis sisworeSi. saRamosfostam ruTis werili moutana. cudi winaTgrZnobiT Sepyrobilma<strong>martin</strong>ma konverti gaxsna da oTaxSi arc Sesula, iqve waikiTxa werili,karebSive, saca fostalionma miawoda. kiTxulobda da xeli uneburadjibeSi Tambaqosa da Tambaqos gasaxvev yavisfer qaRalds eZebda. aRarc kigaxsenebia, rom jibe carieli hqonda, Tambaqosa da gasaxvev qaRaldsdidi xania aRar atarebda.werili sakmaod mSvidi iyo. gabrazebis niSanwyalic ki ar igrZnoboda.magram pirvelive sityvidan bolomde mTel werilSi didi imedgacruebada gulistkivili gamosWvioda. mets movelodi Sengano, swerda qali.megona, daiviwye Seni Wabukuri Tavqarianoba, Cveni siyvaruli sakmaosawindari megona imisa, rom seriozuli da Rirseuli cxovreba dagewyoo.axla dedaCemi da mamaCemi sastiki winaaRmdegi arian Cveni qorwinebiso.mec raRa mqonda saTqmeli, roca camde marTlebi ariano. Cven erTadbednierebi ver viqnebiT. Tavidanve ukuRmarTad daiwyo yvelaferi.erTaderTi sinanuli iyo gamoTqmuli mTels werilSi da imanac mwaredukbina <strong>martin</strong>s. `rame saqmisTvis rom mogekida xeli, sadme samsaxurSimowyobas rom cdiliyavi! — swerda qali, — magram es SeuZlebeliaRmoCnda. areul da velur cxovrebas iyavi miCveuli. vici, rom Senibrali ar aris. sul Seni bunebisa da aRzrdis saqmea. gana gamtyuneb. amasnu daiviwyeb. Secdoma moxda. mamaCemi da dedaCemi marTali aRmoCndnen.Cven erTmaneTisaTvis ara varT gaCenili. da bedi Cveni, rom es, ase Tuise, droze gamoirkva... Cems naxvas nuRar ecdebi, — swerda igi bolos, —es iqneboda ubeduri Sexvedra CvenTvisac da dedaCemisTvisac. isedacdidi tkivili da mwuxareba mivayene. ramden xans unda vicocxlo, rom escodva gamovisyido!~meoredac gadaikiTxa werili, mere dajda da pasuxi dawera.Camouyaliba yvelaferi, rac ki socialistebis mitingze ilaparaka;miswera — gazeTSi sul sawinaaRmdego ewera imisa, rac sinamdvileSi199


vTqvio. werilis dasasruls igi mxurvaled eficeboda siyvaruls.`mipasuxe, — emudareboda igi, — mxolod erTi ram mipasuxe: giyvarvar?sxva arafers gTxov — am kiTxvaze mipasuxe~.magram gavida meore dRe, mesamec, pasuxi ki ar Canda.`dagvianebulisTvis~ xelic aRar uxlia, magidaze egdo, magidis qveSdabrunebuli xelnawerebis grova sul ufro izrdeboda da izrdeboda.pirvelad Tavis sicocxleSi <strong>martin</strong>s mSvidi Zili daufrTxa da uZilobamSeawuxa, mTeli Rameebi mousvenrad wrialebda. samjer mivida morzebTan,magram samivejer kari msaxurma gauRo da ar SeuSva. brisendeni loginadCavardniliyo, sastumroSi iwva da ver inZreoda, <strong>martin</strong>i xSirad midiodamegobarTan, magram ar undoda Tavisi gasaWiriT Seewuxebina.gasaWiri ki bevri hqonda. axalgamoCekili reportioris moqmedebisSedegebi ufro farTo aRmoCnda, vidre <strong>martin</strong>i warmoidgenda,portugalielma bayalma nisia dauxura. memwvanilem, romelsac TaviamerikelobiT mohqonda, samSoblos moRalate uwoda da yovelgvariurTierToba gawyvita masTan — im zomamde moeria patriotuli grZnoba,rom saerTod mospo <strong>martin</strong>is angariSi, Zveli valis gadaxdac kiaukrZala. aseTive ganwyobileba daeufla mezoblebsac, maTi guliswyromaTandaTanobiT izrdeboda. moRalate socialistTan urTierToba aravisar surda. sabralo marias eWvi da SiSi stanjavda, magram mainc erTgulidarCa. mezobel bavSvebs ukve gaqrobodaT is TavzardamcemiSTabeWdileba, rac erTxel <strong>martin</strong>Tan misulma didebulma karetamgamoiwvia da axla Soridan (axlos misvlisa eSinodaT) eZaxdnen`uqnarasa~ da `mawanwalas~. marias balRebi ki erTgulebas inarCunebdnen,TavgamodebiT icavdnen <strong>martin</strong>is interesebs, misi gulisTvis araerTjergaumarTavT brZola, dalilavebuli Tvalebi da gasisxlianebuli cxviriCveulebrivi movlena gaxda da aman kidev ufro gaamZafra mariasSeSfoTeba da sasowarkveTileba.erT dRes gertrudas Sexvda <strong>martin</strong>i ouklendSi da gaigo is, rasacisedac eloda — bernard biginboTami sul cofebsa yrida Turme, mTeliojaxi Segvarcxvina da saqveynod gamogvaWenao, Cems saxlSi magisi fexiar vnaxoo.— ratom arsad ar waxval, <strong>martin</strong>? — Seemudara gertruda, — wadisadme, rame xeirian saqmes moekide. manamde aqac gaivlis yvelaferi daukanve dabrundebi.<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia, TqmiT ki araferi uTqvams. anki ra unda eTqva?masa da misianebs Soris uzarmazari gonebrivi ufskruli gaCeniliyo. amufserulis danaxvac ki zaravda <strong>martin</strong>s, rogorRa unda gadaelaxa daaexsna maTTvis Tavisi pozicia — nicSeanelis damokidebulebasocializmTan. iseTi sityvebi, riTac igi Tavisianebs gaagebinebda Tavispozicias, saerTod ar arsebobda, arc inglisur enaSi, arc sxva romelimeenaSi. erTs rasme moiTxovdnen — muSaoba daiwyeo! sxva arafers. es iyomaTi pirveli sityvac da ukanasknelic. maTi azrovnebis leqsikoni amerTi sityviT ganisazRvreboda. samsaxuri daiwye! samsaxuri iSove!sawyali, gamoTayvanebuli monebi, fiqrobda <strong>martin</strong>i da gertrudasusmenda. raRa gasakviria, rom qveyana Zlierebma Caigdes xelT. monebiTavianTive monuri suliskveTebisagan ver ganTavisuflebulan. samsaxurimaTTvis oqros kerpad qceuliyo da pirqvedamxobilebi scemdnen Tayvans.gertrudam fuli SesTavaza, magram <strong>martin</strong>ma uaris niSnad kvlavgaaqnia Tavi, Tumca icoda, rom cota xanSi isev mevaxSes undamisdgomoda.200


— bernards nuRar gaekarebi, — urCia dam, — ramdenime TveSi esbrazi gadauvlis da iqneb mefurgonedac ki agiyvanos, Senc Tu indomeb.manamde rame Tu dagWirdeba, Sematyobine da me TviTon moval. ardagaviwydes.tirili waskda da gaSorda, wavida. <strong>martin</strong>ma Tvali gaayola da guliCawyda, roca SeniSna, rogor Zlivs miabijebda sxeuliT damZimebuliqali. Sehyurebda das da uceb, TiTqos, nicSeanuri Senoba xuxulasaviTSeirya da Setortmanda. monebis klasze msjeloba abstraqtulad Znelisaqme ar iyo, magram roca es sakuTar ojaxs Seexo, arc advili gamodga.xolo gertrudaze kargi magaliTi ZalmomreobiT daCagruli monisa,albaT arc moiZebneboda. am paradoqsze <strong>martin</strong>s mwared gaeRima. kainicSeaneli ki yofila, gulis pirvelsave aCqrolebaze Tu Seerya rwmenada msoflmxedveloba! gana imave monurma moralma ar Seacbuna axla, abasxva ra iyo dis Sebraleba?! Zlieri adamiani yovelgvar sibralulsa daTanagrZnobaze maRla unda idges. sibraluli da TanagrZnoba monaTaubadruk soroebSi iSva, saca simwris oflCamomdinare gaubedurebulixalxi binadrobs.Tavi meormoce`dagvianebuli~ aRarc gaxsenebia. magidaze egdo. rac ki xelnawerebihqonda dagzavnili, axla magidis qveS eyara yvela. mxolod erTxelnawers ar SeeSva — isev agzavnida redaqciidan redaqciaSi. es iyobrisendenis `efemera~. velosipedi da Savi kostiumi isev mevaxSesTanhqonda dagiravebuli, sabeWdi manqanis biurodan isev da isev daJinebiTmoiTxovdnen qiras. magram amisTana rameebi ukve aRar awuxebda <strong>martin</strong>s.igi axali gzis ZiebaSi iyo da manam am gzas miagnebda, cxovreba TiTqossul gaCerebuliyo.gavida ramdenime kvira da uceb moxda is, rasac <strong>martin</strong>i mTeli am xnisganmavlobaSi moeloda. ruTs Sexvda moulodnelad quCaSi. Tavisive Zmamohyveboda, normani, da ise daiWires Tavi, TiTqos <strong>martin</strong>i ver SeeniSnaT.mere normanma misi CamoSorebac scada.— Tu ar moeSvebiT Cems das, icodeT, policiels davuZaxeb, —daemuqra normani, — sulac ara surs TqvenTan laparaki da Tqveni aseTiCacieba Seuracxmyofelia.— Zalian nu iCqarebT, Torem marTlac policia gaxdebagamosaZaxebeli da gazeTebSi gamogaWeneben, — SeubRvira <strong>martin</strong>ma, —axla CamomecaleT... Tu gnebavT, wadiT da policiels dauZaxeT. ruTsunda movelaparako.— me Sengan unda movismino yvelaferi, — uTxra man ruTs.qali gadafiTrebuliyo, kankalebda, magram mainc Sedga da <strong>martin</strong>sSexeda, TiTqos ver gaego, ras sTxovdnen.— imaze mipasuxe, werilSi rom SegekiTxe, — Seaxsena <strong>martin</strong>ma.normani kvlav mouTmenlad awrialda, magram <strong>martin</strong>ma gadaxeda daadgilze gaaqvava.qalma Tavi gaaqnia.— Sen TviTon dawere is werili, Seni surviliT? — CaekiTxa <strong>martin</strong>i.— diax, — xmadabla, magram mtkiced upasuxa qalma, — Cemi surviliT.ise momWeri Tavi, rom megobrebTan Sexvedra mrcxvenia. Cems metisalaparako aRaraferi aqvT. meti ra unda giTxra. Sen me gamaubedure daaRarc minda metad gnaxo.201


— megobrebi! Worikanebi! gazeTis ciliswameba!.. siyvarulze maRlaayeneb amisTana rameebs? axla ki vxedav, rom arasodes ar gyvarebivar.qals erTbaSad Seufaklda gafiTrebuli saxe.— mas Semdeg, rac Cvens Soris moxda, Sen mainc amas ambob? — Zlivsgasagonad amoilaparaka ruTma, — Sen TviTonve ar ici, ras ambob, <strong>martin</strong>.mec sxvebTan gamaTanabre?!— xom xedavT, rom TqvenTan Sexvedra ar siamovnebs, miaxala normanma,das xeli gamosdo da wavidnen.<strong>martin</strong>i gverdze gadga, gaatara isini, Tan ki xeli uneburad jibeSiCaacura, Tambaqosa da yavisfer qaRalds dauwyo Zebna, rac sinamdvileSiar arsebula.Crdilo ouklendamde karga didi manZili iyo gasavleli, magram rocakibe aiara da Tavis oTaxSi Sevida, maSinRa mixvda, rom es gza ukvegaevlo. sawolis Zgideze Camomjdariyo da axalgamofxizlebulimTvareuliviT Tvalebs aqeT-iqiT acecebda. magidaze `dagvianebuli~SeniSna. skami moswia, gadajda da kalmistars daswvda. iseTi bunebahqonda, rom manam dawyebul saqmes ar daamTavrebda, ver moisvenebda. da,ager, daumTavrebeli samuSao edo magidaze. sxva saqme hqondadasasrulebeli da imitom gadasdo es. axla is sxva saqme damTavrebuliiyo da SeeZlo isev mas mobruneboda. mere ras mohkidebda xels, es ukveaRar icoda. isRa icoda mxolod, rom mis cxovrebaSi dadga raRackritikuli momenti, raRac axali periodi, rac iseve unda daesrulebina,rogorc patiosani muSa daamTavrebs xolme dawyebul saqmes. momavalSira moxdeboda, eg ukve aRar ainteresebda. albaT, amas male gaigebda.aRar enaRvleboda, rac ar unda momxdariyo. saerTod, aRaraferienaRvleboda.xuTi dRe imuSava `dagvianebulze~. arsad gasula, aravis Sexvedria,saWmels cotas cicqnida. meeqvse dilas fostalionma Txeli konvertimoutana — `parTenonidan~ iyo. gadahkra Tu ara Tvali, xelad mixvda,rom `efemera~ mieRoT.`mister kartrait briuss wavakiTxeT poema, — werda redaqtori, — daiseTi kargi daskvna mogvca, rom gadavwyviteT dasabeWdad miviRoT. Tu rasiamovnebiT miviReT Tqveni poema, amis dasturad isic ikmarebs giTxraT,rom agvistos nomerSive vapirebT gamoqveynebas, ivlisis nomeri ukveawyobilia, Torem ivlisSiac mivcemdiT. gTxovT gadasceT misterbrisendens Cveni didi madloba da aRtaceba. iqneb rogormegamogvigzavnoT misi fotosuraTi da biografiuli cnobebi. Tu CveniSemoTavazebuli honorari ar dagakmayofilebT, gTxovT axlavegvidepeSoT da gvacnoboT, Tqven ra honorars inebebdiT~.raki samasormocdaaT dolars sTavazobdnen, <strong>martin</strong>ma saWirod aRarCaTvala depeSis gagzavna. axla brisendenis Tanxmoba unda mieRo. rac arunda iyos, <strong>martin</strong>i marTali gamodga. bolos da bolos, xom aRmoCndaiseTi redaqtori, romelmac WeSmariti poezia gaigo da daafasa.honoraric didebuli iyo, Tundac `saukunis poema~ ewodebinaTnawarmoebisaTvis. rac Seexeba kartrait briuss, es iyo erTaderTikritikosi, romlis Sexedulebebsac brisendeni pativsa scemda.<strong>martin</strong>i tramvaiSi Cajda, gahyurebda quCebs, saxlebs dagulistkiviliT fiqrobda, Tu ra usixarulod Sexvda megobriswarmatebas da Tavis sakuTar gamarjvebasac. amerikis yvelaze kargmakritikosma brwyinvale Sefaseba misca poemas, da <strong>martin</strong>ic aki ambobda —kargi nawarmoebi usaTuod gaikvlevs gzas JurnalebSio; xom gamarTlda202


misi varaudi! magram Zveli enTuziazmi gaunelda da axla grZnobda, rombrisendenis naxvas ufro eSureboda, vidre misTvis sasixarulo ambismitanas. axlaRa gaaxsenda, mTeli xuTi dRe, rac `dagvianebulze~muSaobda, brisendenisa araferi gaugia, arc ki mohgonebia. erTianadgamovTayvandio, gaifiqra, megobrisa Sercxva, ase rogor daviviwyeo.magram saintereso is iyo, rom didad arc sircxvils Seuwuxebia.yovelgvari mgrZnobeloba dauClungda, garda SemoqmedebiTi gznebisa,riTac igi `dagvianebuls~ werda. yvelaferi danarCenis mimarT srulapaTias ganicdida, aRaraferi ar ainteresebda. mTeli es cxovrebisfusfusi, tramvais zuzuni, yvelaferi, rasac irgvliv xedavda, Soreulida ararealuri gamxdariyo. aseTive gulgrili darCeboda, uceb egereklesiis maRali samreklo rom morRveuliyo da Tavze dafSvnoda.sastumros kibe swrafad airbina da swrafadve daeSva dabla.brisendenis oTaxi carieli dauxvda. bargi sul gaekrifaT.— misamarTic ar dautovebia mister brisendens? — hkiTxa manmoriges, romelmac <strong>martin</strong>s gakvirvebuli Tvalebi miaStera.— araferi gagigiaT? — hkiTxa man.<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia.— gazeTebi sul mag ambiT aris gadaWrelebuli. mkvdari naxesloginSi. Tavi mouklavs. tyvia dauxlia TavSi.— ukve damarxes? — TiTqos viRac sxvisi SekiTxva gaegonos <strong>martin</strong>s,Soridan moWrili xma.— ara. gakveTis Semdeg cxedari aRmosavleTSi waasvenes. Tavisianebisdaqiravebulma veqilebma moagvares yovelgvari saqme.— ra eCqarebodaT?!— rasa brZanebT, xuTi dRis win mokvda.— xuTi dRis win?— diax, xuTi dRis win.— oh, — esRa aRmoxda <strong>martin</strong>s, mobrunda da wamovida.gzad fostaSi Seiara da `parTenons~ depeSa gaugzavna, poemisdabeWdvis nebarTva misca. jibeSi xuTi centiRa hqonda, ukandasabrunebeli fuli, amitom depeSa fasdadebiT gagzavna.dabrunda Tu ara Tavis oTaxSi, wera ganagrZo. dReebi Rameebscvlidnen, es ki ijda da werda. arsad ar gasula, mevaxSesTan mividamxolod: roca moSivdeboda, cotas mocicqnida, Tuki eqneboda im drosrame saWmeli, arada isedac iolas gadioda, uWmeli ijda. moTxrobaTavidanve hqonda mofiqrebuli Tavebis mixedviT, magram weris dros bevriram Secvala, raTa meti STambeWdavi Zala hqonoda, aman ki oci aTasisityviT gazarda nawarmoebi. gansakuTrebuli mizezebi ara yofilaTiTqos, rom ase gulmodgined daemuSavebina es moTxroba, magramsxvagvari muSaoba ukve aRar SeeZlo. ijda gaognebuli, gare samyarodansruliad mowyvetili, ukve gamomuSavebul literaturul xerxebsmeqanikurad iyenebda, rogorc aCrdili dafarfatebs xolme SeCveuladgilebSi. gaaxsenda viRacis naTqvami — aCrdili gardacvliliadamianis sulia, magram TviTon vera xvdeba amaso. uceb SeCerda — iqnebmec mkvdari var da vera vgrZnobo, gaifiqra.dadga is dRec, roca moTxroba ukve damTavrebuli iyo. gamqiravebelikantoris agenti mosuliyo da iqve eloda, sabeWd manaqanas eloda,loginze Camomjdariyo, <strong>martin</strong>i ki Tavis erTaderT skamze ijda daukanaskneli Tavis bolo gverdebs beWdavda. `dasasruli~ — miabeWda mandidi asoebiT, da es misTvis marTlac dasasruli iyo. Tvali gaayola203


agents, rogor gahqonda manqana, SvebiT amoisunTqa, mere mobrunda daloginze dawva. SimSilisagan Zala gamoleoda. ocdaTeqvsmeti saaTiSesrulebuliyo, rac nawili ar Casvloda pirSi, magram amaze axla arfiqrobda. iwva gulaRma, Tvalebi daexuWa da saerTod araferzedac arafiqrobda. sruli apaTiis burusi nel-nela mococavda mis gonebaSi dasaburveliviT exveoda. sanaxevrod buranSi wasuli im anonimuri leqsebisstriqonebs butbutebda, rasac brisendeni imeorebda xolme xSirad. esmonotonuri butbuti meore oTaxSiac aRwevda da maria SeSfoTebuliwrialebda. leqsis sityvebi misTvis arafris mTqmeli iyo, magram esgabmuli butbuti afiqrebda. `me movrCi yvelafers~, aseTi iyo mTavariazri leqsisa:me movrCi mReras —gadavde Cangi.wamoepara Crdilebi mindorsda sabolood miwyda simRera.me movrCi mReras —gadavde Cangi.dro iyo, roca SaSvebis darad,danamul buCqebs mec vumRerodi.axla davmunjdi,xma aRar momdevs,gamomelia simReris Zala.qancgawyvetili frinvelis msgavsadsuls Zlivs vibruneb da Zlivs vWylopineb.me movrCi mReras —gadavde Cangi.meti veRar moiTmina mariam, RumelTan mivarda. jamSi supi amoiRo,kargad amousva qvabSi CamCa da rac ki xorci da bostneuli mohyva,TiTqmis isic Sig CauZaxa. <strong>martin</strong>i wamojda, TefSi CamoarTva, Tan supsaxvrepda da Tan marias amSvidebda — nu geSinia, ar mabodebs, sicxesulac ar maqvso.maria rom gavida, igi uxalisod Camojda loginze moCvaruli,mxrebCamoSvebuli, Camqrali TvalebiT aqeT-iqiT iyureboda, magramverafers xedavda. mere Jurnali SeniSna, dilis fostas moetana,gauxsneli egdo. burusiT Cabnelebul TavSi raRacam elvasaviT gahkra.`parTenonia~, gaifiqra man, agvistos nomeri. albaT, `efemera~ iqnebadabeWdili. eh, brisendeni rom cocxali iyos!Jurnalis furcvlas mohyva da uceb gauSeSda xeli: `efemerasaTvis~mxatvrulad gaformebuli saTauri miecaT da teqstic raRacnairisamkaulebiT iyo moxatuli, berdslis stilze. saTauris erT mxaresbrisendenis fotosuraTi moeTavsebinaT, meore mxares ki ingliselielCis ser jon valius suraTi. iqve redaqciis SeniSvna iyowamZRvarebuli: ser jon valius saqveynod ganecxadebina, amerikaSipoetebi aRar ariano, da axla, `efemeras~ dabeWdviT, `parTenoni~ TiTqoselCs upasuxebda — `esec Tqven, ser jon valius!~ kartrait briusiudides amerikel kritikosad iyo moxsenebuli da iqve misi sityvebicdaebeWdaT: `efemera~ udidesi poemaa, aseTi poema amerikaSi jer ardawerilao. redaqciis SeniSvna ase mTavrdeboda: `Cven jer kidev kargadara gvaqvs Segnebuli `efemeras~ sidiade. amas, albaT, verc verasodesmovaxerxebT. magram vkiTxulobT da vkiTxulobT am poemas da gvikvirs —204


a sityvebia SerCeuli, rogor aris ganlagebuli es sityvebi, saidanamokriba aseTi sityvebi mister brisendenma, rogor moaxerxa asemoxdenilad maTi erTmaneTTan Serwyma~. am wamZRvarebul SeniSvnas poemisteqsti mohyveboda.— kidev kargi, rom cocxali aRara xar, bris, Cemo Zvirfaso megobaro,— wamoibutbuta <strong>martin</strong>ma, Jurnali muxlebSi Cacurda da iatakzedavarda.ise ugemovnod da uxamsod iyo yvelaferi es gakeTebuli, rom kacsguls aurevda, magram <strong>martin</strong>i apaTiurad iyo ganwyobili, guli ar arevia.gulis siRrmeSi surda, gabrazebuliyo, magram gabrazebis Zalac arSerCenoda. erTnairad gaxevebuliyo. sisxli ise gahyinoda, romgagulisebisagan aRar uCqrolavda. ra moxda, bolos da bolos? aseTiaburJuaziuli sazogadoeba, rac brisendens sZulda da ezizReboda.— sabralo bris! — Caibutbuta <strong>martin</strong>ma, — amas arasodes armapatiebda.Zlivs wamoiTria weli, yuTi gamoswia, romelSiac aqamde sabeWdmanqanas inaxavda. moCxrika Sig da misi megobris dawerili TerTmetileqsi amoiRo. gardigardmo gadafxriwa saTiTaod da kalaTaSi Cahyara.ar aCqarebula, dinjad gaakeTa es. mere mobrunda da isev sawolisZgideze Camojda, Tvali sivrces gauStera.TviTonac ver ityoda, ramden xans ijda ase, bolos misi TvalTaxedvisCabnelebul horizontze raRac TeTri zoli gaCnda. ucnauri iyo, magramkargad rom daakvirda, erT-erTi wyalgamkveTi marjnis rifi aRmoCnda,wynar okeaneSi. mere am zolSi patara navi gamoikveTa. kiCozeaxalgazrda, brinjaosferi RmerTi ijda, welze wiTeli qsovili moexviada elvare niCbiT talRebsa hkveTda. maSinve icno. moti iyo, tomisbeladis tatis umcrosi vaJiSvili. etyoboda, taitis maxloblad undayofiliyo, da am rifs gadaRma zRapruli qveyana papara iqneboda, sadac,mdinaris SesarTavTan, beladis islis qoxi idga. saRamo xani iyo da motiTevzaobidan Sin brundeboda. axali didi zvirTebis moxeTqebaselodeboda moti, raTa rifs Tavze gadavleboda da gasuliyo. mere ucebsakuTari Tavic SeniSna <strong>martin</strong>ma navSi, qimze ijda, rogorc bevrjermjdara xolme winaT, niCbebi moemarjvebina da motis niSansRa eloda,raTa cofianiviT moesva, roca didi, firuzisferi talRa gadmoevleboda.erTi wuTic da is ukve Soridan mWvreteli aRar iyo, marTlac navSiijda. moti Rrialebda, oriveni gamwarebiT usvamdnen niCbebs, wamoqoCriltalRebsa hkveTdnen. wylis kveTas iseTi SiSini gahqonda, rogorc gemidangamoSvebul orTqls; haerSi wylis Sxefebi idga. ramdenime gamwarebulimosma, zvirTis moxeTqeba, yuris wamRebi Rriali da navi uceb wynardinebaSi moeqca. moti icinoda, Tvalidan mlaSe wyals iwmendda, ukvewynarad usvamdnen niCbebs, marjnis napirisaken micuravdnen, sacaqoqosebis palmebSi Cadgmuli, Camavali mzis sxivebiT oqrosfradaelvarebuli islis qoxi moCanda.isev burusi Camoefara am suraTs, <strong>martin</strong>s Tavisi mocucqnuli areuldareulioTaxi gamoekveTa. amaod cdilobda kvlav taitis xilvas. icoda,rom axla aq, xeebqveS, gaxurebuli simRera hqondaT, gogonebi mardadcekvavdnen mTvaris sinaTleze, magram <strong>martin</strong>i veRar xedavda. igi axlaTavis areul-dareul magidasRa xedavda, im cariel adgils, saca sabeWdimanqana edga xolme, da gaurecxav fanjris minebs. kvnesa aRmoxda,Tvalebi daxuWa da CaeZina.205


