Zestoarren erretolika
Zestoarren erretolika Zestoarren erretolika
ualdu/ugaldu. ‘ugaldu’. da /du ad. Ugaritu.Nik ustet ordun hasi zala ganaua ualtzen.uhela. ‘uhal’. iz. 1. Larruz, zumitzez, sokaz,etab. edo antzeko beste gai batez egindakoxingola mehea, erabilera desberdinak dituena.Oro har, larruzkoa izan ohi da eta korrea,edo aro bezala erabili. 2. Barrikak bueltanizaten duen txapazko aroa.uujal. iz. Uholde. Eurite handiaren ondorioz edoistripuz, ibai, aintzira, urtegi, etab. etakourak gainezka egin eta normalean urperatutaez dagoen ingurua estaltzea. Ujal handiyakizan dia bazterretan.uju/eju. iz. Oihua. Uju ikaragarriyak iñez etxeajun omentzan.ukabil. ‘ukabil’. iz. Hatzak bilduta, erpuruabesteen gainetik dela, dituen eskua. Ukabillakestututa. Ik. ukabilka.ukabilka. ‘ukabilka’. adb. Ukabilaz joz. Ukabilkahasi zan behintzat eta.uko in. ‘uko egin’. Eskaintzen denari edonorberari dagokionari ezetza eman.umedade. ‘umedade’. iz. Ume-mukizujendehandia dagoenean esan ohi da. Beraz,“-dad” gaztelaniazko atzizkiari euskal oinarribat ezartzen zaio, esanahia ere aldatuz.Hau dek umedadia hau! Etziok tabernaneone itteik.ume. ‘ume’ iz. 1. Animalia jaio berria. 2. Haurra. UME-ERTERAK IN. ‘ume-irteerak egin’.Pertsona helduei buruz ari garela, zerbaitenaurrean, eztabaidaren batean nahiz edozeinjokabideren aurrean, umeek izan dezaketenjarrera edo portaera funtsgabea izan; esaterako,umeek egingo lituzketen galderakegin. Hor behintzat, ume-ertera dexentiaindik. UME-ITTEKO. ‘ume-egiteko’. adb. Sabeleanumea duela. Oro har, animaliez ari garelarikerabiltzen bada ere, modu zabar bateanemakumeez ere esaten da. Ez si ta ez no,ume-itteko preparau zan. Ik. ernai. UMIA GALDU. ‘umea galdu’. Fetua hilikjaio, abortua izan. UMIAK HAZI TA NEKIAK BIZI. ‘umeakhazi eta nekeak bizi’. Esaera zaharhonek haurrak gazte bihurtzean arazoak besterikez dituztela sortzen adierazten du; edo,behintzat, arazoak nabarmen ugaritzen direla.Lengo esaera den bai, umiak hazi tanekiak bizi.umekeitan ibilli. ‘umekeriatan ibili’.Umekeriak egiten aritu; ume edo haurraribaizik ez dagozkion jokabide eta portaerakizan, gehiegi arrazoitu eta hausnartu gabekoak.Beti umekeitan habil; tartian-tartianfundamentuzko zeoze aitziare gustatzekbaña.umekeya. ‘umekeria’. iz. Pertsona heldueiburuz mintzatuz, ekintza edo portaerafuntsgabea, haurrari baizik ez dagokiona.Umekeya geitxo. Ik. ume ertera in, umekeitanibilli.
