Zestoarren erretolika
Zestoarren erretolika Zestoarren erretolika
al 5aixa. ‘aisa/aise’. adb. Erraz, erosotasunez.Aixa ebakitzen giñuzen guk hango ote txikiyakta belarrak./Aixa indittu lanak.aixkirau. ‘adiskidetu’. da/du ad. Adiskidebihurtu, bereziki haserreturik edo etsaiturikzeudenak. AIXKIRAUKOIA OILLARRAK TXIXAINBAÑO LEN. ‘adiskidetuko dira oilarrakpixa egin baino lehen’. Esaerahonek adiskidetuko direla baieztatzen du.aixkire. ‘adiskide’. iz. Inguruko lagun-minaizendatzeko hitza. Askotan “lagun-min” horiisilpeko maitalea edo, behintzat, ezkontideaez dena izan ohi da. Bai ta harekin zeona,berriz, bere aixkiria izango zan. AIXKIRIA! ‘adiskidea’. interj. Ingurukoakizendatzeko hitza. Aizu, aixkiria! Zuke jakingozubahori eztaola itteik. Ik. Txo!aje. ‘aje’. iz. Gehiegi edan eta erre osteko gorputzalditxarra. Gaur lanea aje earrakin junnaiz. Ik. ajiauta, ajiau. AJIA IZAN. ‘ajea izan’. Mozkorraldiarenedo gehiegi edan ondoren izan ohi den gorputzalditxarra. Ik. astelehena izan.ajiau. ‘ajeatu’. da ad. Ajeak jo. AJIAUTA. ‘ajeatuta’. adb. 1. Ajeak jota egon.2. Gaitzen batek jota egon. Zu itzai ona zea,baña ajiauta dakazu ezkerreko idiya. Ik. aje.akabo! ‘akabo’. interj. Zerbait bukatutzat, ahitutzatjo daitekeela adierazteko hitza. Behingaxotuta akabo! Eztao oporreta juteik.akastu. ‘akastu’. da/du ad. Akatsak egin; koskatu.Ik. akats.akats. ‘akats’. iz. Lanabes ebakitzaile batenahoan, edo zerbaiten ertzean, egiten denetena edo koska. Kutxilluak akats earrakdazka. Ik. akastu.akergai. ‘akergai’. iz. Akertzeko gai zenabaina zailtasunen edo arazoren bat dela bide,antxumeak eragin arazteko gauza ez dena. Ik.aketx.akertu. ‘akertu’. du ad. Akerrak ahuntza estali.aketz. ‘aketz’. izond. Umerik, haurrik izan ezdezakeena.akextuta. ‘akeztuta’. adb. Umerik, haurrikizan ez dezakeela. Behi hori akextuta dao.akolito. ‘akolito’. iz. Apaizari meza ematennahiz bestelako elizkizun batzuetan laguntzendiona. Mutil hori urte askuan ibili daakolito. Ik. monagillo.akordau. ‘akordatu’. da ad. 1. Gogoratu. 2.Bururatu. 3. Konturatu. Enaiz akordau noizsartu zean.akulu. ‘akuilu’. iz. 1. Akuilua. Makila luze etaeztenduna, gurdi-abereei eragiteko erabiltzenda. Akulua urritzezko makilla izateanormalian. Ik. akulu-eztena, akulua ber atzetik. 2.Agintzen edo zuzentzen duena. Harek eztakalana itteko akulu berrik. AKULUA BER ATZETIK. ‘AKUILUA BEHARATZETIK’. Lanean zerbait egingo badute norbaitedo zerbait behar izatea atzetik mugiarazteko;norbaitek zirikatu beharra izatea.Zeoze ingo baue atzetik akulua ber. AKULU-EZTEN. ‘akuilu-ezten’. iz. Makilaluze eta eztenduna, gurdi-aberei eragitekoerabiltzen dena. Ik. akulu.al. ‘ahal’. partik. Esaldiari desirazko esanahiaezartzen dion hitza. Normalean, geroaldiandoazen aditzetan tartekatzen da. Ittoko alhaiz!
