eskuliburuak - Erabili.com

ISO 9001ISO 14001DANOBAT KOOP. E.Arriaga kalea 2120870 ELGOIBAR (Gipuzkoa)Tfno.: (34) 943 74 80 44Fax: (34) 943 74 31 38danobat@danobat.comwww.danobat.com

TAILERREKOESKULIBURU TEKNIKOA

Argitalpena: Danobat Koop. E.Lanaren ardura: Danobat Koop. E.n euskararen alde lanean diharduenlangile talde bat eta Emun Koop. E.ko euskara teknikariarekin elkarlaneanaurrera ateratako proiektua.Itzulpenak: Emun Koop. E.Diseinu eta maketazioa: ZubiaurreInpresioa: ZubiLege gordailua: SS-0565/04

Eskerrik beroenaliburu hau eskuartean izateaposible egin duten guztiei

AurkibideaHitzaurrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131.- Unitate aldaketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151.1.- Kantitate elektrikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171.2.- Kantitate mekanikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181.3.- Konbertsio faktoreak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192.- Irudi geometrikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232.1.- Habe arruntak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.2.- Gorputz solidoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.3.- Gainazal arruntak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393.- Kontzeptu aritmetikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474.- Trigonometria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515.- Materialak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555.1.- Gorputz solidoen pisu espezifikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575.2.- Zuren pisu espezifikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 645.3.- 1ºC bakoitzerako ∝ zabalkuntza lineleko koefizienteak, 0º eta 100ºC bitartekotenperaturetarako. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655.4.- λ likido batzuen zabalkuntza kubikoaren koefizienteak 20ºC-tan . . . . . . . . . . 675.5.- Kontrakzioaren balioa metaletan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675.6.- λ bero konduktibitatearen koefizientea 20ºC-ko tenperatura normalean . . . . . 685.7.- Metalezko piezak fabrikatzeko jarraibideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715.8.- Altzairuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 725.9.- Burdinurtua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 795.10.- Aluminioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825.11.- Brontzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 865.12.- Tratamenduak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885.13.- Altzairuaren aleazio elementuen ondorio espezifikoak . . . . . . . . . . . . . . . . 945.14.- Gogortasun/Erresistentzia baliokidetasunak gutxi gorabehera . . . . . . . . . . . 956.- Oinarrizko kalkuluak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 996.1.- Oinarrizko printzipioak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1016.2.- Uhalen kalkulua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1166.3.- Txabeten kalkulua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1186.4.- Engranajeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1196.5.- Boladun ardatzak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1306.6.- Ardatzen kalkulua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1376.7.- Eragintza bateko motorraren kalkulua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1396.8.- Ebaketa baldintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

Aurkibidea11.- Zentratzeko puntuak (B eta R formak) DIN 332/1-1986. . . . . . 26312.- Koipeztatzaileei buruzko gomendioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26713.- Errakoreak eta mangerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27113.1.- Errefrigerazioko errakoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27313.2.- Koipeztapenerako errakoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27513.3.- Errakore hidraulikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27713.4.- Terminal iraunkorra mangerarekin. Serie arina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28013.5.- Terminal iraunkorra mangerarekin. Serie astuna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28114.- Gidatzeko sistemak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28314.1.- Gidatzeko sistemen konparaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28414.2.- Zirkularretik zuzenerako mugimendu transmisiorako sistemen konparazioa(eta alderantziz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28614.3.- Zirkularretik zirkularrerako mugimendu transmisioen konparazioa . . . . . . . 28815.- Turcitea muntatzea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29315.1.- Turcite bandak (PTFE + brontzea) muntatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29516.- Labirintoak eta ixte eraztunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29916.1.- Labirinto eta ixte eraztunak erabiltzeko baldintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30116.2.- Baldintza desberdinetan lan egiteko aukerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30217.- T erako artekak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30918.- Harri platertxoak eta diamanteak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31318.1.- Harri platertxo finkoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31618.2.- Harri platertxo mugigarria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31818.3.- Orekatzeko kontrapisua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32018.4.- Aluminio eta altzairuzko bereizgailua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32118.5.- Muntatzea eta markatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32218.6.- Platera lotzeko azkoina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32318.7.- Plater ateratzailea eta hagatxoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32418.8.- Harri platertxoaren muntaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32518.9.- Punta bakarreko diamatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32618.10.- Artezteko plaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32719.- Harriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32919.1.- Harri urratzaileak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33119.2.- Akatsak, zergati posibleak eta zuzenketak gainazal zilindrikoen artezketan . . . 33719.3.- Barneetarako artezketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33919.4.- Artezketa laua edo gainazalekoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

Aurkibidea20.- Plakatxoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34320.1.- Erremintetarako materialak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34520.2.- Metal gogorra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34620.3.- ISO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34720.4.- Sorbatzak, planoak, erpina eta ebaketa angelua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35120.5.- Plakatxo trukagarriak – fresaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35420.6.- Hariztatzeko plakatxoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35620.7.- Plakatxo trukagarriak – torneaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35721.- Zerrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36121.1.- Hortz /zerrari buruzko terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36321.2.- Hortzen neurria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36321.3.- Ebaketa parametroen kalkulua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36321.4.- Eberle motako zerrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36421.5.- Uhal zerra bimetalikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36521.6.- Akatsak eta zergatiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36621.7.- Erreferentzia azkarretarako taulak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36822.- Ebaketarako jariakinak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37323.- Hidraulika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37724.- Pneumatika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38325.- Motor elektrikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38726.- Marrazketarako arauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39326.1.- A ISO serieko formatuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39526.2.- Karatula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39626.3.- Marjinak eta markoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39626.4.- Zentraketa markak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39626.5.- Koordenatu sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39726.6.- Ebaketa adierazlea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39826.7.- Tolesketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39826.8.- Eskalak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40027.- Smed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40127.1.- Smed sistemaren teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40327.2.- Smed-en helburua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40327.3.- Analisiaren metodoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40327.4.- Barne operazioen denbora murriztea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40328.- Piezen garraioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40528.1.- Karga jaso aurretik egin beharrekoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40728.2.- Kargak adar bakarrez jaso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40728.3.- Lanaren karga maximoa (tonak). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Aurkibidea29.- Makinen garraioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41129.1.- Zehaztapen orokorrak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41329.2.- Enbalajea joango den garraio/babes mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41330.- Makinen pintura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41531.- Soldadura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41932.- Segurtasuna eta ergonomia diseinuan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42532.1.- Gorputz adarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42732.2.- Giza gorputzaren atalak ez zapaltzeko gutxieneko distantziak. . . . . . . . . . 43032.3.- Goiko gorputz adarrarentzako segurtasun distantzia . . . . . . . . . . . . . . . . 43232.4.- Beheko gorputz adarrentzako segurtasun distantzia . . . . . . . . . . . . . . . . . 43733.- Errodamenduak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43933.1.- Boladun errodamendu erradialak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44133.2.- Arraboldun errodamendu erradialak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44233.3.- Orraztun errodamendu erradialak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44333.4.- Boladun, orraztun eta arraboldun errodamendu axialak . . . . . . . . . . . . . . 44433.5.- Errodamendu konbinatuak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44534.- Elektrikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44734.1.- Unitate elektrikoak eta baliokidetasunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44934.2.- Elektrizitate eta elektronikako oinarrizko formularioa. . . . . . . . . . . . . . . . . 44934.3.- Babesgailuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46434.4.- Etengailu diferentziala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46434.5.- Segurtasun baldintzak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46835.- Proiektu elektrikoaren garapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47135.1.- Arauen taula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47335.2.- Makinaren aginte sisteman segurtasunari dagozkion zatien maila betetzea . . . 47835.3.- Zeinu elektrikoen taula: IEC eta JIC zeinuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48135.4.- Eskema elektrikoa prestatzeko pausoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48436.- CNC makina bat prest jartzeko bete beharreko zereginak. . . . 487DANOBATen historia produktuen arabera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492DANOBATen garapena historian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494DANOBAT mundu zabalean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495Hiztegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

HitzaurreaZenbat kostatzen den eraikitea eta zein gutxi bertan behera etortzea egindakoguztia. Zenbat kostatzen den bezero berri bat lortzea eta zein gutxi galtzea.Zenbat kostatzen den ikastea eta zein gutxi ahaztea. Zenbat kostatzen ari zaiguneuskararen erabilera normalizatzea.!Gure historiak, gure ingurune kulturanitzak, homogeneizaziora bideratutadagoen globalizazioak… ez digute errazten normalizazioa. Gure enpresaknazioartera zabaltzeko ideiak eta beste merkatu batzuetara iritsi nahiaknormalizazio prozesuaren garrantzia ahaztarazten digute. Euskarak pertsonaguztiongan eta gure eguneroko jarduerako esparru guztietan lekua egitenduenean bakar-bakarrik lortuko dugun normalizazioa.Gure egunerokotasunean, gauden sektorean egonda, esparru teknikoa osogarrantzitsua da eta esparru honetan normalizazioa ezinbestekoa da zailtasunaere ez izan arren txikia.Esku artean dugun lan hau, Danobateko langileen nahi eta gogoaren ondorioda, eta beste hizkuntza batzuen eraginez "eraikitea" zaila egiten zaigun arloteknikoan euskararen erabilera normalizatzeko pausu bat gehiago izatea duhelburu. Egin dezagun ahalegin bat, euskarak merezi du eta!Iñigo UcinDanobat Koop. E.ko zuzendari-gerenteaElgoibar, 2004ko maiatza11

SarreraLiburu honen jaiotza aspaldiko desio batean oinarritzen da. Eguneroko lanekojardueran hainbat hitz eta termino tekniko erabiltzen ditugu, informazio ugarijaso, irakurri eta zabaldu beharrean aurkitzen gara, eta hau guztia hizkuntzadesberdinetan, gaztelaniaz, ingelesez, frantsesez…Hori dela eta, Danobaten duela urte batzuetatik hona lan munduan euskararenerabileran aurrera egiteko hainbat pausu eman ditugu: euskara plana martxanjartzea besteak beste, eta plan honetan oinarriturik hainbat aurrerapausu ematenari gara: enpresaren irudian, dokumentazioan, aplikazio informatikoetan,bileretan… Asko falta zaigu oraindik, baina eguneroko lanean erreminta ugarierabiltzen dugu tailerrean eta horretaz jabeturik euskaraz funtzionatzeko eta lanaerrazteko langileen eskura hainbat tresna jartzea izan da kasu honetan gure nahiabesteak beste "Tailerreko Hiztegi Teknikoa" eta esku artean dugun "TailerrekoEskuliburu Teknikoa" argitaratuz.Lan hau gaur egun lanean dihardugunoz gain etorkizunean gurekin izangodirenei ere zuzenduta dago, eta baita ikasle eta gure bezero zein hornitzaileeiere.Animo, gogo eta indar handiz aritu da lantalde bat eta horren etekina dugulan hau. Hala ere, hainbat gai eta kontu eskuarteko paperetan gelditu dira landugabe eguneroko jardunean hainbat material erabiltzen baitugu eta guztien artetikhau baita prestatu duguna, lan mardula baina praktikoa.Danobaten 50. Urteurrena ospatzeko primerako oparia, ea ba 50 urte aurretikhemengo termino eta abarrak euskaraz erabiltzeko gai garen. Danobatenbehintzat horren aldeko apustua egingo dugu.Danobateko Euskara Batzordea13

1. Unitate aldaketak15

1. Unitate aldaketak1.1 Kantitate elektrikoakSI unitateak (Sistema Internazionala)Ikurra Kantitatea SI unitateaCfgGIkLnpPQRSWUXcX LZα∆λcos φωKapazitateaMaiztasunaFuntsezko maiztasunaren edukiaKonduktantziaKorronte intentsitateaDistortsio faktoreaInduktantziaBiraketa abiaduraPolo kopuruaPotentzia (aktiboa)Potentzia erreaktiboaErresistentziaPotentzia totala (itxurazkoa)EnergiaPotentzial diferentzia (tentsioa)Erreaktantzia kapazitiboaErreaktantzia induktiboaInpedantziaAtzerapen angeluaEdozein kantitateren balio aldaketaPotentzi faktoreaDesplazamendu faktorea, funtsezko tentsioareneta intentsitatearen arteko fase angeluaMaiztasun angeluarraFHzGSAkHrad s -1pWWWVAJ, WsVΩΩΩgrad.---rad s -117

1. Unitate aldaketak1.2 Kantitate mekanikoakSI unitateak (Sistema Internazionala)Ikurra Kantitatea SI unitateaadFgJImMnpPQrstTvwWα∆γηµρωAzelerazioa (lineala)DiametroaIndarraGrabitatearen azelerazioaInertzi momentuaLuzeraMasaMomentuaωBiraketa abiadura2pPresioaPotentziaEmariaErradioaDistantziaDenboraTenperaturaAbiadura linealaIndarraEnergia (1/2 mv 2 edo mgh)Azelerazio angeluarraEdozein kantitateren balio aldaketaAngelua (laua)ErrendimenduaMarruskadura koefizienteaDentsitateaAbiadura angeluarra (2πρ)ms -2mN, kg ms -2ms -2kg m 2mkgNmbira s -1Nm -2 , PaW, Js -1 Nms -1m 3 s -1mmsKms -1Nkg m 2 s -2 , J, Ws, Nmrad s -2radkg m -3rad s -1Kontuan hartzekoa da sarritan n bira minutuko (rpm) adierazten edo neurtzendela.Newtona SIko (Sistema Internazionala) indar unitatea da.Newton batek masa unitate batean azelerazio unitate bat sortzen du.1 newton metro = 1 watt segundo = 1 joule.Lurraren grabitatearen eraginez hartzen den azelerazioa: 9,81ms -218

1. Unitate aldaketak1.3 Konbertsio faktoreakAlderantzizko konbertsioetarako, emandako konbertsio faktoreenalderantzizkoez biderkatu.NondikCelsius graduak/zentigraduak (C)Fahrenheit graduak(ºF)TenperaturaSI unitatea - Kelvin (K)NoraKKLuzeraSI unitatea – metro (m)Aplikatu+ 273,15[(F-32) x 0,556] + 273,15HazbeteakOinakYardakMiliakItsas miliakNondikNorammmmmBider2,54 x10 -20,30480,91441609,3441.853NondikHazbete karratuakOin karratuakYard karratuakMilia karratuakAkreakHektareak (ha)NondikLitroaHazbete kubikoakOin kubikoakYard kubikoakPintak (inperiala)Pintak (Estatu Batuak)Galoiak (inperiala)Galoiak (Estatu Batuak)AzaleraSI unitatea – metro karratu (m 2 )Noram 2m 2m 2m 2m 2m 2BolumenaSI unitatea – metro kubiko (m 3 )Noram 3m 3m 3m 3m 3m 3m 3m 3Bider6,45 x 10 -49,29 x 10 -20,83612,59 x 10 64.04710 4Bider0,0016,45 x 10 -42,83 x 10 -20,7655,68 x 10 -44,73 x 10 -44,55 x 10 -33,79 x 10 -319

1. Unitate aldaketakNondikOntza (oz)Libra (lb)Slug-aTona (inperiala)Tona (Estatu Batuak)Tona (metrikoa)NondikPoundal-a (pdl)Ontza indarra (oz f)Libra indarra (lb f)Tona indarra (ton f)Gramo indarra (g f)Ponda (p)Kilogramo indarra (kg f)DinaNondikAtmosfera (atm)Ur zutabeko hazbetea (WG)Merkurioko hazbetea (Hg)Libra indar hazbete karratuko (lb f in -2 )Libra indar oin karratuko (lb f ft -2 )Milimetro ur zutabeko (mm WG)Merkurio milimetroak (mm Hg) (torr)Newton metro karratuko (Nm -2 )Kilopond zentimetro karratuko (kp cm -2 )BarNondikOin segundoko (f s -1 )Oin minutuko (f m -1 )Milia orduko (mph)KorapiloakMetro minutuko (m m -1 )Kph (km h -1 )MasaSI unitatea - Kilogramo (kg)NorakgkgkgkgkgkgIndarra eta pisuaSI unitatea - Newton (N)NoraNNNNNNNNPresioa eta tentsioaSI unitatea – Pascal (Pa)Abiadura linealaSI unitatea – metro segundoko (m s -1 )Noram s -1m s -1m s -1m s -1m s -1m s -120NoraPaPaPaPaPaPaPaPaPaPaBider2,84 x 10 -20,453614,591.016907,2103Bider0,13830,2784,44899649,807 x 10 -29,807 x 10 -29,80710 -5Bider9,807 x 10 -3248,93.3856.89547,8810,3413119,807 x 10 310 5Bider0,30485,08 x 10 30,4470,51451,667 x 10 -20,2778

1. Unitate aldaketakNondikBira minutuko (rpm)Bira segundoko (r s -1 )Gradu segundoko (º s -1 )Abiadura angeluarraSI unitatea – radian segundoko (rad s -1 )Norarad s -1rad s -1rad s -1Bider0,1037 = 2π/606,283 = 2π1,75 x 10 -2 = 2π/360oz f inlb f inlb f ftkg f mkp mNondikPareaSI unitatea – Newton metro (Nm)NoraNmNmNmNmNmBider7,062 x 10 -30,11291,3569,80679,8067NondikBritish Thermal Unit (BTU)Therm (BTU x 10 5 )Kaloria (cal)ft lb pisu (ft lb f)ft poundal (ft pdl)Kilopond metro (kp m)Kilowatt orduko (kWh)Energia edo lanaSI unitatea – Joule (J)NoraJJJJJJJBider1,055 x 10 31,055 x 10 84,1871,3560,04219,8063,601 x 10 6NondikHorsepower-a (Erresuma Batua) (hp)Zaldi potentzia (ZP)Pferdestärke (ps)Foot pound force segundoko (ft lb f s -1 )Brit. Therm. Units segundoko (BTUs s -1 )Kilokaloria segundoko (kcal s -1 )PotentziaSI unitatea – kilowatt (kW)NorakWkWkWkWkWkWBider0,74570,73550,73551,36 x 10 -31,0554,186821

1. Unitate aldaketakNondikkg f m 2 (= GD 2 )lb f ft 2 (= WK 2 )kp m s 2ft lb f s 2lb f in 2oz f in 2Inertzi momentuaSI unitatea– kilogramo metro karratu (kg m 2 )EmariaSI unitatea – metro kubiko segundoko (m 3 s -1 )NondikOin kubiko segundoko (cusec)Oin kubiko minutuko (cfm)Galoi orduko (Inperiala)Galoi orduko (Estatu Batuak)Litro segundoko (l s -1 )Litro minutuko (l min -1 )Metro kubiko minutuko (m 3 min -1 )Metro kubiko orduko (m 3 h -1 )Norakg m 2kg m 2kg m 2kg m 2kg m 2kg m 2Noram 3 s -1m 3 s -1m 3 s -1m 3 s -1m 3 s -1m 3 s -1m 3 s -1m 3 s -1Bider0,254,214 x 10 -29,8071,3562,926 x 10 -41,829 x 10 -5Bider2,83 x 10 -34,72 x 10 -41,26 x 10 -61,05 x 10 -6x10 -31,67 x 10 -51,67 x 10 -22,78 x 10 -4OharraFrigoria: Frigoria 15ºC-tan dagoen 1 kg uri tenperatura hori 1ºC jaisteko kendubehar zaion bero kantitatea da. 4 BTUren balioa du.WATTetik frigoriako konbertsioa: Ekipoaren potentzi wattak 0,86biderkatu (Adib: 1.000 watt/orduko = 860 frigoria/orduko).22

2. Irudi geometrikoak23

2. Irudi geometrikoak2.1 Habe arruntakI ERAKO HABE ZUZENA Cx Cy Azalerab2dbd-h(b-t)2Xc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentuabd 3 -h 3 (b-t)122sb 3 +ht 312I ERAKO HABE KONIKOACx Cy Azalerab2ddt+2a(s+n)2Xc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentua11214g[bd 3 - (h 4 -L 4 )][b 3 (d-h) - Lt 3 + (b 4 -t 4 )]g = Hegalaren malda =Habe estandarrentzako g =112(h-l)(b-t) (h-l)16g =(b-t)g425

2. Irudi geometrikoakI ERAKO HABE ZUZENHEGALZABALACy Azalera1d-2A [td 2 + s (b-t)+s(a-t)(2d-s)]2bs+ht+asXc ardatzarekiko inertzi momentua13[b(d-y) 3 +ay 3 -(b-t)(d-y-s) 3 -(a-t)(y-s) 3 ]Z ERAKO HABE ZUZENA Cx Cy Azalera2a-t2bt[b+2(a-t)]2Xc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentuaab 3 -c(b-2t) 312b(a+c) 3 -2c 3 d-6a 2 cd1226

2. Irudi geometrikoakU ERAKO HABE ZUZENACx Cy Azalera2b 2 s+ht 22bd-2h(b-t)d2bd-h(b-t)Xc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentuabd 3 -h 3 (b-t)122sb 3 +ht 3 -AC 2 x3Non A=2sb+htU ERAKO HABE KONIKOA Cx Cy Azalera1Aht 2 g[b 2 s+ + (b+2t)(b-t)2 3 ]2g= h-L2(b-t)d2dt+a(s+n)Xc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentua1121[bd 3 - (h8g4 -L )]4g = Hegalaren malda =Habe estandarrentzako g =h-L2(b-t)13g216[2sb 3 +Lt 3 + (b 4 -t 4 )]-A(b-y) 2g= h-L2(b-t)27

2. Irudi geometrikoakL ERAKO HABE ZUZENA Cx Cy AzaleraXc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentuaL ERAKO HABEANGELUARRACx Cy AzaleraXc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentua28

2. Irudi geometrikoakT ERAKO HABEAT ERAKO HABEKONIKOACy AzaleraXc ardatzarekiko inertzi momentuaCy AzaleraXc ardatzarekiko inertzi momentua29

2. Irudi geometrikoakT ERAKO HABEERDIKONIKOAGURUTZE ERAKOHABE ANGELUZUZENACx Cy AzaleraXc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentuaCx Cy AzaleraXc ardatzarekiko inertzi momentua Yc ardatzarekiko inertzi momentua30

2. Irudi geometrikoak2.2 Gorputz solidoakZILINDROArKOROA ZILINDRIKOArC x YZ planoarekiko C y XZ planoarekiko C z XY planoarekikograbitate zentroa grabitate zentroa grabitate zentroaGainazalaren azalera Bolumena MasaI xx masaren inertzi I yy masaren inertzi I zz masaren inertzimomentua X ardatzarekiko momentua Y ardatzarekiko momentua Z ardatzarekikoInertzi momentua X ardatzaren Inertzi momentua Y ardatzaren Inertzi momentua Z ardatzarengrabitate zentroarekiko (X c ) grabitate zentroarekiko (Y c ) grabitate zentroarekiko (Z c )YZ grabitate zentroa C x ZX grabitate zentroa C y XY grabitate zentroa C zplanoarekiko planoarekiko planoarekikoGainazalaren azalera Bolumena Masa_ _I xx masaren inertzi I yy masaren inertzi I zz masaren inertzimomentua X ardatzarekiko momentua Y ardatzarekiko momentua Z ardatzarekikoGrabitate zentroarekiko inertzi Grabitate zentroarekiko inertzi Grabitate zentroarekiko inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )31

2. Irudi geometrikoakERDIZILINDROAERDIKALOTAZILINDRIKOAC x grabitate zentroa C y grabitate zentroa C z grabitate zentroaYZ planoarekiko ZX planoarekiko YX planoarekikoGainazalaren azalera Bolumena MasaMasaren inertzi Masaren inertzi Masaren inertzimomentua X ardatzarekiko (l xx ) momentua Y ardatzarekiko (I yy ) momentua Z ardatzarekiko (I zz )X c grabitate zentroaren inertzi Y c grabitate zentroaren inertzi Z c grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko momentua Y ardatzarekiko momentua Z ardatzarekikoC x grabitate zentroa C y grabitate zentroa C z grabitate zentroaYZ planoarekiko ZX planoarekiko XY planoarekikoGainazalaren azalera Bolumena Masa_ _I xx masaren inertzi I xx masaren inertzi I zz masaren inertzimomentua X ardatzarekiko momentua Y ardatzarekiko momentua Z ardatzarekikoGrabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )32

2. Irudi geometrikoakESFERAKALOTA ESFERIKOAC x grabitate zentroa C y grabitate zentroa C z grabitate zentroaYZ planoarekiko ZX planoarekiko ZY planoarekikoGainazalaren azalera Bolumena MasaI xx masaren inertzi I yy masaren inertzi I zz masaren inertzimomentua X ardatzarekiko momentua Y ardatzarekiko momentua Z ardatzarekikoGrabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )Grabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XY planoarekiko (C z )Gainazalaren azalera Bolumena MasaMasaren inertzi Masaren inertzi Masaren inertzimomentua X ardatzarekiko (I xx ) momentua X ardatzarekiko (I yy ) momentua X ardatzarekiko (I zz )Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua X ardatzarekiko (Y c ) momentua X ardatzarekiko (Z c )33

2. Irudi geometrikoakESFERA ERDIAKALOTAERDIESFERIKOAGrabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XY planoarekiko (C z )Gainazalaren azalera Bolumena MasaMasaren inertzi Masaren inertzi Masaren inertzimomentua X ardatzarekiko (I xx ) momentua Y ardatzarekiko (I yy ) momentua Z ardatzarekiko (I zz )Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )Grabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XYplanoarekiko (C z )Gainazalaren azalera Bolumena MasaMasaren inertzi Masaren inertzi Masaren inertzimomentua X ardatzarekiko (I xx ) momentua Y ardatzarekiko (I yy ) momentua Z ardatzarekiko (I zz )Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )34

2. Irudi geometrikoakBLOKE ANGELUZUZENPARALELEPIPEDOAZILINDROELIPTIKOAGrabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XY planoarekiko (C z )Gainazalaren azalera Bolumena MasaMasaren inertzi Masaren inertzi Masaren inertzimomentua X ardatzarekiko (I xx ) momentua Y ardatzarekiko (I yy ) momentua Z ardatzarekiko (I zz )Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )Grabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZXplanoarekiko (C y ) XY planoarekiko (C z )Gainazalaren azalera Bolumena MasaGutxi gorabeheraMasaren inertzi momentua Masaren inertzi momentua Masaren inertzi momentuaX ardatzarekiko (I xx ) Y ardatzarekiko (I yy ) Z ardatzarekiko (I zz )Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua X ardatzarekiko (Y c ) momentua X ardatzarekiko (Z c )35

2. Irudi geometrikoakHAGATXOAHAGATXO ZIRKULARKOADRANTEAGrabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XY planoarekiko (C z )MasaMasaren inertzi Masaren inertzi Masaren inertzimomentua X ardatzarekiko (I xx ) momentua Y ardatzarekiko (I yy ) momentua Z ardatzarekiko (I zz )Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )Grabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XYplanoarekiko (C z )MasaMasaren inertzi momentuaX ardatzarekiko (I xx )Masaren inertzi momentuaY ardatzarekiko (I yy )Masaren inertzi momentuaZ ardatzarekiko (I zz )36

2. Irudi geometrikoakKONO ZUZENAKALOTA KONIKOZUZENAGrabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XY planoarekiko (C z )Gainazalaren azalera Bolumena MasaMasaren inertzi Masaren inertzi Masaren inertzimomentua X ardatzarekiko (I xx ) momentua X ardatzarekiko (I yy ) momentua X ardatzarekiko (I zz )Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )Grabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XY planoarekiko (C z )MasaMasaren inertzi momentua Masaren inertzi momentua Masaren inertzi momentuaX ardatzarekiko I xx X ardatzarekiko I yy X ardatzarekiko I zzGrabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X ardatzarekiko (X c ) momentua Y ardatzarekiko (Y c ) momentua Z ardatzarekiko (Z c )37

2. Irudi geometrikoakERDIKALOTA KONIKOZUZENAGrabitate zentroa Grabitate zentroa Grabitate zentroaYZ planoarekiko (C x ) ZX planoarekiko (C y ) XY planoarekiko (C z )MasaMasaren inertzi Masaren inertzi Masaren inertzimomentua X ardatzarekiko (I xx ) momentua Y ardatzarekiko (I yy ) momentua Z ardatzarekiko (I zz )Grabitate zentroaren inertzi momentua Z ardatzarekiko (Z c )Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzi Grabitate zentroaren inertzimomentua X 1 ardatzarekiko (X c ) momentua Y 1 ardatzarekiko (Y c ) momentua Z 1 ardatzarekiko (Z c )38

2. Irudi geometrikoak2.3 Gainazal arruntakZIRKULUAAZALERA: πr 2PERIMETROA: 2πrCxCyAzaleraX ardatzarekikoinertzi momentuaY ardatzarekikoinertzi momentuaXc ardatzarekikoinertzi momentuaYc ardatzarekikoinertzi momentuaZIRKULUA ERDIZIRKULUArrXZIRKULU SEKZIOLAURDENA ZIRKULARRA39

2. Irudi geometrikoakTRIANGELUAPERIMETROA: b+c+dCxCyAzaleraX ardatzarekiko inertzi momentuaY ardatzarekiko inertzi momentuaXc ardatzarekiko inertzi momentuaYc ardatzarekiko inertzi momentuaZc ardatzarekiko inertzimomentu polarra40

2. Irudi geometrikoakPARABOLACxCyAzaleraX ardatzarekikoinertzi momentuaY ardatzarekikoinertzi momentuaXc ardatzarekikoinertzi momentuaYc ardatzarekikoinertzi momentuaPARABOLA PARABOLA ERDIAPERIMETROA:41

2. Irudi geometrikoakPARABOLACxCyAzaleraX ardatzarekikoinertzi momentuaY ardatzarekikoinertzi momentuaXc ardatzarekikoinertzi momentuaYc ardatzarekikoinertzi momentuaAZPIPARABOLA PARABOLAERDIA OROKORRAPERIMETROA:42

2. Irudi geometrikoakLAUKIZUZENACxCyAzaleraX ardatzarekiko inertzi momentuaY ardatzarekiko inertzi momentuaXc ardatzarekiko inertzi momentuaYc ardatzarekiko inertzi momentua43

2. Irudi geometrikoakELIPSEAAZALERA: πabPERIMETROA:%5 akats max.%10akats max.CxCyAzaleraX ardatzarekikoinertzi momentuaY ardatzarekikoinertzi momentuaXc ardatzarekikoinertzi momentuaYc ardatzarekikoinertzi momentuaELIPSE ERDIA ELIPSE KOADRANTEA44

2. Irudi geometrikoakPARALELOGRAMOACxCyAzaleraX ardatzarekikoinertzi momentuaY ardatzarekikoinertzi momentuaXc ardatzarekikoinertzi momentuaYc ardatzarekikoinertzi momentuaXTRAPEZIOA TRAPEZIO ISOSZELEA45

2. Irudi geometrikoakZIRKULU SEGMENTUACxCyAzaleraX ardatzarekiko inertzi momentuaY ardatzarekiko inertzi momentua46

3. Kontzeptu aritmetikoak47

3. Kontzeptu aritmetikoakZeinu erregelaPropietate konmutatiboaPropietate asoziatiboaBatuketa aljebraikoen biderkadura, binomioakBatez bestekoen kalkuluaBatez besteko aritmetikoa:usw.Batez besteko geometrikoa:usw.Batez besteko harmonikoa:49

3. Kontzeptu aritmetikoakPotentziakErroak50

4. Trigonometria51

4. TrigonometriaTriangelu zuzenaren ebazpenaTriangelu zuzenak ebazterakoan honako teorema hauek etengabe erabiltzen dira:- Pitagorasen teorema. Triangelu zuzen batean, katetoen karratuen baturahipotenusaren karratuaren berdina da.a 2 = b 2 + c 2Ca = √b 2 + c 2abb = √a 2 - c 2BcA- Triangelu zuzenetan, kateto baten luzera hipotenusaren eta katetoaren parekoangeluaren sinuaren biderkadura da, edo katetoaren kontrako angeluarenkosinuarena.aCbb = a . sin Bc = a . sin Csin B =basin C =caBcAc = a . cos Bcos B =ca- Triangelu zuzenetan, kateto baten luzera beste katetoaren eta katetoarenpareko angeluaren tangentearen biderkadura da, edo katetoaren kontradagoen angeluaren kotangentearena.Ctg B = bcb = c. tg Babb = c. ctg CBcA53

4. TrigonometriaAdibidea23Aurpegi inklinatuan zuloa egin makinaren burua biratuta.- Aurpegi inklinatua 28º- Zuloaren kokapena jatorrizko puntutik: Y-23 Z-113 ( B puntua)Jatorria erpineanA – Hurbiltze puntua, aurpegiinklinatutik 5mm-ra113B – Zuloaren sarrera28°C – Zuloaren sakonera totala,20 mmMekanizatu beharreko aurpegia28º, makina buruabiratu behar den angelua angeluhorren osagarria: 90º - 28º= 62ºA puntua , zuloaren sarreratik 5mm-rasin62º = Y / 5 = 4.41mm Piezaren Y = -23 – 4.41= -27.41{cos62º = Z / 5 = 2.34mm Jatorritik Z = -113 + 2.34 = -110.66C puntua A puntutik :25 mm (sakonera 20 + hurbiltze puntua 5)sin62º = Y / 25 = 22.07mm , Y = G91 Y22.07cos62º = Z / 25 = 11.73mm , Z = G91 Z-11.7362°54

5. Materialak55

5. Materialak5.1 Gorputz solidoen pisu espezifikoaGorputz solidoak giro tenperaturanPisu espezifikoaAdreilua..................................................................................Agata .....................................................................................Alabastroa ..............................................................................Albaialdea ..............................................................................Altzairu herdoilgaitza 18/8 .....................................................Altzairu lasterra:......................................................................%5 tungstenorekin gutxi gorabehera ....................................%10 tungstenorekin gutxi gorabehera ..................................%15 tungstenorekin gutxi gorabehera ..................................%20 tungstenorekin gutxi gorabehera ..................................Altzairurtua .............................................................................Aluminio brontzea ...................................................................Aluminio hutsa ........................................................................Aluminio mailukatua. ...............................................................Aluminio urtua.........................................................................Aluminioa, aleazio forjagarriak................................................Aluminioa, moldeaketarako aleazioak ......................................Alunbrea(KAI) .........................................................................Amianto pasta.........................................................................Amiantoa ................................................................................Amoniakoa .............................................................................Anbarra..................................................................................Anhidridoa (kaltzio sulfatoa). ...................................................Antimonioa .............................................................................Antrazita.................................................................................Apar harri naturala .................................................................Apatita....................................................................................Arbela ....................................................................................Artilea ....................................................................................Artsenikoa...............................................................................Asfaltoa (brea minerala) ..........................................................Azukre zuria ..........................................................................Bakelita...................................................................................Banadioa ................................................................................Barioa.....................................................................................Basaltoa..................................................................................Bauxita ...................................................................................Beira kristala ...........................................................................Beira zuria .............................................................................1,4 - 2,02,5 - 2,82,3 - 2,886,4 - 6,67,938,108,358,609,007,857,75 - 8,352,702,752,562,64 - 2,822,69 - 2,951,751,22,1 - 2,81,521,0 - 1,12,966,691,35 - 1,70,4 - 0,93,16 - 3,222,65 - 2,71,3 - 1,46,691,1 - 2,81,611,335,83,72,60 - 3,302,4 - 2,62,4 - 2,62,257

5. MaterialakGorputz solidoak giro tenperaturanPisu espezifikoaBerilioa ...................................................................................Berun bioxidoa edo peroxidoa ................................................Berun ijetzia ............................................................................Berun minioa...........................................................................Berun urtua .............................................................................Bikea ......................................................................................Binil polikloruroa (biguna) ........................................................Binil polikloruroa (zurruna).......................................................Bismutoa ................................................................................Bitriolo urdina ........................................................................Bitrioloa, burdina ..................................................................Bolia .......................................................................................Borax kristalizatua ...................................................................Boro karburoa .........................................................................Botila kristala...........................................................................Brontzea, %6tik 20ra Sn .........................................................Burdin oxidoa (ispilu burdina) ..................................................Burdin pirita ............................................................................Burdina gozoa.........................................................................Burdina hutsa ..........................................................................Burdinurtu grisa.......................................................................Burdinurtu xaflakorra ...............................................................Burdinurtu zuria.......................................................................Burdinurtua .............................................................................Buztin freskoa..........................................................................Buztin lehorra..........................................................................Carborunduma (silizio karburoa) ..............................................Diamantea ..............................................................................Dolomita .................................................................................Egurrikatz zapaldua, airerik gabea .........................................Egurrikatza..............................................................................Elur solte bustia .......................................................................Elur solte lehorra......................................................................Erle argizaria ..........................................................................Erretorta ikatza........................................................................Erretxina .................................................................................Esmerila ..................................................................................Espato astuna..........................................................................1,869,3711,48,6 - 9,111,341,07 - 1,101,251,49,82,281,901,83 - 1,921,732,512,68,7 - 8,95,254,9 - 5,27,857,66,95 - 7,357,20 - 7,457,707,862,6ra arte1,83,12 - 3,203,52,85 - 2,951,4 - 1,50,40,95era arte0,120,961,91,074,04,4558

