Zestoarren erretolika
Zestoarren erretolika Zestoarren erretolika
jo ta su 123egon. Etzakit gaxo daon baña, etziok jaxua.Ik. enteo jaxua ez eon. ENTEO JAXUA EZ EON. ‘entero jasuaez egon’. Erabat, osoro ongi ez egon osasunez.Joxemai etziok enteo jaxua! Ik. jaxua ezeon.jela in. ‘jela egin’. Izotza egin. Gaur gabianjela earra indu baztarretan.jende. ‘(-) jende’. iz. 1. “Jendea” hitz elkartukobigarren osagai denean, “festa” hitzarekingertatzen zen bezala, hitzari multzoaren,piloaren, taldearen adiera eransteko balio du;ez du, ordea, aurretik datorren hitza gizakiareneta bizidunen ezaugarriak izatera behartzen.Ik. plater-jendia, ontzi-jendia, ganau-jendia,gazte-jendia, ume-jendia, gizon etxe-jaun jendia. 2.Pertsona-kopuru zehaztu eta mugatu gabea,multzotzat hartua. JENDIA TRENTZAN EON. ‘jendea trentzanegon’. Jendea kabitu ezinik egon. Zenahi zenun jendia trentzan eotia? ONTZI-JENDE. ‘ontzi-jende’. iz. Ontzimultzoa.Hemen eunero ontzi-jende earrabiltzea. Ik. jende. PLATER-JENDE. ‘plater-jende’. iz. Platermultzoa. Hau dek plater jendia dona garbitzeko!Ik. jende, ontzi-jende, gazte-jende. SENIDE-JENDE. ‘senide-jende’. iz.Senideartea; senitartekoen multzoa. Horreksenidejende handiyare bazun da. Ik. jende. UME-JENDE. ‘ume-jende’. iz. 1. Umekuadrila.Ume jendia ikusita atzeau initzan,enun pentsatzen hainbeste ume ikusikonunik. 2. Zenbaitetan, “mukizu-jende” izugarriadagoela adierazten du. Ezaugarri fisikoaribaino gehiago izaerari dagokio; pertsonahelduak izan arren, heldutasunera iritsigabekoak, ekintza eta portaera funtsgabeadutenak daudela adierazteko. Hemen umejendiabesteik ezta ibiltzen.jergoi. iz. Koltxoiaren azpian jartzen den egurrezkoeta muellezko oinarria. Bai, jergoiakkonpontzen ibiltze nitzan.jertse sufritua. ‘jertse sufritua’. Zikin-estalia.Mantxak, orbanak egitean edo piska batzikintzean ere nabarmen gelditzen ez dena;oro har kolore iluneko jertse, praka nahiz edozeinoihal izan ohi da. Ik. zikin-estaliya.jertsia sufrittu. ‘jertsea sufritu’. Jertseasoinetik kendu beharrik ez sentitu; berorikez duela egiten adierazteko erabiltzen da.Earki sufrittu laike jertsia. Hi jertsia sufrittukoeke? Ik. jertse sufrittua.jetzi. ‘jetzi’. du ad. Zenbait abere emeren (bereziki,behi eta ardien) errapetik titiak zanpatuzesnea erauzi. Ik. jezteko makina. JEZTEKO MAKINA. ‘jezteko makina’. iz.Tresna finko edo higigarria, xurgapenez aziendenesnea errapetik ateratzen duena. Errapeetanlesiorik ez sortzearren, hutsezko eta presionormaleko tarteak txandakatzen dira.jira. ‘jira’. iz. 1. Ardura. Ama hiltzanetik beakdamaki etxeko jira guztiya. 2. Itzulia, buelta.Ingenun lagunekin kaleko jira. 3. Ingurua.Amata etorri zianian, hura zan etxe jira hua!Ik. etxe-jira, auzo-jira. 4. Tramitea. Umia adoptatzekojira guztiyak bestek intzizkiun.jitta. ‘jite’. iz. Itxura, forma, eitea, antza. Gaxoikeontzanetik maxkal jitta zakan horrek.jo ta ke. ‘jo eta ke’. adb. Gogoz eta lehiazaritu zerbaitetan. Han ai da jo ta ke lanian.Ik. jo ta su, jotakian ibili.jo ta su. ‘jo eta su’. adb. Gogoz eta lehiazaritu zerbaitetan. Jo ta su dabil batetik bestea.Ik. jo ta ke, jotakian ibili.