220 umesentittuumesentittu. ‘umesentitu’. da ad. Ugaztuna(bereziki behia) haurra edo umea izatekoegoeran jarri; haurra izan edo egin bainojustu aurreko une-egoerari esan ohi zaio.umetu. ‘umetu’. da/du ad. 1. Haurrei dagozkienizaera edo ezaugarriak hartu. Eztakit ezetean zihero umetu. 2. Emea umedun gertatu.Ardiyak umetu zaizkigu.ur/uda. ‘ur’. iz. Kolorerik, usainik eta zaporerikgabeko likidoa. Gas-egoeran dagoeneanlurrun deritzo eta egoera solidoan dagoeneanizotz. Ik. euri-ur, ur bedeinkatu, metal ur, belar-ur,ur distilatu, ur-jauzi ur handitan sartu. UR BEDEINKATU. ‘ur bedeinkatu’. iz.Kristauen artean garbikuntza-errituetarakoerabiltzen dena. Elizaren sarreran edo irteeranegon ohi da eta ur bedeinkatuan behatzaksartuz aitaren egin ohi da. Ik. ur. UR DISTILAU. ‘ur distilatu’. iz. Lurrunduarte irakinez eta gero kondentsatuz, disolbatutakogasak eta substantzia organiko eta ezorganikoak kendu zaizkiona. Ik. ur. UR GELDIYA. ‘ur geldia’. iz. Korronterikez dagoen ura. Ik. ur. UR HANDITAN SARTU/IBILLI. ‘ur handitansartu/ibili’. Maila handiko arazo, auziedo zereginetan sartu /ibili. Ik. ur. UR NEARRA EUKI/AZALDU /ERTEN. ‘urnegarra eduki /azaldu /irten’. Ur-jariooso txikia izan. Tuberietan, edo ura pasatzenden edozein tokietan ur tantak edo urarenarrasto txikiak azaltzen direnean esan ohi da.Aberin bat eongoa oañe, ur-nearrak ertetzeuta.Ik. ur. UR ONIAN EON EZ. ‘ur onean egonez’. Zerbaiten juzgo onik izan ez. Enitxiokpa ni horrekin ur onian; ingoniki eztalahola. URAK HARTU. ‘urak hartu’. 1. Norbaitekur mineralen bidezko tratamendua egin,eskuarki bainuetxean. Majiñat jende jute zanZestuko bañuetxea urak hartzea./ Señoraurak hartzea urtero etortze zan Zestura. Ik.ur. 2. Batez ere ehuna edo arropa, uretanluzaro samar sartuta egonez gero, txikiagoedo laburrago bihurtu. Galtza haueke danaurak hartuta daude. 3. Ura toki bateanzabaldu eta hura estali. Soua dana urak hartutadao. URAK PASIAK EON. ‘urak paseakegon’. Urak erabat bustita egon. Agerrengariyak danak urak pasiak zeuden. URAN GAÑEKO APARRETAN EON. ‘urarengaineko aparretan egon’. iz. Osoongi, eroso eta inolako zailtasunetan murgildugabe egon. Zuek oaindik uran gañekoaparretan zaudete; baña ikusikozue hemendikurte batzuta.urdai zuri. ‘urdai zuri’. iz. Txerriarenlarruazal azpiko ehunean eratzen dengantz trinkoa, berotuz edo frijituz urtzenez dena.urdin. ‘urdin’. izond. 1. Oskarbi denean zeruakduen kolorekoa. 2. Ileaz mintzatuz, koloreagaltzen hasia baina erabat zuritu gabea; zurigrisaxka.Ik. illia urdindu. URDIN SAGAR. ‘urdin sagar’. iz. Sagarmota.Kolorez, marra gorrixka batzuk ditu etazaporez gazia da. Gordinik jan ohi da, eta hauere, usteldu gabe asko irauten duenez, gerorakogorde ohi da. Ik. gorde-sagar, lau kantoi.ureta. ‘ureta’. iz. -Eta atzizkiarekin, ur karrioaedo garraioa adierazten du. Iturrira uretajutegiñan eunero, len etzan eoten da.ur-handitu. ‘uhanditu’. da/du ad. Uretan edobustita egoteagatik handitu; puztu. Garbantzuakur-haundittu itteia.
