აქედან

giorgi kiknaZenino kiRuraZelali fircxalavacira CikvaiZenana cixisTaviistoria XIImaswavleblis wigni

giorgi kiknaZenino kiRuraZelali fircxalavacira CikvaiZenana cixisTaviistoria 12maswavleblis wignipirveli gamocema, 2012© bakur sulakauris gamomcemloba, 2012bakur sulakauris gamomcemlobamisamarTi: daviT aRmaSeneblis 150, Tbilisi 0112tel.: 2 91 09 54, 2 91 11 65elfosta: info@sulakauri.gewww.sulakauri.geISBN 978-9941-15-628-1HISTORY 12Teacher’s BookG. KiknadzeN. KiguradzeL. FirtskhalavaC. ChikvaidzeN. Tsikhistavi© Bakur Sulakauri Publishing, 2012Tbilisi, Georgia

SinaarsiI. Sesavali 5II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi 6III. erovnuli saswavlo gegma 7IV. moswavlis wignis Sesatyvisoba erovnul saswavlo gegmasTan 10V. zogadi meToduri rekomendaciebi 14VI. sanimuSo gakveTilebis aRwera 39VII. damatebiTi masala 44VIII. rekomendebuli Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 58IX. bibliografia 68

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebisaqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebierovnuli da zogadsakacobrio RirebulebebiT aRWurvili, Tavisufali pirovnebis CamoyalibebisaTvis.amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs,aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs libera lurda demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT oja xis,sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi.saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardmaunda SeZlos:a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobisgaazreba:saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, sworad gansazRvros sakuTari qveynissaxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi da misces mas sasikeTogadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba;b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva:mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemosadamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo;g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciismopoveba, damuSaveba da analizi:dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsis informacia,misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards unda SeeZlosara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxismixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miRwevebisefeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulierimoRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad;d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba:saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSidamoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevebi;e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze:saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebicmiscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri,inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad;v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSida maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac:saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebisganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTariSesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazogadoebrivcxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba;mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmianobisSesaxeb.z) komunikacia individebsa da jgufebTan:saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaroszogadi sakomunikacio unar-Cvevebi ( wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgufurimuSaobis Cvevebi; maT Soris, imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris;T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe:dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis funqcionirebisaTvisgansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa daurTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSaos mozards adamianis uflebebis dacvisa dapirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis SesanarCuneblad.mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriulicodnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba.6

III. erovnuli saswavlo gegmaistoriaXII კლასიისტორიაXII klasiსტანდარტიწლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვითwlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviTგარემო და ეკონომიკაისტ. XII.1. მოსწავლესშეუძლიაXIX და XXსაუკუნეებშიმსოფლიოსა დასაქართველოშიმომხდარიმნიშვნელოვანიეკონომიკურიცვლილებების ანალიზი.ისტ. XII. 2. მოსწავლესშეუძლიაეკონომიკისგანვითარებისათვისრესურსებისმნიშვნელობისანალიზი.სახელმწიფო მმართველობადა პოლიტიკაისტ. XII.3. მოსწავლესშეუძლია XIX და XXსაუკუნეებშიმმართველობითსტრუქტურებში მომხდარიცვლილებების ანალიზი.ისტ. XII.4. მოსწავლესშეუძლია პოლიტიკურიისტორიის საკითხებისკვლევა. მსოფლიოისტორიულ პროცესშისაქართველოს ადგილისგანსაზღვრა.ადამიანი დასაზოგადოებაისტ. XII.5. მოსწავლესშეუძლია XIX და XXსაუკუნეებში სოციალურისტრუქტურების ურთიერთ-მიმართების კვლევა.ისტ. XII.6. მოსწავლესშეუძლია მსჯელობასაზოგადოების ცნობიერებაზეახალი და უახლესი ისტორიისპერიოდში ჩამოყალიბებულისოციალური სტრუქტურებისგავლენის შესახებ.კულტურა და რელიგიაისტ. XII.7. მოსწავლესშეუძლია მსჯელობარელიგიის მნიშვნელობაზე ანXIX და XX სს. -ში მისიმსოფლიოსა დასაქართველოზე მისიგავლენის შეფასება.ისტ. XII.8. მოსწავლესშეუძლია სხვადასხვაკულტურების ურთიერთებისკვლევა.წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და ინდიკატორები მიმართულებების მიხედვითმიმართულება: გარემო და ეკონომიკაისტ. XII.1. მოსწავლეს შეუძლია XIX და XX საუკუნეებში მსოფლიოსა და საქართველოში მომხდარი მნიშვნელოვანი ეკონომიკურიცვლილებების ანალიზი.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:16. მსჯელობს ტექნოლოგიური პროგრესის მნიშვნელობაზე ეკონომიკის განვითარებისათვის;17. წერს თემას, რომელშიც მსჯელობს რომელიმე კონფლიქტის (ომის) ეკონომიკურ წინაპირობებსა და შედეგებზე;18. მსჯელობს მიგრაციული პროცესების მიზეზებსა და შედეგებზე; ირჩევს სხვადასხვა19. ეპოქაში მომხდარ ორ მიგრაციულ პროცესს და ადარებს მათ მიზეზებსა და შედეგებს;20. ერთი ქვეყნის მაგალითზე წერილობით მსჯელობს, თუ როგორ იცვლებოდა სხვადასხვა ეპოქაში სახელმწიფოს როლი ქვეყნებისეკონომიკური ურთიერთობების განვითარებაში;21. იცნობს ძირითად ეკონომიკურ თეორიებს და საუბრობს მათ მნიშვნელობაზე;22. მსჯელობს ქალაქისა და სოფლის ხვედრით წილზე თანამედროვე მსოფლიოსა და საქართველოში;23. საკუთარი ქვეყნის (რაიონის, ქალაქის, სოფლის) მაგალითზე მსჯელობს ეკონომიკური განვითარებისა და დემოგრაფიულიპრობლემების ურთიერთკავშირზე; ავლებს პარალელებს სხვა ქვეყნებთან;24. მსჯელობს საქართველოს ეკონომიკის რეგიონის, იმპერიისა და მსოფლიო ეკონომიკასთან ინტეგრაციის (მაგ., საქართველო დაკავკასია, საქართველო და საბჭოთა კავშირი, საქართველო და მსოფლიო).ისტ. XII. 2. მოსწავლეს შეუძლია ეკონომიკის განვითარებისათვისრესურსების მნიშვნელობის ანალიზი.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:25. ირჩევს ერთ ქვეყანას (რეგიონს) და მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი და ანთროპოგენული ცვლილებები მისეკონომიკურ განვითარებაზე იყენებს ისტორიულ მაგალითებს, გავლენის მასშტაბებს წარსული პერიოდის მაგალითებთან;26. მსჯელობს ტექნოლოგიური ცვლილებებისა და ეკონომიკის განვითარებისურთიერთგავლენაზე; მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენს მოსახლეობის რაოდენობა და სიმჭიდროვე ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებაზე; ირჩევს ერთ-ერთ სახელმწიფოს და მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენდა (ახდენს) ნედლეული, რომელიც მის ტერიტორიაზემოიპოვება ამ ქვეყნის ეკონომიკურ პრიორიტეტებზე.მიმართულება: სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკაისტ. XII.3. მოსწავლეს შეუძლიაXIX და XX საუკუნეებში მმართველობით სტრუქტურებში მომხდარი ცვლილებების ანალიზი.7

მიმართულება: სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკაისტ. XII.3. მოსწავლეს შეუძლიაXIX და XX საუკუნეებში მმართველობით სტრუქტურებში მომხდარი ცვლილებების ანალიზი.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: მსჯელობს სახელმწიფოს მმართველობით სტრუქტურებში ცვლილებების აუცილებლობის შესაძლო მიზეზებზე; ირჩევს ერთ-ერთ ქვეყანას და ჯგუფური დისკუსიისას მსჯელობს ისტორიიულად მის მმართველობით სტრუქტურებშიმომხდარი ცვლილებების შესახებ; ადარებს ცენტრისა და რეგიონების ურთიერთმიმართებას სხვადასხვა ქვეყნებში; ჯგუფური მუშაობისას ადარებს სახელმწიფო მმართველობის სხვადასხვა მოდელს (მონარქიული,კონსტიტუციურ-მონარქიული, საპარლამენტო, საპრეზიდენტო, ავტორიტარული რესპუბლიკა); იძლევა საკუთარ შეფასებასთითოეული მათგანის ნეგატიური და პოზიტიური მხარეების შესახებ; ირჩევს ორ რევოლუციას და ადარებს მათ გამომწვევ მიზეზებს, მიმდინარეობის პროცესსა და შედეგებს; ჯგუფური მუშაობისას ადარებს სახელმწიფო მოწყობის განსხვავებულ სისტემებს (უნიტარული, ფედერაციული,კონფედერაციული), იძლევა საკუთარ შეფასებას თითოეული მათგანის ნეგატიური და პოზიტიური მხარეების შესახებ;მსჯელობს, თუ რომელი სისტემა იქნებოდა საუკეთესო თანამედროვე საქართველოსთვის.ისტ. XII.4. მოსწავლეს შეუძლია პოლიტიკური ისტორიის საკითხების კვლევა. მსოფლიო ისტორიულ პროცესში საქართველოსადგილის განსაზღვრა.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: ირჩევს ერთ-ერთ სახელმწიფოს და აანალიზებს რომელიმე ეპოქაში მისი გაერთიანების ან დაშლის განმაპირობებელ საგარეო დასაშინაო ფაქტორებს (გერმანია, იტალია); ირჩევს მსოფლიოში განვითარებულ ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ისტორიულ მოვლენას და წერს თემას, თუ რა გავლენა მოახდინა მანსაქართველოზე; თანაკლასელების ჯგუფთან ერთად ირჩევს პოლიტიკურ მოღვაწეს და მსჯელობს მის მიერ არჩეული საგარეო თუ საშინაოპოლიტიკური კურსის შედეგებზე (მაგ.: უინსტონ ჩერჩილი, ოტო-ფონ ბისმარკი); ირჩევს სხვადასხვა ქვეყნის (რეგიონის) ორი მოღვაწის პოლიტიკურ იდეებს, ადარებს მათ და მსჯელობს, თუ რა გავლენა იქონიათითოეულმა მათგანმა მსოფლიოს ან რეგიონის პოლიტიკურ განვითარებაზე; გამოყოფს თანამედროვე საქართველოს სახელმწიფო ინტერესებს და მსჯელობს უახლოესი პერიოდის ქართველი პოლიტიკურიმოღვაწეების მიერ გადადგმული პოლიტიკური ნაბიჯების შესახებ; სიმულაციური თამაშის დროს წარმოაჩენს გლობალიზაციის მომხრეებისა და ანტიგლობალისტების პოზიციას საქართველოსპოლიტიკურ გაძლიერებასთან დაკავშირებით; ჯგუფური დისკუსიისას მსჯელობს სეპარატიზმის შესახებ საქართველოსა და მსოფლიოში და თანაკლასელებთან ერთად ქმნის ამპრობლემის გადაჭრის საკუთარ მოდელს.მიმართულება: ადამიანი და საზოგადოებაისტ. XII.5. მოსწავლეს შეუძლიაXIX და XX საუკუნეებში სოციალური სტრუქტურების ურთიერთმიმართების კვლევა.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: გამოთქვამს საკუთარ მოსაზრებას პიროვნების ქონებრივ და სოციალურ მდგომარეობას შორის ურთიერთმიმართების შესახებ; ადარებს ორი ან სამი ქვეყნის სოციალურ სტრუქტურებს და მიუთითებს მათ განსხვავებებსა და მსგავსებებზე; აჯგუფებს სხვადასხვა ქვეყანის განსხვავებული სოციალური ფენების წარმომადგენლებს და მსჯელობს მათ სოციალურსტატუსზე; საქართველოს მაგალიტზე აანალიზებს პოლიტიკურ პარტიებისა და სხვადასხვა სოციალურ ფენებს შორის ურთიერთმიმართებას;ავლებს პარალელებს ევროპის ქვეყნებთან; ირჩევს ერთ-ერთ რევოლუციას და წერს თემას მმართველობით და სოციალურ სტრუქტურებში მისი წყალობით გამოწვეულცვლილებებზე; წერს თემას, რომელშიც საქართველოს ან რომელიმე სხვა ქვეყნის მაგალითზე იკვლევს ქვეყნის კულტურულ ცხოვრებაშისახელმწიფოს ჩარევის პრობლემას.ისტ. XII.6. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა საზოგადოების ცნობიერებაზე ახალი და უახლესი ისტორიის პერიოდში ჩამოყალიბებულისოციალური სტრუქტურების გავლენის შესახებ.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: ჩამოთვლის ახალი და უახლესი ისტორიის პერიოდში ჩამოყალიბებულ სოციალურ სტრუქტურებს. მსჯელობს მათ შორისარსებული მსგვსებებისა და განსხვავებების შესახებ; განმარტავს პოლიტიკური პარტიის ცნებას და აცნობიერებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მის მნიშვნელობას; ირჩევს რომელიმე აქტუალურ პრობლემას (მაგ.: განათლების მიღება, დასაქმება, ადამიანის უფლების დარღვევა, სამოქალაქოდავა, საგადასახადო კონფლიქტი, სოციალური უსაფრთხოება, ჯანმრთელობისა და გარემოს დაცვა, პოლიტიკური ან რელიგიურიდისკრიმინაცია და ა.შ.); მოიპოვებს ინფორმაციას, რომლის ანალიზის საფუძველზე წერს კონკრეტული პრობლემის გადაჭრისგეგმას (შესაძლოა რამდენიმე ვარიანტს) მხარეთა უფლებების დაცვისა და კანონიერი მოქმედებების გათვალისწინებით;განსაზღვრავს საკუთარ როლს პრობლემის მოგვარებაში, იკრებს თანამოაზრეებს და მოქმედებს გეგმის შესაბამისად; აფასებსსაკუთარი მონაწილეობის ეფექტურობას და შედეგებს უზიარებს თანაკლასელებს; შეარჩევს რომელიმე კონკრეტულ კონფლიქტურ სიტუაციას მოქალაქეთა ცხოვრებიდან (სოციალური, ეკონომიკური ანპოლიტიკური); შეისწავლის შექმნილ ვითარებას, მხარეთა ინტერესებს; თანაკლასელებთან ერთად გაითამაშებს აღნიშნულსიტუაციას და მონახავს მისი გადაჭრის ალტერნატიულ ვარიანტებს; მსჯელობს ამ გზების ავკარგიანობაზე და მეგობრებთანერთად სახავს კონფლიქტის სამართლებრივად გადაჭრის გეგმას.მიმართულება: კულტურა და რელიგიაისტ. XII.7. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა რელიგიის მნიშვნელობაზე, XIX და XX სს. -ში მსოფლიოსა და საქართველოზე მისიგავლენის შეფასება.8

მიმართულება: კულტურა და რელიგიაისტ. XII.7. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა რელიგიის მნიშვნელობაზე, XIX და XX სს. -ში მსოფლიოსა და საქართველოზე მისიგავლენის შეფასება.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: მსჯელობს, თუ როგორ იცვლებოდა დამოკიდებულება საერო და სასულიერო ხელისუფლებას შორის სხვადასხვა ეპოქასა დაქვეყანაში და რა გავლენას ახდენდა ეს ცვლილებები ქვეყნის კულტურულ განვითარებაზე; მსჯელობს რელიგიის, როგორც იდენტობის ერთ-ერთ საშუალების, მნიშვნელობაზე თანამედროვე მსოფლიოში.ისტ. XII.8. მოსწავლეს შეუძლია სხვადასხვა კულტურების ურთიერთობის კვლევა.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: მსჯელობს XIX და XX საუკუნეების მსოფლიო კულტურის ძირითად ტენდენციებზე; ჯგუფური ან ინდივიდუალური მუშაობისას ასახელებს XIX-XX საუკუნების მსოფლიო კულტურის ძეგლებს (მაგ.:ლიტერატურაში, სახვითი ხელოვნებაში), აჯგუფებს მათ მიმდინარეობების მიხედვით; ირჩევს ერთ-ერთ ხელოვანს (მაგ.: მიხეილ ჯავახიშვილი, ჩარლი ჩაპლინი) და მის ბიოგრაფიასა და შემოქმედებაზე დაყრდნობითკლასში მსჯელობს ხელოვანსა და სახელმწიფოს შორის არსებულ ურთიერთდამოკიდებულებაზე; საკლასო დისკუსიისას მსჯელობს ევროპული და აღმოსავლური კულტურების ურთიერთმიმართებაზე და თითოეულისგავლენაზე XIX-XX საუკუნების ქართულ კულტურაზე; ირჩევს ხელოვნების ერთ-ერთ სფეროს (მაგ.: ლიტერატურა, მხატვრობა, კინო და ა.შ.) და ადარებს მისი განვითარებისტენდენციებს საქართველოსა და მსოფლიოს ერთ-ერთ ქვეყანაში (ან რეგიონში).პროგრამის შინაარსიპროგრამის სავალდებულო შინაარსი შინაარსობრივ საკითხთა ჩამონათვალი XII კლასისათვისსავალდებულო შინაარსობრივ საკითხთა ჩამონათვალი XII კლასისათვის(ქვემოთ წარმოდგენილი საკითხები შეადგენს ამ კლასისათვის განკუთვნილი მთლიანი შინაარსის 80%-ს) ნაპოლეონის ეპოქა და ვენის კონგრესი ნაპოლეონის რევოლუციების ეპოქა ხანა და ვენის ევროპაში კონგრესი იმპერიალიზმი რევოლუციების და ხანა კოლონიალიზმი ევროპაში – საქართველო რუსეთის შემადგენლობაში (ქართლ-კახეთისა და იმერეთის სამეფოების დაპყრობა იმპერიალიზმი რუსეთის და კოლონიალიზმიმიერ, რუსული მმართველობის დამყარება საქართველოში, ცარიზმის წინააღმდეგ აჯანყებები XIX საუკუნისპირველი მესამედში, მ.ვორონცოვის რეფორმები)ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობების ხასიათი XIX საუკუნის მსოფლიოში – თერგდალეულების ბრძოლა მეფის რუსეთისწინააღმდეგეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობების ხასიათი XIX საუკუნის მსოფლიოში – ,,აღმოსავლეთის საკითხი’’ XIX საუკუნეში: რუსეთ-თურქეთ - რუსეთ-ირანის ომები და საქართველო სამოქალაქო ,,აღმოსავლეთის ომი საკითხი’’ აშშ-ში XIX საუკუნეში:მსოფლიო სამოქალაქო XIX ომი საუკუნის აშშ-ში ბოლო მეოთხედში:ა) მსოფლიო საფრანგეთის XIX საუკუნის მესამე რესპუბლიკა ბოლო მეოთხედში:ბ) გერმანიის გაერთიანებაგ) იტალიის გაერთიანებად) ალექსანდრე მეორის რეფორმები რუსეთის იმპერიაშიდ) ახალი პოლიტიკური იდეები და საქართველო პირველი მსოფლიო ომის წანამძღვრები საომარი პირველი მოქმედებები მსოფლიო ომის პირველი წანამძღვრები მსოფლიო ომის პერიოდში(1914-1916 წწ.) რევოლუციები საომარი მოქმედებები რუსეთში პირველი და ბრესტის მსოფლიო ზავი ომის (საქართველოსთან პერიოდში(1914-1916 კავშირში) წწ.)საქართველოს რევოლუციები რუსეთში დემოკრატიული და ბრესტის რესპუბლიკა ზავი (საქართველოსთან (ჩამოყალიბება, კავშირში) საშინაო პოლიტიკა, ბრძოლა საერთაშორისო აღიარებისათვის;ურთიერთობა საქართველოს რუსეთთან): დემოკრატიული რესპუბლიკაა) მსოფლიოს დიდი სახელმწიფოების დაპირისპირება კავკასიაშიბ) ბრესტის ზავიდან მოსკოვისა და ყარსის ხელშეკრულებამდეგ)საქართველოს ანექსია ბოლშევიკური რუსეთის მიერ1.1.პირველი მსოფლიო ომის დასასრული, პარიზის კონფერენცია (საქართველოს საკითხი), პირველი მსოფლიო ომის შედეგები;პირველი მსოფლიოს მსოფლიო ახალი პოლიტიკური ომის დასასრული, რუკა პარიზის კონფერენცია2.2.ტოტალიტარიზმი მსოფლიოში:ა) ტოტალიტარიზმი სტალინი - საბჭოთა მსოფლიოში: კავშირი (საქართველო საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში)ბ) ჰიტლერი, მუსოლინი, ფრანკო; მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი; იაპონია მეორე მსოფლიო ომის წინა პერიოდში3.3.საზოგადოება და კულტურა XX ს-ის პირველ ნახევარში (საზოგადოება და კულტურა XX საუკუნის პირველი ნახევარისსაქართველოში)საზოგადოება და კულტურა XX ს-ის პირველ ნახევარში4.4.მეორე მსოფლიო ომის წინა პერიოდი (მიუნხენის გარიგება, მოლოტოვ-რიბენტროპის პაქტი, გერმანიის აგრესია ევროპაში, იტალიაეთიოპიაში, მეორე მსოფლიო იაპონია ომის ჩინეთში, წინა პერიოდი სსრკ-ფინეთის ომი)5. მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისი – საბჭოთა კავშირი მეორე მსოფლიო ომში, ქართველები მეორე მსოფლიო ომში (ორივე მხარეს)6. 5. მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისი შედეგები, – ნიუნბერგის პროცესი7. 6.7.საერთაშორისო მეორე მსოფლიო ჰუმანიტარული ომის შედეგები, სამართლის ნიუნბერგის საფუძვლები პროცესი (შეიარაღებული კონფლიქტების მსხვერპლთა დაცვა, ომის წარმართვისმეთოდებისა საერთაშორისო და ჰუმანიტარული საშუალებების შეზღუდვა); სამართლის მისი საფუძვლები ჩამოყალიბებისა და განვითარების ეტაპები8. მსოფლიოს გაყოფა ორ ბანაკად – ცივი ომის დასაწყისი (ჩერჩილის სიტყვა ფულტონში, მარშალის გეგმა, ტრუმენის დოქტრინა)9. 8. ნატო მსოფლიოს და ვარშავის გაყოფა პაქტი ორ ბანაკად –10. 9. საქართველოს ნატო და ვარშავის საბჭოთა პაქტი კავშირის შემადგენლობაში – ეროვნული მოძრაობა საქართველოში XX საუკუნის 20-იან 70-იან წლებში11. 10. მსოფლიო საქართველოს კოლონიური საბჭოთა კავშირის სისტემის შემადგენლობაშიდაშლა12. 11. პოლიტიკური მსოფლიო კოლონიური კრიზისები სისტემის ცივი ომის დაშლა პერიოდში12. 13. პერესტროიკა, პოლიტიკური საბჭოთა კრიზისები კავშირისა ცივი ომის და პერიოდში სოციალისტური ბანაკის დაშლა – დამოუკიდებელი საქართველო14. 13. საზოგადოება პერესტროიკა, და საბჭოთა კულტურა კავშირისა თანამედროვეობაში: და სოციალისტური პოსტ-ინდუსტრიული ბანაკის დაშლა – საზოგადოებიდან ინფორმაციულ საზოგადოებამდე14. საზოგადოება და კულტურა თანამედროვეობაში:საჭირო თვალსაჩინოებები: თემატური ისტორიული რუკებისაჭირო თვალსაჩინოებები:9XII კლასისამოქალაქო თავდაცვა XII კლასი და უსაფრთხოებასამოქალაქო თავდაცვა და უსაფრთხოებასტანდარტი

