მასწავლებლის წიგნი (69 გვ.) - განათლების ხარისხის ...

nana cixisTavi, giorgi kiknaZe,cira CikvaiZe, nino kiRuraZemaswavleblis wigniselTaTvisnino kiRuraZe, giorgi sanikiZe, revaz gaCeCilaZeistoriamoswavlis wigni12

SinaarsiI. Sesavali 5II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi 6III. erovnuli saswavlo gegma 7IV. moswavlis wignis Sesatyvisoba erovnul saswavlo gegmasTan 10V. zogadi meToduri rekomendaciebi 14VI. sanimuSo gakveTilebis aRwera 39VII. damatebiTi masala 44VIII. rekomendebuli Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 58IX. bibliografia 683

I. Sesavalimoswavlis wignis struqtura, struqturuli erTeulebi da maTi funqciamoswavlis wignis Sinaarsi dayofilia Tavebad da paragrafebad. yvelaze msxvili struqturulierTeuli Tavia. yoveli Tavi moswavlis wignSi gamoyofilia sagangebod misTvisSerCeuli feriT. Semdegi struqtuli erTeulia paragrafi. TiToeul paragrafSi Tavmoyrilisaswavlo masala gaTvlilia 1 an 2 akademiur saaTze. paragrafebi, Tavis mxriv,dayofilia qveTavebad. qveTaviT gamoyofilia gakveTilis Temis mTavari sakiTxebi.TiToeuli paragrafi Sedgeba 7 saswavlo elementisgan. esenia:1) avtoriseuli teqsti;2) wyaro;3) damatebiTi cnoba;4) leqsikoni;5) davaleba – rogorc saklaso, ise saSinao;6) TvalsaCinoeba – suraTebi, rukebi, sqemebi.7) `drois xazi~ (ZiriTadi TariRebi), romelic moswavleebs ganvlili gakveTilismniSvnelovani movlenebis TariRebze kidev erTxel miuTiTebs da xels uwyobs maTdroiT sivrceSi orientirebas.ZiriTadi samuSao erTeuli wyaroa. davalebebis umetesoba uSualod wyaroebis analizzeaorientirebuli. samuSao nawili Seicavs agreTve kompleqsuri tipis davalebebs,romelTa Sesrulebac moiTxovs danarCeni saswavlo erTeulebis (saavtoro teqsti, damatebiTicnobebi, leqsikoni) damuSavebasa Tu moSveliebas. saswavlo elementi – leqsikoniSeicavs rogorc ucxo sityvebisa Tu cnebebis ganmartebas, ise enciklopediur cnobebsama Tu im sakiTxTan dakavSirebiT.moswavlis wignis kidev erTi umniSvnelovanesi saswavlo komponentia TvalsaCinoebebi(suraTebi, rukebi, sqemebi da sxv.), romelic wyaroebis kategorias ganekuTvneba. Sesabamisad,davalebebi orientirebulia erTi mxriv, uSualod maT ganxilvaze, meore mxriv ki,maTi gamoyenebis aucileblobaze kompleqsuri davalebebis Sesasruleblad.5

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebisaqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebierovnuli da zogadsakacobrio RirebulebebiT aRWurvili, Tavisufali pirovnebis CamoyalibebisaTvis.amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs,aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs libera lurda demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT oja xis,sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi.saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardmaunda SeZlos:a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobisgaazreba:saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, sworad gansazRvros sakuTari qveynissaxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi da misces mas sasikeTogadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba;b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva:mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemosadamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo;g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciismopoveba, damuSaveba da analizi:dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsiis informacia,misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards undaE SeeZlosara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxismixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miRwevebisefeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulierimoRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad;d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba:saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSidamoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevebi;e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze:saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebicmiscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri,inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad;v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSida maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac:saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebisganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTariSesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazogadoebrivcxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba;mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmianobisSesaxeb.z) komunikacia individebsa da jgufebTan:saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaroszogadi sakomunikacio unar-Cvevebi ( wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgufurimuSaobis Cvevebi; maT Soris, imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris;T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe:dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis funqcionirebisaTvisgansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa daurTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSavos mozards adamianis uflebebis dacvisa dapirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis SesanarCuneblad.mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriulicodnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba.6

28. გარემოს ათვისების პრობლემები: ატმოსფერო, ჰიდროსფერო, პედოსფერო29. მსოფლიო ოკეანე და მისი პრობლებები30. გლობალური გეოეკოლოგიური პრობლემები - კრიტიკული რეგიონები31. ტექნიკური პროგრესი და გლობალური პრობლემების წარმოშობა32. გლობალური ხასიათის ბუნებრივი და ანთროპოგენური პრობლემების გადაჭრის გზები33. მთიან ტერიტორიებთან დაკავშირებული პრობლემები34. სანაპირო ზოლის ათვისებისა III. erovnuli და დაცვის პრობლემები saswavlo gegmaistoriaXII კლასიისტორიაXII klasiსტანდარტიწლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვითwlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviTგარემო და ეკონომიკაისტ. XII.1. მოსწავლესშეუძლიაXIX და XXსაუკუნეებშიმსოფლიოსა დასაქართველოშიმომხდარიმნიშვნელოვანიეკონომიკურიცვლილებების ანალიზი.ისტ. XII. 2. მოსწავლესშეუძლიაეკონომიკისგანვითარებისათვისრესურსებისმნიშვნელობისანალიზი.სახელმწიფო მმართველობადა პოლიტიკაისტ. XII.3. მოსწავლესშეუძლია XIX და XXსაუკუნეებშიმმართველობითსტრუქტურებში მომხდარიცვლილებების ანალიზი.ისტ. XII.4. მოსწავლესშეუძლია პოლიტიკურიისტორიის საკითხებისკვლევა. მსოფლიოისტორიულ პროცესშისაქართველოს ადგილისგანსაზღვრა.ადამიანი დასაზოგადოებაისტ. XII.5. მოსწავლესშეუძლია XIX და XXსაუკუნეებში სოციალურისტრუქტურების ურთიერთ-მიმართების კვლევა.ისტ. XII.6. მოსწავლესშეუძლია მსჯელობასაზოგადოების ცნობიერებაზეახალი და უახლესი ისტორიისპერიოდში ჩამოყალიბებულისოციალური სტრუქტურებისგავლენის შესახებ.კულტურა და რელიგიაისტ. XII.7. მოსწავლესშეუძლია მსჯელობარელიგიის მნიშვნელობაზე ანXIX და XX სს. -ში მისიმსოფლიოსა დასაქართველოზე მისიგავლენის შეფასება.ისტ. XII.8. მოსწავლესშეუძლია სხვადასხვაკულტურების ურთიერთებისკვლევა.წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და ინდიკატორები მიმართულებების მიხედვითმიმართულება: გარემო და ეკონომიკაისტ. XII.1. მოსწავლეს შეუძლია XIX და XX საუკუნეებში მსოფლიოსა და საქართველოში მომხდარი მნიშვნელოვანი ეკონომიკურიცვლილებების ანალიზი.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:16. მსჯელობს ტექნოლოგიური პროგრესის მნიშვნელობაზე ეკონომიკის განვითარებისათვის;17. წერს თემას, რომელშიც მსჯელობს რომელიმე კონფლიქტის (ომის) ეკონომიკურ წინაპირობებსა და შედეგებზე;18. მსჯელობს მიგრაციული პროცესების მიზეზებსა და შედეგებზე; ირჩევს სხვადასხვა19. ეპოქაში მომხდარ ორ მიგრაციულ პროცესს და ადარებს მათ მიზეზებსა და შედეგებს;20. ერთი ქვეყნის მაგალითზე წერილობით მსჯელობს, თუ როგორ იცვლებოდა სხვადასხვა ეპოქაში სახელმწიფოს როლი ქვეყნებისეკონომიკური ურთიერთობების განვითარებაში;21. იცნობს ძირითად ეკონომიკურ თეორიებს და საუბრობს მათ მნიშვნელობაზე;22. მსჯელობს ქალაქისა და სოფლის ხვედრით წილზე თანამედროვე მსოფლიოსა და საქართველოში;23. საკუთარი ქვეყნის (რაიონის, ქალაქის, სოფლის) მაგალითზე მსჯელობს ეკონომიკური განვითარებისა და დემოგრაფიულიპრობლემების ურთიერთკავშირზე; ავლებს პარალელებს სხვა ქვეყნებთან;24. მსჯელობს საქართველოს ეკონომიკის რეგიონის, იმპერიისა და მსოფლიო ეკონომიკასთან ინტეგრაციის (მაგ., საქართველო დაკავკასია, საქართველო და საბჭოთა კავშირი, საქართველო და მსოფლიო).ისტ. XII. 2. მოსწავლეს შეუძლია ეკონომიკის განვითარებისათვისრესურსების მნიშვნელობის ანალიზი.შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:25. ირჩევს ერთ ქვეყანას (რეგიონს) და მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი და ანთროპოგენული ცვლილებები მისეკონომიკურ განვითარებაზე იყენებს ისტორიულ მაგალითებს, გავლენის მასშტაბებს წარსული პერიოდის მაგალითებთან;26. მსჯელობს ტექნოლოგიური ცვლილებებისა და ეკონომიკის განვითარებისურთიერთგავლენაზე; მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენს მოსახლეობის რაოდენობა და სიმჭიდროვე ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებაზე; ირჩევს ერთ-ერთ სახელმწიფოს და მსჯელობს, თუ რა გავლენას ახდენდა (ახდენს) ნედლეული, რომელიც მის ტერიტორიაზემოიპოვება ამ ქვეყნის ეკონომიკურ პრიორიტეტებზე.მიმართულება: სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკაისტ. XII.3. მოსწავლეს შეუძლიაXIX და XX საუკუნეებში მმართველობით სტრუქტურებში მომხდარი ცვლილებების ანალიზი.7შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: მსჯელობს სახელმწიფოს მმართველობით სტრუქტურებში ცვლილებების აუცილებლობის შესაძლო მიზეზებზე; ირჩევს ერთ-ერთ ქვეყანას და ჯგუფური დისკუსიისას მსჯელობს ისტორიიულად მის მმართველობით სტრუქტურებშიმომხდარი ცვლილებების შესახებ;

IV. moswavlis wignis Sesatyvisoba erovnulsaswavlo gegmasTanSinaarsisa da misaRwevi Sedegebis rukastandartis Sesabamisi SedegebiparagrafisdasaxelebaTiToeul paragrafs eTmoba1 an 2 akademiuri saaTi.2-saaTiani paragrafimoniSnulia varskvlaviT.moswavles SeuZliaXIX da XX saukuneebSi msofliosa da saqarTveloSimomxdari mniSvnelovani ekonomikuricvlilebebis analizi.moswavles SeuZliaekonomikis ganviTarebisaTvis resursebismniSvnelobis analizi.moswavles SeuZlia XIX da XX saukuneebSimmarTvelobiT struqturebSi momxdaricvlilebebis analizi.moswavles SeuZlia politikuri istoriissakiTxebis kvleva. msoflio istoriul procesSisaqarTvelos adgilis gansazRvra.moswavles SeuZlia XIX da XX saukuneebSi socialuristruqturebis urTierTmimarTebiskvleva.moswavles SeuZlia msjeloba sazogadoebiscnobierebaze axali da uaxlesi istoriis periodSiCamoyalibebuli socialuri struqturebisgavlenis Sesaxeb.moswavles SeuZlia msjeloba religiis mniSvnelobazean XIX da XX ss. -Si misi msofliosada saqarTveloze misi gavlenis Sefaseba.moswavles SeuZlia sxvadasxva kulturebisurTierTebis kvleva.safrangeTi respublikidan imperiamde(1800-1804)napoleonis omebi da venis kongresi*industrializacia da socialurisakiTxi cvlilebebi dasavlursazogadoebaSi*revoluciebis xana evropaSi.monarqiis restav racia da 1830wlis revolucia safrangeTSi1848-49 wlebis revoluciebievropaSimsaqarTvelos samefoebis dapyrobaruseTis mier. ajanyebebicarizmis winaaRmdegrusuli mmarTveloba saqarTveloSi.1832 wlis SeTqmuleba`aRmosavleTis sakiTxi~ XIXsaukuneSiruseT-sparseTis, ruseT-osmaleTisomebi da saqarTveloerovnul-gamaTavisuflebelimoZraobebis xasiaTi XIX saukunismsoflioSi. TergdaleulebisbrZola mefis ruseTiswinaaRmdeg 10

1 2 3 4 5 6 7 8italiis gaerTianeba germaniis gaerTianeba safrangeTis mesame respublika samoqalaqo omi aSS-Si aleqsandre meoris reformebi ruseTisimperiaSiaxali politikuri ideebi da ideologiuribrZola saqarTveloSiimperializmi da koloniuri politika pirveli msoflio omis wanamZRvrebi saomari moqmedebebi pirveli msoflioomis periodSirevoluciebi ruseTiSi. brestis zavi da saqarTvelos sakiTxisaqarTvelos demokratiuli respublika didi saxelmwifoebis politikakavkasiaSi. saqarTvelos demokratiulirespublikis brZola saer-TaSoriso aRiarebisaTvisbrestis zavidan moskovisa da yarsisxelSekrulebebamdesaqarTvelos aneqsiAa bolSevikuri ruseTis mierpirveli msoflio omis dasasruli.parizis konferencia (saqarTvelossakiTxi). omis Sedegebi. msofliosaxali politikuri rukasabWoTa totalitarizmi – stalinizmi msoflio ekonomikuri krizisi da misi daZlevis amerikuli gzahitleris mmarTveloba germaniaSi italiuri faSizmi frankos reJimi iaponia meore msoflio omis win saerTaSoriso viTareba II msoflioomis winmeore msoflio omis dasawyisi – sabWoTakavSiri meore msoflio omSi,qarTvelebi meore msoflio omSi*meore msoflio omis msvleloba daSedegebi. niunbergis procesi11

1 2 3 4 5 6 7 8saerTaSoriso humanitarulisamarTlis safuZvlebi`civi omis~ dasawyisi. msoflios or banakad dayofa. nato da varSavispaqti*saerTaSoriso urTierTobebi 50-iani wlebis meore naxevarsa da60-ian wlebSi. karibis krizisi. omivietnamSisaerTaSoriso urTierTobebi 70-ian wlebSisaerTaSoriso urTierTobebi 80-ian wlebSi. `Zalismieri politikidan~ganiaraRebiskengaerTianebuli erebis organizacia– gaeroevropis integracia msoflio koloniuri sistemis daSla.dekolonizaciamesame samyaro saqarTvelo 20-ian wlebSi politikuri represiebis xana saqarTveloSi saqarTvelos politikuri da socialur-ekonomikuri ganviTarebasabWoTa periodSisaqarTvelos sazogadoeba da kultura XX saukunis pirvel naxevarSierovnuli kultura da erovnuli moZraoba 50-ian-80-ian wlebSiperestroika. sabWoTa kavSiris daSlasocialisturi banakis daSla saqarTvelos damoukideblobis gamocxadeba da samoqalaqo omisaSinao viTareba da sagareo ur- TierTobebi saqarTvelos damoukideblobisperiodSi. `vardebisrevolucia~azerbaijani da somxeTi* Tanamedrove TurqeTis Seqmna iranis islamuri respublika 12

1 2 3 4 5 6 7 8dasavleTis industriuli sazogadoebisganviTareba da kultura XXsaukuneSisazogadoebrivi moZraobebidasavleTis qveynebSi 60-70-ianwlebSi* 13

V. zogadi meToduri rekomendaciebidebatebi istoriis gakveTilze1. debatebis organizeba, srulyofs da aviTarebs Semdeg unar-Cvevebs: kritikulad azrovnebis unarskritikuli azrovneba _ es aris azrebisa da ideebis Camoyalibebis, identifikaciis,garkvevisa da dasabuTebis procesi. is SesaZleblobas iZleva CavuRrmavdeTdebatebis sakiTxs da mivideT mkafio, kargad dasabuTebul da gaazrebulargumentebamde. kvleviT Cvevebsargumentebis warmoTqmisas aucilebelia mtkicebuleba maT dasasabuTeblad.xSirad argumentebisaTvis aucilebelia gazeTebidan, wignebidan, interviuebidanmiRebuli informaciis damowmeba. masalis sistematizaciis (mowesrigebis) Cvevasdebatebis did nawils gamosvlis procesSi ikavebs argumentebis sistematizacia(mowesrigeba). sajaro gamosvlisas es unari kidev ufro mniSvnelovania vidre werisas. Mmosmenisa da Caweris unarsdebatebis mosmenis unari mniSvnelovania imitom, rom Tu ver moismineT an vergaigeT oponentis argumenti, SeuZlebelia misi dabejiTebiT uaryofa.2. klasis moswavleebi iReben diferencirebul davalebas. debatebSi monawileobs sam-sami kacisgan Semdgari ori gundi. erTi an ori moswavle azrs zustad afiqsirebs debatebis mimdinareobis dros. danarCen moswavleebs vTa va zobT Caiweron orive mxaris argumentebi. debatebis Semdeg yvela ganixilavs argumentebis mniSvnelobas, gamomsvlel-Ta unars, mkafiod da damajereblad daicvan Tavisi Tvalsazrisi, unars, pasuxigascen sapirispiro mxaris SekiTxvebs.3. gakveTilze SeiZleba gamoviyenoT debatebis mxolod calkeuli elementebic_ gamosvlebi, kiTxvebze pasuxi, argumentebis sistemis Seqmna.4. debatebisTvis Temis SerCevisa da Camoyalibebisas, saWiroa gvaxsovdes, romis unda iyos: winaaRmdegobrivi, raTa gamoiwvios interesi debatebisadmi; mofiqrebuli, awon-dawonili, raTa TiToeul mxares hqondes Tanabari raodenobisxarisxiani argumentebi; mkafio, erTmniSvnelovani terminebiT; kvlevisaTvis gamosadegi.14

moswavlis samaxsovro1. debatebSi monawileobisas unda daicvaT sami piroba:a) awarmoeT debatebi, raTa iswavloT. swavla gamarjvebaze mniSvnelovania. debatebigankuTvnilia imisTvis, rom daveufloT Cvevebs, romlebic aucilebeliaTanamedrove demokratiul sazogadoebaSi;b) iyaviT keTilsindisieri. WeSmaritebis Ziebisas debatebis monawileebi keTilsindisieriunda iyvnen argumentebisa da mtkicebulebis gamoyenebisa da kiTxvebze pasuxisgacemis dros;g) gamarTeT debatebi urTierTpativiscemiT. debatebi warmoebs ara pirovnebebze,aramed ideebze. ar SeiZleba daamciro pirovneba imitom, rom is Tqven ar geTanxmebaT.2. debatebis dros unda davicvaT gansakuTrebuli Tanmimdevroba. es niSnavs, romyovel monawiles aqvs azris gamoTqmis, kiTxvis dasmisa da argumentis momzadebis SesaZlebloba.gamomsvlelebi iyofian damamtkiceblebad ( a1, a2, a3) da uarmyofelebad( 01, 02, 03).gamomsvleli dro formaa1 6 wuTi acnobs Temas, gansazRvravs da ganmartavs ZiriTad cnebebs,iZleva Temis analizs, ganmartavs mTeli jgufisargumentebs.03 3 wuTi 03 dausvams kiTxvebs a1-s, cdilobs uaryos misi argumentebi.01 6 wuTi Tezisi miiReba srulad, sxva gansazRvrebas ar wamoayeneben,im SemTxvevaSi, Tu 01-is varaudebi ar aris absolu turadmcdari.a3 da 01 3 wuTi a3 dausvams kiTxvebs 01-s.a2 5 wuTi uaryofs 01-is yvela arguments, aZlierebs damamtkicebelpozicias da warmoadgens Sesabamis mtkicebulebas.01 da a2 3 wuTi 01 gamokiTxavs a2-s.02 5 wuTi uaryofs a1-isa da a2-is argumentebs. aZlierebs uaryofiTpozicias da warmoadgens Sesabamis mtkicebulebas.a1 da 02 3 wuTi a1 dausvams kiTxvebs 02-s.a3 5 wuTi uaryofs uaryofiTi xazis argumentebsa da mtkicebulebas,aCvenebs mis ukidures winaaRmdegobas, aZlierebs daasabuTebs damamtkicebel xazs.03 5 wuTi uaryofs damamtkicebeli xazis argumentebsa da mtkicebulebas,aCvenebs mis ukidures winaaRmdegobas, aZlierebsda asabuTebs uaryofiT xazs.3. Tu Tqven ara xarT gundis wevri, maSin yuradRebiT adevneT Tvali debatebs daCaiwereT tabulaSi orive mxaris argumentebi. gayaviT furceli SuaSi. marcxnivCawereT damamtkicebeli mxaris argumentebi, marjvniv _ uarmyofelis.gaakeTeT simboloTi aRniSnuli gverdebis imdeni asli, ramdenic moswavlecaris klasSi da Sesabamis gakveTilebze daurigeT moswavleebs.15

