11.07.2015 Views

sakuTari saxeli qarTul originalur agiografiul mwerlobaSi

sakuTari saxeli qarTul originalur agiografiul mwerlobaSi

sakuTari saxeli qarTul originalur agiografiul mwerlobaSi

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

avtoris stili daculiaivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetihumanitarul mecnierebaTa fakultetiqarTveluri enaTmecnierebadarejan kirTaZe<strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> <strong>qarTul</strong> <strong>originalur</strong> <strong>agiografiul</strong> Zeglebsada saistorio wyaroebSi (V-X ss.)ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis filologiisdoqtoris (Ph. D) akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenilid i s e r t a c i asamecniero xelmZRvaneli: filologiis mecnierebaTa doqtoriprofesori patiko (paata) cxadaiaTbilisi2009


Sesavali!enis leqsikur saganZurSi arsebiT saxelTa Soris gamoiyofa gansakuTrebulifena, romelsac qmnis <strong>sakuTari</strong> saxelebi: adamianTa saxelebida gvarebi, agreTve geografiuli obieqtebis saxelebi da sxv. maTi erTobliobisaRsaniSnavad miRebulia termini onimia, xolo onomastika (`<strong>saxeli</strong>sSerqmevis xelovneba~) aris enaTmecnierebis dargi, romlis kvlevisobieqti uxvi leqsikuri fondia, Sedgenili anTroponimebisa, toponimebisada sxva kategoriis <strong>sakuTari</strong> saxelebisagan.bunebasa da sazogadoebaSi yvela sagani (obieqti) _ TavisTavad arsebuliTu adamianis xeliT Seqmnili, sulieri Tu usulo, realuri Tu mogonili_ aRiniSneba saganTa klasis aRmniSvneli sityviT, romelsac sazogado<strong>saxeli</strong> ewodeba. amasTanave, konkretul obieqts (adamians, rogorcwesi, aucileblad, xolo sxva saxis obieqts _ saWiroebis SemTxvevaSi)SeiZleba miemarTos iseTi <strong>saxeli</strong>, romelic mas gamoyofs msgavs saganTasimravlisagan, e.i. axdens individualizacias. aseTi <strong>saxeli</strong> ki <strong>sakuTari</strong><strong>saxeli</strong>a. amis Sesabamisad, enaTmecnierebaSi enis leqsikuri fondiiyofa or jgufad: sazogado da sakuTar saxelebad.sakuTar saxelTa erToblioba, anu onimia, enis leqsikuri fondisganuyofeli nawilia da mis simdidres gviCvenebs. sakuTar da sazogadosaxelebs bevri ram aqvT saerToc da ganmasxvavebelic:`<strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> enis leqsikuri fondis specifikur fenas warmoadgens,specifikurs rogorc mniSvneloba-daniSnulebiT, aseve formawarmoebiTac.yuradRebas iqcevs igi Tavisi warmomavlobisa da istoriuliTvalsazrisiTac~ (290, 3).sazogado <strong>saxeli</strong> erTmaneTis msgavs, erTnair sagnebs (nivTebs, movlenebs)aRniSnavs. fiqroben, rom yvela <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>, anu individualuri<strong>saxeli</strong>, sazogado <strong>saxeli</strong>sagan momdinareobs. `... sazogado saxelTasamyaro aris is nayofieri niadagi, romelSiac istoriulad saTavesiRebs anTroponimika~ (198, 11).azrovnebisa da metyvelebis unaris ganviTarebis kvalobaze adamianmadaiwyo Tavis TvalsawierSi moqceuli obieqtebis aRniSvna jer sazogado,Semdeg <strong>sakuTari</strong> saxelebis meSveobiT. maSasadame, sakuTar saxelTa


sistemac (onimuri sistema) viTardeboda da viTardeba enasTan erTad,oRond Taviseburi kanonzomierebebiT, romelTa gamovlenac didZali masalissaguldagulod damuSavebas saWiroebs.droTa ganmavlobaSi <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> iseve ganicdida cvlilebebs,rogorc sazogado <strong>saxeli</strong> da metyvelebis sxva nawilebi: qreboda Zvelisaxelebi, Cndeboda axali, icvleboda <strong>saxeli</strong>s darqmevis Cveulebani.sakuTar saxelTa Soris, mkvlevarTa TvalsazrisiT, yvelaze ZveliadamianTa saxelebi unda iyos. bgeriTi metyvelebis ganviTarebis adrindelsafexurze gaCnda adamianebis erTmaneTisagan gasarCevad maTTvis <strong>saxeli</strong>sdarqmevis saWiroeba. saxeldebis procesi kacobriobis gariJraJzeunda momxdariyo. saxeldeba umaRlesi SemoqmedebiTi principia. rogorcadre fiqrobdnen, <strong>saxeli</strong>s darqmeva, saxeldeba raimes gaCenis badalia.onomastikuri fondis erT-erT uZvirfases wyaros gvar-saxelebi(patronimebi _ mamis an mamis xaziT winapris, <strong>saxeli</strong>sa Tu met<strong>saxeli</strong>saganmomdinare zewodeba, met<strong>saxeli</strong>, mamisaxeloba (238, 90)) Seadgendnen, romlebic,Cveulebriv, <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>s msazRvrelad gvevlinebian da warmoadgenenojaxis wevrTa oficialurad dakanonebul meoreul saxels,azusteben da akonkreteben pirovnebis vinaobas...qarTvel tomebSi ZvelTaganve yofila gavrcelebuli adamianisaTvismeore <strong>saxeli</strong>s Serqmevis tradicia, rac imTaviTve aisaxa <strong>mwerlobaSi</strong> dadResac ar miscemia daviwyebas. Serqmeuli saxelebi uZevs safuZvlad Zvelida axali aRTqmis onomastikonis mTavar nawilsac.adreul saukuneebSi met<strong>saxeli</strong>, romelic pirovnul saxels emateboda,marTalia, meore damakonkretebeli <strong>saxeli</strong> iyo, magram ara gvaridRevandeli gagebiT. sityva `gvarma~ is erTi umTavresi mniSvneloba, racdRes aqvs, gvian SeiZina. Zvel droSi igi niSnavda mxolod jiSs, saxeobas,rac am sityvas dRemde cocxlad SemorCa.metsaxels zogjer safuZvlad Cveuleba, rwmena, sadauroba, gamoCeniliadamianis <strong>saxeli</strong>, winapris saqmianoba, Tanamdeboba, piradi Tviseba,miswrafeba, mosaqmeoba, fizikuri garegnoba... edeboda. amitom adamianTagonebamaxvilobasa da SemoqmedebiTs niWze iyo damokidebuli piris SinaganiTu garegani Tvisebis saaSkaraoze warmoCena.2


uZvelesi rwmenis Tanaxmad, adamiani SemTxveviT ar atarebda ama Tu imsaxels. <strong>saxeli</strong> ganusazRvravda kacs Tavis gzasa da mizandasaxulobas,gamoxatavda adamianis pirovnul arss da zemoqmedebda mis srulqmnilebaze.sakuTar saxelTa fondis Tavmoyra-gaanalizeba metad sapasuxismgeblo,Sromatevadi da, amasTanave, uaRresad saintereso saqmea.anTroponimiis calkeul sakiTxebze yuradReba gamaxvilebulia i. maisuraZis`<strong>qarTul</strong> gvarsaxelebSi~ (1979, 1981), z. WumburiZis mravalgziTgamocemul (pirveli gamocema 1966, bolo _ 2003) SromaSi: `ra gqvia Sen?~;al. Rlontis `qarTvelur sakuTar saxelebSi~ (1986), a. silagaZisa da a.ToTaZis leqsikonSi `gvar-saxelebi saqarTveloSi~ (1997), r. TofCiSvilisnaSromSi `<strong>qarTul</strong>i gvarsaxelebis istoriidan~ (2003) da sxv.geografiuli obieqtebis saxelwodebaTa mniSvnelobis axsna-ganmartebiscdebs vxvdebiT jer kidev Cvens eramde. am mxriv gansakuTrebiT gamoirCeodnenZveli berZeni da romaeli geograf-istorikosebi: herodote(daaxl. Zv.w. 485-424), straboni (daaxl. Zv.w. 64/63-ax.w. 23/24), tacite (daaxl.55-116) da sxv., magram <strong>qarTul</strong>i onomastikis mecnieruli Seswavlis fuZemdebladXVIII saukunis istorikosi da geografi vaxuSti bagrationi iTvlebaTavisi TxzulebiT `aRwera samefosa saqarTvelosa~. <strong>qarTul</strong>i toponimiisSeswavlis saqmeSi mniSvnelovani wvlili Seitanes XIX saukunisqarTvelma da ucxoelma mkvlevrebma: m. brosem, n. CubinaSvilma, d. baqra-Zem, n. marma, g. yazbegma, a. pavlinovma, GJan muriem, e. veidenbauerma, n. nadeJdinma,v. nikonovma, n. podolskaiam, a. superanskaiam, m. melxevma, v. murzaevmada sxv. toponimiisadmi interesi CvenSi gansakuTrebiT XX saukune-Si gaRvivda. istoriuli toponimia gaxda specifikuri kvleva-Ziebis saganiiv. javaxiSvilis, e. TayaiSvilis, T. saxokias, m. janaSvilis, k. kekeli-Zis, a. SaniZis, s. janaSias, g. axvledianis, arn. Ciqobavas, n. berZeniSvilis,d. musxeliSvilis, d. berZeniSvilis, p. ingoroyvas, a. xaxanaSvilis,j. gvasalias, i. sixaruliZis, T. Jordanias, s. gorgaZis, al. cagarelis, s.jiqias, m. beriZis, i. abulaZis, a. Rlontis, e. metrevelis, s. kakabaZis, b.jorbenaZis, u. saxlTxuciSvilis, i. yifSiZis, f. erTeliSvilis, g. meliqi-Svilis, p. cxadaias, g. bedoSvilis, m. Ciqovanis, n. cecxlaZis, f. makala-Tias, g. zardaliSvilis, S. gogatiSvilis, k. xaraZisa da sxvaTa istoriul-eTnografiulda literaturul-saenaTmecniero naSromebSi.3


onomastikuri sakiTxebiT dainteresebul pirebs did daxmarebasuwevs 1969 wlidan axali <strong>qarTul</strong>i enis kaTedrasTan arsebuli toponimikislaboratoria da mis mier gamocemuli krebulebi: `toponimika I~(1976), `toponimika II~ (1980), `onomastika I~ (1987); p. cxadaias `onomastikurterminTa ganmartebiTi leqsikoni~ (1988) da `onomastikis Sesavali~ (2005),g. xornaulis `<strong>qarTul</strong>i onomastika~ (2003), g. bedoSvilis `<strong>qarTul</strong> toponimTaganmartebiT-etimologiuri leqsikoni~ (2002) da sxv.miuxedavad imisa, rom <strong>qarTul</strong>i <strong>sakuTari</strong> saxelebis SeswavlisaTvisdidi muSaobaa gaweuli (garkveulia piris <strong>saxeli</strong>s erTi nawilis semantikada struqtura, dadgenilia toponimTa agebuleba, Semadgeneli nawilebisurTierTmimarTeba, etimologiebi), jer kidev bevri ramaa gasake-Tebeli: Sesaswavlia zogierTi piris <strong>saxeli</strong>s warmomavloba, mniSvneloba,fonetikuri cvlilebebis gamomwvevi mizezebi; gadasaWrelia gvarsaxelebTandakavSirebuli problemebi; dasadgenia zogi toponimis lokalizacia,Tavdapirveli mniSvneloba. Aamdenad, interesmoklebuli ar iqnebaimis garkveva, Tu ra saxis Taviseburebebi axasiaTebs lingvisturiTvalsazrisiT istoriuli saqarTvelos onimias.warmodgenil naSromSi SevecadeT yuradReba gagvemaxvilebina <strong>qarTul</strong>i<strong>originalur</strong>i <strong>agiografiul</strong>i Zeglebisa da saistorio wyaroebis (V-Xss.) onomastikonze. kerZod, es Txzulebebia: `martÂlobaÁÎ wmidisa SuSanikisi~,romelic daiwera V s. bolo meoTxedSi (476-483 wlebSi) iakob xucesismier (zogierTi <strong>agiografiul</strong>i Zeglis irgvliv (moqmedebis dro,daweris wlebi) arsebobs gansxvavebuli Sexedulebebi. Cven veyrdnobiT k.kekeliZis mosazrebebs); ucnobi avtoris `martÂlobaÁÎwmidisa evstaTimcxeTelisaÁ~, romelic dawerili unda iyos araugvianes VI s. 70-ianwlebSi da romlis uZvelesi, Cvenamde moRweuli xelnaweri daaxloebiTX s. bolosa da XI s. damdegs ekuTvnis; ,,martÂlobaÁÎwmidisa habo tfilelisaÁ~,dawerili araugvianes VIII s. gasulisa (kerZod, 780-790 wlebsSoris) ioane sabanisZis mier; ucnobi avtoris `martÂlobaÁÎ wmidisa kostantikaxaÁsi~, dawerili IX s. II naxevarSi (kerZod, 853-856 wlebSi); stefanemtbevaris `martÂlobaÁÎwmidisa gobronisi~, dawerili X s-is damdegs(kerZod, 914-918 wlebSi); ucnobi avtorebis `martÂlobaÁÎyrmaTa kolaelTaÁ~(moqmedebis dro IV s.) da `yrmaTa orTa ZmaTa daviTisi da ti-4


iWanisi sakiTxavi~ (moqmedebis dro VI s.). es Zeglebi Seqmnili unda iyosaraugvianes IX s-isa; arsen II kaTalikosis `cxorebaÁÎ wmidisa ioane zedaznelisaÁ~;`cxorebaÁÎ Siosi da evagresi~ (warmoadgens `ioane zedazneliscxorebis~ gagrZelebas); `cxorebaÁÎwmidisa abibos nekreselisaÁ~, daweriliunda iyos X s-Si; ucnobi avtoris `cxorebaÁ daviT garejelisaÁ~(mokle redaqcia X s., xolo vrceli – XII s. I naxevarSi); giorgi merCulis`cxorebaÁÎ grigol xanZTelisaÁ~ (moqmedebis dro VIII-IX ss.), dawerili Xs-Si (kerZod, 951 wels); basili zarzmelis `cxorebaÁ serapion zarzmelisaÁ~(moqmedebis dro IX s-is II naxevari), dawerili X s-is I meoTxedSi;juanSeris `cxovreba vaxtang gorgaslisa~ (V-VII ss.); leonti mrovelis`mefe qarTlisa arCili~ (VIII s.); `matiane qarTlisa~ (VIII-XI ss.).Cveni mizania sakuTar saxelTa Seswavla <strong>qarTul</strong> <strong>originalur</strong> <strong>agiografiul</strong>Zeglebsa da saistorio wyaroebSi (V-X ss.), maTi stuqturis, semantikisada brunebis TaviseburebaTa kvleva da analizi.naSromi ori nawilisagan Sedgeba. pirvel nawilSi mimovixilavT <strong>agiografiul</strong>iZeglebisa da saistorio wyaroebis anTroponimebs (adamianis sakuTarsaxelebsa da gvarebs), xolo meore nawilSi _ geografiul saxelebs.kvlevisas veyrdnobodiT umdidres sailustracio masalas, magramnaSromSi, garkveuli mizezebis gamo, mxolod nawili warmovadgineT.5


nawili IadamianTa <strong>sakuTari</strong> saxelebibibliis mixedviT, saxeldeba sakraluri qmedebaa. saxeldeba SesaqmisgagrZelebaa. <strong>saxeli</strong> ganisazRvreba saxiT, <strong>saxeli</strong> saxis gagrZeleba, misidasrulebaa.adamianTa <strong>sakuTari</strong> saxelebis warmoSobas xangrZlivi istoria aqvs.adamianisaTvis <strong>saxeli</strong>s darqmevis aucilebloba uxsovar droSi, moazrovneadamianis gaCenasTan erTad warmoiSva. dRes SeuZlebelia imis garkveva,ra erqvaT Cvens Soreul winaprebs, ra saxelebiT mimarTavdnen isinierTmaneTs, romelia im uZvelesi droidan SemorCenili <strong>saxeli</strong> an, saer-Tod, gauZles Tu ara maT saukuneebis qartexilebs.bgeriTi metyvelebis ganviTarebis adrindel safexurzeve gaxda aucilebeliadamianebis erTmaneTisagan gasarCevad maTTvis saxelebis darqmevissaWiroeba. maSasadame, piris <strong>saxeli</strong>s gaCena TviT cxovrebam, kerZod,pirovnebis identifikaciis saWiroebam, gaxada aucilebeli.Tavdapirvelad pirovnebis aRsaniSnavad nivTis, cxovelis, frinvelis,mweris, ciuri mnaTobebis, feris, Tvisebis, moqmedebisa da sxvaTa aRmniSvnelisityvebi gamoiyeneboda. amisi nimuSebi kargadaa Semonaxuli imsakuTar saxelTa Sinagan struqturaSi, romelTac Zveli werilobiTi Zeglebidanda xalxis warmarTuli yofis Cvenamde moRweuli gadmonaSTebidanvicnobT. es saxelebi CvenSi dRes naklebadaa gavrcelebuli. axalmareligiurma rwmenam Tavisi asaxva pova sakuTar saxelebSi.6


Tavi I<strong>agiografiul</strong>i Zeglebis anTroponimiisZiriTadi sakiTxebi$ 1. kalendaruli da arakalendaruli piris saxelebienaSi uamravi anTroponimi arsebobs. maTgan zogi mSobliuri enobrivifondis kuTvnilebaa, ZirZvelia, zogic _ nasesxebi. droTa ganmavlobaSiqreboda Zveli <strong>sakuTari</strong> saxelebi da maTs adgils iWerda sxva, axali.icvleboda aseve saxelTa darqmevis principebic.<strong>qarTul</strong>i anTroponimiis ganviTarebaze Taviseburi gavlena iqoniaqarTlis moqcevam. qarTvel tomebSi gavrcelebuli warmarTuli anTroponimiaTandaTanobiT Seaviwrova da daviwyebas misca qristianulma mwignobrobam.qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebas mohyva saxeldebisritualis gadasvla samRvdeloebis xelSi, tradiciuli anTroponimiisgandevna da kalendaruli saxelebis damkvidreba. eklesiis moTxovniT,yovel qristians unda darqmeoda qristianuli <strong>saxeli</strong>, romelic specialursaeklesio kalendarSi (wmindanis dabadebis, an gardacvalebisdRes) iyo Setanili. amdagvar saxelebs kalendarul saxelebs uwodeben.saeklesio ,,kalendari Sedgenil iqna bizantiaSi da masSi Sevida ZiriTadadberZnuli da laTinuri saxelebi, romelTac daemata agreTve imdros bizantiaSi gavrcelebuli Zvelebrauli, siriuli da egvipturi saxelebi~(256, 12). naTlobis dros mRvdeli Caxedavda saeklesio kalendarsda bavSvs im wmindanis saxels SeurCevda, romlis xsenebac imave an maxlobeldReebSi iyo dawesebuli. es wmindani iTvleboda Semdeg naTelRebulismfarvelad.<strong>qarTul</strong> anTroponimiaSi kalendaruli warmomavlobis saxelebi origziT gavrcelda. erTia zepiri tradicia da meore _ mwignobroba. ucxouriwarmomavlobis saxelebi CvenSi manamdec arsebula, vidre qristianulimwignobroba gaCndeboda (<strong>qarTul</strong>i warmoSobis saxelebis gverdiTuxvad gamoiyeneboda xurituli, sparsuli, arabuli, ris gamoc, warmar-Tuli onomastikoni erTsaxovani ar yofila). rogorc samecniero literaturaSiaaRniSnuli, mwignobruli saSualebiT bibliuri saxelebi Zve-7


mefeman... demetre... adgilsa keTilsa daamkÂdra [12, 267];da anatole, romelsa uwodes antonios [12, 285];gvedia efrosine [12, 303];xolo mamasa amis netarisasa ewodeboda kÂpriane [13, 321];romelTa ewodeboda amona, andria, petre da makari [12, 322];... pavle vinme xucesi [12, 322];... Ãma-yo da Tqua: lazare, gamoguale! [2, 40];qristefore kÂrikeTisa maSenebeli da mamaÁÎ [12, 267];da mociquli... miswers timoTÀsa [3, 49];xolo netari habo ganZlierda qristÀs mier [3, 64];da erCda brZanebasa missa wmida dodo [10, 234];da ixila wmidaÁÎigi Sio mjdomare quabsa Sina [9, 213];dedaÁ Cueni nino daadgra locvasa cremliTa [8, 199];romelsa <strong>saxeli</strong> erqua kostanti [4, 165];Tqmuli arseni didisa kaTalikosisaÁÎ[11, 240];da iyo ZmaÁ dedisa maTisaÁÎTevdosi [7, 187];romelsa <strong>saxeli</strong> ewoda giorgi [13, 324];xolo iyo matoi... TÂssa mas sayofelsa [12, 284];rameTu TÂT daswera basili... [13, 345];ierusalÀms patriarqobasa agaTonissa [12, 316];Ãsenebasa wmida mamisa antonissa [12, 60];moÃsenebad saZagelTa sodomelTa loTis ze...[5, 173];da Semdgomad... efTÂmi [13, 320];romeli... mowafisa xaralampisiTa ganedlda [13, 322];viTarca ufalman saxlsa zaqessa... [13, 346];viTarca sakurTxeveli igi... enuqisi... [3, 80];mivida netari SuSanik maxlobelad eklesiasa [1, 19];samoel qarTlisa kaTalikozisaÁTa [3, 46];... wariyvanna mRdelni: iovane da sahak [7, 191];aha mirian mefe da yoveli simravle qarTlisaÁ [8, 200];erTi mTavarTagani, <strong>saxeli</strong>T konon [9, 221];netari abibos nekreseli [11, 241];da kuerTxi wmidisa sÂmion mesuetisaÁ [11, 243];9


da erqua mas <strong>saxeli</strong> gabriel dafanCuli [12, 258];meuRlÀ misi mariam... miegeba... grigols [12, 258];da warmoudgina winaSe missa... patrik... [12, 259];... bagrat... Sewires... yoveli uxuebiT [12, 263];ixila ZÀ TÂsi sayuareli daviTi mokluli [7, 189];saxel-sdves tiriWan [7, 186];rameTu... iSva urCebaÁ igi adamisi [8, 203];warmoavlina... stefanoz [3, 61];vidre... yrma-Ra iyo... miqael [4, 165];... ZÀ abrahamisi [4, 168];amas ewoda pirvelad miqel da merme gobron [5, 177];da zenon guls etyoda [12, 263];efrem mravlisa keTilisa momatyuebel eqmna queyanasa Cuensa [12, 290];ilarion, mamaÁ da maSenebeli wyaroÁsTavisaÁÎ [12, 275];didi sofron... Satberdisa eklesiisa ganaxlebiT aRmaSenebeli [12, 294];... netari serapion [13, 432];da esua isaks iakobi [2, 37];Semdgomad... solomon mefobda [2, 38];...Cuen viciT mamaÁ misi iosebi [2, 40];gedeon sawumisi dadga gamocdad [13, 334];...wmidasa mas bersa besarions [13, 331];... emsgavsa bervarsa ahronissa [3, 80];viTarca ityÂs iob... [4, 173];ityÂs danielis CvenebiTa... [5, 179];viTarca samoelis mier saTno iyo [5, 180].arakalendaruli piris saxelebi <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi sul ramdenimeSemTxvevaSi dasturdeba:... karad samefod waremarTa varsqen pitiaxSi, ZÀ arSuSaÁsi [1, 11];romelsa <strong>saxeli</strong> erqua buRa [4, 16];da aRdga dedakaci igi Tagine [7, 189];ZÀ adrnese kurapalatisa da erismTavrisaÎ [3, 55];welsa meaTesa xuasro mefisasa...[2, 30];... pirvel aRmaSenebeli amaspo... dis-wuli mcxuedaÁsaÁ [12, 317];10


... da jibrilisa ZmaÁÎ [12, 277];... ukeTurman man cqirman [12, 305];nugeSinis-sca dasa missa latavris [13, 339];romeli iwama... jafaris mier [14, 164];mamisagan <strong>saxeli</strong>T vardan [1, 11];da jojik aRdga da cremliT gare ganvida [1, 16];romelsa <strong>saxeli</strong> erqua afoc [1, 12];naTel iRo bubaqr [10, 236];... RmrTis-msaxuri ÃelmwifÀ... aSot [12, 258];... oTxni igi Zeni... patrik, guaram, arSuSa da abusalaT [12, 259];Jamsa... arSak mefisasa [7, 186];... sumbaT ukunvida kualad [5, 178];ÃeliTa xsarTan mRvdelisa... [3, 46];romeli iyo gurgen erisTavTa erisTavisa [5, 17];Ze liparitisi [12, 317];Zisa beSqen bahlaundisi [13, 339].zemoT moyvanili masalis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT, rom <strong>agiografiul</strong>TxzulebebSi kalendaruli warmoSobis anTroponimebi ufrometi sixSiriT ixmareba, vidre arakalendaruli, rac, ra Tqma unda, bunebrivimovlenaa. qarTlSi qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebam,rogorc Cans, sabolood ganapiroba qristianuli (kalendaruli)piris saxelebis gabatoneba.$ 2. ,,qarTlis cxovrebaSi~ dadasturebuli kalendaruli daarakalendaruli piris saxelebiistoriuli Txzuleba ,,qarTlis cxovreba’’, romelic <strong>agiografiul</strong>iZeglebis Sesadareblad gamoviyeneT, aseve mdidaria onimuri leqsikiT.masSi gvxvdeba sakvlev ZeglebSi dadasturebuli piris saxelebis isnawili, romlebic ganekuTvnebian rogorc kalendarul, ise arakalendarulsaxelebs (yovel piris saxelTan vuTiTebT `qarTlis cxovrebis~Sesabamisi tomisa da gverdis nomers):abibosi, 1, 208.amona, 1, 372.abrahami, 1, 373.arSaki, 1, 28.11


aqabi, 1, 372.aSoti, 1, 381.beSqeni, 2, 206.bubaqri, 1, 209.gobroni, 1, 263.grigoli, 1, 142.guarami, 1, 218.daviTi, 1, 98.damiane, 2, 492.demetre, 1, 258.enuqi, 2, 244.vardani, 1, 216.varsqeni, 1, 216.Teodosi 1, 216.iakobi, 2, 3.ieremia, 1, 372.iobi, 1, 373.konstantine, 1, 262.lipariti, 1, 258.miriani, 1, 60.mose, 1, 273.nerse, 1, 132.noe, 1, 372.solomoni, 1, 373.stefane, 1, 298.xuasro, 1, 246.jafari, 1, 263.$ 3. piris saxelTa kninobiT-alersobiTi formebipiris saxelTa ZiriTad specifikur niSnad miCneulia is, rom maTewarmoebaT kninobiT-alersobiTi formebi. moferebiToba-alersobiTobisgadmocema genetikurad dakavSirebulia sazogado saxelTa kninobiTis gamoxatvissaSualebebTan da warmoadgens sakuTar saxelTa morfologiurTaviseburebas. igi uSualo kavSirSia anTroponimTa ZiriTad funqciasTan_ mimarTva-daZaxebis daniSnulebasTan, rac, Tavis mxriv, garkveul zegavlenasaxdens piris saxelTa morfologiur struqturaze.yuradsaRebia is faqti, rom pirTa saxelebis kninobiT–alersobiTiformebi dasturdeba adreqristianuli periodis ZeglebSi. <strong>agiografiul</strong>ZeglebSi gvxvdeba ramdenime SemTxveva, rodesac adamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>nawarmoebia kninobiTis -a sufiqsiT. -a aq derivatia, mawarmoebelimoferebiTobisa, romlis darTvam sityva sakuTar saxelTa TanrigSigadaitana:romelsa ewoda kupra [12, 298];da <strong>saxeli</strong> misi werta [12, 317];romelsa ewoda sula [12, 317];12


$ 4. fuZegaorkecebuli kompoziti piris saxeladrogorc cnobilia, fuZis gaorkeceba erT-erTi saSualebaa kompozitebisSesadgenad rogorc saxelebSi, ise zmnebSi.<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi gvxvdeba fuZis gameorebiT miRebuli piris<strong>saxeli</strong>:... romelsa ewoda... laklaki [13, 339].$ 5. tomisa da cxovelis <strong>saxeli</strong> piris saxelada) tomis <strong>saxeli</strong> adamianis saxelad:romelsa ewoda kaxaÁÎ saxelad mamulisa mis queyanisa [4, 165].b) cxovelis <strong>saxeli</strong> adamianis saxelad:... romlisaÎ ars <strong>saxeli</strong> kravi [12, 270].$ 6. berZnuli warmoSobis piris saxelebi<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi gvxvdeba piris saxelTa erTi jgufi, romelic,,gadmocemulia im saxiT, rom sityvis fuZed miRebulia berZnulisnominativis forma~ (204, 145). <strong>qarTul</strong>Si aseTi formebi wminda literaturuligziT aris damkvidrebuli:markelaoz [13, 321];klementoz [9, 229];Ãuedios [12, 253];dimitrios [12, 286];antonios [12, 285];anastos [12, 285].$ 7. erobisa da berobis aRmniSvneli piris saxelebicnobili faqtia, rom Zveladac berad (monazvnad) aRkvecis SemTxvevaSisaxeldebis rituali swored iseTive pirobebiT sruldeboda, rogoriTacaxla. RvTis samsaxurSi mudmivad yofnis msurvel pirs usaTuodSeucvlidnen saxels, kalendarulsac ki.<strong>agiografiul</strong> Zeglebs SemounaxavT personaJTa rogorc berad (monazvnad)aRkvecis SemTxvevaSi darqmeuli, ise maTi eriskacobis saxelebic:13


... ewoda pirvel miqael da merme gobron [5, 177];romelsa <strong>saxeli</strong> ewoda bevreulis da merme anastasia [12, 298];anatole, romelsa uwodes antonios [12, 285];... nugeSinis-sca dasa missa latavris, romelsa ukuanaÁsknel Teklaewoda [13, 339];saba, romelsa ewoda saban [12, 252];gÂrobandak, romelsa uwodes <strong>saxeli</strong> evstaTi [2, 30].<strong>agiografiul</strong> TxzulebebSi dasturdeba iseTi SemTxvevebic,rodesac personaJebs mxolod berobis saxelebiT vecnobiT:... da Cuen <strong>saxeli</strong> arseni uwodeT [12, 270];romelsa <strong>saxeli</strong> ewoda dimitrios, rameTu netarsa dedasa febroniasganezarda da mamisa grigolisda daemowafa [12, 286].$ 8. piris saxelTa variantuli formebierTsa da imave an sxvadasxva <strong>agiografiul</strong> TxzulebebSi piris saxelebiwarmodgenilia or an met variantad. variantebs qmnis fonetikuricvlilebebi: bgeris dakargva an CarTva, xmovnis an Tanxmovnis Senacvleba:abraham [4, 168] // abraam [4, 194];abusalasad [12, 292] // abulasaT [12, 292];adrnese [3, 55] // adarnase [5, 180] // adarnese [12, 263] // adarnerse [12, 315];ana [8, 193] // anna [12, 278];aroni [8, 201] // ahroni [13, 338];burzo [2, 32] // borzo [2, 32];demetre [12, 267] // dimitri [12, 268] // dimitrios [12, 268];etÂfane [12, 263] // epifane [12, 263];miqael [4, 165; 8, 192; 13, 322] // miqel [5, 177; 12, 280];noe [5, 173] // nove [12, 259];sofron [12, 294] //safron [12, 294];sÂmion [11,243] // sÂmeon [11, 243].unda SevniSnoT, rom erTi avtoris nawarmoebSi paraleluri formebimetyvelebs imaze, rom Ppiris <strong>saxeli</strong>s daweriloba imdroindelsamwerlobo enaSi sabolood ar aris Camoyalibebuli.14


$ 9. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi dadasturebuli piris saxelebiTanamedrove saqarTveloSi<strong>agiografiul</strong> TxzulebebSi dadasturebuli piris saxelebi ZiriTadadZveli ebrauli, berZnuli (//Zveli berZnuli), laTinuri, arabuli,sparsuli, arabul-sparsuli, arameuli da <strong>qarTul</strong>i warmoSobisaa. ufroproduqtiulia berZnuli da Zveli ebrauli warmoSobis adamianTa saxelebi.bevri piris <strong>saxeli</strong>s warmomavloba jer kidev Seuswavlelia. ZvelsaqarTveloSi gavrcelebuli piris saxelebi imave formiT davadastureTTanamedrove saqarTveloSi ormocdaCvidmet, xolo saxecvlili formiTocdasam SemTxvevamde.dRevandel saqarTveloSi farTod gavrcelebul saxelebad iTvlebapiris saxelebi, romlebic ormocdaaT adamians mainc hqvia.qvemoT warmovadgenT Zvel <strong>qarTul</strong> ZeglebSi dadasturebuli pirissaxelebis nusxas, xolo paralelurad vuCvenebT Tanamedrove saqarTveloSigavrcelebul imave an saxecvlil formebs maTi gavrcelebismixedviT (<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi warmodgenili piris saxelebis SesadarebladgamoviyeneT: a. silagaZe, a. ToTaZe, gvar-saxelebi saqarTveloSi,1977).Zvel saqarTveloSiaTanamedrove saqarTveloSiabdila (?) abdula (382)abeli (ebr.) abeli (770)abibos (Zv. berZ.) abibo (54)abo//habo (arab.) abo (116)abrahami//abraami (Zv.ebr.) abrami (926)ana//anna (Zv. ebr.) ana (37180)anatole (berZ.)anatoli(3117)anatolia (52)andria (berZ.) andria (406)antoni (berZ.) antoni (1924)15


arseni (berZ.) arseni (3708)arSaki (iran.) arSaki (688)aSoti (?) aSoti (2047)bbagrati (sp.) bagrati (2093)basili (berZ.) vasili (14890)besarioni (berZ.) besarioni (2768)ggabrieli (Zv. ebr.) gabrieli (1419)gedeoni (Zv. ebr.) gedeoni (105)gerasime (Zv. ebr.) gerasime (489)giorgi (berZ.) giorgi (147454)grigoli (berZ.) grigoli (11554)guarami (arab.-sp.) gurami (28550)gurgeni (iran.) gurgeni (2009)ddaviTi (Zv. ebr.) daviTi (76051)damiane (berZ.) damiane (102)danieli (Zv.ebr.) danieli (699)daCi (qarT.) daCi (289)demetre (berZ.)//dimitri (berZ.)demetre (128)dimitri (12833)dodo (aq vaJis <strong>saxeli</strong>) (qarT.) dodo (6693)eeva (Zv. Eebr.) eva (1896)elia (Zv.ebr.) elia (76)16


elise (Zv.ebr.) elise (55)enuqi (?) enuqi (126)evstaTi (berZ.) estate (506)efremi (berZ.) efremi (271)efTvimi (berZ.) eqvTime (91)efrosine (berZ.) efrosine (364)vvazgeni (?) vazgeni (496)vardani (iran.) vardeni (582)zzaqaria (Zv. ebr.) zaqaria (4506)zenoni (berZ.) zeno (57)TTekla (berZ.) Tekle (946)Tevdore (berZ.)//Teodore Teodore (87)Teodora (Zv. berZ.) Teodora (57)iia (aq kacis <strong>saxeli</strong>)(?) ia (13363)iakobi (Zv. ebr.) iakobi (2413)ilarioni (berZ.) ilarioni (612)ioane (Zv. ebr.) ioane (51)//ivane (18374)iosebi (Zv. ebr.) iosebi (14807)isaaki (Zv. ebr.) isaki (1047)ismaili (Zv. ebr.) ismaili (891)k17


kaxa (qarT.) kaxa (10540)kostantine //konstantine (laT.) konstantine (9010)llukiane (laT.) luka (1075)mmakari (berZ.) makari (362)mariami (Zv. ebr.) mariami (43698)miriani (sp.) miriani (3540)miqaeli (Zv. ebr.) miqaeli (265)mose (Zv. ebr.) mose (628)nnerse (?) nerse (221)nino (?) nino (92937)noe//nove (Zv. ebr.)noe (1900)nove (129)ppavle (laT.) pavle (6145)petre (berZ.) petre (4039)ssaba (aram.) saba (950)samoeli (Zv. ebr.) samueli (79)serapioni (berZ.) serapioni (254)svimeoni (Zv. ebr.) simoni (6669)solomoni (Zv. ebr.) solomoni (2819)sofroni (berZ.) sofromi (95)18


stefane (berZ.) stefane (2516)ttimoTe (berZ.) timoTe (62)ffebronia (?) febrone (404)SSio (iran.) Sio (600)SuSaniki (ebr.) SuSaniki (1710)xxaralampisi (berZ.) xarlampi (234)hherakle (berZ.) erekle (234)zemoT CamoTvlil piris saxelebze dakvirvebis Sedegad SegviZlia davaskvnaT,rom Zvel saqarTveloSi gavrcelebul saxelTagan dRevandel saqarTveloSiyvelaze metad gavrcelebuli saxelebi yofila giorgi – 147454,nino – 92937, daviTi – 76051, mariami – 43698, ana – 37180, iosebi – 14807, dimitri– 12833, grigoli – 11554, kaxa – 10540 SemTxveva da naklebad gavrcelebuli_ ioane – 51, elise – 55, Teodora – 57, timoTe – 62, elia - 76 SemTxveva.19


$ 10. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis zogierTipiris <strong>saxeli</strong>s genetikuri analizionomastikaSi genetikuri analizi gamoavlens saerTo amosavali fu-Zis mqone saxelebsa da maTs variantebs. `es ki xdeba kanonzomierbgeraTSesatyvisobaTa da SesaZlebel fonetikur procesTagaTvaliswinebiTa da zogjer sxvadasxva enis sakuTar saxelTa SepirispirebiTianaliziT~ (241, 209).genetikuri analizis gamoyenebiT sakuTar saxelTa homogenurobisdadgena TavisTavad gulisxmobs diferencirebul analizsac, anuheterogenuri <strong>sakuTari</strong> saxelebis gamijvnasac.<strong>agiografiul</strong>i Zeglebis piris saxelTa genetikuri analizisaTvis gamoviyeneTTanamedrove mkvlevris, z. WumburiZis sxvadasxva dros gamocemulinaSromebi `ra gqvia Sen?~ da `dedaena <strong>qarTul</strong>i~ (piris saxelebTancifrebiT vuTiTebT wyaros nomers).abeli (3, 5) (Zv. ebr.) saeWvo etimologiebiT niSnavs `neli qarisqrola~, `wuxili~, `fusfusi~, `moCveneba~, `araraoba~ (258, 65).abo (3) gaqristianebuli arabis abo Tfilelis <strong>saxeli</strong>a. qristianobisaTviswamebuli abo <strong>qarTul</strong>ma eklesiam wmindanad Seracxa da Seitanakalendarul saxelebSi, magram igi sul sxva warmoSobis saxels gabos(gabriel) daukavSira. sinamdvileSi abo (||habo) miRebuli Cans arabuli<strong>saxeli</strong>sagan: habib (`sayvareli~) an abu (`mama~) (261, 120).abrahami (//abraami // abrami) (2, 3, 4, 5, 8, 9, 13, 14) ebrauli <strong>saxeli</strong>a,romlis mniSvnelobas ase xsnian `mama mravalTa~ (258, 93).adami (5, 8, 12) (Zv. ebr.) niSnavs `Tixa~ (wiTeli miwa), `adamiani~ (255, 132).ana (//anna) (8, 12) warmoSobiT Zv. ebraulia da niSnavs `saamo~, `madliani~,`sandomiani~, `sasurveli~ (261, 223).anastasia (13) (berZ.) `mkvdreTiT aRmdgari~, `sicocxles dabrunebuli~(261, 223).basili (12, 13) (berZ.) `mefuri~, `samefo~. amJamad ufro gavrcelebuliforma am <strong>saxeli</strong>sa aris vasili. b da v bgeraTa monacvleobas TviT ber-ZnulSive vxvdebiT. zogma enam (maT Soris <strong>qarTul</strong>ma) isesxa ufro adrindeliforma, sadac b aris daculi, zog enaSi ki (rusulSi) gadaiRes v-inianiforma. amitom gvaqvs <strong>qarTul</strong>Si basili, rusulSi vasili. SemdgomSi zogier-20


Ti v-iniani forma <strong>qarTul</strong>Sic Semovida da amJamad gvaqvs paraleluri formebi:basil||vasil... igive <strong>saxeli</strong> basili espaneTSi gavrcelebulia bazilio-sformiT. amave Zirs ukavSirdeba sityva bazilika, rac `samefo akldamas~niSnavs. basilis Sekvecili formaa <strong>qarTul</strong>Si basa (260, 99).besarioni (13) (berZ.) `tyiani adgili~, `tyisa~, `tyexSiri~ (255, 138).giorgi (4, 5, 12, 13) (berZ.) `miwis muSa~, `mxvnel-mTesveli~, `miwaTmoqmedi~.Sedgeba ori sityvisagan: ge _ `miwa~, ergon _ `muSaoba~. garda qar-Tulisa, es <strong>saxeli</strong> berZnulidan Sesula agreTve somxurSi, sadac gamoiTqmisgeorq//geurq, rusulSi _ egor, iuri, frangulSi _ JorJ, inglisurSi_ jorj, CexurSi _ irJi, polonurSi _ eJi da sxv. (259, 270).damiane (1) (berZ.) `damSvidebuli~, `daSoSminebuli~, `damorCilebuli~(258, 78).danieli (5, 8, 9, 10, 12) (Zv. ebr.) `RvTis samsjavro~, `RmerTi _ msajuliCemi~ (255, 243).demetre (12) (berZ.) `miwa-deda~; sxvagvari ganmartebiT `demetrasi~.antikuri miTologiis mixedviT, demetra miwaTmoqmedebisa da nayofierebisqalRmerTia (igive cerera). demetres gviandeli formaa dimitri, sadace xmovans enacvleba i (es cvlileba berZnulSive momxdara) (258, 79).dodo (10) (aq: vaJis <strong>saxeli</strong>, qarT.) `RvTis megobari~ (259, 384).evstaTi (2) (berZ.) `kargad (mtkiced) mdgomi~, `medgari~. anTroponimsdroTa ganmavlobaSi bevrnairi cvlileba ganucdia. evstaTi (Zv. <strong>qarTul</strong>-Si)estaTi (v-s dakargviT)estaTe (e bolokidurian saxelTa analogiiT)estate(asimilaciiT)esTate (disimilaciiT). igive <strong>saxeli</strong> ukrainulSigvxvdeba ostapi, rusulSi evstafi (es ukanaskneli dasturdeba<strong>qarTul</strong>Sic: evstafi, estafi) (259, 337).esaia (5, 12) (Zv. ebr.) `xsna uflisagan~, `RvTisagan movlenili daxmareba~(258, 82).efremi (12) saeklesio kalendris mixedviT xsnian rogorc `nayofieri~.s.-s. orbeliani ganmartavs rogorc `aRorZineba~, an `nugeSismcemeli~;sxvagvari etimologiiT momdinareobs Zvel ebraelTa erT-erTi saxelwodebisagan(260, 111).zaqaria (3, 11, 12) (Zv. ebr.) `RvTis mier dauviwyari~, `RmerTs axsovs~;meorenairad `msaxuri RvTisa~ (261, 158).21


zenoni (12) (berZ.) `RvTisa~. nawarmoebia berZenTa uzenaesi RvTaebis _zevsis <strong>saxeli</strong>sagan (258, 85).Teodore (5) (berZ.) `RvTis moniWebuli~, `RvTis naCuqari~. Teos ber-Znulad niSnavs `RmerTs~, doron _ `saCuqars~, swored aqedanaa miRebuliTeodore (Zv. <strong>qarTul</strong>Si) Tevdore (reduqciiT) Tedore (v-s dakargviT).Tevdoresagan nawarmoebia qalis <strong>saxeli</strong> Teodora (259, 342).Tekla//Tekle (13) qalis <strong>saxeli</strong> warmoSobiT berZnulia, Sedgeba orinawilisagan Teos _ `RmerTi~, kleos _ `dideba~ (`RvTis dideba~) (259, 388).ia (13) `serapion zarzmelis cxovrebaSi~ (IX s.) gvxvdeba kacis saxelad.ia amJamad iakobis Semoklebul formad iTvleba, magram SesaZloaigi arabuli iahia-sgan momdinareobdes (260, 117).iovane//ioane (1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12) (Zv. ebr.) `RvTis wyaloba~,`visac RmerTi swyalobs...~ am <strong>saxeli</strong>s formaa ioxanan (iehoxanan). sxvadasxvasaxecvlilebebiT igi Sesula msoflios mraval enaSi: <strong>qarTul</strong>Si _iovane||ioaneivanevano, berZnulSi _ iuxan, espanurSi _ xuan, portugaliurSi_ Joan, frangulSi _ Jan, italiurSi _ jovani, inglisurSi _jon, polonursa da CexurSi _ ian, rusulSi _ ivan, bulgarulSi _ on,somxurSi _ hovanes||ohanes (259, 271).iosebi//iosefi (2, 5, 7) (Zv. ebr.). sxvadasxva enis sakuTar saxelTaSepirispirebiTi analiziT dadginda, rom berZ. iosef//iosif, somxuri _hovsef, Turquli _ iusef, rusuli _ iosif, inglisuri _ jozef, portugaliuri_ Juze, yazaxuri _ Jusup, italiuri _ juzepe, espanuri _ xoze,<strong>qarTul</strong>i iosebi (Zv. <strong>qarTul</strong>Si: iosef) momdinareobs Zveli ebrauli sityvisaganioseb (`gamarjveba, mateba~). iosebis kninobiTi formebia<strong>qarTul</strong>Si: soso, sosia, sosiko, osiko (259, 346).kaxa (//kaxaÁ) (4) warmoSobiT <strong>qarTul</strong>ia. safuZvlad uZevs qarTvelTaerT-erTi satomo <strong>saxeli</strong> (eTnonimi) kaxi (261, 173).kozmani (1) (berZ.) `galamazebuli~ (255, 154).kravi (12) qalis <strong>saxeli</strong> warmoSobiT <strong>qarTul</strong>ia. Tamar mefis (XII-XIII ss.) drosac ki cnobili iyo es <strong>saxeli</strong> Secvlili formiT (kravai)(259, 391).lazare (2, 13) (Zv. ebr.) `RvTis wyaloba~. miRebulia eliazar-isagan(260, 126).22


latavri (13) (sp.) qalis <strong>saxeli</strong>a, gvxvdeba Zvel <strong>qarTul</strong>Si, axlamisi saxecvlili formaa latavra (259, 392).miqaeli (//miqel) (4, 5, 8, 12, 13) `RvTis swori~, `RvTaebrivi~. es <strong>saxeli</strong>Zveli ebraulidan Sesula berZnulSi da berZnulis gziT farTod gavrcelebulamsoflios mraval enaSi, oRond gzadagza sagrZnobi cvlilebebiganucdia. pirvandeli formaa miqaelmixail (qx, ei). es forma SesularusulSi, mixai gvxvdeba ruminulSi, mikola _ ukrainulSi... <strong>qarTul</strong>Sigvaqvs rogorc miqael, ise miqel||miqela, mixael, mixeil, mixa (261, 187).mose (2, 3, 4, 5, 8, 12, 13) (Zv. ebr.) `wylidan amoyvanili (gadarCenili)~;sxvagvari axsniT, es <strong>saxeli</strong> Zvelegvipturia da niSnavs `bavSvs~(260, 132).nino (9) <strong>saxeli</strong>s etimologia daudgenelia. zogierTis azriT, SesaZloaukavSirdebodes asiriuli nayofierebis RvTaebis saxels nin-s. ninoam formiT mxolod <strong>qarTul</strong>Si gvxvdeba da mas araviTari kavSiri ara aqvsevropul enaTa nina-sTan (anina, katerina, jovanina da sxv.) (258, 139).pavle (1, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 13) warmoSobiT laTinuria, niSnavs`patara~, `mcire~. safuZvlad uZevs laTinuri sityva paulus, romelic evropisxalxebSi saxelebadac gvxvdeba da gvaradac. misi formebia sxvadasxvaxalxSi: paulius, paulios, paulus, paulo, polios, pol, paoloda sxv. (261, 193).savle (5) Zv. ebraulidan momdinareobs, niSnavs `naTxovari~, `navedrebi~,`sasurveli~. amave <strong>saxeli</strong>s variantia sauli||saulia (260, 140).samoeli (1, 2, 3, 5, 12) (Zv. ebr.), niSnavs `RvTis mier Sesmenili~.fonetikuri variantia samuel (258, 110).serapioni (13) (berZ.) `serapisa~ (serapisi erqva Zv. egviptelTa sikvdil-sicocxlisada gankurnebis RvTaebas) (259, 367).stefane (2, 3, 7, 12) (berZ.) niSnavs `gvirgvins~. Zvel <strong>qarTul</strong>Si gavrcelebuliforma iyo stefanos||spefanoz. evropul enaSi Sesulia sxvadasxvanairiformiT: germanulSi _ Stefan, frangulSi _ etien, ungrulSi _iStvan da sxv. (255, 165).qristefore (12) (berZ.) `qristes mtvirTveli~, `qristes maRiarebeli~(258, 115).23


Sio (9, 11) unda momdinareobdes siaoS-isgan, romelic warmoSobiTiranuli <strong>saxeli</strong>a da niSnavs `Savgvremans~, `Sav mamakacs~. Zvel <strong>qarTul</strong>-Si Semosulia sioS-is formiT, am ukanasknelisagan ki miRebulia sabolooforma Sio (260, 149).SuSaniki (1) somxuri formaa susana-si, romelic warmoSobiT ebrauliada `wylis SroSans~ niSnavs (261, 258).$ 11. sakuTar saxelTa bruneba<strong>agiografiul</strong>i Zeglebis mixedviTsakuTar saxelad miCneulia adamianTa saxelebi da gvarebi, agreTvegeografiuli obieqtebis saxelebi: qveynebis, qalaqebis, mTebis, zRvebis,tbebisa da misTanaTa saxelebi. ,,am tipis saxelebis bruneba Zvel<strong>qarTul</strong>Si sagrZnoblad gansxvavdeba sazogado saxelTa brunebisagan.<strong>sakuTari</strong> saxelebis bruneba Zvel <strong>qarTul</strong>Si asaxavs saxelTa brunebisganviTarebis uZveles etapebs, im safexurebs, romlebic win uswrebdasazogado saxelTa brunebis kargad Camoqnil da mtkiced Camoyalibebulsistemas~ (75, 363).$ 12. piris saxelebis brunebasamecniero literaturaSi (a. SaniZe, z. sarjvelaZe) adamianis saku-Tar saxelTa brunebis ramdenime Taviseburebas asaxeleben:1. saxelobiTSi, moTxrobiTsa da wodebiTSi, rogorc wesi, ardairTaven brunvis niSans;2. ar moudiT savrcobi xmovani;3. rogorc wesi, ar ewarmoebaT moqmedebiTi da viTarebiTi;4. maTi fuZe arc ikumSeba da arc ikveceba;5. ar gaaCniaT mravlobiTi ricxvis formebi.zemoT CamoTvlili TaviseburebebiT garkveulia is viTareba, romelicCven gvaqvs sakuTar (am SemTxvevaSi _ piris) saxelebSi (zogierTigamonaklisis garda) Zveli <strong>qarTul</strong>i literaturis I periodSi (V-XI ss.)da, rasac adasturebs iseTi mniSvnelovani Zeglebi, romelTa Sesaxebacwarmodgenili naSromis SesavalSi gvqonda saubari.24


12. 1. wrfelobiTi brunvawrfelobiTi gansxvavebuli brunvaa Zvel <strong>qarTul</strong>Si, radgan saxelsoden fuZis saxiT warmogvidgens. brunvis saxelwodebas safuZvlad sityva`wrfeli~ daedo, romelic `swors~, `marTals~ niSnavs (3, 550).wrfelobiTi brunva pirvelad z. SanSovanis gramatikaSia dasaxelebuli`sawrfelos~ <strong>saxeli</strong>T (222, 16). termini `wrfelobiTi~ daamkvidraanton kaTalikosma (`dasabam brunuaTa ars wrfelobiTi, romelica ufroresamarTal-ars, rameTu ewodebodes saxelobiTi~ (8, 134)) da gavrcelda<strong>qarTul</strong> gramatikul literaturaSi, magram yvelgan wrfelobiTi udrissaxelobiTs. wrfelobiTi brunva SemdgomSi saxelobiTiT Secvala pl.ioselianma (79, 14). n. marma pirvelma gamoyo wrfelobiTi damoukidebelbrunvad da brunvis niSnis daurTvelobis gamo mas gauformebeli brunvauwoda (116, 29). <strong>saxeli</strong>s fuZiT warmodgenil formas wrfelobiTi sabolooda. SaniZem Searqva da brunvaTa rigSic pirvel adgilas manve moaqcia (209, 013).Zvel <strong>qarTul</strong>Si wrfelobiTis damoukidebel brunvad arseboba-ararsebobisproblemiT ara erTi da ori mecnieri dainteresebula dRemde.kerZod, aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT samecniero literaturaSi arsebobsorgvari Tvalsazrisi;1. wrfelobiTi Zvel <strong>qarTul</strong>Si brunvaa: n. mari (116, 29); a. SaniZe(209,103); i. imnaiSvili (74, 21); k. danelia (49, 34) da sxv.2. wrfelobiTi saxelobiTis erTgvari variantia: `wrfelobiTi saxelobiTissinonimi~ da `gauformebeli (uderminacio) fuZea~, `wrfelobiTisforma... wminda fuZea~: v. Tofuria, arn. Ciqobava (68, 504; 227, 13);`wrfelobiTis forma Zveli <strong>qarTul</strong>is doneze saxelobiTia. kacuniSno saxelobiTi aris, kac-i _ niSniani~: z. sarjvelaZe (159, 359). an _`aramarkirebuli saxeldebiTi forma~, `wrfelobiTi calke brunvas arasodeswarmoadgenda <strong>qarTul</strong> enaSi: igi an iyo saxelobiTi brunvis ganusazRvreliforma uZveles <strong>qarTul</strong>Si _ saxelobiTi an moTxrobiTi brunvebisCamoyalibebamde, an saxelobiTi brunvis Tavisufali varianti saxelobiTida moTxrobiTi brunvebis Camoyalibebis Semdeg~: T. uTurgaiZe(185, 17-20, 23) da sxv.25


i. imnaiSvilma monografiulad Seiswavla wrfelobiTi brunva Zvel<strong>qarTul</strong>Si da Camoayaliba misi funqciebi: 1) wrfelobiTi Zvel <strong>qarTul</strong>Sigamoxatavda Sedgenili Semasmenlis saxelad nawils; 2) zogierT SemTxvevaSiqvemdebaresac gamoxatavda, rac uZvelesi viTarebis gadmonaSTiunda iyos (dasaxelebulia ramdenime zmna, romlebTanac qvemdebare ufroxSirad gvxvdeba wrfelobiT brunvaSi. aseTebia: yola-qonebis (pirissaxelebTan) da gardauvali mniSvnelobiT gamoyenebuli rquma zmnebi) (49,34-42); 3) gadmoscemda pirdapir damatebas garkveul zmnebTan, droisgaremoebasa da viTarebis garemoebas (74, 59-61).wrfelobiTSi, rogorc wesi, dgas erTpirian zmnaTa III seriisaRweriT formaTa saxeladi nawili. rogorc axal <strong>qarTul</strong>Si, ise ZvelSicerTpiriani zmnebi III seriis formebs ikeTeben mimReobisa da meSvelizmnis saSualebiT. mimReoba Zvel <strong>qarTul</strong>Si fuZis saxiTaa warmodgenili.rogorc mecnierTa erTi jgufi varaudobs, wrfelobiTi Zvel qar-TulSi gamoiyeneba damoukidebel brunvad <strong>sakuTari</strong> formiTa da daniSnulebiT.aseT SemTxvevaSi misi moqmedebis are zustadaa gansazRvrulida sxva brunvaSi arevas SeuZleblad Tvlian. wrfelobiTi Zalian xSiradgamoyenebulia <strong>sakuTari</strong> saxelebis sxvadasxva brunvis funqciis gadmosacemad,kerZod: a) saxelobiTis; b) moTxrobiTis; g) wodebiTis; d) Cveulebriv,sakuTriv wrfelobiTis funqciiT.i. imnaiSvili aRniSnavs, rom `sakuTar saxelebsac moepovebaT wrfelobiTibrunva, sakuTar saxelTa (adamianis saxelTa) brunebis mTeliTavisebureba swored adamianTa saxelebSia Camarxuli~ (75, 70). a. SaniZeski sakuTar saxelTa brunebis paradigmaSi wrfelobiTi brunva ara aqvsSetanili: `sakuTar saxelebs, Cveulebriv moepovebaT sami forma,romelTagan: erTi sazogado saxelTa saxelobiT-wodebiT-moTxrobiTisbadalia, meore micemiTisa da mesame naTesaobiTisa~ (210, 288). bunebrivia,<strong>sakuTari</strong> saxelebis brunebaze msjeloba mxolod da mxolod sazogadosaxelebis gaTvaliswinebiTaa dasaSvebi, radgan brunebis yvela SesaZlebelisaxeoba swored sazogado saxelebSi dasturdeba.amjerad Cven yuradRebas SevaCerebT ,,sakuTriv wrfelobiTis~ formebadwodebul erTeulebze. samecniero literaturaSi miTiTebulia:hrqua-erqua da uwoda-ewoda tipis zmnebTan sazogado saxelebi wrfelo-26


iT brunvaSi dgas. kerZod, sampirianobis SemTxvevaSi esaa pirdapiridamateba, xolo or da erTpirianobis dros _ qvemdebare. pirvel SemTxvevaSizmna yovelTvis II seriis mwkrivTa formiTaa warmodgenili, xolomeore SemTxvevaSi _ I seriis mwkrivebiTac (74, 67). analogiuri varaudigamoiTqva saxelebTan mimarTebiTac (iqve, 74).Cveni dakvirvebis obieqtic hrqua-erqua da uwoda-ewoda tipis zmnebTanSewyobili <strong>sakuTari</strong> saxelebia, romlebic sakmao sixSiriT gvxvdeba<strong>qarTul</strong> <strong>agiografiul</strong> <strong>mwerlobaSi</strong>. qvemdebared da pirdapir damatebadSewyobili <strong>sakuTari</strong> (adamianTa) saxelebi aRniSnuli tipis zmnebTan fu-Zis saxiTaa warmodgenili, rasac Cveni kvlevis safuZvelze miRebuliSedegebic mowmoben.a) qvemdebaris funqciiT hrqua-erqua zmnasTan:romelsa erqua afoc [1, 13]; erqua <strong>saxeli</strong> mas abraham [2, 36]; <strong>saxeli</strong>erqua mas gÂrobandak [2, 30]; da maT uTxres saxelebi maTi da hrques:erTsa guSnak hrquan da erTsa baxdiad, erTsa burzo, erTsa panaguSnasp,erTsa perozak, erTsa zarmil, erTsa stefane [2, 32]; romelsa <strong>saxeli</strong>erqua buRa [4, 167]; da <strong>saxeli</strong> erqua vardan [7, 186]; romelsa <strong>saxeli</strong> erquakostanti [4, 165]; romelsa <strong>saxeli</strong> erqua jafar [4, 168]; romelsa erquakupra [12, 298].uwoda-ewoda zmnasTan:amas ewoda pirvelad miqael da merme gobron [5, 177]; romelsa ewodaRirsad didi arseni [12, 267]; romelsa ewoda saban [12, 252]; romelsaewoda... anastasia [12, 298]; romelsa ewoda sula, beSqen da laklaki [13,321]; xolo mamisa amis netarisas ewodeboda kÂpriane [13, 321]; xolo romelsaewoda garbanel [13, 330]b) pirdapiri damatebis funqciiT uwoda-ewoda zmnasTan:xolo naTlis-cemasa missa uwodes <strong>saxeli</strong> evstaTi [2, 30]; da uwodespirmSosa mas <strong>saxeli</strong> daviT [7, 186]; da Cuen <strong>saxeli</strong> arseni uwodeT [12, 270].unda aRiniSnos, rom ZeglebSi analogiuri magaliTebi hrqua-erquazmnasTan ver davadastureT.rogorc zemoT aRvniSneT, <strong>sakuTari</strong> (adamianis) <strong>saxeli</strong> wrfelobiT-Si unda iyos yola-qonebis zmnebTanac. aRniSnul formebTan sazogado27


saxelebSi SeiniSneba formaTa paralelebi: <strong>saxeli</strong> xan wrfelobiTSia,xan saxelobiTSi.Cven mier mopovebul masalaSi piris saxelebi wrfelobiT brunvaSiars da iyo zmnebTanac dasturdeba.moZRuari Cueni grigol ars [12, 267]; movida yrmaÁ erTi da Tqua:iakob manda arsa? [1, 18] (ars zmnas darTuli aqvs -a kiTxvis gramatikulimorfema (183, 93-112)); rameTu miqael iyo aRmaSenebeli [13, 322]; yrma-Ra iyoZÀ misi igi miqael [12, 165]; rameTu mas Jamsa iyo mTavari, <strong>saxeli</strong>T, evagre[9, 219]; da marxvasa mis Tanave iyo arseni [12, 290]...cnobili faqtia is, rom adamianTa saxelebi: grigol, miqael, iakobZvel <strong>qarTul</strong>Si xmovanfuZianTa jgufs ganekuTvneba, xolo axalSi _TanxmovanfuZianebs. rogorc Cans, Zvel <strong>qarTul</strong>Sive dawyebula maTiTanxmovanfuZian piris saxelebTan gaTanabrebis procesi. samecniero literaturaSigamoTqmuli Tvalsazrisis Tanaxmad, wrfelobiTis adgilsnel-nela saxelobiTis brunva iWers. markirebulma saxelobiTma brunvam,romelic arsebiTad gamoxatavda gramatikul subieqtsa da pirdapir obieqts,advilad SeZlo saxeldebiTobis, nominaciis funqciac SeeTavsebinada, faqtobrivad, wrfelobiTi brunva ukve zedmeti gaxda.12. 1. 1. adamianis <strong>saxeli</strong>s sazogado saxelTan gaTanabrebaadamianis <strong>saxeli</strong>s sazogado saxelTan gaTanabrebis erTaderTi Sem-Txvevaa, roca piris saxels saxelobiTis -Á erTvis:romelsa ewoda kaxaÁ [4, 165].gamonaklisi forma gvavaraudebinebs, rom igi ufro kalmis Secdomaunda iyos, vidre enobrivi normidan gadaxveva, an iqneb imis Sedegia, rompiris <strong>saxeli</strong> kaxa eTnonimisganaa warmoqmnili.12. 2. saxelobiTi brunvasamecniero literaturaSi miTiTebulia, rom ,,saxelobiT brunvaSimocemuli <strong>saxeli</strong>, Cveulebriv, an subieqtia, an pirdapiri obieqti~ (236,76).12. 2. 1. boloTanxmovniani saxelebia) subieqtad gamoyenebuli:28


da aginebda varsqen Tesl-tomsa missa [1, 17]; xolo jojik mswraflaRdga ze [1, 26]; gamovida abraham queyanisa misgan [1, 36]; Semdgomad daviTmefobda [2, 38]; ...solomon mefobda [2, 38]; baxdiad eSmakeul iqmna [2, 34];xolo netari guSnak... perozak da zarmil .. mtkiced dges... [2, 33]; viTarcaityÂs iob [5, 173]; adam ara scda [5, 173]; xolo mefÀ igi sumbat ukunvida[5, 178]; aRZra mefÀ sarkinozi, <strong>saxeli</strong>T abul-kasim [5, 175]; daniel...STaagdes mRvimesa [9, 227]; ganmxiarulda guaram RviniTa [12, 289]... iyvnes...didi sofron, sanatreli mamaÁ [12, 294]... samoel... gardacvalebul iyvnes[12, 253]; mswrafl... movida mirean [12, 270]; miegeba wina gabriel [12, 259];xolo bagrat umTavres... iyo sibrZniTa [12, 272]; xolo gurgen... RmrTisamier dajda erisTavTa-erisTavad [12, 277]; xolo zenon Svili iyosaCinoÁsa [12, 263]; wmidaÁ efrem iyo dRiTa uxuces [12, 270]...b) pirdapir obieqtad gamoyenebuli:maSin akurTxa jojik [1, 27];... daeswava sityuad gobron [5, 177];... waravlinaigini... viTarca iakob ioseb .. [7, 188]; ... ioseb warvhyav egÂpted kruli [12, 243];da warmoudgina... patrik, guaram .. abulasaT [12, 259]; ...efrem moviÃsenneT [12,286]; ...saxel-sdves tiriWan [7, 186]; warmoavlina... stefanoz [3, 61]...12. 2. 2. boloxmovniani saxelebia) subieqtad gamoyenebuli:a boloxmovnianebi:... andria gardacvalebul iyvnes [12, 253]; ... zaqaria sTulisa JamTa jdatbas TÂsTa [12, 304]; nebiTa RmrTisaÁTa iqmna saba episkopos iSxansa zeda[12, 274]; da <strong>saxeli</strong> misi werta [12, 317]; romlisa-igi iyvnes pirvelamaSenebelni... qurdia [13, 339]; da ia etyoda [13, 330]; romlisaTÂs eliaityÂs [5, 173]; viTarca ieremia ityÂs [5, 176]; da esaia ityÂs [5, 178]...e boloxmovnianebi:waremarTnes tfiliss igi da stefane [2, 35]; da mociquli pavle miswers[3, 49]; xolo nerse.. Sevida queyanasa mas... [3, 58]; da <strong>saxeli</strong> colisa misisaTagine [7, 186]; ... da evagre dga martoÁ[9, 219]; xolo mswrafl... ganikurnaadarnese [12, 299]; xolo adarnese... friad SeSinda [12, 298]; ... Tevdore daqristefore warmovides xancTad [12, 279]; da epifane ZmaTa maT eSora [12, 293];da etÂfane Seimosa Jamis wirvad [12, 293]; viTarca mose ityÂs [12, 251]...29


e xmovanze daboloebul adamianis saxelebTan erTad, <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi,gvxvdeba piris <strong>saxeli</strong> qriste, romelic Taviseburad ibrunvis Zvel<strong>qarTul</strong>Si. specialur literaturaSi SeniSnulia, rom `igi zog brunvaSi sazogadosaxelebs misdevs, zogSi ki ise ibrunvis, rogorc adamianis <strong>saxeli</strong>.sazogado saxelsaviT ibrunvis is micemiTSi, moTxrobiTsa da viTarebiTSi;adamianTa saxelsaviT _ naTesaobiTSi, moqmedebiTsa da wodebiTSi. wrfelobiTida saxelobiTi e-sa da À-s garCevazea damokidebuli~ (75, 381); (159,37):... romelTaTÂs qriste cudad mokuda [95, 175]; ... viTarca moiyvanesqriste wueramde mis mTisa [13, 324]; xolo eseviTarTa saswaulTa iqmodaqriste [12, 301]...À bolosarTianebi:e-ze fuZedaboloebul saxelebSi saxelobiTi brunvis niSani -Á erwymiswinamaval fuZiseul e-s da vRebulobT À difTongs.sakvlev ZeglebSi À difTongis xmareba piris saxel `qristesTan~ufro xSiria, vidre Cveulebriv adamianis saxelTan:...moviwieniT... Tevdore da qristeforÀ [12, 279]; iyavn qristÀ RmerTiCuen Soris [12, 252]; qristÀ amaRlda zecad [2, 42]; aRvida qristÀ ierusalÀmad[2, 40]...i boloxmovnianebi:da viTarca waremarTebodes evstaTi... tfiliss [2, 34]; da dajda mis win ZÀmisi mahdi [3, 56]; xolo Tevdosi... SeiWurvoda zakulebiTa mravalferiTa [7, 187];rameTu TÂT dasweres basili [13, 345]; da giorgi SvilTagan oÃer da uqm iyo [13,339]; ... amieriTgan arseni iyavnâkaTalikos qarTlisa [12, 289]; rameTu etÂfane damatoi pirvelve megobar iyvnes [12, 263]; ... moiwia cqiri qorTas [12, 307]...o boloxmovnianebi:xolo netari... borzo mtkiced dges... [2, 33]; netari habo Seeyo marxvasa da locvasa daubrkoleblad [3, 58]; romlisa-igi iyvnes pirvelniaRmaSenebelni amaspo da qurdia [13, 339].u boloxmovnianebi:da Sevida iesu saqorwinesa mas [2, 39].b) pirdapir obieqtad gamoyenebulia boloxmovnianebi:30


omelman gamozarda elia [9, 218]; ixilvnes viTarca Zuelsa Sinaelia.. da Semdgomad saba [13, 320]; da Tana wariyvanna saba [12, 264]; saba ganutevaiSxans [12, 265]; aramed akurTxen qristeman amona [12, 277]; da warmoudginna...arSuSa [12, 259].e boloxmovnianebi:warudginnes... stefane [2, 35]; raÁTa moviÃsenoT... <strong>saxeli</strong>T ise [9, 221];xolo... avlina petre zRuasa zeda [9, 223]; da pova lukiane SeSinebuli[10, 232]; ixilvnes... viTarca Zuelsa Sina iovane da Semdgomad... gerasime[13, 320]; ... povna qristefore [12, 252]; da hrwmena qriste [2, 30]; romelTaaRuarebies qriste [8, 202]...À bolosarTianebi: Seiwynara nersÀ yovliT eriT misiTurT [3, 59]; daganuteva nersÀ mravliTa niWiTa [3, 59]; da juars acues qristÀ [2, 42]; daSeiyvara qristÀ yovliTa guliTa [3, 57]...i boloxmovnianebi:da gamoaqunda mkudari iamavri [2, 39]; warudgines evstaTi... [2, 35]; ...adide arseni [7, 186]; da arseni TÂT iCina [12, 280]; ixilvnes... viTarcaZuelsa Sina .. da Semdgomad makari, efTÂmi [13, 320].12. 2. 3. -ca nawilakiani saxelobiTinawilaki yvela brunvis formas daerTvis wodebiTis garda. ufroxSiria -ca nawilakis xmareba, romelic ,,mniSvnelobiT daaxloebiT udrisagreTve-s~ (217, 147).a) pirdapir obieqtad gamoyenebuli:gamoxates TÂT miqaelca orTa maT Tana galatozTa zeda sarkumelsaaRmosavalisa [13, 345].b) subieqtad gamoyenebuli:da Tevdosica tirodave maT Tana [7, 189].12. 2. 4. sazogado saxelebTan gaTanabrebis SemTxvevebibrunebisas, rogorc zemoT vnaxeT, adamianis <strong>sakuTari</strong> saxelebiinarCuneben uZveles saxes, saxelobiTSi ar dairTaven brunvis niSans, magramenis ganviTarebis kanonzomierebis Sedegad boloTanxmovniani saku-Tari <strong>saxeli</strong> TandaTan gauTanabrda boloTanxmovnian sazogado saxelebs,31


is gamoc, gvaqvs paraleluri konstruqciebi. `erT SemTxvevaSi sakuTarsaxels ar gaaCnia saxelobiTi brunvis niSani da es Zvel saqarTveloSinormaa, meore SemTxvevaSi, Tumca iSviaTad, <strong>sakuTari</strong> saxelebi sazogadosaxelebis msgavsad irTaven brunvis niSans~ (90, 365). SeniSnulia, romsaxelobiTSi -i da -Á sakuTar saxelebTan Tavs iCens VII s-idan.a) subieqtad gamoyenebuli:esua abraams isaki da isaks iakobi [2, 37].b) pirdapir obieqtad gamoyenebuli:... RmerTman, romelman akurTxa iakobi [10, 236]. Cuen viciT mamaÁ misiiosebi [2, 40] // waravlina igini... viTarca iakob ioseb [4, 188]; ioseb warvhyavegvipted kruli [7, 243]; erTisagan naTesavisa gamoiyvana abraami [8,198] // gamovida abraham queyanasa misgan [6, 219]; ixila ZÀ TÂsi sayuarelidaviTi [4, 189] //waravlina netari daviT garesjisa udabnosa [8, 207]; xolowmidaÁ daviT evedra ufalsa [10, 238].maSasadame, saxelobiT brunvaSi warmodgenil adamianTa saxelebiskvlevam dagvanaxva, rom <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi pirdapir obieqtad gamoyenebulipiris saxelebis xmareba ufro produqtiulia, vidre subieqtadgamoyenebuli saxelebisa. aRniSnul brunvaSi sazogado saxelebTan gaTanabrebismxolod xuTi SemTxveva davadasturebT. or SemTxvevaSi piris<strong>saxeli</strong> nawilakdarTulia.12. 3. moTxrobiTi brunvamoTxrobiTi brunva, samecniero literaturaSi gamoTqmuli TvalsazrisisTanaxmad, adamianis saxelebTan fuZis saxiTaa mocemuli. `misigarCeva saxelobiTisagan mxolod sintaqsurad SeiZleba: 1) sityvaTa rigiT:pirveli qvemdebarea, meore _ pirdapiri damateba; 2) moTxrobiTobasgansazRvravs gardamavali zmna (Semasmeneli) II seriaSi, romelsac subieqtimoTxrobiTSi Seewyoba; 3) moTxrobiToba ganisazRvreba rogorc II seriaSidayenebuli gardamavali zmniT (SemasmenliT), ise sazRvrulTanmoTxrobiT brunvaSi Sewyobili gansazRvrebiT; 4) moTxrobiTi brunva, sazogadosaxelebis msgavsad, gaformebulia -man bolosarTiT _ gaTanabrebuliasazogado saxelebTan, rac Zlier iSviaTi movlenaa~ (236, 87-88).32