IV. moswavlis wignis Sesatyvisoba erovnulsaswavlo gegmasTanSinaarsisa da misaRwevi Sedegebis rukastandartis Sesabamisi SedegebiparagrafisdasaxelebaTiToeul paragrafs eTmoba1 an 2 akademiuri saaTi.2-saaTiani paragrafimoniSnulia varskvlaviT.moswavles SeuZliaXIX da XX saukuneebSi msofliosa da saqarTveloSimomxdari mniSvnelovani ekonomikuricvlilebebis analizi.moswavles SeuZliaekonomikis ganviTarebisaTvis resursebismniSvnelobis analizi.moswavles SeuZlia XIX da XX saukuneebSimmarTvelobiT struqturebSi momxdaricvlilebebis analizi.moswavles SeuZlia politikuri istoriissakiTxebis kvleva. msoflio istoriul procesSisaqarTvelos adgilis gansazRvra.moswavles SeuZlia XIX da XX saukuneebSi socialuristruqturebis urTierTmimarTebiskvleva.moswavles SeuZlia msjeloba sazogadoebiscnobierebaze axali da uaxlesi istoriis periodSiCamoyalibebuli socialuri struqturebisgavlenis Sesaxeb.moswavles SeuZlia msjeloba religiis mniSvnelobazean XIX da XX ss. -Si msofliosa dasaqarTveloze misi gavlenis Sefaseba.moswavles SeuZlia sxvadasxva kulturisurTierTobebis kvleva.safrangeTi respublikidan imperiamde(1800-1804)napoleonis omebi da venis kongresi*industrializacia da socialurisakiTxi. cvlilebebi dasavlursazogadoebaSi*revoluciebis xana evropaSi.monarqiis restav racia da 1830wlis revolucia safrangeTSi1848-49 wlebis revoluciebievropaSisaqarTvelos samefoebis dapyrobaruseTis mier. ajanyebebicarizmis winaaRmdegrusuli mmarTveloba saqarTveloSi.1832 wlis SeTqmuleba`aRmosavleTis sakiTxi~ XIXsaukuneSiruseT-sparseTis, ruseT-osmaleTisomebi da saqarTveloerovnul-ganmaTavisuflebelimoZraobebis xasiaTi XIX saukunismsoflioSi. TergdaleulebisbrZola mefis ruseTiswinaaRmdeg 10

1 2 3 4 5 6 7 8saerTaSoriso humanitarulisamarTlis safuZvlebi`civi omis~ dasawyisi. msoflios or banakad dayofa. nato da varSavispaqti*saerTaSoriso urTierTobebi XXs-is 50-iani wlebis meore naxevarsada 60-ian wlebSi. karibis krizisi.omi vietnamSisaerTaSoriso urTierTobebi XXs-is 70-ian wlebSisaerTaSoriso urTierTobebi XXs-is 80-ian wlebSi. `Zalismieri politikidan~ganiaraRebiskengaerTianebuli erebis organizacia– gaeroevropis integracia msoflio koloniuri sistemis daSla.dekolonizaciamesame samyaro saqarTvelo XX s-is 20-ian wlebSi politikuri represiebis xana saqarTveloSi saqarTvelos politikuri da socialur-ekonomikuri ganviTarebasabWoTa periodSisaqarTvelos sazogadoeba da kultura XX saukunis pirvel naxevarSierovnuli kultura da erovnuli moZraoba XX s-is 50-ian-80-ianwleb Siperestroika. sabWoTa kavSiris daSlasocialisturi banakis daSla saqarTvelos damoukideblobis gamocxadeba da samoqalaqo omisaSinao viTareba da sagareo ur- TierTobebi saqarTvelos damoukideblobisperiodSi. `vardebisrevolucia~azerbaijani da somxeTi* Tanamedrove TurqeTis Seqmna iranis islamuri respublika 12

1 2 3 4 5 6 7 8dasavleTis industriuli sazogadoebisganviTareba da kultura XXsaukuneSisazogadoebrivi moZraobebidasavleTis qveynebSi XX s-is 60-70-ian wlebSi* 13

diskusiis wesebi yovel monawiles gamosvlisaTvis erTnairad SezRuduli drois limiti aqvs(amis Sesaxeb moilaparakeben moswavleTa raodenobis gaTvaliswinebiT, magramoptimaluria – 1-dan 3 wuTamde). gamosvlebi mimdinareobs organizebulad, wamyvanis nebarTviT. unda ecadoT Tqveni azri mokled, konkretulad da argumentirebulad.gamoTqvaT daimaxsovreT, rom saukeTeso mtkicebuleba aris – zusti, udavofaqtebi. ar SeiZleba gamomsvlels SeawyvetinoT saubari da miayenoT Seuracxyofa. dausviT Semxvedri kiTxvebi da diskusiaSi CaabiT rac SeiZleba meti monawile. diskusiis mizania – ara gamarjvebulis gamovlena, aramed konsensusis (saer-To SeTanxmebis) miRweva. Tu dasabuTebulia rom Tqveni azri mcdaria, aRiareT oponentis simarTle. uaryofisa da damtkicebis dros ilaparakeT mkafiod, ubralod, zustad, sasurveliaTqveni sityvebiT, da ara `qaRaldis mixedviT~. saWiroa yvela poziciis ganxilva. diskusiis msvlelobisas mis monawileebs SeuZliaT Seicvalon TavianTi pozicia. dasasruls yovelTvis unda gakeTdes ganzogadeba.momzadeba diskusiisaTvisTu moswavleebi diskusiaSi pirvelad iReben monawileobas, saWiroa ufro detaluradgavacnoT maT diskusiis msvleloba da wesebi, romlebic sasurveliadavurigoT TiToeul moswavles.diskusiis msvlelobadiskusiis dasawyisSi maswavlebeli kidev erTxel Seaxsenebs moswavleebs diskusiiswesebs.maswavlebeli xsnis diskusias, wamowevs gansaxilvel sakiTxebs, aZlevs sityvasdiskusiis moinawiles, afiqsirebs dros.diskusiis dasasrulidiskusiis wamyvani ganazogadebs sadiskusio sakiTxs da gaakeTebs daskvnebs.20

diskusiis monawilis samaxsovro• isaubreT Riad da miukerZoeblad.• ar gadaakeToT sxvisi naTqvami Tqven sasargeblod.• naTlad da gasagebad CamoayalibeT Tqveni azrebi.• isaubreT mokled da konkretulad.• diskusiis dros daicaviT wesrigi, yuradRebiT mousmineT sxvis azrs, nu SeawyvetinebT sxvas saubars.• saukeTeso mtkicebulebaa – faqtebi, argumentebi, logika.• dasabuTebisas an uaryofisas isaubreT mkafiod, naTlad da gasagebad.• Tu Tqveni poziciis mcdaroba dasabuTebulia, aRiareT igi.• Tqveni gamosvlis dasrulebisas gaakeTeT mokle ganzogadeba.maswavleblis samaxsovro• mieciT moswavleebs instruqcia diskusiis msvlelobis Sesaxeb.• saWiroa diskusiis wayvana – amas akeTebs maswavlebeli an winaswar momzadebulimoswavle.• diskusiis wamyvanma ar unda gaukeTos komentari gamoTqmul azrebs, ar undaCamoayalibos, ar unda ganazogados da Caasworos diskusiis monawileTanaTqvami.• diskusia unda mimdinareobdes Tavisufal, laR atmosferoSi.• diskusiis wamyvanma Tvalyuri unda adevnos, raTa yvela msurvels mieces azris gamoTqmis SesaZlebloba.• SeiZleba ganisazRvros dro TiToeuli gamosvlisaTvis.• diskusiis wamyvanma Tvali unda adevnos wesrigis dacvas, dauSvebeliasaubari da yuradRebis gadatana sxva rameze.• diskusiis dasasruls wamyvani ganazogadebs da akeTebs daskvnebs. moswavleebiCaiweren wamyvanis ganzogadebasa da daskvnebs.21

eferatis momzadebaTu diskusiis Tema farToa da moswavleebs mis mimarT gauCndaT interesi, maswavlebelsSeuZlia SesTavazos es Tema SemdgomSi individualurad an wyvilebSisamuSaod referatis mosamzadeblad. gamokvleuli sakiTxi SeiZleba iyos kargisafuZveli Semdgomi muSaobisaTvis – eses, Temis dasawerad.Tema referatisaTvis SearCieT maswavlebelTan SeTanxmebiT.referatis mosamzadeblad moswavle unda gaecnos sxvadasxva tipis istoriulwyaroebsa da literaturas. mizanSewonilia, Seadginos konspeqti, romelic SemdgomSigamoadgeba informaciis ganzogadebis, sinTezis, analizisa da daskvnebisgamotanisTvis.moswavlis samaxsovrorogor SevadginoT konspeqti CainiSneT wignis avtori, saxelwodeba, gamoSvebis weli, qveyana da gamomcemloba,sadac gamovida wigni. yuradReba miaqcieT wignis Seqmnis dros arsebul istoriul situacias. masSesaZlebelia gavlena moexdina wignis Sinaarsze. Canawerebi SeiZleba gakeTdes `Tqveneul enaze~, e. i. mas Semdeg, rac aRqmuliadawerilis azri, Tqveni sityvebiT, mokled CamoayalibeT Temis arsi. mizanSewonilia vawarmooT Canawerebi furclebze an mcire zomis baraTeb ze –es gagiiolebT informaciis gamoyenebasa da sistematizacias. aseve, mogcemTmet SesaZleblobas Tavisuflad moqmedebisaTvis. gamoiyeneT xazgasmis xerxi, raTa moiniSnoT mTavari. yvelaze mniSvnelovaniSegiZliaT gansxvavebuli SriftiT daweroT. gamoiyeneT Semoklebebi. konspeqtSi datoveT Tavisufali adgili Semdgomi damatebebisaTvis, SeniSvnebisaTvis,ucxo sityvebis ganmartebisaTvis, pirovnebaTa `gaSifvrisaTvis~. Tu kiTxvis dros CamogiyalibdaT Tqveni daskvnebi, mosazrebebi, Sexedulebebi,dasazustebeli SekiTxvebi, maSin CainiSneT isini, rom ar dagaviwydeT.xSirad kiTxvis dros gagiCndebaT Rirebuli, originaluri ideebi, romlebicTqvens gamokvlevas ufro sainteresos gaxdis. daicaviT citirebis wesebi. Tu Tqvens teqstSi aris citata, is moaTavseTbrWyalebSi. citatis qveS miuTiTeT wyaro da gverdi. wignis kiTxvisas yuradReba miaqcieT avtoris miTiTebebs wyaroebsa da literaturaze.SesaZlebelia, sasurveli iyos Tavadac SeiswavloT zogierTi maTgani.22

moswavlis samaxsovrorogor daiweros referati gaecaniT saxelmZRvaneloebSi arsebul masalas arCeul Temaze. gaecaniT istoriul wyaroebsa da literaturas. CamoayalibeT referatis Tema da daakonkreteT problemis arsi. gaiazreT sakiTxebis ganxilvis Tanmimdevroba. SeadgineT referatis gegma.SesavalSi daasabuTeT Temis arCevani, aCveneT misi mniSvneloba da aqtualuroba.Temis Sinaarsis gaSlisas, daicaviT Txrobis Tanamimdevroba da logika. ar dagaviwydeTsxvisi naazrevis miTiTeba.dasasruls CamoayalibeT daskvnebi, ganmarteT, rogoria Tqveni wvliligaweul samuSaoSi.naSromis bolos SesaZlebelia iyos danarTi: cxrilebi, diagramebi, ilustraciebida sxva masalebi. yovelive es SesaZlebelia CarToT ZiriTad teqstSic.gamoyenebuli wyaroebisa da literaturis sia naSroms daerTvis boloSi. Tqveni gamokvlevis Sedegi moiyvaneT sistemaSi da daaxarisxeT referatisgegmis Sesabamisad. moiZieT da CarTeT naSromSi ilustraciebi da rukebi. gaakeTeT daskvnebi, gadaamowmeT, Seesabamebian Tu ara im faqtebs, romlebicTqven gamoiyeneT. referatis wakiTxvis win gaacaniT msmenelebs gamoyenebuli literatura dareferatis gegma, SesaZlebelia gamoiyenoT diagramebi an grafikebi. moxsenebis dros isaubreT nela da garkveviT, ar dagaviwydeT mTavaris gamoyofa.SeecadeT msmenelebs referatis wakiTxvis Semdeg mkafiod da amomwuravadgasceT kiTxvebze pasuxi.23

proeqtze muSaobaproeqti – aris gansakuTrebuli saxis jgufuri samuSao, romlis SesrulebisTvisacaucilebelia xangrZlivi dro (erTi dRidan ramdenimeTvemde).es aris didi samuSao raime Temaze, romlis Sinaarss upiratesad Tavadmoswavleebi gansazRvraven.proeqtze muSaoba warmoaCens moswavleTa mier codnis damoukidebladmiRebis unars.maswavleblis roli – iyos iniciatori da mrCeveli.proeqti – aris saSualeba, romelic:xels uwyobs moswavleTa aqtiurobas saswavlo procesis organizebasa darealizaciaSi.exmareba, Rrmad aiTvisos konkretuli saswavlo masala sxva sagnebTan darealur cxovrebasTan kavSirSi.xels uwyobs keTilganwyobili da gulwrfeli saswavlo garemos Seqmnas,moswavleTa da maswavlebelTa TanamSromlobas.Tavad proeqti warmoadgens saswavlo mizans – process, romlis drosacsruldeba saerTo samuSao.moswavleebi TanamSromlobisas swavloben codnis praqtikaSi gamoyenebasda Sefasebas:pozitiur urTierTdamokidebulebas.uwyvet urTierTmoqmedebas.TiToeulis SesaZleblobas, gaiazros Tavisi wvlili.pirad pasuxismgeblobas erToblivad gaweul saqmianobaSi.socialuri urTierTmoqmedebis Cvevebis dauflebas.jgufuri (gunduri) muSaobis Cvevebis ganviTarebas.jgufSi muSaoba:jgufi yalibdeba interesebis principiT – moswavleebi ewerebian saproeqtojgufSi konkretuli TemiT.miznis dasaxva.dagegmva.proeqtis realizaciadagegmili davalebis Sesruleba.samuSaos Sedegebis prezentacia:1. proeqtis saxelwodeba da avtori (avtorebi).2. Sesavali – proeqtis arsi, mizani da amocanebi, avtoris motivaciis gadmocema.24