moswavleTa saswavlo muSaobis organizebajgufSi muSaobis dagegmva yvelaze ufro warmatebuli modeli _ gakveTilis dasawyisSi mTel klassavuxsnaT davaleba, SevagulianoT moswavleebi da mivceT maT motivacia samuSaosaTvis;Semdeg mosdevs jgufSi muSaoba da dasasruls _ ganzogadeba mTeliklasis monawileobiT. jgufSi muSaobisTvis aucilebelia, rom moswavleebi xedavdnen erTmaneTs daesmodeT erTmaneTis; saWiroa davurigoT masala jgufebs; saswavlo saSualebebixelmisawvdomi unda iyos. samuSao furcelze miTiTeba unda iyos dawerili moswavlisaTvis gasagebenaze da zustad, raTa maTi Sesruleba SesaZlebeli iyos maswavleblis gareSe. jgufSi muSaobisas unda vifiqroT ara mxolod saswavlo miznebis miRwevebze,aramed TanamSromlobis unaris ganviTarebazec.TanamSromlobis ZiriTadi principebi jgufis wevrebma unda mousminon Tanajgufelebs, TiToeuli unda monawileobdesmuSaobaSi, aucileblobis SemTxvevaSi unda iTxovdes da Rebulobdesdaxmarebas. maswavlebeli Tvals adevnebs, rom TiToeulma moswavlem Seasrulos gansaz-Rvruli roli (organizator-lideris, gamomsvlelis, ganmazogadeblis, droismakontroleblis da a.S.), amasTanave sxvadasxva davalebis dros rolebi undaSeicvalos.rogor davyoT jgufebad? jgufis optimaluri sidide _ 4-5 moswavle; didi moculobis davalebisTvis,romelic dayofilia ramdenime savarjiSod, gamodgeba ufro didi jgufebic. jgufebi unda iyos Sereuli moswavleTa codnis donis, sqesis da a.S. mixedviT,klasis dayofam ucvlel jgufebad SeiZleba CaSalos amgvari muSaobisprincipi, radgan yvela moswavlem aqtiurad unda imuSaos.16

as akeTebs maswavlebeli im dros, roca moswavleebi muSaoben? Tvali adevneT jgufebis muSaobas, magram ar uxelmZRvaneloT maT. moswavleebiTavad ageben pasuxs Tavis Tavze. SegiZliaT miexmaroT jgufebs _ mogiTxronmoswavleebma gakeTebulis Sesaxeb, Tqven ki daexmareT maT, dasvan gulaxdilikiTxvebi. muSaobisas SeecadeT, miawodoT axali ideebi. TxoveT, rom moswavleebma gauziaron erTmaneTs Tavisi mosazreba, mousminonsxvebs da miRebuli informaciis gamoyenebiT damoukideblad gamoitanondaskvnebi. roca moswavleebi muSaoben jgufebad, Tqven xarT damkvirvebeli. yuradRebamiaqcieT maT, visac ukve aqvs konkretuli davalebis Sesrulebis Cvevebi. TavdapirveladTqven unda miapyroT yuradReba jgufis muSaobis process da mxoloddroTa ganmavlobaSi _ codnas. muSaobis dros gaakeTeT komentarebi. informacia moswavleTa gamosvlis Sesaxebunda iyos konkretuli. nu moeridebiT xSirad, konkretulad da Riad komentirebas.es unda gaakeToT rogorc jgufebad muSaobis dros, aseve miRebuliSedegebis dajamebisas.Kkontroli muSaobasa da konfliqtebis gadaWraze Tu jgufebi Znelad gasakontrolebeli xdeba, SewyviteT muSaoba da ganixileTes sakiTxi. miuTiTeT, rogori saqcieli qmnis problemebs, romeli moswavle ar asrulebsTavis rols da ganmarteT, rom yvela pasuxismgebelia davalebis Sesrulebaze.TiToeul jgufs 5 wuTiT dauniSneT damkvirvebeli. mogvianebiT es damkvirveblebigamoTqvamen Tavis STabeWdilebebs. jgufis moqmedeba mTelma klasma unda ganixilos.muSaobis msvleloba jgufebSi gakveTilis dawyebamde moamzadeT masala, Sesabamisad moamzadeT saklasooTaxi. mokled mimoixileT Tema. Temis aTvisebisas SeiZleba ganixiloT mxolod zogierTi damaxasiaTebelisfero, romelic warmodgenas Seuqmnis moswavleebs; dainteresebis SemTxvevaSi,maT SeuZliaT moiZion damatebiTi masala TemasTan dakavSirebiT, waikiTxonliteratura da gamokiTxon TviTmxilvelebi. dayaviT moswavleebi jgufebad. jgufebis muSaoba sasurvelia mozaikis meTodiTwarimarTos_ TiToeuli jgufi iRebs wyaros Tavisi TemisTvis, magramisini unda damuSavdes msgavsi xerxebiT. jgufebSi samuSao Temebi sasurveliagaiTamaSon.17

mieciT gansazRvruli dro, raTa jgufebma SeZlon davalebis gacnoba. darwmundiT, gaigo Tu ara yvelam davaleba. mieciT dro davalebis SesrulebisaTvis. darwmundiT, rom moswavleebisaTvisxelmisawvdomia yvela masala, rac aucilebelia muSaobisaTvis. sTxoveT, rom TiToeuli jgufis warmomadgenelma yvelas gaacnos muSaobis Sedegebi. daafiqsireT daskvnebi dafaze an moawyveT daskvniTi diskusia.moswavlis samaxsovrorogor vimuSaoT jgufSi CaabiT saubarSi jgufis yvela wevri, isinic ki visac Tavisi azri ar gamouTqvams,gauRviZeT maT saubarSi monawileobis survili. mousmineT sxvis azrebs. eZieT kompromisi jgufis monawileTa mier gamoTqmul gansxvavebul azrebsSoris. nebismier situaciaSi SeecadeT TavSekavebuli iyoT. xels nu SeuSliT sxvebs da nu ecdebiT xelSi aiRoT jgufze muSaobis kontroli. nu gamoTqvamT damadanaSaulebel replikebs da nu moepyrobiT uaryofiTadsxvis muSaobas. xazs nu gausvamT Tqvens miRwevebs da nu moiTxovT privilegiebs. nu dafaravT Tqvens mtkice rwmenas da Tamamad SesTavazeT ideebi sxvebs.18

diskusiamuSaobis diskusiuri forma gamoiyeneba im SemTxvevaSi, Tu Tema winaaRmdegobriviada monawileebs SeiZleba hqondeT gansxvavebuli Tvalsazrisi, romelTaganacarcerTi ar SeiZleba erTmniSvnelovnad miviRoT an uarvyoT. es moswavleebsSesaZleblobas aZlevs, ginaviTaron sakuTari azris Camoyalibebisa da argumentirebuladgamoTqmis unar-Cvevebi, agreTve iswavlon gansxvavebuli Tvalsazrisistolerantulad aRqma da gageba.diskusiis monawileTa amocanaa _ warmoadginon Tavisi argumentebi `vemxrobi~da `winaaRmdegi var~ da mxolod am gziT Seecadon diskusiaSi monawileTa darwmunebas.araviTar SemTxvevaSi ar unda davuSvaT piradi xasiaTis Seuracxyofa.diskusiis xelmZRvanelobisas angariSi unda gaewios imas, rom moswavleTa gamonaTqvamebiar SeiZleba iyos obieqturi. unda miviswrafodeT, rom moswavleebiwarmoadgendnen Tavis Tvalsazriss tolerantuli da megobruli formiT.diskusiis momzadebisas, unda gaviTvaliswinoT, rom moswavleebi Zalian swrafadSeeCvevian diskusias, Tuki maT eqnebaT Sesabamisi Temis sakmao codna, dro, raTagaaanalizon TemasTan dakavSirebuli informacia da Tuki gansaxilveli sakiTxebisaintereso da cnobismoyvareobis aRmZvreli iqneba.diskusiis momzadebisa da xelmZRvanelobisas maswavlebelma unda gaiTvaliswinosSemdegi problemebi da miRwevebi.miRwevebi:• moswavleebi ganewyobian Tavisi Tvalsazrisis Camoyalibebis, gamoTqmisa dadacvisaTvis;• ganuviTardebaT sapirispiro azris mosmenisa da miRebis unari;• moswavleebi swavloben Tavisi azris Sinaarsianad da konkretulad gamoTqmasdrois gansazRvrul monakveTSi;• SemoqmedebiTi midgoma samuSaosadmi;• moswavleTa daintereseba: rac ufro sainteresoa diskusia, miT ufro naklebiapasiuri monawileebi;• yvelas aqvs azris gamoTqmis SesaZlebloba.problemebi:• mkacrad unda mowmdebodes diskusiis msvleloba, raTa is ar gadaizardospirad SeuracyofaSi;• SeiZleba warmoiSvas sirTuleebi drois limitis dacvasTan dakavSirebiT;• SeiZleba gamovlindes diskusiis calkeul monawileTa dominirebuli roli;• Tu sadiskusio Tema moicavs axlo warsuls, moswavleebs SeiZleba CamouyalibdeT(mSoblebis, naTesavebis, nacnobebis da a.S. gavleniT) stereotipebimocemul sakiTxSi;• moswavleebi xSirad kategoriulebi arian msjelobisas da ver aRiqvaven sapirispiroTvalsazriss;• diskusia moiTxovs seriozul mosamzadebel muSaobas.19

Ddiskusiis wesebi• yovel monawiles gamosvlisaTvis erTnairad SezRuduli drois limiti aqvs(amis Sesaxeb moilaparakeben moswavleTa raodenobis gaTvaliswinebiT, magramoptimaluria _ 1-dan 3 wuTamde).• gamosvlebi mimdinareobs organizebulad, wamyvanis nebarTviT.• unda ecadoT Tqveni azri mokled, konkretulad da argumentirebulad. gamoTqvaTdaimaxsovreT, rom saukeTeso mtkicebuleba aris _ zusti, udavofaqtebi.• ar SeiZleba gamomsvlels SeawyvetinoT saubari da miayenoT Seuracyofa.• dausviT Semxvedri kiTxvebi da diskusiaSi CaabiT rac SeiZleba meti monawile.• diskusiis mizania _ ara gamarjvebulis gamovlena, aramed konsesusis (saer-To SeTanxmebis) miRweva.• Tu dasabuTebulia rom Tqveni azri mcdaria, aRiareT oponentis simarTle.• uaryofisa da damtkicebis dros ilaparakeT mkafiod, ubralod, zustad, sasurveliaTqveni sityvebiT, da ara `qaRaldis mixedviT~.• saWiroa yvela poziciis ganxilva.• diskusiis msvlelobisas mis monawileebs SeuZliaT Seicvalon Tavisi pozicia.• dasasruls yovelTvis unda gakeTdes ganzogadeba.momzadeba diskusiisaTvisTu moswavleebi diskusiaSi pirvelad Rebuloben monawileobas, saWiroa ufrodetalurad gavacnoT maT diskusiis msvleloba da wesebi, romlebic sasurveliadavurigoT TiToeul moswavles.diskusiis msvlelobadiskusiis dasawyisSi maswavlebeli kidev erTxel Seaxsenebs moswavleebs diskusiiswesebs.maswavlebeli xsnis diskusias, wamowevs gansaxilvel sakiTxebs, aZlevs sityvasdiskusiis moinawiles, afiqsirebs dros.diskusiis dasasrulidiskusiis wamyvani ganazogadebs sadiskusio sakiTxs da gaakeTebs daskvnebs.20

diskusiis monawilis samaxsovro• isaubreT Riad da miukerZoeblad.• ar gadaakeToT sxvisi naTqvami Tqvens sasargeblod.• naTlad da gasagebad CamoayalibeT Tqveni azrebi.• isaubreT mokled da konkretulad.• diskusiis dros daicaviT wesrigi, yuradRebiT mousmineT sxvis azrs, nu SeawyvetinebT sxvas saubars.• saukeTeso mtkicebulebaa _ faqtebi, argumentebi, logika.• dasabuTebisas an uaryofisas isaubreT mkafiod, naTlad da gasagebad.• Tu Tqveni poziciis mcdaroba dasabuTebulia, aRiareT igi.• Tqveni gamosvlis dasrulebisas gaakeTeT mokle ganzogadeba.maswavleblis samaxsovro• mieciT moswavleebs instruqcia diskusiis msvlelobis Sesaxeb.• saWiroa diskusiis wayvana _ amas akeTebs maswavlebeli an winaswar momzadebulimoswavle.• diskusiis wamyvanma ar unda gaukeTos komentari gamoTqmul azrebs, ar undaCamoayalibos, ar unda ganazogados da Caasworos diskusiis monawileTanaTqvami.• diskusia unda mimdinareobdes Tavisufal, laR atmosferoSi.• diskusiis wamyvanma Tvalyuri unda adevnos, raTa yvela msurvels mieces azris gamoTqmis SesaZlebloba.• SeiZleba ganisazRvros dro TiToeuli gamosvlisaTvis.• diskusiis wamyvanma Tvali unda adevnos wesrigis dacvas, dauSvebeliasaubari da yuradRebis gadatana sxva rameze.• diskusiis dasasruls wamyvani ganazogadebs da akeTebs daskvnebs. moswavleebiCaiweren wamyvanis ganzogadebasa da daskvnebs.21

eferatis momzadebaTu diskusiis Tema farToa da moswavleebs mis mimarT gauCndaT interesi, maswavlebelsSeuZlia SesTavazos es Tema SemdgomSi individualurad an wyvilebSisamuSaod referatis mosamzadeblad. gamokvleuli sakiTxi SeiZleba iyos kargisafuZveli Semdgomi muSaobisaTvis _ eses, Temis dasawerad.Tema referatisaTvis SearCieT maswavlebelTan SeTanxmebiT.referatis mosamzadeblad moswavle unda gaecnos sxvadasxva tipis istoriulwyaroebs da literaturas. mizanSewonilia Seadginos konspeqti, romelic SemdgomSigamoadgeba informaciis ganzogadebis, sinTezis, analizisa da daskvnebisgamotanisTvis.moswavlis samaxsovrorogor SevadginoT konspeqti• CainiSneT wignis avtori, saxelwodeba, gamoSvebis weli, qveyana da gamomcemloba,sadac gamovida wigni.• yuradReba miaqcieT wignis Seqmnis dros arsebul istoriul situacias. masSesaZlebelia gavlena moexdina wignis Sinaarsze.• Canawerebi SeiZleba gakeTdes `Tqveneul enaze~, e.i. mas Semdeg rac aRqmuliadawerilis azri, Tqveni sityvebiT, mokled CamoayalibeT Temis arsi.• mizanSewonilia vawarmooT Canawerebi furclebze an mcire zomis baraTebze_ es gagiiolebT informaciis gamoyenebasa da sistematizacias. aseve,mogcemT met SesaZleblobas Tavisuflad moqmedebisaTvis.• gamoiyeneT xazgasmis xerxi, raTa moiniSnoT mTavari. yvelaze mniSvnelovaniSegiZliaT gansxvavebuli SriftiT daweroT. gamoiyeneT Semoklebebi.• konspeqtSi datoveT Tavisufali adgili Semdgomi damatebebisaTvis, SeniSvnebisaTvis,ucxo sityvebis ganmartebisaTvis, pirovnebaTa `gaSifvrisaTvis~.• Tu kiTxvis dros CamogiyalibdaT Tqveni daskvnebi, mosazrebebi, Sexedulebebi,dasazustebeli SekiTxvebi, maSin CainiSneT isini, rom ar dagaviwydeT.xSirad kiTxvis dros gagiCndebaT Rirebuli, originaluri ideebi, romelicTqvens gamokvlevas ufro sainteresos gaxdis.• daicaviT citirebis wesebi. Tu Tqvens teqstSi aris citata, is moaTavseTbrWyalebSi. citatis qveS miuTiT wyaro da gverdi.• wignis kiTxvisas yuradReba miaqcieT avtoris miTiTebebs wyaroebsa da literaturaze.SesaZlebelia, sasurveli iyos Tavadac SeiswavloT zogierTimaTgani.22

moswavlis samaxsovrorogor daiweros referati• gaecaniT saxelmZRvaneloebSi arsebul masalas arCeul Temaze.• gaecaniT istoriul wyaroebsa da literaturas.• CamoayalibeT referatis Tema da daakonkreteT problemis arsi.• gaiazreT sakiTxebis ganxilvis Tanmimdevroba.• SeadgineT referatis gegma.SesavalSi daasabuTeT Temis arCevani, aCveneT misi mniSvneloba da aqtualuroba.Temis Sinaarsis gaSlisas, daicaviT Txrobis Tanamimdevroba da logika. ar dagaviwydeTsxvisi naazrevis miTiTeba.dasasruls CamoayalibeT daskvnebi, ganmarteT, rogoria Tqveni wvliligaweul samuSaoSi.naSromis bolos SesaZlebelia iyos danarTi: cxrilebi, diagramebi, ilustraciebida sxva masalebi. Yyovelive es SesaZlebelia CavrToT ZiriTad teqstSic.gamoyenebuli wyaroebisa da literaturis sia naSroms daerTvis boloSi.• Tqveni gamokvlevis Sedegi moiyvaneT sistemaSi da daaxarisxeT referatisgegmis Sesabamisad.• moiZieT da CarTeT naSromSi ilustraciebi da rukebi.• gaakeTeT daskvnebi, gadaamowmeT, Seesabamebian Tu ara im faqtebs, romlebicTqven gamoiyeneT.• referatis wakiTxvis win gaacaniT msmenelebs gamoyenebuli literatura dareferatis gegma, SesaZlebelia gamoiyenoT diagramebi an grafikebi.• moxsenebis dros isaubreT nela da garkveviT, ar dagaviwydeT mTavaris gamoyofa.SeecadeT msmenelebs referatis wakiTxvis Semdeg mkafiod da amomwuravadgasceT pasuxi.23

P proeqtze muSaoba proeqti _ aris gansakuTrebuli saxis jgufuri samuSao, romlis SesrulebisTvisacaucilebelia xangrZlivi dro (erTi dRidan ramodenimeTvemde). es aris didi samuSao raime Temaze, romlis Sinaarss upiratesad Tavadmoswavleebi gansazRvraven. proeqtze muSaoba warmoaCens moswavleTa mier damoukideblad codnismiRebis unars. maswavleblis roli _ iyos iniciatori da mrCeveli. proeqti _ aris saSualeba, romelic: xels uwyobs moswavleTa aqtiurobas saswavlo procesis organizebasa darealizaciaSi. exmareba, Rrmad aiTvisos konkretuli saswavlo masala sxva sagnebTan darealur cxovrebasTan kavSirSi. xels uwyobs keTilganwyobili da gulwrfeli saswavlo garemos Seqmnas,moswavleTa da maswavlebelTa TanamSromlobas. Tavad proeqti warmoadgens saswavlo mizans _ process, romlis drosacsruldeba saerTo samuSao.moswavleebi, TanamSromlobisas swavloben praqtikaSi gamoyenebas daSefasebas: pozitiur urTierTdamokidebulebas. uwyvet urTierTmoqmedebas. TiToeulis SesaZleblobas gaiazron Tavisi wvlili. pirad pasuxismgeblobas erToblivad gaweul saqmianobaSi. socialuri urTierTmoqmedebis Cvevebis dauflebas. jgufuri (gunduri) muSaobis Cvevebis ganviTarebas. jgufSi muSaoba: jgufi yalibdeba interesebis principiT _ moswavleebi ewerebian saproeqtojgufSi konkretuli TemiT. miznis dasaxva. dagegmva. Pproeqtis realizacia dagegmili davalebis Sesruleba. samuSao Sedegebis prezentacia:1. proeqtis saxelwodeba da avtori (avtorebi).2. Sesavali _ proeqtis arsi, mizani da amocanebi, avtoris motivaciis gadmocema.24

3. dasabuTeba da muSaoba_ situaciis aRwera, warmodgena konkretuli Temisxelmisawvdom informaciaze, wamoweul Temaze miRwevebis msvlelobada Sedegebi, gamoyenebuli meTodebis dasabuTeba da aRwera.4. angariSi samuSaos msvlelobaze _ hipoTezebze, sakiTxis gadaWris arCevanze,samuSaos Tanmimdevrobaze da Sedegebis Sefasebis kriteriumebze,SemsrulebelTa individualur wvlilze.5. Sedegebis analizi _ ra aris miRweuli, ra sferoSi iyo warumatebloba daa.S.6. ganzogadeba da daskvnebi _ pirveladi hipoTezis damtkiceba an uaryofa,samuSaos msvlelobis mokle mimoxilva, gamoyenebuli meTodebis Sefaseba,samuSaos xarisxisa da Sedegebis sakuTari Sefaseba, aseve proeqtisganxorcielebis efeqtis monaxazi da samuSaos gagrZelebis SesaZlebloba. proeqtis Sefaseba Sefasebis umniSvnelovanesi saxeoba aris _ sakuTari Sefaseba _romelsac adgili aqvs proeqtis damuSavebis drois manZilze. moswavleebiafaseben Segrovil informacias, erTmaneTs, TanamSromlobas, Taviswvlils da jgufis erTobliv samuSaos; maswavlebeli afasebs moswavleTa muSaobas rogorc konsultanti. igi exmarebamoswavleebs SeamCnion da aRmofxvran warumatebloba; rekomendaciasuwevs moqmedebis xerxebs. misi Sefasebis mizani _ urCios, daexmaros; moswavleebma unda icodnen samuSaos Sefasebis kriteriumebi _ ras elianmaTgan. sasurvelia, Sefasebis kriteriumebi Camoyalibdes moswavleebTanerTad; proeqtis xarisxi mTlianobaSi rom Sefasdes, unda gaviTvaliswinoT proeqtisdamuSavebis rogorc procesi, aseve Sedegi (Seesabameba Tu ara isdasaxul mizans).25