6alajainkua! AL IZAN. ‘ahal izan’. da/du ad. Zerbait gertatzekoedo egiteko ezintasunik, eragozpenikedo debekurik ez izan. ADITZA + AHALA/ALA. ‘aditza +ahala’. “Bezain laister”; “-en neurrian”bezala ere ulertuko genuke. Aurretik aditzaera burutuan joan ohi da. Mezetatik ertenalataberna jute zian./Emanala gastatze zun/Enbaazun gurdika belarra, pixkana-pixkanabeyen aurrea sartze zala, habek janala. Ik.janala, emanala. ADITZA + ALAK. ‘aditza + ahalak’. Aditzoinaridagokiola “ahal diren zera guztiak”bezala ulertuko genuke. Eiñalak eiñagatikeezta sekula lana bukatzen./Esanalak esandareeztu hauxe baño kaso geyo iten.alajainkua! ‘alajainkoa!’. interj. Esatendenaren testigutzat Jainkoa jartzeko erabiltzenden hitza. Ik. alajaña!, ala jangoikua!alajangoikua! ‘alajangoikoa!’. interj. Biordutan bukauko zin, bai, alajangoikua! Ik.alajainkua!alajaña! ‘alajaina’. interj. Mirespen edo harriduraadierazteko erabiltzen den hitza, “alajainkoa”renleungarria. Ik. alajainkua!alanbre. ‘alanbre’. iz. Edozein metalezko etabereziki altzairu gogorrezko haria. ALANBRE-ITXITURA. ‘alanbre itxitura’.iz. Eremu edo barruti batetik ganaduak pasatzeagalerazteko, alanbrez eratzen den hesia.Ik. alanbre-hesi, alanbre-larretxa, alanbre-garrotxa,garrotxa, txarrantxa. ALANBRE-GARROTXA. ‘alanbre-garrotxa’.iz. Hesiak egiteko erabiltzen den alanbrehorzduna. Ik. garrotxa, txarrantxa, alanbre-larretxa. ALANBRE-HESI. ‘alanbre-hesi’. iz.Metalezko eta bereziki altzairu gozozkohariz eratzen den hesia; alanbre-itxitura. Ik.alanbre itxitura, alanbre-larretxa. ALANBRE-LARRETXA. ‘alanbre larretxa.iz. Ganaduari barruti batetik pasatzeagalerazteko, alanbre arantzadun eta lodizeratzen den hesia. Sail hori alanbre larretxazhesittuta dao. Ik. alanbre-hesi, alanbre-itxitura,txarrantxa, garrotxa. ALANBRE-SARE. ‘alanbre-sare’.Alanbrez egindako sarea.alba. ‘alba’. iz. 1. Meza ematean apaizakdaraman jantzi luzea. Kanpai mouko bat johiru aldiz ta, hor jantzi naiz zuri, amazanak jositako albakin. 2. Arnasestua.Azken arnasetan, albetan zeola. Ik. Albetaneon.albainka. ‘albainka’. adb. Arnasestuka, arnashartze larria. ALBAINKA BATIAN. ‘albainka batean’.Animaliak arnasestuka daudela esatekoerabiltze da. Hala ere, maiz, animalieidagokion ezaugarria pertsonentzako ereerabiltzen da. Mikel Goñi albainka batianeontzan.albandorratz. ‘alban orratz’. iz. Artilezkogauzak konpondu eta egiteko orratza. Lenkoltxoiak artilliakin izate zian, ta hayek jostekoalbandorratza ber izatezan.albetan eon. ‘albetan egon’. Azken hatsetan,hilzorian egon. Azken arnasetan, albetanzeola. Ik. alba.albo. ‘albo’. iz. Zerbaiten edo norbaiten eskuinekoedo ezkerreko aldea.alboakarga. ‘albora karga’. iz. Albora edoaldamenera higituriko karga. Tratoria alboakargaearrakin ekarri zun. Ik. akarga, aurreakarga.iz.
- Page 4 and 5: Lan hau nire aitona-amonei eta,bere
- Page 6 and 7: viii3. Esanahi bat baino gehiago di
- Page 8 and 9: xHonako hauek izan dira lan honen i
- Page 11 and 12: 2abrastakbereziki zuhaitzetatik eta
- Page 16: aldrebes 7alda-aldi. ‘alda-aldi
- Page 19 and 20: 10 BETI ALLAU EZINDA. ‘beti + adi
- Page 21 and 22: 12amuztuamuztu. ‘amustu’. da/du
- Page 23 and 24: 14apopilloapopillo. ‘apopilo’.
- Page 25 and 26: 16argi ARE-ESKOTEA. iz. 1. Areak du
- Page 27 and 28: 18arrastoarrasto. ‘arrasto’. iz
- Page 29 and 30: 20artiola ARTILLIA KARDAU. ‘artil
- Page 31 and 32: 22astelenko moduko zuri borobilak d
- Page 33 and 34: 24atentziyua eman ATE-LANGA. ‘ate
- Page 35 and 36: 26atze-aurreatzealdean aurrealdean
- Page 37 and 38: 28ayazi/ayaazi/ayazoayazi/ayaazi/ay
- Page 39 and 40: 30aztarka inaztarka in. ‘aztarrik
- Page 41 and 42: 32bakasta. iz. Akaina, lakasta. Aka
- Page 43 and 44: 34bapo! BAPO IBILLI. ‘bapo ibili
- Page 45 and 46: 36batek daki!erabiltzen da; izan er
- Page 47 and 48: 38begizulo BEGIRATZE MAKAL. ‘begi
- Page 49 and 50: 40belarrixkiñakua emanurtero-urter
- Page 51 and 52: 42berna-hezurberna-hezur. ‘berna-
- Page 53 and 54: 44bezain/bezin prontobezain/bezin p
- Page 55 and 56: 46billoba LAPUR BILDURRIK EZ IZAN.