3. dasabuTeba da muSaoba – situaciis aRwera, warmodgena konkretuli Temisxelmisawvdom informaciaze, msjeloba mocemuli Temis irgvliv da Sedegebi,gamoyenebuli meTodebis dasabuTeba da aRwera.4. angariSi samuSaos msvlelobaze – hipoTezebze, sakiTxis gadaWris saSualebaarCevanze, samuSaos Tanmimdevrobaze da Sedegebis Sefasebis kriteriumebze,SemsrulebelTa individualur wvlilze.5. Sedegebis analizi – ra aris miRweuli, ra sferoSi iyo warumatebloba daa.S.6. ganzogadeba da daskvnebi – pirveladi hipoTezis damtkiceba an uaryofa,samuSaos msvlelobis mokle mimoxilva, gamoyenebuli meTodebis Sefaseba,samuSaos xarisxisa da Sedegebis sakuTari Sefaseba, aseve proeqtisganxorcielebis efeqtis monaxazi da samuSaos gagrZelebis SesaZlebloba.proeqtis SefasebaSefasebis umniSvnelovanesi saxeoba aris – sakuTari Sefaseba – romelsacadgili aqvs proeqtis damuSavebis drois manZilze. moswavleebi afasebenSegrovebul informacias, erTmaneTs, TanamSromlobas, Tavis wvlils dajgufis erTobliv samuSaos;maswavlebeli afasebs moswavleTa muSaobas rogorc konsultanti. igi exmarebamoswavleebs SeamCnion da aRmofxvran warumatebloba; rekomendaciasuwevs moqmedebis xerxebs. misi Sefasebis mizania urCios, daexmaros;moswavleebma unda icodnen samuSaos Sefasebis kriteriumebi – ras elianmaTgan. sasurvelia, Sefasebis kriteriumebi Camoyalibdes moswavleebTanerTad;proeqtis xarisxi mTlianobaSi rom Sefasdes, unda gaviTvaliswinoT proeqtisdamuSavebis rogorc procesi, aseve Sedegi (Seesabameba Tu ara isdasaxul mizans).25

interviu(Tema – ganaTleba)moswavleebi winaswar Rebuloben saSinao davalebas:daiwyon masalebis Segroveba Temaze mag.: `ganaTlebis struqtura da SinaarsisaqarTveloSi sabWoTa reJimis dros~.Temis asaTviseblad SeiZleba gamoiyenon sxvadasxva meTodi:interviu.Segrovebuli informaciis damoukideblad damuSaveba.jgufebSi muSaoba.pirveli davaleba masalis Segrovebaa: interviu CamoarTviT mSoblebs,mezoblebs, nacnobebsa da sxva adamianebs, romlebmac ganaTleba miiRes sab-WoTa periodSi.gakveTilze muSaoben jgufebad, TiToeuli jgufi miiRebs erTnair samuSaofurclebs da wyaroebs.maswavleblis samaxsovrointerviu iSviaTad gamoiyeneba istoriis gakveTilze, radgan cotaa iseTiTema, romelic am meTodis gamoyenebis saSualebas iZleva. Tumca axlo warsulisSesaswavlad es meTodi SeiZleba Zalian warmatebulad gamoviyenoT.intervius upiratesoba: iZleva Temis ufro detalurad aTvisebis SesaZleblobas; SesaZleblobas iZleva miviRoT araoficialuri cnobebi, romlebic adrear gamoqveynebula; SesaZleblobas iZleva movisminoT sxvadasxva azri erT sakiTxze; SesaZleblobas aZlevs moswavleebs, ganiviTaron urTierTobis Cvevebiindividualuri saubrisas.intervius meTodis gamoyenebisas maswavlebels unda axsovdes, rom:interviu SeiZleba gamoviyenoT rogorc winaswar micemuli saSinao davalebaaxali Temis asaTviseblad, aseve gakveTilze, winaswar avirCevT moswavleebsSoris `eqspertebs~, `Jurnalistebsa~ da msmenelebs, da winaswarSevamzadebT maT;moswavleebma aucileblad unda axsnan intervius mizani;moswavleebs unda SevTavazoT kiTxvebis nimuSebi, romlebic unda davusvaTgamosakiTx pirebs;moswavleebs SeiZleba SevTavazoT `Jurnalistis~ samaxsovro (rogorwarvmarToT interviu).26

`Jurnalistis~ samaxsovrointervius CamorTmevamde, moiZieT literatura da sxva cnobebi TqvenTvissaintereso sakiTxze, Temaze, pirovnebaze.zustad gansazRvreT intervius mizani.SekiTxvebi unda Camoyalibdes mkafiod da gasagebad.SekiTxvebi unda dasvaT koreqtulad, gaiTvaliswineT im pirovnebisasaki, visac intervius CamoarTmevT.aucileblobis SemTxvevaSi SeiZleba dasvaT misaxvedri SekiTxvebi da amiTTavidan aiciloT im pirovnebis daZabuloba, visac intervius arTmevT.daimaxsovreT, rom Rimili yovelTvis ufro met keTilganwyobas gamoiwvevsTqven mimarT.SekiTxvebis nimuSebi interviusaTvis rodis da romel skolaSi swavlobdiT? gqondaT ganaTlebis miRebis sxva saSualeba? SegeZloT Tu ara damatebiT migeRoT musikaluri da mxatvruli ganaTleba? romel sagnebs eqceoda skolaSi meti yuradReba? rogori STabeWdilebebi, mogonebebi dagrCaT Tqveni gakveTilebidan(pozitiuri, negatiuri)? ra ufro metad dagamaxsovrdaT Tqveni skolis cxovrebidan? sad swavlobdiT skolis damTavrebis Semdeg? rogori ganaTleba miiReTTqven? SesaZlebeli iyo sazRvargareT ganaTlebis miReba? Tqven rom SegeZloT yvelafris Tavidan dawyeba, ras SecvlidiT ganaTlebissistemaSi (romel sagnebs SecvlidiT, SeamcirebdiT saaTebis raodenobas,ras daamatebdiT)? xedavT gansxvavebas Tqveni drois ganaTlebis sistemasa da dRevandelsSoris? Tu xedavT, maSin ra gansxvavebebia? gixdebodaT ukanasknel wlebSi Tqveni codnis Sevseba an Tavidan swavla?ra mizeziT?27

miznebi‣CamouyalibdeT moswavleebs warmodgena ganaTlebaze saqarTveloSi sabWoTa reJimisdros.‣CamouyalibdeT kritikuli midgoma warsulis Sesaxeb arsebuli informaciisadmi.‣ganuviTardeT urTierTobis Cvevebi individualur saubarSi.‣ganuviTardeT individualuri saubrisas aucilebeli informaciis miRebis unari.‣CamouyalibdeT warsulis movlenisadmi Tanamosaubris piradi damokidebulebis gansaz-Rvris unari.‣ganuviTardeT miRebuli informaciis ganzogadebis, sinTezirebisa da daskvnebis gamotanisunari.wyaro 1.`skkp gaagrZelebs saxalxo ganaTlebissistemis srulyofas social-ekonomikuriganviTarebis daCqarebis, komunisturimSeneblobis perspeqtivebis, mecnierebisada teqnikis progresiT wamoweulimoTxovnebis gaTvaliswinebiT. qveyanaSimimdinare zogadsaganmanaTleblo daprofesiuli skolis reforma eyrdnobaerTiani SromiTi politeqnikuri skolisleninuri principebis SemoqmedebiT ganviTarebas,da misi mizania – kidev ufroaamaRlos axalgazrdobis ganaTlebisa daaRzrdis done.~(Програма КПСС (новая редакция) //Материалы ХХVI сьезда КПСС. М.,1986,с.167.)wyaro 2.`erT-erT gadamWrel pirobas saxalxoganaTlebis warmatebiT ganviTarebisaTviswarmoadgens zogadsaganmanaTlebloskolis mizanmimarTuli partiuli xelmZ-Rvaneloba. saSualo ganaTlebis miRebisaucilebloba ganviTarebuli socializmisetapze warmoadgens saskolo saqmeSipartiis politikis Sedegs, socialisturirevoluciis leninuri Teoriis dadgenilebebiscxovrebaSi ganxorcielebas.< . . . > sabWoTa skolis ZiriTadi saganmanaTleblo-aRmzrdelobiTiamocanaa– CamovuyaliboT axalgazrda Taobasmecnieruli, marqsistul-leninuri msoflmxedveloba,aRvzardoT komunizmissaqmisaTvis ideurad mtkice, SeupovarimebrZolebi. TiToeuli saswavlo saganiaiaraRebs moswavleebs faqtobrivi codniTada msoflmxedvelobiTi xasiaTis ganzogadebebiT,amzadebs maT dialeqtikurimaterializmis ZiriTadi debulebebisaTvisebisaTvis.~(XXVI съезд КПСС и развитие народногообразования в СССР. М., 1982. с.33, 96.)jgufSi muSaobis etapebi1. muSaoba 1 samuSao furcelTan (interviusstatistikuri damuSaveba).2. TiToeuli jgufis warmomadgeneliamzadebs mokle cnobas, avsebsganmazogadebel tabulas dafaze an didfurcelze.3. eyrdnoba ra moswavleebis Segrovebulmasalas, maswavlebeli ganazogadebsgegmis mixedviT: rogor adamianebs CamoarTves interviu(sqesi, asaki, ganaTleba); romeli sagnebis amoReba surdaT maTsaskolo programidan; romeli sagnebis aTviseba surdaT maTdamatebiT; ratom surdaT maT damatebiT aeTvisebinaTswored es sagnebi; riTi gansxvavdeba im drois gana-Tlebis Sinaarsi Tanamedrovesagan.4. moswavleebi, ganixilaven ra TavianTinterviuebs, daadastureben, ra problemebidarCaT kidev gasarkvevi, romelicnobebi, masalebi ara aqvT sakmarisi.yovelives Caiweren samuSao rveulSi an 1samuSao furcelze.5. TiToeuli jgufi naSromis SesadgenadRebulobs wyaroebsa da aucilebel informacias,tabulis Sevsebisas (samuSaofurceli 2).6. SesaZlo Sedegi: Temis aTvisebis Semdeg moswavleebmasaxlSi unda daweron Tema-aRwera. TiToeuli jgufi moamzadebs Jurnalsskolis cxovrebaze sabWoTaepoqaSi. TiToeuli jgufi damatebiT agrovebseqsponatebs da amzadebs gamofenasganaTlebis Sesaxeb sabWoTa epoqaSi.28

samuSao furceli #11. intervius statistikuri mimoxilvagamokiTxulTa saerTo ricxvi. mamakacebi; qalebi.2. rodis miiRes ganaTleba50-60-ian wlebSi; 70-80-ian wlebSi ; 80-90-ian wlebSi.3. miRebuli ganaTleba8-wliani; saSualo specialuri; saSualo; umaRlesi.4. saswavlo programis romeli sagnebi miaCndaT zedmetad sabWoTa periodSi?5. romeli sagnis damatebas isurvebdnen TavianTi ganaTlebisaTvis sab-WoTa periodSi?6. ra gansxvaveba aRniSnes maT ganaTlebis Sinaarssa da struqturaSidRevandelsa da TavianTi drois ganaTlebas Soris?7. romeli kiTxvebi darCa pasuxgaucemeli interviusa da naSromisdaweris Semdeg?1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .samuSao furceli #2SeadareT sabWoTa periodis ganaTlebis sistema Tanamedroves.sabWoTa periodiTanamedrove1. ganaTlebis miznebi2. ganaTlebis struqtura3. ganaTlebis Sinaarsi4. ganaTlebis prestiJi5. dadebiTi ganaTlebaSi6. uaryofiTi ganaTlebaSi7. axalgazrdul organizaciaTa saqmianoba saswavlo dawesebulebebSidawereT moTxroba-aRwera Temaze: `ganaTlebis struqtura da SinaarsisaqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis dros~.29

moswavleTa mier Sedgenili ganaTlebis sistemis sqemis nimuSi8 wliani ganaTlebaprofesiul-teqnikurisaswavlebelidRis an saRamossaSualo skolateqnikumi(4-wliani)samuSaoteqnikumi (2-wliani)instituti,akademia, universitetiaspiranturaganaTlebis sistema 50-80-ian wlebSiskolamdeliganaTlebasabavSvo baRizogadsaganmanaTlebloskoladawyebiTi skolasaSualo specialuriganaTlebateqnikumi8-wliani skolasaSualo skolaprofesiulteqnikurisaswavlebeliumaRlesiganaTlebadRis swavlebadauswrebeliswavlebasaRamosswavleba30

ganaTlebis sistemis struqtura da SinaarsisaqarTveloSi sabWoTa reJimis dros(moswavlis Semajamebeli naSromi )sabWoTa xelisuflebis wlebSi adamians hqonda SesaZlebloba, mieRo skolamdeli,zogadi saSualo, saSualo specialuri da umaRlesi ganaTleba.skolamdeli ganaTlebis miReba SeiZleboda saxlSi an sabavSvo baRSi. Svidiwlidan unda Sesuliyvnen zogadsaganmanaTleblo skolaSi, romelic SeicavdadawyebiT, rvawlian da saSualo skolas. saSualo specialuri ganaTlebis miRebaSeiZleboda rvawledis an aTi klasis damTavrebis Semdeg, profesiul-teqnikursaswavlebelSi an teqnikumSi, xolo umaRlesi ganaTleba – mxolod aTi klasisSemdeg akademiaSi, institutSi an universitetSi. skolaSi igive sagnebi iswavleboda,rac dRes, magram meti yuradReba eTmoboda rusuli enis, maTematikisa dafizikis Seswavlas.erovnul saSualo skolebSi moswavleebi erTi wliT mets swavlobdnen, vidrerusulSi. am skolebSic didi yuradReba eqceoda rusul enas da es xdebodaerovnuli enis xarjze. cotas swavlobdnen skolebSi ucxo enebs da ar iswavlebodainformatika. ganaTlebis sabWoTa sistemis mizani iyo moswavleebSi mecnieruli,marqsistul-leninuri msoflmxedvelobis Camoyalibeba, komunizmis ideurad mtkicemSeneblebis aRzrda. skolaSi moqmedebda komkavSiruli da pioneruli organizaciebi,romlebsac unda aRezarda moswavleebi `komunisturi suliskveTebiT~.magram es organizaciebi dakavebuli iyvnen agreTve imiT, rom awyobdnen dasvenebissaskolo saRamoebs, konkursebs, viqtorinebs, turistul laSqrobebs dasxva gasarTob RonisZiebebs, ufrosebi siamovnebiT ixseneben saskolo da studenturwlebs, magram naklebad – gakveTilebsa da leqciebs; ufro metad imas, raciyo gakveTilebisa da leqciebis miRma: `maSin Cven gvqonda turistuli Sekrebebi,megobrobis saRamoebi. CvenTan Camodiodnen stumrebi sxva respublikebidan. mosawyenadar gvecala~.31

seminarimaswavleblis samaxsovro seminaris Sesaxebseminari – aris mecadineobis forma, romlis drosac moswavleebi masalis damoukidebladaTvisebis Semdeg asruleben davalebas, koleqtiurad ganixilavenwinaswar dasmul kiTxvebs.maswavlebelma, romelic seminaruli muSaobis organizebas axdens, unda gaiTvaliswinos,rom:ara ugvianes ori kvirisa seminaramde unda gaacnos klass seminaruli muSaobisgegma;gegmasTan erTad moswavleebs unda SesTavazos rekomendebuli literaturissia;sasurvelia zustad miuTiToT amocanebi TiToeul wyarosTan damoukidebladmuSaobis dros: ras unda miaqcion yuradReba; ra formiT Seasrulon samuSao – daakonspeqton, Seadginon gegma, daweron referati,daweron Tezisebi, Seadginon Tematuri baraTebi da a.S. literaturis siaSi ZiriTadi literatura unda gamoiyos damatebiTisagan;calkeul moswavleebs an jgufebs SeiZleba damatebiTi davaleba mivceT: Seagrovonmasala raime sakiTxze, moamzadon sainformacio cnoba da a.S.maswavlebeli zedmetad ar unda Caerios seminaris msvlelobaSi, magram undaecados mis warmarTvas, provokaciuli SekiTxvebis dasmiT;gamosvlisas moswavleebs SeuZliaT gamoiyenon TavianTi Canawerebi, magramsityva-sityviT ar unda ikiTxon naweri;moswavleTa diskusiaSi Casabmelad, klasis momzadebis donis gaTvaliswinebiT,SeiZleba gamoviyenoT Semdegi variantebi: gamoviZaxoT konkretuli moswavleebi saubris dasawyebad;SevTavazoT gamosvla msurvelebs;upirveles yovlisa, SevTavazoT gamosvla naklebad aqtiur da sustad momzadebulmoswavleebs, radgan ukeT momzadebulebs SeuZliaT Seitanon Semdeg damatebada amiT aamaRlon gamosvlebis done.seminari mizanSewonilia movawyoT Temis aTvisebis SualedSi an dasasruls,roca moswavleebs ukve aTvisebuli aqvT gansaxilveli Temis codnis minimumi.seminaris mniSvneloba:stimuls aZlevs da amowmebs moswavleTa gagebisa da analizis unars;kamaTisa da diskusiisas moswavleebi uRrmavdebian, sistematizacias axdenen daamyareben TavianT codnas;moswavleebs SesaZleblobas aZlevs, aqtiurad gamoiyenon sxvadasxva wyarodanmiRebuli informacia;saseminaro mecadineobis momzadebisas moswavleebi iZenen damoukidebeli muSaobisCevebs;diskusiis msvlelobisas miRebuli codna ufro myaria.ra unda gaviTvaliswinoT seminarisaTvis momzadebisasseminaris momzadeba moiTxovs did drosa da didi moculobis winaswar SesasrulebelsamuSaos; SeiZleba wamoiWras sirTuleebi, Tu seminaris xelmZRvanelida jgufi SeuTanxmeblad muSaobs, jgufi inertulia, pasiuria.32

seminaris Catarebis gegma1. Sesavali. maswavlebeli lakoniurad ayalibebs Temas, mokled xsnis misiaTvisebis miznebsa da amocanebs.2. faqtebis gadmocema. seminaris yvela monawile rigrigobiT asaxelebsfaqtebs saxlSi momzadebuli masalidan. seminaris xelmZRvaneli (maswavlebeli)Camowers faqtebs dafaze, daajgufebs Temebis mixedviT.moswavleebi Seafaseben dawerils da SeaqvT Sesworebebi, Tuki aucilebelia.3. hipoTezis wamoyeneba. moswavleebi wamoayeneben hipoTezebsa da daasabuTeben.es keTdeba wyvilebad, naTqvami fiqsirdeba CanawerebSi; dasasrulsyvela wyvili wamoayenebs erT, maTi azriT, yvelaze mniSvnelovanhipoTezas dasabuTebiT. maswavlebeli dafaze afiqsirebs moswavleTamier dasaxelebul hipoTezebs.4. diskusia klasSi. yvela wamoyenebuli hipoTezis Sefasebis Semdeg dafazerCeba ori-sami hipoTeza.5. gamosvlis formebi:a) zepiri gamosvla;b) plakatebis, karikaturebis da a.S. gamoyeneba;g) Temis aTvisebis dros momzadebuli Jurnalebis, gamofenebis da a.S.gamoyeneba.6. ganzogadeba, daskvnebi (gaakeTebs seminaris xelmZRvaneli).7. daskvniTi ese (klasSi an saSinao davalebis saxiT).33

gonebrivi ieriSigonebrivi ieriSi didi raodenobis ideebis generaciis saSualebas iZleva droismcire monakveTSi. am meTodis gamoyeneba TiToeuli moswavlis individualuraqtivobas moiTxovs da saerTo saqmeSi monawileobis gziT problemis erToblivadgadawyvetas ganapirobebs.es aris meTodi, romelic xels uwyobs:komunikaciisSemoqmedebiTi azrovnebissakuTari azris gamoTqmisinformaciis daxarisxebismsjelobis, analizisSefasebis unar-Cvevebis ganviTarebas.gonebrivi ieriSis Catarebis wesi:maswavleblis mier saswavlo miznis Sesabamisad xdeba Temis winaswari SerCeva daSekiTxvis saxiT Camoyalibeba. SekiTxvas unda hqondes moswavleTaTvis gasagebiforma da mkafiod unda iyos Camoyalibebuli. gonebrivi ieriSi or etapad xorcieldeba.I – ideebis generaciis etapisaswavlo miznidan gamomdinare, maswavlebeli svams SekiTxvas. SekiTxvis dasmisSemdeg moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs. ideebis generaciis stadiazedaculi unda iyos Semdegi principebi:1. azris gamoTqma nebayoflobiTi da Tavisufalia. moswavleebma unda gamoTqvanmosazrebebi, roca maT surT. maT SeuZliaT gamoTqvan ramdenimemosazreba. idea SeiZleba iyos rogorc originaluri, ise sxvisi ideis ganviTarebisSedegi.2. moswavleTa mier mosazrebis gamoTqmis dros ar unda davuSvaT kamaTi,mosazrebis kritika an Sefaseba. unda vimuSaoT principiT– yvela mosazreba misaRebia.3. ideebis generaciis stadiaze mniSvnelovania ideebis raodenoba daara xarisxi. xarisxze msjeloba unda moxdes generaciis etapisdasrulebis Semdeg (Sefasebis etapi).4. yvela idea unda daiweros dafaze an did qaRaldze, maT Soris, yvelazemiuRebelic ki.34