`Jurnalistis~ samaxsovro intervius CamorTmevamde, moiZieT literatura da sxva cnobebi TqvenTvissaintereso sakiTxze, Temaze, pirovnebaze. zustad ganvsazRvroT intervius mizani. SekiTxvebi unda Camoyalibdes mkafiod da gasagebad. SekiTxvebi unda dasvaT koreqtulad, gaiTvaliswineT im pirovnebis asakivisac intervius CamoarTmevT. aucileblobis SemTxvevaSi SeiZleba dasvaT misaxvedri SekiTxvebi da amiTTavidan aiciloT im pirovnebis daZabuloba, visac intervius arTmevT. daimaxsovreT, rom Rimili yovelTvis ufro met keTilganwyobas gamoiwvevsTqvens mimarT.SekiTxvebis nimuSebi interviusaTvis rodis da romel skolaSi swavlobdiT? gqondaT ganaTlebis miRebis sxva saSualeba? SegeZloT Tu ara damatebiT migeRoT musikaluri da mxatvruli gana-Tleba? romel sagnebs eqceoda skolaSi meti yuraReba? rogori STabeWdilebebi, mogonebebi dagrCaT Tqveni gakveTilebidan(pozitiuri, negatiuri)? ra ufro metad dagamaxsovrdaT Tqveni skolis cxovrebidan? sad swavlobdiT skolis damTavrebis Semdeg? rogori ganaTleba miiReTTqven? SesaZlebeli iyo sazRvargareT ganaTlebis miReba? Tqven rom SegeZloT yvelafris Tavidan dawyeba, ras SecvlidiT gana-Tlebis sistemaSi (romel sagnebs SecvlidiT, SeamcirebdiT saaTebisraodenobas, ras daamatebdiT)? xedavT gansxvavebas Tqveni drois ganaTlebis sistemasa da dRevandelsSoris? Tu diax, maSin ra gansxvavebebia? gixdebodaT ukanasknel wlebSi Tqveni codnis Sevseba an Tavidan swavla?ra mizeziT?27

miznebi‣ CamouyalibdeT moswavleebs warmodgena ganaTlebaze saqarTveloSi sabWoTa reJimisdros.‣ CamouyalibdeT kritikuli midgoma warsulis Sesaxeb arsebuli informaciisadmi.‣ ganuviTardeT urTierTobis Cvevebi individualur saubarSi.‣ ganuviTardeT individualuri saubrisas aucilebeli informaciis miRebis unari.‣ CamouyalibdeT warsulis movlenisadmi Tanamosaubris piradi damokidebulebis gansaz-Rvris unari.‣ ganuviTardeT miRebuli informaciis ganzogadebis, sinTezirebisa da daskvnebis gamotanisunari.wyaro 1.`skkp gaagrZelebs saxalxo ganaTlebissistemis srulyofas social-ekonomikuriganviTarebis daCqarebis, komunisturimSeneblobis perspeqtivebis, mecnierebisada teqnikis progresiT wamoweulimoTxovnebis gaTvaliswinebiT. qveyanaSimimdinare zogadsaganmanaTleblo daprofesiuli skolis reforma eyrdnobaerTiani SromiTi politeqnikuri skolisleninuri principebis SemoqmedebiT ganviTarebas,da misi mizania _ kidev ufroaamaRlos axalgazrdobis ganaTlebisa daaRzrdis done.~(Програма КПСС (новая редакция) //Материалы ХХVI сьезда КПСС. М.,1986,с.167.)wyaro 2.`erT-erT gadamWrel pirobas saxalxoganaTlebis warmatebiT ganviTarebisaTviswarmoadgens zogadsaganmanaTlebloskolis mizanmimarTuli partiuli xelmZ-Rvaneloba. saSualo ganaTlebis miRebisaucilebloba ganviTarebuli socializmisetapze warmoadgens saskolo saqmeSipartiis politikis Sedegs, socialisturirevoluciis leninuri Teoriis dadgenilebebiscxovrebaSi ganxorcielebas.< . . . > sabWoTa skolis ZiriTadi saganmanaTleblo-aRmzrdelobiTiamocanaa_ CamovuyaliboT axalgazrda Taobasmecnieruli, marqsistul-leninuri msoflmxedveloba,aRvzardoT komunizmissaqmisaTvis ideurad mtkice, SeupovarimebrZolebi. TiToeuli saswavlo saganiaiaraRebs moswavleebs faqtiuri codniTada msoflmxedvelobiTi xasiaTis ganzogadebebiT,amzadebs maT dialeqtikurimaterializmis ZiriTadi debulebebisaTvisebisaTvis.~(XXVI съезд КПСС и развитие народногообразования в СССР. М., 1982. с.33, 96.)jgufSi muSaobis etapebi1. muSaoba #1 samuSao furcelTan (interviusstatistikuri damuSaveba).2. TiToeuli jgufis warmomadgeneliamzadebs mokle cnobas, avsebsganmazogadebel tabulas dafaze an didfurcelze.3. eyrdnoba ra moswavleebis Segrovebulmasalas, maswavlebeli ganazogadebsgegmis mixedviT:• rogor adamianebs CamoarTves interviu(sqesi, asaki, ganaTleba);• romeli sagnebis amoReba surdaT maTsaskolo programidan;• romeli sagnebis aTviseba surdaT maTdamatebiT;• ratom surdaT maT damatebiT aeTvisebinaTswored es sagnebi;• riTi gansxvavdeba im drois gana-Tlebis Sinaarsi Tanamedrovesagan.4. moswavleebi, ganixilaven ra Tavisinterviuebs, daadastureben, ra problemebidarCaT kidev gasarkvevi, romelicnobebi, masalebi ara aqvT sakmarisi.yovelives Caiweren samuSao rveulSi an #1samuSao furcelze.5. TiToeuli jgufi naSromis SesadgenadRebulobs wyaroebsa da aucilebel informacias,tabulis Sevsebisas (samuSaofurceli #2).6. SesaZlo Sedegi.• Temis aTvisebis Semdeg moswavleebmasaxlSi unda daweron Tema-aRwera.• TiToeuli jgufi moamzadebs Jurnalsskolis cxovrebaze sabWoTaepoqaSi.• TiToeuli jgufi damatebiT agrovebseqsponatebs da amzadebs gamofenasganaTlebis Sesaxeb sabWoTa epoqaSi.28

samuSao furceli #11. intervius statistikuri mimoxilvagamokiTxulTa saerTo ricxvi mamakacebi qalebi2. rodis miiRes ganaTleba50-60-ian wlebSi 70-80-ian wlebSi 80-90-ian wlebSi3. miRebuli ganaTleba8-wliani saSualo specialuri saSualo umaRlesi4. saswavlo programis romeli sagnebi miaCndaT zedmetad sabWoTaA periodSi?5. romeli sagnis damatebas isurvebdnen Tavisi ganaTlebisaTvis sab-WoTaA periodSi?6. ra gansxvaveba aRniSnes maT ganaTlebis Sinaarssa da struqturaSidRevandelsa da Tavisi drois ganaTlebas Soris?7. romeli kiTxvebi darCa pasuxgaucemeli interviusa da naSromisdaweris Semdeg?1…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .samuSao furceli #2SeadareT sabWoTa periodis ganaTlebis sistema Tanamedroves.sabWoTa periodiTanamedrove1. ganaTlebis miznebi2. ganaTlebis struqtura3. ganaTlebis Sinaarsi4. ganaTlebis prestiJi5. dadebiTi ganaTlebaSi6. uaryofiTi ganaTlebaSi7. axalgazrdul organizaciaTa saqmianoba saswavlo dawesebulebebSidawereT moTxroba-aRwera Temaze `ganaTlebis struqtura da SinaarsisaqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis dros~.29

moswavleTa mier Sedgenili ganaTlebis sistemis sqemis nimuSi8 wliani ganaTlebaprofesiul-teqnikurisaswavlebelidRis an saRamossaSualo skolateqnikumi(4-wliani)samuSaoteqnikumi (2-wliani)instituti,akademia, universitetiaspiranturaganaTlebis sistema 50-80-ian wlebSiskolamdeliganaTlebazogadsaganmanaTlebloskolasaSualo specialuriganaTlebasabavSvo baRidawyebiTi skolateqnikumi8-wliani skolasaSualo skolaprofesiulteqnikurisaswavlebeliumaRlesiganaTlebadRis swavlebadauswrebeliswavlebasaRamosswavleba30

ganaTlebis sistemis struqtura da SinaarsisaqarTveloSi sabWoTa reJimis dros(moswavlis Semajamebeli naSromi )sabWoTa xelisuflebis wlebSi adamians hqonda SesaZlebloba, mieRo skolamdeli,zogadi saSualo, saSualo specialuri da umaRlesi ganaTleba.skolamdeli ganaTlebis miReba SeiZleboda saxlSi an sabavSvo baRSi. Svidiwlidan unda Sesuliyvnen zogadsaganmanaTleblo skolaSi, romelic SeicavdadawyebiT, rvawlian da saSualo skolas. saSualo specialuri ganaTlebis miRebaSeiZleboda rvawledis an aTi klasis damTavrebis Semdeg, profesiul-teqnikursaswavlebelSi an teqnikumSi, xolo umaRlesi ganaTleba _ mxolod aTi klasisSemdeg akademiaSi, institutSi an universitetSi. skolaSi igive sagnebi iswavleboda,rac dRes, magram meti yuradReba eTmoboda rusuli enis, maTematikisa dafizikis Seswavlas.erovnul saSualo skolebSi moswavleebi erTi wliT mets swavlobdnen, vidrerusulSi. am skolebSic didi yuradReba eqceoda rusul enas da es xdebodaerovnuli enis xarjze. cotas swavlobdnen skolebSi ucxo enebs da praqtikuladar iswavleboda informatika. ganaTlebis sabWoTa sistemis mizani iyo moswavleebSimecnieruli, marqsistul-leninuri msoflmxedvelobis Camoyalibeba, komunizmisideurad mtkice mSeneblebis aRzrda. skolaSi moqmedebda komkavSiruli da pioneruliorganizaciebi, romlebsac unda aRezardaT moswavleebi `komunisturisuliskveTebiT~.magram es organizaciebi dakavebuli iyvnen agreTve imiT, rom awyobdnen dasvenebissaskolo saRamoebs, konkursebs, viqtorinebs, turistul laSqrobebs dasxva gasarTob RonisZiebebs, ufrosebi siamovnebiT ixseneben saskolo da studenturwlebs, magram naklebad _ gakveTilebsa da leqciebs; ufro metad imas, raciyo gakveTilebisa da leqciebis miRma: `maSin Cven gvqonda turistuli Sekrebebi,megobrobis saRamoebi. CvenTan Camodiodnen stumrebi sxva respublikebidan. mosawyenadar gvecala~.31

seminarimaswavleblis samaxsovro seminaris Sesaxebseminari _ aris mecadineobis forma, romlis drosac moswavleebi masalis damoukidebladaTvisebis Semdeg asruleben davalebas, koleqtiurad ganixilavenwinaswar dasmul kiTxvebs.maswavlebelma, romelic seminaruli muSaobis organizebas axdens, unda gaiTvaliswinos,rom: ara ugvianes ori kvirisa seminaramde unda gaacnos klass seminaruli muSaobisgegma; gegmasTan erTad moswavleebs unda SesTavazos rekomendirebuli literaturissia; sasurvelia zustad miuTiToT amocanebi TiToeul wyarosTan damoukidebladmuSaobis dros:• ras unda miaqcion yuradReba;• ra formiT Seasrulon samuSao _ daakonspeqton, Seadginon gegma, daweron referati,daweron Tezisebi, Seadginon Tematuri baraTebi da a.S.• literaturis siaSi ZiriTadi literatura unda gamoiyos damatebiTisagan; calkeul moswavleebs an jgufebs SeiZleba damatebiTi davaleba mivceT: Seagrovonmasala raime sakiTxze, moamzadon sainformacio cnoba da a.S. maswavlebeli zedmetad ar unda Caerios seminaris msvlelobaSi, magram undaecados mis warmarTvas, provokaciuli SekiTxvebis dasmiT; gamosvlisas moswavleebs SeuZliaT gamoiyenon Tavisi Canawerebi, magram sityvasityviTar unda ikiTxon naweri; moswavleTa diskusiaSi Casabmelad, klasis momzadebis donis gaTvaliswinebiT,SeiZleba gamoviyenoT Semdegi variantebi:• gamoviZaxoT konkretuli moswavleebi saubris dasawyebad;• SevTavazoT gamosvla msurvelebs;• upirveles yovlisa SevTavazoT gamosvla naklebad aqtiur da sustad momzadebulmoswavleebs, radgan ukeT momzadebulebs SeuZliaT Seitanon Semdeg damatebada amiT aamaRlon gamosvlebis done.seminari mizanSewonilia movawyoT Temis aTvisebis SualedSi an dasasruls,roca moswavleebs ukve aTvisebuli aqvT gansaxilveli Temis codnis minimumi.seminaris mniSvneloba: stimuls aZlevs da amowmebs moswavleTa gagebisa da analizis unars; kamaTisa da diskusiisas moswavleebi uRrmavdebian, sistematizacias axdenen daamyareben Tavis codnas; moswavleebs SesaZleblobas aZlevs, aqtiurad gamoiyenon sxvadasxva wyarodanmiRebuli informacia; saseminaro mecadineobis momzadebisas moswavleebi iZenen damoukidebeli muSaobisCevebs; diskusiis msvlelobisas miRebuli codna ufro myaria.ra unda gaviTvaliswinoT seminarisaTvis mzadebisas seminaris momzadeba moiTxovs did drosa da didi moculobis winaswar samuSaos;SeiZleba wamoiWras sirTuleebi, Tu seminaris xelmZRvaneli da jgufiSeuTanxmeblad muSaobs, jgufi inertulia, pasiuria.32

seminaris Catarebis gegma1. Sesavali. maswavlebeli lakoniurad ayalibebs Temas, mokled xsnis misiaTvisebis miznebsa da amocanebs.2. faqtebis gadmocema. seminaris yvela monawile rigrigobiT asaxelebsfaqtebs saxlSi momzadebuli masalidan. seminaris xelmZRvaneli (maswavlebeli)Camowers faqtebs dafaze, daajgufebs Temebis mixedviT.moswavleebi Seafaseben dawerils da SeaqvT Sesworebebi, Tuki aucilebelia.3. hipoTezis wamoyeneba. moswavleebi wamoayeneben hipoTezebsa da daasabuTeben.es keTdeba wyvilebad, naTqvami fiqsirdeba CanawerebSi; dasasrulsyvela wyvili wamoayenebs erTs, maTi azriT, yvelaze mniSvnelovanhipoTezas dasabuTebiT. maswavlebeli dafaze afiqsirebs moswavleTamier dasaxelebul hipoTezebs.4. diskusia klasSi. yvela wamoyenebuli hipoTezis Sefasebis Semdeg dafazerCeba ori-sami hipoTeza.5. gamosvlis formebi:a) zepiri gamosvla;b) plakatebis, karikaturebis da a.S. gamoyeneba;g) Temis aTvisebis dros momzadebuli Jurnalebis, gamofenebis da a.S.gamoyeneba.6. ganzogadeba, daskvnebi (gaakeTebs seminaris xelmZRvaneli).7. daskvniTi ese (klasSi an saSinao davalebis saxiT).33

gonebrivi ieriSigonebrivi ieriSi didi raodenobis ideebis generaciis saSualebas iZleva droismcire monakveTSi. am meTodis gamoyeneba TiToeuli moswavlis individualuraqtivobas moiTxovs da saerTo saqmeSi monawileobis gziT problemis erToblivadgadawyvetas ganapirobebs.Ees aris meTodi, romelic xels uwyobs:• komunikaciis• SemoqmedebiTi azrovnebis• sakuTari azris gamoTqmis• informaciis daxarisxebis• msjelobis, analizis• Sefasebis unar-Cvevebis ganviTarebas.Ggonebrivi ieriSis Catarebis wesi:maswavleblis mier saswavlo miznis Sesabamisad xdeba Temis winaswari SerCeva daSekiTxvis saxiT Camoyalibeba. SekiTxvas unda hqondes moswavleTaTvis gasagebiforma da mkafiod unda iyos Camoyalibebuli. gonebrivi ieriSi or etapad xorcieldeba.I _ ideebis generaciis etapisaswavlo miznidan gamomdinare, maswavlebeli svams SekiTxvas. SekiTxvis dasmisSemdeg moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs. ideebis generaciis stadiazedaculi unda iyos Semdegi principebi:1. azris gamoTqma nebayoflobiTi da Tavisufalia. moswavleebma unda gamoTqvanmosazrebebi, roca maT surT. maT SeuZliaT gamoTqvan ramdenimemosazreba. idea SeiZleba iyos rogorc originaluri, ise sxvisi ideis ganviTarebisSedegi.2. moswavleTa mier mosazrebis gamoTqmis dros ar unda davuSvaT kamaTi,mosazrebis kritika an Sefaseba. unda vimuSaoT principiT_ yvela mosazreba misaRebia.3. ideebis generaciis stadiaze mniSvnelovania ideebis raodenoba daara xarisxi. xarisxze msjeloba unda moxdes generaciis etapisdasrulebis Semdeg (Sefasebis etapi).4. yvela idea unda daiweros dafaze an did qaRaldze, maT Soris, yvelazemiuRebelic ki.34

