Zestoarren erretolika
Zestoarren erretolika Zestoarren erretolika
110 ijitoedo norbaitzuren umore onaren lekuko,barre hotsak entzun. Neska-mutillen iji-ajaearrak aitze zian gabian.ijito. ‘ijito’. iz. Jatorriz Indiakoa den eta batezere Europan sakabanaturik dagoen herri kaukasoarbateko kidea. Munduko herri askotansakabanaturik daude eta antolaketa sozialaeta bizimodu berezia gorde dute hein batean.Ik. motxalle.ika-mika. ‘ika-mika’. iz. Elkarren arteanhaserre, eztabaidan, borrokan.ikara. ‘ikara’. iz. Hotzak, sukarrak, eta berezikibeldurrak edo izualdiak gorputzean eragindakoastinaldi labur eta arinen segida. Ik.ikara eman, ikaraz, hotz-ikara, sukar-ikara. IKARA EMAN. ‘ikara eman’. Ikaratu; ikarazjarri edo jarrarazi. Askotan gorputzeanoilo-ipurdia ateratzen denean esan ohi da.Aa! Etzazu zarata hori atea, ikara emateiteta.ikatz-galbai. ‘ikatz-galbahe’. iz. Ikatzabahetzeko erabiltzen den bahe xehea. Gureikatz-galbaya baño lasayagua haiz!ikullukuak in. ‘ikuilukoak egin’. Ikuilukolanak egin: azpiak atera, ganaduari jateneman, etab. Ikullukuak inda geo ohera.ikus(i). ‘ikus(i)’. da/du ad. 1. Begien bidez zerbaitenforma, kolorea hauteman. 2. Jasan.Emakume horrek e beriak ikusiko zittun. 3.Gertaerei buruz halako iritzia edo ulertzekomodua izan. Gauza hoyek eztaude ondo ikusita. IKUSI BAKARRIK IN. ‘ikusi bakarrikegin’. Zerbait oso axaletik egina edo erabiliadagoela adierazten du; oso axaletik edotaosagairen bat falta edo urri duela. Masa honiporlana botayokela? Masa honek porlanaikusi bakarrik indik e. IKUSI BAT EMAN. ‘ikusi bat eman’.Begiratu bat eman; bisitaldi bat egin.”Ikusi”izen bezala dago erabilita. Jun giñan Izarraitzhorta ta egurrai ikusi bat eman giñun. IKUSI INBERTZAN + ENUNTZIATUA/IZEN SINTAGMA. ‘ikusi egin behar zen+ enuntziatua’. Harridurazko esaldia osatzendu eta ezaugarri edo balio zehatzen batenfatizatzeko baliagarri gertatzen da. Ikusiinbertzan ze erropajekin etorri zan. Ik. ikusiinbertzan horrek zakan gatza!ikusi-makusika ibili. ‘ikusi-makusikaibili’. Haur-jolasa. Batek hitz baten lehenletra esan eta besteek hitz hori asmatzeandatzan haur-jolasean arituz. Ikusi-makusikaibiliko algea?ikusmiran. ‘ikusmiran’. adb. 1. Non zer ikusikoegon, ibili. 2. Norbait berari jakitea ezdagokion besteren kontuen berri jakinnahian aritu. Ik. maixiaketan ibili.ilbeltz. ‘ilbeltz’. iz. Urtarrila. Ilbeltzeko bigarreneguna zan.ilbera. ‘ilbehera’. iz. 1. Ilbetetik ilberrira doan14 eguneko ilargi-fasea. 2. Delako fasearenerdiko eguna, ilargiaren erdia argiturik dagoena.ilberri. ‘ilberri’. iz. Lurretik ikusita, ilargiarenaurpegia erabat ilundurik ageri den fasea.ilbete. ‘ilbete’. iz. Lurretik ikusita, ilargiarenaurpegia erabat argiturik ageri den fasea.Ile/ille. ‘ile’ iz. Ugaztunen larruazalean haztenden hari-formako luzakin epidermikoa. ILLIA HARTU. ‘ilea hartu’. Adarra jo. ILLIA JO. ‘ilea jo’. Koltxoea garai bateanardi ilez osatuta egoten zen eta tartean ileaeguzkitan goxatu eta ilea harrotzeko makila