5. Sefasebis win moswavleebs unda hqondeT dafiqrebis saSualeba.6. ideebis generaciis periodis xangrZlivoba SeiZleba sxvadasxva iyos.gakveTilis miznidan gamomdinare, maswavlebelma unda gansazRvros, Turodis (imave gakveTilze Tu momdevno dRes) unda daiwyos Sefasebis etapi.mTeli am xnis ganmavlobaSi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebidafaze an kedelze gakrul did qaRaldze unda eweros.II – ideebis Sefasebis etapiam etapis dasawyisSi mokled unda Sefasdes gamoTqmuli mosazrebebi.moswavleebs unda davusvaT SekiTxvebi da gavarkvioT, Tu romeli mosazrebebiamsgavsi da SesaZlebelia Tu ara maTi gaerTianeba-ganzogadeba,msgavsi ideebis gaerTianebis Semdeg SesaZlebelia mcire diskusiis mowyobamaT avkargianobaze. amis Semdeg TiToeul moswavles unda mieces saSualeba,amoirCios ramdenime, misi azriT, yvelaze faseuli idea da ganalagosisini mniSvnelobis mixedviT (yvelaze mniSvnelovani idea Seafasosyvelaze maRali quliT). qulebis Sejamebis Semdeg gamoikveTeba ramdenimeidea, romlebic, saerTo jamSi, klasma yvelaze Rirebulad daasaxela.maswavlebelma, saswavlo miznis gaTvaliswinebiT, SesaZloa SecvalosSefasebis etapi. mag., ZiriTadi aqcenti gadaitanos diskusiaze, Seafasosideebi moswavleebTan SeTanxmebis gziT. Tumca, es SeTanxmeba ar unda iyosxelovnuri da maswavleblisgan Tavsmoxveuli.35

momzadeba prezentaciisaTvishipoTezis wamoyeneba da misi damtkicebamaswavleblis samaxsovro istoriis gakveTilzehipoTezis wamoyenebisa da damtkicebis Sesaxebistoriis gakveTilze hipoTezebis gamoyeneba exmareba codnaze damyarebulikritikuli azrovnebis Cvevebis an msjelobis unaris ganviTarebas.meqanikuri damaxsovreba da gadmocema SeiZleba daexmaros moswavlesgamoimuSa os faqtebisa da pirovnebaTa saxelebis enciklopediuri codna,magram moswavles unda SeeZlos, Seqmnas istoriuli faqtebisa da movlenebissistema, romelic man kritikulad unda Seafasos axali informaciiT.miznebi‣SeviqmnaT warmodgena, ra aris istoriuli hipoTeza.‣hipoTezis wamoyenebisa da Semowmebis unaris srulyofa.‣argumentebis wamoyenebisa da Sefasebis unaris srulyofa.‣sakuTari Tvalsazrisis Camoyalibebisa da diskusiaSi monawileobis unarissrulyofa.hipoTezebTan muSaobisaTvis yuradReba unda mivaqcioT or mniSvnelovan sagans:1) faqti gansxvavdeba faqtis mtkicebisagan, magaliTad, aSS-is prezidentisgamonaTqvami meore msoflio omis dasawyisSi: `Tqveni vaJiSvilebi ar gaigzavnebiansxvis omSi monawileobisaTvis~, – faqtia, magram istorikosebi,masze dayrdnobiT, amtkiceben, rom aSS-is prezidenti ar gegmavda omSi aSSisSeiaraRebuli Zalebis CarTvas;2) hipoTeza istoriaSi – igive ar aris, rac daskvna. istoriaSi hipoTezasSeuZlia axsnas, rogoria movlenis mizezebi, rogoria movlenis xasiaTi,aseve gamoaaSkaraos sakamaTo da Znelad dasamtkicebeli faqtebi. hipoTezasSeuZlia Riad datovos sakiTxi, Tu ar aris sakmarisi faqtebi, romlebicmas daamtkiceben an uaryofen. hipoTeza xsnis SesaZleblobas faqtebisaraerTgvarovani Sefasebisa da azrTa sxvadasxvaobisaTvis.imisTvis, rom moswavleebma gamoimuSaon kritikulad azrovnebis unari, hipoTeziswamoyenebisa da damtkicebisas unda gamoiyenon azrovnebis sxvadasxva unari,romelic SeiZleba Semowmdes rogorc werilobiT – eses an testirebis saSualebiT,ise zepirad:36

davusvaT kiTxvebi, romlebzedac pasuxis gacema hipoTezis wamoyenebasmoiT xovs;kiTxvebi ise unda Camoyalibdes, rom SesaZlebeli iyos maTze ramdenimearaerTgvarovani pasuxis gacema. magaliTad: `amierkavkasiis respublikeb-Si igrZnoba dRemde sabWoTa reJimis Sedegebi?~wamovayenoT erTmaneTis sawinaaRmdego hipoTezebi, raTa pasuxi gaeces amkiTxvebs;hipoTeza unda Seicavdes erTsa da imave movlenaze damatebiTi an sawinaaRmdegomtkicebulebis wamoyenebis SesaZleblobas, magaliTad: `sabWoTa reJimisakmaod xangrZlivad arsebobda, imisaTvis rom Rrmad gaedga fesvebi adamianTacxovrebasa da SegnebaSi~. an: `dRemde arian Sromisunariani asakis adamianebi,romlebic swavlobdnen da TavianTi kariera daiwyes sabWoTa reJimispirobebSi, maT unari ar SeswevT, swrafad Seicvalon TavianTi Sexedulebebida azrTa wyoba~.wamovayenoT logikuri argumentebi hipoTezis dasamtkiceblad;argumenti – aris faqtis an faqtebis erTianobis damamtkicebeli sabuTi.gansazRvrul periodSi saxelmwifos politikis codna wamoyenebulihipoTezis damtkicebis saSualebas iZleva. magaliTad, pirveli mtkicebisaTvisargumenti SeiZleba sabWoTa sistemis yovlismomcveli kontroliiyos, romelic uflebas ar aZlevda arc calkeul adamianebs da arcsaxel mwifos mTel regionebs, ganviTarebuliyo gamorCeulad.gamoviyenoT faqtebis codna argumentis dasamtkiceblad;unda gvaxsovdes, rom faqti gansxvavdeba faqtis damtkicebisagan. faqti– es konkretuli ambavia, movlena an gamonaTqvami, romelsac aqvs gansaz-Rvruli adgili da dro.uarvyoT sapirispiro mtkicebuleba da dasabuTeba;Temam sabWoTa reJimze amierkavkasiis respublikebSi SeiZleba moiTxovosdasabuTebisaTvis sabWoTa periodis oficialuri lozungebi, magaliTad:`ssrk mSvidobianobis burjia mTel msoflioSi~ da a.S.dausvaT analitikuri SekiTxvebi axali, damatebiTi informaciis irgvliv,raTa SevamowmoT Cveni hipoTeza da misi dasabuTeba.Tu hipoTeza – amierkavkasiis respublikebSi sabWoTa reJimis Sedegebisarsebobis Sesaxebaa, maSin moswavlisaTvis mniSvnelovani iqneba, moiZiosdamatebiTi informacia socializmis Sedegebze sxva adgilebSi an situaciisgansxvavebaze Tavad amierkavkasiis respublikebSi. mniSvnelovania,rom axali informacia avsebdes ukve arsebul SerCeul faqtebs da kavSirihqondes wamoyenebul hipoTezasTan.37

moswavlis samaxsovroistoriul hipoTezebTan muSaobisaTvishipoTeza [berZn. hypothesis varaudi] – raime movlenis asaxsnelad wamoyenebulimecnieruli varaudi, romlis ueWveloba jer ar aris damtkicebuli.(WabaSvili m., ucxo sityvaTa leqsikoni, saskolo gamocema, Tb., 1999, gv. 242.)istoriul mecnierebaSi hipoTezebTan muSaobisaTvis yuradReba unda mivaqcioTor mniSvnelovan sagans:1) faqti gansxvavdeba faqtis mtkicebisagan, magaliTad aSS-s prezidentisgamonaTqvami meore msoflio omis dasawyisSi: `Tqveni vaJiSvilebi ar gaigzavnebiansxvis omSi monawileobisaTvis~, – faqtia, magram istorikosebi,masze dayrdnobiT, amtkiceben, rom aSS-s prezidenti ar gegmavda omSi aSS-sSeiaraRebuli Zalebis CarTvas;2 ) hipoTeza istoriaSi – igive ar aris rac daskvna. istoriaSi hipoTezasSeuZlia axsnas, rogoria movlenis mizezebi, rogoria movlenis xasiaTi,aseve gamoaaSkaravos sakamaTo da Znelad dasamtkicebeli faqtebi. hipoTezasSeuZlia, Riad datovos sakiTxi, Tu ar aris sakmarisi faqtebi, romlebicmas daamtkiceben an uaryofen. hipoTeza xsnis SesaZleblobas faqtebisaraerTgvarovani SefasebisaTvis da azrTa sxvadasxvaobisaTvis.hipoTezis damuSavebisa da damtkicebisas icaven sam safexurs.1. hipoTezis wamoyeneba (ganzogadebuli varaudi romelime epoqaze, movlenazean procesze mTlianad).2. moiZebnos argumentebi, romlebic daamtkicebs an uaryofs Tqvens hipo-Tezas (mtkicebulebis wamoyeneba faqtebze an faqtebis erTianobaze).3. moiZebnos erTi an ramodenime faqti, romlebic daadastureben imas, rasacTqven amtkicebT.alternativebTan muSaobis samaxsovroalternativebTan muSaobisas sasurvelia Semdegi Tanmimdevrobis dacva.1. CamovayaliboT yoveli SemoTavazebuli variantis arsi.2. ganimartos yoveli variantis istoriuli dasabuTeba.3. ganimartos damokidebuleba sxvadasxva alternativisadmi, SeirCesyvelaze ufro Sesabamisi.4. gairkves uaryofili versiebis dadebiTi da uaryofiTi mxareebi.5. dasabuTdes gakeTebuli arCevani.38

VI. aqtivobebis tipebis praqtikuli gamoyenebis nimuSebi.meToduri rekomendaciebi konkretuli gakveTilebisaTvissanimuSo gakveTilebis aRwera1. Temis saTauri: italiis gaerTianeba (paragrafi 11)1 saaTigakveTilis mizani:● XIX saukuneSi erovnuli saxelmwifoebriobis ideisa da misi ganxorcielebis formebisganmarteba;● kvlevis damoukideblad warmarTvis unaris ganviTareba;● akademiuri weris unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia;● naSromis dawera akademiuri weris wesebis dacviT.mosalodneli Sedegebi:● moswavle damoukideblad warmarTavs kvlevas mocemuli paragrafisa da ganvlili masalissafuZvelze;● moswavle wers naSroms akademiuri weris wesebis dacviT.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos –3-5 wT.2. moswavleebs vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi gaaanalizonwyaroebi 1 da 2, gaakeTon daskvnebi, imuSaon teqstis bolos dasmul kiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamen SekiTxvebs,msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; paragrafSi mocemuli wyaroebisa daganvlili masalis mixedviT daweron Tema: `italiis gaerTianeba da safrangeTi~.39

2. Temis saTauri: samoqalaqo omi aSS-Si (paragrafi 14)1 saaTigakveTilis mizani:● aSS-is samoqalaqo omis gamomwvevi mizezebis kompleqsuri ganxilva da SeerTebuli StatebisistoriaSi am movlenis mniSvnelobis Sefaseba;● kvlevis damoukideblad warmarTvis unaris ganviTareba;● akademiuri weris unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia;● naSromis dawera akademiuri weris wesebis dacviT.mosalodneli Sedegebi:● moswavle xsnis istoriuli movlenis mizezebs;● moswavle damoukideblad warmarTavs kvlevas mocemuli paragrafisa da ganvlili masalissafuZvelze;● moswavle wers naSroms akademiuri weris wesebis dacviT.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos –3-5 wT.2. moswavleebs vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi gaaanalizonwyaroebi 1 da 2, gaakeTon daskvnebi, imuSaon teqstis bolos dasmul kiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamen SekiTxvebs,msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; paragrafSi mocemuli wyaroebisada ganvlili masalis mixedviT daweron Tema: `CrdiloeTisa da samxreTis Statebis ganviTarebisTaviseburebebi da dapirispirebis mizezebi~.40

3. Temis saTauri: saqarTvelos aneqsia bolSevikuri ruseTis mier(paragrafi 24)1 saaTigakveTilis mizani:● saqarTvelos aneqsiis mizezebisa da Sedegebis Sefaseba;● kvlevis damoukideblad warmarTvis unaris ganmtkiceba;● akademiuri weris unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● individualuri muSaoba;● prezentacia;● diskusia.mosalodneli Sedegebi:● moswavle ikvlevs istoriuli movlenis mizezebs da afasebs mis Sedegebs;● moswavle moiZiebs damatebiT masalas biblioTekasa da internetSi;● moswavle damoukideblad warmarTavs kvlevas mocemuli paragrafisa da ganvlili masalissafuZvelze;● moswavle wers naSroms akademiuri weris wesebis dacviT.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos –3-5 wT.2. moswavleebs vaZlevT individualur davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi gaaanalizon wyaroebi1-3, gaakeTon daskvnebi, imuSaon kiTxvebze;3. individualuri prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamen SekiTxvebs,msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; moiZion damatebiTi masala biblioTekasada internetSi da daweron Tema: `saqarTvelos demokratiuli respublikis aRsasruli:mizezebi da Sedegebi~.41

swavleba mravalferovani xedviT, inovaciiT da kritikuli azrovnebiT gaamdidros.evroklio amtkicebs, rom warsuls ar gaaCnia sazRvrebi da istoriis swavleba udides gavlenasaxdens imaze, Tu rogor aRiqvamen adamianebi garemomcvel samyaros. evroklios xedviT,istoriis swavla da swavleba gansakuTrebuli pasuxismgeblobis sferoa, radgan swored is gaxlavTganaTlebis sferoSi yvelaze metad politizirebuli sagani. saskolo istoria moiTxovspasuxismgeblobis mqone mravalmxriv profesionals da evroklioc Tavs uyris istorikosebsa daistoriis pedagogebs evropidan, raTa erToblivad ganixilon da gamoscadon warsulis inkluziuriswavlebis meTodebi.evroklios miaCnia, rom istoria aris yvelaze struqturizebuli arxi sazogadoebebSi istoriulicnobierebis CamoyalibebisTvis da, Sesabamisad, SemoqmedebiTad uwyobs xels mis winsvlas.evroklio propagandas uwevs imgvar midgomas istoriis swavlebisadmi, romelic ganamtkicebsdemokratiul faseulobebs, unarebs da midrekilebebs. Tavis mxriv, es sagani zrdis ormxriv pativiscemas,tolerantobas da antieqstremistul ganaTlebas. is svams kiTxvebs, romlebic iwvevenkamaTs. imisaTvis, raTa es ideebi praqtikaSi gaataros, 1993 wlidan moyolebuli evrokliom evropaSiorganizeba gauwia 30-ze met saerTaSoriso konferencias, asobiT adgilobriv seminars dasamuSao swavlebas, ganaxorciela uamravi grZelvadiani proeqti.novatoruli meTodologiaevroklios politika SemuSavebulia uamravi erovnuli da saerTaSoriso debatebis Sedegad.istoriis saskolo swavlebis tradiciuli funqcia mravaljer dadga kiTxvis niSnis qveS, radganxSirad igi iaraRad qceula erebsa Tu saxelmwifoebs Soris dapirispirebebisas. 2007 wels bledSi(slovenia) gaimarTa saerTaSoriso konferencia Temaze `adamianTa uflebebis swavleba: gakveTilebiistoriidan~, sadac kviproselma istoriis ganaTlebis eqspertma Cara makriianim damswrefarTo evropuli sazogadoebis winaSe wamoWra mniSvnelovani kiTxvebi saskolo sagnis miznebTandakavSirebiT. 3moeTxovebaT Tu ara istoriis swavlebis procesSi moswavleebs daeTanxmon movlenebis Sefasebas,Tu kiTxvis niSnis qveS unda daayenon is?morCilad unda mihyvnen movlenebis `oficialur~ interpretacias Tu disciplinirebulikamaTisa da argumentebis Sedegad sakuTari versiebi SeimuSaon?daeTanxmon romelime konkretul xedvas Tu multiperspeqtiuli xedvisaken iswrafon?istoriam skolis moswavleebs daTanxmeba unda aswavlos Tu winaaRmdegobis gaweva?cxadia, istoriis swavlebis evropeli da ara marto evropeli specialistebi ufro metad amkiTxvebis meore nawilebs daeTanxmebian, Tumca es ar niSnavs imas, rom umravlesoba swored ammidgomas iziarebs. umetes evropul qveynebSi politikosebsa da mediis warmomadgenlebs ZalianuWirT gaiTavison saskolo istoriis es kritikuli pasuxismgebloba.doqtori Cara makriiani aseve Seexo sagnis Tematikas da dasva Semdegi kiTxvebi:unda misces Tu ara saskolo istoriam moswavleebs codna da gaagebinos warsulis Sesaxebistoriuli azrovnebis mniSvneloba?unda ganaviTaros Tu ara maTSi warsul da axlandel sazogadoebebSi individebis Tu jgufebisrolis, pasuxismgeblobis, uflebebis SesaZleblobebis da movaleobebis gageba?unda gazardos Tu ara moswavleTa demokratiuli damokidebulebebi da unarebi?unda waaqezos Tu ara sazogadoebaSi CarTuloba da aqtivoba?unda gazardos Tu ara moswavleTa Soris mravalferovnebis miRebis unari?am SemTxvevaSi istoriis Tanamedrove swavleba valdebulia yvela moTxovna gaiTvaliswinos.sakiTxavia, ramdenadaa es midgomebi saskolo istoriis realobaSi danergili?2006 wels evroklios mier Sedgenili kiTxvari sTxovda respondentebs eCvenebinaT, Tu raadgili uWiravs maT erovnul kurikulumebSi garkveul koncefciebsa da kompetenciebs.gamokiTxvis Sedegad, yvelaze mniSvnelovnad dasaxelda Sedegi:qronologiuri cnobierebis Camoyalibeba da movlenaTa qronologiuri TanmimdevrobiTdalagebis unari;cvlilebebisa da uwyvetobis gaazrebis unari;3doqtor makriianis sruli prezentacia SegiZliaT ixiloT bmulze: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com–docman/Itemid, 402/.45