Tavi ormocdameerTe.mTeli Rame magrad eZina da diliT fostalionma gaaRviZa. moTenTiliiyo, moCvarTuli da werilebs uxalisod dauwyo Tvaliereba. erT TxelkonvertSi, romelic e. w. `mekobreTa~ Jurnalidan miiRo, ocdaoridolaris Ceki aRmoCnda. TiTqmis weliwad-naxevari eloda igi am fuls.axla ki gulgrilad daxeda. is TrTolva, rasac Jurnalidan CekismiRebis dros ganicdida xolme, warsuls Cabareboda. Zveli CekebisagangansxvavebiT, es gulSi momavlis imeds ukve aRar usaxavda. ubralod,ocdaori dolaris Ceki iyo da meti aRaraferi — rame sanovages iyiddada morCa!amave fostam meore Cekic moutana niu-iorkis yovelkvireuliJurnalidan, raRac saxumaro leqsebisaTvis, rac ramdenime Tvis winaTmieRoT. aTi dolaris Ceki gamoegzavnaT. raRac azri mouvida da dinjadaswon-daswona. aRar icoda, ra unda gaekeTebina da amitom arceCqareboda. magram, amasTan, xom unda ecxovra! aTasnairi valebi xom undagadaexada! xom ar ajobebda, am aTi dolariT markebi eyida da magidisqveS daxvavebuli xelnawerebi erTxel kidev daegzavna? iqneb erTi-orimainc mieRoT. amiT cotaTi suls moiTqvamda. gonivruli eCvena es azri,gadaaxurdava Cekebi ouklendis bankSi da aTi dolaris markebi iyida.magram Sin dabrunda da Tavis patara soroSi saWmlis momzadeba ukveautaneli Seiqna. pirvelad Tavis cxovrebaSi valebs aRar gauwiaangariSi. icoda, rom Sin TxuTmet-oc centad kai yuaTian sauzmesmoimzadebda. amis nacvlad adga da kafe `forumSi~ Sevida, mTeli oridolari daujda sauzme. ocdaxuTi centi oficiants aCuqa da erTikolofi egvipturi sigaretic iyida ormocdaaT centad. mas Semdeg, racruTma sTxova Tambaqos Tavi daanebeo, pirvelad gaabola papirosi. ratomar unda movwioo, fiqrobda, Tanac Zalian mounda. anki riRas maqnisi iyofuli?! xuT centad ormoc Sexveva TuTunsa da qaRalds iyidda, magramrisTvis? fulma yovelgvari mniSvneloba dakarga: im wuTSi Tu iyiddarames, Torem morCa. aRarc saWe SerCa <strong>martin</strong>s da aRarc kompasi, arcnavsadguri hqonda, saiTac wavidoda. dinebas mindoboda da alalbedzemicuravda, ase naklebad ganicdida cxovrebis SegrZnebas, cxovrebisSegrZneba ki yovelTvis tkivils ayenebda.dro gadioda, <strong>martin</strong>s ukve rva-rva saaTi eZina RameSi. axali CekebismolodinSi, igi axla iaponur restornebSi sadilobda aT-aT centad,magram mainc mosuqda, Cavardnili loyebi amoevso. uZilobiTa da zedmetiswavliT da muSaobiT aRar iwuxebda Tavs. aRarafers werda, wignebidaxuruli ewyo magidaze. bevrs dadioda, qalaqgareT gorakebs moivlida,saaTobiT ijda xolme baRSi, ganmartoebiT. nacnob-megobrebi ara hyolia,arca cdila vinmesTan daaxloebas. sulac ar exaliseboda. raRac biZgseloda — Tavad ar icoda, saidan — rac mis SeCerebul sicocxleskvlav aamoZravebda. manamde ki umiznod, uxalisod, uqmad, fuWadmiaCanCalebda sicocxlis dReebs.erTxel san-franciskoSi gavida, raTa `namdvili cxovreba~ exila.magram ukanasknel wuTs, roca kibe aiara da, is iyo, derefanSi undaSeedga fexi, gamobrunda da getos aCoCqolebul quCebs Seeria. uceb romwarmoidgina filosofiur sakiTxebze kamaTi, dafrTxa da Cumadgamoipara. SeeSinda, igive xalxi damxvdeba da micnobso.zogjer Jurnalebsa da gazeTebs gadaaTvalierebda, undoda gaego,rogor Sexvdnen `efemeras~. poemam aurzauri gamoiwvia. Tanac rogori!206


yvelas waekiTxa da yvela kamaTobda — es namdvili poeziaa Tu arao.adgilobrivi gazeTebi gadaWrelebuli iyo mecnieruli analizebiT,damcinavi nakvesebiT, mkiTxvelTa amaRelvebeli werilebiT. elen deladelmarma (romelic dafiTa da naRariT amerikis udides poetesad iyogamocxadebuli) uari ganacxada, pegasze brisendenisaTvis daeTmo adgili,beWdavda da beWdavda vrcel-vrcel werilebs, xalxs CasCiCinebda —brisendeni sulac ar aris poetio.`parTenoni~ morig nomerSive kmayofilebiT imkida Tavisive atexilaurzauris nayofs, geslianad dascinoda ser jon valius, da brisendenissikvdils ulmobeli komerciuli miznebiT Tavis sakeTildReod iyenebda.erTma gazeTma, romelic irwmuneboda naxevari milioni xelmomwerimyavso, elen dela delmaris poema gamoaqveyna, sadac masxrad dasasacilod igdebda brisendens. masve ekuTvnoda meore poemac —brisendenis poemis parodia.ramdenjer gaufiqria <strong>martin</strong>s — kidev kargi, brisendeni cocxaliaRar ariso. rogor sZulda mas brbo! axla ki, TiTqos gangebo, misiwmidaTa wmida da yvelaze ufro sanukvari ram swored brbos Cauvardasajijgnad. am lamazi xelovnebis nimuSs yoveldRiurad fatravdnen daSig xels afaTurebdnen. yoveli Steri mjRabneli cdilobda xelsayreliSemTxveva ar gaeSva da brisendenis didebis sarbielze Tavisi damWknardakninebuli`me~ gamoefina. erTi gazeTi werda: `erTi pirovneba gvwers,rom swored aseTi poema, oRond ukeTesi, ramdenime xnis winaT medavwereo~. meore gazeTi mTeli seriozulobiT usayvedurebda elen deladelmars Tavisi parodiis gamo da werda: `eWvi ar aris, miss delmarixumrobis gunebaze iyo, roca am poemas werda da im mokrZalebas sulacara grZnobda, rac erT did poets mudam unda hqondes meoris, kidevufro didi poetis mimarT. magram, marTlac SuriT ganimsWvala igi`efemeras~ avtoris mimarT, Tu odnavadac ara hqonia Suri, eg sulerTia,isic aTasobiT sxvebis msgavsad, moxiblulia am nawarmoebiT, da dadgebadro, TviTonac Seecdeba, aseTi nawarmoebi Seqmnas~.mRvdlebma qadagebani daiwyes `efemeras~ winaaRmdeg, xolo erTmaTgans, romelmac poemis dacva scada, eresi daswames. es didebuli poemaqveynis TavSesaqcevi gaxda. saxumaro leqsebis avtorebi dakarikaturistebi gamwarebiT cdilobdnen Tema gamoeyenebinaT da xalxiecinebinaT, arc feletonistebi CamorCebodnen, isinic acxobdnen axalaxalxumrobebs, eger viRac Carli frenSamma arCi jenings gaandosaidumlod: `efemeradan~ xuTi striqonis wakiTxva sakmarisia, romxeibars mivarde da scemo, xolo aTi striqoni Tu waikiTxe, pirdapirwyalSi gadavardeo.<strong>martin</strong>s ar ecineboda, magram arc kbilebs aRrWialebda sibrazisagan.es aris, rom mTelma am ambavma mZime naRveli mohgvara. mas Semdeg, racsiyvaruliT damSvidebuli da galamazebuli sakuTari samyaro TavzeCamoengra, xalxisa da gazeTebis rwmenis dakargva bevrs aRarafersniSnavda. rasac Jurnalebis mimarT ambobda brisendeni, sul marTaligamodga, <strong>martin</strong>ma ki ramdenime mZime weli fuWad daxarja, raTa igiveWeSmariteba erwmuna. brisendenis Sexeduleba kidev rbili iyo, JurnalebiTurme met lanZRvas imsaxurebdnen. magram sulerTia, xom yvelaferimorCa, Tavs inugeSebda da uceb myral WaobSi ki Cavarda. sul ufro daufro xSirad ezmaneboda taiti — sufTa, saamuri momxiblavi taiti. agerzRvaze gakruli paumotis arqipelagi, iqiT — momaRlod wamoSverilimarkizis kunZulebi. xSirad xedavda xolme sakuTar Tavs savaWro Sxunis207


anze, an patara karWapze, ganTiadisas papitis rifs Cauqrolebs da gezsnuka-hivasken an taiohes yuresken aiRebs; icis, rom iq tamari elodeba,goWs dauklavs stumars, tamaris yvavilwnulebiT TavSemkuli gogonebi kixels CasWideben da simReriTa da sicil-kiskisiT masac aseTiveyvavilebiT Seamkoben. wynari okeane Tavisken eZaxda da <strong>martin</strong>icgrZnobda, rom, adre Tu gvian, usaTuod gaswevda iqiTken.axla ki, codnis samyaroSi didi da damqancveli mogzaurobis Semdeg,dinebas mindobia da isvenebs, Zalas ikrebs. `parTenonidan~ samasormocdaaTi dolaris Ceki miiRo da maSinve veqils Caabara, romelicbrisendenis saqmeebs ganagebda ojaxis davalebiT. xelwerili CamoarTvaveqils da TviTonac misca asi dolaris xelwerili, rac masbrisendinisagan hqonda nasesxebi.iaponur restornebSi siaruls yavli gauvida. swored im dros, roca<strong>martin</strong>ma brZolas Tavi mianeba, bedma gauRima, magram gvianRa iyo.araviTari TrTolva ar ganucdia, ise gaxsna `mileniumis~ Txelikonverti, saidanac samasi dolaris Ceki gadmovarda, uxalisod daxeda dagaigo, rom es iyo `Tavgadasavalis~ honorari. rac ki ram valebi hqonda,dagiravebuli nivTebis gamosasyidi fulisa da mevaxSis sargeblisCaTvliT, asi dolariT gaistumrebda, amdeni arc ki moundeboda.gadaixada es valebi, brisendinis veqilsac Caabara is asi dolari dajibeSi as dolarze meti kidev darCa. TerZs axali kostiumi daukveTa daqalaqis saukeTeso kafeebSi daiwyo siaruli. ZiliT, marias pataraoTaxSi iZinebda winandeburadve, magram axalma kostiumma iseTiSTabeWdileba moaxdina mezoblis bavSvebze, rom ukve `uqnarasa~ da`mawanwalas~ aRar eZaxdnen saxuravebidan da Robeebidan.`viki-viki~, havaiuri novela, `uorenis yovelTviurma~ miiRo daorasormocdaaTi dolari gadauxada. `CrdiloeTis mimomxilvelma~ misistatia dabeWda — `silamazis akvani~, xolo `makintoSma~ — `marCieli~,leqsi, romelic <strong>martin</strong>ma meriens miuZRvna. redaqtor-recenzentebisazafxulo ardadegebidan dabrunebuliyvnen da xelnawerebs swrafadkiTxulobdnen. <strong>martin</strong>i gaognebuli iyo, ver mimxvdariyo, ra moxda —xelnawerebs, romelTac mTeli ori wlis ganmavlobaSi mkacri sijiutiTuwunebdnen, axla ratom ase xelaRebiT Rebulobda yvela! winaT arcerTi misi nawarmoebi ar gamoqveynebula, ouklends garda arsad aricnobdnen, da ouklendSiac, Tuki vinme icnobda, yvelas wiTelsocialistad miaCnda. ase rom, erTbaSad aseTi Semobruneba da misinawarmoebebis xelaRebiT miReba verafriT ver aixsneboda. ubralodbedis oinbazobis saqme iyo.mas Semdeg, rac ramdenime Jurnalma zedized ukan daubruna `mzissircxvili~, <strong>martin</strong>s brisendenis rCeva gaaxsenda da gadawyvita, romelimegamomcemlobisaTvis SeeTavazebina. jer aqac dauwunes, ramdenimegamomcemlobam ukanve daubruna, magram bolos `singltris, darnleisa daKº-s~ gamomcemlobam miiRo da sruli teqstis gamocema aRuTqva. <strong>martin</strong>mahonoraris avansi sTxova gamomcemlobas, magram uari miiRo, aseTi wesiara gvaqvso. Tanac am saxis wignebi iSviaTad Tu aanazRaurebs gaweulxarjebso. eWvi gamoTqves — Tqveni wignebi iqneba aTasi calic vergavasaRoTo. <strong>martin</strong>ma gamoiangariSa — TiTo dolarad Tu gahyiddnenwigns, maSin mas, kuTvnili TxuTmeti procenti, asormocdaaTi dolariSexvdeboda!.. gadawyvita, rom Tu odesme kidev mohkidebda kalams xels,mxolod beletristikas dawerda. `Tavgadasavali~ moculobiTmeoTxediRa iyo `mzis sircxvilisa~ da orjer imaze meti honorari208


miiRo. cnobebi honoraris Sesaxeb, rac mas didi xnis winaT amoekiTxagazeTebSi, bolos da bolos, marTali gamodga. pirvelxarisxovaniJurnalebi xelnaweris miRebisTanave istumrebdnen avtors da kargablomad honorarsac uxdidnen. `mileniumma~, magaliTad, ori centi ki arakmara sityvaSi, oTx-oTxi centi gadauxada. Tan, gamoirkva, rom kargliteraturasac hqonia gasavali. aki miiRes misi nawarmoebebi. amisgafiqrebaze <strong>martin</strong>s mwared Caecina.Tanxmobis werili gaugzavna `singltris, darnleisa da Kº~-s. `mzissircxvils~ sTavazobda as dolarad, magram amjerad Jurnalma riskiaRar gaswia. fuli ukve aRar uWirda <strong>martin</strong>s — bolo moTxrobebigayida. bankSi angariSi gaxsna, ramdenime aseuli dolari daugrovda,vali ki erTi centic ara hqonia. `dagvianebuli~ ramdenime JurnalSidaiwunes da bolos mereditlouelis gamomcemlobaSi hpova navsayudeli.<strong>martin</strong>s moagonda is xuTi dolari, gertrudam rom misca erTxel, Tavisigadawyvetilebac gaaxsenda — aswilad gadavuxdio. adga dagamomcemlobas werili gaugzavna — avansad xuTas dolarsa sTxovda.misda gasakvirad, marTlac miiRo am Tanxis Ceki da xelSekruleba. Cekioqros xuTdolarian monetebad gadaaxurdava da gertrudas telefoniTdaureka — Seni naxva mindao.gertruda ise afucxunebuli gamoqceuliyo, rom qoSinebda, ZlivsRasunTqavda, roca <strong>martin</strong>Tan mivida. SeSineboda, raRac uWirso da, SevidaTu ara oTaxSi, Zmas gulze miekra qviTiniT, Tan CanTidan ramdenimedolari amoiRo da xelSi sCrida.— me TviTon movidodi, — uTxra <strong>martin</strong>ma, — magram Sens qmarTanCxubs moveride. uCxubrad ki albaT ver gadavrCebodiT.— ara uSavs, gaivlis dro da damSviddeba, — arwmunebda da, Tan kicdilobda gamoecno, ra gasaWiri dastydomoda <strong>martin</strong>s, — oRond Cqaramoewyve samsaxurSi. bernards uyvars, patiosan saqmes rom mohkidebs kacixels, gazeTSi rom raRac ewera, sul gadaria iman. Cems dReSi ar minaxavsise gacofebuli.— samsaxurs sulac ar vapireb, — RimiliT uTxra <strong>martin</strong>ma, — asevegadaeci Sens qmars. arc mWirdeba samsaxuri. axlave dagimtkiceb, ratom.aiRo da is asi brWyviala oqro erTbaSad CauCxriala kalTaSi.— gaxsovs, Sen rom xuTdolariani momeci, tramvais fulic rom aramqonda? aha, oTxmocdacxrameti Zma gaiCina im xuTdolarianma, sulsxvadasxva xnisani arian, magram zomiT yvela erTnairia.pirvelad gaurkveveli SiSiT iyo moculi gertruda, roca movida,axla ki erTbaSad Tavzari daeca. saeWvo aRaraferi Canda aqa, yvelaferinaTeli iyo. SiSiT gafarToebuli Tvalebi miaStera <strong>martin</strong>s, caxcaxmaaitana, TiTqos es oqros niaRvari swvavso.— sul Senia, — gaucina <strong>martin</strong>ma.gertrudas cremlebi waskda da moTqmas mohyva:— Cemi sabralo biWi, Cemi sacodavi biWi!<strong>martin</strong>i erTi wuTiT gaxevda. mere uceb Caxvda dis aRelvebis mizezsda gamomcemlobidan miRebuli werili gadasca, romelic man CekTanerTad miiRo. gertrudam borZikiT waikiTxa, xSirad Sedgeboda xolme dacremlebs amoiwmendda, roca daamTavra, Zmas mimarTa:— maS, patiosani SromiT iSove es fuli?— SromiT mopovebulia. latariaSi rom momegos, imaze ufropatiosani naSovnia.209


gertruda nel-nela damSvidda da meti yuradRebiT gadaikiTxa werili.didxans ver gaagebina <strong>martin</strong>ma, Tu raSi miiRo amdeni fuli, da kidevufro meti dro dasWirda, manam daajerebda, rom es sul mas, getrudasekuTvnoda, rom <strong>martin</strong>s axla ara sWirdeboda fuli.— bankSi Sevitan da Seginaxav, — uTxra bolos gertrudam.— arc bankSi Seinaxav da arc araferi. es fuli Sen gekuTvnis, raSiacginda daxarje. Tu ar aiReb, marias mivcem. is upovis gzas. ise kiajobebs, mosamsaxure aiyvano mag fuliT da adamianurad daisveno.— waval, bernards vetyvi, — Tqva gertrudam da wamodga.<strong>martin</strong>i jer daiWyana, mere gaecina.— wadi, uTxari, — daeTanxma igi. — vin icis, iqneb sadilzedacdampatiJos, Zveleburad.— dagpatiJebs... namdvilad dagpatiJebs, — mxurvaled SesZaxa man,xelebi kiserze moxvia da akoca.Tavi ormocdameoreerT dRes uceb martoobis naRveli Semoawva <strong>martin</strong>s. janiani kaci iyo,Ronieri, saqme ki araferi hqonia. mas Semdeg, rac weras Tavi mianeba,brisendeni mokvda, ruTs CamoSorda — mis cxovrebaSi didi sicarielegaCnda. amaod cdilobda am sicarielis amovsebas kafeebSi siaruliTa daegvipturi sigaretebiT. isev da isev eZaxda okeane, magram eCveneboda, romaq, SeerTebul StatebSi, TamaSi jer damTavrebuli ar iyo. ori wignimale unda dabeWdiliyo da iqneb sxva wignebis dabeWdvac moexerxebina.wignebSi fuls miscemdnen, daicdida, gaivsebda parks fuliT dasamxreTisaken gaemgzavreboda. markizis kunZulebze erTi mSvenieri xeobaeguleboda, romelsac zed yure ertya. cxenis naliseburad iyo SeWrilixmeleTSi, aq iwyeboda xeoba da maRla-maRla miiwevda, Tavbrudamxvev,RrublebSi aWril mwvervalamde aRwevda, aTasamde akri iqneboda, albaT.aq uxvad iyo tropikuli xili, buCqebSi gareul qaTmebs naxavdi, tyeebSigareuli Rorebi daSliginebdnen, blomad iyo nadiri, xolo zemoT,mwvervalebisken, qurcikebi daxtodnen, romelTac gareuli ZaRlebisxrova dasdevda. saerTod, veluri iyo iqauroba, kacis WaWanebas vernaxavdi. da mTel adgils, Tavisi yureTi, aTas Ciliur dolarad iyidda!ramdenadac <strong>martin</strong>s axsovda, didebuli yure iyo, wyali Rrma — didigemebic ki miadgeboda, Tanac myudro da qarebisagan daculi; wynariokeanis samarSruto cnobari rekomendacias aZlevda am yures, rogorcyvelaze ufro myudro navsayudels mTel im aremareSi. iyidis pataragems, iaxtisnair spilenSemovlebul karWaps, romlebic alqajebiviTdahqrian xolme zRvebze, iqrolebs kunZulebs Soris, margalitiTa dakopraTi ivaWrebs. iq dasaxldeba, im xeobaSi, yuresTan axlos. islisqoxs daidgams, tatis msgavsad, Savkanian mosamsaxureebs gaiCens. iqmiiRebs taioxel faqtorebs, savaWro gemebis kapitnebs da wynar okeaneSimowanwale yvela juris vaJbatonebs. saxlis kari yvelasaTvis Ria eqneba,princiviT icxovrebs. rac ki wignebSi waukiTxavs, sul daiviwyebs daaRarc im qveyanas gaixsenebs, rac mxolod iluzia gamodga.magram amis misaRwevad saWiroa jer kaliforniaSi ijdes da parkifuliT gaivsos. ukve iwyo fulma dena. erTma wignmac rom gaumarTlos, amdaxavsebul xelnawerebs maSin sul gaasaRebs. moTxrobebisa da leqsebiskrebulebsac Seadgens, raTa ufro naRdi gaxdes is xeobac, yureca dakarWapic. weriT ki mets aRar dawers. es mtkiced gadawyvita. magram, manam210


wignebi daibeWdebodes, raime saqme mainc unda gaiCinos, ase gaxevebuli dagamolenCebuli, yovelgvar xalisdakarguli xom ar ijdeba.gaigo, rom erT kvira dilas kalatozebi pikniks awyobdnen SelmondparkSi,adga da TviTonac wavida. winaT bevrjer daswrebia muSaTapiknikebs da kargad icoda, ras warmoadgenda es. amitom, Sedga Tu araparkSi fexi, kvlav gaeRviZa Zveli grZnobebi. bolos da bolos,Tavisianebi iyvnen es muSebi, Tavisi klasis Svilebi. maT wiaRSi daibada,maTTan erTad cxovrobda, ramdenime xniT gaudga da gaSorda, magram miTufro sasiamovno iyo axla maTTan dabruneba.— naxe, Tu es marti ar iyos! — moesma viRacis xma da maSinvemegobruli xeli igrZno mxarze, — sada xar, sad daikarge? zRvaze iyavi?modi, davlioT.Zveli amxanagebi aRmoCndnen, Zveli biWebi, sul ramdenime kaci akldaim Zvel kompanias da aqa-iq ucnobi saxeebic gamoreoda. kalatozi erTicar eria amaTSi, magram, Zveleburadve, erT pikniks ar gamotovebdnen,cekvavdnen, lazRandarobdnen da krivSiac ejibrebodnen erTmaneTs.<strong>martin</strong>ma maTTan erTad gadakra da kvlav adamianad igrZno Tavi. rasuleli viyavi, rom amaT CamovSordio, gaifiqra. axlaRa darwmunda:gacilebiT ufro bednieri iqneboda amaTTan, sulac rom ar gahkarebodawignebs da maRali sazogadoebis xalxsac ar gadahyroda. oRond ludiiseTi sasiamovno aRar moeCvena, winaT gacilebiT ukeTesi gemo hqonda.brisendenma gadaaCvia ubralo luds. uceb gahkra TavSi: neta wignebmaymawvilobis megobrebTan urTierToba xom ar gamifuWeso. arao, TviTonvegadawyvita, da amis dasamtkiceblad sacekvao pavilionisaken gaemarTa. aquceb jimis gadaeyara, mrCilavs, romelsac maRali qera gogo axlda. amgogom arc acia, arc acxela, jimi miatova da <strong>martin</strong>s aetorRiala.— sul ase ar iyo! — miugo jimim amxanagebs, romelTac dacinvadauwyes: <strong>martin</strong>ma qera gogo sacekvao wreSi Seiyvana da daabzriala,valss cekvavdnen, — arca mwyins, gamixarda kidec, CvenTan mobrunebulirom vnaxe. SexedeT erTi, rogor srialebs! gogos rogor gaamtyuneb?!magram <strong>martin</strong>ma ukanve daubruna jimis Tavisi qera gogo, da SeiqnaerTi sicili da Rrianceli. yvelas uxaroda <strong>martin</strong>is dabruneba. jererTi wignic ar gamosuliyo misi da amxanagebis TvalSi amiTi armoemateboda cru dideba. kargi biWi iyo da uyvardaT, es iyo da es. Tavsise grZnobda, rogorc gandevnis Semdeg samSobloSi dabrunebuli princi,am mxiarulebaSi misi euli guli kvlav gaiSala da gaifurCqna. aiwyvitaim dRes, Zvel <strong>martin</strong>s daemsgavsa. jibeSi fulic hqonda da rogorcZvelad, mogzaurobidan dabrunebis Semdeg, mosdga da xelgaSliladfanta aqeT-iqiT es fuli.uceb sacekvao darbazSi Tvali mohkra lizi qonolis, viRacaxalgazrdas moexvia xelebi da cekvavdnen. cota xnis Semdeg kafeSiSeiara da iq naxa, magidas ujda. <strong>martin</strong>i rom dainaxa, gaukvirda dagauxarda. <strong>martin</strong>ma baRSi gaiyvana, aq siwynare iyo, yvirili aRardasWirdebodaT musikis CasaxSobad. gamoelaparaka Tu ara, pirvelivesityvidan mixvda, rom qali misi iyo. es aSkarad Canda qalis amayiTvalebis minabul gamometyvelebaSi, misi sxeulis yvela moZraobaSi,imaSic, Tu rogor gafacicebiT ugdebda yurs <strong>martin</strong>is laparaks. liziaxla ukve is patara gogona aRar iyo, erTxel TeatrSi rom naxa.daqalebuliyo. SeniSna, mis velursa da gamomwvev silamazes, ra eSximimateboda, oRond ufro dawmendiliyo, ganazebuliyo `mSvenierebaa,uzado mSveniereba!~ aRtacebiT Cailaparaka <strong>martin</strong>ma. grZnobda, rom qali211