5. MaterialakGorputz solidoak giro tenperaturanEstearina.................................................................................Esteatita ..................................................................................Estibina...................................................................................Estrontzioa ..............................................................................Eztainu ijetzia..........................................................................Eztainu urtua...........................................................................Feldespatoa.............................................................................Fenoplastoa P 42 (karga: ehunak) ............................................Fenoplastoa P.21 (karga: egur hirina) .......................................Fluorina ..................................................................................Formol urea (karga: zelulosa)...................................................Fosforo brontzea .....................................................................Fosforoa, gorria.......................................................................Fosforoa, metalikoa .................................................................Fosforoa, zuria eta horia..........................................................Galena ...................................................................................Galioa ....................................................................................Gatz arrunta ...........................................................................Gatzarria ................................................................................Goma arabiarra......................................................................Goma biguna..........................................................................Goma laka..............................................................................Grafito naturala.......................................................................Granitoa .................................................................................Gres kareharria.......................................................................Gresa .....................................................................................Gutapertxa..............................................................................Harea hezea ...........................................................................Harea lehorra..........................................................................Harri erregogorra....................................................................Harri kristala ...........................................................................Harrikatz soltea piloan ............................................................Harrikatza...............................................................................Hezurrak.................................................................................Hormigoia...............................................................................Igeltsu kaltzinatua ....................................................................Igeltsua ...................................................................................Ikatza barratan........................................................................Iman iraunkorretarako altzairua ..............................................59Pisu espezifikoa0,95 - 1,02,60 - 2,804,6 - 4,72,67,47,22,5 - 2,671,321,43,151,58,80 - 8,862,202,361,847,4 - 7,65,912,152,151,31 - 1,451,1 - 1,51,22,0 - 2,52,3 - 3,11,92,2 - 2,50,97 - 1,012,0ra arte1,4 - 1,61,8 - 2,22,650,9 - 1,11,2 - 1,51,7 - 2,01,8 - 2,51,812,321,66,90 - 7,3

5. MaterialakGorputz solidoak giro tenperaturanPisu espezifikoaIndigoa ...................................................................................Iodoa......................................................................................Iridioa.....................................................................................Izotza 0º-tan............................................................................Kadmio urtua ..........................................................................Kadmioa .................................................................................Kaltzio karbonatoa ..................................................................Kaltzio karburoa (1 kg-k 0,3 m 3 azetileno ematen du)................Kaltzioa ..................................................................................Kaolina (portzelanarako lurra)..................................................Karbono altzairua....................................................................Kare bizia ...............................................................................Kare egosia.............................................................................Kareorea.................................................................................Kautxu gordina........................................................................Kearen beltza ..........................................................................Kobaltoa .................................................................................Kobre elektrolitikoa ..................................................................Kobre ijetzia............................................................................Kobre pirita (CuFeS 2 ) ...............................................................Kobre pirita nahastua (CuFeS 4 ).................................................Kobre urtua.............................................................................Koipeak ..................................................................................Kokea .....................................................................................Korindoia ...............................................................................Kortxoa...................................................................................Kreta.......................................................................................Kriolita....................................................................................Kristal fina...............................................................................Kromo altzairua.......................................................................Kromoa...................................................................................Kromo-nikel altzairua...............................................................Kuartzoa.................................................................................Labe garaiko zepa...................................................................Larru koipeztatua.....................................................................Larru lehorra ...........................................................................Letoia......................................................................................Lignitoa...................................................................................Litargirioa (berun hori oxidoa)..................................................1,354,9422,50,91678,54 - 8,578,642,62,221,552,2t - 2,67,83 - 7,883,32,3 - 3,21,6 - 1,80,91 - 0,961,7 - 1,88,88,88 - 8,958,9 - 9,04,1 - 4,34,9 - ,38,30 - 8,920,92 - 0,941,6 - 1,93,8 - 4,00,2 - 0,351,8 - 2,62,952,907,80 - 7,847,17,60 - 7,802,652,5 - 3,01,020,868,1 - 8,61,2t - 1,59,6660

5. MaterialakGorputz solidoak giro tenperaturanPisu espezifikoaLitioa.......................................................................................Lurra ......................................................................................Magnesioa ..............................................................................Magnetita................................................................................Manganesoa ...........................................................................Manposteria freskoa, adreiluak ................................................Manposteria lehorra, adreiluak.................................................Manposteria, adreiluak ............................................................Manposteria, galtzadarriak .....................................................Manposteria, kareharria ..........................................................Marmola .................................................................................Melamina formola (karga: zelulosa)..........................................Metala, delta ...........................................................................Metala, kanpaiak ..................................................................Metala, Wood .......................................................................Mika .......................................................................................Molibdeno altzairua.................................................................Molibdenoa.............................................................................Nikel mailukatua .....................................................................Nikel tenkatua ........................................................................Nikel urtua ..............................................................................Nikela.....................................................................................Niobioa ..................................................................................Nylona....................................................................................Ortasa (potasio feldespatoa) ....................................................Paladioa .................................................................................Papera....................................................................................Parafina ..................................................................................Pertinaxa.................................................................................Pirita magnetikoa.....................................................................Pirolusita .................................................................................Platino ijetzia...........................................................................Platino tenkatua .......................................................................Platino urtua............................................................................Polibinil kloruroa .....................................................................Poliester estratifikatua (beira ehuna)..........................................Poliestireno arrunta ..................................................................Polietilenoa, goi presioa...........................................................Polimetilmetakrilato urtua .........................................................0,531,3 - 2,01,745,17,431,6 - 1,81,451,4 - 1,82,2 - 2,52,0 - 2,22,62 - 2,841,58,68,89,72,6 - 3,28,1010,28,35 - 8,658,35 - 8,908,308,98,571,122,5711,50,7 - 1,20,86 - 0,921,34,5 - 4,65,021,3 - 21,521,3 - 21,621,151,381,5 - 2,11,050,921,1861

5. MaterialakGorputz solidoak giro tenperaturanPisu espezifikoaPolipropilenoa .........................................................................Politetrafluoretilenoa.................................................................Portland zementu freskoa ........................................................Portzelana...............................................................................Potasa kaustikoa......................................................................Potasio metalikoa.....................................................................Potasio nitroa ..........................................................................Rilsana....................................................................................Rubidioa .................................................................................Rutenioa..................................................................................Selenio gorria (α) ....................................................................Selenio metalikoa.....................................................................Serpentina...............................................................................Silizioa....................................................................................Sodio kloruroa (gatz arrunta) ...................................................Sodio nitroa ............................................................................Sodioa ....................................................................................Sosa kaustikoa ........................................................................Sosa kristalinoa .......................................................................Sufrea.....................................................................................Suharria..................................................................................Sulfuroa, kobrea (Cu 2 S)............................................................Sulfuroa, molibdenoa...............................................................Talioa......................................................................................Talkoa .....................................................................................Tantaloa ..................................................................................Teila........................................................................................Telurioa ...................................................................................Tetrafluoretilenioa (teflona)........................................................Titanioa...................................................................................Topazioa .................................................................................Torioa .....................................................................................Tungsteno karburo sinterizatua ................................................Tungstenoa ..............................................................................Turmalina ................................................................................Uranioa ..................................................................................Urre fin landua........................................................................Urre fin tenkatua......................................................................Urre fin urtua ..........................................................................0,912,153,1 - 3,22,2 - 2,52,040,862,111,041,5212,34,474,822,60 - 2,752,332,162,260,972,131,451,96 - 2,072,595,5 - 5,84,711,852,6 - 2,816,62,66,252,14,53,5 - 3,611,711,40 - 15,2519,33,0 - 3,2518,719,5019,3619,2562

5. MaterialakGorputz solidoak giro tenperaturanPisu espezifikoaZeluloidea ...............................................................................Zelulosa ..................................................................................Zelulosa azetatoa ....................................................................Zeresina..................................................................................Zerioa.....................................................................................Zeta ........................................................................................Zeta, azetatoa .........................................................................Zilar ijetzia edo tenkatua..........................................................Zilar ioduroa ..........................................................................Zilar urtua...............................................................................Zinabrioa ................................................................................Zink ijetzia ..............................................................................Zink karbonatoa ......................................................................Zink mailukatua .....................................................................Zink sulfatoa (zink Vitrioloa) .....................................................Zink urtua ...............................................................................Zirkonio bioxidoa ....................................................................Zirkonioa ................................................................................Zuntz bulkanizatua ..................................................................Zuntza, kotoia .........................................................................1,381,551,300,91 - 0,946,81,371,25 - 1,3510,5 - 10,65,6710,42 - 10,538,096,95 - 7,154,1 - 4,57,0 - 7,21,976,865,16 - 5,816,51,1 - 1,451,47 - 1,563

5. Materialak5.2 Zuren pisu espezifikoaZurakLabean lehortuak Kanpoan lehortuak(% 0ko hezetasuna) (%12ko hezetasuna)Akazia .........................................Artea ...........................................Astigarra......................................Ebanoa ........................................Ezkia............................................Ezpela..........................................Gereziondoa ................................Guaiakoa .....................................Haritza.........................................Indigaztainondoa..........................Intxaurrondoa...............................Izei zuria......................................Izeia.............................................Kaoba..........................................Laritza..........................................Lizarra .........................................Madariondoa ...............................Makala ........................................Pago arrunta ................................Pinu amerikarra (parket pinua) ......Pinu arrunta..................................Rhododendron ponticum................Sahatsa ........................................Teka .............................................Urkia ...........................................Zumarra .......................................0,730,650,59-0,490,92-1,230,650,510,640,410,430,550,550,680,700,410,690,620,490,790,520,630,610,640,770,690,631,20,530,950,801,230,690,550,680,450,470,600,590,720,740,450,730,670,520,830,560,670,650,6864

5. Materialak5.3 1ºC bakoitzerako ∝ zabalkuntza linealekokoefizienteak, 0º eta 100ºC bitarteko tenperaturetarakoGorputz solidoakAlpaka..............................................................................Altzairua...........................................................................Aluminioa .........................................................................Antimonioa .......................................................................Beira.................................................................................Beruna ..............................................................................Brontzea (Cu edukiaren arabera)........................................Burdina (hutsa) ..................................................................Burdinurtu grisa (burdinurtua).............................................Duraluminioa (AlCuMg) .....................................................Elektroia (Mg AL)...............................................................Eztainua ...........................................................................Granitoa ...........................................................................Hormigoia.........................................................................Igeltsua .............................................................................Iridioa...............................................................................Kadmioa ...........................................................................Kautxua ............................................................................Kobaltoa ...........................................................................Kobrea..............................................................................Konstantanoa ....................................................................Kromo altzairua.................................................................Kromoa.............................................................................Kuartzo beira ....................................................................Kuartzo kristala .................................................................Letoia................................................................................Litioa.................................................................................Magnesioa ........................................................................Marmola ...........................................................................Merkurioa .........................................................................Metal gogorra (motaren arabera) .......................................Nikel altzairua...................................................................Nikela...............................................................................Platinoa.............................................................................Silizioa..............................................................................Sufrea...............................................................................Tungstenoa ........................................................................65= balioa . 10 -60º …100ºC-rako18,011,523,010,808,1 - 10,029,015,0 - 17,511,6 - 12,29,0 - 10,423,524,023,08,9014,025,06,5031,077,0012,7016,2 - 16,515,212,008,54,8 - 5,50,5218,460,026,111,760,005,5 - 7,512,013,009,06,090,004,3

5. MaterialakGorputz solidoakUrrea................................................................................Zilarra ..............................................................................Zinka ................................................................................= balioa . 10 -60º …100ºC-rako14,219,526,7PlastikoakBinil polikloruroa (biguna) ..................................................Binil polikloruroa (zurruna).................................................Fenoplastoa P21 (karga: egur irina)....................................Fenoplastoa P42 (karga: ehunak) .......................................Formol melamina (karga: zelulosa) .....................................Formol urea (karga: zelulosa).............................................Nylona..............................................................................Poliester estratifikatua (beira ehuna)....................................Poliestireno arrunta ............................................................Polietilenoa, goi presioa.....................................................Polimetilmetakrilato urtua ...................................................Politefrafluoretilenoa ..........................................................Rilsana..............................................................................Zelulosa azetatoa (moldeatua) ............................................Zelulosa azetatoa (orria) ....................................................70 - 25050 - 18023 - 5025 - 504020 - 70110 - 14020 - 3060 - 80160 - 18050 - 9010011080 - 160100 - 150OharraJatorrizko bolumenaren eta bolumenaren hazkundearen arteko erlazioarizabalkuntza kubikoaren koefizientea esaten zaio, eta gutxi gorabehera 3 ∝ da.66

5. Materialak5.4 γ, likido batzuen zabalkuntza kubikoarenkoefizienteak 20ºC-tanLikidoaAzido sulfuriko kontzentratua .............................Bentzola ............................................................Glizerina...........................................................Karbono tetrakloruroa........................................Merkurioa .........................................................Ura ...................................................................γ zabalkuntza kubikoarenkoefizientea = balioa . 10 -6570116050012201812065.5 Kontrakzioaren balioa metaletanMetalaKontrakzioaren balioa honen araberaLuzera Azalera BolumenaErlazioa cm/m Erlazioa cm 2 /m 2 Erlazioa cm 3 /m 3Altzairurtua.................Aluminioa ...................Beruna........................Brontzea .....................Brontzealuminioa.........Burdinurtua .................Eztainua ....................Kanpai metala.............Kobrea .......................Letoia..........................Zinka..........................1 : 501 : 561 : 921 : 631 : 531 : 1001 : 1281 : 651 : 1251 : 651 : 622,001,791,091,591,891,000,781,540,801,541,611 : 251 : 281 : 461 : 321 : 271 : 501 : 641 : 331 : 631 : 321 : 324003572173173772001563081603133131 : 171 : 191 : 311 : 211 : 181 : 331 : 431 : 221 : 421 : 221 : 2160 00053 58032 61047 61056 61030 00023 40046 14024 00046 14048 39067

5. Materialak5.6 λ, bero konduktibitatearen koefizientea 20ºC-kotenperatura normaleanMateriala Pisua kg/m 3 λ kcal/m hºCMetalak (hutsak)Zilarra.................................................Kobrea................................................Aluminioa ...........................................Nikela.................................................Burdina ...............................................Merkurioa ...........................................1050089302700890078601354636033819772607,2AleazioakSilumina..............................................Alusila ................................................Duraluminioa.......................................Letoia..................................................Brontzea .............................................Maillechort-a .......................................Monel metala ......................................Kromonikela ........................................V 2 A altzairua ...................................Invarra................................................Harri naturalakBasaltoa ..............................................Granitoa .............................................Ale xeheko kareharria..........................Marmola .............................................Kare infusorioak ..................................Hareharria ..........................................Eraikuntzako materialakAdreilu arruntak ..................................Porositate handiko adreiluak ................Hormigoi kanpoan lehortua..................Zepa hormigoia...................................Magnesita harria .................................Labeetarako adreilu erregogorrak.........Portzelana, berlindarra ........................263327602800938187668433871086697860810029202600 - 290026502500 - 270026802150 - 230016006001800 - 25001200201019402290139138125 - 140943621,5191612,59,51,42,51,92,42,11,4 - 1,80,330,100,7 - 1,20,42,40,640,9 - 1,168

5. MaterialakMateriala Pisua kg/m 3 λ kcal/m hºCKristalaEraikuntzarako eta beira plaketarakokristala ...............................................Berun beira .........................................Instrumentuetarako kristala, Jena ..........Aparatuetarako kristala (16 III) .............Kuartzo kristala ...................................Kuartzo materiala ................................25002600 - 40002240259022102100 - 22000,70,78 - 0,550,90,831,180,9 - 1,3Substantzia artifizialakBakelita...............................................Zuntza ................................................Kautxua %100.....................................Goma esponjosoa................................Linolioa ...............................................Mikanita..............................................Paper gogortua ..................................Plexiglasa............................................Zurak (kanpoan lehortuak)Haritza, zuntzen noranzkoan ...............Haritza, zuntzei buruz zeharka ...........Izeia, zuntzen noranzkoan ...................Izeia, zuntzei buruz zeharka ...............Substantzia bero isolatzaileak,zuntz edo hauts itxurakoakAmianto zuntza ...................................Beira zuntza........................................Zepa zuntza .......................................Lur fosila .............................................Iporka, Piatherm ..................................LikidoakParafina olioa......................................Petrolio findua .....................................Ura.....................................................Transformadoreetako olioa ...................Zilindroetarako olioa............................127013502241180248013001180600 - 80042050 ( 1 )50 ( 1 )100 ( 1 )100158108001000840980 - 9100,20,2 - 0,30,110,0470,13 - 0,160,18 - 0,350,1790,160,320,15 - 0,180,220,400,0500,0320,0510,0430,0300,1080,1300,5150,1130,116 - 0,12469

5. MaterialakMateriala Pisua kg/m 3 λ kcal/m hºCGasak eta lurrunakKarbono oxidoa (CO) ..........................Anhidrido karbonikoa (CO 2 ) ................Aire lehorra.........................................Metil kloruroa (CH 3 Cl).........................Karbono sulfuroa (CS 2 ) ........................Karbono tetrakloruroa (CCl 4 ) ................Ur lurruna ...........................................Hidrogenoa (H 2 ) ..................................1,2451,9691,2382,2993,3306,3700,8010,08950,02110,01360,02200,00900,00600,00550,01400,1600( 1 ) Hein handi batean prentsaketa esfortzuaren ondorioz lortutako trinkotasunmailaren araberakoa da.70

5. Materialak5.7 Metalezko piezak fabrikatzeko jarraibideakLehengaiakErauzketa etaProzesaketaLikidoaHautsaGaldaketaLingoteak / BarrakProduktuerdikonformatuakForja Beroko estrusioa IjezketaBarraHagatxoaGaldaketaForja etaestanpazioaTrefilaketaSoldeatueta batuPublimetalurgia ArbastumekanizazioaEstrusioa HotzekoestanpazioaSekzioakPiezenakaberakokonformazioaAkaberako mekanizazioaAzaleko tratamenduaProduktuaLurruna SoluzioaTutu konformazioaProduktu lauaTututolesketaXaflakokonformazioaForjazirkularraHutsekodeposizioaElektrodeposizioa71

5. Materialak5.8 AltzairuakTaldeaENzenbakizkoizendapenaENizendapensinbolikoaBesteizendapenbatzuk Tenplatua IjetziaGogortasunaNormalizatuaSuberatuaOinarrizkoaltzairu ezaleatuak1.0037S235JR⎯⎯⎯⎯⎯1.0038S235JRG2⎯⎯⎯⎯⎯Kalitatezkoaltzairu ezaleatuak1.0330DC01⎯⎯⎯⎯⎯Ez daukaEz daukaF-11101.114126-43 HRC 110-170 HB110-170HB137 HBmax.Eraikuntzakoaltzairu ezaleatuak1.1158C25EF-112032-49 HRC 140-200 HB140-200HB159 HBmax.1.1191C45EF-114043-60 HRC 175-255 HB175-255HB207 HBmax.Hainbataltzairualeatu1.3505100Cr6F-1310≥60 HRC⎯⎯⎯72

5. MaterialakTrakzioarekiko erresistentziaTenplatua Ijetzia Normalizatua SuberatuaAplikazioak⎯⎯340/510340/510⎯⎯⎯⎯Beroan ijetzitako produktua, altzairu ezaleatuzkoa, erabilera orokorreko eraikuntzametalikoetarako.⎯270/410⎯⎯Xafla lan fin oro: babesgailuak, euskarriak,espekak, etab.900-1400400-600400-600500 HBmax.Ijezketa egoera normalizatuan edo gordinean250/400 N/mm 2 -ko elastikotasun muga jasatekokalkulaturiko makinen elementuetarako, osoharikortasun eta zailtasun onak exijitzendirenean. Enbutizio edo tolesketa bitartez lortzendiren piezak fabrikatzeko ere erabiltzen da.Soldadura oso ongi onartzen du. Zementatzekoaltzairu gisa erabil daiteke.1050-1650 500-700500-700550 max.F-1110 altzairuaren aplikazio berberak dauzka.Karbono eduki handiagoa duenez, tenplatuta etairaotuta erabil daiteke. Soldadura ongi onartzendu eta, halaber, enbutizio, tolesketa etaabarrerako egokia da.1400-2200 600-900600-900700 max.Uretan tenplatu ahal den altzairua da, merkea,oso ezaugarri egokiak lortzen dituena. 700-900N/mm 2 -ko erresistentzia daukaten makinenpieza txikiak egiteko erabiltzen da, zorroak,torlojuak, etab. Zementazioa egin behar denkasuetan sarritan gomendatzen da.2000-2200⎯⎯⎯Errodamenduetarako altzairua. Masa gogortasunhandia eta harikortasun txikia bainahigadurarekiko erresistentzia handia dutenpiezentzat: boladun kojineteak, arrabolak, etab.73

5. MaterialakTaldeaEN ENzenbakizko izendapenizendapena sinbolikoaBesteizendapenbatzuk Tenplatua IjetziaGogortasunaNormalizatuaSuberatuaEz daukaEz daukaF-1221.595247-50 HRC⎯⎯⎯1.722034CrMo4F-125036-58 HRC 250-380 HB240-360HB223 HBmax.EraikuntzakoaltzairualeatuakEz daukaEz daukaF-127048-58 HRC 370-495 HB325-465HB248 HBmax.Ez daukaEz daukaF-15401.573220-47 HRC 170-270 HB155-260HB217 HBmax.1.724318 CrMo 4F-155020-47 HRC 170-270 HB155-260HB210 HBmax.74

5. MaterialakTrakzioarekiko erresistentziaTenplatua Ijetzia Normalizatua SuberatuaAplikazioak1650-1800⎯⎯⎯Gogortasuna eta ezaugarri mekanikoaltuak eta tratamendu termikoarenondotik deformaziorik ez izateaexijitzen duten piezetarako: zementatugabeko engranajeak, krik etaazazkalak. Nekea jasaten dutenpiezetan ez da erabili behar.1150-2050850-1300850-1250780 max.Oso sekzio handikoak izan gabeerresistentzia eta zailtasun handiabehar duten makinetako hainbat piezafabrikatzeko, 750/1100 N/mm 2 –kotrakzioarekiko erresistentzi eremuanerabiltzeko. 1000 N/mm 2 -ko mailaarte altzairu hau tenplatuta eta iraotutazerbitza daiteke eta, ondorioz,fabrikaturiko piezak mekanizazioarenondotik bestelako tratamendurik egingabe erabil daitezke. Ardatzak,espekak, torlojuak, alboetan krikadaukaten piezak.1600-2100250-17001100-1600860 max.Tenplatzeko eta iraotzeko aleazioertaineko Cr-Ni-Mo altzairua,800/1250 N/mm 2 -ko erresistentzieremuan neurri ertaineko piezetan osoerabilia. Bizarra kendutakoengranajeak, ardatzak, birabarkiak,bielak eta abar fabrikatzeko erabiltzenda, oro har, talka edo tortsio eta flexioesfortzu konbinatuak jasan behardituzten makinetarako.750-1600600-950550-900735 max.Ardatz nagusiak, pinoiak, koroak,engranajeak, espekak. Nukleoanzailtasun handia. Zementatzekoaltzairua.750-1600600-950550-900700 max.Cr Mo altzairua da, 40 mm artekodiametroa eta nukleoan 750/1300N/mm 2 -ko erresistentziak dauzkatenpieza zementatuetan oso erabilia. Esatebaterako, pistoi ardatzak (buloiak),espeka ardatzak, engranajeak, etab.75

5. MaterialakTaldeaENzenbakizkoizendapenaENizendapensinbolikoaBesteizendapenbatzuk Tenplatua IjetziaForma eskuragarri nagusiakNormalizatuaSuberatuaEz daukaEz daukaF-158027-48 HRC 230-320 HB215-310HB217 HBmax.Eraikuntzakoaltzairualeatuak1.815951CrV4F-143045-62 HRC 280-340 HB250-300HB241 HBmax.1.850941CrAlMo 7F-174052-56 HRC 310-370 HB290-350HB235 HBmax.Ez daukaEz daukaF-521463-65 HRC50-60 HRC⎯250 HBmax.Altzairualeatuakerremintetarako1.282595 MnWCr5F-522063-65 HRC 390-500 HB390-500HB220 HBmax.Altzairualeatuherdoilgaitzak1.4301X5CrNi18 10F-3504192 HBmax.150-280 HB⎯⎯76

5. MaterialakTrakzioarekiko erresistentziaTenplatua Ijetzia Normalizatua SuberatuaAplikazioak900-1650 800-11001500-2300 950-12001750-1950 1050-1250⎯ ⎯⎯ ⎯500-700 ⎯750-1050850-10501000-1200⎯⎯⎯750 max.840 max.800 max.⎯⎯⎯Neurri txiki eta ertaineko pieza zementatuakfabrikatzeko, batez ere nukleoan zailtasun egokia eta900/1400 N/mm 2 -ko erresistentzia izan dezaketenengranajeak.Oso kalitate handiko malgukiak eta baleztak,erantzukizun handiko lanetara jarriak. Engranajeaketa transmisio organoak, esfortzu handiak jasan behardituzten ardatzak, tortsio barrak. Nekeari erresistentziahandia dioten malgukiak oro har. Gatiloak eta zorromurriztaileak.Pieza nitruratuak 900/1100 Vickers-eko azalekogogortasunaz geratzen dira, higadurarekiko etakorrosio mota jakin batzuekiko erresistentziahandiarekin. Gehienetan makinetako elementuetan,kojinete, pinoi, enbolo ardatz, torloju amaigabe eta,oro har, kanpoan gogortasun handia eta nukleoanerresistentzia eta zailtasun egokiak behar dituztenpiezetan erabiltzen da. Hala ere, kontuz ibili behar danitruraturiko geruzak sor ditzakeen tentsioekin, osohauskorra denez errailetik ateratzea ekar baitezake.Altzairu honek higaduraren eta urraduraren kontrakooso erresistentzia handia eta airetan tenplatzeandeformagarritasunik eza dauka. Estanpatzeko etakonformatzeko matrizeetarako eta puntzoi etaebakitzaileetarako egokia, batez ere erremintak horiekguztiek errendimendu handiko serieak landu behardituztenean. Xafla fin, xafla magnetiko, altzairuherdoilgaitzezko xafla eta abarretarako ebakitzaileak.Arretan eta hariztatzeko orrazietan, otxabuetan etaabarretan ere erabiltzen da. Baita plastikoetarakomoldeetan eta erregogorretan ere.Oliotan tenplatzeko altzairu merkea, tenperatura baxusamarrean tenplatzen da eta ez du horretarako oztopohandirik aurkezten. Aplikazio orokorretarako biltegikoaltzairu deformaezin tipikoa da. Zailtasun bikaina etahigadurarekiko erresistentzia ona dauka, eta daukanaleazio baxurako ebakitze ahalmen ona aurkezten du.Txirbil harroketa bidezko mekanizaziorako oso egokiada. Dorre izarrak, kontrolerako eta armazoietarakotxantiloiak, profilatzeko haztagailuak.Altzairu austenitiko tipikoena da, eta korrosioatmosferikoei eta kimikoei erresistentzia bikainaaurkezten die. Tenplaketa austenitikoaren egoeraamagnetikoa da, baina hotzean deformatutamagnetiko samarra da. Alearteko korrosioarekikosentsiblea da eta, ondorioz, pieza soldatuetantenplaketa austenitikoa erabiltzea gomendatzen da.77

5. MaterialakAltzairuak. Forma eskuragarriakUNEzenbakizkoizendapenaIndarrendagoenarauaIndarreandagoenizendapensinbolikoaEskuragarri dauden forma garrantzitsuenakXaflaPlantxaBiribilaKarratuaAngeluzuzenaHexagonalaTutuaProfila⎯EN 10130DC01XF-1110⎯⎯F-1120EN 10083/1C25EXXXF-1140EN 10083/1C45EXXXXXF-1142⎯⎯XF-1150EN 10083/1C55EXXF-122⎯⎯XF-1250EN 10083/134CrMo4XXXF-1270⎯⎯XXF-1310UNE 36027100Cr6XF-1430EN 10083/151CrV4XF-1540EN 1008415NiCr13XF-1550EN 1008418CrMo4XXF-1580EN 1008418NiCr5-4XXF-1740UNE 3601441 CrAIMo 7XF-3504EN 10088/1X5CrNi18-10XXXF-5214UNE 36018/2 X 210 CrMoV 12XXXF-5220UNE 36018/295 MnCrW 5XXX⎯EN 10025S235JRXXX⎯EN 10025S235JRG2X78

5. Materialak5.9 BurdinurtuaUNEizendapenzaharraBurdinurtu grisarentrakzioaren ezaugarriakSinbolikoaEN burdinurtuaren izendapenaZenbakibidezkoaBurdinurtu grisean moldeaturikopiezen Brinell gogortasunaSinbolikoaZenbakibidezkoaFG 15EN-GJL-150EN-JL-1020EN-GJL-HB175EN-JL-2020FG 20EN-GJL-200EN-JL-1030EN-GJL-HB195EN-JL-2030FG 30EN-GJL-300EN-JL-1050EN-GJL-HB235EN-JL-2050FGE 70-2EN-GJS-700-2UEN-JS1102EN-GJS-HB265EN-JS207079

5. MaterialakBurdinurtugrisakizendapenzaharraHormalodieramm> ≤Independentegaldaturikosaiakuntzalaginetan N/mm 2Rm trakzioarekiko erresistentziaPiezarekingaldaturikosaiakuntzalaginetan N/mm 2min.Pieza moldeatuarentzataurreikusitako balioakN/mm 2min.2,55⎯180510⎯155FG 1510202040150-250⎯12013011040801109580150100802,55⎯230510⎯205FG 2010202040200-300⎯1701801554080150130801501401151020⎯270FG 3020404080300-40025022024021080150210195BurdinurtunodularrenizendapenzaharraHorma lodieradeterminatzailea tTrakzioarekikoerresistentziaminimoa RmN/mm 2Elastikotasunmuga konbentzionala%0,2Rp0,2 N/mm 2Luzapenminimoa A%min.min.min.min.t

5. MaterialakBrinellgogortasunaHB 30Aplikazioakmin.170140125110100⎯190170150135120⎯200180165⎯max.260225205185175⎯275260230210195⎯275255235⎯Pieza bigunak, gogortasunari eta egiturari buruzko exijentziarik gabeak, bainaporositateari dagokionean osasuntsuak.Aplikazioak: Oineko plakak, biela euskarriak, urkilak, galandak, poleak, tapahegalariak eta, oro har, marruskadurarik eta esfortzu handirik jasan behar ez duteneta perdoi gune handirik ez duten pieza mota guztiak.Burdinurtu perlitiko arrunta, higadurarekiko erresistentea. Egitura garrantzitsua daeta, ekipamendu hidraulikoetarako burdinurtu trinkoa eskatuz gero,bereizi egin behar da.Aplikazioak: barrenean desplazatzen den jariakin bat duten banatzaile etaelementuetan.Kalitate handiko burdinurtu perlitikoa, eskatutako ezaugarri mekanikoak lortzekoeskuarki Cr eta Ni gaiez aleatua. Tenplatu beharreko piezetarako egokia.Aplikazioak: dorreak, goiko eta beheko orgak, orga autonomoak, bankadak,buruak, pieza buruaren oinak, kontrapuntuak, mahaiak, mahai etxeak, armazoiak,zubiak, profilatzeko makinaren orgak, kremailera euskarriak, artezteko makinenmantalak, trontza orgak, plongeonaren atzekoak, gitarrak, profilatzeko makinak,aurreratze zikloetako besoak, zutabeak, mentsulak, orgak, etab.Brinellgogortasunbitartea HBAplikazioak225-305Bankadak, armazoiak, zubiak, zutabeak, mentsulak, mahaiak, mahai etxeak,orgak, dorreak, buruak, buru oinarriak, etab.81

5. Materialak5.10 AluminioaUNE izendapenaUNE EN izendapenaZenbaki bidezkoa Sinbolikoa Zenbaki bidezkoa SinbolikoaL-2630L-2653L-3321L-3710L-3441AI-9Si3Cu3ZnFeAI-7Si0,6MgAI-4,5MgAI-6ZnMgCuAI-0,7 Mg SiEN AC-46500EN AC-42200EN AC-Si9Cu3(Fe)(Zn)EN AC-AI Si7Mg0,6Taldea AluminioaizenaProduktuakTratamendu egoera R N/mm 2Neurriakmm Izendapena Ikurra min. max.Forjarako aluminioakL-3321L-3710Xafla plantxabigunakBarrak tutuakprofilakBarrak tutuakprofilakPieza forjatuakXaflak plantxaketa bandakBarrak tutuak etaprofilakBarrak tutuak etaprofilakTutu tenkatuakAlanbreaPieza forjatuak>1,3 ≤ 25⎯⎯⎯>0,5 ≤ 25>0,5 ≤ 1,5>1,5 ≤ 12>12 ≤25≤6>6 ≤ 75≤ 12>2 ≤ 12≤50>50 ≤ 100SuberatuaGogorraErdigogorraFabrikazioz gordinaSuberatuaFabrikazioz gordinaSuberatuaTenplaketa etazahartzapen artifizialaSuberatuaTenplaketa etazahartzapen artifiziala0H 32H 34FOFOT6OT6T6T6T6275305345265265265515530530540550530530510490350385400⎯350⎯275⎯⎯⎯275⎯⎯⎯⎯T4130L-3341Barrak tutuak etaprofilakTutu tenkatuak∅ edo e ≤25e ≤ 12e ≤ 6Tenplaketa etazahartzapen artifizialaTenplaketa hotzekodeformazioa etazahartzapen artifizialaT5T6T4T6T815020515023024582

835. MaterialakE N/mm 2min. max.Brinellgogortasuna~%AminimoaLo=5 SoKorrosioarekikoerresistentziaSoldagarritasunaMekanizagarritasunaAplikazioak1252152701101101104404504504854904504504354157011017070195225⎯295340⎯⎯⎯145⎯⎯⎯165⎯⎯⎯⎯16861214109786768⎯6612781295687890⎯68⎯6015015015060150150150150150456075457585BikainaTxikiaOso onaOso onaTxikiaOnaErdipurdikoaOnaOnaMekanizatzekoplantxak,prezisiokoplantxak(arteztuak),barrak etatutuak.Erresistentzia/pisua erlaziohandia behardutenegituretan; goipresiokohidraulikoetan.Metal arotzeria,profilak,plakak,pletinak, etab.Konformatzekoetaanodizatzekoezaugarriegokiak

5. MaterialakTaldeaAluminioarenizenaTratamenduegoerarenizendapenaTrakzioarekikoerresistentziaR m MpaElastikotasunmuga Luzapenakonbentzionala A 50mm %R po.2 Mpmin. min. min.L-2630F moldeatzegordina240140

5. MaterialakBrinellgogortasunaHBKorrosioarekikoerresistentziaSoldagarritasunaMekanizagarritasunaAplikazioakmin.80TxikiaDesegokiaOnaInjekzio bidez moldeatutakoerabilera orokorreko piezak,mekanizagarritasun etaestankotasun onarekin.Gehienetan tapetarako erabilikoda (mantaletakoak,armazoietakoak, etab.)80ErdipurdikoaTxikiaOnaEgituran egonkortasun termikokoarazoak, zulo nerbiodunak etalodiera txikiak dituzten piezak.8585OnaOnaOnaOna(T6n) OnaErdipurdikoaAleazio honen aplikazio tipikoakhondarretako isurketa eta ondorentratamendua egindako piezakdira, lan erantzukizun handikoaketa, oro har, mekanizazioari,estankotasunari eta korrosioarekikoerresistentziari dagokioneanezaugarri bereziak behardituztenak. Lodiera handi zeintxikietarako zulo nerbiodunakdituzten piezentzat egokia, etaerantzukizuna duten pieza motaororentzat.85