in 111luze batez jotzen zen. Koltxoia garai batianardi ilez beteta eote zan ta takian takian ardiile hori euzkita atea eta hagayakin jotzenzan ille hori. Ik. illia hartu. ILLIA KARDAU. ‘ilea kardatu’. Ilea muturretiksustrairaino orraztu, orrazkera harroagera dadin. Len garai batian illia dana kardautaibiltze zan. ILLIA URDINDU. ‘ilea urdindu’. Ilea zuritu.ilgora. ‘ilgora’. iz. 1. Ilberritik ilargi beteradagoen 14 eguneko ilargi-fasea. 2. Delakofasearen erdiko eguna, ilargiaren erdia argiturikdagoena.ilintxak azaldu. ‘ilintxak azaldu’. Baña,txondorran barrura sartzen hasi giñanian,hasi zian ilintxak azaltzen.illitei. ‘ilinti’. iz. Gori-gorian zegoen egur zatia.Garai batean beheko sutatik sutan ateratzenzen egur hau, irikitan ari zen kafetan sartuohi zen. Ziotenez, gusto hobea zuen kafeaegiteko. Illiteya ibiltze zan sasoi batian kafeearra iteko.illoba. ‘iloba’. iz. Anaia edo arreba batensemea edo alaba. Ik. illoba, billoba, birrilloba,hiru-illoba.illun instanteako. ‘ilun instanterako’.adb. Iluntzen hasterako. Festatik etxeaillun instanteako junber izate gendun taaskotan ezintziñan erten ta han jute ziñanerdi-illunpian igual. Eote giñan pozakSantiyotako ta etxea juteko bildurrakebai.illurre-ondoko. ‘ilurre-ondoko’. iz. Belarmota bat. “Illurria” deitzen den txabolabaten inguruan ugari daudelako omen duteizendapen hori. Nekazaritzarako belar txarrada. Zuztar handia du eta galtzen oso zaila da.Illurre-ondokuak badia belar batzuk osoezaunak, ta han haren onduan asko omentzauden.iltze. ‘iltze’. iz. 1. Idi-dematan, probalekuarenluzera. Hiru iltze t´erdi intzituztenordu batean. 2. Metalezko pieza mehe etaluzea, mutur batean punta zorrotza etabestean burua dituena, bi objektu bat eginezfinkatzeko, paretan sartuta bertatikzerbait zintzilikatzeko, etab. erabiltzendena. ILTZE-BURUZABAL. ‘iltze buruzabal’. iz.Metalezko pieza mehe eta luzea, mutur bateanpunta zorrotza eta bestean burua zabalzabaladituena.iluna etorririk ez eon. ‘iluna etorririk ezegon’. Iluntzea, ez dela berehala etorrikoadierazteko. Goizeko zortzitako lanianaspertuta, etziok illuna etorririk!imia. ‘imina’. iz. Aleen edukiera-neurria, anegarenlaurdenaren baliokidea. Arruako bikayuakomentzuan han mahastiya, ta esan ohizan imia bat hurre gastatu zuala hanmahastia iten. Ik. anea, imillau.imillau. ‘imilaun’. iz. Iminaren laurdena; imilaunbeteko edukiera duen ontzia.in. ‘egin’. da/du ad. Zerbait sortu, ez izatetik izaterairaganarazi. Gauzatu, prestatu. IN SAMARTU. ‘egin samartu’. Ia-ia egin,bukatu. Lanake in samartu ittut. Ik. pasasamartu. NESKATAN/MUTILLETAN IN. ‘neskatan/mutiletanegin’. Mutila neskekin edoneskaren batekin ibiltzea eta alderantziz.Gaur e ezteu bate neskatan in. NERIA/GURIA IN. ‘nerea/gurea egin’.Norberarenarekin irten; norberak nahi duenhuraxe egin. Oaiñe beria indu horrek!