mTeli arsebiT mas ekuTvnoda. sakmarisi iyo eTqva, wamodio, da Tundacqveynis kides gahyveboda.verc ki moaswro amis gafiqreba, rom ise moartyes TavSi, lamiswaaqcies. viRac kacma gaartya, magram zedmeti gagulisebisagan isekankalebda es kaci, rom veRar mozoma da ybis nacvlad TavSi moaxvedra.<strong>martin</strong>i Semobrunda da Sexeda, gametebiT moqneuli muSti meoredmodioda misken. myisve daRuna Tavi da gadarCa, muStma gverdze Cauqrola,kaci Setortmanda. <strong>martin</strong>ma marcxena muSti SemarTa da mTeli ZaliTamoartya wonasworobadakargul ucnobs. igi davarda, magram xeladvewamoxta da gacofebiT gamoqanda. jimi da sxva biWebi mosaSvelebladgamorbodnen.<strong>martin</strong>i kankalma aitana. Zveli dReebi dabrunebula: SurisZiebis,cekvebis, Cxubisa da mxiarulebis dReebi! ganabuli uTvalTvalebdamowinaaRmdeges, magram mainc moaxerxa da cali Tvali lizisac gadahkra.biWebi rom Cxubs daiwyeben, gogonebi, Cveulebrivad, kivils morTavenxolme, magram lizis kivili ar dauwyia. mkerdi odnav win gadmoexara dasunTqvaSekruli iyureboda, cali xeli gulze miedo, saxe Sefakloda,Tvalebi gakvirvebiTa da aRfrTovanebiT ubrwyinavda.amasobaSi ucnobi fexze momagrebuliyo da gamwarebiT iwevda,biWebisagan Tavis dasxletas lamobda.— es gogo me melodeboda, cota xniT davtove! — yvelas gasagonadganacxada man, — me melodeboda, cota xniT davtove. es Tavxedi saidangamotyvra?! gamiSviT! gaCenis dRe unda davaviwyo!— Wkuidan SeiSale?! — eubneboda jimi da Tan Wabuks akavebda, — esbiWi <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>a. girCevnia CamoSorde, Torem, xeli Tu gamoiRo,cocxlad SegWams.— maS, gogo ratom wamarTva? — ara cxreboda ucnobi.— magan mfrinavi holandieli miasulmkvdara, holandieli ar gaxsovs?— CasCiCinebda jimi, — xuTi raundi arc ki dasWirvebia. Sen erT wuTsacver gauZleb.am cnobam, etyoboda, cotaTi moaTviniera gacecxlebuli Wabuki, ufrometi dakvirvebiT SeaTvaliera <strong>martin</strong>i.— magisTana kacs ra ugavs, — Caiqirqila man, magram xmaSi ukve iscecxli aRar etyoboda.— holandielsac mase egona, — arwmunebda jimi, — wamo, wavideT,aqaurobas gavSordeT. gogonebi ram gaawyo! wamodi!Wabuki daemorCila, aRar daqiCmaCebula, roca biWebma Seatriales dapavilionisaken gaaqanes.— vin aris? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma lizis, — ase ram gadaria?TviTonve igrZno, rom xeladve gaunelda Cxubis Jini, winandeburadaRar mosvlia, igrZno rom moWarbebulma TviTanalizma is ZveliuSualoba da silaRe erTianad Caukla.lizim Tavi gaiqnia.— o, aravin, — upasuxa man, — CemTan dadioda... momwyinda martoyofna, — ganagrZo cota xnis Semdeg, — magram Cems dReSi ardamaviwydeba, — xma gauwyda, Tvali sivrces gauStera, — sulac argavekarebi Seni gulisTvis.<strong>martin</strong>i Sehyurebda da grZnobda, rom sakmarisi iyo xeli moexviamisTvis... magram uceb, qalis dauxvewavi laparaki rom moismina, fiqrmamoicva — ramdenad aucilebelia kacma daxvewili eniT ilaparakoso, dapasuxis gacema sulac gadaaviwyda.212


— kai dRe ki daayare! — gamomwvevad uTxra qalma da gaicina.— mainc magari biWia, — didsulovnad upasuxa <strong>martin</strong>ma, — rom arwaeyvanaT, ase advilad ver gadavurCebodi.— is qali vin iyo, im Rames rom gnaxeT erTad? — hkiTxamoulodnelad lizim.— erTi qalia, Cemi megobari, — miugo <strong>martin</strong>ma.— didi xnis winaT iyo, — wynarad Cailaparaka lizim, — ase mgonia,aTasi weli gavida-meTqi.magram <strong>martin</strong>s amaze aRaraferi uTqvams. sul sxva rameze gadaitanasaubari. iqidan restoranSi wavidnen, <strong>martin</strong>ma moatanina Rvino damdidruli sauzme. mere sacekvaod gaiwvia, marto masTan cekvavda,sxvasTan aravisTan, manam qali ar daiRala. <strong>martin</strong>i kargi mocekvave iyoda netarebiT damtkbari gogona ise bzrialebda masTan, TiTqos caSidasrialebso, Tavi Wabukis mkerdze mieyrdno, natrobda, neta sul asegagrZeldes, aRar gaTavdeso. saRamo xans isev baRSi gavidnen, sadacZveli, kargi Cveulebis mixedviT, qali Camojda, <strong>martin</strong>i ki gulaRma gawvada Tavi kalTaze daudo. <strong>martin</strong>s CasTvlima, qali ki TmaSi ucurebdaxels, daxuWul Tvalebze dahyurebda da ganuzomel siyvarulsagrZnobda, mTeli arsebiT misi iyo, mas ekuTvnoda. uceb <strong>martin</strong>ma gaaxilaTvali da qalis saxeze nazi siyvaruli amoikiTxa. lizi TiTqos SekrTaerTbaSad, Tvali moarida, magram isev alersianad da gamomwvevad Sexeda.— sul Sen gelodi, es wlebi, — TiTqmis CurCuliT uTxra qalma.<strong>martin</strong>ma igrZno, rom es iyo saocari simarTle. Zlierma cTunebamwamouara. mis xelT iyo — SeeZlo axlave gaebednierebina qali. TviTon,kargi, moklebuli iyo yovelgvar bednierebas, sxvisTvis ratomRa undawaerTmia es bedniereba? SeeZlo axlave SeerTo es qali da islis koSkSiwaeyvana, markizis kunZulebze. cTuneba da survili amisi Zlieri iyo,magram kidev ufro Zlieri gamodga Sinagani xma, romelic mtkicedmouwodebda, ar gadaedga aseTi nabiji. yvelafris miuxedavad, igierTguli darCa Tavisi siyvarulisa. Zveli dReebi silaRisa daTavisuflebisa ukve wasuliyo, veRar daibrunebda, verc TviTondabrundeboda maTTan. sul Secvliliyo <strong>martin</strong>i, aqamde verc kigrZnobda, rogor Secvliliyo.— me sacole kaci ara var, lizi, — ubralod uTxra man.TmaSi saalersod Securebuli xeli erTbaSad Sedga, magram isevswrafad ganagrZo fereba. <strong>martin</strong>ma SeniSna, rom qalis gamometyvelebassimkacris ieri mieca, es iyo mtkice gadawyvetilebis niSanwyali, magramxeladve molba, Rawvebi isev Seufaklda da Tvalebi alersiTgaubrwyinda.— es arc mifiqria... — borZikiT daiwyo man, — yovel SemTxvevaSi, egarafers niSnavs! arafers! — gaimeora qalma, — me Seni megobrobameamayeba. mzada var, SenTvis yvelaferi gavakeTo. RmerTs aseTigavuCenivar.<strong>martin</strong>i wamojda. qalis xeli aiRo. uSualoba, siTbo igrZnoboda ammoZraobaSi da ara vneba, amitomac am siTbom civad dauara tanSi.— nuRar vilaparakebT amaze — Tqva man.— didebuli gogo xar, keTilSobili, — uTxra <strong>martin</strong>ma, — meTviTon unda vamayobde Seni megobrobiT. vamayob kidec! namdviladvamayob. sinaTlis sxivi xar CemTvis am wyvdiadiT mocul qveyanaze,amitom iseTive marTali unda viyo SenTan, rasac Sen Cems mimarT iCen.213


— magas sulac ar moviTxov Sengan — sulerTia, rogorc gindodes,ise momeqeci. Tu ginda talaxSi Camagde da zed fexiT Semdeqi. oRondmarto Sena gaqvs amis ufleba qveynad, — dasZina man da Tvalebigamomwvevad auelvarda, — rac Tavi maxsovs, sul Cems nebaze var, sxvasyursac ar vugdeb.— mitomac ar SemiZlia sxvanairad moqceva, — alersianad uTxra<strong>martin</strong>ma. — Sen iseTi kargi da didsulovani xar, rom mec maiZulebsdidsulovani viyo. colis SerTvas ar vapireb, da arc... da arc iseSemiZlia siyvaruli, Tumca winaT sulerTi iyo CemTvis, axla vgrZnob,rom dRes aq movedi da Sen Segxvdi. magram amas raRa eSveleba, CemsdReSi ver vifiqrebdi, ase Tu datrialdeboda saqme. magram ici ra, lizi— verc ki warmoidgen, rogor momwonxar. mowoneba cotaa. gaRmerTeb,Tayvansa gcem. didebuli gogona xar, Zalian kargi. Tumca sityvebs rafasi aqvs! ise ki minda rame gavakeTo SenTvis. vici, ra mZime cxovrebagamogivlia — neba momeci Segimsubuqo (qalis TvalebSi sixarulisnaperwkalma gaielva, magram maleve Caqra). male fuls miviReb, kargablomad.erTbaSad gadaaviwyda is xeobac, yurec, islis koSkica da TeTrikarWapic. ris maqnisia, bolos da bolos? adgeba da Zveleburadromelime gems gahyveba!— minda, rom Sen gadmogce es fuli. gamogadgeba — an skolaSiSexval, an raime xelobas iswavli. ra iqneba, rom stenografisti gaxde!me TviTon mogawyob. ded-mama Tu gyavs cocxali — sabaylo maRaziasgavaxsnevineb, an amisTana rames. erTi sityviT, rasac ki moisurveb. SenoRond damisaxele, usaTuod Segisruleb.qals araferi upasuxnia. ijda da sivrces miStereboda, TvalebiamoSroboda, arc ganZreula, yelSi moswoloda raRac da axrCobda.<strong>martin</strong>i xeladve mixvda da TiTqos masac moawva yelSi raRac. inana,aseTi laparaki ras wamoviwyeo. rac man qals SesTavaza, ubadrukoba iyoimasTan SedarebiT, rasac qali sTavazobda. es imisTana rames sTavazobda,rac sulac ara sWirdeboda, advilad Seeleoda, sulac ar epitnaveboda;qalma ki sakuTari Tavi SesTavaza, arc codvas moridebia, arcSercxvenas, arc gawbilebas, arc jojoxeTis wamebas.— nuRar vilaparakebT amaze, — uTxra qalma da xma gaebzara, magramswrafad Caaxvela, ar SemamCnioso. wamodga. — wavideT, daviRale.seirnoba damTavrda, xalxi TiTqmis daSliliyo. magram roca <strong>martin</strong>ida lizi buCqebidan gamovidnen, biWebi iqve daxvdnen. <strong>martin</strong>i maSinvemixvda yvelafers. Cxubi mzaddeboda. es biWebi misi mcvelebi iyvnen. nelinabijiT gascdnen WiSkars, cota moSorebiT ki meore jgufi miyialobda— eseni lizis moarSiye Wabuks SeequCebina. SurissaZieblad.policielebma maSinve aiRes Cxubis suni da ukan gahyvnen, san-franciskosmatareblamde miaciles. <strong>martin</strong>ma jimi gaafrTxila, meTeqvsmete quCasTanCamoval da ouklendisken mimaval tramvaiSi gadavjdebio. lizi xmas ariRebda, TiTqos sulac ar ainteresebda, rac irgvliv mzaddeboda.matarebeli meTeqvsmete quCas miadga, gamoCnda maTi momlodine tramvai,konduqtori mouTmenlad abraxunebda gongs.— aba, Cqara! — urCia jimim, — gaiqeciT, tramvaiSi CasxediT. CvenamaT SevaCerebT. raRas ucdi!mowinaaRmdege jgufi am manevrma droebiT daabnia. magram maleve moegogons, matareblidan gadmocvivdnen da gamoudgnen. tramvaiSi msxdarmgzavrebs arc ki SeuniSnavT, rogor gamalebiT movardnen Wabuki da214


gogona da kuTxeSi Tavisufal adgilebze Camosxdnen. aravis ufiqria, amwyvils raime kavSiri Tu hqonda jimisTan, romelic tramvais Seaxta davatmans gasZaxa:— midi, midi, Zmobilo, gareke!imave wuTSi yvelam SeniSna, rogor dabzrialda jimi da pirvelmdevars, romelic safexurze axtomas lamobda, pirdapir saxeSi CascxomuSti. mTeli vagonis gaswvriv amoZravda muStebi — jimisa da misamxanagebs gareTa grZlivi safexuri daekavebinaT da momxvdurebswinaaRmdegobas uwevdnen. tramvai aiZra gongis gamayruebel braxunSi dajimis megobrebi gadmoxtnen, raTa saqme daemTavrebinaT. tramvai wavida,brZolis veli Sors moitova, mgzavrebs erTi wuTiTac eWvi arSehparviaT, rom kuTxeSi wynarad miyuJul Wabuksa da lamaz muSa-gogonasim moCxubrebTan raime kavSiri hqondaT.Cxubma sasiamovno mRelvareba mohgvara <strong>martin</strong>s, tanSi ZveleburadveJruantelma dauara. magram es aRelvebac swrafad Cauqra da kvlavnaRveli Semoawva. TiTqos moxucda da daCaCanakda, TiTqos saukuneebiTufrosi iyo am biWebze, Tavisive udardel da uzrunvel amxanagebze. didigza ganvlo, Zalian Sors wavida da ukan dabruneba SeuZlebeli iyo.amaTi cxovreba — Tavisi Zveli cxovreba — ukve ezizReboda.yvelaferze guli gastexoda, ucxo gamxdariyo. iseTive gulisamreviCanda Zvel megobrebTan urTierToba, rogorc im ubralo ludma auriaguli. metismetad Sors wasula. aTasobiT wigni Camdgariyo masa da imaTSoris. TviTonve gadaixvewa, moSorda Tavisianebs. Sestopa, Sors Seityuacodnis usazRvro samyarom da Sin dabruneba SeuZlebeli gaxda. meoremxriv, igi xom adamiani iyo da adamianebTan urTierToba swyuroda. magramaxali samSoblo, axali navsayudeli jerac ver aRmoeCina. arc im ZvelZma-biWebs esmodaT misi, arc Tavisianebs, arc burJuebs, da ager amgogonasac ki ara, romelsac igi ganuzomlad pativs scemda daaTayvanebda. fiqrobda amas da guli sevdiT ewureboda.— Seurigdi im biWs, — urCia man lizis gamomSvidobebisas, rocamuSaTa kvartalamde miacila. qali aqa cxovrobda — meeqvse quCasa dabazars Soris. im ymawvil kacze eubneboda, romlis adgili dRes mandaikava.— ar SemiZlia... aRar SeiZleba, — miugo qalma.— ras ambob, — mxiarulad SesZaxa <strong>martin</strong>ma, — erTi rom daustvino,ZunZuliT wamova.— ara, me magas ar vgulisxmob, — ubralod upasuxa qalma.is iyo, Rame mSvidobisa unda eTqva <strong>martin</strong>s, rom qali mkerdzemieyrdno, ara gamomwvevad, ara mbrZaneblurad, aramed morCilad,sawylad. <strong>martin</strong>s guli Cawyda. xeli moxvia qals da akoca — da xeladigrZno iseTi alali sapasuxo kocna, rogoric arc erT mamakacs arRirsebia.— RmerTo! — zluqunebda qali, — Tavs Segwiravdi! siamovnebiTSegwiravdi Tavs!erTbaSad moSorda da gavarda, kibe airbina. <strong>martin</strong>s Tvalebi daenama.— <strong>martin</strong> iden, — Cailaparaka man, — Se ubadruko nicSeanelo,pirutyvi xom ara xar! SeirTe es qali, bednierebiT gaavse misiaTrTolebuli guli. magram rom ar SegiZlia, rom ar SegiZlia!sircxvili Seni!215


`beberi mawanwala Tavis Zvel iaraze mosTqvams~, — waibutbuta man,henli gaixsena, — `cxovreba saSineli SecdomebiTa da sircxviliT arissavse~. marTlac rom sircxvili da Secdomaa mTeli cxovreba.Tavi ormocdamesame`mzis sircxvili~ oqtomberSi daibeWda. roca <strong>martin</strong>ma safostobanderols kanafi moacila da gamomcemlobis gamogzavnili eqvsisaavtoro egzemplari magidaze dacvivda, guls mZime naRveli Semoawva.warmoidgina, ra giJuri sixaruli moicavda, es rom ramdenime Tvis winaTmomxdariyo, axla ki, TiTqos araferio, gulgrilad Sexeda. Tavisi wigni,Tavisi pirveli wigni! da gulic ar Sestokebia. piriqiT, naRveliTdaumZimda! misTvis axla aRarafers warmoadgenda es wigni. erTaderTi esiyo, rom fuli mohyveboda, magram an fuli rad undoda?!erTi cali wigni aiRo da samzareuloSi gaitana, marias aCvena.— Cemi dawerilia, — ganumarta man gakvirvebul da dabneul qals, —am oTaxSi davwere, Seni supic damexmara amis weraSi, Zala momca.gamomarTvi. Seni iyos. momigone xolme.es ar iyo baqioba da Tavis gamoCenis survili. ubralod undoda,bedniereba mieniWebina, amayad Tavis daWeris safuZveli mieca,gaemarTlebina is rwmena, rasac qali amdeni xnis ganmavlobaSiinarCunebda <strong>martin</strong>isadmi. mariam sastumro oTaxSi gaaqana wigni dasaojaxo bibliaze Semodo. misTvis wmidaTa wmida iyo mdgmuris daweriliwigni, megobrobis fetiSi. am wignma xeladve Searbila is usiamovnogancda, rac qals daeufla, roca <strong>martin</strong>is mrecxaobis ambavi gaigo. erTistriqonic ar gaegeboda am wignisa, magram Rrmad sjeroda, rom yovelistriqoni udidesi movlena unda yofiliyo. xom ubralo qali iyo, saqmesgadamkvdari, mZime Sromisagan welSi gawyvetili, magram rwmena didiniWisa Seuryvneli hqonda.ra gulgriladac `mzis sircxvilis~ saavtoro egzemplari miiRo,iseTive gulgrilobiT aTvalierebda <strong>martin</strong>i sagazeTo recenziebs, rasacamonaWrebis biuro ugzavnida xolme yovelkvireulad. aSkara iyo, romwignma didi gamoxmaureba hpova. maS, parkSiac meti oqro mogrovdeboda.SeeZleba lizic moawyos, yvela dapireba Seasrulos, da imdeni kidevdarCeba, rom islis koSkic aiSenos.gamomcemlobam sifrTxile ixmara da aTas xuTasi cali dabeWda,magram pirvelive recenziebma xelaxla daabeWdines wigni, amjeradsamaTasiani tiraJiT. jer esec ar gaesaRebinaT, rom mesamedac gamosces— xuTi aTasi cali. londonis erT-erTma firmam molaparakeba gamarTawignis inglisuri gamocemis Taobaze, amas fexdafex mohyva dakveTebisafrangeTidan, germaniidan, skandinaviis qveynebidan — TargmanisnebarTvas Txoulobdnen. amaze xelsayrel dros verc inatrebdnenmeterlinkis skolaze SetevisaTvis. gaCaRda mZafri polemika. salibi dahakeli TavgamodebiT icavdnen `mzis sircxvils~. kruksi da uolesimowinaaRmdege banakSi aRmoCndnen, ser oliver loji ki, Tavisivekosmosuri filosofiis sakeTildReod, cdilobda kompromisi gamoeZebna.meterlinkis mimdevrebi misticizmis droSis qveS dairazmnen. CestertonmamTeli qveyana axarxara viTomcda piruTvneli da miudgomeli statiebiT,bernard Soum ki Tavisi daundobeli gonebamaxvilobiT lamis daasamaramokamaTenic da kamaTis saganic. raRa saTqmelia, rom am did-did216


mnaTobTa garda sabrZolo arenaze wvrili mbJutavi varskvlavebicgamoCndnen — brZola gamZafrda da gamZvinvarda.`saswauli moxda, — swerdnen <strong>martin</strong>s gamomcemlebi, — kritikulfilosofiurieseis aseTi gasaReba jer aravis axsovs. ukeTes Temas vercSearCevdiT, da sxva gare pirobebmac Seuwyo xeli warmatebas. albaTsaWiroc ar iqneba dagarwmunoT, rom gadawyvetili gvaqvs xelsayreliSemTxveva ar gavuSvaT. ormoc aTas calze meti gavrcelda ukveSeerTebul Statebsa da kanadaSi, ociaTasiani axali gamocema ukveibeWdeba. Zlivs vaswrebT moTxovnilebis dakmayofilebas. oRond isicunda iTqvas, rom am moTxovnilebis gazrdas erTgvarad Cven SevuwyveTxeli. reklamaze xuTi aTasi dolari dagvexarja ukve. es iqnebasarekordo wigni~.`Tavs nebas vaZlevT, amasTan erTad xelSekrulebac gamogigzavnoTTqvens morig wignze. mxedvelobaSi miiReT, rom oci procentiT gididebThonorars. es umaRlesi ganakveTia da isic CvenisTana pirvelxarisxovanigamomcemlobisaTvis. Tu mogewonaT Cveni pirobebi, gTxovTxelSekrulebaSi wignis saxelwodeba CaweroT. nawarmoebis TemiTa daxasiaTiT ara gzRudavT, razec gnebavT dawerT. dawerili Tu gaqvT —miT ukeTesi. amaze xelsayrel dros ver ipoviT — unda moaswroT, manaminteresi ar ganelebula.rogorc ki xelmoweril xelSekrulebas dagvibrunebT, maSinvehonoraris avanss gamogigzavniT — xuTi aTas dolars. xom xedavT,rogori rwmena gvaqvs Tqveni, ra risks viCenT! sasurveli iqneboda,molaparakeba dagvewyo da ufro didi xniT dagvedo xelSekruleba(vTqvaT aTi wliT), romlis mixedviTac mxolod Cven gveqneboda yvelaTqveni nawarmoebis wignad gamocemis ufleba. magram amaze Semdeg~.<strong>martin</strong>ma werili gadado da zepir angariSs Seudga: TxuTmeti centigadaamravla samoc aTasze da cxra aTasi dolari miiRo. xelSekrulebaSeavso, Sig `sixarulis kvamli~ Cawera, xeli moawera da gamomcemlobasgaugzavna, Tan oci patara moTxrobac gaayola, sul adre dawerili,manam sagazeTo feletonebis sqemis weras Seudgeboda. maleve miiRo xuTiaTasi dolaric: im siswrafiT, ra siswrafiTac amerikuli fosta muSaobs.— maria, dRes ori saaTisaTvis qalaqSi gamomyevi, saqme maqvs, —uTxra <strong>martin</strong>ma imave dilas, roca Ceki miiRo, — an arada, pirdapir iqmodi or saaTze, meToTxmete quCisa da brodveis kuTxesTan.daniSnul dros maria iq daxvda. didxans imtvrevda Tavs am saidumlosgamosacnobad, magram axal fexsacmelebze ukeTesi veraferi moifiqra. aserom gulic ki dawyda, fexsacmelebis maRazias rom Cauares da raRackantoraSi Sevidnen. rac amis Semdeg moxda, is samudamo sizmrad darCaqalis mexsierebaSi. didebuli jentlmenebi, romlebic <strong>martin</strong>selaparakebodnen da erTmaneTSi raRacas bWobdnen, xSir-xSiradgadmoxedavdnen xolme marias da gulmowyaled gauRimebdnen; sabeWdimanqana gamwarebiT Cxakunobda. mere raRac mniSvnelovan qaRaldsmoaweres xeli, marias saxlis patronic aq iyo da imasac moawerines.gareT rom gamovidnen, trotuarze, saxlis patronma gadaulaparaka:— ase, maria: am TveSi aRar gadamixdi Svidnaxevar dolars.maria gaSeSda, ena waerTva:— arc im TveSi, arc iqiTaSi, arc imis iqiTaSi, — ganagrZo saxlispatronma.mariam borZikiT madloba uTxra am mowyalebisaTvis. magram manam Sinar dabrunda, Crdilo ouklendSi, da Tavisianebs ar moelaparaka, manam217