analizis unari;istoriuli masalebis Sefasebisa da maTi istoriul konteqstSi gamoyenebis unari.da mainc, yvelaze mniSvnelovnad istoriuli codnis Tanmimdevrulad gaxseneba iTvleboda,vidre faqtebisa da Sexedulebebis erTmaneTisagan garCeva. aseve, istoriuli mniSvnelobis SefasebaurTierTsawinaaRmdego interpretaciebis gamoyenebiT. yvelaze umniSvnelod CaiTvaladRevandeli istoriografiuli debatebis saqmis kursSi yofna.faseulobebi da midgomebisamxreT floridis ganaTlebis koleji Zalian kargad uRebs alRos istoriis pedagogTa muSaobas,rodesac wers, rom `yvela profesia xasiaTdeba saerTo codnis erTi da imave TvisebebiT,unarebiT da midgomebiT. 4 swavleba ki xelobaa, radgan srulyofilebis ZiebaSi is iyenebs mecnierebasacda xelovnebasac~. es ganacxadi maswavlebelTan erTad moswavlesac exeba – `socialuridisciplinebis (ganaTleba) ZiriTad winapirobas warmoadgens is, rom moswavle valdebuliagamoavlinos codna, unarebi, midgoma~.es ganacxadi socialuri disciplinebisa da ganaTlebis erT Zalian mniSvnelovan da sainteresoaspeqts usvams xazs. es ori sagani ara mxolod gadascems codnas da unarebs, aramed nergavskonkretul faseulobebs da ganaviTarebs sazogadoebisaTvis sasargeblo midgomebs moswavleebSi.5 swored zemoxsenebul or sagans aqvs yvelaze metad pirdapiri urTierToba politikasTan,ideologiasa da sazogadoebebis Tanadroul saWiroebebTan. sakiTxebi, romlebic yovelTvisiwveven kamaTs istoriis axali kurikulumis Sesaxeb aris globalizacia, gadagvareba, erovnuliidentobis SegrZnebis Semcireba, saerTaSoriso islamis mzardi roli da erovnul Tu religiurumciresobaTa naklebi integracia sazogadoebaSi.ukanasknel wlebSi evropaSi am sakiTxebs socialuri miswrafebebis mTel wyebasTan akav-Sirebdnen. yofil komunistur qveynebSi dRis wesrigSi upirvelesi adgili daiWira ganaTlebam demokratiisganviTarebisaTvis. 6 bevri iseTi dasavleTevropuli qveynis winaSe, romlebSic maRaliamigracia, magaliTad, safrangeTi, didi britaneTi, niderlandebi, moulodnelad dadga sakuTarirolis gaazrebis sakiTxi sazogadoebaTa kavSiris, mravalferovnebis dafasebisa da tolerantobismSeneblobis saqmeSi. 7 konfliqtur teritoriebze, magaliTad, bosniaSi, saqarTvelosa damakedoniaSi, Serigebasa da mravalferovnebis dafasebas didi yuradReba eqceva. TiTqmis yvelaevropuli skolis istoriis kurikulumSi Sevida Temebi, romlebic moicavs Tanasworobas, adamianTauflebebs, genders, uwyvet ganviTarebas da garemos. gansakuTrebuli davalebebi daekisrasocialur disciplinebsa da istoriis kurikulumebs. amisi kargi magaliTia evroklios egidiTTurqeTSi mimdinare proeqti. SeiZleba zogma ikiTxos, ramdenad emTxveva evropel politikosTa daistoriis pedagogTa damokidebulebebi da ramdenad misaRebia maswavlebelTaTvis es moTxovnebi,an saerTod, ramdenad xSirad ekiTxebian maT rCevas, aqvT Tu ara survili da unari msgavsi faseulobebigadascen Taobebs da ganaviTaron garkveuli tendenciebi? 8evroklios mier 2009 wels Catarebulma gamokiTxvam dagvanaxva, rom evropaSi amgvar gadawyvetilebebzeistoriis pedagogebs mcire gavlena aqvT. 9 da kiTxva – pedagogTa Tanamedrove kompetenciada arsebuli saswavlo masalebis xarisxi gamodgeba Tu ara dasaxuli miznebis misaRwevad,jerac pasuxgaucemelia.4ixileT: Social Studies Education (SSE) Course & Program Policies & Expectations bmulze: http://www.coedu.usf.edu/main/departments/seced/SocialS/SSEhome. html5evroklios 2009 wlis kiTxvari avlens Semdeg prioritetebs: http:// www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com_docman/Itemid,402/.6Michail . A.Boytsov, ,,AROCLIOand Russian Joint Venture. Writing Schoolbooks on Post-War History“ – History for Today andTomorrow. What does Europe Mean for School History. EUSTORY-Series: Shaping European History, Volume 2 (Hamburg, 2001)154-163. evroklios proeqtebi fikusirdeba Semdegi sakiTxebis garSemo. http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com_docman/ Itemid,241/vb.7Gordon Brown, „The Future of Britishness, moxseneba fabianelTa sazogadoebaSi, 2006 wlis 14 ianvari. sazogadoebispresrelizi ixileT bmulze http://www.fabians.org.uk/events/speeches/the-future-of-britishness; magaliTad, niderlandebSidebatebi Temaze Canon and National Museum for History ixileT: http://www.jijmaaktgeschiedenis.nu/blog/ an http://entoen.nu/forum.aspx.8James Fitzgerald, `History in the Curriculum: Debate on Aims and Values’ in History and Theory, Vol. 22, No. 4, Beiheft 22: ThePhilosophy of History Teaching (Dec., 1983), 81-100, ixileT bmulze http://www.jstor.org/pss/2505217.92009 wlis kiTxvaris Sedegebi ixileT bmulze: http://www.euroclio.eu/ joomla/index.php/component/option,com_docman/Itemid,402/.46

evroklios meTodi gamoxatavs azrs, rom istoriasa da istoriis swavlebas adamianuri faseulobebis,damokidebulebebis da midrekilebebis mTel wyebasTan uxdeba Sepirispireba. esaubroaxalgazrda Taobas warsulze, niSnavs moicva pozitiuri Temebi, rogorebicaa demokratia,tole rantoba, adamianTa uflebebis pativiscema, urTierTgageba, solidaroba, Tavisufleba,gambeda oba, Tanabari SesaZleblobebi, pasuxismgebloba, siyvaruli da megobroba. Tumca, aseveTavs ver aarideb negatiur cnebebs, rogorebicaa stereotipebi, crurwmena, brma rwmena, qsenofobia,rasizmi da Zaladoba.evrokliom partnior organizaciebTan erTad am sakiTxebis Sesaxeb dakavSirebiT mTelirigi saswavlo strategiebi da masalebi SeimuSava. 10 istoriaSi mravladaa movlenebi, procesebida fenomenebi, romlebic moqalaqeobas Tu samoqalaqo pasuxismgeblobas exeba. evroklio cnobsistoriis pedagogTa sasicocxlo rols axalgazrdebSi samoqalaqo pasuxismgeblobis da sazogadoebaSimaTi aqtiurad CarTvis saqmeSi. 11specifikuri istoriaevropis istoriis swavleba sapasuxismgeblo da gansakuTrebulia. zogadad, erovnuli istoriisswavlebaSi erovnuli umciresobis warmomadgeneli jgufis xedvebi Warbobs. martini TavisstatiaSi `evropis istoria da Zveli franguli wes-Cveulebebi~ aRniSnavs, rom safrangeTisaTvis`absoluturad warmoudgenelia iseTi kurikulumi, romelic mieZRvneboda bretanisa Tu baskuriregionis istoriis swavlebas~. 12 amave dros, is acxadebs, `meore msoflio omis periodSi ganviTarebulgenocidamde evropaSi ar moiZebna adgili ebraelTaTvis, magram arc qalTa da arc genderisistoria ar TamaSobs araviTar rols; franguli istoriuli ganaTleba aris erovnuli frangulipolitikuri istoria~. zogierTi qveyana, magaliTad, britaneTi, kvlav mtkiced ewinaaRmdegebaiseTi kurikulumebis ganviTarebas, romelSic istoriuli samyaro ufro vrclad an mcired iqnebawarmodgenili, vidre erovnuli saxelmwifo. jounsi Tavis statiaSi“ spilosTan erTad sarecelisgayofa: istoriis swavleba uelsSi~ wers, rom es sakiTxi aris gamowveva, romelsac swrafad undagaumklavdes britaneTi, sadac inglisuri istoria, kultura da ena saukuneebis ganmavlobaSibatonobda britaneTis sxva qveynebze. 13 evroklios mier 2004 wels kardifSi gamarTulma konferenciamaCvena, rom istoriis uelsur kurikulumebsac gaaCndaT siZneleebi. 14 saskolo istoria jeracfokusirdeba uamrav mniSvnelovan personaze, romlebic dominant kulturas warmoadgenen. mcireyuradReba eqceva qalebs da saerTod uyuradRebod rCebian eTnikuri jgufebis warmomadgenlebi. 15zogierT qveyanaSi, magaliTad, rumineTsa da latviaSi, calke sagnad iswavleba eTnikurijgufebis istoria. Tumca aseTi midgoma realurad sulac ar uwyobs xels inkluziur swavlebas,radganac ar zrdis erTmaneTis Sesaxeb metis gagebis SesaZleblobas. umravlesobis jgufis warmomadgenelTaTvissakuTari istoria Tu kultura warmoadgens erTaderT sagans saskolo istoriaSi.Tumca, umciresobebis warmomadgenelTa istoriis calke sagnad gamoyofa rumineTSi, sul cota,10amis Sedegi iyo 14 inovaciuri saxelmZRvanelosa da maswavlebelTa damxmare wignis gamoqveyneba,magaliTisTvis: Ordinary People in an Extraordinary Country. Every Day Life in Bosnia and Herzegovina, Croatia and Serbia.Yugoslavia between East and West 1945-1990 (2008) and Change and Continuity in Everyday Life in Albania, Bulgaria and Macedonia1945-2000 (2003). evroklios arsebobis pirveli 15 wlis namuSevris Sejameba ixileT organizaciis 26 –ebiuletenSi Making a Difference. Fifteen Years of EUROCLIO, bmulze:http://www. euroclio.eu/site/index.php/2008-making-adifference-bulletins-381.evroklios mier gamocemuli yvela publikaciis naxva SegiZliaT organizaciis saitze.11magaliTad, ixileT FFair and Balanced History. 44 working sheets for active student work with a multicultural approach (http://www.euroclio.eu/site/index.php/ materials-bulgaria-129). evrokliosa da evropaevmis gaerTianebuli Zalisxmevis Sedegiaproeqti Connecting Europe through History. am wlis ZiriTad Temas warmoadgens experiences and Perceptions of Migrationsin Europe da informaciis xilva SesaZlebelia bmulze http://www.euroclio.eu/site/index.php/ projects-mainmenu-125/current-projects-mainmenu-32/connecting-europe-mainmenu-304. pirveli wlis (Human rights in Europe? Tolerance, Democracy,Citizenship, Critical thinking and Multiperspectivity as European Values) sruli moxseneba xelmisawvdomia bmulze http://www.connectinghistory.eu/.12Jean-Clément Martin, ‘European History and Old French Habits’, – History for Today and Tomorrow. What does Europe Mean forSchool History. EUSTORY-Series: Shaping European History, Volume 2 (Hamburg, 2001) 45-57.13Elin Jones, ‘Sharing the bed with an elephant: teaching history in Wales’, in: History for Today and Tomorrow, 36-44 and Jean-ClémentMartin, ‘European History and Old French Habits’, idem 45-57.14R.R. Davies, ‘Wales and History, Small Country, Large Issues’ and Bjorn Matsen, ‘The Learning Country, Jane Davidson, Welsh Ministerof Education’, orive ixileT evroklios me-20 biuletenSi: elonging to Europe – Small Nations, Big Issues (2004) 10-17 and 17.15Jan Bank en Piet de Rooy, ‘Een canon van het Nederlandse verleden. Wat iedereen móet weten van de vaderlandse geschiedenis’,gazeTma NRC Handelsblad 2004 wlis 30 oqtombers warmoadgina am midgomis SesaniSnavi magaliTi, msgavstendenciebs amJRavnebs 2001 wlis holandiuri kurikulumi Seqmnili saSualo skolis maRali klasebisaTvis.47

istoriis swavlebaSi mravalferovnebis danergvas niSnavs. latviaSi axali moqnili kurikulumiaseve iZleva saSualebas Seswavlil iqnas eTnikuri istoria rusul, polonur, litvur, ukrainul,estonur da belorusulenovan skolebSi.inglisSi kurikulumis dagegmvisas mTavar moTxovnas warmoadgens is, rom igi pasuxobdesaxalmosaxleTa saWiroebebs da erTnair uflebebs aniWebdes moswavleebs `miuxedavad maTi socialuriwarmomavlobis, kulturis, rasis, sqesis, gansxvavebuli SesaZleblobebisa Tu unarebis~. 16istoriis kurikulumis farglebSi moiTxoveba `Seuqmnan inglisSi axlad Camosul moswavleebsiseTi garemo, rom maT CamouyalibdeT sakuTari identobis da msoflioSi sakuTari adgilis myariSegrZneba. es daexmareba maT gaiazron, Tu ra gavlena moaxdina warsulma awmyoze da rogor ganvi-Tarda is adgili, sadac axla isini cxovroben. istoria daexmareba axalmosulebs ukeT Caswvdneninglisis kulturas, institutebs da istorias~. Tanamedrove kurikulumTa damxmare saSualeba`uCvenebs maswavleblebs, Tu rogor SeuZliaT maT saWiroebis SemTxvevaSi gardaqmnan erovnulisakurikulumo programebi da Seusabamon isini moswavleTa gamowvevebs TiToeul etapze~. 17 QCAissaitze am sakiTxTan dakavSirebiT mravladaa mocemuli direqtivebi da aqtivobebis nimuSebi. 18evroklios modelis mixedviT, saskolo istoriis mizans unda warmoadgendes yovelmxriviinkluziuroba, SekavSireba, gaazreba im maxasiaTeblebisa, rac ganasxvavebs sxvadasxva sqesis daasakis adamianebs, eTnikur, lingvistur da religiur jgufebs, mdidarsa da Raribs, qalaqis Tusoflis mosaxleobas, gansxvavebuli azris mqone sazogadoebebs. 19 yovlismomcvelobis amgvariinterpretacia tradiciul midgomaze Sors midis, radgan moicavs ara mxolod eTnikur da religiur,aramed asakobriv, sqesobriv jgufebs da Sexedulebebs. evroklios ramdenime proeqtialbaneTSi, bosnia-hercogovinaSi, xorvatiaSi, bulgareTSi, estoneTSi, latviaSi, makedoniaSi,ruseTSi, serbeTsa da ukrainaSi swored am sakiTxebs mieZRvna. 20umciresobis warmomadgenelTa Sesaxeb saskolo savarjiSoebisTvis kargi wyaros moZieba namdviladproblemuria. moviyvan erT magaliTs: proeqtis istoriisa da moqalaqeobrivi ganaT lebisxelSewyoba rumineTSi menejmentma sTxova eqsperts iad vaSemids (israeli), raTa mas stimuli miecaproeqtis wevrTaTvis, rom maT saxelmZRvaneloSi warmoedginaT ruminul-ebrauli istoriuliwyaroebi. damswre sazogadoebas Zalian daswyda guli, rodesac eqspertma mxolod polonuri masalebimoitana. TviT am kargad aRWurvili ebrauli resurscentrisaTvisac ki ar aRmoCnda advilisasurveli masalebis moZieba.zemoTaRniSnuli problemis gamo, ukrainul saxelmZRvaneloSi ukraina – `1901-1938 wlebSi,individis TvaliT danaxuli periodi~ TiTqmis ar moixsenieba im drois ukrainis mravalricxovaniebrauli mosaxleobis istoria. 21 igive SeiZleba iTqvas boSebze, romlebic centraluri Tu aRmosavleTevropis TiTqmis yvela qveyanaSi cxovroben. es xalxi TiTqmis arc erT istoriul saxelmZRvaneloSiTu publikaciaSi araa moxseniebuli. gamonakliss warmoadgens evroklios maswavlebelTaresursebis wigni – yoveldRiuri cxovrebis cvlileba da uwyvetoba albaneTSi, bulgareTsa damakedoniaSi 1945-2000. 22 TiToeul monawile qveyanas davalebuli hqonda warmoedgina sakuTarisamSoblos eTnikur jgufTa warmomadgenlobebi. es Zalian faqizi sakiTxi iyo da mTavrobebs,gansakuTrebiT, bulgareTisas, gauWirdaT konkretuli jgufisaTvis umciresobis statusi mieni-Webina. magram, sabolood, garda makedoniuri dasaxlebisa bulgareTSi, yvela warmomadgenlobamipova sakuTari adgili.inkluziuri istoriuli ganaTleba gulisxmobs imas, rom erovnul doneze, evropasa Tu misgareT, aucilebeli piroba iyos multiperspeqtiuloba da mravalgvari narativi. es midgoma mimar-Tulia imisaken, rom axalgazrdebma Seiswavlon da gaiazron warsulis safuZvlebi; is gvTavazobsufro axlos gavecnoT sxvadasxva, erTmaneTs dapirispirebul mxareebs, gansxvavebul rekon-16QCA-s saiti iZleva saintereso SeTavazebebs termin inkluziasTan dakavSirebiT. http://www.qca.org.uk/qca_7277.aspx.17ixileT: http://www.qca.org.uk/qca_7341.aspx.18xelmisawvdomia bmulze: http://www.qca.org.uk/qca_7964.aspx.19magaliTad, evroklios rusuli warmomadgenlobis publikacia Mosaic of Cultures (2005), ixileT bmulze http://www.euroclio.eu/site/index.php/projects-mainmenu-125/past-projects-mainmenu-47/national-mainmenu-241/cat_view/61-national/150-2002-2005-russia-mosaic/170-educational-materials20estoneTSi, latviaSi, makedoniasa da ruseTSi proeqtebis meore wyebis gansakuTrebuli kvlevis saganigaxda termini inkluzia, igive SeiZleba iTqvas evroklios proeqtze bulgareTSiD Bialogues, a Cultural Rainbowfor the Future.21ixileT bmuli: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option, com_docman/Itemid,241/gid,173/task,cat_view/.22damatebiTi informaciisTvis ixileT http://www.euroclio.eu/joomla/index. php/Publications/Teaching-Materials/.48