12. 3. 1. sityvaTa rigiT gansazRvruli saxelebida waravlinna igini ÃevTa maT vaJganisaTa, viTarca iakob ioseb ReleTamaT qebronisaTa [7, 188].12. 3. 2. boloTanxmovniani piris saxelebi II seriisgardamaval zmnasTandRes me da jojik da colman misman erTad puri vWamoT [1, 16]; varsqenuvar-yo WeSmariti RmerTi [1, 12]; episkoposTa maT orTa ioane da afoc...aRvixueniT patiosanni Zualni [1, 28]; daviT aRasrula sakuerTxni...[2, 38];solomon ormeocsa welsa aRaSena...[2, 40]; abraham yo egreT [2, 37]; xolotiriWan viTarca ixila sikudili... iwrafa sivltolad [7, 188]; ...daniellomni daamSÂdna [10, 293]; RmerTSemosilman ilarion ganavrcela [10, 236];ubrZana bubaqr monaTa TÂsTa [10, 236]; miugo abibos da hrqua [11, 244];..romelTaÁ kudi kudsa Seukueca safron [12, 312]; xolo efrem ...mihronisakurTxevaÁ qarTls ganawesa [12, 290]; maSin gabriel hrqua wmidasa mas... [12,259]; bagrat da guaram Sewires TiToeulad... yoveli uxuebiT [12, 263];xolo etÂfane da zenon hrques ZmaTa... [12, 308]; adam Wama xili igi [12, 288];da abulasad eseve amcno colsa TÂssa [12, 292]; gedeon sawumisi dadgagamocdad saqmed [13, 334]; mouwoda miqael queyanisagan berZenTasa [13, 334];xolo makedon ikadra sulisa wmidisa dabadebulTa Soris SerTva [8, 195]...12. 3. 3. boloxmovniani piris saxelebi II seriisgardamaval zmnasTana boloxmovnianebi:... viTarca yo odesme saba [8, 202]; xolo febronia hrqua mkueTr [12, 297];zaqaria...hrqua maT [12, 304]; gviTxra Cuen ia [13, 329]; viTarca eva sikudilisoflad SemoiRo [5,1 73]; xolo werta diadi Sesawiravi miuZRvna [12, 318]...e boloxmovnianebi:hrqua ioane mowafeTa [9, 223]; da mose moixuna ficarni igi [2, 37];stefane auwya samoel kaTalikozsa [2, 45]; agrZna ese Tagine [7, 187], xoloevagre hrqua [9, 219]; miugo lukiane da hrqua [10, 237]; ... adarnese... SeswiresTiToeulad... yoveli uxuebiT [12, 263]; viTarca Tqua pavle... [12, 283]; ...33


Tevdore da qristefore... wariyvannes... igini yrmani [12, 272]; xolo etÂfaneda zenon hrques ZmaTa maT... [12, 308]; viTarca ixila nersÀ dedofali...akurTxevdes RmerTsa [5, 59]...i boloxmovnianebi:basili miiTuala winamZRurobaÁ [13, 346]; ver gulisxma yo TevdosisibrZnÀ igi [7, 190] da Tevdosi warago safasÀ [7, 194].u boloxmovniani:maSin ubrZana iesu mowafeTa maT [2, 39].12. 3. 4. sazogado saxelebTan gaTanabrebasolomonman ormeocsa welsa aRaSena taZari [2, 40] (//solomon ormeocsawelsa aRaSena... [2, 40]); cqirman .. waravlina eri igi xancTas [3, 307]; rameTumokla laklakman disiZe TÂsi [13, 340]; xolo garbanelman aRgavseninTquen [13, 27]; yovlad savseman qristeman aRgavsenin Tquen [1, 27]; akurTxawyali igi qristeman [2, 39]; rameTu qristeman Seamkvna saswauliTa [12, 292]...12 3. 5. -ve nawilakiani moTxrobiTi`-ve nawilaks Zvels <strong>qarTul</strong>Si igive mniSvneloba aqvs, rac axalSi~(217, 148); `aRniSnavs TviT imaves~ (219, 614)....romelsa giorgive amcno [13, 344].amdenad, rogorc kvlevam gviCvena, <strong>agiografiul</strong> TxzulebebSi moTxrobiTbrunvaSi sityvaTa rigiT gansazRvruli adamianTa <strong>saxeli</strong>s xmarebismxolod erTaderTi SemTxveva Segvxvda. II seriis gardamaval zmnas-Tan Sewyobili TanxmovanfuZiani da xmovanfuZiani piris saxelebi TiTqmisTanabari raodenobiTaa warmodgenili. xmovanfuZianTagan yvelaze xSiria-e boloxmovniani piris saxelebis xmareba. sazogado saxelebTan ga-Tanabrebis samoci SemTxveva davadastureT, rodesac adamianis <strong>saxeli</strong>oTx, xolo piris <strong>saxeli</strong> qriste ormocdaTeqvsmet SemTxvevaSi gaformebuliamoTxrobiTi brunvis -man bolosarTiT. erT SemTxvevaSi xmovanfu-Ziani piris <strong>saxeli</strong> -ve nawilakiania.`34


12. 4. wodebiTi brunvawodebiTi brunva ufro gviandeli warmoSobisaa. pirvelad igiz. SanSovanis mokle gramatikaSia (1737) dasaxelebuli sawodebos <strong>saxeli</strong>T.termini Semdeg anton kaTalikosma (1885) wodebiTiT Secvala.wodebiT brunvasTan dakavSirebiT <strong>qarTul</strong> lingvistikaSi mravaliurTierTsapirispiro mosazrebaa gamoTqmuli. mkvlevarTa erTi jgufifiqrobs, rom wodebiTi damoukidebeli brunvaa: a. SaniZe (213, 48-56); T.uTurgaiZe (185, 67) da sxv. meore jgufisaTvis wodebiTi araa damoukidebelibrunva: anr. Ciqobava (168, 61); v. Tofuria (67, 36-47) da sxv.<strong>qarTul</strong> <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi gvxvdeba wodebiT brunvaSi dasmulirogorc TanxmovanfuZiani, ise xmovanfuZiani piris saxelebi (naSrom-Si, pirvel rigSi, ganvixilavT oden fuZis saxiT warmodgenil pirissaxelebs).12. 4. 1. boloTanxmovniani wodebiTi:... da hrqua: `daviT, daviT!~ [12, 232]; da Sen, jojik, arRara Cemimazli xar [1, 15]; ukueTu amas iqm, efrem, me uvar myav [12, 287].12. 4. 2. boloxmovniani wodebiTiTevdosi, mxeco, uwyalo...[7, 189]; lazare, gamoguale! [1, 40]; lukiane,Zmao, miiRe pinaki...[10, 231]; Zmano, Tevdore da qristefore .. eqmeniT amaTmzardul keTil...[12, 271]; rameTu Senda moviltvi, qriste, Zeo RmrTisao[4, 169]; eha didebulebaTa SenTa, qriste! [10, 235].12. 4. 3. sazogado saxelebTan gaTanabrebis SemTxvevebiZvel <strong>qarTul</strong> <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi, rogorc zemoTac aRvniSneT,mkveTrad SeiniSneba sakuTar saxelTa sazogado saxelebis brunebasTangaTanabrebis tendencia. am mxriv arc wodebiTi brunva warmoadgens gamonakliss.sakvlev ZeglebSi dasturdeba uiSviaTesi SemTxveva, rodesacadamianis <strong>saxeli</strong> aRniSnul brunvaSi -o bolosarTiTaa gaformebuli.basilo, mokled Sen mcxeTas mamasaxlisad dasdgebi [12, 318]; sayuareloda qristes mier Zmao garbanelo... [13, 331]35


garbaneli, vfiqrobT, fsevdo piris <strong>saxeli</strong>a (Sdr.: garbanelni, `moqcevaÁqarTlisaÁ~, Zeglebi, 1, Tb., 1963, gv. 97).aqve SevniSnavT, rom adamianis saxelebze wodebiTi brunvis niSnisdarTva cocxal metyvelebas asaxavs, magram saliteraturo enam es movlenaar miiRo.12. 5. micemiTi brunvamicemiTi brunva uZvelesi warmoSobisaa. sakvlev ZeglebSi aRniSnulbrunvaSi warmodgenili adamianTa saxelebi umTavresad -s sufiqsiTaagaformebuli.Tu adamianis sakuTar saxelTa formiT erTgvari saxelobiTisa damoTxrobiTi brunvis sintaqsuri viTarebis (subieqtisa da obieqtis) gasarkvevadzogjer saWiroa maTi gaTanabreba sazogado saxelTa formiTgaTvaliswinebul saxelobiTsa da moTxrobiTTan, aseTi saWiroeba micemiTTanaraa aucilebeli. igi, Cveulebriv, irib damatebas gamoxatavs.12. 5. 1. boloTanxmovniani saxelebixolo wmidaman SuSanik hrqua jojiks [1, 26]; RmerTi daviTs uyuars [2,38]; mwodebelman man hrqua ustams [2, 31]; wina dascviTe isaks da iakobs [2, 37];da esua abrahams isaki [2, 37]; mdevarni... ewines tiriWans [7, 188]; hxadoda igidedasa TÂssa raqels [11, 243]; maSin episkoposTa hrques efrems .. [12, 288];monagebi maTi dauteves zenons [12, 263]; marjuenaÁ misces ficisaÁ mireans [12,267]; aqundes... miqaels basili [12, 322]; miuwera ebistole serapions [13, 335]...12. 5. 2. boloxmovniani saxelebi... romeli moeZRuana... ioanes [1, 18]; xolo veJan buzmir hrqua evstaTis dastefanes [2, 35]; da mosca moses [2, 37]; romliTa elias epatiJa SuriTa... caTaSekrvad [5, 173]; da hrqua dasa TÂssa Tagines [7, 190]; viTarca auwya... nerses [7,190]; rameTu amiT saxiTa emsgavsa pavles [7, 189]; mouwoda... TaTas [9, 227]; ... romelimoarTumida sazrdelsa Sios [9, 219]; xolo evagres Sehmosa saxe monazonebisaÁ[9, 220]; da merme mixedna wmidaman iovane ises [9, 223]; mouwoda mamamandaviT lukianes [10, 237]; da hrqua mamaman daviT bubaqrs [10, 236]; da sabas mun-Tquesve guls-edva dadgomaÁ [12, 265]; da Seuvrda etÂfanes [12, 292]; da mswrafl36


xolo acnobes epifanes [12, 232]; da hrqua basilis [12, 302]; mas Jamsa axaresarsenis [12, 296]; SeemTxva adarneses seni [12, 298]; da ...misca qristefores [12, 280];xolo efrem mianiWa Tevdores [12, 280]; da Sehvedra samwysoÁ igi TÂsi giorgis[13, 342]; da qristes hrques mRdelT moZRuarTa maT da moxucebulTa [2, 40]...12. 5. 3. Tandebuliani micemiTisamecniero literaturaSi miTiTebulia, rom axali <strong>qarTul</strong>isa daZveli <strong>qarTul</strong>i enis Tandebulebi erTmaneTisagan mkveTrad gansxvavdebian.axali <strong>qarTul</strong>i enis Tandebulebi saxels mxolod boloSi erTvis, bolosdebulebia,xolo Zvel <strong>qarTul</strong>Si ,,Tandebuli SeiZleba iyos windebulicada ukudebulic~ (217, 141).Zvel <strong>qarTul</strong>Si moipoveba rigi Tandebulebisa, romlebic or brunvasiTxovs. sakvlev ZeglebSi aseTebia: winaSe, Tana, zeda. isini gvxvdebarogorc naTesaobiT, ise micemiT brunvaSic. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi zemoTdasaxelebuli Tandebulebi piris saxelebTanac dasturdeba.a) win dasmuli Tandebuli (windebuli) winaSe.Tandebuli winaSe Zvel <strong>qarTul</strong>Si ganarCevda vin da ra jgufissaxelebs. Cven igi, amjerad, vin jgufis saxelebTan gvainteresebs:raÁTa didad braleuli igi ubraloTa maT ganamarTlon winaSeqristesa [12, 299].winaSe TandebulTan warmodgenili piris <strong>saxeli</strong> gavrcobilia.b) ukudebuli Tandebulebi: Tana, zeda.Tandebuli Tana umTavresad ra jgufis saxelebTan ixmareba, magramigi sulieri sagnis aRmniSvnel saxelebTanac dasturdeba:... xanZTiT waryolil iyo Tevdores da qristefores Tana [12, 268].zeda Tandebulic ra jgufis saxelebTan ixmareba, magram gamonaklisiSemTxvevebi aqac SeiniSneba:amisTÂsca mravalgzis mxilebaÁ miawia netarman grigol adarnerseszeda [12, 298].12. 5. 4. -ca nawilakiani micemiTida noeca moaswava sarwmunoebaÁ eklesiisaÁ kidobansa mas Sina [5, 179].mocemul piris saxelTan micemiTis niSani daikarga.37


12. 5. 5. sazogado saxelebTan gaTanabrebis SemTxvevebixolo kacman man yoveli igi yofili uTxra cqirsa [12, 305]; mihvedridesqristesa [1, 27]; da qadagebdes qristesa [8, 212]; Tayuanis-sces qristesa[3, 71]; ... vesav qristesa [8, 283]; madli misca qristesa [12, 300]; adidebdesqristesa [12, 299]...rogorc vnaxeT, micemiTi brunvis niSanze darTuli -a savrcobi,garda erTi SemTxvevisa,ZiriTadad,`````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` piris saxel qristesTan gvxvdeba. aRniSnuli xmovnis darTvaadamianis sakuTar saxelebze IX saukunidan dasturdeba. cxadia, esmovlena cocxali metyvelebis amsaxveli faqtia.12. 6. naTesaobiTi brunvanaTesaobiTi brunva warmoSobiT uZvelesia. iseve rogorc micemiTSi,naTesaobiT brunvaSic adamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> brunvis ZiriTadi -isniSniT aris warmodgenili emfatikuri a-s gareSe. naTesaobiTi brunvaTandebuliania. gvxvdeba rogorc calke mdgomi, ise piris saxelTan SerwymuliTandebulebi.12. 6. 1. calke mdgomi TandebulebiwinaSe: romeli Tana suliTa maradis ixareb winaSe qristÀsa [12, 258];romelTa wariyvanes igi sixaruliT winaSe qristÀsa [12, 258].Tana:zeda:ze:moses da elias Tana zraxvida [13, 334]; grigolis Tana me var awSvili Seni [12, 278]; da gamovida igi nersÀs Tana [12, 62]; inebawarmosvlaÁ nersÀs Tana [3, 56]; rameTu gonebaÁ Cemi qristÀs Tana arszecas [3, 70]; da qristÀs Tana moswrafebiT mamakac iqmneniT [4, 171]...da viTarca-igi iyo iobis zeda [4, 167]; da aRaSena eklesiaÁ davi-Tis zeda [7, 191]; rameTu vixileT dRes grigolis zeda miuwvdomelididebaÁ [12, 289].`-ze Tandebuliani formiT dro gamoixateboda Zvel <strong>qarTul</strong>-Sic~ (-ze Tandebuli drois gamoxatvis funqciiT ixmarebodadialeqtebSic: `Wamaze (=Wamis dros) movida...~): `elises ze (eli-38


mimarT:Mier:ses dros)~ (291, 56);...viTarca dabadebisasa noes ze warwymedasa ampartavansa kacTasa[12, 173]; da amis miqaelis ze iwyes eklesiaÁ igi [13, 344]; moÃsenebad...loTis ze [5, 173]; Zalisa RmrTisaÁTa... ezraÁs ze... [12, 307].`Tandebuli mimarT Zvel <strong>qarTul</strong>Si gamoiyeneboda da III (an II)piris formebTan ixmareboda (amJamad gamoiyeneba I pirTanac: `CemmimarT~ (zepir metyvelebaSi `Cems mimarT~), aRniSnavda mimar-Tebas, gankuTvnebas~ (291, 299). Cven III piris formebTan davadastureT:Tavs-mdeb geqmne qristÀs mimarT [12, 296]; aw glocavT TquenqristÀs mimarT. [12, 310]...`Tandebuli mier gamoxatavs moqmed pirs, Semsrulebels (agenss)~(291, 297):... TevdorÀs da qristeforÀs mier [12, 279]; viTarca-igi samoelismier saTno iyo [5, 180]; xolo netarsa noes mier dauSTaTesli mkÂdrobisaÁ [5, 173]; Seimko... qrists mier [12, 315]; sruliqmna wamebaÁ maTi qristÀs mier [5, 180-181]...-TÂs:-gan:12. 6. 2. piris saxelTan Serwymuli Tandebulebisamecniero literaturaSi aRniSnulia, rom `-TÂs mxolod ukudebuliada martooden naTesaobiTis gavrcobil formas daer-Tvis~ (217, 142).da viTarca iobisTÂs weril ars [13, 324]; da miqelisTÂs didsa saocrebasacxadad... hyofnida [5, 280-281]; mireanisaTÂs gul-ZÂrad iyo[12, 287]; iyo mxilebaÁ ese arsenisaTÂs [12, 289]; abrahamisTÂs ufaliityÂs...[12, 262]; da samaradisoÁsa Cuenisa daviTisTÂs vitydiT [10, 237];iovanesTÂs vityodiT [9, 227]; sanatrelsa mowamisa... haboÁsTÂs [3, 56];ismina maTi evstaTisTÂs [2, 31]; da aRdges asurni mTavarni kacnistefanÀsTÂs [2, 35]; daiTmine sikudili qristÀsTÂs [3, 77]...`-gan Tandebulic mxolod ukudebulia. daerTvis naTesaobiTida moqmedebiTi brunvis formebs. naTesaobiT brunvasTan aRniSnavsSinagans, Tvisebrivs~ (291, 74). <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi gvxvdebagauvrcobel piris saxelebTan:39


iswave esaiaÁsgan... [12, 312]; romeli-igi ara aqunda ÃelTaSuSanikisgan [1, 12]; iTxoeT qristÀsgan... SendobaÁ [12, 301]...amrigad, naTesaobiT brunvaSi warmodgenili adamianis <strong>sakuTari</strong><strong>saxeli</strong> yvela Tandebuliania. winaSe TandebulTan mdgomi piris saxelebigavrcobilia; xolo -TÂs Tandebuli, romelic mxolod gavrcobil formebsdaerTvis, gauvrcobel piris saxelebTanac davadastureT.12. 7. moqmedebiTi brunvamoqmedebiTi brunva qronologiurad Zvelia. piris saxelebTan, rogorczemoT aRvniSneT, ar ixmareba. sakvlev ZeglebSi mxolod erTader-Ti forma Segvxvda, rodesac piris <strong>saxeli</strong> qriste moqmedebiTi brunvisurT Tandebuls dairTavs:... dafarul ars qristÀTurT QRmrTisa Tana [12, 300].$ 13. msazRvreliani piris saxelebi13. 1. nawevriani piris <strong>saxeli</strong>samecniero literaturaSi arsebuli Tvalsazrisis Tanaxmad, cnobilia,rom piris <strong>saxeli</strong> isedac gansazRvruli da gamorCeulia, amitom mas-Tan nawevari ar ixmareba. Tumca zogjer nawevari aRniSnuli tipis saxelebTanacgvxvdeba.Zvel <strong>qarTul</strong>Si nawevari orgvaria: gansazRvruli da ganusazRvreli.sakvlev Zeglebze dakvirvebam gviCvena, rom <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi,piris saxelebTan, orive tipis nawevari gvxvdeba.igi:13. 1. 1. saxelobiTi brunvagansazRvruli nawevari igi saxels boloSi erTvis. sakvlevZeglebSi ki piris saxelebs win uZRvis:mivida igi SuSanik [1, 19]; ityoda netari igi Tagine [7, 189]; daSeewivis... uÃorcoÁ igi faraoÁ [8, 206]; da ixila wmidaÁ igi Sio[9, 219]; kaci igi ia Seuvrda wmidasa... [13, 330]; kaci igi garbaneli...moiwines swrfiT Cuenda [13, 334-335]; movida mun RmrTismsaxuriigi giorgi [13, 335]; RmerTsa mimRebeli igi mose [8, 194]...40


ese:vinme:zogierT SemTxvevaSi nawevari da piris <strong>saxeli</strong> gaTiSuliasxva <strong>saxeli</strong>T:poves erisTavi igi maTi Tevdosi [7, 188]; xolo netari igiepiskoposi abibos megobari iyo... [11, 242]; didi igi mamaÁ miqael[13, 334]; netari igi episkoposi zaqaria [12, 304]; netari igi beriÃuedios [12, 257]; netari igi mamaÁ grigol [12, 313]; Rirsni igiRmrTisani arseni da efrem [12, 279]; da Seewyala bersa mowafeigi TÂsi elia [8, 212].gansazRvruli nawevari ese warmoSobiT CvenebiTi nacval<strong>saxeli</strong>a.aRniSnavs siaxloves pirvel pirTan. piris saxels winerTvis; zogjer sxva <strong>saxeli</strong>Taa gaTiSuli:ese zenon miwevnul iyo saTnoebaTa moZRurisa TÂsisaTa [12,313]; sanatreli ese arseni kaTalikozi da efrem episkoposi movidianxilvad... [12, 290]; ese efrem, Rirsi RmrTisaÁ [12, 267]; ese bagrat...[12, 307]; netari ese habo... [3, 60]. ...wmidaÁ ese episkoposi ise[9, 222]; gamorCeul iqmna Rirsi ese wmidaÁ ise [9, 222]; ese netarizenon moiwia moxucebulebasa [12, 263]; maT Tanave iyo sanatrelicaese monaÁ qristÀsi habo [3, 58]; da samnive ese netarni:grigol da Tevdore da qristefore warmovides xancTad [12, 279].vinme ganusazRvreli nacval<strong>saxeli</strong>a, magram, zogjer, nawevrisrolsac asrulebs. ganusazRvreli nacval<strong>saxeli</strong> daganusazRvreli nawevari SinaarsiT axlos dganan erTmaneTTanda konkretul SemTxvevaSi maTi gamijvnac ki Wirs. <strong>agiografiul</strong>ZeglebSi piris saxelebTan nawevari vinmes xmarebis samiSemTxveva davadastureT: organ piris saxels mosdevs, xoloerT SemTxvevaSi win uZRvis da gaTiSulia sxva <strong>saxeli</strong>T:ilarion vinme... daadgina mamasaxlisad [12, 268]; daadginamonacvled misa pavle vinme xucesi ]13, 345].mas Jamsa iyo vinme... Ãuedios [12, 235].13. 1. 2. moTxrobiTi brunvamoTxrobiT brunvaSi dasmul piris saxelebTan gvxvdeba -man, -aman, -maT nawevrebi (gansazRvruli mniSvnelobiT) da ganusazRvreli nawevari41


erTi. warmoSobiT yvela nacval<strong>saxeli</strong>a (erTi warmoSobiT ricxviTi <strong>saxeli</strong>ada ZiriTadad am funqciiT ixmareba, magram, amasTan erTad, is ganusazRvrelinacval<strong>saxeli</strong>s mniSvnelobiTac gvxvdeba):man: a) uSualod erTvis piris saxels:... rameTu man mose pirvelad iwyo aRwerad Sesaqmisa cisa da queyanisa[4, 164]; xolo wmidaman man habo hrqua maT [3, 69]; xolo netarmanman abibos hrqua... [11, 245]; moiTxova anCisa saydari... ukue-Turman man cqirman [12, 305].b) gaTiSuli nawevari da piris <strong>saxeli</strong>:mswrafl moiRo sanatrelman man episkoposman iovane Sesagragnadsudari [1, 28]; RmrTismoyuareman man dedakacman Temestia...Tqua [12, 284].Aman: gaTiSul nawevarTan da piris saxelTan:xolo netarman aman... Sio... pova zecisa igi margaliti [9, 229];aman netarman amba giorgi gulisxmayo [12, 253].maT: hrqua netarsa grigols sanatrelTa maT Tevdore da qristefore[12, 270].erTi: erTman mowafeman, <strong>saxeli</strong>T TaTa .. aRaSena monasteri [8, 217].13. 1. 3. micemiTi brunvamicemiT brunvaSi warmodgenil piris saxelebTan gvxvdeba nawevrebimas da amas, romlebic warmoSobiT CvenebiTi nacvalsaxelebia:mas: da etyoda episkopossa mas afucas [1, 19]; ufalman hrqua netarsamas abrahams... [3, 56].Amas: ... vinaiTgan axalsa amas moses ebrZana axlisa israÀlisa winamZRurobaÁ[13, 334].sakvlev Zeglebze dakvirvebam gviCvena, rom Zvel <strong>qarTul</strong>Si nawevriserT-erTi Tavisebureba maTi adamianis sakuTar saxelebTan aRniSvnaa.nawevari, sazogadod, mosdevs saxels, magram aseTi rigi darRveulia Tusaxels win gansazRvreba axlavs. aRniSnuli wesi SeiZleba gatarebuliiyos piris saxelebTanac. sakvlev ZeglebSi davadastureT iseTi SemTxvevebi,rodesac nawevari mosdevs piris saxels. ufro produqtiulia gansazRvrulinawevrebis (igi da ese) xmareba.42


$ 14. anTroponimuli formulis meore wevripiris saxelebTanaxal saliteraturo <strong>qarTul</strong>Si, rogorc cnobilia, adamianis saku-Tari <strong>saxeli</strong> ubrunvelia (warmodgenilia fuZis saxiT), rodesac mas anTroponimuliformulis meore wevri mosdevs. sxva mdgomareobaa Zvel <strong>qarTul</strong>-Si. a.SaniZe, iTvaliswinebs ra Zveli <strong>qarTul</strong>is viTarebas, wers: ,,Tu sakuTarsaxels msazRvrelad mosdevs raime sityva Tanamdebobis, xarisxis an xelobisgamomxatveli, Tavdapirvelad ibrunvoda orive, magram SemdegSi mxolodmsazRvreli. <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> ki ucvleli rCeboda~ (210, 290).aRniSnuli tipis msazRvrelebi, Zvel <strong>qarTul</strong>Si, rogorc wesi,sakuTar saxelebs uswreben, magram gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac msaz-Rvreli mosdevs piris saxels. sakvlev ZeglebSi orivenairi SemTxvevadasturdeba.14. 1. saxelobiTi brunvaa) prepoziciuri wyoba:xolo wmidaÁ SuSanik afucebda [1, 12]; sawyalobel iqmna ubadrukivarsqen [1, 12]; da cxondeboda wmidaÁ evstaTi [2, 30]; ganmxiarulda netarievstaTi [2, 45]; da iyo... <strong>saxeli</strong> amba giorgi [12, 253];... winamZRuari giorgi[13, 344]; da Seipyres netari habo [3, 64]; netari gobron waradgines winaSeamirisa mis [5, 181]; da waravlina netari daviT garesjisa udabnosa [8,207]; xolo wmidaÁ daviT... evedra ufalsa [10, 238]; netari Tagine warvidaÃevTa mamorvanisaTa [7, 191]; netari elia diakoni mivida wyarosa mas [8,214]; netari iovane madlobda RmerTsa [8, 211]; da aRyuavebuli dedaÁ Cueninino daadgra locvasa cremliTa [8, 199]; xolo wmidaÁ evagre mSvid iyo[9, 226]; madliTa savse beri Sio [11, 247]; xolo wmidaÁ ise wilkansebiskopos iqmna [9, 229]; Tana warayola wmidaÁ lukiane [10, 236]; da erCdabrZanebasa missa wmidaÁ dodo [10, 234]; da wariyvanes wmidaÁ abibos [11,242]; iyo... moZRuari miqael mdgomare locvasa Ramisasa [13, 322]; warvidamier wmidaÁ serapion [13, 339]; waremarTa yolad brZeni serapion [13, 322];sanatreli serapion aRivso suliTa wmidiTa [13, 326]; brZeni Ze solomonityÂs [13, 319]; ixilvnes... didi antoni [13, 320]; ganmxiarulda netari43


grigol [12, 306]; da warmovida sanatreli grigol [12, 281]; warmogzavnawmidaÁ grigol [12, 260];... warmoiyvannes... sanatreli arseni [12, 270]; iyvnesxancTas mamaÁ Tevdore [12, 317]; mivida iSxans mamaÁ saba [12, 274]; xolonetari saba daemorCila... [12, 274]; movides mRvdeli matoi qarTliT [12,263]; da saswaulTa mier Semkuli dedaÁ febronia moiwia samcxiT [12, 261];xolo sanatreli dedaÁ febronia zrunvasa Sina iyo [12, 261]; movides mamaÁetÂfane [12, 263]; mamaÁ epifane ZmaTa maT daubrkolda [12, 292]; gza-hyves...mamaÁ qristefore [12, 280]; da warvida mamaÁ makari opizad [12, 313]; daiyo anCs episkoposi makari [12, 317]; moiwia mamaÁ zaqaria [12, 275]; gvediaefrosine... ikiTxeT [12, 303]; netari efrem mi-ve erCda maT [12, 287]; Jamsamas iyo mamfali guaram [12, 287]; brwinavda... didi iakob [12, 293].b) postpoziciuri wyoba:viTarca-igi... stefane pirvel-diakoni [7, 190]; mokla stefane pirvelmowamÀ[7, 189]; mokuda vardan mTavari [7, 186]; viTarca ityÂs esaia winaswarmetyueli[5, 174]; ... mirian mefe ... moiwivnes [8, 200]; viTarca ityÂsiakob mociquli [8, 193]; pavle mociquli aÃsenebs ... [8,200]; aRdges ... arSu-Sa qarTlisa pitiaxSi [2, 26]; Semovida veJan buzmir [2, 34] ganvisajneT meda varsqen pitiaxSi [1, 34]; samoel arqediakoni [2, 36]; mokuda abdila amiramumni [3, 56]; movida nerse erisTavi [3, 58]; waremarTa varsqen pitiaxSi[1, 11]; Rirs guyvenin Cuen…makari uZluri…[12, 302]; movida zaqaria anCeliepiskoposi [12, 275] ... moiwia ioane episkoposi [1, 27]... giorgi RmrTis-msaxuri[13, 326]; ipova… bagrat erisTavTa-erisTavi [12, 307]; adarnese uxucesida guaram mrwemi... morCil eqmnes [12, 272]; moiwia saxiT TÂsa gabriel mTavari[12, 259]; Sewirul iyo RmrTisa... viTarca samoel winaswarmetyueli[12, 249]; pova efrem yrmaÁ [12, 267]; arseni kaTalikozi nebiTa RmrTisaÁTakaTalikozi ars [12, 288].14. 1. 1. sazogado saxelebTan gaTanabrebasakvlev ZeglebSi gvxvdeba sazogado saxelTan gaTanabrebis iseTiSemTxveva, rodesac win wamZRvarebuli epiTetdarTuli adamianis saku-Tari <strong>saxeli</strong> saxelobiT brunvaSi dairTavs brunvis niSans:ixila ZÀ TÂsi sayuareli daviTi [7, 189].44


14. 1. 2. nawilakdarTuli adamianis <strong>saxeli</strong> msazRvrelTanraÁTamca moiyvanes wmidaÁ SuSanikca [1, 16].rogorc zemoT ganxiluli magaliTebidan vnaxeT, saxelobiT brunvaSidasmul adamianis sakuTar saxels msazRvreli epiTeti SeiZleba winuswrebdes an mosdevdes; win wamZRvarebul epiTetTan piris <strong>saxeli</strong>s sazogadosaxelTan gaTanabrebis mxolod erTi SemTxveva davadastureT,rodesac adamianis <strong>saxeli</strong> saxelobiTi brunvis -i niSniTaa… gaformebuli;aseve, erT SemTxvevaSi sazRvrulad gamoyenebuli piris <strong>saxeli</strong> nawilakdarTulia.saxelobiT brunvaSi adamianis saxelebTan ZiriTadad Tanamdebobisada Tvisebis gamomxatveli anTroponimuli formulis meore wevrigvxvdeba. ufro xSiria piris saxelebze wmida, netari, mama, sanatreliepiTetebis darTva.14. 2 moTxrobiTi brunvaa) prepoziciuri wyoba:xolo sanatrelman SuSanik ... hrqua [1, 12]; ... da dahbeWda urjulomanvarsqen, beWdiTa TÂsiTa [1, 21]; ubadrukman panaguSnasp glaxakobiTa agnadReni [2, 34]; xolo netarman evstaTi ganicinna [2, 30]; brZenman solomonmaswava me [3, 69]; netarman abraham TÂsTa naSobTagani Segiwynara [3, 77];hrqua mas wmidaman habo [3, 76]; miugo mas sanatrelman kostanti [4, 167];usaxurman iezabel gardaamata usjuloebaÁ [5, 173]; netarman gobron daiTmina[5, 180]; netarman Tagine ... ixila ZÀ TÂsi [7, 191]; xolo wmidaman nerseTâsiTa âÃeliTa wargzavna guami [7, 191]; iwyo wmidaman ise locvad [9, 224];xolo wmidaman iovane ara Tavs-idva [9, 228]; vinaiTgan mociqulman petre ...gamoaCina ... [8, 203]; wmidaman Sio warmouTxra yovelive [2, 225]; netarmanmiqel pova sruliad gansuenebaÁ [12, 281]; xolo wmidaman dodo yo brZanebisaebrberisa [10, 236]; RmrTis-msaxurman giorgi misca yovelni saÃmarni[13, 335]; da ubrZana wmidaman serapion Zmasa ... [13, 338]; xolo mamaman makari.. . ikiTxa ... [12, 321]; Rirsman mRvdelT-mTavarman zaqaria ese saswauli qmna[12, 304]; gamohkiTxa mefeman dimitri [12, 268]; Jami Sewira Rirsman epifane[12, 293]; xolo mamaman basili makurTxa [12, 319]; dedaman febronia Seawyna-45


a ...[12, 263]; maSin Tqua netarman matoÁ…[12, 285]; da yos locvaÁ mamamangrigol [12, 253]; ese yoveli gulisxma-yo... kurapalatman aSot [12, 261]...b) postpoziciuri wyoba:...ixiles ...Temestia dekanozman da anatole [12, 285]; klementoz kaTalikozman... eklesiaÁ aRaSena [9, 229]; samoel arqediakonman mrqua ... [2, 36];da ubrZana veJan buzmir [2, 34]; ustam cixisTavman hrqua mas [2, 32]; viTarcaTqua netarman iovane maxarebelman [3, 54]; romeli momca Cuen mahmed mociqulman[3, 64]; da Tevdosi uRmrToman mZlavr moitaca saÃelmwifoÁ igi[7, 186]; viTarca Tqua ieremia winaswarmetyuelman [5, 174]; maSin wama adarnasemefeman [5, 182]; xolo aRwera arseni qarTlisa kaTalikozman [8, 191];moarTua mas elia diakonman... [9, 223]; ixila giorgi morwmuneman [13, 325];auwya gabriel erismTavarman [12, 261]; grigol mamaman daamtkica kaTalikozobaÁSeni [12, 290]; Tqua iakob mociqulman [12, 290]; xolo efrem episkoposman...ganaaxla [12, 290]; daviT winaswarmetyuelman... misca... nawili [12,276]; da guaram xelmwifeman... Tques [12, 89]; ubrZana bagrat kurapatalman...[12, 273]; aSot erisTavT-erisTavman xancTas axali eklesiaÁ daiwyo [12,277]; gulisxma yavT, viTarca-igi abraham mamaT-mTavarman [12, 276]...moTxrobiT brunvaSi msazRvrel-sazRvrulis urTierTobis TvalsazrisiTiseTive mdgomareoba gvaqvs, rogoric saxelobiTSi. msazRvreliepiTeti uswrebs piris saxels, an mosdevs; piris <strong>saxeli</strong> yvela SemTxveva-Si fuZis saxiTaa mocemuli. moTxrobiTi brunvis niSans mxolod msazRvreliwevri atarebs. ufro xSiria piris saxelebze Tanamdebobis gamomxatvelianTroponimuli formulis meore wevris darTva maSin, roca msazRvreliwevri mosdevs adamianis saxels.14. 3. micemiTi brunvaa) prepoziciuri wyoba:da varqu netarsa SuSaniks [1, 13]; hrqua ... urCulosa varsqens [1, 20];mouwoda episkopossa ... afocs [1, 28]; netarsa habos mouwoda [3, 61]; miemsgavse... mociqulsa pavles [3, 77]; xolo netarsa gobrons SeemsWualnesÃorcni TÂsni [5, 177]; kualad sjulis-mdebelsa moses mo-raÁ aqundes ficarniigi sjulisani [8, 193]; da uTxra didsa iovanes [8, 214]; SeeSina friadnetarsa elias [8, 214]; evedrnes wmidasa serapions [13, 345]; mravalni46


aqundes mowafeni ... viTarca didsa antonis [13, 322]; didsa miqaels ShevedraTavi TÂsi [13, 322]; evedrnes winamZRuarsa giorgis [13, 344]; ganeRÂZa mamasamakaris [12, 313]; auwyes yoveli netarsa febronias [12, 300]; hrqua wmidasamatois [12, 283]; xedvides mamasa grigols da episkopossa efrems [12,288]; ubrZana didsa zenons [12, 311]; farulad mouwoda netarsa efrems [12,287]; gamoecxada ... netarsa grigols da Rirssa sabas [12, 265] ...b) postpoziciuri wyoba:gamoiyofa oTxi SemTxveva:1. sazRvrulad gamoyenebuli adamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> dairTavsmicemiTi brunvis niSans, rac uZvelesi viTarebis gamomxatvelia da imdroze miuTiTebs, rodesac msazRvrelica da sazRvrulic erTnairad dairTavdabrunvis niSans; msazRvreli wevri gavrcobilia:da uCuena orTa mowafeTa da mariams magdanelsa [2, 41]; da auwya samoelskaTalikozsa [2, 45]; iovanes sabanis Zesa ... mogikiTxav [3, 46]; vityÂTukue giorgis episkopossa – mawyuerelsa [13, 335].2. sazRvrulad gamoyenebuli piris <strong>saxeli</strong> qriste dairTavs savrcobs;msazRvrelic gavrcobilia:da hmadlobda qristesa sakÂrvelT-moqmedsa [12, 318]; da adidebda qristesaRmerTsa [12, 296]; miemsgavse qristesa meufesa [13, 346].3. adamianis saxelTan gamoyenebuli msazRvreli savrcobs ar dairTavs:ubrZana ... warcemaÁ tfiliss arvand guSnasps [2, 32]; warumZRuano egetfiliss arvand guSnasps [2, 32].4. adamianis saxelTan gamoyenebuli msazRvreli savrcobs dairTavs:...romeli moeZRuana samoel episkopossa [1, 18]; adarnerse âÃelmwifesaufroÁsi vnebaÁ SeamTxÂa mterman [12, 298]; esma guaram âÃelmwifesa moslvaÁnetarTaÁ [12, 288]; gxedav ... viTarca anna winaswarmetyuelsa [12, 278];ubrZana petre mociqulsa [12, 257]; mouwoda ... miqel kelarsa [13, 336]...14. 3. 1 Tandebuliani msazRvrel-sazRvrulimicemiT brunvaSi47


winaSe: zemoT ganvixileT SemTxvevebi, rodesac winaSe Tandebuli winuswrebda piris saxels. msazRvrel-sazRvrulTan xmarebisas igi ukudebulTandebulad dasturdeba:...da mociqulad mavali aSot kurapalatsa winaSe [12, 305].zeda: ... da ganmtkicna qristes sarwmunoebasa zeda [9, 222].Sina: Sina micemiTi brunvis Tandebulia. `gamoxatavda imave funqcias,rasac -Si: 1. risame SigniT myofobas; 2. mimarTulebas garedan SigniTken~(291, 440):da qristÀs msaxurebasa Sina var [2, 31].mier: ...mier Tandebuli uSualod erTvis piris saxels:Seudeg Ze WeSmaritsa qristÀs mier momadlebulsa sarwnumoebasa [2, 65].micemiT brunvaSi warmodgenil msazRvrel-sazRvrulze dakvirvebisSedegad SegviZlia vTqvaT, rom Cveulebrivi viTareba gvaqvs, rodesac sakuTar(piris) saxels msazRvreli uswrebs, romelic yovelTvis gavrcobilia;gansxvavebuli mdgomareobaa aRniSnul brunvaSi, rodesac adamianissaxels msazRvreli mosdevs (oTxi SemTxveva zemoT ganvixileT); msazRvrel-sazRvrulTan,rogorc vnaxeT, calke mdgomi Tandebulebi dadasturda;erT SemTxvevaSi Tandebuli mier uSualod erTvis piris saxels.14. 4. naTesaobiTi brunvanaTesaobiT brunvaSi dasmuli msazRvrel-sazRvruli Tandebuliania.Tandebulebi dasturdeba rogorc msazRvrel, ise sazRvrul wevrebTan.a) Tandebulian piris saxels uswrebs savrcobdarTuli msazRvreli:-gan: ...romeli-igi miixuana qalwulisa mariamisgan [4, 164]; da gankacnawmidisa mariamisgan [2. 38]; aRmocenda ...wmidisa qalwulisa mariamisgan[2, 38] mowodebul iqmna ... amira mumnisa abdilaÁsgan [3, 56]; raÁTa uxuai-Snos mamisa grigolisgan [12, 303]; ikiTxa netarisa grigolisgan [12, 312];emxila ...ufroÁs xolo mamisa grigolisgan [12, 305].-TÂs: ...euwya ...netarisa haboÁsTÂs [3, 59]; da manca warmouTxra...Wabukisa efremisTÂs yoveli [3, 270]; ...mamisa grigolisTÂs zraxva-yves [12,276]; esma wmidisa daviTisTÂs [13, 239]; dasTxevdes cremlTa maTTa wmidisaSuSanikisTÂs [1, 20].48


mier: ...brZenT mTavrisa ...solomonis mier Tqmuli [3, 47]; gamoCinebiTaqriste iesuÁs mier [3, 55]; amaRldebis qristÀs iesuÁs mier [12, 183];iwama ...mefisa jafaris mier [4, 164]; saswaulTa aRsrulebani wmidisa serapionismier [13, 338]; dascxres ...SfoTni ...wmidisa mRvdelT-moZRuarisagiorgis mier [13, 340].mimarT: netarisa miqaelis mimarT waremarTa ...[13, 322].zeda: ese ori saswauli iqmna wmidisa daviTis zeda [7, 190]; Sur igomamisa grigolis zeda [12, 306]; saqmÀÇ ese iqmna wmidisa SuSanikis zeda [1,22]; moiwia wmidisa da samgzis sanatrelisa SuSanikis zeda [1, 25].ze: ...netarisa mamisa grigolis ze ...zaqaria ese saswaul qmna [12, 304].Tana: ...dga wmidisa SuSanikis Tana [1, 20].winaSe: ...rameTu sanatrelisa dedisa febronias winaSe migiyvaneb Sen[12, 297]; moweril iyo ...epistole mamisa grigolis winaSe [12, 302]; swrafiTwaravlinna mamisa grigolis winaSe [12, 261].b) piris saxels uswrebs savrcobdarTuliTandebuliani msazRvreli:<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi dasturdeba iSviaTi SemTxveva, rodesac pirissaxels uswrebs msazRvreli wevri, romelic gavrcobilia da daerTvis -gan Tandebuli:da yovliTa vedrebiTa iTxovda Zlierisagan qristes ...Sewevnasa [8,199-200].g) piris saxels mosdevs savrcobdarTuli msazRvreli:aRniSnul SemTxvevaSi adamianis saxels mosdevs Tandebuliani msaz-Rvreli, romelic yovelTvis gavrcobilia:-gan: ...da vcan yoveli samoel arqediakonisagan [2, 42]; moiTxova anCissaydari aSot kurapalatisagan [12, 305]; viTxovdeT qristes RmrTisagan [11,247]; iTxoven wyalobasa qristÀs RmrTisagan [3, 81]; rameTu masmies mepavlÀs mociqulisagan [1, 14].-TÂs: iovane zedaZnelisaTÂs vityodi [8, 196]; ...anjmnobdes ...arseni kaTalikozisaTÂs[12, 287]; Tqua: grigol arqimandritisaTÂs [12, 287].mier: ...mogÂRebies ...iesu qristÀs mier [8, 210]; da miÃsna me iesu qristÀsmier [3, 65].Tana: ...da misvlaÁ ...iesu qristÀs Tana [3, 67].49


14. 4. 1. nawilakiani naTesaobiTisakvlev ZeglebSi gvxvdeba iseTi SemTxveva, rodesac adamianis saku-Tari <strong>saxeli</strong> (-ve nawilakiani) mosdevs msazRvrel wevrs:netarisa mamisa grigolisve aqumuli iyo [12, 276].zemoT ganxiluli magaliTebis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT,rom naTesaobiT brunvaSi gvxvdeba rogorc saxelTan Serwymuli, isecalke mdgomi Tandebulebi. ufro produqtiulia piris saxelebze -gan, -TÂs, mier Tandebulebis darTva. Aadamianis saxelebTan gvxvdeba ukudebuliTandebulebic. aRniSnul brunvaSi warmodgenili Tandebulebi usavrcoboa.savrcobi mxolod anTroponimuli formulis meore wevrs daerTvis.erT SemTxvevaSi piris <strong>saxeli</strong> -ve nawilakiania.14. 5. wodebiTi brunva<strong>agiografiul</strong> TxzulebebSi wodebiT brunvaSi dasmuli msazRvrelsazRvrulisurTierTobis Semdegi formebi dasturdeba:a) adamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> fuZis saxiTaa warmodgenili, xolo misimsazRvreli, romelic win uZRvis sazRvruls, dairTavs wodebiTi brunvis ni-Sans:...sayuarelo ia [13, 329]; Zmao miqael [8, 192]; Svilo evagre [9, 220]; dedaofebronia [12, 286]; ...RmrTismSobelo mariam [9, 222]; RmrTis-msaxuro guaram[12, 889]; Svilo garbanel [12, 318]...b) adamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> mosdevs msazRvrels da dairTavsbrunvis niSans:qristÀs mier Zmao garbanelo [13, 331].g) piris <strong>saxeli</strong> win uZRvis msazRvrels da swored es ukanasknelidairTavs brunvis niSans:efrem sanatrelo [12, 287]; qriste RmerTo [12, 292]; iesu saxiero [9, 218]...$ 15. piris <strong>saxeli</strong> marTul msazRvrelad<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi dasturdeba SemTxvevebi, rodesac adamianis saku-Tari <strong>saxeli</strong> naTesaobiT brunvaSi dgas da win dasmul marTul msazRvrels50


warmoadgens. piris <strong>saxeli</strong> gvxvdeba rogorc savrcobiani, ise usavrcoboformiTac.15. 1. saxelobiTi brunvaa) adamianis <strong>saxeli</strong> usavrcobo marTul msazRvrelad:ganiotnes agaris naTesavni [12, 272]; gulisxma-yo... grigolis RirsebaÁ [12,295]; daiwera grigolis cxorebaÁ [12, 317]; gabrielis msaxurTagani swrafiTwarmoavlinna [12, 261]; da uTxres matoÁs gardacvalebaÁ [12, 286]; iyo igiqristÀs monaÁ [12, 292]; axlisa ... mowamisa haboÁs ÃsenebaÁ [3, 48]...b) adamianis <strong>saxeli</strong> savrcobdarTul marTul msazRvrelad:warmouTxres cqirisa samarTali [12, 306]; mamaÁ arseni da jibrilisaZmaÁ... xancTas... aResrulnes [12, 277].15. 2. naTesaobiTi brunvanaTesaobiT brunvaSi dasmul marTul msazRvrelTan Sewyobili savrcobdarTulisazRvruli wevri Tandebuliania:-TÂs: arsenis mamisaTÂs... gulwyebul iyvnes [12, 287]; gamzadebul varqristÀs siyuarulisaTÂs [2, 32]; qristÀs aRsarebisaTÂs Seayenes igi sapyrobilesa[3, 63].-gan: faraoÁs asulisagan ganipoxa [8, 193]; aRzrdili... ismaelis Zisagan[12, 305].15. 3. moqmedebiTi brunvamarTul msazRvrelTan Sewyobili sazRvruli wevri savrcobiania....daemarxa xancTas arsenis gziTa [12, 277]; ...daviTis qnariTa ... vadidebdiT [1,28]; ... ityÂs danielis CvenebiTa [5, 179]; qristÀs beWdiTa aRbeWdul var [3, 30];TevdorÀs da qristeforÀs ganzraxviTa gamoirCina maT Soris [12, 280];wargzavnna guamni ... Tagines TanadgomiTa [7, 191]...15. 4. viTarebiTi brunvaa) marTuli msazRvreli usavrcobo sazRvrulTan:wadier hyvnen qristÀs monebad [3, 80]; warmogaCines sacnaurad qristÀsaRmsaareblad [3, 79]; ganizraxa warsvlaÁ qristÀs saWurWled [12, 264]; romelnoes msgavsad ... iqceoda [8, 193]...51


) marTul msazRvrelad mocemul adamianis saxels axlavs Tavisigavrcobili msazRvreli; sazRvruli aqac usavrcoboa:romelica uZRoda mas mamaT-mTavrisa abrahamis saxed [12, 252].15. 5. wodebiTi brunvaadamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> warmoadgens marTul msazRvrels da masTanSewyobili sazRvruli wodebiT brunvaSia:qristÀs moyuareno [12, 300]; qristÀs morwmuneno [3, 75]. qristÀs msaxurno[12, 314]...$ 16. piris <strong>saxeli</strong> nanaTesaobiTar msazRvreladZvel <strong>qarTul</strong>Si gvxvdeba nanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebuli adamianis<strong>sakuTari</strong> saxelebi.piris saxelebs, rogorc viciT, ara aqvT mravlobiTi ricxvi da amitom,rogorc samecniero literaturaSia miTiTebuli, msazRvrel-sazRvrulis ur-TierTobis ori SemTxveva gamoiyofa: `1. msazRvrelica da sazRvrulic mxoloobiTricxvSia; 2. sazRvruli mravlobiTSia da msazRvreli – mxoloobiTSi~(75, 586).adamianis saxelebs naTesaobiTi brunvis niSnad, rogorc cnobilia, aqvTsufiqsi -is (martivi, gauvrcobeli) da ara -is-a. amgvari msazRvreli ibrunvisrogorc TanxmovanfuZiani <strong>saxeli</strong>. amitom nanaTesaobiTar saxelobiTSi gveqnebaara -Á, rogorc sazogado saxelebi (saxl-i Zel-isa-Á), aramed -i (saxl-idaviT-is-i). amis Sesaxeb a. SaniZe wers: `Tu msazRvrelad <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>agamoyenebuli, igi ans ar miiRebs~ (210, 290).16. 1. nanaTesaobiTari saxelobiTi mxoloobiT ricxvSixucesi dedoflisa SuSanikisi [1, 13]; aRsasruli wmidisa da sanatrelisaSuSanikisi [1, 11]; coli jojikisi [1, 15]; ZÀ arSuSaÁsi [1, 11]; moÃsenebaÁ didisamosesi [8, 193]; sityuaÁ igi pavlesi [8, 216]; urCebaÁ igi adamisi [8, 203]; sityuaÁelisesi [8, 198]; RmerTi isakisi [8, 194]; mowodebaÁ wmidisa evstaTisi [2, 34];waryvanebaÁ netarisa evstaTisi [2, 32]; sakurTxeveli igi abelisi, enuqisi,abrahamisi da eliaÁsi [3, 80]; gamoTqmuli iovane Zisa sabanisi [3, 46]; diswulinersÀsi [3, 61]; qebaÁ sanatrelisa wmidisa haboÁsi [3, 48]; mcnebaÁ igi pavlÀsi52


[4, 166]; martÂlobaÁ wmidisa kostantisi [4, 170]; wamebaÁ wmidisa mowamisagobronisi [4, 172]; saÃelmwifoÁ igi vardanisi [7, 186]; kibe igi iakobisi [9, 227];anderZi didisa mis mTavrisa giorgisi [13, 339]; samarxoÁ wmidisa lukianesi [5,237]; kandeli igi serapionisi [13, 334]; coli didisa mTavrisa mirianisi [13,339]; kandeli iovanesi [13, 334]; sityuaÁ igi netarisa daviTisi [3, 76]; brZanebaÁfebroniaÁsi [12, 301]; ZÀ liparitisi [12, 317]; simdable epifanesi [12, 292];saflavi ... didebulisa mamisa basilisi [12, 281]; kaTalikozobaÁ arsenisi [12,288]; Zmis-wuli aSotisi [12, 277]; mociquli igi adrnersesi [13, 298]; warsvlaÁTevdoresi da qristeforesi [12, 267]; saTnoebaÁ netarisa mamisa grigolisi[12, 295]; wigni igi grigolisi [12, 301]; cxovari igi qristÀsi [3, 78]; naTeliqristÀsi [3, 57]...<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi ori SemTxveva davadastureT, roca adamianis<strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> postpoziciur nanaTesaobiTar msazRvrels warmoadgens(aRniSnul SemTxvevas erTi magaliTiT warmovaCenT):...daviTisi da tiriWanisi sakiTxavi [7, 186].16. 1. 1. sazogado saxelebTan gaTanabrebananaTesaobiTar saxelobiTSi organ gvxvdeba adamianis <strong>saxeli</strong>s sazogadosaxelTan gaTanabrebis SemTxveva, rodesac nanaTesaobiTar fuZes -a savrcobidaerTvis da ibrunvis ise, rogorc xmovanfuZiani sazogado <strong>saxeli</strong>:dis-wuli mcxuedaÁsaÁ [12, 317]; sikudili cqirisaÁ [12, 307].zemoT aRniSnul brunvaSi calke gamovyofT iseT SemTxvevebs, rodesacnanaTesaobiTar msazRvrels orwevriani anTroponimuli formula warmoadgens.piris saxelebs axlavs wodebis, Tanamdebobisa da sxvaTa gamomxatvelisityvebi, anTroponimuli formulis meore wevri gavrcobilia da dairTavssaxelobiTi brunvis niSans:Tavi ioane naTlismcemlisaÁ [4, 176]; ZÀ gurgen erisTavisaÁ [3, 61]; ZÀ aSotkurapalatisaÁ [12, 298]; cxorebaÁ ... iovane zedaZnelisaÁ [8, 191]; mociquli ...sÂmeon mesuetisaÁ [11, 243]; ÃsenebaÁ saban iSxnelisaÁ [12, 273]; saxli novemarTlisaÁ [12, 259]; siyuaruli arseni kaTalikozisaÁ [13, 290]; SromaÁ damoRuawebaÁ ... grigol arqimandritisaÁ [12, 248]; piri mose winaswarmetyuelisaÁ[12, 268]...53


16. 2. nanaTesaobiTari moTxrobiTi mxoloobiT ricxvSiaRniSnuli brunva iSviaTia sakvlev ZeglebSi. nanaTesaobiTari fuZeyovelTvis usavrcoboa:colman jojikisman miarTua RÂnoÁ [1, 17]; miugo mas wmidaman mowamemanqristÀsman [4, 168]; mSvidobaman qristÀsman ... dagicvenin yovlisagan [12, 310];brZanebaman qristÀsman Segukriba [12, 309].aqve SevniSnavT, rom aRniSnul brunvaSi erT SemTxvevaSi nanaTesaobiTarfuZesa da brunvis niSan -man-s Soris CarTulia Tandebuli mier. samecnieroliteraturaSi miniSnebulia, rom `mier Tandebuli SesaZloa gamoyenebuliqnes sityvawarmoebiTi daniSnulebiT~ (291, 298). am funqciiT gvxvdeba igi<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi:...da mTaman sididisa Cuenisaman qristÀsmierman aRadginos dabrkolebaÁTqueni [4, 172].16. 3. nanaTesaobiTari micemiTi mxoloobiT ricxvSisakvlev ZeglebSi aRniSnul brunvaSi msazRvrel-sazRvrulis urTier-Tobis oTxi SemTxveva gvxvdeba. oTxive SemTxvevaSi msazRvrelica da saz-Rvrulic mxoloobiT ricxvSia.a) micemiTi brunvisaTvis fuZed nanaTesaobiTari formaa gamoyenebuli,wyoba postpoziciuria (rogorc viciT, piris saxels savrcobi ar daer-Tvis, magram meore brunvis niSani ormagi brunebis dros yovelTvis gavrcobiliasazRvrulTan SeTanxmebis gamo):mouwodes colsa jojikissa [1, 16]; ...monastersa TaTaÁssa [9, 228]; kalTasakononissa [9, 221]; erismTavrobasa stefanozissa, Zisa gurgenissa [3, 63]; Zisaleonissa [3, 63]; kaTalikozobasa samoelissa [3, 63]; Zisa mahdissa [3, 63];...gulsa baxdiadissa da panaguSnaspissa [2, 33]; ...kaTalikozobasa miqelissa [12,316]; erisTavTa-erisTvobasa sumbatissa [12, 316]; patriarqobasa agaTonissa [12,316]; magistrosobasa adarnersessa [12, 316]; msaxurebasa qristÀssa [1, 30]; brZanebasaqristÀssa [12, 351]; sarwmunoebasa qristÀssa [1, 13]...b) prepoziciuri wyoba:da moiwia dedisa febroniaÁssa [12, 277]; sexna mamisa ioanÀssa [11, 246];warvida mamisa daviTissa [11, 236]; udabnosa mas wmidisa daviTissa [11, 239];mcnebisaebr mamisa grigolissa [12, 290]...54


g) adamianis sakuTar saxels (msazRvrels) axlavs ori wevrisaganSemdgari Tanamdebobis <strong>saxeli</strong>, romlis nanaTesaobiTari fuZec da micemiTibrunvis niSanic savrcobiania. wyoba postpoziciuria:...mefobasa mose amira mumnisasa [3, 63].d) msazRvrelis rolSi gvxvdeba adamianis saxelze darTuli Tanamdebobisada wodebis gamomxatveli saxelebi, romelTa fuZec boloxmovniania dadairTavs savrcobian micemiTi brunvis niSans. wyoba postpoziciuria:welsa ...xuasro mefisasa [2, 30]; JamTa ... arSak mefisasa [7, 186]; Zisa adarnersemefisasa [12, 316]; Zisa kostanti mefisasa [12, 316]; mefisasa aSot kurapalatisasa[12, 316]; Zisa bagrat magistrosisasa [12, 316]; saxlsa gabriel dafanCulisasa[12, 258]; saxlsa ... nerse erisTvisasa [12, 249]; Zisa daviT mamflisasa [12, 316].16. 3. 1. Tandebulebi nanaTesaobiTar msazRvrelTanwinaSe, zeda Tandebulebis roli, rogorc viciT, Tavidanve iyo ganawilebuli.micemiT brunvaSi isini usulo saganTa aRmniSvnel saxelebTan ixmareboda,sulierTan – naTesaobiTSi. nanaTesaobiTar msazRvrels zemoT CamoTvliliTandebulebi nanaTesaobiTari fuZis gamo ukavSirdeba:winaSe: movida winaSe wmidisa daviTissa [11, 236]; morbiodes winaSe wmidisa daviTissa[11, 233]; movida igica winaSe mamisa daviTissa [11, 234]; Sewira winaSe wmidisamTavar-mowamisa giorgissa [ 12, 318]; movida winaSe dedisa febroniaÁssa [13, 299].zeda: aReSena udabnoÁ ... saxelsa zeda wmidisa ioane naTlis-mcemelissa[11, 239]; raÁTa sces zeda wmidisa daviTissa [11, 235]; ixila dedakaci ese damtkicebuliSjulsa zeda qristÀssa [7, 187]; mtkiced dges sarwmunoebasa zedaqristÀssa [2, 33].Sina: nanaTesaobiTar msazRvrelTan Sina Tandebulic davadastureT:da akurTxes yovliTa kurTxeviTa mamobasa Sina pavlÀssa [13, 345].16. 4. nanaTesaobiTari naTesaobiTi mxoloobiT ricxvSimcnebisaebr netarisa mamisa grigolisisa [12, 272]; Semdgomad gardacvalebisadidisa mTavrisa giorgisisa [13, 340]; nebisa qristÀsisa [12, 308];iwamebodes <strong>saxeli</strong>saTÂs qristÀsisa [12, 257]; gangdrikon ...sarwmunoebisaganqristÀsisa [3, 61]; ara dabrkoldes sarwmunoebisagan qristÀsisa [3, 67];rameTu Zirisagan iesÀsisa yuavilad aRmoscenda [3, 53]...55


16. 5. nanaTesaobiTari moqmedebiTi mxoloobiT ricxvSinanaTesaobiTari moqmedebiTi brunvis fuZe (WurvilobiTis mniSvnelobiT)yovelTvis TanxmovanfuZiania, romelsac daerTvis emfatikuri xmovniT gavrcobilimoqmedebiTi brunvis niSani (-iTa). `aseTi warmoeba erTaderTia nanaTesaobiTarimsazRvrelis moqmedebiTi (WurvilobiTis) brunvisTvis adamianTa sakuTarsaxelebSi. amasTanave sazRvrulic, romelic win uswrebs msazRvrels dasazogado saxels warmoadgens, yovelTvis -iTa sufiqsiTaa mocemuli~ (236, 89).ÃeliTa iovanÀsiTa [2, 38]; SjuliTa miT mahmedisiTa [3, 65]; TanadgomiTa ...TevdosisiTa [7, 191]; sisxliTa miT daviTisiTa [3, 190]; qalwuliTa mariamisiTa[9, 218]; brZanebiTa miqaelisiTa [13, 322]; vedrebiTa gabrielisiTa [9, 218]; ganzraxviTamireanisiTa [12, 267]; zraxviTa ... varsqenisiTa [1, 14]; <strong>saxeli</strong>sdebaÁiesuÁsiTa [8, 211]; juariTa qristÀsiTa [8, 209]; ÃmiTa qristÀsiTa [2, 40]; sasoebiTaqristÀsiTa [4, 171]; ÃeliTa mosÀsiTa [8, 212]...zemoT warmodgenil brunvaSi gvxvdeba epiTetdarTuli piris saxelebic:locviTa netarisa SuSanikisiTa [1, 22]; ÃeliTa netarisa grigolisiTa [12,301]; locviTa netarisa mamisa etÂfanesiTa [12, 318]; oÃiTa wmidisa giorgisiTa[12, 275]; madliTa .saswaulTa . mier ...mamisa serapionisiTa [13, 340]; meoxebiTanetarisa haboÁsiTa [3, 48]; madliTa wmidisa iovanÀsiTa [9, 228]; miyrdnobiTadidisa mowamisa xaralampisiTa [13, 338]; madliTa ...iesu qristÀsiTa [2, 45]...piris saxelebs zogjer Tanamdebobis gamomxatveli sityvebic ukavSirdeba:moRuawebiTa ...gabriel mTavrisaÁTa [12, 261]; brZanebiTa samoel kaTalikozisaÁTa[3, 46]; brZanebiTa ...xsarTan mRdelisaÁTa [3, 47].16. 6. nanaTesaobiTari viTarebiTi mxoloobiT ricxvSiormagi brunebis msazRvrelad gamoyenebuli adamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>nanaTesaobiTar viTarebiTSi dairTavs -isa sufiqss. samecniero literatura-Si azrTa sxvadasxvaobaa nanaTesaobiTar fuZeze darTul -a sufiqsis Sesaxeb.a. SaniZe mas savrcobad miiCnevs da miuTiTebs, rom gavrcobili naTesaobiTisformebi mimarTulebis aRsaniSnavad ixmareboda. amis gamo mkvlevaricalke brunvas gamoyofs da mas mimarTulebiTs uwodebs. zogis azriT, romelsacCvenc viziarebT, -a sufiqsi viTarebiTi brunvis niSnis -ad sufiqsisnawilia, sadac d-oni fonetikur niadagzea dakarguli. `rac Seexeba mimarTu-56


lebis aRniSvnas, aseTi funqcia Zvel <strong>qarTul</strong>Si viTarebiT brunvasac hqonda~(66, 32; 75, 379-380).sakvlev ZeglebSi ukanaskneli Tvalsazrisis damadastureblad magali-Tebi uxvad gvxvdeba:a) adamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> epiTetdarTulia:mowodebad netarisa evstaTisa [2, 31]; sityÂsaebr netarisa grigolisa [12,299]; xilvad ...mamisa grigolisa [12, 311]; sayofelsa didisa mowamisa giorgisa [12,275]; brZanebisaebr mamisa serapionisa [13, 344]; aRved didisa mamisa miqaelisa [13,335]; martÂlobisa wmidisa gobronisa [5, 178]; mivides igi netarisa SioÁsa [11, 243];warved mamisa dodoÁsa [11, 236]; mivides amba giorgisa [12, 255]...b) adamianis sakuTar saxels Tanamdebobis da sxvaTa aRmniSvnelisityvebi axlavs:mivida ...xilvad sanatrelisa SuSanik martÂlisa [1, 26]; ÃeliTa grigol mRdelisa[12, 253]; aRzrdili sahak amirisa [12, 305]; sityvisaebr iovane maxarebelisa [12,283]; Semdgomad gurgen kurapalatisa [12, 276]; nacvlad aSot kurapalatisa [12, 272];netarisa bagrat mociqulisa [13, 272]; ufroÁs ... guaram Ãelmwifisa [12, 290]; ...aRmwerelisa giorgi merCulisa [12, 317]; kuerTxi wmidisa sÂmion meseutisa [11, 243];siZe ...faraoÁ uÃorcoÁsa [8, 193]; romeli iyo gurgen erisTavTa erisTavisa [5, 176];msaxurisa Teodora dedoflisa [4, 165]; ZÀ adrnerse kurapalatisa [3, 55]; naTeli ...samoel kaTalikozisa [2, 43]; asuli bagrat Saroelisa [12, 298]...d) Zvel viTarebas Segvaxsenebs adamianis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>, rodesac igianTroponimuli formulis nawilia:msgavsad mociqulisa pavles marTlisa [12, 314].16. 6. 1. Tandebuliani formebi nanaTesaobiTar viTarebiTSizemoT aRniSnul brunvaSi yvelaze xSiria winaSe Tandebulis xmareba:mivida winaSe didisa abulasaTisa [2, 292]; warmodga winaSe ustam cixis-Tavisa [2, 31]; winaSe ...iesu qristÀsa [6, 185]; winaSe ...bagrat kurapalatisa [12,272]; winaSe aSot kurapalatisa [12, 258]; winaSe mamisa grigolisa [12, 271]; wina-Se wmidisa SuSanikisa [1, 16]...zeda: nersÀ erisTvisa zeda [3, 58].Tana: nersÀ erisTvisa Tana [3, 57].57


kerZo: `Tandebuli kerZo ZiriTadi daniSnulebiT zmnisarTulia, mniSvnelobiTudris mxares. igi Zvel <strong>qarTul</strong>Si imave azrs gamoxatavs, rasac -ken Tandebuli~(291, 259).da movida idumal zurgiT kerZo iesuÁsa [2, 39].16. 7. nanaTesaobiTari wodebiTi mxoloobiT ricxvSiaRniSnul brunvaSi mxolod ori SemTxveva davadastureT, romelsacerTi magaliTiT vuCvenebT: mimsgavsebulo eliaÁso da iovaneso [12, 255].16. 8. nanaTesaobiTari saxelobiTi mravlobiT ricxvSiise rogorc mxoloobiTSi, mravlobiT ricxvSic nanaTesaobiTari msaz-Rvreli fuZed iyenebs <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>s naTesaobiTis ZiriTad formas (-issufiqsians). am SemTxvevaSic fuZe yovelTvis boloTanxmovniania, xolomravlobiTi ricxvis warmoeba nar-Taniani. `n da T-a sufiqsebis saSualebiTmsazRvrelis brunviani forma eTanxmeba sazRvruls. es sufiqsebi aq mxolodSeTanxmebisTvis aris naxmari~ (75, 59].a) marTul-SeTanxmebuli msazRvreli usavrcoboa:nawilni wmidisa SuSanikisni [1, 288]; kubastni SuSanikisni [1, 20];Semasmenelni netarisa evstaTisni [2, 34]; mowafeni miqaelisni [13, 326];naTesavni abrahamisni [3, 51]; Tualni mamisa daviTisni [10, 232]; naTesavnimatoÁsni [12, 285]; mkvlelni igi tiriWanisni [7, 188]; locvani grigolisni [12,295]; samwysoni qristÀsni [4, 179]...b) marTul-SeTanxmebuli msazRvreli savrcobiania:mowafeni ... miqael parexelisani [13, 225; 226];mowafeni ... ioane zedazadnelisani [11, 247].16. 9. nanaTesaobiTari naTesaobiTi mravlobiT ricxvSiWeSmaritad naSobTagan abraamisTa [8, 198]; ...veziare saqmeTa da codvaTavarsqenisTa [1, 14]; saÃsenebelsa wmidaTa maT da sanatrelTa mowameTa kozmanda damianÀsTa [1, 29]... da inaÃidgmidnen wiaRTa abrahamisTa, isakisTa daiakobisTa [3, 55]; swavlul iyo mwignobrebiTa sarkinozTaÁTa, ZeTa ismaelisTa,ZeTa abrahamisTa, naSobTa agarisTa [3, 56]...58


$ 17. sammagi bruneba piris saxelebTansamecniero literaturaSi miuTiTeben, rom `piris saxelebSi marTulimsazRvreli SeiZleba sami brunvis mqone iyos. amaTgan erTi iqneba sazRvruliama Tu im brunvaSi, meore am sazRvrulis msazRvreli, ueWvelad naTesaobiTSidasmuli, da mesame am ukanasknelis msazRvreli (msazRvrelis msazRvreli),esec naTesaobiT brunvaSi dasmuli~ (75, 623-624).sakvlev ZeglebSi adamianis sakuTar saxelebTan sammagi brunebis nimuSebiiSviaTia, magram mainc gvxvdeba. piris saxelebs sammagi brunebis drosigive Taviseburebani axasiaTebs, rac ormagi brunebisas: a) misi fuZe ar SeiZlebamravlobiTis formiT Segvxvdes; b) fuZeze darTuli brunvis niSani(mxoloobiT ricxvSi) mudam martivia (-is//Ás). am ukanaskneli TvisebiT gansxvavdebapiris saxelebi sazogado Tu geografiuli saxelebisagan.<strong>saxeli</strong>s sammagi brunebisas, Teoriulad, sul rva kombinaciaa SesaZlebeli(75, 526-628). <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi, naTesaobiT-naTesaobiT-saxelobiTSi,sammagi brunebis mesame da meSvide SemTxveva davadastureT; naTesaobiTnaTesaobiT-moqmedebiTSimxolod mesame SemTxveeva.17. 1. naTesaobiT-naTesaobiT-saxelobiTisazRvruli da msazRvrelis msazRvreli mxoloobiTSia, msazRvrelimravlobiTSi(sammagi brunebis mesame SemTxveva):dasabami tanjvaTa maT wmidisa SuSanikisTaÁ [1, 28]; sadguri da sabanakÀZeTa magogisTaÁ [3, 58]; mwyemsi keTili mravalTa pirmetyuelTa sacxovarTaqristÀsTaÁ [12, 254].ZeglebSi, rogorc zemoT aRvniSneT, gvxvdeba agreTve sammagi brunebismeSvide SemTxvevac, rodesac sazRvrulic, msazRvrelic da msazRvrelismsazRvrelic mravlobiTSia:nawilni wmidaTa ZualTa tiriWanisTani [7, 191].17. 2. naTesaobiT-naTesaobiT-moqmedebiTiaRniSnul brunvaSi sazRvruli da msazRvrelis msazRvreli mxoloobiTricxvSia, xolo msazRvreli mravlobiTSi (sammagi brunebis mesame SemTxveva):miRebiTa madliTa mis qristÀsisaÁTa [3, 77].59