5. Materialak5.11 BrontzeaIzendapen zaharraDIN 1705 UNE 37103/2SinbolikoaZenbakibidezkoaSinbolikoaZenbakibidezkoaUNE EN 1982 izendapen berriaGZ-CuSn5ZnPb2.1096.01CuSn5Zn5Pb5C-3520CuSn5Zn5Pb5-B (CB491K) lingote moduanCuSn5Zn5Pb5-C (CC491K) pieza moldeatuakGZ-CuSn122.1052.03CuSn12C-3130CuSn12-C (CC483K) pieza moldeatuakCuSn12-B (CB483K) lingote moduanGZ-CuPb10Sn2.1176.03CuSn10Pb10C-3320CuSn10Pb10-C (CC495K) pieza moldeatuakCuSn10Pb10-B (CB495K) lingote moduanBrontzearen izenaGZ-CuSn12GZ-CuPb10SnGZ-CuSn5ZnPbMoldeatzeko prozeduraeta izendapenaMoldeaketa hondarrarekin GSMaskorreko moldeaketa GMMoldeaketa zentrifugoa GZMoldeaketa jarraia GCHondarretako moldeaketa GSMaskorreko moldeaketa GMMoldeaketa zentrifugoa GZMoldeaketa jarraia GCHondarretako moldeaketa GSMaskorreko moldeaketa GMMoldeaketa zentrifugoa GZMoldeaketa jarraia GCTrakzioarekikoerresistentziaRm N/mm 2min.26027028030018022022022020022025025086

5. MaterialakElastikotasun mugakonbentzionala%0,2 R p0,2 N/mmLuzapena %ABrinellgogortasunaHBAplikazioakmin.min.min.140780150150558090Koroak eta azkoinak15069080860110110366570Kojinete eta buruko axialmota guztiak1108709013601101106136565Zorroak oro har110136587

5. Materialak5.12 TratamenduakTratamendutaldeaTratamenduaSuberaketaHelburuaMateriala hobeto landu ahal izateko biguntzea,mekanizagarritasuna areagotzea edo hotzean deformatzekogaitasuna hobetzea. Galdatuz moldeatzean edo hainbat materialmekanizatzean sortutako tentsioak murriztea.TermikoakNormalizazioaTratamendu okerrak egin edo hotzean edo beroan landu eta gero,altzairua bere egoera normalera itzultzea. Egitura fintzea eta barnetentsioak kentzea. Pieza pixka bat gogortzea, hobeto mekanizatzeko.TenplaketaGogortasuna eta erresistentzia mekanikoa handitzea.IraoketaTratamendu hau tenplaketaren ondotik dator beti, osagarria baita.Tentsioak minimizatzea eta, gogortasuna, erresistentzia mekanikoaeta elastikotasun muga murriztuta, zailtasuna hobetzea.Tratamendu termikoen arteko konparazioaBerotzea Austenitizazioa HozteaTenperaturaSuberaketaNormalizazioaTenplaketaDenborak88

5. MaterialakOharrakAplikazioakSuberaketa eta prozesu mota desberdinak daudehelburuen eta material motaren arabera.Altzairuak, burdinurtuak, aluminioak, letoiak,brontzeak, magnesioa.Parte hartzen duten faktoreak:- Piezen neurria- Konposizioa (Mn, Mo, B)- Alearen neurria (lodia hobea)- Hozteko modua (ura, olioa, P, Hg, gatz urtuak)⎯Altzairu motaren eta material motaren arabera,tenperatura batean edo bestean egiten da.Ia bakarrik %0,15-0,5C-ko aleazio baxukokarbono altzairuak.Altzairuak, burdinurtuak, aluminioak, altzairuherdoilgaitzak, letoiak, brontzeak, magnesioa,titanioa.89

5. MaterialakTratamendutaldeaTratamenduaHelburuaZementazioaAzaleko geruza baten konposizio kimikoa aldatzea, C-rekinonduz, zementazioa eta tenplaketa eta ondorengo iraoketa egineta gero, azalean gogortasun maila txikia duten (karbono gutxi)baina nukleoan zailtasun handia duten piezek, nukleoarenzailtasunari eutsiz, azalean gogortasun handia lortzeko.Zementaturiko geruzetan, tenplaketa eta iraoketaren ondotik60 Hrc-ko gogortasuna.TermokimikoakNitrurazioaAzaleko geruza baten konposizio kimikoa aldatzea, N-rekinonduz, azaleko geruza gogortzeko eta, gainera, ur geziareneta ur gaziaren eta giro hezeen korrosioarekiko erresistentziahanditzea lortzeko. Zementazioaren ondotik baino gogortasunhandiagoak hartzen dira. 800 –1000 HV-ko (78 Hrc) azalekogogortasun handiak lortzea.KarbonitrurazioZianurizazioaSulfinuzazioaSULF-INUZSURSULFNikeleztaketaKromoztaketaKobreztaketaGalbanizazioaEztainuztaketaAzaleko geruza baten konposizio kimikoa aldatzea, aldi bereanN-rekin eta C-rekin onduz. Azaleko gogortasun handia lortzenda, 700 HV (65 Hrc), elkar ukitzen duten gainazalenmarruskadura baldintzak eta korrosioaren, nekearen,tortsioaren eta flexioaren aurrean baldintzak hobetzen dira, etatenplatzeko ezaugarri hobeak lortzen dira.Azaleko geruza baten konposizio kimikoa aldatzea, aldi bereanS-rekin, N-rekin eta C-rekin onduz. Tratamendu honeklubrifikazioari laguntzen dio, higaduraren aurrekoerresistentziarako ezaugarriak hobetzen ditu eta, soldagarritasunaeta ikadura galerazten duenez aleka hartzea ekiditzen du.Elektrolisiaren bitartez herdoiltzearen eta korrosioaren kontrababestea, nahi besteko babes metalezko geruza lortzeko.Herdoilaren eta korrosioaren kontra babesteko, pieza babesmetal urtuzko bainu batean sartu.KorrosioarenaurkakoakMetalizazioaSherardizazioaKromoztaketaBeroketaSilizioztaketaFosfatazioaAnodizazioaIlunketaMetalizatzeko pistola batez metal urtu bat proiektatzea.Herdoilaren eta korrosioaren kontra babestea, pieza bildu etatenperatura eta denbora jakin batez berotuz, babes metalahedatzen den bitartean.Herdoilaren eta korrosioaren kontra babestea, tratamendutermokimikoak erabiliz elementu ez metalikoekin.90

5. MaterialakOharrakAplikazioakPiezaren ezaugarriak zementatzeko:- Soberakinak dauzkan plano batenaraberako mekanizazioa.- Ondoren zementatu + tenplatu + iraotu- Akaberan arteztuCr-Ni-Mo (

5. MaterialakTratamendutaldeaTratamenduaHelburuaMetalizazioaMaterialaren herdoiltzea eta deskonposizioa galaraztea edoatzeratzea: metal bat bere urtze puntutik gora berotzen da eta,metalizatzeko pistola bat erabiliz, estali nahi dugunmaterialaren gainean partikula moduan proiektatzen da.AzalekotratamenduaurreratuakKromoztaketagogorraPlasma bidezkoproiekziotermikoaCVDHonako ezaugarri hauek hobetzea:- Higadurarekiko erresistentzia. Altzairu zementatuarena bainolau aldiz handiagoa.- Marradurarekiko erresistentzia.- Sartzearekiko gogortasuna >70 Hrc= 1165 HV- Korrosioarekiko erresistentzia 800ºC artekoa, betierepitzadurarik ez badago.Urtze puntu altuko hauts bidezko estaldura proiekzioa (CWtungsteno karburoa, zeramikak). Higadura, aleka hartze,korrosio, isolamendu termiko eta elektrikoen errendimenduakhanditzea.- HV2000Erreakzio kimikoak erabiliz, tenperatura altuetan, metalgogorren higadurarekiko erresistentzia hobetzea.PVDHigadurarekiko erresistentzia hobetzea (2000-3000 HV), goihutseko kameretan eta prozesu tenperatura baxuak erabiliz.Ezarpen ionikoaHonako ezaugarri hauek hobetzen dira: higadurarekikoerresistentzia, marruskadura koefizientea, herdoiltze etakorrosioarekiko erresistentzia, nekearen aurreko jokabidea.Erabilera bizitza 5-10 aldiz ere handitu daiteke. Materialengainazala ioi sorta batez bonbardatzen da: ioiak material batenkanpoaldeko lehenengo geruzetan sartzen dira, horrenkonposizioa eta egitura aldatzeko helburuarekin.92

5. MaterialakOharrakAplikazioak20 mm arteko eta gehiagoko lodierak.Ez dio lubrifikatzaile mintzari ondoeusten. Kromoztaketa porotsuakonponbide egokia da zilindroetan etaatorretan lubrifikatzaileari ez eustearenarazoa konpontzeko.- Pieza higatuak birkargatzea.- Pieza urtuetako akatsak konpontzea.- Piezak higaduraren eta korrosioaren kontrababestea.- Engranajeetako hortzak ez dira metalizatu behar,pieza metalizatuek ez dituztelako talkak jasaten.Atorren, zilindroen, birabarkien, espeka ardatzenkromoztaketa. Matrizeak, trokelak, arrak. Otxabuak,barautsak... Kalibreak. Gehienetan altzairuak,burdinurtuak, eta aluminioa kromoztatzen dira, etalantzean behin letoia eta brontzea.0,005 mm eta hainbat mm artekolodierak. Gainazalean ehundura fin,trinko eta kalitate handikoa lortzen da.Oinarrizko metala (altzairuak, aluminioa, burdinurtua,plastikoak). Zorroak, ixte eraztunak, goi presiokoenboloak... gogortzea. Cermeten deposizioa.10 mikra eta 1 mm bitarteko geruza finak10 mikrako geruza finak edo oso finak(mikra 1 baino finagoak).Ia aplikazio guztiak teknika berriagoa den PVDrenbitartez ordezkatu dira.TiNezko estaldura urreztatua erremintetan, plakatxoetan,injekzio moldeetan. 2000-3000HV. CTi, CNTi, NCr, CW,aluminazko estaldurak.- Dimentsioetan ez du aldaketarik sortzen.- Trataturiko aldea ezin da askatu.- Beste tratamendu batzuk aplika daitezke.- Moldeak, matrizeak, doitasunezko trokelak,puntzoiak, hortzak, errodamenduak.93

5. Materialak5.13 Altzairuaren aleazio elementuen ondorio espezifikoakElementuaAluminioaKromoaKobaltoaManganesoaMolibdenoaNikelaFosforoaSilizioaTitanioaWolframioaBanadioaEginkizun nagusiak- Eraginkortasun handiz desoxidatzen du.- Alearen hazkundea mugatzen du (oxidoak edo nitruro barreiatuaksortzen direlako).- Aleazio elementua altzairuaren nitrurazioan.- Korrosioaren eta herdoilaren kontrako erresistentzia handitzen du.- Tenplagarritasuna handitzen du.- Tenperatura altuekiko erresistentziaren bat gehitzen du.- Urradurarekiko eta higadurarekiko erresistentea (karbono askorekin).- Ferrita gogortuz, gori dagoenean gogortasunari eusten laguntzen du.- Sufrearen ondorioz daukan hauskortasuna indargabetzen du.- Tenplagarritasuna kostu txikiarekin handitzen du.- Austenita alearen hazkunde hasierako tenperatura igotzen du.- Gogortasuna sakontzen du.- Iraoketaren ondorioz sortzen den hauskortasuna indargabetzen du.- Tenperatura altuekiko, isurpenarekiko eta gori dagoenekogogortasunarekiko erresistentziak areagotzen ditu.- Altzairu tenplatugabeak edo suberatuak erresistente bihurtzen ditu.- Altzairu perlitiko-ferritikoak zaildu egiten ditu (batez ere behetenperaturetan).- Kromo ugariko burdin aleazioak austerizatzen ditu.- Karbono urriko altzairuaren erresistentzia handitzen du.- Korrosioarekiko erresistentzia handitzen du.- Ebaketa lasterreko altzairuen mekanizagarritasuna hobetzen du(altzairu lasterrak).- Helburu orokorreko desoxidatzaile gisa erabiltzen da.- Xafla elektriko eta magnetikoetarako aleazio elementua.- Korrosioarekiko erresistentzia handitzen du.- Elementu grafitizatzailerik ez duten altzairuen tenplagarritasunahanditzen du.- Aleazio baxuko altzairuak erresistente bihurtzen ditu.- Partikula geldoetan karbonoa finkatzen du.-Gogortasun martensitikoa eta tenplagarritasuna murrizten ditukromo ertaineko altzairuetan.-Kromo ugariko altzairuetan austenita sortzea prebenitzen du.- Berokuntza luze batean zehar altzairu herdoilgaitzetan kromoaagortzea prebenitzen du.- Erremintetarako altzairuetan partikula gogorrak eta urradurarekikoerresistenteak osatzen ditu.- Gogortasuna eta tenperatura altuekiko erresistentzia ematen du.- Austenita alearen hazkundearen hasierako tenperatura igotzen du(ale fina eragiten du).- Tenplagarritasuna handitzen du (disolbatuta dagoenean).- Iraoketa erresistitzen du eta bigarren mailako gogortze nabarmenaeragiten du.94

95HB ∅/mm HRC HRB HV C N/mm 2 kg/mm 2⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯202021212122222323242434353636373738394041424344444546474849505152535455569597991011031051071091121141161181211241261281311341371401431461491531561593343433533533633633733833924024124224324324414514614714814915005105205305405495.14 Gogortasun /erresistentzia baliokidetasunakgutxi gorabehera5. MaterialakGogortasunaErresistentziaBrinell Rockwell Vickers Shore TrakzioanArrastoaren6,005,955,905,855,805,755,705,655,605,555,505,455,405,355,305,255,205,155,105,055,004,954,904,854,804,755657596061626465666768697071727374767778798081828384959799101103105107109112114116118121124126128131134137140143146149153156159⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯12

96HB ∅/mm HRC HRB HV C N/mm 2 kg/mm 258596061636466676870717375788082848688909295981001031061095. Materialak163166170174179183187192197202207212217223229235241248255262269277285293302311321569579589598618628647657667687697716736765785804824844863883903932961981101010401069GogortasunaErresistentziaBrinell Rockwell Vickers Shore TrakzioanArrastoaren4,704,654,604,554,504,454,404,354,304,254,024,154,104,054,003,953,903,853,803,753,703,653,603,553,503,453,4085868788899091929394959696979899100102102103104104105106107108108163166170174179183187192197202207212217223229235241248256263270279287296305316327252526262727282829303031313233343536373738394042434445346789101213151617182021222324252628293031323334

5. MaterialakGogortasunaErresistentziaBrinell Rockwell Vickers Shore TrakzioanArrastoarenHB ∅/mm HRC HRB HV C N/mm 2 kg/mm 23313413523633753884014154294444614774955145345555786016276536827127457808178578983,353,303,253,203,153,103,053,002,952,902,852,802,752,702,652,602,552,502,452,402,352,302,252,202,152,102,05353637384041424445464749505253555758606264666870⎯⎯⎯109109110110112112113114115115116117117119119120⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯Brinell gogortasuna (HB) = 3000 kg-ko karga eta 10 mm-ko bola.Rockwell gogortasuna (HRC) = 150 kg-ko karga eta 120º-ko konodun diamanteaRockwell gogortasuna (HRB) = 100 kg-ko karga eta 1/16’’-ko bolaVickers gogortasuna (HV) = 30 kg-ko karga eta aurpegien arteko 136º-ko piramide diamantelauangeluarra.Shore gogortasuna = Eskleroskopioa (errebotez).9733935036337538940442043745447249451554056759863367571776582088596010501150⎯⎯⎯46484951525455575961636567707275788184879195100106⎯⎯⎯1109113811771216125613051354141314621511156016091668173618051893196220402139222723052413⎯⎯⎯⎯⎯113116120124128133138144149154159164170177184193200208218227235246⎯⎯⎯⎯⎯

6. Oinarrizko kalkuluak99

100

6. Oinarrizko kalkuluak6.1 Oinarrizko printzipioak6.1.1 Masa, Pisua eta IndarraMasak substantzia baten ezaugarri aldaezin bat adierazten du, grabitatearenerreferentziarik egiten ez duena. Masa grabitatearekiko independentea da.Substantzia baten kantitate jakin bat, masa bat, eskutan hartuz gero,nabaritzen den efektua eskuak substantzia eror ez dadin egiten duen indarra da.Hizkuntza arruntean indar horri pisua esaten zaio. Grabitatea existituko ez balitz,ez litzateke pisuaren sentsaziorik egongo, substantziaren masa edozein izanda ere.Masa eta indarra: grabitatearen erakarpenaren efektuaPausaguneko masak egiten duen indarra (pisua)Konparatzeko modurik errazena balantza arrunt bat erabiltzea da.Grabitatearen erakarpena berdina da bi aldeetan, eta bi masak berdinak direneanbakarrik deuseztatzen da.Malguki bidezko baskula edo antzeko gailu bat erabiltzen denean, eragitenduen faktorea pisua da, izan ere, masak eta grabitateak elkarrekin malgukiarendeformazioa sortzen dute, baina baskulak masa irakurtzen du, kilogramotan.Pisu erreala mg Newtonetan (N)101

6. Oinarrizko kalkuluakMasaren eta pisuaren arteko nahasketaren oinarrian hizkuntz ohitura okerradago, pisu hitza bi adiera desberdinetarako erabiltzen baita. Paretako erlojueipisuek eragiten diete esatea guztiz zuzena da. Erloju batek mugituko duen indarbat behar du, eta indar hori esekita dagoen masa batek eman diezaioke, etahorren pisuak eragingo dio mekanismoari. Errotorearen pisua hainbeste kilo daesatea ez da zuzena. Pisua indar bat da, masa (kg) eta azelerazioa (ms-2)biderkatuz lortzen dena. Indar unitatea newtona da (N).Datuak kilogramotan adierazten direnean, masari buruzko informazioa ematenda, ez pisuari buruzkoa, datu horiek ematen zaien izena edozein delarik ere.Pausaguneko masak zein mugimenduan denak Newtonen mugimenduarenlegeei jarraitzen diete, eta horiek indarraren kontzeptua definitzen dute:1. Gorputz oro geldirik egongo da edo lerro zuzenean mugimenduuniformearekin ibiltzen jarraituko du baldin eta ez bada kanpo indarrenbatek eragiten diola.2. Aplikaturiko indar baten inertzi aldaketaren maila indar horrekikoproportzionala da, eta inertzi aldaketa indarrak eragiten duen norabideangertatzen da.3. Akzioa eta erreakzioa berdinak eta aurkakoak dira.M masa baten gainean eragiten duen F indar batek a azelerazioa sortzen du.Newtonen bigarren legea SI (Sistema Internazionala) sinbolo eta unitateetan adierazdaiteke, hala nola:F = m a NNon m kilogramotan adierazten den, eta a metro segundotan6.1.2 Par edo MomentuaPalanka beso edo erradio batean zehar diharduen indar zirkularrari pare edomomentu esaten zaio. SI sistemako ikurra M da, eta unitatea Nm. Momentuakalkulatzeko F indarra bere eraginpean dagoen r erradioagatik biderkatu beharda, eta honela adierazten da:M = Fr NmAdibidea:Momentua indar bati aplikatutaMmmasa10kgMomentua = Indarra x palanka besoaM = m•g•r = 10 • 9.81 • 0.30 = 29.4 N • mIndarra, FF = mg=10 • 9.81 = 98.1 NPalanka besoaren erradioa 300 mm (0,30 m)102

6. Oinarrizko kalkuluakMomentua indar baten ondoriozmIndarraF = m aMomentua6.1.3 Momentua eta tentsioaHurrengo irudian tentsioak eta momentuak harreman estua dutela erakusten da.Polea bakoitzaren pare edo momentua ertzean eragiten duen indarraren etapolearen erradioaren arteko biderkaduraren berdina da.-Ertzeko indarra, beraz, parea zati erradioa izango da.-T tentsioa polea batek sortzen dituen M 1 eta M 2 momentuen artekodiferentziaren berdina da.-M 2 momentuaren norantza eta M 1 -ena berdinak baldin badira, T txikiagoaizango da; momentuen norantza aurkakoa baldin bada T handiagoa izango da(hau da, M 2 balazta momentua baldin bada eta, ondorioz, balio negatiboabaldin badu).Momentuak aplikaturiko tentsioaM 1MomentuaT TentsioaM 2 MomentuaT = M 1 = M 2r 1 r 2103

6. Oinarrizko kalkuluak6.1.4 Momentua eta potentziaPotentzia = Momentua x AbiaduraP = Mω WMomentua konstantea bada, kontsumitutako potentzia abiadura handitzen denarabera handitzen da. Potentzia konstantea bada, momentu eskaera abiadurajaisten den arabera jaisten da.6.1.5 Erresistentzi motakTrakzioaGorputz bat trakzioaren eraginpean egongo da bere gainean bi indar berdineketa kontrako noranzkoan eragiten dutenean.Gorputz bat trakzioaren eraginpean jartzen denean, indarrekikoperpendikularrak diren aldeek banantzeko joera dute, eta alde paraleloekelkartzeko joera, eta, indarrak behar besteko magnitudea baldin badauka,luzapena gertatzen da.KonpresioaGorputz bat konpresioaren eraginpean egongo da bere gainean bi indarberdinek eta kontrako noranzkoan eragiten dutenean.Gorputz bat konpresioaren eraginpean jartzen denean, indarrekikoperpendikularrak diren aldeek elkartzeko joera dute, eta alde paraleloek banantzeko,eta, indarrak behar besteko magnitudea baldin badauka, murrizketa gertatzen da.EbakiduraGorputz bat ebakiduraren eraginpean egongo da bere gainean bi indar berdinek,kontrako noranzkoan, plano paraleloetan eta oso tarte txikiarekin eragiten dutenean.104

6. Oinarrizko kalkuluakGorputz bat ebakiduraren eraginpean jartzen denean, solidoak urraduragatikaskatzeko joera du, indarrek eragiten duten bi planoen arteko tartean.FlexioaGorputz bat flexioaren eraginpean egongo da bere gainean bi indar antzekoeta tarte batez bereiziek eta beste indar batek, bien erdian kontrako noranzkoan,eta aurrekoen baturaren berdina denak (kasu nagusia) eragiten dutenean.P 2 =P 3P 4Barra flexioaren eraginpean jartzen denean, barran konpresio, trakzio etaebakidura esfortzuak gertatzen dira.Tortsioa edo bihurduraGorputz bat tortsioaren eraginpean egongo da bi indar pare kontrakoekkontrako noranzkoan eragiten dutenean (kasu bat).P 1 = P 2 = P 3 = P 4P 1P 2P 3P 1 = P 2 + P 3Gorputz bat tortsioaren eraginpean jartzen denean, bere sekzioek errotaziomugimendua hartzeko joera dute, batzuek besteen noranzkoaren kontra, etaebakidurako esfortzuak jasango ditu.NekeaSolido baten gainean maiz esfortzu baten eragina jartzen denean, mugaelastikora iritsi gabe ere haustura gerta daiteke.Nekeagatik hautsi den lekuan, oro har, bi alde berezi egoten dira. Alde horietakobatek ale lodia izaten du eta akatsen bat, eta hor hasten da hausten. Beste aldeauneko azken haustura da, eta ale lodi distiratsua dauka.105

6. Oinarrizko kalkuluakAkatsaAle fin mateaAle lodi distiratsuaEsfortzuak handiak direnean, azken hausturako sekzioaren aldea, ale lodidistiratsua dagoena, handia izango da, eta esfortzuak txikiak direnean, berriz, txikia.Piezak neka ez daitezen, tentsio egokiaren eraginpean egon beharko dira, etagainazalean ez dute irregulartasun zakarrik izan behar.6.1.6 Koefizienteak eta tentsioak- Haustura koefizientea edo tentsioa gorputz bati, hausteko, sekzio unitatebakoitzean eragin behar zaion karga da.- Lan koefizientea edo tentsioa gorputz bati sekzio unitateko lan eginarazten zaionkarga da.- Segurtasun koefizientea elementu bat hausteko behar den hausturakoefizientearen eta elementu horretxek segurtasunez jasan dezakeen kargarenarteko erlazioa da (Kantitate hori materiala hausteko lan eginarazi behar zaionaldi kopuruaren berdina da).Lan koefizientea = Haustura koefizienteaSegurtasun koefizientea6.1.7 Karga mota desberdinakKarga motakEstatikoaAldizkakoaDinamikoa edoalternatiboaModu iraunkorrean eragiten du, eta beti intentsitate berberaz.Etengabe aldatzen da zero eta balio maximo baten arteanEtengabe aldatzen da, zero eta maximo positibo baten artean,gero berriro zerora jaisten da eta maximo negatibo baterainoigotzen da, eta berriro zerora itzultzen da106

6. Oinarrizko kalkuluak6.1.8 Elastikotasun moduluaLuzapen koefizientea materialaren luzapena zati haustura tentsioaren berdina da.Luzapena %-tanLuzapen koefizientea = Haustura tentsioa1 kg/mm 2 -ko tentsioarekin altzairurtuan 0,0000465 mm-ko luzapena sortzenda. Zifra hori oso txikia denez, alderantzizko balioa erabiltzen da, hau da:Balio horri "Elastikotasun modulua" esaten zaio. Altzairuaren kalkulurakoerabiltzen den balioa 2100000Kg/cm 2 da. Burdinurtuan erresistentziarenaraberakoa da, eta 700000 kg/cm 2 eta 1100000 kg/cm 2 artean egon ohi da.6.1.9 Momentuak eta esfortzuakInertzi momentuaGorputz zilindriko baten sekzioaren inertzi momentua, bere grabitateardatzarekiko, hau da:ππXXInertzi momentuaren balioa cm 4 -tan adierazten daMomentu eragozleaGorputz zilindriko baten sekzioaren momentu eragozlea, bere grabitateardatzarekiko, hau da:ππXXMomentu eragozlearen balioa cm 3 -tan adierazten da107

6. Oinarrizko kalkuluakFlexio momentuaFlexio momentuaren balioa kontuan hartu den sekzioaren ezkerrean edoeskuinean eragiten duten indar guztien momentu estatikoen batuketaaljebraikoaren berdina da. Adibidez:M f(Aa) = A. x-P1 . b-P2 . cP 1bP 2caAXBFlexio momentua oro har kg. cm edo N . m-tan adierazten da.Tortsio momentuaGorputz zilindriko baten tortsio momentua hau da:PuM tor = Pu•r ≤ π •d 3 •T onar tor16xPudPuPuPu = indar tangentziala kg-tan.d = diametroa cm-tan.r = erradioa cm-tan.M tor = tortsio momentua kg/cm-tan.T onar tor = tortsiorako tentsio onargarria kg/cm 2 -tan.Ardatzetan, tortsioa metro linealeko 1/4 gradu baino txikiagoa izan behar da.Metro linealeko tortsio angelua kalkulatzeko:Tortsio angelua metro linealeko =108

P 1 P 2 P 3α6. Oinarrizko kalkuluakOharra1.000.000 = zeharkako elastikotasun modulua, altzairu erdi gogorra.800.000 = zeharkako elastikotasun modulua, altzairu biguna.400.000 = fundizioaren zeharkako elastikotasun modulua.Esfortzu ebakitzaileaEsfortzu ebakitzailearen balioa kontuan hartu den sekzioaren eskuinera etaezkerrera eragiten duten indar guztien batuketa aljebraikoa da. Adibidez:Q αα = B = A- P 1 -P 2 -P 3ABα109

6. Oinarrizko kalkuluak6.1.10 Marruskadura"A" gorputza gainazal lau baten gainean higitu nahi denean, higidura horrenaurka gorputz horren eta gainazalaren arteko itsasgarritasuna azaltzen da.Gorputza mugitzean itsasgarritasun horrek "marruskadura" sortzen du, etamarruskadura handiagoa edo txikiagoa izango da ukipen gainazalenzimurtasunaren arabera eta "A" gorputzaren pisuaren arabera."A" gorputzak "P" pisua duenean, eta bere grabitate zentroan bultzatuz geroerortzen ez denean, hori mugitzeko beharrezko indarra hau da:P’AP’ = P . marruskadura koefizienteaBi gainazalen marruskadura koefizientea desberdina izango da horietakobakoitzaren zimurtasunaren arabera. "P" pisua daukan "A" gorputz bat gainazalbaten gainean jartzen badugu, eta gainazala inklinatzen hasten bagara, unebatean gorputzaren pisuak marruskadura gaindituko du eta beherantz joango da.P 1ABOααPP 2P gorputzaren pisua bi indarretan banatzen da, O – B planoareninklinazioaren arabera. Indar horien balioa hau izango da:P 1 = P·sin α ; P 2 = P·cos α"α" inklinazio angelua handitzen doan heinean, bi ukipen gainazalen marruskaduragaindituko duen P1 indarra sortzera iritsiko da. Horrenbestez, lerradura gertatzenden angelu hori da probatu diren bi gainazaletarako angelu egokia."µ" marruskadura koefizientea egokia bada, eta "α" angelua lerradura edohigidura hasten den unea bada, hau izango dugu:P 2·µ = P 1P 2 eta P 1 ordezkatuz:P·cos α·µ = P·sin α110

6. Oinarrizko kalkuluakOndorioz, "µ" marruskadura koefizientea honako hau izango da:µLerradurazko marruskadura koefizienteakMarruskaduraMarruskaduraElkar ukitzen duten materialakpausaguneanmugimenduanLehorrean Lubrifikatuta Lehorrean LubrifikatutaAltzairua altzairuaren gainean ...............Altzairua brontzearen gainean ...............Altzairua burdinurtu grisaren gainean ....Altzairua zur gogorraren gainean ..........Altzairu banda burdinurtu gainean.........Brontzea brontzearen gainean................Kortxoa metalaren gainean ....................Larrua metalaren gainean.......................Burdinurtu grisa brontzearen gainean.....Burdinurtu grisa burdinurtu gris gainean....Burdinurtu grisa letoiaren gainean ..........Balazta hornigaia altzairua gainean.......Makal zura altzairuarena gainean..........Makal zura burdinurtuaren gainean .......Poliamida 66 altzairuaren gainean.........Poliamida 66 poliamida 66 gainean ......Kotoi ehun erretxina artifizialdunaaltzairu edo burdinurtuaren gainean.......Amianto ehun erretxina artifizialdunaaltzairu edo burdinurtuaren gainean.......0,150,190,280,56--0,60-0,300,280,28---0,350,37--0,100,100,150,10--0,25-0,150,10----0,110,15--0,120,180,200,500,180,200,250,350,280,200,200,450,300,28--0,400,510,080,060,080,09--0,120,300,080,080,08-0,200,10--0,150,156.1.11 FalkaFalka mekanismo bat da, egiten ari den indar edo lanarekiko noranzkoperpendikularrean indarra edo lana eragiten duena. Falkaren gainean eragitenden F indarra ukipen gainazalekiko perpendikularrak diren bi noranzkoetanbanatzen da eta, irudian ikus daitekeenez, indar hauek sortzen dira:P 2ρ 2P 1 =Ftg αP 2 =Fsin αF’αFP 1111ρ 1

6. Oinarrizko kalkuluakPFρ3PQ2ρ1Q3α+ρ2αρ2Q2FQ3Q1ρ1Q1ρ3Marruskadurarik existituko ez balitz, falka esfortzurik egin gabe aterakolitzateke, are gehiago, berez aterako litzateke, indarra etetean bereizten dituen bipiezek elkartzeko joera dutelako. Baina beheko gainazalean µ 1 marruskadurakoefizientea dagoenez, eta goiko gainazalean µ 2 marruskadura koefizienteadagoenez, P 1 eta P 2 kargek µ 1 P 1 eta µ 2 P 2 marruskadura indarrak sortzen dituzte,eta horiek falka ateratzea galarazten dute; lau indar horien osaketaren emaitzafalka ateratzeko egin behar den indarra da, hau da:F’ = P 1 [(tg ρ 1 – tg(α–ρ 2 )]angelua ρ 1 delarik, µ 1 tangentearekin, eta ρ 2 , berriz, µ 2 tangentea daukanangelua. α = ρ 1 +ρ 2 denean tg ρ 1 – tg(α – ρ 2 ) = 0 betetzen da eta, ondorioz,F’ = 0; α> ρ 1 +ρ 2 baldin bada, falka berez aterako da, eta α < ρ 1 +ρ 2 baldin bada,falka sartuta geratuko da, eta ateratzeko F’ indarra egin beharko da.Falkaren bi aldeek beren ardatzarekin angelu bat eratzen baldin badute,indarrak kalkulatzean kontuan hartu behar da. Horrenbestez, bi aldeekardatzarekin α angelua eratzen baldin badute, gainazaletako indarrak berdinakizango direla aurkituko da, eta hau balio dute:P = F2sin αα< ρ denean, falka sartuta geratzen da, eta ateratzeko egin beharreko indarrahau da:F’ = 2P (µ cos α - sin α)µ marruskadura koefizientea delarik, bi aldeetan marruskadura berdina delakontuan hartuta.112

6. Oinarrizko kalkuluakFalka lan bat egiteko erabiltzen bada, adibidez, pisu bat jasotzeko, indareragozleaz gainera, marruskatzen duten hiru gainazalen marruskadura gainditubehar da eta, ondorioz, Q 1 ,Q 2 , eta Q 3 erreakzioek hiru gainazaletan ρ 1 , ρ 2 eta ρ 3angeluak eratzen dituzte, dagozkien normalekin, eta horrekin indar poligonoaeratu ahal izango da, kontuan hartuta Q 2 Pren eta Q 3 ren emaitza dela. Analitikokibetetzen da:F = sin (α + ρ 1 + ρ 2 ) cos ρ 3=Pcos (α + ρ 2 + ρ 3 ) cos ρ 1eta maiz gertatzen denez, hiru marruskadura angeluak berdinak izanez gero,honela geratzen da:F = tg(α + 2ρ)PGainazaletako erreakzioak adierazpen hauetan datoz:eta horietatik gainazalen gaineko presioak eta marruskadura indarrakondorioztatzen dira, hurrenez hurren dagokion marruskadura angeluarenkosinuagatik edo sinuagatik biderkatuta.Falkari eusteko egin beharreko indarra marruskadura angeluak negatibotzathartuta lortzen da, P pisua jasotzeko indarra ematen duen formulan. Hortikondorioztatzen denez, falka berez desjaso ez dadin, aurreko kasuan bezala,α < ρ 1 +ρ 2 dela bete behar da.Falkak pisua h altuera batera aurreratu ahal izateko behar duen e espazioahonela adierazten da:Q cos ρ 1 = 3 cos (α + ρ 2 )Pcos ρ 1 cos (α + ρ 2 + ρ 3 )Q 2 =cos ρ 3 Pcos (α + ρ 2 + ρ 3 )Q sin (α + ρ 2 = 2 )Pcos (α + ρ 2 + ρ 3 )e =htg α113

6. Oinarrizko kalkuluaketa, ondorioz, egin beharreko lanaren balioa hau da:sin (α + ρT = Fe =1 + ρ 2 ) cos ρ 3coshP(α + ρ 2 + ρ 3 ) cos ρ 1 tgαη = Fe = cos (α + ρ 2 + ρ 3 ) cos ρ 1 tgαsin (α + ρ 1 + ρ 2 ) cos ρ 3Marruskadura angeluak berdinak diren kasuetan horrela gelditzen da:tgαη =tg(α + 2ρ)114

6. Oinarrizko kalkuluak6.1.12 Errodadura eragozpenaDemagun gurpil batek, ardatza "P" indar batez kargatuta daukala, eta berabaino errail bigunago baten gainean errodatzen duela. Orduan erraileanzapalketa gertatuko litzateke, gurpilaren mugimendua geldiarazten duena. "P 2 "errailaren erreakzioa gurpilaren ardatzaren zentrotik "f" distantzia batekikoaldenduta egongo da.P 1RPfP 2"f" errodadura marruskadurako palanka besoa delarik, gurpila mugitzeko P 1indarra hau izango da:ikus daitekeenez, gurpilaren erradioa zenbat eta handiagoa izan, orduan etatxikiagoa izango da mugimendua gertatu ahal izateko behar den P 1 indarra.Errodadurazko marruskadura koefizienteakMaterialakAltzairua altzairuaren gainean ...............................Altzairua asfaltoaren gainean ................................Altzairu tenplatuzko bola edo arrabolak materialbereko uztaien gainean (boladun kojinete edoarrabolak). ............................................................Burdinurtu grisa burdinurtu grisaren gainean ..........Burdina leundua zoru harritsuaren gainean.............Zura zuraren gainean ............................................f, errodadurazkomarruskadurakoefizientea cm-tan0,0060,0080,0180,0100,0005 - 0,0010,0145115