portugaliel bayals kargad ar gamohkiTxa yvelaferi, arc mimxvadara,rom es patara saxli, romelSiac amdeni xani cxovrobda da qiras ixdida,axla misi sakuTreba iyo.— ratom aRarafers yidulobT CemTan? — hkiTxa <strong>martin</strong>sportugalielma bayalma da misasalmeblad gareT gamovida, roca <strong>martin</strong>ikaretidan Camoxta. <strong>martin</strong>ma ganumarta, me TviTon aRar vimzadebsaWmelso. mere duqanSi Sehyva da TiTo Wiqa Rvino gadahkres. <strong>martin</strong>s argamohparvia, rom es iyo yvelaze saukeTeso Rvino, rac ki bayals duqanSimoeZeveboda.— maria, — mimarTa imave saRamos <strong>martin</strong>ma, — me unda gadavideaqedan. Tqvenc aRar darCebiT aq didxans. am saxls gaaqiraveb da SenTviTon aiReb qiras. Sen xom Zma gyavs san leandrosa Tu heiuordsSi?mgoni, rZis ferma unda hqondes! rac axla sarecxi gaqvs aRebuli, ukanvegaabruneb gaurecxavad, gamige? gaurecxavad! xval diliTve Caxval sanleandrosa Tu heiuordsSi da Zmas moinaxuleb. uTxari, CemTan Camovides,saqme maqvs. `metropolSi~ mnaxavs, ouklendSi. iqneb, kargi rZis fermaegulebodes. sadme.amrigad, maria saxlis mepatronec gaxda da fermis erTaderTimflobelic. ori muSa daiqirava da mZime saqmes imaT akeTebinebda, bankSiangariSi gaxsna, romelic dRiTidRe izrdeboda, miuxedavad imisa, romfexsacmelebSi gamowkipuli bavSvebi skolaSi daudioda. iSviaTad Tumomxdara, rom sizmarSi nanaxi princi vinmes cxovrebaSi Sexvedrodes.magram mZime muSaobisagan welmowyvetili da gamolenCebuli maria,romelsac Tavis dReSi ar dasizmrebia princebi, marTlac Sexvda — daes iyo samrecxaos yofili muSa, gadacmuli.amasobaSi qveyana dainteresda — `vin aris mainc es <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>?~gamomcemlebs man uari uTxra biografiuli cnobebis micemaze, magramgazeTebs sad daemaleboda?! warmoSobiT igi ouklendeli iyo dareportiorebma ynosviT miagnes <strong>martin</strong>is mcnob xalxs, SeTiTxnes dagamoacxves — vin iyo, ras warmoadgenda, ras akeTebda, isic blomaddaumates, rasac ar warmoadgenda da ar akeTebda. suraTebiTa dafotoebiT Seamkes. adgilobriv fotografs erTxel gadaeRo<strong>martin</strong>isaTvis suraTi, axla ki beWdavda da beWdavda — hyidda, asaRebda.imdenad didi iyo <strong>martin</strong>is siZulvili Jurnalebisa da burJuaziulisazogadoebis mimarT, rom pirvel xanebSi magrad SeebrZola aseTimasalebis gamoqveynebas, bolos ki darwmunda, umoqmedoba ufro adviliiyo da far-xmali dahyara. uxerxuli gamodga, uari eTqva interviusmicemaze iseTi korespondentebisaTvis, romlebic Soridan Camodiodnensagangebod mis sanaxavad. garda amisa, dRe-RameSi sakmaod didi droa, daraki axla arc mecadineobda da aRarc werda, es dro riTime xom undamoekla! ase rom, dasTmo — interviuebsac aZlevda, azrebsacgamosTqvamda literaturasa da filosofiaze da burJuebis miwvevebsacki Rebulobda. ucnaurma simSvidem moicva. aRaraferi awuxebda, yvelaferisulerTi gaxda. yvelas miuteva, im axalgamoCekil reportiorsac ki,romelmac igi wiTel socialistad monaTla. interviuc misca axla amreportiors gazeTis mTel gverdze da iqve Tavis fotosuraTisdabeWdvis nebac darTo.zogjer lizisac xvdeboda. aSkara iyo, qals ar siamovnebda <strong>martin</strong>isaseTi aRzeveba — SiSobda, rom es kidev ufro gaafarTovebda maT Sorisufskruls. swored am ufskrulis daviwroebis mizniT iyo, albaT, rom<strong>martin</strong>s daTanxmda da saRamos skolaSi Sevida, paralelurad218


stenografiis Seswavlasac Seudga; kabebs akerinebda saukeTeso TerZs,romelsac qveynis fuli mihqonda. misi warmatebebi dRiTidRe SesamCnevixdeboda; <strong>martin</strong>i, bolos, Caafiqra am ambavma, kargs vSvrebi Tu arao,radgan, aSkara iyo, lizi misi gulisTvis akeTebda yvelafers: cdilobda,<strong>martin</strong>is Rirsi gamxdariyo, iseTi Tvisebebi SeeZina, rasac, misi azriT,<strong>martin</strong>i didad afasebda. magram <strong>martin</strong>i verafer nugeSs aZlevda —ZmasaviT epyroboda da iSviaTad xvdeboda.`dagvianebuli~ im dros dabeWda mereiT-louelis gamomcemlobam, roca<strong>martin</strong>i didebis zenitze iyo asuli da, raki es beletristika iyo, `mzissircxvilze~ meti warmateba xvda. uprecedento ambavi moxda —`bestselerebis~ siaSi pirveli ori adgili <strong>martin</strong>is or wigns ergo. ganamarto beletristikis mkiTxvelebi, iseTi xalxic ki, vinc `mzissircxvils~ kiTxulobda, saocrad gaitaca am sazRvao moTxrobam,aRfrTovanebaSi modiodnen avtoris ostatobiT da kosmosuri gaqanebiT.pirveli wigniT mistikur literaturaze miitana ieriSi da didebuladac.meore wigniT ki mkiTxvels TvalsaCinod uCvena, rogori unda iyosnamdvili literatura, da amasac warmatebiT gaarTva Tavi; amrigad,kritikuli da mxatvruli niWis Serwymis iSviaTi genialoba gamoiCina.fuliTac ivseboda, didebiTac ivseboda, kometasaviT gaielvaliteraturul samyaroSi, magram es arTobda ufro, vidre axarebda.erTma ambavma saocrad gaakvirva — mTel qveyanasac gaakvirvebda esambavi, rom gaegoT. magram qveyanas gaakvirvebda ara is patara ambavi,TavisTavad, aramed faqti, rom am ambavma <strong>martin</strong>i gaakvirva. mosamarTleblauntma <strong>martin</strong>i sadilad dapatiJa. TavisTavad patara faqti iyo, magramsul male ganuzomlad didi mniSvnelobisa gaxda. blaunti xomSeuracxyo erTxel <strong>martin</strong>ma, gamolanZRa, axla ki quCaSi Sexvda daSinmiipatiJa sadilad! <strong>martin</strong>ma gaixsena, ramdenjer Sexvda igi mosamarTlesmorzebis saxlSi, magram sadilze erTxelac ar daupatiJebia. ratommaSin ar dampatiJa? ekiTxeboda <strong>martin</strong>i Tavs. mas Semdeg sulac arSecvlila, igive <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> darCa! maS, ra moxda? mxolod is, rom misinawarmoebebi daibeWda da ydaSi Caisva? magram aki adreve hqondadawerili! mas Semdeg xom ar dauweria! misi yvelaze ukeTesi moTxrobebida werilebi ukve dawerili iyo, roca fexis xmas ayolili mosamarTleblaunti geslianad dascinoda spensersa da <strong>martin</strong>is Sexedulebebs. aserom, mosamarTlem igi dapatiJa ara WeSmariti damsaxurebis gamo, aramedim didebis gamo, rac am damsaxurebis Semdeg ergo <strong>martin</strong>s.RimiliT miiRo miwveva da Tavisi didsulovneba TviTonve gaukvirda.sadilze, sadac eqvsamde did gvams moeyara Tavi, colebiTurT, <strong>martin</strong>smefuri mowiwebiT eqceodnen. mosamarTle blauntma, mosamarTle hanuelismxurvale mxardaWeriT, <strong>martin</strong>s sTxova, `stiqiis~ wevri gaxdio, amdidebuli klubis karebs ubralo mdidar xalxs ki ar vuRebT, TangamoCenili pirovnebac Tu ar ariso. <strong>martin</strong>s kidev ufro metad gaukvirdada klubis wevrobaze uari uTxra.kvlav Tavis erTad daxvavebuli xelnawerebis ganawilebasa da aqeTiqiTgzavnaSi iyo garTuli. mosveneba aRar hqonda redaqtorebisagan —sTxovdnen da sTxovdnen xelnawerebs. gamoirkva, rom igi daxvewilistilisti yofila, xolo am stilis saburvelSi didebuli Sinaarsiagaxveuli. `silamazis akvnis~ dabeWdvis Semdeg `CrdiloeTismimomxilvelma~ eqvsamde aseTive statia mosTxova. <strong>martin</strong>ma gamoarCiadaxvavebuli xelnawerebidan Sesaferi masala da is iyo unda gaegzavna,rom uceb azartSi Sesulma `baronis Jurnalma~ xuTi aseTive statia219


sTxova da TiToSi xuTasi dolari aRuTqva. <strong>martin</strong>ma sapasuxo weriligaugzavna — Txovnas SegisrulebT, oRond TiToSi aTasi dolari undagadamixadoTo. gaaxsenda, rom swored im Jurnalebma dauwunes esxelnawerebi, romlebic axla Tavgadadebuli eRiWinebodnen, dagviTmeo.Tanac, auwyebdnen ugulod, civad, standartul pasuxebs ugzavnidnen.bevri simwris ofli adines maSin, da <strong>martin</strong>mac gadawyvita, Cemi jericdadga, axla me unda vadinoo. `bartonis Jurnalma~ miiRo es piroba daxuTi statia daubeWda, xolo danarCen oTx statias `yovelTviurimakintoSi~ CaebRauWa da igive Tanxa gadauxada. `CrdiloeTismimomxilveli~ Raribi gamodga, konkurencias ver gauZlo. ase gamoqveynda`idumalebaTa qurumebi~, `saocari mecnebeni~, `sakuTari `mes~ sazomi~,`iluziis filosofia~, `RmerTi da mxeci~, `xelovneba da biologia~,`kritikosebi da sinjarebi~, `varskvlavis mtveri~ da `mevaxSeobis Zala~.amaTgan gamowveuli xmauri, miTqma-moTqma da aurzauri didxans ardamcxrala.redaqtor-gamomcemlebi swerdnen — Tqven TviTon gangvisazRvreThonoraris raodenobao, da <strong>martin</strong>ic sazRvravda. magram ukve dawerilsaqveynebda, axlis dasawerad kalams xels aRar axlebda, kategoriuladaikrZala. ubralo gafiqrebac ki, rom magidas unda misjdomoda dakalami aeRo, Wkuidan Slida. igi mowme iyo, rogor daglija brbombrisendeni da Tumca igive xalxi mas axla taSs ukravda, mainc sZuldabrbo. Tavisi aseTi popularoba mas brisendenis Seuracxyofad da mismimarT Ralatad miaCnda. Subli usiamovnod eWmuxneboda, magram ukanmainc ar ixevda. gadawyvetili hqonda parki fuliT gaevso.xSirad Rebulobda xolme aseTi Sinaarsis werilebs:`am erTi wlis winaT, Cvenda saubedurod da savalalod, satrfialolirika ar dagibeWdeT. Tqvenma leqsebma maSinac didi STabeWdilebamoaxdina, magram garkveulma mizezebma xeli SegviSala dagvebeWda. Tuisev xelTa gaqvT is leqsebi da imden didsulovnebas gamoiCenT, romgamogvigzavniT, Cven sixaruliT davbeWdavT mTel cikls. amasTan,honoraris raodenoba Tqven TviTon gangvisazRvreT. mzada varT, amaveleqsebis calke wignad gamocemac SemogTavazoT TqvenTvis xelsayrelpirobebSi~.<strong>martin</strong>s Tavisi tragedia moagonda, uriTmo leqsiT dawerili dasatrfialo ciklis nacvlad is gaugzavna. manam gagzavnida, gadaikiTxada gaocebuli darCa — sruli ubadrukoba iyo. mainc gagzavna, da,daibeWda kidec, Tumca redaqcias samudamo sananeblad gauxda es. xalxiaRSfoTda, aravis sjeroda, rom saxelganTqmuli <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> amisTanasisuleles dawerda. misi dawerili ar iqnebao, gaiZaxodnen. redaqciissiyalbea, iq daujRabniaTo; an arada <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> diuma mamasgasjibrebia, raki aseT didebas miaRwia, axla sxvas awerinebs da TviTonxels awerso. magram roca <strong>martin</strong>ma ganmarta, es bavSvobis droindelinacodvilaria da redaqcia aRar momeSva, ZalaTi damabeWdinao, xalxmasasacilod aigdo Jurnali da iZulebuli gaxdnen, redaqtori SeecvalaT.Jurnalma didi zarali naxa. calke wignad aRar gamosula tragedia,magram <strong>martin</strong>s miRebuli avansi aRar daubrunebia.`kolmenis yovelkvireulma~ <strong>martin</strong>s uSvelebeli depeSa gamougzavna,rac samasamde dolari daujdaT, oci narkvevi dagviwereo, sTxovdnen,TiTo narkvevSi aTas dolars sTavazobdnen. redaqciisave xarjze <strong>martin</strong>sSeerTebuli Statebi unda moevlo da iseTi masala SeerCia, rasacTviTonve miiCnevda sainteresod. ramdenime savaraudo Tema depeSaSive iyo220


CamoTvlili imis nimuSad da magaliTad, Tu ramdenad SeuzRudaviiqneboda <strong>martin</strong>i Temis SerCevis dros. erTaderTi mtkice piroba is iyo,rom narkvevis Tema amerikis cxovrebidan unda aeRo. sapasuxo depeSaSi,rac fasdadebiT gagzavna, <strong>martin</strong>i sinanuls gamoTqvamda, rom ar SeeZloredaqciis Txovna Seesrulebina.`viki-vikis~, romelic `uorenis yovelTviurSi~ gamoqveynda,dabeWdvisTanave arnaxuli warmateba ergo. Jurnalis Semdeg xeladvecalke wignadac gamovida da mTeli tiraJi elvis siswrafiT gaiyida.kritikosebi erTxmad winaswarmetyvelebdnen, rom es nawarmoebi gverdSiamoudgeboda iseT klasikur qmnilebebs, rogoricaa `Sagrenis tyavi~, da`boTlSi gamomwyvdeuli suli~.moTxrobebis krebuls — `sixarulis kvamls~ — xalxi cota ar iyoscivad da daeWvebiT Sexvda. is siTamame da pirdapiroba, riTacmoTxrobebi iyo gamsWvaluli, eldad eca burJuaziul moralsa darwmenaze aRzrdil xalxs. magram wigni mainc swrafad iTargmna daparizSi gamoica. aq ki Wkua dakarges moTxrobebis krebulze. maSinamerikeli da ingliseli mkiTxvelebic ahyvnen fexis xmas da ise daitaceswigni, rom <strong>martin</strong>ma aiZula `singltri-darnlis~ gamomcemloba mesamewignSi ocdaxuTi, xolo meoTxeSi ocdaaTi procenti gadaexada. am orwignSi yvela patara moTxroba Sevida, rac ki odesme daewera dasxvadasxva Jurnalebs gamoeqveynebinaT. `zaris Zaxili~ da yvela e. w.`saSineli~ moTxroba pirvel tomSi Sevida. meoreSi ki —`Tavgadasavali~, `qoTani~, `sicocxlis zedaSe~, `morevi~, `mxiaruli quCa~da oTxi sxva moTxroba. `merediT-louelis~ gamomcemlobam statiebsCasWida xeli da, rac ki ram daewera, pirwmindad gamouca. `maqsimilianis~gamomcemlobam — `zRvis simRera~ da `satrfialo cikli~ `mandilosanTasaojaxo megobarma~ dabeWda da zRapruli honorari gadauxada.roca ukanaskneli xelnaweric daibeWda, <strong>martin</strong>ma SvebiT amoisunTqa.islis koSki da spilenZiT moWedili TeTri karWapi Soreul ocnebas ukveaRar warmoadgenda. brisendenis varaudi, TiTqos verc erTi WeSmaritinawarmoebi JurnalebSi gzas ver gaikvlevda, ar gamarTlda. mismagamarjvebam aSkarad daamtkica, rom brisendeni cdeboda, da, miuxedavadamisa, <strong>martin</strong>i gulis siRrmeSi grZnobda, rom megobari mainc marTaliiyo. misi warmatebis mizezi `mzis sircxvili~ ufro iyo, vidre sxvanawarmoebebi. sxvebs SemTxveviT gaumarTla. aki zedized uwunebdnenJurnalebi. `mzis sircxvilis~ gamocemam didi xmauri da miTqma-moTqmagamoiwvia da <strong>martin</strong>s saxeli gauTqva. `mzis sircxvili~ rom argamosuliyo, arc amisTana polemika atydeboda, xolo am wignis aseTiwarmateba namdvili saswauli iyo. aki gamomcemlebmac irwmunes essaswauli. pirvelad xom aTas xuTasi cali gamosces da imazedac gulieTanaRrebodaT, ver gavasaRebTo. gamocdil-gamoqeqili gamomcemlebiiyvnen, magram aseTi warmateba yvelaze ufro maTTvis iyo moulodneli.marTlac rom saswaulad miiCnies es. didxans ver moegen gons, vera daver aexsnaT saswaulis mizezi, yvela werilSi, rac ki <strong>martin</strong>isaTvismiuweriaT, sul im idumali warmatebiT gamowveuli gakvirvebagamosWvioda. bolos mizezebis amoxsnas sulac mianebes Tavi. amisiamoxsna SeuZlebeli iyo. SemTxveviT moxda, savsebiT SemTxveviT —yovelgvari varaudisa da gamocdilebebiT ganmtkicebuli rwmenissawinaaRmdegod.aseT fiqrebs moecva <strong>martin</strong>i da Tavisi popularobasafuZvelmoklebulad miaCnda. mis wignebs xom burJuebi yidulobdnen,221


maTi oqroTi ivseboda <strong>martin</strong>is qisa. da ukvirda <strong>martin</strong>s — CemimoTxrobebisa da werilebis neta ra moewonaTo. am asiaTasobiTmkiTxvelisaTvis, romlebic <strong>martin</strong>is wignebs yidulobdnen da Tayvansascemdnen, misi azris Zala da Sinagani silamaze arafers warmoadgenda.SemTxveviT gauRima bedma, im dros Sedga parnasze fexi, roca RmerTebseZinaT. imave pirutyvuli ugunurebiT asxamdnen axla <strong>martin</strong>s xotbas isaTasebi da aTiaTasebi, riTac brisendenis `efemeras~ mivardnen dadaglijes. igive mglis xrova iyo, oRond <strong>martin</strong>s, daglejis nacvlad,kudis qicini dauwyes. kudis qicinica da daglejac sul SemTxvevis saqmeiyo. erTi ram mtkiced swamda <strong>martin</strong>s: `efemera~ ganuzomlad maRla idgayvelafer imazec, rac gulSi hqonda da SeiZleboda momavalSi daewera.aseTi poema saukuneebSi erTi Tu daiwereba. ase rom brbos Tayvaniscemaguldasawyveti ubadrukoba iyo, radgan imave brbom `efemera~ lafSiamoTxvara. <strong>martin</strong>ma mZimed da kmayofilebiT amoixvneSa: kmayofili iyo,rom ukanaskneli xelnaweric gahyida da yvelafers morCa.Tavi ormocdameoTxemister morzi sastumro `metropolSi~ Sexvda <strong>martin</strong>s. SemTxveviTmoxvda iqa, Tu sagangebod mivida, raTa <strong>martin</strong>i sadilad daepatiJebina, esgaugebari darCa. Tumca <strong>martin</strong>i am meore varaudisaken ixreboda. ase iyoTu ise, sadilze dapatiJes, mister morzma dapatiJa, ruTis mamam,romelmac amas winaT saxlidan daiTxova da niSnoba CauSala.<strong>martin</strong>i ar gabrazebula. arc Seuracxyofad miuRia. moTminebiTusmenda mister morzs da Tan imas fiqrobda, albaT ra mwarea ase Tavisdamcirebao. uari ar uTqvams. sakmaod gaurkveveli pasuxi misca daojaxis wevrebi moikiTxa, gansakuTrebiT misis morzi da ruTi. isewarmoTqva ruTis saxeli, rom arc waborZikebula, gaukvirda kidec —arc Jruantels dauvlia tanSi, arc sisxli moswolia Zveleburad daarc guli aCqrolebia.bevri vinme epatiJeboda sadilad, zogan midioda kidec, sagangebodecnobodnen xolme, rom sadilze daepatiJnaT. da <strong>martin</strong>iTavisdauneburad Caufiqrda am patara movlenas, rac faqtobrivad didigamodga. bernard higinboTammac ki dapatiJa. es ukve metismeti iyo —<strong>martin</strong>i gaSra. gaaxsenda saSineli SimSilis dReebi, roca kaciSvili arepatiJeboda. arada, sadili swored maSin sWirdeboda, uWmelobiT Roneskargavda, Zala eleoda, erTianad Camoxma. es iyo swored paradoqsi: rocaSioda — aravin epatiJeboda sadilad; axla ki, roca asi aTasi sadilisdakveTa SeuZlia da madasac TandaTanobiT kargavs, yoveli mxridansadils aCrian! ratom? es xom usamarTlobaa, es xom ar daumsaxurebia!mas Semdeg sul ar Secvlila <strong>martin</strong>i. rac ki ram dawera, swored maSin,im SimSilis dros! mister da misis morzma zarmaci da usaqmuri Searqves,ruTis piriT SeuTvales, kantoraSi klerkad moewyveo, miuxedavad imisa,rom mSvenivrad icodnen, ra saqmes eweoda <strong>martin</strong>i. yvela xelnawers,rasac ruTs aZlevda wasakiTxad, isinic kiTxulobdnen. swored imxelnawerebma gauTqves saxeli, gazeTebi aalaparakes, xolo raki saxeligauvarda da gazeTis furclebze moxvda, ager, axla, sadilzecepatiJebian!erTi ram aSkara iyo: morzebs sulac ar enaRvlebodaT arc <strong>martin</strong>i daarc misi Semoqmedeba. ase rom, misi kai biWobis gamo, an misinawarmoebebis surviliT ki ar epatiJebodnen, aramed misi didebis gamo,222


da — ratomac ara? — imis gamo, rom axla igi asi aTasi dolarispatroni iyo. burJuaziul sazogadoebaSi kaci amiT fasdeba, da <strong>martin</strong>iras warmoadgenda, rom misTvis gamonaklisi gaekeTebinaT, magram <strong>martin</strong>iamayi kaci iyo. aseTi dafaseba guls urevda. mas surda piradiRirsebebiT daefasebinaT, an SemoqmedebiT, rac, bolos da bolos, misipiradi Rirsebebis gamomxatveli iyo. swored ase afasebda mas lizi. misSemoqmedebasac ki TiTqmis araviTar angariSs ar uwevda. mas afasebda,piradad mas. ase afasebda jimic da yvela Zveli amxanagi. ramdenjerdaumtkicebiaT es winaT, roca <strong>martin</strong>i maTi ganuyreli iyo. axlacdaamtkices, im kvira dRes, Sel-mound-parkSi. misi Semoqmedeba sulac arenaRvlebodaT. TviTon is uyvardaT, <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>, TavianTi amfsoni daamxanagi, kai biWi, romlis gulisTvisac Tavs dasdebdnen.axla ruTis ambavic vnaxoT! manac piradi Rirsebebis gamo Seiyvara<strong>martin</strong>i — es ueWvelia. magram rogoradac ar unda yvareboda,burJuaziuli cxovrebis wesi da Sexedulebani ufro Zvirfasi gamodga.<strong>martin</strong>is mwerloba mas, umTavresad, imitom ar mosdioda WkuaSi, rom ammwerlobas maSin fuli ar Semohqonda. aki am TvalTaxedviT Seafasa`satrfialo lirika~. aki isic ar aZlevda mosvenebas, samsaxuri daiwyeo.marTalia, ufro rbili gamoTqmiT etyoda xolme, `raime saqmes moekideo~,magram es xom igive iyo. <strong>martin</strong>ma yvelaferi waukiTxa qals, rac kidawera — leqsebi, moTxrobebi, statiebi — `viki-viki~, `mzissircxvili~... yvelaferi. ruTi ki jiutad CasCiCinebda, samsaxurSi moewyve,samuSao gaiCineo. RmerTo didebulo! TiTqos ar muSaobda, uZilobiTTvalebs ar iRamebda, janis simrTeles ara flangavda, raTa misi Rirsigamxdariyo!amrigad, es patara sakiTxi gadidda da gaizarda. savsebiT janmrTelida normaluri iyo, arc saWmels iklebda, arc Zils, magram is patarasakiTxi aekviata da mosvenebas ar aZlevda. es xom maSinve hqondadawerili! tvins uxvretda es fraza. ijda bernard higinboTamis pirdapirkvira dRes, sadilad, da Tavs Zlivs ikavebda, rom ar eyvira:`es yvelaferi xom maSinve mqonda dawerili! axla sadilzemepatiJebiT, maSin ki maSimSilebdiT, saxlidan gamagdeT, SemaCveneT,ratom samsaxurSi ar moewyobio. es moTxrobebi da statiebi ki ukvedawerili mqonda. axla TvalebSi SemomcicinebT, pirze momdgar sityvasawyvetT da CumdebiT, roca SematyobT, me vapireb dalaparakebas,gafacicebiT ugdebT yurs, Tu ris Tqmas vinebeb: pirSi geubnebiT, Tqvenipartia dalpa, meqrTameebiT gaivso-meTqi, Tqven ki, — nacvlad imisa, romgacofdeT, — tkbilad krutunebT, meTanxmebiT kidec, bevri ram marTaliamag Sens sityvebSio. ratom? imitom rom saxeli gamivarda. didZalifulis patroni gavxdi. imitom ki ara, rom <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> var, kargi biWi,Wkua ar maklia! uceb rom avdge da vTqva, mTvare mwvane yvelisagan arisgakeTebuli-meTqi, Tqven kvers damikravT, — yovel SemTxvevaSi, arSemedavebiT, — imitom rom dolarebi miCxrialebs, mTa midgasdolarebisa. magram aki yvelaferi es maSinve mqonda dawerili, rocaTqven fexis mtvradac ar magdebdiT da saxeSi mafurTxebdiT.magram <strong>martin</strong>ma Tavi Seikava da ar iyvira. tvins uxvretda es fiqri, arSordeboda, awvalebda, magram moTminebiT iRimeboda. roca <strong>martin</strong>idadumdeboda, bernard higinboTami mouSvebda sadaveebs da gaitlikeboda.Tavi mohqonda — me TviTon, sakuTari mecadineobiT mivaRwie cxovrebaSiyvelaferso. me TviTon, xeli aravis wamouSvelebia, aravis valSi aravaro. Cems moqalaqeobriv vals vasruleb, amodena ojaxs vinaxavo.223


marTlac, higinboTamis duqani, misi Sromismoyvareobisa da unarisSesaniSnavi Zegli iyo! zogs sakuTari coli ar eyvareba ise, rogorc mees duqani miyvarso. guli gadauSala <strong>martin</strong>s, uambo, ra ganuzomeliSroma da energia dasWirda duqnis mowyobasa da saqmis mogvarebas. axaligegmebic hqonda, kai gabeduli gegmebi. mosaxleoba matulobs am ubanSi,duqani ki pataraa, veRar audis. cota ufro didi Senoba rom hqondes,iseT rameebs moawyobs, rac fulsac dauzogavs da energiasac. axlaveSemeZlo amis gakeTebao. neta imas veRirsebode, rom mezobeli nakveTicSemovierToo, maSinve orsarTulian saxls mivadgam am Cems duqanso. zemosarTuls gaaqiravebda, qvemo sarTulebs ki gaaerTianebda, did duqansmoawyobda. axali abra rom warmoidgina, romelic orive Senobasgadaswvdeboda, Tvalebi gaubrwyinda.<strong>martin</strong>i aRar ugdebda yurs. tvins kvlav is fraza uxvretda: `esyvelaferi xom maSinve mqonda dawerili!~ lamis gaagiJa am frazam, scadarogorme moeSorebina.— rao, ramdeni damijdebao? — CaekiTxa igi uceb.siZe ukve enad iyo gakrefili, savaWros gafarToebaze laparakobda,magram erTbaSad Sedga. ramdeni damijdebao, es arc ki uxsenebia, magramicoda ki, aTasjer hqonda gamoangariSebuli.— axlandeli fasebis mixedviT, — Tqva man, — oTxi aTasi dajdeba.— abris CaTvliT?— abra ar mimiTvlia. Senoba iyos da abras ki movuxerxeb rame.— miwa?— sami aTasi miwasac dasWirdeba.win gadaiwia, gamSral tuCebs eniT ilokavda, nervulad Slida dakecavda TiTebs da Tvals ar aSorebda <strong>martin</strong>s, romelic Cekis gamowerasSeudga. roca gauwoda Ceki, maSinve Tanxas daxeda — Svidi aTasi dolariiyo.— eqvs... eqvs procentze mets ver SemogTavazebT, — xma CaexrinwahiginboTams.<strong>martin</strong>s gacineba mounda, magram Tavi Seikava da hkiTxa:es ramdeni iqneba?— aba, vnaxo. eqvsi procenti... eqvsjer Svidi... oTxas oci.— TveSi ocdaTxuTmeti dolari gamodis, ara?higinboTamma Tavi dauqnia.— maSin, Tu sawinaaRmdego araferi geqneba, ase SevTanxmdeT, —<strong>martin</strong>ma gertrudas gadaxeda, — Tavni mTlianad Tqveni iyos, oRond impirobiT, rom mag ocdaTxuTmeti dolariT mzareuli da mrecxavidaiqiravo. erTi sityviT, sul Tqveni iqneba is Svidi aTasi dolari,gertrudas Tu aRar gaakeTebinebT mZime saojaxo saqme.s Tanaxma xarT?mister higinboTamma Zlivs gadaylapa nerwyvi. imis moTxovna, romcols saojaxo saqme ar ekeTebina, mis wuwuraqul sulsSeuracxmyofelad eCvena. aseTi guluxvi saCuqari — mware piluliskapsulSi gaxveva yofila. colma ar imuSaos? gaSra kaci!— ki, batono, — uTxra <strong>martin</strong>ma, — me gadavixdi mag ocdaTxuTmetdolars, oRond...Cekisken waiRo xeli, magram bernard higinboTamma daaswro da SesZaxa:— Tanaxma var! Tanaxma var!tramvaiSi rom adioda, saSineli daqanculoba da moTenTiloba igrZno.quCaSi gamoSveril abras gaxeda.— Rori! — kbilebSi gamocra man, — Rori! Rori!224