124 jo/ja batea ta jo/ja besteajo/ja batea ta jo/ja bestea. ‘jo bateraeta jo bestera’. Galduta, noraezean egon,ibili. Jo batea ta jo bestea ibilli bai, bañaenun denda hori billau azkenian.joaldiya izan. ‘joaldia izan’. Zerbaiten,gaixotasunen baten, eraso edo astindua izan.Oaiñe, eztakit, reuman joaldiya ez ote dakaten.joale-hots. ‘joale-hots/joalte-hots’. iz.Zintzarri-hotsa. Ardiyak txabolan gañetikjoale-hotsa ateatze zuen.jolas in. ‘jolas egin’. 1. Jolasaren bidez atseginhartu, jolasean ibili. 2. Sexu harremanakizan. Ik. txortan in, narrutan in.jornaa. ‘jornada’. iz. Belar jornada bat. Traktorekadaedo gurdikada bat belar, gutxi gorabehera. Aitzeko borda xarran aurrian, goikozelai txiki hartan, leku guztitan ebaki ta geokargaka barrura sartu; danea jornaan batjuntatzen bazan ondo.jornal. ‘jornal’. iz. 1. Langileak egun bateanlan egiteagatik hartzen duen diru-saria. Ik.hilleko jornala. 2. Soldata. Jornal txiki batbaziñ, baña uxkeriya. Ik. jornalian ibilli. jornalian ibilli. ‘jornalean ibili’. Jornalarentruke lan egin. Ik. jornal.JOSEPATEKO ZELAI. ‘josafateko zelai’. iz.Kristauen fedean, hil ostean guztiok elkartubehar dugun zelai edo gunea. JOSEPATEKO ZELAIRARTE! ‘josafatekozelairarte!’. Kristauen fedean, hil osteanguztiok elkartu behar dugun zelai edoegunerarte. Esapide honekin oso gutxitanikusten duzun pertsonaren bat broma itxuranagurtzeko erabili ohi da . Ik. josepateko zelaya.josi. ‘josi’. du/da ad. 1. Jostorratza eta hariazoihala edo beste antzerko material baten bizati elkarri lotu. Soiñekua josi zun. 2. Metalezkopieza baten bidez bi objektu finkoelkartu. Paretian iltzez josita do. 3. Ugariizan, beteta egon ( -z kasu-atzizkiaz). Plazaguardiazibillez josita zeon.joskura. ‘joskura’. iz. Ehunezko, larruzko,edo antzeko edozein materialezko bi atalbatzen dituen puntada-segida jarraitua.jostorratz. ‘jostorratz’. iz. Josteko orratza. HARIYAK JOSTORRATZAK BAÑO LUZIOBERDU. ‘hariak jostorratzak baino luzeagobehar du’. Esaera zahar honek adieraztendu bizitza honetan, elkarrekin bizi ahal izateko,eramankizun handia izatea behar-beharrezkoadela; hau da, jokabide txar edo desegokieigalga bereko jokabideekin erantzunordez, eraman onekoak izan behar dugula.Beti etzaizte burrukan jardun; hik ez al dakinhariyake jostorratzak baño luzio berdula?jota eon. ‘jota egon’. Neka-neka egindaegon. Zaltaka ibili naiz, ta jota nao.jotakian ibili. ‘jo eta kean ibili’. Danaemanda ibili; su eta gar ibili. Jotakian ibiltzezan trizikluan. Ik. jo ta ke, jo ta su.jotx. ‘jotx’. interj. Itulan jarduten zutenean,ganaduak nora joan behar zuen adieraztekoerabiltzen zen deikia. “Jotx” esatean, itulariakbehera eragin beharko zien ganaduei.jua gehitu/gutxitu. ‘joa gehitu/gutxitu’.Norbaitek izan dezakeen lanaren emanagehitu edo gutxitu. Jakiña, ni etortze nitzaniangehitu inberrian ibal gutxitu ingo zanhayen jua.julepe. iz. Karta jokoa. Gabonetan izeko-osabakjulepen ibiltzeia.jun1. ‘joan’. da ad. 1. Hiztuna dagoen tokitikbeste toki batera higitu. 2. Igaro.