6. Oinarrizko kalkuluak6.2 Uhalen kalkuluaD = Polea handiaren diametroa (mm)d = Polea txikiaren diametroa (mm)A = Zentroen arteko distantzia (mm)L = Uhalaren luzera (mm)V= Abiadura metro/segundotanD = Diametroa metrotann = bir./min. kopuruaV = Abiadura m/s-tanD = Diametroa m-tann = bir./min. kopuruaUhalaren luzera (mm)Diametroak eta zentroen arteko distantziak jakindaL = 1,57(D+d)+2A +(D - d)24AL = 1,57(D+d)+2A +(D - d)24AAbiadura tangentzialaDiametroa eta bir./min. kopurua jakindaBira minutuko kopuruaAbiadura eta diametroa jakindan = 19100xVDDiametroa (mm)uhal( gurutzatuak )V = D x π x n = D x n m/s6000 19100V = Abiadura m/s-tann = bir./min. kopuruaD = Diametroa mm-tanAbiadura eta bir./min. kopurua jakindaDiametroak/Birak erlazioaD = 19100xVnD = Polea handiaren diametroad = Polea txikiaren diametroan1 = Polea handiaren bir./min.kopuruan2 = Polea txikiaren bir./min. kopuruaL = Luzera (mm)D = Polea handiaren diametroa (mm)d = Polea txikiaren diametroa (mm)A = Zentroen arteko distantzia (mm)D x n 1 = d xn2Zentroen arteko distantzia (mm)A = H + √ H 2 - B NonH = L - 0,3925(D + d) eta4H =(D - d)28Polearen eta uhalaren ukipen arkua ( °)D = Polea handiaren diametroa (mm)d = Polea txikiaren diametroa (mm)A = Zentroen arteko distantzia (mm)Diametroak eta zentroen arteko distantzia jakindaα = 180º -60(D - d)A116

6. Oinarrizko kalkuluakV = Abiadura m/s-tanZ = Polea kopuruaL = Luzera mm-tanF = Flexio segundokoS = Esfortzu tangentziala kg-tanN = Potentzia ZP-tanV = Abiadura m/s-tanFlexio maiztasuna (Flexio segundoko)Abiadura-Luzera eta polea kopurua jakindaEsfortzu tangentziala (Kg)F= VxZx1000LTransmititu beharreko potentzia (ZP) etaabiadura (m/s) jakindaN = ExVE = 75 x N75VV = 75xNEMomentuaMd = Momentua kgm-tanN = Potentzia ZP-tann = bir./min. kopuruaPotentzia (ZP) eta bir./min. kopurua jakindaM d = 716,2xNnN = Mdxn716,2Momentuan = 716,2xN = bir./min.MdMd =Momentua kgm-tan (kilogrametroak) Esfortzu tangentziala (kg) eta erradioa (m) jakindar = Erradioa m-tanMd = E x rE = Esfortzu tangentziala kg-tanE = Mdrr = MdETransmititu beharreko potentzia (ZP)E = Esfortzu tangentziala kg-tanN = Potentzia ZP-tanV = Abiadura m/s-tanMd = Momentua kgm-tanr = Erradioa m-tann = bir./min. kopuruaEsfortzu tangentziala (kg) eta abiadura jakindaN = ExV75Transmititu beharreko potentzia (ZP)Momentua (gm.) eta bir./min. kopurua jakindaN = Mdxn716,2117

6. Oinarrizko kalkuluak6.3 Txabeten kalkuluaTxabeten eta mihien luzera eta zabalera dira horien kalkulua egiteko hartubehar diren neurriak.bTFeD- Ebakidurako irizpidea:M t = F e· D 2F e = e·b· LM t = e·b· L D 2L=2 ·Mt ·f se·b · D- Gainazaleko presioaren irizpidea:F e = ca· t · L2M t = ca· t · L ·2L= 4 ·Mtca·t · DD2Non: L = txabetaren luzerae= ebakidurako muga elastikoa =trakzioaren muga elastikoaren 0,58 e.b = txabetaren zabaleraD = ardatzaren diametroaM t = tortsio momentuaf s = segurtasun koefizientea:- karga uniformea: 1,5- erdi mailako talka: 2 - 2,25- talka gogorra: 4,5Non: t = txabetaren altueraca = txabetaren gainazaleko presioonargarriaElementuakKuboaren aldebatetanTalka txikietanKuboaren aldebietanKuboaren aldebatetanTalka handietanKuboaren aldebietanAltzairua Fundizioa Altzairua Fundizioa Altzairua Fundizioa Altzairua Fundizioaca N/mm2100 60 70 45 80 40 35 20118

6. Oinarrizko kalkuluak6.4 Engranajeak6.4.1 Euskarriarteko engranaje zuzenaA euskarriaB euskarriaR AX = s. bIR AY = F. bIR BX = s. aIR BY = F. aIR A = √R 2 AX + R 2 AYR B = √R 2 BX + R 2 BY119

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.2 Hegalkin engranaje zuzenaA euskarriaB euskarriaR AX = s. cIR AY = F. cIR BX = S(c+I)IR BY = F(c+I)IR A = √R 2 AX + R 2 AYR B = √R 2 BX + R 2 BY120

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.3 Euskarriarteko engranaje helikoidalaA euskarriaR AY = F. bIIndarra 1 = P. d2IIndarra 2 = S. bIR AX = Indarra 1 + Indarra 2Indar erradiala = R A = √R 2 AX + R 2 AYIndar axiala = PB euskarriaR BY = F. aIIndarra 1 = P. d2IIndarra 3 = S. aIR BX = Indarra 3 - Indarra 1Indar erradiala = R B = √R 2 BX + R 2 BYIndar axiala = 0121

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.4 Hegalkin engranaje helikoidalaA euskarriaR AY = F. cIIndarra 1 = P. d2IIndarra 2 = S. cIR AX = Indarra 1 + Indarra 2Indar erradiala = R A = √R 2 AX + R 2 AYIndar axiala = 0B euskarriaR BY = F(c+I)IIndarra 1 = P. d2IIndarra 3 = S(c+I)IR BX = Indarra 1 + Indarra 3Indar erradiala = R B = √R 2 BX + R 2 BYIndar axiala = P122

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.5 Euskarriarteko engranaje koniko zuzenaA euskarriaR AY = F. bIIndarra 1 = P. Dm2IIndarra 2 = S. bIR AX = Indarra1 + Indarra2= S. b +P . DmI 2 IB euskarriaR BY = F. aIIndarra 1 = P. Dm2IIndarra 3 = S. aIR AX = Indarra1 - Indarra3= P. Dm -S . a2I IIndar erradiala = R A = √R 2 AX + R 2 AYIndar axiala = PIndar erradiala = R B = √R 2 BX + R 2 BY123

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.6 Hegalkin engranaje koniko zuzenaA euskarriaR AY = F(c+I)IIndarra 2 = S(c+I)IIndarra 1 = P. Dm2IR AX = Indarra1 + Indarra2= S(c+I) + P . DmI 2 IIndar erradiala = R A = √R 2 AX + R 2 AYIndar axiala = PB euskarriaR BY = F .cIIndarra 3 = S. cIIndarra 1 = P. Dm2 IR AX = Indarra1 + Indarra3= S. c +P . DmI 2 IIndar erradiala = R B = √R 2 BX + R 2 BY124

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.7 Esfortzu koroa amaigabead = amaigabearen jatorrizko ØD= koroaren jatorrizko Øn = amaigabearen bir./min.r = erredukzio erlazioaη = errendimenduaλ = helizearen angeluaρ = marruskadura angeluaAmaigabeaEsfortzu tangentziala = F s = 1432400 . zpd . nBulkada axiala = P s = 1432400 . zp . r .ηD .nedo = F . s ηtg λedo =F stg(λ+ρ)Banatze indarra = S s =F s . tgαsin (λ+ρ)KoroaEsfortzu tangentziala =F c = 1432400 . zp . r . ηD . nedo = F . s ηtg λFedo = stg(λ+ρ)Bulkada axiala = P c = 1432400 . zpd .nBanatze indarra = S c =F s . tgαsin (λ+ρ)125

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.8 Euskarriarteko torloju amaigabeaA euskarriaB euskarriaR AX = F . b IIndarra 1 = P. d2 IIndarra 2 = S . b IR AY = Indarra2 - Indarra1= S . b - P. dI 2 IR A = √R 2 AX + R 2 AYR BX = F . a IIndarra 1 = P. d2 IIndarra 3 = S . a IR BY = Indarra1 + Indarra3= P. d +S.a2I IR B = √R 2 BX + R 2 BYIndar axiala = P126

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.9 Hegalkin torloju amaigabeaA euskarriaR AX = F . c IIndarra 1 = P. d2 IIndarra 3 = S .cIR AY = Indarra1 + Indarra3= P. d +S.c2 I IR A = √R 2 AX + R 2 AYB euskarriaR BX = F . (c+I)IIndarra 1 = P. d2 IIndarra 2 = S(c+I)IR BY = Indarra1 + Indarra2= P. d +S.(c+I)2I IR B = √R 2 BX + R 2 BYIndar axiala = P127

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.10 Hegalkin koroaA euskarriaR AX = F . c+IIIndarra 1 = P. d2 IIndarra 2 = S .(c +l)IR AY = Indarra1 + Indarra2= P. D +S.(c +l)2I IR A = √R 2 AX + R 2 AYIndar axiala = PB euskarriaR BX = F . c IIndarra 1 = P. D2 IIndarra 3 = S . c IR BY = Indarra1 + Indarra3= P. D +S.c2I IR B = √R 2 BX + R 2 BY128

6. Oinarrizko kalkuluak6.4.11 Euskarriarteko koroaA euskarriaB euskarriaR AX = F . b IIndarra 1 = P. D2 IIndarra 2 = S .bIR AY = Indarra1 + Indarra2= P. D +S.b2 I IR A = √R 2 AX + R 2 AYR BX = F . a IIndarra 1 = P. D2 IIndarra 3 = S .aIR BY = Indarra1 - Indarra3= P. D -S.a2I IR B = √R 2 BX + R 2 BYIndar axiala = P129

6. Oinarrizko kalkuluak6.5 Boladun ardatzakDIN 69051/5-20026.5.1 Diametro eta neurri izendatuakXXPh0d1d0DpwDpw - Bolen zentroen zirkunferentziaren Ød0 - Diametro izendatuad1 - Ardatzaren kanpo diametroaPho - Hari-neurri izendatuaEz da DIN 69051 arauaGomendatutako zirkuitu kopuruad0 Hari izendatua Ph0 d0xPh0 Zirkuitu kopurua253240506380100555551010101010101020202020202020404040404025x532x532x1040x540x1050x550x1063x563x1063x2080x1080x20100x10100x202222222222XXXX3333333333333344444444444444X = Ez erabiltzea gomendatzen da55555555555555XXXXXXXXXX666634353555536464130

6. Oinarrizko kalkuluak6.5.2 Boladun ardatza (Azkoina)ErrasketaMetrikaL7/2Azkoinaren materiala.-F1580Zementatua, tenplatua eta iraotuaGogortasuna HRc 60-62D6D4D1d0D2=D1D1-0,2-0,3L10D5L3L7L1Bolen materiala.-F1310Tenplaketa eta iraoketaGogortasuna HRc 62-65L3 maximoa da1. mota#L16 (max.) azkoin sinplea#L15 (max.) azkoin bikoitza# Ez du DIN 69051 araua betetzen2. motaKoipeztapen zuloa90°22,5°30 ° 90 °30°6xD58xD5∅IT11131

1326. Oinarrizko kalkuluakM6M 8x11010101720171717173017301730d0xPh0 D1 g6 D4 MotaZuloD5H13D5- L1 D6kopurua rentzako min. h13L3max.25x532x532x1040x540x1050x550x1063x563x1063x2080x1080x20100x10100x20405050636375759090951051251251505165657878939310810811512514514517611122222222222666888888888886,699991111111113,513,513,513,517,5M6M8M8M8M8M10M10M10M10M12M12M12M12M161010101020101010102512251025L7h131012121414161618182020252230L8h13486262707085859595100110130130155L108881010101010101010101010OlioarentzakozuloaEstutzemomentuaNm*102525252549494949868686862106280809393110110125125135145165165202*DIN 912 torlojuak 8.8 erresistentzia

6. Oinarrizko kalkuluak# L15 eta L16 ez dira DIN 69051-5 arauan sartzend0xPh0#L15(max) azkoin bikoitzerako #L16(max) azkoin sinplerakoZirkuitu kopuruaZirkuitu kopurua3 4 5 6 3 4 5 625x2532x2532x1040x540x1050x550x1063x563x1063x2080x1080x20100x10100x206969121691216912169121210XXXX80801438014380143801432521482671552699191163911639116391163294169309176311XXXXXXXXXX190350197352343463346334633463104XXXX39397439743974397412674132751344545844584458445841478515385155XXXXXXXXXX9517495176X = Ez erabiltzea gomendatzen da133

6. Oinarrizko kalkuluak6.5.3 Boladun ardatza (Burua)I 3d5HozkaduraDIN 509-FEnkoderrarentzatØ6 (H7) eskariatuaØ 710 (H7) eskariatuasakonera 15 mmLErtz biziad0 d1 (h5)bAAurpegiartekoa I I1I2d2M1Zentratzeko puntuaDIN 332-DSI = errodamenduaren luzeral1 = azkoinaren luzeral2 = motorreko ardatzaren luzeraTorlojuaren finkapenad0 l A b d5 l325324050638010014162022303040Barruaren ∅ aurrekargakinZARN / F..L errodamenduakd0 d1 M1 d225324050638010017203040505570M17x1M20x1M30x1,5M40x1,5M50x1,5M55x2M70x2141824324848609111416------ZARN.LZARF.L77777883102120120Perdoia d2≤48 (K6) d2>48 (m6) DIN 748I13422273646------Zorroeuskarria77777883102----I123232427303035--------151520I230405080110110140--------101015DIN332zentratzekopuntuaDR M5DR M5DR M8DR M12DR M16DR M16DR M20

6. Oinarrizko kalkuluak6.5.4 Boladun ardatza (Isatsa)EnkoderrarentzatØ8 (H7) eskariatuaØ10 (H7) eskariatuasakonera15 mmZentratzeko puntuaDIN 332-DSHozkaduraDIN 509-FErtz biziaM2d4 (h5)d5d3d0l4 = errodamenduaren luzeral5 = azkoinaren luzeraI 5I 410ZARN / F..L errodamenduak ZARN.L ZARF.L Zorro euskarriad0 d3 d4 M2 Arina Astuna Arina Astuna Arina Astuna25324050638010022,527,535,7544,8657,8673,693,617203035455065M17x1M20x1M30x1,5M35x1,5M45x1,5M50x1,5M65x287878888112112------------13013087878888------------112112112--57575858------------717272--Isatsaren diametroakOrraztun errodamenduakNKXR aurrekarga arina NA 69..d0 d3 d4 M2I4NKXR NA 69I5d5DIN 332zentratzekopuntua25324050638010022,527,535,7544,8657,8673,693,617203035455065M17x1M20x1M30x1,5M35x1,5M45x1,5M50x1,5M65x25757585872----5757585872721052323242728303522273544567090DR M5DR M5DR M8DR M12DR M16DR M16DR M20135

6. Oinarrizko kalkuluak6.5.5 Boladun ardatzaren posizio perdoiakG7 AB G9 EFG8 AB G10 EFG6 ABDG11 EFd1L7A50EF100 100L6B50E100 100FPosiz. Ikurra DeskribapenaG6G7G8G9G10G11Torlojuaren biribiltasunakatsa L6anErrodamendueuskarriarenbiribiltasun akatsa L7an500 arte500 - 10001000 - 20002000tik gora300 arte300 - 500500 - 10001000 - 2000Errodamendu topearen perpendikularitateakatsaAzkoin topearen 80 arteperpendikularitate 80 - 160akatsa D160tik goraAzkoinaren biribiltasun akatsaAzkoinaren paralelotasun akatsa 100 mm-tanHari neurriaren desbiazioa 300 mm-ko luzeran#Aurrekargaren desbiazioa %-tanPrezisio mailaISO 3 ISO 50,020,0250,0350,050,020,020,0250,0350,0050,020,0250,0350,0250,0250,01±200,030,040,050,060,0250,030,040,050,010,030,0350,0400,0350,030,025±20#Aurrekarga baldintzak: babesik gabe eta 100 min –1 -eko abiadurarekin136

6. Oinarrizko kalkuluak6.6 Ardatzen kalkulua6.6.1 Transmisio ardatzakTortsio esfortzu bat transmititzeko balio duten ardatzak, eta bere pisuarenflexioa baino jasaten ez dutenak, ondoren adierazten den bezala kalkulatzen dira.Ardatz horiek, esate baterako, zubi garabi baten translazio motorrarentransmisiorako balio dute, errail habeen artean dauden gurpil eragileetarako. Orohar, ardatz horiek luze samarrak izaten dira eta, horregatik, zatika egiten dira, etaondoren akoplamenduekin lotu eta euskarrietan bermatzen dira. Sekzioakonstantea da luzera osoan, eta tortsio angelua 1/4 gradu baino txikiagoa izangoda luzerako metro bakoitzeko.6.6.2 Ardatzaren diametroaren kalkuluaGehienetan ardatzak altzairu gozoz egiten dira (F-112 karga handia ez dutenardatzetarako). Ardatzaren diametroa kalkulatzeko oro har ez da ardatzarenberaren pisua kontuan hartzen eta, horregatik, tortsioko lan tentsioa ez da handiaizaten = 120 Kg/cm 2Ardatzak transmititu behar duen tortsio momentua jakinda, diametroa formulahonekin kalkulatzen da:d = ardatzaren diametroa cm-tanM tor = transmititu beharreko tortsio momentua kg/cm-tanT onar tor = tortsio tentsio onargarria altzairu gozorako 120 kg/cm 26.6.3 Tortsio angeluaren kalkulua eta euskarrien arteko tarteaLehenago esan bezala, ardatzaren tortsio angelua ez da luzerako metrobakoitzeko 1/4 graduren berdina edo handiagoa izan behar.Tortsiorako materialaren elastikotasun koefizientearen (E tor ) balioa 2/5 E da.Altzairu erdigogorrerako, balio hori 1.000.000 kg/cm 2 -tan kalkulatzen da,altzairu gozorako 800.000 kg/cm 2 -tan, eta burdinurturako 400.000 kg/cm 2 -tan.Ardatzaren tortsio angelua kalkulatzeko formula hau da:π π πM tor = tortsio momentua kg cm-tanE tor = tortsioko elastikotasun modulua, ikus lehenago emandako balioak.Euskarrien arteko tarte maximoa aurkitzeko formula hau da:L = luzera maximoa m-tand = ardatzaren diametroa cm-tan.137

6. Oinarrizko kalkuluak6.6.4 Ardatzen abiadura kritikoa – ErresonantziaArdatzen biraketa abiadura (normalean oso handia) eta berezko pisuagatikdaukaten gezia konbinatzen badira, oszilazio arriskutsua edo erresonantziasortzen da, eta horrek sistema oszilatzailea desegin dezake. Abiadura kritiko horimotor momentuaren bulkadaren maiztasun periodikoak sistemaren berezkouhinekin bat egiten dutenean agertzen da, oszilazioa etengabe handitzen delako.Oszilazioa handitzea pendulu batekin gertatzen denarekin konpara daiteke.Penduluari bulkada txiki bat emanez gero, oszilazioa etengabe handitzen da.Beste adibide bat zubi batean soldaduak gainetik igarotzean gertatzen denada. Soldadu guztiak pauso arinean badoaz, eta zubiaren berezko oszilazioakhanka guztien kolpe bateratuarekin bat egiten badu, oszilazio hori etengabehanditzen da, eta zubiaren egonkortasuna bera arriskuan jar diteke.Dena dela ere, abiadura kritikoaren kalkulu zehatza ez da guztiz segurua.Ardatzaren biraketa abiadura abiadura kritikoaren azpitik jarri beharko da (n c ).Kalkulua egiteko formula hau erabiliko da:n c = abiadura kritikoa bira minutukotan (bir./min.).c x = 1,13 karga uniformeki banatuta daukaten ardatzetarako, muturrakeuskarrietan sartuta dauzkala kontuan hartuta. f = gezia cm-tan.c x = karga uniformeki banatuta daukaten ardatzetarako, muturrak landatutadauzkala kontutan hartuta.138

6. Oinarrizko kalkuluakL1L26.7 Eragintza bateko motorraren kalkuluaMotorrak mugitu nahi den ardatzaren baldintzak bete behar ditu, hala nola,momentua (Nm), abiadura, lan zikloak edo beste baldintza batzuk.D P1MotorrahLmD P2dArdatzaδgBeharrezko motor momentuaren kalkulua (M)- Motor momentu totalak bi osagai dauzka: Momentu Estatikoa Ms (mahaiaabiadura konstantean mantentzeko, edo posizio batean finkatuta), eta AzelerazioMomentua M A (abiadura aldatzeko).Hurrengo kalkuluak askotan Motor-Torloju (l) transmisioaren erredukzioagatik (i)aldatzen dira.M T = M S +M A =>(M totala = M estatikoa +M i= D P1azelerazioa)D P2- Momentu Estatikoa mahaian gidekin eta torlojuarekin sortzen denmarruskaduragatik, mahaiaren pisuagatik ez bada horizontalki mugitzen, etaerremintak ebakitzeko egiten duen indarragatik agertzen da.M S = M F +M W +M C =>(M estatikoa = M marruskadura +M pisua +M ebaketa )Non:δM F = (M F(mahaia) +M F(ardatza)) µ( )- M F marruskadurari zor zaion momentua da, eta Nm-tan ematen da- m mahaiaren masa da kg-tan- g azelerazio grabitatorioa da, 9.81 m/s 2- h ardatzaren hari neurria da, birako metrotan- i erredukzio faktorea- d torlojuaren diametroa da mm-tan139π

6. Oinarrizko kalkuluak- µ mahaiaren eta giden arteko marruskadura koefizientea da.Datu gehiago ikus 6.1.10 Marruskadura puntua.µ balio tipikoak materialen arabera:MaterialakBurdinaTurciteaErrodamenduak0,1÷0,20,050,1÷0,2Mahaiaren higidura horizontala ez bada, hau da, aurreko irudian bezala,inklinazio angelua badu δ, Momentua mahaiaren pisuaren arabera kalkulatu behar da:- M w mahaiaren pisuaren araberako momentua da, Nm-tan.- δ torlojuaren inklinazio angelua da horizontalarekiko- % m masaren konpentsazio faktorea da, 0 eta 1 artean egon daitekeenaKontrapisuen edo sistema hidraulikoren baten bitartez mahaiaren pisu totalakonpentsatzen bada, hots, motorrak mahaia jasotzeko eta jaisteko indar bera eginbehar badu, % faktoreak 0 balioko du. Beste aldean, inolako konpentsaziorik ezbadago, % faktoreak 1 balioko du.Erremintaren eta piezaren artean ebaketa indar bat dago, eta horrek galaraziegiten dio mahaiari aurrera egitea. Aurrera egiteko motorrean behar denmomentua honela kalkulatzen da:- M c erremintak ebakitzeko egiten duen indarrari dagokion momentua da, Nm-tan.- F erremintak ebakitzeko egiten duen indarra da, kg-tan- g azelerazio grabitatorioa da, 9.81 m/s 2Mahaiaren higidura linealak abiadura maximo jakin bat beharko du.Eta motorrak behar besteko abiaduran biratzeko gai izan beharko du.bir/min V max motorra = . ihV max mahaiak behar duen abiadura lineal maximoa da.140

6. Oinarrizko kalkuluakInertzien kalkulua (J)Hurrengo pausoa motorrak bere azelerazioetan mugitu behar duen kargarenkalkulua egitea da, hau da, mugitzen dituen elementu guztien Inertzi Momentua.Inertzi Momentu totala (hemendik aurrera "Inertzia") kargaren eta motorrarenerrotorearen beraren ondorio da.J totala = J karga +J motorraKargaren ondorioz sortzen den inertzia banatu egingo da: mahaiaren Inertzia,torlojuarena, horizontalak ez diren ardatzak konpentsatzeko erabilitakosistemarena, eta transmisiorako erabiltzen den eta torlojuarekin biratzen duen poleaedo gurpil horzdunarena, "Polea 1". Osagai horiei guztiei i erredukzio faktoreakeragiten die, ondoko ekuazioan adierazten denez. Motorraren ardatzarekinbiratzen duen "polearen" inertzia, "Polea 2", ez dago i faktorearen eraginpean.J karga = J mahaia + J ardatza + J polea1 + J konpentsazioa + J polea2i 2Ondoren, inertzia bakoitza definitzen da:J mahaia = m .( h ) 22 . πJ polea1 = DP14 . L 1. π . α32J ardatza = d4 . L . π . α32J polea2 = DP24 . L 2 . π . α32- Inertziak Kg.m 2 -tan emango dira - i, µ, h, δ lehen erabilitako datuak- L torlojuaren luzera da, m-tan - L 1 Polea 1en zabalera da m-tan- L 2 Polea 2ren zabalera da, m-tan - D P1 Polea 1en diametroa da m-tan- D P2 Polea 2ren diametroa da, m-tan- α materialaren dentsitatea da: 7700 Kg/m 3 burdina/altzairurako2700 Kg/m 3 aluminiorakoMotorraren Inertzia J motorra hau izango da: J motorra =J motorra +J balazta141

6. Oinarrizko kalkuluak6.8 Ebaketa baldintzak6.8.1 Mekanizatu beharreko materiala definituAurkituko ditugun materialik ohikoenak honako hauek dira :AltzairuakKonposizioaren arabera, altzairu mota asko daude. Landu beharrekomaterialaren zailtasuna jakiteko biderik errazena hau da:Kilotan zer gogortasun daukan galdetzen da:40 kg Altzairu gozoa80 Kg Altzairu erdigogorra110-120 kg Altzairu gogorra140-150 kg Altzairu oso gogorraMaterial multzo honetarako P kalitateko plakatxoak (ikus 20. Kapitulua)erabiltzen dira –urdin kolorea–.Gogortasun horien gainetik jada ez da kg-tan hitz egiten, Rockwelletan baizik(lantegiko hizkuntzan "zifrak" terminoa erabili ohi da), eta gehienetan altzairutenplatuak dira, eta mekanizatzen oso zailak dira.150 kg ~ 45 HRC Altzairu oso gogorra55 HRC65 HRCMaterial horietarako oso zaila da plakatxo kalitate egokia definitzea, izan ereaplikazioaren araberakoa izango da eta, beraz, zuzenena teknikariespezializatuei galdetzea izango da.BurdinurtuaBurdinurtua material bigun eta mekanizatzen nahiko erraza da, baina badueragozpenik, hau da, material urratzaile samarra da eta zikinkeriak izan ohi ditu(harea).Material multzo honetarako K kalitateko plakatxoak erabiltzen dira –gorrikolorea.Altzairu herdoilgaitzaAltzairuek kromoa dutenean hartzen dute herdoilgaiztasunaren ezaugarria.Horiek mekanizatzerakoan agertzen diren eragozpen nagusiak hauek dira:urratzaileak eta, gainera, oretsuak direla, materiala plakatxoaren ertzari itsatsitageratzen zaio, eta horrek kalte handia egiten du; hau dela eta, aukeratuko denplakatxoaren geometria oso garrantzitsua da.Material multzo honetarako M kalitateko plakatxoak erabiltzen dira –hori kolorea.142

6. Oinarrizko kalkuluakAluminioak eta material ez ferrikoakMaterial bigunak dira eta, oro har, lantzen errazak, baina oretsuak etaurratzaileak direnez eragozpenak sortzen dituzte; material mekanizatuaplakatxoaren ertzari itsatsita geratu ohi da.Material multzo honetarako geometria bereziak existitzen dira.Material multzo honetarako K kalitateko plakatxoak erabiltzen dira –gorrikolorea.Material exotikoakAtal honetan, aleazio mota sailkatzea zaila den hainbat material sartzen dira.Gehienetan txirbil harroketa zaila duten materialak dira.Material hauei dagokienez, oso zaila da plakatxo kalitate egokia definitzen,izan ere aplikazioaren eta materialaren konposizioaren araberakoa izango da eta,beraz, zuzenena erreminta teknikariei galdetzea izango da.6.8.2 Lan baldintzakLan baldintzak faktore askoren menpe daude, eta hurrengo datuak gutxigorabeherakoak dira.TorneaketaLan egiteko ebaketa abiadura (Vc) minimoa 60 m/min.-tan definitzen da.Abiadura horren azpitik, metal gogorrezko erremintek arazoak izaten dituzte.Ebaketa abiaduraren eremu gomendagarria 100 eta 200 m/min.-ren arteandago.Eten handiko ebaketa lanetan abiadura txikiak erabili behar dira 100-120 m/min.,eta metal gogor zailak erabili; mekanizazioa oso baldintza onetan egiten bada,ordea, 200 m/min.-ko abiaduran eta plaka kalitate gogorrarekin lan egin ahalizango da.Erabili ahal izango diren fz aitzinapena, eskatu den akabera kalitatea etapieza eta makinaren egonkortasun mailaren araberakoa izango da.Adibide gisa, akabera pasada baterako logikoa izan daiteke 0,08 mm/b-ko fzbat, eta arbastu baterako, berriz, 0,5 mm/b-ko fz bat logikoa izan daiteke.143

6. Oinarrizko kalkuluakPlakatxo aldagarridun barautsaVc materialaren arabera 100 eta 200 m/min artean ere.fz erabili beharreko barautsaren arabera, 0,06 eta 0,16 mm/b artean.Betiere hozketa erabiltzea komenigarria da.Mandrinaketa eta doikuntzako mandrinaketa.Kasu bakoitza aztertu beharko litzateke.FresaketaOperazio desberdinak egiteko fresatzeko erreminta desberdin ugari dagoenez,zaila da ebaketako datuak orokortzea baina, hala ere, oinarri gisa, honako haudefini daiteke:80 kg Altzairu erdigogorra Vc: 170 m/min.110-120 kg Altzairu gogorra Vc: 120 m/min.140-150 kg Altzairu oso gogorra Vc: 90 m/min.fz balio segurua: 0,15 mm/hortz da.Lan baldintza horiek altzairuentzat eta urtuentzat izan daitezke baliagarri.Herdoilgaitzentzat Vc ebaketa abiadura murriztu egin beharko litzateke eta fzaitzinapen berak izan daitezke baliagarri.Aluminioari dagokionez, Vc ebaketa abiadura handitu eta fz aitzinapen berak izandaitezke baliagarri.6.8.3 Gainazalaren kalitatea eta mekanizazio faktoreakEbaketarako erreminta mota bakoitzak marka jakin batzuk utziko ditumekanizaturiko gainazalean. Gainazal nagusiaren norabidea mekanizazioanerabilitako metodoaren araberakoa izango da. Haatik, lehenago esan denmodura, ebaketa erreminten eta makinen garapenaren ondorioz, mekanizaziometodoen eta gainazalaren akaberaren arteko erlazioa aldatu egin da. Gaur egun,bai fresaketan bai torneaketan, lehenago soilik artezketaren bitartez lor zitezkeengainazal akaberak lor daitezke.Horrek gainazalaren kalitate mailaren eta fabrikazio kostuen arteko erlazioariburuz zegoen irudi konbentzionala ere aldatu egin dela esan nahi du.Fresaketa eta torneaketa operazioetarako gainazalaren kalitate teorikoakalkula daiteke. Horren emaitza gutxi gorabeherako balio bat izango litzateke,baldintza idealetan lortuko litzatekeena, alegia. Emaitza praktikoak, aldiz,prozesuan parte hartzen duten hainbat faktoreren eragina izango du. Are gehiago,prozesu osoaren sistemaren ondorioz lortuko diren egonkortasun dinamikoa etaestatikoa funtsezkoak dira gainazalaren kalitatea lortzeko.144

6. Oinarrizko kalkuluakFaktore nagusiak- Egonkortasuna- Hegalkina- Ebaketa geometriaEbaketa erremintetarako - Piezaren materiala- Erremintaren higadura- Ebaketa datuak- Txirbil formazioa- Mekanizazio tenperatura- Egonkortasuna- Makinaren inguruneaMakinari eragiten diotenak - Hozgarriaren aplikazioa- Makinaren baldintzak- Potentzia eta zurruntasuna- Egonkortasuna- Materialaren kalitatea- DiseinuaPiezari eragiten diotenak - Lotura- Aurreforma- Mekanizatu aurretiko prozesua- Dimentsioen eta formen perdoia145

6. Oinarrizko kalkuluak6.8.4 Aitzinapen motakFresaren biraketa eta aitzinapenaren noranzkoaren arabera, txirbil lodierabeherakorreko eta gorakorreko fresaketak bereizi behar dira:Txirbil lodiera beherakorraV cV fKasu honetan, aitzinapenaren eta biraketaren noranzkoak berdinak dira.- Txirbilaren ebaketa lodien dagoenetik hasten da.- Ebaketa ertzak zuzenean eta kolpe batean erasaten dio piezari.Kasu horretan, angelu axial goratu bat mesedegarri gerta daiteke, ertzamaterialean gradualki sar dadin.- Ondorioak:- Erasoko higadura murrizten da.- Gainazalaren akabera hobetzen da (ez dago eragingo dion sarrerapresiorik).- Fresaketa isilagoa da.- Altzairu oso aleatuetan, herdoilgaitzetan eta erregogorretan erabilerabizitzako emaitzak nabarmen hobetzen ditu.Oharra- Sistema honetarako beharrezkoa da makinak ez dezala aitzinapenardatzetan jokorik izan.- Ez da egokia gainazaleko zolda gogortua duten piezak fresatzeko, zuzeneanerasotzen duenez, ertzak erasoko higadura lasterra egingo lukeelako.146

6. Oinarrizko kalkuluakTxirbil lodiera gorakorraV cV fAitzinapenaren norabidea biraketaren norabidearen kontrakoa denean.Txirbila f lodieran sartutako falka formarekin. Honela, ebaketa hasi aurretik,labainketa eta ebaketa ertzaren kontrako presioa gertatzen da.- Ondorioak:- Eraso higadura handiagoa (erabilera bizitza txikiagoa).- Gainazalaren autotenplaketa altzairu oso aleatuetan, herdoilgaitzetan etaerregogorretan.- Akabera maila txarragoa.- Piezari eusteko lotura sendoagoa behar du, ebaketa esfortzuak mahaitikbotatzeko joera izango baitu.- Makina guztiei aplika dakieke sistema hau (aitzinapen torlojuarenkonpentsazio jokoarekin edo gabe).- Alde bereko fresaketa (txirbil lodiera beherakorra) hobea da, makinak, lotureketa piezak aukera ematen dutenean.147

6. Oinarrizko kalkuluak6.8.5 Terminologia eta mekanizazio unitateakTorneaketaMekanizazio diametroa (pieza)Ardatzaren abiaduraEbaketa abiaduraMekanizazio denboraTxirbil harroketarako erregimenaMekanizazio distantziaPotentzia, garbiaEbaketa indar espezifikoaEbaketa indar espezifikoa (txirbilaren batez besteko lodiera 0,4 mm)Txirbilaren batez besteko lodieraAitzinapena biraketakoEbaketa sakonera, erradialaEbaketa indarraElastikotasun koefizienteaInertzi momentuaTortsio momentuaFresaketaErremintaren diametroaErtzaren aitzinapenaAitzinapen abiaduraErtz kopuruaEbaketa sakonera, axialaEbaketa sakonera, erradialaEbaketa indar espezifikoa (txirbilaren batez besteko lodiera 0,2 mm)ZulaketaErremintaren diametroaEbaketa sakonera, erradialaEbaketa luzera, axialaEbaketa indar espezifikoa (0, 4 mm aitzinapen biraketako)148DnV ctVIPk ck sh mfa pFEIMDf zv fza pa ek sDa pLk smmb/min.m/min.min.cm 3 /min.mmkWN/mm 2N/mm 2mmmm/bmmNN/mm 2mm 4Nmmmmmmm/min.mmmmN/mm 2mmmmmmN/mm 2