Tavi IIgvarebis sakiTxi <strong>agiografiul</strong> ZeglebSianTroponimia, Tavis mxriv, sxvadasxva kategoriis saxelebs aerTianebs:adamianTa sakuTar saxelebsa da gvarebs , Sto-gvarsaxelebs, metsaxelebs...maTi Seswavla erTmaneTTan mimarTebiT, magram mainc cal-calke xdeba, risgamoc, patronimika anTroponimikis calke qvedargad gvevlineba.Tavdapirvelad pirovnuli <strong>saxeli</strong> sakmarisi iyo pirovnebis saxeldebis,sxvaTagan gamorCevisa da identifikaciisaTvis. aseTi viTareba dRemdea SemorCenilizog mcirericxovan tomebSi.gvari igive <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>a, oRond meoreuli <strong>saxeli</strong>, romelic azustebspirovnebis vinaobas, met cnobebs iZleva masze da Tanac aadvilebs erTi<strong>saxeli</strong>s mqone pirebis _ sexniebis garCevas. am damatebiTi <strong>saxeli</strong>sagan warmoiSvagvari. `<strong>saxeli</strong> da gvari ganuyofeli erTeulia, romelTa meSveobiTacgamoiyofa konkretuli pirovneba sazogadoebaSi da gveZleva garkveuli cnobebimis Sesaxeb~ (260, 87).piris vinaobis dakonkretebis mizniT meore <strong>saxeli</strong>s (anTroponimuliFOformulis meore wevris) gamoyenebis tradicias TandaTanobiT CaeyarasafuZveli. pirsaxels emateboda mamiSvilobis an papiSvilobis aRniSvna,saero, sasuliero Tu samxedro Tanamdebobis, an moxeleoba-mosaqmeobisaRmniSvneli termini, zedwodeba, met<strong>saxeli</strong> da a.S. magram `es meore <strong>saxeli</strong>ar iyo memkvidreobiTi, ar gadadioda momdevno Taobebze. droTaganmavlobaSi mraval xalxSi warmoiqmna saojaxo saxelebic, romlebsacgardamaval formebad Tvlian: gvarsaxelebi swored maTgan warmoiSva~ (241,128).evropul da rusul samecniero literaturaSi gabatonebulia azri, romgvarTa warmoqmna italiaSi daiwyo XI s-Si da erTi aTwleulis manZilze far-Tod moicva evropis ganviTarebuli qveynebi: safrangeTi, germania, inglisi.60


qarTvelebs gvar<strong>saxeli</strong>, rogorc enobrivi da socialuri fenomeni, ukvehqondaT 12-13 saukunis winaT. z. WumburiZis daskvniT, `wm. grigol xanZTeliscxovrebis~ erT epizodSi moxseniebuli gabriel dafanCulis meore <strong>saxeli</strong>`dafanCuli~ saukune-naxevris Semdeg Cans rogorc memkvidreobiTi <strong>saxeli</strong>:`erqua mas <strong>saxeli</strong> gabriel dafanCuli da aw naTesavTa misTan hrqÂan dafan-Culni~ [12, 258]. aq `naTesavTa misTa~ niSnavs `mis modgma-STamomavlobas~.`dafanCuli~ gvarsaxelad miaCnia aseve r. TofCiSvils (70, 276); TvisebisaRmniSvneli mimReobis formisgan miRebul zedwodebad, metsaxelad al.Rlonts (198, 131) da g. xornauls (269, 240). Cveni azriTac, `dafanCuli~ gvar<strong>saxeli</strong>a.al. Rlontis azriT, `gvarovnuli <strong>saxeli</strong> qarTvel tomebSi adrindelifeodalizmis epoqaSi Casaxula da misi Camoyalibebis procesi VII-VIII ss-SiTiTqmis dasrulebuli Cans~ (201, 48). arsebul samecniero literaturasa dasaistorio sabuTebis Cvenebaze dayrdnobiT r. TofCiSvili askvnis, rom `qar-Tuli gvarsaxelebis arseboba dokumenturad dasturdeba VIII-IX ss-dan, Tumca,ra Tqma unda, is am dros ar warmoqmnila. gvar<strong>saxeli</strong> CvenSi ufro adreawarmoSobili~ (70, 45). mkvlevari, kerZod, miiCnevs, rom `wm. serapion zarzmeliscxovrebaSi~ (X s. II naxevari, naklebad dasabuTebuli versiiT _ VII s.(195, 49)), dasaxelebuli anTroponimi bahlaundi, romelic Semosulia sparsulidan,aris gvar<strong>saxeli</strong> (70, 45). `xolo aw kualad daÁ giorgisi, romeli iyocoli didisa mTavrisa mirianisa, Zisa beSqen bahlaundisaÁ Zisa ioanesi~ [13,339]. bahlaundi gvarsaxelad miaCnia m. andronikaSvilsac (6, 193). Cveni azriT,anTroponimuli formulis meore wevrad gamoyenebuli sparsuli bahlaundi,rac <strong>qarTul</strong>ad falavans niSnavs, narTauli (Serqmeuli) <strong>saxeli</strong> unda iyos.<strong>qarTul</strong>i gvarsaxelebis Tavmoyra-sistematizaciis, saleqsikono damuSavebisada sinqroniulad SeswavlisaTvis didi muSaobaa gaweuli: dadgeniliabevri gvaris etimologia, garkveulia maTi warmomavloba da struqturulimodeli, magram am mimarTulebiT kvlav uamravi problema gvxvdeba, romelTagadaWrisaTvis farTo masStabis praqtikul-SemkreblobiTi da TeoriulisamuSaoebia Casatarebeli. rogorc a. SaniZe aRniSnavs, `<strong>qarTul</strong>i saxelebisada gvarebis Sesaxeb SeiZleba mTeli tomebi daiweros da mainc ar iqnes amowurulimTeli sigrZe-siganiT es metad saintereso ubani <strong>qarTul</strong>i enisa, sadacqarTveli eris istoriis esa Tu is mxarea asaxuli~ (215, 195).61


gvarebi SeiZleba dajgufdes rogorc sawarmoqmno afiqsebis, ise im Ziri-Tadi sityvebis mixedviTac, romelTaganac ama Tu im sityvis an afiqsis dar-TviT iwarmoebian isini. <strong>qarTul</strong>i gvarebi, iseve rogorc sxvadasxva xalxTagvarebis udidesi nawili, warmoqmnilia winaparTa saxelebisa da metsaxelebisagan.istoriul wyaroebsa Tu literaturul ZeglebSi gvxvdeba iseTi gvarebic,romlebic individis sadauroba-warmomavlobaze, xelobasa Tu TanamdebobazemigviTiTeben. zogjer gvari Seicavs pirovnebis Sefaseba-daxasiaTebebsraime niSnis mixedviT. gvarebi SeiZleba warmoSobili iyos agreTve mcenareulobis,cxovelebis, frinvelebisa da sxva sagnis saxelebisagan, romlebicadamianis sakuTar saxelad an metsaxelad unda yofiliyvnen gamoyenebulnida am gziT iqcnen gvaris Semadgenel nawilad.Cven mier sakvlev <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi gvarebi (dRevandeli mniSvnelobiT)garda im ori SemTxvevisa (dafanCuli, bahlaundi), romelzedac zemoTgvqonda saubari, ar dasturdeba. gvxvdeba mxolod: warmomavloba-sadaurobis,xeloba-profesiis, daxasiaTebis, titulisa da sasuliero wodebisaRmniSvneli sityvebi, romlebic memkvidreobiT ar gadadis, magram pirovnebisdakonkretebis saqmes emsaxureba. es sityvebi ZiriTadad orwevriani anTroponimuliformuliTaa gaformebuli.$ 1. warmomavloba-sadaurobis aRmniSvnelisityvebi gvarsaxelebad<strong>qarTul</strong>i gvarebis erT-erTi mravalricxovani jgufi warmoqmniliawarmomavlobisa da sadaurobis aRmniSvneli sityvebisagan. amdagvar anTroponimulformulas <strong>qarTul</strong>Si qmnis toponimisaTvis -el sufiqsis darTva.<strong>agiografiul</strong> TxzulebebSi gvxvdeba orwevriani anTroponimuli formuliTgadmocemuli saxelebi, rodesac pirsaxels emateba meore <strong>saxeli</strong>c, racpirovnebis warmomavlobasa da sadaurobas gamoxatavs:mas Jamsa netarsa grigols gulman uTqua ÃsenebaÁ saban iSxnelisaÁ [12, 273];maSin movida zaqaria anCeli episkoposi [12, 275];...Rirsni giorgi mawyuereli episkoposi ... [12, 294];...romelica iyo asuli bagrat Saroelisa ... [12, 298];...mowafeni varT ...miqael parexelisani [13, 326];...giorgi, meored – CorCaneli [13, 324];62


...abibos nekresel qalaqisa episkoposi [11, 242].`wm. grigol xanZTelis cxovrebaSi~ gvxvdeba -ar sufiqsiT (mniSvnelobiTudris -el sufiqss) warmoqmnili anTroponimuli formulis meore wevri:...da stefane mtbevari episkoposi pirveli ... [12, 294].<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi zogjer pirovnebis dasakonkreteblad warmomavloba-sadaurobisaRmniSvneli sityvebi pirsaxelebis gareSec ixmareba:eruSelman episkoposman... hrqua... [12, 287];xolo opizeli mamaÁ Sewuxna ... [12, 282].$ 2. xeloba-profesiis aRmniSvneli epiTeti pirsaxelTan<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi dasturdeba xelobisa da Tanamdebobis aRmniSvneliepiTeti, romelic me-e prefiqs-sufiqsis darTviT miiReba da pirsaxelTanerTad qmnis orwevrian anTroponimul formulas:sÂmeon mesuete [11, 242].$ 3. daxasiaTebis Semcveli epiTetebi pirsaxelebTansakvlev ZeglebSi davadastureT pirsaxelebTan Sewyobili epiTetebi,romlebic gamWvirvaled axasiaTeben personaJs raime niSnis mixedviT. fiqsirdebarogorc prepoziciuri, ise postpoziciuri wyobis SemTxvevebi:...uÃmari arseni [12, 302];...makari uZluri [12, 302];...Tqmuli arseni didisa [11, 240];didi sofron ... [12, 294].$ 4. titulis gamomxatveli sityvebi pirsaxelebTanZvel saqarTveloSi cnobili iyo iseTi umaRlesi daniSnulebis Semcvelisagvareulo an boZebuli sapatio wodeba, romelic pirovnebis maRalisazogadoebis warmomadgenlobaze miuTiTebda, <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi aseTiSinaarsis Semcveli sityvebi pirsaxelebTan erTad orwevrian anTroponimulformulas warmoadgenen:...varsqen pitiaxSi [1, 11];...aSot kurapalati [12, 258];63


guaram mamfali [12, 287];...bagrat magistrosisasa [12, 316];ustam cixisTavi [2, 31];buzmir marzapanman [2, 44];adrnese erisTavi [3, 55]nerse erisTavi [3, 56];aSot erisTavTa-erisTavi [3, 78];adarnase mefe [5, 180];vardan mTavari [7, 18];adarnerse xelmwife [12,298].<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi xSiria SemTxvevebi, rodesac saero-samoqalaqoda samxedro wodebis amsaxveli sityvebi pirsaxelebisagan damoukidebladacixmarebian. mag.: spaÁpeti [1, 11]; senakapani [1, 20]; cixisTavi [2, 31]; amira [3, 56];mamasaxlisi [12, 318]; dedofali [1, 15] da sxv.$ 5. sasuliero wodebis amsaxveli sityvebi pirsaxelebTansakvlev TxzulebebSi anTroponimuli formulis meore wevrad xSiradsasuliero wodebis aRmniSvneli sityvebic dasturdeba:arsen kaTalikosi [8, 191];elia patriarqi [10, 238];samoel episkoposi [1, 18];xsarTan mRvdeli [3, 46];grigol arqimandriti [12, 287];Temestia dekanozi [12, 285];amba giorgi [12, 253];beri Ãuedios [12, 257]...aRsaniSnavia isic, rom sasuliero wodebis amsaxveli sityvebi ZeglebSixSirad pirsaxelebis gareSec gvxvdeba: xucesi [1, 14]; diakoni [1, 13]; beri [12,157] da sxv.64


Tavi IIIpiris saxelebi saistorio wyaroebSi$ 1. istoriuli warsuli da dRevandeloba pirissaxelTa gavrcelebis TvalsazrisiTsaistorio wyaroebis piris saxelebi, rogorc kvlevam gviCvena ZiriTadadZveli ebrauli (//ebrauli), Zv. iranuli (//iranuli), Zv. berZnuli (//ber-Znuli), Zv. sparsuli (//sparsuli), arabul-sparsuli, laTinuri da arameuliwarmoSobisaa. rogorc <strong>agiografiul</strong> Zeglebze dakvirvebisas aRvniSneT, bevripiris <strong>saxeli</strong>s warmomavloba jer kidev Seuswavlelia. ufro produqtiuliaberZnuli da iranuli warmoSobis adamianis saxelebi.qvemoT warmovadgenT saistorio wyaroebSi dadasturebul adamianis saxelebsda paralelurad vuCvenebT Tanamedrove saqarTveloSi gavrcelebulimave an saxecvlil piris saxelebs maTi gavrcelebis mixedviT (SesadarebladgamoviyeneT: a. silagaZe, a. ToTaZe, gvar-saxelebi saqarTveloSi, 1997).avaJis saxelebiabdali (?) abdula (382)abeli (ebr.) abeli (770)abibosi (Zv. berZ.) abibo (54)abraami (Zv. ebr.) abrami (926)adami (Zv. eb.) adami (355)ali (?) ali (1242)anastasi (berZ.) anastasi (273)anatoli (berZ.) anatoli (3117)andria (berZ.) andria (406)antoni (berZ.) antoni (1924)apolinari (ber.) apaloni (705) // apoloni (768)arevi (?) arevi (113)arseni (berZ.) arseni (3708)artavazi (Zv. sp.) artavazi (97)arCili (iran.) arCili (1331)65


asimi (?) asimi (65)aRaToni (?) aRaTi (125)aSoti (?) aSoti (2047)bbabila (?) babila (147)bagrati (sp.) bagrati (2093)bakuri (sp.) bakuri (1481)barTlome (Zv. ebr.) barTlome (137)basili (berZ.) vasili (14890)baqari (qarT.) baqari (859)bubaqri (?) buba (119)ggabrieli (Zv. ebr.) gabrieli (1419)gagiki (?) gagiki (777)giorgi (berZ.) giorgi (147454)goderZi (iran.) goderZi (5235)grigoli (berZ.) grigoli (11554)guarami (arab.-sp.) guarami (28550)//guari (90)gurgeni (iran.) gurgeni (2009)ddaviTi (Zv. ebr.) daviTi (76051)damianosi (berZ.) damiane (102)darCili (sp.) darCo (200)demetre (berZ.) demetre (128)dodo (qarT.) dodo (6693)domnosi (berZ.) domna (663)eevtiqiosi (berZ.) evtixi (275)elia (Zv. ebr.) elia (76)erakle (berZn.) erekle (1324)66


efTvime (berZ.) eqvTime (91)vvarazi (iran.) varazi (72)vardani (iran.) vardani (582)vaxtangi (sp.) vaxtangi (24578)zzaqaria (Zv. ebr.) zaqaria (4506)zenoni (berZ.) zeno (57)TTadeosi (asur.) Tadeozi (101)Tevdosi(//Teodosi) (berZ.) Tedo (802)Teodore (berZ.) Tedore (858)//Tevdore (496)Teofane (berZ.) Teofane (66)Teofilakte (berZ.) Teofile (98)Tornike (?) Tornike (7377)iivane (Zv. ebr.) ivane (18374)ivliane (laT.) ivliane (339)ioane (//iovane) ioane (51)iona (Zv. ebr.) iona (678)iosebi (Zv. ebr.) iosebi (14807)ise (?) isa (195)isidore (berZ.) isidore (366)ismaeli (Zv. ebr.) ismaili (891)iustiniane//iustinianos (laT.) iustine (147)kkvirike (berZ.) kviria (58)kostantine//kostanti (laT.) konstantine (9010)lleoni (laT.) leoni (291)67


lipariti (qarT.) lipariti (85)lukiane (laT.) luka (1075)mmavriki (?) mavra (731)makari (berZ.) makari (362)melqisedeki (Zv. Eebr.) melqisedeki (118)miri(//mihri) mira (136)//miro (255)miriani (sp.) miriani (3540)miqaeli//miqeli (Zv. ebr.) miqaeli (265)momadi (?) memedi (494)murvani (?) murmani (8988)nnerse (iran.) nersesi (221)noe (Zv. ebr.) noe (1900)oomari (arab.) omari (12365)ppalekarposi (?) paliko (310)petre (berZ.) petre (4039)rraJdeni (?) raJdeni (1689)rati (iran.) rati (1629)revi (iran.) revazi (17030)ssaaki (?) saaki (184)saba (aram.//Zv. ebr.) saba (950)samoeli (Zv. ebr.) samueli (79)svimoni (Zv. ebr.) svimoni (71)solomoni (Zv. ebr.) solomoni (2819)stefane//stefanozi//stefanosi (berZ.) stefane (2516)68


sumbati (?) sumbaTi (124)ffilipe (berZ.) filipe (266)SSio (iran.) Sio (600)xxalili (?) xalili (151)jjafari (?) jafari (66)jibRa//jibRu (?) jibo (189)juanSeri (sp.) juanSeri (283)gqalis saxelebiguaranduxti//guranduxti (sp.) guranda (1317)ddinari (?) dina (694)//dinara (1326)eelene (berZ.) elene (21920)llatavri (sp.) latavra (287)mmariami (Zv.ebr.) mariami (43698)miranduxti (iran.) miranda (3456)nnino (?) nino (92937)ssara (Zv. Ebr.) sara (1209)SSuSani (ebr.) SuSani (126)SuSaniki (ebr.) SuSaniki (1710)69


aqve SegviZlia davaskvnaT, rom mokvleuli wyaroebis mixedviT istoriulsaqarTveloSi gavrcelebuli as TxuTmeti piris saxelTagan imave formiTdavadastureT Tanamedrove saqarTveloSi samocdacxra, xolo saxecvliliformiT ormocdaeqvsi SemTxveva.saistorio wyaroebze dakvirvebam gamoavlina, rom istoriul saqarTveloSigavrcelebul piris saxelTagan dRevandel saqarTveloSi yvelaze metad gavrcelebulisaxelebia: giorgi – 147454, nino – 92937, daviTi – 76051, mariami – 43698,guarami – 28550, vaxtangi – 24578, elene – 21920, ivane – 18374, iosebi – 14807, omari– 12365, grigoli – 11554 SemTxveva; naklebad gavrcelebuli: ioane – 51, asimi – 65,Teofane – 66, jafari – 66, svimoni – 71, varazi – 72, elia – 76, lipariti – 85, artavazi– 97 SemTxveva.$ 2. variantuli piris saxelebi saistorio wyaroebis mixedviTsaistorio wyaroebSi, <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis msgavsad, erTsa da imavean sxva saukunis TxzulebebSi piris saxelebi warmodgenilia or an metvariantad, rac gamowveulia ZiriTadad bgeris dakargviT an CarTviT,xmovanTa da TanxmovanTa monacvleobiT:guaranduxt [14, 242...] //guranduxt [16, 274];iustiniane (14, 207] //iustinianos [14, 214];ivane [16, 258] //ioane [14,227; 16, 273...] //iovane [16, 254];miqael [14, 145...] //miqel [14, 197...];miri [14, 233] //mihri [14, 232];nasar [14, 185] //nasra [14, 180] //nasre [14, 176] //nasri [16, 260];saak [16, 256] //sahak [16, 255];stefane [16, 256] //stefanoz [14, 221...] //stefanos [14, 115];jibRa [14, 225] //jibRu [14, 225].$ 3. berZnuli nominativis kvali piris saxelebSisaistorio wyaroebSi aRnusxulma piris saxelebis kvlevam dagvanaxva,rom arsebobs piris saxelTa erTi jgufi, romlebic miRebulia berZnulinominativis formiT. isini ZiriTadad V-VII ss. ZeglebSi gvxvdeba. rogorc70


samecniero literaturaSi miuTiTeben, msgavsi tipis piris saxelebi qar-TulSi wminda literaturuli gziT yofila gavrcelebuli:domnos [14, 115];damianos (14, 115];evlavioz [14, 115];evtiqios [14, 115];ivbimianos [14, 140...];iustinianos [14, 214];palekarpos [14, 166...];piros [14, 208];stefanos [14, 111];stefanoz [14, 221...].$ 4. apoziciuri piris saxelebi saistorio wyaroebSiCven mier gansaxilvel ZeglebSi gvxvdeba toladSerwymuli onimis erTijgufi, romlis komponentebi asidenturad aris SeerTebuli:abdal _ meliqi [14, 233];abul _ kasim [16, 262];varaz _ bakur [14, 145];varaz _ baqar [14, 146];varaz _ mihr [14, 172];farsman _ farux [14, 152].$ 5. erobisa da berobis aRmniSvneli piris saxelebisaistorio wyaroebSi erTaderTi SemTxveva davadastureT, rodesac pirisaRsaniSnavad avtori erobisa da berobis saxelebs erTdroulad aRniSnavs:gardaicvala adarnase _ yofili da monazon _ qmnili basili [16, 260]....Zma adarnase _ yofili basilisa [16, 260].$ 6. saistorio wyaroebis piris saxelebi genetikuri TvalsazrisiTadamianis saxelTa warmomavlobisa da mniSvnelobis kvleva metad sayuradRebosaqmea, radgan sakuTar saxelTa etimologiis dadgena bevr sirTules ukavSirdeba.71


jer erTi, rogorc samecniero literaturaSi aRniSnaven, adamianis saxelSi mniSvnelobadaCrdilulia da umravles SemTxvevaSi sulac gamqrali; meore _ <strong>sakuTari</strong><strong>saxeli</strong> iolad gadadis erTi xalxidan meoreSi da gzadagza ganicdis cvlilebebs.miuxedavad zemoTqmulisa, bevri piris <strong>saxeli</strong>s warmomavloba da mniSvneloba Seswavliliasxvadasxva mkvlevris mier da nawili Sesaswavlia.abraami (14) Zveli ebrauli <strong>saxeli</strong>a da niSnavs: `mama simaRlisa~ an`amaRlebuli~. saistorio wyaroebSi gvxvdeba meorenairi formiTac: abrahami(16), romlis mniSvnelobaa `mama mravalTa~ (abraham → abraam → abram) (259, 320).andria (14) berZnuli warmoSobis <strong>saxeli</strong>a. niSnavs: `mamaci~, `vaJkaci~,`mxne~. warmomdgaria imave sityvisagan, romelic meore nawilad Sedis aleqsandre-Si(255, 134).antoni (14) berZnuli <strong>saxeli</strong>a. zusti Targmani ar arsebobs. Targmnianrogorc `meomars~, `omSi Cabmuls~, `winamZRols~, `meTaurs~ (258, 68).arseni (14) berZnulia. niSnavs: `mamaci~, `vaJkaci~ (260, 96).arCili (14, 15) erT-erTi uZvelesi <strong>qarTul</strong>i <strong>saxeli</strong>a, romelic am formiTsxvagan arsad gvxvdeba. varaudoben, rom warmoSobiT iranulia da `ariels~(`ariuli modgmisas~) niSnavs (259, 323).bagrati (16), rogorc samecniero literaturaSi miuTiTeben, qarTvel mefe-Ta sagvareulo <strong>saxeli</strong>a. warmoSobiT _ Zveli sparsuli: bagadata _ `RvTis bo-Zebuli~, `RvTis wyaloba~; sxva mosazrebis mixedviT, bagrati <strong>qarTul</strong>i warmo-Sobis <strong>saxeli</strong>a, miRebulia baqar-isagan t sufiqsis darTviT (261, 131).bakuri (14) <strong>qarTul</strong>Si uZvelesi droidan gavrcelebuli iranuliwarmoSobis <strong>saxeli</strong>a. niSnavs: `RvTis Svili~, `Ze RvTisa~ (258, 70).barami (14) mravalsafexuriani gardaqmnis gziT aris miRebuli avesturivereTragna_sagan (gamarjvebis RvTaeba, romelmac daamarcxa boroti demonivereTra). vereTra-gna niSnavs `vereTras gamgdebs~ (259, 325).barTlome (14) Zveli ebrauli <strong>saxeli</strong>a. Targmnian rogorc `TolomesSvili~, an `moxnuli miwis Svili~ (255, 136).baqari (14) warmoSobiT <strong>qarTul</strong>i <strong>saxeli</strong>a. fiqroben, rom SesaZloa, bakur<strong>saxeli</strong>s <strong>qarTul</strong>i forma iyos, romelic warmoSobiT iranulia da `RvTisSvils~ niSnavs (260, 99).gabrieli (16) Zveli ebrauli <strong>saxeli</strong>a, rac sityvasityviT niSnavs: `CemiZala RmerTia~ (258, 75)72


goderZi (16) iranuli <strong>saxeli</strong>a. niSnavs: `Zlieri xari~ (259, 331).guranduxti (16) sparsuli warmoSobis <strong>saxeli</strong>a. niSnavs: `guramis(gvaramis) asuli~ (258, 125).gurgeni (16) warmoSobiT iranuli <strong>saxeli</strong>a. niSnavs: `mglisa~ (260, 106).daviTi (14,16) Zveli ebrauli <strong>saxeli</strong>a. arsebobs <strong>saxeli</strong>s mravalnairi gaazreba:`sayvareli~, `winamZRoli~, `sasurveli~, `megobari...~ (261, 146).daCi (16) <strong>qarTul</strong>i formaa sparsuli <strong>saxeli</strong>sa `darCil~, romelic `gvarisufross~ an `dariosis modgmisas~ niSnavs. arsebobs meorenairi axsna: daCi ←darCi (qarT). es <strong>saxeli</strong> <strong>qarTul</strong>Si uZvelesi droidan arsebobs (259, 333).elene (14) winare berZnuli warmoSobisaa. ganmartaven rogorc`manaTobeli~, `naTeli~, `CiraRdani~, `rCeuli~ (255, 177).elia (14) gvxvdeba rogorc Teonimis mniSvnelobiT, ise piris saxeladac.warmoSobiT Zveli ebraulia da niSnavs: `RmerTi _ simagre Cemi~, `RmerTiCemi _ ieRova~ (258, 81).erakle (14) saxecvlili variantia erekle formisa. <strong>saxeli</strong> warmoqmniliaberZenTa sayvareli miTologiuri gmiris herkulesis anu herakles <strong>saxeli</strong>sagan.herakle _ `heras (zevsis meuRle) didebas~ niSnavs (260, 110).efTvime (16) berZnuli warmoSobisaa. niSnavs: `keTilis mzraxveli~, `gulkeTili~,`uzakveli~ (259, 337).varazi (14) iranuli warmoSobis <strong>saxeli</strong>a. niSnavs `gareuli taxi~ (261, 154).vardani (14) warmoSobiT iranulia. Targmnian rogorc `gmiri~, an:`moqalaqe~. fiqroben, rom <strong>qarTul</strong>Si Semosulia somxuridan (258, 83).vaxtangi (16) <strong>qarTul</strong>Si ZvelTagan moyolebuli da amJamadacgavrcelebuli <strong>saxeli</strong>a. warmoSobiT iranul enebs ukavSirdeba. <strong>qarTul</strong>adniSnavs `mglistanians~ (260, 112).zaqaria (14) Zveli ebraulia da niSnavs `RvTis mier dauviwyari~;sityvasityviT: `RmerTs axsovs~. sxvagvari gaazrebiT `msaxuri RvTisa~ (261, 158).Tadeosi (14) asuruli warmoSobisaa da niSnavs: `brZeni~ (259, 341).Tarxani (14) warmoSobiT Turqul-monRoluria. niSnavs `Tavisufali~ (155, 149).iobi (14) Zveli ebrauli <strong>saxeli</strong>a. saeklesio kalendris mixedviT xsnianrogorc `devnili~ (28, 90).isidore (14) warmoSobiT berZnuli <strong>saxeli</strong>a. niSnavs `isidas saCuqari~.isida anu izida Zvel egviptelTa miwaTmoqmedebis qalRmerTia (260, 121).73


ismaeli (14) Zveli ebrauli <strong>saxeli</strong>a. Targmnian rogorc `RmerTma ismina~(269, 171).kvirike (16) <strong>qarTul</strong>Si ZvelTaganve gvxvdeba araerTi istoriuli pirissaxelad. warmoSobiT berZnulia da niSnavs `uflisa~ (255, 153).kostantine (16) laTinuri warmoSobis <strong>saxeli</strong>a. niSnavs: `umtkicesi~,`uryevisa~, `medgrisa~ (258, 95).lipariti (16) gaurkveveli mniSvnelobis <strong>qarTul</strong>i <strong>saxeli</strong>a. <strong>qarTul</strong>idanSesula somxurSi (260, 127).makari (14) warmoSobiT berZnulia. niSnavs: `netari~, `bednieri~ (261, 182).mariami (14) wyaroebSi gvxvdeba rogorc agionimis mniSvnelobiT, ise pirissaxeladac. warmoSobiT Zveli ebraulia. moepoveba ramdenime ganmarteba: 1. `Seupovari~,`daumorCilebeli~, `uarmyofeli~; 2. `mware~; 3. `qalbatoni~; 4. `sayvareliuflisa~. specialur literaturaSi ufro damajereblad pirvel mniSvnelobasTvlian (259, 394).melqisedeki (16) Zveli ebrauli warmoSobis <strong>saxeli</strong>a. niSnavs `mefe simar-Tlisa~ (255, 157).miriani (14) warmoSobiT sparsuli <strong>saxeli</strong>a. niSnavs `miTrasi~ anu `mzisa~(miTra mzis RvTaebis <strong>saxeli</strong>a) (258, 102).noe (14) Zveli ebrauli <strong>saxeli</strong>a. niSnavs `nugeSi~ (260, 134).omari (14) warmoSobiT arabuli <strong>saxeli</strong>a. niSnavs `sicocxle~ (261, 191).petre (14) berZnuli warmoSobis <strong>saxeli</strong>a. niSnavs: `klde~, `lodi~ (255, 161).rati (16) warmoSobiT iranuli <strong>saxeli</strong>a. niSnavs `batoni~, an: `didsulovani~,`sulgrZeli~ (259, 364).saba (14) fiqroben, rom arameuli warmoSobisaa. niSnavs: `moxuci~, `papa~.an: Zveli ebrauli da niSnavs `Tavisuflebas moklebuli~, `tyve~ (258, 109).saurmagi (14) warmoSobiT iranulia. niSnavs: `Savxela~, `Savi xelis mqone~(260, 140).svimoni (14) Zveli ebrauli warmoSobisaa da niSnavs `Sesmenili~, `gamgone~(sityvasityviT: `RmerTma gaigona~) (261, 200).solomoni (14) warmoSobiT Zveli ebrauli <strong>saxeli</strong>a. niSnavs: `wynari~,`mSvidi~, `mSvidobiani~ (258, 111).filipe (14) berZnuli warmoSobisaa. niSnavs: `cxenTa moyvaruli~ (259, 371).74


Tavi IVgvarebis sakiTxi saistorio wyaroebSigvarebi (sagvareulo saxelebi, gvarsaxelebi) uZvelesi droidan dRevandelobamdeudides rols asruleben pirovnebis vinaobis dasakonkreteblad.didZali patronimikuli masalaa fiqsirebuli V-X ss. saistorio wyaroebSi.dasturdeba: warmomavloba-sadaurobis, sagvareulo Stos (genetikuri erTianobis),eTnonimuri, mamisaxelobiTi, epiTetiani da sapatio wodebis gamomxatvelisityvebi, romlebic pirsaxelebTan erTad orwevrian, an ufro iSviaTadsamwevrian, anTroponimul formulas qmnian da, rogorc dRes gvarsaxels, pirovnebisdakonkretebis funqcia aqvs. agreTve, gvaqvs orgvari da calmxrivianTroponimuri formulis komponentebis nimuSebic.$ 1. warmomavloba-sadaurobis aRmniSvneli sityvebi saistorio wyaroebisanTroponimul formulaSisaistorio wyaroebSi gvxvdeba anTroponimuli formulis meore komponentebi,romelTa fuZeebSi geografiuli saxelebia Caqsovili da, rogorcsamecniero literaturaSi miuTiTeben, `maTi daniSnulebaa saTanado sufiqsaciis(Cvens SemTxvevaSi -el, -ar) saSualebiT miuTiTon sagvareulo Stoswarmomavlobis pirvandeli geografiuli punqti~ (109, 25).sakvlev ZeglebSi zemoT aRniSnuli anTroponimuli formulis ori saxeobagamoikveTa: pirveli, rodesac anTroponimuli formulis meore komponentipiris <strong>saxeli</strong>s Semdeg aRiniSneba da meore, rodesac anTroponimuli formulismeore wevri uswrebs piris saxels:a) gvar<strong>saxeli</strong> mosdevs piris saxels:-el: abibos nekreseli [14, 208];anton martyofeli [14, 208];apolinari aleqsandrieli [14,115];borzo movakneli [14,174];giorgi kostantinepoleli [14, 232];grigol fxueneli [16, 269];daviT garesjeli [14, 208];daCi korinTeli [16, 269];75


daCi sxÂloseli [16, 269];domnos antioqieli [14, 115];evtiqios kostantinepoleli [14, 115];zenon iyalToeli [14, 208];TaTe stefanwmideli [14, 206];Teofane antioqieli [14, 232];iovane zedazneli [14, 208];ioseb alaverdeli [14, 208];ise wilkneli [14, 208];ivane sxÂloseli [16, 269];isidore samTavneli [14, 208];kÂrike baneli [16, 261];miqel ulumbeli [14, 208];palekarpos loRoTeli [14, 173];piros breTeli [14, 208];sara fxueneli [16,269];stefane xirseli [14, 208];fadla arevmaneli [16, 259];Sio mRvimeli [14, 208].mama yanCaeli [16, 269].saistorio wyaroebze dakvirvebisas calke gamovyaviT iseTi SemTxveva,rodesac anTroponimu;i formulis meore wevris etimologias avtoriTxzulebaSive xsnis:da dajda mefed giorgi, romelsa saufliswulod hqonda aRwefi. amis-TÂs ewoda mas giorgi aRwefeli [16, 158].b) anTroponimuli formulis meore wevri uswrebs piris saxels:-el: sivneli arev [14, 159];tarovneli amazasp [14, 159];asfuragneli juanSer [14, 159].saistorio wyaroebSi mxolod erTi SemTxveva davafiqsireT, rodesacanTroponimuli formulis meore komponenti -ar sufiqsiT aris warmoqmnili:stefane mtbevari [16, 264].76


zemoT ganxiluli magaliTebis safuZvelze SegviZlia vTqvaT, rom saistoriowyaroebSi aRnusxuli warmomavloba-sadaurobis aRmniSvnel sityvaTaganyvelaze xSirad gvxvdeba -el sufiqsiT warmoqmnili anTroponimuliformulis meore wevrebi. rogorc zemoT vnaxeT, -ar sufiqsiT miRebulimeore komponentis aRniSvnis mxolod erTi SemTxveva davadastureT.saistorio wyaroebisa da literaturuli Zeglebis SedarebiTma analizmais Sedegi mogvca, rom am ukanasknelSi, yvela SemTxvevaSi, warmomavlobasadaurobisaRmniSvneli sityvebi (-el da -ar sufiqsianebi) piris <strong>saxeli</strong>sSemdeg aRiniSneba.$ 2. sagvareulo Stos (genetikuri erTianobis)gamomxatveli eponimuri gvarsaxelebispecialur literaturaSi miTiTebulia, rom eponimur gvarsaxelebs `safuZvladudevT sagvareulo Stos damwyeb ufros mamakacTa an dedakacTa(eTnarqTa) <strong>sakuTari</strong> saxelebi (eponimebi)~ (109,25). amdagvar gvarsaxelTajgufSi, sxva mawarmoebel elementebTan erTad, ganxilulia -ur da -ian sufiqsianisaxelebic.Cven mier gansaxilvel wyaroebSi aRvnusxeT -ur sufiqsiT warmoqmnilieponimuri gvarsaxelebis aRniSvnis sami SemTxveva:dasues qorepiskoposad samoel donauri [16, 254];da iyo qorepiskoposad gabriel donauri [16, 257];maSin Seezraxnes aznaurni qarTvelni da maT Tana kaxni: goderZi mgdeuri...[16, 269].r. TofCiSvilis azriT, donauri gvaria. `es gvari kaxeTSi yofila, sadacgvarebi didi xania gvaqvs~ (70, 37, 95). mkvlevari aRniSnavs, rom vaxuStibagrationi mTavarTa Zvel gvarebs Soris donauris gvarsac moixseniebda.donauri gvarad aris fiqsirebuli `wmidaTa cxovrebanSic~ (248, t. 2, gv. 446).saistorio wyaroebze dakvirvebisas oTxi SemTxveva davadastureT, rodesacgenetikuri erTianobis sityvebis gvarsaxelebs -ian sufiqsi awarmoebs.samecniero literaturaSi aRniSnulia, rom sufiqsi `-ian gamoiyenebodaerTi gvaris mqone adamianTa krebulis, mTeli sagvareulo Stos aRmniSvnelad~(109, 65).gansaxilvel ZeglebSi genetikur erTianobas gamoxataven Semdegi sityvebi:adarnasiani, bagratoniani, nersiani, juanSeriani.77


adarnase adarnasiani [14, 242];adarnase bagratoniani [16, 251];nerse nersiani [14, 241];juanSer juanSeriani [15, 248].$ 3. eTnonimuri warmoSobis komponentebi anTroponimul formulaSipatronimTa erT jgufs qmnis erovnebaTa, xalxTa da tomTa aRmniSvneliterminisagan (eTnonimisagan) Sedgenili komponentebi. gvaqvs SemTxvevebi,`rodesac eTnonimi uSualod aris gadaqceuli gvarsaxelad tradiciulisagvareulo sufiqsaciis gareSe~ (109, 28). swored aseTi SemTxvevebidavadastureT Cven mier gansaxilvel wyaroebSi, rodesac eTnonimuri warmo-Sobis komponentebi Taviseburad aris adaptirebuli piris saxelTan:maSin movida buRa Turqi, mona, baRdadiT [16, 256...];da mÃned mbrZolad gamoCndes oTxni igi warCinebulni vaxtangisni daleon berZeni [14, 188...];kualad meored movida igive xalil arabi [16, 254];gamovida ese TarÃan xazari [14, 152].$ 4. mamisaxeloba orwevrian anTroponimul formulaSiprivilegirebul wodebas, rogorc samecniero literaturaSi miuTiTeben,saqarTveloSi ZvelTaganve hqonda gvar<strong>saxeli</strong>, magram piris damatebiTisaxeldeba mamis <strong>saxeli</strong>s mixedviTac aRiniSneboda. rogorc cnobilia, mogvianebiTmamisaxelobis aRmniSvneli komponentebi gvarsaxelad iqca (Tavdapirveladprivilegirebul wodebaSi). Mmamisaxeloba <strong>qarTul</strong> sinamdvileSi, Cveulebriv,mosdevda piris saxels da masTan erTad ixmareboda, Tumca Cven miergansaxilvel saistorio wyaroebSi gamonaklisi SemTxvevebic davadastureT,rodesac mamisaxeloba uswrebs piris saxels:a) mamis <strong>saxeli</strong> mosdevs piris saxels:da movida abu-sajis Ze tfiliss [16, 263];aravin darCa sarkinozi TÂnier ali Subis Zisa [16, 252];lowobanni hqondes ivane arSis Zesa [16, 268];erisTavi qarTlisa ivane maruSis Ze [16, 272];78


daCi, Ze iovane quabulis Zisa [16, 254];da daadgina ise Sixis Ze [16, 257];dajda amirad tfiliss sahak ismaelis Ze [16, 255];Semdgomad amisa movida xalil izidis Ze [16, 253];da cixe maranisa hqonda maSin xaxuasa, arSis Zesave [16, 268];da amirobda humed, xalilis Ze [16, 257].b) mamis <strong>saxeli</strong> uswrebs piris saxels:dauteva erisTavad Cixas Ze demetresi [16, 258];da movida kualad amirad xalilis Ze humed [16, 257].aqve gvinda SevniSnoT, rom mamisaxelobiTi formebi, rogorc zemoT ganxilulimagaliTebidanac Cans, mxolod erT saistorio wyaroSi (“matianeqarTlisa”, VIII-X ss.) Segvxvda. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi msgavsi SemTxvevebi ardasturdeba.$ 5. epiTeti anTroponimuli formulis meore wevradsaistorio wyaroebSi gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac anTroponimuliformulis meore wevrad sazogado <strong>saxeli</strong> iCens Tavs. amaTgan zogierTi gam-Wvirvalea, zogi ki xalxis fantaziis nayofi (sxvadasxva niSnis mixedviTSerqmeuli):...Zmiswuli adarnase brmisa [14, 243];maSin vaxtang mefe... Tana hyvebodes... artavaz ZuZumte [14, 156];gardaicvala aSot kekela [16, 259];dauteva Zeni orni: bagrat regueni... [16, 266];maSin gamoCnda sparseTs kaci erTi, romelsa erqua baram Cubini [16, 220];da mefobda afxazeTs Teodosi mwuxare [16, 275];...romelsa erqua murvan yru [14, 219];...mefe sumbat tiezerakali [16, 262];romelsa erqua qasre ambarvezi [14, 217];...gardaicvala aSot kuxi [16, 260].saistorio wyaroebSi dasturdeba iseTi SemTxvevac, rodesac epiTetissaxeldebis mizezi TxzulebaSive aris axsnili:`xolo vaxtang mefesa Seeqmna Cabalaxi oqrosi, da gamoesua winaT mgeli daukan lomi; da romelsa kerZosa iZleodian qarTvelni, muniTca mimarTis da mos-79


is spisa misgan sparsTasa, viTarca lomman kanjarni. mieriTgan verRara SeuZlebdessparsni wyobad misa, rameTu daiswavles igi, romelsa ewera mgeli da lomi,da viTarca ixilian vaxtang, TqÂan: `dur az gorgasal~, romel ars ese `mirideTTavsa mglisasa~. da mis mier saxel-edva vaxtang mefesa gorgasal~ [14, 180].$ 6. titulisa da sasuliero wodebis gamomxatveliterminebi anTroponimul formulaSispecialur literaturaSi miTiTebulia: `tituli anTroponimis TanmxlebterminTagania. igi Sedis anTroponimul formulaSi. mimarTvisas damoukidebladacixmareboda~ (238, 108-109).saistorio wyaroebSi uxvad gvxvdeba memkvidreobiTi, sagvareulo an bo-Zebuli oficialuri sapatio wodebisa da sasuliero xasiaTis gamomxatvelisityvebi anTroponimuli formulis meore wevrad.I. saero wodebis gamomxatveli sityvebi anTroponimuliformulis meore wevrad:mefea) postpoziciuri wyoba:erekle mefe [14, 227];ivbimianos mefe [14, 149];kostanti mefe [16, 264];mirian mefe [14, 159];farsman mefe [14, 207].b) prepoziciuri wyobamefe vaxtang [14, 147];mefe mirdat [14, 139...].aRsaniSnavia is garemoebac, rom saistorio wyaroebSi gvxvdeba SemTxvevebi,rodesac mefis gansakuTrebuli Tvisebis aRsaniSnavad avtori xmarobsepiTets `RmrTiv-ganbrZobili~:mirian RmrTiv _ ganbrZobili [14, 236];vaxtang RmrTiv _ ganbrZobili [14, 236].dedofalidinar dedofali [16, 266...];80


sagduxt dedofali [14, 144].Sahanigagik Sahani [16, 279].xakanibluCan xakani [16, 250].keisarimavrik keisari [14, 221].kurapalatiadarnase kurapalati [16, 266];aSot kurapalati [16, 252...];bagrat kurapalati [16, 255];guaram kurapalati [16, 241];gurgen kurapalati [16, 259];daviT kurapalati [16, 259].amiraamira saak [16, 256].erisTavigurgen erisTavi [16, 260];daviT erisTavi [16, 266];leon erisTavi [16, 251];rati erisTavi [14, 276].erisTavT-erisTavigurgen erisTavT-erisTavi [16, 260];daviT erisTavT-erisTavi [16, 260];sumbat erisTavT-erisTavi [16, 259].mamfaliguaram mamfali [16, 258];daviT mamfali [16, 259].spaspetijuanSer spaspeti [14, 147...];saurmag spaspeti [14, 143...].patrikiaderki patriki [16, 264].81


anTipatileon anTipati [14, 183].didia) postpoziciuri wyoba:aSot didi [16, 259];leon didi [14, 157].b) prepoziciuri wyoba:didi Trdat [14, 159].didebulibubaqr didebuli [14, 209].ormagi titulibagrat magistrosi kurapalati [16, 266];daviT didi kurapalati [16, 266];sumbat mefe kurapalati [16, 266].tituli + dinastiaivane mTavari Savliani [16, 258].II. sasuliero wodebisa da religiis winaSe didi damsaxurebis gamomxatvelisityvebi anTroponimuli formulis meore wevrad:a) postpoziciuri wyoba:kaTalikos-patriarqimelqisedek kaTalikos-patriarqi [16, 282].kaTalikosibarTlome kaTalikosi [14, 196];sÂmon kaTalikosi [14, 217].episkoposidamianos episkoposi [14, 215];miqael episkoposi [14, 145];mobidan episkoposi [14, 145];samoel episkoposi [14, 196];qorepiskoposikÂrike qorepiskoposi [16, 262];82


fadla qorepiskoposi [16, 262].RmrTismetyveligrigol RmrTismetyveli [14, 163].xucesigrigol xucesi [14, 232].mRdelipetre mRdeli [14, 162].diakonielia diakoni [14, 208];ioane diakoni [14, 232].mRdelmowameanastasi mRdelmowame [14, 226].wmidaraJden wmida [14, 201].monazonisamoel monazoni [14, 197].b) prepoziciuri wyoba:kaTalikosikaTalikosi makari [14, 215];kaTalikosi sÂmon [16, 282].episkoposiepiskoposi miqael [14, 142].pirvelmowamepirvelmowame andria [14, 224];pirvelmowame stefane [14, 229].didididi basili [14, 209].moZRvarimoZRvari grigol [14, 160].zogierT SemTxvevaSi anTroponimuli formulis meore wevris adgiligansazRvrulia da, bunebrivad, piris saxels win erTvis:mamamama antoni [14, 212].83


wmidawmida gobron [16, 264]RirsiRirsi dodo [14, 210];Rirsi Sio [14, 210].gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac sasuliero wodebis personaJebis Rvawlisgamosaxatavad ormagi wodeba ixmareba:mag.: didi moZRvari grigol [14, 160].$ 7. warmomavlobisa da titulis gamomxatveli sityvebisamwevrian anTroponimul formulaSisaqarTveloSi dRevandeli gagebiT samwevriani anTroponimuli formulagulisxmobs pirsaxels, mamis saxelsa da gvars, magram ras warmoadgens saistoriowyaroebSi dafiqsirebuli ori sityva, romelic pir<strong>saxeli</strong>s Semdeg aRiniSneba?erT komponents warmoadgens igi Tu ors? Cveni azriT, SesaZlebelia amdagvarviTarebaSi iTqvas, rom saqme gvaqvs samwevrian anTroponimul formulasTan.saistorio wyaroebSi aRvnusxeT iseTi SemTxvevebi, rodesac samwevrianianTroponimuli formulis meore wevrSi miTiTebulia warmomavloba da Semdegsaero an sasuliero wodeba. gvaqvs piriqiTac: meore wevrad jer wodebisaRmniSvneli terminia warmodgenili, - Semdeg warmomavloba. mag,:stefane mtbevar episkoposi [14, 264];ivane guTel episkoposi [14, 227];sumbat mamfal artanujeli [16, 259];bagrat mamfal artanujeli [16, 260].$ 8. orgvari da calmxrivi anTroponimuli formulis komponentebisaistorio wyaroebSia) orgvari komponentebis nimuSebi:xolo viTarca aResrulnes wmida mowame, movides Ramesa mas goderZiannitbelni [15, 248].specialur literaturaSi miTiTebulia: `ueWvelia, rom gvari `tbeli~miRebulia adrindeli gvaridan _ `goderZianni~ da, rogorc Cans, drois gar-84


kveul monakveTSi isini ori gvar<strong>saxeli</strong>T (`goderZianni _ tbelni~) moixseniebian(70, 39).da Tana hyvebodes mas orni mxedarni: ...bivritian sefewuli [14, 156].r. TofCiSvili Tavis naSromSi `bivritians~ gvarsaxelad miiCnevs (70, 30-31).samcxis erisTavis, bagrationTa gvaris `bivritianis~ Sesaxeb, romelsac`bivritiani sefewuli~ ewodeba, p. ingoroyva ambobs: `Zvel saqarTveloSi `sefe-wuli~ewodeboda samefo gvareulobis STamomavals; `bivritiani sefewuli~aq farnavazianTa samefo gvaris STamomavlad aris warmodgenili~ (76, 79).b) calmxrivi komponenti:... movides Ramesa mas... sxuanica aznaurni mameanni [15, 248].specialur literaturaSi `mameanni~ gvarsaxelad aris miCneuli (70, 39).85


nawili IIgeografiuli saxelebiTavi I<strong>agiografiul</strong>i Zeglebis toponimiis ZiriTadi sakiTxebi$ 1. toponimebi da maTi mniSvnelobatoponimi didi Tu mcire geografiuli (bunebrivi da anTropogenuri)obieqtis saxelwodebaa, xolo toponimia maTs erTobliobas gulisxmobs.garesamyaros obieqtebisaTvis <strong>saxeli</strong>s darqmeva adamians azrovnebisa dametyvelebis ganviTarebis kvaldakval dasWirda. Tavdapirvelad sagnis aRmniSvnelisazogado <strong>saxeli</strong> <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>s funqciasac asrulebda. ganvi-Tarebis Semdgom safexurze daiwyo sazogado da <strong>sakuTari</strong> saxelebisgamijvna. am droidan dawyebuli `<strong>sakuTari</strong> da sazogado saxelebi enisevoluciasTan erTad amJRavnebs sxvadasxva kanonzomierebas, romelTagamovlena mxolod didZali masalis analizis safuZvelze xdebaSesaZlebeli~ (305, 31).toponimebi, iseve rogorc anTroponimebi, enis leqsikuri fondis uZvirfasesinawilia. geografiuli saxelwodebebi bevri ramiT mogvagoneben adamianTasakuTar saxelebs. albaT, ar arsebobs iseTi obieqti, romlis saxelwodebaSicCaqsovili ar iyos misi fizikuri niSan-Tvisebis gamomxatveli Tavisebureba.`aqac, adamianTa saxel-gvarebis msgavsad, didi raodenobiTgvxvdeba rogorc <strong>sakuTari</strong> enobrivi saSualebiT `nasazrdoebi~ da warmoqmnilimasala, ise ucxoenobrivi danaSrevebi~ (22, 5-6).Soreul warsulSi geografiuli obieqtebis udides nawils <strong>sakuTari</strong>saxelebi ar hqondaT. adamianebi saxels sdebdnen mxolod im bunebriv warmonaqmnebs,romlebic maT yoveldRiur saqmianobasa da yofa-cxovrebaSi mniSvnelovanrols asrulebdnen (obieqtebi Tavdapirvelad aRiniSneboda sazogadosaxelebiT). rogorc mecnierebi fiqroben, <strong>saxeli</strong> ama Tu im geografiuladgils stiqiurad, pirvelad miRebuli STabeWdilebebis mixedviT Serqmevia.sazogadoebis ganviTarebasTan erTad viTardeboda da mdidrdebodaena, amasTanave icvleboda toponimebic.86


toponimebis Semswavlel mecnierebas _ toponimikas _ gamoCenilma rusmamkvlevarma akad. n. nadeJdinma kacobriobis istoriis Semswavleli wyarouwoda. `toponimika, _ werda nadeJdini, _ dedamiwis enaa, dedamiwa ki ariswigni, romelSic kacobriobis istoria iwereba geografiuli nomenklaturissaxiT~ (299, 22).CvenSi Znelad ipoveba mcire adgilic ki, romelsac Tavisi <strong>saxeli</strong> arhqondes. mravalnair saxels atareben daba-qalaqebi, soflebi, Walebi, baR-venaxebi,sayaneebi, mTa-gorakebi, wylebi, saTib-saZovrebi, namosaxlarebi dazogjer calkeuli xeebi, kldeebi da lodebic ki. toponimebi, rogorc `miwispasportebi~, bevr saWiro da saintereso cnobas gvawvdian istoriul, geografiul,politikur, ekonomikur, religiur, kulturul da sxv. mdgomareobaze.swored amitom onomastikuri monacemebi faseuli wyaroa qveynisa da enis istoriisaTvis,dialeqtologiis, geografia-geologiisa Tu eTnografia-arqeologiisaTvis.toponimebis Seswavlas TeoriulTan erTad Rrma praqtikulimniSvnelobac aqvs.toponimi leqsikurad enis erTeulia, gramatikulad <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>.<strong>qarTul</strong> toponimiaSi struqturul-enobrivi TvalsazrisiT gamoiyofa samijgufi: martivi, warmoqmnili, anu afiqsebiT nawarmoebi (prefiqsuli, sufiqsuri,prefiqs-sufiqsuri) da Txzuli.martivfuZiani toponimebitoponimi, ise rogorc nebismieri sazogado Tu <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>,SeiZleba iyos TanxmovanfuZiani an xmovanfuZiani.a) TanxmovanfuZianebi:anCi: mZlavrebiT daipyra anCi [12, 305];aragvi: wiaR-vlo mdinare arag [8, 201];babgeni: romelsa babgen uwodian [13, 330];divri: ...romelsa hrqÂan divri [7, 188];mtkvari: ...ese ars <strong>saxeli</strong>T mtkuari [3, 73];neZÂ: ...neZÂsa maSenebeli da mamaÁ [12, 252];reÃi: ...romelsa hrqvan reÃi [11, 244];urdi: ...romeli urds damarxul ars [1, 24];qarTli: qarTlad friadi queyanaÁ aRiracxebis [12, 290];Satberdi: xolo Satberdi... mcired Soravs [12, 313];87


Cori: pitiaxSi Cord waremarTa [1, 22];jmerki: da moiwines jmerks [12, 275].b) xmovanfuZianebi:-a: anWkora: iyo vinme kaci mdidari anWkoras [12, 317];afsarea: sayofeli igi afsareaÁsaÁ [3, 59];aWara: aWaras ...Semwyudeul iyvnes [5, 177];bobRa//bobxa: dabisagan bobRa wodebulisa [13, 346];...adgilsa mas bobxa wodebulsa [13, 346];kola: Ãevsa, romelsa hrqÂan kolaÁ [6, 183];nafsa: nafsaÁs navTsadguri [3, 59];opiza: iyvnes opizas Zmani mciredni [12, 252];umwa: xolo ars <strong>saxeli</strong> adgilisa mis umwaÁ [13, 335];-e: gunaTle: ...adgili... gunaTles maxloblad [12, 260];mere: ...daemkÂdra meres Sina [12, 261];ubeÀ: da uwoda <strong>saxeli</strong> misi ubÀ [12, 268];ZinZe: mivides ZinZed saxel-debulsa [13, 323];-o: ialdo: ...romelsa hrqÂan ialdo [11, 243];miZnaZoro: ...moilocnes miZnaZoroÁ [12, 276];tao: ...moiwines taos [12, 264];Rado: ...RadoTa mTaTa Sina... [12, 260].1. 2. afiqsuri warmoebis toponimebi<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi gvxvdeba toponimTa sufiqsuri da prefiqssufiqsuriwarmoeba. sufiqsTagan gamoyenebulia: -eT, -iT, -aT, -Ta, -is; CvenivaraudiT, SeiZleba gamoiyos agreTve: -av, -ur, -an, -ian; agreTve -ma da -nsufiqsebi; prefiqs-sufiqsTagan ki: sa-e, sa-o da sa-el.-eT sufiqsiT nawarmoebi toponimebis amosavali fuZeebi ZiriTadad eTnonimebia.a) sufiqsuri warmoebis toponimebi:-eT: afxaz-eT-i: miiwines... queyanad afxazeTisa [3, 59];eruS-eT-i: eruSelman episkoposman...hrqua [18, 287];kax-eT-i: da waravlina romelnime kaxeTad... [8, 207];klarj-eT-i: klarjeTisa didebulTa udabnoTa [18, 249];88


kux-eT-i: da waravlina ...kuxeTad [8, 207];ovs-eT-i: ganvlo ...kari ovseTisaÁ [3, 58];SavS-eT-i: ...iqmna SavSeTi bak mÃec-Seuval [5, 177];javax-eT-i: yovelni Semokrbes javaxeTs [12, 287];her-eT-i: miewia sazRvarsa hereTisaTa [1, 22].-iT: somx-iT-i: romelni...... mieyvannes somxiTiT [4, 169].-aT: fers-aT-i: miiwia mociquli... fersaTs [12, 298].toponimTa mawarmoeblad <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi dasturdeba mravlobi-Ti ricxvis amJamad gavrcelebuli erT-erTi formanti -Ta.-Ta: bak-Ta: ...bakTa ewodebis [13, 329];ber-Ta: iyvnes vinme berTas [12, 285];parex-Ta: ...daemkÂdra parexTa [12, 280];qor-Ta: ...warvida qorTas [12, 307];xanc-Ta: xancTaÁ iqmna saxelovan ... [12, 280];xorasun-Ta: zafxulisa Jamsa ...xorasunTa gardamovidoda [12,291].-is: geografiul saxelTa sawarmoeblad ixmareba -is sufiqsi, romelicwarmoSobiT naTesaobiTi brunvis niSans warmoadgens:goderZ-is-a: romelsa goderZisa ewodebis [13, 329];iulT-is-a: quabi iulTisaÁ [9, 229];utyv-is-a: romel ars utyÂsa [13, 323];samTav-is-i: xolo ezderios Walaksa samTavisisa [8, 107];tfil-is-i: ...waruZRuano ege tfiliss [2, 32];-av: curt-av-i: ...hrqÂan curtav [1, 12];-ur: awy-ur-i: ...awyurisa episkoposi [12, 267];-an: qs-an-i: mihmarTa... mdinare qsnad [9, 224];CorC-an-i: romlisa taZarni Sen iyvnes sanaxebsa CorCanisasa... [13, 324].-ian: ars-ian-i: ...mTaÁ arsian wodebuli [13, 338].-ma: zarz-ma: rameTu ewoda zarzma... [13, 333].am ukanasknel SemTxvevaSi veyrdnobiT (iv. javaxiSvili, 1950); arsebobsgansxvavebuli mosazrebac (g. bedoSvili, 2002).<strong>qarTul</strong>Si moipoveba geografiuli obieqtebis saxelebi, romelTac safuZvladuZevT ama Tu im sagnis <strong>saxeli</strong> da isini xSirad mravlobiTis formiTarian warmodgenili. aRniSnuli tipis saxelebs ganekuTvneba:89


-n: taZar-n-i: sofelsa, romelsa hrqÂan taZarni [7, 191].z) prefiqs-sufiqsuri warmoebis toponimebi:sa-e: sa-TaÃu-e: ...romelsa ewodebis saTaÃue [13, 329].sa-o: sa-Zm-o: romelsa saZmo ewodeboda [13, 328];sa-dileg-o: ...romelsa hrqÂan sadilego [3, 73].sa-el:sa-godeb-el-i: ...romelsa sagodebel ewodebis [3, 73].1. 3. Txzuli toponimebitoponimebis erT nawils axasiaTebs Txzuli (kompoziciuri) warmoeba.Txzva gulisxmobs axali <strong>saxeli</strong>s warmoSobas fuZis gaorkecebiT an ori dameti sityvis SeerTebiT. Txzul saxelebs sxvanairad rTulsac uwodeben.<strong>agiografiul</strong>i ZeglebisaTvis ZiriTadad orwevriani toponimebiadamaxasiaTebeli. pirvel komponents, msazRvrels, warmoadgens arsebiTi<strong>saxeli</strong> da zmnizeda, meore komponentad, sazRvrulad, dasturdebayovelgvari geografiuli termini, anu indikatori. aseT indikatorebadgvxvdeba arsebiTi <strong>saxeli</strong>, zedsarTavi <strong>saxeli</strong>, saxelzmna, zogjer epiTetebic.Txzul toponimTa pirveli nawili, msazRvreli, saxelobiT an naTesaobiTbrunvaSia; meore nawili, sazRvruli, an saxelobiT brunvaSia, an fuZissaxiTaa mocemuli. sakvlev ZeglebSi warmodgenili Txzuli toponimebi adgilisada raobis mixedviT SeiZleba Semdegnairad davajgufoT:a) arsebiTi + arsebiTi:beras juar: romelsa beras juar ewodebis [13, 323];gunaTlis vani: romelsa aw hrqÂn gunaTlis vani [12, 260];dolis yana: ...dolis yanaÁ monastrad... iqmna [12, 275];TevdorÀs vani: da uwodes TevdorÀs vansa... [12, 279];yvelis cixe: ...gamoiyvannes yvelis cixiT [5, 180];ZarRuas sofel: ...romelsa ZarRuas sofel ewodebis [13, 343];wyaroÁs Tavi: moilocnes wyaroÁs Tavi [12, 276];wyarosTavi: maSenebeli wyarosTavisaÁ [12, 275];SeSis Tavi: amisTvis SeSis-Tav ewodebis [13, 330];Tavi SeSaTaÁ: ...romelsa hrqÂan Tavi SeSaTaÁ [13, 330];ruisTavi: ...adgilTagan ruisTavisaTa [10, 234].amaTgan Tavi metaforuli indikatoria (gadataniT aRniSnavs zemo nawils).90


) arsebiTi + zedsarTavi <strong>saxeli</strong>:iovane-wmida: ...iovane-wmida ewodebis adgilsa mas [13, 339];kÂrike-wmida: ...aRaSenebda ...kÂrike-wmidisasa [12, 279].g) zmnizeda + <strong>sakuTari</strong> arsebiTi <strong>saxeli</strong>:zedazadeni: romelsa hrqÂan zedazaden [8, 201].d) zmnizeda + saxelzmna:garesja: amisTÂs ewodebis udabnosa mas garesjaÁ [10, 229].rogorc zemoT dasaxelebuli magaliTebidan vnaxeT, <strong>agiografiul</strong>iZeglebis avtorebi, zogierT SemTxvevaSi, erTsa da imave geografiuliobieqtebis saxelebs variantuli formebiT aRniSnaven (bobxa//bobRa,kÂrikeTi//kÂrike wmida, SeSisTavi//Tavi SeSaTaÁ, wyaros Tavi//wyarosTavi), racimaze metyvelebs, rom toponimebis daweriloba Zvel saqarTveloSi normadar iyo miRebuli.§ 2. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis toponimTa struqturis,semantikisa da leqsikis sakiTxebitoponimi mravalplaniania. mas Seiswavlis (sxvadasxva kuTxiT) enaTmecnierebac,istoriac, eTnografiac, geografiac... droTa ganmavlobaSi CamoyalibdatoponimTa enaTmecnieruli kvlevis ori aspeqti: a) sistemuri dastruqturuli daxasiaTeba; b) warmomavlobis amoxsna da, sadac es saWiroada SesaZlebeli, Semdgomi formobrivi Tu funqciuri cvlilebebis dadgena.didi xnis manZilze toponimTa kvlevis ZiriTadi mizani iyo swored damxolod da mxolod etimonis Zieba. magram mecnierebis ganviTarebis kvaldakvalcxadi gaxda, rom meTodologiurad ufro mizanSewonilia sakuTrivtoponimiur warmoebaze yuradRebis gadatana. rogorc iv. javaxiSviliaRniSnavda, toponimiis mkvlevarma `upirvelesad ama Tu im adgilis mdebareobisada Tvisebis damaxasiaTebeli garemoebani unda gaiTvaliswinos daCaukvirdes sxva iqaur msgavsive geografiuli saxelebis agebulebasa damniSvnelobas~ (272, 109).qarTveluri toponimikuri sistema aTaswleulebis manZilze yalibdeboda.qronologiuri TvalsazrisiT, uZveles fenas qmnis -T(Ta), -is (megrulSi-iSi), -ev bolokiduriani toponimebi (240, 10). rogorc samecniero litera-91


turaSi SeniSnaven, es -ev romeliRac kiloSi gamoxatavda mravlobiT ricxvs(funqciurad udrida amJamindel -eb-s) da SemogvrCa mxolod geografiulsaxelebSi. -T Tanxmovnis Semcveli sufiqsebis (-aT, -eT, -iT, -oT, -uT) funqciamravlobiTobis, krebiTobis gamoxatva unda yofiliyo. -Ta da -is daboloebianitoponimebis ZiriTadi nawili nanaTesaobiTari (sazRvruldakarguli)saxelebia.miuxedavad yovelive amisa, rogorc Cans, msazRvrel-sazRvruliani sintaqsurikonstruqciis gamartiveba erT-erTi komponentis mokvecis (eliptirebis)gziT da darCenili komponentis toponimizacia, rogorc erTsityvian toponimTawarmoqmnis erT-erTi gza, aTaswleulebis manZilze moqmedebda. am procesisaTvisTvalis gadevneba SesaZlebelia Zveli <strong>qarTul</strong>i mwerlobis ZeglebzedakvirvebiT. `wm. grigol xanZTelis cxovrebis~ (X s.) avtori erTganwers: `Jamsa xancTas etÂfanes mamobisasa iyo vinme kaci mdidari anWkoras da<strong>saxeli</strong> misi werta. da aw romel wertaÁsni hrqÂan, TxaTa misTa sadguri yofilars~ [12, 317]. aq sadguri sadgoms niSnavs. aSkaraa wertaÁsni warmoqmniliasazRvruli sityvis eliptirebis gziT: adgilni wertaÁsni wertaÁsni.`serapion zarzmelis cxovrebis~ (X s.) erT monakveTSi aRwerilia serapionisada ZmaTa misTa mier samcxeSi monastris asaSenebeli adgilis Ziebis ambavi.avtori, basili zarzmeli, asaxelebs im pirTa da geografiul adgilTa saxelebs,romelTac gzadagza xvdebodnen xolme. gansakuTrebiT sayuradReboa isepizodebi, romlebSic axsnilia toponimTa warmomavloba. mwerliseuli etimologiebiseqstralingvisturi da lingvisturi sabuTianoba yvela SemTxvevaSimecnierulia, motivacia damajerebelia. epizodi pirveli: serapioni ikiTxavs:`raÁ ewodebis adgilsa amas?~ maspinZeli (saxelad ia) upasuxeb: `rameTu ars eseSesakrebeli nadirTa velisaTaÁ da bakTa ewodebis~ [13, 329]. toponimi warmoqmniliasazRvruli komponentis dakargviT: bakTa adgili bakTa (baki saCexia, 194,t. 2, gv. 873). epizodi meore: samonastre adgilis maZiebelni mieaxlnen tbas. iaganmartavs: `ese ars tbaÁ mRvrie yovladve, romelsa ewodebis saTaÃue. da arsamas Sina simravle TaÃvTa~ [13, 329]. aq toponimi (hidronimi) motivirebulia fuZiseulileqsemiTa da daniSnulebis afiqsebiT. saTaxve warmoqmnili saxelwodebaa.epizodi mesame: serapioni dainteresdeba mTiT, romelic mis win aRimarTa. maspin-Zeli ganmartavs: `mTaÁ ese maRali ars Tavi yovelTa amaT qedTaÁ, romelsahrqÂan Tavi SeSaTaÁ: rameTu Tavi ars yovelTa amaT maRnarTaÁ, amisTÂs SeSis-Tav92


ewodebis~ [13, 330]. SeSisTavi tyis Tavs niSnavs. saxeldebisaTvis gamoyenebuliasityvaTSeerTebis meTodi. aseve sayuradReboa toponimi zarzmis mwerliseulietimologia: `...rameTu ewoda zarzma erTa maTgan, romelni zariTa da SiSiTamiuTxrobeliTa Sepyrobil iyvnes~ [13, 336]. zarzma miRebulia: zaris Jama//zar-Jma zarzma (22, 159). mkvlevari gamoTqvams varauds, rom toponimi orfuZiania: zarzma.am ukanasknel sityva zmas `Jamas~ fonetikurad saxecvlil formad Tvlis.Tumca arsebobs sxvagvari axsnac. iv. javaxiSvili aRniSnul toponims -ma sarTianitoponimebis rigSi ganixilavs (272, 134).aseve `wm. daviT garejelis cxovrebaSi~ (X s. I nax.) vkiTxulobT: `xoloese wmidaÁ mamaÁ Cueni daviT warvida adgilTa udabnoTa da urwyulTa sjadTavisa TÂsisa... amisTÂsca aRirCia aqa sjaÁ garedan udabnoTa Sina. amisTÂsewodebis udabnosa mas garesjaÁ~ [10, 229]. Tu mwerlis interpretaciasgaviTvaliswinebT, toponimi gareja miRebulia ori komponentisagan, adgiliszmnizedisa da saxelzmnisagan: gareT sja gareja, pirveli wevrisbolokiduri da meore wevris Tavkiduri Tanxmovnebis mokvecis gziT.zemoT ganxiluli magaliTebis safuZvelze cxadad Cans, rom <strong>qarTul</strong>imxatvruli da saistorio mwerlobis uZveles ZeglebSive aris msjeloba toponimTawarmoSobis gzebsa da saSualebebze. gaanalizebul epizodebSi gamokveTiliatoponimikuri sityvawarmoebis ZiriTadi principi _ saxelwodebisSinaarsi Seesabameba saxeldebul obieqts. es miiRweva ramdenime saSualebiT:1. eliptirebiT (mokvecilia sazRvruli an msazRvreli komponenti: werta-Ásni adgilni wertaÁsni, bakTa adgili bakTa); 2. warmoqmniT (saTaxve _struqturuli TvalsazrisiT derivaciuli formaa); 3. sityvaTSeerTebiT (SeSis-Tavi, zarzma, gareja SedgenilobiT rTuli orkomponentiani erTeulebia).toponimiis mkvlevarni aRiareben toponimTa warmoqmnis or ZiriTad gzas:a) apelativis (sazogado <strong>saxeli</strong>s) toponimizacia derivaciis gareSe (rasac semantikurisityvaTwarmoeba ewodeba: icvleba leqsemis statusi, xolo formaucvleli rCeba) an derivaciis saSualebiT; b) <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>s transonimizacia,rac gulisxmobs rogorc <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>s gadasvlas erTi onimuri klasidanmeoreSi (magaliTad: anTroponimi toponimi), ise transtoponimizacias,transhidronimizacias, transoikonimizacias da a.S. pirveli (toponimizaciis)meTodiT warmoqmnil toponimebs uwodeben pirvelad toponimebs, xolo meore(transonimizaciis) meTodiT warmoqmnilebs _ meoreul toponimebs.93