struqciebs da alternatiul interpretaciebs; igi exeba im daskvnebs, romlebic momavlisTvis undagamovitanoT Sesabamisi warsuli gamocdilebidan. cxadia, Cven erTsa da imave warsul movlenazeSegviZlia gansxvavebuli xedvebi CamovayaliboT. 23 swored aq Semodis sityva `kompleqsuroba~,radganac warsulis aRqma rTuli xdeba da efuZneba mravalgvar narativs da interpretaciebs.Sesabamisad, istoriis swavleba Tavidan ver aicilebs paeqrobas da wyenas. am yvelafers frTxiladda gabedulad unda mivudgeT, ar unda uarvyoT an ugulebelvyoT konkretuli faqtebi.evropuli da ara mxolod evropuli gamocdileba cxadad aCvenebs, Tu ramdenad rTulia esTemebi politikosebisa da istorikosebisaTvis, da kidev ufro metad rTuli saskolo istoriisaTvis.evroklios saitze, axali ambebis ganyofilebaSi mocemuli seqcia – istoria – gviCvenebs,Tu rogor ebrZvian sazogadoebebi yoveldRiurad winaaRmdegobriv warsuls. am TemaTagan bevrimaTgani iseT rTul problemebsa da Zireul moralur sakiTxs exeba, rogoricaa kacobriobis winaaRmdegCadenili danaSaulebi – holokosti, genocidi, diskriminacia, kolonializmi, monoba,TanamSromloba da Tanasworoba. ar arsebobs evropuli qveyana, romlis warsulis ganxilvisas amsakiTxTagan ar romelime axdendes masze uzarmazar gavlenas.genderiistoriaSi CarTulobis specifikur elements warmoadgens qalebisa da mamakacebis rolzefokusirebis mravalferovneba. Cveulebriv, qalebi kurikulumebisa da saxelmZRvaneloebismiRma rCebian. evroklios kiTxvari 2003, 2004, 2005 wlebSi Seicavda kiTxvebs saskolo istoriaSigenderis Sesaxeb. Sedegma uCvena, rom es aspeqti jerac ganuviTarebelia. 2003 wels swored genderiiyo saskolo istoriaSi, 1989 wlidan moyolebuli, yvelaze naklebganviTarebadi midgoma. 242004 da 2005 wlebSi gamokvlevam uCvena, rom qalisa da genderis istoria evropaSi fasdeboda,rogorc yvelaze umniSvnelo saswavlo sakiTxi. man xmebis 7%-ze naklebi miiRo. 25 es maSin, rodesacdemokratiisa da adamianTa uflebebis maCvenebeli 25%-s aRemateboda. 26 am TvalsazrisiT,holandiis istoriis axal saxelmZRvaneloebSi 16 kacze 4 qali modis. 27 aseve, frangul/germanuliskolis evropisa da msoflios istoriis axladgamocemulma eqsperimentulma saxelmZRvanelomac,rac orive qveyanaSi saSualo ganaTlebis maRal klasebSi swavlebisTvisaa gankuTvnili, Tavi veraarida warsulis xedvaSi genderis naklebobas. 28 1945 wlidan moyolebuli, mxolod 2 qali CndebamniSvnelovan pirovnebaTa biografiebis nusxaSi, eseni arian angela merkeli da margaret tetCeri.frangma avtorebma ver SeZles Tundac erTi qali-Tanamemamulis warmodgena, romelic iqnebodaimdenad cnobili, rom saxelmZRvaneloSi SeetanaT.evroklios mizans warmoadgens qalebis ukeT warmoCena. fokusirebis gadatana mkacri politikurida militaruli istoriidan ufro mravalmxrivi midgomisaken waadgeba alternatiulinarativebis ganviTarebas. ukrainuli saxelmZRvanelo „ukraina 1901-1938 wlebSi, individisTvaliT danaxuli periodi“ imden magaliTs Seicavda genderuli perspeqtivebisa, rom gaocebulmagamomcemelma imwamsve daaskvna, TiTqos wignis avtorebi qalebi iyvnen. Tumca es mcdari daskvnaiyo, yvela avtori mamakaci iyo, rac Tavis mxriv, avtorTa gundis formirebisas daSvebul uyuradRebobazemetyvelebda. 29axali Turquli kurikulumisocialuri disciplinebis axali Turquli kurikulumi Zireul faseulobaTa danergvas dapasuxismgeblobiT gamsWvaluli xedvis ganviTarebas emsaxureba. kurikulumis yovel Tavs saku-Tari miznebi gaaCnia. magaliTad, TavSi `me vswavlob socialur disciplinebs~, erT-erT mizans23evroklios meTodologiis Sesaxeb meti informacia SegiZliaT moiZioT bmulze: http://www.euroclio.eu/site/index.php/leafl et-3-methodology-backgroundmaterial-898.24Joke van der Leeuw-Roord, History Changes. Facts and fi gures about history education in Europe since 1989 (The Hague, 2003).25kiTxvari SegiZliaT ixiloT bmulze: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com_docman/Itemid,402/.26ibidem.27standartebze pasuxismgebeli komitetis oficialuri saitis misamarTi gaxlavT: http://entoen.nu/informatie.aspx?id=10, informaciis nawili mocemulia inglisur enaze, Turquli Targmani ki gamoqveynda NIHA –is mier(umaRlesi ganaTlebis niderlanduri instituti ankaraSi): Ana Hatlarıyla Hollanda Tarihi (De Canon) (Ankara, 2008).28istoire/Geschichte, Europa und die welt seit 1945. (Leipzig, 2006). ixileT: www.histoiregeschichte.com.29Joke van der Leeuw-Roord, EUROCLIO Executive Director and Clio Stronk, EUROCLIO staff member, `Learning by Experience’ –Making A Difference. Fifteen Years of EUROCLIO (The Hague, 2007) 6-11.(http://www.euroclio.eu/joomla/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=76&Itemid=401)49

warmoadgens moswavleTa mier iseTi gadawyvetilebebis miReba, romlebic daefuZneba uflebebs,pasuxismgeblobebs da Taviseburebebs. meore mizans warmoadgens, moswavleebma gaiazron, rom socialuridisciplinebi xels uwyobs TurqeTis respublikis aqtiur moqalaqed Camoyalibebas. TavSi`Zalaufleba, administracia da sazogadoeba~, saubaria imaze, rom moswavleebma unda imsjelondemokratiul sazogadoebaSi adamianTa Sesaxeb, romlebsac gaaCniaT sicocxlis, religiisa daazris Tavisuflebis, fizikuri usafrTxoebis ufleba. dabolos, Tavi `globaluri kavSirebi~ asabuTebs,rom istoriul dokumentebze dayrdnobiT moswavleebi aanalizeben adamianTa uflebebisganviTarebis process da interpretirebas ukeTeben TurqeTis istoriaSi qalTa rolsa da qalTauflebebis ganviTarebas. igive Tavi moiTxovs, rom axalgazrdebs unda ganuviTardeT pasuxismgeblobisgrZnoba kulturuli memkvidreobis dacvisa da ganviTarebis mxriv. aseve axalgazrdebsmoeTxovebaT, gaiazron qveyanaTa Soris TanamSromlobis mniSvneloba bunebrivi safrTxeebisa Tugaremos dacvis TvalsazrisiT.istoriis, rogorc sagnis, zogadi miznebi aseve moicavs moralur valdebulebebs, magaliTad,moswavleebis informirebas iseT Zireul faseulobebze, rogorebicaa mSvidoba, tolerantoba,ormxrivi gageba, demokratia, adamianTa uflebebi; axalgazrdebi unda gaxdnen am faseulobebisdamcvelebi da ganmaviTareblebi. kurikulumi gulisxmobs mozardebSi gaZlierdes Sromismoyvareoba,mecnieruli xedva, xelovnebis siyvaruli da esTetika, es yvelaferi ki unda moxdes erTiromelime konkretuli an zogadi civilizaciebis Sesaxeb istoriuli kvlevis warmoebis saSualebiT.istoriis kurikulumis farglebSi aseve moiTxoveba moswavleTa Soris ganviTarebul iqnassulieri, eTikuri, socialuri da kulturuli aspeqtebi. momdevno mizania mozardTa Camoyalibebaindividebad, romelTac ecodinebaT TavianTi uflebebi da gamoiyeneben maT saWiroebis SemTxvevaSi.amave dros, gaazrebuli eqnebaT sakuTari pasuxismgeblobebi da iqnebian mgrZnobiareni socialuriproblemebis mimarT.istoriis swavlebis bolo wlebSi gamoikveTa, rom Tanamedrove msofliosa Tu TurqeTis istoriamaswavleblebs akisrebs gansakuTrebul miznebs da moTxovnebs. sagnis Seswavlis Sedegadmoswavleebs eqnebaT `unari, gaanalizon globaluri samyaros mravlismomcveloba da politikuri,socialuri, kulturuli Tu ekonomikuri movlenebis mravalmxrivi maxasiaTeblebi; ganuviTaronaxalgazrdebs is Cvevebi, rac aucilebelia XXI saukunis cvalebad da mzard moTxovnilebebTangasamklaveblad. maT unda hqondeT TavianTi xedva da SeZlon jansaRi komentarebis Tu ideebiswarmoCena momavlis Sesaxeb~. TavSi `globalizaciis procesSi myofi samyaro~, saubaria imaze, rommoswavleebma unda iswavlon `gageba im problemebisa, romlebic warmoiSoba msoflioSi mimdinareganviTarebis procesis Sedegad da gaiTavison, rom saWiroa am problemebs gadawyveta movunaxoT~.Tumca, yvela am moTxovnis kurikulumSi dafiqsireba sakmarisi araa, bevrad rTuli procesiamaTi xorcSesxma. evropul qveyanaTa umetesobaSi saTanadod araa Sefasebuli is efeqti, rasackurikulumSi ganxorcielebuli cvlileba axdens finansur Tu adamianur resursebze. amis Sedegad,reformebis ganmaxorcielebelma programebma ver miaRwies mosalodnel miznebs da joxigadatyda maswavleblebze, TiTqos isini ar emxrobodnen cvlilebebs. 30istoriuli mniSvnelobabolo wlebSi saskolo istoriis sakvanZo sakiTxi gaxda istoriuli mniSvneloba. jer kidev 1994wels piter seiqsasi statiaSi `moswavleTa mier istoriis mniSvnelobis gageba~, werda – `istoriulifenomeni mxolod maSin xdeba mniSvnelobis matarebeli, Tu Tanamedrove sazogadoebis wevrebsSeuZliaT gaavlon paraleli am da sxva istoriul fenomens Soris da sabolood, am movlenasa dasakuTar Tavs Soris~. Semdeg ki svams sakvanZo kiTxvas: `romel fenomens aRiqvamen moswavleebimniSvnelovnad~? 31 samwuxarod, Zalian mcire odenobis akademiuri gamokvleva Catarda saimisod,rom am kiTxvis pasuxebSi Caxedulni viyoT. Tavad seiqsasma Caatara mcire kvleva 14 meaTeklaselsSoris kanadaSi. van boriesi germaniaSi aseve dainteresda am kiTxvaze pasuxis moZiebiT evropisfarglebSi; aseve, holandielma maria griverma Caatara kvleva erovnebiT holandiel Tu migrantmoswavleebs Soris. maT mier miRebuli Sedegebi ramdenime sakiTxs naTels hfens. seiqsasis kvlevamgamoavlina, rom moswavleebi irCevdnen iseT Temebs, romlebmac gavlena iqonia xalxTafarTo masebze da romelTa zemoqmedeba iyo xangrZlivi da awmyoSic grZeldeboda. van boriesis30Joke van der Leeuw-Roord, History Changes. 17-32.31Peter Seixas, ‘Students Understanding of Historical Signifi cance’ – Theory and Research in Social Education 23.3 (1994): 281-304, 285.50

kvlevam aCvena, rom axalgazrdebs gansakuTrebuli interesi gaaCndaT uaxlesi istoriis mimarT. 32es mosazreba ganamtkica griveris kvlevamac. Tumca man aseve aRniSna, rom es maxasiaTebeli gansakuTrebiTexeboda gaerTianebuli samefosa Tu safrangeTis mkvidr mosaxleobas. mozardebiyofili koloniebidan aseve SesamCnev interess iCendnen antikuri istoriis mimarT. niderlandebSiki mkvlevari waawyda garkveul interess me-20 saukunis mimarT, Tumca ara gansakuTrebuls. 33 mTelrig ganmartebebs da miTiTebebs istoriuli mniSvnelobis Temaze iZleva istoriis swavlebis 125-etomi, aseve QC – ganmartebiTi SeniSvnebi. 34axali warmodgena kurikulumzesaskolo istoriis inovaciuri swavlebisadmi wamoyenebulma zemoxsenebulma uamravma axal mamoTxovnam da mniSvnelobis mqone sakiTxma gavlena moaxdina Sexedulebaze kurikulumis Sesaxeb.evropis sabWom proeqtis `swavleba evropis me-20 saukunis istoriis Sesaxeb~ farglebSi doqtorrobert stradlings daavala gamoeca cnobari am Temaze. 35 publikaciisTvis stradlingma gamoiyenaevropis sabWoSi umcros konsultantad muSaobisas dagrovili gamocdileba, aseve, evropissabWosa da evroklios Sefasebis qseli. erT-erTi sakiTxi, romelic xangrZlivi ganxilvis saganigaxda, iyo Semdegi: rogor gadaetanaT axali sakurikulumo moTxovnebi ganaxlebul, ufro mimzidvelsakurikulumo modelSi. cxadia, unda gaeTvaliswinebinaT is, rom moswavleebi Tanamedroveistorias aniWeben upiratesobas. es aris magaliTi bevr evropul qveyanaSi gamoyenebadi me-20saukunis istoriis swavlebis tradiciuli programisa, sapirispirod ki warmodgenilia Temebisalternatiuli CamonaTvali. 36tradiciuli Temebi me-20 saukunis istoriaSipirveli msoflio omis safuZvlebipirveli msoflio omiruseTis revoluciaevropis restruqturizacia, 1918 welitotalitarizmis dasawyisi: komunizmi, erovnulisocializmi da faSizmiekonomikuri depresiasaerTaSoriso mSvidobis darRvevaII msoflio omi: saxalxo omievropis restruqturizacia 1945 welscivi omis xana: nato da varSavis paqtidekolonizaciapolitikuri da ekonomikuri TanamSromloba1945 wlis Semdegevropuli sazogadoebaglasnosti da perestroikasabWoTa kavSiris daSlacentraluri da aRmosavleT evropis CamoyalibebisprocesSi myofi damoukidebeli demokratiebiinovaciuri Temebi me-20 saukunis istoriaSiteqnologiuri da mecnieruli winsvlasocialuri cvlilebebi rigiTi adamianebiscxovrebaSiqalTa rolis cvlileba sazogadoebaSimas-kulturisa da axalgazrduli kulturiswarmoqmnagamorCeuli moZraobebi kulturasa da xelovnebaSiindustrializacia da post-industriulisazogadoebebis warmoqmnaurbanizaciatransporti da komunikaciebisaxalxo moZraobebierovnuli da sxva jgufebis warmomadgenlobebismdgomareobis cvlileba evropaSikonfliqti da TanamSromlobaerovnuli moZraobebitotalitarizmi da liberaluri demokratiaadamianTa uflebebi32Bodo von Borries, Magne Angvik (eds.) Youth and History. A Comparative European Survey on Historical onciousness and PoliticalAttitudes among Adolescents vol. A: description, vol. B: documentation, CD-ROM (Hamburg, 1997).33Maria Grever en Kees Ribbens, Nationale identiteit en meervoudig verleden (WRR Verkenning nr. 17) (Amsterdam, 2007) 130-131.34Teaching History 125, December 2006: http://www.vanderkaap.org/histoforum/2009/historischbelang.html.35Robert Stradling, Teaching 20th-century European History, (Strasbourg, 2001).36Stradling, R. ibidem (22) ixileT bmulze http://www.coe.int/T/E/Cultural_Co-operation/education/History_Teaching/.51

ogorc xedavT, sakiTxebis am axal nusxaSi, romelic 2008 wels Seiqmna, sakmarisi adgilimoiZeb neba yvela tradiciuli TemisaTvis; Tumca isini mocemulia ufro gafarToebul perspeqtivaSida SesabamisobaSia axali kurikulumis modelTan. es CamonaTvali aseve naTlad uCvenebs,Tu ramdenad swrafad Zveldeba kurikulumebi/saxelmZRvaneloebi. 2009 wels am CamonaTvalsdaemata garemos dacva, energiaze damokidebuleba, winsvla globaluri komunikaciebis sferoSi,globalizacia da islamuri cnobierebis gaZlierebis sakiTxebi.2009 wlisTvis Seicvala ara mxolod Temebis tradiciuli SerCeva, aramed, zogadad, fokusirebasaxelmZRvaneloebze. naTelia moTxovna moqnil da interaqtiul multimediur saSualebaze, romelicpativiscemiT moepyroba mravalferovnebas da istoriis mimarT multiperspeqtiul midgomasgamoiCens. imisaTvis, raTa evropis masStabiT yovelive es realoba gaxados, 2009 wlis Sua xanisaTvis,evrokliom moamzada samwliani proeqti `evropuli istoriisa da memkvidreobis kvleva. davexmaroTpedagogebs saSualo skolebSi mravalferovani perspeqtivebiT aswavlon evropis istoria damemkvidreoba.~ am proeqtis farglebSi ganviTardeba, gamoicdeba da dainergeba onlain saSualebasaSualo skolebSi evropis istoriisa da memkvidreobis Sesaswavlad. es yvelaferi ki iqneba Semdegisaxis: yvelasaTvis xelmisawvdomi informaciuli baza saganmanaTleblo masaliT, romelSicZieba SesaZlebeli iqneba Tematikis, periodis Tu adgilmdebareobis mixedviT da erT gakveTiladiqneba warmodgenili saswavlo TavebSi. masalas eqneba istoriis, memkvidreobisa da geografiiskurikulumebis danamatis saxe da motivacias miscems axalgazrdebs meti Seityon evropis Sesaxeb.am bazis unikaluroba ki iqneba SesaZlebloba, gakeTdes Sedarebebi saxelmwifos SigniT Tu gareTda evropis istoria da memkvidreoba danaxul iqnes mravalmxrivi perspeqtiviT. Tavebi agebuliaSemdegi Temebis irgvliv: `evropis istoriis gardamtexi momentebi~, `koloniali z mi~, `industriada mentaloba~, `migracia~, `globalizacia~ da `yoveldRiuri cxovreba~.am axali pan-evropuli gamowvevis mizans warmoadgens imgvari sakiTxebis SerCeva, romlebicinkluziurobasa da mravalferovnebas SesZenen istoriul ganaTlebaze muSaobas. axali Turqulikurikulumi sazogadoebriv disciplinebsa da istoriaSi gvTavazobs uamrav saSualebas am axalisaSualebis aqtiuri gamoyenebisaTvis. inovaciur meTodologiaze dafuZnebuli saganmanaTleblomasalebi evroklios axali proeqtidan: `evropis mier gadasaRebi – inovaciuri meTodologiaTurqul saskolo istoriaSi~ – imedia gamosadegi iqneba evropis warsulisadmi am axali midgomisas.aseve vimedovneb, rom istoriis Turqi pedagogebisTvis es SesaZlebloba warmoadgens morignabijs evropaSi integraciis gzaze.daskvnaistoriuli ganaTleba evropasa Tu mis farglebs gareT mWidrodaa dakavSirebuli saganmanaTlebloda politikur dRis wesrigTan. amJamindel prioritetebs warmoadgens CarTuloba,mravalferovneba, adamianTa uflebebi, garemo da mdgradi ganviTareba. istoriuli ganaTlebaevropaSi Tavisi axali Sinaarsobrivi arCevaniT Tu inovaciuri meTodologiiT sruliad naTladasaxavs am prioritetebs.52