6. Oinarrizko kalkuluak6.8.6 Mekanizazio formulakV c = π x D x n1000Q = V c x a p x ft = If x nTorneaketaEbaketa abiaduraHarroketa erregimenaMekanizazio denboraP = V c x a p x fx k c60000000k c = k s( 0,4 ) 0,29h mh m = f x sin k ch m = f x√ a p2 x rR t = f 2 x10008 x rδ = f xL33 x E x II = π x D 46 4M = f x rPotentzia garbiaEbaketa indar espezifikoaTxirbil lodiera batez bestekoa ertz zuzenaTxirbil lodiera batez bestekoa ertz borobilaProfilaren sakonera, HErreminta flexioaInertzi momentuaTortsio momentua149

6. Oinarrizko kalkuluakfz = V fnx zfr = V fnFresaketaAitzinapena ertzekoAitzinapena biraketakoQ = a p x a e x V f1000P = a p x a e xV f x k c60000000 x nk c = k s( 0.2 ) 0.29h mh m = f z √ a eDh m = sink c x180 x a e x fzM xD x arcsin( a e) Dt = I V fR t = fr2 x 10004 x DHarroketa erregimenaPotentzia garbiaEbaketa indar espezifikoaTxirbil lodiera batez bestekoa, fresaketaperiferikoa/aurrekoaTxirbil lodiera batez bestekoa aurreko fresaMekanizazio denboraProfilaren sakonera, HZulaketaP =V = V c x a p xft =If x nP = k c x f x V c (D 2 -d 2 )D x 240000 x nk c x f x a p x V c (1,17- ap )D60000 x nk c = k s( 0.4 ) 0.29fTxirbil harroketa erregimenaMekanizazio denboraPotentzia garbia, zulagailuaPotentzia garbia, zulaketa zuloaren sakoneraEbaketa indar espezifikoa150

6. Oinarrizko kalkuluak6.8.7 Fresaketa prozesuakFuntsezko aitzinapen mugimenduaFuntsezko ebaketa mugimenduaZuzenaBirakariaPieza edo erremintaErremintaAurreko fresaketa- Aitzinapen perpendikularra biraketa ardatzarekiko- Ebaketa sakonera noranzko axialean- Ertz periferikoek egindako ebaketa- Aurreko aldeko ertzek egindako gainazal akabera.Fresaketa periferikoa- Aitzinapen perpendikularra biraketa ardatzarekiko- Ebaketa sakonera noranzko erradialean- Ertz periferikoek egindako ebaketaAitzinapen axiala- Ebaketa aitzinapena eta sakonera noranzko axialean- Aurreko aldeko ertzek egindako ebaketa.- Gehienetan sakonera jakin bateraino zulatzen da eta gero erradialkiaitzinatzen.151

6. Oinarrizko kalkuluakFresaketa operazioakLauketaLauketa eskuaira eranEskuairaketaArtekaketaErzketaAhokalekuak edo husturakKopiaketakArtekak eta ebaketakAlakakLauketa eta eskuaira erako lauketaAsmoa: gainazal lauak sortzea.Eskuaira erako lauketa: 90º-ko posizio angelua daukan lautzeko fresa baterabiltzen da.Oro har, hobe da posizio txikiagoa duen angelu bat erabiltzea.152

6. Oinarrizko kalkuluakArdatzaren inklinazioa lauketanδδHelburua: saihestu atzerakako ebaketa; gainazalaren akabera hondatzen du.Eskuiratu, artekatu eta kanteatu- Fresaketa, gehien bat albokoa, ebaketa sakona egiteko gaitasunarekin(lauketa).- Kasu berezia: kanteatua. Guztia alboko fresaketa.- Ebaketen lodierak eta sakonerak erremintaren tamaina zehazten dute.- Txirbila ateratzean arazoa (aire konprimitua, likido hozkarria).- Fresa mota ezberdinak ebaketaren sakoneraren arabera.Ahokalekuak edo husturak- Sakonera jakin bateraino zulatu eta ondoren fresatu.- Edo bestela, hainbat ebaketa eginda arranpalan fresatu.- Zulatzeko beharrezkoa da ebaketa ertzek erremintaren zentroazeharkatzea.- Fresatzeko makina oso balioanitzak: zulaketei edota artekaketeiaplikagarriak.ABa a a153

6. Oinarrizko kalkuluakKopiaketak edo inguruak- Artekatzeko fresa ebaketa ertz borobildunak, ertz hori beharrezkoa baitaforma konbexu eta konkaboen mekanizazio jarraiturako:- Fresa punta esferikodunak- Fresa plakatxo borobildunak (mugak)Artekak eta ebaketak- Artekatzeko fresak beharrean disko erako fresak erabiltzen dira.- Diferentzia: sakonera/luzera erlazioa.- Ebaketa esfortzua hortzen zati txiki baten gainean bakarrik: bibrazioak.- Konponbidea: inertzi bolanteak.154

6. Oinarrizko kalkuluakTorneaketa-fresaketa- Bi prozesuen konbinazioa.- Fresatzeko makina birakari batek biratzen den pieza bat mekanizatzen du.- Aplikazioak:- Forma eszentrikoak (birabarkiak, etab.)- Elementu irtenak dituzten piezak.- Abiadura handian bira ezin daitezkeen piezak.nVcVffABAlakakC D- Ohiko operazioak: alakak edo V erako ebaketak.- Normalean erreminta zehatzak.- Batzuetan ardatzaren biraketaren bidez lautu edo artekatzeko erremintak.- Kasu batzuetan karrakak erabiltzen dira (urradura bidezko lana).155

6. Oinarrizko kalkuluakFresaketan piezak lotzeko moduakHelburuak:- Pieza behar bezala geldiaraztea.- Mekanizatu beharreko lekuetara iristea.- Mekanizazioaren esfortzuak bereganatzeko gaitasuna.- Pieza ez desitxuratzeko babesa.- Lotu eta askatzeko denbora laburrak.- 1. modua: Barailaz edo makina torlojuz lotu- Pieza presio bidez lotzen da.- Eragintza mekanikoa, pneumatikoa edo hidraulikoa.- Tipologia askatasun graduen arabera:- Baraila sinplea.- Baraila birakaria.- Baraila unibertsala.- 2. modua: Plater banatzailez lotu- Platerak pieza lotzeko aukera ematen du, baita biratzeko aukera ere.- Noranzko desberdinetan lan egiten uzten du.-Tornaketa-fresaketa prozesuak ahalbidetzen ditu.- Pieza torneaketan bezala lotzen da:- Airean.- Plateraren eta puntuaren artean.- Puntuen artean.Plater bertikalaPlater horizontala156

6. Oinarrizko kalkuluak- 3. modua: Mahai gaineko lotura zuzena.- Pieza handietarako erabiltzen da.- Pieza lotzeko bridak, torlojuak, altxagarriak, falkak, etab. erabiltzen dira.- Garrantzitsua da esfortzuei behar bezalako noranzkoa ematea, ez behartu,deformazio sahiezteko.- 4. modua: Modulu bidez lotzeko sistema- Zuloak edo artekak dituen plaka batean oinarrituta.- Lotzeko elementuak estandarizatuta daude (bridak, posizionagailuak, etab.)- Sistema malgua, pieza askorekiko moldagarria.- Estandarizazioaren ondorioz, CAD bitartez konfigura daitezke.157

158

7. Perdoiak159

160

7. PerdoiakUNE-EN 20286/1-1996Funtsezko desbiderazioen posizioaren irudikapen eskematikoaABOinarrizko desbiderazioak Oinarrizko desbiderazioak00CCDDE K M N PEF F FG G HJJSR S T U V X Y Z ZAZBzczby z zau v xZero lerroa ef f fg g hr s tek m n pdcdJcJsbZuloak (barneko elementuak)Ardatzak (kanpoko elementuak)Zero lerroaZCNeurri izentatua Neurri izentatuaa161

7. PerdoiakPerdoiak ardatzean dauzkan posizio desberdinen arabera lor daitezkeendoikuntza motak.Oinarriko zuloaren doikuntzaPerdoiaren posizioaARDATZEANa, b, c, d, e, f, ghj, k, m, np, r, s, t, u, v, x, y, zPerdoiak zuloan dauzkan posizio desberdinen arabera lor daitezkeendoikuntza motak.Oinarriko ardatzaren doikuntzaPerdoiaren posizioa ZULOANA, B, C, D, E, F, GHJ, K, M, NP, R, S, T, U, V, X, Y, ZZULOAREN H posiziorakodoikuntzaMugigarriaLabainkorraZehaztugabeaFinkoaARDATZAREN h posiziorakodoikuntzaMugigarriaLabainkorraZehaztugabeaFinkoaPerdoien kalitateakKalitatea perdoiaren zabaleraren araberakoa da. Kalitatea zenbat etahandiagoa izan, orduan eta txikiagoa izango da perdoiaren gunearen zabalera,eta alderantziz, zenbat eta kalitate txikiagoa izan, perdoiaren gunearen zabaleraorduan eta handiagoa izango da.ISO sistemak perdoientzako 20 kalitate zehazten ditu, honela deituak: IT01,IT0, IT1, IT2, IT3..., IT18.(IT=ISO perdoiak)IT01 kalitatea oso doitasun handiko elaborazioari dagokio, eta kalitatea IT18raarte jaitsi daiteke, hau da, kalitaterik txikienera arte.KalitateakIT01-IT5IT6-IT11IT11-IT16AplikazioakKontrolatzeko kalibreak egiteko eta doikuntza handiko mekanikarako.Doikuntzako mekanikan eta elkarri doitzen zaizkion piezetarako.Fabrikazio landugabeko lanetan, hala nola forjan, ijezketan, etab.162

7. PerdoiakIT perdoi graduen zenbakizko balio normalizatuak 3150 mm-ko edogutxiagoko neurri izendatuetarako.Neurriizendatua (mm)Normalizatutako perdoien graduakPerdoiak µ tan>

7. PerdoiakUNE-EN 20286/1-1996IT perdoi graduen zenbakizko balio normalizatuak 3150 mm-ko edogutxiagoko neurri izendatuetarako.NeurriNormalizatutako perdoien graduakizendatua (mm) Perdoiak µ tanPerdoiak mm. tan>

7. Perdoiak"Zero" lerroa H posizioa"Zero" lerroa h posizioaDoikuntza sistemak eta motakZehaztugabea Zehaztugabea EstutzeaSistema: "Zulo"bakarraJokoaJokoa Zehaztugabea Zehaztugabea EstutzeaSistema: "Ardatz"bakarra165

7. Perdoiak7.1 Perdoi geometrikoakPerdoien ezaugarriei dagozkien ikurrak. DIN 7184Elementuak eta perdoi motaEzaugarriakIkurraZuzentasunaElementubakunakElementubakun edoerlazionatuakFormaLautasunaBiribiltasunaZilindrikotasunaLerro-formaGainazal formaParalelotasunaNorabideaPerpendikularitateaInklinazioaErlazionatutakoElementuakKokapenaPosizioaZentrokidetasuna/ardazkidetasunaSimetriaOszilazioaZirkularraOsoa166

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.1.1 Zuzentasun perdoiaPerdoi gunea planobatean proiektatzean,gune hori t tarte batezbereizitako bi lerro zuzenparaleloz mugatutageratzen da.0,1Perdoituriko gainazalekoedozein lerro, 0,1bereizita dauden bi lerroparaleloren artean egonbeharko da.Perdoia elkarren arteanperpendikularrak diren binorabidetan zehaztutabaldin badator, perdoigunea t1 x t2 sekziokoparalelepipedo batizango da.0,1/ 200Perdoituriko gainazalzilindrikoko 200 luzerakoedozein zati, 0,1bereizita dauden bi lerroparaleloren artean egonbeharko da.Perdoi gunea tdiametroko zilindro batda, betiere perdoiarenbalioaren aurrean ∅zeinua agertzen bada.∅ 0,1Perdoituriko zilindroarenardatzak ∅ 0,1 mm-kozilindroaren barneanegon beharko du.167

7. PerdoiakttBalio orientagarriaktLGainazalarenluzera L (mm)50 arte> 50 - 80> 80 - 120> 120 - 200> 200 - 250> 250 - 400ArruntaFresaketa edoarrabotaketa (µ)50608090100200Artezketa(µ)101212162025BereziaLapeaketa(µ)588101216∅ t∅LL25 arte> 25 - 50> 50 - 80> 80 - 120Neurria (mm)ø=> 3 - 25=> 6 - 25=> 12 - 25=> 20 - 80ArruntaTorneaketa(µ)30405065BereziaArtezketa(µ)15202532168

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.1.2 Lautasun perdoiaPerdoiaren gunea tdistantzia batez bereizitakobi plano paralelokmugatzen dute.Gainazala 0,08 bereizitako biplano paraleloren arteandagoen tartea baino txikiagoaizan beharko da.169

7. PerdoiakttBalio orientagarriakttZabalera edo luzeraZabalera edo luzeraGainazala cm 2ArruntaFresaketa edoarrabotaketa (µ)Artezketa(µ)BereziaLapeaketa(µ)6,3 arte> 6,3 - 25> 25 - 63> 63 - 160> 160 - 400> 400 - 1000> 1000 - 20005050608090100200101012121620255588101216170

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.1.3 Biribiltasun perdoiaPerdoiaren gunea erradioenarteko t diferentzia duten bizilindro ardazkiderenartean egon beharko da.Perdoituriko ertza 0,03erradio-diferentzia duten bizirkunferentzia ardazkideenartean kokaturik egonbeharko da.Ardatzarekikoperpendikularra den ebaketaplanobakoitzean perdoiturikoinguru-lerroak 0,1 mm-koerradio-diferentzia duten bizirkulu zentrokideen arteankokaturik egon beharko du.7.1.4 Zilindrikotasun perdoiaPerdoiturikogainazala terradio-diferentziaduten bi zilindroardazkideen arteankokaturik egonbeharko da.Perdoituriko gainazala 0,1erradio-diferentzia duten bizilindro ardazkideen arteankokaturik egon beharko da.171

7. PerdoiakBalio orientagarriakttKontuan hartutakodiametroamm2550100250500ArruntaTorneaketa(µ)510162025BereziaArtezketa(µ)3581012172

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.1.5 Lerro forma perdoiaPerdoituriko lerroaren puntuguztiek egon behar dutenplanoko bi lerroen arteko tdistantziari lerro-formarenperdoi deritzo. Bi lerro hauekt diametroko zirkuluan lerroinguratzaileak dira, etazentroak geometria berdinekolerroan daude.0,04Proiekzio planoarekikoparalelo dagoen sekziobakoitzean, profil kontrolatua0,04ko diametroa daukatenbi ingurakariren artean egonbeharko da, horien zentroakprofil geometriko perfektubaten gainean daudelarik.7.1.6 Gainazal forma perdoiaPerdoiaren gunea tdiametroa duten esferen bigainazal ingurakarikmugatuta dago, berenzentroak forma geometrikoperfektua daukan gainazalbaten gainean daudelarik.Esfera ∅ t0,02Gainazal kontrolatua 0,02kodiametroko esfera duten bigainazal ingurakarien arteanegon beharko da, horienzentroak gainazalgeometrikoki perfektu batengainean daudelarik.173

7. Perdoiak7.2 Paralelotasun perdoiaIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.2.1 Lerro zuzen baten perdoia beste erreferentziazko lerro zuzen batekikoPerdoia norabide bakar batean adieraztendenean, perdoituriko puntu guztiek aurkitu beharduten erreferentzia-lerroarekiko paralelo diren biplano paraleloen arteko t distantziari paralelotasunperdoiaderitzo.0,10,1 AAArdatz kontrolatuabertikalean 0,1 bereizitadauden bi zuzenen arteanegongo da, eta horiek Aerreferentziazkoardatzarekiko paralelodira.tAA0,1 AArdatz kontrolatuahorizontalean 0,1bereizita dauden bizuzenen artean egongoda, eta horiek Aerreferentziazkoardatzarekiko paralelodira.174

t7. PerdoiakBalio orientagarriaktAddLAL 25 - 50> 50 - 80> 80 - 120Neurriammd 3 - 6> 6 - 25 3 - 6> 6 - 25 10 - 25=> 12 - 401008080180160160180160260Arrunta(µ)----25----50605080101010151515202025Berezia(µ)ZulaketaMandrinaketaMandrinaketabarautsez punteagailuzArtezketa----8--1212--1520175

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.2.2 Lerro zuzen baten paralelotasun perdoia beste erreferentziazko lerro zuzen batekikoPerdoiaren gunea t1 x t2sekziodun paralelepipedobatez mugatuta dago,erreferentziazkolerroarekiko paralelo,perdoia elkarrekikoperpendikularrak diren biplanotan zehazten bada.Ardatz kontrolatuaparalelepipedo batenbarruan egongo da, etahorren oinarria 0, 2(horizontala) x 0,1(bertikala) izango da, etaaltuera A erreferentziazkoardatzarekiko paralelo.Perdoiaren gunea tdiametroa duen zilindrobatez mugatuta dago,ardatza erreferentziazkozuzenarekiko paralelodagoela, perdoiarenbalioaren aurretik øzeinua agertzen denean.Ardatz kontrolatua 0.03kodiametroa daukan zilindrobaten barruan egonbeharko da, eta ardatzaerreferentziazko Aardatzarrekiko(erreferentziazko zuzena)paralelo izango da.176

7. PerdoiakBalio orientagarriakdtAtLdALNeurria(mm)dArrunta(µ)ZulaketabarautsezBerezia(µ)Mandrinaketatxantiloiz 25 - 50> 50 - 100> 100- 200

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.2.3 Lerro zuzen baten paralelotasun perdoia erreferentziazkoplano batekikoPerdoiaren gunea tdistantzia batezbereizita dauden etaelkarrekiko etaerreferentziazkoplanoekiko paralelodiren bi planokdefinitzen dute.Zuloaren ardatza 0,01bereiz dauden eta Berreferentziazkoplanoarekiko paralelodiren bi planoren arteanegongo da.7.2.4 Plano baten paralelotasun perdoia erreferentziazko zuzen batekikoPerdoiaren gunea tdistantzia batezbereizita dauden etaelkarrekiko etaerreferentziazkozuzenarekiko paralelodiren bi planokdefinitzen dute.Plano kontrolatua 0,1bereiz dauden etazuloaren Cerreferentziazkoardatzarekiko paralelodiren bi planoren arteanegongo da.178

t7. PerdoiaktBalio orientagarriakPlano bereko bi gainazalen arteko paralelotasunatAALNeurriaL (mm)ArruntaFresaketa edoarrabotaketa (µ)Artezketa(µ)BereziaLapeaketa(µ)25 arte>25 - 50>50 - 80>80 - 120>120 - 250> 250 - 500506080100140250202530355075101520253045Ardatz berean kokatutako bi mataderaren arteko paralelotasuna.t AALNeurria(mm) LPerdoiarrunta(fresaketa)(µ)25 arte >25 - 50 >50 - 80 >80 - 120 >120 - 250 >250 - 45025 40 50 100 130 180179

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.2.5 Plano baten paralelotasun perdoia erreferentziazko beste plano batekikoPerdoiaren gunea tdistantzia batez bereizitadauden eta elkarrekikoeta erreferentziazkoplanoarekiko paralelodiren bi planok definitzendute.Plano kontrolatua 0,01 bereizdauden eta Derreferentziazko planoarekikoparalelo diren bi planorenartean egongo da.Plano kontrolatuko puntuguztiak, 100 luzerakoedozein zatitan, elkarrekikoeta A erreferentziazkoplanoarekiko paralelo direnbi planoren artean egongodira, 0,01 bereizita.180

7. PerdoiakBalio orientagarriakBi gainazal lauren arteko paralelotasunatAALtGainazalarenluzera L (mm)ArruntaFresaketa edoarrabotaketa (µ)Artezketa(µ)BereziaLapeaketa(µ)25 arte> 25 - 50> 50 - 80> 80 - 120> 120 - 250> 250 - 5002550601001301801212202540805510123080181

7. Perdoiakt7.3 Perpendikularitate perdoiaIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.3.1 Perpendikularitate perdoia, erreferentzia-plano edo zuzen batekikolerro edo plano batekikoPerdoiturikogainazalaren puntuguztiek egon beharduten erreferentziagainazalarekikoperpendikular etaelkarrekiko paralelodiren planoen arteko tdistantzia da.Perdoituriko gainazalak erreferentziagainazalarekikoperpendikular eta paralelo(0,1 mm-ko distantzia) diren planoak egonbehar du.Perdoi gunea, behinplano batean proiektatueta gero, t distantziabatez bereizita daudenbi zuzen paralelozmugatuta dago, zuzenhoriek erreferentziazkoplanoariperpendikularrakdirelarik, perdoianorabide bakar bateanzehazten denean.182

7. PerdoiakBalio orientagarriakBi zuloren arteko perpendikularitateaNeurriaL edo L1 (mm)25 arte> 25 - 50> 50 - 80> 80 - 120> 120 - 200> 200 - 250Zulaketa barautsez(µ)100120160160260360ArruntaMandrinaketa(µ)252540405080BereziaMandrinaketa txantiloiz(µ)121220202550d∅tAdt/2∅t At/2 LL1dALAL 25 - 50> 50 - 80> 80 - 120Neurria (mm)d 3 - 6> 6 - 24 3 - 6> 6 - 20> 20 - 24 6 - 2412 - 60ArruntaZulaketabarautsez (µ)608080160160160160150160260183Mandrinaketa(µ)----20----2025252550BereziaMandrinaketatxantiloiz (µ)10101010101012121225

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.3.2 Lerro zuzen baten perpendikularitate perdoia plano batekikoPerdoia elkarrekiko perpendikulardiren bi norabidetan adierazitadatorrenean, perdoituriko lerroarenpuntu guztiek egon behar dutenerreferentzia-gainazalarekikoperpendikular denparalepipedoaren t 1 x t 2 ebakidurarideritzo perpendikularitatea.∅ ikurra perdoiaren aurrean jartzendenean, perdoituriko lerroaren puntuguztiek egon behar dutenerreferentzia-gainazalarekiko zilindroperpendikularraren t diametroarideritzo perpendikularitatea.Zilindroaren ardatza perdoi guneparalelepipediko baten barruanegon behar da, 0,1 x 0,2oinarriarekin eta erreferentziazkoplanoarekiko perpendikularra denaltuerarekin.Zilindro kontrolatuaren ardatza,goikoa, 0,01eko diametroa daukaneta A erreferentziazko planoarekikoardatz perpendikularra daukanalde zilindriko baten barruanegongo da.7.3.3 Plano baten perpendikularitate perdoia erreferentziazko lerro zuzen batekikoPerdoiaren gunea t distantzia batezbereizita dauden eta elkarrekikoparalelo eta erreferentziazkozuzenarekiko perpendikular diren biplanok definitzen dute.Plano kontrolatua 0,08 bereizdauden eta A ardatzarekiko(erreferentziazko zuzena)perpendikularrak diren bi planoparaleloren artean egongo da.7.3.4 Plano baten perpendikularitate perdoia erreferentziazko plano batekikoPerdoiaren gunea t distantzia batezbereizita dauden eta elkarrekikoparalelo eta erreferentziazkoplanoarekiko perpendikularrak direnbi planok definitzen dute.Plano kontrolatua 0,08 bereizdauden eta A erreferentziazkoplano horizontalarekikoperpendikularrak diren bi planoparaleloren artean egongo da.184

7. PerdoiakBalio orientagarriakPlano eta gainazal baten arteko perpendikularitateatALAtNeurriaL (mm)ArruntaFresaketa edoarrabotaketa (µ)Artezketa(µ)BereziaLapeaketa(µ)25 arte> 25 - 50> 50 - 80> 80 - 125> 125 - 200> 200 - 250> 250 - 4005010012020024026036015152025404060551012122550185

7. Perdoiak7.4 Inklinazio perdoiaIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.4.1 Inklinazio-perdoia plano edo zuzen batekiko lerro edo gainazal bati aplikatutaPerdoituriko lerroaren puntuguztiek egon behar dutenerreferentzia-lerroarekikoaurreikusitako angeluidealarekiko paralelo etainklinatu diren bi planoenarteko t distantziariinklinazioa deritzo.Zuloaren ardatza 0,08bereiz dauden bi planoparaleloren arteanegongo da, eta planohoriek A-B ardatzhorizontalarekiko(erreferentziazkozuzena) 60º inklinatutaegongo dira.Perdoituriko gainazalarenpuntu guztiek egon beharduten erreferentzia lerroarekikoaurreikusitako angeluidealarekiko paralelo etainklinatu diren bi planoenarteko t distantziari inklinazioaderitzo.Zuloaren ardatza 0,08bereiz dauden bi planoparaleloren arteanegongo da, eta planohoriek A planoarekiko(erreferentziazko planoa)60º inklinatuta egongodira.186

7. Perdoiak7.5 Posizio perdoiaIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.5.1 Puntu baten posizio perdoiaPerdoi gunea t diametroadaukan zirkulu batezmugatuta dago, eta horrenzentroa puntu kontrolatuarenposizioan kokatuta dago.7.5.2 Lerro zuzen baten posizio perdoiaPerdoi gunea t distantziabatez bereizitako eta zuzenkontrolatuarekiko simetrikokikokatutako bi zuzenparaleloz mugatuta dago,perdoia norabide bakarbatean zehazten denean.Perdoiaren gunea t1 x t2sekziodun paralelepipedobatez mugatuta dago,horren ardatza zuzenkontrolatuaren posizioandagoelarik, perdoiaelkarrekiko perpendikularrakdiren bi norabidetanzehazten bada.ø tEbaketa puntu benetakoa0,3 diametroko zirkulubaten barruan egongo da,horren zentroak ebaketapuntu kontrolatuarenposizioarekin bat egitenduelarik.Hiru zuzenetako bakoitza0,5 bereizitako eta zuzenkontrolatuarenposizioarekiko simetrikokikokatutako bi zuzenparaleloren artean egongoda, A planoarekiko.Zortzi zuloetakobakoitzaren ardatza guneparalelepipediko batenbarruan egongo da, etagune horren oinarria 0,05(horizontala) x 0,2(bertikala) izango da etabere ardatza zulokontrolatuen ardatzenposizioarekin bat etorrikoda.187

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.5.3 Lerro zuzen baten posizio perdoiaPerdoiaren gunea tdiametroa duen zilindrobatez mugatuta dago,ardatza zuzenkontrolatuaren posizioandagoena, perdoiarenbalioaren aurretik øzeinua agertzen denean.Zuloaren ardatza 0,08diametroko alde zilindrikobaten barruan egon beharkoda, horren ardatza zuzenkontrolatuaren posizioandagoelarik, A eta BBplanoekiko (erreferentziazkoplanoak).Zortzi zuloetako bakoitzarenardatza 0,1 diametrokogune zilindriko batenbarruan egon beharko da,eta horren ardatza zulokontrolatuen ardatzenposizioarekin bat etorriko da.7.5.4 Plano baten edo simetri plano baten posizio perdoiaPerdoi gunea bi planoparaleloz mugatuta dago,horien arteko distantzia tdelarik eta planokontrolatuarenposizioarekiko simetrikokikokatuta daudelarik.Plano inklinatua bi planoparaleloren artean egongoda, eta horiek 0,05 bereiztaegongo dira eta planokontrolatuarekiko simetrikokikokatuta, A planoarekiko(erreferentziazko planoa)eta B erreferentziazkozilindroarekiko(erreferentziazko zuzena).188

7. Perdoiak7.6 Zentrokidetasun eta ardazkidetasun perdoiaIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.6.1 Puntu baten zentrokidetasun perdoiaPerdoi gunea t diametrokozirkulu batez mugatuta dago,horren zentroaerreferentziazko puntuarekinbat datorrelarik.Zirkuluaren zentroa,perdoi laukizuzenarilotua, 0,01 diametrokozirkulu baten barruanegon beharko da, etahori A erreferentziazkozirkuluarekikozentrokidea izango da.7.6.2 Ardatz baten ardazkidetasun perdoiaPerdoiaren gunea t diametroaduen zilindro batez mugatutadago, perdoiaren balioarenaurretik ø zeinua agertzendenean.Zilindroaren ardatza,perdoi laukizuzenarilotuta, 0,08 diametrokoalde zilindriko batenbarruan egongo da, A-Berreferentziazkoardatzarekin ardazkideadena.189

7. PerdoiakBalio orientagarriakKanpo diametroen arteko zentrokidetasuna∅ tAAdt/2LL 25 - 50> 50 - 80> 80 - 120Neurria (mm)d3 - 18>18 - 306 - 18> 18 - 3018 - 3018 arte> 18 - 30> 30 - 80ArruntaTorneaketa(µ)2525404060808080Tornu automatikoa(µ)505080----------BereziaArtezketa(µ)1212202025254040190

7. PerdoiaktBalio orientagarriakArdatz longitudinal bera duten bi zuloren arteko zentrokidetasuna∅ tAdLANeurria (mm)Arrunta (µ)Berezia (µ)ZulaketaMandrinaketaLdArtezketa Lapeaketabarautsez Otxabuketa txantiloiz 25 - 50> 50 -80> 80 -1253 arte> 3 - 6> 6 - 10> 10 - 303 arte> 3 - 6> 6 - 10> 10 - 18> 18 - 3010 arte> 10 -3030 arte1601201001002001801801601602202003006350404080806060609090100252525125050404025808090----88----121212252550----55----888181840191

7. PerdoiakBalio orientagarriakBi barne zuloren eta zulo baten eta kanpo diametroaren arteko zentrokidetasuna∅ t AAL∅ t AAddt/2Lt/2LNeurria (mm)L d BarratenkatuaArrunta (µ)Zulaketa tornuanBarratorneatuaBerezia (µ)MandrinaketaArtezketa< =25> 25 -80> 80 -120> 120 -2503 -6> 6 -12> 2 -253 -12> 12 -5012 - 5> 25 -8025 -1241601601602002002502504004050608090130160200----25--40505080--8--12404050192

7. Perdoiak7.7 Simetri perdoiaIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.7.1 Simetri plano baten simetri perdoiaPerdoi gunea bi planoparaleloz mugatuta dago,horien arteko distantzia tdelarik eta erreferentziazkosimetri planoarekiko (edoardatzarekiko) simetrikokikokatuta daudelarik.Artekako simetri planoa 0,08bereizitako bi planoren arteanegongo da, eta plano horiekA erreferentziak zehaztenduen simetri planoarekikosimetrikoki kokatuta egonbeharko dira.7.7.2 Lerro zuzen baten edo ardatz baten simetri perdoiaPerdoi gunea, behin planobatean proiektatu eta gero, tdistantzia batez bereizitadauden bi zuzen paralelozmugatuta dago, zuzen horiekerreferentziazko ardatzarekiko(edo simetri planoarekiko)simetrikoki kokatutadaudelarik, perdoia norabidebakar batean zehaztendenean.Zuloaren ardatza 0,08bereizitako bi planoparaleloren artean egonbeharko da, plano horiek Aeta B erreferentziazko artekensimetri plano benetakoarekikosimetrikoki kokatutadaudelarik.Perdoiaren gunea t1 x t2sekziodun paralelepipedobatez mugatuta dago, horrenardatza erreferentziazkoardatzarekin bat datorrelarik,perdoia elkarrekikoperpendikularrak diren binorabidetan zehazten bada.Zuloaren ardatza guneparalelepipediko batenbarruan egongo da, etahorren oinarria 0,1(horizontala) x 0,05 (bertikala)izango da eta ardatza A-B etaC-D simetri plano benetakoenebaketak osatzen duenardatzarekin bat etorriko da.193

7. PerdoiakBalio orientagarriakHozka baten ardatz batekiko simetriaZabalera(mm)b12 arte> 12 - 50> 50 - 125Arrunta (µ)Fresaketa80130160Berezia (µ)Artezketa255080194

7. Perdoiak7.8 Oszilazio zirkularreko perdoiaIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.8.1 Oszilazio zirkular-erradialeko perdoiaPerdoi gunea,ardatzarekikoperpendikularra denedozein neurri planorenbarruan, bi zirkuluzentrokidez mugatutadago, eta horienerradioen artekodiferentzia t da etazentroa erreferentziazkoardatzarekin bat dator.Oszilazio perdoia oro harardatz baten ingurukobiraketa osoei aplikatzenzaie eta, ondorioz,biraketa osatugabeeiburuzkoa denean, berezikiadierazi beharko da.Perdoi gainazalaNeurketako planoaOszilazio erradialekoperdoia, A-Berreferentziazko ardatzareninguruan buelta oso bateanzehar, edozein neurriplanotan, ez da 0,1 bainohandiagoa izan beharko.tOszilazio erradialekoperdoia ez da 0,2 bainohandiagoa izan behar,edozein neurri planotan, Azuloaren (erreferentziazkoardatza) ardatzareninguruan buelta oso bateanzehar kontrolaturiko piezabat neurtzen denean.195

t7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.8.2 Oszilazio zirkular-axialeko perdoiaPerdoi gunea, edozein posizioerradialetan, t distantzia batezbereizitako bi zirkulukmugatzen dute, eta horiekneurketa zilindro batenbarruan mantentzen dira,zilindroaren ardatzaerreferentziazko ardatzarekinbat datorrelarik.Neurketa zilindroaOszilazio axialeko perdoia,D erreferentziazko ardatzareninguruan buelta oso bateanzehar, edozein neurriplanotan, ez da 0,1 bainohandiagoa izango.t7.8.3 Oszilazio zirkularreko perdoia edozein norabidetanPerdoi gunea t distantzia batezbereizitako bi zirkulukmugatzen dute, eta horiekneurketa kono baten barruanmantentzen dira, konoarenardatza erreferentziazkoardatzarekin bat datorrelarik.Oszilazio axialeko perdoiazehaztutako norabidean, Cerreferentziazko ardatzareninguruan buelta oso bateanzehar, edozein neurketakonotan, ez da 0,1 bainohandiagoa izango.Neurketa konoaBesterik zehaztu ezean,neurketa norabideagainazalarekiko normala delajoko da.Oszilazio perdoia gainazalmakurraren tangentearekikonorabide perpendikularrean,C erreferentziazko ardatzareninguruan buelta oso bateanzehar, edozein neurketakonotan, ez da 0,1 bainohandiagoa izango.t196

7. PerdoiakBalio orientagarriakAtAdtZabalera (mm)6 - 12> 12 - 25> 25 - 50> 50 - 80> 80 - 200> 200 - 250Arrunta (µ)Torneaketa edofresaketa508090100130250Tornuautomatikoa80130------------Berezia (µ)Artezketa2550606080130197

7. PerdoiakIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.8.4 Oszilazio zirkularreko perdoia norabide jakin bateanPerdoi gunea t distantzia batezbereizitako bi zirkuluk mugatzen dute,eta horiek angelua zehaztuta daukanneurketa kono baten barruanmantentzen dira, konoaren ardatzaerreferentziazko ardatzarekin batdatorrelarik.Oszilazio axialeko perdoiazehaztutako norabidean, Cerreferentziazko ardatzareninguruan buelta oso bateanzehar, edozein neurketakonotan, ez da 0,1 bainohandiagoa izan behar.198

7. Perdoiak7.9 Oszilazio totaleko perdoiaIkurra Perdoi gunearen definizioaAdierazpena eta interpretazioa7.9.1 Oszilazio total-erradialeko perdoiaPerdoi guneaerradioen artean tdistantzia batezbereizitako bi zilindroardazkidek mugatutadago, eta horienardatzakerreferentziazkoardatzarekin batdatoz.7.9.2 Oszilazio total-axialeko perdoiaPerdoi gunea tdistantzia batezbereizitako etaerreferentziazkoardatzarekikoperpendikularrak direnbi plano paralelokmugatzen dute.Oszilazio total-erradialeko perdoia,zehaztutako gainazaleko edozeinpuntutan, ez da 0,1 baino handiagoaizango, A-B erreferentziazkoardatzaren inguruan hainbatbiraketaren ondoren, eta piezen etaneurketa tresnen artean mugimenduerradial erlatiboarekin. Mugimenduerlatiboan, neurketa tresnak edo piezalerro batean aurrera gidatu behardira, eta lerroak teorikokiinguramenduaren forma berberaizango du eta erreferentziazkoardatzararekiko posizio egokianegongo da.Oszilazio total-axialeko perdoia,zehaztutako gainazaleko edozeinpuntutan, ez da 0,1 baino handiagoaizango, D erreferentziazko ardatzareninguruan hainbat biraketarenondoren, eta piezen eta neurketatresnen artean mugimendu axialerlatiboarekin. Mugimendu erlatiboan,neurketa tresnak edo pieza lerrobatean aurrera gidatu behar dira, etalerroak teorikoki inguramenduarenforma berbera izango du etaerreferentziazko ardatzarekiko posizioegokian egongo da.199