`marCieli~ rom gamoqveynda Jurnal `makintoSSi~, berTiesa da uenisnaxatebiT damSvenebuli, herman Smidts sul daaviwyda, rom am leqsserTxel samarcxvino uwoda. saqveynod acxadebda, Cemi colisSTagonebulia es leqsio, cdilobda am xmas reportioris yuramdemieRwia; Tanaxma gaxda interviuc mieca reportiorisaTvis, romelsacfotografi da mxatvari mohyvnen. sakvirao damatebaSi mTeli gverdidauTmes am ambavs — gamoqveynda merienis suraTi, aTasnairi intimuriwvrilmani <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>sa da misi ojaxis cxovrebidan, msxvili asoebiTdabeWdili sruli teqsti `marCielisa~, romelic `makintoSis~ sagangebonebarTviT gadmobeWdes. aman sul aaforiaqa mezoblebi, qalebi amayobdnen— amodena mwerlis da Cveni nacnobiao, visac jer ar SeeZlo nacnobobiTdaekvexna, axla eSureboda gacnobas, herman fon Smidti sixaruliTcmukavda Tavis saxelosnoSi. am movlenis aRsaniSnavad gadawyvita axalidazga daedga.— yovelgvar reklamas ajobebs, — uTxra man meriens, — arc araferidagvijdeba.— modi, sadilze movipatiJoT, — urCia colma.<strong>martin</strong>i marTlac ewvia maT sadilze. cdilobda Tavazianoba gamoeCinaCasuqebul yasabTan da mis kidev ufro gasiebul colTan. etyoboda,saWiro xalxi iyo, gamoadgeboda herman SmidtisTana axalgazrda kacs,romelic, is iyo, karieras iwyebda. arc gaxdidnen mas TavianT stumrobisRirsad, magram gaiges, saxelmoxveWili colisZmac eyoleba sadiladao,mividnen, ankesze wamogebul mosatyuebeliviT gamodga es faqti. amavesaqnierma miityua agreTve wynari okeanis savelosipedo saagentos mTavarimmarTveli. am kacis siamovneba da moTaflva surda gansakuTrebiT fonSmidts, radgan misi SemweobiT SeeZlo mieRo ouklendis savelosipedosagentos ufrosoba. ase rom, herman fon Smidtma, sabolood, did sikeTedmiiCnia <strong>martin</strong>is moyvroba, Tumca gulis siRrmeSi veranairad vermimxvdariyo, rogor moxda yvelaferi es. Ramis siCumeSi, roca cols ukveeZina, wamodgeboda da <strong>martin</strong>is moTxrobebsa da leqsebs ukirkitebda, dasul ufro da ufro rwmundeboda xalxis sisuleleSi, Torem am wignebsise vin iyiddao!<strong>martin</strong>s mSvenivrad esmoda saqmis viTareba, skams gadaswoloda, fonSmidtis sifaTs miStereboda da xeli eqaveboda, gulSi fiqrobda, ramadli iqneba am Tavgasiebuli holandielis mobeTqvao! Tumca erTi ramemainc moswonda misi. xom aseTi Rataki iyo, xom ase gamwarebiT cdilobdagamdidrebasa da win wawevas, mosamsaxure mainc daeqiravebina, raTamerieni mZime samuSaosagan Tavisufali yofiliyo. <strong>martin</strong>i elaparakasavelosipedo saagentos ufross, nasadilevs ki hermani ganze gaixmo dadafinanseba aRuTqva, ouklendSi yvelaze karg savelosipedo maRazias Tugaxsnio. egec ar akmara, saavtomobilo saxelosnosa da garaJze geWirosTvalio, uTxra, radgan eWvi ar iyo, igi orive saqmes mSvenivradgaarTmevda Tavs.gamomSvidobebis dros, Tvalze cremlmomdgarma merienma xelebimoxvia <strong>martin</strong>s da uTxra — gagiJebiT miyvarxar da mudamac miyvardio.marTalia, bolo sityvebze cotaTi waborZikda, cremlebi moeZala, kocnadauwyo, da <strong>martin</strong>i mixvda, rom amiT igi patiebasa sTxovda Zveliurwmunoebisa da undoblobis gamo, roca daJinebiT CasCiCinebda,samsaxurSi moewyveo.— xom xedav, fuli jibeSi ar uCerdeba, — gaendo herman fon Smidticols, — sargebeli rom vuxsene, lamis gacofda. arc Seni Tavni minda225


da arc Seni sargebelio, kidev Tu dagcdenia, mag holandiur gogras sulwagaglejo! swored ase miTxra — holandiur gograso! saqmis kaci veraris, magram ise kargi biWia. yovel SemTxvevaSi, me ki amaSena!sul ufro da ufro xSirad epatiJebodnen sadilad <strong>martin</strong>s.gakvirvebuli iyo kaci. bohemiur klubSi miiwvies banketze, sapatiostumrad. irgvliv sul cnobili xalxi exvia, romelTa Sesaxeb bevricwaekiTxa Tavis sicocxleSi da bevric gaegona. rogorc ki Tqveni `zarisZaxili~ da `feria da margaliti~ wavikiTxeT, maSinve mivxvdiT, rom didimwerali gamoCndao, ganucxada am xalxma. `RmerTo Cemo, me kidev im drosmSieri da CamobranZuli davdiodi!~ gaifiqra <strong>martin</strong>ma. `maSin ratom ardampatiJeT sadilze? swored maSin mWirdeboda. es yvelaferi xom maSinvemqonda dawerili! axla Tu maWmevT saWmels Cemi nawerebis gamo, maSinratom ar maWameT, roca mSieri viyavi? erTi sityvac ki ar Secvlila masSemdeg arc `zaris ZaxilSi~ da arc `feriasa da margalitSi~. ara, Ceminawerebis gamo ar mepatiJebiT, sapatio saqmed iqca Cemi dapatiJeba.pirutyvebi xarT da imitom mepatiJebiT, jogi xarT, brbo xarT, brma,jogur instinqts ahyolixarT, es instinqti geubnebaT, dapatiJeo, daTqvenc mepatiJebiT. <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> da misi Semoqmedeba sulac argainteresebT~. gaifiqra man da wamodga, raTa gonebamaxvilur da WkvianursadRegrZeloze aseve gonebamaxviluri da Wkvianuri pasuxi mieca.ase gadioda dro. saca ar moxvda — romel klubsa Tu literaturulsaRamoze — yvelgan `zaris Zaxilsa~ da `feriasa da margalits~uxsenebdnen xolme: rogorc ki daibeWda, maSinve mivxvdiT, ra mweralicmogvevlinao. da mudam erTi da igive mtanjveli fiqri mouvidoda <strong>martin</strong>s— `ratom maSin ar dampatiJeT? es yvelaferi xom maSinve mqondadawerili! `zaris Zaxilsa~ da `feriasa da margalitSi~ iotisodenaaraferi Semicvlia. ra ostaturad dawerili da unaklo qmnilebac axlaa,maSinac is iyo. magram ara, Tqven amis gamo ar mepatiJebiT, arc sxvaromelime moTxrobisa Tu leqsis gamo. imitom mepatiJebiT, rom modadiqca es, imitom rom mTeli brbo Wkuas hkargavs axla, rogorme CqaradapatiJos <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>~.da xSirad aseT wuTebSi, Tvalwin warmoudgeboda orbortianqurTukSi Cacmuli, stetsonis qudwamokosebuli TavzexelaRebuli biWi.ase mouvida erTxel ouklendSi, roca qalTa klubSi iyo miwveuliliteraturul saRamoze. roca adgilidan wamodga da estradisken daiZradid darbazSi, ukan, SemosasvlelTan, es TavzexelaRebuli biWi dainaxa!orbortiani qurTuki ecva da magarfarfliani qudi exura... xuTasmadidebulad gamowyobilma mandilosanma ukan miRrica Tavi, dainteresdnen,ase ras gauStera Tvalio. magram veraferi dainaxes, gasasvleli carieliiyo. <strong>martin</strong>i ki daJinebiT Sehyurebda da fiqrobda, aba quds Tu moixdiso;uqudod erTxelac ar mosCvenebia es ymawvili. jiqur wamovida biWi,darbazi gamoiara da estradaze amovida. <strong>martin</strong>s lamis cremlebi waskda,Sehyurebda Tavisive bavSvobis moCvenebas da sevda ipyrobda, rocaiTvaliswinebda mTel im gzas, rac am ymawvils unda gaevlo. moCvenebamestrada gadmosWra, <strong>martin</strong>Tan mivida gahqra. xuTasma mandilosanma nazadSemarTa xelTaTmniani xelebi da taSi Semohkra, didi da sapatio stumarigaamxneves, romelmac uceb daimorcxva da ena daeba. <strong>martin</strong>ma moCvenebaTavidan moiSora, gaiRima da laparaki daiwyo.skolis direqtorma — keTilma moxucma kacma — erTxel quCaSigaaCera <strong>martin</strong>i da gaaxsena, ra aliaqoTi da vaiuSvelebeli atydakancelariaSi, roca <strong>martin</strong>i CxubisaTvis skolidan daiTxoves.226


— wavikiTxe Tqveni `zaris Zaxili~ romeliRac JurnalSi, — uTxraman, — karga xania mas Semdeg, — edgar pos ar Camouvardeba. brwyinvalea.maSinve vTqvi, brwyinvalea-meTqi!`marTla? orjer Semomxvdi imxanad quCaSi da zedac ar Semogixedavs,TiTqos verc micani~, — TiTqmis xmamaRla warmoTqva <strong>martin</strong>ma, —erTxelac da meoredac SimSiliT kuWi mixmeboda, mevaxSesTan mivdiodinivTebis dasagiraveblad. xom dawerili mqonda maSin yvelaferi. Sen kiverc micani. axla rogorRa micani?~— cols veubnebodi swored im dRes, — ganagrZobda direqtori, —kargi iqneba sadilad movipatiJoT-meTqi. colic dameTanxma maSinve,uyoymanod.— sadilad? — TiTqmis Sehkivla <strong>martin</strong>ma.— diax, sadilad... ra Tqma unda... Sens Zvel direqtorTanac gatexepuri, ai, Se oinbazo! — miugo dabneulma direqtorma da mujluguniwahkra, ZmabiWur xumrobaSi gautara.gaognebulma <strong>martin</strong>ma gza ganagrZo. kuTxeSi SeCerda da moxucsgaxeda.— dalaxvros eSmakma! — waibutbuta TavisTvis, — mgoni, davafeTeberikaci!Tavi ormocdamexuTeerT dRes kreisi estumra <strong>martin</strong>s da <strong>martin</strong>ic gulmxiarulad Seegeba.raRac ucnauri proeqti gaacno, rasac <strong>martin</strong>i unda daeinteresebina,rogorc mwerali da ara rogorc damfinansebeli. jer isev proeqtsacnobda, rom erTbaSad Sedga da uTxra — umetesi nawili im Seni `mzissircxvilisa~ namdvili sigiJeao.— magram filosofiuri paeqrobis gasamarTavad ar movsulvar, —ganagrZo kreisma, — me mainteresebs gavigo, Cvens axal saqmeSidaabandeben Tu ara aTas dolars?— ara, — miugo <strong>martin</strong>ma, — jer mase ar gavgiJebulvar. magram iciT,ras vizam. TqvenTan gatarebuli saRamo yvelaze ufro RirsSesaniSnaviiyo Cems cxovrebaSi. iseTi rame momeciT maSin Tqven, rasac fuliT veriyidi. me axla fuliani kaci gavxdi da es fuli arafrad mimaCnia. didisiamovnebiT mogcemdiT aTas dolars ise, ubralod, im RamisaRsaniSnavad. Tqven fuli gWirdebaT. me saWiroze meti maqvs. waiReT,Tqveni iyos. oRond araviTari proeqtebi saWiro ar aris.kreiss sulac ar Setyobia gakvirveba. Ceki gamoarTva da jibeSi ikra.— ase Tua, magisTana Rameebs bevrs mogiwyobT, — uTxra man.— gvianRaa, — Tavi gaaqnia <strong>martin</strong>ma, — is CemTvis erTaderTi Rameiyo. TiTqos samoTxeSi movxvdi. vici, rom TqvenTvis es Cveulebrivia.CemTvis — ara. amisi ganmeoreba aRar SeiZleba. filosofia ukve aRarmainteresebs, gagonebac aRar minda.— pirvelad gavakeTe fuli Cemi filosofiiT, — Tqva kreisma dakarTan SeCerda, — magram aqciebi xeladve daeca.erTxel misis morzma Caiara karetiT quCaSi da RimiliT daukra<strong>martin</strong>s Tavi. <strong>martin</strong>mac gauRima da qudi mouxada. TiTqos araferio —gulgrilad gaiara <strong>martin</strong>ma. erTi Tvis winaT an guls aurevda esSexvedra <strong>martin</strong>s, an gaarTobda, axla ki araferi — araviTari grZnobaar aRuZravs misTvis. maSinve daaviwyda, iseve rogorc daaviwydeboda,magaliTad, centraluri bankis, an ratuSis win Cavla. magram misi goneba227


zedmeti daZabulobiT muSaobda. erTi da igive akviatebuli fiqriutrialebda TavSi — `yvelaferi damTavrebulia!~ gaiRviZebda — esfiqri utrialebda. yvelaferi, rasac ki irgvliv xedavda, aRiqvamda, amfiqrs ukavSirdeboda xolme — `yvelaferi damTavrebulia!~ ase,TandaTanobiT, igi ulmobel logikamde mivida — rom araferi iyo,araraobas warmoadgenda. TavzexelaRebuli biWi mart <strong>ideni</strong>, mezRvaurimart <strong>ideni</strong> marTlac iyo, marTlac arsebobda; magram saxelganTqmulimwerali <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> arasodes ar arsebula; <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>,saxelganTqmuli mwerali, brbom moigona, mis tvinSi aorTqlda daCaisaxa da mere TavzexelaRebuli biWisa da mezRvauris sxeulSiCaasaxla. magram TviTon xom icoda saqmis arsi, vin gaasulelebda dadaajerebda amis simarTleSi. ara, igi ar yofila legenda, kerpi, romliswinaSec brbo qeds ixrida da msxverplad sadilebi mihqonda. esyvelaferi kargad icoda <strong>martin</strong>ma.gadaSlida Jurnalebs da statiebs kiTxulobda, masze dawerils,sakuTar foto-suraTebs aTvalierebda, imdeni iyo es fotoebi, imdensaTvalierebda, rom bolos sakuTar Tavs veRar cnobda. ymawvili kaci iyoigi — cxovrobda, uyvarda, TrToda, cxovrebis ukuRmarTobas moTminebiTitanda, xalxs advilad egueboda; bevrs daexeteboda. ucxo qveynebimoiara, Tavis ZmabiWebTan erTad ramdeni uCxubia; biblioTekaSi aTasobiTwigns rom hkida Tvali, gaognda, ena daeba, magram mere TviTonve waikiTxaes wignebi, TavisiT gaikvlia gza; Rameebs aTenebda, navTs dauzogavadswvavda, loginSi dezebs igdebda da wignebs werda... ai, es iyo <strong>martin</strong><strong>ideni</strong>, da ara is amouyoravi vaJbatoni, romlis gasaZRomadac brbo Tavsiklavda.zogjer iseTi masalac gamoereoda JurnalSi, rac <strong>martin</strong>s arTobdaxolme. erTmaneTs ecilebodnen — yvela Tavis damsaxurebad miiCnevda<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>s aRmoCenas. `uorenis yovelTviuri~ Tavis xelmomwerlebsarwmunebda — Cveni Jurnali erTTavad axali talantebis ZiebaSia da<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> pirvelad swored Cven gavacaniT mkiTxvelsao. `TeTr Tagvs~Tavisi pretenzia hqonda, aseve ebRauWebodnen <strong>martin</strong>s `CrdiloeTismimomxilveli~ da `makintoSi~; bolos egeni gaaCuma `globusma~,romelmac didis ambiT moagona mkiTxvelebs daCexil-damaxinjebuli`zRvis simRera~. `siWabukem da siberem~, romelmac kvlav iwyo gamosvla,raki kreditorebs dausxlta, Tavisi prioriteti moiTxova am saqmeSi,Tumca am Jurnals fermeris bavSvebs garda kaciSvili ar kiTxulobda.`transkontinenturma~ sarwmuno da dasabuTebuli faqtebi moiSvelia,<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> Cveni aRmoCeniliao, amas `krazana~ Caudga kriWaSi — `feriada margaliti~ xom Cven gamovaqveyneTo. `singltsisa da darnleis~mokrZalebuli pretenzia saerTo aurzaurSi STainTqa: am gamomcemlobassakuTari Jurnali ar hqonia, rom ufro gabedulad daecva Tavisiuflebebi.gazeTebi gamwarebiT uTvlidnen honorars. rogorRac, zogierTiJurnalis SeTavazebuli guluxvi honoraris ambavi gaxmaurda da qveyanasmoedo. ouklendeli mRvdlebi megobruli SegonebiT mouwodebdnen,mowyaleba gaiReo: Semweobis Txovnis werilebma aikles, magram yvelazeuaresi mainc qalebi iyvnen. <strong>martin</strong>is foto-suraTebi qveyanas moedo,reportiorebi gansakuTrebuli xazgasmiT aRniSnavdnen mis gamokveTil,brinjaosfer saxes, naiarebs, farTo mxar-beWs, naTel, mSvid Tvalebs,odnav Cavardnil, asketisebur Rawvebs. am bolo SeniSvnaze <strong>martin</strong>sTavisi feTiani axalgazrdoba gaaxsenda da Caecina. qalebis228


sazogadoebaSi rom moxvdeboda, xSirad SeuniSnavs maTi wylianiaRtacebuli gamoxedva. <strong>martin</strong>s ecineboda. brisendenis gafrTxilebagaaxsendeboda da kidev Caicinebda. qalebi veRarafers daaklebdnen, esganvlili safexuria.erTxel lizis miacilebda saRamos skolaSi. lizim SeniSna, rogordaakvirda <strong>martin</strong>s viRac kargad Cacmuli, moxdenili qali. didxans armouSorebia Tvali. gamomwvevad miStereboda. lizi mixvda, rasac niSnavdaes da sibrazisagan tanSi usiamovno Jruantelma dauara. <strong>martin</strong>s argamohparvia es, arc amis gamomwvevi mizezi gamohparvia, da daamSvida lizi— amas ukve SeveCvieo, uTxra, sulac ar moqmedebs Cemzeo.— mere ratom yuradRebas ar miaqcev? — uTxra lizim da TvalebiwamoenTo, — avad yofilxar da eg aris.— ase janianad Cems dReSi ara vyofilvar. wonaSiac ki xuTi girvanqamovimate.— gana sxeulis avadmyofoba — me sulze geubnebi. TavSi gemarTebaraRac. me ra var da mec ki SevniSne es.<strong>martin</strong>i Cafiqrebuli mihyveboda gverdze.— neta Cqara gagivlides, — mxurvaled SesZaxa qalma, — rogorSeiZleba, rom qalis aseTi Semoxedva SenisTana kacma arafrad Caagdos!es xom arabunebrivia. patara biWebsac ki aaforiaqebs aseTi Semoxedva. Senra gWirs samagiso. neta, marTla gamoCndebodes iseTi qali, rom erTimagrad agaforiaqos.miacila lizi saRamos skolaSi da `metropolSi~ dabrunda.nomerSi rom Sevida, savarZelSi CaeSva da Tvali sivrces gauStera.arc eZina, arc araferze fiqrobda. Tvalebi gaxelili hqonda, magramarafers xedavda. mxolod SigadaSic warsulis suraTebi warmoudgeboda;Sehyurebda am suraTebs, magram uazrod, TiTqos sizmarSi yofiliyos.erTbaSad gamofxizlda da saaTs daxeda. jer rva saaTi iyo. saqmearaferi hqonia, dawolac metismetad adre iyo. isev gauSterda Tvalebi,isev warmoisaxebodnen da qrebodnen suraTebi. sul erTi da igivesuraTebi — mcxunvare mziT ganaTebuli foTlebi da buCqebi.karze kakunma gamoafxizla. ar eZina da es kakuni asociaciebiT xeladdaukavSirda depeSas, werils, msaxurs, romelsac samrecxaodan sacvlebimohqonda. jo gaaxsenda, neta sad iqnebao, gaifiqra, da meqanikuradgasZaxa:— SemodiT!isev joxze fiqrobda, karisken arc ki mibrunebula. gaigona, rogorfrTxilad mixures kari. siCume Camowva, gadaaviwyda kidec dakakuneba dakvlav sivrces gauStera Tvali. uceb qalis qviTini Caesma. nerviuliqviTini iyo, uceb wamskdari, Sekavebuli, moguduli. es maSinve SeniSna<strong>martin</strong>ma, rogorc ki Tavi miabruna da zeze wamoxta.— ruT! — SesZaxa gakvirvebulma da dabneulma.gawamebuli da gafiTrebuli saxe hqonda qals. zRurbls aRargamoscileboda, cali xeli karisTvis Caevlo, meore ki ferdze miedo.uceb mudariT gaiSvira orive xeli da <strong>martin</strong>isken daiZra. <strong>martin</strong>ma xeliSeaSvela da savarZelSi Casva. qals TiTebi gayinuli hqonda. <strong>martin</strong>mameore savarZeli moaCoCa da saxelurze Camojda. ise daibna, rom sityvacveRar dasZra. mis gulSi ruTis siyvaruli ukve gamqrali dawertildasmuli iyo. sastumro `metropolis~ nacvlad uceb `cxeliwyaros~ samrecxaoSi rom SeegdoT da mTeli kviris WuWyiani sarecxidaxvavebuli daexvedrebinaT, ra gunebazedac maSin dadgeboda, axlac229