obert maierigeorg ekertis sax. institutigermania, q. braunSvaigiinterkulturalizmi da istoriis swavlebagermanuli gamocdileba da xedvagermanul sazogadoebasa da germanul skolebSi interkulturuloba realuri movlenaa.germaniis zogierT federalur olqSi migrantTa ojaxebidan gamosuli bavSvebis raodenoba30%-s Seadgens, zogierTSi ki 50%-s aRemateba. germaniis (mozrdili) mosaxleobas normaluricxovrebisaTvis aucileblad sWirdeba ucxoelebTan Segueba. evrokavSiris farglebSi sul ufromWidro Tanacxovreba da muSaoba moiTxovs urTierTobas gansxvavebuli eTnikuri Tu kulturuliwarmomavlobis xalxTan. garda amisa, globalizacia ufro metad, vidre odesme warsulSi, zrdisucxo kulturaTa Sexvedris albaTobas. yovelive es xSirad warmoSobs SiSisa da agresiis grZnobas.mosaxleobis nawilSi, Cemi azriT, 4 tipis damokidebuleba SeimCneva:1. SavkanianTa diskriminacia. rasizmis msxverplni gansakuTrebiT Savkaniani afrikelebi xdebian,rasac safuZveli kolonializmSi eZebneba.2. islamis siZulvili. es grZnoba gamowveulia Zveli SexedulebebiT aRmosavleTidan SemoWrilcxenosan urdoebze, rogorebic iyvnen, magaliTad, hunebi da TaTrebi. mogvianebiT amas daemataTurqebTan omebi. dRes islamuri terorizmis Zaladoba xSirad warmoSobs iracionalur grZnobebs.informacia muslimebis mier daCagruli qalebis Sesaxeb Semdgomi negatiuri Sexedulebebismizezi xdeba.3. SiSi organizebuli danaSaulis winaSe. igulisxmeba ucxoelTa mier Seqmnili bandebi, romlebicyaCaRoben, qurdoben, Cabmulni arian prostituciasa da narkotikebTan dakavSirebulsaqmianobaSi.4. daucvelobis grZnoba, romelic gamowveulia sazogadoebaze ucxouri elementebis uzarmazarizegavleniT. uamravi adamiani misTvis Cveul garemoSi mimdinare didi cvlilebebisa, mowmexdeba da mSobliuri qveynisa da individualobis dakargvis SiSi eufleba.cnobilia, rom es Sexedulebebi da SiSi seriozul zians ayenebs saxelmwifosa da sazogadoebas.istoriis maswavleblebi unda daupirispirdnen am saziano crurwmenebs istoriis swavlebismeSveobiT. am mimarTulebiT gaweuli mcdelobebi interkulturuli swavlebis cnebas ukavSirdeba.adamianis cxovreba metad xanmoklea saimisod, rom man SeiZinos eqsperimentuli codna misTvisuCveulo movlenebTan gamklavebisaTvis, magram istoria gvTavazobs mraval sibrZnes interkulturuliurTierTobis Sesaxeb. arsebobs uamravi dokumenturi masala, romelic gvaCvenebs, Turogor iqmneboda negatiuri stereotipuli Sexedulebebi `sxvebze~, `ucxoelebze~. stereotipTaCamoyalibebis gaazreba maTi kontrolis saSualebas iZleva. Zveli SiSi SeiZleba avxsnaT Sesabamisifaqtebis mokle da gazviadebuli aRweriT da, amgvarad, absoluturi ki ara, SefardebiTimniSvneloba mivaniWoT. SeiZleba vaCvenoT, Tu ra gadaWarbebuli panikiT xvdebodnen savaraudosaSiSroebas warsulSi da ra damangreveli Sedegebi mohyveboda amas. isteriuli reaqcia mudamuadgilod miiCneoda. keTilSobiluri da mSvidi damokidebulebis SemuSaveba sxva kulturaTamimarT sazogadoebis kulturuli simwifis niSania.istoria gvTavazobs dadebiTi da uaryofiTi gamocdilebis nimuSebs imigrantTa talRebTandakavSirebiT. SeiZleba naTlad warmovidginoT kulturul Tu ekonomikur doneze umciresobebiswarmatebuli integraciis upiratesoba. amas xSirad mosdevda axali regionuli identobis Camoyalibeba,rac dRes simdidred da xalxis siamayis sagnad miiCneva. rogorc wesi, didi sirTule iqmnebamaSin, roca erovnuli an eTnikuri umciresobebi umniSvnelovnad aRiqmebian rogorc problema.kritikuli xedvis mqone nebismieri istorikosi upirispirdeba amgvar damokidebulebas – umciresobebimaSin qmnian problemas, roca saxelmwifo da sazogadoeba ar cnobs maT Rirebulebebsda, saerTod, kiTxvis niSnis qveS ayenebs maTi arsebobis uflebas.warmodgena imis Taobaze, rom mxolod eTnikurad homogenuri nacionaluri saxelmwifoSeiZleba iyos srulyofili da `bunebrivi wesrigis~ Sesabamisi, XIX saukunis bolos warmoiSva daXX saukuneSi piks miaRwia. igi dResac inarCunebs garkveul gavlenas.is, rac erTi SexedviT bunebrivi Cans, axlo dakvirvebiT, xelovnuri da ararealuria. `eTnikuri53

siwminde~ gamogonili da warmosaxviTi ideaa, xolo roca igi politikaSi tardeba, aucilebladiwvevs arahumanur qmedebebs. advilad warmovidgenT, rogor miiyvana eTnikuri erTgvarovnebisdacvam adamianebi Zaladobriv zomebamde, romlebic upirispirdeboda sazogadoebis normalurganviTarebas da sakuTari kanonebiT moqmedebda. moswavleebi unda dafiqrdnen am Zaladobrivzomebze da gaiTamaSon Sesabamisi situaciebi, magaliTad, qorwinebis akrZalva sxvadasxva kulturiswarmomadgenelTa Soris.amerikeli sociologi frensisi (Francis) aRniSnavda, rom kulturaTSorisi komunikacia dakontaqtebi sxvadasxva eTnikur da religiur jgufebs Soris adamianTa istoriis mTavari maxasiaTebelia.magram es kavSirebi Zalauflebis gauwonasworebel urTierTobaTa farglebSi eqceoda,amitom interkulturul komunikacias – magaliTad, sxvadasxva tomis wevrebs Soris, mogvianebiTjariskacTa da mmarTvelTa da TviT misionerTa da maswavlebelTa Sorisac ki – met-naklebadZaladobrivi forma hqonda. amgvarad, ucxos aRqma da mis Sesaxeb arsebuli warmodgenebi xSiraddamaxinjebuli iyo. istoriis Zveli saxelmZRvaneloebi amis uamrav magaliTs gvTavazoben.aq gavixseneb istoriis erT frangul saxelmZRvanelos, romelic adre gamoiyeneboda afrikulkoloniebSi. is iwyeboda winadadebiT: `Cveni winaprebi, galebi...~sxvadasxva eTnikuri jgufis wevrebs Soris interkulturuli urTierToba, romelSic Zalauflebiselementebi ar dominirebda, istoriaSi gamonaklisia. swored es aris `interkulturuliswavlebis~ dRevandeli gagebis amosavali.`interkulturuli swavleba~ ar aris calke saskolo sagani, aramed es aris principi, romelicyvela sagansa da swavlebis SinaarsSi unda Caidos. misi mizania waaxalisos moswavleebi, raTa maTSeimecnon ucxo kultura da Seamowmon sakuTari pozicia sxvebTan urTierTobaSi, rac urTierTgacvlasSeuwyobs xels.istoriis programa cdilobs am princips misdios. amis magaliTia germaniis Slezvig-holStainisfederaluri miwa:saxelmZRvaneloebi Seswavlil unda iqnas maTi eTnocentruli, evrocentruli da monokulturuliSinaarsis TvalsazrisiT. es SezRuduli perspeqtiva gacilebiT farTo TvalsawieriTunda Seicvalos.saskolo Temebi unda gamdidrdes magaliTebi Tu cxouri kulturebidan. xazi gaesvas gansxvavebulkulturaTa Soris arsebul msgavsebas.moswavleebma unda Seiswavlon faqtebi sxva kulturebidan, dainaxon maTi mdidari memkvidreobada miRwevebi.konkretuli interkulturuli sakiTxebi ar unda iswavlebodes rogorc gancalkevebulipatara elementebi, aramed saxelmZRvaneloebSi maT meti adgili unda daeTmos.interkulturuli swavlebis meSveobiT SeiZleba miRweul iqnas Semdegi saganmanaTleblomiznebi:moswavleebi cdiloben dainaxon warsulis sazogadoebebis fundamenturi gansxvavebebi.maTTvis cnobili xdeba araevropuli kulturebis Zireuli gansxvavebebi, rac aRiqmeba rogorcadamianTa cxovrebis organizaciis sxva, damoukidebeli forma.moswavleebi unda gaecnon eTnikur mravalferovnebas, rogorc faseulobas, rac win aRudgebakulturaTa nivelirebas. maT unda scadon am faseulobis damkvidreba yoveldRiur cxovrebaSi.moswavleebi tolerantulad aRiqvamen im faqts, rom mravaleTnikur sazogadoebaSi SeiZlebaarsebobdes gansxvavebuli kulturuli normebi.moswavleebma ician eTnikuri mravalferovnebis istoriuli magaliTebi da SeuZliaT axsnanmaTi specifikuri nimuSebi.warsulis ucxo kulturebis Seswavlis gziT, moswavleebi xedaven da upirispirdebian winaswarganwyobebsada crurwmenebs.isini aRar aRiqvamen araevropul kulturebs, rogorc samxedro an ekonomikuri TvalsazrisiTmaTze dabla mdgoms.SeuZliaT eTnocentristuli azrebisa da interpretaciebis identificireba.ukeT acnobiereben evrocentristul xedvasa da interpretacias. amaSi maT araevropul identobaTafarTo speqtris codna exmareba.gaiazreben sxvadasxva kulturas Soris komunikaciis struqturul siZneleebs.moswavleebi swavloben, rom dialogis procesSi sxva Tanasworad unda aRiqvan.54

maTTvis cnobili xdeba sakuTari kulturuli memkvidreoba da normebi. programa an saxelmZRvaneloar gvTavazobs interkulturuli swavlebis Sesabamis CarCos, Tu:aucilebel moTxovnad ar ayenebs sxvaTa gagebas.vrclad exeba iseT Temebs, rogorebicaa migracia, kulturuli kontaqtebi, sasazRvro regionebi,integraciasTan dakavSirebuli sakiTxebi.aqcenti ZiriTadad erovnul istoriaze keTdeba.evropis sxva qveynebis istorias exeba mxolod sakuTari eris istoriasTan mimarTebiT.araevropuli istoria mxolod erovnuli/evropuli ganviTarebis fonadaa warmodgenili.ar Seicavs eTnologiisa da kulturis istoriis aspeqtebs.ar misdevs istoriis tradiciul periodizacias, anu drois dayofas antikurobad, Sua saukuneebad,Tanamedrove istoriad da uaxles istoriad.istoriuli sivrceebi, upirvelesad, gansazRvrulia erovnuli da eTnikuri kriteriumebiTda ara rogorc mravalaspeqtiani urTierTgacvlis arealebi, magaliTad, xmelTaSuazRvispireTian baltiispireTi.es saswavlo miznebi unda dainergos kurikulumSi, Temebis klasifikaciisas, avtoriseul teqstebSi,wyaroebsa da ilustraciebSi. dabolos, msurs warmogidginoT davalebebisa da kiTxvebisramdenime magaliTi amJamad moqmedi germanuli saxelmZRvaneloebidan, romlebic, Cemi azriT,interkulturuli cnobierebisa da gagebis Camoyalibebas uwyobs xels (me gamoviyene saxelmZRvaneloebi:`istoriuli eqspedicia~, `istoriuli xana~, `epoqis xedva~, `anno~, `istoria plus~).1-eli Tema: ilustracia, romelzec gamosaxulia Cinuri faifuris mxatvroba, me-16 saukune.davaleba: dawereT werili, romelSic vaWari aRuwers megobars Cinuri faifuris mSvenierebas.me-2 Tema: kultura tradiciasa da Tanamedroveobas Soris.davaleba: daajgufeT afrikuli kulturis formebi da SeadareT isini evropuls.me-3 Tema: afrikuli xelovneba.davaleba: ratom aris afrikuli qvis qandakebebi esoden saintereso evropuli xelovnebisaTvis?me-4 Tema: espanelTa mier amerikis dapyroba.davaleba: warmoidgine Seni Tavi evropelisa da indielis adgilas da isaubre meore mxaresTan.ram moitana zewola da Cagvra da rogor SeiZleboda amis Tavidan acileba? ganixileT, hqondaTTu ara indielebs rodesme igive uflebebi, rac TeTrebs?me-5 Tema: aRmoCenebis xana.davaleba: imsjeleT, namdvilad iyvnen Tu ara mkvidri amerikelebi `velurebi~? ris safuZvelzeacxadeben afrikelebi, rom evropelebi kanibalebi arian?me-6 Tema: samxreT-dasavleT afrika germaniis kolonia xdeba.davaleba: moifiqre dialogebi, romlebSic herero kolonistebTan saubrobs imis Taobaze,Tu rogor unda gakeTdes saqme. gaiTamaSe gansxvavebuli situaciebi.me-7Tema: afrikuli leqsi burundidan, 1982 w.davaleba: leqsis safuZvelze ganixileT, Tu ras niSnavs kolonializmi koloniuri qveynebisidentobisaTvis.me-8 Tema: foto, romelzec gamosaxulia turistebis winaSe mocekvave zulu.davaleba: warmoidgine Seni Tavi mocekvaveebisa da turistebis adgilas. gadmoeci maTi fiqrebida grZnobebi.me-9 Tema: foto, romelzec gamosaxulia 1898 wels CineTSi, germanul koloniur administraciaSimomuSave Cineli policieli.55

davaleba: dawere cindaos navsadgurSi germanelTa samsaxurSi myofi Cineli policielismoxseneba mokriveTa ajanyebis Sesaxeb.me-10 Tema: 1853 wels amerikelebma omis gamocxadebis muqariT aiZules iaponia, gaexsna navsadgurebi.davaleba: dawere mcire zomis teqsti am movlenis Sesaxeb 1854 wlis a) amerikuli saxelmZRvanelosTvis;b) iaponuri saxelmZRvanelosTvis.me-11 Tema: moxseneba petre didis dasavleT evropaSi mogzaurobis Sesaxeb.davaleba: dawereT, ras uambobda ojaxis wevrebs imperatoris mosamsaxure Sin dabrunebisSemdeg.me-12 Tema: jvarosnebi, me-13 saukune.davaleba: warmoidgine Seni Tavi ebraelis adgilas rainlendis regionSi da muslimisa – ierusalimSi.am poziciebidan dawere komentarebi jvarosanTa moqmedebebze.me-13 Tema: islami da qristianoba.davaleba: kontaqtebi ucxo kulturasTan SeiZleba aRviqvaT, rogorc saSiSroeba, magram, amavedros, rogorc gamravalferovnebis saSualeba. daasaxele kulturuli kontaqtebis dadebiTi daproblemuri mxareebi da Camoayalibe Seni azri.me-14 Tema: islami dRes.davaleba: axseni, ratom SeiZleba daimowmon yurani qalebma Tanasworuflebianobis moTxovnisas.me-15 Tema: Sua saukuneebis warmodgena ebraelTa mier qristiani bavSvis ritualuri mkvlelobisSesaxeb.davaleba: ratom sjeroda xalxs aseTi gamonagoni istoriebi?me-16 Tema: ebraelTa istoria, me-14 saukune.davaleba: xar ebraeli vaWari da fiqrob, dasaxlde germaniis qalaq SpeierSi. Sen acnobiereb,rom am SemTxvevaSi Sen qalaqis umciresobis nawili xdebi. ris SegeSindeba? esaubre ebraels, romelicdidi xania germaniaSi cxovrobs da miiRe gadawyvetileba.me-17 Tema: ebraelebi da qristianebi.davaleba: romeli tipis umciresobebi cxovroben germaniaSi. ra azrisa xar Sen maTze da rogorCamoyalibda Seni Sexeduleba? rogor SeiZleba aRmovfxvraT winaswari ganwyobebi da crurwmenebiadamianTa gonebidan?me-18 Tema: reformacia, me-16 saukune.davaleba: gamoarkvie, sad xdeba dResac Zaladobis faqtebi religiur niadagze. arsebobs aseTitipis konfliqtebis mogvarebis magaliTebi?me-19 Tema: germanelTa emigracia amerikaSi.davaleba: Seadare 1900 wlisaTvis aSS-Si mcxovrebi germaneli emigrantebis da germaniis federaciulrespublikaSi aragermanuli warmoSobis imigrantebis mdgomareoba.me-20 Tema: emigracia amerikaSi me-19 saukuneSi.davaleba: gamokiTxe skolis moswavleebi, romlebic emigrantebi arian.me-21 Tema: iZulebiTi muSaxeli nacistur germaniaSi.davaleba: dawere werili, rogorc yofilma sabWoTa an polonelma iZulebiT momuSavem, romelicgermanuli kompaniisgan iTxovs finansur kompensacias iZulebiTi samuSaosTvis.me-22 Tema: foto, romelzec gamosaxulia abano – calke TeTrkanianebisa da calke –56

SavkanianebisaTvis aSS-Si, 1960 weli.davaleba: ifiqre, Tu ra SeiZleboda egrZno Savkanian moqalaqes am tipis sanitaruli pirobebismimarT.me-23 Tema: amJamad arsebuli problemebi, romlebsac ucxoeli migrantebi awydebian integraciisas.davaleba: moiZieT informacia, ra mizezis gamo eZeben TavSesafars ucxoelebi germaniaSi.gamoiZie saimigracio samsaxurSi, romeli mizezebia aRiarebuli maT mier.me-24 Tema: Sua aRmosavleTi.davaleba: moemzade, raTa iTamaSo roli sam jgufTan, israeli-palestinis konfliqtTan dakavSirebiT.pirveli jgufi warmoadgens israelis pozicias, meore – palestinur mxares, TiToeulijgufi warmoadgens winadadebas konfliqtis gadasaWrelad. mesame jgufi SeimuSavebs da warmoadgensSesaZlo gadawyvetilebas, romelic miRebuli iqneba gareSe (magaliTad, gaeros) poziciidan.57

VIII. rekomendebuli Sefasebaვ) შეფასება საზოგადოებრივ sazogadoebriv მეცნიერებებში mecnierebebSi საკლასო სამუშაო2. საშინაო დავალება3. შემაჯამებელი დავალებაშეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში:4. საკლასო სამუშაოფასდება შემდეგი ცოდნა 8 და უნარები:1. პრობლემის გააზრება კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისადუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დროის ლიმიტის დაცვით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებითფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები:საშინაო დავალებაუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით:58

ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები:2. პრობლემის გააზრება ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა კრიტიკული აზროვნებასაშინაო დავალებაუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით წერითი ნამუშევრის შექმნით შემაჯამებელი შეფასება 9ფასდება შემდეგი უნარები:3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება პრობლემის გააზრებაინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზებაკავშირებისა და მიმართებების დადგენაკომუნიკაციაისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევაპრობლემის გადაჭრაშემოქმედებითობასივრცეში ორიენტირებაისტორიული ეპოქის განცდათვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნაგარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვაკრიტიკული აზროვნება9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემებბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ.შემაჯამებელი დავალებების ტიპები:59მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა-პასუხი თემა/ესე პრეზენტაცია პროექტი რეფერატი კვლევა დისკუსია/დებატები კონფერენციამოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.შეფასების რუბრიკის ნიმუშები:პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკაამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლებამათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა.საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1მოსწავლის სახელი, გვარი 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1შემოქმედებითი უნარი 1პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1თვალსაჩინოებების გამოყენება 0აუდიტორიასთან კონტაქტი 1ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1დროის ლიმიტის დაცვა 0ჯამი 6პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა60