7. PerdoiakPerdoien ikur etaezaugarriakZuzentasunaIrudien adibideaAdibideak eta interpretazioaPerdoi guneaInterpretazioaPerdoidun angeluzuzenarilotuta dagoen zilindroarenardatza 0,08kodiametrodun gunezilindriko baten egonbehar daElemento bakarrakElemento bakar eta loturadunakForma perdoiakLautasunaBiribiltasunaLerro-formaZilindrikotasunaGainazalforma∅ t esferaGainazala 0,08 tarteaduten bi plano paralelorenartean egon behar da.Edozein sekzioortogonalekozirkunferentzia 0,1ekotartea duten bi zirkuluzentrokide koplanarenartean egon behar da.Kontrolatutako gainazalabi zilindro koaxialenartean egon behar da, etabien arteko erradioenarteko ezberdintasuna0,1ekoa izango da.Proiekzio planoarekikoparaleloa den sekziobakoitzean kontrolatutakoprofila 0,04ko diametrokozirkuluen inguratzaileenartean egon behar da.Kasu honetan zentroakgeometrikoki perfektuaden profil batean daudekokatuta.Kontrolatutako gainazala0,02 diametrokoesferadun bi gainazaleninguratzaileen artekoaizan behar da. Zentroakgeometrikoki perfektuaden profil batean daudekokatuta.Loturadun elementuakNorabide perdoiakParalelotasunalerro (ardatz)batera lerrobatenerreferentziarekinKontrolatutako ardatza0,03ko diametrodunzilindro baten barnekoaizan behar da, eta Aerreferentziaardatzarekiko paraleloa.200

7. PerdoiakPerdoien ikur etaezaugarriakAdibideak eta interpretazioaIrudien adibidea Perdoi gunea InterpretazioaNorabide perdoiakPerpendikularitatealerro(ardatz batena)planora erreferentziarekinInklinazioa lerro(ardatz) batenaplanoraerreferentziarekinPosizioalerro bateraPerdoidun angeluzuzenarilotuta dagoen zilindroarenardatza 0,1eko tartea duteneta erreferentzia planoarekikoperpendikularrak diren biplanoen artean egon behar da.Zuloaren ardatza bi planoparaleloren artean egonbehar da. Bien artekotartea 0,8koa da eta Aplanoarekiko (erreferentziaplanoa) 60 graduraegongo da.Zuloaren ardatza 0,8kodiametrodun gunezilindrikoan egon behar da.Ardatza kontrolaturikolerroaren kokapen teorikoanegongo da A eta Bplanoekiko (erref. Planoak)Loturadun elementuakLeku perdoiakArdatzkidetasunaardatzbatenaSimetria planobatena∅ tPerdoidun angeluzuzenarilotuta dagoen zilindroarenardatza 0,08ko diametrokogune zilindrikoan egonbehar da, A-B erreferentziaardatzarekiko koaxiala.Artekaren simetria planoa0,08ko tartea duten bi planoparaleloren artean eta Aerreferentzian agertzen densimetria planoarekikosimetrikoa izan beharko da.OszilazioazirkularerradialaOszilazio erradialenperdoiak A-B erreferentziaardatzaren inguruan biraosoa ematean oszilazioerradialen perdoiak ez du0,1eko balioa gainditu beharedozein neurketa planotan.Higidura perdoiakOszilazio osoerradialaOszilazio oso erradialak ezdu 0,1eko tartea gainditubehar edozein gainazaletan,A-B erreferentzia ardatzareninguruan piezen artekomugimendu axialetan etaneurketa instrumentuetan.Mugimendu erlatiboanneurgailuak instrumentuakedo pieza teorikoki formazehatza duen lerroan mugitubehar dira, eta lerro horierreferentzia ardatzarekikokokapen zuzenean egonbehar da.201

7. Perdoiak7.10 Gainazal perdoiakUNE 1037-1983 = ISO 1302-19787.10.1 Gainazal egoerak adierazteko erabiltzen diren ikurrakOinarrizko ikurra kontuan hartu beharreko gainazala ordezkatzen duenlerroarekiko 60º-ra inklinaturiko bi lerro desberdinez osatuta dago.60°h/260°hTxirbil harroketazko mekanizazioa eskatzen denean, oinarrizko ikurrari trazubat erantsi behar zaio.Txirbil harroketa onartzen ez denean, oinarrizko ikurrari zirkulu bat eranstenzaio.Aurreko ikurra mekanizazio faseak marrazteko ere erabil daiteke, gainazalaaurreko fasean lortu den bezalaxe geratu behar dela adierazteko, eta aurreko horitxirbil harroketaz edo gabe mekanizatuta egon daiteke.Gainazalaren egoeraren ezaugarri bereziak adierazi behar direnean, trazuluzeena beste trazu horizontal batekin osatzen da.202

7. Perdoiak7.10.2 Ikurrei erantsitako adierazleakGainazaleko zimurtasunaren adierazpenaZimurtasunaren irizpide nagusia definitzen duten balioa edo balioak irudienikurren gainean jarri behar dira.a a aGainazal egoera zehaztua- Edozein fabrikazio prozesuren bitartez lor daiteke.a- Txirbil harroketa bidez lortzen da.a- Adierazten denaren arabera, txirbil harroketarik gabe lortzen da.aBalio bakar bat zehazten denean, balio hori gainazalaren zimurtasunerakogehienez ere onartzen den balioa izango da.Zimurtasun irizpide nagusiaren muga maximoa eta minimoa zehaztu beharbadira, bi balio horiek irudian adierazten denez idatzi behar dira, muga maximoa(a1) muga minimoaren (a2) gainean jarrita.a1a2203

7. PerdoiakRa zimurtasunaren balioa µm-tan erabili.Balioak gutxi gorabeheraEz du UNE araua betetzenRa zimurtasunaren balioaMikrometroaµm502512,56,33,21,60,80,40,20,10,050,025Mikrohatzaµin200010005002501256332168421ZimurtasunmotaN12N11N10N9N8N7N6N5N4N3N2N1Rz µm Rt µm RMS µm2001005025,212,87,24210,50,250,1225012562,534,519,211,56,631,60,90,50,255527,513,756,933,491,730,880,440,220,110,0550,027Konparazio balioak %25 desberdinak izan daitezke batetik besteraOharra1µm = 0,001 mm = 39,37 µin 1µin = 0,000.001" = 0,025.4 µmGainazalaren egoeraren ezaugarri bereziak adierazteaKasu batzuetan, arrazoi bereziak tarteko, gainazalaren egoerari buruzkoexijentzia osagarriak zehaztu behar dira.Gainazalaren akabera lortzeko fabrikazio prozesu bereziren bat behardenean, prozesu hori trazurik luzeena osatzen duen trazu horizontalaren gaineangarbi adierazi behar da.FresatuaEra berean, trazu horizontal horren gainean tratamenduari edo estalduraridagozkion oharrak adieraziko dira.Bestela adierazi ezean, zimurtasunaren zenbakizko balioa gainazalaktratamendua edo estaldura egin eta gero daukan egoerari dagokio.Gainazalaren egoera definitu behar denean, bai tratamenduaren aurretik, baiondoren, ohar baten bitartez edo hurrengo irudian esaten den bezala definituko da.204

7. Perdoiaka2Kromatua1∅Oinarrizko luzera adierazi behar denean, hurrengo irudian esaten den bezalaadieraziko da.CIldoen norabidea sinbolo batez adierazi behar denean, aipatu sinboloahurrengo irudian adierazi bezala jarri behar da.Ikurra=XMCRIldoen norabideaInterpretazioaParaleloakPerpendikularrakZehar norabide bitan gurutzatutaNorabide askotakoakZentroarekiko zirkularraZentroarekiko erradiala205

7. PerdoiakMekanizazioetarako gaineurrien adierazpenaMekanizaziorako gaineurria adierazi behar bada, ikurraren ezkerraldeanadierazi behar da, irudian ikusten denez. Balio hau milimetrotan edo hazbetetaneman behar da, marrazkiaren akotaziorako erabaki den unitate sistemarijarraituta.5Gainazalaren egoerari buruzko berezitasunak hurrengo irudian adierazibezala jarri behar dira.abc(f)eda = Ra zimurtasunaren balioa mikrometrotan edo mikrohatzetan edozimurtasun motaren zenbakia N 1 - N 122b = Fabrikazio prozesua, tratamendua edo estaldurac = Oinarrizko luzerad = Mekanizazio ildoen norabideae = Mekanizaziorako gaineurriaf = Zimurtasunaren beste balio batzuk (parentesi artean)206

7. Perdoiak7.10.3 Adierazleak marrazkietanBai ikurra, bai idatzia, oinarritik zein marrazkiaren eskuinaldetik irakurtzekomoduan jarri behar dira.ba cabcArau orokor hori aplikatzen zaila denean eta ikurrak gainazalaren egoerarenezaugarri bereziei edo mekanizazioko gaineurriei buruzko adierazpenik ezdaukanean, zimurtasunaren irizpide nagusia marraz daiteke (adierazten baldinbada) eta arau orokorraren arabera idatzi behar da.aaBeharrezkoa izanez gero, ikurra gezi batean zehaztutako lerro batez lotudakioke gainazalari.Ikurra edo gezia piezaren kanpoaldean jarri behar dira, gainazala ordezkatzenduen lerroaren gainean edo horren luzapen baten gainean.Akotazio printzipio nagusiari jarraituz, ikurra behin baino ez da erabiliko gainazaljakin batentzat eta, ahal bada, gainazal horren neurria edo posizioa definitzenduen kotaren bistaren gainean.207

7. PerdoiakPiezako gainazal guztietarako gainazal egoera bera eskatzen baldin bada,honela adierazi behar da:- Marrazkiaren ondoan ohar bat jarrita, errotulazio koadroaren edodespiezearen ondoan, edo ohar orokorretarako aurreikusitako tartean- Pieza adierazten duen zenbakiaren ondorenaGainazal guztietan1aPiezako gainazala gehienetarako gainazal egoera bera eskatzen baldin bada,gainazal egoera horri dagokion ikurraren atzetik, gainazal egoera bereziaren edoberezien ikur bat edo batzuk jarriko dira (parentesi artean).208

7. Perdoiaka1a2a3a2a3Ikur orokorra ez diren gainazal egoeraren ikurrak dagozkien gainazalengainean jarri behar dira.Zehaztapen konplexu bat hainbat aldiz ez errepikatzeko, edo leku gutxidagoenean, gainazalaren gainean adierazpen txiki bat egin daiteke, betiere berezentzua marrazkiaren gainean, piezaren marrazkitik gertu, errotulazio koadro edodespiezetik hurbil edo ohar orokorretarako aurreikusitako tartean azaldu behardelarik.zyz=a1a2edbcy= 43,27.10.4 Ohar garrantzitsuakZimurtasunari, fabrikazio prozesuei edo mekanizazio gaineurriei buruzkoazalpenak erabilera bermatzeko beharrezkoak direnean baino ez dira emango,eta soilik horrelakorik behar duten gainazaletan.Lantegiko praktika arrunt edo ohikoak berez gainazal egoera onargarrialortuko dela bermatzen baldin badu, ez da gainazalaren egoera adierazi beharrikizango.209

7. Perdoiak7.11 Koadro sinoptikoa7.11.1 Ikurrak adierazpenik gabeIkurraEsanahiaOinarrizko ikurra. Esanahia ohar batez azaltzen deneanbaino ezin da erabili.Txirbil harroketa bidez mekanizaturiko gainazala.Txirbil harroketarik egin behar ez zaion gainazala. Ikurhau mekanizazio faseko marrazkietan ere erabil daiteke,gainazalak aurreko fabrikazio fasean lortu den bezalaxegeratu behar duela adierazteko, txirbil harroketarekin edogabe.7.11.2 Ra, zimurtasunaren irizpide nagusia adierazteko ikurrakIkurraHautazkoaTxirbil harroketazDerrigorrezkoaDebekatuaEsanahia3,2 3,2 3,2Gehienez ere 3,2 µm-ko balioaduen Ra zimurtasun gainazala6,31,66,31,66,31,6Gehienez ere 6,3 µm-ko etagutxienez 1,6 µm-ko balioaduen Ra zimurtasun gainazala210

7. Perdoiak7.11.3 Adierazpen osagarriak egiteko ikurrakIkur hauek elkarren artean konbina daitezkeIkurraEsanahiaFresatuaFabrikazio prozesua, fresaketa2,5Oinarrizko luzera: 2,5 mmIldoen norabidea: bistaren proiekzio planoarekikoperpendikularrakMekanizazioko gaineurria: 2mm2(Rt=0,4)Ra-rako erabiltzen den zimurtasun irizpidearen desberdinaadierazi (parentesi artean), Adibidez: Rt=0,4 µm7.11.4 Ikur sinplifikatuakIkurraEsanahiaOhar batek ikurraren esanahia azaltzen duyz211

7. Perdoiak7.12 Gainazal egoerak7.12.1 Ra zimurtasunaProfilaren altueren balio absolutuen batez besteko balioa da, erdiko lerroarekiko.Gainazal batek nolabaiteko zimurtasun maila eduki behar duela esaten denean(Ra), ulertu behar da gainazaleko edozein puntutan zimurtasunaren neurria ez delaadierazitako Ra balioa baino handiagoa izango.Balio orientagarriakRa (µ)Lan metodoak0,10,20,40,81,63,26,312,550Lapeaketa, superakabera, leunketa, mandrinaketa diamantez, artezketadiamantez, hari ijezketaArtezketa zilindriko eta lau finakTorneaketa diamantezArtezketa zilindriko eta lau arruntakEngranajeei bizarra kentzeaTorneaketa, brotxaketa, mandrinaketa eta fresaketa oso fina. Otxabuketaoso finaTorneaketa, mandrinaketa, fresaketa eta otxabuketa finaZulaketa eta mortasaketa finakMikrofusioa. Hotzeko ijezketa...Torneaketa, mandrinaketa eta fresaketa arruntaZulaketa arruntaMaskorreko galdaketaTorneaketa, mandrinaketa eta fresaketa zakarraEstanpaketa, arrabotaketaForjaketa, beroko ijezketaHareazko galdaketa212

7. PerdoiakErabilera eremu orientagarriakRa (µ)0,10,20,40,81,63,26,312,550AplikazioakKalibreak, balbulak, doitasun handiko mekanika.IT3 perdoiakErrodadura edo labaindura gainazalak eusteko, paketatzeak, etab.Doitasunezko errodamenduen ahokalekuak.Zurtoinak, atorrak eta zilindro pistoiak.Marruskadura edo errodadura gidak.IT4, IT5 perdoiak.Artezketa zilindriko eta lau arruntak.Engranajeei bizarra kentzea.Torneaketa, brotxaketa, mandrinaketa eta fresaketa oso fina. Otxabuketaoso fina.Organo mekanikoak kalitate ertainean.IT9, IT10 perdoiak.Erdiakabera arrunta.IT10 perdoia eta handiagoak.Kanpo gainazal mekanizatuak eta margotuak.Galdatutako piezen alde ezkutuak, kontrapisuak.213

7. Perdoiak7.12.2 Txirbil harroketa bidez lortutako zimurtasuna (Ra)Ra (µm)502512,56,33,21,60,80,40,20,10,050,025Fabrikazio prozesuakBarnekoaZilindrikoaLapeaketaSuperakabatuaHarriz leunduaLauaLeunduaDiamantezMandrinatuaArruntaDiamantezZilindrikoaArteztuaLauaDiamantezLeunaTorneatuaZakarraOtxabutuaMetal gogorrezFresatuaArruntaModulu-fresazZizelkatuaFresa amazLapeatuaUrratuaAkabatuaLeunduaBizarrak kenduaBrotxatuaZulatuaMortasatuaAurpegituaKarraskatuaArrabotatuaZerratua, bizarrak kendua, ebakiaEngranajeakRa (µm)502512,56,33,21,60,80,40,20,10,050,025Gehien erabilitako balioakGutxien erabilitako balioak214

7. Perdoiak7.12.3 Txirbil harroketarik gabe lortutako gainazalenzimurtasuna (Ra)Ra (µm)502512,56,33,21,60,80,40,20,10,050,025Fabrikazio prozesuakArrabolez leunduaHariztatuaHotzetanIjetziaBerotanHotzetan trefilatuaIrarriaEstruituaEstanpatuaForjatuaArgizari galduzPresiozMaskorrekoa GaldatuaAzalkitanHareatanHare txorrotazRa (µm)502512,56,33,21,60,80,40,20,10,050,025Gehien erabilitako balioakGutxien erabilitako balioak215

7. Perdoiak7.13 Perdoiaren kalitatea aukeratzearen ondorioakDoikuntza handia- Fabrikazio zailtasunak- Makina berezietan kostu handia- Kopuru handia- AtzerapenakMakina / TaldeaGarestiegiaBezeroa galduPerdoiaren aukeraketaDoikuntza txikiaPerdoi egokiaMakina egokiaMakina taldearen funtzionamendu okerraErabilgarritasun murritzagoaMakinak atzera botatzen diraEntregatzeko epeen atzerapenaKalitate ezaren kostuen hazkundeaSalmentaBezeroa galdu216

8. Hariak217

218

8. Hariak8.1 Hari metrikoaDIN 13/1:1999D1 =d-2H1d2 =D2=d-0,64952Pd3 =d-1,22687 PH =0,86603PH1 =0,54127Ph3 =0,61343PR =H/6=0,14434P219

8. HariakHari metrikoa DIN 13Hariaren diametro izendatuaø kanpokoa1. seriea 2. seriea 3. serieaM 1M 1,2M 1,6M 2M 2,5M 3M 4M 5M6M 8M 10M 12M 16M 20M 24M 30M 36M 42M 48M 1,1M 1,4M 1,8M 2,2M 3,5M 4,5M 14M 18M 22M 27M 33M 39M 45M 52M 7M 9M 11Harineurriamm0,250,250,250,30,350,350,40,450,450,50,60,70,750,8111,251,251,51,51,75222,52,52,5333,53,5444,54,555ø batezbestemm0,8380,9381,0381,2051,3731,5731,7401,9082,2082,6753,1103,5454,0134,4805,3506,3507,1888,1889,02610,02610,86312,70114,70116,37618,37620,37622,05125,05127,72730,72733,40236,40239,07742,07744,75248,752NukleoarendiametroaTorlojuamm0,6930,7930,8931,0321,1701,3701,5091,6481,9482,3872,7643,1413,5804,0194,7735,7736,4667,4668,1609,1609,85311,54613,54614,93316,93318,93320,31923,31925,70628,70631,09334,09336,47939,47941,86645,866Azkoinamm0,7290,8290,9291,0751,2211,4211,5671,7132,0132,4592,8503,2423,6884,1344,9175,9176,6477,6478,3769,37610,10611,83513,83515,29417,29419,29420,75223,75226,21129,21131,67034,67037,12940,12942,58746,587øbarautsamm0,800,9011,101,201,401,601,802,102,502,903,303,704,20566,807,808,509,5010,20121415,5017,5019,50212426,5029,50323537,5040,504347220

M 8M 8M 8M 10M 10M 10M 12M 12M 12M 16M 16M 14M 14M 14M 18M 18M 9M 11M 15M 15M 17M 178. HariakHari metriko fina DIN 13Hariaren diametro izendatuaNukleoarenHari ø batezø kanpokoadiametroaneurria beste1. seriea 2. seriea 3. seriea mm mm Torlojuak AzkoinammM 10,2 0,870 0,755 0,783M 1,10,2 0,970 0,855 0,883M 1,20,2 1,070 0,955 0,983M 1,40,2 1,270 1,155 1,183M 1,60,2 1,470 1,355 1,383M 1,80,2 1,670 1,555 1,583M 20,25 1,838 1,693 1,729M 2,20,25 2,038 1,893 1,929M 2,50,35 2,273 2,071 2,121M 30,35 2,773 2,571 2,621M 3,50,35 3,273 3,071 3,121M 40,50 3,675 3,387 3,459M 4,50,50 4,175 3,887 3,959M 50,50 4,675 4,387 4,4590,50 5,175 4,887 4,959M 6M 5,5 0,50 5,675 5,387 5,459M 60,75 5,513 5,080 5,188M 7 0,75 6,513 6,080 6,1880,50 7,675 7,387 7,4590,75 7,513 7,080 7,188110,7511,25111,251,511,251,511,511,511,511,52217,3508,3509,5139,3509,18810,35011,35011,18811,02613,35013,18813,02614,35014,02615,35015,02616,35016,02617,35017,0266,7737,7739,0808,7738,4669,77310,77310,46610,16012,77312,46612,16013,77313,16014,77314,16015,77315,16016,77316,1606,9177,9179,1888,9178,6479,91710,91710,64710,37612,91712,64712,37613,91713,37614,91714,37615,91715,37616,91716,376øbarautsamm0,800,9011,201,401,601,751,952,152,653,153,5044,5055,505,256,257,507,25789,2598,75101110,7510,501312,7512,501413,501514,501615,501716,50

8. HariakHariaren diametro izendatuaNukleoarenHari ø batezøø kanpokoadiametroaneurria bestebarautsamm1. seriea 2. seriea 3. seriea mm mm Torlojuak AzkoinammM 20M 20M 20M 24M 24M 24M 30M 30M 30M 30M 36M 36M 36M 18M 22M 22M 22M 27M 27M 27M 33M 33M 33M 39M 39M 39M 25M 25M 25M 28M 28M 28M 32M 32M 35M 38211,5211,5211,5211,5211,5211,5211,5231,521,5231,51,5231,51,52316,70119,35019,02618,70121,35021,02620,70123,35023,02622,70124,35024,02623,70126,35026,02625,70127,35027,02626,70129,35029,02628,70128,05131,02630,70132,02631,70131,05134,02635,02634,70134,05137,02638,02637,70137,05115,54618,77318,16017,54620,77320,16019,54622,77322,16021,54623,77323,16022,54625,77325,16024,54626,77326,16025,54628,77328,16027,54626,31930,16029,54631,16030,54629,31933,16034,16033,54632,31936,16037,16036,54635,31915,83518,91718,37617,83520,91720,37619,83522,91722,37621,83523,91723,37622,83525,91725,37624,83526,91726,37625,83528,91728,37627,83526,75230,37629,83531,37630,83529,75233,37634,37633,83532,75236,37637,37636,83535,752161918,50182120,50202322,50222423,50232625,50252726,50262928,50282730,503031,50313033,5034,50343336,5037,503736222

8. HariakHariaren diametro izendatuaNukleoarenHari ø batezøø kanpokoadiametroaneurria bestebarautsamm1. seriea 2. seriea 3. seriea mm mm Torlojuak AzkoinammM 42M 42M 42M 42M 48M 48M 48M 48M 56M 56M 56M 56M 45M 45M 45M 45M 52M 52M 52M 52M 60M 60M 40M 40M 40M 50M 50M 50M 55M 55M 55M 55M 58M 58M 58M 581,5231,52341,52341,52341,5231,52341,52341,52341,52341,5239,02638,70138,05141,02640,70140,05139,40244,02643,70143,05142,40247,02646,70146,05145,40249,02648,70148,05151,02650,70150,05149,40254,02653,70153,05152,40255,02654,70154,05153,40257,02656,70156,05155,40259,02658,70138,16037,54636,31940,16039,54638,31937,03943,16042,54641,31940,09346,16045,54655,31943,09348,16047,54646,31950,16049,54648,31947,09353,16052,54651,31950,09354,16053,54652,31951,09356,16055,54654,31953,09358,16057,54638,37637,83536,75240,37639,83538,75237,67043,37642,83541,75240,67046,37645,83544,75243,67048,37647,83546,75250,37649,83548,75247,67053,37652,83551,75250,67054,37653,83552,75251,67056,37655,83554,75253,67058,37657,83538,50383740,5040393843,5043424146,5046454448,50484750,5050494853,5053525154,5054535256,5056555458,5058223

8. Hariak8.2 Hari trapezial metrikoaDIN 103/3-1977 DIN 103/4-1977H = 1,866 PD1 = d – 2 H1 = d – PH1 = 0,5 PH4 = H1 + ac = 0,5 P + ach3 = H1 + ac = 0,5 P + acz = 0,25 P = H1/2D4 = d + 2 acd3 = d – 2 h3d2 = D2 = d – 2z = d – 0,5 Pac = lasaieraR1 maximoa = 0,5 acR2 maximoa = ac224

2258. HariakBi, hiru edo sarrera gehiagoko hariek neurri bikoitza, hirukoitza edo anizkoitzaizango dute profil bakunari dagokion profilarekin.8101216202428323640444852607080901001201401601802002202402602803001,5234455667788910101212141416181820222224247,25910,5141821,525,5293336,540,5444855,5657584941131331521711912102292492682888,310,512,516,520,524,528,5333741454953617181911011221421621822022222422622823026,27,58,511,515,518,522,525293236394350596977871041241421601801982162362542746,5891216192326303337404451607078881061261441621822002182382562760,150,250,250,250,250,250,250,50,50,50,50,50,50,50,50,50,50,511111111110,150,250,250,250,250,250,250,50,50,50,50,50,50,50,50,50,50,511111111110,91,251,752,252,252,752,753,53,5444,54,555,55,56,56,5889101011121213130,7511,5222,52,5333,53,5444,555667789910111112120,0750,1250,1250,1250,1250,1250,1250,250,250,250,250,250,250,250,250,250,250,250,50,50,50,50,50,50,50,50,50,5øizend.dHarineurriPøHarisahietsad2=D2økanpoD4d3ønukleoaD1ach3=H4H1maximoaR1maximoaR2

8.3 Whitworth tutu hariaISO 228-1:20008. HariakP = 25,4 z = hari kopurua hazbetekozH = 0,960491 Ph = 0, 640327 Pr = 0,137329 PHarikopurua25,428191411HarineurriP0,9071,3371,8142,309HirukiarenaltuenaH0,8711,2841,7422,218HariarenErradioasakontasunarh0,5810,8561,1621,4790,1250,1840,2490,3173/4 eko gas hari zilindrikoa G 3/4 barruetarako.3/4 eko gas hari zilindrikoa G 3/4 A kanpokoetarako.226

8. HariakDiametroizendatuahazbetetanG 1/8G 1/4G 3/8G 1/2G 3/4G 1G1 1/4G1 1/2G 2G 2 1/2G 3G 3 1/2G 4G 5G 6HarikopuruaIzendatua" z d=D28 9,72819 13,15719 16,66214 20,95514 26,44111 33,24911 41,91011 47,80311 59,61411 75,18411 87,88411 100,33011 113,03011 138,43011 163,830Diametroak Hari saihetsen perdoiak PerdoiakHarisaihetsad2-D2Nukleoad1=D1BarnekoakT D2A motaKanpokoakT d2min.BarnekonukleoaT D1KanpokoizendatuaTdmax. max. min.9,147 8,566 0 +0,107 0 -0,107 0 0,282 0 -0,21412,301 11,445 0 +0,125 0 -0,125 0 0,445 0 -0,25015,806 14,950 0 +0,125 0 -0,125 0 0,445 0 -0,25019,793 18,631 0 +0,142 0 -0,142 0 0,541 0 -0,28425,279 24,117 0 +0,142 0 -0,142 0 0,541 0 -0,28431,770 30,291 0 +0,180 0 -0,180 0 0,640 0 -0,36040,431 38,952 0 +0,180 0 -0,180 0 0,640 0 -0,36046,324 44,845 0 +0,180 0 -0,180 0 0,640 0 -0,36058,135 56,656 0 +0,180 0 -0,180 0 0,640 0 -0,36073,705 72,226 0 +0,217 0 -0,217 0 0,640 0 -0,43486,405 84,926 0 +0,217 0 -0,217 0 0,640 0 -0,43498,851 97,372 0 +0,217 0 -0,217 0 0,640 0 -0,434111,551 110,072 0 +0,217 0 -0,217 0 0,640 0 -0,434136,951 135,472 0 +0,217 0 -0,217 0 0,640 0 -0,434162,351 160,872 0 +0,217 0 -0,217 0 0,640 0 -0,434Barautsa8,8011,8015,251924,530,7539,5045,5057,50738698111136162227

8. Hariak8.4 Energia elektrikoa garraiatzeko tuturako hariaDIN 40430HariaøHari Neurria25,4 / HarineurriaøKanpoaldeammøBatezbestemmøNukleoammøBarautsammPg 7Pg 9Pg 11Pg 13, 5Pg 16Pg 21Pg 29Pg 36Pg 42Pg 482018181818161616161612,5015,2018,6020,4022,5028,3037,0047,0054,0059,3011,8914,5317,9319,7321,8327,5436,2446,2453,2458,5411,2813,8617,2619,0621,1626,7835,4845,4852,4857,7811,401417,251921,2526,7535,5045,5052,5058228

8. Hariak8.5 Tutuetarako hari metrikoaUNE EN 60423-1996Hariaren Ardatza3/8 H = 0,324 76 P H = 0,866 03 P5/8 H = 0,541 27 P H = PasoKanpoko diametroak eta tutuen hariakKanpokodiametroakHarimetrikoaDoiketamotaHarineurria 0,756+0 / -0,18+0 /-0,210+0 / -0,212+0 / -0,316+0 / -0,320+0 / -0,325+0 / -0,432+0 / -0,440+0 / -0,450+0 / -0,463+0 / -0,475+0 / -0,4M6M8M10M12M16M20M25M32M40M50M63M756 g /6 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H8 g /7 H1,001,001,501,501,501,501,501,501,501,501,501,50229

8. HariakHarimetrikoaM6M8M10M12M16M20M25M32M40M50M63M75Kanpokodiametroa (d)Kanpoko haria Barruko hariaDiametroa batezbeste (d2)Barrukodiametroa (d1)Bar.diam.(D)Diametroabatez beste(d2)Barrukodiametroa(D1)max. min. max. min. max. min. min. max. min. max. min.5,978 5,838 5,491 5,391 5,058 4,929 6,000 5,645 5,513 5,387 5,1887,974 7,694 7,324 7,144 6,747 6,528 8,000 7,540 7,350 7,217 6,9179,974 9,694 9,324 9,144 8,747 8,528 10,000 9,540 9,350 9,217 8,91711,968 11,593 10,994 10,770 10,128 9,846 12,000 11,626 11,026 10,751 10,37615,968 15,593 14,994 14,770 14,128 13,846 16,000 15,262 15,026 14,751 14,37619,968 19,593 18,994 18,770 18,128 17,846 20,000 19,262 19,026 18,751 18,37624,968 24,593 23,994 23,758 23,128 22,834 25,000 24,276 24,026 23,751 23,37631,968 31,593 30,994 30,758 30,128 29,834 32,000 31,276 31,026 30,751 30,37639,968 39,593 38,994 38,758 38,128 37,834 40,000 39,276 39,026 38,751 38,37649,968 49,593 48,994 48,744 48,128 47,820 50,000 49,291 49,026 48,751 48,37662,968 62,593 61,994 61,744 61,128 60,820 63,000 62,291 62,026 61,751 61,37674,968 74,593 73,994 73,744 73,128 72,820 75,000 74,291 74,026 73,751 73,376230

8. Hariak8.6 Zulo hariztatuak hari zilindrikoko errakoreentzatX formako zulo hariztatuaB formako errakorearentzatB formako errakoreaEstankotasun ertzdunhari zilindrikoad1 w a1 b1 d4 t1max. min. min. min.d7 Perdoia d2a2 d3 0 i1min. -0,4 ±0,2 wG 1/8G _G 3/8G _G _G 1G1 1/4G1 1/2G20,10,10,10,10,20,20,20,20,211,522,52,52,52,52,53812121416182022241520232833415156691015151820232527299,813,216,72126,533,34247,959,7+0,200,30G 1/8 AG 1/4 AG 3/8 AG 1/2 AG 3/4 AG 1 AG1 1/4 AG1 1/2 AG2 A1,522,5333333,5141822263239495568812121416182022240,10,10,10,10,20,20,20,20,2231

8. Hariak8.7 Tutu tenkatua∅ D∅ d∅ d1L1L1Materiala: Altzairuzko tutu tenkatua soldadurarik gabeaTrakzio erresistentzia 33-35 Kp/mm 2ø D d Haria d1 L1G 1/8G 1/4G 3/8G 1/2G 3/4G 1G 1 1/4G 1 1/2G 2G 2 1/2G 3G 410,213,517,221,326,933,742,448,360,376,188,9114,36,28,812,51621,627,235,941,85368,880,8105,3121617202224,526,528,531333638232

8. Hariak8.8 Helicoil haria8.8.1 AzalpenaHelicoil hariak malguki baten itxura izaten du. Ebakidura erronbikoan ijetzitakohari batean oinarrituta egiten da. Doitasun handiko bi hariztatze zentrokide eratzenditu, bat barrualdera eta bestea kanpoaldera. Sartzaileak haria sartzeko balio dueta, kokatu eta gero, koskaren parean hautsi daiteke.Helicoil hari txertatuei eskerrak, material bigunetan oso teilarratu erresistenteaklortzen dira. Helicoil hariak, behin jarrita dagoela, korrosioaren eta talka termikoenkontrako hariztatze erresistentea izaten du, oso marruskadura koefizientetxikiarekin.HeliCoil hari txertatua batez ere altzairu herdoilgaitzez egiten da.Rm = trakzioari buruzko erresistentzia :1400 N/mm 2 (batez besteko balioaldakorra, hari neurriaren arabera).RV = Vickers gogortasuna 425 HV 0,2 (batez besteko balio aldakorra, harineurriaren arabera).Ra = zimurtasunaren sakonera 2,5 µ m.m = marruskadura koefiziente murriztua µ ≤0,14 altzairu lubrifikatuzkotorlojuarekin.To = torlojuaren tortsio indarraren murrizketa.8.8.2 Helicoil teknikaHariztatzeak indartzekoHelicoil haria sartzen da batez ere zizailaketari buruzko erresistentzia txikiaduten materialak erabiltzen direnean, hala nola, aluminioa, aluminio aleazioa,magnesioa, etab.Hariak berreskuratzekoHelicoil hari txertatuak laguntza dira terrailatuen berreskuratze ekonomiko etairaunkorrari dagokionez, bai erabileragatik bai fabrikazioko akatsengatikberreskuratu behar direnean.233

8. Hariak8.8.3 MaterialaHelicoil haritxertatuarenmaterialaErabiltzekotenperaturamaximoaTrakzioariburuzkoerresistentziaminimoa (Girotenperaturan)GainazalestalduraposibleakErabileraadibideakAltzairuherdoilgaitzaZ10 CN 18-09BrontzekadmioztatuaCu Sn 7P425º C (puntakoa)315º C (iraunkorra)300º C (puntakoa)250º C (iraunkorra)~ 1400 N/mm 2(aldakorra harineurriarenarabera)~ 1000 N/mm 2(aldakorra harineurriarenarabera)234- Estaldurarik gabe- Lubrifikazio lehorra(labaindurakoberniza)- Kadmioztaketa- Zinkeztaketa- Zilarreztaketa- Kadmioztaketa- Estaldurarik gabe- Erresistentzia eta materialmota guztietarakoaplikazio arruntak- Eraikuntza arinak oro har:aluminioa eta aluminioaleazioak(1)- Kobrezko piezak- Torloju-azkoin sistemak- Kupronikelezko torlojuak- Karga termikoakInconel X750~ 1400 N/mm750º C (puntakoa)korrosioaren kontrako- Estaldurarik gabeNC 15 Fe Nba(aldakorra haribabesa duten junturetan550º C (iraunkorra)- Zilarrezkoa gabeneurriaren- Teknika espazialak(1)arabera)- Abiazioa- Turbokonpresorea(1) Magnesioko aleazioak erabiltzen direnean korrosioaren kontrako neurriak hartu behar dira.8.8.4 Fabrikazio programaHelicoil tipo StandardHariztatzeaDiametro izendatua Luzera izendatuaISO metrikoa NF E 03 051 5H araberakoneurri normalaISO metrikoa NF E 03 051 H araberakoneurri finaGAS (ISO 228/1) =BSP(British Standard Pipe)UNC/UNJC (Unified National Coarse)UNF/UNJF (Unified National Fine)BSW (British Standard Withworth)BSF (British Standard Fine)B.A. (British Association)M 2tik M 68raM 8 X1etik M 160 x 6raG 1/8’’-tik G 11/2"-ra2-56tik 11/2"-6ra3-56tik 11/2"-12ra1/8"-tik 11/2"-ra3/16"-tik 11/2"-ra0BA-tik 6BA-ra0,5 d-tik 3 d-ra0,5 d-tik 3 d-ra1 d-tik 2,5 d-ra1 d-tik 2,5 d-ra1 d-tik 2,5 d-ra1 d-tik 2,5 d-ra1 d-tik 2,5 d-ra1 d-tik 2,5 draHelicoil hari txertatua araudi araudi hauetan agertzen da:DIN 8140, DIN 65536, LN 9093, LN 9499, EN 2942, EN 2944MS 21208, MS 21209, MS 33646, MS 33537, MS 122076-122275, MS 124651,NAS 1222, MIL-T-21309A