- Page 65 and 66: dzat eman 57dunba. ‘dunba’. iz.
- Page 67 and 68: 60egunon jainkuak!de izan’. Norbe
- Page 69 and 70: 62elurrausoitteunian asko hil iteia
- Page 71 and 72: 64eraztunak erorieraztunak erori.
- Page 73 and 74: 66erretirauerretirau. ‘erretiratu
- Page 75 and 76: 68esatallehitza betetzen duena. Ume
- Page 77 and 78: 70eskuarte handiya izan/bihargañia
- Page 79 and 80: 72estimaziyo ESTIMAUA IZAN. ‘esti
- Page 81 and 82: 74etxe kordoadreiluz, harriz edo ho
- Page 83 and 84: 76euzkieuzki. ‘eguzki’. iz. Lur
- Page 85 and 86: 78ezta hurrike!/ezta hurrik emane!e
- Page 87 and 88: 80freskatzea indeitua. Guk han pran
- Page 89 and 90: 82gaixotasunak gizona bukau GAIXUAK
- Page 91 and 92: 84ganbaillaSeguru asko urte hartan
- Page 93 and 94: 86gatzadineko lagunak hil direla ad
- Page 95 and 96: 88geyegi ez behartukit, baña gerri
- Page 97 and 98: 90gogotsu/gootsugogotsu/gootsu. ‘
- Page 99 and 100: 92gorri(ttu)gorriya. 3. Guztiz larr
- Page 101 and 102: 94gurdikaondo koipeztatu gabe zeude
- Page 103 and 104: 96haizeleku HAIZE-BOLADA. ‘haize-
- Page 105 and 106: 98hankagorrihankagorri. ‘hankagor
- Page 107 and 108: 100 harrika1ta ke harri-tiraka jard
- Page 109 and 110: 102 haustrapuhaustrapu. ‘hauts-tr
- Page 111 and 112: 104 hitzeiteko moua in HITZ ERDIKE
- Page 113 and 114: 106 hortzak emanala janbazan basua,
- Page 115: iarri. ‘igarri’. dio/du ad. Ust
- Page 119 and 120: iñularrian 113intsentsu. ‘intsen
- Page 121 and 122: irrintzi 115aldea, sustraiei lotuta
- Page 123 and 124: ixtrilla iña izan/eon 117ittukin.
- Page 125 and 126: izpittu 119 IZOTZ BELTZ. ‘izotz b
- Page 127 and 128: 122 Jan1Jan1. ‘jan’. iz. Janari
- Page 129 and 130: 124 jo/ja batea ta jo/ja besteajo/j
- Page 131 and 132: kaabizulo. ‘karobi-zulo’. iz. K
- Page 133 and 134: kale 129Ume kakanarro haueke diskot
- Page 135 and 136: kare 131 KANIKETAN IBILLI. ‘kanik
- Page 137 and 138: kasta 133karrajasotzaile. ‘karga-
- Page 139 and 140: kizki 135 KERA IN/KERA BAT IN. ‘k
- Page 141 and 142: kontu 137 KOMERI-BUELTA. ‘komeri-
- Page 143 and 144: korde 139kontu-esatalle. ‘kontu-e
- Page 145 and 146: kupo 141kriston. ‘kristoren’. i
- Page 147 and 148: labain. ‘labain’. izond. Irrist
- Page 149 and 150: lar 145 LANAK EMAN. ‘lanak eman
- Page 151 and 152: lauhortzeko 147nean argi egiteko er
- Page 153 and 154: lerde 149lengo lepotik burua! ‘le
- Page 155 and 156: lo 151lima-zorro. ‘lima-zorro’.
- Page 157 and 158: luze bezain/bezin zabal 153lurmen.