5. Sefasebis win moswavleebs unda hqondeT dafiqrebis saSualeba.6. ideebis generaciis periodis xangrZlivoba SeiZleba sxvadasxva iyos.gakveTilis miznidan gamomdinare, maswavlebelma unda gansazRvros, Turodis (imave gakveTilze Tu momdevno dRes) unda daiwyos Sefasebis etapi.mTeli am xnis ganmavlobaSi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebidafaze an kedelze gakrul did qaRaldze unda eweros.II _ ideebis Sefasebis etapiSefasebis etapis dasawyisSi mokled unda Sefasdes gamoTqmuli mosazrebebi.moswavleebs unda davusvaT SekiTxvebi da gavarkvioT, Tu romelimosazrebebia msgavsi da SesaZlebelia Tu ara maTi gaerTianeba-ganzogadeba,msgavsi ideebis gaerTianebis Semdeg SesaZlebelia mcire diskusiismowyoba maT avkargianobaze. amis Semdeg TiToeul moswavles unda miecessaSualeba, amoirCios ramdenime, misi azriT, yvelaze faseuli idea daganalagos isini mniSvnelobis mixedviT (yvelaze mniSvnelovani idea Seafasosyvelaze maRali quliT). qulebis Sejamebis Semdeg gamoikveTebaramdenime idea, romelic, saerTo jamSi, klasma yvelaze Rirebulad daasaxela.maswavlebelma, saswavlo miznis gaTvaliswinebiT, SesaZloa SecvalosSefasebis etapi. mag., ZiriTadi aqcenti gadaitanos diskusiaze, Seafasosideebi moswavleebTan SeTanxmebis gziT. Tumca, es SeTanxmeba ar unda iyosxelovnuri da maswavleblisgan Tavsmoxveuli.35

momzadeba prezentaciisaTvishipoTezis wamoyeneba da misi damtkicebamaswavleblis samaxsovro istoriis gakveTilzehipoTezis wamoyenebisa da damtkicebis Sesaxebistoriis gakveTilze hipoTezebis gamoyeneba exmareba codnaze damyarebulikritikuli azrovnebis Cvevebis an msjelobis unaris ganviTarebas. meqanikuridamaxsovreba da gadmocema SeiZleba daexmaros moswavles gamoimuSaosfaqtebisa da pirovnebaTa saxelebis enciklopediuri codna, magram moswavlesunda SeeZlos, Seqmnas istoriuli faqtebisa da movlenebis sistema,romelic man kritikulad unda Seafasos axali informaciiT.Mmiznebi‣ SeviqmnaT warmodgena, ra aris istoriuli hipoTeza.‣ hipoTezis wamoyenebisa da Semowmebis unaris srulyofa.‣ argumentebis wamoyenebisa da Sefasebis unaris srulyofa.‣ sakuTari Tvalsazrisis Camoyalibebisa da diskusiaSi monawileobis unarissrulyofa.hipoTezebTan muSaobisaTvis yuradReba unda mivaqcioT or mniSvnelovan sagans:1) faqti gansxvavdeba faqtis mtkicebisagan, magaliTad, aSS-s prezidentisgamonaTqvami meore msoflio omis dasawyisSi: `Tqveni vaJiSvilebi ar gaigzavnebiansxvis omSi monawileobisaTvis~, _ faqtia, magram istorikosebi,masze dayrdnobiT, amtkiceben, rom aSS-s prezidenti ar gegmavda omSi aSS-sSeiaraRebuli Zalebis CarTvas;2) hipoTeza istoriaSi _ igive ar aris, rac daskvna. istoriaSi hipoTezasSeuZlia axsnas, rogoria movlenis mizezebi, rogoria movlenis xasiaTi,aseve gamoaSkaravos sakamaTo da Znelad dasamtkicebeli faqtebi. hipoTezasSeuZlia Riad datovos sakiTxi, Tu ar aris sakmarisi faqtebi, romlebicmas daamtkiceben an uaryofen. hipoTeza xsnis SesaZleblobas faqtebisaraerTgvarovani SefasebisaTvis da azrTa sxvadasxvaobisaTvis.imisTvis, rom moswavleebma gamoimuSaon kritikulad azrovnebis unari, hipoTeziswamoyenebisa da damtkicebisas unda gamoiyenon azrovnebis sxvadasxva unari,romelic SeiZleba Semowmdes rogorc werilobiT _ eses an testirebis saSualebiT,ise zepirad:36

davusvaT kiTxvebi, romlebzedac pasuxis gacema hipoTezis wamoyenebasmoiT xovs;kiTxvebi ise unda Camoyalibdes, rom SesaZlebeli iyos maTze ramdenimearaerTgvarovani pasuxis gacema. magaliTad: `amierkavkasiis respublikeb-Si igrZnoba dRemde sabWoTa reJimis Sedegebi?~ wamovayenoT erTmaneTis sawinaaRmdego hipoTezebi, raTa pasuxi gaeces amkiTxvebs;hipoTeza unda Seicavdes erTsa da imave movlenaze damatebiTi an sawinaaRmdegomtkicebulebis wamoyenebis SesaZleblobas, magaliTad: `sabWoTa re-Jimi sakmaod xangrZlivad arsebobda, imisaTvis rom Rrmad gaedga fesvebiadamianTa cxovrebasa da SegnebaSi~ an ` dRemde arian Sromisunariani asakisadamianebi, romlebic swavlobdnen da Tavisi kariera daiwyes sabWoTa reJimispirobebSi, maT unari ar SeswevT, swrafad Seicvalon Tavisi Sexedulebebida azrTa wyoba~. wamovayenoT logikuri argumentebi hipoTezis dasamtkiceblad;argumenti _ aris faqtis an faqtebis erTianobis damamtkicebeli sabu-Ti. gansazRvrul periodSi saxelmwifos politikis codna wamoyenebulihipoTezis damtkicebis saSualebas iZleva. magaliTad, pirveli mtkicebisaTvisargumenti SeiZleba sabWoTaA sistemis yovlismomcveli kontroliiyos, romelic uflebas ar aZlevda arc calkeul adamianebs da arc saxelmwifosmTel regionebs, ganviTarebuliyo gamorCeulad. gamoviyenoT faqtebis codna argumentis dasamtkiceblad;unda gvaxsovdes, rom faqti gansxvavdeba faqtis damtkicebisagan. faqti_ es konkretuli ambavia, movlena an gamonaTqvami, romelsac aqvs gansaz-Rvruli adgili da dro. uarvyoT sapirispiro mtkicebuleba da dasabuTeba;Temam sabWoTa reJimze amierkavkasiis respublikebSi SeiZleba moiTxovosdasabuTebisaTvis sabWoTa periodis oficialuri lozungebi, magaliTad:`ssrk mSvidobianobis burjia mTel msoflioSi~ da a.S. davusvaT analitikuri SekiTxvebi axal damatebiT informacias,raTa SevamowmoT Cveni hipoTeza da misi dasabuTeba.Tu hipoTeza _ amierkavkasiis respublikebSi sabWoTa reJimis Sedegebisarsebobis Sesaxebaa, maSin moswavlisaTvis mniSvnelovani iqneba, moiZiosdamatebiTi informacia socializmis Sedegebze sxva adgilebSi an situaciisgansxvavebaze Tavad amierkavkasiis respublikebSi. mniSvnelovania,rom axali informacia avsebdes ukve arsebul SerCeul faqtebs da urTierTobahqondes wamoyenebul hipoTezasTan.37

moswavlis samaxsovroistoriul hipoTezebTan muSaobisaTvishipoTeza [berZn. hypothesis varaudi] _ raime movlenis asaxsnelad wamoyenebulimecnieruli varaudi, romlis ueWveloba jer ar aris damtkicebuli.(WabaSvili m., ucxo sityvaTa leqsikoni, saskolo gamocema, Tb., 1999, gv. 242.)istoriul mecnierebaSi hipoTezebTan muSaobisaTvis yuradReba unda mivaqcioTor mniSvnelovan sagans:1) faqti gansxvavdeba faqtis mtkicebisagan, magaliTad aSS-s prezidentisgamonaTqvami meore msoflio omis dasawyisSi: `Tqveni vaJiSvilebi ar gaigzavnebiansxvis omSi monawileobisaTvis~, _ faqtia, magram istorikosebi,masze dayrdnobiT, amtkiceben, rom aSS-s prezidenti ar gegmavda omSi aSS-sSeiaraRebuli Zalebis CarTvas;2 ) hipoTeza istoriaSi _ igive ar aris rac daskvna. istoriaSi hipoTezasSeuZlia axsnas, rogoria movlenis mizezebi, rogoria movlenis xasiaTi,aseve gamoaaSkaravos sakamaTo da Znelad dasamtkicebeli faqtebi. hipoTezasSeuZlia, Riad datovos sakiTxi, Tu ar aris sakmarisi faqtebi, romlebicmas daamtkiceben an uaryofen. hipoTeza xsnis SesaZleblobas faqtebisaraerTgvarovani SefasebisaTvis da azrTa sxvadasxvaobisaTvis.hipoTezis damuSavebisa da damtkicebisas icaven sam safexurs.1. hipoTezis wamoyeneba (ganzogadebuli varaudi romelime epoqaze, movlenazean procesze mTlianad).2. moiZebnos argumentebi, romlebic daamtkicebs an uaryofs Tqvens hipo-Tezas (mtkicebulebis wamoyeneba faqtebze an faqtebis erTianobaze).3. moiZebnos erTi an ramodenime faqti, romlebic daadastureben imas, rasacTqven amtkicebT.alternativebTan muSaobis samaxsovroalternativebTan muSaobisas sasurvelia Semdegi Tanmimdevrobis dacva.1. CamovayaliboT yoveli SemoTavazebuli variantis arsi.2. ganimartos yoveli variantis istoriuli dasabuTeba.3. ganimartos damokidebuleba sxvadasxva alternativisadmi, SeirCesyvelaze ufro Sesabamisi.4. gairkves uaryofili versiebis pliusebi da minusebi.5. dasabuTdes gakeTebuli arCevani.38

VI. aqtivobebis tipebis praqtikuli gamoyenebis nimuSebi.meToduri rekomendaciebi konkretuli gakveTilebisaTvissanimuSo gakveTilebis aRwera1. Temis saTauri: italiis gaerTianeba (paragrafi 11)1 saaTigakveTilis mizani:● XIX saukuneSi erovnuli saxelmwifoebriobis ideisa da misi ganxorcielebis formebisganmarteba;● kvlevis damoukideblad warmarTvis unaris ganviTareba;● akademiuri weris unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia;● naSromis dawera akademiuri weris wesebis dacviT.mosalodneli Sedegebi:● moswavle damoukideblad warmarTavs kvlevas mocemuli paragrafisa da ganvlili masalissafuZvelze;● moswavle wers naSroms akademiuri weris wesebis dacviT.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos –3-5 wT.2. moswavleebs vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi gaaanalizonwyaroebi 1 da 2, gaakeTon daskvnebi, imuSaon teqstis bolos dasmul kiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamen SekiTxvebs,msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; paragrafSi mocemuli wyaroebisa daganvlili masalis mixedviT daweron Tema: `italiis gaerTianeba da safrangeTi~.39

2. Temis saTauri: samoqalaqo omi aSS-Si (paragrafi 14)1 saaTigakveTilis mizani:● aSS-s samoqalaqo omis gamomwvevi mizezebis kompleqsuri ganxilva da SeerTebuli StatebisistoriaSi am movlenis mniSvnelobis Sefaseba;● kvlevis damoukideblad warmarTvis unaris ganviTareba;● akademiuri weris unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia;● naSromis dawera akademiuri weris wesebis dacviT.mosalodneli Sedegebi:● moswavle xsnis istoriuli movlenis mizezebs;● moswavle damoukideblad warmarTavs kvlevas mocemuli paragrafisa da ganvlili masalissafuZvelze;● moswavle wers naSroms akademiuri weris wesebis dacviT.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos –3-5 wT.2. moswavleebs vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi gaaanalizonwyaroebi 1 da 2, gaakeTon daskvnebi, imuSaon teqstis bolos dasmul kiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamen SekiTxvebs,msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; paragrafSi mocemuli wyaroebisa daganvlili masalis mixedviT daweron Tema: `CrdiloeTia da samxreTis Statebis ganviTarebisTavgiseburebebi da dapirispirebis mizezebi~.40

3. Temis saTauri: saqarTvelos aneqsiAa bolSevikuri ruseTis mier(paragrafi 24)1 saaTigakveTilis mizani:● saqarTvelos aneqsiis mizezebisa da Sedegebis Sefaseba;● kvlevis damoukideblad warmarTvis unaris ganmtkiceba;● akademiuri weris unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● individualuri muSaoba;● prezentacia;● diskusia.mosalodneli Sedegebi:● moswavle ikvlevs istoriuli movlenis mizezebs da afasebs mis Sedegebs;● moswavle moiZiebs damatebiT masalas biblioTekasa da internetSi;● moswavle damoukideblad warmarTavs kvlevas mocemuli paragrafisa da ganvlili masalissafuZvelze;● moswavle wers naSroms akademiuri weris wesebis dacviT.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos –3-5 wT.2. moswavleebs vaZlevT individualur davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi gaaanalizon wyaroebi1-3, gaakeTon daskvnebi, imuSaon kiTxvebze;3. individualuri prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamen SekiTxvebs,msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; moiZion damatebiTi masalas biblioTekasada internetSi da daweron Tema: `saqarTvelos demokratiuli respublikis aRsasruli:mizezebi da Sedegebi~.41

4. Temis saTauri: mesame samyaro (paragrafi 43)1 saaTigakveTilis mizani:● cnebis `mesame samyaro~ arsis ganmarteba;● `mesame samyaros~ ZiriTadi maxasiaTeblebis gamokveTa;● kvlevis damoukideblad warmarTvis unaris ganmtkiceba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia.mosalodneli Sedegebi:● moswavle gamoyofs `mesame samyaros~ ZiriTad maxasiaTeblebs;● moswavles SeuZlia cnebebis `mesame samyaro~ ganmarteba da misi adekvaturi gamoyeneba;● moswavle ganixilavs `mesame samyaros~ msoflioistoriul konteqstSi.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos –3-5 wT.2. moswavleebs vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi ganixilondamatebiTi cnobebi, gaakeTon daskvnebi, imuSaon teqstis bolos dasmul kiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamen SekiTxvebs,msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; werilobiT Camoayalibon `mesame samyaros~qveynebis mTavari maxasiaTeblebi.42

5. Temis saTauri: socialisturi banakis daSla (paragrafi 50)1 saaTigakveTilis mizani:● msoflioistoriuli mniSvnelobis movlenebis mizezebis axsna da maTi Sefaseba;● kvlevis damoukideblad warmarTvis unaris ganviTareba;● akademiuri weris unaris ganviTareba.gakveTilis meTodi:● jgufSi muSaoba;● prezentacia;● diskusia;● naSromis dawera akademiuri weris wesebis dacviT.mosalodneli Sedegebi:● moswavles esmis calkeuli cnebebis arsi da SeuZlia maTi adekvaturi gamoyeneba;● moswavle aanalizebs msofliopolitikur procesebs;● moswavle wers naSroms akademiuri weris wesebis dacviT.gakveTilis msvleloba:1. Sesavali – moswavleebs vacnobT gakveTilis Temas da mis irgvliv Sesasrulebel samuSaos –3-5 wT.2. moswavleebs vyofT jgufebad da vaZlevT davalebas – 10-15 wuTis ganmavlobaSi ganixilondamatebiTi cnobebi, gaakeTon daskvnebi, imuSaon teqstis bolos dasmul kiTxvebze;3. samuSao jgufebis prezentacia – 15-20 wuTi;4. klasi afasebs warmodgenil prezentaciebs – moswavleebi marTaven diskusias, svamen SekiTxvebs,msjeloben da akeTeben daskvnebs – 8-10 wT.saSinao davaleba:Semdegi gakveTilisTvis daamuSaon paragrafis teqsti; daweron Tema: `socialisturi banakisrRvevis politikuri da ekonomikuri mizezebi~.43

VII. damatebiTi masalasaerTaSoriso siaxleebi istoriis swavlebaSiioke van der leu-roordievroklios damfuZnebeli, misi pirveli prezidenti,amJamad aRmasrulebeli direqtoriganaTleba iskluziurobis, cnobierebis amaRlebisa da tolerantobisaTvis:ZiriTadi Temebi sakiTxis droulobisa da mniSvnelobis Sesaxebistoriis saganmanaTleblo roli skolebSi2008 wels sajaro ganaTlebis Sefasebis holandiurma centrma sakuTar veb-gverdze Semdegidaskvna gamoaqveyna: `skolebs mniSvnelovani roli eniWeba kanonierebis, demokratiisa da moqalaqeobiszogai faseulobebis gadacemis saqmeSi. es gansakuTrebiT xorcieldeba iseTi sagnebismeSveobiT, rogoricaa istoria da moqalaqeobis safuZvlebi~. swored es winadadeba xsnis sakiTxisarss, kerZod imas, rom istoria, rasac Cven skolebSi vaswavliT, axalgazrda Taobis aRzrdasTanaadakavSirebuli da, aqedan gamomdinare, misi msjelobis sagani unda iyos sayovelTao faseulobebi,humanuri midrekilebebi da demokratiis monapovari.vici, rom bevri istorikosisaTvis es gancxadeba SeiZleba arakomfortul WeSmaritebas warmoadgendes,radgan isini ufrTxian warsulis instrumentalizacias da, miT ufro, ideologiurimizezebiT mis arasworad gamoyenebas. samwuxarod, istoria da istoriis swavleba evropaSi Tumis farglebs gareT uamrav magaliTs gvTavazobs am SiSis gasamarTleblad. 1 () Tumca, istoriispedagogebs isic gaazrebuli aqvT, rom isini saganmanaTleblo sistemis nawils warmoadgenen, daganaTleba axalgazrda Taobaze unda iyos morgebuli. skolaSi mozardebi ar Seiswavlian warsulsmxolod im mizniT rom gaarkvion zustad ra moxda; sagani unda daiwyos mTavari SekiTxviT mismizanTan dakavSirebiT.istorias evropul saskolo kurikulumSi uamravi mniSvnelovani mizani akisria. evrokliosmier 2003, 2006 da 2009 wlebSi Catarebulma kvlevebma aCvena, rom istoriis Seswavlisa Tu swavlebisupirvelesi miznebi mTels evropaSi metnaklebad erTnairia: esaa ganaTleba demokratiisa da moqalaqeobriobisxelSewyobisTvis, moswavleTa mier samyaros Secnoba, maTSi kritikuli azrovnebisunaris ganviTareba da sakuTari saxelmwifosadmi erovnuli kuTvnilebis grZobis Camoyalibeba. 2pasuxismgebeli profesiuli Zalacnobilia, rom istoria sazogadoebisaTvis mniSvnelovan mamoZravebel Zalas warmoadgens.aqedan gamomdinare, evroklio cdilobs xeli Seuwyos istoriuli ganaTlebis jansaR gamoyenebasdemokratiuli sazogadoebebis mSeneblobisa da gaZlierebis mizniT. aseve cdilobs kavSiri daamyarosistorikosebs Soris miuxedavad maTi eTnikuri Tu religiuri kuTvnilebisa. organizaciiswevrebi erToblivad eZeben gzebs, raTa danergon sayovelTao Rirebulebebi, uhmanuri midrekilebebi,demokratiuli monapovari da, amgvarad, gazardon ganaTlebis mniSvneloba keTilsindisierimoqalaqeobisa da Serigebis saqmeSi.daarsebis dRidan, 1993 wlidan evroklio xels uwyobs saerTaSoriso urTierTgagebas, pativiscemasada TanamSromlobas. organizaciis upirveles mizans warmoadgens xeli Seuwyos istoriisswavlebis ganviTarebas, rac, Tavis mxriv, gaaZlierebs mSvidobas, stabilurobas, demokratiasda kritikul azrovnebas. evroklio iRwvis, raTa istoriisa da moqalaqeobriobis safuZvlebis1magaliTisTvis ixileT Antoon de Baets, „Responsible History“ (Oxford, 2008), Christina Koulouri (ed), „Clio in the Balkans. ThePolicy of History Education“ (Thessaloniki, 2002), Christina Koulouri (ed), Teaching the History of Southeastern Europe“ (Thessaloniki,2001) da Wolfgang Hopken(ed), Oil on Fire: Textbooks, Ethnic Stereotypes and Violence in South-Eastern Europe (Hannover, 1996).2evroklios veb gverdi Seicavs ZiriTadi kiTxvarebis Sedegebs, moyolebuli 1998 wlidan rogorc Power-Point-Si warmodgenil prezentaciebs, aseve diagramebsa da rukebs: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com_docman/Itemid,402/.44

swavleba mravalferovani xedviT, inovaciiT da kritikuli azrovnebiT gaamdidros.evroklio amtkicebs, rom warsuls ar gaaCnia sazRvrebi da istoriis swavleba udides gavlenasaxdens imaze, Tu rogor aRiqvamen adamianebi garemomcvel samyaros. evroklios xedviT,istoriis swavla da swavleba gansakuTrebuli pasuxismgeblobis sferoa, radgan swored is gaxlavTganaTlebis sferoSi yvelaze metad politizirebuli sagani. saskolo istoria moiTxovspasuxismgeblobis mqone yovelmxriv profesionals da evroklioc Tavs uyris istorikosebsa daistoriis pedagogebs evropidan, raTa erToblivad ganixilon da gamoscadon warsulis inkluziuriswavlebis meTodebi.evroklios miaCnia, rom istoria aris yvelaze struqturizebuli arxi sazogadoebebSi istoriulicnobierebis CamoyalibebisTvis da, Sesabamisad, SemoqmedebiTad uwyobs xels mis winsvlas.evroklio propagandas uwevs imgvar midgomas istoriis swavlebisadmi, romelic ganamtkicebsdemokratiul faseulobebs, unarebs da midrekilebebs. Tavis mxriv, es sagani zrdis ormxriv pativiscemas,tolerantobas da antieqstremistul ganaTlebas. is svams kiTxvebs, romlebic iwvevenkamaTs. imisaTvis, raTa es ideebi praqtikaSi gaataros, 1993 wlidan moyolebuli evrokliom evropaSiorganizeba gauwia 30-ze met saerTaSoriso konferencias, asobiT adgilobriv seminars davorqSops, ganaxorciela uamravi grZelvadiani proeqti.novatoruli meTodologiaevroklios politika SemuSavebulia uamravi erovnuli da saerTaSoriso debatebis Sedegad. istoriissaskolo swavlebis tradiciuli funqcia mravaljer dadga kiTxvis niSnis qveS, radgan xSiradigi iaraRad qceula erebsa Tu saxelmwifoebs Soris dapirispirebebSi. 2007 wels bledSi (slovenia)gaimarTa saerTaSoriso konferencia Temaze `adamianTa uflebebis swavleba: gakveTilebi istoriidan~,sadac kviproselma istoriis ganaTlebis eqspertma Cara makriianim damswre farTo evropulisazogadoebis winaSe wamoWra mniSvnelovani kiTxvebi saskolo sagnis miznebTan dakavSirebiT. 3moeTxovebaT Tu ara istoriis swavlebis procesSi moswavleebs daeTanxmon movlenebis SefasebasTu kiTxvis niSnis qveS unda daayenon is;morCilad unda miyvnen movlenebis `oficialur~ interpretacias Tu disciplinirebuli kamaTisada argumentebis Sedegad sakuTari versiebi SeimuSavon;daeTanxmon romelime konkretul xedvas Tu multiperspeqtiuli xedvisaken iswrafon;istoriam skolis moswavleebs daTanxmeba unda aswavlos Tu winaaRmdegobis gaweva.cxadia, istoriis swavlebis evropeli da aramarto evropeli specialistebi ufro metad amkiTxvebis meore nawilebs daeTanxmebian, Tumca es ar niSnavs imas, rom umravlesoba swored ammidgomas iziarebs. umetes evropul qveynebSi politikosebsa da mediis warmomadgenlebs ZalianuWirT gaiTavison saskolo istoriis es kritikuli pasuxismgebloba.doqtori Cara makriiani aseve Seexo sagnis Tematikas da dasva Semdegi kiTxvebi:unda misces Tu ara saskolo istoriam moswavleebs codna da gaagebinos warsulis Sesaxebistoriuli azrovnebis mniSvneloba;unda ganaviTaros Tu ara maTSi warsul da axlandel sazogadoebebSi individebis Tu jgufebisrolis, pasuxismgeblobis, uflebebis SesaZleblobebis da movaleobebis gageba;unda gazardos Tu ara moswavleTa demokratiuli damokidebulebebi da unarebi;unda waaqezos Tu ara sazogadoebaSi CarTuloba da aqtivoba;unda gazardos Tu ara moswavleTa Soris mravalferovnebis mimReoba.am SemTxvevaSi istoriis Tanamedrove swavleba valdebulia yvela moTxovna gaiTvaliswinos.sakiTxavia, ramdenadaa es midgomebi saskolo istoriis realobaSi danergili?2006 wels evroklios mier Sedgenili kiTxvari sTxovda respondentebs eCvenebinaT, Tu raadgili uWiravs maT erovnul kurikulumebSi garkveul koncefciebsa da kompetenciebs.gamokiTxvis Sedegad, yvelaze mniSvnelovnad dasaxelda Sedegi:qronologiuri cnobierebis Camoyalibeba da movlenaTa qronologiuri TanmimdevrobiTdalagebis unari;cvlilebebisa da uwyvetobis gaazrebis unari;analizis unari;3doqtor makriianis sruli prezentacia SegiZliaT ixiloT bmulze: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com_docman/Itemid, 402/.45