8. Hariak8.8.5 Helicoil hari txertatuaren luzera izendatuaren zehaztapenaHelicoil hari txertatuaren luzera izendatuaren zehaztapena, torlojuarenezarpenaren luzeraren berdina denean behintzat, jartzen den materialarenezaugarrien araberakoa da, baita muntaiak jasan behar dituen kargenaraberakoa ere.Helicoil hartukoduen materialarenhausturari buruzkoerresistentziaN/mm 2Torlojuen kalitatea3.6 4.6 4.8 5.6 5.8 6.6 6.8 6.9 8.8 9.8 10.9 12.9 14.9100 arte> 100-150> 150-200> 200-250> 250-300> 300-350> 350-400>4001,5 d1,5 d1 d1 d1 d1 d1 d1 d1,5 d1,5 d1,5 d1 d1 d1 d1 d1 d2 d2 d1,5 d1,5 d1 d1 d1 d1 d2,5 d2 d1,5 d1,5 d1 d1 d1 d1 d3 d2,5 d2 d1,5 d1,5 d1 d1 d1 d3 d2,5 d2 d1,5 d1,5 d1,5 d1 d1 d2,5 d2 d2 d1,5 d1,5 d1,5 d1,5 d2,5 d2,5 d2,5 d2 d1,5 d1,5 d1,5 d3 d2,5 d2,5 d2 d2 d1,5 d1,5 dHariaren luzerak torlojua junturako elementurik ahulena izan dadin kalkulatzen dira.Balio horiek gutxi gorabeherakoak dira eta, saiakuntza praktikoek egiaztatzen badute,luzerak moztu egin daitezke.---235

236

9. Torlojuak237

238

9. Torlojuak9.1 Torlojuen kalkuluakTorlojua lana edo indarra lortzeko mekanismo bat da, lortzen den lanari buruzperpendikularrean dagoen planoan biraraziz erabiltzen dena.Torlojuaren hariak plano inklinatu batean bermaturiko falka batek bezalaeragiten du, eta planoa torlojua biratzen den azkoinaren hariaz osatuta dago.Azkoinaren hariaren espira baten garapenak plano inklinatu bat eratzen du, etahorren altuera h da, hariaren neurria, eta bere luzera espiraren batez bestekogarapena da, π dm balioa duena, dm hariaren batez besteko diametroa delarik,hurrengo balio honekin:Phαπdmde hariaren kanpo diametroa delarik eta di barne diametroa; hariak hari batbaino gehiago baldin badauka, hari neurria hari kopuruaz biderkatu behar da.Hariaren inklinazio angelua honako hau da:FMarruskadurarik izango ez balitz, P karga gainditzeko beharko litzatekeenindarra hau litzateke:F = P tg αbaina errealitatean, µ = tg ρ koefizientea daukan marruskadura gertatzen da,marruskadura gainazal bakar batean, hau aurkituko dugu:eta tg α eta tg ρ beren balioez ordezkatuz gero, hau geratzen da:Marruskaduraren ondorioz lortzen den errendimenduak hau balio du:bere baliorik handiena α = 45º - 0,5 ρ denean lortzen delarik.239

9. TorlojuakP kargaren ondorioz torlojuaren hariak azkoinaren hariaren gainean labainegin ez dezan egin beharreko indarrak hau balio du: P tg (α − ρ), eta hortikondorioztatzen da α ≤ ρ denean torlojuak euspen automatikoa izango duela, etabere errendimendua ehuneko 50 baino txikiagoa izango dela.Emandako formulek ebakidura karratua edo angeluzuzena duten harientzatbalio dute, baina ebakidura triangeluar trapeziala bada, eta hari saihetsek elkarrenartean sortzen duten angelua β delarik, marruskadura koefizientearen ordez hauerabili beharko da:, eta, ondorioz, aurreko formulak erabili ahal izango dira.240

9. Torlojuak9.2 Torlojuen irudikapen grafikoaTorloju hexagonalaDIN 931, UNE-EN 24014 eta ISO 4014Torloju hexagonalaDIN 933, UNE-EN 24017 eta ISO 4017Allen torlojuaDIN 912 eta UNE EN ISO 4762Allen torlojua DIN 6912Allen torlojua DIN 7984Buru borobildun torlojuaDIN 7985 eta UNE-EN ISO 7045Torloju karratuaDIN 479T erako torlojuaUNE 15218=ISO 299T erako torlojuaDIN 787Buru laudun torlojuaDIN 921Torloju gidariaUmbrako UPS torlojuaXaflarentzako torlojuaDIN 7981 eta UNE EN ISO 7049241

9. TorlojuakHexagonodun torloju abeilanatuaDIN 7991 UNE-EN ISO 10642Finkapen torlojuaDIN 963 eta UNE-EN ISO 2009Torloju abeilanatuaDIN 965 UNE-EN ISO 7046-2Buru elipsoidaldun torlojuabarneko hexagonoarekinISO 7380Zulo gurutzatudun torlojuaDIN 404Begidun torlojuaDIN 444Gonztun torlojuaDIN 925Moleteatutako torlojuaDIN 464Moleteatutako torlojuaDIN 653Begi-torlojuaDIN 580HILTI HSA ainguraketaJasotzailea242

9. TorlojuakHagatxo hariztatuaDIN 976Finkapen torlojuaNibelazio-torlojuaAlboko nibelazio-torlojuaDESA BRIC ainguraketa243

t9. Torlojuak9.2.1 Allen Din 912 TorlojuaUNE EN ISO 4762-1998Hariaren perdoia (6g)dkdt2kbIsTorlojua egiaztatzeko neurriak, ikus UNE UN ISO 4762 arauad1Ahokalekuat1dhGrower zirrindolarekin244

9. TorlojuakDIN 912 arauaren ordez EN ISO 4762 ezartzeko joera dagoHaria d M3 M4 Haria M5 M6 M8 M10 M12 M16 M20 M24 M30 M36 M42 M48 M56 M64P=neurria 0,5 0,7 0,8 1 1,25 1,5 1,75 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6b 18 20 22 24 28 32 36 44 52 60 72 84 96 108 124 140dk max. 5,5 7 8,5 10 13 16 18 24 30 36 45 54 63 72 84 96k max. 3 4 5 6 8 10 12 16 20 24 30 36 42 48 56 64s izendatua 2,5 3 4 5 6 8 10 14 17 19 22 27 32 36 41 46t2 min 1,3 2 2,5 3 4 5 6 8 10 12 15,5 19 24 28 34 38dh (H13)d1 (H13)t13,46,53,44,54,584,45,745694351,3--------t5,5105,47,16,6116,48,19158,610,7111810,613,313,52012,615,317,52616,620,3223,320,625,3264024,83033503137,239583744,352784957,3--------AhokalekuaDIN 974/1-en arabera245

9. Torlojuakt9.3 Hariztatu beharreko zuloen sakoneral(M eta b ) planoetan jarri beharreko kotak(t) /UNE-EN-ISO 6410-en arabera omiti daiteke(t) sakonera handiagoa nahi izanez gero, akotatu eginbehar dabcd (Barautsa)120ºMb = 2 . Haria Mt = b . 1,25 (UNE-EN-ISO 6410-ren arabera)c (Hari neurria < = 1,75) = Hari neurria . 10c (Hari neurria > 1,75) = Hari neurria . 10 + 2 . Hari neurriad ∅ barautsa = Hari metrikoa M - Hari neurriaM3M4M5M6M8M10M12M16M20M24M30M36M42M48M56M64HariNeurria0,50,70,811,251,51,7522,533,544,555,56b Hariat c d l681012162024324048607284961121287,51012,5152025304050607590105120140160578101315182430364248546066722,53,34,256,88,510,21417,52126,53237,54350,5588,21113,716,42227,53344556682,599,2116132,5154,5176,8Torlojutze luzerak: altzairurako c ≈ 1 ⋅ d ; burdinurtu griserako c ≈ 1,3 d; metalbigunerako c ≈ 2 d-tik 2,5 d-ra arte.246

9. Torlojuak9.4 Altzairuzko torlojuak eta azkoinakEstutze momentuak. UNE 17108-1981Torloju hexagonalentzat, Allen torlojuentzat eta azkoin hexagonalentzat dirabaliogarriak datu hauek.Beste mota batzuk, doikuntza handiko estutzeak, formulak, estaldurak, etab...ikus UNE 17-108-81 araua.Marruskadura koefizientea µ=0,11HariaM3M4M5M6M8M10M12M16M20M24Harineurria0,50,70,811,251,51,7522,534.6mota0,0390,0890,170,30,721,52,56,11220,5Estutze momentuak dekaNewton metrotan (da N.m)4,8mota5,6mota5,8mota6,8mota8,8mota9,8mota10,9mota0,0550,130,250,4312,13,58,617290,0480,110,220,380,911,83,17,61525,50,0680,160,310,531,32,54,410,520,5360,0780,180,350,61,52,951223,5410,10,240,470,81,93,96,61632,5560,120,270,530,92,24,47,51835,561,50,150,350,681,22,85,79,723,546,58012,9mota0,180,410,81,43,36,711,52854,593,5Estutze momentuak kalkulatzeko, trakzioaren eta tortsioaren esfortzu konbinatugisa dagokion altzairuaren elastikotasun muga minimoaren %80a dela, eta harienarteko marruskadura koefizientea eta torlojuaren azkoinaren edo torlojuburuareneta euskarriaren arteko koefizientea berdinak direla hartu da kontuan.Torlojuen ezaugarri mekanikoak: Izendatutako altuera duten azkoinentzat(UNE 20898/1) >0,8 . ∅ haria (UNE 20898/2)Torlojumota4,64,85,65,86,88,8∅169,810,912,9Trakzio erresistentziaN/mm 2Izendat. min.4004005005006008008009001000120040042050052060080083090010401220247Azkoinmota4556891012Torlojumota Metrikoarentzathonentzat4,6-4,84,6-4,85,6-5,86,88,89,810,912,9>M16

9. Torlojuak9.5 Tutu erako giltzetarako tarte libreaTutu erako giltza hutsaesTutu erako giltza trinkoadd1Aurpegiarte "s" eta ∅ kanpoko "e eta d" UNE 16-508-91 arauak dirasizendatuase=d max. d1 min.sizendatuae=d max. d1 min.3,2455,5678910111213141516171819789,510111213,5151617,51920,521,52324,5262728,5891112131416182021232526272829303220212223242526272830323436414650556029,5313233,534,53637,538,54042,5454850,55763697581,5333536383940424345485053566268748086248

2499. Torlojuak9.6 Giltza finkoetarako tarte libreaHariab l1 l2 l3 l4 l5 l6 r3,2455,5678910111213141719222427303236414650556033,24,555677,58,51210,514141517,520,52223,52628313437,541444833,5455677,58101011,511,51314,51516,51820212326293134361014171720222528324038464651576369768288981081221301421525810101214161820252327273132363943464956606876838845,56,56,57,58,591011151316,516,518,520,52314,528303235384346,55155681010121415,517,519,524,5233030343844475358616976859310111057991112,514,515,517,523212727293337,541454852586370768390l3l6l4l2 l1l5l2l5br6°bb

250

10. Konoak251

252

10. Konoak10.1 Kono orokorrakISO 1119:1998C =konoaren erlazioa = konikotasunad = konoaren diametro txikienaD =konoaren diametroa.L = konoaren luzera (altuera) (d eta Dbitartean)α =konoaren angeluaα/2 = ahokadura angeluaC konikotasuna: kono bateko bi ebakiduraren diametroen diferentziaren eta horienarteko distantziaren arteko erlazioa. Hurrengo formula honen arabera adierazten da:Inklinazioakonikotasunarenerdia da.Konoen erlazioa, edo konikotasuna oro har C=1:x erlazio gisa adierazten da.1.seriea120º90---60º45º30º1:3---1:5---------1:10------1:20---1:501:1001:2001:500Konoa2.seriea------75º------------1:41:161:171:18---1:121:15---1:30------------α/2αdAplikazio orokorretarako konoak------------------18º 55’ 28,7199’’14º 15’ 0,1177’’11º 25’ 16,2706’’9º 31’ 38,2202’’8º 10’ 16,4408’’7º 9’ 9,6075’’5º 43’ 29,3176’’4º 46’ 18,7970’’3º 49’ 5,8975’’2º 51’ 51,0925’’1º 54’ 34,8570’’1º 8’ 45,1586’’34’ 22,6309’’17’ 11,3219’’6’ 52,5295LKonoaren angelua, α253D------------------18,924 644 42º14,250 032 70º11,421 186 27º9,527 283 38º8,171 233 56º7,152 668 75º5,724 810 45º4,771 888 06º3,818 304 87º2,864 192 37º1,909 682 51º1,145 877 40º0,572 953 02º0,286 478 30º0,114 591 52ºC= D-d = 2tan α =1L 2 1 cot α2 2Radianetan2,094 395 101,570 796 331,308 996 941,047 197 550,785 398 160,523 598 780,330 297 350,248 709 990,199 337 300,166 282 460,142 614 930,124 837 620,099 916 790,083 285 160,066 641 990,049 989 590,033 330 250,019 999 330,009 999 920,004 999 990,002 000 00C konoarenerlazioa1:0,288 675 11:0,500 000 01:0,651 612 71:0,866 025 41:1,207 106 81:1,866 025 4---------------------------------------------

10. Konoak10.2 Kono partikularrakKonoaKonoaren angelua, α NazioartekoizenRadianetan estandarraAplikazioak7:241:3,428 571 4 16º 35’ 39,4443’’ 16,594 290 08º 0,289 625 00 2971:12,2621:12,9721:15,7481:18,7791:19,0021:19,1801:19,2121:19,2541:19,2641:19,9221:20,0201:20,0471:20,2881:23,9044º 40’ 12,1514’’4º 24’ 52,9039’’3º 38’ 13,4429’’3º 3’ 1,2070’’3º 0’ 52,3956’’2º 59’ 11,7258’’2º 58’ 53,8255’’2º 58’ 30,4217’2º 58’ 24,8644’’2º 52’ 31,4463’’2º 51’ 40,7960’’2º 51’ 26,9283’’2º 49’ 24,7802’’2º 23’ 47,6244’’4,670 042 05º4,414 695 52º3,637 067 47º3,050 335 27º3,014 554 34º2,986 590 50º2,981 618 20º2,975 117 13º2,973 573 43º2,875 401 76º2,861 332 23º2,857 480 08º2,823 550 06º2,396 562 32º0,081 507 610,077 050 970,063 478 800,053 238 390,052 613 900,052 125 840,052 039 050,051 925 590,051 898 650,050 185 230,049 939 670,049 872 440,049 280 250,041 827 90239239239239296296296296239296296296239296Erremintarenardatzak etaahokadurakJacobs 2 konoaJacobs 1 konoaJacobs 33 konoaJacobs 3 konoaMorse 5 konoaMorse 6 konoaMorse 0 konoaMorse 4 konoaJacobs 6 konoaMorse 3 konoaMorse 2 konoaMorse 1 konoaJacobs 0 konoaBrown 1-3 konoa254

10. Konoak10.3 Konoen akotazioaUNE 1122-1996 = ISO 3040-199010.3.1 Konoen akotazioaKonoen ezaugarriakKono bat definitzeko, hurrengo taulan ematen diren ezaugarrien eta kotenartetik konoaren funtziorako egokienak diren konbinazioak aukera daitezke.Beharrezko diren kotak baino ez dira zehaztu behar. Hala ere, informazioaematearren eta parentesi artean, kota osagarriak eman daitezke, hau da,"laguntzaileak" edo "erreferentziazkoak" (adibidez, angeluerdia).Konoen ezaugarriak eta kotakEzaugarriak eta kotakLetraikurraMetodonagusiaMetodohautazkoaEzaugarriakKonikotasunaC1:51/50,2:120%KonoarenDiametroaLuzeraKonoaren angeluaAlde zabaleanAlde estuanEbaketa plano bateanKonoaren luzeraLuzera totala konoa barneLuzera Dx zehazten den plano ebaketafinkatuzαDdDxLL’Lx35º0,6 radLLc∅ Dx∅D∅d∅Dα∅dLxL’L255

10. KonoakKonikotasunaren adierazpena marrazkietanIkur grafikoa eta kono baten konikotasuna elementutik gertu jarri behar dira,eta erreferentzi lerroa, juntura lerro batez, konoaren sortzaileari lotuta egon beharda. Erreferentzi lerroa konoaren ardatzari buruz egin behar da, eta zeinuarennorabideak konoaren norabide bera izan behar du.Zeinu grafikoaJuntura lerroa1,5Erreferentzia lerroaKono serie normalizatuakAdierazi beharreko konikotasuna konoen serie normalizatuetako konikotasunabaldin bada (bereziki Morse konoak eta kono metrikoak), elementu konikoa serienormalizatua eta dagokion zenbakia zehaztuz adieraz daiteke.Morse konoa 3 zk.256

t10. Konoak10.4 Konoen perdoiakKonoaren perdoia, zehaztutako konoaren angeluaAdierazpena marrazkian Marrazkiaren interpretazioatt∅ DαKonoaren perdoia, konikotasun zehaztuaAdierazpena marrazkianCt∅ DMarrazkiaren interpretazioa∅ D ∅ DtαKonoaren perdoi aldea, aldi berean konoaren posizio axialadefinitutaAdierazpena marrazkian Marrazkiaren interpretazioaCCtC∅Dx∅ DxLxLx257

10. Konoak10.5 Erremintetarako konoakMorse eta metrikoa, barrualdea eta kanpoaldeaOratzeko erreminta eta lanabes normalizatuetako erabilera Morse konodunedo kono metrikodun kirtenekin.α/2∅ D ∅ Dc∅ D ∅ DKono mota∅ckonoarenerlazioaα/2ahokadura angelua4 kono metrikoa6 kono metrikoa80 kono metrikoa100 kono metrikoa120 kono metrikoa160 kono metrikoa200 kono metrikoaMorse 0 konoaMorse 1 konoaMorse 2 konoaMorse 3 konoaMorse 4 konoaMorse 5 konoaMorse 6 konoa46801001201602009,04512,06517,7823,82531,26744,39963,3481:201:19,2121:20,0471:20,0201:19,9221:19,2541:19,0021:19,1801º 25’ 56’’1º 29’ 27’’1º 25’ 43’’1º 25’ 50’’1º 26’ 16’’1º 29’ 15’’1º 30’ 26’’1º 29’ 36’’Erremintetarako konoak, Morse konoa eta kono metrikoa, barrualdea etakanpoaldea UNE 15007, DIN 228/1 eta 228/2.Zorro handitzaileak Morse konoa duten erremintetarako UNE 16133 eta DIN2187 arauak.Zorro txikitzaileak Morse konoa duten erremintetarako UNE 16132 eta DIN2185 arauak.Zorro txikitzaileak zeharkako txabeta bidezko loturarako DIN 1808 araua.Kirten konikoak zeharkako txabeta bidez oratzeko DIN 1806 araua.258

10. Konoak10.6 Erremintak eskuz aldatzeko 7/24konikotasuneko akoplamendu konikoak8º 17’ 50”0/20/207/24∅ D7:24 (1:3,4285714)c∅ D7/24ko kirten konikoa duten oratzeko erreminta eta lanabesnormalizatuentzat balio du.Kono zk.30404550556065707580∅ D31,7544,4557,1569,8588,9107,95133,35165,1203,2254Erremintak eskuz aldatzeko 7/24ko konikotasuna duten akoplamendu konikoakUNE 15008 eta DIN 2079.Oratzeko erreminta eta lanabesetarako kirten koniko zorrotzak DIN 2080/1 etaDIN 2080/2.40, 45 eta 50 zenbakiko konoak, konikotasunaren neurriak eta perdoiakUNE 15009/1.40, 45 eta 50 zenbakiko konoetarako tiranteak, neurriak UNE 15009/2259

10. Konoak10.7 Erremintak automatikoki aldatzeko7/24 konikotasuneko akoplamendu konikoak8º 17’ 50”e01 02ee3 a27/24D17:24 (1:3,4285714)∅ D7/24ko kirten konikoa duten oratzeko erreminta eta lanabes normalizatuentzatbalio du.Kono zk.30404550∅ D31,7544,4557,1569,85Erremintak automatikoki aldatzeko 7/24ko konikotasuna duten akoplamendukonikoak UNE 15002.Oratzeko erreminta eta lanabesetarako kirten koniko zorrotzak DIN 2080/1 etaDIN 2080/02.40,45 eta 50 zenbakiko konoak, konikotasunaren neurriak eta perdoiak UNE15009/1.40, 45 eta 50 zenbakiko konoetarako tiranteak, neurriak UNE 15009/2.260

10. Konoak10.8 Torlojuaren muturra eta kontraplaterak.1:4 konikotasuneko trukagarritasun neurriak1:4∅ D7º 7’ 30”∅ DTornuetarako torloju mutur eta kontraplateretarako balio du.Kono zk.3456811152028∅ D53,97563,51382,563106,375139,719196,869285,775412,775548,225M-H Torlojuaren muturra eta kontraplaterak. 1 zatia A mota UNE 15440/1 DIN55026 eta DIN 55028.M-H Torlojuaren muturra eta kontraplaterak. 2 zatia Espeka bidezko finkapendunmota UNE 15440/2 DIN 55029.M-H Torlojuaren muturra eta kontraplaterak. 3 zatia Baioneta mota UNE15440/3 DIN 55027 eta DIN 55028.Plater bridak 1:4 zentraketa konoarekin. Oinarrizko bridak DIN 6352/1.261

10. Konoak10.9 HSK erreminta konoa A, B, C, D, E eta Fformak 1:10 konikotasuna2º 51’ 45”∅D1:10Kono zk.253240506380100125160∅ D253240506380100125160Maximoa10.000 bir/minA forma: Erreminta automatikoki aldatzekoeta barne hortz bidezko arrastea.Lubrifikazioa erditik. DIN 69893/1B forma: Erreminta automatikoki aldatzeko.Lubrifikazioa burutik. DIN 69893/2C forma: Erreminta eskuz aldatzeko etabarne hortz bidezko arrastea. Lubrifikazioaerditik. DIN 69893/1D forma: Erreminta eskuz aldatzeko.Lubrifikazioa burutik. DIN 69893/2Maximoa50.000 bir/minE forma: Erreminta automatikoki aldatzeko.DIN 69893/5F forma: Erreminta automatikoki aldatzeko.Kono murriztuaren ∅. DIN 69893/6262

11. Zentratzeko puntuak B eta R formak DIN 332/1-1986263

264

11. Zentratzeko puntuak B eta R formak DIN 332/1-1986B formaPuntu arteztua behar denean.(doitasunezko ardatzentzat)R forma120°d1d260°d3120°120°d1d260°rbt(1)a(2)t(1)a(2)t (1) DIN 333 zentratzeko barautsez prestatutako zentratze puntuetan.a (2) Trontzaketa neurriak (a) piezan betiko geratzen ez diren zentratzepuntuetarako balio du.Marrazkietarako argibidead1 = 4 eta d2 = 8,5eko B formako zentratze puntua. DIN 332-B 4x8,5 zentratzepuntua.d1 = 4 eta d2 = 8,5eko R formako zentratze puntua. DIN 332-B 4x8,5 zentratzepuntua.B formaR formatd1 d2 b d3 a d1 d2min.DIN 333 rmax. min.tmin.a11,251,622,53,15456,38102,122,653,354,255,36,78,510,613,21721,20,30,40,50,60,80,91,21,61,41,623,15456,381012,5161822,4282,22,73,44,35,46,88,610,812,916,420,43,54,55,56,68,31012,715,620253111,251,622,53,15456,38102,122,653,354,255,36,78,510,613,21721,23,15456,381012,516202531,52,53,15456,381012,51620251,92,32,93,74,65,87,49,211,414,718,33456791114182228265

266

12. Koipeztatzaileei buruzko gomendioak267

268

12. Koipeztatzaileei buruzko gomendioakACFAplik.orokor.Aplik.bereziaAplikaziobereziagoaBorbor,zirkulazioedo lainobidezkolubrifikazioetengabea.Torlojukojineteak,kojineteaketa erlazionatutakoenbrageak.Torlojukojineteak,kojineteak.Produktu motaedota ezaugarrifuntzionalakOlio mineral finduakOxidazioaren kontrakoolio mineral finduegonkorrak, korrosioareneta aparraren kontrakoezaugarriekin (metalferrikoak eta ezferrikoak).Oxidazioaren kontrakoolio mineral finduegonkorrak, korrosioaren(metal ferrikoak eta ezferrikoak) eta aparrarenkontrako ezaugarriekin,hiperpresioarenkontrakoak etahigaduraren kontrakoak.Olio mineral finduakgehigarri bitartezhobetutakoezaugarriekin, horienartean, korrosioaren,herdoiltzearen edohigaduraren kontrakoezaugarriak.Olio mineral finduakgehigarri bitartezhobetutakoezaugarriekin, horienartean, korrosioaren,herdoiltzearen etahigaduraren kontrakoak.ISO/TR 3498-1986 ikurrakategoria ISO-LAN 68AN 220CKB 32CKB 68CKB 100CKB 150CKC 100CKC 150CKC 220CKC 320CKC 460FC 2FC 5FC 10FC 22FD 2FD 5FD 10FD 22AplikazioenadibideakKarga txikiko piezakKarterrean itxitakoengranajeak kargatxikiarekinfuntzionatzekoak (burukojineteak, aitzinapenkaxak, orgak).Engranaje itxiak, kargahandiekin ere normalgeratzen den oliotenperaturaegonkorrarekinfuntzionatzen dutenak.Mota guztietakoengranaje itxiak (hipoideaizan ezik) eta kojineteak.Kojinete leun edoboladunen etaerlazionaturiko enbrageenlubrifikazioa, presiobidezkoa eta olio lainobidezkoa (aerosola).Kojinete leun edoboladunen lubrifikazioa,presio bidezkoa eta oliolaino eta bainu bidezkoa(aerosola).OharrakCKB 32 eta CKB 68mekanikoki eragindakoenbrageekin eta murgilketabidez lubrifikatuta ere erabildaitezke. CKBB 68ren ordezAN 68 erabil daiteke.Olio hauek karga txikikogidaria duten aitzinapentorlojuak eskuz edo moduzentralizatuan lubrifikatzekoere erabiltzen dira.Herdoiltzeko arriskua delaeta, higaduraren edohiperpresioaren kontrakogehigarririk gabeko olioakerabiltzen dituztenenbrageak dituzten sistemaklubrifikatzeko.Biskositate maila txiki-txikikoolioak, adibidez, doitasunmekanismoak, hidraulikoakedo hidropneumatikoak,enbrageelektromagnetikoak,lubrifikazio pneumatikoa etakojinete hidrostatikoak.IkurraletraKarterrean itxitako engranajeakGaleraosokosistemakTorloju kojinetea, kojinetea, enbragea etaantzekoakEngranajeak269

12. Koipeztatzaileei buruzko gomendioakGidahidraulikobidezkosistemakG 68G 100G 150G 220HL 32HL 46HL 68HM 15HM 32HM 46HM 68HV 22HV 32HV 46HG 32HG 68XBCEA 00XBCEA 0XBCEA 1XBCEA 2XBCEA 3Pieza labainkor guztiak lubrifikatzeko,hala nola, aitzinapentorlojuak, espekak,matrakak eta aldizkako zerbitzukoengranaje amaigabeak.Kojinete leun edo boladunaketa karga arrunteko engranajemota guztiak (hipoideaketa amaigabeak izan ezik).HM 32k eta HM 68k CKB 32eta CKB 68 ordezka dezakete,hurrenez hurren.Kasu batzuetan, HV motakHM mota ordezka dezake.Beste gida batzuk lubrifikatzekobiskositate hau daukanolioa behar denean. HG 68kG 68 ordezka dezake.XBCEA 1 koipea sistema zentralizatuetanerabiltzen da,eta XBCEA 2 eta XBCEA 3kopa edo xiringa bitartezaplikatzen dira.Fabrikatzaileak lehenengobetealdian erabili beharrekokoipea zein den adierazibehar du, bateragarritasunasegurtatzeko.IkurraletraKoipea behar dutenaplikazioakSistema hidraulikoakGidakErabilera anitzekokoipeakSistema hidrostatikoakGHXAplik.orokor.Aplik.bereziaAplikaziobereziagoaProduktu motaedota ezaugarrifuntzionalakOlio mineral finduakmarruskadura ekiditekolubrifikazio eta eranskortasunhobearekin.Olio mineral finduakkorrosioaren eta herdoiltzearenkontrako ezaugarrihobetuekin.Olio mineral finduak korrosioaren,herdoiltzearen etahigaduraren kontrakoezaugarri hobetuekin.Olio mineral finduak tenperaturaezaugarri hobeekin,korrosioaren, herdoiltzearen,higaduraren etabiskositatearen kontra.Olio mineral finduakkorrosioaren, herdoiltzearen,higaduraren etamarruskaduraren kontrakoezaugarri hobetuekin.Koipeak herdoiltzeareneta korrosioaren kontrakoezaugarri hobetuekin.ISO/TR 3498-1986 ikurrakategoria ISO-LAplikazioenadibideakKojinete leunak dituztengiden lubrifikazioa.Abiadura txikietan osoerabilgarria, labainduraetenaren ondorioz sortzendiren bibrazioak murrizteko(marruskadura).Karga handiko osagaiakdituzten sistema hidraulikoorokorrak.Zenbaki bidezko kontroladuten makina erremintentzat.Kojinete hidraulikoak etaleunak dituzten makinentzat,abiadura txikianbibrazioa edo labainduraetena minimizatu beharraduten lubrifikazio sistemetan.Boladun kojineteak,engranaje irekiak etapieza nahasien koipeztatzeorokorra.Oharrak270

13. Errakoreak eta mangerak271

272

13. Errakoreak eta mangerak13.1 Errefrigerazioko errakoreakNiple errakore arra 280 (N8) zk.I errakore murriztailea 241 (N4) zk.Zorro erako errakore arra 270 (M2) zk.Zorro erako errakore murriztailea240 (M2) zk.E errakore murriztailea 246 (M4) zk.90º angeludun errakorea A-A 3 (G8) zk.90º angeludun errakorea A-E 1 (G4) zk. 90º angeludun errakorea A-A 2 (G8) zk.Zorro erako errakore orientagarria340 (U11) zk.90º angeludun errakore orientagarriaA-A 96 (UA11) zk.T erako errakorea 130 (B1) zk.Gurutze erakoerrakorea180 (C1) zk.273

13. Errakoreak eta mangerakIxteko tapoia 290 (T9) zk.Azkoin errakorea 312 (P4) zk.90º angeludun errakore motzaA-E 92 (A4) zk.45 º angeludun errakoreaA-E 40 (G4/45º) zk.90º angeludun errakore motzaA-A 90 (A1) zk.45 º angeludun errakoreaA-A 41 (G1/45º) zk.Errakore orientagarriaA-E 341 (U12) zk.Angeludun errakore orientagarriaA-E 98 (UA12) zk.Bi lokailudun brida 320 zk.Lau lokailudun brida 321 zk.OharraA= arraE = emea274

13. Errakoreak eta mangerak13.2 Koipeztapenerako errakoreakBikonoentzako barne errakoreaTrenkada paseko errakore zuzenaAhokaduretarako errakoreaSarrerako errakore zuzenaUkondo erako sarrerako errakoreaUkondo erako sarrerako errakoreaUkondo erako trenkadapaseko errakoreaTutuen lotura T erako euskarriarekinEuskarriaren errakorezuzena tutuen loturarakoBlokeatzeko errakoreaGurutze erakoerrakoreaL erako errakore orientagarria275

13. Errakoreak eta mangerakL erako errakoreorientagarriaT erako errakore orientagarriaT erako errakoreorientagarriaAltzairuzko tutuentzako bikonoaPlastikozko tutuentzako bikonoaTutuentzako indargarriaKonodun ixteko tapoiaIxteko tapoiaIxteko zirrindolaAr erako errakore zuzenaTrenkada paseko errakorearentzako azkoinaIxteko tapoia276

13. Errakoreak eta mangerak13.3 Errakore hidraulikoakErrakore ar zuzenaErrakore zuzenaDIN 2353Errakore bikoitz zuzena(trenkada paseko errakorea)Errakore ar orientagarriaAngeludun errakoreaAngelu orientagarridun errakoreaDIN 2353T erako errakoreaT erako errakore orientagarriaDIN 2353T erako errakore orientagarriaGurutze erakoerrakoreaDIN 2353Errakore eme zuzenaErrakore erreduzitzailea277

13. Errakoreak eta mangerakNiple errakore arraManometroentzako errakoreaE eta I errakore erreduzitzaileaZorro erako errakorea eta erreduzitzekoaLuzapen-errakoreaAngeludun errakore arraDIN 2353T erako errakore arraL erako errakore arraDIN 2353DIN 2353Angelu orientagarridunerrakoreaUkondo biragarridunerrakoreaEraztun errakoreaAzkoin errakorea278

13. Errakoreak eta mangerakIxteko tapoia DIN 908Ixteko tapoia DIN 906Angeludun errakorea A-EOharraA= arraE = emea279

13. Errakoreak eta mangerak13.4 Terminal iraunkorra mangerarekinSerie arinaMangeraTerminala∅D∅dL1LLuzera L= komeni dena∅ D ∅ d L1Laneko presiominimoaHaustura presiominimoaKurbaduraerradio minimoa61/4”256012010081/4”2560120100103/8”3060120130123/8”3060120130151/2”3460120180185/8”3655110200223/4”3855110240281”403570300351 1/4”433570420421 1/2”502550508280

13. Errakoreak eta mangerak13.5 Terminal iraunkorra mangerarekinSerie astunaMangeraTerminala∅D∅dL1LLuzera L= komeni dena∅ D ∅ d L1Laneko presiominimoaHaustura presiominimoaKurbaduraerradio minimoa81/4”25120240100101/4”25120240100123/8”30120240130143/8”30120240130161/2”34120240180205/8”36110220200253/4”38110220240301”4070140300381 1/4”4370140420281

282

14. Gidatzeko sistemak283

14. Gidatzeko sistemak14.1 Gidatzeko sistemen konparaketaParametroen balorazioa 1 eta 10 bitarteko eskalan. Zenbakia zenbat etahandiagoa izan, hainbat hobea izango da ezaugarria. Balorazio kuantitatiboaezinezkoa da, kasuaren araberakoa delako. Irizpidea orokorra da eta, soluziopartikular zenbaitetan, ordena kualitatiboa aldatu egingo da, gida eredubakoitzaren, diseinuaren eta muntaketaren beraren arabera. Balorazioasistemaren beraren arabera eginda dago; fabrikazioan gerta daitezkeen arazoakbeste kontu bat dira.HariaSistema Marruskadura Aurrekargaren Garbitasuna Berokuntza HigadurakkontrolaLabaindura(turcite)HidrostatikoakAerostatikoa6 ilarakoboladun irristailutrinkoak4 ilarakoboladun irristailutrinkoak2 ilarakoboladun irristailutrinkoakMotelgailurikgabekoarraboldunirristailuakArraboldunirristailuakmotelgailuarekinOrratz kaiolaaurrekargaerregelarikgabeaOrratz kaiolaaurrekargaerregelarekinOharra19108887777487101010101019Gidatzeko sistema aerostatikoak mikromekanizatuen arloan ari dira erabiltzen;gure erabilera arloaren barruan zaila da horiek sartzea.2845991010101010101017109998888310108888888

14. Gidatzeko sistemakZurruntasuna Moteltzea Haria Abiadura Doitasuna KostuaFidagarritasuna /mantengarritasuna87681091910491043155573878842879811851087377887577789358871045937285