§ 3. geografiul saxelwodebaTa warmoSobis sakiTxebi agiografimwerlebis SemoqmedebaSiadamianebs geografiul saxelwodebaTa warmoSobis sakiTxebi uxsovaridroidan ainteresebdaT. am TvalsazrisiT sakmarisia gavixsenoT Zveli berZenida romaeli geografebisa da istorikosebis (herodote, straboni, tacite...) naSromebi,romlebSic maT mier araerTi toponimi aris sakmaod maRal mecnieruldoneze ganmartebuli. am mxriv maT arc qarTveli agiografi mwerlebi CamorCebodnen.amjerad yuradRebas SevaCerebT iovane sabanisZis `wm. abo tfilelismartvilobaze~. ZeglSi naTlad Cans avtoris maRali lingvisturi azrovneba.iovane sabanisZe aq Cven gvawvdis ara marto istoriul Tvalsazriss ovseTis karisada darialanis igiveobaze (nerse erisTavma `ganvlo... kari igi ovseTisaÁ,romelsa darialan erqumis~ [3, 58], aramed gvTavazobs zogierTi mikrotoponimisaxsna-ganmartebis saintereso cdebsac: `adgilsa ...sagodebel ewodebis, rameTumun ars saflavebi kacTa mis qalaqisaTaÁ~ [3, 73].geografiuli saxelwodebis ganmartebis Zalze saintereso SemTxvevasvxvdebiT anonimi mwerlis <strong>originalur</strong> <strong>agiografiul</strong> TxzulebaSi `martÂlobaÁdaviTisi da tiriWanisi~: `xolo tiriWan viTarca ixila sikudili uwyalodZmisa TÂsisa, SeeSina da iwrafa sivltolad... sofelsa mas, romelsa hrqÂandivri, romelsa uÃmoben kacni devobiT~ [7, 188]. <strong>qarTul</strong>i dev- fuZe Zveliinduri enobrivi samyarodan aris Semosuli. “Tavdapirvelad es sityva RmerTis(qalRmerTis), RvTaebis aRsaniSnavad gamoiyeneboda. TandaTanobiT Zvelinduridevi: (qalRmerTi) iqca avi sulis, eSmakis, demonis aRmniSvnel sityvad” (22, 9).<strong>qarTul</strong>i <strong>agiografiul</strong>i mwerloba geografiuli obieqtebisaTvis saxelwodebaTaSerqmevis principebis Taobaze erTob sagulisxmo cnobebsgvawvdis. wina paragrafSi Cven SevexeT <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi warmodgenilitoponimebis (wertaÁsni, bakTa, saTaxve, SeSisTavi, zarzma, gareja) mwerliseuletimologiebs.§ 4. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis zogierTi toponimis lokalizaciaetimologiisaTvisvaxuStis `aRweris~ mixedviT<strong>qarTul</strong> sinamdvileSi pirveli mecnieri, romelmac saqarTvelos yvelaregionis geografiuli saxelebi aRnusxa, iyo Tavisi drois istorikos-94


geografi da kartografi vaxuSti bagrationi (XVIII s.). misi Tzxuleba“aRwera samefosa saqarTvelosa” toponimikuri cnobebis Semcveli pirvelisafuZvliani geografiuli naSromia, romelSic SeZlebisdagvarad mocemuliageografiuli saxelebis lokalizacia-etimologia (rogorc cnobilia,vaxuSti bagrationi mis mier aRweril zog regionSi saerTod arc yofila).etimologiebi, umravles SemTxvevaSi, ufro xalxuria.alaverdi (9, 11) (toponimebTan cifrebiT aRvniSnavT wyaros nomers)`moigo <strong>saxeli</strong> alonis gamo, romel ars alonguerds, da Semdgomad yrusauwodes alaverdi~ (53, 548).anCa, anCi (12) `...ispiris mTis kalTas ars eklesia RuTaebisa anCa, gumba-Tiani, did-Suenierad nagebi, karg adgils... aw calieri ars~ (53, 677-678).aragvi (8) `ewodeba am mdinares TÂsiTave, vinaÁTgan dis Cqarad, mogvis daimRvrevis Savad: `xedav, ara gvis es wyali am ÃevTa!~ (53, 350).artanuji (12) ewodeba `SuenierebisaTÂs: ara tani, aramed unji~. viTamjavaxeTis ara tani, aramed piri (53, 658).zedazeni (8) `mefeman farnajom... aRmarTa mun kerpi zadeni, da amiTiewoda mTasa amas zedazeni (53, 535).kaxeTi (da kuxeTi) (8, 9, 10, 11) arian wilni qarTlosisa `rameTu, SemdgomadqarTlosis sikudilisa, ganuyo dedaman maTman ZeTa TÂsTa qarTlosiswili queyana da misca kaxoss sazRvari: aRmosavliT mTa kavkasi; samÃriTsazRvari hereTisa, Turdo _ Storis Ãevi, vidre kavkasamde; dasavliT mTa kaxeTisa,romelsa ganhkveTs, erwo-TianeTs, ioris mdinare, da merme mzRvrismdinare aragÂ; da CrdiloT mTa kavkasi. da amaT-Sorisi queyana ars kaxeTi,wili kaxosisa da misis <strong>saxeli</strong>s gamo ewoda amas <strong>saxeli</strong> ese, aramed aw uwodebenfSav-Ãevsursa (romelTa pirvel ewodaT fxoelni), TianeTs, erwos, irtos-Ãevs,pankisis Ãeobas, saydrions da alons~ (53, 523). amave avtoris azriTkaxeTi miRebulia kasx-eT-i-sagan.kuxeTi (8, 11) `xolo kuxoss misca sazRvari: aRmosavliT mTa kaxeTisa;samxriT sazRvari hereTisa, romel ars xunanis gamoswvriv gulguladmde;dasavliT mtkuari da aragÂ; CrdiloT igive mTa kaxeTisa. da amaT _ Sorisqueyanas ewoda kuxeTi, kuxosis <strong>saxeli</strong>s gamo, aramed aw uwodeben TianeTs,saguramos anu TeZmis Ãevs~ (53, 523).95


mcxeTa (8, 9, 11, 12) `aRaSena mcxeTos, Zeman qarTlosisaman, da uwoda <strong>saxeli</strong>TaTÂsiTa. Semdgomad iqmna qalaqi didi, romelsa uwodeben deda-qalaqsa~(53, 348).opiza (12) `SavSeTis wylisa da anakerts Soris, Woroxis aRmosavleTiT,aWaris mTis kalTaze~ (53, 678).samcxe (12, 13) `oZraxos wils, guriis mTamde da arsianis mTamde,uwodeben samcxes, mcxeTosisa da qalaqis mcxeTis gamo, pirvelve wodebulsmcxeTis morCilebisaTvis~ (53, 657).tbeTi (12) `...saTles (`qalaqi mcire~) zeiT ars tbeTi, samÃriT am mdinarisakidesa, romelman moigo <strong>saxeli</strong> mun myofTa mciredTa da mravalTa tba-Tagan~ (53, 679).samcxe-saaTabagos aRweraSi vkiTxulobT: `xolo queyanasa amis <strong>saxeli</strong>ars <strong>sakuTari</strong> qarTli amisaTvis, rameTu ars wilive qarTlosisa, da misganveewoda qarTli da Semdgomad sikudilisa misisa, saqarTlo anu saqarTvelo,da iwodebis dRemdeca egreTve~ (53, 656).SavSeTi (5, 12) ewodeba `mTa-kldovan mTis gamo~, `viTam SavSi da ara spetakSi~(53, 658).javaxeTi (12) `xolo fanavris dasavleTi da mtkuris aRmosavleTi, vidreTavadmde mtkurisa, misca mcxeTos Zesa TÂssa javaxoss da amis mier ewoda amadgilebTa javaxeTi~... (53, 657).hereTi (1) `mtkvrisa da alaznis SesarTavs zeviT, CrdiloeTiT, moerTvisalazans mcire-alazani anu iori `da amaT SesarTavs Soris ars hereTi,romeli aRaSena heros, qalaqi TÂsisa <strong>saxeli</strong>Ta da amis gamo isaxela queyanacaese, da aw uwodeben amas adgilsa xoranTas~ (53, 526). `hereTi ewoda TargamozisZis herosis gamo, romelsa ZmaTa TÂsTa Sorisi wilad xuda queyanaese da daipyra sazRvari TÂsi~ (53, 523).$ 5. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis toponimTa lokalizacia-etimologiasxvadasxva mkvlevris naSromebSitoponimebiT aRniSnuli geografiuli obieqtebis lokalizacia-etimologiisSeswavlis saqmes didi xnis tradicia aqvs. adamianebs karga xaniaainteresebT toponimebis saxeldebis gamomwvevi mizezebi, magram bevr maTgansdroTa ganmavlobaSi iseTi cvlileba ganucdia, rom maTi mniSvneloba dRei-96


saTvis gaugebari gamxdara. samecniero literaturaSi miuTiTeben, rom`sityvis etimologiis garkveva pirvandeli mniSvnelobis gaTvaliswinebaa, imwarmodgenis amofesvaa, romelic sityvaSia Camarxuli da romelic cxadyofs,ratom daerqva es sityva am obieqtur monacems. pirvandeli mniSvneloba, iseverogorc mniSvneloba, sityvis fuZeSia: etimologiac, maSasadame, sityvis fu-ZeSi unda veZeboT~ (241, 231).mniSvnelobiT gaugebar toponimebs xalxi, rogorc wesi, Tavisebur axsnasuZebnis, sxvadasxva legendas igonebs. amgvar axsnas, romelic mecnierulsafuZvels moklebulia, xalxuri etimologia ewodeba.<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi dasaxasiaTebeli (saqarTvelos teritoriaze mdebare)toponimebis lokalizacia-etimologiis dadgenis mizniT Cven gavecaniTsamecniero literaturaSi gamoTqmul sxvadasxva mkvlevris naazrevs, romelsacnaSromis zemoT aRniSnul paragrafSi warmovadgenT:alaverdi (9, 11). sofeli axmetis raionSi, alaznis velze. zogierTis azriT,alaverdi miRebulia arabul-Turquli gamoTqmisagan: allah-verdi _`RmerTma mogvca~. arsebobs sxvagvari axsnac: alaverdi mdebareobs sofelalvanis axlos da misi <strong>saxeli</strong> swored aqedan warmodga: alvan-gverdi analvaT-gverdi (259, 426).anCi//anCa (12). istoriuli punqti da eklesia klarjeTSi, ispiris mTiskalTaze. toponimis warmomavloba ucnobia (277, 132).anWkora (12). istoriuli punqti klarjeTSi, mdinare anakertis xeobaSi.toponimis warmomavloba ucnobia (277, 133).aragvi (8). mdinare (mdinareTa sistema) aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSiduSeTis, yazbegisa da mcxeTis raionebSi. aragvis hidrosistemas qmnisori mdinare, ori aragvi: mTiuleTis (anu TeTri) aragvi, gudamayris (anuSavi) aragviT, fSavis aravgi xevsureTis aragviT.hidronim aragvis warmomavlobaze ramdenime Tvalsazrisi arsebobs: k.hani fiqrobs, rom sayuradRebo unda yofiliyo zenduri arvat-sityva,rac swrafad mrbols («Бегущий») niSnavs (294, 37); k. hanis sxvagvari axsniT,saxelwodeba aragvi unda gavigoT, rogorc `mTis mdinare~, radganalanTa enaze mas xox-don (xox `mTa~, don `wyali~, `mdinare~) ewodeba. er-Ti mosazrebis mixedviT, aragvi arameuli ar (`mTa~) da laTinuri akva//-agva (`mdinare~) sityvaTa SeerTebis gziT miiReba (111,1 85; 45, 30). ivane97


javaxiSvilma pirvelma miaqcia yuradReba im faqts, rom hidronim aragvisfuZiseuli -rag-//rg- elementi saerTos avlenda saxelwodeba TergisZiriseul -rg- elementTan. am faqtma mecniers gamoaTqmevina varaudi, romlismixedviTac aragvi wylis aRmniSvneli zogadi termini unda yofiliyo(272, 105). aRniSnuli Tvalsazrisi gaziarebulia samecniero literaturaSi.ukanasknel xans hidronim aragvs indo-evropuli warmoSobissityvad Tvlian (12, 96-98), rac metad saeWvo argumentad miaCniaT (73, 13-17).Tumca sabolood garkveulad ver CaiTvleba aragvis enobrivi kuTvnilebissakiTxi. swored amitom ar xerxdeba aRniSnuli hidronimis enaTmecnierulianalizi ra warmoadgens Zirs da ra sufiqss: ara-gv-, a-rag-v-, aragv,a-ra-gv, a-ragv? n. mari aragv- saxelSi gv elements mravlobiTi ricxvisaRniSvnis funqcias akisrebda (22, 41). amitom, aucilebelia, pirvelrigSi aragvis struqturuli saxis dadgena, raTa mecnieruli Sefaseba miecessaxelwodebis TiToeul Semadgenel nawils.arsiani (13). qedi saqarTvelosa da TurqeTSi. mdinareebis Woroxisa damtkvris auzebis, e.i. Savi da kaspiis zRvebis wyalgamyofi. arsiani umaRlesimwvervalia, romelic TurqeTis teritoriaze mdebareobs. qedis CrdiloeTinawili moqceulia saqarTvelos (Suaxevis, xulos, adigenis raionebSi), xolosamxreTi nawili _ TurqeTis farglebSi. respublikis teritoriaze mdebareqedis nawili ufro dabalia (196, t. 1, gv. 586).artanuji (12). cixe-qalaqi da eklesia klarjeTSi (VI s. II nax.), md. artanujiswylismarcxena napiras, `klarjeTis tyeTa Sina klde-ze~ (amJamad sofelia).<strong>qarTul</strong>i toponimi rusuliT (Ардануч) da TurquliT (ada-kale) Seicvala(277, 143).saxelwodeba artanuji kolxur (lazur) mosaxleobaze migviTiTebs. igiori sityvisagan Sedgeba: artaaniS yuji. artaani samxreT saqarTvelos erTerTraions erqva, yuji ki `yur~ sityvis kolxuri formaa. e.i. artanuji niSnavs`artaanis yures~ (256, 116).artaoni (5). mxare istoriul samxreT-dasavleT saqarTveloSi, md. mtkvriszemo welis auzSi, amJamad TurqeTSia. leonti mrovelis mixedviT, mcxeTosisZes, javaxoss, cixe-qalaqi auSenebia (maSindeli qajeTis qalaqi). amJamad esqalaqi ardaganis <strong>saxeli</strong>Taa cnobili (76, 391).98


afsari//afsarea (3). cixe-qalaqi dasavleT saqarTveloSi, mdinare WoroxissamxreTiT (Zveli cixe-qalaqi afsari gaSenebuli iyo Tanamedrove sarfiszonaSi). p. ingoroyvas mixedviT, Tanamedrove saxelwodeba sarfi (fsarefi,mravlobiTi ricxvis lazuri daboloebiT) aris saxenacvali forma Zvelisaxelwodebisa afsari (mravlobiTi ricxvis lazuri daboloebiT afsarefi=afsarebi).VI saukunis bizantieli avtorebis cnobiT, afsari (WoroxissamxreTiT) bizantiis zonaSi iTvleboda. afsarea zemoT aRniSnul ZeglSidasaxelebulia rogorc navsadguri (76, 205).afxazeTi (5, 12). istoriul-geografiuli provincia, avtonomiuri respublikadasavleT saqarTveloSi, kavkasiis mTavar qedsa da Savi zRvis sanapirosSoris. Sua saukuneebSi iyo samTavro, romlis samxreT-aRmosavleT saz-Rvari xan md. kodoris, xan md. RaliZgis, xan md. enguris qvemo welis xeobisgaswvriv gadioda. Tanamedrove afxazeTis farglebSi moqceulia gagris, axaliaTonis, soxumis, gulrifSis, oCamCirisa da galis raionebi. saxelwodebamomdinareobs erT-erTi tomis `abazgebis~ <strong>saxeli</strong>dan, romlebic gansaxlebulniiyvnen Tanamedrove afxazeTisa da krasnodaris mxaris (ruseTis) SavizRvispirateritoriaze (277, 154).Aawyuri (//awyveri//awyueri) (12, 13). sofeli axalcixis raionSi, vake terasaze,mtkvris orive napiras, md. abanosRelis SesarTavTan. awyuri adre saqarTvelosuZvelesi qalaqi iyo, Zvelad sosangeTi hrqmevia. <strong>qarTul</strong> wyaroebSiawyveris <strong>saxeli</strong>Tac gvxvdeba. wm. grigol xanZTelis moRvaweobis dros(VIII-IX ss.) ukve arsebobda awyuris saepiskoposo taZari (277, 160).aWara (5). istoriul-geografiuli provincia da avtonomiuri respublikadasavleT saqarTveloSi. moqceulia arsianis qedisa da Savi zRvis sanapiros,mesxeTisa da SavSeTis qedebs Soris. umTavresad moicavs Savi zRvisauzs (Woroxi aWariswyliT, natanebi), Tumca mcire Crdilo-aRmosavleTinawili (qvabliani) kaspiis zRvis auzs miekuTvneba (277, 160).saistorio wyaroebSi toponimi aWara VII saukunidan gvxvdeba. ase ewodebodamdinare aWariswyals da mis xeobas. Semdeg aWara mTeli mxaris saxeladiqca, xolo mdinares aRniSnuli toponimis mixedviT aWariswyali daerqva.xalxuri etimologiiT, aWara `vaWars~, `Was~, Turqul sityvas `ajas~ niSnavs.saxelwodeba aWara specialuri kvlevis sagnad XIX s. 90-iani wlebidaniqca. misi mecnieruli kvlevis istoria m. janaSvilis saxelTan aris dakav-99


Sirebuli. mecnieris dakvirvebiT, aWara momdinareobda `Wa~ sityvisagan: (Wari_ a-Wa-ri _ aWara) (278, 2-3); s. janaSiam toponimi aWara guriis erT-erT sofels,aWs, daukavSira (281, 120); aWaras eTnikur (satomo) saxels Wans ukavSirebdap. ingoroyva, mkvlevris varaudiT, aWara warmomdgari unda iyos a-Wan-raformisagan. misi azriT, Tavkiduri a-xmovani sa- prefiqsis naSTia, xolo ramarcvali mravlobiTi ricxvis formanti: sa-Wan-ra (76, 138). ukanasknel xansaWaris etimologiuri axsna scada i. sixaruliZem da aRniSna, rom toponimiaWara daiyvaneba W Ziramde, romelic semantikurad wyal- sityvas ukavSirdeba.saxelwodeba aWaras mkvlevari a-a prefiqs-sufiqsuri warmoSobis saxeladTvlis, Tumca gaurkveveli rCeba –ra- segmantis raoba. i. sixaruliZe W (`wyali~)Zirs xedavs eTnonim WanSi, agreTve Wala, Walangar... sityvebSi (175, 144).bareTelTa (12). monasteri (IX s. I nax.) istoriuli saqarTvelos klarje-Tis provinciaSi, md. berTis marcxena napiras, arsianis qedis dasavleTkalTaze. toponimis warmomavloba <strong>qarTul</strong>ia (196, t. 2, gv. 207).basiani (7). istoriuli samxreT-dasavleT saqarTvelos mxare, md. araqsissaTaveebis raionSi. saxelwodeba ukavSirdeba Zveli berZeni istorikosisqsenofontes (Zv.w. V-IV ss.) TxzulebaSi moxseniebuli kolxuri tomis _fasianebis saxels (196, t. 2, gv. 219).beTania (2). taZari Tbilisidan samxreT-dasavleTiT 16 km-ze, mdinare verismarjvena mxares (196, t. 2, gv. 268). saxelwodeba ebraulia, beT (`saxli~) daiTargmneba rogorc `saxli mwuxarebisa~ (an: `marcxisa~, `siRaribisa~); `saxlisaTnoebisa~, `saxli morCilebisa~ (45, 53);berTa (12). monasteri, kulturuli centri (IX s. I mesamedi) samxreT saqar-TveloSi, klarjeTSi, md. karCxaliswylis napirze, maRal mTaze. saxelwodebadakavSirebulia sityvasTan `beri~, rac damaxasiaTebelia <strong>qarTul</strong>i toponimebisaTvis~(196, t. 2, gv. 317).gareja(//daviT gareja) (8, 9, 10, 11). feodaluri xanis samonastro gamoqvabulTakompleqsi ivris zeganze, Tbilisis samxreT-aRmosavleTiT 60-70 km-ze,istoriul kaxeTSi, garejis kldovan mTebSi (277, 216). rogorc zemoT aRvniSneT,<strong>saxeli</strong>s etimologias ZeglSive vecnobiT: `xolo ese wmidaÁ mamaÁ CuenidaviT warvida adgilTa udabnoTa da urwyulTa sjad Tavisa TÂsisa, raÁTawuT erTiTa WiriTa moipoos saukunoÁ igi da waruali SuebaÁ da gansuenebaÁ.100


amisTÂsca aRirCia aqa sjaÁ garedan udabnoTa Sina. amisTÂs ewodebis udabnosamas garesjaÁ~ [10, 229].goderZisa (13). uReltexili arsianis qedze, xulos raionSi. akavSirebs md.ZinZesa (qvablianis marjvena Senakadi, mtkvris auzi) da aWariswylis xeobebs.masze gadis baTum-axalcixis saavtomobilo gza.arsebobs mosazreba, rom saxelwodeba `goderZi~ momdinareobs Sua saukuneebislegendaruli poetis <strong>saxeli</strong>sagan. Tavdapirvelad saxelwodeba `goderZi~arsianis qeds Serqmevia, mogvianebiT ki es <strong>saxeli</strong> mxolod uReltexilsSemorCenia (196, t. 3, gv. 201).gunaTle//gunaTlis vani (12). savane, dedaTa monasteri, istoriuli ZeglisamxreT saqarTveloSi (SavSeTSi, tao-klarjeTSi). p. ingoroyvas cnobiT, savanedRemdea SemorCenili gurnaTelis (romelic gunaTlis saxecvlili formaa)saxelwodebiT (76, 381). mkvlevari, g. bedoSvili, Tvlis, rom gunaTle undamomdinareobdes Zveli <strong>qarTul</strong>i aRmatebiTi xarisxis u-naTl-e formisagan,rac niSnavs: `Zalze naTeli, mzisguli, mziani adgili~. rac Seexeba Tavkidurg- Tanxmovans, is fonetkur niadagzea ganviTarebuli (22, 117-118).daba (12). eklesia klarjeTSi, md. berTis marjvena napiras. toponimi qar-Tuli warmomavlobisaa (76, 344).dariali//darialani (3). iyo saqarTvelosa da, saerTod, mTeli amierkavkasiisCrdilokavkasiasTan damakavSirebeli kari. saWiroebis SemTxvevaSi amkaris Caketva advilad SeiZleboda. iq, sadac SiSveli kldeebiT mozRudulixeoba yvelaze ufro viwrovdeboda, idga cixe da aq iyo saqarTvelosa daoseTis sazRvari. swored am adgils ewoda dari alan anu dariala, racsparsulad `alanTa (osTa) kars~ niSnavs. Zvelad asec uwodebdnen: `alanTakari~ anu `ovsTa kari~ (masve rqmevia `aragvis kari~, `iberiis kari~, `kavkasiiskari~ da sxv. (279, 160). samecniero literaturaSi igi gvxvdeba Semdegi saxelebiTac:`sarmatiis kari~, `kumania~, `xevis kari~, `kaspiis kari~ (277, 265).dolis yana (12). monasteri, istoriuli Zegli (IX-X ss. mijnaze) samxreTsaqarTveloSi, klarjeTSi, mdinare berTis marjvena napiras. <strong>saxeli</strong>s warmomavloba<strong>qarTul</strong>ia (76, 358).eruSeTi//eruSani (12). samxreT-dasavleT saqarTvelos, mesxeTis erT-erTimxare, amJamad umeteswilad moqceulia TurqeTSi. mcire teritoria TanamedrovesaqarTvelos farglebSi mdebareobs. moicavda teritorias arsianis101


qedsa da nialis Soris. saxelwodeba momdinareobs mxaris centraluri punqtismixedviT (76, 358).zanavi (13). sofeli mesxeTis qedis samxreT ferdobze, adigenis raionSi.erT-erTi uZvelesi saistorio Txzuleba `moqcevaÁ qarTlisaÁ~, zanavs asaxelebsiberiis dedaqalaqis _ mcxeTis ubnad.toponim zanavs qarTvel istorikosTa erTi nawili eTnonim zans ukavSirebs.am varaudiT, zanavis warmoqmna im Soreuli ambebis gamoZaxilad arismiCneuli, roca iberiis Zveli dedaqalaqis axlos dasavlur <strong>qarTul</strong>i tomebi,kerZod, mesxebi da megrebi mosulan da TavianTi saxlobis mauwyebeli toponimebi_ mcxeTa, agreTve, zanavi SeurqmeviaT (280, 195). aRniSnul mosazrebasdResac bevri mkvlevari iziarebs. magram arsebobs gansxvavebuli mosazrebebic,kerZod, g. bedoSvilis azriT, rogorc adre aRvniSneT, zanavis amosavalifuZis mniSvnelobaa wyaro, wyali, mdinare. Sesadareblad moxmobiliaala-zan, nar-zan... (22, 156-157). bolo dros gaCnda sruliad gansxvavebuli dametad saintereso mosazreba, romelic z. WumburiZes ekuTvnis. mkvlevris dakvirvebiT,zanav (zanab) ebraulad niSnavs `kuds~, `bolos~, rac kargad miesadagebawylis mcire nakads da advili SesaZlebelia qceuliyos wyaros an nakadulissaxelad, aqedan ki _ dasaxlebuli punqtis saxeladac (262, xelnaweri).zarzma (13). sofeli, mxare samxreT saqarTveloSi, samcxeSi, adigenis raionSi,md. qvablianis marjvena mxares. toponimi dResac gvxvdeba am <strong>saxeli</strong>T(196, t. 4, gv. 485). geografiuli obieqtis etimologia avtors, basili zarzmels,ZeglSive aqvs axsnili, romlis mixedviTac monastrisaTvis <strong>saxeli</strong> Seurqmeviaim xalxs, romelnic mowmeni gamxdaran uCveulo miwisZvrisa, rasactba napirebidan gadmouyvania da romlis Semyure xalxsac SiSisagan anu zarisagangrZnoba warTmevia. specialur literaturaSi zarzma iseTive -ma sar-Tiani toponimebis rigSi aris ganxiluli, rogoricaa: boWor-ma, ujar-ma dasxv. (272, 134). g. bedoSvili, rogorc adre aRvniSneT, varaudobs, rom zarzmaorfuZiania: zar-zma. mkvlevars es ukanaskneli sityva – zma -Jam -is fonetikuradsaxecvlil formad miaCnia: zaris Jama//zar-Jma (22, 159).zedazadeni//zedazeni//zedaZeni (8). mTa mcxeTis raionSi, saguramos qedze.samecniero literaturaSi gamoTqmulia azri toponim zedazenis RvTaeba zadenidanmomdinareobis Sesaxeb. iv. javaxiSvilma pirvelma Seitana eWvi `qarTliscxovrebaSi~ dacul cnobaze zadenis kerpis aRmarTvis Taobaze, ris ga-102


moc, mTasac zadenis <strong>saxeli</strong> Serqmevia. mecnieri sagangebod aRniSnavs, romwarmarTul RvTaebaTa panTeonSi zadeni ara Cans da dasZens, rom `gamosarkvevia,TviT `zeda zeni~-c zadenisagan aris warmomdgari Tu ara? misi agebuleba`zeda-zeni~ ufro `qveda-zeni~-s da Zireulad `ze~-sa da `zeni~-s arsebobasgvavaraudebinebs, vidre zadenisas~ (273, 110). mkvlevri am sakiTxs amowuruladar Tvlis.zena sofeli (4, 8, 9, 11). aRmosavleT saqarTvelos mxare, qarTlis erTinawili. amJamad Sida qarTli (277, 324).iSxani (8, 12). samonastro centri. mdebareobs taoSi, mdinare olTisiswylismarjvena napirze, TorTomis tbis CrdiloeTiT. toponimi somxuri sityvidanunda momdinareobdes. igi Semonaxulia im droidan, rodesac taoSisomxebi saxlobdnen (277, 377).kapoeti(//kapoetis wyali) (5). kavkasionis samxreT ferdobi, SavizRvispiravakeze. kapoets ornairi mniSvneloba aqvs: 1. kapoeti ewodeboda gareul frinvels(weliwadze meti xnisas); 2. kapoeti ewodeba Tevzs (ekuTvnis kalmaxoragulisjiSs, gvxvdeba md. kapoetis wyalSi. saxelwodeba kapoetis wyaliswored Tevzis saxels ukavSirdeba (76, 181).kaxeTi (8, 9, 10, 11). mxare aRmosavleT saqarTveloSi. moicavs md. ivris Suada qvemo dinebisa da mdinare alaznis auzs. gavrcelebulia varaudi, romtoponimi kaxeTi ukavSirdeba satomo saxels kaxi (279, 172).klarjeTi (12, 13). mxare da daba Woroxis qvemo dinebis auzSi, klarjeTSi,amJamad TurqeTSia, gadaWimuli arsianis qedidan Sav zRvamde. misi uZvelesicentri iyo cixe Tuxarisi, mogvianebiT ki _ artanuji. saxelwodeba momdinareobsdaba klarjeTidan (277, 397).kola (8). saqarTvelos istoriuli mxare samxreT-saqarTveloSi. md.mtkvris saTaveebSi (amJamad TurqeTSia). moicavs mtkvris saTaveebis qvabuls,varaudoben, rom saxelwodeba warmodgeba kolxas tomis <strong>saxeli</strong>sagan. kolaTavdapirvelad kora-s <strong>saxeli</strong>T yofila cnobili (76, 281). Zveli berZenigeografi straboni mas kurosis <strong>saxeli</strong>T moixseniebs. rogorc fiqroben,aqedan gaCnda md. mtkvris rusuli saxelwodeba _ Кура (277, 399).kolbofori (5). mxare istoriul saqarTveloSi, qvemo qarTlSi, gogarenSi. am-Jamad CrdiloeT somxeTis farglebSia. saxelwodeba unda momdinareobdes sof.koxbis <strong>saxeli</strong>dan, romelic kolboforis mxaris centri iyo (196, t. 5, gv. 578).103


kÂrikeTi//kvirikewmida//qristeforeis vani (12). monasteri (IX s. SuaxanebSi).mdebareobs borjomis raionSi. aseTi saxelwodebis punqti dRes am midamoebSicnobili araa (196, t. 5, gv. 499).kuxeTi (8, 11). aRmosavleT saqarTvelos istoriuli mxare. moicavda teritoriebs:mdinareebis aragvisa (Jinvalidan) da mtkvris xeobebidan garejisudabnomde. misi centri iyo q. rusTavi. cnobilia kuxeTis sxva centrebic: kawareTi,bodbe. kuxeTi wyaroebSi ukanasknelad XII saukuneSi moixsenieba. XVsaukunis bolos ki yofili kuxeTis teritoria ukve kaxeTad iwodeba (277, 408).leTeTi (12). uZvelesi sofeli centralur qarTlSi (qarelis r-ni). Triale-Tis qedis CrdiloeT ferdobze leTeTuris (Zamis marjvena Senakadi) xeobaSi.leTeTi -eT sufiqsiani <strong>saxeli</strong>a. Ziria leTi//leTa, romelic sveli, WonWyo,saflobi adgilis aRsaniSnavad dRes gurul dialeqts Semounaxavs. e.i. leTeTiniSnavda `leTiani adgilebi~, `saflobi, WonWyo, Jaltami adgilebi~ (22, 227).mere (12). monasteri (V s.). mdebareobs istoriul samxreT-dasavleT saqar-TveloSi, klarjeTSi, md. karCxaliswylis xeobaSi, forTa-xanZTis midamoeb-Si. sityva `mere~ Zvel <strong>qarTul</strong>Si sazogado saxels aRniSnavda: `mere meedani,swori vake~ (11, 39); `wylis sanapiroze mdebare vake adgili~ (273, 87). rogorcCans, Zvelad es termini sakmaod farTod yofila gavrcelebuli mTel saqar-TveloSi. amJamad ki `mere~ mxolod adgilTa saxelebma Semoinaxes. amitom mereda am sityvidan warmomdgari toponimebi damaxasiaTebelia saqarTvelossxvadasxva kuTxisaTvis (277, 449).miZnaZoro//minZaZoro (12). taZari, Zveli <strong>qarTul</strong>i savane klarjeTSi (IX s.dasawyisi), mdinare karCxalis marcxena napirze. varaudoben, rom <strong>saxeli</strong>swarmomavloba somxuria (115, 36).mtkvari (3, 6, 9). saqarTvelos dedamdinare. saTaves iRebs TurqeTSi yizil-giadukismTebSi, kolas tafobSi. miedineba mesxeT-javaxeTSi, SidaqarTlsa da qvemo qarTlis, goris, kaspis, mcxeTis, gardabnis raionebSida q. Tbilisis teritoriaze. mtkvari samxreT kavkasiis udidesi mdinarea.saqarTvelos farglebSi Semodis eruSeTis, mTianeTsa da javaxeTis zegansSoris, varZiasTan axlos. gaivlis axalcixis qvabuls, miedineba mesxeTisada TrialeTis qedebs Soris, aqedan sof. Zegvamde (mcxeTis r-ni)mtkvari miedineba Sida qarTlis vakeze. aq igi TrialeTisa da kvernaqisqedebs Sorisaa moqceuli. sof. ZegvTan Sedis mcxeTis viwrobSi, miedineba104


Tbilisis qvabulSi, qvemo qarTlis vakeze. saqarTvelos teritoriidangaedineba xramis SesarTavis maxloblad. gaivlis ivris zegans, mingeCauriswyalsacavs, mtkvar-araqsis dablobs da erTvis kaspiis zRvas.saxelwodeba mtkvris warmomavlobis Sesaxeb uamrav qarTvel Tu ucxoelmecniers gamouTqvams mosazreba. umravlesoba Zvel berZen istorikoss,strabons, uWers mxars. am varaudis mixedviT, kuros-i Tu koros-i(igive mtkvari) provinciis <strong>saxeli</strong>sagan (kola) warmomdgara. strabonis meorenairiSexedulebiT mtkvris saxelwodeba sparseTis cnobili mefis kirosissakuTar saxels ukavSirdeba. zogi imdroindeli istorikosiTvlida, rom kur zevsis qaliSvilis <strong>saxeli</strong>a da mtkvari (kurosi) sworedam <strong>saxeli</strong>sagan momdinareobs (301, 221); saxelwodeba mtkvars Zvelalbanurkur//qÁur (`wyalsatevi~, `wyalsacavi~) sityvasTan akavSirebs azerbaijanelimkvlevari a. axundovi; meore azerbaijaneli toponimikosi q. alieviki Tvlis, rom mtkvari zogadad `wyals~, `mdinares~ aRniSnavs; arsebobskidev erTi azerbaijanuli etimologia, romlis mixedviT qÁur//kur-a`Tavneba, daudgromel, Wirveul~ mdinares niSnavs. rusi toponimisti v. nikonovimtkvars ase ganmartavs: «Хорошая вода». unda vifiqroT, rom igimtkvars mtknar-sityvasTan aigivebs. meore rusi toponimisti m. melxeevisazriT, mtkvari sparsuli sityvaa da wyals, mdinares niSnavs. mkvlevariqÁur fuZes azerbaijanuli enis kuTvnilebad miiCnevs da dabejiTebiT acxadebs,aseTi <strong>saxeli</strong> mdinares kaprizuli, daudgromeli xasiaTis gamoSerqmevia (297, 150). k. hani mxars uWerda im mosazrebas, romlis mixedvi-Tac kura mdinares sparseTis mefis kirosis pativsacemad Searqves. misiTvalsazrisiT, mtkvari mTis wyals («горная река») niSnavs (294, 90). saxelwodebamtkvari k. hans <strong>qarTul</strong>-laTinuri sityvebis naerTad hqonda warmodgenili:mt-//mT- igive `mTa~ da laTinuri akva arva `mdinare~. samecnieroliteraturaSi SeniSnulia isic, rom mtkvari zogadi <strong>saxeli</strong>a yovlismtknaraT, TqorviT, mimdinare wylis amrakisa. p. ingoroyva Tvlis,rom geografiuli punqti, kola (e.i. saidanac saTaves iRebs mtkvari), Zveladkora-s saxiT yofila cnobili da mtkvaric am kor//kora sityvisaganmigviRia. mecnieris mtkicebiT, mtkvris pirvandeli saxe d-kori yofila,romelmac Semdgom md-kor-i (`koris mdinare~) moucia (76, 438). TanamedroveqarTveli mkvlevari z. WumburiZe sarwmunod miiCnevs saxelwodeba mtkvris105


(rus. kura, Turq. qÁur) kolas mTis mixedviT warmoqmnas, magram fiqrobs,rom SesaZlebelia mtkvari mdinaris, wylis aRmniSvneli zogadi <strong>saxeli</strong>iyos, iseTi, rogoricaa `Tqori~ (259, 472). aRniSnul Tvalsazriss mxarsuWers S. gogatiSvilic. arn. Ciqobava mtkvar- sityvis amosaval formad m-d-kor _ fuZes miiCnevs, romelSic m fonetikur danarTad, xolo d klasisniSnad gaiazreba: m-d-kuari m-t-kuar-i (regresuli asimilaciisgziT) (234, 130) (sayuradReboa is faqtic, rom Zveli <strong>qarTul</strong>i <strong>agiografiul</strong>imwerloba, agreTve `qarTlis cxovreba~, mdinare mtkvars, mtkvars, anubralod `did mdinares~ uwodebs).mcxeTa (2, 8, 9, 11, 12). qalaqi mtkvrisa da aragvis SesayarTan (aRmocenda I-IIss.). Zveli qalaqi mcxeTa ZiriTadad dRevandeli armazis (armazcixis) SemogarenSiyofila gaSenebuli. toponim mcxeTis Sinaarsis garkveva jer kidev Suasaukuneebisdroindelmematianeebs, kerZod, leonti mrovels ucdia. misi varaudiT,mcxeTa dauarsebia da Tavisi <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> miucia qarTvelTa eTnarqis,qarTlosis memkvidre mcxeToss (193, 9-13). am versias ucvlelad imeorebdavaxuSti batoniSvilic: `aRaSena mcxeTos, Zeman qarTlosisaman, da uwoda <strong>saxeli</strong>TaTÂsiTa~ (53, 32). XIX saukunis Sua wlebSi pl. ioselianma wamoayena axaliTvalsazrisi. am versiis mixedviT mcxeTa warmomdgari unda yofiliyo satomo<strong>saxeli</strong>sagan mesxi (mesxebi), romlebic qarTlSi sacxovreblad adreul saukuneebSimosulan (80, 53-55). amave azrs iziarebdnen gamoCenili mkvlevrebi: n.mari, iv. javaxiSvili, a. SaniZe, g. axvlediani, s. kakabaZe, arn. Ciqobava, g. meliqi-Svili, a. afaqiZe, s. yauxCiSvili, z. WumburiZe, al. Rlonti da sxv. saxelwodebamcxeTa n. maris mier gaiazreboda rogorc `mesxebis sacxovrebeli adgili~ (118,192); a. SaniZem mcxeTis mesx- satomo <strong>saxeli</strong>sagan warmomavlobis mtkicebasTanerTad toponimis morfologiuri analizic mogvca: mcx- elements daerTvis -eTarTuli sufiqsi, romelSic -eT geografiul saxelTa derivatia, bolokiduri-a xmovani ki _ simcire-kninobiTis aRmniSvneli sufiqsi (218, 85); z. WumburiZedawvrilebiT aRwers im enobriv cvlilebebs, romlis Sedegadac msxeTa migvi-Ria, aqedan ki mcxeTa (258, 213); mesxurenovani mosaxleobis didi nakadis SemosvlasqarTlSi da maT aq dafuZnebas qarTveli istorikosebis erTi nawili Zv.welTaRricxvis VIII-IV ss. miakuTvnebs (126, 3-4). specialistebisaTvis cnobiliavaraudi, romlis mixedviTac mcxeTa warmoSobiT Turme SeiZleba warmomdgariiyos armazcixe-sagan (296, 239). mcxeTa iseTive -Ta sufiqsiani erTeulia v. Tofu-106


iasaTvis, rogorc uZvelesi warmoSobis sxva <strong>qarTul</strong>i saxelebi: mogu-Ta ber-Ta, mowame-Ta da sxv. (64, 288).nafsa//nafsaÁ (3). igive nikofsia. istoriuli cixe-qalaqi dasavleT saqar-TveloSi, Savi zRvis sanapiroze, q. tuafses (krasnodaris mxare, ruseTi) maxloblad.amJamad mxolod nangrevebia SemorCenili, Zvel wyaroebSi lazikissaxelwodebiTaa moxseniebuli. XIV-XVI saukuneebis italiur rukebze ki igi`sanias~ <strong>saxeli</strong>Taa aRniSnuli. ZeglSi gvxvdeba navsadguris mniSvnelobiT.saxelwodeba miRebulia mdinaris mixedviT (76, 121).nekresi (11). istoriuli qalaqi SigniT kaxeTSi, yvarlis raionSi, sof.Sildis midamoebSi (IX s. SuaxanebSi) (128, 320).neZvi (//Tevdoreis vani) (12). monasteri borjomis raionSi, neZviswylis(mtkvris marjvena Senakadi) xeobaSi, TrialeTis qedis CrdiloeT ferdobze.saxelwodebac mdinaris mixedviT unda momdinareobdes (277, 497).norgiali (12) sofeli istoriul saqarTveloSi, SavSeTis sazRvrebSi,kerZod, mdinare anakertis marjvena mxares, arsianis qedis dasavleT kalTaze.amave saxelwodebiT arsebobs igi dResac (76, 318). toponimis mecnierulietimologia jer sabolood ar aris axsnili, Tumca zogierTi avtori norgialsarmenizms ukavSirebs: `nor-axali~ da `giul-sofeli~ (177, 31).opiza (12, 13). monasteri, sofeli klarjeTSi, md. berTis marjvena napiras(196, t. 7, gv. 544).parexi (12). monasteri (VI s. Sua wlebSi, ganaxlebuli IX s. dasasr.). mdebareobsklarjeTSi, md. karCxalis xeobaSi, kldeze. `parexi~ sazogado <strong>saxeli</strong>saganwarmoqmnili toponimia. igi adgilis <strong>saxeli</strong>a `parexni-parexTas~ saxiT dadasturebuli.`parexi~ niSnavs naprals kldeTa Soris (3, 337), e.i. gamoqvabuls(Zvelad, saqarTveloSi damaxasiaTebeli iyo gamoqvabulSi amoSenebuli taZrisageba). TxzulebaSi es toponimi mravlobiTi ricxvis formiTaa naxmari`parexTa~, rac aq araerTi gamoqvabulis arsebobaze miuTiTebs (76, 345).ponto (3). am saxelwodebiT sxvadasxva geografiuli obieqti moixsenieboda:1. pontos zRva _ Savi zRvis Zveli saxelwodebaa. igi Zvel berZen zRvaosnebsSeurqmeviaT. Tavdapirvelad mas `pontos aqsinos~, anu `arastumarTmoyvarezRvas~ uwodebdnen. rogorc fiqroben, es <strong>saxeli</strong> xSiri Stormebisgamo SeurqmeviaT. Tumca arsebobs sxva mosazrebac, rom pontos <strong>saxeli</strong>miuRia zRvis CrdiloeT sanapiroze mcxovrebi skviTebis gamo. berZnuli107


`aqseinosi~ (bibliurad `aqseinazi~) aRniSnavs skviTebs. mogvianebiT, axaliwelTaRricxvis dasawyisSi zRvisTvis `pontos evqsinos~, anu `stumarTmoyvarezRva~ uwodebiaT. es <strong>saxeli</strong> mas Semdeg gaCnda, rac berZnebma ukeT gaicnesSavizRvispireTi da moaxdines misi kolonizacia. kidev ufro mogvianebiT`pontos~ sityva `evqsinos~ Camoscilebia da mxolod `pontos~ <strong>saxeli</strong>T ixsenieboda(164, 314). 2. pontos mTebi, anu Crdilo anatoliis mTebi, romelic gadaWimuliaSavi zRvis samxreT sanapiros gaswvriv. misi udidesi nawili TurqeTSiamoqceuli, mxolod mcire nawili Semodis saqarTveloSi. pontos mTebisam nawilad iyofa. aRmosavleTi nawili cnobilia aRmosavleT pontos,lazeTis, lazistanisa da WaneTis saxelwodebiT. swored aRmosavleT pontosmTebis ukiduresi Crdilo-aRmosavleTis mcire nawili eqceva TanamedrovesaqarTvelos farglebSi, aWaraSi. 3. pontos samefo Zveli saxelmwifomcire aziis teritoriaze. samefos aRmosavleT nawilSi cxovrobdnen sxvadasxvaqarTveluri tomebi: tibarenebi, mosinikebi, sanebi, xalibebi da sxv.rexi//rexa (11). goris raionis soflebis zemo rexisa da qvemo rexisZveli saxelwodeba. mdebareobs Sida qarTlis vakeze, md. mejudis napiras(196, t. 8, 615).saTaxve//saTaÃue (13). tba samxreT saqarTveloSi, axalcixis qvabulSi.dRes igi yaragelis <strong>saxeli</strong>Taa cnobili. arsebobs mosazreba, rom <strong>saxeli</strong>`saTaxve~ mas Zvirfasbewviani mRrRneli cxovelis _ Taxvis gamo Serqmevia,magram am mosazrebas yvela ar eTanxmeba. mtacebluri nadirobis gamo amJamadTaxvi _ es Zvirfasbewviani mRrRneli cxoveli aq aRar gvxvdeba. ZeglSivkiTxulobT: `ese ars tbaÁ mRrÂe yoladve, romelsac ewodebis saTaÃue. daars amas Sina simravle TaÃuTa da sxuaTa nadirTa~ [3, 329]. `TaÃu ars nadirikasporios-TaÃv ÃmelisaÁ (3, 179).samTavisi (8). sofeli da eklesia kaspis raionSi (Sida qarTlSi), mdinarelexuras (rexulas) marcxena sanapiroze. toponimis xalxuri etimologia ase-Tia: vaxtang gorgasals ori goliaTi bayaTari rom mouklavs, codvis mosananiebladoTxi eklesia augia: Tbilisis sioni, metexis, wilknisa da samTavisistaZrebi. es ukanaskneli im samze kargi yofila, amitom Seurqmevia xalxsmisTvis `samTavisi~, e.i. danarCeni sami eklesiis Tavi (149, 5). arsebobs sxvagvarilegendac: erT xuroTmoZRvars mcxeTisa da metexis eklesiebi augia,samTavisis ageba ki Tavisi SegirdisTvis miundvia. Segirds ostatisaTvis108


ujobnia, im samSi mas yvelaze ukeTesi (Tavi) eklesia augia, ris gamocSurian ostats SegirdisaTvis xeli mouWria, magram pativi mainc miugia daTavisi mowafe samTavisis axladagebul taZarSi daukrZalvinebia (22, 350).samcxe//mesxeTi//oZrxe (12, 13). istoriuli oZrxis `qveyana~ samxreT-dasavleTsaqarTveloSi. dRes samcxe moicavs mesxeTis udides nawils (adigenis, aspinZisada axalcixis raionebi). udidesi teritoria ki TurqeTis farglebSia moqceuli.toponim samcxis etimologiur kvlevas sul cota oraswlovani istoria aqvs.xalxur etimologias ufro hgavs vaxuSti batoniSvilis ganmarteba, romlismixedviT samcxes `sami cixe~ dasdebia safuZvlad (53, 121). am versias iziarebs k.hani (294, 124). misi mtkicebiT, samcxe sam cixes, sam gamagrebul nagebobas niSnavs.es Tqmuleba Tu gadmocema Cauweria cnobil frang misionersa da mogzaurs Janpol Sardens. igi wers: `samcxe aris <strong>qarTul</strong>i <strong>saxeli</strong> da niSnavs `sam cixes~.adgilobriv mcxovrebTa gadmocemiT TiTqos noe kidobnidan gadmosvlis Semdegam mxareSi dasaxlebula da mis vaJebs aq TiTo cixe auSenebiaT (225, 296). toponimsamcxes satomo mesx- terminidan momdinared Tvlis pl. ioseliani (80, 53). amTvalsazrisis mixedviT, samcxe unda gagebuliyo rogorc sa-mesx-e (`mesxebiTdasaxlebuli qveyana~). amave azrs gamoTqvamda iv. javaxiSvili (273, 437), n. mari(115, 51), a. SaniZe (218, 31), arn. Ciqobava (232, 75); z. WumburiZe (259, 437).somxiTi (4, 5). qvemo qarTlis garkveuli nawili, romelsac qarTvelmamematianem somxebiT dasaxlebul teritorias uwoda. moicavda Tanamedrovemarneulis, bolnisisa da dmanisis raionebis teritoriebs (196, t. 9, gv. 471).tao (8, 12). mxare istoriul samxreT saqarTveloSi, Woroxis Sua dinebisauzSi. amJamad TurqeTSia. asurul wyaroebSi igi `daianis~, xolo urartul-Si `diauxis~ <strong>saxeli</strong>T ixsenieba. berZnuli wyaroebi (qsenofonte, Zv.w. 431-354)aqaur mosaxleobas `taoxebad~ moixseniebs (277, 627).taSiri (5). mxare Sua saukuneebis aRmosavleT saqarTveloSi qvemo qarTlisganapira olqi (amJamad somxeTis farglebSia). moicavda mdinare debedismarcxena Senakadis _ taSiriswylis (axland. kamenka) xeobas. SemosazRvruliiyo loqis, lelvaris, yaraRajisa da bambakis mTebiT. XI saukuneSi, lorescixis aRebis Semdeg, taSiris centri loreSi gadavida da mxarec xSiradlored iwodeboda (196, t. 9, gv. 669).tbeTi (12). samxreT saqarTvelo, md. berTis marjvena mxares, arsianis qedisdasavleT kalTaze, imdroindeli SavSeTis centri. vaxuStis aRweriT:109


`...moigo <strong>saxeli</strong> mun myofTa mciredTa da mravalTa tbaTagan~ (53, 679). n. maritbeTs akavSirebda TuSal-kainaur formasTan (tbaTi) (118, 89). a. SaniZis gamokvleviTki tbeT gviandeli formaa. am sityvis Zveli varianti tbevi unda yofiliyo,rac aseve tbian adgils niSnavs. ev-i mr. ricxvis aRmniSvnelia. amsityvis Zveli forma Semonaxulia m-tb-ev-ar-Si (218, 83); ukanaskneli forma nawarmoebiamegrul-Wanuri sufiqsiT, xolo TavsarTi m-ani Zvel <strong>qarTul</strong>SiCveulebriv ixmareboda warmomavlobis maCvenebel saxelebSi (105, 56).tfilisi//Tbilisi (2, 3, 4, 12). saqarTvelos dedaqalaqi, msoflios uZvelesiqalaqi. mdebareobs md. mtkvris orive mxares, Tbilisis qvabulSi. CrdiloeTidanqalaqs esazRvreba saguramo-ialnos qedis mTiswineTi, dasavleTidan daaRmosavleTidan _ TrialeTis qedis ganStoebebi, aRmosavleT-leTidan yeenis,ZeZvis, maxaTis mTebi. Tanamedrove Tbilisis (1936 wlamde tfilisi) teritoria,rogorc cnobilia, dasaxlebuli yofila 5-6 aTasi wlis winaT; maSindeli patarasofeli gaSenebuli unda yofiliyo dRevandel abanosubanSi, radgan saxelwodebatfilisi swored aq gamomdinare Tbili gogirdovani mineraluriwayroebis gamo warmoqmnila.toponim Tbilisis warmoSobis sakiTxs araerTi qarTveli da ucxoeli mecnieriSehxebia. cnobilia varaudi, romlis mixedviTac Tbilisi Turme qarTvelTaSoreuli winaprebis Tubalebis, anu Tobalebis mTavar qalaqs Tubal-isi//Tobalisi//Tobelisianu Tbilisi unda rqmeoda (129, 13-14). es TvalsazrisiqarTveli istorikosebis mier uaryofilia, rogorc xelovnuri da sarwmunofaqtebs moklebuli. marTlac, uZveles wyaroebSi Cveni dedaqalaqi arsad araris moxseniebuli Tobalis//Tubalisad. toponimis _ tfilisi//Tbilisissaxelwodeba swored im legendas unda ukavSirdebodes, romelSic moTxrobiliavaxtang gorgaslis nadirobisa da mis mier mokluli xoxbis Sesaxeb,romelSic qalaqis saxeldebis odindeli istoriaa gacxadebuli (22, 169-170).ube//ubÀ (12). p. ingoroyvas mosazrebiT, ube//ubÀ zemo imereTis ubisaa (76,219]. iv. javaxiSvilis varaudiT ubis monasteri afxazeTis teritoriaze undayofiliyo (277, 625); n. mari ki ubis eklesias SavSeTSi afiqsirebs (118, 47).utyÂsa (13). adgili samxreT saqarTveloSi, mesxeTSi, adigenis raionSi,arsianis qedze, ZinZes xeobaSi (qvablianis marjvena Senakadi, mtkvris auzi).am adgilisaTvis mosaxleobas `utyvisubani~ Seurqmevia, vinaidan aq mdebareobsZveli geologiuri epoqebis ganamarxebuli floris adgilsamyofeli.110


jer kidev adamianis gaCenamde aqauroba vulkanur Rvarsa da ferfls daufaravs.droTa ganmavlobaSi ki ganamarxebuli tyis nawili gaSiSvlebulia (196,t. 10, gv. 189).fersaTi//Rado (12). mTa mesxeTis qedze, baRdadis sanaxebSi, moqceuliamdinareebis qvabliansa da mis marcxena Senakads ocxes Soris (mtkvris auzi).fersaTi sparsuli sityvaa da niSnavs Sav fers, fer _ feri da saT _ Savi. es<strong>saxeli</strong> mas ewoda aqauri Savi Rvinis gamo (44, 36).qarTli (1, 2, 3, 4, 8, 11, 12, 13). aRmosavleT saqarTvelos centraluri mxare.qarTli ewodeboda vrcel qveyanas, romelic saqarTvelos samxreTsa da aRmosavleTisdid nawils moicavda. bunebriv-geografiuli TvalsazrisiT ki md.mtkvris wyalSemkreb auzs saqarTvelos teritoriaze. Zvelidanve qarTli sam nawiladiyofoda: zemo, Sida da qvemo qarTlad. saxelwodeba qarTlis Sesaxebmravali mosazreba arsebobs. l. mroveli toponim qarTlis warmoSobas legendarulTargamosis Zes _ qarTlosis saxels ukavSirebda (193, 8). qarTvel istorikosTaerTi nawilisaTvis dResac sarwmunoa `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ versia qarTvelixalxis (qarTebis) aleqsandre makedonelis dros arian qarTlidan gadmosaxlebisTaobaze (226, 15, 20, 262). mkvlevarTa erT nawils sarwmunod miaCnia varaudi,romlis mixedviTac toponimi qarTl-i da qarTv-el-i SeiZleba warmomdgariiyos sityva qarTa-sagan, romelic <strong>qarTul</strong>i enis dasavlur dialeqtebSi (imereTi,guria) qarTas (`saqonels ro vamwyvdevT Taze SemovragvamT wkneliT da sarebiT...saqonels amwyvreven, qartas uZaxiT...~ (245, 400) //qalta-s saxiT aris dadasturebuli.a. SaniZis azriT, qarTl- satomo <strong>saxeli</strong>a, sufiqsi -l ki mravlobiTiricxvis aRmniSvneli n formantis bgerinacvali: qarT-n-i qarT-l-i (217,53). amave avtoris axali versiiT eTnonimi qarTv-el-i Turme satomo <strong>saxeli</strong>saganparT-n-i, parT-el-i gvqonia miRebuli p-q monacvleobis gziT (etimologiuri SeniSvnebi:qarTli, qarTveli: Tsu, Zv. <strong>qarTul</strong>i enis kaTedris Sromebi, 23, Tb., 1980,gv. 7-9). iv. javaxiSvilis dakvirvebiT qarTu- qveynis <strong>saxeli</strong>s aRmniSvneli sityvaa,-el ki (qarTu-el-i) _ adamianis sadaurobis mimaniSnebeli sufiqsi (273, 411).qorTa (13). istoriuli samxreT saqarTvelo, taos mimdebare teritoria.toponimis warmomavloba <strong>qarTul</strong>ia (76, 435).yveliscixe (5). Sua saukuneebis cixe-simagre istoriul samxreT saqarTveloSi,arsianis qedis samxreT nawilSi, jayiswylis (focxoviswylis marjvenaSenakadi, mtkvris auzi) saTaveSi, amJamad TurqeTSia. yveliscixe strategi-111


uli mniSvnelobis cixe-simagre iyo, vinaidan mdebareobda samcxe-SavSeTisada aWara-artaanis gzasayarze. aRniSnuli geografiuli obieqtis <strong>saxeli</strong> pirvelad`gobronis wamebaSi~ gvxvdeba (277, 693).SavSeTi (5, 12). mxare da daba istoriul samxreT saqarTveloSi (mesxeTSi),arsianis qedsa da Woroxis xeobas Soris. amJamad TurqeTSia, <strong>qarTul</strong> saistoriomexsierebaSi gamoTqmulia mosazreba, rom ZvelaRmosavlur wyaroebSimoxseniebuli SeSTi unda iyos SavSeTi. saxelwodeba momdinareobs SavSeTiswylisxeobaSi arsebul sofel SavSeTidan. vaxuSti bagrationis mixedviT,SavSeTs <strong>saxeli</strong> naZvnarebis farTod gavrcelebis gamo Serqmevia: `viTam SavSida ara spetakSi~ (53, 658). `mzis amosvlamde midamoebs, romlebic naZvebiTaaSemosili, `Savi~ feri gadakravs. rogorc adgilobrivebi amboben, SavSeTsosmalurad nislaTs (nisliani qveyana) uwodeben (133, 53).Saro (12). dasavleT saqarTvelo, afxazeTi (`Saro~ an `SaroeTi~), zustiadgilmdebareoba gaurkvevelia (273, 52).Satberdi (12). kulturuli centri, monasteri samxreT-dasavleT saqarTveloSi,klarjeTSi. toponim Satberdis warmomavloba n. mariT somxuria, xolop. ingoroyva mas <strong>qarTul</strong>ad miiCnevs. mkvlevris azriT, Satberdi miRebuliasityva SatberTisagan (`SatberTi~ `Satberdi~). Satberi <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>ada toponimi Satberdi aqedanaa nawarmoebi (76, 316). Satberdi niSnavsSatberisadmi kuTvnils, Satberiseuls (56, 203). n. marisa da l. menabdismixedviT Seesabameba qvemo forTas, xolo p. ingoroyvas mixedviT igi md.berTis marcxena napirze mdebareobda.CorCani (13). sofeli qvablianis (adigenis raioni, mtkvris marcxena Senakadi)xeobaSi. igi Sedioda CorCanelebis feodaluri sagvareulos SemadgenlobaSi.am <strong>saxeli</strong>T dResac gvxvdeba es punqti (87, 185).curtavi (1). istoriuli qalaqi qvemo qarTlSi, bolnissa da rusTavs Soris,mdinareebis maSaverasa da xramis SesarTavTan. arsebobs mosazreba, romigi gagis cixis (marneulis raioni) midamoebSi mdebareobda. zogierTwyaroSi aRniSnuli toponimi gaCianis saxelwodebiTacaa moxseniebuli (196,t. 11, gv. 245).cxroWa (13). istoriuli sofeli samxreT saqarTveloSi, axalcixis raion-Si, qvablianis (mtkvris marcxena Senakadi) xeobaSi (196, t. 11, gv. 259).112


ZinZe (13). Zeglis mixedviT samcxeSi. mdinare samxreT saqarTveloSi, adigenisraionSi, qvablianis marjvena Senakadi.wertaÁsni (12). adgili samxreT-dasavleT saqarTveloSi, klarjeTSi, ker-Zod, anWkoraSi (anakertis xeobaSi). saxelwodeba miRebulia adamianis <strong>saxeli</strong>sagan`werta~. toponimis warmomavloba <strong>qarTul</strong>ia (76, 435).wilkani (9). sofeli qarTlSi (mcxeTis raioni). gaSenebulia muxranisvrcel vakeze, md. narekvavis (aragvis marjvena Senakadi) napiras. n. mariTvlida, rom wilkani warmomdgari unda iyos wil (-Wil-) satomo <strong>saxeli</strong>sagan(118, 310), Tumca aseTi tomis arseboba saqarTveloSi ucnobia. qarTvelimkvlevrebis mosazrebiT, wilkani warmomdgari yofila winkarisagan (34, 48),rasac uaryofs g. bedoSvili da aRniSnavs, rom toponimis saboloo saxe fonematurniadagze unda momxdariyo (wir-kar-i wil-kar-i wilkani) (22, 500-501).wyaroÁs Tavi (12). saepiskoposo kaTedrali, savane (IX s. I mesamedi) samxreT-dasavleTsaqarTveloSi, klarjeTSi, md. karCxaliswylis marcxena napiras,xanZTasTan axlos. toponimis saxelwodeba `wyaros~ unda ukavSirdebodes(277, 743).xanZTa (12). istoriuli punqti da monasteri samxreT-dasavleT saqarTveloSi,klarjeTSi, kerZod, qvemo forTaSi (140, 90-91). <strong>saxeli</strong>s warmomavloba<strong>qarTul</strong>ia (277, 750).xorasunis mTa (12). klarjeTSi (196, t. 11, gv. 498).javaxeTi (12). mxare samxreT saqarTveloSi (zemo qarTli). amJamad javaxeTi ZiriTadadaspinZis, axalqalaqisa da ninowmindis raionebis teritoriebs moicavs.leonti mrovelis mixedviT, saxelwodeba javaxeTi warmomdgari yofila legendarulimcxeTosis umcrosi Svilis javaxosis <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>s mixedviT (196,t. 11, gv. 524). specialur literaturaSi gamoTqmulia Tvalsazrisi, rom javaxeTiwarmomdgaria satomo <strong>saxeli</strong>sagan javax-i. mas darTuli aqvs geografiuli -eTsufiqsi, rac toponims javaxTa tomis xalxTa erTadmyofobis, simravlis, gavrcelebisSinaarss sZens (22, 553). javaxeTi, maSasadame, imgvaradvea warmoqmnili,rogorc sxva eTnikuri toponimebi: mesx-eT-i, svan-eT-i, kax-eT-i, afxaz-eT-i. oRondspecialistebisaTvis dRemde sarwmunod ar aris garkveuli TviT termin javax-israoba. g. bedoSvilis TvalsazrisiT, jaox//javax eTnonimi Teoriulaad SeiZlebataox//daox- formisagan momdinare erTeulad vcnoT, Tu ki t d j processfonetikuri TvalsazrisiT didi winaaRmdegoba ar Sexvdebaa (22, 554).113


jmerki (12). monasteri (IX s. I mesamedi), samxreT-dasavleT saqarTvelo,klarjeTi, mdinare berTis marjvena sanapiro (76, 358).hereTi (1). aRmosavleT saqarTvelos istoriuli mxare. saistorio wayroebismixedviT sakuTriv hereTi eTnikur-istoriuli mniSvnelobiT moicavdaSignikaxeTs, gaRmamxaris (md. alaznis veli) da axlandeli saingilos teritorias.XV saukunidan toponimi hereTi kaxeTiT Seicvala. legendis mixedviT`hereTi ewoda Targamozis Zis herosis gamo, romelsa ZmaTa TÂsTa Soriswilad xuda queyana ese da daipyra sazRvari TÂsi~ (53, 523).aqve gvinda SevniSnoT, rom <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi, kerZod, “serapion zarzmelis”cxovrebaSi”, gvxvdeba iseTi toponimebi, romelTa Sesaxeb araferiTqmula mkvlevarTa mier. esenia: babgen, bakTa, beras juar, bobRa//bobxa, TaviSeSisa//SeSisTav, umwa, Suartyli, ZarRuas sofel. Txzulebis mixedviTvxvdebiT, rom dasaxelebuli obieqtebi samcxeSi unda mdebareobdes.§ 6. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis zogierTi toponimis etimologiaTanamedrove mkvlevris naSromSicnobili rusi geografi da istorikosi n. nadeJdini werda: `geografiuliobieqtebis saxelwodebani bgeraTa ubralo nazavs, naerTs an sityvebisuazro, gaucnobierebel SekavSirebas rodi warmoadgens, isini Cveni warsuliyofa-cxovrebis zusti anareklia da amitom maTi specialurad Seswavla qveynisistoriis Seswavlas niSnavs~ (299, 22).zemoT aRniSnul paragrafSi yuradRebas SevaCerebT Tanamedrove mkvlevrisg. bedoSvilis mecnierul naSromze `<strong>qarTul</strong> toponimTa ganmartebiT-etimologiurileqsikoni~, romelSic avtori TiToeul toponimze Taviseburdakvirvebas gvTavazobs:aragvi (8). Mmkvlevari, g. bedoSvili, hidronim aragvis <strong>saxeli</strong>s axsnas qar-Tuli wyaroebis gamoyenebiT cdilobs da mimarTavs ZvelisZvel <strong>qarTul</strong> ragvsityvas: a-ragv (sa-ragv-?) `mdinare, romelSic Tevzs ragviT anu fiCxulebiTiWeren~ (22, 141).aWara (5). toponimi aWara Sinaarsobrivad wyalTan, wylianoba _ sisveles-Tan unda iyos dakavSirebuli, oRond am Sinaarsis gadmocema geografiul saxelSiaRniSnuli Cans ara oden W TanxmovniT (175, 144), aramed War _ sityviT,romelic <strong>qarTul</strong>i enis mTel rig dialeqtebSi, amdenad, toponimiaSic, xel-114


Sesaxeb faqtad SegviZlia vcnoT. mkvlevari iqve dasZens, rom aWara sityvisprefiqsuli -a xmovani SeiZleba <strong>qarTul</strong>i sa- winsarTis zanuri Sesatyvisis oxmovnis asimilirebul saxeobad miviCnioT: o-War-a a-War-a. am daskvnasobieqturad miesadageba aWaris fizikur-geografiuli daxasiaTeba (22, 60).gunaTle//gunaTlis van-i (12) unda momdinareobdes Zveli <strong>qarTul</strong>i aRmatebiTixarisxis u-naTl-e formisagan, rac niSnavs: `Zalze naTeli, mzisguli, mziani adgili~,`adgili, romelsac mze xSirad anaTebs~. mkvlevari g- Tanxmovans fonetikurniadagze ganviTarebulad Tvlis da Sesadareblad Zveli <strong>qarTul</strong>i enobrivi monacemebimohyavs: `qarTlis moqcevis~ redaqciebSi dadasturebulia toponimi guaspuragani,vaspuragani. am toponimSic Tavkiduri u- xmovnis win g fonetikurad arisganviTarebuli, radgan `moqcevis~ erT-erTi redaqcia guaspuragans uganod, uaspuragan(vaspuragan) formiT warmogvidgens. g- Tanxmovnis xmareba <strong>qarTul</strong>i enis dasavlurida aRmosavluri (mTis) dialeqtebisaTvis dResac niSandoblivia. mecnieri daaskvnis,rom g-u-naTl-e niSnavs: `u-naTl-es-i~ anu `mziani~, `mzvare adgili~ (22, 117-118).zanavi (13). g. bedoSvili marTebulad ar miiCnevs samecniero literaturaSigamoTqmul azrs toponim zanavis eTnonim zanTan kavSiris Sesaxeb. mkvlevris azriT,ar SeiZleba av- iyos eTnotoponimis mawarmoebeli. Sesadareblad mohyavsqarT-av-i, mesx-av-i, rac yovlad dauSvebelia. mecnieri fiqrobs, SeiZleba zanavihidronimis aRmniSvneli sityvac iyos, rasac imiT xsnis, rom Zvel <strong>qarTul</strong>onomastikaSi wylis obieqtis, hidronimis aRmniSvnel terminad zan- fuZe gvxvdeba(ala-zan, nar-zan...) (22, 156-157).zedazeni (8). mkvlevars zedazeni orfuZian toponimad miaCnia. pirvelifuZea zmnizeduri zeda, meore ki _ zeni, romelic xSirad `Tavis~, `wveris~,`SemaRlebuli adgilis~ aRmniSvnel saxelad Cndeba toponimiaSi. zedazeni`zemo vake adgils~ niSnavs (22, 161-162).mtkvari (3, 6, 9). hidronimi zanuri mtkori//mtkuri sityvisagan warmomdgarada niSnavs `tyis mdinare~, `gareuli, veluri wyali~. Tavkiduri mt-segmentisCamocilebis Semdeg migviRia kur, kor- sityva, romelic safuZvlad dasdebiamdinaris ara<strong>qarTul</strong>, maT Soris rusul (kura) saxelwodebasac (22, 266).mcxeTa (2, 8, 9, 11, 12). toponim mcxeTis mesxebis satomo <strong>saxeli</strong>sagan momdinareobasuaryofs g. bedoSvili da gamoTqvams varauds, rom SeiZleba mcxe- Ziri warmoSobiTmimReoburi an sazogado arsebiTi <strong>saxeli</strong> iyos. aseTad warmogvidgeba uZvelesixanis <strong>qarTul</strong> werilobiT ZeglebSi dadasturebuli sityva mÃce, romelic115


Zvel <strong>qarTul</strong>Si niSnavda: `WaRara, TmagaTeTrebuli, asakovani adamiani~; sityvasityviT_ `ufrosi~, `brZeni~. mkvlevari daaskvnis, rom mcxeTa unda momdinareobdesm-Ãc-e//m-xc-e sityvisagan -Ta sufiqsis darTviT. mcxeTa sityvisagan fonetikuricvlilebis Sedegad (metaTezisi) mogvianebiT m-cxe-Ta migviRia (iseve, rogorcmxcovan-isagan mcxovani). saxelwodeba mcxeTa niSnavs: `mxce-Ta~; `mÃceTa samyofiqalaqi~, `saufroso, samTavro qalaqi~, `mÃceTa sabrZanisi~, `mxceTa adgili~. saxelwodebamcxeTa iberiis samefos dedaqalaqs qarTlSi qristianobis Semosvlamdebevrad ufro adre, daaxloebiT IV-III saukuneebSi unda Serqmeoda (22, 275-276).samTavisi (8). xalxuri deetimologizaciis Sedegad Cans warmoqmnili.ricxviTi <strong>saxeli</strong> `sami~ aq, iseve rogorc bevr sxva msgavsi gaformebis saafiqsiantoponimiaSi, gadaazrianebis gziT aris gaCenili. saxelwodebis Tavdapirveliforma sa-Tav-is-i unda yofiliyo. rogorc Cans, swored aqedaniRebda saTaves lexuridan `waRebuli~ is Zveli ru, tirifonisa da qarTlisvakis sxva unayofo vel-mindvrebs rom rwyavda. saTavisisagan samTavisis miRebaalbaT did dabrkolebas ar uqmnida xalxs, miTumetes, rom analogiurifonetikuri da azrobrivi gadaxrebi araerT toponimiaSi gvaqvs dadasturebuli(22, 351).samcxe (12, 13). momdinareobs termin samcxeTo-sagan, romelSic SesaniSnavadaris asaxuli iberiis samefos mcxeTis saeklesio xelisufalTa energiulibrZolis is umZafresi peripetiebi, romelTac isini eweodnen samxreTdasavleTsaqarTveloSi axali <strong>qarTul</strong>i teritoriebis (`saymoebis~) SemosaerTeblad.toponimi samcxeTo swored im mravalsaukunovani saeklesio brZola-moRvaweobispirdapiri Sedegia.samcxe warmomdgaria ara samesxe sityvisagan, aramed sa-mcxeT-o-sagan (22, 362).qarTli (1,2, 3, 4, 8, 11, 12, 13). warmomdgari Cans eTnonim qarTi-sagan, romel-Sic determinant sufiqsad -l(al) gamovlinda: qarTl (qarT-al). qarTl – Zirisaganwarmomdgar sadaurobis maCvenebel saxelSi qarTl-el-i es l Tavis adgilzea,xolo misganve warmoqmnil qarTv-el formaSi sufiqsi -l- aRar Cans, misadgils v ikavebs. v Tanxmovnis gaCena am formaSi kvalificirebulia rogorc`keTilxmovnebisaTvis CarTuli Tanxmovani~, iseve rogorc es raW-v-el formaSigvaqvs. qarTv_ fuZis zusti Sesatyvisia megruli qorT-u-, rac gvar qorTuaSicdasturdeba. sagangebo yuradRebas ipyrobs is faqti, rom megrulad TbilissqarTi (qveynis <strong>saxeli</strong>) ewodeba, eTnonimi qarTveli ki kanonzomieri megruli116


xmovanmonacvleobiT (qorTu) aris warmodgenili. es faqti aRniSnul sityvaTamegrulSi nasesxobis sxvadasxva qronologiur doneze unda migvaniSnebdes.qarT- (qarT-u-//qarT-v-) Ziris mniSvneloba, iseve rogorc sxva araerTi<strong>qarTul</strong>i eTnosisa (kax-i, fSav-i, TuS-i, klarj-i, SavSi..), dResdReobiT gaurkveveliSinaarsis erTeulad unda miviCnioT. mkvlevari daaskvnis, rom toponimiqarTl-i <strong>qarTul</strong>i enobrivi samyaros pirmSoa da mas aRmosavluri (Turquli)warmoSobis kapga//karta sityvebTan saerTo araferi aqvs (22, 425-426).wilkani (9). mkvlevris azriT, rogorc sxva mecnierebi varaudoben, wilkaniTu meoreuli warmonaqmnia, maSin savaraudo wir-kari-sagan unda momdinareobdesda ara winkari-sagan. wir-i igive wer-i (`navTobis erTgvari Savi mineralurigamonadeni~) aqaur toponimiaSi wer-ovan-sa da wer-onis-Si aris dadasturebuli...dRevandeli wilkani, anu Zveli wir-kar-i (`wir-ovan-i adgili~),imave geografiul zolSi mdebareobs, romelsac werovani, weronisi SemosazRvraven.samive es <strong>saxeli</strong> am arealis navTobis mcire debitis gamonadenisarsebobaze unda migvaniSnebdes. mecnieri zemoT aRniSnul mosazrebasenobrivi (fonetikuri) cvlis kanonzomierebiT amarTlebs: wir-kar-i wilkar-i wilkan-i (22, 500-501).javaxeTi (12). g. bedoSvilis azriT, Tu davuSvebT, rom tao marTla isqveyanaa, romelSic taoxebi saxlobdnen da romelsac tradiciulad javaxeTiewodeboda, maSin SeiZleba gvefiqra taox-daox...jaox-//javax- satomo saxelTaurTierTkavSiris Sesaxeb, Tu ki tdj process fonetikuri TvalsazrisiTdidi winaaRmdegoba ar Sexvdeboda. mkvlevari daaskvnis, rom jaox-//javaxeTnonimiTeoriulad SeiZleba taox//daox _ formaTagan momdinare erTeuladvcnoT. jaox-eT-i (//javaxeTi) zustad ise gvqonia miRebuli, rogorc sxvaeTnotoponimebi: mesx-eT-i, kolx-eT-i, kax-eT-i (kasx-eT-i) da sxv. (22, 554).$ 7. saqarTvelos farglebs gareT mdebare geografiuli obieqtebissaxelebi <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi, uxvad gvxvdeba ara marto saqarTvelos teritoriaze,aramed mis farglebs gareT mdebare geografiuli saxelebic, romlebsacam paragrafSi warmovaCenT.117


aqve gvinda SevniSnoT, rom amave paragrafis bolos cxrilis saxiT warmovadgenT:toponimebis raodenobas (cxr. 1), toponimebis saerTo raodenobas(cxr. 2), zogad cnobebs toponimTa da mikrotoponimTa Sesaxeb (cxr. 3) <strong>agiografiul</strong>iZeglebis mixedviT. naxazebis meSveobiT vuCvenebT saqarTvelosmxareebsa da toponimebs <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis mixedviT.antioqia (8, 11)apahunisi (5)arSakeTi (2)asureTi (8, 12)aSornia (5)babilovni (3, 4, 5, 8, 9, 11, 13)bagrevandi (5)baRdadi (3, 5, 12)gabaoni (13)galilea (2)ganZaki (2)gelaqunia (5)golgoTa (4)dvinadaSti (5)dvini (5)divri (7)egvipte (8, 11)evfrati (2)vanandi (5)vaiZori (5)vaJgani (7)Tabori (13)Talini (5)Temani (4)ierusalimi (4, 5, 8, 10, 12)iordane (4, 5, 8, 13)israeli (4, 5, 8, 10, 12, 13)kogoviti (5)118


kostantinepoli (12)libani (13)mamorvani (7)nabulisi (10)ovseTi (3)onkomi (7)rafaTi (5)sabawmida (12)saberZneTi (4, 7, 12)samara (4)sivnieTi (5)sina (2, 8)somxeTi (7)sparseTi (2, 7)taSiri (5), taSiris nawili saqarTvelos teritoriazea, nawilisomxeTSi.trapezunti (3)urdi (1)qaldia (3)qanaani (4)qebroni (2, 8)Saruxi (5)Suamdinari (8)Cori (1)walkoitni (5)Wakati (5)xazareTi (3)xufa (13)hemsa (12)hromi (8)119


#cxr. 1. toponimebis raodenoba <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis mixedviTwyaroebitoponimebiTanamedrovesaqarTvelosteritoriazesaqarTvelosada mezobeliqveynisteritoriebissazRvarzesaqarTvelosfarglebsgareTmaT SorisistoriulsaqarTveloSigaurkveveli1 “SuSanikis wameba” 1 1 3 1 62“evstaTi mcxeTeliswameba”4 10 3 173“abo tfileliswameba”8 9 2 174“kostanti kaxiswameba”4 8 1 135 “gobronis wameba” 5 13 4 12 306“kolael yrmaTawameba”1 2 1 37“daviT da tiriWanissakiTxavi”6 3 6 128“iovane zedazneliscxovreba”9 9 189“Siosa da evagrescxovreba”7 2 1 10“daviT garejelis10cxovreba”2 2 2 6“abibos nekreselis11cxovreba”8 3 2 13“grigol xanZTeliscxovreba”12 8 4 30 24 1 43“serapion zarzmeliscxovreba”13 12 2 7 3 11 32cxr. 2 toponimebis saerTo raodenoba<strong>agiografiul</strong>i Zeglebis mixedviTTanamedrove saqarTvelos teritoriaze 39saqarTvelosa da mezobeli qveynebisteritoriebis sazRvarze8saqarTvelos farglebs gareT 66m.S. istoriul saqarTveloSi 34gaurkveveli 39sul 152sul120


cxr. 3. zogadi cnobebi toponimTa da mikrotoponimTa Sesaxeb <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis mixedviT# toponimiTanamedrovesaxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro1 alaverdi alaverdioikonimi,eklesionimisofeli, taZari saqarTvelo kaxeTi axmetis alaznis velze 9.112 antioqia oikonimi Zveli qalaqi TurqeTi md. nahr-el-asize 8, 113 anCi, anCaqoronimi,eklesionimiistoriuli punqti,eklesiaTurqeTi klarjeTi ispiris mTis kalTaze 124 anWkora qoronimi istoriuli punqti TurqeTi klarjeTi anakertis xeobaSi 125 apahunisi xevi gaurkvevelia 56 aragvi aragvi hidronimi mdinare saqarTvelo7 arsiani arsiani oronimi qedisaqarTvelo,TurqeTiSida qarTli, mcxeTamTianeTiaWara, klarjeTiduSeTis,yazbegis,mcxeTiskavkasionis samxreTiferdobze, Sida qarTlisvakezesamxreT-dasavleTisaqarTvelo8 artanuji ardanuCioikonimi,eklesionimicixe-qalaqi TurqeTi klarjeTi md. artanujiswylis napiras 129 artaoni, artaani qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreTdasvleTsaqarTveloauzSimd. mtkvris zemo welis510 asureTi qoronimi Zveli saxelmwifo erayimdinareebis tigrosisa daevfratis auzSi8, 1211 afsari, afsarea oikonimi cixe-qalaqi saqarTvelo aWara xelvaCaurisTanamedrove sarfismidamoebSi312 afxazeTi afxazeTi qoronimi mxare saqarTveloCrdilo-dasavleTisaqarTvelo3, 5 1213 arSakeTi gaurkvevelia 281314 aSornia qoronimi istoriuli mxare somxeTimd. araqsis marcxena mxares,q. kaRzevnis CrdiloeTiT8, 1215 awyuri awyurioikonimi,eklesionimisofeli, cixe saqarTvelo mesxeTi axalcixismd. abanosRelis mtkvarTanSesarTavTansamxreT-dasavleTi16 aWara aWara qoronimi mxare saqarTvelo5saqarTvelo17 babgen mesxeTi gaurkvevelia 1318 babilovni, babiloni oikonimi Zveli qalaqi erayi md. evfratis napirze3, 4, 5, 8,9, 11, 1319 bagrevandi xevi gaurkvevelia 520 bakTa mesxeTi gaurkvevelia 1312, 13


# toponimiTanamedrovesaxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro21 bareTelTa beraTli eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi 1222 basiani qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreTdasavleTisaqarTvelomd. araqsis saTave 723 baRdadi baRdadi oikonimi qalaqi erayi md. tigrosis napirze 224 beTania beTania eklesionimi taZari saqarTvelo Sida qarTli mcxeTis md. veris marjvena mxars 1325 beras jvari mesxeTi gaurkvevelia 1326 berTa, imerxeviimerxevi,SavSeTiswyalimonasteri,eklesionimi,teritoriuliqoronimi, hidronimierTeuli, mdinareTurqeTi klarjeTi md. karCxaliswylis napirze 1227 bobRa, bobxa mesxeTi gaurkvevelia 1328 gabaoni gaurkvevelia 1329 galilea 230 ganZaki oikonimi Zveli qalaqi irani istoriul azerbaijanSi urmiis tbis midamoebSi 231 gareja daviTgarejaqoronimi,eklesionimimxare, samonastrokompleqsisaqarTvelo kaxeTidedofliswyaivris zeganzeros32 gelaqunia, gelaquni qoronimi istoriuli olqi somxeTisevanis tbis samxreT daaRmosavleT nawilSi533 goderZisa goderZi oronimi uReltexili saqarTvelo aWara xulos arsianis qedze 1334 golgoTa golgoTa oronimi borcvi palestina q. ierusalimis maxloblad 4gunaTle, gunaTlis35gurnaTeli eklesionimi istoriuli Zegli TurqeTi tao-klarjeTi 12vani36 daba eklesionimi eklesia TurqeTi md. berTis marjvena napiras 1237 dariali, darialan darialis xeoba oronimi, qoronimi xeobasaqarTvelo,ruseTimcxeTa-mTianeTi (xevi)yazbegiTergis meridianulimonakveTi38 dvinadaSti gaurkvevelia 539 dvini oikonimi qalaqi somxeTi 540 divri gaurkvevelia 741 dolis yana dolisxana eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi md. berTis marjvena napiras 1242 egvipte egvipte qoronimi saxelmwifo axlo aRmosavleTi 8.1143 evfrati evfrati hidronimi mdinare44 eruSeTi eruSeTi qoronimi, oronimiistoriuli mxare,mTianeTiTurqeTi,siria, erayisaqarTvelo,TurqeTi7, 9, 10,11samxreT-dasavleTi azia uerTdeba tigross 245 vanandi xevi gaurkvevelia 5312


# toponimiTanamedrovesaxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro46 vaiZori xevi gaurkvevelia 547vaspuragani,vaspurakaniqoronimi Zveli saxelmwifo somxeTiteritoria vanis tbasa daaraqsis xeobas Soris48 vaJgani xevi, daba gaurkvevelia 749 zanavi oikonimi sofeli saqarTvelo mesxeTi adigenismesxeTis qedis samxreTferdobze1350 zarzma zarzmaqoronimi,md. qvablianis marjvenamxare, taZari saqarTvelo mesxeTi adigeniseklesionimimxares13551zedazadeni,zedazeni, zedaZenizedazeni oronimi mTa saqarTvelo Sida qarTli mcxeTis saguramos qedze 852 zena sofeli qoronimi istoriuli mxare saqarTvelo Sida qarTlis nawili 8, 9, 1153 Tabori oronimi mTa 1354 Talini gaurkvevelia 555Tavi SeSisai,SeSisTavimesxeTi gaurkvevelia 1356 Temani gaurkvevelia 457 ialdo gaurkvevelia 1158 ierusalimi ierusalimi oikonimi qalaqipalestina,israeliwina aziamkvdari zRvis dasavleTiT59 iovane-wminda qoronimi adgili mesxeTi gaurkvevelia 1360 iordane iordane hidronimi mdinare iordania dasavleTi azia erTvis mkvdar zRvas 4, 5, 8, 134, 5, 8, 10,124, 5, 8, 10,61 israeli israeli qoronimi saxelmwifo dasavleTi azia12, 1362 iulTisa speleonimi gamoqvabuli gaurkvevelia 9, 1163 iSxani iSxani eklesionimi samonastro centri TurqeTi taomd. olTisiswylis marjvenanapiras, TorTomis tbisCrdiloeTiT7, 1264kapoeti,kapoetiswyalibzifi hidronimi mdinare saqarTvelo afxazeTigagris,gudauTis,soxumiskavkasionis samxreTiferdobze, SavizRvispiravakeze65 kaxeTi kaxeTi qoronimi mxare saqarTvelo 8, 9, 10, 1166 kvirikeTi eklesionimi monasteri saqarTvelo samcxe-javaxeTi borjomis 1267 klarjeTi oikonimi, qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreTdasavleTisaqarTvelomd. Woroxis qvemo welisauzSi68 kogoviti xevi gaurkvevelia 5512, 13


# toponimiTanamedrovesaxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro69 kola qoronimi istoriuli mxare TurqeTiistoriuli samxreTdasavleTisaqarTvelomd. mtkvris saTaveSi 670 kolbofori qoronimi istoriuli mxare somxeTiistoriuli qvemoqarTli, gogarene571 kostantinepoli stamboli oikonimi qalaqi TurqeTi bosforis sruteSi 1272 kuxeTi qoronimi istoriuli mxare saqarTvelo qvemo qarTli, kaxeTi73 leTeTizemo leTeTi, qvemoleTeTioikonimi sofeli saqarTvelo Sida qarTli qarelismtkvrisa da aragvisxeobebidan garejisudabnomdeTrialeTis qedis CrdiloeTferdobze74 libani qoronimi saxelmwifo dasavleTi azia xmelTaSuazRvis sanapiroze 1375 mamorvani xevi gaurkvevelia 776 mere eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi karCxaliswylis xeobaSi 1277 miZnaZori eklesionimi taZari TurqeTi klarjeTimd. karCxalis marcxenanapiras1278 mtkvari mtkvari hidronimi mdinareTurqeTi,saqarTvelo,azerbaijani79 mcxeTa mcxeTa oikonimi qalaqi saqarTvelo mcxeTa-mTianeTi mcxeTismtkvrisa da aragvisSesayarTan8, 11, 1280 nabulisi gaurkvevelia 1081nafsa, nafsai,nikofsiaqoronimi, oikonimiistoriuli mxare,qalaqiruseTiistoriuli CrdilodasavleTisaqarTveloSavi zRvis sanapiroze, q.tuafsesTanistoriuli mxare,82 nekresi nekresi qoronimi, oikonimisaqarTvelo kaxeTi yvarlis s. SildasTan 11qalaqi83 neZvi, Tevdoreis vani neZvi eklesionimi monasteri saqarTvelo samcxe-javaxeTi borjomis neZviswylis xeobaSi 12md. anakertis marjvena84 norgiali oikonimi sofeli TurqeTi SavSeTi12mxares85 ovseTi oseTi, alania qoronimi Zveli saxelmwifo . CrdiloeT kavkasiaSi 386 onkomi gaurkvevelia 787 opiza opizaoikonimi,eklesionimisofeli, monasteri TurqeTi klarjeTi md. berTis marjvena mxares 12, 1388 parexi, parexni eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi karCxalis xeobaSi 1289 pontopontos qedi, Savi oronimi, qoronimi,qedi, samefo, zRvaTurqeTi,zRvahidronimisaqarTvelo390 rafaTi gaurkvevelia 58, 11123, 63


# toponimiTanamedrovesaxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro91 rexi rexa oikonimi sofeli saqarTvelo Sida qarTli goris md. mejudis napiras 1192 ruisTavi gaurkvevelia 10sabawmida, sabas93eklesionimi monasteri palestinalavra94 saberZneTi saberZneTi qoronimi saxelmwifosamxreT-aRmosavleTievropaierusalimidan samxreTaRmosavleTiTbalkaneTis naxevarkunZulze 4, 7, 1295 sagodebeli agoronimi adgili saqarTvelo qvemo qarTli q. Tbilisis farglebSi 396 sadilego agoronimi adgili saqarTvelo qvemo qarTli q. Tbilisis farglebSi 397 saTaxue saTaxve hidronimi tba saqarTvelo mesxeTi axalcixis axalcixis qvabulSi 1398 samara oikonimi qalaqi erayimd. tigrosis marcxenanapirze499 samaria, sebastia oikonimi sofeli iordania100 samTavisi samTavisi eklesionimi sofeli saqarTvelo Sida qarTli kaspis md. lexuras marcxena mxares 8101samcxe, mesxeTi,oZrxesamcxe, mesxeTi qoronimi mxaresaqarTvelo,TurqeTi102 sarwebi qoronimi adgili TurqeTi taomd. mtkvris auzSi, artaanismxareSi12103 saCino qoronimi adgili TurqeTi tao 12104 saZmo qoronimi adgili mesxeTi gaurkvevelia105 sivnieTi gaurkvevelia 5106 sina sina naxevarkunZuli egvipte107 somxeTi somxeTi qoronimi saxelmwifo samxreTi kavkasia108 somxiTi qoronimi istoriuli mxare saqarTvelo qvemo qarTlimarneulis,bolnisis,dmanisisafrikasa da arabeTisnaxevarkunZuls SorissomxeTis vulkanurmTianeTze109 sparseTi irani qoronimi saxelmwifo samxreT-dasavleTi azia 2, 7110 tao qoronimi istoriuli mxare TurqeTi111 taSiri qoronimi istoriuli mxaresaqarTvelo,somxeTiistoriuli samxreTdasavleTisaqarTveloqvemo qarTlimd. debedis marcxenaSenakadis taSiriswylisxeobaSi112 taZarni gaurkvevelia 7113 tbeTi qoronimi istoriuli mxare TurqeTi klarjeTiarsianis qedis dasavleTferdobze, md. berTismarjvena mxares1212, 132, 874, 57, 12512


# toponimi114 trapezunti,trapizoniTanamedrovesaxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaroqoronimi, oikonimiZveli saxelmwifo,qalaqiTurqeTi mcire azia 3115 tfilisi Tbilisi oikonimi qalaqi saqarTvelo qvemo qarTli Tbilisis qvabulSi 2, 3, 4, 12116 ube eklesionimi monasteri saqarTvelo1) ubisa - imereTi; 2)ubis monasteri -12afxazeTi117 umwa mesxeTi gaurkvevelia 13118 urdi gaurkvevelia 1119 utyvisa utyvisubani qoronimi adgili saqarTvelo mesxeTi adigenisarsianis qedze, ZinZesxeobaSi13120 fersaTi, Rado fersaTi qoronimi punqti saqarTvelo imereTi baRdadismd. xaniswylis marcxenamxares, mesxeTis qedze12121 qaldia, qaldea qoronimi Zveli saxelmwifo erayi sparseTis yuris sanapiroze 3122 qanaani qoronimiistoriuliteritoriaisraeli,palestina,siriaxmelTaSuazRvis aRmosavleTsanapiroze123 qarTli qarTli qoronimi mxare saqarTvelo1, 2, 3, 4,8, 11, 12,13124 qebroni gaurkvevelia 2, 8125 qorTa qoronimi adgili TurqeTiistoriuli samxreTdasavleTisaqarTvelotaos mimdebare teritoria 12126 yvelis cixe cixesimagre TurqeTi127 SavSeTi SavSeTi qoronimi mxare, dabasaqarTvelo,TurqeTiistoriuli samxreTisaqarTveloistoriuli samxreTdasavleTisaqarTveloarsianis qedis samxreTferdobze, jayiswylis(focxoviswylis marjvenaSenakadi) saTaveSi128 Saro saqarTvelo afxazeTi gaurkvevelia 12129 Saruxi xevi gaurkvevelia 543, 5, 135, 12130 Satberdi,"saqarTvelos sinai"eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi1) s. qvemo forTa; 2) md.berTis marcxena napiras12


# toponimiTanamedrovesaxelwodebatoponimis tipi obieqtis tipi qveyana regioni raioni zusti adgilmdebareoba wyaro131 SuamdinareTi mesopotamia qoronimi teritoriaerayi, irani,TurqeTi,siria,kuveitimdinareebis tigrosisa daevfratis auzSi8, 13132 Suartyli oronimi xevi mesxeTi gaurkvevelia133 Cori derbenti oikonimi qalaqi ruseTi daRestani kaspiis zRvis sanapiroze 1134 CorCani oikonimi sofeli saqarTvelo mesxeTi adigenis 13135 curtavi oikonimi istoriuli qalaqi saqarTvelo qvemo qarTliqalaqebs _ rusTavsa dabolniss Soris1136 cxroWa oikonimiistoriulisofelisaqarTvelo mesxeTi axalcixis qvablianis xeobaSi 13137 ZarRuas sofeli mesxeTi gaurkvevelia 13138 ZinZe ZinZe hidronimi mdinare saqarTvelo aWara xulos qvablianis marjvena Senakadi 13139 walkoitni xevi gaurkvevelia 5140 wertaisni qoronimi adgili TurqeTi klarjeTianWkoraSi (anakertisxeobaSi)12141 wilkani wilkani oikonimi sofeli saqarTvelo Sida qarTli mcxeTis muxranis vakeze 9142 wyaroisTavi eklesionimisaepiskoposokaTedraliTurqeTiklarjeTimd. karCxaliswylis marcxenanapiras, xanZasTan axlos12143 Wakati xevi gaurkvevelia 5144 xazareTi qoronimi Zveli saxelmwifo ruseTiCrdiloeT kavkasiasa davolgispireTi3145 xanZTa qoronimi istoriuli punqti TurqeTi klarjeTi 12146 xorasunis mTa oronimi mTa TurqeTi klarjeTi 12147 xufa gaurkvevelia 13148 javaxeTi javaxeTi qoronimi mxaresaqarTvelo,TurqeTiaspinZis,axalqalaqis,ninowmindis149 jmerki eklesionimi monasteri TurqeTi klarjeTi md. berTis marjvena napiras 12150 hemsa gaurkvevelia 1212151 hereTi saingilo qoronimi istoriuli mxaresaqarTvelo,azerbaijani kaxeTialaznis velsa dasaingiloSi152 hromi romi oikonimi qalaqi italia apeninis naxevarkunZulze1


a f x a z e T isamegrelo -zemo svaneTig u r i araWa-leCxumiqvemo svaneTii m e r e T iS i d aq a r T l imcxeTa -mTianeTik a x e T ia W a r asamcxe -javaxeTiq v e m oq a r T l imxareebi, romelTa toponimebi moxsenebulia Zeglebis mixedviTsaqarTvelos Tanamedrove samxareo dayofa


Φnekresi.dariali.leTeTiΦneZvisamTavisiwilkanimcxeTaalazanik a x e T iΦgareja.....kelasuria f x a z e T iTergiyvirilastoristori444aragvirexaliaxviZirulaΓΓΓmdinaretbamTauReltexilidasaxlebuli punqtizedazenialaverditanamtkvarimonasteri, eklesiaTeZamiqciabeTaniarusTaviioriafsariΓΓΓgoderZis uR.algeTimaSaverafaravanit a S i r ij a v a x e T iTbilisiq.d.arsianisS a v S e T ifersaTiCorCaniawyuri.CxalTasakeniengurikodorixeledulamoqvipirobiTi niSnebirionicxeniswyalixobiswyalitexuri⎯⎯⎯⎯444rioniCxerimelasufsanatanebiΦzarzmawyalizanavi444qvabliani⎯⎯⎯⎯saTaxvistba....bzifiΦaWariseruSeTismTianeTisaqarTveloSi mdebare toponimebi


§ 8. geografiul saxelTa brunebageografiuli saxelebis bruneba sagrZnoblad gansxvavdeba adamianTa saxelebisbrunebisagan. Tu adamianTa <strong>sakuTari</strong> saxelebis brunebisas iSviaTiasazogado saxelTa brunebasTan gaTanabrebis SemTxvevebi, geografiuli saxelebi,mcire gamonaklisis garda, TiTqmis mTlianad uTanabrdeba sazogadosaxelebis brunebas. geografiul saxelebs moepoveba yvela brunva, maT SorismoTxrobiTic. amis erT-erTi nimuSia xanmeti leqcionari (VII s.): aqaiaman,hrom., 15, 26 (75, 395); geografiul saxelebs aqvs brunvis iseTive niSnebi, rogoricsazogado saxelebs; maTi fuZeebic iseve eqvemdebareba kumSvisa da kveciskanonebs, rogorc sazogado saxelTa fuZeebi (gamonakliss warmoadgensucxo warmomavlobis geografiuli saxelebi, romelTa fuZeebis fonetikurcvlilebebs uZvelesi Zeglebi zogjer eridebian); piris saxelebis msgavsad,geografiul saxelebs ara aqvT mravlobiTi ricxvi da wodebiT brunvaSi,zogierTi gamonaklisis garda, Cveulebriv, ar dairTaven brunvis niSans.8. 1. wrfelobiTi brunvawrfelobiTi brunva geografiul saxelebTanac ivaraudeba, yvelaze xSirad`rquma~ da `wodeba~ zmnebTan. `geografiul saxelebs am SemTxvevaSi kargadaqvT daculi wrfelobiTis `forma~, e.i. sufTa fuZis saxiT aris mocemuli~(75, 392).sakvlev ZeglebSi `rquma~ da `wodeba~ zmnebTan ocdaTxuTmeti geografiuliobieqtis saxelTagan ocdaori fuZis saxiTaa warmodgenili, cametgangvxvdeba sazogado saxelebTan gaTanabrebis SemTxveva, rodesac geografiulsaxelebs wrfelobiT brunvaSi aqvs saxelobiTi brunvis niSani (Tanxmovanfu-Zianebs -i da xmovanfuZianebs -Á).wrfelobiT brunvaSi mocemuli geografiuli saxelebi, samecniero literaturaSiarsebuli Tvalsazrisis Tanaxmad, qvemdebaresa (orpirianebTan)da pirdapir damatebas (sampirianebTan) warmoadgenen:a) qvemdebaris mniSvnelobiT rquma zmnasTan:romelsa <strong>saxeli</strong> hrqÂan curtav [1, 12]; romelsa <strong>saxeli</strong> erqua beTania [2,40]; romelsa hrqÂan sadilego [3, 72]; romelsa darialan erqumis [3, 58]; ro-130


melsa hrqÂan onkom [7, 186]; romelsa hrqÂan ialdo [11, 243]; romelsa hrqÂanzedazaden [8, 201].wodeba zmnasTan:romelsa sagodebel ewodebis [3, 73]; romelsa goderZisa ewodebis [13,329]; romelsa beras juar ewodebis [13, 329]; rameTu ars ese Sesakrebeli nadirTavelisaTaÁ da bakTa ewodebis [13, 329]; romelsa ewodebis saTaÃue [13,329]; romelsa saZmo ewodeboda [13, 328]; romelsa ZarRuas sofel ewodebis [13,343]; rameTu Tavi ars yovelTa amaT maRnarTaÁ, amisTÂs SeSisTav ewodebis [13,330]; iovane-wmida ewodeboda adgilsa mas [13, 339]; rameTu ewoda zarzma erTamaTgan [13, 333]; Semsgavsebuli <strong>saxeli</strong> ewoda zarzma erTa mier [13, 336].b) pirdapiri damatebis mniSvnelobiT wodeba zmnasTan:romelsa parexs uwodian [13, 322]; romelsa babgen uwodian [13, 330];xolo aw qristianeTa uwoda israÀl [2, 37].SevniSnavT, rom geografiuli saxelebic, adamianTa saxelebis msgavsad,hrqua-erqua zmnasTan pirdapiri damatebis funqciiT ar Segvxvda.8. 1. 1. geografiuli saxelebis sazogado saxelebTan gaTanabrebisSemTxvevebi:a) TanxmovanfuZianebi (dairTaven -i bolosarTs):romelsa hrqÂan mtkuari [6, 183]; romelsa hrqÂan divri [7, 183]; romelsa erquavaJgani [7, 187]; romelsa hrqÂan taZarni [7, 191]; romelsa hrqvan reÃi [11, 244];romelsa aw hrqÂan gunaTlis vani [12, 260]; da aw romel wertaÁsni hrqÂan [12, 317].erTaderTi magaliTi Segvxvda, rodesac bolokiduri -i Seerwya winamavalbagismier Tanxmovans da -Â difTongi miviReT: da uwoda TevdorÀs vansaneZÂ [12, 279].b) xmovanfuZianebi (darTulia -Á):xevsa, romelsa hrqÂan kolaÁ [6, 183]; qalaqsa, romelsa hrqÂan samaraÁ [4,168]; amisaTvis ewodebis udabnosa mas garesjaÁ [10, 229]; da uwodes... qristeforÀssakÂrike-wmidaÁ [12, 274].erTgan geografiuli <strong>saxeli</strong> warmodgenilia -À daboloebiT:da uwoda <strong>saxeli</strong> ubÀ [12, 268].rogorc vnaxeT, wrfelobiT brunvaSi dasmuli geografiuli saxelebiumravles SemTxvevaSi sufTa fuZis saxiT gvxvdeba, magram SeiniSneba sazoga-131


do saxelebTan gaTanabrebis tendenciac. droTa ganmavlobaSi ki amdagvariformiT mocemuli saxelebis aRniSvna ukve normad iqca.8. 2. saxelobiTi brunvageografiuli saxelebi, saxelobiT brunvaSi, sazogado saxelTa msgavsad,yovelTvis Sesabamisi brunvis niSniTaa gaformebuli, TanxmovanfuZianeb-Tan gvaqvs -i niSani, xolo xmovanfuZianebTan – Á .sakvlev ZeglebSi warmodgenili saxelobiTSi dasmuli geografiuli saxelebian qvemdebarea, an pirdapiri damateba.8. 2. 1. boloTanxmovniani saxelebia) qvemdebaris funqciiT:da saxelebi ÃevTa misTaÁ: vanandi, ...bagrevandi, apahunisi, walkoÁtni,Wakati, kogoviti... Saruxi, vaspuragani... vaÁZori... dvinadaSti... sivnieTi...taSiri da kolbofori [5, 175]; ...romel arian ...da wyaroÁs-Tavi TanamkÂdriTmaTiTurT [12, 313]; da esreT waremarTa iSxani keTilad [12, 274]; xoloSatberdi ...mcired Soravs [12, 313]; iqmna SavSeTi bak mÃecT Seuval [12, 177];ese ars <strong>saxeli</strong>T mtkuari [3, 73]; rameTu babilovni maradis kerpT-mawuevelars [11, 244]; rameTu israÀli iTargmanebis [5, 42]; ierusalimi, qalaqi ...siwmidisa [5, 179]...b) pirdapiri damatebis funqciiT:mZlavrebiT daipyrna anCi [12, 305]; moilocnes... wyaroÁs-Tavi [12, 276];rameTu daepyra qarTli [11, 241]; da ganvles mtkuari [9, 219]; wiaR-vlo mdinarearag [8, 201]; ganwmida saberZneTi [4, 165]; israÀli mo-viTar-aqcia RmrTisacxovelisa [2, 38]; aRaSena alaverdi [11, 247]...8. 2. 2. boloxmovniani saxelebia) qvemdebaris funqciiT gamoyenebuli:da saxelebi ÃevTa misTaÁ: ...aSornia ...gelaqunia... [5, 175]; ars <strong>saxeli</strong>adgilisa mis umwaÁ [13, 335]; xolo dolis yanaÁ monastrad ukuanaÁs iqmna [12,275]; ...romel arian opizaÁ da frTeni misni, berTaÁ da maxlobelni misni,miZnaZoroÁ... [12, 313]; rameTu pirveli nayofi ...xancTaÁ ars [12, 309]...132


) pirdapiri damatebis funqciiT:moiloces miZnaZoroÁ... da bareTelTaÁ [12, 276]; ...micvalebulTa mamaTaTÂsxancTaÁ ganmiwesebia [12, 260]; da sxuaman quabi iulTisaÁ da sxuaTa aRaSeneskaxeTs monasteri [9, 229]; ...kacsa, romelsa iordane waruvlies [8, 207].8. 3. moTxrobiTi brunvamoTxrobiT brunvaSi dasmuli geografiuli saxelebi, sakvlev ZeglebSi,iSviaTi SemTxvevaa da sadac ki gvxvdeba, erTi gamonaklisis garda, yvelgan -man sufiqsiTaa gaformebuli:mefÀ iTxoes yovelman israÀlman [2, 37]; israelman ara ismina Cemi [2, 41];ganixara yovelman israÀlman [2, 37].vgulisxmobT, rom israeli aRniSnavs qveynis saxels da ara xalxs. Sdr.ierusalÀman juars acua qriste ufali... (64, 396).erT SemTxvevaSi geografiuli <strong>saxeli</strong> fuZis saxiT davadastureT. miuTi-Teben, rom fuZis saxiT dadasturebuli adamianTa Tu geografiul saxelTaxmareba dauSvebelia (64, 396), rac erTgvar Taviseburebas warmoadgens zemoTaRniSnul brunvaSi: viTarca israÀl iosebis Zeni akurTxna [12, 259].8. 4. micemiTi brunvamicemiT brunvaSi geografiul saxelebs orgvari daboloeba aqvT: -sa da-s. aRniSnul formebs Soris TiTqmis zustad aris ganawilebuli micemiTibrunvis ori ZiriTadi sintaqsuri funqcia: emfatikuri -a-Ti gavrcobili <strong>saxeli</strong>warmoadgens Cveulebriv micemiT brunvas da aRniSnavs pirdapirsa dairib damatebas, xolo -s bolosarTiT gaformebuli ixmareba adgilobiTis(lokativis) mniSvnelobiT (aris gamonaklisic, rodesac lokativis mniSvnelobiTwarmodgenil micemiTs darTuli aqvs emfatikuri -a. swored es sintaqsurisxvaoba unda yofiliyo imis mizezi, rom micemiTi brunva orgvariformiTaa mocemuli. maSin, rodesac geografiuli <strong>saxeli</strong> micemiT brunvaSi,ise rogorc sxva brunvaSi, gauTanabrda sazogado saxels (dairTo emfatikuri-a) da pirdapiri da iribi damatebis gamoxatvis funqcia itvirTa. meoreforma _ pirveladi, mxolod micemiTis -s niSniT warmodgenili, damkvidrdaadgilobiTis aRsaniSnavad (lokativis funqcia miiRo)).133


8. 4. 1. Cveulebrivi micemiTia) pirdapiri damatebis aRmniSvneli:aRaSenebda... neZusa da kÂrike-wmidasa [12, 279].b) iribi damatebis aRmniSvneli:...romel aqamde wesi aqunda xancTasa [12, 266]; ara ganeSora xancTasa [12,263]; da nawilni misi wmidani miecnes naTlad samcxesa [12, 267]; da merme Satberdsajuari daswera [12, 310]; zeda-miuÃdes israÀlsa [2, 37]; da aRmoukiTxnayovelsa israÀlsa [2, 37]; SeemTxÂnes gansacdeli israÀlsa [12, 174].8. 4. 2. micemiT-lokativisamecniero literaturaSi miTiTebulia, rom `Tu geografiuli <strong>saxeli</strong>micemiT brunvaSi gauvrcobelia, aRniSnavs adgilmdebareobas, e.i. adgilisgaremoebadaa gamoyenebuli, gvaqvs ori SemTxveva: a) uCvenebs mimarTulebas; b)aRniSnavs adgilmdebareobas (sadaobiTs)~ (64, 396; 162, 33).a) uCvenebs mimarTulebas:Semovida qalaqsa tfiliss [3, 62]; waremarTnes tfiliss [2, 35]; miiwies mcxeTas[2, 45]; miiwines opizas [12, 275]; moiyvanes igini qarTliT opizas [12, 280]; martoÁSTamovidoda xancTas [12, 305]; moiwines xancTas [12, 271]; waravlina eri igi xancTas[12, 307]; moiwines jmerks [12, 275]; moiwines samcxes [12, 267]; da Tana wariyvana anCs[12, 304]; da mi-raÁ-vides iSxans... [12, 265]; stumrad miiwiis iSxans [12, 274]; moiwinestaos [12, 264]; waremarTa afxazeTs [12, 267]; da pirvelad miiyvanna Satberds [12, 280];waregzavnnes ... Satberds [12, 280]; da Rame yovel warvides SavSeTs [12, 263]; waravlinnaigi fersaTs [12, 299]; maSin TÂT warvida qorTas [12, 307]; miiwia hemsas [12, 286];miiwines gunaTles [12, 292]; mswrafl xolo movida meres [12, 297]; da esreT moiyvanaigi meres [12, 297]; moiwines ...berTas [12, 276]; miiyvana ...wilkans [12, 224]; miiwivnesTalins [5, 178]; warvides galileas [2, 41]; ese waremarTa ierusalÀms [12, 286].b) aRniSnavs sadaobiTs:daemarxa xancTas [12, 277]; winamZRuarobda xancTas keTilad [12, 278]; da daemkvidra...mcxeTas [9, 217]; romeli iwama ... tfiliss [3, 46]; xolo umravlesTa dReTa Satberdsiyofin [12, 308]; iqmna episkopos... samcxes [12, 286]; dahnergnes kuxeTs monasterni[11, 247]; romeli iwama... qarTls [11, 240]; Semokrbes javaxeTs [12, 287]; aWaras da SavSeTsSewyudeul iyvnes [12, 177]; Tavs-idev ...meres mRdelobaÁ [12, 283]; ise wilkans ebiskoposiqmna [9, 229]; asureTs iwyo monazonobad [8, 197]; zena sofels aRaSena monasteri [9,134


229]; aRizarda igi... opizas [13, 335]; iyo anCs episkoposi makari [12, 317]; aRaSennes kaxeTsmonasterni [9, 229]; da ...hemsas daefla [12, 286]; da iyvnes vinme berTas [12, 285]; iyo vinmekaci mdidari anWkoras [12, 317]; da pova adgili keTili gunaTles maxloblad [12, 260];da miZnaZors monazon iqmna [12, 281]; romeli iyo qalaqsa mas didsa baRdads [3, 56];romelni arian ierusalÀms [12, 166]; romeli urds damarxul ars [1, 24]...aqve SevniSnavT, rom sakvlev ZeglebSi davadastureT ori SemTxveva, rodesacmicemiT brunvaSi dasmuli sadaobiTis aRmniSvneli geografiuli <strong>saxeli</strong>mravlobiTi ricxvis gagebas Seicavs:romelica daemkÂdra parexTa [12, 280]; da pova Tavisa TÂsisa samkÂdrebeliberTisa parexTa [12, 280].8. 4. 3. gavrcobili micemiT-lokativirogorc zemoT SevniSneT, lokativis mniSvnelobiT xmarebul micemiTs,gamonaklisis saxiT, SeiZleba darTuli hqondes emfatikuri -a:xolo iyo matoÁ... maxlobelad meresa [12, 284]; xolo erTman zena-sofelsaaRaSena monasteri [11, 247]; guli uTquamda ...Tayuaniscemad wmidasa golgoTasa [4,166]; ganiTqua yovelsa qarTlsa saqmÀ misi [1, 22]; kurapalati Sors iyo artanujsa[12, 296]; moiwines maxlobelad iSxansa [12, 265]; kuerTxi ese Cayav mtkuarsa[9, 219]; STaxda mdinaresa mas iordanesa [3, 68]; naTel iRo iordanesa [2, 38].8. 4. 4. micemiTi brunva ucvlel sityvasTanucvlel sityvebTan (Tandebuli, zogjer zmnizeda) micemiTi brunvagvxvdeba rogorc -s, ise -s-a daboloebiTac. geografiul saxelebTan xmarebuliucvleli sityvebi micemiT brunvaSi SeiZleba windebulic iyos daukudebulic. Cven mier sakvlev ZeglebSi ucvleli sityvebi ZiriTadad Tandebulebadaawarmodgenili.Sina: micemiT brunvaSi yvelaze ufro xSiria Sina Tandebulis xmareba,romelic umTavresad ukudebulia:raÁTa ara daeteos guami Cemi tfiliss Sina [2, 44]; waradgines... tfilissSina [4, 167]; iyo mowamÀ qristÀsi tfiliss Sina [4, 167]; romeli iwama qarTlsSina [3, 46]; vixilneT Zmani Cueni xancTas Sina [12, 265]; daiwera xancTas Sina[12, 317]; CuenebaÁ ixiles meres Sina [12, 285]; gardaicvala meres Sina [12, 278];taoTa Sina... ipovebodes daSenebul ... adgil-adgil [12, 257]; xolo parexTa135


Sina... cxovnda [12, 281]; da daeSena igi qebrons Sina [2, 37]; da daeSena igi qanansSina [2, 36]; mkÂdr iyvnes ierusalÀms Sina [4, 166]...sakvlev ZeglebSi Segvxvda TiTo-orola magaliTi, rodesac Sina Tandebuliwin uswrebs geografiul saxels:romelni arian wmidasa qalaqsa Sina ierusalÀmsa [12, 302]; iyvnes munve qalaqsamas Sina baRdads babilovnisasa [3, 56].zeda: Tandebuli zeda <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi ZiriTadad ukudebulia;erT SemTxvevaSi _ windebulic:saba episkopos-yo iSxansa zeda [12, 279]; iqmna saba episkopos iSxansa zeda[12, 274]; da ara ganvageb opizasa zeda [13, 282]; da siymili SemoarTua israÀlsazeda [12, 173]; da viTarca moiwio mtkuarsa zeda [9, 219-220]; suli wmidaÁgardamoÃda viTarca tredi zeda iordanesa [4, 184].Tana: ganixares xancTasa Tana maxlobelTa maT udabnoTa [12, 311].Soris: israÀlsa Soris qalaqni ganewesnes [12, 282].zemoT ganxilul brunvaSi Cveulebrivi micemiTi pirdapiri da iribi damatebisgamomxatvelia. micemiT-lokativi uCvenebs mimarTulebas da aRniSnavs sadaobiTs.or SemTxvevaSi toponimi mravlobiTi ricxvis formiT dasturdeba.gvxvdeba rogorc usavrcobo, ise savrcobiani geografiuli saxelebi. micemiTbrunvaSi geografiul saxelebTan produqtiulia Sina Tandebulis xmareba.8. 5. naTesaobiTi brunvanaTesaobiTi brunva geografiul saxelebs TiTqmis srulebiT ise aqvTnawarmoebi, rogorc sazogado saxelebs, brunvis niSnad gvxvdeba -is-a (-Ás-a).es imiTaa Sepirobebuli, rom naTesaobiTi brunva geografiul saxelebSi gamoyenebuliaCveulebriv gansazRvrebad da aseT SemTxvevaSi igi TiTqmisarafriT gansxvavdeba sazogado saxelTagan.geografiuli saxelebis naTesaobiTi brunvis forma Cven SegviZlia orSemTxvevaSi ganvixiloT: a) roca geografiuli <strong>saxeli</strong> gansazRvrebas (msazRvrels)warmoadgens da win uZRvis sazRvruls da b) roca is gansazRvrebadaagamoyenebuli da mosdevs sazRvruls.a) prepoziciuri wyoba:amcnebda... xancTisa krebulTa [12, 307]; xancTisa da Satberdisa aRmaSeneblisaÁ[12, 248]; da Satberdisa adgili... [12, 268]; neZÂsa maSenebeli [12, 252]; kÂrike-136


Tisa maSenebeli [12, 252]; moarTua sabawmidisa gangebaÁ [12, 265]; da Sekrbes qarTlisamTavarni [2, 33]; awyurisa episkoposi saswaulTa moqmedi [12, 267]; da waravlinna...garesjisa udabnosa [8, 207]; movida maxloblad anCisa sazRvarsa [12, 304];gamoCndes anCisa venaÃsa [12, 304]; aRaSennes klarjeTisa didebulni udabnoni [12,303]; iSxnisa pirveli didebulebaÁ [12, 265]; iSxnisa meored maSenebeli [12, 252];ierusalimisa patriarqisa ganwesebiTa [12, 290]..b) postpoziciuri wyoba...da maSenebeli xanZTisa [12, 249]; moRuawed Satberdisa gamoCndes didebulniaznaurni [12, 275]; romeli igi aRmoscenda Ãevisagan Suartylisa [12, 335]; waravlinnesqueyanad samcxisa [13, 322]; aRmoscenda queyanasa klarjeTisa [13, 321];iqmna episkopos awyurisa [12, 286]; romlisa taZarni Sen iyvnes sanaxebsa CorCanisada zanavisa [13, 324]; pova... samkÂdrebeli berTisa parexTa [12, 280]; ...iyavn kaTalikosqarTlisa [12, 289]; iqmnnes mpyrobel qarTlisa [11, 246]...sakvlev ZeglebSi, naTesaobiT brunvaSi, dasturdeba agreTve usavrcobo geografiulisaxelebi rogorc prepoziciuri, ise postpoziciuri wyobis dros:a) prepoziciuri wyobaopizis winamZRuarisa [12, 255]; nafsaÁs navTsadguri [3, 59;b) postpoziciuri wyobamefobasa kostantinepovlis [3, 63].zemoT aRniSnul brunvaSive gvxvdeba prepoziciur msazRvrelad gamoyenebuligeografiuli <strong>saxeli</strong>, mravlobiTi ricxvis formiT dadasturebuli:Semdgomad missa parexTa mkÂdr iyo [12, 281].8. 5. 1. naTesaobiTi brunva formaucvlel sityvasTangeografiuli saxelebi, romlebic gvxvdeba ucvlel sityvebTan (CvensSemTxvevaSi TandebulTan), yovelTvis gavrcobilia.-TÂs: naTesaobiT brunvaSi yvelaze produqtiulia -TÂs Tandebuli,romelic, Cveulebriv, erwymis geografiul saxels:...ara moslvaÁ Seni Cvenda xancTisaTÂs friad sircxÂl ars [12, 309];...gamoirCina ...Zmani aTcametni xancTisaTÂs sauxucesod [12, 280]; ...da soflisaCuenisa qarTlisaTÂs [3, 46].TÂnier: Tandebuli TÂnier upiratesad windebulia. `igi Zvel <strong>qarTul</strong>Sigamoxatavda visame an risame gamoricxvas~ (291, 192):137


sxuaÁ monasteri ara Sen iyo maT queyanaTa TÂnier opizisa [12, 257]... da TÂnieropizisa winamZRuarisa yovelTa maT aswavebda keTilTa... sityuaTa... [12, 282].8. 5. 2. -ca nawilakiani naTesaobiTi<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi naTesaobiT brunvaSi erTaderTi forma gamovlinda,rodesac geografiul saxels axlavs nawilaki -ca:...qarTlisaca mkÂdrTa aqus sarwmunoebaÁ [3, 55].naTesaobiTi brunvis formiT mocemuli geografiuli saxelebi gansazRvrebas(msazRvrels) warmoadgens rogorc prepoziciuri, ise postpoziciuriwyobis drosac. produqtiulia savrcobiani adgilis saxelebi. TandebulTaganufro xSiria –TÂs, gvxvdeba nawilakdarTuli geografiuli saxelebic.8. 6. moqmedebiTi brunvamoqmedebiT brunvaSi geografiuli saxelebi mxolod erTi funqciiTixmareba: maT aq lokaluri mniSvneloba aqvT da yovelTvis, iseve rogorcsazogado saxelebi, -iT brunvis niSniT arian gaformebulni.rogorc samecniero literaturaSi miuTiTeben, geografiul saxelTamier adgilis an mimarTulebis aRniSvna orgvari xasiaTisaa:a) moqmedebiTSi dasmuli geografiuli <strong>saxeli</strong> aRniSnavs mimarTulebas garkveulipunqtidan da am SemTxvevaSi igi gamosvliTi (dawyebiTi) brunvis Sinaarss iRebs;b) moqmedebiTSi dasmuli geografiuli <strong>saxeli</strong> aRniSnavs mimarTulebasgarkveuli punqtisaken (an garkveul punqtSi) da am SemTxvevaSi mas mimarTulebiTi(miwevniTi) brunvis mniSvneloba eZleva.zemoT aRniSnuli punqtebidan, sakvlev ZeglebSi, geografiuli <strong>saxeli</strong>ufro produqtiulia gamosvliTis mniSvnelobiT.a) gamosvliTis mniSvnelobiT:warmovides SatberdiT Ãelmwifeni igi [12, 275]; maSin farulad xancTiT Ramegamovides [12, 279]; rameTu amis mizezisaTvis iqmna gamoslvaÁ Cueni xancTiT[12, 279]; movides... zenon samcxiT [12, 261]; da moiyvanna igini qarTliT opizas [12,252]; da warvides sparsni mcxeTiT [2, 34]; mosrul iyvnes neZÂT [12, 293]; mo-xolovinme vides berTiT [12, 286]; ...opiziT ganZebul viqmen [12, 303]; miZnaZoroÁTxancTad movida didi meudabnoe [12, 280]; maSin ierusalimiT moiwia kaci [12, 265];mihroni ierusalÀmiT mohyvanda [12, 290]; raJams moviqce afxazeTiT [12, 267]; da138


warmovides afxazeTiT [12, 270]; moivlina queyaniT SuamdinariT [8, 191]; movidakaci erTi sparseTiT [2, 30]; romel ganiyvanes yvelis cixiT [5, 172]...b) mimarTulebiTis mniSvnelobiTdResa erTsa SatberdiT warvida [12, 296]; rameTu TÂT hxedvida igi iSxniTsakÂrvelebasa [7, 190]; romelni tyueobidanve mieyvannes somxiTiT [4, 169].moqmedebiTi brunva gvxvdeba ucvlel sityvasTanac, rodesac TandebuliSuaze yofs orSemadgenlian toponims:kerZo: da waravlina... zena kerZo sofliT [8, 207].8. 7. viTarebiTi brunvaTavisebureba geografiul saxelebs viTarebiT brunvaSi axasiaTebs. rogorccnobilia, axal <strong>qarTul</strong>Si viTarebiT brunvaSi ori afiqsi gvaqvs: -ad da-d, romelTac fuZeebi ase aqvT ganawilebuli: erTi ixmareba TanxmovanfuZian,meore _ xmovanfuZian saxelebTan. aseTive viTarebaa Zvel <strong>qarTul</strong>Sic, magramgvaqvs wesidan gadaxvevis SemTxvevebic. aq aris swored Semonaxuli ufro adrindeliviTarebis gadmonaSTebi sxvadasxva Taviseburebis saxiT. viTarebiTbrunvaSi SeiZleba Segvxvdes Semdegi sufiqsebi: -a, -d, -ad. amaTgan “pirveli oriufro Zvel viTarebas asaxavs da im epoqaze miuTiTebs, roca -a da -d cal-calkedamoukideblad awarmoebda am brunvas da, albaT, sxvadasxva dialeqturiwarmoSobisa iyo, xolo mesame SedarebiT axali warmonaqmnia da mas Semdeg undagaCeniliyo, roca a-s funqcia moiSala~ (75, 408). aqve SevniSnavT, rom viTarebiTSidasmuli geografiuli <strong>saxeli</strong> mimarTulebas gamoxatavs.8. 7. 1. -a sufiqsiani geografiuli saxelebia-s samoqmedo asparezi geografiul saxelebSi erTob SezRudulia. samecnieroliteraturaSi SeniSnulia, rom is gvxvdeba mxolod iseT saxelebSi, romelTafuZis mawarmoebelia sufiqsebi -eT, -iT (saberZn-eT-a, somx-iT-a...), sadac -a,rogorc zemoT aRvniSneT, Zveli viTarebis gadmonaSTia. `a-s -ad sufiqsis naS-Tad ver miviCnevT (saberZn-eT-a(d): -a gavlenas ver axdens -d-ze), radgan viTarebi-Tis niSnad -a (udonod) Cven gvaqvs sxva SemTxvevebSic: sadidebela, sawamebela...agreTve zmnizedebSi: Cqar-a, dabl-a da sxv. sadac doni arc odesme yofila daarc dakargula~ (75, 409). Zvel <strong>qarTul</strong>Si -a naSTis saxiT SemogvrCa mxolod damxolod viwrod Semofarglul SemTxvevebSi, saxeldobr, iq, sadac Zveleburi139


forma fonetikurad ufro advili asatani iyo, vidre axali. sufiqsi -a ganurCevladgvxvdeba rogorc <strong>qarTul</strong> toponimiaSi, ise ucxo warmoSobis saxelebSic.garda -eT, -iT sufiqsiani fuZeebisa -a sufiqsis xmareba brunvis niSnad sxva tipissaxelebTanac SeiniSneba, rac kidev ufro Zveli mdgomareobis Sedegia da,dasturdeba kidevac Cven mier sakvlev ZeglebSi:da warvides sparsni mcxeTiT... tfilisa [2, 34]; xolo iyo kaci igidabisagan bobRa wodebulisa [13, 346]; da vixileT mcire veli adgilsa masbobxa wodebulsa [13, 330]; ...adgilTa maT cxroWa wodebulTa [13, 324].8. 7. 2. -d sufiqsiani geografiuli saxelebigeografiul saxelebSi viTarebiTi brunvis niSnad ufro gavrcelebulia -d sufiqsi. igi moudis yvela xmovanfuZian saxels da, agreTve, TanxmovanfuZianebsac.d-s xmareba geografiul saxelebTan ufro produqtiulia, vidresazogado saxelebTan, romelTaTvisac iSviaTia -d sufiqsiani formebi. maTTvisdamaxasiaTebelia rTuli -ad sufiqsis darTva. -d-s xmarebis are SezRuduliar aris raime pirobiT. is ixmareba rogorc ucxo warmoSobis saxelebSi, ise<strong>qarTul</strong> toponimiaSic. yvelgan, sadac -a ar ixmareba, d-onia gabatonebuli.8. 7. 3. -d sufiqsi xmovanfuZian geografiul saxelebTan:movides adgilsa rasme ZinZed saxeldebulsa [13, 323]; romel pirveliota ZinZed wodebulisa misgan adgilisa [13, 333]; da movida queyanad Suvamdinared [2, 36]; ioseb warvhyav egÂpted [11, 243]; movida igi mcxeTad [2, 30];...romelni mcxeTad iyvnes [2, 30]; adgili igi zarzmad wodebuli [13, 34]; warvidaxanZTad [12, 318]; da waremarTnes xancTad [12, 275]...8. 7. 4. -d sufiqsi TanxmovanfuZian geografiul saxelebTan:xolo pitiaxSi Cord waremarTa [1, 22]; karad anu Cord warmce [1, 24]; Cordwargce Sen [1, 24]; qarTld cxondeboda igi [2, 57]; da gamovida igi ... queyanadqarTld [2, 62]; da movida ... qalaqad qanand [2, 36]; warvediT galileas, Tabord [2,41]; miiwios ierusalÀmd [12, 289]; da warvida ierusalÀmd [10, 237]; aRvida qristÀierusalÀmd [2, 40]...140


8. 7. 5. -ad sufiqsiani geografiuli saxelebi-ad sufiqsis xmareba rogorc sazogado ise geografiul TanxmovanfuZiansaxelebTan Cveulebrivi movlenaa da raime Tavisebureba am SemTxvevaSi araRiniSneba, garda erTi SemTxvevisa, romelic sakvlev ZeglebSi dadasturda:gardavles mTaÁ igi arsian wodebuli [13, 338].zemoT aRniSnul magaliTSi mosalodneli iyo geografiul saxelsdarTvoda an -ad sufiqsi, an, Zveli viTarebiT, mxolod -d.8. 7. 6. Cveulebrivi -ad sufiqsiani geografiuli saxelebida miiwia qarTlad [12, 277]; da waravlina romelnime maTgani kaxeTad [8,207]; ...waremarTa saberZneTad [12, 264]; wariqcivnes igini babilovnad [8, 207];wariyvanes qalaqad tfilisad [4, 167]; ...wargzavna afxazeTad [12, 298]...8. 7. 7. Tandebuliani viTarebiTikerZo: Tandebuli kerZo viTarebiT brunvaSi dasturdeba mxolod ukudebulisfunqciiT:da egreT waremarTa xancTad kerZo [12, 310]; da waravlinna... kuxeTadkerZo [8, 207].viTarebiT brunvaSi, rogorc vnaxeT, gvxvdeba -a, -d, -ad sufiqsiani geografiulisaxelebi, romlebic mimarTulebiTis mniSvnelobiT ixmareba. erTSemTxvevaSi geografiuli <strong>saxeli</strong> fuZis saxiTaa warmodgenili. TandebulTaganmxolod kerZo Tandebuli gvxvdeba.8. 8. wodebiTi brunva<strong>agiografiul</strong> ZeglebSi wodebiT brunvaSi dasmuli geografiuli <strong>saxeli</strong>mxolod or SemTxvevaSi davadastureT. erTgan zemoT aRniSnuli <strong>saxeli</strong> wodebi-Ti brunvis -o niSans dairTavs, rac imis dasturia, rom Zvelsave <strong>qarTul</strong>Si dawyebulaprocesi geografiuli saxelebis mier wodebiTi brunvis formis SeZenisa:keTilad aRorZindi, Satberdo [13, 310].meore SemTxvevaSi geografiuli <strong>saxeli</strong> fuZis saxiTaa warmodgenili. aqwodebiTi brunva Zveleburad iyenebs saWiroebisaTvis wrfelobiTi brunvisformas. araviTari mniSvneloba ara aqvs fuZes (TanxmovanfuZiania Tu xmovanfu-Ziani), saxelebi Tanabradaa warmodgenili oden fuZis saxiT. rogorc samecni-141


ero literaturaSi miuTiTeben, am mxriv geografiuli saxelebi mkveTrad scildebasazogado saxelebs da adamianTa saxelebs emsgavseba:rasa iTxovs RmerTi Sengan, Ä israÀl [13, 251].§ 9. geografiuli <strong>saxeli</strong> nanaTesaobiTar msazRvreladnaTesaobiTi brunva warmoadgens ormagi brunebis sayrden fuZes. geografiuli<strong>saxeli</strong> nanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebis dros formis mixedviT argansxvavdeba amave daniSnulebiT gamoyenebul sazogado <strong>saxeli</strong>sagan, radganacgeografiuli <strong>saxeli</strong>, ise rogorc sazogado arsebiTi <strong>saxeli</strong>, dairTavs sazRvrulsda sabrunebeli fuZe gavrcobili naTesaobiTia, romelic yovelTvis mxoloobiTSiada ibrunvis ise, rogorc xmovanfuZiani ukveceli <strong>saxeli</strong>. geografiulsaxelebSi, adamianis saxelebis msgavsad, SeiZleba gamoiyos msazRvrel-sazRvrulisori SemTxveva: erTi, roca msazRvrelica da sazRvrulic mxoloobiT-Sia da meore, roca sazRvruli mravlobiTSia da msazRvreli mxoloobiTSi (miuxedavadimisa, rom msazRvrelSi Tavs iCens mravlobiTis n da T, romlebicmsazRvrels mravlobiTobis gagebas ver aZleven da mxolod sazRvrulTan Se-TanxmebisaTvis gamoiyenebian). <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi orive SemTxveva dasturdeba.swored am Zeglebze dakvirvebis Sedegad SeiZleba vTqvaT, rom geografiulisaxelebis nanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebis dros ufro produqtiuliananaTesaobiTari saxelobiTi da micemiTi (TiTqmis Tanabari raodenobiT), SemdegnanaTesaobiTari moTxrobiTi da, bolos, nanaTesaobiTari viTarebiTi.9. 1. nanaTesaobiTari saxelobiTi mxoloobiT ricxvSisaxelobiTis forma nanaTesaobiTari msazRvrelisa yovelTvis boloxmovniania.geografiuli <strong>saxeli</strong>s sazRvrulad umeteswilad arsebiTi <strong>saxeli</strong>agamoyenebuli; wyoba postpoziciuria:kldÀ... xancTisaÁ uficxles ars... [12, 257]; ganasrula eklesiaÁ... xancTisaÁ[12, 277]; moaxilva yoveli sanaxebi xancTisaÁ [12, 255]; didebaÁ xancTisaÁ amaRlda[12, 311]; da xucesi merisaÁ xancTiT arn [12, 261]; ...iyo netari miqel ... soflisanorgialisaÁ [12, 281]; ...maSenebeli ... SatberdisaÁ [12, 249]; ...aRaSena cixe artanujisaÁ[11, 242]; erisTavi ... qarTlisaÁ [3, 56]; ...yoveli eri qarTlisaÁ [3, 56];udabnoÁ garejisaÁ [121, 247]; ...Sekriba eri anCisaÁ [12, 306]; ...maSenebeli bareTel-TisaÁ [12, 275]; moiwia winamZRuari miZnaZoroÁsaÁ [12, 275]; ...mamaÁ da maSenebeli142


wyaroÁsTavisaÁ [12, 275]; daipyrna saydari awyurisaÁ [13, 340]; ...iyo... queyanisa Sav-SeTisaÁ [12, 281]; da ganvlo man kari igi ovseTisaÁ [3, 58]; ...zRuaÁ igi pontoÁsaÁ[3, 59]; ...gangebaÁ samcxisaÁ [13, 340]; ...mTavarica igi divrisaÁ [7, 288]; ...sayofeliigi afsareÁsaÁ [3, 58]; qalaqisa ganZakisaÁ [2, 31; 35]; Ãevisa arSakeTisaÁ [2, 31];soflisa arSakeTisaÁ [2, 30]; miwaÁ igi somxiTisaÁ [5, 175]; saxli igi somxiTisaÁ[5, 176]; da ufali sparseTisaÁ [2, 35]; eri igi israÀlisaÁ [2, 38]; ...warwymedaÁ isra-ÀlisaÁ [2, 38]; madli ierusalimisaÁ [10, 238]..9. 1. 1. nanaTesaobiTari micemiTi mxoloobiT ricxvSipirvel rigSi nanaTesaobiTar micemiTs warmovaCenT, vinaidan produqtiulobismxriv naTesaobiT-saxelobiTs udgas gverdiT.micemiTis formac nanaTesaobiTari msazRvrelisa yovelTvis boloxmovniania.garda erTi SemTxvevisa (...movals igi gzasa qalaqisa nabulissa [10,238]). wyoba postpoziciuria:queyanasa qarTlisasa [4, 165]; da miiwies winaSe juarsa mcxeTisasa [2, 35]; dahmarxa...eklesiasa mcxeTisasa [2, 45]; viyav raÁ udabnosa opizisasa [13, 335]; uricxuniJamni hqnan saydarsa mas anCisasa [12, 303]; ...tyesa mas xancTisasa [12, 294]; ganagebda...cxorebasaxancTisasa [12, 265]; iyo ... agaraksa Satberdisasa [12, 295]; ...moiwines...udabnosa klarjeTisasa [12, 321]; moiwia igi queyanasa mas hereTisasa [1, 12]; da miewiamas sazRvarsa hereTisasa [1, 22]; da movida Txemsa zeda mTisa sinaÁsasa [2, 37];sanaxebsa zena soflisasa [4, 165]; xolo ezderios Walaksa samTavisisasa [8, 207];...adgilsa mas kastelisasa [8, 202]; akurTxa... saydarsa zeda wilknisasa [9, 222];...iyvnes ...qalaqebsa mas reÃisasa [11, 246]; brwyinvida Ãevsa mas miZnaZoroÁsasa [12, 293];aRaSenebda monasterTa.. kÂrike-wmidisasa [12, 279]; mivides ... adgilsa ...zanavisasa [13,339]; cixesa mas yvelisasa [5, 176]; movides Ãevsa yvelisasa [13, 338]; ...Ãevsa basianisasa[7, 186]; ...euwya... kaTalikozsa somxeTisasa [7, 190]; moaswavebda oÃrebasa somxiTsasa[5, 175]; ...zRvarsa artaonisasa [5, 177]; Sevida igi cixesa kapoetisasa [5, 178]; euwyamTavarsa mas afxazeTisasa [3, 59]; mefobasa... babilovnisasa [5, 17]...9. 1. 2. Tandebuli nanaTesaobiTar msazRvrelTanTana:rogorc cnobilia, Tandebuli Tana micemiT brunvaSic gvxvdeba da naTesaobiTSic.am SemTxvevaSi igi saziaroa orive brunvisaTvis, gamoiyeneba windebulad:143


Zmao, STavideT venaÃad, romel ars gzasa Tana opizisasa [13, 311].Sina:Tandebuli Sina micemiT brunvasTan ixmareba. amjerad igi orive brunviskuTvnilebaa:...da dani misni iyvnes munve qalaqsa mas Sina baRdads babilovnisasa [3, 56].9. 1. 3. nanaTesaobiTari moTxrobiTi mxoloobiT ricxvSinanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebuli geografiuli <strong>saxeli</strong>s fuZemoTxrobiTTanac gavrcobilia; wyoba aqac postpoziciuria:mTavarman man divrisaman aRaSÀna eklesiaÁ [7, 191]; gamoiTxova igi... erisTavmanqarTlisaman [3, 63]; ubrZana ...cixisTavman mcxeTisaman [2, 32]; esreT scoda borotididman saxlman somxiTisaman [5, 174]; mouwoda mTavarman man afxazeTisaman [3, 61].9. 1. 4. nanaTesaobiTari viTarebiTi mxoloobiT ricxvSinanaTesaobiTar msazRvrelad gamoyenebuli geografiuli <strong>saxeli</strong>s fuZeviTarebiT brunvaSi savrcobiania; wyoba postpoziciuri:...da miiyvana igi queyanad qananisad [2, 36]; moivlina queyaniT SuamdinariTqueyanad qarTlisad [8, 191].9. 1. 5. nanaTesaobiTari saxelobiTi mravlobiT ricxvSimravlobiT ricxvSi nanaTesaobiTari msazRvrelisaTvis gamoyenebulianaTesaobiTis iseTive forma, rogoric mxoloobiTSi. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSimravlobiT ricxvSi brunvaTagan mxolod saxelobiTi da naTesaobiTi dasturdeba.nanaTesaobiTari msazRvrelis saxelobiTis forma geografiul saxelebTanyovelTvis boloxmovniania; wyoba postpoziciuria:maSin mwariTa cremliTa tirodes mkÂdrni Satberdisani... [12, 310]; cremlnianCisani [12, 306]; irwyvodes yovelni udabnoni klarjeTisani [12, 282]; ...mTavarnisomxiTisani... [5, 178]; mkÂdrni iordanisani [4, 166]; ...aRdges mTavarni qar-Tlisani [2, 34]; aznaurni da uaznoni soflisa qarTlisani [1, 27]; ...ganarinna...Zeni israelisani [8, 212]; movixilneT... adgilni afxazeTisani [12, 268]; zRudenirafaTisani... [5, 177].144


9. 1. 6. nanaTesaobiTari micemiTi mravlobiT ricxvSisakvlev ZeglebSi nanaTesaobiTari msazRvrelis brunvis forma yovel-Tvis gavrcobilia; wyoba postpoziciuri:zrunvaÁ aqunda ZmaTa maT mkÂdrTa xancTisaTa... [12, 308]; warvida ÃevTa mamorvanisaTa[7, 191]; moiwia igi sazRvarsa qarTlisaTa [1, 12]; safasÀ didZalimisca... mkÂdrTa ierusalÀmisaTa [4, 166]; iyo sanaxebsa maT soflisa somxiTisaTa[7, 186]; waravlinna igini ÃevTa maT vaJganisaTa [7, 188]; moiwines... queyanisasamcxisaTa [13, 322]; ...ara inebes... adgilTa maT zanavisaTa [13, 327]; mefeTaisraÀlisaTa... aRudgines [12, 262]...§ 10. sammagi bruneba geografiul saxelebSisazogado saxelebSi, rogorc cnobilia, sammagi brunebisaTvis aucilebeliasul mcire sami <strong>saxeli</strong> gvqondes, romelTagan erTi iqneba sazRvruliama Tu im brunvaSi, meore _ am sazRvrulis msazRvreli, ueWvelad naTesaobiTSidasmuli, mesame _ am ukanasknelis msazRvreli (e.i. msazRvrelis msazRvreli),esec naTesaobiT brunvaSi dasmuli.zustad amdagvari mdgomareoba gvaqvs geografiul saxelebTanac. amisdamadasturebelia Tundac is ori SemTxveva, romelic ZeglebSi gvxvdeba:...auwya gamoslvaÁ igi ZeTa israÀlisaTaÁ [4, 164]; ...CueulebaÁ mefeTa babilovnisaTaÁgaiZulebs Sen [4, 169].zemoT ganxilul magaliTebSi warmodgenilia sammagi brunebis mesameSemTxveva.amrigad, rogorc vnaxeT, Cven mier sakvlevi <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis saku-Tari saxelebi brunebis mxriv mTlianad mihyvebian im sistemas, romelic Camoyalibebuliajer kidev mwerlobis wina periodSi, zepir metyvelebaSi. adamianTa<strong>sakuTari</strong> saxelebis gaTanabreba brunvebSi sazogado saxelebTan ufroiSviaTia, vidre geografiuli saxelebisa. gaTanabrebis procesi, maSasadame,ufro adre dawyebula geografiul saxelebSi, vidre adamianTa saxelebSi.145


Tavi IIsaistorio wyaroebis toponimebi$ 1. saistorio wyaroebisa da <strong>agiografiul</strong>i Zeglebismsgavseba-gansxvaveba toponimTa TvalsazrisiTsaistorio wyaroebi iseve mdidaria toponimebiT, rogorc <strong>agiografiul</strong>iZeglebi. saistorio wyaroebis kvlevisas Cven, pirvel rigSi, yuradReba Seva-CereT istoriuli saqarTvelos teritoriaze dadasturebul im geografiulsaxelebze, romlebic <strong>agiografiul</strong> ZeglebSic Segvxvda:da daipyres qarTli... [14, 139];da dasua mefed mcxeTas [14, 139];masve Jamsa gamovides berZenni afxazeTiT [14, 146];da dasua erTi episkoposad klarjeTs [14, 198];mosca somxiTi da yovelni kavkasiisani ziTvad [14, 158];da aqunda maT kuxeTi [14, 159];da aqunda maT kaxeTi [14, 159];...romelsa sofelsa erqua artanuji [14, 177];mowevnul iyo laSqari berZenTa javaxeTs [14, 181];rameTu tfilisi... moorÃebul iyo maSin [14, 181];dasua episkoposad... erTi artans eruSeTs [14, 198];... mowafeni misni wargzavna... romelime udabnod garesjad [14, 208];aRiRo queyana hereTisa [16, 279];da movida samcxes [14, 80];romeli mTavrobda... taSirs [14, 241];da Seipyres klde erTi taos... [14, 244];da dadga reÃs [16, 255];da damarxes opizas [16, 260];da dadga margis meres [16, 270];... icvala adarnase bagratonianman nasamali... aWarisa [16, 251];misca qalaqi... nekresisa [14, 139];aRvida mTasa zadensa [14, 208];xolo guami wmidisa SuSanikisi... dafles cortavs [14, 216];da daesvenebina mciresa ekudersa Sina awyuers [14, 224];146


nasamali SavSeTisa... romelni hqondes SviliSvilTa vaxtang mefisasa [16, 251].aqve gvinda aRvniSnoT, rom zemoT dasaxelebuli ocdaxuTi toponimidanoTxi: artani, zadeni, cortavi da awyueri <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi saxecvliliformiT dasturdeba: artaani (7), zedazeni (8), curtavi (1); awyuri (12; 13),rac imaze migvaniSnebs, rom istoriul saqarTveloSi geografiul saxelTadaweriloba sabolood normad ar iyo Camoyalibebuli.saistorio wyaroebis kvlevisas Segvxvda binaruli opoziciis calmxrivimagaliTebic:qvemo tao (aramed sicocxlesave juanSerissa icvala adarnase bagratonianmannasamali... quemosa taosa [16, 251]). aRniSnuli SemTxveva imaze migvaniSnebs, romarsebobda zemo taoc, rac Cven mier sakvlev wyaroebSi ar dasturdeba. Tumcacnobili faqtia is, rom qvemo taos amier tao erqva, zemo taos _ imier tao.zemo qarTli (... sruliad ovseTsa da yovelsa zemo-qarTlsa [14, 232]).aRsaniSnavia is garemoebac, rom qarTlis mniSvnelobiT saistorio wyaroebSizena sofeli ixmareba (... ganuyo zena sofeli, romel ars qarTli [14, 242]).toponimi zena sofeli dasturdeba <strong>agiografiul</strong> ZeglebSic (4; 8; 9; 11)da aRniSnavs Sida qarTls.saistorio wyaroebze dakvirvebisas Cven ganvizraxeT, aRgvenusxa istoriulisaqarTvelos teritoriaze dadasturebuli is toponimebic, romlebic <strong>agiografiul</strong>ZeglebSi ar gvxvdeba da Segveswavla maTi lokalizacia-etimologia.da misca mefeman samSÂlde Zesa TÂssa [14, 142];... wariyvana igi qalaqad kaspisa [14, 143];da motyuenes... TaviTgan mtkurisaT vidre xunanamde [14, 145];daemkvidra egriss vidre Sorapnadmde [14, 243];da daibanakes muxrans da xerks [14, 150];warvida... da dadga TianeTs [14, 151];... kalaica mooÃrebul iyo maSin [14, 181];da gqondes sauxucesod: egrisi, suaneTi, Takueri, arueTi da guria [14, 241];erisTavni: margÂsa... wundisa... oZrÃisa [14, 185];da dasua episkoposi erTi mangliss, erTi bolniss, erTi rusTavs, erTininowmidas, ujarmis karsa... erTi Werems... erTi CeleTs... erTi xornabujs daerTi agaraks, romel ars xunans gamarTebiT [14, 189-199];daCis misca... da qalaqi kambeCovanisa, romel ars xornabuji [14, 199];147


moiwivnes kaxeTad... dadges velsa zeda... sada hrqvan darfaka [14, 201];... romel rabatsa Sina ujarmosasa aRmiSenebies [14, 201];... mimicemia tasiskariTgan da wundiTgan... [14, 203];...aRaSena afxazeTs Sina biWvintas [14, 215];... da saganZuri... dasxna gors [14, 233];...daibanaka areTa oZrÃisaTa [14, 234];da Sevlo zRude igi sazRvari klisurisa [14, 235];Semusra qalaqi afSileTisa cxumi [14, 235];...dasdeviT igi quTaTiss [14, 236];daibanaka pitiotas... romelsa hrqÂan cxumi [14, 238];romeli mTavrobda TrialeTs, taSirs da abocs [14, 241];misca juari... da yoveli mTiuleTi [14, 242];daemkvidra egriss vidre Sorapnamde [14, 243];da dajda wuqeTs da aRaSena kasri... [14, 243];damarxes notkoras, mis mier aRSenebulsa eklesiasa [15, 248];...nasamali klarjeTisa, SavSeTisa, aWarisa, nigalisa, asisforisa, artanisada quemosa taosa... romelni hqondes SviliSvilTa vaxtang mefisasa [16, 251];mokles aSot kurapalati gardabans, eklesiasa Sina [16, 253];da dadga reÃs [16, 255];... wariRes ufliscixe [16, 255];da moadga WarTaleTs [16, 256];ganaRo kari darubandisa da gamoiyvana xazarni, saxli samasi.da dasxna igini dmaniss [16, 256];colman giorgi mefisaman mokla Ze demetresi, erisTavi Cixisa [16, 258];adarnase... aRaSena bana [16, 261];aiRes boWorma [16, 263];...mosca afxazTa mefesa ariSi, gavazni da kÂrikes orWobi [16, 264];kualad dadga atens [16, 268];...aswyÂda muxnari, xerki da bazaleTi [16, 270];...gardamovida qarTls... da dadga TiRuas [16, 276];iyo mas Jamsa erisTavad klde-karTa rati [16, 276];hqonda... qarTlisagan mtkuarsa samxreTiT kerZo yovelive, TrialeTi,manglis-Ãevi da skÂreTi [16, 276];148


mas Jamsa mosrul iyo bagrat TrialeTs [16, 277];dadga karuSeTs [16, 277];dadga TianeTs [16, 279];warmoemarTa... winaSe bagrat afxazTa mefisa. Sekrbes ornive Zorakets [16, 280].$ 2. saistorio wyaroebis zogierTi toponimis lokalizaciaetimologiaqarTvel da ucxoel mkvlevarTa naazrevSisaqarTvelos teritoriaze arsebuli geografiuli saxelebis lokalizacia-etimologiissakiTxebiT bevri qarTveli Tu ucxoeli mecnieri dainteresebuladRemde. aRniSnul paragrafSi swored maT naazrevs warmovadgenT.amave TavSi gvaqvs Cveneuli dakvirvebac.argueTi(//argveTi, argveTa) (14, 16) soflebia zemo imereTSi, saCxerisa dazestafonis raionebSi. zemoT aRniSnuli toponimi Cven argueTis formiT davadastureT.argveTi, Zveli <strong>qarTul</strong>i saistorio wyaroebis mixedviT, mTelikuTxis `qveynis~ <strong>saxeli</strong> yofila.k. hani toponim argveTSi <strong>qarTul</strong> dargvas, rgebas, sargeblobas gulisxmobda(294, 36).m. janaSvilis mosazrebiT, argveTi arg- sityvas ukavSirdeba, romelicmniSvnelobiT Turme saxls niSnavs. aRniSnuli dakvirvebis mixedviT, margve-Ti miCneul iqna svanuri warmoSobis saxelad. igi unda gavigoT rogorc `meurnexalxis qveyana~ (279, 127).s. kakabaZis azriT, margveTi, argveTi satomo marg- <strong>saxeli</strong>sagan momdinareobda.mkvlevari Tvlida, rom margebi Zv. welTaRricxvis VI saukuneSi SavizRvis samxreT-aRmosavleT provinciebSi saxlobdnen, Semdgom maT Crdiloe-Tisaken gadmoiwies da lixis mTebis siaxloves dasaxldnen da margebis tom-Ta es migracia geografiul saxel margveTSi aris asaxuli (83, 66).vaxuSti batoniSvili Tavis naSromSi aRniSnavs, rom `...raWis samÃriTars mTas iqiT argveTi anu margveTi, romeli iwodeba qveynis nayofierebisaganda mrgvelobisa muSakobisaTÂs (52, 162). am mosazrebis mixedviT toponimiargveTi `dargvas~ ukavSirdeba.z. WumburiZe Tvlis, rom argveT-Si gamoiyofa <strong>qarTul</strong> geografiulsaxelebSi gavrcelebuli -eT sufiqsi, margveTi ki -eT sufiqsTan erTad m-prefiqssac Seicavs. am TavsarT-bolosarTebis Camocilebis Semdeg rCeba149


fuZe arg. igive fuZe gamoiyofa m-arg-al (`m-egr-el~) satomo saxelSi (259,422). aRniSnuli mosazrebiT argveTi igivea, rac `samegrelo~.a. SaniZe argv- fuZes gaurkveveli Sinaarsis erTeulad miiCnevs da daaskvnis,rom argveTis mniSvneloba `amJamad naTeli ar aris~ (216, 138).g. bedoSvili SeniSnavs, rom toponim argveTis etimologiis asaxsneladmarg- eTnonimi ar gamogvadgeba, vinaidan margveTSi Tavkiduri m-ani adamianis sadaurobis(samwysos mflobeloba-kuTvnilebis) mimaniSnebeli prefiqsia (m-rov-eli,m-egr-el-i, m-aCab-el-i). mkvlevari varauds gamoTqvams aRniSnuli toponimis zanurenovan(megrul) warmoSobaze: argveTi ← megr. o-ragv-e (o-ragv-e <strong>qarTul</strong>ad saragv-eadgils niSnavs: (`gareul wvrilfexa nadirze da frinvelze ragviT sanadiroadgilebi~). Semdgom, roca o-ragv-e formas <strong>qarTul</strong>i -eT sufiqsi darTvia,zanuri o- prefiqsi a xmovnad qceula (safiqralia, fuZiseuli a xmovnis fonetikurizemoqmedebis gamo). amasTan erTad, -eT sufiqsis darTvas TviTon maasimilirebelia xmovnis reduqcia gamouwvevia da sabolood a-rgv-eT-i migviRia (o-ragv-eo-ragv-eT-i →a-ragv-eT-i → argv-eT-i). aqve mkvlevari SeniSnavs, rom guriaSi (lan-CxuTis r.) dResac dasturdeba sofeli oragve, romelic mas oragveT-//argveTtoponimis amosaval formad esaxeba. g. bedoSvils sagulisxmod miaCnia megrulienis sxva monacemebic, kerZod, aRniSnavs, rom megrulSi gvaqvs sityva argvan-i`Wuri~, `qvevri~. sofel maranSi (abaSis r.) sityva argvani toponimad qceula, amitom,svams kiTxvas, safiqrali xom ar aris istoriuli argveTis sityva argvan-Tan raime kavSiri? xom ar niSnavs argveTi `kuTxes, qveyanas, romelic meTuneobiT(Tixis nawarmis damzadebiT) iyo cnobili?~ amgvari varaudi (`saragve adgilebi~,`ragviT sanadiro adgilebi~, an: `qveyana, sadac argvebs, argvanebs anu Wurebsamzadebdnen~) mkvlevars ufro sarwmunod miaCnia (22, 48-49).bazaleTi (16) istoriuli sofelia duSeTis raionSi. aRniSnuli toponimisamosavlad k. hans <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> basili _ basileTi miaCnia (270, 12).vaxuSti batoniSvilis mixedviT, bazaleTs saxelwodeba `dabisa gamomiuRia~ da aqve gvTavazobs toponimis lokalizacias: `aqvs bazaleTs aRmosavliTaragvi, samÃriT cixe bodavisa da tinis mTa, dasavliT gremis Ãevi,da alevis mTa, CrdiloT WarTlis mTa~ (52, 64-65).xalxuri etimologiiT bazaleTi bazareTs niSnavs (22, 71).g. bedoSvils miaCnia, rom bazaleTi anTroponimuli (gvarovnuli) warmo-Sobis <strong>saxeli</strong>a. mkvlevari emyareba Zvel <strong>qarTul</strong> gvars bazals da aRniSnavs,150


