Euskal aztarnak.pdf - Euskerazaintza

Euskaldunekin ar-emanak artzaien bideetik- Gure errian sartu ziran jaun berrionek, beurok sortutako bide berrietatikdaukate nundik bertako jendearekinar-emanetan jarri: Tarragona'tik Oiartzun'era:Burdeos'tik Astorga'ra Arabaeta Naparroa'n zear... Beste bidea,itxasotik zetorrren: Baiona, Bidasoa,Gernika, Nervion-Flaviobriga... Tarteorretan, kaiak ugari... Auek ziran erromatarrengudaroste eta merkatariekerabiltzen zituzten bideak, mendietakobide zaarrekinzer ikusi ez zutenak;artzaien bide auek bestelakoak ziran,mendirik-mendi zebiltzenak.- Pireneetako bi maldak artzaiez betetadaude gaur ere.- Bai, ala da, beteta daude eta orrelaegon ziran orduan ere. Iparaldera Akitanianzear, eta egoaldera Ebro'renibarrean zear. Mendi nagusi orrekematen ditu Euskalerrian beste menditxikiagoak ugari: Aralar, Aizkorri,Urbasa, Entzia, Gorbeia eta abar. Batzuenurak Kauntauri itxasora doazeta besteenak, Mediterrane itxasora...Bide oietatik beti ibilli dira artzaiek.- Eta, orduan, zer gertatzen ote zanartzai aien buruetan?- Kultura eta indar berri auen aurrean,txundituta geldituko ziran, Agripa'renirulerroko 'trirreme' aien aurreankosta-aldekoak gelditzen ziranen antzera...Ez zan berdin 'canoa monoxila'bat erabilli edo 'trirreme' aietakobat... Artzaiek urtearen erdian mendigallurretanibilli arren, neguan beerajetxi bearra zeukaten eta, nai ta naiez, kultura berri arekin topa bear...- Berdin gertatuko zitzaien Saltus Vasconumaietakoei ere...- Oirtzun'go Arditurriko meatz zuloaketa ango jendetza lanean ukusita, aozabalikegongo ziran begira... Ura ezzan mendiko bakardadea! Ango zarata,ango gurdi eta zamari, ango amaigabekojoan-etorri, ango soldadutalde,ango Irun eta Bidasoa'ko etxeeta, aberegabeko aberastasunak...!- Ura ez zan ardiek ematen zutenaberastasunaren antzekorik...!- Bada oraindik Pirinee menditik beeradatorren orrelakobidea.- Karkastelutik aurrera Bardenas Reales'etaradatorrena eta Cañada de losRoncaleses deritzana. Bestelakomendietatik Kantauri itxasora, bidemotzak dira orren aldean. Araba etaNaparroa'koak luzeago, Ebro'runtz.Bide auetatik erromatarrek ere ibiltzenziran... Dana dala, gure artzaiek menditikjeisten ziranean, an egiten zutentopo kultura berri onekin.- Berdin gertatuko zitzaien Forua-Gernika,Nervion eta Flaviobriga'ko ingumarietakojendeari. Europa, Asia etaAfrika'ko jenero guztiak zetozen erromatarrengurdietan... Mundu osoarenemaitzak saski berean...Oraindik ere ar-zuloetan bizi ziranaiek, ao-zabalik begira-begira egongoziran, ezpairik gabe, ainbeste gauzaeder ikusita.- Araba'ko Iruña'n bada arlosa bereizibat...83