- Page 159 and 160: maatilla. ‘maratila’. iz. Zurez
- Page 161 and 162: mari 157manejuak ikasi. ‘maneiuak
- Page 163 and 164: maxkal 159martingala. ‘martingala
- Page 165 and 166: meza 161Arto asko ta lagun gutxi ba
in 111luze batez jotzen zen. Koltxoia garai batianardi ilez beteta eote zan ta takian takian ardiile hori euzkita atea eta hagayakin jotzenzan ille hori. Ik. illia hartu. ILLIA KARDAU. ‘ilea kardatu’. Ilea muturretiksustrairaino orraztu, orrazkera harroagera dadin. Len garai batian illia dana kardautaibiltze zan. ILLIA URDINDU. ‘ilea urdindu’. Ilea zuritu.ilgora. ‘ilgora’. iz. 1. Ilberritik ilargi beteradagoen 14 eguneko ilargi-fasea. 2. Delakofasearen erdiko eguna, ilargiaren erdia argiturikdagoena.ilintxak azaldu. ‘ilintxak azaldu’. Baña,txondorran barrura sartzen hasi giñanian,hasi zian ilintxak azaltzen.illitei. ‘ilinti’. iz. Gori-gorian zegoen egur zatia.Garai batean beheko sutatik sutan ateratzenzen egur hau, irikitan ari zen kafetan sartuohi zen. Ziotenez, gusto hobea zuen kafeaegiteko. Illiteya ibiltze zan sasoi batian kafeearra iteko.illoba. ‘iloba’. iz. Anaia edo arreba batensemea edo alaba. Ik. illoba, billoba, birrilloba,hiru-illoba.illun instanteako. ‘ilun instanterako’.adb. Iluntzen hasterako. Festatik etxeaillun instanteako junber izate gendun taaskotan ezintziñan erten ta han jute ziñanerdi-illunpian igual. Eote giñan pozakSantiyotako ta etxea juteko bildurrakebai.illurre-ondoko. ‘ilurre-ondoko’. iz. Belarmota bat. “Illurria” deitzen den txabolabaten inguruan ugari daudelako omen duteizendapen hori. Nekazaritzarako belar txarrada. Zuztar handia du eta galtzen oso zaila da.Illurre-ondokuak badia belar batzuk osoezaunak, ta han haren onduan asko omentzauden.iltze. ‘iltze’. iz. 1. Idi-dematan, probalekuarenluzera. Hiru iltze t´erdi intzituztenordu batean. 2. Metalezko pieza mehe etaluzea, mutur batean punta zorrotza etabestean burua dituena, bi objektu bat eginezfinkatzeko, paretan sartuta bertatikzerbait zintzilikatzeko, etab. erabiltzendena. ILTZE-BURUZABAL. ‘iltze buruzabal’. iz.Metalezko pieza mehe eta luzea, mutur bateanpunta zorrotza eta bestean burua zabalzabaladituena.iluna etorririk ez eon. ‘iluna etorririk ezegon’. Iluntzea, ez dela berehala etorrikoadierazteko. Goizeko zortzitako lanianaspertuta, etziok illuna etorririk!imia. ‘imina’. iz. Aleen edukiera-neurria, anegarenlaurdenaren baliokidea. Arruako bikayuakomentzuan han mahastiya, ta esan ohizan imia bat hurre gastatu zuala hanmahastia iten. Ik. anea, imillau.imillau. ‘imilaun’. iz. Iminaren laurdena; imilaunbeteko edukiera duen ontzia.in. ‘egin’. da/du ad. Zerbait sortu, ez izatetik izaterairaganarazi. Gauzatu, prestatu. IN SAMARTU. ‘egin samartu’. Ia-ia egin,bukatu. Lanake in samartu ittut. Ik. pasasamartu. NESKATAN/MUTILLETAN IN. ‘neskatan/mutiletanegin’. Mutila neskekin edoneskaren batekin ibiltzea eta alderantziz.Gaur e ezteu bate neskatan in. NERIA/GURIA IN. ‘nerea/gurea egin’.Norberarenarekin irten; norberak nahi duenhuraxe egin. Oaiñe beria indu horrek!
Change language