- Page 77 and 78: 70eskuarte handiya izan/bihargañia
- Page 79 and 80: 72estimaziyo ESTIMAUA IZAN. ‘esti
- Page 81 and 82: 74etxe kordoadreiluz, harriz edo ho
- Page 83 and 84: 76euzkieuzki. ‘eguzki’. iz. Lur
- Page 85 and 86: 78ezta hurrike!/ezta hurrik emane!e
- Page 87 and 88: 80freskatzea indeitua. Guk han pran
- Page 89 and 90: 82gaixotasunak gizona bukau GAIXUAK
- Page 91 and 92: 84ganbaillaSeguru asko urte hartan
- Page 93 and 94: 86gatzadineko lagunak hil direla ad
- Page 95 and 96: 88geyegi ez behartukit, baña gerri
- Page 97 and 98: 90gogotsu/gootsugogotsu/gootsu. ‘
- Page 99 and 100: 92gorri(ttu)gorriya. 3. Guztiz larr
- Page 101 and 102: 94gurdikaondo koipeztatu gabe zeude
- Page 103 and 104: 96haizeleku HAIZE-BOLADA. ‘haize-
- Page 105 and 106: 98hankagorrihankagorri. ‘hankagor
- Page 107 and 108: 100 harrika1ta ke harri-tiraka jard
- Page 109 and 110: 102 haustrapuhaustrapu. ‘hauts-tr
- Page 111 and 112: 104 hitzeiteko moua in HITZ ERDIKE
- Page 113 and 114: 106 hortzak emanala janbazan basua,
- Page 115 and 116: iarri. ‘igarri’. dio/du ad. Ust
- Page 117 and 118: in 111luze batez jotzen zen. Koltxo
- Page 119 and 120: iñularrian 113intsentsu. ‘intsen
- Page 121 and 122: irrintzi 115aldea, sustraiei lotuta
- Page 123 and 124: ixtrilla iña izan/eon 117ittukin.
- Page 125 and 126: izpittu 119 IZOTZ BELTZ. ‘izotz b
- Page 127: 122 Jan1Jan1. ‘jan’. iz. Janari
- Page 131 and 132: kaabizulo. ‘karobi-zulo’. iz. K
- Page 133 and 134: kale 129Ume kakanarro haueke diskot
- Page 135 and 136: kare 131 KANIKETAN IBILLI. ‘kanik
- Page 137 and 138: kasta 133karrajasotzaile. ‘karga-
- Page 139 and 140: kizki 135 KERA IN/KERA BAT IN. ‘k
- Page 141 and 142: kontu 137 KOMERI-BUELTA. ‘komeri-
- Page 143 and 144: korde 139kontu-esatalle. ‘kontu-e
- Page 145 and 146: kupo 141kriston. ‘kristoren’. i
- Page 147 and 148: labain. ‘labain’. izond. Irrist
- Page 149 and 150: lar 145 LANAK EMAN. ‘lanak eman
- Page 151 and 152: lauhortzeko 147nean argi egiteko er
- Page 153 and 154: lerde 149lengo lepotik burua! ‘le
- Page 155 and 156: lo 151lima-zorro. ‘lima-zorro’.
- Page 157 and 158: luze bezain/bezin zabal 153lurmen.