- Page 169 and 170: muturka 165bat eta haren gainean ha
- Page 171 and 172: nabar. ‘nabar’. iz. 1. Lurra la
- Page 173 and 174: nolabait 169ordu, minutu, etab. jar
- Page 175 and 176: ñañan. ‘ñañan’. haur. Haur
- Page 177 and 178: 174 oheestaltzen duena. Ogi mamirik
- Page 179 and 180: 176 ondoondo. ‘ondo’. adb. Ongi
- Page 181 and 182: 178 orduko kontuak berrittu ORDUAK
- Page 183 and 184: pa. ‘apa’. haur. Haur hizkeran,
- Page 185 and 186: patatazale 183ten adierazteko; nahi
- Page 187 and 188: pertzun 185ya bat in da arraya pasa
- Page 189 and 190: pitxi 187sagarra da hori. Hori beya
- Page 191 and 192: prepertziyozko/perperziyozko 189 PO
- Page 193 and 194: puska 191bau zan baña lenengo kolp
- Page 195 and 196: aka-raka. ‘raka-raka’. onom. Ze
- Page 197 and 198: 196 sagar-txikitzeko makinako otarr
- Page 199 and 200: 198 sasiadierazteko. Izane gure etx
- Page 201 and 202: 200 sigi-saa SESIYUAN IBILLI. ‘se
- Page 203 and 204: 202 sufizientesufiziente. ‘sufizi
- Page 205 and 206: 204 tar-tar-tartar-tar-tar. ‘tar-
- Page 207 and 208: 206 tolare TOKIYAN TOKIKO. ‘tokia
- Page 209 and 210: 208 trazajira guztia nonbait egin:
- Page 211 and 212: 210 txalAntiguotik Donnostira bi tx
- Page 213 and 214: 212 txapatxapa. ‘txapa’. iz. 1.
- Page 215 and 216: 214 tximu inda eontximu indaeon.
- Page 217 and 218: 216 txoiximortxoiximor. ‘txori-si
- Page 219: 218 txotxolo TXOTXO ARRAYUA! ‘txo
- Page 223 and 224: 222 ustezeusteze. ‘ustez ezen’.
- Page 225 and 226: 224 xi-xigertatzen den irekidura lu
- Page 227 and 228: 226 zaildu ZAI SAMAR JARRIAK. ‘za
- Page 229 and 230: 228 zarba inten duen ekintza orain
- Page 231 and 232: 230 zelai utzibihotz hobeokuak. Ik.
- Page 233 and 234: 232 ziherokua ez izanziherokua ez i
- Page 235 and 236: 234 zokorrragoa izan’. Oso-oso eg
- Page 237 and 238: 236 zurrupaHonek gabian zurrunkak i
- Page 239 and 240: 240alanbre-garrotxa. alanbregarrotx
- Page 241 and 242: 242rak bete. arto ugariyakbegiyak b
- Page 243 and 244: 244baliatu. baliyaubaliteke. balaik
- Page 245 and 246: 246besterentzat behar izan.besteetz
- Page 247 and 248: 248dirugose. dirugosedirutan. dirut
- Page 249 and 250: 250errieta egin/eman. errietain/ema
- Page 251 and 252: 252ezin konta ahal. ezin konta alez
- Page 253 and 254: 254gogoz kontra. gogoz kontragoi ha
- Page 255 and 256: 256hau ez dago pagatzerik!/hau paga
- Page 257 and 258: 258inon bada (—-) horkohoriek dir
- Page 259 and 260: 260kaka tirrin. kaka tirrinkaka ume
- Page 261 and 262: 262kukaratxa. kukaratxakuku. kukuku
- Page 263 and 264: 264luzexka. luzexkamadria. madriama
- Page 265 and 266: 266nere artean. nere artiannerea/gu
- Page 267 and 268: 268pendiz. pendizpentsatu. pentsaup
- Page 269 and 270: 270sekula santan. sekula santanseku