istoriuli masalebis Sefasebisa da maTi istoriul konteqstSi gamoyenebis unari.da mainc, yvelaze mniSvnelovnad istoriuli codnis Tanmimdevrulad gaxseneba iTvleboda,vidre faqtebisa da Sexedulebebis erTmaneTisagan garCeva. aseve, istoriuli mniSvnelobis SefasebaurTierTsawinaaRmdego interpretaciebis gamoyenebiT. yvelaze umniSvnelod CaiTvaladRevandeli istoriografiuli debatebis saqmis kursSi yofna.faseulobebi da midgomebisamxreT floridis ganaTlebis koleji Zalian kargad uRebs alRos istoriis pedagogTa muSaobas,rodesac wers, rom `yvela profesia xasiaTdeba saerTo codnis erTi da imave TvisebebiT,unarebiT da midgomebiT. 4 swavleba ki xelobaa, radgan srulyofilebis ZiebaSi is iyenebs mecnierebasacda xelovnebasac~... es ganacxadi maswavlebelTan erTad moswavlesac exeba – `socialuridisciplinebis (ganaTleba) ZiriTad winapirobas warmoadgens is, rom moswavle valdebuliagamoavlinos codna, unarebi, midgoma~.es ganacxadi socialuri disciplinebisa da ganaTlebis erT Zalian mniSvnelovan da sainteresoaspeqts usvams xazs. es ori sagani ara mxolod gadascems codnas da unarebs, aramed nergavs konkretulfaseulobebs da aviTarebs sazogadoebisaTvis sasargeblo midgomebs moswavleebSi. 5 sworedzemoxsenebul or sagans aqvs yvelaze metad pirdapiri urTierToba politikasTan, ideologiasada sazogadoebebis Tanadroul saWiroebebTan. sakiTxebi, romlebic yovelTvis iwveven kamaTsistoriis axali kurikulumis Sesaxeb aris globalizacia, gadagvareba, erovnuli identobis SegrZnebisSemcireba, saerTaSoriso islamis mzardi roli da erovnul Tu religiur umciresobaTanaklebi integracia sazogadoebaSi.ukanasknel wlebSi evropaSi am sakiTxebs socialuri miswrafebebis mTel wyebasTan akav-Sirebdnen. yofil komunistur qveynebSi dRis wesrigSi upirvelesi adgili daiWira ganaTlebamdemokratiis ganviTarebisaTvis. 6 bevri iseTi dasavleTevropuli qveynis winaSe, romlebSicmaRalia migracia, magaliTad, safrangeTi, didi britaneTi, niderlandebi, moulodnelad dadgasakuTari rolis gaazrebis sakiTxi sazogadoebaTa kavSiris, mravalferovnebis dafasebis da tolerantobismSeneblobis saqmeSi. 7 konfliqtur teritoriebze, magaliTad, bosniaSi, saqarTvelosada makedoniaSi, Serigebasa da mravalferovnebis dafasebas didi yuradReba eqceva. TiTqmis yvelaevropuli skolis istoriis kurikulumSi Sevida Temebi, romlebic moicavs Tanasworobas, adamianTauflebebs, genders, uwyvet ganviTarebas da garemos. gansakuTrebuli davalebebi daekisrasocialur disciplinebsa da istoriis kurikulumebs, amisi kargi magaliTia evroklios egidiTTurqeTSi mimdinare proeqti. SeiZleba zogma ikiTxos, ramdenad emTxveva evropel politikosTa daistoriis pedagogTa damokidebulebebi da ramdenad misaRebia maswavlebelTaTvis es moTxovnebi,an saerTod, ramdenad xSirad ekiTxebian maT rCevas, aqvT Tu ara survili da unari msgavsi faseulobebigadascen Taobebs da ganaviTaron garkveuli tendenciebi? 8evroklios mier 2009 wels Catarebulma gamokiTxvam dagvanaxa, rom evropaSi amgvar gadawyvetilebebzeistoriis pedagogebs mcire gavlena aqvT. 9 () da kiTxva, pedagogTa Tanamedrovekompetencia da arsebuli saswavlo masalebis xarisxi gamodgeba Tu ara dasaxuli miznebis misaRwevad,jerac pasuxgaucemelia.evroklios meTodi gamoxatavs azrs, rom istoriasa da istoriis swavlebis adamianuri faseu-4ixileT: Social Studies Education (SSE) Course & Program Policies & Expectations bmulze: http://www.coedu.usf.edu/main/departments/seced/SocialS/SSEhome. html5evroklios 2009 wlis kiTxvari avlens Semdeg prioritetebs: http:// www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com_docman/Itemid,402/.6Michail . A.Boytsov, ,,AROCLIOand Russian Joint Venture. Writing Schoolbooks on Post-War History“–History for Today andTomorrow. What does Europe Mean for School History. EUSTORY-Series: Shaping European History, Volume 2 (Hamburg, 2001)154-163. evroklios proeqtebi fikusirdeba Semdegi sakiTxebis garSemo. http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com_docman/ Itemid,241/vb.7Gordon Brown, „The Future of Britishness, moxseneba fabianelTa sazogadoebaSi, 2006 wlis 14 ianvari. sazogadoebispresrelizi ixileT bmulze http://www.fabians.org.uk/events/speeches/the-future-of-britishness; magaliTad, niderlandebSidebatebi Temaze Canon and National Museum for History ixileT http://www.jijmaaktgeschiedenis.nu/blog/ an http://entoen.nu/forum.aspx.8James Fitzgerald, ‘History in the Curriculum: Debate on Aims and Values’ in History and Theory, Vol. 22, No. 4, Beiheft 22: ThePhilosophy of History Teaching (Dec., 1983), 81-100, ixileT bmulze http://www.jstor.org/pss/2505217.92009 wlis kiTxvaris Sedegebi ixileT bmulze: http://www.euroclio.eu/ joomla/index.php/component/option,com_docman/Itemid,402/.46

lobebis, damokidebulebebis da midrekilebebis mTel wyebasTan uxdeba Sepirispireba. esaubroaxalgazrda Taobas warsulze, niSnavs moicva pozitiuri Temebi, rogoricaa demokratia, tolerantoba,adamianTa uflebebis pativiscema, urTierTgageba, solidaroba, Tavisufleba, gambedaoba,Tanabari SesaZleblobebi, pasuxismgebloba, siyvaruli da megobroba. Tumca, aseve Tavs veraarideb negatiur cnebebs, rogoricaa stereotipebi, crurwmena, brma rwmena, qsenofobia,rasizmida Zaladoba.evrokliom partnior organizaciebTan erTad am sakiTxebTan dakavSirebiT mTeli rigi saswavlostrategiebi da masalebi SeimuSava. 10 istoriaSi mravladaa movlenebi, procesebi da fenomenebi,romlebic moqalaqeobas Tu samoqalaqo pasuxismgeblobas exeba. evroklio cnobs istoriis pedagogTasasicocxlo rols axalgazrdebSi samoqalaqo pasuxismgeblobis da sazogadoebaSi maTiaqtiurad CarTvis saqmeSi. 11specifiuri istoriaevropis istoriis swavleba Zalian momTxovni da gansakuTrebulia. zogadad, erovnuli istoriisswavlebaSi erovnuli umciresobis warmomadgeneli jgufis xedvebi Warbobs. martini TavisstatiaSi `evropis istoria da Zveli franguli wesCveulebebi` aRniSnavs, rom safrangeTisaTvis`absoluturad warmoudgenelia iseTi kurikulumi, romelic mieZRvneboda bretanisa Tu baskuriregionis istoriis swavlebas~. 12 amave dros, is acxadebs, `meore msoflio omis periodSi ganviTarebulgenocidamde evropaSi ar moiZebna adgili ebraelTaTvis. magram arc qalTa da arc genderisistoria ar TamaSobs araviTar rols; franguli istoriuli ganaTleba aris erovnuli frangulipolitikuri istoria~. zogierTi qveyana, magaliTad, britaneTi, kvlav mtkiced ewinaaRmdegebaiseTi kurikulumebis ganviTarebas, sadac istoriuli samyaro ufro vrclad an mcired iqnebawarmodgenili, vidre erovnuli saxelmwifo. jounsi Tavis statiaSi “spilosTan erTad sarecelisgayofa: istoriis swavleba uelsSi” wers, rom es sakiTxi aris gamowveva, romelsac swrafad undagaumklavdes britaneTi, sadac inglisuri istoria, kultura da ena saukuneebis ganmavlobaSibatonobda britaneTis sxva qveynebze. 13 evroklios mier 2004 wels kardifSi gamarTulma konferenciamaCvena, rom istoriis uelsur kurikulumebsac gaaCndaT siZneleebi. 14 saskolo istoria jeracfokusirdeba uamrav mniSvnelovan personaze, romlebic dominant kulturas warmoadgenen. mcireyuradReba eqceva qalebs da saerTod uyuradRebod rCebian eTnikuri jgufebis warmomadgenlebi. 15zogierT qveyanaSi, magaliTad, rumineTsa da latviaSi, calke sagnad iswavleba eTnikurijgufebis istoria. Tumca aseTi midgoma realurad sulac ar uwyobs xels inkluziur swavlebas,radganac ar zrdis erTmaneTis Sesaxeb metis gagebis SesaZleblobas. umravlesobis jgufis warmomadgenelTaTvissakuTari istoria Tu kultura warmoadgens erTaderT sagans saskolo istoriaSi.Tumca, umciresobebis warmomadgenelTa istoriis calke sagnad gamoyofa rumineTSi, sul cota,istoriis swavlebaSi mravalferovnebis danergvas niSnavs. latviaSi axali moqnili kurikulumi10amis Sedegi iyo 14 inovaciuri saxelmZRvanelosa da maswavlebelTa damxmare wignis gamoqveyneba,magaliTisTvis: Ordinary People in an Extraordinary Country. Every Day Life in Bosnia and Herzegovina, Croatia and Serbia.Yugoslavia between East and West 1945-1990 (2008) and Change and Continuity in Everyday Life in Albania, Bulgaria and Macedonia1945-2000 (2003). evroklios arsebobis pirveli 15 wlis namuSevris Sejameba ixileT organizaciis 26–ebiuletenSi Making a Difference. Fifteen Years of EUROCLIO, bmulze:http://www. euroclio.eu/site/index.php/2008-making-adifference-bulletins-381.evroklios mier gamocemuli yvela publikaciis naxva SegiZliaT organizaciis saitze.11magaliTad, ixileT FFair and Balanced History. 44 working sheets for active student work with a multicultural approach (http://www.euroclio.eu/site/index.php/ materials-bulgaria-129). evrokliosa da evropaevmis gaerTianebuli Zalisxmevis Sedegiaproeqti Connecting Europe through History. am wlis ZiriTad Temas warmoadgens experiences and Perceptions of Migrationsin Europe da informaciis xilva SesaZlebelia bmulze http://www.euroclio.eu/site/index.php/ projects-mainmenu-125/current-projects-mainmenu-32/connecting-europe-mainmenu-304. pirveli wlis (Human rights in Europe? Tolerance, Democracy,Citizenship, Critical thinking and Multiperspectivity as European Values) sruli moxseneba xelmisawvdomia bmulze http://www.connectinghistory.eu/.12Jean-Clément Martin, ‘European History and Old French Habits’, – History for Today and Tomorrow. What does Europe Mean forSchool History. EUSTORY-Series: Shaping European History, Volume 2 (Hamburg, 2001) 45-57.13Elin Jones, ‘Sharing the bed with an elephant: teaching history in Wales’, in: History for Today and Tomorrow, 36-44 and Jean-ClémentMartin, ‘European History and Old French Habits’, idem 45-57.14R.R. Davies, ‘Wales and History, Small Country, Large Issues’ and Bjorn Matsen, ‘The Learning Country, Jane Davidson, Welsh Ministerof Education’, orive ixileT evroklios me-20 biuletenSi: elonging to Europe – Small Nations, Big Issues (2004) 10-17 and 17.15Jan Bank en Piet de Rooy, ‘Een canon van het Nederlandse verleden. Wat iedereen móet weten van de vaderlandse geschiedenis’, gazeTmaNRC Handelsblad 2004 wlis 30 oqtombers warmoadgina am midgomis SesaniSnavi magaliTi, msgavs tendenciebsamJRavnebs 2001 wlis holandiuri kurikulumi Seqmnili saSualo skolis maRali klasebisaTvis.47

aseve iZleva saSualebas Seswavlil iqnas eTnikuri istoria rusul, polonur, litvur, ukrainul,estonur da belorusulenovan skolebSi.inglisSi kurikulumis dagegmvisas mTavar moTxovnas warmoadgens is, rom igi pasuxobdesaxalmosaxleTa saWiroebebs da erTnair uflebebs aniWebdes moswavleebs `miuxedavad maTi socialuriwarmomavlobis, kulturis, rasis, sqesis, gansxvavebuli SesaZleblobebisa Tu unarebis~. 16istoriis kurikulumis farglebSi moiTxoveba `Seuqmnan inglisSi axlad Camosul moswavleebsiseTi garemo, rom maT CamouyalibdeT sakuTari identobis da msoflio sakuTari adgilis myariSegrZneba. es daexmareba maT gaiazron, Tu ra gavlena moaxdina warsulma awmyoze da rogor ganvi-Tarda is adgili, sadac axla isini cxovroben. istoria daexmareba axalmosulebs ukeT Caswvdneninglisis kulturas, institutebs da istorias~. Tanamedrove kurikulumTa damxmare saSualeba`uCvenebs maswavleblebs, Tu rogor SeuZliaT maT saWiroebis SemTxvevaSi gardaqmnan erovnulisakurikulumo programebi da Seusabamon isini moswavleTa gamowvevebs TiToeul etapze~. 17 QCA-ssaitze am sakiTxTan dakavSirebiT mravladaa mocemuli direqtivebi da aqtivobebis nimuSebi. 18evroklios modelis mixedviT, saskolo istoriis mizans unda warmoadgendes yovelmxriviinkluziuroba, SekavSireba, gaazreba im maxasiaTeblebisa, rac ganasxvavebs sxvadasxva sqesis daasakis adamianebs, eTnikur, lingvistur da religiur jgufebs, mdidarsa da Raribs, qalaqis Tusoflis mosaxleobas, gansxvavebuli azris mqone sazogadoebebs. 19 yovlismomcvelobis amgvariinterpretacia tradiciul midgomaze Sors midis, radgan moicavs ara mxolod eTnikur da religiur,aramed asakobriv, sqesobriv jgufebs da Sexedulebebs. evroklios ramdenime proeqtialbaneTSi, bosnia-hercogovinaSi, xorvatiaSi, bulgareTSi, estoneTSi, latviaSi, makedoniaSi,ruseTSi, serbeTsa da ukrainaSi swored am sakiTxebs mieZRvna. 20umciresobis warmomadgenelTa Sesaxeb saskolo savarjiSoebisTvis kargi wyaros moZiebanamdvilad problemuria. moviyvan erT magaliTs: proeqtis istoriisa da moqalaqeobrivi gana-Tlebis xelSewyoba rumineTSi menejmentma sTxova eqsperts iad vaSemids (israeli), stimuli miecaproeqtis wevrTaTvis, rom maT saxelmZRvaneloSi warmoedginaT ruminul-ebrauli istoriuliwyaroebi. damswre sazogadoebas Zalian daswyda guli, rodesac eqspertma mxolod polonuri masalebimoitana. TviT am kargad aRWurvili ebrauli resurscentrisaTvisac ki ar aRmoCnda advilisasurveli masalebis moZieba.zemoTaRniSnuli problemis gamo, ukrainul saxelmZRvaneloSi ukraina 1901-1938 wlebSi,individis TvaliT danaxuli periodi TiTqmis ar moixsenieba im drois ukrainis mravalricxovaniebrauli mosaxleobis istoria. 21 igive SeiZleba iTqvas boSebze, romlebic centraluri Tu aRmosavleTevropis TiTqmis yvela qveyanaSi cxovroben. es xalxi TiTqmis arc erT istoriul saxelmZRvaneloSiTu publikaciaSi araa moxseniebuli. gamonakliss warmoadgens evroklios maswavlebelTaresursebis wigni yoveldRiuri cxovrebis cvlileba da uwyvetoba albaneTSi, bulgareTsa damakedoniaSi 1945-2000. 22 TiToeuli monawile qveyanas davalebuli hqonda warmoedgina sakuTarisamSoblos eTnikur jgufTa warmomadgenlobebi. es Zalian faqizi sakiTxi iyo da mTavrobebs,gansakuTrebiT, bulgareTisa, gauWirdaT konkretuli jgufisaTvis umciresobis statusi mieni-Webina. magram, sabolood, garda makedoniuri dasaxlebisa bulgareTSi, yvela warmomadgenlobamipova sakuTari adgili.inkluziuri istoriuli ganaTleba gulisxmobs imas, rom erovnul doneze, evropasa Tu misgareT, aucilebeli piroba iyos multiperspeqtiuloba da mravalgvari narativi. es midgoma mimar-Tulia imisaken, rom axalgazrdebma Seiswavlon da gaiazron warsulis safuZvlebi; is gvTavazobsufro axlos gavecnoT sxvadasxva, erTmaneTs dapirispirebul mxareebs, gansxvavebul rekonstruqciebsda alternatiul interpretaciebs; igi exeba im daskvnebs, romlebic momavlisTvis unda16QCA-s saiti iZleva saintereso SeTavazebebs termin inkluziasTan dakavSirebiT. http://www.qca.org.uk/qca_7277.aspx.17ixileT: http://www.qca.org.uk/qca_7341.aspx.18xelmisawvdomia bmulze http://www.qca.org.uk/qca_7964.aspx.19magaliTad, evroklios rusuli warmomadgenlobis publikacia Mosaic of Cultures (2005), ixileT bmulze http://www.euroclio.eu/site/index.php/projects-mainmenu-125/past-projects-mainmenu-47/national-mainmenu-241/cat_view/61-national/150-2002-2005-russia-mosaic/170-educational-materials20estoneTSi, latviaSi, makedoniasa da ruseTSi proeqtebis meore wyebis gansakuTrebuli kvlevis saganigaxda termini inkluzia, igive SeiZleba iTqvas evroklios proeqtze bulgareTSiD Bialogues, a Cultural Rainbowfor the Future.21ixileT bmuli: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option, com_docman/Itemid,241/gid,173/task,cat_view/.22damatebiTi informaciisTvis ixileT http://www.euroclio.eu/joomla/index. php/Publications/Teaching-Materials/.48