iseTive gancda daeufla. ramdenjerme daapira dalaparakeba, magram vermoaxerxa.— me rom aqa var, es aravin icis, — lamis xma Cauwyda qals dasawylad gaiRima.— ra sTqvi? — hkiTxa <strong>martin</strong>ma.Tavisive xmam gaakvirva.qalma gaimeora.— o! — wamoiZaxa <strong>martin</strong>ma da dafiqrda, kidev ra SeiZleba vTqvao.— daginaxe, roca Semoxvedi da cota xans davicade.— o! — kvlav gaimeora <strong>martin</strong>ma.ase enadabmuli Tavis dReSi ar yofila. azri dahfantvoda. SteriviTijda, grZnobda mTels uxerxulobas, magram sikvdiliT rom damuqrebodi,saTqmels mainc verafers moifiqrebda. isev `cxeli wyaros~ samrecxaoajobebda — mklavebs daikapiwebda da saqmes Seudgeboda.— da mere Semoxvedi, xom! — amisi TqmaRa moaxerxa bolos.ruTma erTgvari sikekluciT dauqnia Tavi da kaSne moixsna.— jer iqiT mimavali daginaxe, im gogonas rom mihyvebodi.— ho. saRamos skolaSi mivacile, — ubralod Tqva <strong>martin</strong>ma.— Cemi naxva ar gagixarda? — hkiTxa qalma axali pauzis Semdeg...— ki, rogor ara! — swrafad miugo <strong>martin</strong>ma, — magram viTom ardaaSave, aq rom moxvedi?— Cumad Semovipare. aravin icis, aq rom var. Seni naxva mwyuroda. rasuleli viyavi. aRar SemeZlo uSenoba... guli sul Senken momiwevda...wamodga da <strong>martin</strong>s miuaxlovda. xeli mxarze Camoado, sunTqvagauxSirda da uceb mkerdSi Caucurda. <strong>martin</strong>i xom keTili dagulisxmieri iyo, ar undoda guli etkina qalisaTvis, aseT wuTebSixelis kvra ki yvelaze ufro Seuracxmyofeli iqneboda, guls Caswyvetda,amitom xeli gaSala da moxvia, magrad miikra. magram arc siTboigrZnoboda am moxvevnaSi da arc alersi. qali miexuta mkerdze, merexelebi maRla aacoca da kiserze SemoaWdo. magram ruTis xelebiSexebisagan <strong>martin</strong>s amjerad cecxli aRar ugrZvnia, uxerxulad ijda dara eqna, ar icoda.— ase rad kankaleb? — hkiTxa man, — gciva? ginda, buxars davanTeb!gaiwia, Tavis ganTavisufleba da wamodgoma scada, magram qali kidevufro magrad moeWdo, mTeli taniT caxcaxebda.— nervuli kankalia, — kbilis kawkawiT uTxra ruTma, — axlavegamivlis. aha! ukeTa var.TandaTanobiT gauara kankalma. <strong>martin</strong>s gulSi hyavda Caxutebuli,magram ukve aRar ukvirda. mixvda, risTvisac movida qali.— dedaCems undoda Carli hepgudisTvis miveTxovebine, — uTxra man.— Carli hepgudi! es is vaJbatonia, ganuwyvtliv sisaZagles romroSavs xolme?! — <strong>martin</strong>ma amoixvneSa. mere dasZina: — axla ki,darwmunebuli var, dedaSenis survilia, me gamomyve colad!es darwmunebiT Tqva, ki ar SehkiTxvia. da Tvalwin wignebSi miRebulihonoraris cifrebi auTamaSda.— axla winaaRmdegi aRar iqneba. amaSi darwmunebuli var, — uTxraruTma.— axla ukve Sens Sesaferada mTvlis, ara?ruTma Tavi dauqnia.— ho, magram erTi bewoTic ar Sevcvlilvar mas Semdeg, rac CveniniSnoba CaSala, — CafiqrebiT Tqva <strong>martin</strong>ma, — rac viyavi, isev isa var.230


igive <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>... Tumca ara, cota ufro uaresi — axla isev papirossvewevi. TuTunis suns vera grZnob?pasuxad ruTma tuCebze TiTi miado, keklucad da gamomwvevad, kocnaseloda Zveleburadve. magram <strong>martin</strong>is tuCebi arc ganZreula saalersod.daucada, manam TiTs moaSorebdnen da mereRa ganagrZo:— sul ar Sevcvlilvar. samsaxurSi ar davdivar. arc veZeb samsaxurs.is ki arada, arc momavalSi vapireb. axlac Zveleburadve mwams, romherbert spenseri udidesi da ukeTilSobilesi adamiania, xolomosamarTle blaunti — gauzrdeli viri. amas winaT viyavi masTansadilad da davrwmundi, raca brZandeba.— mamaCems ki uari uTxari, sadilad rom dagpatiJa — sayveduriTuTxra ruTma.— ah, Sen ici es! vin momigzavna? dedaSenma?ruTs araferi upasuxnia.— maS, dedaSens mougzavnia. gana ara! axla ki aiRo da Sengamoggzavna!— kaciSvilma ar icis, me rom aqa var, — Seesityva ruTi, — Senrogor ggonia — dedaCemi amis nebas momcemda?!— Cemi colobis neba xom mogca, es xom cxadia!qalma gamwarebiT Sehkivla.— o, <strong>martin</strong>, nu iqnebi aseTi gulqva. erTxelac ar makoce. qvasaviTugrZnobeli gamxdarxar. vera xedav, ra riski gavwie, ra gavbede?! — SiSiskankaliT miixed-moixeda, magram am gamoxedvaSi cnobismoyvareobac iyoareuli, — dafiqrdi mainc, sad movedi!`Tavs gavwirav SenTvis. Tavs gavwirav!~ lizis sityvebi Caesmoda<strong>martin</strong>s yurSi.— maSin ratom ver gabede es? — mkvaxed hkiTxa <strong>martin</strong>ma, — rocaarafris mqonebeli viyavi? roca vSimSilobdi? maSinac xom aseTive viyavi,igive <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>, rogorc kaci, rogorc mwerali?.. am bolo drosxSirad vkiTxav xolme amas Cems Tavs, da ara marto SenTandamokidebulebis gamo, ara, saerTod yvelas misamarTiT. xom xedav, rommas Semdeg sulac ar Sevcvlilvar. Tumca ise erTbaSad momemata fasi,rom mec ki daeWvebuli var axla amaSi. igive kaci var. igive Zvalrbili,igive aTi TiTi xelebzedac da fexebzedac. arc Zala mommatebia, arcniWi, tvinic igive maqvs, raca mqonda. literaturasa da filosofiazedacki ar Semcvlia Sexeduleba — igive damrCa. axlac igive fasi da wonamaqvs, rac maSin mqonda, roca aravis vundodi. isRa mikvirs, axla ratomvundivar xalxs! Cemi piradi Rirsebis mizezi ar unda iyos es, radganmaSinac igive Rirseba mqonda, roca aravis vundodi. etyoba, sxvaraRacaTi dainteresdnen, iseTi rameTi, rac CemSi ki ar aris, CemsgareTaa, me ar mekuTvnis. giTxra, ra aris is raRaca? saerTo aRiareba!magram es aRiareba xom Cems gareT aris, me ar mekuTvnis, sxvebis TavSia!fulis gamoc dainteresdnen, me xom didZali fulis patroni gavxdi dakidev bevri Semodis. magram fulic xom calkea, Cems gareT — bankSidevs, viRac tomis, dikisa da haris jibeSi Cxrialebs. Senc am aRiarebisada fulis gamo mobrundi.— guls rad mixeTqav! — tirili waskda qals, — Sen TviTonve xomici, rom miyvarxar, rom am siyvarulma momiyvana!— etyoba, ver gagagebine Cemi saTqmeli, — rbilad uTxra <strong>martin</strong>ma, —me ai ras gekiTxebi: Tuki marTla giyvarvar, ra moxda aseTi, axla ram231


Segayvara ase gagiJebiT Cemi Tavi, maSin ki iseTi susti siyvaruli gqoniagulSi, xelad gamwire da zurgi Semaqcie?!— daiviwye da mapatie! — mxurvaled SesZaxa qalma, — mudam miyvardi!ratom gaviwydeba! axlac, ager, Sens mklavebSi var moqceuli.— vSiSob, rom Wirveul vaWars davemsgavse — yvelaferSi eWvimepareba, sul saswors vuyureb. axlac vcdilob, Seni siyvaruli avwonoda vnaxo erTi, ras warmoadgens.ruTma erTbaSad gaiTavisufla Tavi, gasworda da <strong>martin</strong>s gauSteraTvali. raRacis Tqma daapira, magram gadaifiqra, aRaraferi uTqvams.— ici, ra fiqrebi momdis xolme, — ganagrZo <strong>martin</strong>ma, — rocaaseTive viyavi, rac axla var, aravis — Cvenive wris adamianebs garda —Cemi arseboba ar ainteresebda. davwere wignebi da vinc waikiTxa, arcerTi ar dainteresebula. piriqiT, amiTvalwunes, zurgi Semaqcies, TiTqosdanaSauli Camedinos, samarcxvino saqme gamekeTebinos. `muSaoba daiwye~,CamCiCinebda yvela.ruTi SeiSmuSna.— asea, namdvilad asea, — ganagrZo <strong>martin</strong>ma, — yvela amasCamCiCinebda, oRond Sen `muSaobas~ ki ar axsenebdi, `saqmes moekideo~,meubnebodi. sityva `muSaoba~ gexamuSeboda, iseve rogorc gexamuSebodayvelaferi Cemi dawerili. tlanqad JRers, ara? magram damerwmune,aranaklebi sitlanqe iyo, roca yvelani, visTanac ki raime urTierTobamqonia, samuSaoze mowyobas miCiCinebda, TiTqos borotmoqmedi vyofiliyavda swor gzaze mayenebdnen. ho, ras vambobdi. daibeWda Cemi wignebi,saxeli gamivarda da Seni siyvarulic xelad Seicvala. cota xnis winaTuari uTxari colobaze <strong>martin</strong> idens, romelsac yvela es wigni maSinukve dawerili hqonda. ise Zlieri ar yofila maSin Seni siyvaruli, romgagebeda da colad gahyolodi. axla gazrdila es siyvaruli, ZalaSematebia. rogor ar vifiqro, rom swored Cemma saxelis moxveWam SemataZala mag Sens siyvaruls. fulma Semata-meTqi, amas ar gkadreb, Tumca,darwmunebuli var, Sens mSoblebs swored aman moubruna guli. raRa Tqmaunda, CemTvis es veraferi sanugeSoa. magram yvelaze uaresi is aris, romTviT siyvarulSi daveWvdi, wmidaTa wmida siyvarulSi. nuTu siyvarulsacsaxelis moxveWa da xalxis aRiareba unda asazrdoebdes! nuTu aseTimdabalia es grZnoba. imdens vfiqrob amaze, rom Tavi mtkiva xolme.— Cemi sabralo Tavi! — ruTi xeliT miswvda da TiTebi TmaSiSeucura, — nuRar aitkiveb. xelaxla daviwyoT yvelaferi. Sen me mudammiyvardi. vici, sisuste gamoviCine, dedas davemorCile. ar undadavmorCilebodi. magram Senganve ramdenjer gamigonia, adamianur sisustessulgrZelad unda moekidoo. CemTanac gamoiCine es sulgrZeloba. Sevcdi.mapatie!— o, mipatiebia, — mouTmenlad SesZaxa <strong>martin</strong>ma, — patiebas ra bevrirame unda, roca faqtiurad sapatiebelic araferia. Seni saqcielipatiebas ar saWiroebs. yvela Tavisi Sexedulebis mixedviT iqceva, darisi Zalac ar Seswevs adamians, is arc unda mosTxovo. maS, mec undagTxovo patieba, rom samsaxurSi ar movewyve.— me xom Seni kargi mindoda. rogor SeiZleba, myvarebodi da Senikargi ara mdomoda.— vici. magram mag Seni keTili survilebiT kinaRam gamanadgure. asea!namdvilad! — qalma Sewyvetineba scada, magram <strong>martin</strong>ma ar daaneba, —kinaRam Cemi Semoqmedeba ar gaanadgure, Cemi momavali. me bunebiTrealisti var, burJuaziuli sazogadoeba ki ver itans realizms. laCaria.232


cxovrebisa eSinia. mudam imas cdilobdi, mec dageSinebine cxovrebiT.sakuTar gemoze gindodaT Cemi Camoyalibeba, galiaSi gamomwyvdevamomindomeT, yalbi, fuye, vulgaruli Sexedulebebi gindodaT mogexviaT,— igrZno, rom qali usiamovnod SeiSmuSna, — vulgarizmi, — de,gulwrfeli iyos Tundac — burJuaziuli kulturisa da daxvewilicivilizaciis safuZvelia. ukve giTxari kidec, Tqven Tqvens gemozegindodaT Cemi Camoyalibeba, Tqvenive klasis wevrad unda gagexadeT,Tqveni klasis idealebi, Sexedulebani da morali mogexviaT CemTvis, —naRvlianad gaaqnia Tavi, — axlac ki ar gesmis, ras geubnebi. CemTvissxva mniSvneloba aqvs am sityvebs, SenTvis — sul sxva mniSvneloba.SenTvis carieli fantaziaa, rasac me vambob, CemTvis ki cxovrebiseuliWeSmariteba. Sengan isic ki didi wyaloba iqneba, ubralod gagakvirvosda gagarTos am gauTleli biWis sityvebma, romelic talaxidanamococebula da Seni klasis gakicxvas bedavs, vulgaruls uwodebs.qalma mxarze miasvena Tavi <strong>martin</strong>s, kvlav caxcaxi daawyebina. <strong>martin</strong>madaacada, xom arafers ityviso da mere ganagrZo:— axla ginda kvlav ganaaxlo Cveni siyvaruli. ginda colad gamomyve.isev moginda Cemi Tavi. magram, aba erTi daufiqrdi — vTqvaT, aravisSeemCnia Cemi wignebi, me xom mainc igive viqnebodi, rac axla var. Sen kiisev Sors idgebodi. sul am oxeri wignebis...— nu iginebi, — Seawyvetina qalma.<strong>martin</strong>i gaSra. gesliani sicili auvarda.— xom xedav, — Tqva man, — axlac ki, roca Seni bedi sasworze devsda ar ici, saiT gadaixreba, Zveleburadve geSinia cxovrebisa, tlanqi,cxovrebiseuli sityva yursa gWris.ruTs ekaliviT uCxvlita am sityvebma; TiTqos bavSvobad CauTvalesmTeli moqmedeba. moeCvena, rom <strong>martin</strong>i usamarTlod moeqca da TaviSeuracxyofilad igrZno. karga xans Cumad isxdnen — arc erTs gauRiaxma da arc meores; qali sasowarkveTilebas moecva, — <strong>martin</strong>i ki Tavis,aw gamqral, siyvarulze fiqrobda. axlaRa mixvda, rom ruTi namdviladarasodes ar yvarebia. mas sul sxva ruTi uyvarda, idealad dasaxuli,sakuTari ocnebiT warmodgenili eTeriuli qmnileba, Tavisive satrfialoleqsebis naTeli da gasxivosnebuli suli. xolo namdvili ruTi,burJuaziuli ojaxis Svili, burJuaziuli fsiqologiiTa daSexedulebebiT gamsWvaluli, mas arasodes ar hyvarebia.uceb ruTma daiwyo:— vici, bevri ram marTalia, rac Sen sTqvi axla. marTlac meSinodacxovrebisa. marTla ar myvarebixar WeSmaritad. mas Semdeg viswavlenamdvili siyvaruli. rac axla xar, rac iyavi, ramac aseTi gagxada —yvelafer amisTvis miyvarxar. miyvarxar ramac aseTi gagxada — yvelaferamisTvis miyvarxar. miyvarxar imisTvis, riTac Cemi klasis — rogorc Senici xolme Tqma — xalxisagan gansxvavdebi, Seni rwmenis gamo, romelsacjer ki vera vwvdebi, magram, mjera, odesme mivwvdebi. Tavs moviklav daCavwvdebi. papiross rom ewevi, zogjer rom iginebi, es yvelaferi Senia,Seni ganuyreli nawilia, da amisTvisac miyvarxar. jer kidev bevri ramSemiZlia viswavlo. am aT wuTSi imdeni rame viswavle. SenTan mosvla romgavbede axla, esec raRacas niSnavs. o, <strong>martin</strong>...qali qviTinebda, gulze mixuteboda <strong>martin</strong>s.axla ki nazad da TanagrZnobiT moxvia <strong>martin</strong>ma xeli. qalma maSinveigrZno da saxe gaubrwyinda, kidev ufro magrad miexuta.233


— gvianRaa, — Tqva <strong>martin</strong>ma. lizis sityvebi moagonda, — me avadavar... ara, sxeuliT ki ara. suli, tvini maqvs daavadebuli. TiTqosyvelaferma dahkarga fasi. aRaraferi mainteresebs. ramdenime Tvis winaTrom mosuliyavi, sul sxva iqneboda. axla metismetad gvianaa.— ara, ar aris gvian, — SesZaxa qalma, — dagimtkiceb, rom ar arisgvian. Sen TviTonve darwmundebi, rogor gaizarda Cemi siyvaruli,yvelaferze ufro Zvirfasi gaxda, Cems klaszedac da yvelaferzec. mzadavar, yvelaferi davTmo, rac ki Cveni wrisaTvis Zvirfasia. axla ukve aRarmeSinia cxovrebisa. ded-mamasac mivatoveb, Cems saxels saaugod damegobrebis sagineblad gavxdi. SenTan davrCebi, axlave, aqve, dasamudamod saamayod meqneba, rom SenTan var. Tuki odesme vuRalatesiyvaruls, mzada var imave siyvarulis gulisTvis gamovisyido esdanaSauli da yvelafer imas gadavudge, ramac is Ralati Camadenina.idga Wabukis winaSe da Tvalebi ubrwyinavda.— Sen gelodebi, <strong>martin</strong>, — CurCuliT uTxra man, — mimiRe! Semomxede!marTlac didebuli ram aris, gaifiqra <strong>martin</strong>ma, roca qals Sexeda.Zveli codvebi gamoisyida. amaRlda da ganiwminda, WeSmariti qali gaxda,burJuaziuli TvalTmaqcobis rkinis kanoni dagmo. didebulia,brwyinvale, Tavganwiruli moqmedebaa. magram me ra unda vqna? qalissityvebs erTi bewoTic ar Seuryevia igi, odnavadac ki ar auZgerebiaguli. marto gonebis TvaliT Seafasa da didebuli moeCvena. imisnacvlad, rom cecxliT agznebuliyo, civi gonebiT mouwona. gulsaraferi gahkarebia. sisxli ar aCqrolebia. isev gaaxsenda lizis sityvebi.— avad var, Zalian avada var, — Tqva <strong>martin</strong>ma da sasowarkveTiTCaiqnia xeli, — axlaRa mivxvdi, rom Zalian avad var, aqamde arc kimigrZvnia. raRac memarTeba. cxovrebisa arasodes mSinebia, magram arc ismifiqria, odesme momyirWdeba-meTqi. ise erTbaSad gavivse cxovrebiT, romadgilic aRar damrCa. natvra rom SemeZlos risime, Sen ginatrebdi. xomxedav, rogor avada var!Tavi savarZels miayrdno, Tvalebi daxuWa. da rogorc mtiral bavSvsgadaaviwydeba xolme Tavisi gasaWiri, roca cremlian Tvalebs mzesmiaSterebs, ise <strong>martin</strong>sac daaviwyda Tavisi avadmyofoba, ruTi,yvelaferi... mcxunvare mzis sxivebiT gabrwyinebul foTlebsRa Wvretda.foTlebi mwvaned xasxasebda, mze magrad aWerda. <strong>martin</strong>s Tvalebi ewvoda,magram mainc uyurebda, TviTonac ar icoda, ratom.karis saxeluris Cxakunma gamoafxizla. ruTi karTan idga.— rogor unda gavide aqedan? — SiSnarevi xmiT ikiTxa man, — meSinia!— o, momiteve! — SesZaxa <strong>martin</strong>ma da wamoxta, — me TviTon ar vici,ra memarTeba. Seni aq yofnac ki damaviwyda. — xeli Tavze gadaisva, —cudada var. me gagacileb. ukana karebidan gagiyvan. Zexorcieli verdaginaxavs. pirbade Camoifare da yvelaferi kargad iqneba.manam Cabnelebul derefnebsa da viwro kibeebs Caivlidnen, qalimklavze Camoekida.— axla ukve samSvidobos var, — Tqva qalma, roca isini trotuarzegavidnen, xelis gaTavisufleba scada.— ah, ara, Sin migacileb, — uTxra <strong>martin</strong>ma.— ara, Sen darCi, — gauZalianda qali, — ra saWiroa.kvlav scada xelis gaTavisufleba. <strong>martin</strong>s wamieradcnobismoyvareobam wamouara: ratomRac swored axla SeeSinda qals, rocasaSiSi ukve aRaraferi iyo. TiTqos panikurma SiSma Seipyro, vaiTu arCamomcildeso. <strong>martin</strong>s verafriT ver aexsna es, qalis nervulobas234


miawera. ase rom xeli aRar daaneba da gahyva. naxevari kvartali Zlivsgaiara, rom grZel paltoSi gaxveuli kaci SeniSna, facxafucxiT SeimalaromeliRac saxlis SesasvlelSi. im saxls rom Cauara, cali TvaliTSeixeda SesasvlelSi da ruTis Zma normani Seicno, Tumca Tavizewamoweul sayeloSi hqonda Camaluli da Zneli sacnobi iyo.uxmod midiodnen, kantikuntad Tu gamoelaparakebodnen erTmaneTs.qali gamSrali miabijebda, <strong>martin</strong>i apaTiurad iyo ganwyobili. gakvriTaxsena — wynari okeanis kunZulebze vapireb gabrunebaso; qalma kibodiSi mouxada, Cemi mosvliT Segawuxeo. es iyo da es. gamomSvidobebamorzebis saxlTan Cveulebrivi iyo. erTmaneTs xeli CamoarTves, Ramenebisa usurves. <strong>martin</strong>ma qudi mouxada. qalma kari moixura, <strong>martin</strong>masigarets moukida da sastumrosken gamobrunda. im saxlis Sesasvlelsrom miadga, saca normani SeZvra, <strong>martin</strong>i SeCerda, Seixeda da Caicina.— icrua! — Tqva man xmamaRla, — TavgamodebiT marwmunebda, riskigavwie da gamovipareo, da Zma Turme aqve elodeboda, — sicili waskda,— oh, es burJuebi! roca arafris mqonebeli viyavi, axlosac ar makarebdaTavis das. angariSi rom gamiCnda bankSi, TviTonve mohyavs.Sebruneba da wasvla daapira, rom viRac mawanwala wamoewia, SemweobasTxova.— iqneb cota fuli maCuqoT, batono, Ramis gasaTevi.<strong>martin</strong>ma xma icno da swrafad moubrunda., imave wuTSi jos arTmevdaxels.— gaxsovs, `cxel wyarosTan~ rom gamoveTxoveT erTmaneTs? — hkiTxajom, — aki giTxari maSin, kidev SevxvdebiT-meTqi. tani migrZnobda. ager,xom gamimarTlda.— gakeTebulxar, mosuqebulxar! — eubneboda gaxarebuli <strong>martin</strong>i.— maS, ra gegona! — saxe gaubrwyinda jos, — manam quCaSi wanwali ardaviwye, adamianuri cxovreba ar vicodi. ocdaaTi girvanqa movimate, Tavsdidebulad vgrZnob. xom gaxsovs, rogor Zvaltyavad viyavi! Cemi saqmeyofila mawanwaloba.— Ramis gasaTevi fuli rom gaqvs saZebneli! — Seutia <strong>martin</strong>ma, —Tanac ra civi Ramea.!— eh! Ramis gasaTevi fuli? — jibeSi ikra xeli da fuli CxrialiTamoiRo, — me egec meyofa. mdidari momeCvene da imitom gagaCere.<strong>martin</strong>s gaecina.— eg fuli dasalevadac geyofa.jom ukanve CaaCxriala fuli.— Rvinos veRar vewyobi, — uTxra man, — aRar vsvam. aRar mindeba,Torem ise ra miSlis xels. rac Sen dagSordi, sul erTxel daviTverida isic cariel kuWze. pirutyviviT roca muSaob, pirutyviviT undadalio. kacurad rom vcxovrob, mec kacurada vsvam. zogjer Tu gadavkravTiTos, roca Zalian momindeba, Torem ise morCa.<strong>martin</strong>ma xvalisTvis daibara jo da sastumroSi Sevida. vestibiulSiSeCerda — gemebis mosvlis cxrils daxeda. xuT dReSi `maripoza~gavidoda taitisaken.— xval daurekeT da kaiuta gadaanaxvineT CemTvis — uTxra manporties, — gembanze ki ara — qvemoT iyos. qaris mxares. daiwereT, ardagaviwydeT.Sevida Tu ara nomerSi, loginSi Sewva da maSinve daeZina, bavSviviT.TiTqos araferic ar momxdariyos im saRamos, araviTari STabeWdileba argamohyolia. saerTod STabeWdilebebi ucxo gaxda misTvis. josTan235