om amJamad bazalTa gvaris warmomadgenlebi ZiriTadad xevSi (yazbegis r.)saxloben. bazalTa gvari ekonomikurad dawinaurebuli yofila. maT sWeriaTsasaZovre mTebi rogorc TviT xevSi, ise mTiul-gudamayarSi. sofel arSaSierT-erT mTas bazalT mTa hqvia. aragvis xeobis baris soflebis 1781 wlisaRweris masalebSi sofeli bazaleTi moxseniebulia -eT sufiqsis gareSe: bazali,mekomurTa siaSi `aznauriSvili bazliZe~. yovelive amis gaTvaliswinebiTmkvlevari Tvlis, rom toponimi bazaleTi <strong>qarTul</strong> gvar bazalTan kav-SirSi unda ganixilebodes.biWvinTa (14) saqveynod ganTqmuli kurortia Savi zRvis piras. Cven aRniSnulitoponimi biWvintas formiT davadastureT. biWvinTas berZeni da romaeliavtorebi pitiuntas an pitiuss uwodeben. pitiunta biWvinTa-s damaxinjebuliformaa, xolo pitiusi <strong>qarTul</strong>i saxelwodebis Targmania: pitiusberZnulad fiWvs niSnavs. mkvlevris, z. WumburiZis, ganmartebiT `fiWvnarisaganmiuRia kurorts saxelwodeba biWvinTa~ (259, 434).boWorma (16) kaxeTis mTianeTis erTi uZvelesi toponimTagania. igi mniSvnelovaniiyo cixe-qalaqTa Soris. amJamad erwos (TianeTis r.) erT-erTi sofelia.gaSenebulia md. ivris sanapiroze.vaxuSti batoniSvilis cnobiT, boWorma augia qarTvelTa eTnarqis, qar-Tlosis, meuRles da misTvis dedacixe uwodebia. Semdgom, roca kuxosi CeleTsaSenebda, mas mSeneblobaSi Tavisi Zma kaxosi mixmarebia, ris sanacvlodackuxoss ZmisTvis boWorma dauTmia. amis Semdeg boWormas veWorma uwodes,rac niSnavs: `veW, orma Zmam cileba yves am cixesa zeda. merme uwodes boWorma~(52, 90-91).j. lomaSvili toponim boWormas boWor- (`gadasaxadebis amkrefi~) sityvisaganmomdinared miiCnevs (103, 78).g. bedoSvilis azriT, <strong>qarTul</strong> enaSi ar dasturdeba arc erTi SemTxveva,roca toponimi warmoqmnilia moTxrobiT brunvaSi dasmuli (boWorma) saku-Tari, an Tundac xelobis aRmniSvneli sazogado <strong>saxeli</strong>s mixedviT, ris gamoc,mkvlevari uaryofs zemoT aRniSnul mosazrebas da daaskvnis, rom bo-Wormis mecnieruli etimologia dResdReobiT ar mogvepoveba (22, 88).gardabani (14, 16) qvemo qarTlis istoriuli `qveynis~ zogadi (krebiTi)<strong>saxeli</strong>a.151


vaxuSti batoniSvili gardabans im `qveyanad~ asaxelebs, romelsac aRmosavleTiTudis mtkvari, xolo samxreTiT uZevs `Sulavris~, Wapalisa dabolnisis goraebi, CrdiloT mtkvaridan tfilisis goraebi tagnageTamde; dasavliT_ Ãevi asureTisa winwyaros gamomarTebiT, naxiduramde da bolnisismcire mTamde. mecnieris damatebiTi cnobiT, gardabanSi anu agaranSi, zemoTCamoTvlili miwebis garda, Sedioda grdani, lilo, martyofi da `iwodebodaeseni gardabanad~ (52, 50).n. mari gardaban- formaSi satomo saxels _ qarTs xedavda: qarT-aban-i(76, 470).p. ingoroyvam gardabani qarT-abani `qarTvelTa mxared~ ganmarta, radgansomxur wyaroebSi gardabnis kuTvnili teritoria vrac daStis (`qarTvelTamxare~) saxiT moixsenieba (76, 470).a. SaniZis mosazrebiT, gardabani gardaubani-sagan gvqonia miRebuli (216,261).g. bedoSvili uaryofs samecniero literaturaSi gamoTqmul azrs gardaban-saxelSi satomo <strong>saxeli</strong>s qarTisa da -aban(//oban, uban) sityvaTa Ziebisgamo da daaskvnis, rom gardabani niSnavs: `agarani~, `tfilisis gareT mdebaresaxnav-saTesi miwebi~, `dabnebi~, `gare dabani~ (22, 94). aqve mkvlevari saeWvodxdis m. hajixalilovis `mtkicebas~, TiTqos gardabani azerbaijanuliГара-язы-sagan momdinareobdes (22, 94).guria (14) istoriuli egrisis Semadgeneli nawilia. igi or sxva kuTxis_ samegrelosa da aWaras _ Sua aris moqceuli.n. mari fiqrobs, rom guriisaTvis amosavali yofila satomo <strong>saxeli</strong>gver- romelic, Tavis mxriv, hiber//hber, hiver-//her- formebis Secvlis Sedegadgvqonia miRebuli h-aes g Tanxmovnad qcevis gziT (117, 179).vaxuSti batoniSvili gurias zmnur guriaobasTan (gulis mosvla, gabrazeba,gaguliseba...) akavSirebs (52, 174).T. saxokiam toponimi guria megrul gur- sityvas (`guli~ daukavSira,radgan `guruli cnobilia brazianobiT...~ `kuWianobiT~ da `amasTan guladobiTacsworupovaria~ (171, 18).mkvlevarTa umravlesoba: m. janaSvili (1909); n. mari (1937); p. ingoroyva(1954); iv. javaxiSvili (1960); z. WumburiZe (1987) da sxv. Tvlis, rom toponimi152


guria imave Ziris Semcvelia, rac e-gur-is(//e-gr-is) da m-e-gris-el anu m-e-grel_ saxelebSi gvaqvs.g. bedoSvilis dakvirvebiT, satomo saxelad gver-//gur sityvas <strong>qarTul</strong>iistoriografia saerTod ar icnobs. mkvlevris azriT, mxaric rom davuWiroTcnobil varauds guriis satomo <strong>saxeli</strong>sagan (gur-) an md. egrisisagan warmomavlobisSesaxeb, bevri ram mainc auxsneli dagvrCeba. garkvevas moiTxovs, kerZod, realuradarsebobda Tu ara gurebis tomi. mkvlevari svams kiTxvas: Tu guria egrisisaganmomdinareobs, ram gamoiwvia Tavkidura e xmovnis gaqroba da ra funqciaaqvs toponim guria-Si -ia sufiqss. yovelive amis gaTvaliswinebiT g. bedoSviliTvlis, rom zemoT aRniSnuli toponimi jer kidev saWiroebs Seswavlas (22, 121).egrisi (12). Zveli samefo dasavleT saqarTveloSi (warmoiqmna IV-V ss.).s. kakabaZis azriT, egrisi md. engurs unda ukavSirdebodes, radganegriswyali da enguri mkvlevars erTsa da imaved miaCnia (84, 22).a. SaniZis mixedviTac egriswyali da enguri erTi da igivea (211, 138).p. ingoroyvas dakvirvebiT, egrisi e-gur-isi//e-ger-is- formisagan arismiRebuli, imave sityvisagan, romlidanac qveynis <strong>saxeli</strong> guria migviRia (76, 139).iv. javaxiSvilis mosazrebiT, egrisi hegar//egar//egr- satomo <strong>saxeli</strong>saganaris miRebuli. `hegarTa~ qveyana igive egrTa qveyana, egrisi, kolxeTi undaiyos~ (273, 292).g. bedoSvili Tvlis, rom egris-i egur-//engur- sityvisagan Cans miRebuli.igi niSnavs: `eguris (enguris) qveyana~, `enguriswylis mxare~, `qveyana, sadacmiedineba egris-wyali, igive enguri~ (22, 137).Takueri(//Takveri) (14) leCxumis (nawilobriv raWis) istoriuli saxelwodebaa.aRniSnuli toponimi Cven Takueri-s formiT davafiqsireT.Takveri erTi konkretuli obieqtis (mTis) <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> yofila,magram es saxelwodeba, imavdroulad, vrceli teritoriis (leCxumis xeobis)aRmniSvnel erTeuladac gamodioda.vaxuSti batoniSvilis mixedviT: `xolo gordidam vidre kavkasamde arsÃeoba leCxumisa, romelsa uwodeben Takverad~. toponim Takvers, misiveTqmiT, <strong>saxeli</strong> `mougia~ `garemosTa mTaTagan, kversaviT mdebarisa~ (52, 148).toponim TakverSi mkvlevrebi gamoyofen svanur -er sufiqss, romelicZalze xSirad gvxvdeba aqaur saxelebSi (cag-er, nasp-er, lat-er, fxut-er,maz-er, lenj-er, ucx-er, lamx-er da sxv.) (191, 75).153


leCxumis mikrotoponimiaSi gvxvdeba kver//kvere- fuZiani saxelebi: sakvere,Takvera (asxis mTis ganStoebani), kvereSula, kvereSi gverdi... (99, 30).g. bedoSvilis dakvirvebiT: sakverie, Takvera, kvereSula, kvereSi gverdiuneburad kvires (kviracxovels) ukavSirdeba _ mTakvire da fiqrobs, rom SeiZlebaTakv-er-i mcenare bokvis (nekerCxali) svanuri <strong>saxeli</strong>sagan momdinareobdes,radgan svanurSi maRalmTian bokvs Tek-ra ewodeba. mkvlevris azriT,iqneb savaraudo iyos Takueris svanur _ Tekv-ra//Teku-er-a formebTan raimekavSiri (22, 148).zemoT aRniSnuli mosazrebebis gacnobisas, Cveneuli Sexeduleba Segveqmnatoponim Takveris etimologiaze. imereTis ukidures Crdilo-dasavleTiTmdebareobs sofeli kinCxa (xonis r.). asxis mTa kinCxis CrdiloeTiTaa dasimaRliT 2440 metrs aRwevs. swored asxis mTaze dasturdeba mikrotoponimisakveria (sofelSi ase uwodeben), romelic leCxumis mikrotoponimiaSi sakverieformiT gvxvdeba. marTlac, sakveria-sakverie formebi xom ar iqneba toponimTakueris amosavali? an kidev: marTalia, mTa-kveri xeobas niSnas, magram xom armomdinareobs igi mTa kveri-sagan? radgan <strong>qarTul</strong>is dasavlur kiloebSi mTa-sTa hqvia da gadaazrianeba xom ar moxda (mTa → Ta//mTa kveri → Takveri)?TianeTi (14) daba. raionuli centri md. ivris xeobaSi; istoriuli kaxe-Tis samefos erT-erTi mniSvnelovani punqti, kaxeTis mefeTa sazafxulo rezidencia.TianeTs adamianis <strong>saxeli</strong>sagan momdinared miiCnevs vaxuSti batoniSvili:`garna <strong>saxeli</strong> ewoda TianeTs, vinaidan ars Zvelive, vgoneb ZeTagan kaxosisa-Ta~ (52, 91).TianeTi qalis saxels, Tinas, ukavSirdeba adgilobriv gavrcelebuliazris mixedviT, Tina Turme ioramis (aqedan iori) satrfo yofila (63, 61).j. lomaSvili SeniSnavs, rom toponim TianeTis naTeli Sinaarsis miuxedavad,specialistTa erTi nawili mas winaaziidan saqarTveloSi warmarTuliRmerTis Tina-s saxels ukavSirebs da uaryofs toponimis mT-ian- <strong>saxeli</strong>saganmomdinareobis SesaZleblobas (102, 4).k. hani toponim TianeTs ase ganmartavs: от mTa `гора~, `страна гор~ (294, 138).g. bedoSvilis azriT, TianeTis erTaderTi mecnieruli axsna aris mTianeT-i:`mTiani qveyana~. toponimi etimologiurad naTeli <strong>saxeli</strong>a. igi momdina-154


eobs mTa sityvisagan, romelsac jer qoneba-Tvisebis aRmniSvnel -ian sufiqsi,xolo Semdeg _ geografiuli -eT sufiqsi darTvia (22-172-173).kambbeCovani(//xornabuji, qiziyi) (14) istoriuli mxare kaxeTSi. saxelwodebawarmodgeba kameC-kambeCisagan (277, 382).manglisi (14). Tbilisis axlos mdebare kurorti, saistorio wyaroebSiixsenieba IV-V saukunidan.z. WumburiZis azriT, toponimis saxelwodeba nawarmoebia -is sufiqsiT:mangl-is-i. mangl aris SekumSuli forma mangal anu namgal sityvisa. manglisiZveli sameurneo iaraRis saxelwodebisagan aris miRebuli m da n bgerebisgadaadgilebiT: namglisi→ manglisi (259, 466).arsebobs sxvagvari etimologiac: manglisi aqadur-Sumerulad `cixes~, `simagres~niSnavs da TiTqos amis mixedviT darqmevia toponims manglisi (259, 466).muxnari//muxrani (14). qarTlis erT-erTi istoriuli sofeli.z. WumburiZis azriT, toponimis saxelwodeba muxnars ukavSirdeba. muxranimiRebulia muxnarisagan n da r bgerebis gadaadgilebiT (259, 473).Zvel saistorio wyaroebs Semounaxavs toponimis ZveliZveli <strong>saxeli</strong>.oZrxe(//ocxe) (14) istoriuli saxelwodebaa samcxis erT-erTi xeobisa.tradiciuli gagebiT, oZrxe dRevandel abasTumansa da mis Semogaren teritoriasmoicavda.Zvel <strong>qarTul</strong> saistorio wyaroebSi upiratesad oZraxe//oZrxe formebidasturdeba. Cven igi oZrxe formiT Segvxvda, romelic, s. jiqias dakvirvebiT,oZraxes fonetikur saxesxvaobas warmoadgens da ufro gviandeli xanismasalaSi iCens Tavs (283, 163).g. bedoSvili SeniSnavs, rom mematianeebi zogjer oZraxe//oZrxe-s samcxes-Tanaigiveben, rac yovlad SeuZlebelia. mkvlevris daskvniT, samcxe qveynismxaris <strong>saxeli</strong>a, oZraxe//oZrxe ki erTi konkretuli xevis (Temis) <strong>saxeli</strong>,romelsac mxaris aRniSvnis funqcia ukisria (22, 315). mecnieri Tvlis, romoZraxe//oZrxe toponimis amosavali ganumartavia.saZmori (14). istoriuli regioni, mxare erwos velze.mkvlevris, g. bedoSvilis azriT, termini saZmor-i//sa-Zmor-e unda gavigoTrogorc `sa-veZ-o adgilebi~, `mlaSe veZa-wyliani adgilebi~. am varaudissiswores mkvlevars adasturebinebs erwos regionSi sofel veZaTxevas arse-155


oba da dasZens, rom Zvel <strong>qarTul</strong> enaSi mlaSe mineraluri wylis, imave ve-Zis, aRmniSvneli sityva Zmor- fuZiT gadmoicema (22, 375).suaneTi(//svaneTi) (14) saqarTvelos dasavleT mTianeTis erT-erTi kuTxea.aRniSnuli toponimi sakvlev wyaroebSi Cven `suaneTi~ formiT davadastureT.vaxuSti batoniSvili toponim svaneTs `savanes~ ukavSirebs (52, 173).zemoT aRniSnul mosazrebas uaryofs rusi toponimisti v. a. nikonovi(301, 276), xolo meore rusi mkvlevari, m. n. melxeevi, iziarebs vaxuStibatoniSvilis Tvalsazriss da mis marTebulobaSi eWvic ar epareba (297, 74).g. bedoSvilis dakvirvebiT, toponim svaneTis amosavalia eTnonimi svani,romelsac krebiToba-simravlis aRmniSvneli -eT sufiqsi aqvs darTuli (22, 379).tasiskari (//taSiskari) (14). istoriuli sofeli qarTlSi (xaSuris r.).taSiskari tasiskaris fonetikuri saxecvlilebiT unda gvqondesmiRebuli, radgan sakvlev wyaroebSi Cven tasiskari-s formiT Segvxvda.vaxuSti batoniSvilis mosazrebiT, toponims saxelwodeba miuRia vakeadgilis gamo: `taSiri-sivakisaTÂs~. igi wers: `aq, moviwroebulsa Sina, arsgansavali kari... qarTlidam Ãeobasa Sina savali, amis mier ewodeba taSiskari(ese aris qvis-kari~) (52, 37-38).z. WumburiZis azriT, saxelwodeba taSiskari miRebuli Cans taSiriskar-isagan. taSiri mTebs Soris moqceul vake adgils, mTebiT mozRudulvels ewodeba (258, 506).taSiskars hibriduli warmoSobis saxelad miiCnevs g. bedoSvili da aRniSnavs,rom swored Turqul taS- (`qva, klde~) sityva dasdebia safuZvlad toponimis warmomavlobas(22, 394). mkvlevari uaryofs k. hanis mosazrebas imis Taobaze, rom toponimispirveli fuZe (taS-) <strong>qarTul</strong> taSt- sityvas ukavSirdeba. misi rwmeniT, adgilobrivimcxovreblebi mtris (Turqebis) Semosevis dros spilenZis taStebs urtyamdnenda Tavisianebs mosalodnel safrTxes aseTi wesiT atyobinebdnen (22, 395).xerki (14). istoriul-geografiuli regioni aRmosavleT saqarTveloSi,mdinare aragvis xeobis Crdilo-aRmosavleT mxares, marcxena sanapiroze,dRevandeli mcxeTisa da duSeTis raionebis teritoriis nawili.toponimi xerki erT-erTi uZvelesia aRmosavleT saqarTvelos geografiulsaxelwodebaTa Soris.156


leonti mroveli xerkis etimologias saistorio wyaroebSive xsnis: `daromeli queyana aqunda maT (ltolvil ebraelebs) xarkiTa, aw hqvan xerkxarkisa misTÂs~ (193, 16).vaxuSti batoniSvilis azriTac: `ewodeba xerki amis gamo, odes ltolvilninabuqodonososagan mosulni uriani dasxna aqa mcxeTel mamasaxlismanda yvna moxarked~ (52, 86).g. bedoSvili miiCnevs, rom xerki adgilis mixedviT daerqva. is adgilebi,romelsac istoriulad xerki ewodeboda (saguramo-zedazeni-Tezmis xevi-galavani...),umetesad mSrali, xrioki, buCqnar-jagiani, uwylo, xirxati adgilia. mkvlevaridasaSvebad Tvlis, rom toponimi xerki metaTezirebuli saxe iyos xrek _formisa: ga-xrek-il-i `mwiri, qviani, ubalaxo, SiSveli adgili~. sawyis (amosaval)formad unda gvqonoda xrek-i (xrioki → xriaki → xreki → xerki) (22, 538).samecniero literaturaSi toponim xerkis warmomavlobaze gaCnda sruliadaxali mosazreba, romelic z. WumburiZes ekuTvnis. mkvlevari specialistebis miergamoTqmul yvela dakvirvebas sayuradRebos da angariSgasawevs uwodebs, magramaRniSnuli toponimis warmomavlobaze kvleva-Ziebis gagrZelebas zedmetadar Tvlis. misi azriT, Tu gaviTvaliswinebT, rom ltolvilTa dasaxleba qarTlSida saqarTvelos sxva kuTxeebSic xdeboda ZiriTadad manamde auTvisebel dadausaxlebel adgilebSi, logikuria vivaraudoT, rom am adgilebs saxels misipirveli mosaxleni arqmevdnen (Tu yvelas ara, zogierTs mainc). aseTi varaudisSemTxvevaSi, bunebrivia, etimologiuri Ziebisas gaTvaliswinebuli unda iyosrogorc aborigenTa, ise migrantTa enebi da toponimikuri modelebi.amgvari kvleva-Ziebis procesSi mkvlevris yuradReba miiqcia semiturmaZirma hereq (xerk) _ `mweri~, `mumli~, `qinqla~.z. WumburiZe aqve daaskvnis, rom xerki ar aris erTaderTi toponimisaguramos midamoebSi, romelic ebraelTa cxovrebis nakvalevze migvaniSnebs(262, xelnaweri).$ 3. zmnuri toponimi saistorio wyaroebSixerTvisi ZvelisZveli geografiuli <strong>saxeli</strong>a. igi ramdenime adgilasgvxvdeba: javaxeTSi, focxovSi, klarjeTSi, aWaraSi, aWaraSive, maWaxeliswyalze (qveda xerTvisi), Jinvalis gaRma da sxv.157


specialur literaturaSi miTiTebulia, rom <strong>qarTul</strong>Si, ra Tqma unda,dRes ar moipoveba zmnis forma xerTvis, magram moipoveba am formisagannawarmoebi <strong>saxeli</strong> xerTvisi.s.-s. orbeliani xerTviss ase ganmartavs: `xerTvisi aris zRvaTa dawyalTa saSuali adgili xmeli~ (180, 421).a. SaniZe aRniSnavs, rom xerTviss unda movelodeT Cveulebriv iq, sadacmdinare mdinaresve an araRa zRvas erTvis. mecnieri xerTvisis etimologiasase xsnis: `erTvis, ai is zmnis forma, romelTanac etimologiuri kavSiriaqvs xerTviss~; dRevandeli erTvis forma istoriulad herTvis formisaganaris warmoSobili: hae (herTvis > erTvis) da xani (xerTvis) (208, 272,-272).zemoT aRniSnuli mosazrebis mixedviT, xerTvisi miRebulia erTvis zmnisagan,romelsac win daerTvis III obieqturi piris niSani x. toponimma xerTvismadRevandlamde Semogvinaxa Zveleburi forma.Cven mier sakvlev wyaroebSi toponimi xerTvisi or SemTxvevaSi davadastureT:romel ars Walaki, riye xerTvisisa [14, 173];romeli igi muxnariT da aragusa xerTvissa iyo [14, 202].$ 4. toponimTa lokalizaciis mwerliseuli miniSnebasaistorio wyaroebis kvlevisas davadastureT ramdenime SemTxveva, rodesacmwerali garkveul cnobebs gvawvdis ama Tu im geografiuli obieqtisadgilmdebareobis Sesaxeb:da aRiZra da daibanaka pitiotas zRÂs pirs, qalaqsa, romelsa hqÂancxumi [14, 238];cixesa Sina sobRisasa, romel ars gardasavalsa ovseTisasa [14, 235];da Seipyres klde erTi taos, romelsa erqua kalmaxi [14, 244].zemoT aRniSnuli SemTxvevis analogia <strong>agiografiul</strong> ZeglebSic davafiqsireT,kerZod, `wm. abo tfilelis martvilobaSi~: “...adgilsa mas, romel arsaRmosavliT cixesa mas qalaqisasa, romelsa hrqÂan sadilego, pirsa kldisasa,romel ars kbodÀ, kldÀ mdinarisa mis didisaÁ, romel ganhvlis aRmosavaliTqalaqsa, ese ars <strong>saxeli</strong>T mtkuari” [3, 73].158


$ 5. teritoriuli da qronologiuri identifikaciisSemTxvevebi saistorio wyaroebSiCven mier sakvlev wyaroebSi gvaqvs ori teritoriuli da erTi qronologiuriidentifikaciis SemTxveva, rodesac avtori erTsa da imave geografiuliobieqtis saxels ornairi dasaxelebiT gvTavazobs.a. teritoriuli identifikacia:da Seiqmna karni ovseTisa, romelTa Cuen darianisad uwodT [14, 156];... ganuyo zena sofeli, romel ars qarTli [14, 242].b. qronologiuri identifikacia:moadga cixe-qalaqsa karaspola, xolo aw ewodebis karnu-qalaqi [14, 156].$ 6. variantuli toponimebi saistorio wyaroebSisaistorio wyaroebSi gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac erTi da igive geografiuliobieqtis <strong>saxeli</strong>, fonetikuri saxesxvaobis gamo, sam variantadaawarmodgenili.V-VII ss. saistorio wyaroebSi toponim `darialan~-is gverdiT Cndeba`darian~, `dariela~ formebic; VIII-X ss. wyaroebSi ki mxolod `darialani~.ganvlo kari darialanisa [14, 151];waremarTa gzasa darialanisa [16, 250];Seiqmna karni ovseTisani, romelTa Cuen darianisad uwodT [14, 156];da daipyra kari darielisa [14, 234].rogorc zemoT ganxiluli magaliTebidan Cans, istoriul saqarTveloSigeografiul saxelTa dawerilobis sruli sistema ar iyo SemuSavebuli.$ 7. hidronimebis tipebi saistorio wyaroebSi da `abaSisa~ da`cxeniswylis~ avtoriseuli gaazrebahidronimi toponimis saxeobaa. hidronimTa warmoebaSi mniSvnelovanrols asruleben literaturuli da dialeqturi hidrografiuli nomenebi.hidronimebi zogjer TavianT lokalur monacemebzec migvaniSneben. amSemTxvevaSi isini topohidronimebad gvevlinebian. saistorio wyaroebSigvxvdeba rogorc hidronimTa, ise topohidronimTa saxelebi, romlebic erTian ori leqsemiT gadmoicemian.159


a. hidronimebi:ewyo mun mdinaresa zeda berdujisasa [14, 140];da masaca mdinaresa arag hqvan [14, 15`];sada mierTvis mdinares anakertisa mtkuarsa [14, 216];gamovlen... orni mdinareni: nilosi da geoni [14, 162];dajed orTave mdinareTa Soris, evfratsa da jilasa [14, 162];... mdinaresa mas zeda, romelsa rqÂan abaSa [14, 237];...mdinarisa kidesa, romelsa rÂqan cxeniswyali [14, 237];da Seibnes qsansa zeda aSot da grigol [16, 252];da misca... faravniTgan mtkuramde [14, 205];da Sekrbes bazaleTs, tbisa pirsa [16, 269].b. topohidronimebi:da daipyres egris-wyliTgan... cixe-gojamde [14, 146];da dauwera egris wyalsa da klisurasa Sua queyana ziTvad [14, 177];saistorio wyaroebSivea hidronimebis: `abaSisa~ da `cxeniswylis~ etimologiebisavtoriseuli gaazreba. wyaroebSi vkiTxulobT: “... rameTu abaSTanaTesavi iyo dabanakebuli mdinaresa mas zeda, romelsa rqÂan abaSa, xolounebi da etlebi mdinarisa kidesa, romelsa rqÂan cxeniswyali” [14, 237].avtori gvixsnis: “...da viTarca aRiares cixe goji, da daibanakes maTzeda orTa, msgavsad erTisa, da gardamoxda wÂma ficxeli, aRdges mdinarenisastikad; da mimarTa umcrosman wyalman spaTa abaSTasa, da wariRo maTganmkÂrcxli ocdasami aTasi. da mimarTa ufrosman wyalman mÃedarTa, romelTa_ igi banaki iyo uWalake, romelnime ivltodes adgiliTa da romelnime xeTazeda gaÃdes, da wariRo cxeni ocdaTxuTmeti aTasi. da mieriTgan saxel-edvaorTa maT mdinareTa: erTsa cxeniswyali da erTTa abaSa” [14, 238].aqve gvinda SevniSnoT, rom sxva mosazrebis mixedviT, `mdinarecxeniswyals adre ceniswyali unda rqmeoda, radgan mis saTaveebTan,svaneTSi, mdebareobs sofeli cana anu cena, Semdeg ceniswyali cxeniswyaladgadakeTda~ (259, 526).rogorc Zveli berZnuli wyaroebidan Cans, am mdinares ukve SoreulwarsulSi erqva cxeniswyali, `berZnebi Targmnidnen mas da hippos-suwodebdnen, rac berZnulad `cxens~ niSnavs~ (259, 526).160


$ 8. cixeebisa da cixe-qalaqebis saxelebi saistorio TxzulebebSisaistorio wyaroebSi uxvad gvxvdeba saxelwodebani istoriul saqarTveloSiarsebuli cixeebisa, romlebic mniSvnelovan rols asrulebdnen safrTxisSemTxvevaSi. orkomponentianobisas ufro xSiria postpoziciuri wyoba,vidre prepoziciuri. sakvlev wyaroebSi cixe-qalaqebis aRniSvnis mxolod samisaxeoba davadastureT. Aaqac gvxvdeba rogorc prepoziciuri, ise postpoziciuriwyoba.a. cixeebia) prepoziciuri wyoba:...Semusra... Wermisa cixe, da velis-cixe [14, 201];auges Suris-cixe [16, 268];xolo wirqualis cixe... TÂT daiWires [16, 275].b) postpoziciuri wyoba:... mcxeTiT aRvides cixesa armazisasa [14, 159];...mogce cixe Tuxarisi [14, 171];artavaz aRaSena cixe artanujisa [14, 178];da ganaaxla cixe axizisa [14, 178];xolo cixesa kalisasa darCes kacni [14, 224];...cixe-goji Semusra, da moadga cixesa anakofisasa [14, 235];aRago cixe kldekarTa [16, 258];moadga cixesa TmogÂsasa [16, 263];Sevida cixesa kapoetisasa [16, 264];moadges cixesa veJinisasa [16, 264];aago cixe lowobanTa [16, 265];moutana Tana cixe misi ujarmo [268];...samTa cixeTa: naxWevanisa, boWormisa da lowobanTa [16, 268].cixe marnisa hqonda maSin xaxuasa [16, 268];da hqonda cixe atenisa [16, 276];Sevida cixesa wefTisasa [16, 277];cixesa Sina fanaskertisasa [16, 283];cixesa Sina TmogÂsasa [16, 283]...aqve gvinda SevniSnoT, rom erT SemTxvevaSi cixis <strong>saxeli</strong> msazRvrelsazRvrulisgareSe Segvxvda:161


muniT movida yuels [16, 263].erT SemTxvevaSi ki cixis <strong>saxeli</strong> nacixaris mniSvnelobiT davafiqsireT,wyoba postpoziciuria:dajda nacixarsa Ãidrisasa [14, 243].b. cixe-qalaqebia) prepoziciuri wyobada cxovrobdes rusTavs cixe-qalaqsa [14, 159].b) postpoziciuri wyobamoadges cixe-qalaqsa karaspola [14, 159];spani vaxtangisi dadges velsa zeda... cixe-qalaqsa... darfaka [14, 201].aRsaniSnavia is garemoebac, rom <strong>qarTul</strong>i wyaroebisa da <strong>agiografiul</strong>iZeglebis Sedarebisas am ukanasknelSi cixis <strong>saxeli</strong>s aRniSvnis mxolod oriforma aRvnusxeT: artanujis cixe (12) da yuelis cixe (12). orive SemTxvevaSiwyoba prepoziciuria.$ 9. eklesionimebi saistorio wyaroebSieklesionimi toponimis saxeobaa da igi religiuri niSniT gamorCeuli<strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>a. eklesionimebis aRniSvnis ori SemTxveva dasturdeba: erTi,rodesac igi toponimis rols asrulebs; meore _ rodesac toponimi eklesionimadqceula. saistorio wyaroebSi, iSviaT SemTxvevaSi, orkomponentiani eklesionimiprepoziciuri wyobiT aRiniSneba, ufro xSirad ki postpoziciuriwyobiT.a. prepoziciuri wyoba...romelni dian... garemos berTubnis monastrisa [14, 210];...guaramisa ganusrulebies aRSeneba tfilisis sionisa [14, 222].b. postpoziciuri wyoba...aRaSena sioni samSÂldisa [14, 142];artavaz aRaSena... samni eklesiani daba merisa, Sindobisa da axizisa [14, 178];artavaz aRaSena... monasteri romel ars opiza [14, 178];Semdgomad missa aRaSena eklesia niqozisa [14, 199];...aRaSena... eklesia wyarosTavisa [14, 205];daviT kurapalatman aRaSena eklesia xaxulisa [16, 259];aRaSena eklesia saZmors [14, 243];162


aRaSena saydari Wyondidisa [16, 265];aRaSena eklesia moqÂsa [16, 274];aRaSena saydari bediisa [16, 281];basili mosca monasteri kestoria [16, 282].aqve SevniSnavT, rom saistorio wyaroebSi gvxvdeba SemTxvevebi, rodesacreligiuri niSniT gamorCeuli adgilebi `saxelobiTi~ aRniSvnisaa, mag.:iloca alaverds wmidisa giorgis winaSe [16, 264];aRaSena eklesia stefan-wmidisa mcxeTas [14, 140];taZari wmidisa RmrTismSoblisa aRaSena afxazeTs Sina, biWvintas [14, 215].analogiebi gvaqvs <strong>agiografiul</strong> ZeglebSic. mag.: `... vinaÁTgan povnil iyowmidaÁ igi mcire eklesiaÁ (opizas) wmidisa naTlis-mcemlisaÁ~ [12, 253]; `...movidesxancTad sayofelsa didisa mowamisa giorgisa~ [12, 275]; `maSin sixaruliTaaRivso (wm. Ggrigoli _ d.k.), rameTu mohmadla ufalman gulisaebrmisisa saqme igi keTili madliTa da meoxebiTa wmidisa RmrTis-mSobelisaÁTa,romlisaca saxelsa zeda aReSena wmidaÁ igi monasteri (SatberdSi) maradisdidebad dedisa RmrTisa...~ [12, 283).saistorio wyaroebisa da <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis SedarebiTma analizmagviCvena, rom eklesionimTa saxelebis aRniSvnis SemTxvevebi am ukanasknelSiufro xSirad gvxvdeba.daskvnebi163


1. enaSi uamravi anTroponimi moipoveba. maTgan zogi ZirZvelia, <strong>sakuTari</strong>fondis kuTvnilebaa, zogic _ nasesxebi. adgilobrivi anTroponimiis ganviTarebazeTaviseburi gavlena iqonia qarTlis moqcevam. qarTvel tomebSi gavrcelebuliwarmarTuli anTroponimia TandaTanobiT Seaviwrova da daviwyebasmisca qristianulma mwignobrobam. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis analizma daadastura,rom kalendaruli warmoSobis adamianis saxelebi ufro xSiradixmareba, vidre arakalendaruli, rac, ra Tqma unda, bunebrivi movlenaa. qar-TlSi qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebam, rogorc Cans, saboloodganapiroba qristianuli (kalendaruli) piris saxelebis damkvidreba.2. saanalizo masalaze dakvirvebam gviCvena, rom piris saxelTa kninobiTalersobiTiformebi <strong>qarTul</strong>i samwerlobo enis adreul safexurze iCensTavs. <strong>agiografiul</strong> TxzulebebSi gvxvdeba ramdenime SemTxveva, rodesac adamianis<strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> nawarmoebia kninobiTis -a sufiqsiT. -a aq derivatia,mawarmoebeli moferebiTobisa (kninobisa), romlis darTvam sityva sakuTarsaxelTa TanrigSi gadaiyvana. aseTebia: kupra, sula, werta.3. fuZis gaorkeceba erT-erTi saSualebaa kompozitebis Sesadgenad rogorcsaxeleSi, ise zmnebSi. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi fuZis gameorebiT pirissaxelebis warmoqmnis erTi SemTxveva dasturdeba: laklaki.4. <strong>agiografiul</strong> <strong>mwerlobaSi</strong> gvxvdeba SemTxvevebi, rodesac piris saxeladgamoyenebulia tomis (xalxis) <strong>saxeli</strong>. mag., kaxaÁDda, Cveni varaudiT, cxovelis<strong>saxeli</strong> _ kravi.5. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi piris saxelTa erTi jgufi gadmocemulia im saxiT,rom sityvis fuZed miRebulia berZnulis nominativis forma. esenia: markelaoz,klementoz, Ãuedios, dimitrios, antonios, anastos. Aanalogiebigvaqvs saistorio wyaroebSic: domnos, damianos, evtiqios, ivbimianos, iustinianos,palekarpos da sxv.6. <strong>agiografiul</strong> Zeglebs SemounaxavT personaJTa rogorc berad (monazvnad)aRkvecis SemTxvevaSi darqmeuli saxelebi, ise maTi eriskacobis saxelebic:miqel _ gobron; bevreulis _ anastasia; anatole _ antonios; latavri_ Tekla; saba _ saban; gÂrobandak _ evstaTi. Tumca gvxvdeba SemTxvevebi,rodesac personaJebi mxolod berobis saxelebs atareben. mag.: arseni, dimitrios.saistorio wyaroebSi mxolod erTi SemTxveva aRvnusxeT, rodesac164


personaJs erobis da berobis saxelebiT moixsenieben: adarnase _ yofili //monazon-qmnili basili.7. erTsa da imave an sxvadasxva <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi piris saxelebiwarmodgenilia or an met variantad. variantebs qmnis fonetikuri cvlilebebi:bgeris dakargva an CarTva, xmovnis an Tanxmovnis Senacvleba. mag.:adrnese//adarnase//adarnese//adarnerse, burzo//borzo, sÂmion||sÂmeon,abulasad||abulasaT... analogiebi gvaqvs saistorio wyaroebSic. Mmag.,guaranduxt//guranduxt, miqael//miqel, miri//mihri, jibRa//jibRu, stefane//stefanoz//stefanosda sxv. aRniSnuli SemTxvevebi metyvelebs imaze, romanTroponimTa daweriloba sabolood araa Camoyalibebuli.8. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi aRnusxuli piris saxelebi ZiriTadad Zveli ebrauli,berZnuli, laTinuri, arabuli, sparsuli, arameuli da <strong>qarTul</strong>i warmoSobisaa.ufro produqtiulia berZnuli da Zveli ebrauli warmoSobisadamianTa saxelebi. Zvel saqarTveloSi gavrcelebuli adamianis saxelebiimave formiT davadastureT Tanamedrove saqarTveloSi 57, xolo saxecvliliformiT _ 23 SemTxvevamde. SedarebiTma analizma gviCvena, rom ZeglebSimocemul piris saxelTagan dRes yvelaze metad gavrcelebuli <strong>saxeli</strong>a giorgi(147454 SemTxveva), naklebad gavrcelebuli _ ioane (51 SemTxveva).saistorio wyaroebis piris saxelebi, rogorc kvlevam gviCvena ZiriTadadZv. ebrauli (//ebrauli), Zv. iranuli (//iranuli), Zv. berZnuli (//berZnuli), Zv.sparsuli (//sparsuli), arabul-sparsuli, laTinuri da arameuli warmoSobisaa.bevri <strong>saxeli</strong> jer kidev Seuswavlelia. ufro gavrcelebulia ber-Znuli da iranuli warmoSobis adamianTa saxelebi. V-X ss-Si dadasturebul105 piris <strong>saxeli</strong>dan Tanamedrove saqarTveloSi imave formiT gvxvdeba69, xolo saxecvlili formiT _ 46. piris saxelTa gavrcelebis mxriv igiveSedegi miviReT, rac <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis kvlevis dros. kerZod, istoriulsaqarTveloSi gavrcelebul adamianTa saxelTagan dRevandel saqarTveloSiyvelaze gavrcelebulia giorgi (147454 SemTxveva), naklebad gavrcelebuli_ ioane (51 SemTxveva).9. onomastikaSi genetikuri analizi gamoavlens saerTo amosavali fuZismqone saxelebsa da maTs variantebs. es xdeba kanonzomierbgeraTSesatyvisobaTa da SesaZlebel fonetikur procesTa gaTvaliswinebiT.zogjer sxvadasxva enis sakuTar saxelTa homogenurobis dadgena TavisTavad165


gulisxmobs diferencirebul analizsac, anu heterogenuri <strong>sakuTari</strong> saxelebisgamijvnasac. genetikuri analizisaTvis Cven SevarCieT Semdegi anTroponimebi:abo, basili, giorgi, demetre, evstaTi, Teodore, Tekla, ia, ioane,iosebi, kaxa, arCili, bagrati, barami, daCi, vaxtangi, mariami da sxv. A<strong>agiografiul</strong>i Zeglebisa da saistorio wyaroebis piris saxelebis genetikuriTvalsazrisiT kvlevam gamoavlina, rom bevri piris <strong>saxeli</strong>s warmomavloba,mniSvneloba da fonetikuri saxesxvaobis gamomwvevi mizezebi nawiliSeswavlilia, nawili _ Sesaswavli.10. <strong>sakuTari</strong> saxelebis bruneba Zvel <strong>qarTul</strong>Si asaxavs saxelTa brunebisganviTarebis uZveles etapebs, im safexurebs, romlebic win uswrebda sazogadosaxelebis kargad Camoqnil da mtkiced Camoyalibebul sistemas. <strong>agiografiul</strong>iZeglebis analizma dagvanaxva, rom adamianTa <strong>sakuTari</strong> saxelebis ga-Tanabreba brunvaSi sazogado saxelebTan ufro iSviaTia, vidre geografiuliobieqtebis saxelebisa. gaTanabrebis procesi, maSasadame, ufro adredawyebula geografiul saxelebSi, vidre adamianTa saxelebSi.11. anTroponimia, Tavis mxriv, ori saxis monacemebs aerTianebs: adamianTasakuTar saxelebsa da gvarebs. maTi Seswavla erTmaneTTan mimarTebiT,magram mainc cal-calke xdeba, ris gamoc patronimika anTroponimikis calkedargad gvevlineba. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi gvarebi (dRevandelimniSvnelobiT), garda ori SemTxvevisa (dafanCuli, bahlaundi), ardasturdeba. gvxvdeba mxolod warmomavloba-sadaurobis (saba iSxneli,zaqaria anCeli, giorgi CorCaneli...), xeloba-profesiis (sÂimeon mesvete),daxasiaTebis (makari uZluri, arseni didi...), titulis (varsqen pitiaxSi, aSotkurapalati...) aRmniSvneli fsevdogvarebi, romlebic memkvidreobiT ar gadadis.am tipis nimuSebi ZiriTadad orwevriani anTroponimuli formuliTaagaformebuli.didZali patronimuli masalaa fiqsirebuli <strong>qarTul</strong> saistorio wyaroeb-Si. dasturdeba warmomavloba-sadaurobis: abibos nekreseli, grigol fxueneli,daCi korinTeli, kvirike baneli, stefane xirseli, giorgi aRwefeli...;sagvareulo Stos (genetikuri erTianobis): samoel donauri, gabriel donauri,goderZi mdgeuri, adarnase bagrationi, adarnase adarnasiani, nerse nersiani,juanSer juanSeriani; eTnonimuri warmoSobis: buRa Turqi, leon berZeni,xalil arabi, TarÃan xazari: mamisaxelobiTi: ivane arSis Ze, ise Sixis Ze,166


xalil izidis Ze... epiTetiani: artavaz ZuZumte, aSot kekela, bagrat regueni,baram Cubini, sumbat tiezerakeli, qasre ambarvezi, vaxtang gorgasali... titulis:mirian mefe, daviT kurapalati, guaram mamfali, bagrat magistro kurapalati...;titulisa da dinastiuris: ivane mTavari Savliani; saeklesio titulis:melqisedek kaTalikos-patriarqi, barTlome kaTalikosi, miqael episkoposi,fadla qorepiskoposi...: samoel monazoni...; warmomavlobisa da titulis:stefane mtbevar episkoposi, sumbat mamfal artanujeli...; ormagi: goderZiannitbelni, bivritian sefewuli da calmxrivi: mameanni anTroponimuli formuliskomponentebi. ufro xSiria pirovnebis <strong>saxeli</strong>s orwevriani anTroponimuliformulis komponentebiT aRniSvna.12. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebisagan gansxvavebiT saistorio wyaroebSi dasturdebatoladSerwymuli onimis erTi jgufi, romlis komponentebi asidenturadaris SeerTebuli. mag.: abdal _ meliqi, varaz – bakur, farsman _ faruxda sxv.13. toponimebi, iseve rogorc anTroponimebi, enis leqsikuri fondis organulinawilia. toponimi leqsikurad enis erTeulia, funqciiT _ <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>.<strong>qarTul</strong> toponimiaSi struqturul-enobrivi TvalsazrisiT gamoiyofasami jgufi: martivi (anCi, divri...), warmoqmnili (eruS-eT-i, goderZ-is-a, arsian-i...)da Txzuli (beras juar, yvelis cixe, garesja...). gvxvdeba rogorcTanxmovanfuZiani (mtkvari, qarTli, Cori, neZÂi, babgeni...), iseve xmovanfuZianigeografiuli saxelebi (anWkora, umwa, gunaTle, ZinZe, tao...).piris saxelTa msgavsad, <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi gvxvdeba variantulitoponimebi: bobxa//bobRa, SeSisTavi//Tavi SeSisaÁ, kÂrikeTi//kÂrike wmida,wyaros Tavi//wyarosTavi. Aanalogiebi gvaqvs V-VII ss. saistorio wyaroebSic:darialani//dariani//dariela, rac imaze metyvelebs, rom geografiulsaxelTa daweriloba Zvel saqarTveloSi normad ar iyo qceuli.14. <strong>qarTul</strong>i mxatvruli da saistorio mwerlobis uZveles ZeglebSi arismsjeloba toponimTa warmoSobis gzebsa da saSualebebze. saanalizo masalazedakvirvebam gamoavlina, rom msazRvrel-sazRvruliani sintaqsuri konstruqciisgamartiveba erT-erTi komponentis mokvecis gziTa da darCenili komponentistoponimizacia, rogorc erTsityvian toponimTa warmoqmnis erT-er-Ti gza, aTaswleulis manZilze moqmedebda. es miiRweva ramdenime saSualebiT:1. eliptirebiT (mokvecilia sazRvruli an msazRvreli komponenti: wer-167


taÁsni adgili wertaÁsni, bakTa adgili bakTa...); 2. warmoqmniT (saTaxve,struqturuli TvalsazrisiT derivaciuli formaa); 3. sityvaTSeerTebiT (Se-SisTavi, zarzma, gareja... SedgenilobiT rTuli orkomponentiani erTeulebia).15. adamianebs geografiuli saxelwodebaTa warmoSobis sakiTxebi uxsovaridroidan ainteresebdaT. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSive Cans avtorTa maRalilingvisturi azrovneba. mocemulia: sagodeblis, divris, saTaxvis, zarzmisada sxvaTa etimologia.16. toponimTa lokalizacia-etimologiis kvleviT ara erTi da ori mecnieridainteresebula. naSromis meore nawilis I da II TavSi warmodgeniligvaqvs: vaxuSti bagrationis, k. hanis, n. maris, iv. javaxiSvilis, a. SaniZis, p.ingoroyvas, i. sixaruliZis, m. janaSvilis, s. janaSias, s. kakabaZis, z.WumburiZis, g. bedoSvilisa da sxvaTa dakvirvebebi ama Tu im geografiuliobieqtebis adgilmdebareobisa da <strong>saxeli</strong>s warmomavlobis Sesaxeb.17. saistorio wyaroebSi gvxvdeba zmnuri toponimi xerTvisi, romelic mi-Rebulia erTvis formisagan da daerTvis III obieqturi piris niSani x-ani. zemoTaRniSnuli toponimi imiT aris mniSvnelovani, rom dRemde SemogvinaxaZveleburi forma.18. saistorio TxzulebebSi dasturdeba SemTxvevebi, rodesac avtori garkveulcnobebs gvawvdis ama Tu im toponimis adgilmdebareobaze. aseTebia:pitiota, sobRis cixe, kalmaxis klde da sxv. Aanalogiebi gvaqvs <strong>agiografiul</strong>ZeglebSic, kerZod, “wm. Aabo tfilelis martvilobaSi”, rodesac ioanesabanisZe migvaniSnebs mikrotoponim sagodeblis adgilmdebareobaze.19. saistorio wyaroebSi Segvxvda sami teritoriuli da erTi qronologiuriidentifikaciis SemTxveva, rodesac avtori erTsa da imave geografiuliobieqtis saxels ornairi dasaxelebiT gvTavazobs. aseTebia: karni ovse-Tisa//dariani, agaraki//xunani, zena sofeli//qarTli; karaspola//karnu-qalaqi.20. hidronimi toponimis saxeobaa. hidronimTa warmoebaSi mniSvnelovanrols asruleben literaturuli da dialeqturi hidrografiuli nomenebi.hidronimebi zogjer TavianT lokalur monacemebzec migvaniSneben. am SemTxvevaSiisini topohidronimebad gvevlinebian. saistorio wyaroebSi gvxvdebarogorc hidronimebi (bedruji, aragÂi, abaSa, cxeniswyali...), ise topohidronimi(egris-wyali), romlebic erTi an ori leqsemiT gadmoicemian. saistorio168


wyaroebSivea Senaxuli hidronimebis: `abaSisa~ da `cxeniswylis~ etimologiisavtoriseuli gaazreba, rac ZiriTadad xalxuri etimologiis STabeWdilebastovebs.21. saistorio TxzulebebSi fiqsirdeba istoriul saqarTveloSi arsebulicixeebisa da cixe-qalaqebis saxelwodebani, romlebic mniSvnelovanrols asrulebdnen safrTxisas. Oorkomponentianobis SemTxvevaSi gvxvdebarogorc prepoziciuri (Wermis cixe, Suris cixe, wirqualis cixe...), ise postpoziciuriwyoba (cixe kalisa, cixe veJinisa, cixe marnisa...).22. eklesionimi toponimis saxeobaa da igi religiuri niSniT gamorCeuli<strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>a. eklesionimebTan dakavSirebiT unda aRiniSnos ori SemTxveva:erTi, rodesac igi toponimis rols asrulebs da meore _ rodesac toponimieklesionimad qceula. saistorio wyaroebSi, iSviaT SemTxvevaSi, orkomponentianieklesionimi prepoziciuri wyobiT aRiniSneba (berTubnis monasteri,tfilisis sioni), ufro xSirad ki postpoziciuri wyobiT (sioni sam-SÂldisa, eklesia niqozisa, saydari bediisa, monasteri kestoria...). saistoriowyaroebSi dasturdeba SemTxvevebi, rodesac eklesionimi `saxelobiTi~aRniSvnisaa. aseTia: alaverdis wm. giorgis saxelobis eklesia, biWvinTis wm.RvTismSoblis saxelobis eklesia da mcxeTaSi stefane-wmindis saxelobistaZari. analogiebi gvaqvs <strong>agiografiul</strong> ZeglebSic. mag.: wm. iovane naTlismcemlistaZari (opizaSi), wm. RvTismSoblis saxelobis monasteri (SatberdSi),wm. giorgis saxelobis taZari (xanZTaSi).danarTi I169


<strong>agiografiul</strong>i Zeglebis saero wodebis personaJebiaabdila (3) _ Zeglis mixedviT, igive xalifa mansuri baRdadSi (754-775 w.w).abulasaT (12) _ Zeglis mixedviT, gabriel dafanCulis vaJi (daaxl. VIII-IXss.).abul-kasim (5) _ igive abul yasim iusuf abusajis Ze, samxreT azerbaijanisarabi amira (901-927 w.w.) sajidebis dinastiisa (277, 96).adrnese kurapalati (3) _ qarTlis erismTavari da kurapalati VIII s. IInaxevarSi, nerse erismTavris mama (196, t. I, gv. 85).adarnase (12) _ igulisxmeba adarnase I (daaxl. 867-869 w.w.), aSot didis ufrosiZe, qarTvel bagrationTa klarjeTis Stos mamamTavari, bagrat I kurapalatisada gvaram mamflis Zma da TanammarTveli (277, 99).adarnase mefe (5) _ adarnase II, daviT I kurapalatis Ze, qarTvelTa mefe (881-923 w.w.) (277, 99).arvand guSnaspi (2) _ Zeglis mixedviT, qarTlis marzpani (540-544 w.w.).arSak (7) _ somxeTis mefe (368-386 w.w.) (196, t. I, gv. 613).arSuSa pitiaxSi (1) _ qvemo qarTlis, anu gugareTis mTavari (pitiaxSi) V s.Sua wlebSi. <strong>qarTul</strong>i da somxuri wyaroebis cnobiT, igi yofila kaci`Wkviani da gamorCeuli~, mSobliuri kulturis, qristianuli eklesiismoamage (277, 146).arSuSa (12) _ Zeglis mixedviT, gabriel dafanCulis vaJi (daaxl. VIII-IX ss.).aSot kurapalati (12) _ 1. aSot I didi (g. 29.I.826, dolisyana), tao-klarjeTisbagrationTa dinastiis mamamTavari. IX s. 20-ian wlebamde iyo qarTlis erismTavari.saTaveSi edga qarTlis brZolas arabTa winaaRmdeg, magram damarcxdada iZulebuli gaxda gaqceuliyo SavSeT-klarjeTSi, romelic politikuradbizantias ekuTvnoda. aSot I am adgilebis mflobeli da bizantiis vasaligaxda, miiRo bizantiis samefo karis kurapalatis pativi. ganaaxla darezidenciad gaixada cixe-simagre artanuji. aSot I mokles Sinagamcemlebma.misma memkvidreebma, romlebic `qarTvelTa mefeebad~ iwodebodnen, saTave daudesbagrationTa samefo dinastias; 2. adarnerse mefis Ze (X s.) (277, 159).aSot kuxi (5) _ erisTavTerisTavi (g. 918), bagrationTa klarjeTis Stoswarmomadgeneli, gurgen I kurapalatis Ze, tbeTis sakaTedro taZris damaar-170


sebeli. misi SekveTiTaa dawerili <strong>qarTul</strong>i <strong>agiografiul</strong>i mwerlobis TvalsaCinoZegli stefane mtbevaris `miqel-gobronis wameba~ (277, 159).bbagrat kurapalati (12) _ bagrat I, tao-klarjeTis mTavari (826-876 w.w.).daaxl. 330 bizantiis keisrisagan miiRo `qarTvelTa kurapalatis~ tituli.bagrat I dros tao-klarjeTSi grZeldeboda aSot I mier dawyebuli didisaeklesio-samonastro mSenebloba, romlis erT-erTi iniciatori grigolxanZTeli iyo (277, 168).bagrat erisTavT-erisTavi (12) _ X saukunis qarTveli mwignobari (gard.966), adarnase kurapalatis Svili. giorgi merCulis `wm. grigol xanZTeliscxovrebaSi~ igi moxseniebulia rogorc eklesiis mSenebeli, saRmrTo wignebismaZiebeli da Semkrebi. 958-966w.w. mas ganuaxlebia `wm. grigol xanZTeliscxovreba~, CaurTavs ramdenime saswauli (196, t. II, gv. 128).bagrat Saroeli (12) _ Zeglis mixedviT, adarnase kurapalatis colis,bevreulis, mama (daaxl. VIII-IX ss.).beSqen (13) _ Zeglis mixedviT, giorgi mTavris dis, latavris, vaJi (daaxl. IXs.).beSqen bahlaundi (13) _ Zeglis mixedviT, iovanes Ze, mirianis mama (daaxl. IXs.).bubaqri (10) _ gulzviadi aznauri, romelic daviT garejelis mier saswaulebismoxdenis Semdeg wminda naTlobiT moinaTla, ojaxic da msaxurebicmonaTla da garejas, daviTis salocavi da sadgomi gamoqvabulis pirdapir,kldeSi, feriscvalebis saxelobis eklesia gamoakveTina (154, 77).buRa (4) _ arabTa laSqris sardali, `Turqi mona~. igi Tbiliss 853-854 w.w.Semoesia (277, 202).ggabriel dafanCuli (12) _ (daaxl. VIII-IX ss.) giorgi merCulis daxasiaTebiT,gabrieli iyo `aznauri didebuli~, `didebuli mTavari~, `erismTavari~, `keTiladmorwmune~... Zeglis mixedviT, gabrieli da misi meuRle, mariami, iyvnengrigolis pirveli xelisSemwyobni xanZTis monastris mSeneblobaSi.garbaneli (13) _ Zeglis mixedviT (daaxl. IX s.).giorgi (12) _ afxazTa mefe giorgi II (922-957) konstantine III Ze (277, 226).171


giorgi CorCaneli (13) _ adrindeli feodaluri xanis didi aznauri samxreTsaqarTveloSi, samcxeSi (daaxl. IX s.). basili zarzmeli mas did mTavarsuwodebs. giorgi CorCanelis samflobelo samcxeSi yvelaze vrceli daermravali iyo. hqonda taZrebi da sasaxleebi zanavsa da CorCanSi (axlandeliadigenis raioni). aqedan modis CorCanelis gvaric. giorgi CorCanelmadidZali simdidre dautova zarzmis monastersac, romelic misi xelSewyobiTaaSenes serapion zarzmelis meTaurobiT samcxeSi Casulma berebma(277, 232).grigoli (2) _ Zeglis mixedviT, qarTlis mamasaxlisi (daaxl. VI s.).grigoli (12) _ Zeglis mixedviT, Satberdis mamasaxlisi, aznauris, liparitisZe (daaxl. VIII-IX ss.).guarami (12) _ Zeglis mixedviT, gabriel dafanCulis vaJi (daaxl. VIII-IX ss.).guaram mamfali (12) _ guaram didi (daaxl. VIII-IX ss.), aSot kurapalatisumcrosi vaJi (277, 223).gurgen (12) _ 1. gurgen I, bagrationTa klarjeTis Stos warmomadgeneli,adarnase I Ze, erisTavTerisTavi, kurapalati (881-891 w.w.) flobda amiertaosnawils da kalmaxs. anderZis Tanaxmad, dakrZales xanZTaSi, grigol xanZTelissaflavis maxloblad; 2. gurgen IV, bagrationTa klarjeTis Stos warmomadgeneli,adarnase II Ze, erisTavTerisTavi (918-941 w.w.). aRniSnuli titulimiiRo aSot kuxis (gurgen I kurapalatis Ze) gardacvalebis Semdeg. wyaroebimas moixsenieben rogorc did erisTavTerisTavs. gurgen IV daasrulaxanZTis axali eklesiis mSenebloba (277, 248).gurgen erisTavi (3) _ Zeglis mixedviT (daaxl. VIII s.), qarTlis erisTavis,stefanozis, mama.gurgen erisTavTa erisTavi (5) _ Zeglis mixedviT, yvelis cixis patroni(daaxl. X s.).ddaviT kurapalati (12) _ daviT I (876-881 w.w.). bagrat I ufrosi Ze, bagrationTataos Stos warmomadgeneli. kurapalati 876 wlidan. 881 wels veraguladmokla gvaram (guaram) mamflis Zem _ nasram (277, 252).daviT mamfali (12) _ Zeglis mixedviT (X s.).demetre//dimitri (12) _ afxazTa samefos (dasavleT saqarTvelo) mefe (daaxl.825-861 w.w.), leon II Ze. energiulad ibrZoda axlad Seqmnili samefos damouki-172


deblobis dasacavad. misi saSinao politikis erT-erTi mTavari amocana iyo aRmosavleTsaqarTvelos eklesiis gavlenis ganmtkiceba dasavleT saqarTveloSi.am mizans emsaxureboda misi xelSewyobiT IXs. I naxevarSi dasavleT saqar-TveloSi wm. grigol xanZTelis mier <strong>qarTul</strong>i monastris daarseba (277, 270).vvazgeni (7) _ Zeglis mixedviT, daba vaJganis mkvidri, daviTisa da tiriWanisnaTesavi (daaxl. IV s.).varamSapo (7) _ Zeglis mixedviT, sparseTis mefe (daaxl. IV s.).vardani (1) _ vardan mamikoniani, SuSanikis mama, gamoCenili somexi sardali.saTaveSi edga iranis winaaRmdeg ajanyebas. daiRupa sparselebTan brZolaSi451 w. (277, 305).vardani (7) _ Zeglis mixedviT, warCinebuli erisTavi basianis xevSi, dabaonkomSi, daviTisa da tiriWanis mama (daaxl. IV s.).varsqen pitiaxSi (1) _ qvemo qarTlis mmarTveli V s. II naxevarSi. miiRoiranuli saxelmwifo sarwmunoebad aRiarebuli mazdeanoba da daupirispirdaqarTlis mefes. vaxtang gorgasalma igi moakvlevina 482 w. (277, 306).veJan buzmiri (2) _ qarTlis marzpani VI s. 40-ian wlebSi (196, t. IV, gv. 367).TTagine (7) _ Zeglis mixedviT, daviTisa da tiriWanis deda, vardan erisTavismeuRle (daaxl. IV s.).Tevdore (12) _ Zeglis mixedviT, xanZTis mamasaxlisi (daaxl. VIII-IX ss).Tevdosi (7) _ Zeglis mixedviT, daviTisa da tiriWanis warmarTi biZa (daaxl.IV ss.). diswulebis daxocvis Semdeg igi sinanulSi Cavarda da qristianadmoinaTla.Teodora (4) _ Zeglis mixedviT, saberZneTis dedofali (daaxl. IX s.).iia (13) _ Zeglis mixedviT, aq mamakacis <strong>saxeli</strong>a (daaxl. IX s.).iovane (13) _ Zeglis mixedviT, beSqen bahlaundis mama (daaxl. IX s.).iovane (12) _ Zeglis mixedviT, jiblaris mama (daaxl. VIII-IX ss.).kkostantine (3) _ leonis Ze, kostantinepolis mefe (daaxl. VIII s.) (196, t. V,gv. 641).173


kravi (12) _ Zeglis mixedviT, mirean aznauris meuRle, arsen kaTalikosisdeda (daaxl. VIII-IX ss.).kvipriane (13) _ Zeglis mixedviT, serapion zarzmelis mama (daaxl. IX s.).llaklaki (13) _ Zeglis mixedviT, giorgi mTavris dis, latavris, vaJi (daaxl. IX s.).latavri (monazvnobaSi Tekla) (13) _ Zeglis mixedviT, giorgi mTavris da (daaxl.IX s.).leoni (3) _ kostantinepolis mefis, kostantines mama (daaxl. VIII s.) (196, t.VI, gv. 191).mmireani (//miriani) (12) _ Zeglis mixedvviT, gabriel dafanCulis meuRle,marTlmorwmune qristiani (daaxl. VIII-IX ss.).mahdi (3) _ xalifa (775-785 w.w.), xalifa mansuris (abdila) vaJi (196, t. VI, gv.524).miqaeli (4) _ Zeglis mixedviT, saberZneTis dedoflis, Teodoras, vaJi (daaxl. IX s.).miriani (13) _ Zeglis mixedviT, giorgi CorCanelis siZe, dis qmari, beSqenbahlaundis Ze (daaxl. IX s.).mireani/(/miriani) (12) _ Zeglis mixedviT, keTilmorwmune aznauri, arsenkaTalikosis mama (daaxl. VIII-IX ss.). mirians didi roli miuZRvis arsenisgakaTalikosebaSi.mirian mefe (8) _ qarTlis mefe mirian III (IV s.), romlis drosac qarTlSiqristianoba saxelmwifo religiad gamocxadda (196, t. VII, gv. 11).mose (3) _ Zeglis mixedviT, sarkinozTa mefe, amira mumni (daaxl. VIII s.).mcxueda(//mcxuedaÁ) Á (12) _ Zeglis mixedviT, keTilmorwmunisa da eklesiaTamaSeneblis arsenis vaJi (VIII-IX ss.)..nnerse (3, 12) _ nerse II, qarTlis erismTavari VIII s. II naxevarSi, 781 wlamde. adarnasekurapalatisa da erismTavris Ze. 772 xalifa mansurma antiarabuli saqmianobisaTvisbaRdadSi gaiwvia da sapyrobileSi Casva. xalifa mahdim (775-785 w.w.) gamefebisTanavegaaTavisufla nerse II da imave pativiT qarTlSi gamoistumra. xuTiwlis Semdeg nerse II kvlav SeebrZola arabebs, Semdeg Tavisi mxleblebiT xazarebTangaiqca (darialis gziT), radgan maTi daxmarebis imedi hqonda. xazareTidannerse dasavleT saqarTveloSi (afxazeTSi) gadavida, sadac winaswar hyavda col-174


Svili gaxiznuli. aq man Seityo, rom xalifas qarTlis erismTavrad misi diswuli,stefanoz gurgenis Ze, daeniSna. nersem amirasagan qarTlSi dabrunebis nebar-Tva da uSiSroebis garantia iTxova. amiram es Txovna Seusrula. nerses cxovrebisam periodTan aris dakavSirebuli misi arabi msaxuris, abos, tragikuli Tavgadasavali(196, t. VII, gv. 394).ppatrik (12) _ Zeglis mixedviT, gabriel dafanCulis vaJi (daaxl. VIII-IX ss.).ssahaki (12) _ ismaelis Ze, tfilisis amira (daaxl. VIII-IX ss.) (196, t. IX, gv. 262).sula (13) _ Zeglis mixedviT,giorgi mTavris dis, latavris, vaJi (daaxl. IX s.).sumbat (12) _ 1. qarTvelTa mefis adarnases Ze. giorgi merCules moxseniebulihyavs erisTavTa erisTavad. Tavisi Zmis, aSot kurapalatis, gardacvalebisSemdeg (954 w.). miiRo kurapalatoba (196, t. IX, gv. 262).sumbat (5) _ Zeglis mixedviT, somxeTis mefe (daaxl. X s.).uustami (2) _ Zeglis mixedviT, cixisTavi mcxeTaSi (daaxl. VI s.).ccqiri (12) _ amira sahakis mier `aRzrdili~, aSot kurapalatis karze mociquladmavali (daaxl. VIII-IX ss.). anCis episkoposis gardacvalebis Semdeg, manmZlavrebiT daipyra anCi da mravali avi saqme Caidina (277, 726).wwerta (12) _ Zeglis mixedviT (daaxl. VIII.).xxuasro (2) _ Zeglis mixedviT, sparsTa mefe xuasro anuSirvani (531-579 w.w.).jjafari (4) _ Zeglis mixedviT, babilonis mefe (daaxl. IX s.).jiblari (12) _ Zeglis mixedviT (daaxl. VIII-IX ss.).jojiki (1) _ Zeglis mixedviT, arSuSa qarTlis pitiaxSisa da anuSvram arwrunisvaJi, varsqenis Zma (V s.).hherakle (7) _ Zeglis mixedviT, saberZneTis mefe (daaxl. IV s.).175


danarTi II<strong>agiografiul</strong>i Zeglebis sasuliero wodebispersonaJebi da wmindanebiaabibos nekreseli (11) _ saeklesio moRvawe, asureli mama, saqarTveloSimovida siriidan VI s. II naxevarSi. Tavdapirvelad moRvaweobda zedaznismonasterSi, Semdeg ganagebda nekresis saepiskoposo kaTedras. eweoda farTomisionerul moRvaweobas: gaaqristiana aragvispiris mTieli kaxelebi. ebrZodairanis oficialuri religiis (cecxlTayvanismcemloba) gavlenas. mosponekresis taZris maxloblad sparsTa sagzebeli, risTvisac VI s. damlevsmarzapanis brZanebiT Caqoles. dasaflavebulia mcxeTaSi, samTavros taZarSi(248, w. I, gv. 389).abo (3) _ (daaxl. 757-786 w.w.), qarTlis erismTavris, nerses, msaxuri,nelsacxebelTa ostati, tomiT arabi. baRdadidan qarTlSi Camohyva nerses.Semdeg qarTlidan devnil erisTavs Tan gahyva xazareTSi, sadac qristianobamiiRo. arabebma mosTxoves mahmadianobas dabruneboda. abom uari ganacxada.amis gamo mas Tavi mohkveTes. <strong>qarTul</strong>ma eklesiam abo wmidanad Seracxa (248,w. I, gv. 32).agaToni (12) _ Zeglis mixedviT, ierusalimis patriarqi (daaxl. X s.).adam aregawoteli (7) _ Zeglis mixedviT (IV s.).amaspo (13) _ Zeglis mixedviT, zanavis monastris pirveli maSenebeli.amona (12, 13) _ X s. I naxevris qarTveli xuroTmoZRvari, xanZTis eklesiisaRmSenebeli. moRvaweobda aSot kuxis dros (248, w. II, gv. 315).anatole (antonios) (12) _ dekanozi qali (daaxl. VIII-IX ss.). wm. anatolemeris dedaTa monasterSi dayudebiT moRvaweobda. zeciur uxorco ZalTamsgavsi cxovrebiT gabrwyinebul wmida dedas xSirad ecxadebodnenangelozebi. sanatrel dedebs Temestiasa da anatoles angelozTagan euwyaTmaTi moZRvris, matos, am qveynidan gasvla (248, w. II, gv. 320).andria (12, 13) _ opizis maSenebeli (248, w. II, gv. 319).antoni didi (3, 10, 12, 13) _ (daaxl. 251-350/357 w.w.), wmindanad wodebuli.qristiani gandegili, daibada komaSi (egvipte) SeZlebuli qristiani koptis176


ojaxSi. anton didma qoneba glakaxebs dauriga, Tavisi soflis maxlobladerT qoxSi daeyuda da mosagre cxovreba daiwyo. antoni <strong>sakuTari</strong> Sromis nayofiTirCenda Tavs da mowyalebasac gascemda. Semdeg soflidan moSorebiTakldamaSi daeyuda. ocdaTxuTmeti wlisa Tebaidis udabnos siRrmeSi Sevidada iq oci weli srul mdumarebaSi gaatara. Rirsma antonma sul oTxmocdaxuTiweli dahyo udabnoSi. igi 357 w. miicvala as xuTi wlis asakSi. misineSTi orma mowafem, moZRvris anderZisamebr, udabnoSi, erT gankerZoebuladgilas miabara miwas. 544 w. wm. antoni didis uxrwneli nawilebi aleqsandriaSigadaasvenes. XV s. ki isini arasSi (safrangeTi), wm. ivlianes saxelobistaZarSi daabrZanes (248, w. I, gv. 62).ariozi (8) _ aleqsandrieli (egvipte) xucesi. man daaxl. 318 w. safuZveli Cauyaraariozelobas (mimdinareoba, warmoSobili qristianul eklesiaSi IV-VIss.). winaaRmdeg msoflio qristianuli eklesiis dogmisa, romlis mixedviT ZeRmerTi (ieso qriste) mama RmerTis erTarsi da Tanasworia. ariozis Tanaxmad,qriste dasabamidan ar arsebobda mama RmerTTan erTad, igi SemdegSiaSeqmnili adamianis msgavsad. qristeSi, romelic erTsa da imave dros Rmer-Tic aris da adamianic, Warbobs adamianuroba (igi naxevar-RmerTia). ariozismoZRvrebam didi ganxeTqileba Seitana rogorc qristianul wreebSi, ise ma-Sindel bizantiur sazogadoebaSi. igi mWidrod iyo gadaxlarTuli socialurmoZRvrebasa da romis (mogvianebiT bizantia) orbitaSi moqceuli provinciebispolitikur brZolasTan. 320 w. aleqsandriis saeklesio krebazeariozoba dagmes, magram mas mxari dauWira aRmosavleTis episkoposTa nawilma.konstantine didis mier mowveulma nikeis saeklesio krebam (325 w.) ariozimwvaleblad gamoacxada da saeklesio dogmad aRiara Ze RmerTis mama RmerT-Tan erTarsoba. 381 w. kostantinepolis saeklesio krebam sabolood dagmoariozi, xolo dasavleTis eklesiaSi moZRvrebas wm. samebis Sesaxeb daumatesdogmati suliwmidis warmoSobisa ara marto mama RvTisagan, aramed Ze RvTisagan(148, w. I, gv. 449).arseni (11, 12, 13) _ arsen I, arsen didi, arsen safareli (daaxl. 820/830 _877/887), qarTveli saeklesio moRvawe da mwerali. cnobebi misi biografiidangiorgi merCulis `wm. grigol xanZTelis cxovrebam~ Semogvinaxa. arseni, samcxisdidi feodalis, mirianis Ze, eqvsi wlisa iyo, roca wm. grigol xanZTelismowafeebma, Teodorem da qristeforem, xanZTis monasterSi waiyvanes, iq177


kargi aRzrda-ganaTleba miiRo. mirianma arseni saeklesio krebis daukiTxavadqarTlis kaTalikosad daadgina. qarTlis episkoposebma miimxres mamfaliguaram didi, saeklesio kreba moiwvies da mZlavrobiT dadgenili kaTalikosiswinaaRmdeg gailaSqres, magram wm. grigol xanZTelis CareviT yvelaferiarsenis sasargeblod gadawyda. arsen I miewereba polemikuri Txzuleba`ganyofisaTÂs qarTlisa da somxeTisa~, Tumca zogi mkvlevari am TxzulebasTvlis arsenis <strong>saxeli</strong>T cnobil sxvadasxva moRvawes: VII s. arsen kaTalikoss;X s. arsen II kaTalikoss; arsen iyalToels da sxv. (248, w. II, gv. 271).arseni (12) _ 1. xanZTis winamZRvari, warmoSobiT aznauri (daaxl. X s.); 2.uxmaris <strong>saxeli</strong>T cnobili (daaxl. X s.) (248, w. II, gv. 319).arseni (8) _ arsen II kaTalikosi (X s.). saeklesio moRvawe, mwerali. qarTliskaTalikosi yofila daaxloebiT (955-980 w.w.). aRuweria asurel mamaTa: ioanezedaznelis, ise wilknelisa da Sio mRvimelis cxovreba. es Txzuleba`asurel mamaTa cxovrebaTa~ mokle redaqciaa; Tavdapirveli saxiT masCvenamde ar mouRwevia. XI-XII ss.-Si igi metafrasul yaidaze SeuvsiaT daganuvrciaT. swored am redaqciebs SemounaxavT cnoba arsen II avtorobaze(196, t. I, gv. 584).arseni hromaeli (12) _ (354-449/450 w.w.). daibada romSi keTilmsaxuri qristianisojaxSi. Rrma sarwmunoebam ymawvilSi mecnierebaTa Seswavlis Sewyvetisada RvTis msaxurebisTvis Tavis gadadebis survili aRZra. male wm. arseni diakvanigaxda. misi ocneba beruli cxovreba iyo, raSic ufalma Seuwyo xeli.malulad datova sasaxle da aleqsandriaSi wavida, aqedan ki udabnos miaSura.wm. mamam berul moRvaweobaSi ormocdaTxuTmeti weli gaatara, TanamedroveTagan`didis~ zedwodeba daimsaxura da oTxmocdaTxuTmeti wlisa aResrula(248, w. II, gv. 77).afoci (1) _ Zeglis mixedviT, qvemo qarTlis episkoposi V s. II naxevarSi.bbasili (12, 13) _ basili xanZTeli (IX s.). saeklesio moRvawe, himnografi. igigrigol xanZTelis dedis msaxuris Svili yofila. aRizarda xanZTaSi, sadacerTxans grigols mejinibeobas uwevda, Semdeg ki xanZTis monastris mesamewinamZRvari gamxdara. gardaicvala parexSi, miqel parexelis savaneSi (248, w.II, gv. 318).178


asili (13) _ basili zarzmeli (X s.), qarTveli mwerali da sazogado moRvawe(daaxl. 916-926 w.w.) iyo zarzmis monastris winamZRvari. basil zarzmelmaTavisi biZis, IX s. cnobili saeklesio moRvawis, serapion zarzmelis, cxovrebasmiuZRvna vrceli <strong>agiografiul</strong>i Txzuleba (248, w. II, gv. 317).baxdiad (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (daaxl. VI s.), romelmacaRiara qriste, xolo Semdeg marzapnis SiSiT uaryo.bevreuli (monazvnobaSi anastasia) (12) _ (daaxl. VIII-IX ss.). bagrat Saroelisasuli, warmoSobiT afxazeTidan iyo. igi monazvnad aRkvecamde mefe adarnasescoli iyo da, rogorc dedofali, uaRresad Seeweoda meris monasters. monazvnadaRkvecis Semdeg monasterSi yvelaze mZime morCilebis saqmeebs aRasrulebda,maradJam ZaZa emosa, Tavisi xeliT ezideboda tyidan SeSas da gamudmebiT loculobda.bevreulis fersaTis monasterSi locvis Sedegad ganikurna adarnase(romelmac ukanonod moiZula coli). mis saflavTan ganikurnen misi Svilebi,gurgen kurapalati da sumbati, ramac dasabami misca imave saflavTan sxvadasxvasneulebiT SepyrobilTa gankurnebasac (248, w. II, gv. 321).besarioni (13) _ (IV-V ss.). axalgazrdobaSi moinaTla, ris Semdegac TavSekavebuladcxovrobda. saRvTo SuriT aRZrulma mamam ierusalimis wmida adgilebimoiloca. wmindanma mdumarebis aRTqma dado, saWmels kviraSi erTxeliRebda, zogjer ki mTeli ormoci dRe uWmel-usmeli iyo. Rirsi mama mravalsaswauls aRavlenda: SeeZlo fexiT gaeara mdinareze, misi locviT ufaliwvimas gardamoavlenda, atkbobda uvargis wyals... ris gamoc, mas sakvirvelmoqmediSearqves. sicocxlis umetesi nawili Ria cis qveS, ganmartoebullocvaSi gaatara da mSvidobiT miicvala Rrma sibereSi (248, w. I, gv. 465).burzo(//borzo) (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (daaxl. VI s.),romelmac miiRo qristianoba da mtkiced daicva igi.ggabrieli (12) _ beri, xanZTis mkvidri (daaxl. VIII-IX ss.). wm. gabrieli erTgulademsaxureboda monasterSi mcxovreb sneul da moxucebul berebs. igiyvelas mouTxrobda misTvis cnobili mamebis moRvaweobis Sesaxeb da mouwodebda,mtkiced daecvaT mamaTa mier dadgenili wesebi (248, w. II, gv. 318).gerasime (13) _ warmoSobiT lukiidan (mc. azia) iyo. berad aRkvecis Semdegigi Tebaidis (egvipte) udabnoSi ganmartovda, daaxl. 450 wels ki palestina-Si Cavida da iordanes napiras monasteri daaarsa. Rirsi gerasime samagali-179