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკამაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა1.მიზანი2.ორგანიზება3.შინაარსისკორექტულობა4.ენობრივიგამართულობა5.კვლევა6.თვალსაჩინოებები7.შემოქმედებითობა8.კავშირებისაგნებთან9.დასკვნები10.პრეზენტაციაელემენტარული1 ქულაარ არის კარგად გამოკვეთილი,ბუნდოვანიასუსტად ორგანიზებული, არ არისიდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი,რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელსხშირად გვხვდება შეუსაბამო,მცდარი ინფორმაცია,ენობრივად გაუმართავი, ხშირიშეცდომებითკვლევა არაეფექტურადაადაგეგმილი, გამოყენებულიწყაროები არ არის სანდო,ანალიზი ზედაპირულიათვალსაჩინოებები ხშირადშინაარსთან შეუსაბამოა, ან არარის ჯგუფის მიერ შექმნილიმცირე შემოქმედებითი ენერგიისდანახარჯი ჯგუფის მხრიდანარ ჩანს ჯგუფის კომპეტენციასაგნებში, გვხვდება ფაქტებისუზუსტო ინტერპრეტირებაარ არის ჩამოყალიბებულიდასკვნებიეფექტურად არ არისწარმოჩენილი პროექტის არსი,უჭირს აზრის ჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა, არ არისმიზნობრივად გამოყენებულითვალსაჩინოებებიმისაღები2 ქულახდება ერთ მიზანზე ფოკუსირებაგააზრებულიათანმიმდევრულობა, ორგანიზებისნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებსშორის არის მარტივი, ზოგიგაუგებარიძირითადად კორექტულია,ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარიინფორმაციითენობრივად გამართული, მცირეშეცდომებითკვლევა დაგეგმილია, მაგრამჯგუფის პოტენციალი მთლიანადარ არის გამოყენებული,შეზღუდული რაოდენობისწყაროებია გამოყენებული,ანალიზი მისაღებიათვალსაჩინოებების კავშირიშინაარსთან ნატელია, მაგრამერთფეროვანია,ზოგჯერ ჩანს ჯგუფისორიგინალური აზრები, რაცეხმარება პროექტის უკეთწარმოჩენაშიმოსაზრებები დაკავშირებულიაერთი ან ორი საგნიდან მიღებულცოდნასთანდასკვნები ჩამოყალიბებულიაკვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არარის მკაფიობუნდოვნად აყალიბებსპროექტის არსს, იყენებსთვალსაჩინოებებს, პასუხობსშეკითხვების უმეტესობასოსტატური3 ქულაკარგად გამოკვეთილი მიზნები,მარტივად აღსაქმელიკარგად ორგანიზებულიფორმატი, ლოგიკური გადასვლაერთი იდეიდან მეორეზე,ორგანიზება ზრდის პროექტისეფექტურობასმთლიანად კორექტული,ფაქტები ზუსტი და მკაფიოენობრივად გამართულია,დაცულია პუნქტუაციის ნიშნებიკვლევა არის დაგეგმილი,გამოყენებულია არაერთი წყაროდა ანალიზი სიღრმისეულიამრავალფეროვანი, შინაარსისშესატყვისი, აკურატულადშესრულებულიჩანს ჯგუფის ორიგინალობა,სიახლე და თავისებური ხედვა,რაც პროექტს საინტერესოს ხდისხდება მთავარი მოსაზრებებისდაკავშირება სხვადასხვასაგნიდან მიღებულ ცოდნასთან,რაც მიუთითებს ჯგუფისმრავალი მიმართულებითკომპეტენტურობაზედასკვნებში არის სიახლე(ორიგინალობა), ლოგიკურიკავშირი იგრძნობა კვლევასთან,ისინი მკაფიოდააჩამოყალიბებულიანათლად ჩამოყალიბებულიპროექტის არსი, მკაფიომეტყველება, აუდიტორიაზეგათვლილი, ძირითადი იდეებიაგაშლილი, იყენებსთვალსაჩინოებებს და პასუხობსყველა კითხვასრეფერატის შეფასების რუბრიკა61

რეფერატის შეფასების რუბრიკაამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათიქულა.მოსწავლის სახელი, გვარი1.1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 12.რეფერატის ორგანიზება 13.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 24.ენობრივი გამართულობა 05.კვლევა 26.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 17.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 18.დასკვნები 1ჯამი 9დისკუსიის შეფასების რუბრიკაკონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებულიქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული).III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა)მოსმენასაუბარიარავერბალურიკომუნიკაციამონაწილეობაკოოპერაციამოსაზრებისარგუმენტირებაყოველთვის უსმენს დათვალყურს ადევნებსორატორსმკაფიოდ მეტყველებს დაუყურებს მსმენელებსშეუძლია ეფექტურადაღიქვას და გამოიყენოსარავერბალურიკომუნიკაციის ფორმები(თვალით, ჟესტებით,გამომეტყველებით, ხმით)უჩვენებს ინტერესსდისკუსიის თემისადმისაჭირო კომენტარებითა დააზრების გამოთქმითთანამშრომლობსთანაკლასელებთან, აცლისსხვებს აზრის გამოთქმასდა იცავს დისკუსიისწესებსმოსაზრება ორიგინალურიადა გამყარებულიაფაქტებით, ცნებებით. არისლოგიკური კავშირისაკითხთან62ხშირად უსმენს და უყურებსორატორსძირითადად მეტყველებაგასაგებია და უყურებსმსმენელებსხშირად შეუძლია დაამყაროსარავერბალური კონტაქტიძირითადად გამოხატავსინტერესს. კომენტარები დააზრები ყოველთვის არაათემის შესატყვისიძირითადად თანამშრომლობსთანაკლასელებთან, ზოგჯერერთვება სხვის საუბარში,ძირითადად იცავს დისკუსიისწესებსმოსაზრების გასამყარებლადგამოყენებულია სადავოფაქტები და ცნებებიიშვიათად უსმენს და უყურებსორატორსმეტყველება არამკაფიოა,მსმენელებს უჭირთ გაგებაიშვიათად იყენებს არავერბალურკომუნიკაციის ფორმებსმცირე ინტერესი აქვს. არგამოხატავს ან ვერ უკავშირებსთავის მოსაზრებებს სადისკუსიოთემასიშვიათად თანამშრომლობს დაიცავს დისკუსიის წესებსმოსაზრება მოკლებულიალოგიკურ კავშირს საკითხთან დაარ არის გამყარებული ფაქტებით10 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ, შესაბამისად მე-7 კრიტერიუმი შეფასდებამაქსიმალური 2 ქულით.შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში:დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’.ა) ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა, თეზისი;

ბ) დაიცავით რეფერატის სტრუქტურა (შესავალი, ძირითადი ნაწილი, დასკვნა) და თემას დაურთეთ გამოყენებულ ლიტერატურისნუსხა;გ) სათანადო ფაქტობრივი მასალა დაამუშავეთ იმგვარად, რომ საშუალება მოგეცეთ იმსჯელოთ შემდეგ საკითხებზე: რატომ და როგორ განვითარდა ევროპელთა ექსპანსია ახლო აღმოსავლეთში რა იყო მისი განმაპირობებლი მიზეზები რა შედეგები მოჰყვა ამ ლაშქრობასდ) მსჯელობისას განიხილეთ განსხავებული პოზიციები, შეაჯერეთ ისინი, ჩამოაყალიბეთ თქვენი პოზიცია და დაასაბუთეთ იგი;ე) რეფერატის სრულყოფილად დასამუშავებლად: გაეცანით და დაამუშავეთ საკითხის შესახებ არსებული პირველადი და მეორადიწყაროები.რეფერატის შეფასების რუბრიკა10. მიზანი/თეზისი –კვლევისძირითადი იდეისჩამოყალიბება11. რეფერატისორგანიზება(რეფერატისსტრუქტურა-შესავალი, ძირითადინაწილი, დასკვნები)და გამოყენებულირესურსი, რისბაზაზეც შეიქმნარეფერატი12. შინაარსისკორექტულობა,ფაქტობრივისაიმედოობა13. ენობრივიგამართულობა14. კვლევა (წყაროებისურთიერთშეჯერებისა დაშეპირისპირებისსაფუძველზესაკუთარივარაუდებისშემუშავება)0-1 0 ქულა - კვლევისმიზანი არ არისგანსაზვრული /მართებულად არ არისკვლევის მიზანიგანსაზღვრული0-1 0 ქულა - არააგამოკვეთილირესურ-სები, რისსაფუძველზეცშესრულდა რეფერატი,ნაშრომს არ აქვსსტრუქტურა, რეფერატსარ აქვს ადექვატურიბიბლიოგრაფია0-2 0 ქულა - მოძიებულიმასალა ძალიან მწირია,არ იცნობს პირველადწყაროებს, მეორადიწყაროებიც არაადამუშავებული.0-1 0 ქულა - ენაგაუმართავია, აზრებიარათანმიმდევრულადააგადმოცემული0-2 0 ქულა - მოსწავლეს არგააჩნია პოზიციათემასთან მიმართებაში,მისი რეფერატიორიგინალურინაშ-რომისშთაბეჭდილებას არტოვებს; მოსწავლე არავლენს წყაროებისანალიზის უნარს,შეიმჩნევა პლაგიატობა_ 1 ქულა -შესავალში,შერჩეულ თემასთანმიმართებაში,მკაფიოდააწარმოცენილი ისკითხვები,რომლებზეც არისრეფერატში პასუხიგაცემული_ 1 ქულა - კარგადჩანს რა ბაზაზეშეასრულამოსწავლემრეფერატი;შემოთავაზებულიბიბლიოგრაფიასამეცნიერონაშრომებითაადაკომპლექტებული1 ქულა -მოძიებულიმასალა შეიცავსპირველად დამეორად წყაროებს,თუმცაწარმოდგენილიწყაროებიზედაპირულადაადამუშავებული,ანუ მოსწავლემხოლოდნაწილობრივადგაიაზრებსმასალას_1 ქულა -მოსწავლე ავლენსწყაროებისანალიზის უნარს,თუმცა უჭირსწყაროებშიფაქტებისა დავარაუდებისგარჩევა,შესაბამისად მისმიერ გამოთქმულიზოგიერთი2 ქულა - იცნობსპირველად დამეორად წყაროებს,მოხმობილიფაქტებისანდოა,რადგანმართებულადხდება წყაროსამოკითხვა;პირველადი დამეორადი წყაროებისათანადოდაადამუშავებული,მოსწავლე ავლენსკრიტიკულიდამოკიდებულებასწყაროსადმი1 ქულა - ენანათელი დაგასაგებია,მსჯელობათანამიმდევრული2 ქულა - მოსწავლედამაჯერებლადგანასხვავებს ფაქტსადა ვარაუდსერთმანეთისაგან,სათანადოდამუშავებსპირველად დამეორად წყაროებს,მათი გაანალიზებისსაფუძველზეგამოთქვამს63

15. ილუსტრაციები/თვალსაჩინოებები16. შეთავაზებულიმოსაზრებისარგუმენტებითა დამაგალითებითგამყარებავარაუდისაფუძველსმოკლებულია0-1 _ _ _0-2 0 ქულა - არ აქვსსაკუთარი პოზიცია8. დასკვნები 0-1 0 ქულა - რეფერატშიმოცემული დასკვნებიარაარგუმენტირებულიდა მცდარიაჯამურიქულა1 ქულა - ცდილობსშემოგვთავაზოსსაკუთარი ხედვასაკითხთანმიმართებაში,თუმცა საკუთარპოზიციის დაცვაუჭირს.სათანადოვარაუდებს,თანამიმ-დევრულად დალა-გებულიმასალისსაფუძველზეახერხებსთავისთვისსაინტერესოკითხვებზე პასუხისგაცემას2 ქულა - ავლენსსაგნის კარგ ცოდნას,დამუშავებულიმა-სალისმოშველიებითკარგად აყალიბებსსაკუთარ პოზიციასდა ამყარებს მასარგუმენტებითმსჯელობს თამამად,ანგარიშს უწევს,მაგრამ ბრმად არენდობაავტორიტეტებს.1 ქულა - აჯამებსკვლევის შედეგებს,კარგად ახერხებსამის მკითხველამდემიტანას.11 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ. ასეთ შემთხვევაში მე-7 კრიტერიუმი შეფასდება მაქსიმალური 2ქულით.სტანდართან შესაბამისობა- მაგალითი შესაბამისობაშია X კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - ისტორიულიინტერპრეტაცია და კვლევა - მე-4, მე-5, მე-6, მე -7 შედეგებსა და მიმართულების - კომუნიკაცია - მე-8 შედეგთან; ასევე XI კლასისისტორიის სტანდარტის მიმართულების - სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა - მე-5 შედეგთან.შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი გეოგრაფიაში:,, გერმანიის კომპლექსური დახასიათება”,1 2 345შეფასების კრიტერიუმები64

TviTSefasebaganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba.TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiuramde (dabali TviTSefaseba).TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebisCamoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeTsakuTari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles gaerkves sakuTarsust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi.maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi,perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyosSemdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ragavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a.S.TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdegmoswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebiadareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswavlebelisTxovs moswavleebs, axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi.aseve, SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momavalsemestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba.maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuRwevlobisSemTxvevaSi.TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebulebas.moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba.moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba.TviTSefasebis kiTxvari:1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde?2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas?3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas?4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze?5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba?6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierTobaswavlis procesSi?7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze:a) maswavleblis saubris mosmenas;b) msjelobas, diskusias;g) jgufebSi muSaobas;d) kiTxvas;e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas;v) sxva saqmianobas.moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelicamave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas:kiTxva ki ara miWirs SefasebagakveTili iyo kargad organizebuligamoyenebuli masala iyo sainteresogakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli damatebiTi masaliTmaswavlebeli iyo moswavleze orientirebulimaswavleblis Sefaseba iyo samarTlianimaswavlebeli iyo mkacri, ramac xeli SemiSala gakveTilis TemisSeswavlaSigakveTils maRal Sefasebas vaZlevris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTilebze (mokle komentari)65

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuricodna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTan urTierTobisnebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba. magramswavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis, ganwyobis,moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSiris damyarebisformaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqtiani Sedegis momtania. albaT TviT maswavlebelzeukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an, piriqiT, warmatebulobis gaanalizebas.viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiT bevr specialistsucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic araerTxel dafiqrebula amisTaobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeT pedagogis saqmianobisanalizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis, man ase gvipasuxa:`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT realuriSedegi unda miviCnioT da is mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi ar unda davinaxoT.mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da, an siamayes da bednierebas moggvris,an guls gatkens~.gTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogiswarmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis.CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an `ara~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeulpunqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problemuri aspeqtebi da gaakeTeTdaskvnebi:1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols.2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba.3. adamianebis mimarT var yuradRebiani.4. sakuTar Tavs miviCnev bednier, mxiarul adamianad.5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, Tu skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWirogaxda.6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi.7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTanyofna saintereso da saxalisoa.8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelicdamexmareba muSaobaSi.9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli dawarmatebis momtani Tvisebebi.10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane-Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba.11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yoveldRiuradamis keTebis survili ar miqreba.12. me ar vvardebi frustraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs.SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba dadaskvnis gamotana.13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiTmoveqce axlobel adamianebs da rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svilebze.14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, specialuriliteraturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva.15. araferi maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika.16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi.17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs.18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba.19. sakuTari sixalisiT, sixaruliT, SeupovrobiTa da dainteresebulobis piradima galiTiT SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle.66

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb raime axals, sainteresos. amitom isinimudmivad mTxoven Txrobis gagrZelebas.21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaSi, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebisdReebs.22. ivlisSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTanSexvedras.23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTavenkiTxvebiT da madlierebiT iReben rCevas.24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixaruli.25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi,bilikebi.26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxebvicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebodecxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlaSi.27. vcdilob, adamianze arasdros vilaparako cudad.28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan.29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze.30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miRwevebasada upiratesobaze.31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT,SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini.32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdegganvicdi kmayofilebis grZnobas.33. me pativs vcem Cems kolegebs.34. vcdilob viyo gulaxdili, magram:• yovelTvis vambob simarTles;• mxolod nawilobriv vambob simarTles.35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleqtivisazrs.36. arasodes davcini bavSvebs.37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas.38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi.39. miyvars kargad Cacma.40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea.41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani.42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad.43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, rom bavSvi gaTavisufldes kompleqsebisgan dagamoavlinos sakuTari niWi da unari.67

IX. bibliografia1. axali istoria, (wigni I, 1870-1900). Tbil. un-tis gam-ba, 1990.2. axali istoria, (wigni II, 1900-1918), Tbil. un-tis gam-ba, 1975.3. uaxlesi istoria, (nakv. I, 1918-1945), Tbil. un-tis gam-ba, 1988.4. kiRuraZe, g. axali istoria. naw. 1 Tbil. un-tis gam-ba, 1970.5. kuni, T. samecniero revoluciis struqtura. Tb., 2004.6. gaCeCilaZe, r. axlo aRmosavleTi. sivrce, xalxi da politika. me-2 gamoc. Tbilisi:bakur sulakauris gamomcemloba, 2008.7. gaCeCilaZe, r. Cemi XX saukune. t. I-II. Tbilisi: bakur sulakauris gamomcemloba, 2008-2011.8. saqarTvelos istoria, XX saukune. Tb., 2003.9. saqarTvelos istoria, XIX saukune. Tb., 2001.10. svaniZe, m. TurqeTis istoria (1299-2000). Tbilisi: artanuji, 2007.11. sanikiZe g., alasania g., gelovani n. axlo aRmosavleTis istoria da misi urTierTobebisamxreT kavkasiasTan. Tbilisi, ilias sax. universitetis gamomc., 2011.12. diuma a., kavkasia, Targmani frangulidan T. qiqoZisa, Tb., 1970.13. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. VII-VIII.14. Hosbawm, Eric. The Age of Extremes. New York, Vintage Books, 1996.15. Roberts, A. and Guelff, R. (eds). Documents on the Laws of War. London, 1982.16. Roberts, A. and Kingsburry, B. (eds). United Nation, Divided World: The UN’s Role in International Relations.Oxford, 1984.17. Kennedy, P. The Rise4 and Fall of the Great Powers. New York, 1988.18. Keylor, W.R. The Twentieth-Century World. Oxford, 1984.19. Leffler M. and Painter, D. (eds). Origins of the Cold War: An International History. New York, 1994.20. Gilbert, M. A History of the Twentieth Century: The Concise Edition of the Acclaimed World History, NewYork, 2002.21. Blainey, G. A Short History of the Twentieth Century, London, 2008.22. Salia K., Histoire de la nation géorgienne, Paris, 1980.23. Asatiani N., Histoire de la Géorgie, Paris, 1997.24. Kissinger, Henry. Diplomacy. New York: Simon & Schuster, 1994.25. Lewis, Bernard. What Went Wrong? The Clash Between Islam and Modernity in the Middle East. NewYork: Perennial, 2002.26. Chambers, M. et al. The Western Experiance.New York, Alfred Knopf, 1987.27. Fromkin, David. A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the ModernMiddle East. New York, Holt, 2001.28. Goldsmith, Arthur & Davidson, Lawrence. A Concise History of the Middle East. 8th ed. Boulder, Colorado:Westview Press, 2006.29. Kissinger, Henry. Diplomacy. New York: Simon & Schuster, 1994.30. Мессенджер, Чарлз. Энциклопедия войн ХХ века. Москва, 2000.31. Гренвилл, Дж. История ХХ века. Москва, 1999.32. Сборник документов по истории нового времени, 1990, Москва68

33. Теилор А., Боръба за господство в Европе,1958,34. Кальвокаресси, П. Мировая политика после 1945 года. Москва, 2000.masala internetSihttp://www.nplg.gov.ge/69