Sexvedris sixarulic wamieri gamodga. erTi wamiT gaixara da maSinveinana, Tavis Zvel amxanagTan laparaki daezara. aRarc is axarebda, romxuT dReSi Tavisi sayvareli adgilebisaken — wynari okeaniskunZulebisaken — gaswevda. Tvalebi daxuWa da mTeli rva saaTigaunZrevlad da mSvidad eZina. gverdic ki ar Seucvlia, arc sizmariunaxavs. Zils Tavdaviwyeba mohqonda xolme da amitom yovelTvissinanuliT iRviZebda. cxovreba stanjavda, suls umwarebda, dro —namdvil wamebad eqca.Tavi ormocdameeqvse— gamoixede, jo, — am sityvebiT Sexvda <strong>martin</strong>i meore dRes Tavisamxanags, — ocdamerve quCaze erTi frangi cxovrobs. karga blomadfuli mouxvetavs da axla safrangeTSi dabrunebas apirebs. mSvenivradmowyobili, kopwia orTqlis samrecxao aqvs. swored SenTvis iqnebazedgamoWrili, mSvidobian cxovrebas Tu apireb. aha, gamomarTvi.tansacmeli iyide da aTi saaTisTvis am kacis kantoraSi midi, misamarTiager weria. am kacma momiZebna swored is samrecxao. wagiyvans dadagaTvalierebinebs. Tu mogewoneba da arc Zviri mogeCveneba — TormetiaTass afasebs — Sematyobine da Seni iqneba. aba, gaiqeci. me saqme maqvs.mogvianebiT gnaxav.— ici, ras getyvi, mart, — wynarad upasuxa jom, cdilobdamowolili brazi Seekavebina, — me Sens sanaxavad movedi am dilaadrian.gaige? samrecxaosTvis sulac ar movsulvar. salaparakod movsulvar,Zveli megobrobis gasaxseneblad movsulvar, Sen ki samrecxaos mCri. ici,ra qeni — moikide eg Seni samrecxao da jandabamdisa gza gqonia.oTaxidan gasvla daapira, magram <strong>martin</strong>i qeCoSi swvda da daabzriala.— axla mec momismine, jo, — SesZaxa man, — kidev Tu gaagrZeleamisTana rameebi, cxvir-pirs amoginayav. da im Cveni Zveli megobrobisxaTriT, karga magradac amoginayav. gaige?! ha, ras ityvi?jo dawirexda, daigrixa, dasxltoma da xelis kvra moundoma, magramufro Ronier xels hyavda gaqaCuli. ase erTmaneTs Cafrenilebma kargaxans itriales oTaxSi, skami daamsxvries, Tavad zed daaskdnen daiatakze gaiTxlarSnen. jo qveS moeqca, magram xelebi mainc magrad hqondaSemoxveuli da Tavisken eqaCeboda. <strong>martin</strong>ma muxli daaWira mkerdze.sunTqva Seekra jos, qoSini daiwyo da maSinRa gauSva <strong>martin</strong>ma.— axla ki movilaparakoT, — uTxra <strong>martin</strong>ma, — CemTan verafersgaxdebi. jer im samrecxaos movrCeT. mere ki modi da Zveli megobrobagavixsenoT. aki giTxari, ara mcalia-meTqi. xom xedav?swored am dros msaxurma dilis fosta Semoitana, qveynis werilebi daJurnalebi.— rogor ginda — amdeni ramec vikiTxo da Senc gelaparako?! jer imsamrecxaos mixede, mere ki modi da vilaparakoT.— kargi, — uxalisod daeTanxma jo, — megona, Tavidan miSorebdi,magram, etyoba, Sevcdi. oRond, egec icode, mart, muSti-krivSi vermajobeb.— magasac vsinjavT, roca iqneba, TaTmanebs CavicvamT, — siciliTuTxra <strong>martin</strong>ma.— samrecxaos rogorc ki viyidi, maSinve vcadoT, — jom muStiSeaTamaSa. — xom xedav? TvalisdaxamxamebaSi mogerevi.236


mrecxavi wavida da <strong>martin</strong>ma SvebiT amoisunTqa. xalxs veRar itanda.rac dro gadioda, sul ufro da ufro umZimda Tavis Sekaveba. xalxTanurTierToba aRelvebda, laparaki aRizianebda. movenebas kargavda xolme,xelad awrialdeboda, bodiSs moixdida da garboda.maSinve ar gausinjavs fosta. naxevari saaTi savarZelSi ijda,mosvenebuli, arafers akeTebda, arafers fiqrobda, zogjer Tu SeaRwevdagonebaSi bundovani, Camouyalibebeli azri.bolos wamodga da fostas daxeda. zogi avtografs sTxovda — aTi-Tormeti werili iqneboda aseTi, <strong>martin</strong>i Tvalis erTi gadakvriT cnobda;zogi Semweobas Txoulobda. axla axirebuli da Seprekili xalxiswerilebi: zogs `mudmivi Zrava~ gamougonebia; zogi amtkicebda, dedamiwiszedapiri CaRruebuli sferos SigniTa nawils warmoadgenso; erTi viRacaqvemo kaliforniis naxevarkunZulis SesaZen fulsa sTxovda meqsikaSi,komunistebis axalSeni unda movawyoo. aqve iyo qalebis werilebi,gacnobasa sTxovdnen; erTma aseTma werilma Rimili mohgvara: TavisisaTnoebisa da RvTismosaobis dasamtkiceblad, konvertSi werilTanerTad qviTaric Caegdo, rac imis mauwyebeli iyo, rom eklesiaSi mudmiviadgilis safasuri hqonda gadaxdili.redaqtorebi da gamomcemlebi ugzavnidnen da ugzavnidnenyoveldRiurad werilebs: pirvelni statiebsa sTxovdnen, meoreni — axalwignebs. axla eRiWinebodnen im sawyal xelnawerebs, romelTa aqeT-iqiTdasagzavnad iZulebuli iyo TveobiT daegrovebina, Tuki ram gaaCnda, damarkebis fuli eSovna. aRmoCnda iseTi Cekebic fulisa, rasac arc kimoeloda — es iyo inglisuri seriuli gamocemisaTvis da avansebisxvadasxva enaze Targmnili nawarmoebebisaTvis. sakuTari agentiinglisidan atyobinebda, rom germaniaSi ki ukve bazarze gamosuliyo,Tumca aqedan araferi ergeboda, radgan Svecia ara yofila berniskonvenciis monawile. sTxovdnen nebarTvas rusulad Targmnis Taobaze,magram aqedanac araferi ergeboda, radgan arc es qveyana yofila berniskonvenciis monawile.gaxsna pres biurodan gamogzavnili uSvelebeli paketi da gazeTisamonaWrebi gadmocvivda. gadaikiTxa recenziebi, rasac masze werdnen, miszRaprul popularobaze, ramac furori moaxdina. erTi moqneviTgadauyara xalxs yvelaferi, rac ki dawerili hqonda. imitomac moixveWaase xelad saxeli. erTbaSad miitana xalxze ieriSi, kiplingis msgavsad,roca igi sikvdilis sarecelze iwva, xolo jogis instinqtebiTaRtyinebulma xalxma gafacicebiT dauwyo kiTxva. gaaxsenda, rom imavebrbom, romelic ase gafacicebiT ewafeboda mis nawerebs, saboloodveraferi gaugo, ramdenime Tvis Semdeg fexiT Sedga da gaqela kiplingi.<strong>martin</strong>s gaecina. eg viRa myavs, rom amas uaresi ar damarTon ramdenimeTveSi! magram ara, <strong>martin</strong>i gaacurebs brbos. am droisaTvis igi ukvewynari ukeanis kunZulebze iqneba, islis saxls daidgams, margalitiTa dakopraTi ivaWrebs, patara navebiT rifebs gadauqrolebs, zvigenebsdaiWers, jixvebze inadirebs...da imave wuTSi Tavisi mdgomareobis mTeli ganwiruleba warmoudga.warmoidgina Tavi `CrdiloeTis xeobaSi~. Wkneba, sicocxle ecleba, Zal-Rone eleva, samarisken miCoCavs. gaaxsenda ramdeni eZina axla da maincrogor eZineboda. isic gaaxsena, sul cota xnis win rogora sZuldaZili. rogor arTmevda igi sicocxlis uZvirfases wuTebs. ocdaoTxisaaTidan oTx saaTs aklebda. rogor enaneboda ZilisTvis dro! axla kisicocxlisTvis enaneba. gulisamrevi gaxda sicocxle, pirSi simwares237


utovebda. aq iwyeboda misi daRupva da aRsasruli. roca sicocxlesicocxles ar etrfis, sasikvdilod aris ganwiruli. Tavis daxsnisZveli instinqti gaeRviZa. Cqara unda gaSordes aqaurobas. oTaxSi miixedmoixedada bargis Calageba rom gaaxsenda, weli moswyda. Tumca eg merecmoeswreba, sul bolos. axla sayidlebze jobs wasvla.qudi daixura da gamovida, iaraRis maRaziaSi Sevida, mTeli dila iqgaatara, iyida avtomaturi Tofebi, tyvia-wamali, saTevzao mowyobiloba.savaWro saqonels ki mere gamoiwerda, taitidan, radgan modebi waramaraicvleboda. sulac avstraliidan gamoiwers. am azrma gaaxara. yvelaferiezareboda, cdilobda yovelgvari saqmisTvis daeRwia Tavi. brundebodasastumroSi da uxaroda, icoda, rom iq rbili savarZeli eloda. magramroca oTaxSi Sevida da jo dainaxa, savarZelSi mokalaTebuli, simwriTamoixvneSa.jos Zalian moswoneboda samrecxao, gaxarebuli iyo. yvelaferimoegvarebinaT, xval ukve am samrecxaos patroni gaxdeboda. <strong>martin</strong>iloginze wamowva da Tvalebi daxuWa, jo ki ambavs uyveboda. <strong>martin</strong>isfiqrebi Sors dafrinavda, ise Sors, rom verc ki grZnobda, rames Tuvfiqrobo. Tavs Zalas atanda da didi gaWirvebiT axerxebda, zogjermainc gamopasuxeboda jos. arada, es ymawvili Tavidanve Seuyvarda. magramjo sicocxliT savse iyo, sicocxles Sehxaroda, da masTan yofna axla<strong>martin</strong>is gawamebuli sulisaTvis metismetad mtkivneuli iyo. roca jompiroba Seaxsena, odesme muSti-krivSi unda SevxvdeT erTmaneTso, <strong>martin</strong>makinaRam wamoikivla.— oRond gaxsovdes, jo, Sens samrecxaoSi iseTi wesebi undaSemoiRo, razedac Sen TviTonve ocnebobdi `cxeli wyaros~ sastumroSiyofnis dros, — uTxra man, — araviTari zedmeti datvirTva! arc RamiTmuSaoba! arc bavSvebis ayvana mZime samuSaoze, sulac nu amuSavebbavSvebs! xelfasi yvelas xeiriani unda hqondes.jom Tavi dauqnia da ubis wignaki amoiRo.— aba, naxe, me ukve Camovayalibe wesebi, dRes diliT sauzmemde. rasityvi?xmamaRla waukiTxa, <strong>martin</strong>i Tavs uqnevda mowonebis niSnad da TangulSi fiqrobda, rodis gameclebao.saRamo xan iyo, roca gaeRviZa. TandaTanobiT gamofxizlda dagamoerkva. oTaxSi miixed-moixeda. jo ukve wasuliyo, albaT maSin, roca<strong>martin</strong>ma CaTvlima. didi Tavazianoba gamouCenia jos, gaifiqra man. mereTvalebi daxuWa da isev daiZina.momdevno dReebSi jo ise iyo garTuli samrecxaos mowyobiTa dadalagebiT, rom <strong>martin</strong>is Sewuxebis droc ara hqonia. gazeTebma mxolodgamgzavrebis wina dRes gamoaqveynes cnoba, rom <strong>martin</strong>i `maripozaTi~miemgzavreboda. amaze ufro adre <strong>martin</strong>s Tavdacvis instinqti gaeRviZada eqimTan mivida. gaesinja. araferi ar sWirda. guli da filtvebididebuli hqonda. yvela organo, risi gasinjvac ki SeiZleboda,normalurad muSaobda.— araferi ara gWirT, mister iden, — uTxra eqimma, — srulebiTaraferi. SesaniSnavi organizmi gaqvT. marTali Tu gnebavT, mSurs kidevacTqveni janmrTeloba. uaRresad janmrTeli adamiani xarT. jer martomkerds Sexede! kuW-nawlavic didebuli gaqvT. es aris Tqveni iSviaTijanmrTelobis sawindari. aseTi janmrTeli sxeuli aTasSi erTi...aTiaTasSi erTi Tu gamoereva. asi weliwadi sicocxle momicia, Tu raimeubeduri SemTxveva ar SegxvdaT.238


<strong>martin</strong>i darwmunda, rom lizis diagnozi swori iyo. sxeuli savsebiTjanmrTeli hqonda, tvini stkioda, `saazrovno manqana~ moSloda dawynari okeanis garda verc veraferi gankurnavda. magram mTeli ubedurebais iyo, rom zed gamgzavrebis win wasvlis xalisic daekarga. iseveitacebda axla wynari okeane, rogorc burJuaziuli civilizacia.aRaraviTari interesi ar SerCa, piriqiT, roca warmoidgenda, ramomqancveli mgzavroba eloda, usiamovno grZnoba moicavda. raki maincwasasvleli var, barem gemze viyo da mivdiodeo, fiqrobda.ukanaskneli dRe yvelaze saSineli gamodga. gazeTebSi waekiTxaT<strong>martin</strong>is gamgzavrebis ambavi da gamosamSvidobeblad jgrod moadgnen:bernard higinboTami, gertruda da mTeli ojaxi, aseve herman fon Smidtida merieni. saWiro iyo zogierTi saqmis momTavreba, fuladi angariSebisgasworeba da mouSorebeli reportiorebisaTvis pasuxis gacema. liziqonolis uceb gamomSvidobeba saRamos skolis SesasvlelTan daswrafad gamobrunda. sastumroSi jo dauxvda. mTeli dRe saqmeebSiyofiliyo garTuli da ufro adre mosvla ver moexerxebina. es ukveukanaskneli wveTi iyo moTminebis fialis asavsebad, magram <strong>martin</strong>masavarZlis saxelurebs CasWida xelebi, naxevari saaTi usmina daelaparaka.— mag samrecxaoze mijaWvulad nu warmoidgen Tavs, jo, — uTxra man,— roca mogegunebos, gayide da fuli Sens gemoze fante. rogorc kimogabezros Tavi da kvlav quCa-quCa wanwali mogindes, adeqi da gautie.rac Sens guls gauxardes is gaakeTe.jom Tavi gaaqnia.— quCa-quCa wanwali aRar momenatreba. mawanwaloba yovelnairad kargisaqmea, magram erTi nakli aqvs — gogoebs vgulisxmob. umagaTod ki vergavZleb. quCaSi wanwali martoka unda. zogjer Camivlia xolme saxlTan,gaxurebuli cekva-TamaSi aqvT, qalebis tkarcali gamodis, SeviWyitebifanjaraSi — qaTqaTa kabebi CaucvamT da gemoze ilxenen. uh! gulSijojoxeTi damitrialdeba xolme. ra vqna, miyvars cekva, piknikebi,mTvarian RameSi seirnoba da amisTana rameebi. samrecxaoc imitom minda,kargad gamoewyobi, jibeSi dolarebs CaiCxrialeb... ukve Sevxvdi erTgogos... swored guSin iyo. ici ra, erTi suli maqvs, manam coladSevirTavde. mTeli dRe davdivar, vustven da imaze vfiqrob. iseTi lamazigogoa, JuJuna Tvalebi aqvs... imisTana RuRuna xma Sens dReSi ar geqnebamosmenili. neta, Sen ratom ar irTav cols. amdeni fulis patroni xar?!mzeTunaxavi SegiZlia SeirTo.<strong>martin</strong>ma Tavi gaaqnia da gaiRima, gulSi ki gaifiqra, neta cols ratomirTaveno. yovlad saocari da gaugebari Canda.`maripozas~ gembanidan, swored daZvris win, lizi qonolis mohkraTvali, Cumad gamosuliyo da xalxs efareboda. `Tan waiyvane, CasZaxa<strong>martin</strong>s idumalma xmam, — SenTvis araferi ar Rirs es sikeTe. is kiumaRles netarebas eweva~. imdenad Zlieri iyo cTuneba, rom kinaRamgadawyvita, magram maSinve SiSi moeria da gadaifiqra. gadaRlili suliaumxedrda. amoioxvneSa da swrafad moSorda moajirs. `gaige rom avadaxar, Zalian avada xar~ butbutebda igi.kaiutaSi Sevida da manam gemi gaSlil zRvaSi ar gavida, iqidan arcgamosula. sasadilo salonSi rom Sevida, gamoirkva, sapatio adgiliSeerCiaT misTvis — kapitnis xelmarjvniv. mixvda, rom yvelaze didi dasapatio mgzavri iyo. magram amaze umaduri sapatio mgzavri albaT Tavis239


dReSi aravis enaxa gemze. mTeli dRe savarZelSi gaatara, banze. TvalebidaexuWa, Tvlemda, xolo rogorc ki mosaRamovda, dasaZineblad gaeSura.miiwura meore dRe, zRvis avadmyofobis Semdeg mgzavrebi ukvegamokeTdnen, yvela gembanze gamofeniliyo, uklebliv, da rac ufro metsuyurebda <strong>martin</strong>i mgzavrebs, miT ufro ver itanda. Tumca TviTonvegrZnobda, rom es usamarTloba iyo misi mxriv. mSvenieri xalxi iyo —keTili, gulRia... Tavs Zala daatana, raTa es erwmuna, magram iqve dasZina,gunebaSi: keTili da gulRia, rogorc yoveli burJua TavianTigamofituli suliTa da ubadruki gonebiT, maTTan saubari tanSizaravda, imdenad suleli da tvinnamceca Canda yvela. axalgazrdebisRrianceli ki nervebs uSlida. erTi wuTiTac ver moesvenaT. wrialebdnen,erTTavad TamaSobdnen, yviriliT mivardebodnen moajirs da delfinebsada mfrinav Tevzebs Sescqerodnen.umetesi dro eZina <strong>martin</strong>s. nasauzmevs Tavis savarZels miaSurebda daJurnals gaSlida, romelic ver iqna da ver daamTavra. nabeWdistriqonebi Rlidnen. ukvirda, amden dasawers saidan gamoZebniano, dasavarZelSive CaeZineboda. sadilis zarze guli mosdioda, ratommaRviZebeno. Zili erCivna.erTi piroba moindoma gamococxlebuliyo da mezRvaurebs gahyva.magram mezRvaurebic gamocvliliyvnen, veraferi saerTo ver gamonaxa amgamoyeyeCebul, gonebadaClungebul pirutyvebTan. sasowarkveTilebaSiCavarda. iq, zemoT, aravis ainteresebda <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>, rogorc pirovneba,rogorc adamiani, xolo ukan dabruneba, Tavisive klasis xalxTan,visTanac warsulSi iyo dakavSirebuli, mas ukve aRar SeeZlo. aRarcsurda maTTan urTierToba. iseve veRar itanda maT, rogorc imgamolenCebul pirveli klasis mgzavrebs da myvirala axalgazrdebs.rogorc kaSkaSa, laplapa sinaTle Tvalmtkivani adamianisaTvis,iseTive gamxdariyo sicocxle <strong>martin</strong>isaTvis. sicocxles irgvlivlaplapi gaudioda, elvarebda, mwvel sxivebs afrqvevda, da <strong>martin</strong>sstanjavda es, awamebda... autaneli gamxdariyo. pirveli SemTxveva iyo, rom<strong>martin</strong>i aseTi komfortiT mgzavrobda. sxva dros an saWesTan idga, ansacecxlfareSoSi naxSirs ukeTebda... ramdenjer momxdara, saSinelixvatis dros, roca rkinis kibiT maRla miZvreboda, cal Tvals mgzavrebsgadahkravda — tilos gril tansacmelSi gaxveulebs ra ekeTebinaT aricodnen, Rlabucobdnen, Tavs iqcevdnen, tentebi gadaeWimaT da qarisa damzisagan es tentebi ifaravdaT, aTad mokakuli stiuardebienagadmogdebuli darbodnen, raTa yoveli maTi Jini da surviliSeesrulebinaT... <strong>martin</strong>s eCveneboda, rom es iyo namdvili samoTxe. axla,ager, TviTonve gamxdara sapatio mgzavri, yvela mas Sescicinebs, kapitansxelmarjvniv misjdomia da amaod mistiris im sacecxlfareSosa daSexuTul sardafebs, rogorc dakargul samoTxes. Zveli daukargavs daaxalic ver upovia.gamwarebiT cdilobda, risame interesi aRZroda. mezRvaurebissasadiloSi Seixeda, mesaWes gamoelaparaka, ganaTlebuli kaci gamodga,miayara da miayara <strong>martin</strong>s socialisturi propaganda, xelebSi ZaliTCasCara pamfletebi da furclebi, monuri moralis arsi auxsna. usmenda<strong>martin</strong>i da Tan nicSes filosofia agondeboda, riTac erT drosTviTonve iyo gatacebuli. magram, bolos da bolos, an is raswarmoadgens?! gaaxsenda nicSes erT-erTi giJuri debuleba, roca am giJadamians WeSmaritebaSiac ki eWvi Sehqonda... Tumca vin icis! iqnebmarTalic iyos nicSe. albaT arsad ar aris WeSmariteba, TviT240


WeSmaritebaSiac ki... magram male daiRala, isev Tavis savarZels miaSurada CasTvlima.ra sacodav dReSi iyo gemze, magram ufro didi sacodaoba win eloda.roca iqneba, gemi taits miadgeba. mere? napirze unda gadavides, savaWrosaqoneli daukveTos, markizis kunZulisken mimavali Sxuna eZebos, aTasirame gaakeTos, risi warmodgenac ki Tavzardamcemia. rac ufro Rrmaddaufiqrdeboda yvelafer amas, miT ufro aSkara Canda Tavisimdgomareobis saSineli ganwiruleba. igi ukve marTlac imyofeboda`Crdilebis xeobaSi~ da mTeli saSineleba is iyo, rom araviTar SiSs arganicdida. SiSi rom Casaxoda, maSin sicocxlesTan dabrunebacSeeZleboda. magram arafris SiSi ara hqonda da sul ufro da ufroiZireboda wyvdiadSi. aRaraferi gvrida siames, iseTi ramec ki, rac uwinarTobda da axarebda. `maripoza~ ukve Crdilo-aRmosavleTis pasatSimoxvda, da es qaric, adre rom arTobda da abruebda, TiTqos Rvinodaelios, axla nervebs uSlida. savarZeli gadaadgmevina, raTa Zvelimegobris alersiani lamunisaTvis Tavi daeRwia.gansakuTrebiT ubedurad maSin igrZno Tavi <strong>martin</strong>ma, roca `maripoza~tropikebSi Sevida. Zili ukve aRar gaekara. imdeni iZina, rom axlaiZulebuli iyo efxizla, sicocxlis TeTri, TvalismomWreli elvarebaaetana. mousvenrad dawrialebda. haeri cxeli da nestiani iyo daerTbaSad movardnili kokispiruli wvimebi odnavadac ki ar agrilebda.sicocxlis SegrZnebisagan saSinel tkivilebs ganicdida <strong>martin</strong>i. manammagrad ar moereoda tkivili, gembanze dawrialebda, mere savarZelSiCaeSveboda da iZulebuli xdeboda isev male wamomdgariyo, isev wrialsmohyoloda. Tavs Zala daatana da Jurnalis kiTxva daamTavra,biblioTekidan leqsebis ramdenime krebuli gamoitana. magram kiTxvasveRar daudo guli da isev wrials mohyva.navaxSmevs didxans rCeboda xolme banze, magram amanac araferiuSvela — kaiutaSi rom Sevidoda, Zili mainc ar ekareboda. sicocxlistkivilis am erTaderTma damaamebelma saSualebamac uRalata. es ukvemetismeti saSineleba gamodga. sinaTle aanTo da wignis wakiTxva scada.erT-erTi krebuli suinbernis leqsebi gamodga. wamowva da kiTxva daiwyo.bolos igrZno, rom interesi aReZra. waikiTxa strofi, gagrZelebamoindoma, magram isev wakiTxuls daubrunda. gadaSlili wigni gulzedaisvena da fiqrebs mieca. aha, miagno — namdvilad es yofila! saocaria,ratom aqamde ver miagno. aqeTken miativtivebda talRa da axlasuinbernma miaxvedra, rom swored es iyo netareba. aki dasveneba ewada —swored aq eloda dasveneba. sarkmels gaxeda. ki, sakmaod didi iyo. boloramdenime kviris ganmavlobaSi pirvelad igrZno Tavi bednierad. rogorciqna, miagno Tavisi avadmyofobis wamals. wigni aswia da mSvidad waikiTxa:imedebisgan mosvenebuli,dRiur zrunvisgan Tavisufali,Cven sasoebiT da gulmxurvaledRmerTebs madlobas aRvuvlenT caSi _rom sicocxlesac bolo hqonia,rom mkvdari veRar aRsdgeba mkvdreTiT,rom nakadulic, rbeniT daRlili,zRvas minebdeba da moisvenebs.241


isev Ria sarkmels gaxeda. suinbernma apovnina gasaRebi. sicocxlesneuleba yofila, yovel SemTxvevaSi sneulebad eqca, autanel sneulebad.`rom mkvdari veRar aRsdgeba mkvdreTiT!~ udidesi madliereba agrZnobinaam striqonma. yvelaze didi madli es yofila qveynad. roca sicocxledamqancveli tanjva gaxdeba, sikvdili dauamebs, maradiul Zils mohgvris.maS, raRas ucdis? droa, wavides.wamodga da Tavi sarkmelSi gahyo, rZesaviT aqafebul talRebs daxeda.`maripoza~ Rrmad iyo Camjdari wyalSi. xelebiT Tu daekidebodasarkmels, fexebiT wyals miswvdeboda. uxmaurod CaeSveboda. kaciSviliver gaigonebda. Sxefebi moxvda, saxe dausvela. marilis gemo hqonda daeama. gedis simRera xom ar damewerao, gaifiqra, magram gaecina am fiqrze.raRa drosi iyo. wasvlamde erTi suli hqonda.kaiutaSi sinaTle Caaqro, raTa aravis moxvedroda TvalSi. jer fexebigahyo sarkmelSi. beWebi gaeCxira da cotaTi ukan daiwia, cali mklavimWidrod miikra ferdze. gemis rweva daexmara da gaZvra, rogorc iqna,xelebiT daekida. fexebi rom Seexo wyals, sarkmels xeli uSva. rZesaviTaqafebul wyalSi gaexvia. `maripozam~ gverdze Cauqrola, Cabnelebulkldes hgavda, rasac aqa-iq ganaTebuli sarkmlebi hqonda datanebuli.gemi swrafad mihqroda. amis gafiqreba verc ki moaswro, rom mis win ukvekiCo aRimarTa. wynarad gascura aqafebul wylis zedapirze.iqve skumbria gaCnda, TeTri sxeuli rom dainaxa wyalSi, gamosrialdada gahkra. <strong>martin</strong>ma gadaixarxara: Tevzma xorci moglija sxeulze datkivilma gaaxsena, aq risTvis iyo. am CamoSvebis facafucSi mTavarimizani gadaviwyeboda. `maripoza~ ukve Sors mkrTalad cimcimebda; es kiaq gulmodgined micuravda, TiTqos ganuzraxavs uaxloes napirsmiaRwioso, rac aTasi miliT iqneboda daSorebuli.es iyo sicocxlis SenarCunebis instinqti. erTi piroba, Sewyvitacurva, magram roca talRam dafara, isev gamwarebiT mousva xelebi.gamwarebuli survili sicocxlis SenarCunebisa, gaifiqra man daCaiqirqila. gamwarebuli marTlac iyo... Tanac, ise gamwarebuli, romkidev erTi gabrZoleba da sul moispoboda, arsebobas Sewyvetda.fexebi Rrmad CauSva wyalSi da Tavi wamoswia. mSvidad mokiafevarskvlavebs axeda da filtvebidan sul gamouSva haeri. erTi magradmousva xel-fexi, welamde amoizida wylis zedapirze, raTa mTeli ZaliTCaSvebuliyo. mere gaSeSda da umoZraod Cacurda, rogorc TeTriqandakeba. Rrmad, xarbad Seiwova wyali, rogorc sneuli adamianidaewafeba xolme narkozul wamals, raTa tkivili gaiyuCos da srulTavdaviwyebas mieces. magram sunTqva rom Seekra, uneburad isev mousvaxelebi da fexebi da zeviT amosrialda, varskvlavebs axeda.gamwarebuli survili sicocxlis SenarCunebisa! zizRiT gaifiqra manda amaod scada TiTqmis dawyvetili filtvebiT haeri aRar SeesunTqa.maS, sxvagvarad unda scados. isev gaivso filtvebi haeriT, kargad gaivso.didxans eyofoda, Sors Caiyvanda siRrmeSi. Setrialda da amjerad TaviTdaeSva, rac Zali da Rone hqonda, xelebs usvamda da eSveboda, Tvalebigaexila da elvasaviT mosriale skumbriebis mkrTal, fosforul kvalsaWvretda. eSinoda ar daeCxvlitaT, daZabuli nebisyofa ar moduneboda.magram skumbriebi ar gahkarebia, da man moaswro sicocxlis mimarTgulSi madloba egrZno am ukanaskneli sikeTisaTvis.gamalebiT eSveboda fskerisken, ZlivsRa amoZravebda xelebsa dafexebs. icoda, rom Rrmad iyo Casuli. wneva yuris apks uxeTqavda, Taviubzuoda. lamis umtyuna gamZleobam, magram mainc usvamda xel-fexs, ufro242