To iyo Tavisi RvawliT. didmarxvaSi brwyinvale aRdgomamde arafers Wamda,mTel marxvas udabnoSi atarebda. erTxel, udabnoSi, wm. mamam saswaulebrivadganukurna fexi masTan Semweobis misaRebad misul loms. roca amba gerasimegardaicvala (475 w.), lomma ver gauZlo Rirs mamasTan ganSorebis mwuxarebasda mis saflavze gardaicvala (248, w. I, gv. 211).giorgi (5) _ Zeglis mixedviT, martvilis <strong>saxeli</strong>T wodebuli wmindani.wm. giorgi (4, 12) _ (agionimi) III saukunis II naxevarSi daibada kabadokiaSi,mdidar qristianul ojaxSi. mamamisi mowameobrivad aResrula. daqvrivebulideda kabadokiidan Tavis samSobloSi wavida da iq ganagrZo Svilis qristianuladaRzrda. Wabuki giorgi romis laSqarSi ganmwesda mxedrad. axovanma,mamacma da uSiSarma meomarma male imperator dioklitianes (284-305 w.w.) yuradRebamiipyro, Tavis pirvel mcvelad daniSna da mxedarTmTavris maRaliwodebac uboZa. kerpTayvanismcemelma mefem urCia wm. giorgis gandgomodaqristianobas, magram, roca mtkice uari miiRo, misi wamebis nebarTva gasca.uflis saswaulebrivi ZaliT ZlevaSemosili da saswaulTmoqmedi Wabuki wamebisSemdeg uvneblad gamoiyureboda. bolos, uflisgan gamxnevebulma wmindanmaTavisi nebiT morCilebiT moudrika qedi jalaTis maxvils. igi aResrula303 wlis 23 aprils. anderZisamebr, wm. giorgis sxeuli dakrZales palestinisqalaq ramlaSi, konstantine didis mefobis dros ki gadaasvenes wmindanissaxelze aSenebul did taZarSi, qalaq lidaSi. wm. giorgi ewama ocdaaTiwlis asakSi da eklesiis istoriaSi Sevida rogorc Zlevamosili da uZlevelizeciuri mxedari (248, w. I, gv. 352).giorgi (12) _ amba (daaxl. VIII-IX ss.) (248, w. II, gv. 316).giorgi (13) _ 1. giorgi Suartyleli, mRvdel-moZRvrad wodebuli (daaxl. IXs.); 2. ZeglSi ixsenieba rogorc `kaci vinme mRdeli~ (daaxl. IX s.) (248, w. II,gv. 317).giorgi mawyvereli (12, 13) _ (IX s. dasawyisi), mwerali, awyuris episkoposiVIII-IX an X s. I meoTxedSi. `wm. grigol xanZTelis cxovrebaSi~ im cnobilsaeklesio moRvaweTa Sorisaa moxseniebuli, romelTac giorgi merCulisrwmeniT, `wm. grigolis cxovrebis~ aRwera SehferodaT. giorgi mawyverelimoxseniebulia agreTve basili zarzmelis `wm. serapion zarzmelis cxovreba-Si~. igi Suartylis xevidan yofila, warCinebuli ojaxiSvili. icnobda sera-180


pion zarzmels, romlis Sesaxeb Semdeg cnobebi miuwodebia basili zarzmelisaTvis(248, w. I, gv. 288).gobroni (naTlobis <strong>saxeli</strong>T miqael) (5) _ wmida mowame. 914 wels arabebiukanasknelad Semoesivnen amierkavkasias, daamarcxes somxeTi da saqarTveloSiSemoiWrnen. ocdarva dRe igeriebdnen sarkinozTa gaSmagebul ieriSebs yveliscixis damcvelni. mecixovneebs saTaveSi axalgazrda mxedari, gobroni, edga.ukanaskneli qarTvelTagani, vinc sikvdils gadaurCa, sul as ocdacameti kaci,cocxlad Seipyres sarkinozebma. maT Soris iyo gobroni. abul-kasimis brZanebiTgakerpebul qristians Tavi mohkveTes. <strong>qarTul</strong>ma qristianulma eklesiamqristesTvis da samSoblosaTvis Tavdadebul gmirs axali <strong>saxeli</strong> miqaeli uwodada qarTvel mowameTa panTeonSi Caricxa (248, w. II, gv. 439).gÂrobandak (2) _ ix. evstaTi.guSnak (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (VI s.), romelmac uaryo Tavisisjuli da SeerTo qristianobas.grigoli (7) _ ZeglSi ixsenieba rogorc mRvdeli (daaxl. IV s.).grigol RvTismetyveli (12) _ (329-390 w.w.), daibada kabadokiaSi, ganaTlebulsada SeZlebul ojaxSi. mamas grigoli (nazianzis episkoposi) erqva, dedas nona.isini mravali wlis manZilze uSviloni iyvnen. mSoblebma ufals SesTxovesSvili da aRuTqves, rom masve Seswiravdnen. marTlac, nonam ixila Cveneba,romelSic momavali Svilis saxec warmoudga da <strong>saxeli</strong>c emcno. grigolsymawvilobidanve gauCnda survili sxvadasxva mecnierebis Seswavlisa; zrunvasulis srulyofilebisaTvis. am mizniT jer aleqsandriaSi gaemgzavra, SemdegeladaSi, kerZod, aTenSi. kunZul kviprosTan mZvinvare qarebisagan aRelvebulizRva misi ufalTan vedrebis Semdeg dawynarda. aTenSi daumegobrda basilidids. 362 w. mama grigolma, nazianzis episkoposma, Svili iZulebiT mRvdladakurTxa. basili didTan dasamSvideblad misuli grigoli megobarma sasimasepiskoposad gaamwesa, razec grigolma uari Tqva da nazianzSi gaagrZelacxovreba mSoblebTan erTad. 380 w. imperator Teodosis mxardaWeriT, grigolikostantinepolis patriarqad akurTxes. ioanes msgavsad mas RvTismetyveliuwodes. wm. grigolma kvlav ganmartoeba arCia da sabolood damkvidrda TavismamulSi, sadac gardaicvala 390 w. SemorCenilia wm. grigol RvTismetyvelisormocdaxuTi sityva, maT garda wmindans ekuTvnis Teologiuri daavtobiografiuli xasiaTis poeturi Txzulebanic (248, w. I, gv. 101).181


grigol xanZTeli (12) _ (759-861 w.w.) qarTveli sasuliero moRvawe da mwerali,tao-klarjeTis samonastro mSeneblobis organizatori. daibada qarTl-Si, warCinebul ojaxSi. aRizarda qarTlis erisTavis, nerses, karze. man TavisidroisaTvis brwyinvale ganaTleba miiRo. aRmzrdelTa da qarTlis didebulTanebiT mRvdlad akurTxes, xolo Semdeg, roca misi episkoposad kurTxevaganizraxes, farulad miatova qarTli da VIII s. 80-iani wlebidan taoklarjeTSidaiwyo moRvaweoba. garda samonastro mSeneblobisa, igi monawileobasiRebda klarjeTis politikur cxovrebaSi. IX s. 30-ian wlebSi wm.grigoli, klarjeTis monasterTa gadawyvetilebiT, arqimandritad daadgines.misi energiuli CareviT gadaayenes Tbilisis amira sahakis agenti, anCisepiskoposi cqiri. wm. grigol xanZTelma didi roli Seasrula IX s. 50-ianwlebSi javaxeTSi mowveul saeklesio krebaze, romelmac arsen I kaTalikosadarCevis kanonierebis sakiTxi gaarCia. grigol xanZTeli iyo mis mier daarsebulmonasterSi gaCaRebuli mravalmxrivi kulturul-saganmanaTleblosaqmianobis sulisCamdgmeli. giorgi merCulis cnobiT, mas sabawmidis monastriswesis safuZvelze Tavisi Zmobis wevrTaTvis Seudgenia qtitoruli tibikonida SeuTxzavs himnografiuli krebuli `saweliwdoÁ iadgari~ _ literaturulikrebuli mTeli wlisa (248, w. II, gv. 309).ddaviTi (7) _ RmrTismsaxuri col-qmris vardanisa da Tagines Svili (IV s.),qarTvel mefeTa naTesavi. aResrula biZis, Tevdosis, xeliT. wminda mowamisxelidan gavardnili kombali miwaze daeca da uzarmazar xed iqca. orasiwlis Semdeg mlocvelebma is xe wminda nawilebad dainawiles. kaTalikosisaganSendobamiRebulma Tevdosim irwmuna ufali ieso qriste da wm. daviTissaxelze eklesia aaSena (248, w. I, gv. 424).daviT garejeli (9, 10) _ erT-erTi asureli mama. saqarTveloSi Semovida q.antioqiidan VI s. I naxevarSi da daaarsa garejis monasteri, romlis pirveliwinamZRvari TviTonac yofila. daviT garejelis moRvaweobam xeli SeuwyosaqarTveloSi qristianuli religiis dacva-ganmtkicebas da jer kidev SemorCeniliwarmarTi mosaxleobis gaqristianebas. xangrZlivi da RvTivsaTnocxovrebis Semdeg aRsrulebuli wm. daviTi iqve, garejis savaneSi dakrZales(248. w. I, gv. 390).182


daviT miZnaZoreli (12) _ IX s. qarTveli saeklesio moRvawe, miZnaZoros monastris(klarjeTi) maSenebeli da pirveli winamZRvari. igi iyo ilarion ka-Talikosis sulieri mama (248, w. II, gv. 319).damiane (1) _ wmida mowameni, uvercxloni, kozma da damiane, warmoSobiTarabebi, daiarebodnen soflebsa da qalaqebSi, saxarebas qadagebdnen daqristes ZaliT sneulebs kurnavdnen. gaweuli samsaxurisaTvis isini aranairsazRaurs ar Txoulobdnen. kilikiaSi warmarTebma mkurnalebi Seipyres dammarTvel lisiusTan miiyvanes. usjulo lisiusma qristianuli sarwmunoebisuaryofa moiTxova maTgan, razec mtkice uari miiRo. amisTvis, lisiusis brZanebiT,wmidanebi sastikad gvemes da zRvaSi Cayares, magram angelozma isinimorevidan napirze gamoiyvana. maSin warmarTebma uflis rCeulebs Tavebi mohkveTes.wm. kozmasa da damianes qristianuli eklesia 17(3) oqtombers moixseniebs(248, w. II, gv. 348).dimitriosi (12) _ grigol xanZTelis erT-erTi mowafe (daaxl. VIII-IX ss.).deda febronias gazrdili. misi pirvandeli <strong>saxeli</strong> ZeglSi ar gvxvdeba. wm.dimitriosi ixsenieba im wmida mamebis gverdiT, romlebic sicocxleSic dagardacvalebis Semdegac mraval saswauls aRavlendnen. igi ierusalimis siwmideebismosalocad gaemgzavra da iq gardaicvala (248, w. II, gv. 319).dodo (10) _ <strong>qarTul</strong>i <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis Tanaxmad, `Rirsi da saTnoebiTSemkuli beri~, daviT garejelis uaxloesi mowafe da TanamSromeli,kaxeTis (ninowmindis) mkvidri. VI s. I naxevarSi garejis mravalmTis sanaxebSidauarsebia wm. mariamis saxelobis monasteri (154, 78).eevagre (9) _ VI s. II naxevris saeklesio moRvawe. SiomRvimis monastris winam-ZRvari, eriskacobaSi _ qarTlis spaspeti, cixedidis mTavari. berad aRikvecaSio mRvimelis zegavleniT da misganve miiRo winamZRvroba. evagrem monasters<strong>sakuTari</strong> saxsrebiT uyida mamulebi _ sof. sxaltba mimdgomi gorovaniT. igigamosaxulia SiosTan erTad amave monastris ioane naTlismcemlis eklesiis(VI s. II nax.) qvis kardelis reliefze (XI s.), moxseniebulia RvTismSobliseklesiis (XII s.) gviandel warweraSi. Semonaxulia Siosa da evagres cxovrebisamsaxveli ori redaqcia (248, w. I, gv. 22).evstaTi (2) _ warmoSobiT sparsi, sarwmunoebiT mogvi, pirvandeli <strong>saxeli</strong>Tgvirobandak, asakiT ocdaaTi wlis. mcxeTaSi movida VI s., eziara qristiano-183


as, SeirTo qristiani coli da moinaTla qristianad. evstaTim Tavisianebssastiki uari ganucxada tozikobis (navrozobis) dResaswaulSi monawileobismiRebaze, ris gamoc, jalaTebma Tavi mohkveTes. samoel kaTalikosis brZanebiTwamebulis neSTi mcxeTis sveticxovelSi dakrZales (248, w.II, gv. 92).ezra (12) _ X s. himnografi. zogi mecnieris (k. kekeliZem, p. ingoroyva) varaudiT,ezra `wm. grigol xanZTelis cxovrebaSi~ moxseniebuli ezra anCeliepiskoposia, `didebulTa aznaurTa dafanCulTa Svili~. ukanaskneli kvleva-ZiebiT (l. jRamaia) ezra miCneulia sinur xelnawerebSi dadasturebul ezraqobuleanad. am Tvalsazrisis Tanaxmad, ezra X s. 80-iani wlebisaTvismRvdelia da ioane-zosimes TanamoRvawe (248, w. II, gv. 315).elia diakoni (8, 9) _ erT-erTi asureli mama, ioane zedaznelis mowafe. saqarTveloSimovida q. antioqiidan VI s. Sua wlebSi. cxovrobda zedaznis monasterSi(248, w. I, gv. 24).elia (10) _ Zeglis mixedviT, ierusalimeli patriarqi (494-516 w.w.).efTvimi(//eqTvime didi) (13) _ mdidar da keTilmsaxuri qristianebis _ pavlesada dionisias didi xnis nanatri vaJi. mSoblebis aRTqmisamebr sami wlisameklesiur cxovrebas mihyo xeli, Semdeg ki berad aRikveca. ocdaaT welsmiRweulma wm. efTvimem farulad datova qalaqi, moiloca ierusalimis wmindaadgilebi, faranis lavraSi mivida da erT patara qoxSi daeyuda. Tavs kalaTebiswvniT irCenda da mowyalebas gascemda. efTvimi, Rirs TeoqsitesTanerTad, mkvdari zRvis axlos gamoqvabulSi damkvidrda, romelic Semdeg monastradaqcies. ganmartoebis mZebnelma mamam rubis udabnoSi, mardas mTazedaido bina mowafesTan, domentianesTan, erTad. aq ipova gamoqvabuli, romel-Sic imaleboda saulis devnas ganridebuli daviTi da aqve monasteri daaarsa.wm. efTvimi mraval saswaulebs axdenda, sneulebsa da eSmakeulebs kurnavda,risTvisac mas `didi~ uwodes. 473 wlis 20 ianvars wm. efTvimimiicvala (248, w. I, gv. 85).efrem asuri (12) _ (daaxl. 306-373 w.w.). sirieli poeti, mwerali, asketurmistikurimimarTulebis saeklesio moRvawe. daibada q. nisibinSi, warmarTTaojaxSi. Wabukobis asakSi miiRo qristianoba. rodesac nisibini sparselTaxelSi gadavida, iZulebuli gaxda 363 w. daetovebina mSobliuri qalaqi da365 w. edesaSi dasaxlda. wm. efremis Txzulebebi gansakuTrebiT popularuliiyo qristianul aRmosavleTSi, kerZod, saqarTveloSi. misi literaturuli184


mimdinareoba moicavs mraval prozaul da poetur Txzulebas. wm. efremsekuTvnis bibliuri teqstis komentarebi, Teologiuri polemika, didaqtikurixasiaTis homiliebi, apokrifebi, himnebi saRvTismetyvelo da istoriulTemebze. efrem asuris Txzulebani farTod iyo cnobili jer kidev VIII-IXss. saqarTveloSi. am Txzulebebs swavlobdnen, Targmnidnen, maTi avtori kipativiscemiTa da avtoritetiT sargeblobda, rac kargad Cans giorgi merCulis`wm. grigl xanZTelis cxovrebaSic~ (248, w. I, gv. 116).efrem mawyvereli (12) _ awyuris episkoposi (daaxl. 845-885 w.w.). daibadaqarTlSi, didebuli aznauris ojaxSi, izrdeboda xanZTis monasterSi, Semdegcxovrobda neZvis monasterSi. iyo grigol xanZTelis mowafe. wyaroebSiixsenieba `didi efremis~ <strong>saxeli</strong>T. efremma arsen I kaTalikosis winaaRmdegmowyobili Zlieri dajgufeba mSvidobiani gziT daSala, kaTalikoss Searigaukmayofilo episkoposebi da mTavari gvaram mamfali. wm. efremis mcdelobiT<strong>qarTul</strong>ma eklesiam ierusalimis patriarqis _ sergis (843-859 w.w.) TanxmobiTmiiRo ufleba `mironis kurTxevisa~ qarTlSi. dasaflavebulia awyurismonasterSi (248, w. I, gv. 328).efrosine (12) _ monazoni qali, ZeglSi ixsenieba gvedia efrosines <strong>saxeli</strong>T(daaxl. VIII-IX ss.).etÂfane(//epifane) (12) _ Zeglis mixedviT, wm. mama, wm. grigol xanZTelis mowafe(daaxl. VIII_IX ss.), uaRresad Tavmdabali. wm. grigolis mkacr gamocdas(Jamis wirvisas umizezod TavSi kverTxis Cartyas) saRmrTo simdabliT Seegebawm. etvifane, rasac wm. beris aRfrTovaneba mohyva.zzarmil (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (VI s.), romelmacevstaTisTan erTad aRiara qristianoba.zaqaria (12) _ anCeli episkoposi; daviT miZnaZorelis mowafe. zaqaria, wm. daviTmefsalmunis msgavsad, bavSvobidanve mwyemsis laRi da mkacri cxovrebiswesiT izrdeboda. erTxel anCelma episkoposma mis Tavze `zeciT mowevnuli~naTlis sveti ixila. RvTis miniSnebiT srulwlovanebas miRweuli wmindanimale mTeli saZmos moZRvari Seiqna. misi xeliT uamravi saswauli aResrula:man locviT SeaCera kldes mowyvetili uzarmazari lodi, gandevna monastrisbaR-venaxs Sereuli frinveli da kaliebi, Semusra ori saSineli gveli,romlis SiSiT Zmebi venaxSi veRar midiodnen samuSaod (248, w. II, gv. 315).185


zenoni (12) _ samcxeli didgvarovnis Svili (daaxl. VIII-IX ss.), `RvTismsaxurebiTaRzrdili~. mSoblebis gardacvalebis Semdeg zenonma gadawyvita dis-Tvis daetovebina qoneba da udabnoSi monazvnad Semdgariyo. magram, sanam amganzraxvas Seasrulebda, misi da gaitaca viRac `ukeTurman kacman~ da SavSe-Tis gzas gauyena. zenonma SurisZiebas RvTis gzaze dadgoma arCia. igi wm.grigolis uaxloesi da usayvarlesi mowafe iyo, ufro metic: `zRudÀ mtkiceklarjeTisa didebulTa udabnoTaÁ~. zenoni Rrma moxucebulobaSi aResrula(248, w. II, gv. 318).TTaTa(//Tadeoz) (7, 9) _ aT-cametTagan erT-erTi asureli mama (VI s.) (154, 75).Tevdore(//Teodore) (12) _ wm. grigol xanZTelis upirvelesi ZmaTagani (daaxl.VIII-IX ss.). Tevdore, qristeforesTan da saba iSxnelTan erTad, umkacresmonazvnur cxovrebas eweoda jer opizaSi da Semdeg xanZTaSi. Teodoresa daqristefores `saRmrTo Suri~ gauCndaT monastrebis damoukidebeli Senebisada am mizniT jer afxazeTSi (dasavleT saqarTvelo) gaiparnen, xolo SemdegsamcxeSi. swored am ukanasknel adgilas aisrules maT wadili. Tevdoresmier agebul monasters uwodes neZvi, xolo qristeforesas _ kÂrike-wmida.Tevdorem da qristeforem pirnaTlad Seasrules aRmzrdelobiTi misia, rocamaT mama grigolma arsenisa da efremis aRzrda daavala (248, w. II, gv. 316).Tevdosi(//Teodosi didi) _ daibada 424 w. kabadokiaSi RvTismoSiS qristian-Ta ojaxSi. mSoblebma igi eklesiaSi medaviTned daadgines. wm. Tevdosis ocnebaiyo, ganSoreboda am soflis saqmeebs da Tavi RvTisTvis mieZRvna. ammizniT man datova mSobliuri qalaqi da ierusalimis siwmideTa mosalocadgaeSura. wmida qalaqidan gamobrunebulma ymawvilma antioqiaSi gamoiara dasvimeon mesvetisagan kurTxeva miiRo. svimeonma mas sityvier cxovarTamwyemsoba uwinaswarmetyvela. gandegili beri jer kaTismas monasterSi cxovrobda,bolos ki palestinis udabnos im gamoqvabulSi daeyuda, sadac iesosTayvaniscemis Semdgom beTlemidan gamobrunebul mogvebs gauTeviaT Rame.ocdaaTi weli cxovrobda wm. mama am mRvimeSi, dRe da Rame loculobda damxolod kvira dRes Wamda. wmida Tevdosis irgvliv Semokrebil ZmaTa ricxvidRiTidRe izrdeboda. wmindanma gadawyvita mowafeTaTvis sacxovrebeli nagebobisageba. man RmerTs SesTxova, ganecxadebina Tavisi neba da daxmarebodaadgilis arCevaSi. wm. Tevdosim sacecxlurSi naxSiri Cayara, zed sakmeveli186


daado da moiara samonastred sagonebeli yvela adgili, magram RmerTma ni-Sani ar misca. roca ukan gamobrunda da Tavis mRvimes miuaxlovda, uecradnaxSiri nakvercxlad iqca da sakmevlis saamo surneli daifrqva irgvliv.ase gacxadda RvTis neba. igi basili didis tipikoniT xelmZRvanelobda. wm.Tevdosis RmerTma winaswarxedvis niWi mihmadla da misi locviT mravalisaswauli aResrula. Rirsma mamam winaswar ganWvrita Tavisi micvalebis dRe105 wlis asakSi. aResrula 529 wels. igi pativiT dakrZales im gamoqvabulSi,sadac moRvaweobda (248, w. I, gv. 43).Tekla (12) (ix. saero wodebis personaJebTan latavri).Temestia (12) _ dekanozi qali mereSi (daaxl. VIII-IX ss.), romelic ormociwlis ganmavlobaSi emsaxureboda meres dedaTa monasterSi mwirvel mRvdelwm. matos. rogorc Temestia aRniSnavda, iseTi mokrZalebuli iyo maTi ur-TierToba, rom matos uSualod misi xelidan sacecxluric ki ar miuRia arasodes(248, w, II, gv. 320).Teodore (5) _ warmoSobiT egvipteli (ganwmendilis <strong>saxeli</strong>T cnobili),izrdeboda mdidari da cnobili qristiani mSoblebis ojaxSi. masSi adrevegaiRviZa beruli cxovrebisadmi midrekilebam. ToTxmeti wlisa saxlidangaipara da erT-erT monasterSi dasaxlda. roca Rirsma mamam paxumi didismoRvaweobis Sesaxeb Seityo, datova monasteri da masTan wavida. Rirsmapaxumim, romelsac uflisagan winaswar ganecxada yrmis mosvla, siyvaruliTmiiRo igi. wm. Teodore male Seegua meudabnoeTa cxovrebis wess. oci wlisaiyo, roca Rirsma paxumim mas ZmebisaTvis wmida werilis swavleba daavala.Rirseuli moZRvris sikvdilis Semdeg, tabenisis monasters wmida Teodoreganagebda, mogvianebiT ki saTaveSi Caudga Tebodis yvela savanes. wm. Teodoressaswaulmoqmedis niWi miemadla. igi 368 w. aResrula (248, w. II, gv. 221).iiakobi (12) _ `mravalferi madliT~ Semkuli X saukunis didi mama, TavdapirveladSatberdSi moRvaweobda, Semdeg ki miZnaZoros xevSi damkvidrda da`brwyinvida... viTarca mTiebi Soris varskvlavTa~. cxobilia iakob miZnaZorelis<strong>saxeli</strong>T (248, w.II, gv. 319).ilarioni (10) _ Zeglis mixedviT, erT-erTi wm. mama garejis udabnoSi (daaxl.VI s.). man ganavrco da akurTxa axladmonaTluli aznauris, bubaqrismier agebuli eklesia, romelSic wm. mama daviT garejelia dakrZaluli.187


ilarioni (12) _ 1. saqarTvelos (qarTlis) kaTalikosi daaxl. IX s. I naxevarSi.moRvaweobda miZnaZoros monasterSi (istoriuli klarjeTi), iyo daviTmiZnaZorelis mowafe. agreTve, wyarosTavis monastris maSenebeli da winamZRvari.2. ilarion parexeli, romelsac giorgi merCule ixseniebs rogorc misidrois erT-erT TvalsaCino mweralsa da saeklesio moRvawes. 3. ubis winamZRvari.giorgi merCulis cnobiT, ilarions didxans umoRvawia ierusalimSi(albaT, qarTvelTa sabawmidis monasterSi), moxucebulobisas Camosula saqarTveloSida xanZTis monasterSi damdgara. damoukidebeli saeklesio moRvaweobissurvili moxucebulobis Jamsac ar ganelebia da amitom gahyoliais xanZTidan afxazeTis samefoSi monastrebis saSeneblad Tevdoresa daqristefores. roca wm. grigol xanZTelma afxazeTis mefis, demetres, TxovniTaaSena monasteri ube (ubisa), mis mamasaxlisad daayena (248, w. II, gv. 314).iovane(//ioane) (7) _ ZeglSi moxseniebulia rogorc mRvdeli (daaxl. IV s.).iovane(//ioane) (12) _ Zeglis mixedviT: 1. episkoposi (daaxl. X s.); 2. xanZTiswinamZRvari romelic wm. grigol xanZTelis cxovrebis~ avtors, giorgimerCules, daxmarebia `wm. grigolis cxovrebis~ aRweraSi (X s.).iovane(//ioane) (13) _ klarji, serapion zarzmelis umcrosi Zma (IX s.), romelicserapionTan erTad wavida samcxeSi, Seudga berul cxovrebas da eweodaaRmSeneblobiT saqmianobas. swored iovanes augia samcxeSi Tavisi saxelobistaZari _ iovane-wmida (248, w. II, gv. 376).iovane(//ioane) zedazneli (8, 9, 11) _ zedaznis monastris damaarsebeli, saxelganTqmulisirieli saeklesio moRvawe. sasuliero ganaTleba antioqiaSimiiRo. jer sruliad axalgazrda berad aRikveca da udabnoSi wavida samoRvaweod.Rirsma ioanem <strong>saxeli</strong> gaiTqva Tavisi cxovrebiTa da saswaulebiT.erTxel wm. RvTismSobeli gamoecxada da ubrZana, Tavis mowafeTa SorisTormeti beri aerCia da maTTan erTad saqarTveloSi wasuliyo, raTa wm.ninos moqceul xalxSi qristes sjuli ganemtkicebina. wm. ioane mowafeebTanerTad saqarTveloSi VI s. Sua wlebSi movida. igi jer mcxeTaSi cxovrobda,Semdeg mcxeTis maxloblad, md. aragvis gaRma, zedaznis mTaze. erT Rames wm.iovanes kvlav gamoecxada RvTismSobeli da ubrZana, Tavisi mowafeebi sxvadasxvamxares gaegzavna qristianobis saqadageblad. wm. ioanes locviT mravalisaswauli aRevlina. iovane, misi anderZisamebr, im mRvimeSi dakrZales,sadac moRvaweobda (248, w. I, gv. 387).188


ise wilkneli (8) _ sasuliero moRvawe saqarTveloSi, erTi asurel mamaTagani.iyo diakoni, iovane zedaznelis mowafe. movida antioqiidan (VI s. SuawlebSi). cxovrobda zedaznis monasterSi, Semdeg ganagebda wilknis saepiskoposokaTedras. gaaqristiana saqarTvelos CrdiloeT mTianeTis mosaxleoba,sadac daangria warmarTul kerpTa taZrebi da aaSena eklesiebi. dasaflavebuliawilknis eklesiaSi (248, w. I, gv. 391).kklementoz kaTalikosi (9) _ Zeglis mixedviT (daaxl. VI s.).kozman (1) _ ix. damiane.konon (9) _ Zeglis mixedviT, erTi ZmaTagani, wm. beri (daaxl. VI s.).konstanti(//kostanti kaxi) (4) _ qarTveli erisTavi(768-853 w.w.). ibrZodaarabi sardlis buRa Turqis winaaRmdeg. 853 wlis 26 agvistos is da misi ZeTarxuji arabebma Seipyres da konstanti kaxi wamebiT mokles. atenis sioniserT-erT warweraSi is moxseniebulia kaxaÁs <strong>saxeli</strong>T @48, w. II, gv. 409).llukiane (10) _ VI s. I naxevrisa da Sua wlebis qarTveli saeklesio moRvawe,daviT garejelis uaxloesi mowafeTagani. wm. daviTis TxovniT daaarsa garejismravalmTis ioane naTlismcemlis monasteri (154, 77).mmakari (12) _ 1. uZluris <strong>saxeli</strong>T cnobili; 2. anCis episkoposi (X s.); 3.opizis monastris maSenebeli (daaxl. VIII-IX ss.) (248, w. II, gv. 315).makari (13) _ opizis monastris maSenebeli (24.8, w. II, gv. 316).makari (13) _ didis <strong>saxeli</strong>T cnobili (390-391). daibada qvemo egviptis sofelptinaforSi. mSoblebis gardacvalebis Semdeg udabnos miaSura. makari antonididis sayvareli mowafe gaxda da misive rCeviT skitis udabnoSi daemkvidra.ocdaaTi wlisas `mxcovani Wabuki~ Searqves. ormoci wlisa mRvdladakurTxes da skitis udabnoSi mcxovrebi berebis winamZRvrad daadgines. Rirsmamamam oTxmocdaCvidmeti weli icxovra. wm. makarim Tavisi uxvi sulierigamocdileba saRvTismetyvelo SromebSi gagviziara. Rirsi makaris locvebisayovelTaod gamoyenebul dila-saRamos locviT kanonebSicaa CarTuli (248,w. I, gv. 74).markelaozi (13) _ erTi ZmaTagani, miqel parexelis mowafe (248, w. II, gv. 319).189


mato(//matoi) (12) _ mRvdeli (daaxl. VIII-IX ss.). igi epifanesTan erTad, pirveliSeemata wm. grigolis mier xanZTaSi Seqmnil Zmobas. meris eklesiis winamZRvrissikvdilis Semdeg, mato ormoc wels winamZRvrobda meris qalTamonasters da Tavisi sanimuSo qceviT yovelgvari keTilis magaliTi iyo (248,w. II, gv. 318).miqaeli (5) _ ix. gobroni.miqael parexeli (13) _ (daaxl. IX s.) warmoSobiT SavSeli iyo, sofel norgialidan.berad miZnaZorSi aRikveca. roca xanZTaSi moRvawe berTa Sesaxeb gaigo,iq Cavida, parexs daemkvidra da RvTis mowiwebiT kacTagan miuval kldovanadgilas mcire ekvderi da ZmaTa sacxovrisi aaSena. TviTon martomyofobaseZiebda da RvTivsaTnod cxovrobda. Rirsma mamam RvTaebrivi gamocxadebiT miiRobrZaneba, rom Tavisi mowafeebi, serapioni da ioane samcxeSi gaegzavna monastrisasaSeneblad. wm. miqaelma mravalgzis gauZlo eSmakis cdunebas. aResrulaRrma moxucebulobaSi. sulierma Zmebma wmidani mis mier daarsebul savaneSidakrZales. cnobebi wm. miqaelis Sesaxeb Semonaxulia `wm. grigol xanZ-Telisa~ da `wm. serapion zarzmelis cxovrebaSi~ (248, w. I, gv. 443).miqeli (12) _ kaTalikosi mcxeTaSi (X s.) (196, t. VII, gv. 28).nnerse (7) _ kaTalikosi (IV s.) (196, t. VII, gv. 394).nerse (12) _ wm. nerse III kaTalikosi. cnobas mis Sesaxeb gvawvdis giorgimerCule. nerse erovnebiT somexi iyo. igi aRiarebda marTlmadideblur (diofizitur)mrwamss da moRvaweobda qarTveli mamebis gverdiT. wm. nersem VII s.30-ian wlebSi safuZveli Cauyara iSxnis taZars da iqve moRvaweobdasiwmidiTa da saswaulTqmedebiT (248, w. II, gv. 314).wm. nino (8) _ (agionimi) kabadokieli (wm. didmowame giorgis axlo naTesavi),romis mxedarTmTavris zabulonisa da ierusalimis patriarqis, iubenalisdis, sosanas, erTaderTi asuli. rodesac ninos Tormeti weli Seusrulda,mSoblebma yvelaferi gayides da ierusalimSi gadasaxldnen. zabulonma beradaRkveca gadawyvita da iordanis gaRma udabnos miaSura samoRvaweod. sosanaierusalimis patriarqma, iubenalma, diakonisad akurTxa, nino ki aRsazrdeladmisca moxuc qals, sana niafors, romelic qristianulad zrdida ninos,uambobda macxovris miwieri cxovrebisa da wamebis ambavs. sarasagan gaigoninom isic, Tu rogor moxvda qristes kvarTi warmarTTa qveyanaSi, sa-190


qarTveloSi. sayovelTaod cnobilia wm. ninos mier saqarTvelos gaqristianebisambavi (337 w.). wm. nino saqarTveloSi aResrula. wmindanis survilisamebrmisi patiosani gvami bodbeSi (kaxeTi) dafles. Semdgom mis saflavze mirianmefem wm. giorgis saxelobis taZari aago (248, w. I, gv. 52).ppavle (13) _ mRvdeli (daaxl. IX s.) (248, w. II, gv. 317).pavle Tebeli (13) _ Rirsi pavle egviptis qalaq TebaidaSi daibada. mSoblebisgardacvalebis Semdeg mTis ZirSi erT gamoqvabulSi damkvidrda da oTxmocdacametiweli dahyo. sakvebs, finikebsa da purs, yvavi uzidavda. netarimama uflis TvalSi antoni didze ufro meti Rvawlmosili iyo. Rirsi pavlemuxlmoyrili aResrula 341 wels as cameti wlis asakSi. mis gardacvalebasantoni didi eswreboda da xedavda, Tu rogor maRldeboda misi suli zecadangelozebis, winaswarmetyvelebisa da mociqulebis TanxlebiT. udabnodangamosulma orma lomma wmidans TaTebiT gauTxara samare. XII s-Si imperatormanuelis (1143-1180) brZanebiT, wmindanis uxrwneli nawilebi konstantinepol-Si gadaabrZanes, Semdeg veneciaSi, aqedan ki _ ungreTSi. Rirsi pavlespatiosani Tavis nawili romSia daculi (248, w. I, gv. 58).panaguSnasp (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi (VI s.), jer eziaraqristianobas, xolo Semdeg uaryo.perozak (2) _ Zeglis mixedviT, warmoSobiT sparsi, romelmac miiRo qristianoba(VI s.).petre (13) _ opizis monastris maSenebeli (248, w. II, gv. 316).ssaba (12) _ wm. saba iSxneli, wm. grigol xanZTelis deidaSvili da misi erTerTiTanamzraxveli (daaxl. VIII-IX ss.). man nerse kaTalikosis mier iSxanSiaSenebuli da Semdeg upatronobiT dangreuli eklesia aRadgina da misiepiskoposi gaxda (248, w. II, gv. 315).saba (8, 13) _ ganwmendilis <strong>saxeli</strong>T cnobili, daibada kabadokiaSi, keTilmsaxuriqristianebis, ioanesa da sofias, ojaxSi. ufalze Seyvarebuli rvawlis saba flabianosis monasters Seexizna. aTi wlis Semdeg ierusalimSiwavida, xolo Semdeg eqvTime didis lavras miaSura. winamZRvris, Teoqsistes,gardacvalebis Semdeg wm. saba savanis maxloblad, gamoqvabulSi damkvidrda.kviraSi xuTi dRe arafers Wamda, gamudmebiT loculobda da Sro-191


mobda. Rirsi eqvTimes gardacvalebis Semdeg, wm. saba netari gerasimes savanissiaxloves damkvidrda da `gamobrwyinda, viTarca mTiebi, iordanes udabnos~.uflis brwyinvale angelozis rCeviT wmidani siloanis xevTan mdebaregamoqvabulSi damkvidrda, sadac didi lavra daaarsa da Seqmna pirveli wesgangeba,`ierusalimis~ <strong>saxeli</strong>T cnobili. amis garda kidev eqvsi savane daaarsa.aRasrulebda mraval saswauls: misi locviT udabnoSi wyaro aRmocendada gvalvis dros wvima gardamodioda, mravali sneuli da eSmakeuli gankurna...netar mamas mxecebic udrtvinvelad emorCilebodnen. wm. mamam 532 w. 25dekembers mSvidobiT Sehvedra suli ufals (248, w. I, gv. 504).samoeli (1) _ episkoposi V s. 70-80-ian wlebSi. warmoSobiT berZeni. vaxtanggorgasalma igi bizantiidan moiwvia sxva episkoposebTan erTad. jerqarTlis episkoposi iyo, Semdeg kaTalikosi. samoeli piradad icnobda SuSaniksda TanaugrZnobda mas (196, t. IX, Ggv. 19).samoeli (2) _ qarTlis kaTalikosi V s. Sua wlebidan _ VI s. 70-ian wlebamde.samoels mounaTlavs sparsi cecxlTayvanismcemeli evstaTi, romelic daaxloebiT550 wels awames. manamde samoel kaTalikosma, sxva mTavrebTan er-Tad, qarTlis marzpans, arvand guSnasps, sTxova qristianobis miRebisaTvisdapatimrebuli evstaTis cixidan gaTavisufleba. samoels evstaTi mcxeTissakaTedro taZarSi daukrZalavs (196, t. IX, gv. 20).samoeli (3) _ qarTlis kaTalikosi (780-790 w.w.). samoels aRZvria survili,raTa daweriliyo `wm. abos martviloba~. am saqmes, kaTalikosis rwmeniT,ioane sabanisZeze ukeT veravin Seasrulebda da xsarTan mRvdlis xeliT gaugzavnaioanes epistole. ioanes, Tanaxmad epistolisa, dauweria SekveTiliTxzuleba da gaugzavnia samoelisaTvis (196, t. IX, gv. 20).samoeli (12) _ Zeglis mixedviT, opizis monastris yofili winamZRvari.sahaki (7) _ Zeglis mixedviT, mRvdeli (daaxl. IV s.).serapion zarzmeli (13) _ IX s. qarTveli saeklesio moRvawe, zarzmis monastrisdamaarsebeli da pirveli winamZRvari (aqedan miiRo zedwodeba zarzmeli).serapioni warmoSobiT samxreT saqarTvelodan, klarjeTidan iyo. adre daoblda.roca wamoizarda, miatova saxli da parexis monasterSi daemkvidra,daemowafa miqael parexels. parexSi serapion zarzmelma brwyinvale saeklesioganaTleba miiRo, Semdeg miqaelis davalebiT gaemgzavra samcxeSi TavisZmasTan ioanesTan da oTx sxva TanamoRvawesTan erTad. iq daaarsa zarzmis192


monasteri _ Semdgom qarTlSi kulturis mniSvnelovani kera, sadac Rrmamoxucebulobamde moRvaweobda da sadac aris dakrZaluli (248, w. II, gv. 375).sofron didi (12) _ Satberdis eklesiis ganmaaxlebeli. cnobili saeklesiomwerali. samwuxarod, Cvenamde ver moaRwia misma literaturulma memkvidreobam.giorgi merCule mas im brZen da srul mamaTa ricxvs miakuTvnebs, romelTaganeloda igi `cxovrebisa amis dawerad~(248, w. II, gv. 319).stefane (2) _ Zeglis mixedviT, qristianobis WeSmariti damcveli (VI s.). igiwm. evstaTisTan erTad TbilisSi waiyvanes da veJan buzmirs warudgines.gairkva, rom patimari mTeli Tavisi ojaxiT: mamiT, dediT, ZmebiTa da debiTqristiani iyo, ris Semdegac stefane gaaTavisufles.stefane mtbevari (5, 12) _ IX s. gasulisa da X s. I meoTxedis saeklesiomoRvawe, mwerali, tbeTis episkoposi, ganswavluli Teologi da mwignobari.stefanes kalams ekuTvnis <strong>agiografiul</strong>i Txzuleba `wamebaÁ wmidisa mowamisagobronisi~, romelic dawera erisTavTerisTavis aSot kuxis TxovniT (248, w.II, gv. 315).svimeon mesvete (8) _ (521-596 w.w.) daibada antioqiaSi, RvTismoSiSi qristianebis,ioanesa da marTas ojaxSi. misi dabadeba da RvTis samsaxurSi Cadgomaioane naTlismcemlis gamocxadebiT winaswar euwya dedas. ori wlis iyo,roca monaTles. eqvsi wlis svimeoni udabnoSi gavida da garkveuli xani martoobaSigaatara, Semdeg ki naTelmosilma angelozma ganmartoebul monasterSimiiyvana, romlis winamZRvari, amba ioane, svetze iyo dayudebuli. gavidaxani da wm. svimeonma ioanes svetze asvlis nebarTva sTxova. winamZRvriskurTxeviT monastris Zmebma Soriaxlos axali sveti aages. Semdeg ambaioanem berad aRkveca Svidi wlis wmidani da TviTon aiyvana svetze. TerTmetiwlis svimeonma ufro maRal svetze asvla gadawyvita. masTan mividnen antioqiisada selevkiis episkoposebi, diakvnad daasxes xeli da uflebamisces ormoc safexurian svetze asuliyo, sadac rva wlis ganmavlobaSimoRvaweobda. wm. svimeoni RvTis miniSnebiT sakvirvel mTaze avida, jer qvazeidga, Semdeg ki uflis gamocxadebis adgilas agebul svetze daeyuda. Rirssvimeons winaswarmetyvelis niWic miemadla. sakvirvelmoqmed mTaze svimeonisagandaarsebul monasterSi saswaulebi aResruleboda. 590 wels ocdacxrametiwlis moRvawe selevkiis episkoposma, dionisem, mRvdlad akurTxa.wm. svimeonis sulieri Svili iyo Rirsi ioane zedazneli. swored misi kurT-193


xeviT Camovida saqarTveloSi cameti asureli mama. svimeonma svetze samocdarvaweli gaatara (248, w. I, gv. 439).ttiriWani (7) _ RmrTismsaxuri col-qmris vardanisa da Tagines vaJi. aResrulabiZis, Tevdosis, brZanebiT (daaxl. IV s.). mdevrebma igi sofel divrSimokles. divris mTavarma waasvena wm. tiriWanis nawilebi da misi saxelobistaZari aaSena (248, w. I, gv. 424).ffebronia (12) _ meris dedaTa monastris monazoni (daaxl. VIII-IX ss.), wm. grigolissulieri megobari. deda febronias gamorCeul pirovnul Rirsebebsdidad afasebdnen wm. grigoli da misi Tanamdgomni, mis ukiTxavadmniSvnelovan saeklesio sakiTxebs ar wyvetdnen. deda febronias winaSe mefeaSot kurapalatic ki uZluri aRmoCnda. igi nugeSs aZlevs adarnerse kurapalatissiZvis diacs. miwierma, wminda amqveyniurma adamianurma sawyisma SeaZlebinamkacr febronias, wm. grigolisagan codvebmiutevebeli qali mereSidaetovebina da sikvdilis Semdeg ucodvel ber-monazonTa saflavebis gverdiTdaekrZala (248, w. II, gv. 320).qqristefore (12) _ ix. Tevdore.qurdia (13) _ Zeglis mixeddviT, zanavis eklesiis pirveli maSenebeli.SSio mRvimeli (9, 11) _ saeklesio moRvawe, erT-erTi asureli mama. SiomRvimismonastris damaarsebeli. daibada antioqiaSi. oci wlisa ganTqmuli meudabnois,ioane zedaznelis mowafe gaxda, Tavisi qoneba glaxakebsa da monastrebsdauriga da berad aRikveca. VI s. Sua wlebSi ioanes Camohyva saqar-TveloSi. oTxi wlis Semdeg gamoeyo Zmobis wevrebs da sarkines mTaze daaarsaSiomRvimis monasteri. Tavdapirvelad Sio mRvimeli cxovrobda mcire gamoqvabulSi,romelic daaxloebiT IX s. eklesiad uqceviaT. monasteri SiomRvimelis drosve iqca msxvil organizaciad. misive iniciativiT aq aagespirveli eklesia ioane naTlismcemlis saxelobisa. sicocxlis ukanaskneliwlebi Sio mRvimelma ganmartoebiT gaatara Tormeti metri siRrmis mRvimeSi(aqedan miiRo es zedwodeba `mRvimeli~). anderZis Tanaxmad, igi iqve dakrZales(248, w. I, gv. 392).194


Sio sakvirvelTmoqmedi (13) _ basili zarzmelis `wm. serapion zarzmeliscxovrebis~ mixedviT, wm. miqel parexelis moZRvari iyo (248, w. II, gv. 319).SuSaniki (1) _ qvemo qarTlis pitiaxSis, varsqenis, meuRle (V s. II naxevari),somexi mxedarTmTavris, vardan mamikonianis, asuli. rodesac saqarTveloSiiranis politikis gamtarebelma varsqenma uaryo qristianoba da cecxl-Tayvanismcemloba miiRo, SuSaniki gaemijna qmars. varsqenma is sapyrobileSiCasva da ulmoblad tanja da gvema igi. SuSaniki cixeSi gardaicvala wamebismeSvide wels. qristianobisa da samSoblos TavisuflebisaTvis wamebuliSuSaniki <strong>qarTul</strong>ma eklesiam wmindanad Seracxa (248, w. II, gv. 184).ccxra Zma kolaelebi: adarnase, barZim, baqar, guaram, daCi, vaCe, ramaz, farsman,juanSer. isini md. mtkvris saTaveSi mdebare sofel kolaSi cxovrobdnenda warmarTuli wesebiT izrdebodnen. qristianTa da warmarTTa bavSvebierTad TamaSobdnen. erT dRes yrmebma gadawyvites da sixaruliT aRuTqvesqristianebs, rom moinaTlebodnen da asec moiqcnen, risTvisac gakerpebulmamSoblebma Svilebi qvebiT Caqoles (248, w. I, gv. 188).xxarlampi//xaralampisi _ Tesaliis qalaq magneziis (saberZneTi) episkoposi,qristes sityvis mxurvale mqadagebeli iyo. igi mraval Secdomil suls moaqcevdaWeSmarit sarwmunoebaze. olqis mmarTvelis, lukianesa da mxedarTmTavarlukiusis brZanebiT samsjavroze wardgenilma wm. xarlampim mtkicedaRiara qriste da kerpebisaTvis msxverplis Sewirvaze uari ganacxada, ris-Tvisac 113 wels netari mama sastikad awames (248, w. I, gv. 149).xuediosi (12) _ `kaci marTali da wmida~, dayudebuli xanZTeli beri,romelic wm. grigols daxvda xanZTaSi (daaxl. VIII-IX ss.) (248, w. II, gv. 317).195


danarTi III<strong>agiografiul</strong>i Zeglebis bibliuri personaJebiaabeli (3, 5) _ adamisa da evas meore vaJi, mwyemsi. ufrosma Zmam, kaenma, moSurneobiTmokla, radgan RvTismosavi abeli gamorCeulad uyvarda RmerTs.iudaisturi da qristianuli tradiciis mixedviT, abeli Tvinieri daudanaSaulo msxverplis zogadi saxea (33, t. I, gv. 7).abraami(//abrahami) (2, 3, 5, 8, 12) _ ebraelTa mamamTavari. bibliuri tradiciaabraamis samSoblod miiCnevs urs, saidanac igi axloblebs q. xaranSi gadauyvaniaT.abraamma pirvelma aRiara erTRmerTianoba, ris gamoc, warmarTi Tanamemamulenisdevnidnen. man datova samSoblo da uflis `aRTqmul qveyanaSi~_ qanaanSi (palestina) gadasaxlda. icocxla 175 weli. yuranSi abraami (ibrahimi)miCneulia ebraelTa da arabTa saerTo winaprad, mahmadis erT-erT winamorbedad(33, t. I. gv. 7).agari (12) _ abramis egvipteli mxevali, romelic abrams Tavisma colma saramaurCia. agari daorsulda da uSvilo saras Tavgasulad eqceoda, ris gamoc,saram saxlidan gaagdo. udabnoSi ugzo-ukvlod moxetiale agars CaeZina,WasTan uflis angelozi gamoecxada da sarasadmi morCileba urCia. asecmoiqca. mas SeeZina Ze, ismaeli. agaris Svilis STamomavlebs ismaelelebsuwodeben (32, 301).adami (5, 8, 12) _ adamianTa modgmis winapari. Zveli aRTqmis mixedviT, RmerTmasamyaros Seqmna meeqvse dRes daasrula imiT, rom adami Seqmna Tixisagan`xatisaebr Tvisisa~, sicocxlis suli STabera da sabrZaneblad daumkvidradedamiwa da yoveli sulieri (33, t. I, gv. 8).ana winaswarmetyveli (8, 12) _ fanoelis asuli, aseris tomidan iyo. `esegardasrul iyo dReTa mravalTa da cxovrebul iyo qmrisa Tana SÂd welssiqalwuliTgan TÂsiT. da ese iyo quriv viTarca oTxmeoc da oTxi wlis,romeli ara ganeSora taZrisa misgan marxviTa da vedrebiTa da msaxurebiTadRe-Rame~. uflis nebiT, `ese masve Jamsa moiwia~, CvilSi Seicno macxovari dagamoxsnis molodiniT mcxovreb ierusalimelebs axarebda mis gankacebas (248,w. I, gv. 130).196


aroni(//ahroni) (3, 13) _ moses ufrosi Zma da Tanamdgomi, Zvel ebraelTapirveli uzenaesi qurumi (gam. 5, 20).aqabi (5) _ yomris Ze, israelis mefe, warmarTi, usjulo iezabelis qmari (IIImef. 20, 2).bbeselieli (13) _ xuroTmoZRvari. man, moses brZanebiT, monawileoba miiRomoZravi taZris agebaSi (gam. 31, 2).ggedeoni (13) _ igive ierobaaR, abiyezreli ioaSis vaJi (msaj. 6, 11). uflisbrZanebiTa da TanadgomiT gedeonma israeli midianis dapyrobisagan ixsnamas Semdeg, rac ufalma sawmisze saswauli moaxdina.grigol sakvirvelmoqmedi (13) _ neokesarieli episkoposi (naTliRebamde _Teodore) qalaq neokesariaSi (mcire aziis CrdiloeTi) warmarTul ojaxSidaibada. man brwyinvale ganaTleba miiRo, Semdeg ki ZmasTan, aTinodoresTan,erTad biriTSi gaemgzavra, rom iqaur samarTlismcodneobis cnobil skola-Si daesrulebina swavla. gzad Wabukebma kesariaSi gaiares. iq imJamad aleqsandriissaswavleblis didi moZRvari, xucesi origene, aswavlida filosofias,romlisganac ymawvilebma cisa da qveynis Semoqmedi ufali irwmunes damoinaTlnen. neokesariaSi dabrunebulma grigolma uari Tqva saero moRvaweobazeda udabnoSi gavida. aq netarma gamudmebuli marxviTa da locviTsrulyofilebis maRal safexurs miaRwia da ganWvretisa da winaswarmetyvelebismadli moigo. pativs moridebuli wm. grigoli kabadokiis qalaqamasiis episkoposma, fedimma, dauswreblad daadgina neokesariel mRvdelmTavradda ufals SesTxova, amgvari uCveulo qirotoniis kurTxeva. mravalisaswauli aRavlina wmidanma. misi qadagebebi qmediTi, cocxali da nayofieriiyo. devnis Semdeg wm. grigoli neokesariaSi dabrunda. misi kurTxeviTdadginda saeklesio dResaswaulebi qristesTvis aRsrulebul mowameTa mosaxsenieblad.netari mama daaxloebiT 266-270 w.w. miicvala (248, w. II, gv. 440).ddaviT winaswarmetyveli (1, 2, 3, 5, 7, 12, 13) _ (Zv. w. X s. miwuruli, _ daaxl.Zv.w. 950), iudavelTa da israelTa gaerTianebuli samefos damaarsebeli dapirveli mefe, beTlemeli isaias (iese) Ze. wminda wignis mixedviT, daviTi mwyemsiyofila, filistimelTa goliaTi daumarcxebia da, jer kidev Wabuki, mxedar-197


mTavrad dauniSnavs mefe savles (sauli) da Tavisi qalic miuTxovebia. Semdegki daviTis popularobas SeuSinebia da devna dauwyia. roca savle daiRupa,daviTi qebronSi moixmes da iudevelTa mefed airCies. daviTma daimorCilafilistimelebi, moabelebi, edomelebi, amonelebi. mis gamgeblobaSi moeqcasiriis mniSvnelovani nawilic. daviTma gaerTianebuli samefos dedaqalaqadiudevelTa da israelTa sazRvarze mdebare qalaqi ierusalimi airCia da religiurcentrad gamoacxada. am mizniT `kidobani igi SjulisaÁ~ gadmoasvenes. daviTisjari saxelmwifos Zlierebis dasayrdeni jari iyo. qveynis saxelmwifogamgebloba man egviptur yaidaze gardaqmna. daviTis mier daarsebulma dinastiamZv.w. 586 wlamde imefa. Tavis Svils, solomons, man dautova saxelmwifo,romlis sazRvrebic damaskodan egviptemde da xmelTaSua zRvidan md. iordanesaRmosavleTiT mdebare miwebamde iyo gadaWimuli. religiuri tradicia daviTsmiawers fsalmunis (qarT. daviTni) Seqmnas (33, w. I, 102).danieli (5, 8, 9, 10, 12) _ erT-erTi winaswarmetyveli. nabuqodonosor II mierierusalimis aRebis Semdeg danieli babilonSi gadasaxlebul tyveTa Sorisyofila. babiloneTis mefis brZanebiT iq sxva warCinebul da niWier Wabukeb-Tan erTad izrdeboda mefis karze. daniels Tavi gamouCenia rogorc brZenwinaswarmetyvelsa da sizmrebis amxsnels, ris gamoc samefo karze dauwinaurebiaT.mogvianebiT, moSurneebis dabezRebiT, sparseTis mefes igi lomebiTsavse xaroSi Caugdia, magram raRac saswauliT gadarCenila. wminda wignSidanielis <strong>saxeli</strong>Taa cnobili samnawiliani wigni _ `winaswarmetyveleba danielisa~(248, w. II, gv. 538).eeva (5) _ adamianTa modgmis winapris, adamis, coli, pirveli qali da `yvelasulieris deda~. Zveli aRTqmis mixedviT, RmerTma eva Seqmna adamis neknidanda adamTan erTad edemSi daasaxla. aq eva gvelma Seacdina da akrZalulixis `cnobadisa keTilisa da borotisa~ nayofi igema da adamsac SeaWama. ganrisxebulmaRmerTma adami da eva samoTxidan gandevna da samudamod daswyevlaadamianTa modgma. evas saxelTan dakavSirebulia mravali legenda daTqmuleba, rac apokriful da wminda wignis Semdgom iudaistur literatura-Si gvxvdeba (33, t. 1, gv. 10).elia (3, 5, 8, 9, 10, 12, 13) _ erT-erTi udidesi winaswarmetyveli. levitelTatomidan aRmocenda qristes Sobamde 900-ze meti wlis win. netaris zedwodeba198


_ Tezbiteli, misi mSobliuri qalaqis, Tezbas, <strong>saxeli</strong>dan momdinareobs (esqalaqi, erTi varaudiT, galileaSi mdebareobda, sxva mosazrebiT ki _ mdinareiordanis maxloblad, galaadis qveyanaSi). epifane kviprelis cnobiT, rocaelia daibada, misma mamam idumali Cveneba ixila: keTilsaxieri Wabukebicecxlis alSi xvevdnen axalSobils da cecxls aWmevdnen. eliam siyrmidanveRmerTs uZRvna Tavi, udabnoSi ganmartovda da mkacri cxovrebiT cxovrobda.man amxila aqabisa da iezabelis usjuloba. iezabelis risxvas garidebulielia, RvTis rCeviT, md. iordanis axlos damkvidrda, sadac yornebi uzidavdnensakvebs. elias saswaulebrivi Zala yvelas akvirvebda. iezabeli mis dasjasmoiTxovda. RvTis nebiT, daucxromeli moSurneobiT aRsavse elia cecxlovanietlebiTa da hunebiT zecad cocxlad aitaces. Tavisi xaleni ki manelise winaswarmetyvels gadmougdo. saeklesio gadmocemiT, elias xalenisaqarTveloSia dafluli, sveticxovlis taZarSi, wm. elia winaswarmetyvelissaxelobis ekvderSi (248, w. II, gv. 63).eliab (13) _ daviT winaswarmetyvelis Zma (I mef. 16, 6).elise (8) _ erT-erTi winaswarmetyveli (IX s. qristes Sobamde). igiwinaswarmetyvel elia Tezbitelis mowafe da memkvidre iyo. msaxurebisaTvisRmerTma mas siyrmis asakSive mouwoda. erTxel elia mindorSi momuSaveelises miuaxlovda da Tavisi xaleni moaxura, rac mis winaswarmetyveladmowodebas niSnavda. roca elias zecad aRtacebis dro movida, winaswarmetyvelmadakeca xaleni, oirdanes dahkra da roca wyali gaipo, mowafesTan er-Tad Sig gavida. zecad aRtacebulma elia winaswarmetyvelma, rogorc zemoTaRvniSneT, Tavisi xaleni mowafes gadaugdo. elise winaswarmetyveli samocdaxuTwelze meti xnis ganmavlobaSi moRvaweobda israelis mefeebis, aqabisada iosias, dros. wm. elise mraval saswauls axdenda. igi daaxloebiT asiwlis asakSi gardaicvala. misi saflavi, netari ieronines azriT, samariismaxloblad mdebareobda (248, w. I, gv. 492).enuqi (13) _ adamis mesame vaJis, seiTis, Svili, SemdgomSi winaswarmetyveli.is wminda cxovrebisaTvis cocxlad iqna aRtacebuli zecas (dab. 4, 17).esaia (5, 12) _ erT-erTi winaswarmetyveli (Zv. w. 770/760 _ Zv. w. 687/642). igisamefo gvaris STamomavali, ZvelebraelTa politikuri moRvawe da religiisreformatori iyo. esaiam ixila ufali `mjdomare saydarsa zeda da savse iyosaxli didebiTa misiTa~. esaia mowameobrivi sikvdiliT gardaicvala. manases199


mefobis dros xis fuRuroSi damaluli esaia xesTan erTad Suaze gauxerxavT.wm. esaias saxels ukavSireben cnobili bibliuri wignis `winaswarmetyvelebaesaiasi~ _ ebrauli teqstis nawils. esaia winaswarmetyvelis wigni adreveaTargmnili <strong>qarTul</strong> enaze, moipoveba `oSkis bibliaSi~ (248, w. I, gv. 399).zzaqaria (3) _ aTormeti mcire winaswarmetyvelTagani. igi jer kidev Wabukiiyo, roca ufalma sawinaswarmetyvelo msaxurebisaken mouwoda da araamqveyniurisaxilvelebis Wvretis Rirsi gaxada. swored zaqaria winaswarmetyveliswignSia gacxadebuli macxovris miwieri cxovrebis ukanaskneli movlenebi.gadmocemis mixedviT, RvTis madlis rCeulma WurWelma, zaqariam, Rrmamoxucebulobamde icxovra. wmidani ierusalimis maxloblad dakrZales. zaqariawinaswarmetyvels `manglismxilveli~ ewodeba, radgan man CvenebiT ixilamangaliviT modrekili gragnili, romelic risxvis momaswaveblad frinavdahaerSi (248, w. I, gv. 145).iiakob mociquli (1, 3, 7, 8, 10, 12, 13) _ xorcieli Zma uflisa. iyo ioseb damwindvelisufrosi Ze misi pirveli qorwinebidan solomoniasTan. gadmocemiT,wmindani Tan axlda yovladwmida RvTismSobels, roca igi herodes risxvasganerida da yrma iesosTan da iosebTan erTad egvipteSi gaiqca da SemdegmaTTan erTadve dabrunda iudeaSi. wm. iakobi mkacri cxovrebiT cxovrobda: arRebulobda Rvinosa da xorceuls, Tmebs ar ikvecda, jvalos samoselsatarebda, Rrmad inaxavda qalwulobas da iseTi gulmodgine mlocveli iyo,xSiri metaniebisagan kani muxlisTavebze aqlemis tyaviviT gauuxeSda. aseTikeTilmsaxuri cxovrebisaTvis mTeli eri iakobs marTals eZaxda. qristesmkvdreTiT aRdgomis Semdeg wm. iakobi ierusalimis pirveli episkoposi gaxdada didi pativiT sargeblobda rogorc qristianebs, ise iudevelebs Soris.netari mowameobrivad aResrula, RvTis sityvis qadagebisaTvis ierusalimistaZris gumbaTidan Camoagdes. zogi cnobiT, wm. mociqulis nawilebi romSi,Tormeti mociqulis taZarSi inaxeba. zogi maTgani 1853 wels aleqsandrielpatriarqs, ieroTeoss moskovSi gaugzavnia. wm. mociqul iakobs ekuTvnis axaliaRTqmis wignebSi CarTuli didi samoZRvro Zalis mqone kaTolike epistole.masve miewereba Seqmna saRvTo liturRiis tipikonisa, romelic safuZvladdaedo basili didisa da ioane oqropiris liturRiebs (248, t. 2, gv. 196).200


iezabeli (5) _ cidonelTa mefis, eTbayalis, asuli; israelis mefis, aqabis,warmarTi coli. man Tavisi meuRle baalis samsxverplos agebaze daiyoliada aTasi usjuloeba SesZina qalaqs (III mef. 21, 5).ieremia (5) _ Zveli aRTqmis oTx udides winaswarmetyvelTagan erT-erTia.iyo anaToTeli mRvdlis, eqelkisias, Svili. TxuTmeti wlis ieremias gamocxadebiTeuwya, rom Sobamde iyo mowodebuli winaswarmetyvelad. SeSinebulymawvils ufalma Tanadgoma da mfarveloba aRuTqva. ocdasami weliwinaswarmetyvelebda, qadagebda ierusalimis taZarSi, qalaqis karibWesTan,mefis sasaxleSi, moedanze da sxv. amxelda iudevelebs WeSmariti RvTisagangandgomisa da kerpTayvanismcemlobisaTvis. ierusalimis dacemis Semdeg (Zv.w.586) egvipteSi waiyvanes da iq gardaicvala (248, w. I, gv. 373).iese (8) _ yobedis vaJi, daviT winaswarmetyvelis mama, israelis mefe (ruT. 4,17).iovane(//ioane) naTlismcemeli (4, 6, 10) _ saxarebis (maTe, markozi) Tanaxmad, iesoqristes uaxloesi winamorbedi, romelmac mesiis (qristes) mosvla iwinaswarmetyvela.cxovrobda udabnoSi (baZavda Zveli aRTqmis winaswarmetyvels ilias).`emosa samoslad misa Tmisagan aqlemisa da sartyeli tyavisaÁ welTa misa, xolosazrdelad misi iyo mkali da Tafli veluri~. amxelda sazogadoebis biwierebasda mouwodebda monaniebisaken. monaTla mravali ebraeli, agreTve, ieso qriste md.iordaneSi. ioseb flaviusis (ax. w. I s.) cnobiT, ioane naTlismcemeli herode I (I s.I nax.) Tanamedrove iyo. herodem Tavisi sayvarlis, Herodias, saameblad ioanenaTlismcemeli sapyrobileSi Casva, Semdeg ki Tavi mohkveTa (33, t. I, gv. 223).iobi (4, 5) _ (daaxl. 2000-1800 w.w. qristemde) cxovrobda CrdiloeT arabeTSi,yucis qveyanaSi. arsebobs varaudi, rom iobi abraamis Zis, naqoris vaJi iyo.RvTismoSiSi da RvTismosavi iobi RmerTma akurTxa da uamravi simdidremihmadla. samarTlianobisa da patiosnebisaTvis wm. iobi sayovelTao pativiTsargeblobda TanamoqalaqeebSi. satana rom daerwmunebina ufals iobis udidesmoTminebaSi, ufleba misca, sulis garda yvelaferi waerTmiaT misTvis.marTali iobi gansacdelSic uflis erTguli darCa. amgvari moTminebisaTvisRmerTma xelaxla daajildova igi, sruliad ganikurna da uwindelze ufrogamdidrda. amis Semdeg iobma kidev as ormoci weli icocxla da oras ormocdarvawlisa gardaicvala (248, w. I, gv. 384).201


iovane(//ioane maxarebeli) (3, 8) _ Tavdapirvelad ioane naTlismcemlismowafe iyo, xolo Semdeg qristes usayvarlesi mowafeTagani. wm. ioanemZvinvared qadagebda qristes warmarTebs Soris, risTvisac netars sasikvdiloganaCeni gamoutanes, magram ufalma daicva Tavisi rCeuli. netari maxarebeliTavis mowafesTan, proxoresTan, erTad udabur mTaze avida da samidRe imarxula. misi locvis dros mTa Sezanzarda da saSinlad iquxa. SeZrwunebuliproxore miwaze daemxo. ioanem wamoayena netari da ubrZana, Caewera,rasac misgan gaigonebda. ase daiwera daaxloebiT 67 wels ioanes gamocxadeba,anu apokalifsi, romelSic eklesiisa da samyaros momavali da dasasruliagacxadebuli. wm. ioane siyvaruls uqadagebda yvelas. igi as wels iyogadacilebuli, roca sasufevels SeerTo. gardacvalebis Semdegac mravalisaswauli xdeboda mis saflavTan. wminda eklesiam qristes mociqulTaganmxolod ioanes miakuTvna zedwodeba `RvTismetyveli~ (248, w. II, gv. 274).iosebi (2, 5, 7, 11) _ iakobisa da raxilis pirmSvenieri da sayvareli Ze.iosebi monad mihyides vaWrebs, romlebmac igi egvipteSi waiyvanes. aq iosebijer sapyrobileSi moxvda, magram bolos faraonis karze aRzevda da mama daZmebi egvipteSi miiwvia. iosebis sikvdilis Semdeg ebraelebi egvipteSi mZimemdgomareobaSi Cacvivdnen da monobisagan Tavis dasaRwevad moses winamZRolobiTqanaanSi dabrundnen (32, 410).ismaeli (3, 13) _ abraamisa da misi mona-xarWis, egvipteli agaris Ze. mas Semdeg,rac abraamis cols, saras, isaaki SeeZina, misi daJinebiT abraamma ismaeli dadedamisi udabnoSi gandevna. bibliis komentatorTa azriT, ismaeli aris israelebisaxlo monaTesave arabi (beduinebi) tomis winapari. musulmanuri tradiciiT(yurani), ismaeli winaswarmetyveli da mahmadis uSualo winamorbedia.ucocxlia as ocdaaTi weli. asvenia meqaSi, qaabis maxloblad (dab. 16, 15).iso nave (13) _ marTali isu, Ze navesi, ebraelTa tomis beladi iyo mosessikvdilis Semdeg. swored mas xvda wilad uflis rCeuli eris SeyvanaaRTqmul qveyanaSi. RmerTi isus mier mraval saswauls aRasrulebda: netariswinamZRvrobiT ebraelebma ise gaiares md. iordaneSi, rogorc xmeleTze;ieriqonis kedlebi, qalaqis irgvliv, Svidi dRis manZilze Sjulis kidobnisSemotarebiT TavisiT Camoiqca; bolos, gabaonSi, qanaanelebTan brZolisas,isus brZanebiT `dadga mze saSualsa cisasa~ da mxolod maSin Caesvena, rocamteri sabolood damarcxda. omis damTavrebis Semdeg isu navem aRTqmuli202