gamovitanoT Sesabamisi warsuli gamocdilebidan. cxadia, Cven erTsa da imave warsul movlenazeSegviZlia gansxvavebuli xedvebi CamovayaliboT. 23 swored aq Semodis sityva `kompleqsuroba~,radganac warsulis aRqma rTuli xdeba da efuZneba mravalgzis narativs da interpretaciebs.Sesabamisad, istoriis swavleba Tavidan ver aicilebs paeqrobas da wyenas. am yvelafers frTxiladda gabedulad unda mivudgeT, ar unda uarvyoT an ugulvebelvyoT konkretuli faqtebi.evropuli da ara mxolod evropuli gamocdileba cxadad aCvenebs, Tu ramdenad rTulia esTemebi politikosebisa da istorikosebisaTvis, da kidev ufro metad rTuli saskolo istoriisaTvis.evroklios saitze, axali ambebis ganyofilebaSi mocemuli seqcia – istoria gviCvenebs,Tu rogor ebrZvian sazogadoebebi yoveldRiurad winaaRmdegobriv warsuls. am TemaTagan bevrimaTgani iseT rTul problemebsa da Zireul moralur sakiTxs exeba, rogoricaa kacobriobis winaaRmdegCadenili danaSaulebi _ holokosti, genocidi, diskriminacia, kolonializmi, monoba,TanamSromloba da Tanasworoba. ar arsebbs evropuli qveyana, romlis warsulis ganxilvisasromelime am sakiTxTagan ar axdendes masze uzarmazar gavlenas.genderiistoriaSi CarTulobis specifiur elements warmoadgens qalebisa da mamakacebis rolzefokusirebis mravalferovneba. Cveulebriv, qalebi kurikulumebisa da saxelmZRvaneloebis miRmarCebian. evroklios kiTxvari 2003, 2004, 2005 wlebSi Seicavda kiTxvebs saskolo istoriaSi genderisSesaxeb. Sedegma uCvena, rom es aspeqti jerac ganuviTarebelia. 2003 wels swored genderi iyosaskolo istoriaSi 1989 wlidan moyolebuli, yvelaze naklebganviTarebadi midgoma. 24 2004 da 2005wlebSi gamokvlevam uCvena, rom qalisa da genderis istoria evropaSi fasdeboda, rogorc yvelazeumniSvnelo saswavlo sakiTxi. man xmebis 7%-ze naklebi miiRo. 25 es maSin, rodesac demokratiisada adamianTa uflebebis maCvenebeli 25%-s aRemateboda. 26 am TvalsazrisiT, holandiis istoriisaxal saxelmZRvaneloebSi 16 kacze 4 qali modis. 27 aseve, frangul/germanuli skolis evropisa damsoflios istoriis axladgamocemulma eqsperimentulma saxelmZRvanelomac, rac orive qveyanaSisaSualo ganaTlebis maRal klasebSi swavlebisTvisaa gankuTvnili, Tavi ver aarida warsulis SesaxebxedvaSi genderis naklebobas. 28 1945 wlidan moyolebuli, mxolod 2 qali Cndeba mniSvnelovanpirovnebaTa biografiebis nusxaSi, esenia angela merkeli da margaret tetCeri. frangma avtorebmaver SesZles Tundac erTi qali-Tanamemamulis warmodgena, romelic iqneboda imdenad cnobili,rom saxelmZRvaneloSi SeetanaT.evroklios mizans warmoadgens qalebis ukeT warmoCena. fokusirebis gadatana mkacri politikurida militaruli istoriidan ufro mravalmxrivi midgomisaken waadgeba alternatiulinarativebis ganviTarebas. ukrainuli saxelmZRvanelo „ukraina 1901-1938 wlebSi, individisTvaliT danaxuli periodi“ imden magaliTs Seicavda genderuli perspeqtivebisa, rom gaocebulmagamomcemelma imwamsve daaskvna, TiTqos wignis avtorebi qalebi iyvnen. Tumca es mcdari daskvnaiyo, yvela avtori mamakaci iyo, rac Tavis mxriv, warmoadgenda avtorTa gundis formirebisasdaSvebul uyuradRebobaze metyvelebda. 29axali Turquli kurikulumisocialuri disciplinebis axali Turquli kurikulumi Zireul faseulobaTa danergvas dapasuxismgeblobiT gamsWvaluli xedvis ganviTarebas emsaxureba. kurikulumis yovel Tavs sakuTarimiznebi gaaCnia. magaliTad, TavSi me vswavlob socialur disciplinebs, erT-erT mizans warmoadgens23evroklios meTodologiis Sesaxeb meti informacia SegiZliaT moiZioT bmulze: http://www.euroclio.eu/site/index.php/leafl et-3-methodology-backgroundmaterial-898.24Joke van der Leeuw-Roord, History Changes. Facts and fi gures about history education in Europe since 1989 (The Hague, 2003).25kiTxvari SegiZliaT ixiloT bmulze: http://www.euroclio.eu/joomla/index.php/component/option,com_docman/Itemid,402/.26ibidem.27standartebze pasuxismgebeli komitetis oficialuri saitis misamarTi gaxlavT: http://entoen.nu/informatie.aspx?id=10, informaciis nawili mocemulia inglisur enaze, Turquli Targmani ki gamoqveynda NIHA –s mier(umaRlesi ganaTlebis niderlanduri instituti ankaraSi): Ana Hatlarıyla Hollanda Tarihi (De Canon) (Ankara, 2008).28istoire/Geschichte, Europa und die welt seit 1945. (Leipzig, 2006). ixileT: www.histoiregeschichte.com.29Joke van der Leeuw-Roord, EUROCLIO Executive Director and Clio Stronk, EUROCLIO staff member, ‘Learning by Experience’ –Making A Difference. Fifteen Years of EUROCLIO (The Hague, 2007) 6-11.(http://www.euroclio.eu/joomla/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=76&Itemid=401)49

moswavleTa mier iseTi gadawyvetilebebis miReba, rac daefuZneba uflebebs, pasuxismgeblobebsda Taviseburebebs. meore mizans warmoadgens, moswavleebma gaiazron, rom socialuri disciplinebixels uwyobs TurqeTis respublikis aqtiur moqalaqed Camoyalibebas. TavSi Zalaufleba,administracia da sazogadoeba, saubaria imaze, rom moswavleebma unda imsjelon imaze, rom demokratiulsazogadoebaSi adamianebs gaaCniaT sicocxlis, religiisa da azris Tavisuflebisfizikuri usafrTxoebis ufleba. da bolos, Tavi globaluri kavSirebi, asabuTebs, rom istoriuldokumentebze dayrdnobiT moswavleebi aanalizeben adamianTa uflebebis ganviTarebis process dainterpretirebas ukeTeben TurqeTis istoriaSi qalTa rolsa da qalTa uflebebis ganviTarebas.igive Tavi moiTxovs, rom axalgazrdebs unda ganuviTardeT pasuxismgeblobis grZnoba kulturulimemkvidreobis dacvisa da ganviTarebis mxriv. aseve axalgazrdebs moeTxovebaT gaiazron qveyanaTaSoris TanamSromlobis mniSvneloba bunebrivi safrTxeebisa Tu garemos dacvis TvalsazrisiT.istoriis, rogorc sagnis, zogadi miznebi aseve moicavs moralur valdebulebebs, magaliTad,moswavleebis informirebas iseT Zireul faseulobebze, rogoricaa mSvidoba, tolerantoba,ormxrivi gageba, demokratia, adamianTa uflebebi; axalgazrdebi unda gaxdnen am faseulobebisdamcvelebi da ganmaviTareblebi. kurikulumi gulisxmobs mozardebSi gaZlierdes Sromismoyvareoba,mecnieruli xedva, xelovnebis siyvaruli da esTetika, es yvelaferi ki unda moxdes erTiromelime konkretuli an zogadi civilizaciebis Sesaxeb istoriuli kvlevis warmoebis saSualebiT.istoriis kurikulumis farglebSi aseve moiTxoveba moswavleTa Soris ganviTarebul iqnassulieri, eTikuri, socialuri da kulturuli aspeqtebi. momdevno mizania mozardTa Camoyalibebaindividebad, romelTac ecodinebaT TavianTi uflebebi da gamoiyeneben maT saWiroebis SemTxvevaSi.amave dros, gaazrebuli eqnebaT sakuTari pasuxismgeblobebi da iqnebian mgrZnobiarenisocialuri problemebis mimarT.istoriis swavlebis bolo wlebSi gamoikveTa, rom Tanamedrove msofliosa Tu TurqeTis istoriamaswavleblebs akisrebs gansakuTrebul miznebs da moTxovnebs. sagnis Seswavlis Sedegadmoswavleebs eqnebaT `unari, gaanalizon globaluri samyaros mravlismomcveloba da politikuri,socialuri, kulturuli Tu ekonomikuri movlenebis mravalmxrivi maxasiaTeblebi; ganuviTaronaxalgazrdebs is Cvevebi, rac aucilebelia XXI saukunis cvalebad da mzard moTxovnilebebTangasamklaveblad. maT unda hqondeT TavianTi xedva da SesZlon jansaRi komentarebis Tu ideebiswarmoCena momavlis Sesaxeb~. TavSi `globalizaciis procesSi myofi samyaro~, saubaria imaze, rommoswavleebma unda iswavlon `gageba im problemebisa, romlebic warmoiSveba msoflioSi mimdinareganviTarebis procesis Sedegad da gaiTavison, rom saWiroa am problemebs gadawyveta movunaxoT~.Tumca, yvela am moTxovnis kurikulumSi dafiqsireba sakmarisi araa, bevradT rTuli procesiamaTi xorcSesxma. evropul qveyanaTa umetesobaSi saTanadod araa Sefasebuli is efeqti,rasac kurikulumSi ganxorcielebuli cvlileba axdens finansur Tu adamianur resursebze. amisSedegad, reformebis ganmaxorcielebelma programeba ver miaRwies mosalodnel miznebs da joxigadatyda maswavleblebze, TiTqos isini ar emxrobodnen cvlilebebs. 30istoriuli mniSvnelobabolo wlebSi saskolo istoriis sakvanZo sakiTxi gaxda istoriuli mniSvneloba. ukve 1994wels piter seiqsasi statiaSi moswavleTa mer istoriis mniSvnelobis gageba, werda _ `istoriulifenomeni mxolod maSin xdeba mniSvnelobis matarebeli, Tu Tanamedrove sazogadoebis wevrebsSeuZliaT gaavlon paraleli am da sxva istoriul fenomens Soris da sabolood, am movlenasa dasakuTar Tavs Soris~. Semdeg ki svams sakvanZo kiTxvas: `romel fenomens aRiqvamen moswavleebimniSvnelovnad~? 31 samwuxarod, Zalian mcire odenobis akademiuri gamokvleva Catarda saimisod,rom am kiTxvis pasuxebSi Caxedulni viyoT. Tavad seiqsasma Caatara mcire kvleva 14 meaTeklaselsSoris kanadaSi. van boriesi germaniaSi aseve dainteresda am kiTxvaze evropis farglebSipasuxis moZiebiT; aseve, holandielma maria griverma Caatara kvleva erovnebiT holandiel Tumigrant moswavleebs Soris. maT mier miRebuli Sedegebi ramdenime sakiTxs naTels fens. seiqsasiskvlevam gamoavlina, rom moswavleebi irCevdnen iseT Temebs, romlebmac gavlena iqonia xalxTafarTo masebze da romelTa zemoqmedeba iyo xangrZlivi da awmyoSic grZeldeboda. van boriesis30Joke van der Leeuw-Roord, History Changes. 17-32.31Peter Seixas, ‘Students’ Understanding of Historical Signifi cance.’ – Theory and Research in Social Education 23.3 (1994): 281-304, 285.50

kvlevam aCvena, rom axalgazrdebs gansakuTrebuli interesi gaaCndaT uaxlesi istoriis mimarT. 32es mosazreba ganamtkica griveris kvlevamac. Tumca man aseve aRniSna, rom es maxasiaTebeli gansakuTrebiTexeboda gaerTianebuli samefosa Tu safrangeTis mkvidr mosaxleobas. mozardebiyofili koloniebidan aseve SesamCnev interess iCendnen antikuri istoriis mimarT. niderlandebSiki mkvlevari waawyda garkveul interess me-20 saukunis mimarT, Tumca ara gansakuTrebuls. 33 mTelrig ganmartebebs da miTiTebebs istoriuli mniSvnelobis Temaze iZleva istoriis swavlebis 125-etomi, aseve QC _ ganmartebiTi SeniSvnebi. 34axali warmodgena kurikulumzesaskolo istoriis inovaciuri swavlebisadmi wamoyenebulma zemoxsenebulma uamravma axalmamoTxovnam da mniSvnelobis sakiTxma gavlena moaxdina Sexedulebaze kurikulumis Sesaxeb.evropis sabWom proeqtis swavleba evropis me-20 saukunis istoriis Sesaxeb farglebSi doqtorrobert stradlings daavala gamoeca cnobari am Temaze. 35 publikaciisTvis stradlingma gamoiyenaevropis sabWoSi umcros konsultantad muSaobisas dagrovili gamocdileba, aseve, evropissabWosa da evroklios Sefasebis qseli. erT-erTi sakiTxi, rac xangrZlivi ganxilvis sagani gaxda,iyo Semdegi: rogor gadaetanaT axali sakurikulumo moTxovnebi ganaxlebul, ufro mimzidvelsakurikulumo modelSi. cxadia, unda gaeTvaliswinebinaT is, rom moswavleebi Tanamedrove istoriasaniWeben upiratesobas. es aris magaliTi me-20 saukunis istoriis swavlebis bevr evropulqveyanaSi gamoyenebadi tradiciuli programisa, sapirispirod ki warmodgenilia Temebis alternatiuliCamonaTvali. 36tradiciuli Temebi me-20 saukunis istoriaSipirveli msoflio omis safuZvlebipirveli msoflio omiruseTis revoluciaevropis restruqturizeba, 1918 welitotalitarizmis dasawyisi: komunizmi, eronulisocializmi da faSizmiekonomikuri depresiasaerTaSoriso mSvidobis darRvevaII msoflio omi: saxalxo omievropis restruqturizacia 1945 welscivi omis xana: nato da varSavis paqtidekolonizaciapolitikuri da ekonomikuri TanamSromloba1945 wlis Semdegevropuli sazogadoebaglasnosti da perestroikasabWoTa kavSiris daSlacentraluri da aRmosavleT evropis CamoyalibebisprocesSi myofi damoukidebeli demokratiebiinovaciuri Temebi me-20 saukunis istoriaSiteqnologiuri da mecnieruli winsvlasocialuri cvlilebebi rigiTi adamianebiscxovrebaSiqalTa rolis cvlileba sazogadoebaSimas-kulturisa da axalgazrduli kulturiswarmoqmnagamorCeuli moZraobebi kulturasa da xelovnebaSiindustrializacia da post-industriulisazogadoebebis warmoqmnaurbanizaciatransporti da komunikaciebisaxalxo moZraobebierovnuli da sxva jgufebis warmomadgenlobebismdgomareobis cvlileba evropaSikonfliqti da TanamSromlobaerovnuli moZraobebitotalitarizmi da liberaluri demokratiaadamianTa uflebebi32Bodo von Borries, Magne Angvik (eds.) Youth and History. A Comparative European Survey on Historical onciousness and PoliticalAttitudes among Adolescents vol. A: description, vol. B: documentation, CD-ROM (Hamburg, 1997).33Maria Grever en Kees Ribbens, Nationale identiteit en meervoudig verleden (WRR Verkenning nr. 17) (Amsterdam, 2007) 130-131.34Teaching History 125, December 2006: http://www.vanderkaap.org/histoforum/2009/historischbelang.html.35Robert Stradling, Teaching 20th-century European History, (Strasbourg, 2001).36Stradling, R. ibidem (22) ixileT bmulze http://www.coe.int/T/E/Cultural_Co-operation/education/History_Teaching/.51

ogorc xedavT, sakiTxebis am axal nusxaSi, romelic 2008 wels Seiqmna, sakmarisi adgili moiZebnebayvela tradiciuli TemisaTvis; Tumca isini mocemulia ufro gafarToebul perspeqtivaSi daSesabamisobaSia axali kurikulumis modelTan. es CamonaTvali aseve naTlad uCvenebs, Tu ramdenadswrafad Zveldeba kurikulumebi/saxelmZRvaneloebi. 2009 wels am CamonaTvals daemata garemosdacva, energiaze damokidebuleba, winsvla globaluri komunikaciebis sferoSi, globalizaciada islamuri cnobierebis gaZlierebis sakiTxebi.2009 wlisTvis Seicvala ara mxolod Temebis tradiciuli SerCeva, aramed, zogadad, fokusirebasaxelmZRvaneloebze. naTelia moTxovna moqnil da interaqtiul multimediur saSualebaze, romelicpativiscemiT moepyroba mravalferovnebas da istoriis mimarT multiperspeqtiul midgomasgamoiCens. imisaTvis, raTa evropis masStabiT realoba gaxados yovelive es, 2009 wlis SuaxanisaTvis, evrokliom moamzada samwliani proeqti evropuli istoriisa da memkvidreobis kvleva.davexmaroT pedagogebs saSualo skolebSi mravalferovani perspeqtivebiT aswavlon evropis istoriada memkvidreoba. am proeqtis farglebSi ganviTardeba, gamoicdeba da dainergeba onlainsaSualeba saSualo skolebSi evropis istoriisa da memkvidreobis Sesaswavlad. es yvelaferi kiiqneba Semdegi saxis: yvelasaTvis xelmisawvdomi informaciuli baza saganmanaTleblo masaliT,romelSic Zieba SesaZlebeli iqneba Tematikis, periodis Tu adgilmdebareobis mixedviT da erTgakveTilad iqneba warmodgenili saswavlo TavebSi. masalas eqneba istoriis, memkvidreobisa dageografiis kurikulumebis danamatis saxe da motivacias miscems axalgazrdebs meti Seityonevropis Sesaxeb. am bazis unikaluroba ki iqneba SesaZlebloba, gakeTdes Sedarebebi saxelmwifosSigniT Tu gareT da evropis istoria da memkvidreoba danaxul iqnes mravalmxrivi perspeqtiviT.Tavebi agebulia Semdegi Temebis irgvliv: `evropis istoriis gardamtexi momentebi~, `kolonializmi~,`industria da mentaloba~, `migracia~, `globalizacia~ da `yoveldRiuri cxovreba~.am axali pan-evropuli gamowvevis mizans warmoadgens imgvari sakiTxebis SerCeva, romlebicinkluziurobasa da mravalferovnebas SesZenen istoriul ganaTlebaze muSaobas. axali Turqulikurikulumi sazogadoebriv disciplinebsa da istoriaSi gvTavazobs uamrav saSualebas am axalisaSualebis aqtiuri gamoyenebisaTvis. inovaciur meTodologiaze dafuZnebuli saganmanaTleblomasalebi evroklios axali proeqtidan `evropis gadasaRebi – inovaciuri meTodologia Turqulsaskolo istoriaSi~ imedia gamosadegi iqneba evropis warsulisadmi am axal midgomaSi. asevevimedovneb, rom istoriis Turqi pedagogebisTvis es SesaZlebloba warmoadgens morig nabijsevropaSi integraciis gzaze.daskvnaistoriuli ganaTleba evropasa Tu mis gareT mWidrodaa dakavSirebuli saganmanaTleblo dapolitikur dRis wesrigTan. amJamindel prioritetebs warmoadgens CarTuloba, mravalferovneba,adamianTa uflebebi, garemo da mdgradi ganviTareba. istoriuli ganaTleba evropaSi Tavisi axaliSinaarsobrivi arCevaniT Tu inovaciuri meTodologiiT sruliad naTlad asaxavs am prioritetebs.52