220 umesentittuumesentittu. ‘umesentitu’. da ad. Ugaztuna(bereziki behia) haurra edo umea izatekoegoeran jarri; haurra izan edo egin bainojustu aurreko une-egoerari esan ohi zaio.umetu. ‘umetu’. da/du ad. 1. Haurrei dagozkienizaera edo ezaugarriak hartu. Eztakit ezetean zihero umetu. 2. Emea umedun gertatu.Ardiyak umetu zaizkigu.ur/uda. ‘ur’. iz. Kolorerik, usainik eta zaporerikgabeko likidoa. Gas-egoeran dagoeneanlurrun deritzo eta egoera solidoan dagoeneanizotz. Ik. euri-ur, ur bedeinkatu, metal ur, belar-ur,ur distilatu, ur-jauzi ur handitan sartu. UR BEDEINKATU. ‘ur bedeinkatu’. iz.Kristauen artean garbikuntza-errituetarakoerabiltzen dena. Elizaren sarreran edo irteeranegon ohi da eta ur bedeinkatuan behatzaksartuz aitaren egin ohi da. Ik. ur. UR DISTILAU. ‘ur distilatu’. iz. Lurrunduarte irakinez eta gero kondentsatuz, disolbatutakogasak eta substantzia organiko eta ezorganikoak kendu zaizkiona. Ik. ur. UR GELDIYA. ‘ur geldia’. iz. Korronterikez dagoen ura. Ik. ur. UR HANDITAN SARTU/IBILLI. ‘ur handitansartu/ibili’. Maila handiko arazo, auziedo zereginetan sartu /ibili. Ik. ur. UR NEARRA EUKI/AZALDU /ERTEN. ‘urnegarra eduki /azaldu /irten’. Ur-jariooso txikia izan. Tuberietan, edo ura pasatzenden edozein tokietan ur tantak edo urarenarrasto txikiak azaltzen direnean esan ohi da.Aberin bat eongoa oañe, ur-nearrak ertetzeuta.Ik. ur. UR ONIAN EON EZ. ‘ur onean egonez’. Zerbaiten juzgo onik izan ez. Enitxiokpa ni horrekin ur onian; ingoniki eztalahola. URAK HARTU. ‘urak hartu’. 1. Norbaitekur mineralen bidezko tratamendua egin,eskuarki bainuetxean. Majiñat jende jute zanZestuko bañuetxea urak hartzea./ Señoraurak hartzea urtero etortze zan Zestura. Ik.ur. 2. Batez ere ehuna edo arropa, uretanluzaro samar sartuta egonez gero, txikiagoedo laburrago bihurtu. Galtza haueke danaurak hartuta daude. 3. Ura toki bateanzabaldu eta hura estali. Soua dana urak hartutadao. URAK PASIAK EON. ‘urak paseakegon’. Urak erabat bustita egon. Agerrengariyak danak urak pasiak zeuden. URAN GAÑEKO APARRETAN EON. ‘urarengaineko aparretan egon’. iz. Osoongi, eroso eta inolako zailtasunetan murgildugabe egon. Zuek oaindik uran gañekoaparretan zaudete; baña ikusikozue hemendikurte batzuta.urdai zuri. ‘urdai zuri’. iz. Txerriarenlarruazal azpiko ehunean eratzen dengantz trinkoa, berotuz edo frijituz urtzenez dena.urdin. ‘urdin’. izond. 1. Oskarbi denean zeruakduen kolorekoa. 2. Ileaz mintzatuz, koloreagaltzen hasia baina erabat zuritu gabea; zurigrisaxka.Ik. illia urdindu. URDIN SAGAR. ‘urdin sagar’. iz. Sagarmota.Kolorez, marra gorrixka batzuk ditu etazaporez gazia da. Gordinik jan ohi da, eta hauere, usteldu gabe asko irauten duenez, gerorakogorde ohi da. Ik. gorde-sagar, lau kantoi.ureta. ‘ureta’. iz. -Eta atzizkiarekin, ur karrioaedo garraioa adierazten du. Iturrira uretajutegiñan eunero, len etzan eoten da.ur-handitu. ‘uhanditu’. da/du ad. Uretan edobustita egoteagatik handitu; puztu. Garbantzuakur-haundittu itteia.
Change language