qveyana israelis Tormet toms daunawila da as aTi wlis asakSi mSvidobiTSehvedra suli ufals (XVI s. qristes Sobamde). sikvdilis win man ebraelebsmoses sjulis erTguleba daubara (248, w. II, gv. 198).llazare (2, 13) _ Zma marTasi da mariamisa. qristes megobari. swored lazareaRadgina qristem mkvdreTiT (33, t. I, gv. 270).loTi (5) _ marTali abraam mamamTavris Zmiswuli. qristes Sobamde 2000wlis win cxovrobda (248, w. II, gv. 329).mwm. mariami (2, 3, 4, 9) _ RvTismSobeli, ioakimesa da anas moxucebulobaSiRvTisgan boZebuli Svili. wm. mariami, roca sami weli Seusrulda, mSoblebma,aRTqmisamebr, ierusalimis taZarSi miiyvanes. aq mas mRvdelmTavarizaqaria Seegeba. yovladwminda mariami taZarSi damkvidrda. igi gamudmebiTloculobda, gulmodgined kiTxulobda wminda werils, xelsaqmeobda, emsaxurebodasneulebs, ganrRveulebs, glaxakebs... roca adre daoblebulma mariammasrulwlovanebas miaRwia, man pirvelma dedaTa Soris, Tavi ufalsganukuTvna da, RvTis madliT, macxovris dedad Seiqmna (33, t. I, gv. 298).mariam megvipteli (13) _ daibada egvipteSi, Tormeti wlisa aleqsandriaSi gaiqcada iq uweso cxovrebas eweoda. igi jvarTamaRlebis dResaswaulze egviptidanierusalimSi mimaval xalxs gahyva, raTa codvebiT dacemisaTvis meti adamianienaxa. mariami sinanulSi mas Semdeg Cavarda, rac RvTis uxilavma Zalam ta-ZarSi Sesvlisa da jvris naxvis ufleba ar misca. RvTismSoblis SemweobiTixila cxovelsmyofeli jvari. samadloblad kvlav RvTismSoblis xats miaSura.uceb moesma xma: `Tu iordanes gadalaxav, netari aRsasruli mogelis~.RvTismSoblis SemweobiT SeZlo mariamma iordanis gadalaxva da udabnoSi ormocdaSvidiweli wmindad cxovrobda. Cvidmeti weli ierusalimidan wamoRebulior-naxevari puriT ikvebeboda, Semdeg fesvebiTa da balaxiT. mas samoselicar hqonda. wera-kiTxva ar SeeZlo, magram zebunebrivi ZaliT zepirad icodawminda werili; ise gadadioda md. iordaneze, rogorc xmeleTze. mariami udabnoSigardaicvala. mis terfebs lomi lokavda. swored lomis daxmarebiT SeZlowm. zosimem miwis gaTxra da meudabnove qalis damarxva (248, w. I, gv. 283).mose (2, 4, 5, 8, 12, 13) _ winaswarmetyveli, ebraelTa winamZRvari da sjulismdebeli,levitelTa tomis Camomavali. igi egvipteSi daibada maSin, roca tyved203


wasxmuli israelebi aq monobis uRelqveS itanjebodnen. faraonis brZanebiTunda daexocaT ebraelTa axalSobili vaJiSvilebi, rom eri ar gamravlebuliyo.am brZanebis SiSiT moses deda sami Tve malavda Svils, Semdeg ki gafisulkidobanSi Caawvina da mdinaris piras, lerwmovanSi datova. aq yrma sabanaodCamosulma faraonis asulma ipova, Seebrala, iSvila da mose daarqva, racwylidan amoyvanils niSnavs. simamris cxvris mwyemsvisas mosem ixila almodebulimayvlis buCqi, romelic ar iwvoda. buCqs rom miuaxlovda, moesma brZaneba,rom moses unda gamoeyvana egviptidan ebraeli xalxi. ufalma mas saswaulTqmedebisZala misca, raTa yvela darwmunebuliyo, rom is RvTisgan iyo gamogzavnilida Semwed misi Zma, aroni dauniSna. ufalma mravali saswauli aRasrulaTavisi rCeulis meSveobiT. erTxel mTaze amaRlebulma mosem, ormoci dRis marxulobisSemdeg, uflisagan miiRo qvis ori fila, zed dawerili aTi mcnebiT.RmerTma mas misca sxva kanonebic, romelic Zveli aRTqmis pirvel xuT wignSiaSesuli, da ubrZana, aeSenebina samlocvelo karavi anu moZravi taZari; uflisavebrZanebiT mosem Tavisi Zma, aaroni, mRvdelmTavrad daadgina, misi Svilebi _mRvdlebad, levis danarCeni Stamomavloba ki _ moZravi taZris msaxurebad. sjulismiRebidan meormoce wels mosem uflis rCeuli eri qanaanis sazRvarze miiyvana,TviTon ki Soridan Sexeda aRTqmul qveyanas da as oci wlisa miicvala.mose winaswarmetyvelis saflavis adgilsamyofeli ucnobia (248, w. II, gv. 207).nnaTanael(//barTlome) (8) _ Tormet mociqulTagani. mociqulebze suliwmidisgardamosvlisas mas, mociqul filipesTan erTad, wilad xvda saxarebis qadagebasiriasa da mcire aziaSi. ramdenime xnis Semdeg igi indoeTSi gaemarTa, ebraulidanadgilobriv enaze Targmna maTes saxareba da mravali warmarTi moaqciaqristes sjulze. somxeTSi man boroti sulisagan gankurna mefis asuli,risTvisac madlierma mefem, sxvebTan erTad, naTel-iRo. gaborotebulma mefisZmam, astiviagma, qalaq albanSi (dRevadndeli baqo) Seipyro wm. mociquli daTavdaRma gaakra jvarze. naTanaeli kvlav agrZelebda qristes qadagebas. astiviagisbrZanebiT mas tyavi gaaZvres da Tavi mohkveTes. morwmuneebma wmindanisneSti tyviis luskumaSi Caasvenes da damarxes. 508 wels misi wminda nawilebimesopotamiidan gadaasvenes, iqidan ki konstantinepolSi (248, w. I, gv. 345).nove(//noe marTali) (5, 8, 12) _ wmida werilis mixedviT, noe ganasaxierebsRmrTismoyvare adamians, romelic ganeSora sasjels da miiRo xsna. igi warmo-204


adgens axali kacobriobis simbolos, riTac moaswavebs qristes... warRvnisdros noe Cans rogorc marTali. Tavisi simarTlis wyalobiT, is gadaurCa da-Rupvas dasjil kacobriobasTan erTad; man Seariga RmerTTan dedamiwa da misimcxovrebni. es Serigeba vrceldeba noes mTel Stamomavlobaze (33, t. I, gv. 439).rraqeli (11) _ labanis umcrosi qaliSvili, iakobis sayvareli coli, romlisgamoc iakobma labanis karze oci weliwadi imuSava. mas gvian SeeZina Svilebi:iosebi da beniamini. raqeli beniaminis mSobiarobisas daiRupa (dab. 29, 16).ppavle mociquli (1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 13) _ israeliani iyo, beniaminis tomidan,sjuliT fariseveli. is kilikiis qalaq tarsuSi daibada da romis moqalaqediTvleboda. mociqulad mowodebamde mas savle erqva. uflis gamocxadebisSemdeg savle moinaTla da macxovris rCeuli mowafec gaxda. arabeTidanwm. pavle ierusalimSi Cavida petre, iakob da ioane mociqulebTan. wm.pavlem mravali qveyana moiara da yvelgan qadagebda qristes sjuls. uflisarc erT mowafes ar dauTmenia imdeni vneba, tanjva da wvaleba, ramdenic wm.pavlem daiTmina. igi mtarvalebma kesariaSi Seipyres, aqedan romSi gaagzavnesda imperatori neronis brZanebiT Tavi mohkveTes. pavle mociqulma dagvitovaToTxmeti epistole, romelic `axali aRTqmis~ wignSi Sedis (248, w. I, gv. 536).petre mociquli (9, 12) _ igive svimeoni, galileveli meTevzis, ionas Ze. gankacebuliuflis gamoCena Zmam, andria pirvelwodebulma, axara da manve miiyvanaigi iesosTan. wm. petre uflis sayvareli mowafe gaxda. igi mowameobrivadaResrula romis sisxliani imperatoris, neronis zeobisas (248, w. I, gv. 538).ssamoeli (5, 8, 12) _ (XI s. qristes Sobamde) israelis meTxuTmete da ukanasknelimsajuli iyo levitelTa tomidan. misi deda, ana, didxans itanjebodauSvilobis gamo. bolos, ufalma Seismina Tavisi mxevlis mxurvale vedreba daZe uboZa, romelsac samoeli _ `gamoTxovili~ daarqves. sami wlis samoelimSoblebma selomSi waiyvanes, skiniaSi da mRvdelmTavar elis miabares,romelic imavdroulad, israelis msajulic iyo. elis gardacvalebis Semdegisraelis msajuli samoeli gaxda. samoelma iwinaswarmetyvela, RvTis rCeulieris dacema. pirveli mefe, romelic akurTxa winaswarmetyvelma, iyo sauli.RvTis urCobaSi saulis mxilebis Semdeg ki daviTs scxo mironi. wminda wi-205


naswarmetyveli Rrma moxucebulobaSi gardaicvala. 406 wels uflis saTnomyofelisnawilebi iudeidan kostantinepolSi gadaasvenes (248, w. II, gv. 264).solomoni (13) _ israelis mefe, daviT winaswarmetyvelis vaJi, romeliccnobilia Tavisi sibrZniT, SorsmWvretelobiTa da samarTlianobiT. imefa Zv.w. 1015 wlidan 975 wlamde. taxtze asvlisTanave solomonma RmerTs sibrZnegamosTxova da ufalma iseTi sibrZniT daajildova, rogoric aravis hqoniamanmade da arc Semdeg. moxucebulobisas solomoni did codvaSi Cavarda.aaSena kerpebis taZari, sadac bolo dros TviTonac monawileobda. amitomRmerTma dasaja imiT, rom misi gardacvalebis Semdeg israelis samefo oradgaiyo: israelisa da iudas samefod. solomonma wignebic bevri dawera, sadackidev ufro gamoikveTa misi sibrZne. mniSvnelovania is, rom mas aqvsmoTxrobili momaval macxovarze, mis mosvlaze (32, 608).stefane (7) _ pirveldiakoni, pirvelmowame. mravali ebraeli moaqcia qristesrjulze. ierusalimSi, qadagebis dros, piri misi ixilveboda `viTarca piriangelozisaÁ~. wmindani iudevelebs adanaSaulebda winaswarmetyvelTa devnasada gankacebuli mesiis _ ieso qristes mkvlelobaSi, risTvisac qalaqgareTgaiyvanes da qvebiT Caqoles. misi ukanaskneli sityvebi iyo: `ufalo, nuSeuracx amaT codvasa amas~ (saqme, 6, 7). wm. stefane mowameobrivad aRsrulebulipirveli qristiani iyo. gardaicvala ocdaaTi wlis asakSi. 415 wels misiuxrwneli nawilebi ierusalimSi, sionis taZarSi, daabrZanes (248, w. II, gv. 663).ttimoTe (2) _ wminda mociquli (96-97), daibada mcire aziis qalaq lustraSi.qristes sjulze wm. mociqulma pavlem moaqcia 52 wels. pavle Tavis epistoleebSisayvarel Svils uwodebs mas. 65 wels pavle mociqulma timoTe efesosepiskoposad daniSna. wm. timoTe kerpmsaxurebma gvemes da qvebiT Caqoles. timo-Te mociqulis uxrwneli nawilebi IV saukuneSi pativiT gadaasvenes kostantinepolSida wminda mociqulTa saxelobis taZarSi daabrZanes (248, t. 2, gv. 302).hherode _ meoTxed mTavari galileaSi. mas surda iesos naxva. egona, iesoiyo aRmdgari ioane naTlismcemeli. man daatyveva da Semdeg Tavi mohkveTaioane naTlismcemels. swored herodem, jvarcmis win, dahkiTxa macxovari dagaugzavna ukan pilates (33, t. II, gv. 446).206


ibliografia1. abesaZe, 1956 – n. abesaZe, piris (adamianis) saxelTa bruneba Zvelsa daaxal <strong>qarTul</strong>Si (Tezisebi): <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelurenebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 129-130.2. abulaZe, 1943 – i. abulaZe, ori geografiuli <strong>saxeli</strong>s mniSvnelobisaTvis(`Radoni~ da `parexni~): saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe, IV,Tb., 1943, gv. 31-33.3. abulaZe, 1973 – i. abulaZe, Zveli <strong>qarTul</strong>i enis leqsikoni, Tb., `mecniereba~,1973.4. adrindeli feodaluri <strong>qarTul</strong>i literatura, k. kekeliZis redaqciiTada gamokvlevebiT, tf. sax. universitetis gamomcemloba, 1935.5. andronikaSvili, 1987 – m. andronikaSvili, iranuli toponimikuri elementebizogierT <strong>qarTul</strong> dialeqtSi: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 5-15.6. andronikaSvili, 1966 – m. andronikaSvili, narkvevebi iranul-<strong>qarTul</strong>ienobrivi urTierTobidan, t. 1, Tb., Tsu gamomc., 1966.7. andronikaSvili, 1986 – m. andronikaSvili, narkvevebi iranul-<strong>qarTul</strong>ienobrivi urTierTobidan, t. 2, Tb., Tsu gamomc., 1986.8. antoni, 1885 – anton kaTalikosi, <strong>qarTul</strong>i Rramatika (Sedg. antonkaTalikosis mier), tf., eqvTime xelaZis stamba, 1885.9. arabuli, 2003 – a. arabuli, <strong>qarTul</strong> eTnikur terminTa warmoebis zogadiTavisebureba: quTaisuri saubrebi, X, quT., 2003.10. arvelaZe, 1994 – b. arvelaZe, vidre gvian ar aris: gaz. `iveria eqspresi~,Tb., 1994, 2/III, gv. 2.11. arvelaZe, 2002 – b. arvelaZe, leon meliqseT-begi, Tb., `dedaena~, 2002.12. asaTiani, 1980 – l. asaTiani, <strong>qarTul</strong>i hidronimebis rionisa da aragvis etimologiebisSesaxeb: kreb. `kavkasiis onomastika~, orjonikiZe, 1980, gv. 42-47.13. afridoniZe, 1977 – S. afridoniZe, rTuli toponimebis komponentTa SexamebiTiunarisaTvis: `macne~, enisa da literaturis seria, #3, Tb., 1977,gv. 82-88.207


14. afridoniZe, 1981 – S. afridoniZe, anTroponimTa <strong>qarTul</strong>i erovnuliformebi: <strong>qarTul</strong>i sityvis kulturis sakiTxebi, IV, Tb., 1981 gv. 55-60.15. axuaSvili, 2005 – i. axuaSvili, <strong>qarTul</strong>i gvar-saxelebi, Tb., `mesxeTi~,2005.16. babunaSvili, 1956 – e. babunaSvili, micemiTi da viTarebiTi brunvebisurTierTobisaTvis Zvel <strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvisqarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 288-402.17. babunaSvili, 1957 – e. babunaSvili, nawilaki Zvel <strong>qarTul</strong>Si: Tsu Sromebi,t. 67, Tb., 1957, gv. 217-248.18. baraTaSvili, 1961 – i. baraTaSvili, saidan warmosdga? dasaxlebuli adgilebisistoriisaTvis: gaz. `Tbilisi~, 1961, 13. X, gv. 3.19. baramiZe, 2001 – m. baramiZe, taos <strong>qarTul</strong>i toponimia: XXI respublikuridialeqtologiuri samecniero sesiis masalebi, Tb., 2001, gv. 26-27.20. baqraZe, 1987 – d. baqraZe, arqeologiuri mogzauroba guriasa da aWara-Si,. baT., `sabWoTa aWara~, 1987.21. bedoSvili, 1996 – g. bedoSvili, toponimikuri saubrebi: `saliteraturogazeTi~ (nakadulis), III, #4, Tb., 1996, gv. 15.22. bedoSvili, 2002 – g. bedoSvili, <strong>qarTul</strong> toponimTa ganmartebiT-etimologiurileqsikoni, Tb., bakur sulakauris gamomc., 2002.23. beriZe, 1980 – m. beriZe, samcxe-javaxeTis zogierTi toponimis lokalizaciisaTvis,vaxuStis `aRweris~ mixedviT: toponimika II, Tb., 1980, gv. 295-311.24. beriZe, 1981 – m. beriZe, Место памятников Тао-Кларджети в историй грузинскойархитектуры, Тб., 1981.25. beriZe, 1992 – m. beriZe, javaxeTi (toponimikuri analizi), Tb., Tsugamomc., 1992.26. beriZe, 2004 – m. beriZe, mesxuri toponimiis struqturuli da istoriulianalizis problemebi: disertacia filologiis mecnierebaTa doqtorisxarisxis mosapoveblad, Tb., 2004.27. berZeniSvili, 1975 – d. berZeniSvili, javaxeTis istoriuli geografiissakiTxebi, (saqarTvelos istoriuli geografiis krebuli), t. 5, Tb., saq.mecn. akad. gamomc., 1975.28. berZeniSvili, 1979 – d. berZeniSvili, narkvevebi saqarTvelos istoriuligeografiidan, qvemo qarTli, Tb., `mecniereba~, 1979.208


29. berZeniSvili, 1985 _ d. berZeniSvili, narkvevebi saqarTvelos istoriuligeografiidan, zemo qarTli, Tb., `mecniereba~, 1985.30. berZeniSvili, 1990 – n. berZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi,masalebi saqarTvelos istoriuli geografiidan, Tb., `mecniereba~, 1990.31. berZeniSvili, javaxiSvili, janaSia, 1948 – n. berZeniSvili, iv.javaxiSvili, s. janaSia, saqarTvelos istoria, Tb., `saxelgami~, 1948.32. biblia, Tb., saqarTvelos sapatriarqo, 1989.33. bibliis leqsikoni (Semdgenlebi: e. giunaSvili, z. kalandaZe). redaqtori– z. sarjvelaZe, t. 1-2, Tb., 2000.34. gamrekeli, 1958 – v. gamrekeli, dvaleTis toponimikis analizisaTvis: istoriis,arqeologiisa da eTnografiis institutis Sromebi, IV, nakv. I,Tb., 1958.35. geografiul saxelTa leqsikoni: saqarTvelos ssr geografiul saxelTaorTografiuli leqsikoni (masalebi), Tb., 1987.36. georgika I (al. gamyreliZis da s. yauxCiSvilis gamoc.), Tb., saq. mecn.akad. gamomc., 1961.37. gextmani, gextmani, zardaliSvili, mesxi, 1965 – g. n. gextmani, n. z. gextmani.g. i. zardaliSvili, e. p. mesxi, geografiul saxelwodebaTa axsnaganmartebani,Tb., `ganaTleba~, 1965.38. gvasalia, 1976 – j. gvasalia, aragvis kari (dari-alani), Tb., 1976.39. gvasalia, 1983 – aRmosavleT saqarTvelos istoriuli geografiis narkvevebi,Tb., `mecniereba~, 1983.40. gvenetaZe, 1987 – l. gvenetaZe, toponimTa odensufiqsuri warmoeba okribistoponimiis mixedviT: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 50-60.41. gigineiSvili, 1986 – iv. gigineiSvili, mosagvarebeli sakiTxebi adamianissaxelTa brunebisas: Tanamedrove <strong>qarTul</strong>i saliteraturo enis normebi,Tb., `mecniereba~, 1986, gv. 75-86.42. gigineiSvili, 1972 – iv. gigineiSvili, ucxour pirTa da geografiulisaxelebis <strong>qarTul</strong>ad gadmocemisaTvis: <strong>qarTul</strong>i sityvis kulturis sakiTxebi,w. I, Tb., 1972, gv. 246-255.43. giuldenStedtis mogzauroba saqarTveloSi, t. 1 (germanuli teqsti qar-Tuli TargmaniT gamosca da gamokvleva daurTo g. gelaSvilma), Tb., saq.mecn. akad. gamomc., 1962.209


44. gogatiSvili, 1981 – S. gogatiSvili, saqarTvelos geografiul saxelwodebaTaaxsna-ganmartebani, I gamoc., Tb., Tsu gamomc., 1981.45. gogatiSvili, 1989 – S. gogatiSvili, saqarTvelos geografiul saxelwodebaTaaxsna-ganmartebani, II gamoc., Tb., Tsu gamomc., 1989.46. goderZiSvili, 1987 – q. goderZiSvili, <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>s sakiTxisaTvis<strong>qarTul</strong> gramatikul literaturaSi: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987,gv. 260-290.47. goderZiSvili, 1995 – q. goderZiSvili, sakuTriv anTroponimi da met<strong>saxeli</strong>:onomastikuri Ziebani, axalcixe, 1995, gv. 29-38.48. goniaSvili, 1938 – T. goniaSvili, dialeqtizmebisaTvis hadiSis ZeglebSi:enimkis moambe, IV, Tb., 1938, gv. 223-230.49. danelia, 1995 – k. danelia, wrfelobiTis adgilisaTvis Zveli <strong>qarTul</strong>isbrunvaTa sistemaSi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, XXXIII, Tb., 1995,gv. 34-42.50. enaTmecnierul terminTa mokle leqsikoni, Seadgina rafielSamelaSvilma, Tb., `ganaTleba~, 1975.51. erTeliSvili, 1998 – f. erTeliSvili, toponimTa aRwera-SeswavlasTandakavSirebuli organizaciuli sakiTxebi: qarTveluri onomastika, I,Tb., Tsu gamomc., 1998, gv. 40-53.52. vaxuSti, 1941 _ vaxuSti bagrationi, aRwera samefosa saqarTvelosa (saqarTvelosgeografia), T. lomourisa da n. berZeniSvilis redaqciiT,Tb., Tsu gamomc., 1941.53. vaxuSti, 1973 – vaxuSti bagrationi, aRwera samefosa saqarTvelosa (teqstidadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier),qarTlis cxovreba, t. IV, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1973.54. vaxuSti, 1997 – vaxuSti bagrationi, saqarTvelos geografia, Tb.,`mecniereba~, 1997.55. zardaliSvili, 1965 – gr. zardaliSvili, geografiul saxelwodebaTaaxsna-ganmarteba, Tb., `ganaTleba~, 1965.56. zardaliSvili, 1974 – gr. zardaliSvili, toponimikuri etiudebi: Jurn.`ciskari~, #2, Tb., 1974, gv. 129-133.57. zaqaraia, 1957 – p. zaqaraia, darialis cixe, Tb., `saxelgami~, 1957.210


58. zedgeniZe, 1972 – g. zedgeniZe, saqarTvelos ramdenime punqtis lokalizaciisaTvis:`macne~, enisa da literaturis seria, #3, 1972, gv. 164-169.59. zurabiSvili, 1961 – T. zurabiSvili, toponimikis SeswavlisaTvis: qar-Tvelur enaTa struqturis sakiTxebi, II, Tb., 1961, gv. 127-159.60. Tanamedrove <strong>qarTul</strong>i enis normebi, Tb., `mecniereba~, 2001.61. TayaiSvili, 1946 – e. TayaiSvili, TurqeTis mier mitacebul Cvens miwaze:gaz. `komunisti~, #105, 1946, gv. 3.62. TayaiSvili, 1960 – e. TayaiSvili, 1917 wlis arqeologiuri eqspediciasamxreT saqarTveloSi, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1960.63. TianeTis eTnografiuli eqspediciis mokle angariSi (dRiurebi): enimkismoambe, XI, Tb., 1941.64. Tofuria, 1956 – v. Tofuria, geografiul saxelTa -Ta sufiqsisaTvis<strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb.,1956, gv. 286-289.65. Tofuria, 1956 – v. Tofuria, viTarebiTi brunvis daboloebis sakiTxisaTvis<strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w.1, Tb., 1956, gv. 32.66. Tofuria, 1956 – v. Tofuria, naTesaobiTi da moqmedebiTi brunvebis daboloebani:<strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb.,1956, gv. 234-238.67. Tofuria, 1956 – v. Tofuria, wodebiTi brunvisaTvis: <strong>saxeli</strong>s brunebisistoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 36-47.68. Tofuria, 1965 – v. Tofuria, wrfelobiTi brunvisaTvis Zvel <strong>qarTul</strong>Si:saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe, XXXVIII: 2, 1965, gv. 503-508.69. Tofuria, gigineiSvili, 1998 – v. Tofuria, iv. gigineiSvili, <strong>qarTul</strong>ienis orTografiuli leqsikoni, Tb., `ganaTleba~, 1998.70. TofCiSvili, 1997 _ r. TofCiSvili, rodis warmoiqmna <strong>qarTul</strong>i gvarsaxelebi,Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1997.71. TofCiSvili, 2003 – r. TofCiSvili, <strong>qarTul</strong>i gvarsaxelebis istoriidan,w. 1, Tb., `ena da kultura~, 2003.72. TofCiSvili, 2005 – r. TofCiSvili, eTnoistoriuli etiudebi, w. 1, Tb.,`ena da literature”, 2005.211


73. iToniSvili, 1989 – v. iToniSvili, aragvi da aragvelebi, Tb., `mecniereba~,1989.74. imnaiSvili, 1956 – i. imnaiSvili, wrfelobiTi brunvis sakiTxi sakuTarsaxelebSi: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1,Tb., 1956, gv. 59-75.75. imnaiSvili, 1957 – i. imnaiSvili, saxelTa bruneba da brunvaTa funqciebiZvel <strong>qarTul</strong>Si, Tb., Tsu gamomc., 1957.76. ingoroyva, 1954 – p. ingoroyva, giorgi merCule, Tb., `sabWoTa mwerali~,1954.77. ingoroyva, 1978 – p. ingoroyva, TxzulebaTa krebuli Svid tomad, t. IV,Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1978.78. iovane batoniSvili, qarTl-kaxeTis aRwera, Tb., `mecniereba~, 1986.79. ioseliani, 1840 – pl. ioseliani, pirvel-dawyebiTi kanonn <strong>qarTul</strong>isaRramatikisa, Tf., 1840.80. ioseliani, 1850 – pl. ioseliani, saqarTveloSi Zvelad arsebuli daawindeli qalaqebi, Tf., 1850.81. ioseliani, 1978 – pl. ioseliani, TxzulebaTa krebuli Svid tomad, t.IV, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1978.82. isqander munSis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb (sparsuli teqsti <strong>qarTul</strong>iTargmaniTa da SesavliT gamosca v. fuTuriZem), Tb., `mecniereba~, 1969.83. kakabaZe, 1924 _ s. kakabaZe, <strong>qarTul</strong>i saxelmwifoebriobis genezisissakiTxebi: saistorio moambe, II, tf. 1924, gv. 1-107.84. kakabaZe, 1928 _ s. kakabaZe, saistorio krebuli, w. II, tf. 1928.85. kekeliZe, 1942 – k. kekeliZe, `winaSe~, `Tana~, `zeda~ TandebulTa sintaqsurifunqciisaTvis Zvel <strong>qarTul</strong>Si: saqarTvelos mecnierebaTa akademiismoambe, III, #2-3, 1942, gv. 66-71.86. kekeliZe, 1980 – k. kekeliZe, Zveli <strong>qarTul</strong>i literaturis istoria, t. 1,Tb., `mecniereba~, 1980.87. kekeliZe, 1986 – k. kekeliZe, etiudebi Zveli <strong>qarTul</strong>i literaturisistoriidan, t. 14, Tb., Tsu gamomc, 1986.88. kekeliZe, baramiZe, 1987 – k. kekeliZe, a. baramiZe, Zveli <strong>qarTul</strong>iliteraturis istoria, Tb., Tsu gamomc., 1987.212


89. kemularia, 1998 – m. kemularia, qvemo qarTlis toponimia (dmanisis, bolnisisada marneulis raionebis mixedviT): disertacia filologiis mecn.kandidatis xarisxis mosapoveblad, Tb., 1998.90. kiziria, 1956 – a. kiziria, saxelobiTisa da moTxrobiTis funqciebi Zvel<strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, I, 1956, gv.262-373.91. kiknaZe, 1998 – i. kiknaZe, geografiuli saxelwodeba mwerlis Semoqmedeba-Si (masala ek. gabaSvilis leqsikonisaTvis): qarTveluri onomastika, I,Tb., Tsu gamomc., 1998, gv. 125-130.92. kirTaZe, 2003 – d. kirTaZe, xanZTisa da Satberdis adgilmdebareobis sakiTxisaTvis:Jurn. `religia~, #2-3-4, Tb., 2003, gv. 22-29.93. kirTaZe, 2005 – d. kirTaZe, sakuTar saxelTa wrfelobiTi brunvis formebi<strong>qarTul</strong> <strong>agiografiul</strong> <strong>mwerlobaSi</strong>: saenaTmecniero Ziebani, XIX, Tb.,`<strong>qarTul</strong>i ena~, 2005, gv. 148-156.94. kirTaZe, 2006 _ d. kirTaZe, anTroponimebis sazogado saxelebTan gaTanabrebisSemTxvevebi <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi: kreb. kavkasiis macne, 1, Tb.,2006, gv. 266-269.95. kirTaZe, 2006 _ d. kirTaZe, anTroponimTa Tandebuliani formebi <strong>agiografiul</strong>ZeglebSi: kreb. kavkasiis macne, 1, Tb., 2006, gv. 270-274.96. kirTaZe, 2007 _ d. kirTaZe, <strong>qarTul</strong>i <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis toponimTastruqturis, semantikis, leqsikis sakiTxebi da mwerliseuli etimologiebi:kreb. qarTveluri onomastika, III, Tsu gamomc., 2007, gv. 85-90.97. koSoriZe, 2001 – e. koSoriZe, toponimTa SeswavlisaTvis mxatvrulnawarmoebSi: XXI respublikuri dialeqtologiuri samecniero sesiis masalebi,Tb., 2001, gv. 61-62.98. kudava, saiTiZe, jojua, 2005 – b. kudava, g. saiTiZe, T. jojua, SavSeTisada eruSeTis istoriuli geografiisaTvis, 2004 wlis eqspediciis winaswariangariSi: gelaTis mecn. akad. Jurn., #10-11. Tb., 2005.99. leCxumi, Tb., `mecniereba~, 1983.100. leJava, 1979 – l. leJava, -eT da -is afiqsebian toponimTagan sadaurobissaxelTa warmoebasTan dakavSirebuli sakiTxebi: <strong>qarTul</strong>i sityvis kulturissakiTxebi, II, Tb., 1979, gv. 175-202.101. lomaSvili, 1975 – j. lomaSvili, werilebi, Tb., `merani~, 1975.213


102. lomaSvili, 1981 _ j. lomaSvili, TianeTis Sesaxeb: gaz. `axali TianeTi~,#5. 1981, 5. 09, gv. 3.103. lomaSvili, 1984 – j. lomaSvili, etiudebi, Tb., `merani~, 1984.104. lomsaZe, 1975 – S. lomsaZe, samcxe-javaxeTi (XVIII s. Suawlebidan XIX s.Suawlebamde), Tb., `mecniereba~, 1975.105. lorTqifaniZe, 1966 – m. lorTqifaniZe, legenda bagrationTa warmoSobisSesaxeb, kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb., `mecniereba~, 1966.106. lorTqifaniZe, 1979 – m. lorTqifaniZe, qarTli V s. meore naxevarSi,Tb., `mecniereba~, 1979.107. maisuraZe, 1971 – i. maisuraZe, avametyveloT toponimebi, ras amboben adgil-Ta saxelebi Tavis Tavze? gaz. `axalgarda komunisti~, 1971, 21.VIII. gv. 3.108. maisuraZe, 1977 – i. maisuraZe, mSobliur adgilTa saxelebi: gaz. `borjomi~,1977, 25.VII, gv. 4.109. maisuraZe, 1979 – i. maisuraZe, <strong>qarTul</strong>i gvarsaxelebi (semantika, struqtura,etimologia), Tb., Tsu gamomc., 1979.110. maisuraZe, 1981 – i. maisuraZe, <strong>qarTul</strong>i gvarsaxelebi (saleqsikono bibliografiulimasalebi), Tb., `mecniereba~, 1981.111. makalaTia, 1934 – s. makalaTia, xevi, tf., `saxelgami~, 1934.112. makalaTia, 1938 – s. makalaTia, mesxeT-javaxeTi (istoriul-eTnografiulinaSromi), federacia, Tb., 1938.113. makalaTia, 1987 – f. makalaTia, sinonimuri toponimebi <strong>qarTul</strong>i werilobiTiwyaroebis mixedviT: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 113-12.114. makalaTia, 1993 – f. makalaTia, onomastikur daboloebaTa variantuloba:toponimikuri krebuli, Tb., Tsu gamomc., 1993, gv. 13-28.115. mari, 1911 – n. mari, Дневник поездки в Шавшетию и Кларджетию, тр., VII, 1911.116. mari, 1925 – n. mari, Грамматика древнелитературного грузинского языка, Л., 1925.117. mari, 1937 _ enis istoriis sakiTxebi, rCeuli, IV m.-l., 1937.118. mari, 1938 – n. mari, afxazTa enisa da istoriis Sesaxeb. m-l., 1938.119. martirosovi, 1946 – a. martirosovi, Tandebuli <strong>qarTul</strong>Si: iberiulkavkasiurienaTmecniereba, t. I, 1946, gv. 203-246.120. martirosovi, 1956 – a. martirosovi, micemiTi da naTesaobiTi brunvebiswarmoeba da funqciebi Zvel <strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvisqarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 374-391.214


121. martirosovi, 1964 – nacval<strong>saxeli</strong> qarTvelur enebSi, Tb., `mecniereba~, 1964.122. masalebi saqarTvelos istoriuli geografiisa da toponimikisaTvis, w. 1(gamosacemad moamzades z. aleqsiZem, S. burjanaZem), Tb., `mecniereba~, 1964.123. maRraZe, 1987 – v. maRraZe, regionuli toponimiis warmoebis sakiTxebi:onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 122-136.124. maRraZe, 2003 – v. maRraZe, toponimebisa da gvarsaxelebis warmoeba daurTierTmimarTeba <strong>qarTul</strong>Si: disertacia filologiis mecn. doqtorissamecniero xarisxis mosapoveblad, Tb., 2003.125. mgelaZe, 2000 – n. mgelaZe, toponimisa da <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong>s goderZismniSvnelobisaTvis: XX resp. dialeqtologiuri samecniero sesiismasalebi, Tb., 2000, gv. 79-82.126. meliqiSvili, 1965 – g. meliqiSvili, saqarTvelos, kavkasiisa da maxlobeliaRmosavleTis uZvelesi mosaxleobis sakiTxisaTvis, Tb., `mecniereba~, 1965.127. meliqseT-begi, 1934 – l. meliqseT-begi, TrialeT-walkis materialurikulturis naSTebisa da toponimikis SeswavlisaTvis: saiubileo kreb.,Tsu gamomc., 1934.128. menabde, 1962 – l. menabde, Zveli <strong>qarTul</strong>i mwerlobis kerebi, t. 1, Tb.,Tsu gamomc., 1962.129. mesxia, 1952 – S. mesxia, Tbilisis istoria, Tb., `sablitgami~, 1952.130. metreveli, 1979 – r. metreveli, saqarTvelos istoria, leqsikoni, Tb.,`ganaTleba~, 1979.131. miqautaZe, 1996 – m. miqautaZe, sakuTar da sazogado saxelTa brunebisgaTanabrebis tendenciisaTvis (oSkuri xelnaweris moses xuTwigneulismixedviT): quTaisuri saubrebi, III, quT., 1996, gv. 76..132. msoflio marTlmadidebeli eklesiis SeerTebuli kalendari, Tb., 2001.133. murie, 1962 – J. murie, baTumi da Woroxis auzi, Tb., Tsu gamomc., 1962.134. musulmani qarTveloba da maTi soflebi, tf., 1913.135. musxeliSvili, 1977 – d. musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiisZiriTadi sakiTxebi, naw. I, Tb., `mecniereba~, 1977.136. naWyebia, 1971 – n. naWyebia, TurqeTi, Tb., Tsu gamomc., 1971.137. nebieriZe, 1986 – g. nebieriZe, wodebiTi brunva rogorc saxelobiTisvarianti: enaTmecniereba, #10, Tsu gamomc., 1986, gv. 50-56.215


138. nikolaiSvili, 1956 – e. nikolaiSvili, <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> msazRvreladZvel <strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi,, Tb.,1956, gv. 325-326.139. nikolaiSvili, axalaia, 2000 – d. nikolaiSvili, m. axalaia, saqarTvelosfizikur-geografiuli obieqtebis axsna-ganmartebani, Tb., 2000.140. nikolaiSvili, kirTaZe, 2003 – d. nikolaiSvili, d. kirTaZe, toponimebida geografiuli garemo giorgi merCulis `wm. grigol xanZTeliscxovrebis~ mixedviT: kavkasiis geografiuli Jurnali, 2, 2003, gv. 86-95.141. nozaZe, 1989 – v. nozaZe, saqarTvelos aRdgenisaTvis brZola mesxeTisgamo, Tb., `saq. Teatris moRvaweTa kavSiri~, 1989.142. oniani, 1978 – S. oniani, iakob xucesis `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi~, Tb.,`mecniereba~, 1978.143. onomastika, I, Tb., Tsu gamomc., 1987.144. onomastikuri krebuli, Tb., Tsu gamomc., 1994.145. onomastikuri Ziebani, I, axalcixe, 1998.146. papuaSvili, 1970 – T. papuaSvili, hereTis istoriis sakiTxebi, Tb., `mecniereba~,1970.147. pirTa anotirebuli leqsikoni, w. 1, Tb., `mecniereba~, 1991. w. 2, Tb.,`mecniereba~, 1993. w. 3, Tb., `artanuji~, 2004.148. Jordania, 1889 – T. Jordania, <strong>qarTul</strong>i gramatika, tf.: stamba e. xelaZesi,1889.149. Jordania, 1967 – T. Jordania, qronikebi III, Tb., 1967.150. riJvaZe, 2005 – m. riJvaZe, <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> saSual <strong>qarTul</strong>Si (sulTamatianeebisa da sigel-gujrebis mixedviT), avtoreferati, 2005.151. rogava, 1948 – g. rogava, hipotaqsis sakiTxisaTvis <strong>qarTul</strong>Si: quT. sax.ped. inst. Sr., t. VIII, 1948, gv. 377-381.152. samahmadiano saqarTvelo, n. mari, i. WavWavaZe, p. umikaSvili, tf., 1915.153. samxreT saqarTvelos istoriis masalebi (XV-XVI ss.) q. SaraZis gamoc.,Tb., `mecniereba~, 1961.154. sanikiZe, 1988 – l. sanikiZe, wigni mowameTa, Tb., `ganaTleba~, 1988.155. sapatriarqos uwyebani, #21(229), 30.IV, 2003.216


156. sarsevaniZe, 2001 – q. sarsevaniZe, pirTa sadaurobis -el sufiqsianitoponimebis Sesaxeb: XXI respublikuri dialeqtologiuri samecnierosesiis masalebi, Tb., 2001, gv. 90-91.157. sarsevaniZe, 2004 – q. sarsevaniZe, <strong>qarTul</strong>i onomastikis istoriisaTvis(XIX saukunis meore naxevrisa da XX saukunis pirveli naxevris samecnierogamokvlevaTa mixedviT): disertacia filologiis mecnierebaTa kandidatissamecniero xarisxis mosapoveblad, Tb., 2004.158. sarjvelaZe, 1982 – z. sarjvelaZe, Zveli <strong>qarTul</strong>i werilobiTi wyaroebismniSvneloba qarTveluri anTroponimiisa da toponimiis SeswavlisaTvis:`macne~, enisa da literaturis seria, #3, 1982, gv. 73-80.159. sarjvelaZe, 1984 – z. sarjvelaZe, <strong>qarTul</strong>i saliteraturo enis istoriisSesavali, Tb., `ganaTleba~, 1984.160. sarjvelaZe, 1987 – z. sarjvelaZe, anTroponimTa iSviaTi formebi Zvel<strong>qarTul</strong>Si: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 299-303.161. sarjvelaZe, 1995 – z. sarjvelaZe, Zveli <strong>qarTul</strong>i enis leqsikoni, Tb.,Tsu gamomc., 1995.162. sarjvelaZe, 1997 – z. sarjvelaZe, Zveli <strong>qarTul</strong>i ena, sax. ped. univers.gamomc., Tb., 1997.163. saqarTvelos geografia, naw. II, istoriul-geografiuli regionebi, iv.javaxiSvilis saxelmwifo universitetis soxumis filiali, saqarTvelosgeografiis kaTedra, Tb., `mecniereba~, 2001.164. saqarTvelos geografia, naw. I, fizikuri geografia, Tb., `mecniereba~, 2003.165. saqarTvelos ssr geografiul saxelwodebaTa orTografiuli leqsikoni,Tb., qarT. sabW. encikl. mTavari samecn. redaqcia, 1987.166. saqarTvelos istoriuli geografiis krebuli, 1, Tb., saq. mecn. akad.gamomc., 1960.167. saqarTvelos ssr toponimia II, u. saxlTxuciSvilisa da p. cxadaiasredaqciiT, Tb., Tsu gamomc., 1999.168. <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, I, axali <strong>qarTul</strong>ienis kaTedris Sromebi, v. Tofurias redaqciiT, Tb., 1956.169. saxlTxuciSvili, 1997 – u. saxlTxuciSvili, adgilis deda anu ras mogviTxrobentoponimebi, Tb., Tsu gamomc., 1997.217


170. saxlTxuciSvili, cxadaia, 1999 – u. saxlTxuciSvili, p. cxadaia, saqarTvelostoponimia (masalebi), t. 2, Tb., Tsu gamomc., 1999.171. saxokia, 1985 _ mogzaurobani, baT., `sabWoTa aWara~, 1985.172. saxokia, 1950 – T. saxokia, mogzaurobani (guria, aWara, samurzayano,afxazeTi), Tb., `saxelgami~, 1950.173. silagaZe, ToTaZe, 1997 – a. silagaZe, a. ToTaZe – gvar-saxelebi saqarTveloSi,Tb., 1997.174. siraZe, 1987 – r. siraZe, <strong>qarTul</strong>i agiografia, Tb., `nakaduli~, 1987.175. sixaruliZe, 1958 – i. sixaruliZe, samxreT-dasavleT saqarTvelos toponimika,w. 1, baT., `saxelgami~, 1958.176. sixaruliZe, 1977 – i. sixaruliZe, WaneTi (lazeTi) saistorio geografiismasalebi, baT., `sabWoTa aWara~, 1977.177. sixaruliZe, 1988 – i. sixaruliZe, SavSeT-imerxevi: saistorio geografiismasalebi, baT., `sabWoTa aWara~, 1988.178. sulxan-saba orbeliani, 1949 – s.-s. orbeliani, sityvis kona <strong>qarTul</strong>i,romel ars leqsikoni, s. iordaniSvilis redaqciiTa da winasityvaobiT,Tb., `saxelgami~, 1949.179. sulxan-saba orbeliani, 1966 _ s.-s. orbeliani, leqsikoni <strong>qarTul</strong>i, w. 1,Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1966.180. sulxan-saba orbeliani, 1993 _ s.-s. orbeliani, leqsikoni <strong>qarTul</strong>i, w. 2,Tb., `merani~, 1993.181. toponimika I, Tb., Tsu gamomc., 1976. II – Tb., Tsu gamomc., 1980.182. toponimikuri krebuli, Tb., Tsu gamomc., 1993.183. uTurgaiZe, 1966 – T. uTurgaiZe, kiTxviTi -a da -me nawilakebi <strong>qarTul</strong>Si:iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, XV, Tb., 1966. gv. 214-227.184. uTurgaiZe, 1985 – T. uTurgaiZe, saxelobiTi brunvis -i sufiqsis SexorcebisaTvisadamianTa saxelebSi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba,XXIV, 1985, gv. 49-65.185. uTurgaiZe, 1986 – T. uTurgaiZe, <strong>qarTul</strong>i enis <strong>saxeli</strong>s morfonologiurianalizi, Tb., `mecniereba~, 1986.186. uxtanesi, 1975 – uxtanesi, istoria gamoyofisa qarTvelTa somexTagan(somxuri teqsti <strong>qarTul</strong>i TargmaniTa da gamokvleviT gamosca z. aleqsiZem),Tb., `mecniereba~, 1975.218


187. froneli, 1991 – al. froneli, didebuli mesxeTi, Tb., `marixi~, 1991.188. feiqriSvili, 1992 – J. feiqriSvili, <strong>qarTul</strong>i enis morfologia (saleqciokursi), quT., `sarangi~, 1992.189. futkaraZe, 1998 – t. futkaraZe, lokaluri brunvebis Sesaxeb geografiulsaxelebSi: qarTveluri onomastika, I, Tsu gamomc., 1998, gv. 171-176.190. qaTib Celebis cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb (TurqulidanTargmna Sesavali, SeniSvnebi da saZiebeli daurTo g. alasaniam), Tb.,`mecniereba~, 1978.191. qaldani, 1963 _ m. qaldani, leCxumis geografiul saxelTa -iS(//-S) sufiqsissakiTxisaTvis: qarTvelur enaTa struqturis sakiTxebi, III, Tb., 1963,gv. 67-79.192. qarTveluri onomastika, I, Tb., Tsu gamomc., 1998. II – Tb., Tsu gamomc. 2004.193. qarTlis cxovreba, t. I, Tb., `saxelgami~, 1955.194. <strong>qarTul</strong>i enis ganmartebiTi leqsikoni (arn. Ciqobavas saerTo redaqciiT)I-VIII, Tb., `mecniereba~, 1950-1964.195. <strong>qarTul</strong>i mwerloba, w. 1, Tb., `ganaTleba~, 1984.196. <strong>qarTul</strong>i sabWoTa enciklopedia, I-XI (t. I, 1975. t. XI, 1987), sxvadasxvastatia.197. quTaTelaZe, 1894 – a. quTaTelaZe, piruel-dawyebiT <strong>qarTul</strong>i grammatika,tf., 1894.198. Rlonti, 1964 – <strong>qarTul</strong>i leqsikologia, Tb., `codna~, 1964.199. Rlonti, 1965 – al. Rlonti, ganZi erovnebisa: gaz. `komunisti~, 1965,22.VIII, gv. 9.200. Rlonti, 1971 – al. Rlonti, toponimikuri Ziebani, w. 1, Tb., Tsu gamomc., 1971.201. Rlonti, 1986 – al. Rlonti, qarTveluri <strong>sakuTari</strong> saxelebi (anTroponimTaleqsikoni), Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1986.202. yazbegi, 1874 – g. yazbegi, sami Tve TurqeTis saqarTveloSi, baT., `aWara~,1874.203. yandareli, 1987 – d. yandareli, ratom `mtkvari~ da `kura~? Jurn.`saqarTvelos buneba~, #9, 1987, gv. 14.204. yauxCiSvili, 1956 – s. yauxCiSvili, berZnuli mamakacis saxelebis gadmocemisaTvis<strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur eneb-Si, w. 1, Tb., 1956, gv. 145-161.219


205. yauxCiSvili, 1957 – T. yauxCiSvili, strabonis geografia, cnobebi saqar-Tvelos Sesaxeb, Tb., saq. mecn. akad., gamomc., 1957.206. yauxCiSvili, 1980 – T. yauxCiSvili, berZeni mwerlebis cnobebi saqarTvelosSesaxeb, Tb., `mecniereba~, 1980.207. yifiani, 1882 – d. yifiani, axali <strong>qarTul</strong>i gramatika, sankt-peterburgi, 1882.208. SaniZe, 1922-1923 _ a. SaniZe, naSTebi mesame piris obieqturi prefiqsisxmarebisa xmovnebis win <strong>qarTul</strong> zmnebSi: tfilisis universitetis moambe,II, 1922-1923, gv. 262-281.209. SaniZe, 1935 – a. SaniZe, Zveli <strong>qarTul</strong>i ena, tf., Tsu gamomc., 1935.210. SaniZe, 1939 – a. SaniZe, Zveli <strong>qarTul</strong>i ena, Tb., Tsu gamomc., 1939.211. SaniZe, 1953 _ <strong>qarTul</strong>i enis gramatikis safuZvlebi, I, Tb., Tsu gamomc., 1953.212. SaniZe, 1956 – a. SaniZe, viTarebiTi brunvis daboloeba: <strong>saxeli</strong>s brunebisistoriisaTvis qarTvelur enebSi, I, Tb., 1956, gv. 34-35.213. SaniZe, 1956 – a. SaniZe, wodebiTi formis adgilisaTvis gramatikaSi:<strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 48-55.214. SaniZe, 1956 – a. SaniZe, wodebiTi formis daboloeba: <strong>saxeli</strong>s brunebisistoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 56-58.215. SaniZe, 1967 – a. SaniZe, Teoforuli saxelebi qarTvelur enebSi: `macne~,enisa da literaturis seria, #2, 1967, gv. 191-196.216. SaniZe, 1973 _ a. SaniZe, <strong>qarTul</strong>i enis gramatikis safuZvlebi, I, Tb., Tsugamomc., 1973.217. SaniZe, 1976 – a. SaniZe, Zveli <strong>qarTul</strong>i ena, Tb., Tsu gamomc., 1976.218. SaniZe, 1978 – a. SaniZe, termin qarTlisa (`saqarTvelo~) da qarTvelTa etimologiisSesaxeb: Jurn. enaTmecnieruli sakiTxebi, #4, mosk., 1978, gv. 85-90.219. SaniZe, 1980 – a. SaniZe, Txzulebani, t. III, Tb., Tsu gamomc., 1980.220. SaniZe, baramiZe, abulaZe, 1953 – a. SaniZe, a. baramiZe, i. abulaZe, Zveli<strong>qarTul</strong>i ena da literatura, me-12 gamoc., Tb., `saxelgami~, 1953.221. SaniZe, 1969 – mz. SaniZe, i xmovanfuZiani anTroponimebis brunebisistoriisaTvis <strong>qarTul</strong>Si, g. axvledians (saiubileo krebuli), Tb., Tsugamomc., 1969, gv. 131-144.222. SanSovani, 1881 – z. SanSovani, mokle Rramatika <strong>qarTul</strong>isa enisa, dawerili1737, sankt-peterburgi, gamocemuli 1881.220


223. SaraZeniZe, 1956 – T. SaraZeniZe, -Ta sufiqsiani mravlobiTi moqmedebiTsada viTarebiTs brunvebSi: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelurenebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 271-285.224. SaraZeniZe, 1956 – T. SaraZeniZe, moqmedebiTi da viTarebiTi brunviswarmoeba da funqciebi Zvel <strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvisqarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 410-433.225. Sardenis mogzauroba saqarTveloSi (frangulidan <strong>qarTul</strong>ad Targmnamz. mgalobliSvilma), Tb., 1975.226. Sengelia, 2005 – k. Sengelia, tao-klarjeTis werilobiTi ZeglebisSeswavla, Tb., `artanuji~, 2005.227. Ciqobava, 1940 – arn (benediqte). Ciqobava, mesame piris uZvelesi niSaniqarTvelur enebSi: enimkis moambe, V-VI, Tb., 1940, gv. 13-42.228. Ciqobava, 1946 – arn. Ciqobava, gramatikuli klas-kategoria da brunvis ni-SanTa genezisis sakiTxi <strong>qarTul</strong>Si: saqarTvelos mecnierebaTa akademiismoambe, t. VII, #1-2, 1946, gv. 61-68.229. Ciqobava, 1954 – arn. Ciqobava, mravlobiTis sufiqsTa genezisisaTvis<strong>qarTul</strong>Si: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, VI, 1954, gv. 67-77.230. Ciqobava, 1956 – arn. Ciqobava, istoriulad gansxvavebuli ori morfologiuritipisaTvis <strong>qarTul</strong> brunvaTa Soris: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvisqarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 165-168.231. Ciqobava, 1956 _ fuZeukvec saxelTa naTesaobiTisa da moqmedebiTis formantTaevoluciisaTvis: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelurenebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 239-262.232. Ciqobava, 1974 – arn. Ciqobava, adgilis saxelTa warmoebis tipebi da maTiistoriuli urTierToba <strong>qarTul</strong>Si: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba,XIX, 1974, gv. 70-75.233. Ciqobava, 1979 – arn. Ciqobava, iberiul-kavkasiuri enaTmecnierebisSesavali, Tb., Tsu gamomc., 1979, gv. 130.234. Ciqobava, 1942 – arn. Ciqobava, <strong>saxeli</strong>s fuZis uZvelesi agebulebaqarTvelur enebSi, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1942.235. Ciqovani, 1939 – m. Ciqovani, toponimikuri leqsikoni, Tsu Sromebi, t. 9,Tb., 1939, gv. 135-155.221


236. Cxenkeli, 1956 – st. Cxenkeli, sakuTar saxelTa bruneba oSkuri xelnawerismefeTa wignebSi: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi,w. 1, 1956, 76-128.237. cecxlaZe, 2000 – n. cecxlaZe, SavSeT-imerxevis toponimika, gamomc. baT.,`aWara~, 2000.238. cxadaia, 1988 – p. cxadaia, onomastikur terminTa ganmartebiTi leqsikoni,Tb., Tsu gamomc., 1988.239. cxadaia, 1999 – p. cxadaia, asjer gazomeT: gaz. `literaturuli saqarTvelo~,1999, 27. X. gv. 9.240. cxadaia, 2001 – p. cxadaia, <strong>sakuTari</strong> <strong>saxeli</strong> kolxur (zanur) enaSi, disertacia:filologiis mecnierebaTa doqtoris xarisxis mosapoveblad,Tb., 2001.241. cxadaia, 2005 – p. cxadaia, onomastikis Sesavali, Tb., `universali~, 2005.242. ZoweniZe, 1946 – q. ZoweniZe, -gan Tandebuliani moqmedebiTi brunvisfunqciisaTvis Zvel <strong>qarTul</strong>Si: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, I, Tb.,1946, gv. 195-202.243. ZoweniZe, 1950 – q. ZoweniZe, saxelTa bruneba Zvel <strong>qarTul</strong>Si pavlesepistoleTa wignebis mixedviT (sakandidato disertacia), Tb., 1950.244. ZoweniZe, 1956 – q. ZoweniZe, emfatikuri xmovani Zvel <strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>sbrunebis istoriisaTvis qarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 212-223.245. ZoweniZe, 1974 _ q. ZoweniZe, zemoimeruli leqsikoni, Tb., `ganaTleba~, 1974.246. ZiZiSvili, 1956 – m. ZiZiSvili, nanaTesaobiTari viTarebiTi Zvel <strong>qarTul</strong>-Si (VII-X ss.) Zeglebis enis mixedviT: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvisqarTvelur enebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 212-223.247. wibaxaSvili, 1972 – g. wibaxaSvili, kidev geografiul terminTa gamo:gaz. `literaturuli saqarTvelo~, 1972, 28.I, gv. 3.248. wmidanTa cxovrebani, w. 1-2. Tb., `bakuri~, 2006.249. Waleli, 1975 _ p. Waleli, kldemaRalas cixe (istoriuli legenda): gaz.`droeba~, tf. 1875, # 38-39.250. Wanturia, 1956 – d. Wanturia, moqmedebiTi brunvis zogierTi funqciisaTvisZvel <strong>qarTul</strong>Si: <strong>saxeli</strong>s brunebis istoriisaTvis qarTvelurenebSi, w. 1, Tb., 1956, gv. 181-227.222


251. WeliZe, 1980 – v. WeliZe, qarTlis cxovrebis qronikebi, III, Tb., `nakaduli~,1980.252. WiWinaZe, 1913 – z. WiWinaZe, musulmanuri qarTveloba da maTi soflebisaqarTveloSi, tf., 1913.253. Wkadua, 1974 – amb. Wkadua, ramdenime saerTo-qarTveluri fuZis mqonetoponimis istoriisaTvis: `macne~, enisa da literaturis seria, #3, 1974,gv. 108-119.254. Wkadua, 1987 – amb. Wkadua, toponimikur SesatyvisobaTa ZiriTadiprincipebi: onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 181-227.255. WumburiZe, 1966 – ra gqvia Sen? Tb., `nakaduli~, 1966.256. WumburiZe, 1971 – ra gqvia Sen? Tb., `nakaduli~, 1971.257. WumburiZe, 1978 – rogor gaCnda sityva, Tb., `nakaduli~, 1978.258. WumburiZe, 1982 – ra gqvia Sen? Tb., `Teatroni~, 1982.259. WumburiZe, 1987 – z. WumburiZe, dedaena <strong>qarTul</strong>i, Tb., `nakaduli~, 1987.260. WumburiZe, 1992 – ra gqvia Sen? – gamomc., `Teatroni~, Tb., 1992.261. WumburiZe, 2003 – ra gqvia Sen? Tb., `logos-presi~, 2003.262. WumburiZe, 2009 _ ebrauli leqsikis kvali <strong>qarTul</strong> toponimiaSi, (xelnaweri),2009.263. xaraZe, 1987 – k. xaraZe, saqarTvelos Zveli toponimebis kvlevis aspeqtebi:onomastika I, Tb., Tsu gamomc., 1987, gv. 234-244.264. xaraZe, 1989 – k. xaraZe, adamiani da toponimika: Jurn. `istoria da geografiaskolaSi~, #2, 1989, gv. 55-60.265. xaraZe, 1991 – k. xaraZe, saqarTvelos istoriuli geografia, qvemo qarTli,Tb., `mecniereba~, 1991.266. xaraZe, 1992 – k. xaraZe, saqarTvelos istoriuli geografia, Sida qarTli,Tb., `ganaTleba~, 1992.267. xaraZe, 1996 – k. xaraZe, geografiuli codnis istoria Zvel saqarTvelo-Si, Tb., `mecniereba~, 1996.268. xaraZe, 2000 – k. xaraZe, saqarTvelos istoriuli geografia, zemo qar-Tli, Tb., `mecniereba~, 2000.269. xornauli, 2003 – g. xornauli, <strong>qarTul</strong>i onomastika, Tb., Tsu gamomc., 2003.223


270. xuciSvili, Sengelia, maWavariani, silogava, 2004 – T. xuciSvili, k, Sengelia,S. maWavariani, v. silogava, Satberdis monastris identifikaciisproblemisaTvis: saistorio Studiebi: # 5, 2004, gv. 44-57;271. javaxiSvili, 1946 – iv. javaxiSvili, masalebi qarTveli eris materialurikulturis istoriisaTvis, I, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1946.272. javaxiSvili, 1950 – iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoriis Sesavali,w. I, Tb., saq. mecn. akad. gamomc., 1950.273. javaxiSvili, 1960 – iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, t. 1, Tb.,Tsu gamomc.,1960.274. javaxiSvili, 1977 – iv. javaxiSvili, Txzulebani Tormet tomad, t. VIII,Tb., 1 Tsu gamomc., 1977.275. javaxiSvili, 1983 – iv. javaxiSvili, saqarTvelos mdgomareoba VIII-X ss.,Txzulebani 12 tomad, t. II, Tb., `mecniereba~, 1983, gv. 109-122.276. javaxiSvili, 1998 – iv. javaxiSvili, saqarTvelos sazRvrebiistoriulad da Tanamedrove TvalsazrisiT ganxiluli: Txzulebani, t.XII, Tb., `saxelgami~, 1998.277. javaxiSvili, 2002 – iv. javaxiSvili, enciklopediuri leqsikoni, Tb., Tsugamomc., 2002.278. janaSvili, 1894 – m. janaSvili, afxazeTi da afxazebi, tf., 1894.279. janaSvili, 1909 – m. janaSvili, qarTveluri eTnografiuli da geografiulisaxelebis etimologia: Jurn., `kavkasiis tomTa da adgilTa saxelwodebebisaRwerilobaTa masalebis krebuli~ naw. 40, Tb., 1909, gv. 46-55.280. janaSia, 1937 – s. janaSia, Tubal-Tabali, tibareni, iberi: enimkis moambe,t. 1, 1937, gv. 185-241.281. janaSia, 1959 – s. janaSia, Cerqezuli elementebi saqarTvelos toponimiaSi:Tsu Sromebi, t. III, Tb., 1959, gv. 30-37.282. janaSia, 1988 – s. janaSia, `SuSanikis wameba~, istoriuli wyaroTmcodneobiTigamokvleva, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1988.283. jiqia, 1958 _ s. jiqia, gurjistanis vilaieTis didi davTari, III, Tb., 1958.284. jiqia, 1973 – s. jiqia, Turquli warmomavlobis anTroponimebi <strong>qarTul</strong>Si:aRmosavluri filologia, Tb., 1973, gv. 211-218.224


285. jiSiaSvili, 1958 – a. jiSiaSvili, -eT daboloebian geografiul saxelTawarmomavlobisaTvis <strong>qarTul</strong>Si: ucxo enaTa pedagog. inst., Sr., 1, Tb.,1958, gv. 451-457.286. jorbenaZe, 1975 – b. jorbenaZe, tb//tab fuZe <strong>qarTul</strong> toponimebSi: smam, t.79, #2, Tb., saq. mecn. akad. moambe, 1975, gv. 505-508.287. jorbenaZe, 1986 – b. jorbenaZe, toponimTa klasifikaciisaTvis: iberiulkavkasiurienaTmecniereba, t. XXV, Tb., 1986, gv. 36-40.288. jorbenaZe, 1989 _ <strong>qarTul</strong>i enis dialeqtologia, I, Tb., `mecniereba~, 1989.289. jorbenaZe, 1989 – b. jorbenaZe, sakuTar saxelTa warmoebisa da funqcionirebisprincipebi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, XVI, Tb., 1989,gv. 171-187.290. jorbenaZe, 1993 – b. jorbenaZe, onomastikuri gulani, Tb., `mecniereba”, 1993.291. jorbenaZe, kobaiZe, beriZe, 1988 – b. jorbenaZe, m. kobaiZe, m. beriZe,<strong>qarTul</strong>i enis morfemebisa da modaluri elementebis leqsikoni, Tb.,`mecniereba~, 1988.292. jojua, 1976 – v. jojua, <strong>qarTul</strong>i toponimebi berZnul wyaroebSi: toponimika,I, Tb., Tsu gamomc., 1976, gv. 432-451.293. jojua, 1998 – v. jojua, geografiuli terminebi da maTi roli toponimiaSi:qarTveluri onomastika, I, Tb., Tsu gamomc., 1998, gv. 237-247.294. hani, 1909 – k. hani, kavkasiis tomTa da adgilTa saxelwodebebis aRwerilobaTamasalebis krebuli, naw. 40, 1909.295. Библейская энциклопедия, Москва, 1990.296. Климов Г. А., 1964 _ Г.А. Климов, Этимологический словарь кавказских языков,М., 1964.297. Мелхеев М. Н., 1961, _ М. Н. Мелхеев, Географические наименования, М., 1961.298. Мурзаев Э. М., 1974 _ Э. М. Мурзаев, Очерки по топонимике, М., 1974.299. Надеждин Н. И., 1937 _ Н. И. Надеждин, опыт исторической географии русскогомира, Библиотека для чтения, т. 22, ч. 2, С-Пб., 1937.300. Никонов В. А., 1965 _ В. А. Никонов, Введение в топонимику, М., 1965.301. Никонов В. А., 1966 _ В. А. Никонов, Краткий топонимический словарь, М., 1966.302. Павлинов А. А., 1983 _ А. А. Павлинов, Экспедиция на Кавказе 1888 года, Материалыпо археологии Кавказа, III, ч. 63-68, М., 1983.225


303. Подольская Р. В., 1988 _ Р. В. Подольская, Словарь русской ономастической терминологии,М., 1988.304. Суперанская А. В., 1977 _ А. В. Суперанская, Имя и эпоха (к постановке проблемы):Историческая ономастика, М., 1977.305. Суперанская А. В., 1981 _ А. В. Суперанская, Что такое топонимика? М., 1981.306. Hemnz Fahnrich, 1998 – Heinz Fahnrich, Georgische Toponymie, Iena, 1998.sailustracio masala1. martÂlobaÁ SuSanikisi, Zveli <strong>qarTul</strong>i <strong>agiografiul</strong>i literaturisZeglebi, w. 1 (dasabeWdad moamzades il. abulaZem, n. aTaneliSvilma, n.goguaZem, l. qajaiam, c. qurcikiZem, c. Wankievma, c. jRamaiam) il. abula-Zis xelmZRvanelobiTa da redaqciiT, Tb., saq. Nmecn. Aakad. gamomc. 1963.2. martÂlobaÁ evstaTi mcxeTelisaÁ, Zeglebi, 1963.3. martÂlobaÁ habo tfilelisaÁ, Zeglebi, 1963.4. martÂlobaÁ kostanti-kaxaÁsi, Zeglebi, 1963.5. martÂlobaÁ gobronisi, Zeglebi, 1963.6. martÂlobaÁ yrmaTa kolaelTaÁ, Zeglebi, 1963.7. yrmaTa orTa ZmaTa daviTisi da tiriWanisi sakiTxavi, Zeglebi, 1963.8. cxorebaÁ iovane zedaznelisaÁ, Zeglebi, 1963.9. cxorebaÁ Siosi da evagresi, Zeglebi, 1963.10. cxorebaÁ daviT garesjelisaÁ, Zeglebi, 1963.11. martÂlobaÁ abibos nekreselisaÁ, Zeglebi, 1963.12. cxorebaÁ grigol xanZTelisaÁ, Zeglebi, 1963.13. cxorebaÁ serapion zarzmelisaÁ, Zeglebi, 1963.14. cxovreba vaxtang gorgaslisa, qarTlis cxovreba, t. 1 (teqsti dadgeniliyvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier), Tb.,`saxelgami~, 1955.226


15. mefe qarTlisa arCili, qarTlis cxovreba, 1955.16. matiane qarTlisa, qarTlis cxovreba, 1955.SemoklebaTa ganmartebaakad. _ akademikosiarab. _ arabuliarab.-sp. _ arabul-sparsuliaram. _ arameuliasur. _ asurulia. S. _ ase Semdegax. w. _ axali welTaRricxvisbaT. _ baTumiberZ. _ berZnuligaz. _ gazeTigamomc. _ gamomcemlobagam. _ gamosvlagamoc. _ gamocemagard. _ gardaicvalagv. _ gverdidab. _ dabadebadaaxl. _ daaxloebiTda sxv. _ da sxvaebr. _ ebrauli227


enimkis moambe _ enis, istoriisa da materialuri kulturis moambeTb. _ TbilisiTb. sax. ped.univers. gamomc. _ Tbilisis saxelmwifo pedagogiuriuniversitetis gamomcemlobaTsu gamomc. _ Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemlobaTf. _ Tfilisiiran. _ iranuliix. _ ixilekreb. _ krebulilaT. _ laTinurimag. _ magaliTadmd. _ mdinaremef. _ mefeTamecn. _ mecnierebaTamosk. _ moskovimsaj. _ msajulninakv. _ nakveTinaw. _ nawilinax. _ naxevariJurn. _ Jurnalir. _ raioniruT. _ ruTisablitgami _ sabWoTa literaturis gamomcemlobas. _ saukuness. _ saukuneebis-is _ saukunissaq. mecn. akad. gamomc. _ saqarTvelos mecnierebaTa akademiisgamomcemlobasaxelgami _ saxelmwifo gamomcemlobasax. ped. inst. Sr. _ saxelmwifo pedagogiuri institutis Sromebisax. ped. univers. gamomc. _ saxelmwifo pedagogiuri universitetisgamomcemlobasp. _ sparsuli228


sxv. _ sxvat. _ tomitf. _ tfilisiqarT. _ <strong>qarTul</strong>i; <strong>qarTul</strong>adqarT. sabW. encikl. mT. samecn. redaqc. _ <strong>qarTul</strong>i sabWoTaenciklopediis mTavari samecniero redaqciaquT. _ quTaisiquT. sax. ped. inst. Sr. _ quTaisis saxelmwifo pedagogiuri institutisSromebiSdr. _ SeadareSedg. _ Sedgenilicxr. _ cxriliZv. _ ZveliZv. berZ. _ Zveli berZnuliZv. ebr. _ Zveli ebrauliZv. w. _ Zveli welTaRricxvisw. _ wigni; weliwm. _ wmindaw.w. _ wlebSi229


Sinaarsigv.Sesavali ---------------------------------------------------------------------------------------------- 1nawili I. adamianTa <strong>sakuTari</strong> saxelebi ------------------------------------------ 6Tavi I. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis anTroponimiis ZiriTadisakiTxebi ---------------------------------------------------------------------------------------------- 7$ 1. kalendaruli da arakalendaruli piris saxelebi ------------------- 7$ 2. ,,qarTlis cxovrebaSi~ dadasturebuli kalendaruli daarakalendaruli piris saxelebi -------------------------------------------------------- 11$ 3. piris saxelTa kninobiT-alersobiTi formebi --------------------------- 12$ 4. fuZegaorkecebuli kompoziti piris saxelad ---------------------- 13$ 5. tomisa da cxovelis <strong>saxeli</strong> piris saxelad ------------------------------- 13$ 6. berZnuli warmoSobis piris saxelebi ----------------------------------------- 13$ 7. erobisa da berobis aRmniSvneli piris saxelebi ---------------------- 13$ 8. piris saxelTa variantuli formebi ------------------------------------------- 14$ 9. <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi dadasturebuli piris saxelebiTanamedrove saqarTveloSi ----------------------------------------------------------------- 15$ 10. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis zogierTi piris <strong>saxeli</strong>s genetikurianalizi ------------------------------------------------------------------------------------------------- 20230


$ 11. sakuTar saxelTa bruneba <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis mixedviT - 24$ 12. piris saxelebis bruneba ------------------------------------------------------------- 24$ 13. msazRvreliani piris saxelebi --------------------------------------------------- 40$ 14. anTroponimuli formulis meore wevri piris saxelebTan ----- 43$ 15. piris <strong>saxeli</strong> marTul msazRvrelad ----------------------------------------------- 50$ 16. piris <strong>saxeli</strong> nanaTesaobiTar msazRvrelad ---------------------------------- 52$ 17. sammagi bruneba piris saxelebTan- ---------------------------------------------------- 58Tavi II. gvarebis sakiTxi <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi ------------------------------ 60$ 1. warmomavloba-sadaurobis aRmniSvneli sityvebi gvarsaxelebad -- 62$ 2. xeloba-profesiis aRmniSvneli epiTeti pirsaxelTan -------------------- 63$ 3. daxasiaTebis Semcveli epiTetebi pirsaxelebTan -------------------------- 63$ 4. titulis gamomxatveli sityvebi pirsaxelebTan ---------------------------- 63$ 5. sasuliero wodebis amsaxveli sityvebi pirsaxelebTan ----------------- 64Tavi III. piris saxelebi saistorio wyaroebSi ----------------------------------- 65$ 1. istoriuli warsuli da DdRevandeloba piris saxelTagavrcelebis TvalsazrisiT ----------------------------------------------------------------------- 65$ 2. variantuli piris saxelebi saistorio wyaroebis mixedviT --------- 70$ 3. berZnuli nominativis kvali piris saxelebSi ---------------------------------- 70$ 4. apoziciuri piris saxelebi saistorio wyaroebSi -------------------------- 71$ 5. erobisa da berobis aRmniSvneli piris saxelebi ---------------------------- 71$ 6. saistorio wyaroebis piris saxelebi genetikuri TvalsazrisiT - 71Tavi IV. gvarebis sakiTxi saistorio wyaroebSi ------------------------------- 75$ 1. warmomavloba-sadaurobis aRmniSvneli sityvebi saistorio wyaroebisanTroponimul formulaSi ----------------------------------------------------------------- 75$ 2. sagvareulo Stos (genetikuri erTianobis) gamomxatveli eponimurigvarsaxelebi ------------------------------------------------------------------------------------------------- 77$ 3. eTnonimuri warmoSobis komponentebi anTroponimul formulaSi - 78$ 4. mamisaxeloba orwevrian anTroponimul formulaSi ---------------------- 78$ 5. epiTeti anTroponimuli formulis meore wevrad ------------------------- 79$ 6. titulisa da sasuliero wodebis gamomxatveli terminebianTroponimul formulaSi ------------------------------------------------------------------------- 80$ 7. warmomavlobisa da titulis gamomxatveli sityvebi samwevriananTroponimul formulaSi ------------------------------------------------------------------------- 84231


$ 8. orgvari da calmxrivi anTroponimuli formulis komponentebisaistorio wyaroebSi ---------------------------------------------------------------------------------- 84nawili II. geografiuli saxelebi --------------------------------------------------------- 86Tavi I. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis toponimiis ZiriTadi sakiTxebi - 86$ 1. toponimebi da maTi mniSvneloba -------------------------------------------------------- 86§ 2. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis toponimTa struqturis, semantikisa daleqsikis sakiTxebi -------------------------------------------------------------------------------------- 91§ 3. geografiul saxelwodebaTa warmoSobis sakiTxebi agiografimwerlebis SemoqmedebaSi -------------------------------------------------------------------------- 94§ 4. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis zogierTi toponimis lokalizaciaetimologiisaTvisvaxuStis `aRweris~ mixedviT ----------------------------------- 94§ 5. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis toponimTa lokalizacia-etimologiasxvadasxva mkvlevris naSromebSi ------------------------------------------------------------- 96§ 6. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis zogierTi toponimis etimologiaTanamedrove mkvlevris naSromSi -------------------------------------------------------------- 114§7. saqarTvelos farglebs gareT mdebare geografiuli obieqtebissaxelebi <strong>agiografiul</strong> ZeglebSi -------------------------------------------------------------- 117$ 8. geografiul saxelTa bruneba ---------------------------------------------------------- 130$ 9. geografiuli <strong>saxeli</strong> nanaTesaobiTar msazRvrelad ---------------------- 142§ 10. sammagi bruneba geografiul saxelebSi ------------------------------------------ 145Tavi II. saistorio wyaroebis toponimebi ----------------------------------------- 146$ 1. saistorio wyaroebisa da <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis msgavsebagansxvavebatoponimTa TvalsazrisiT ------------------------------------------------------ 146$ 2. saistorio wyaroebis zogierTi toponimis lokalizaciaetimologiaqarTvel da ucxoel mkvlevarTa naazrevSi --------------------- 149$ 3. zmnuri toponimi saistorio wyaroebSi -------------------------------------------- 157$ 4. toponimTa lokalizaciis mwerliseuli miniSneba ------------------------- 158$ 5. teritoriuli da qronologiuri identifikaciis SemTxvevebisaistorio wyaroebSi ---------------------------------------------------------------------------------- 159$ 6. variantuli toponimebi saistorio wyaroebSi --------------------------- 159$ 7. hidronimebis tipebi saistorio wyaroebSi da `abaSisa~ da 159232


`cxeniswylis~ avtoriseuli gaazreba ------------------------------------------------------$ 8. cixeebisa da cixe-qalaqebis saxelebi saistorio TxzulebebSi -- 161$ 9. eklesionimebi saistorio wyaroebSi ------------------------------------------------- 162daskvnebi ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 164danarTi I. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis saero wodebis personaJebi -- 170danarTi II. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis sasuliero wodebispersonaJebi da wmindanebi ------------------------------------------------------------------------ 176danarTi III. <strong>agiografiul</strong>i Zeglebis bibliuri personaJebi ---------- 196bibliografia --------------------------------------------------------------------------------------------- 207sailustracio masala ------------------------------------------------------------------------------ 226SemoklebaTa ganmarteba ------------------------------------------------------------------------- 227Sinaarsi -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 230233

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!