obert maierigeorg ekertis sax. institutigermania, q. braunSvaigiinterkulturalizmi da istoriis swavlebagermanuli gamocdileba da xedvagermanul sazogadoebasa da germanul skolebSi interkulturuloba realuri faqtia. germaniiszogierT federalur olqSi migrantTa ojaxebidan gamnosuli bavSvebis raodenoba 30%-sSeadgens, zogierTSi ki 50%-s aRemateba. germaniis (mozrdili) mosaxleobas, normaluri cxovrebisaTvis,aucileblad Wirdeba ucxoelebTan Segueba. evrokavSiris farglebSi sul ufro mWidroTanacxovrebisa da muSaobis faqti moiTxovs urTierTobas gansxvavebuli eTnikuri Tu kulturuliwarmomavlobis xalxTan. garda amisa, globalizacia ufro metad, vidre odesme warsulSi, zrdisucxo kulturaTa Sexvedris albaTobas. yovelive es xSirad warmoSobs SiSisa da agresiis grZnobas.mosaxleobis nawilSi, Cemi azriT, 4 tipis damoukidebuleba SeimCneva:1. SavkanianTa diskriminacia. rasizmis msxverplni gansakuTrebiT Savkaniani afrikelebi xdebian,rasac safuZveli kolonializmSi eZebmeba.2. islamis siZulvili. es grZnoba gamowveulia Zveli SexedulebebiT aRmosavleTidan SemoWrilcxenosan urdoebze, rogorebic iyvnen, magaliTad, hunebi da TaTrebi. mogvianebiT amasdaemata TurqebTan omebi. dRes islamuri terorizmis Zaladoba xSirad warmoSobs iracionalurgrZnobebs. informacia muslimebis mier daCagruli qalebis Sesaxeb Semdgomi negatiuri Tvisebebismizezi xdeba.3. SiSi organizebuli danaSaulis winaSe. igulisxmeba ucxoelTa mier Seqmnili bandebi, romlebicyaCaRoben, qurdoben, Cabmuli arian prostituciasa da narkotikebTanAdakavSirebul saqmianobaSi.4. daucvelobis grZnoba, romelic gamowveulia sazogadoebaze ucxouri elementebis uzarmazarizegavleniT. uamravi adamiani misTvis Cveul garemoSi mimdinare didi cvlilebebisa, mowmexdeba da mSobliuri qveynisa da individualobis dakargvis SiSi eufleba.cnobilia, rom es Sexedulebebi da SiSi seriozul zians ayenebs saxelmwifosa da sazogadoebas.istoriis maswavleblebi unda daupirispirdnen am saziano crurwmenebs istoriis swavlebismeSveobiT. am mimarTulebiT gaweuli mcdelobebi interkulturuli swavlebis cnebas ukavSirdeba.adamianis cxovreba metad xanmoklea saimisod, rom man SeiZinos eqsperimentuli codna misTvisuCveulo movlenebTan gamklavebisaTvis. magram istoria gvTavazobs mraval sibrZnes interkulturuliurTierTobis Sesaxeb. arsebobs uamravi dokumenturi masala, romlebic gvaCvenebs, Turogor iqmneboda negatiuri stereotipuli Sexedulebebi `sxvebze~, `ucxoelebze~. stereotipTaCamoyalibebis gaazreba maTi kontrolis saSualebas iZleva. Zveli SiSi SeiZleba avxsnaT Sesabamisifaqtebis mokle da gazviadebul aRweriT da, amgvarad, absoluturi ki ara, SefardebiTimniSvneloba mivaniWoT. SeiZleba vaCvenoT, Tu ra gadaWarbebuli panikiT xvdebodnen savaraudosaSiSroebas warsulSi da ra damangreveli Sedegebi mohyveboda amas. isteriuli reaqcia mudamuadgilod miiCneoda. keTilSobiluri da mSvidi damokidebulebis SemuSaveba sxva kulturaTamimarT sazogadoebis kulturuli simwifis niSania.istoria gvTavazobs dadebiTi da uaryofiTi gamocdilebis nimuSebs imigrantTa talRebTandakavSirebiT. SeiZleba naTlad warmovidginoT kulturul Tu ekonomikur doneze umciresobebiswarmatebuli integraciis upiratesoba. amas xSirad mosdevda axali regionuli identobis Camoyalibeba,rac dRes simdidred da xalxis siamayis sagnad miiCneva. rogorc wesi, did sirTules qmnisfaqti, roca erovnuli an eTnikuri umciresobebi umniSvnelovnad aRiqmebian rogorc problema.kritikuli xedvis mqone nebismieri istorikosi upirispirdeba amgvar damokidebulebas – umciresobebimaSin qmnian problemas, roca saxelmwifo da sazogadoeba ar cnobs maT Rirebulebebsda, saerTod, kiTxvis niSnis qveS ayenebs maTi arsebobis uflebas.warmodgena imis Taobaze, rom mxolod eTnikurad homogenuri nacionaluri saxelmwifoSeiZleba iyos srulyofili da `bunebrivi wesrigis~ Sesabamisi, XIX saukunis bolos warmoiSva daXX saukuneSi piks miaRwia. igi dResac inarCunebs garkveul gavlenas.is, rac erTi SexedviT bunebrivi Cans, axlo dakvirvebiT, xelovnuri da ararealuria. `eTnikuri53

siwminde~ gamogonili da warmosaxviTi ideaa, xolo roca igi politikaSi tardeba, aucilebladiwvevs arahumanur qmedebebs. advilad warmovidgenT, rogor miiyvana eTnikuri erTgvarovnebisdacvam adamianebi Zaladobriv zomebamde, omlebic upirispirdeboda normalur ganviTarebas dasakuTari kanonebiT moqmedebda. moswavleebi unda dafiqrdnen am Zaladobriv zomebze da gaiTamaSonSesabamisi situaciebi, magaliTad, qorwinebis akrZalva sxvadasxva kulturis warmomadgenelTaSoris.amerikeli sociologi frensisi (francis) aRniSnavda, rom kulturaTSorisi komunikacia dakontaqtebi sxvadasxva eTnikur da religiur jgufebs Soris adamianTa istoriis mTavari maxasiaTebelia.magram es kavSirebi Zalauflebis gauwonasworebel urTierTobaTa farglebSi eqceoda,amitom interkulturul komunikacias _ magaliTad, sxvadasxva tomis wevrebs Soris, mogvianebiTjariskacTa da mmarTvelTa da TviT misionerTa da maswavlebelTa Sorisa ki – metnaklebad Zaladobriviforma hqonda. amgvarad, ucxos aRqma da mis Sesaxeb arsebuli warmodgenebi xSiraddamaxinjebuli iyo. istoriis Zveli saxelmZRvaneloebi amis uamrav magaliTs gvTavazoben.aq gavixseneb istoriis erT frangul saxelmZRvanelos, romelic adre gamoiyeneboda afrikulkoloniebSi. is iwyeboda winadadebiT: `Cveni winaprebi, galebi...~sxvadasxva eTnikuri jgufis wevrebs Soris interkulturuli urTierToba, romelSic Zalauflebiselementebi ar dominirebda, istoriaSi gamonaklisia. swored es aris `interkulturuliswavlebis~ dRevandel gagebis amosavali.`interkulturuli swavleba~ ar aris calke saskolo sagani, aramed es aris principi, romelicyvela sagansa da swavlebis SinaarsSi unda Caidos. misi mizania waaxalisos moswavleebi, raTa maTSeimecnon ucxo kultura da Seamowmon sakuTari paozicia sxvebTan urTierTobaSi, rac urTierTgacvlasSeuwyobs xels.istoriis programa cdilobs am princips misdios. amis magaliTia germaniis Slezvig-holStainisfederaluri miwa:saxelmZRvaneloebi Seswavlil unda iqnas maTi eTno-centruli, evrocentruli da monokulturuliSinaarsis TvalsazrisiT. es SezRuduli perspeqtiva gacilebiT farTo TvalsawieriTunda Seicvalos.saskolo Temebi unda gamdidrdes magaliTebi Tucxouri kulturebidan. xazi gaesvas gansxvavebulkulturaTa Soris arsebul msgavsebas.moswavleebma unda Seiswavlon faqtebi sxva kulturebidan, dainaxon maTi mdidari memkvidreobada miRwevebi.konkretuli interkulturuli sakiTxebi ar unda iswavlebodes rogorc gancalkevebulipatara elementebi, aramed saxelmZRvaneloebSi maT meti adgili unda daeTmos.interkulturuli swavlebis meSveobiT SeiZleba miRweul iqnas Semdegi saganmanaTleblomiznebi:moswavleebi cdiloben dainaxon warsuli sazogadoebebis fundamenturi gansxvavebebi. maTTviscnobili xdeba araevropuli kulturebis Zireuli gansxvavebei, rac aRiqmeba rogorc adamianTacxovrebis organizaciis sxva, damoukidebeli forma.moswavleebi unda gaecnon eTnikur mravalferovnebas, rogorc faseuls, rac win aRudgebakulturaTa nivelirebas. maT unda scadon am faseulobis damkvidreba yoveldRiur cxovrebaSi.moswavleebi tolerantulad aRiqvamen im faqts, rom mravaleTnikur sazogadoebaSi SeiZlebaarsebobdes gansxvavebuli kulturuli normebi.moswavleebma ician eTnikuri mravalferovnebis istoriuli magaliTebi da SeuZliaT axsnanmaTi specifikuri nimuSebi.warsuli ucxo kulturebis Seswavlis gziT, moswavleebi xedaven da upirispirdebian winaswarganwyobebsada crurwmenebs.isini aRar aRiqvamen araevropul kulturebs, rogorc samxedro an ekonomikuri TvalsazrisiTmaTze dabla mdgoms.SeuZliaT eTnocentristuli azrebisa da interpretaciebis identificireba.ukeT acnobiereben evrocentristul xedvasa da interpretacias. amaSi maT araevropul identobaTafarTo speqtris codna exmareba.gaiazreben sxvadasxva kulturas Soris komunikaciis struqturul siZneleebs.moswavleebi swavloben, rom dialogis procesSi sxva Tanasworad unda aRiqvan.54

maTTvis cnobili xdeba sakuTari kulturuli memkvidreoba da normebi.programa an saxelmZ-Rvanelo ar gvTavazobs interkulturuli swavlebis Sesabamis CarCos, Tu:aucileblad moTxovnad ar ayenebs sxvaTa gagebas.vrclad exeba iseT Temebs, rogoricaa migracia, kulturuli kontaqtebi, sasazRvro regionebi,integraciasTan dakavSirebuli sakiTxebi.aqcenti ZiriTadad erovnul istoriaze keTdeba.evropis sxva qveynebis istorias exeba mxolod sakuTari eris istoriasTan mimarTebaSi.araevropuli istoria mxolod erovnuli/evropuli ganviTarebis fonadaa warmodgenili.ar Seicavs eTnologiisa da kulturis istoriis aspeqtebs.ar misdevs istoriis tradiciul periodizacias anu drois dayofas antikurobad, Sua saukuneebad,Tanamedrove istoriad da uaxles istoriad.istoriuli sivrceebi, upirvelesad, gansazRvrulia erovnuli da eTnikuri kriteriumebiTda ara rogorc mravalaspeqtiani urTierTgacvlis arealebi, magaliTad, xmelTaSuazRvispireTian baltiispireTi.es saswavlo miznebi unda dainergos kurikulumSi, Temebis klasifikaciisas, avtoriseul teqstebSi,wyaroebsa da ilustraciebSi. da bolos, msurs warmogidginoT davalebebisa da kiTxvebisramdenime magaliTi amJamad moqmedi germanuli saxelmZRvaneloebidan, romlebic, Cemi azriT,interkulturuli cnobierebisa da gagebis Camoyalibebas uwyobs xels (me gamoviyene saxelmZRvaneloebi:`istoriuli eqspedicia~, `istoriuli xana~, `epoqis xedva~, “anno”, `istoria plus~).1 Tema: ilustracia, romelzec gamosaxulia Cinuri faifuris mxatvroba, me-16 saukune.davaleba: dawereT werili, romelSic vaWari aRuwers megobars Cinuri faifuris mSvenierebas.2 Tema: kultura tradiciasa da Tanamedroveobas Soris.davaleba: daajgufeT afrikuli kulturis formebi da SeadareT isini evropuls.3 Tema: afrikuli xelovneba.davaleba: ratom aris afrikuli qvis qandakebebi esoden saintereso evropuli xelovnebisaTvis?4 Tema: espanelTa mier amerikis dapyroba.davaleba: warmoidgine Seni Tavi evropelisa da indielis adgilas da isaubre meore mxaresTan.ram moitana zewola da Cagvra da rogor SeiZleboda amis Tavidan acileba? ganixileT, hqondaTTu ara indielebs rodesme igive uflebebi, rac TeTrebs?5 Tema: aRmoCenebis xana.davaleba: imsjeleT, namdvilad iyvnen Tu ara mkvidri amerikelebi “velurebi”? ris safuZvelzeacxadeben afrikelebi, rom evropelebi kanibalebi arian?6 Tema: samxreT-dasavleT afrika germaniis kolonia xdeba.davaleba: moifiqre dialogebi, romlebSic herero kolonistebTan saubrobs imis Taobaze,Tu rogor unda gakeTdes saqme. gaiTamaSe gansxvavebuli situaciebi.7Tema: afrikuli leqsi burundidan, 1982 w.davaleba: leqsis safuZvelze ganixileT, Tu ras niSnavs kolonializmi koloniuri qveynebisidentobisaTvis.8 Tema: foto, romelzec gamosaxulia turistebis winaSe mocekvave zulu.davaleba: warmoidgine Seni Tavi mocekvaveebisa da turistebis adgilas. gadmoeci maTi fiqrebida grZnobebi.9 Tema: foto, romelzec gamosaxulia 1898 wels CineTSi germanul koloniur administraciaSimomuSave Cineli policieli.55

davaleba: dawere cindaos navsadgurSi germanelTa samsaxurSi myofi Cineli policielismoxseneba mokriveTa ajanyebis Sesaxeb.10 Tema: 1853 wels amerikelebma omis gamocxadebis muqariT aiZules iaponia, gaexsna navsadgurebi.davaleba: dawere mcire zomis teqsti am movlenis Sesaxeb 1854 wlis a) amerikuli saxelmZRvanelosTvis;b) iaponuri saxelmZRvanelosTvis.11 Tema: moxseneba petre didis dasavleT evropaSi mogzaurobis Sesaxeb.davaleba: dawereT, ras uambobda ojaxis wevrebs imperatoris mosamsaxure Sin dabrunebisSemdeg.12 Tema: jvarosnebi, me-13 saukune.davaleba: warmoidgine Seni Tavi ebraelis adgilas rainlendis regionSi da muslimisa – ierusalimSi.am poziciebidan dawere komentarebi jvarosanTa moqmedebebze.13 Tema: islami da qristianoba.davaleba: kontaqtebi ucxo kulturasTan SeiZleba aRviqvaT, rogorc saSiSroeba, magram, amavedros, rogorc gamravalferovnebis saSualeba. daasaxele kulturuli kontaqtebis dadebiTi daproblemuri mxareebi da Camoayalibe Seni azri.14 Tema: islami dRes.davaleba: axseni, ratom SeiZleba daimowmon yurani qalebma Tanasworuflebianobis moTxovnisas.15 Tema: Sua saukuneebis warmodgena ebraelTa mier qristiani bavSvis ritualuri mkvlelobisSesaxeb.davaleba: ratom sjeroda xalxs aseTi gamonagoni istoriebis?16 Tema: ebraelTa istoria, me-14 saukune.davaleba: xar ebraeli vaWari da fiqrob dasaxlde germaniis qalaq SpeierSi. Sen acnobiereb,rom am SemTxvevaSi Sen qalaqis umciresobis nawili xdebi. ris SegeSindeba? esaubre ebraels, romelicdidi xania germaniaSi cxovrobs da miiRe gadawyvetileba.17 Tema: ebraelebi da qristianebi.davaleba: romeli tipis umciresobebi cxovroben germaniaSi. ra azrisa xar Sen maTze da rogorCamoyalibda Seni Sexeduleba? rogor SeiZleba aRmovfxvraT winaswari ganwyobebi da crurwmenebiadamianTa gonebidan?18 Tema: reformacia, me-16 saukune.davaleba: gamoarkvie, sad xdeba dResac Zaladobis faqtebi religiur niadagze. arsebobs aseTitipis konfliqtebis mogvarebis magaliTebi?19 Tema: germanelTa emigracia amerikaSi.davaleba: Seadare 1900 wlisaTvis aSS-Si mcxovrebi germaneli emigrantebis da germaniis federaciulrespublikaSi aragermanuli warmoSobis imigrantebis mdgomareoba.20 Tema: emigracia amerikaSi me-19 saukuneSi.davaleba: gamokiTxe skolis moswavleebi, romlebic emigrantebi arian.21 Tema: iZulebiTi muSaxeli nacistur germaniaSi.davaleba: dawere werili, rogorc yofilma sabWoTa an polonelma iZulebiT momuSavem, romelicgermanuli kompaniisgan iTxovs finansur kompensacias iZulebiTi samuSaosTvis.56

22 Tema: foto, romelzec gamosaxulia abano – calke TeTrebisa da calke – SavebisaTvis aSS-Si, 1960 weli.davaleba: ifiqre, Tu ra SeiZleboda egrZno Savkanian moqalaqes am tipis sanitaruli pirobebismimarT.23 Tema: amJamad arsebuli problemebi, romelsac ucxoeli migrantebi awydebian integraciisas.davaleba: moiZieT informacia, ra mizezis gamo eZeben TavSesafars ucxoelebi germaniaSi.gamoiZie saimigracio samsaxurSi, romeli mizezebia aRiarebuli maT mier.24 Tema: Sua aRmosavleTi.davaleba: moemzade, raTa iTamaSo roli sam jgufTan, israeli-palestinis konfliqtTan dakavSirebiT.pirveli jgufi warmoadgens israelis pozicias, meore – palestinur mxares, TiToeulijgufi warmoadgens winadadebas konfliqtis gadasaWrelad. mesame jgufi SeimuSavebs da warmoadgensSesaZlo gadawyvetilebas, romelic miRebuli iqneba gareSe (magaliTad, gaeros) poziciidan.57

მოსწავლესა და სწავლის შედეგზე ორიენტებული საგანმანათლებლო პროცესი, ბუნებრივია, უნდა ითვალისწინებდეს როგორცსაფრთხეებისა და მასთან გამკლავების, ისე ბავშვების ასაკობრივ თავისებურებებს.მნიშვნელოვანია, რომ სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების საგანმანათლებლო პროგრამა ითვალისწინებდეს მრავალფეროვანშესაძლებლობებს სხვადასხვა მოტივაციისა და შესაძლებლობის მოსწავლეთათვის.ვ) შეფასება საზოგადოებრივ მეცნიერებებშიVIII. rekomendebuli Sefasebasazogadoebriv mecnierebebSi საკლასო სამუშაო2. საშინაო დავალება3. შემაჯამებელი დავალებაშეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში:4. საკლასო სამუშაოფასდება შემდეგი ცოდნა 8 და უნარები:1. პრობლემის გააზრება კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისადუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დროის ლიმიტის დაცვით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებითფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები:2. პრობლემის გააზრება ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა კრიტიკული აზროვნებასაშინაო დავალებაუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 58 მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით

თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნითპრეზენტაციითდროის ლიმიტის დაცვითდისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებითფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები:2. პრობლემის გააზრება ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა კრიტიკული აზროვნებასაშინაო დავალებაუნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით წერითი ნამუშევრის შექმნით შემაჯამებელი შეფასება 9ფასდება შემდეგი უნარები:3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება პრობლემის გააზრებაინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზებაკავშირებისა და მიმართებების დადგენაკომუნიკაციაისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევაპრობლემის გადაჭრაშემოქმედებითობასივრცეში ორიენტირებაისტორიული ეპოქის განცდათვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნაგარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვაკრიტიკული აზროვნება9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომი,ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემებისბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ.შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა-პასუხი თემა/ესე პრეზენტაცია პროექტი რეფერატი კვლევა დისკუსია/დებატები კონფერენცია59მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით;

ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემებისბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ.შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა-პასუხი თემა/ესე პრეზენტაცია პროექტი რეფერატი კვლევა დისკუსია/დებატები კონფერენციამოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.შეფასების რუბრიკის ნიმუშები:პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკაამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლებამათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა.საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1მოსწავლის სახელი, გვარი 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1შემოქმედებითი უნარი 1პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1თვალსაჩინოებების გამოყენება 0აუდიტორიასთან კონტაქტი 1ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1დროის ლიმიტის დაცვა 0ჯამი 6პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკამაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა1.მიზანი2.ორგანიზება3.შინაარსისკორექტულობაელემენტარული1 ქულაარ არის კარგად გამოკვეთილი,ბუნდოვანიასუსტად ორგანიზებული, არ არისიდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი,რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელსხშირად გვხვდება შეუსაბამო,მცდარი ინფორმაცია,მისაღები2 ქულახდება ერთ მიზანზე ფოკუსირებაგააზრებულიათანმიმდევრულობა, ორგანიზებისნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებსშორის60არის მარტივი, ზოგიგაუგებარიძირითადად კორექტულია,ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარიინფორმაციითოსტატური3 ქულაკარგად გამოკვეთილი მიზნები,მარტივად აღსაქმელიკარგად ორგანიზებულიფორმატი, ლოგიკური გადასვლაერთი იდეიდან მეორეზე,ორგანიზება ზრდის პროექტისეფექტურობასმთლიანად კორექტული,ფაქტები ზუსტი და მკაფიო