- Page 159 and 160: maatilla. ‘maratila’. iz. Zurez
- Page 161 and 162: mari 157manejuak ikasi. ‘maneiuak
- Page 163 and 164: maxkal 159martingala. ‘martingala
- Page 165 and 166: meza 161Arto asko ta lagun gutxi ba
- Page 167 and 168: monagillo 163miña berrittu. ‘min
- Page 169 and 170: muturka 165bat eta haren gainean ha
- Page 171 and 172: nabar. ‘nabar’. iz. 1. Lurra la
- Page 173 and 174: nolabait 169ordu, minutu, etab. jar
- Page 175 and 176: ñañan. ‘ñañan’. haur. Haur
- Page 177 and 178: 174 oheestaltzen duena. Ogi mamirik
jo ta su 123egon. Etzakit gaxo daon baña, etziok jaxua.Ik. enteo jaxua ez eon. ENTEO JAXUA EZ EON. ‘entero jasuaez egon’. Erabat, osoro ongi ez egon osasunez.Joxemai etziok enteo jaxua! Ik. jaxua ezeon.jela in. ‘jela egin’. Izotza egin. Gaur gabianjela earra indu baztarretan.jende. ‘(-) jende’. iz. 1. “Jendea” hitz elkartukobigarren osagai denean, “festa” hitzarekingertatzen zen bezala, hitzari multzoaren,piloaren, taldearen adiera eransteko balio du;ez du, ordea, aurretik datorren hitza gizakiareneta bizidunen ezaugarriak izatera behartzen.Ik. plater-jendia, ontzi-jendia, ganau-jendia,gazte-jendia, ume-jendia, gizon etxe-jaun jendia. 2.Pertsona-kopuru zehaztu eta mugatu gabea,multzotzat hartua. JENDIA TRENTZAN EON. ‘jendea trentzanegon’. Jendea kabitu ezinik egon. Zenahi zenun jendia trentzan eotia? ONTZI-JENDE. ‘ontzi-jende’. iz. Ontzimultzoa.Hemen eunero ontzi-jende earrabiltzea. Ik. jende. PLATER-JENDE. ‘plater-jende’. iz. Platermultzoa. Hau dek plater jendia dona garbitzeko!Ik. jende, ontzi-jende, gazte-jende. SENIDE-JENDE. ‘senide-jende’. iz.Senideartea; senitartekoen multzoa. Horreksenidejende handiyare bazun da. Ik. jende. UME-JENDE. ‘ume-jende’. iz. 1. Umekuadrila.Ume jendia ikusita atzeau initzan,enun pentsatzen hainbeste ume ikusikonunik. 2. Zenbaitetan, “mukizu-jende” izugarriadagoela adierazten du. Ezaugarri fisikoaribaino gehiago izaerari dagokio; pertsonahelduak izan arren, heldutasunera iritsigabekoak, ekintza eta portaera funtsgabeadutenak daudela adierazteko. Hemen umejendiabesteik ezta ibiltzen.jergoi. iz. Koltxoiaren azpian jartzen den egurrezkoeta muellezko oinarria. Bai, jergoiakkonpontzen ibiltze nitzan.jertse sufritua. ‘jertse sufritua’. Zikin-estalia.Mantxak, orbanak egitean edo piska batzikintzean ere nabarmen gelditzen ez dena;oro har kolore iluneko jertse, praka nahiz edozeinoihal izan ohi da. Ik. zikin-estaliya.jertsia sufrittu. ‘jertsea sufritu’. Jertseasoinetik kendu beharrik ez sentitu; berorikez duela egiten adierazteko erabiltzen da.Earki sufrittu laike jertsia. Hi jertsia sufrittukoeke? Ik. jertse sufrittua.jetzi. ‘jetzi’. du ad. Zenbait abere emeren (bereziki,behi eta ardien) errapetik titiak zanpatuzesnea erauzi. Ik. jezteko makina. JEZTEKO MAKINA. ‘jezteko makina’. iz.Tresna finko edo higigarria, xurgapenez aziendenesnea errapetik ateratzen duena. Errapeetanlesiorik ez sortzearren, hutsezko eta presionormaleko tarteak txandakatzen dira.jira. ‘jira’. iz. 1. Ardura. Ama hiltzanetik beakdamaki etxeko jira guztiya. 2. Itzulia, buelta.Ingenun lagunekin kaleko jira. 3. Ingurua.Amata etorri zianian, hura zan etxe jira hua!Ik. etxe-jira, auzo-jira. 4. Tramitea. Umia adoptatzekojira guztiyak bestek intzizkiun.jitta. ‘jite’. iz. Itxura, forma, eitea, antza. Gaxoikeontzanetik maxkal jitta zakan horrek.jo ta ke. ‘jo eta ke’. adb. Gogoz eta lehiazaritu zerbaitetan. Han ai da jo ta ke lanian.Ik. jo ta su, jotakian ibili.jo ta su. ‘jo eta su’. adb. Gogoz eta lehiazaritu zerbaitetan. Jo ta su dabil batetik bestea.Ik. jo ta ke, jotakian ibili.
Change language