Rrmad miiwevda. mere ki erTbaSad moeSva, filtvebidan haerma ixuvla dadaicala. haeris buStebma Rawvebsa da Tvalebze amoisriales da zeviTwavidnen, amas mohyva daxrCobis saSineli tanjva. mibnedili gonebiTgrZnobda, rom es jer kidev ar iyo sikvdili. sikvdilma tkivili ar icis.es sicocxle iyo, sicocxlis ukanaskneli gabrZoleba, saSineli,sulisSemxuTavi gancda. ukanaskneli dartyma, rac mas sicocxlem agema.xelebi da fexebi ausxmartalda — sustad, uRonod. es krunCxva iyo.<strong>martin</strong>ma xerxi ixmara, gaacura isini, gaacura sicocxlis swrafvac.morCa, metismetad Rrmad iyo ukve da wylis zedapirze veRar avidoda.TiTqos zmanebis zRvaSi curavda — wynarad, auCqareblad sxvadasxvagvarferebSi gaxveuliyo, am ferebs erwymoda, maTSi iTqvifeboda. es raRaa?Suqurasa hgavs. magram tvinSi rom eRvreba — es TvalismomWreli, kaSkaSasinaTle. sul ufro da ufro meti elvarebiT kaSkaSebda. raRacamdaigriala — gabmiT, Zlierad, da moeCvena, TiTqos uSvelebeli,gauTavebeli kibidan eSveboda, sadRac Zirs, Sors wyvdiadSi. es aSkaradigrZno. wyvdiadSi eSveboda. da rogorc ki igrZno es, gonic dahkarga.mezRvauri unagirzeam saxelwodebiT jek londons memuarebis Seqmna hqonda ganzraxuli.memuarebi dauwereli darCeba, magram es saxelwodeba mainc ardaikargeba da irving stouni swored ase daasaTaurebs biografiulromans jek londonze.mezRvauri unagirze...TiTqos Secbunebul dawyvilebad moCans: ra unda mezRvaurs unagirze?!Tu `unagiri~ cxovrebis zedapirze amotivtivebas gulisxmobs, mezRvaurisxsenebasTan erTad gana SesaZlo ar iyo ufro Sesaferisi simbolosgamoZebna?iqneb swored amis garegnul SeusabamobaSia saZiebeli amerikelimwerlis cxovrebisa da SemoqmedebiTi mrwamsis Tavisebureba.!..jek londonma ukeT icoda, Tu rogor ganesazRvra Tavisi bedi da misisimboluri formula.irving stouni xeluxleblad stovebs am gansazRvrebas, radganac jeklondonis cxovrebasa da sulierebaSi wvdoma udasturebs formulissizustesa da siRrmes.`mezRvauri unagirze~ bedisweris tragizms gulisxmobs, amaRlebuliidealisa da realobis umZafres Widils, mwerlis sicocxlisganwirulebas rom moaswavebs.mezRvaurad isedac yovelTvis sakuTar Tavs xedavda: wylis, zRvisstiqia siymawvilidanve ajadoebda, Tavisken eweoda da, SemTxvevamiecemoda Tu ara, iqiT miiltvoda, xamanwkebze nadiroba ra saTqmelia,mere sulac dedamiwis Semovlas ganizraxavs iaxtiT da talRebistortmanSi mohkidebs xels `<strong>martin</strong> idens~ — romans, yvelazesrulyofilad rom unda gamoxatos jek londonis mxatvruli mrwamsicda sulis yvelaze dafaruli Sreebic.ra mixvedra unda: romanis mTavari gmiri mezRvauri iqneba. moqmedebagemze ar xdeba da <strong>martin</strong>is mezRvauruli cxovrebis calkeuli suraTebiTu gakrTeba, isic gaxsenebebSi, magram mezRvauroba xelobas ki ara,243


upirvelesad personaJis sulis dauokebel swrafvas gamoxatavs,Tavdauzogav Ziebas Seucnoblisaken.zRva kompoziciur CarCos qmnis: iqidan Semodgams fexs <strong>martin</strong>isaocnebo cxovrebaSi da mere ki kvlav im stiqias ubrundeba, mis wiaRSiSTainTqmis, radganac ocnebas umowyalod Seemusreba frTebi.arada, TiTqos miwvda miuwvdomels. rasac verasodes warmoidgenda,xelSesaxebi gamxdara, da <strong>martin</strong>i cxovrebis fskeridan erTbaSadgautoldeba im saxelebs, kacobriobis sulieri amaRlebisaTvis romiRvwodnen.... Sen amoxvedi im talaxidan, <strong>martin</strong> iden... kaSkaSa sinaTlem Tvalebzelibri mogacila, mxrebiT varskvlavebsa swvdebi, namdvil cxovrebaseziare da brZoliT arTmev uzenaes memkvidreobas im Zalebs, romelTacigi saukuneebis ganmavlobaSi upyriaT~, — ase sakuTar Tavs mimarTavs,aRtacebulic da Secbunebulic erTdroulad aseTi araCveuleburivigardatexiT. odnavadac arafers azviadebs, da Tuki marTla varskvlavebsSewvdoma ara, maS, ranairad gadmoenacvlebia mis xelSi uzenaesmemkvidreobas, realurad da ara moCvenebiTad!..<strong>martin</strong>i idealuri saxea Tavganwiruli jafisa da iSviaTi nebisyofis,monumenturi figura, romantikuli eposidan gadmosuli da nicSeszekacis ieriTac SeZerwili.erTbaSad gautoldebao...Wabuki, vinc wera-kiTxvasac ver axerxebs xeirianad, amerikasa da mTelsamyaros saukeTeso mwerlad moevlineba, da mis aseT aRzevebaSiaraferia fantastikuri — <strong>martin</strong>is Ziebisa da amaRlebis gza realistiskalmiTaa gamokveTili da jek londons ar dasWirvebia raimes gamogonebaTu Selamazeba. igi xom sakuTari cxovrebis gardamtex wlebs ixsenebs da<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>s saxeSi Tavis zogierT pirovnul Tvisebas ki ar aqsovs,aramed mTel xasiaTs.`Sen amoxvedi am talaxidan~ — es jek londoni gaognebula cxovrebissul sxva dinebaSi moxvedriT; da roca mis biografias vakvirdebiT,gvrCeba STabeWdileba, rom es daaxloebiT iseTive saswaulia, rogorcmiunhauzenis mier sakuTari Tavis amoTreva Waobidan, es Stefan cvaigismetaforuli frazaa, balzakze naTqvami, magram jek londonis talantisamofrqvevasac ise miesadageba, Tavs ver Seikaveb gameorebisagan.am talants redaqtor-gamomcemelTa mier aRmarTuli jebirebi rasdaudgeboda da Turme iolad ar gaurRvevia da `<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>s~kompoziciuri qarga da birTvi swored es Seupovari brZolaasaliteraturo asparezze gamosvlisaTvis, rkinis nebisyofa amsxvrevsyovelgvar winaaRmdegobas da auracxeli imedgacrueba da simwareanazRaurdeba gansacvifrebeli aRzevebiT.`mxrebiT varskvlavebsa swvdeba~ — rwmenis simtkicis gamoxatulebaa,sakuTari sulis SecnobiT mogvrili Cveneba da winaswari,keTilismauwyebeli niSani, rom ferxTqveS garTxmuls ixilavsredaqciebsa da gamomcemlobebs da axal sityvas miawvdens adamianebs.irwmunebian, rom Cveni saukunis 10-iani wlebis damdegs jek londonzeufro popularuli mwerali msoflioSi ara yofila. quxs misi saxeliamerikaSic da evropis kontinentsac gadmowvdenia, yovelwliuradqveyndeba misi axali wigni, yovelwliuradve iTargmneba aTobiT enaze,aRtacebiT exmaureba saliteraturo kritikac da mkiTxvelTa wreebic, damwerlis fotosuraTebic mosdebia qveynierebas. misken ki daZrula244


uTvalavi baraTi, romelTac jeki upasuxod ara tovebs, isedac weraSiCafluls, Zili rom ganudevnia.ara var nayofierio, — amtkicebda, — egaa, yoveldRiurad vwer,Seusvenebliv, da arc SabaT-kvira vicio. arada, gasakviri iyo maSinac dagasakviria dResac, 17 wlis manZilze Seqmnili 590 wigni — novelebi,moTxrobebi da romanebi, yvelgan rom inarCunebs Tavisebur xiblsa dasilamazes.quxili gadaivlis, misi qmnilebebiT gamowveuli gansakuTrebulivnebaTaRelvac Cacxreba da is uzenaesi memkvidreoba, rac wamierad xelTipyro, sxvebisaken gadainacvlebs, magram jek londoni mainc SeinarCunebsTavs varskvlavTa Soris, TviTonve rom SeigrZno, Tu rogor miswvdamxrebiT. saukeTeso miRwevani misi beletristuli xelovnebisa samudamoddarCeba klasikur nimuSad da zneobriv matianed, rogorc aucileblobaaxalgazrdobis sulieri Camoyalibebis, amaRlebuli idealebisSTanergvisaTvis.siuJetebi da Txrobis manera misi moTxrobebisa saTavgadasavloa daamiTac mimzidveli. oRond stili da xedva realisturia da esTanazomieri da moxdenili Serwyma qmnis swored jek londonismxatvruli warmosaxvis Taviseburebasac da xiblsac.moTxrobebi umTavresad or rkals moicavs, Tavisuflebisaken swrafvisori xati da garemo rom gamosaxavs: zRva da aliaska — Crdilouriodiseis ciklis STamagonebeli, yvelaze Rrmad da eqspresiulad mis miergaazrebuli da aRbeWdili mxatvrul sityvaSi.xelmocarulma oqrosmaZieblobam apovnina literaturuli oqro damanamdeli sulieri duRili mizandasaxulad warmarTa im gzisaken,romelze SedgomiTac jek londons sakuTari Tavi unda Seeqmna.da kidev usazRvro vnebiT daiwyebs gamoZerwvas.ra aris mainc is idumali fantomi, adamians rom dayveba da arasvenebs; da, Tuki sakmarisi nebisyofa aRmoaCndeba, misTvisve moulodnelsamyaroSi SeuZRveba. es Sinagani Zaxili ar aZlevda mosvenebas jeklondonsac, roca TviT aliaskaze, yinva-yiameTSi wignebs daeZebda —uZneles gzaze, xifaTsa da gulisgamawvrilebel cdaSi, imedgacruebisada sasowarkveTisas. iq namdvilad ara yofila wignebSi STanTqmis garemoda ganwyobileba, magram jeki TviTonve Seqmnis ganwyobilebasac daaucileblobasac, radgan mwerloba bediswerad warmoudgeba, bediswera kiar moiTmens martooden pirad gamocdilebaze dayrdnobas. warmosaxvafermkrTalia wignierebis gareSe. sicocxlis Jins ostatis xeli undawarmarTavdes.aliaska — Tavisi uCveulobiT, iseve, rogorc miseuli zRva — TavisisiboboqriT, verasodes damkvidrdeba literaturaSi, Tu axleburi xedviTda stiliT ar ganaTda da iseT mxatvrul samoselSi ar moeqca,ganumeoreblobis tvifari rom daCnevia.da ha, Camoyalibebuli da daxvewilia axali stilic da, imavdroulad,damsxvreulia yvela dabrkolebac.didebis mwvervalze atyorcnil <strong>martin</strong> idens mZafrad Seaxsenebs TavssakuTari siymawvile, orbortian qurTukSi gamowyobili dafarflisqudiani, TavzexelaRebuli biWis saxiT rom ecxadeba, da iseTsinanuls grZnobs, TiTqos eRalatos im TavisuflebismoyvareWabukisaTvis.es TviTon jek londonis krTomaa, ukiduresad gamaxvilebulipasuxismgeblobis grZnoba sakuTari pirovnebisa da, saerTod, adamianobis245


mimarT, raTa varskvlavebTan Setolebisas ar daiviwyos da ar gauqressulSi Cabudebuli ymawvili — Tavisi uzomo gatacebiT, sialaliT,Tavisuflebisaken swrafviT, im sawyisiT, kidec rom unda STaagonosCrdiloeTis odiseac da zRvaze xetialic da kidec asuldgmulos misiSemoqmedebis es ori ZiriTadi nakadi.magram arc jek londons da arc mis gmirs araferi aqvT sasinanuloda mosaridebeli im TavzexelaRebuli biWis winaSe, radganac misi saxebaucvlelad SeinarCunes TavianT arsebaSi.is biWi awydeboda kedlebs maT sulSi, aqezebda da, erTi mxriv, Tuwignebi unda movlenodaT Semwed da gzis gamkvalavad, meore mxriv,siyvaruli: marcxiani da mainc aRmtaci da SuqurasaviT win wamZRoli.ara, sapasuxo grZnoba jekmac iseve gamoiwvia qalisagan, rogorc mismagmirma, magram wrfeli Zafebi umowyalod Seimusreba ojaxebis mier da esmware imedgacrueba sulier krizisad gardaesaxebaT.<strong>martin</strong>s sruli apaTia eufleba, didebis mwvervali ubadruk qimeradeCveneba da sicocxlis azrsac kargavs. mxolod zRva Tu uSvelis,rogorc samudamo TavSesafari, rogorc ganmkurnavi im sneulebisagan,sicocxle rom darqmevia. kidev kargi, adamianis arsebobas dasasrulirom aqvs, Torem ra gaaZlebinebda sulieri gvemisagan gatanjuls.<strong>martin</strong>is TviTmkvlelobis scena naturalisturi SemzaraobiT ariswarmosaxuli, jek londoni xelSesaxebad grZnobs am aRsasrulis yovelrealiasa Tu elfers, da ukanasknel wams gmiris tvinSi CaRvriliTvalismomWreli, kaSkaSa sinaTlec TiTqos dasturia misigadawyvetilebis utyuarobisa. vidre gonebas dakargavdes, iotisodenadacar ganicdis sinanuls da gaWianurebuli eCveneba yoveli wami, racsikvdils aSorebs.<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong> individualistia da amitomac marcxdebao, — ase xsnidajek londoni gmiris bunebasac da romanis finalis kanonzomierebasac,da miaCnda, rom TviTon, rogorc pirovneba, aq daSorda <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>sxasiaTs, gaemijna individualizms da hpova sicocxlis WeSmariti azri.sjeroda: CixSi ar movemwyvdevio, — radganac eyrdnoboda darvinis,nicSes, marqsisa da spenseris filosofiur moZRvrebebs da yvelazerealur gzad ki aRiarebda cxovrebis mowyobas sayovelTao gaTanabrebiswesiT. arada, swored aq ifareboda is Cixi Tu is ufskruli, romelsacgaurboda, da is moZRvarnic, sruliad gansxvavebulni erTmaneTisagan,aramcTu ver gauadvileben WeSmaritebisaken saval bilikebs, sulCauqufraven sinamdviles da RmerTs moklebuli garemos anabaramiatoveben.Tavidan jek londoni veraviTar usiamovnebas ver igrZnobs da iseCinebulad moergeba am realobas, ise baton-patronad da qomagad miiCnevsTavs, TiTqos swored maszea zedgamoWrili cxovrebis aseTi wesio.samyaro borgavda, cxovrebis niris mkveTr Secvlas moaswavebda, magramjeki sad dalodeboda sayovelTao cvlilebebs da TviTonve Seecadabednieri yofa Seeqmna adamianebisaTvis aq mainc, Tavis mamulSi, eqvsranCos rom SeiZens da gaamTlianebs.es unda yofiliyo idealuri sazogadoeba, misi ocnebis xorcSesxma,da iaxtiT mogzaurobisas, Tan `<strong>martin</strong> idens~ rom ujda da Tan axalaxaliSTabeWdilebebiT ivseboda, fiqriT axladSeZenil mamulsacdastrialebda da im saxlsac, romelsac ranCoebi unda Semoemtkicebina.misTvis is mxolod sacxovrebels Tu TavSesafars ara niSnavda, ufrometi iyo, TiTqos simboluri azriTac gaJRenTili da saxelwodebac246


amitom SeurCia: mglis saxli. mgels aliaskas mkvidrni yvela TeTrkanianseZaxdnen, da jekic oqrosmaZieblobisas maT TvalSi mgladgamoiyureboda. axla es moagonda da saxlis saxelad Sesaferisad miiCniagaregnuli egzotikiTac da Sinaarsobrivi tevadobiTac.mis nawerebSi siWabukis im dReebis saxsovrad es saxelic araerTxelgaielvebs da erT-erTi romanis saTaurSi `zRvis mgeli~ marTlacmarjved Seerwya ori vneba — oqrosmaZieblisa da mezRvauris, magramsaxli da samkvidro ufro ganazogadebda Serqmeuli saxelwodebismniSvnelobas da axladnagebi Senoba TiTqos amiTac Zvel cixe-simagreebsemsgavseboda.saxli jekis proeqtiT aSendeba, TviT wvrilmanebamde rom iyoyovelive gaTvaliswinebuli da kidec dadgeba is dRe, nanatri danaocnebari, roca jek londoni mglis saxlis binadari Seiqnebamravalricxovan stumrebTan da xiznebTan erTad. am Senobis kariarasodes iketeboda da stumrebs neba eZleodaT TveobiT da wlobiTecxovraT iq. mamulSi damkvidrebul muSaxelsac iseTi saukeTesopirobebi Seuqmna, manamde rom ar RirsebiaT.arada, saxlsa da mamuls Senaxva esaWiroeboda da, rakiRa sxva aravinwuxda Tu cdilobda raimes, jek londonma iTava mis macxovrebelTasruli keTildReoba da am sinamdvilis SenarCuneba im saxiT, rasacjiuti nebisyofiT miaRwia.yvela xelebSi Sehyurebda. is uTvalavi adamianic mas misCereboda damisgan moeloda Svelas, visac smenoda jek londonis arnaxuligulkeTiloba, da dausruleblad dioda xalxic da baraTic baraTzemodioda mglis saxlSi. exvewebodnen, emudarebodnen, Tavs acodebdnen.jeks xvewna rad undoda, isedac maTTvis gadamdgariyo, rasac Soulobda,guluxvad arigebda, TviTon araferi rCeboda da arca naRvlobda,sikeTes Tesda ulevad da uangariSod da es imxela Svebasa dakmayofilebas aniWebda, Tavgadaklul garjas raRas dagidevda.xelgaSlili <strong>martin</strong>ic aris, magram jekma Zalian gadaaWarba TavispersonaJs.`fuli~ — gamoeSviraT xeli.`fuli~ — wioda telegramebi.amxela honorari amerikaSi maSin sxvas aravis Rirsebia, evropidanacdaZruliyo — Targmani Targmans rom emateboda, magram xarjebmac bevradwaaWarba Semosavals da jek londoni ise gaixlarTeba valebSi, romgastumrebis imedi TvaldaTval gaqreba.mainc beds ar epueba. arCeuli gzidan gadaxveva arafris didebiT arasurs da zed exleba ocnebas — Tavis samkvidrebelSi Seqmnas bednierebada keTildReoba.redaqtorebi da gamomcemelni Zalian eferebian, winaswar sTavazobendid gasamrjelos, oRond dapirdes, axal Txzulebas Tqven mogarTmevTo.arc Temas uTanxmeben, arc ideas. endobian da arc is eeWvebaT, rommkiTxvelebi daitaceben mis yovel axal wigns.kritika da mkiTxveli erTsulovania da misi amdeni wignidan mxoloderTs Sexvdebian cota civad da amreziT. ra ggoniaT? — `<strong>martin</strong> idens~.ara, mowonebiT masac moiwoneben, magram raRac ar eWaSnikebaT, da eserTgvari aTvalwunebac kanonzomieria, roca aseTi uSeRavaTobiTaamxilebuli sazogadoebis siyalbe da sulieri sicariele.da mainc: jek londoni adrindeliviT inarCunebs pirveli mwerlissavarZels da metoqeobasac veravin uwevs.247


miuxedavad imisa, rom ase bevrs wers, jek londons Cavardna arahqonia da esec uCveuloa, miT umetes, auracxeli mTxovneli sul metadda metad urTulebs moRvaweobas.— fuli, fuli, fuli...Zveleburad veRar asdis yvelas da ukve drtvinaven mis karmidamoSi,CoCqoloben, iyvedrebian. patroni viTom TviTon aris, magramsinamdvileSi xiznebi gaubatondnen da jek londons ukve maTidaSoSmineba uxdeba. ase rodemde unda gastanos? iqneb dairekos yvela,xeli aukras mTxovnelebs, cecxlSi gadauZaxos baraTebi da telegramebi?magram jeki isev ideals asdevnebia, sjera, sikeTe Tavisas gaitans daZaldautaneblad Caklavs adamianis sulSi siZulvils, wvrilmanobas,orpirobas, umadurobas...sikeTes siaviT uxdian, is ki siaves kvlav sikeTiT pasuxobs.drtvinva ara da ar cxreba da erTxelac mezoblad gadasul jeklondonTan gulamovardnili mivardeba viRac: Sens saxls cecxliukidiao.mglis saxli iwvoda, yoveli mxridan avardnili cecxlis enebi casawvdeboda da aravin iyo mimkarebeli. umweo da gaognebuli dgas jeki dagulSi CaRvrili cremlebiT Sehyurebs rogor inacreba naninanatriSenoba.verafriT ver daujerebia, rom ganzrax gadauwves saxli. vercbedisweris ganaCens xedavs, TvalnaTliv miniSnebas misi ocnebisgarduval marcxze. is Cixi, rac mxatvruli mrwamsiT gaarRvia daadamianis sulieri amaRlebisaTvis metad faseuli qmnilebani dautovaSTamomavlobas, realobaSi gadaulaxavi aRmoCndeba da jek londonmabolos da bolos unda igrZnos, rom martoxelaa umadurobiT gaJRenTilgaremoSi, <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>viT amovardnili sazogadoebidan; da adamianTakeTildReoba ki maTTvis Tavgadadebuli pirovnebisTvis sisxlisgamowurva yofila da sxva araferi.albaT pirvelad maSin moisaklisa RmerTi, materialisturidoqtrinebisagan gaTangulma igrZno uzenaesi saidumloebisaken swrafvisaucilebloba, saxarebac maSin moiZia da ieso qristeze romanis daweracganizraxa. mis qaRaldebSi mxolod saTaurs waawydebian, magramTavisTavad es saxelwodebac `qriste~ raRac didi Semobrunebis survilsunda migvaniSnebdes.magram gvianRaa.mezRvauri unagirze moqceula da am Seusabamobam tragikulad undaiCinos Tavi.`fuli~ — Zveleburad CabRavis yurSi yvela da yvelaferi da, vidrepirSi suli udgas isev ise unda fantos.uCveulo garjiT mopovebuli da mglis saxlis aRdgenazec jiutad daamaod iocnebos.ara, cxovrebis wess veRar Secvlis, magram uzomo gulistkivilsacrom veRar eleva!..amasobaSi rkali ikvris, viwrovdeba da jek londonsac yelSi uWerssabeli.SemTxveviT? kanonozomierad? atydeba erTi aliaqoTi da didxans,didxans ver Cacxreba: opiumis doza meti mouvida da Tavisi nebiTgamoesalma sicocxleso.248


irving stouns ar eeWveboda: TviTmkvlelobiT daasrula arsebobao.yvela ar daujerebs da mtkicebas daiwyeben: azviadebs, biografiuliromanis finali rom meti dramatizmiT ganemsWvalao.magram stouni arc Secdeboda da arc xelovnurad gadaasxvaferebdamwerlis aRsasruls. is, rac TvalnaTliv Canda, SeuZlebelia WoWmansiwvevdes. Rrmad Cawvdoma jek londonis pirovnul bunebasa da cxovrebisyaidaSi swored kanonzomierebas adasturebda aseTi nabijisa, sicocxlisjaWvis Tanmimdevrul ukanasknel rgols.Tumc ra dasturi Wirdeba imas, rac <strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>s bedSia winaswarveganWvretili. marTalia, maSin jeki intuiciurad miwvda bediswerisgarduvalobas da arc Tavs utydeboda, <strong>martin</strong>i sruli sizustiT romimeorebda mwerlis xasiaTs, magram sakuTar arsebas vin gaqcevia da`<strong>martin</strong> <strong>ideni</strong>s~ finali winaswarmetyveluri suraTia jek londonissikvdiliswina wuTebisa.albaT arc jeki ganicdida iotisodena sinanuls da gaWianurebulieCveneboda yoveli wami, rac aRsasruls aSorebda.da ha, kidec igrZno TvalismomWreli, kaSkaSa sinaTle, tvinSi romCaeRvara, da isic moeCvena, TiTqos uSvelebeli, gauTavebeli kibidaneSveboda sadRac Zirs, Sors wyvdiadSi. da rogorc ki es igrZno, gonicdakarga.rostom CxeiZe249

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!