დროის ლიმიტის დაცვა 0ჯამი 6პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკამაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა1.მიზანი2.ორგანიზება3.შინაარსისკორექტულობა4.ენობრივიგამართულობა5.კვლევა6.თვალსაჩინოებები7.შემოქმედებითობა8.კავშირებისაგნებთან9.დასკვნები10.პრეზენტაციაელემენტარული1 ქულაარ არის კარგად გამოკვეთილი,ბუნდოვანიასუსტად ორგანიზებული, არ არისიდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი,რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელსხშირად გვხვდება შეუსაბამო,მცდარი ინფორმაცია,ენობრივად გაუმართავი, ხშირიშეცდომებითკვლევა არაეფექტურადაადაგეგმილი, გამოყენებულიწყაროები არ არის სანდო,ანალიზი ზედაპირულიათვალსაჩინოებები ხშირადშინაარსთან შეუსაბამოა, ან არარის ჯგუფის მიერ შექმნილიმცირე შემოქმედებითი ენერგიისდანახარჯი ჯგუფის მხრიდანარ ჩანს ჯგუფის კომპეტენციასაგნებში, გვხვდება ფაქტებისუზუსტო ინტერპრეტირებაარ არის ჩამოყალიბებულიდასკვნებიეფექტურად არ არისწარმოჩენილი პროექტის არსი,უჭირს აზრის ჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა, არ არისმიზნობრივად გამოყენებულითვალსაჩინოებებიმისაღები2 ქულახდება ერთ მიზანზე ფოკუსირებაგააზრებულიათანმიმდევრულობა, ორგანიზებისნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებსშორის არის მარტივი, ზოგიგაუგებარიძირითადად კორექტულია,ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარიინფორმაციითენობრივად გამართული, მცირეშეცდომებითკვლევა დაგეგმილია, მაგრამჯგუფის პოტენციალი მთლიანადარ არის გამოყენებული,შეზღუდული რაოდენობისწყაროებია გამოყენებული,ანალიზი მისაღებიათვალსაჩინოებების კავშირიშინაარსთან ნატელია, მაგრამერთფეროვანია,ზოგჯერ ჩანს ჯგუფისორიგინალური აზრები, რაცეხმარება პროექტის უკეთწარმოჩენაშიმოსაზრებები დაკავშირებულიაერთი ან ორი საგნიდან მიღებულცოდნასთანდასკვნები ჩამოყალიბებულიაკვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არარის მკაფიობუნდოვნად აყალიბებსპროექტის არსს, იყენებსთვალსაჩინოებებს, პასუხობსშეკითხვების უმეტესობასოსტატური3 ქულაკარგად გამოკვეთილი მიზნები,მარტივად აღსაქმელიკარგად ორგანიზებულიფორმატი, ლოგიკური გადასვლაერთი იდეიდან მეორეზე,ორგანიზება ზრდის პროექტისეფექტურობასმთლიანად კორექტული,ფაქტები ზუსტი და მკაფიოენობრივად გამართულია,დაცულია პუნქტუაციის ნიშნებიკვლევა არის დაგეგმილი,გამოყენებულია არაერთი წყაროდა ანალიზი სიღრმისეულიამრავალფეროვანი, შინაარსისშესატყვისი, აკურატულადშესრულებულიჩანს ჯგუფის ორიგინალობა,სიახლე და თავისებური ხედვა,რაც პროექტს საინტერესოს ხდისხდება მთავარი მოსაზრებებისდაკავშირება სხვადასხვასაგნიდან მიღებულ ცოდნასთან,რაც მიუთითებს ჯგუფისმრავალი მიმართულებითკომპეტენტურობაზედასკვნებში არის სიახლე(ორიგინალობა), ლოგიკურიკავშირი იგრძნობა კვლევასთან,ისინი მკაფიოდააჩამოყალიბებულიანათლად ჩამოყალიბებულიპროექტის არსი, მკაფიომეტყველება, აუდიტორიაზეგათვლილი, ძირითადი იდეებიაგაშლილი, იყენებსთვალსაჩინოებებს და პასუხობსყველა კითხვასრეფერატის შეფასების რუბრიკაამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათიქულა.61

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა, არ არისმიზნობრივად გამოყენებულითვალსაჩინოებებითვალსაჩინოებებს, პასუხობსშეკითხვების უმეტესობასმეტყველება, აუდიტორიაზეგათვლილი, ძირითადი იდეებიაგაშლილი, იყენებსთვალსაჩინოებებს და პასუხობსყველა კითხვასრეფერატის შეფასების რუბრიკაამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათიქულა.მოსწავლის სახელი, გვარი1.1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 12.რეფერატის ორგანიზება 13.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 24.ენობრივი გამართულობა 05.კვლევა 26.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 17.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 18.დასკვნები 1ჯამი 9დისკუსიის შეფასების რუბრიკაკონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებულიქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული).III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა)მოსმენასაუბარიარავერბალურიკომუნიკაციამონაწილეობაკოოპერაციამოსაზრებისარგუმენტირებაყოველთვის უსმენს დათვალყურს ადევნებსორატორსმკაფიოდ მეტყველებს დაუყურებს მსმენელებსშეუძლია ეფექტურადაღიქვას და გამოიყენოსარავერბალურიკომუნიკაციის ფორმები(თვალით, ჟესტებით,გამომეტყველებით, ხმით)უჩვენებს ინტერესსდისკუსიის თემისადმისაჭირო კომენტარებითა დააზრების გამოთქმითთანამშრომლობსთანაკლასელებთან, აცლისსხვებს აზრის გამოთქმასდა იცავს დისკუსიისწესებსმოსაზრება ორიგინალურიადა გამყარებულიაფაქტებით, ცნებებით. არისლოგიკური კავშირისაკითხთან62ხშირად უსმენს და უყურებსორატორსძირითადად მეტყველებაგასაგებია და უყურებსმსმენელებსხშირად შეუძლია დაამყაროსარავერბალური კონტაქტიძირითადად გამოხატავსინტერესს. კომენტარები დააზრები ყოველთვის არაათემის შესატყვისიძირითადად თანამშრომლობსთანაკლასელებთან, ზოგჯერერთვება სხვის საუბარში,ძირითადად იცავს დისკუსიისწესებსმოსაზრების გასამყარებლადგამოყენებულია სადავოფაქტები და ცნებებიიშვიათად უსმენს და უყურებსორატორსმეტყველება არამკაფიოა,მსმენელებს უჭირთ გაგებაიშვიათად იყენებს არავერბალურკომუნიკაციის ფორმებსმცირე ინტერესი აქვს. არგამოხატავს ან ვერ უკავშირებსთავის მოსაზრებებს სადისკუსიოთემასიშვიათად თანამშრომლობს დაიცავს დისკუსიის წესებსმოსაზრება მოკლებულიალოგიკურ კავშირს საკითხთან დაარ არის გამყარებული ფაქტებით10 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ, შესაბამისად მე-7 კრიტერიუმი შეფასდებამაქსიმალური 2 ქულით.შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში:დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’.ა) ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა, თეზისი;

ბ) დაიცავით რეფერატის სტრუქტურა (შესავალი, ძირითადი ნაწილი, დასკვნა) და თემას დაურთეთ გამოყენებულ ლიტერატურისნუსხა;გ) სათანადო ფაქტობრივი მასალა დაამუშავეთ იმგვარად, რომ საშუალება მოგეცეთ იმსჯელოთ შემდეგ საკითხებზე: რატომ და როგორ განვითარდა ევროპელთა ექსპანსია ახლო აღმოსავლეთში რა იყო მისი განმაპირობებლი მიზეზები რა შედეგები მოჰყვა ამ ლაშქრობასდ) მსჯელობისას განიხილეთ განსხავებული პოზიციები, შეაჯერეთ ისინი, ჩამოაყალიბეთ თქვენი პოზიცია და დაასაბუთეთ იგი;ე) რეფერატის სრულყოფილად დასამუშავებლად: გაეცანით და დაამუშავეთ საკითხის შესახებ არსებული პირველადი და მეორადიწყაროები.რეფერატის შეფასების რუბრიკა10. მიზანი/თეზისი –კვლევისძირითადი იდეისჩამოყალიბება11. რეფერატისორგანიზება(რეფერატისსტრუქტურა-შესავალი, ძირითადინაწილი, დასკვნები)და გამოყენებულირესურსი, რისბაზაზეც შეიქმნარეფერატი12. შინაარსისკორექტულობა,ფაქტობრივისაიმედოობა13. ენობრივიგამართულობა14. კვლევა (წყაროებისურთიერთშეჯერებისა დაშეპირისპირებისსაფუძველზესაკუთარივარაუდებისშემუშავება)0-1 0 ქულა - კვლევისმიზანი არ არისგანსაზვრული /მართებულად არ არისკვლევის მიზანიგანსაზღვრული0-1 0 ქულა - არააგამოკვეთილირესურ-სები, რისსაფუძველზეცშესრულდა რეფერატი,ნაშრომს არ აქვსსტრუქტურა, რეფერატსარ აქვს ადექვატურიბიბლიოგრაფია0-2 0 ქულა - მოძიებულიმასალა ძალიან მწირია,არ იცნობს პირველადწყაროებს, მეორადიწყაროებიც არაადამუშავებული.0-1 0 ქულა - ენაგაუმართავია, აზრებიარათანმიმდევრულადააგადმოცემული0-2 0 ქულა - მოსწავლეს არგააჩნია პოზიციათემასთან მიმართებაში,მისი რეფერატიორიგინალურინაშ-რომისშთაბეჭდილებას არტოვებს; მოსწავლე არავლენს წყაროებისანალიზის უნარს,შეიმჩნევა პლაგიატობა_ 1 ქულა -შესავალში,შერჩეულ თემასთანმიმართებაში,მკაფიოდააწარმოცენილი ისკითხვები,რომლებზეც არისრეფერატში პასუხიგაცემული_ 1 ქულა - კარგადჩანს რა ბაზაზეშეასრულამოსწავლემრეფერატი;შემოთავაზებულიბიბლიოგრაფიასამეცნიერონაშრომებითაადაკომპლექტებული1 ქულა -მოძიებულიმასალა შეიცავსპირველად დამეორად წყაროებს,თუმცაწარმოდგენილიწყაროებიზედაპირულადაადამუშავებული,ანუ მოსწავლემხოლოდნაწილობრივადგაიაზრებსმასალას_1 ქულა -მოსწავლე ავლენსწყაროებისანალიზის უნარს,თუმცა უჭირსწყაროებშიფაქტებისა დავარაუდებისგარჩევა,შესაბამისად მისმიერ გამოთქმულიზოგიერთი2 ქულა - იცნობსპირველად დამეორად წყაროებს,მოხმობილიფაქტებისანდოა,რადგანმართებულადხდება წყაროსამოკითხვა;პირველადი დამეორადი წყაროებისათანადოდაადამუშავებული,მოსწავლე ავლენსკრიტიკულიდამოკიდებულებასწყაროსადმი1 ქულა - ენანათელი დაგასაგებია,მსჯელობათანამიმდევრული2 ქულა - მოსწავლედამაჯერებლადგანასხვავებს ფაქტსადა ვარაუდსერთმანეთისაგან,სათანადოდამუშავებსპირველად დამეორად წყაროებს,მათი გაანალიზებისსაფუძველზეგამოთქვამს63

15. ილუსტრაციები/თვალსაჩინოებები16. შეთავაზებულიმოსაზრებისარგუმენტებითა დამაგალითებითგამყარებავარაუდისაფუძველსმოკლებულია0-1 _ _ _0-2 0 ქულა - არ აქვსსაკუთარი პოზიცია8. დასკვნები 0-1 0 ქულა - რეფერატშიმოცემული დასკვნებიარაარგუმენტირებულიდა მცდარიაჯამურიქულა1 ქულა - ცდილობსშემოგვთავაზოსსაკუთარი ხედვასაკითხთანმიმართებაში,თუმცა საკუთარპოზიციის დაცვაუჭირს.სათანადოვარაუდებს,თანამიმ-დევრულად დალა-გებულიმასალისსაფუძველზეახერხებსთავისთვისსაინტერესოკითხვებზე პასუხისგაცემას2 ქულა - ავლენსსაგნის კარგ ცოდნას,დამუშავებულიმა-სალისმოშველიებითკარგად აყალიბებსსაკუთარ პოზიციასდა ამყარებს მასარგუმენტებითმსჯელობს თამამად,ანგარიშს უწევს,მაგრამ ბრმად არენდობაავტორიტეტებს.1 ქულა - აჯამებსკვლევის შედეგებს,კარგად ახერხებსამის მკითხველამდემიტანას.11 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ. ასეთ შემთხვევაში მე-7 კრიტერიუმი შეფასდება მაქსიმალური 2ქულით.სტანდართან შესაბამისობა- მაგალითი შესაბამისობაშია X კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - ისტორიულიინტერპრეტაცია და კვლევა - მე-4, მე-5, მე-6, მე -7 შედეგებსა და მიმართულების - კომუნიკაცია - მე-8 შედეგთან; ასევე XI კლასისისტორიის სტანდარტის მიმართულების - სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა - მე-5 შედეგთან.შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი გეოგრაფიაში:წარმოადგინეთ თემა - ,, გერმანიის კომპლექსური დახასიათება‖,ა) განიხილეთ შემდეგი საკითხები: 1) გერმანიის ფიზიკურ-გეოგრაფიული მდებარეობა, 2) ბუნებრივი რესურსები, 3) მოსახლეობა(სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა, მიგრაცია, ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა) 4) ეკონომიკური მდგომარეობა(მეურნეობის დარგები, ტრანსპორტი), 5)პოლიტიკური მდგომარეობა (პოლიტიკური სტრუქტურა).ბ) იმსჯელეთ და გამოიტანეთ დასკვნები (ქვეყნის ადგილი მსოფლიო პოლიტიკურ რუკაზე და მისი განვითარების მომავალიპერსპექტივები).შეფასების კრიტერიუმებიგანიხილავსპირველ ხუთსაკითხს0-1-20 ქულა - ზედაპირულადგანიხილავს მხოლოდ ერთ ანორ საკითხს1 ქულა - განიხილავსდავალებაში მოცემულისაკითხების ნახევარზე მეტს2 ქულა - განიხილავს ხუთივესაკითხსიცავსშინაარსობრივთანამიმდევრობასავლენს ანალიზისადა კრიტიკულაზროვნებს0-1 0 ქულა -არათანამიმდევრულადგადადის ერთი საკითხიდანმეორეზე.0-2 0 ქულა -ყურადღებას ამახვილებსმხოლოდ ფაქტებზე, არავლენს კრიტიკული------------------ 1 ქულა - თანმიმდევრულადგანიხილავს საკითხებს1 ქულააანალიზებს ერთ-ორსაკითხს და მათ მიმართგამოხატავს საკუთარ2 ქულამოსწავლე აანალიზებსმასალაში მოცემულ საკითხებს,გამოხატავს მათთან64

TviTSefasebaGganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba.TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiuramde (dabali TviTSefaseba).TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebisCamoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeTsakuTari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles gaerkves sakuTarsust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi.maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi,perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyosSemdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ragavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a.S.TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdegmoswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebiadareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswavlebelisTxovs moswavleebs, axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi.aseve, SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momavalsemestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba.maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuRwevlobisSemTxvevaSi.TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebulebas.moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba.moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba;TviTSefasebis kiTxvari:1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde;2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas?3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas?4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze?5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba?6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierTobaswavlis procesSi?7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze:a) maswavleblis saubris mosmenas;b) msjelobas, diskusias;g) jgufebSi muSaobas;d) kiTxvas;e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas;v) sxva saqmianobas.moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelicamave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas:kiTxva ki ara miWirs SefasebagakveTili iyo kargad organizebuligamoyenebuli masala iyo sainteresogakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli damatebiTi masaliTmaswavlebeli iyo moswavleze orientirebulimaswavleblis Sefaseba iyo samarTlianimaswavlebeli iyi mkacri, ramac xeli SemiSala gakveTilis TemisSeswavlaSigakveTils maRal Sefasebas vaZlevris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTilebze (mokle komentari)65

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuricodna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTanurTierTobis nebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba.magram swavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis,ganwyobis, moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSirisdamyarebis formaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqtiani da Sedegis momtania. albaT TviTmaswavlebelze ukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an, piriqiT, warmatebulobisgaanalizebas. viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiTbevr specialists ucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic araerTxeldafiqrebula amis Taobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeTpedagogis saqmianobis analizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis,man ase gvipasuxa:`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT realuriSedegi unda miviCnioT da is mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi ar unda davinaxoT.mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da, an siamayes da bednierebas moggvris,an guls gatkens~.GgTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogiswarmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis.CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an `ara~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeulpunqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problematuri aspeqtebi da gaakeTeTdaskvnebi:1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols.2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba.3. adamianebis mimarT var yuradRebiani.4. sakuTar Tavs vgrZnob bednier, mxiarul adamianad.5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, Tu skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWirogaxda.6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi.7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTanyofna saintereso da saxalisoa.8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelicdamexmareba muSaobaSi.9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli dawarmatebis momtani Tvisebebi.10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane­Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba.11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yoveldRiuradamis keTebis survili ar miqreba.12. me ar vvardebi frustraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs.SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba dadaskvnis gamotana.13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiTmoveqce axlobel adamianebs da rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svilebze.14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, specialuriliteraturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva.15. araferi ar maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika.16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi.17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs.18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba.19. sakuTari sixalisiT, sixaruliT, SeupovrobiT da dainteresebulebis piradima galiTiT SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle.66

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb raime axals, sainteresos. amitom isiniar meSvebian gagrZelebis moTxovniT.21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaSi, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebisdReebs.22. ivlisis TveSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTanSexvedras.23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTavenda madlierebiT iReben rCevas.24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixaruli.25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi,bilikebi.26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxebvicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebodecxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlisken moZraobaSi.27. vcdilob, adamianze arasdros ar vilaparako cudad.28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan.29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze.30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miRwevasada upiratesobaze.31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT,SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini.32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdegganvicdi kmayofilebis grZnobas.33. me pativs vcem Cems kolegebs.34. vcdilob viyo gulaxdili, magram:• yovelTvis vambob simarTles;• mxolod nawilobriv vambob simarTles.35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleqtivisazrs.36. arasodes davcini bavSvebs.37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas.38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi.39. miyvars kargad Cacma.40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea.41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani.42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad.43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, bavSvi rom gaTavisufldes kompleqsebisgan dagamoavlinos sakuTari niWi da unari.67

IX. bibliografia1. axali istoria, (wigni I, 1870-1900). Tbil. un-tis gam-ba, 1990.2. axali istoria, (wigni II, 1900-1918), Tbil. un-tis gam-ba, 1975.3. uaxlesi istoria, (nakv. I, 1918-1945), Tbil. un-tis gam-ba, 1988.4. kiRuraZe, g. axali istoria. naw. 1 Tbil. un-tis gam-ba, 1970.5. kuni, T. samecniero revoluciis struqtura. Tb., 2004.6. gaCeCilaZe, r. axlo aRmosavleTi. sivrce, xalxi da politika. me-2 gamoc. Tbilisi:bakur sulakauris gamomcemloba, 2008.7. gaCeCilaZe, r. Cemi XX saukune. t. I-II. Tbilisi: bakur sulakauris gamomcemloba, 2008-2011.8. saqarTvelos istoria, XX saukune. Tb., 2003.9. saqarTvelos istoria, XIX saukune. Tb., 2001.10. svaniZe, m. TurqeTis istoria (1299-2000). Tbilisi: artanuji, 2007.11. sanikiZEe g., alasania g., gelovani n. axlo aRmosavleTis istoria da misi urTierTobebisamxreT kavkasiasTan. Tbilisi, ilias sax. universitetis gamomc., 2011.12. diuma a., kavkasia, Targmani frangulidan T. qiqoZisa, Tb., 1970.13. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. VII-VIII.14. Hosbawm, Eric. The Age of Extremes. New York, Vintage Books, 1996.15. Roberts, A. and Guelff, R. (eds). Documents on the Laws of War. London, 1982.16. Roberts, A. and Kingsburry, B. (eds). United Nation, Divided World: The UN’s Role in International Relations.Oxford, 1984.17. Kennedy, P. The Rise4 and Fall of the Great Powers. New York, 1988.18. Keylor, W.R. The Twentieth-Century World. Oxford, 1984.19. Leffler M. and Painter, D. (eds). Origins of the Cold War: An International History. New York, 1994.20. Gilbert, M. A History of the Twentieth Century: The Concise Edition of the Acclaimed World History, NewYork, 2002.21. Blainey, G. A Short History of the Twentieth Century, London, 2008.22. Salia K., Histoire de la nation géorgienne, Paris, 1980.23. Asatiani N., Histoire de la Géorgie, Paris, 1997.24. Kissinger, Henry. Diplomacy. New York: Simon & Schuster, 1994.25. Lewis, Bernard. What Went Wrong? The Clash Between Islam and Modernity in the Middle East. NewYork: Perennial, 2002.26. Chambers, M. et al. The Western Experiance.New York, Alfred Knopf, 1987.27. Fromkin, David. A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the ModernMiddle East. New York, Holt, 2001.28. Goldsmith, Arthur & Davidson, Lawrence. A Concise History of the Middle East. 8th ed. Boulder, Colorado:Westview Press, 2006.29. Kissinger, Henry. Diplomacy. New York: Simon & Schuster, 1994.30. Мессенджер, Чарлз. Энциклопедия войн ХХ века. Москва, 2000.31. Гренвилл, Дж. История ХХ века. Москва, 1999.32. Сборник документов по истории нового времени, 1990, Москва68

33. Теилор А., Боръба за господство в Европе,1958,34. Кальвокаресси, П. Мировая политика после 1945 года. Москва, 2000.masala internetSihttp://www.nplg.gov.ge/69