- Page 57 and 58: 48boladabezela, gurdiyakin ekartzen
- Page 59 and 60: 50burrundazale”, “pastelzale”
- Page 61 and 62: dana. ‘dena’. zenbtz.orok. Oro,
6alajainkua! AL IZAN. ‘ahal izan’. da/du ad. Zerbait gertatzekoedo egiteko ezintasunik, eragozpenikedo debekurik ez izan. ADITZA + AHALA/ALA. ‘aditza +ahala’. “Bezain laister”; “-en neurrian”bezala ere ulertuko genuke. Aurretik aditzaera burutuan joan ohi da. Mezetatik ertenalataberna jute zian./Emanala gastatze zun/Enbaazun gurdika belarra, pixkana-pixkanabeyen aurrea sartze zala, habek janala. Ik.janala, emanala. ADITZA + ALAK. ‘aditza + ahalak’. Aditzoinaridagokiola “ahal diren zera guztiak”bezala ulertuko genuke. Eiñalak eiñagatikeezta sekula lana bukatzen./Esanalak esandareeztu hauxe baño kaso geyo iten.alajainkua! ‘alajainkoa!’. interj. Esatendenaren testigutzat Jainkoa jartzeko erabiltzenden hitza. Ik. alajaña!, ala jangoikua!alajangoikua! ‘alajangoikoa!’. interj. Biordutan bukauko zin, bai, alajangoikua! Ik.alajainkua!alajaña! ‘alajaina’. interj. Mirespen edo harriduraadierazteko erabiltzen den hitza, “alajainkoa”renleungarria. Ik. alajainkua!alanbre. ‘alanbre’. iz. Edozein metalezko etabereziki altzairu gogorrezko haria. ALANBRE-ITXITURA. ‘alanbre itxitura’.iz. Eremu edo barruti batetik ganaduak pasatzeagalerazteko, alanbrez eratzen den hesia.Ik. alanbre-hesi, alanbre-larretxa, alanbre-garrotxa,garrotxa, txarrantxa. ALANBRE-GARROTXA. ‘alanbre-garrotxa’.iz. Hesiak egiteko erabiltzen den alanbrehorzduna. Ik. garrotxa, txarrantxa, alanbre-larretxa. ALANBRE-HESI. ‘alanbre-hesi’. iz.Metalezko eta bereziki altzairu gozozkohariz eratzen den hesia; alanbre-itxitura. Ik.alanbre itxitura, alanbre-larretxa. ALANBRE-LARRETXA. ‘alanbre larretxa.iz. Ganaduari barruti batetik pasatzeagalerazteko, alanbre arantzadun eta lodizeratzen den hesia. Sail hori alanbre larretxazhesittuta dao. Ik. alanbre-hesi, alanbre-itxitura,txarrantxa, garrotxa. ALANBRE-SARE. ‘alanbre-sare’.Alanbrez egindako sarea.alba. ‘alba’. iz. 1. Meza ematean apaizakdaraman jantzi luzea. Kanpai mouko bat johiru aldiz ta, hor jantzi naiz zuri, amazanak jositako albakin. 2. Arnasestua.Azken arnasetan, albetan zeola. Ik. Albetaneon.albainka. ‘albainka’. adb. Arnasestuka, arnashartze larria. ALBAINKA BATIAN. ‘albainka batean’.Animaliak arnasestuka daudela esatekoerabiltze da. Hala ere, maiz, animalieidagokion ezaugarria pertsonentzako ereerabiltzen da. Mikel Goñi albainka batianeontzan.albandorratz. ‘alban orratz’. iz. Artilezkogauzak konpondu eta egiteko orratza. Lenkoltxoiak artilliakin izate zian, ta hayek jostekoalbandorratza ber izatezan.albetan eon. ‘albetan egon’. Azken hatsetan,hilzorian egon. Azken arnasetan, albetanzeola. Ik. alba.albo. ‘albo’. iz. Zerbaiten edo norbaiten eskuinekoedo ezkerreko aldea.alboakarga. ‘albora karga’. iz. Albora edoaldamenera higituriko karga. Tratoria alboakargaearrakin ekarri zun. Ik. akarga, aurreakarga.iz.
Change language