14. Gidatzeko sistemak14.2 Zirkularretik zuzenerako mugimendutransmisiorako sistemen konparazioa (eta alderantziz)Parametroen balorazioa 0 eta 5 bitarteko eskalanFuntzioakHariaBoladunardatzaUhal lauakUhaltrapezoidalakMaila hauetanpotentziatransmititzekogaitasunaMugimenduaabiadura linealarenaraberatransmititzekogaitasuna0 + 2 kW2 +10 kW10 kW bainogehiago20 m/s baino gutxiago20 + 40 m/s40 m/s bainogehiagoBizitza iraupen handiaHigadura handiko egoeretantransmititzeko gaitasunaLabaindurarik eza (sinkronismoa)Errendimendu handiaBibraziorik ezaTransmisioaren osagaien pisu arinaTransmisioaren osagaien inertzia txikiakTransmisioaren kostua ez handiaOrdezko piezen kostua ez handiaBiraketaren norabidea aldatzeko aukeraPotentziaren transmisioa ardatzetan flexiohandirik gabeIdem esfortzu axialentzatGiro erasokorrak jasateko gaitasuna(herdoila, tenperatura handiak, etab.)Transmisio itzulgarria egiteko aukeraFuntzionamendu isilaTalka esfortzuen xurgatzeko ahalmenaLubrifikatu gabe funtzionatzeko aukera555543545552311552125113215443404454444254444532154344044444443544445286

28714. Gidatzeko sistemak432544424434433545343355555434454333225453433255554344543332254334432HariaHorzdun uhalakKateakAzkoin-torlojuaKremailerapinoia (hortzzuzenak)Kremailerapinoia (hortzokerra)4445313344333334452422255541034523233455221420

14. Gidatzeko sistemak14.3 Zirkularretik zirkularrerako mugimendutransmisioen konparazioaParametroen balorazioa 0tik 5erako eskala bateanFuntzioakHariaMarruskaduragurpilakUhal lauakUhaltrapezoidalakTransmisioaardatzen posizioerlatiboaren araberaMaila hauetanpotentziatransmititzekogaitasunaArdatzen artekodistantziarenaraberamugimenduatransmititzekoahalmenaParaleloakGurutzatuakKonkurrenteak0 + 2 kW2 +10 kW10 kW bainogehiago0,5 m bainogutxiago0,5 + 22 m baino gehiago5 5 50 3 15 2 13 4 52 3 41 2 44 4 42 5 51 5 3‘l’ transmisiokoerlazioa elementusorta bakar batekini = Sarrera abiaduraIrteera abiaduraMugimenduatransmititzekoahalmena abiaduratangentzialarenarabera1 < i < 55 < i

14. Gidatzeko sistemakHorzdunuhalakEngranajeKateakHariazuzenakEngranajehelikoidalakEngranajekonikoakKoroaamaigabea5 5 5 5 0 01 0 0 5 0 41 0 0 0 5 04 4 0 5 5 53 4 5 5 5 52 3 5 5 5 55 5 5 5 0 54 5 3 3 0 32 5 1 1 0 15 5 5 5 5 43 4 3 3 3 51 2 1 1 2 55 5 5 5 5 54 3 5 5 4 33 1 4 4 3 1289

14. Gidatzeko sistemakFuntzioakHariaMarruskaduragurpilakUhal lauakUhaltrapezoidalakBizitza iraupen handiaHigadura handiko egoeretantransmititzeko gaitasunaLabaindurarik eza (sinkronismoa)Errendimendu handiaBibraziorik ezaTransmisioaren osagaien pisu arinaTransmisioaren osagaien inertzia txikiakTransmisioaren kostua ez handiaOrdezko piezen kostua ez handiaBiraketaren norabidea aldatzeko aukeraPotentziaren transmisioa ardatzetanflexio handirik gabeIdem esfortzu axialentzatGiro erasokorrak jasateko gaitasuna(herdoila, tenperatura handiak, etab.)Transmisio itzulgarria egiteko aukeraFuntzionamendu isilaTalka esfortzuen xurgatzeko ahalmenaLubrifikatu gabe funtzionatzeko aukera2 3 31 3 20 0 03 5 44 5 42 5 42 5 44 4 33 4 45 4 41 2 33 5 53 3 33 4 44 4 45 5 54 5 5290

14. Gidatzeko sistemakHorzdunuhalakEngranajeKateakHariazuzenakEngranajehelikoidalakEngranajekonikoakKoroaamaigabea3 3 5 5 5 52 2 4 4 4 44 4 5 5 5 54 4 5 4 4 23 3 4 4 4 44 3 2 2 2 23 1 2 2 2 22 2 2 2 1 13 3 2 2 2 25 3 5 5 5 54 4 4 4 4 45 5 5 3 2 23 2 3 3 3 34 3 5 5 5 13 2 2 3 2 33 3 3 3 3 35 2 2 1 2 0291

292

15. Turcitea muntatzea293

294

15. Turcitea muntatzea15.1 Turcite bandak (PTFE+brontzea) muntatzea15.1.1 Ohar orokorrak"Turcite-B"ri kola emateko leku berezi eta horretarako propio itxia behar da,dela kabina bat, departamentu bat, etab., hautsetik eta beste partikula batzuetatikbabesteko (bizarrak, pintura, etab.), eta aireztatzeko sistema batez hornitua.Tenperaturarik egokiena +20º C-tik +25º C-ra bitartekoa da, %55ekohezetasun erlatiboarekin.Hurrengo lanari ekin baino lehenago eskuak urez eta xaboiz garbitu behardira, eta kola emateko prozesu osoan ez da erre behar.15.1.2 Tresnak eta erremintakGarbitzekoBrotxa, eskuila eta zapi garbiak, garbitzeko garaian haririk eta partikularikbotako ez dituztenak.Turcite-B metalezko gainazalak eta tresnak garbitzeko trikloroetilenoa erabildaiteke (toxikoa da, hobe antzeko zer edo zer erabiltzea), kanpoko partikulariketa elementurik gabea (koipeak, olioa, etab.).EspatulakPisatu aurretiko ontzira atera behar denerako, espatula lau eta garbi bat,independientea itsasgarri eta gogortzaile pote bakoitzarentzat.Espatula horzduna, garbia, itsasgarria uniformeki emateko eta zabaltzeko.OntziaAltzairu herdoilgaitzezko edo aluminiozko ontzia, garbia, itsasgarriaren etagogortzailearen nahasketa egiteko.ZulagailuaZulagailua, mihi batez hornituta irabiagailu baten moduan ibiliko dena,nahasketa homogeneoagoa egiteko.BalantzaBalantza digitala, itsasgarria eta gogortzailea doi pisatzeko.295

15. Turcitearen muntatzea15.1.3 Itsatsi beharreko gainazalaren prestaketaZimurtasunaKola eman beharreko gainazalaren zimurtasuna Ra = 0,8-3,2 mikra izangoda, eta gainazal hori ez da komeni arteztea.GarbitasunaMetalezko gainazala garbitzeko zeregina mahaiarekiko 30º-koinklinazioarekin egitea komeni da. Horren aurretik presiozko airea pasatubeharko da, ahalik eta partikula gehien kentzearren (aurretiazko zeregin haudepartamentutik kanpo egingo da). Ondoren, metalezko gainazala eta Turcite-Bzapi garbi batez eta brotxa garbi batez eta trikloroetilenoaz garbituko da (edoantzekoaz); goitik beherako norabidean, eta osorik garbituko da. Zeregina zuzenbete dela egiaztatzeko, zapi zuri garbi bat pasatuko da, zikinkeri arrastorik utzikoez duena.Gainazalak garbitu eta gero ez dira ukitu behar, eta lehortzeko ez da airekonprimiturik erabiliko.15.1.4 Kola emateaNahasketakKola egiteko AV 138M itsasgarria eta HV 998 gogortzailea erabiliko dira, etanahasketaren proportzioa honako hau izango da: AV 138Mren pisuarenehunekoaren ehun zati, eta HV 998ren pisuaren ehunekoaren 40 zati.Nahasketaren bizitza +23ºC-tan 30 minutukoa da.Kola emateaDena prest dagoenean, alegia, metalezko gainazala, Turcite-B eta itsasgarria,espatula horzduna hartu eta kola emateari ekingo da.Turcite-Bren gainean luzeraka emango da, eta metalezko zatian, berriz,zeharka, itsasgarria eman gabeko hutsunerik utzi gabe, baina soilik beharrezkoadena eta espatula horzdunak berak uzten duena emanez.15.1.5 Turcite-B jartzeaTurcite-B hartu eta metalezko gainazalaren gainean aplikatu, mutur batetikhasita eta luzeraka sakatuz, aire poltsarik ez uzteko. Muturretan nylonezko bitorlojuz lotzen da (horiek ez dira Turcite-Bren gainetik irten behar), pisuaren edoestutzearen eraginaren menpe lehortzen ari dela, mugitu ez dadin.296

15. Turcitearen muntatzeaTurcite-Bren gainean erregela jartzen hasi aurretik parafinazko paperzerrenda batzuk ipiniko dira, soberan dagoen itsasgarria ez dakion erregelariatxiki.Gainean erregela bat ipiniko da (Turcite-B baino zabalagoa), luzeraka, guztizlaua eta zurruna, eta pisu bat, sarjentuak edo antzekoak erabiliz estutuko da.Mekanizatzeko prest egoteko, gogortzeko denbora 12 ordukoa da, +20ºC-tan.15.1.6 KargaPisu erlazioa kola emandako Turcite-Bren gainazalari dagokionez 0,2tik 0,3rakg/cm 2 da (edo gainean jasan behar duen pisuaren parekoa).Estutze presioa uniformea izango da itsatsitako gainazal osoaren gainean.15.1.7 GarbitasunaItsasgarriak eta gogortzaileak ez dute larruazala ukitu behar.Larruazala zikindu baldin bada, berehala garbitu behar da, xaboi urez eta urepelarekin. Inoiz ez da ez disolbatzailerik ez lubrifikatzailerik erabili behar.15.1.8 Gainazalaren akaberaAzken akabera egiteko lubrifikazio ugarirekin arteztuko da, eta zimurtasuna02-08 mikra bitartekoa izango da.Harraskatuz gero, ez da ahaztu behar kalitate maila 2 dela, eta horri hazbetekarratuko 14 edo 20 puntu dagozkio (2 eta 3 puntu bitartean cm 2 -ko).297

298

16. Labirintoak eta ixte eraztunak299

300

16. Labirintoak eta ixte eraztunak16.1 Labirinto eta ixte eraztunak erabiltzekobaldintzakHurrengo egoera hauetan labirintoak erabiltzen dira eta ixteeraztunak ez dira erabiltzen:- Abiadura periferikoak aukerarik ematen ez duenean.- Abiadura periferikoak aukera ematen duenean baina burua presio baxukoaire-olioz lubrifikatuta dagoenean (irteerako korrontea behar du).Ixte eraztunak erabiltzen dira:- Abiadura periferikoak aukera ematen duenean.Ixte eraztunak eta labirintoak erabiltzen dira:- Abiadura periferikoak buruetan aukera ematen duenean, hozgarririk sar ezdadin eta olioa irten ez dadin.Labirintoetarako gomendaturiko neurriakminimoa 1,5maximoa 5minimoa 3maximoa 5Ertz biziak0,51 minimoa301

16. Labirintoak eta ixte eraztunak16.2 Baldintza desberdinetan lan egiteko aukerakLehorreko lanerako edo hozgarriaren proiekzioareneraginik gabeko lanerako302

16. Labirintoak eta ixte eraztunakLehorreko lanerako edo hozgarriaren proiekzioaren eraginikgabeko lanerako ixte eraztunarekinKoipedun errodamenduentzako muntaketaOliodun errodamenduentzako muntaketa303

16. Labirintoak eta ixte eraztunakLana hozgarriaren proiekzioarekin egiten deneanDeflektoreaHari mota birarennorantzaren arabera304

16. Labirintoak eta ixte eraztunakLana hozgarriaren proiekzio handiarekin egiten denean≈5°Deflektorea≈5°305

16. Labirintoak eta ixte eraztunakLana hozgarriaren proiekzio handiarekin egiten denean(deflektorea erabiltzeko aukerarik ematen ez duenean)306

16. Labirintoak eta ixte eraztunakLana hozgarriaren proiekzio oso handiarekin egiten deneanAirea 0.35/0.50 bar0.025Hari mota birarennorantzaren arabera307Deflektorea

16. Labirintoak eta ixte eraztunakLana hozgarriaren proiekzio oso handiarekin egiten deneanAirea 0.35/0.50 bar1Deflektorea308

17. T erako artekak309

310

17. T erako artekakT erako artekak (UNE 15-218-92 = ISO 299 arauan oinarrituta)APEGCHFE, F eta G: alakaren altuera45º edo akordio erradioaOharraB0,3x45° maxNeurria P20 eta 2532tik 100era125etik 250era250etik 500eraT erako arteken arteko neurriaren perdoia ez da metagarria.Perdoia±0,2±0,3±0,5±0,8A 1)56810121418222836424854B C H E F GIzend. Perd. Izend. Perd. min. max. max. max. max.101114,516192330374656688090+10+1,50+20+30+40+503,55778912162025323640+10+20+30+408111517202330384861748494101318212528364556718595106(1)Amarratzeko artekentzat, H12 perdoiaErreferentziazko artekentzat, H8 perdoiaP neurria: P neurriaren 3 edo 4 balioak fabrikatzaileak aukeratzekoak dira.Ahal izanez gero, artekak erdiko artekaren alde batean eta besteansimetrikoki jarri behar direla aurreikusi behar da, eta erdiko arteka hori, oro har,erreferentziazko arteka gisa mekanizatzen da.Arteka kopurua bikoitia izanez gero, makinaren mahaian erreferentziazkoarteka zein den garbi adierazi beharra dago.311111111,61,61,61,62,52,52,52,50,60,60,60,60,60,611111,622111111,61,62,52,52,5466Neurria P20-25-3225-32-4032-40-5040-50-6350-63-8063-80-10080-100-125100-125-160100-125-160-200125-160-200-250160-200-250-320200-250-320-400250-320-400-500

312

18. Harri platertxoak eta diamanteak313

314

18. Harri platertxoak eta diamanteakISO 666:1996DIN 6375:1986Araua artezketa zilindrikorako eta artezketa laurako harri lauei aplika dakieke.Araua ezin zaie osoko ebaketarako harriei (Creep feed) eta diamantezko harrieiedo metalezko nukleoa duten CBN harriei aplikatu.Barne diametroa 76,2 mm - 304,8 mm bitartekoa daukaten harrietarako.3451726D Kanpo diametroa.T Harri zabalera.H Barne diametroa.TH8DPosiziozenbakia123456 *7 *8IzenaHarriaPlater finkoaPlater mugigarriaKontrapisurako artekaFinkapen torlojuaOrekatzeko kontrapisuaBereizgailuaZirrindola* Ez dauka ISO 666b1 balioentzat (ikus hurrengo irudia) kalkulatzen diren potentziak:- 3 kW, kanpo diametroa (D) 250-356 mm-koa duten harrientzat.- 7 kW, kanpo diametroa (D) 400-508 mm-koa duten harrientzat.- 15 kW, kanpo diametroa (D) 600-762 mm-koa duten harrientzat.- 30 kW, kanpo diametroa (D) 900-1.250 mm-koa duten harrientzat.Beste material, potentzia edo eragiketa batzuek beste b1 balio batzuk beharkodituzte.315

18. Harri platertxoak eta diamanteak18.1 Harri platertxo finkoaISO 666:1996DIN 6375:1986l1DIN arauak aholkatutaAhal den guztian erabili3,20,81,60,8b10,5+1Materiala: F-1140b1b2A forma0,80,02 AB forma0,815°2°51’45”t1,60,8d7d6d1d4MQren araberaR U1x45°Konoak DIN 254 (002-10) arabera0,02 AQA1:10 •d5g 1 d7d6d3d2ISO ren araberaQ(min) = S+6mm (min)S = makinan erabiliko den harriaren lodiera maximoa(Kontuan hartu platera lotuta doan ardatzaren luzera)316

18. Harri platertxoak eta diamanteakB forma A formaD ∅harriarenkanpodiametr.d1 f7 b1 b2 d2 d3 d4 •d5 d6 d7 M I1 •tf7• • • ••R U • + 0,2 025040040676,212714181216115*127175*1786511050804063**5810416584136M45X1,5M70X2151960804,456,59400(406)500/508203,216201620240*2552601781781001008080153153115115M85X2M85X212221051056,46,41515600/61020 25 270 178 100 80 153 115 M85X2 27 105 6,4 15500/50821 20 365 274 140 100 244 174 M110X2 23 142 7,1 23600/61021 25 365 274 140 100 244 174 M110X2 23 142 7,1 23750/762 304,8 22 25 380 274 140 100 244 174 M110X2 30 142 7,6 23900/91425 25 410 274 150 120 244 174 M125X2 45 170 7,6 231060/1067 25 25 435 274 150 120 244 174 M125X2 57 170 8,1 23* ANSI B7.1-1995 arauaren neurri minimoak. Gainerako neurriek ANSI B7.1-1995 araua betetzen dute** Lauak artezteko makinetan erabiltzeko• Ez dauka ISO 666•• Ez ISO ez DINDIN 912 8.8Zk. g16 M66 M108 M128 M128M168M168M168M168M1610M16317

18. Harri platertxoak eta diamanteak18.2 Harri platertxo mugigarriaISO 666:1996DIN 6375:1986b13,2 0,81,60,80,5-1Materiala: F-1140b3A format0,02 BB forma1,60,815°0,8Btd6d7+0,5d4+0,25d40,8d3d1R Ud2d6d71x45°0,02 BDIN 912 Abeilanatua318

18. Harri platertxoak eta diamanteakB forma A formaD ∅harriarenkanpodiametroa250400(406)400(406)500/508600/610500/508600/610750/762900/9141060/1067d1a1176,2127203,2304,8b1 b3 d2 d31418162020212225256810101012121212115*127175*178240*25526027036538041043565110178178178274274274274d4 d6 •H7 •5080100100100140140150150104165153153153244244244244d7•84136115115115174174174174R151912222723304557U4,456,46,46,47,17,67,68,1•t+ 0,2 06,5915151523232323DIN 912 8.8Zk. ***ANSI B7.1-1995 arauaren neurri minimoak. Gainerako neurriek ANSI B7.1-1995 araua betetzen dute** Adierazten diren harientzako abeilanatuak•Ez dauka ISO 6666688108888M 6M10M 12M 12M 12M 16M 16M 16M 16319

d6d8d7f18. Harri platertxoak eta diamanteak18.3 Orekatzeko kontrapisuaDIN 6375:1986 arauaren araberaMateriala: F-11401x45°l 4g215°1α1b4d1 f7d2d60-0,1d7d8≅b4 f g2 I4 α DIN 91376,21271151751041658413680,8131,7681,21,2M6M857,540°40°M 6X6M 8X8203,2240260270*153115107,4141,2M10*9,540°M 1 X16304,8365380410435*244174162,2221,21,5M12*17,530°M 12X20* DIN 6375 arauetan ez dauden neurriak.320

18. Harri platertxoak eta diamanteak18.4 Aluminio eta altzairuzko bereizgailuaDIN 6375:1986 arauaren arabera1x45°0,5min.d2d1d90,5min.Ab50,05 A0,02F-1140 materiala edo L-2653 aluminioa, komeni denaren arabera.d1 H7 d2 (0 - 0,2) d9 (+ 0,2 0) b576,2127203,2203,2203,2304,8304,8304,8304,8115175240260270365380410435841352122122143163183203206688588881012121214141010161617181820202626321

18. Harri platertxoak eta diamanteak18.5 Muntatzea eta markatzeaMuntaketa harriaren zabaleraren araberab2b5b5b2b5Plater bakoitzak honako aipamen hauek eraman behar ditu, harria muntatuaurretik zein ondoren ikusteko modukoak:- ISO 666ren aipamena.- Harriaren diametro maximoa.- Harriaren lodiera minimoa eta maximoa.- Harriaren zuloaren diametroa.Adibidea:Kanpo diametroa 500 mm, lodiera minimoa 16 mm, lodiera maximoa 160mm eta zuloa 304,8 mm daukan plater bat honela markatu behar litzateke: ISO666-500x16-160x304,8• Plateren markaketa puntu • Bereizlearen markaketahauetakoren bateanISO 666-500X16X160304,84mm4mm• Ez du ISO 666 kontuan hartzen322203,2x260x12d1: 203,2d2: 260b5: 12

18. Harri platertxoak eta diamanteak18.6 Platera lotzeko azkoinaHariztaketaren norabidea harri etxearen ardatzaren muturrean.(UNE 006-1965 eta FEPA-1987 jarraibideen arabera)Hurrengo arauak komeni den norabidea erabakitzen lagunduko du."Azkoina askatzeko harria lanean ari denean ardatzak izaten duenerrotazioaren norabide berean jirarazi behar da".tkMateriala: F-1140 ilunduaHariaren kalitatea 6HAHaria∅de0,01AAurpegi arteaHaria eskuinera∅ platera d4 Haria d Aurpegiartea5080100140150Haria ezkerrera∅ platera d4 Haria d Aurpegiartea5080100140150M20x1,5M30x1,5M40X1,5M50x1,5M65x2M20x1,5-(LH)M30x1,5-(LH)M40X1,5-(LH)M50x1,5-(LH)M65x2-(LH)42658010512042658010512030415565853041556585e k t34,645,260,87294,512162025302025304050e k t34,645,260,87294,512162025302025304050323

18. Harri platertxoak eta diamanteak18.7 Plater ateratzailea eta hagatxoa20Ateratzaileas m tAlderik aldeko zuloMateriala: F-1140 ilunduad2∅ platera d4 Haria d d1 d2 t m s L5080100140150HagatxoaMateriala: F-1140 ilunduad3M1dd1dHarialM45x1.5M70x2M85x2M110x2M125x232506070952235425270111818181810101010107152025308015020020020097175230235240l2l1d3 M1 I1 I21017M6M102303301220M1 2 torloju DIN 912 2 zirrindola DIN 125M6M10M6x10M10x16324M6M10

18. Harri platertxoak eta diamanteak18.8 Harri platertxoaren muntaketaKako jasotzailearentzako zuloak aurreikusiHarriaren lodiera + 6mm gutxienezl1∅ d1∅ d4M∅ DNP1:10∅ d5Harriarenkanpo ∅ D250400/406400/406500/508600/610500/508600/610750/762900/9141060/1067d1 d4 d5 D M N p76,2127203,2304,85080100140150406380100120M20x1,5M30x1,5M40x1,5M50x1,5M65x2M45x1,5M70x2M85x2M110x2M125x2232834445422333Harriarenzabalera*3250100125160l1*6080105142170* Harri zabalera handiagoetarako platertxoa eta l1 kota luzatu behar dira (ikus kasubakoitza).325

18. Harri platertxoak eta diamanteak18.9 Punta bakarreko diamanteaKalitatea: 5 edo 6 punta natural, gehienetan formazio onekoak.∅d (f8)aurpegiartea = 8lDiamantearen tamaina egokia aukeratzeko oharrakArtezteko harriaren zabalera (mm)300280260240220200180160140120100806040200,15 0,50 1,00 1,25 1,50 1,50 1,50 1,50 kilateak gutxienez0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200Harriaren kanpoko diametroa (mm)326

fl18. Harri platertxoak eta diamanteak18.10 Artezteko plakaP5t1mSd (f8)Artezteko diamante harriaren mota egokia zuzenaukeratzeko jarraibideakArtezteko harriaren zabalera500mmP=20DiamantealearentamainaD 501120D 71180D 1001P=10D 11810 500 750 1200 mm.Harriaren kanpoko diametroa (mm)Diamantezkoplakarenlodiera t mm0,750,901,151,40Arteztekoharriarenalearentamaina120-18080-12054-8036-54327

328

19. Harriak329

330

19.1 Harri urratzaileak19. HarriakArtezketan erabiltzen den erreminta da.Harri urratzaileak ebaketa harriak dira, eta aglutinatzaile edo aglomeratzailebaten bidez batutako partikula urratzailez osatuta daude. Ale urratzaileen ertzekebaketa ertz modura jarduten dute.Prozesuaren ezaugarriak direla-eta (gainazal presio eta ebaketa abiadurahandiak), harri urratzaileek esfortzu handiak jasaten dituzte.Harri urratzaile baten propietateak honako ezaugarrien bidez zehazten dira:- Urratzaile mota- Alearen neurria- Egitura- Harriaren gogortasuna- Aglomeratzaile motaBere hautaketa lan baldintzen araberakoa da:- Piezaren materiala- Eragiketa mota: artezketa, trontzaketa, etab.- Doitasun dimentsionala eta gainazaleko akabera- Harria-pieza ukipen azala- Harriaren abiadura- Harri mota eta harri baldintzak19.1.1 UrratzaileakOso material gogorrak dira: materiala erauzi dezakete higadurarik jasangabe edo, bestela, mekanizatu beharreko piezek baino askoz higadura txikiagoaizaten dute.331

19. HarriakHonako mota hauek bereizten dira:Urratzaile naturalak- Esmerila- Korindoi naturala- Diamantea- Kuartzoa* Gehien erabiltzen direnakUrratzaile artifizialak- Korindoi artifiziala edo Alumdum *- Silizio karburoa edo Carborundum *- Diamantea- Boro kubiko nitruroa (CBN)19.1.2 Alearen neurriaAlearen neurria baheak hazbete linealeko duen maila kopuruaren araberazehazten da. Alea bahetik pasatzen da eta gertuen dagoen bahe mailaxeheenean gelditzen da.Aleen neurrien sailkapena egiteko bahe adibideak8ko bahea 24ko bahea 60ko bahea8ko ale neurria 24ko ale neurria 60ko ale neurriaEdozein materialen arbastu azkarra eta ekonomikoa egiteko ale neurrihandiagoak eskatu behar dira beti; aldiz, doitasunezko edo akaberakoartezketarako, ale xeheagoak aukeratu behar dira. Era berean, goi mailakokalitatezko gainazala lortzeko pixkanaka-pixkanaka ale xeheagoak erabiltzendira eta, horrela, mekanizazio prozesua artezketa eragiketa batzuetan banatzenda. Mekanizazio zaileko eta oso gogorrak diren materialei dagokienez, oro harale xeheagoak behar dira eta, era berean, hain gogorra ez den gorputz urratzailebat aukeratu beharko da.332

19. HarriakAlearen neurria zifra hauen eskalaren bidez adierazten da- Oso larriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 - 16- Larriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 - 30- Ertainak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 - 60- Xeheak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 - 120- Oso xeheak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150 - 250- Oso-oso xeheak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .280 - 60019.1.3 EgituraEgiturak ale urratzaileen eta aglutinatzailearen arteko harremana azaltzen duedo, gauza bera dena, aleen artean dagoen porositatea edo tartea.Porositatea beharrezkoa da mekanizazioak irauten duen bitartean txirbilaksortu eta ezabatzeko.Arbastuzko eta material bigunen mekanizaziorako, porositatea edo egiturairekiak hautatzera joko da.Sailkapena eskala honen arabera egiten da- Itxia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 - 4- Ertaina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 - 8- Irekia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 - 1219.1.4 GogortasunaHarri urratzaile baten gogortasunak honako hau adierazten du: urratzailearenale indibidualek aglutinatzailearen bidez erakusten duten loturaren erresistentziaedo, hobeto esanda, ale urratzaileek aglutinatzailetik askatzeko erakusten dutenerresistentzia (multzo urratzaile osotik).Gogortasuna batez ere bi faktoreren araberakoa da:- Aglomeratzailearen erresistentzia.- Aleak lotzen dituen urratzaile kopurua.Mekanizazio prozesu jakin batean profila eta neurriari eustea eta, beraz,horiek behar baino lehen ez galtzea exijitzen zaien harrietan (adibidez, hari etaprofil teknifikatzean) ale higatu eta enbotatuen erregenerazioa egiten da, aldianbehin harria erreminta egokiekin arteztuz. Harri gogor deitu ohi dira.Nolanahi ere, gogorregia den harri batean, zeinetan ale enbotatua ez denaskatzen, artezketaren edo zorrozketaren emaitzak kaskarrak dira. Harria gehiegiberotzen da eta, iraganaldi presio handiak egin arren, piezaren materialarenegitura deuseztatu egiten du (iraoketa, pitzadurak).333

19. HarriakBestalde, arbastuzko eragiketak egiterakoan, ebaketa baldintza zorrotzenondorioz higatu den alea erraztasun handiagoz erortzea komeni da.19.1.5 Aglutinatzailea edo aglomeratzaileaAglutinatzaile edo aglomeratzailea harri urratzaile baten aleak elkarrekin itsastendituen elementua da, eta honako honetan du eragina:- Harri urratzailearen erresistentzian- Harri urratzailearen malgutasunean- Harriaren gogortasuneanAglutinatzaile erabilienak hauek dira:Beiraztatuak edo zeramikoak (ez organikoak)Beiraren antzekoak dira eta buztinez eta feldespatoz osatuta daude proportzioaldakorretan.Aglomeratzaile beiraztatua duten harri urratzaileak gorputz zurrun gisadefinitu daitezke, eta beraz, oso sentikorrak dira kolpe eta talkekin, ez-sentikorrakordea produktu kimikoekin, baita makinetan erabilitako hozgarriekin ere. Lanareneta makinaren arabera harri horiek 30 edo 35 m/seg-ko abiaduratan erabildaitezke; kasu bereziren batean 45, 60 edo 80 m/seg-ko gehienezkoabiaduratarako ere erabil daitezke.Erabilienak dira.Erretxinazkoak (Organikoak)Erretxina sintetikoen bidez lortzen dira.Beren ezaugarri nagusiak elastikotasuna eta kolpeen aurkako sentikortasuneza dira, harri zeramikoaren kontraste gisa. Duten erresistentziaren ondorioz 80m/seg-ko lan abiadura har dezakete eta, salbuespen modura, baita 100 m/segkoaere.Gainera, erretxinazko harriak 35 m/seg-z azpiko abiadura periferikoetarakoere erabiltzen dira –baldin eta lan baldintzak aldekoak ez badira kolpe edo talkeidagokienez–, bai eta akaberan kalitate maila oso handia lortzeko ere.Disoluzio alkalinoen bidez erasoa jasatea da beren eragozpena.MetalikoakDiamantezko harrietarako erabiltzen dira soilik.ElastikoakAkabera fin eta leunduetarako erabiltzen dira.334

19. Harriak19.1.6 Harri urratzaileen identifikazioaJarraian harri urratzaileen kodetze normalizatua adierazten da.Harrien identifikaziorako kode normalizatua19.1.7 Harri urratzailearen aukeraketaSegidako testuan lehen aholkuak ematen dira parametro desberdinen araberaharri mota aukeratzeko.Urratzailearen aukeraketaErresistentzia handiko materialakErresistentzia txikiko materialakGaldaketakAluminioa (Aleazioak)Brontze biguna, letoiaeta kobreaAleazio eta ez-aleazioaltzairuakBrontze gogorraGoma, gogorra etabiguna335Silizio karburoaKorindoi artifiziala

19. HarriakAlearen neurriaren aukeraketaMaterial bigunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ale larriaMaterial gogorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ale xeheaKopuru handia arbastatu beharra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ale larriaKopuru txikia arteztu beharra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ale xeheaAkabera perfektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ale oso xeheaGogortasun graduaren aukeraketaMaterial gogorren arbastuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Gogortasun txikiaMaterial bigunen arbastuak (buxatzeko joera dutenaluminioa, goma, zura edo plastikoa bezalakomaterialen kasuetan izan ezik) . . . . . . . . . . . . . . . . . .Gogortasun handiaPieza-harria ukipen azal txikia . . . . . . . . . . . . . . . . . .Gogortasun handiaEbaketa abiadura handia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Gogortasun txikiaPieza-harria ukipen azal handia . . . . . . . . . . . . . . . . . .Gogortasun txikiaEbaketa abiadura txikia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Gogortasun handiaAglomeratzailearen aukeraketaLan arrunta abiadura normalean (25-30 m/s.) . . . . . . . . . . . . .ZeramikoaEbaketa abiadura 35-40 m/s-z goitikoa. . . . . . . . . . . . . . . . . .OrganikoaOkertzerainoko esfortzuak jasaten dituzten harri meheak . . . . . .OrganikoaTrontzaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .OrganikoaEgituraren aukeraketaMaterial bigunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IrekiaAkabera oso xehea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ItxiaGainazal lauen artezketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IrekiaGainazal zilindrikoen artezketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ertaina19.1.8 Harri urratzaileak berritzea edo artezteaHarri urratzaileek eraginkortasuna galtzen dute, arrazoi hauek direla kausa:- Profilaren forma galera- Ale urratzaileen ertzen higadura- Aleen ertzak txirbilarekin kamusteaHarri bat berritzeko edo, gauza bera dena, zorrozketekin berritzeko,diamantaketa buruak erabiltzen dira. Erreminta horiek kanpoko ale urratzaileakerauzten dituzte, horrela barrukoak agerraraziz.336

Pieza akastunakGune erreak etapitzadurakNeurri irregularrekopiezakPiezaren konikotasunaLinea espiral erregulartaldekatuak helizeak osatuzFaxak espiralean19. Harriak19.2 Akatsak, zergati posibleak etazuzenketak gainazal zilindrikoen artezketanAkatsak Zergatiak Zuzenketak- Harri bigunegia.- Harri larriegia.- Pieza-harriaren artekoabiadura erlazio desegokia.- Berpizte desegokia.- Diamante zorrotzegia edo egoeratxarrean.- Diamantaketa larriegia.- Ale xeheegia duten harriak.- Harri gogor landua edobuxatua.- Piezaren errotazio abiadura txikia.- Translazio abiadura handiegia.- Iraganaldi sakonegia.- Piezaren arraste akastuna.- Uhalen lerradura.- Hozte urria edo gaizki zuzendua.- Hozgarriaren osaera desegokia.- Harri-etxe ardatzaren lasaiera.- Gaizki finkatutako diamante-etxea.- Berpizte akastuna. Diamantetxikiegia edo bigunegia.- Mahai gutxi gidatua.- Hozte urria.- Harri bigunegia.- Mahaiaren lerrokadura eza.- Puntuen lerrokadura eza.- Distantzia okerra puntu artean edoengranajeetako hortzak higatuta.- Piezaren eragintza-engranajeetakolasaiera.- Engranaje hauetako ardatzenkojineteetako lasaiera.- Lasaierak edo higaduraanormalak makinan.- Piezaren finkapen okerra.- Luneten kokapen okerra.- Lubrifikazio gehiegi mahaiarengidarietan.- Berpizte akastuna.337- Gogortasuna pixka bat gehitu.- Erabili ale xeheagoa duen harria.- Abiadurak egokitu, harria zuzenibiltzea lortu arte.- Diamantearen sartze txikiagoaeta aitzinapen txikiagoa.- Diamantea larriago bategatikordeztu.- Diamante zorrotzagoak.- Harri larriagoa edo bigunxeagoa.- Bigunago bategatik ordeztu,arteztu edo erabili hozgarria.- Areagotu abiadura edo erabiliharri bigunagoa.- Gutxitu aitzinapena.- Murriztu iraganaldia edo handitu alea.- Ordeztu edo tenkatu uhala.- Tenkatu edo ordeztu.- Erabili hozgarri gehiago.- Hozgarri mota aldatu, egindakolanarekin bat etortzeko.- Errodamenduak aldatu.- Estutu finkapena bibrazioak saihestuz.- Hartu kilate gehiagoko diamantea.- Gidarien lasaiera ezabatu.- Hozgarri emari handiagoa.- Ordeztu gogorrago bategatik, edoeman abiadura handiagoa harriari.- Egiaztatu eta utzi behar bezala.- Egiaztatu eta utzi behar bezala.- Egiaztapena eta doikuntza.- Egiaztapena eta ordezkapena,hala badagokio.- Errodamenduen ordezkapena.- Egiaztatu bere egoera eta errepasatu.- Ziurtatu bere finkapena eta arrastea.- Luneten banaketa zuzena.- Garbitu eta berriro neurriz koipeztatu.- Beste berpizte sakon bat.

19. HarriakAkatsak Zergatiak ZuzenketakErtz biribilduenfase poligonalakPieza obalatuakUpel erako piezakPiezaren hainbat sektoreez-zentrokideakKoma itxurako erauzitakomaterial zonakErtz bizien fasepoligonalakBibrazio markakhelize itxurarekinToru itxurakopieza- Harri desorekatuak.- Harriaren eragintza akastuna.- Piezaren eragintza akastuna.- Harri-etxe ardatzaren lasaiera.- Makinaren puntuak egoera txarrean. - Egiaztatu eta errodamenduak ordezkatu.- Angelu diferentzia ar eta eme- Egiaztatu eta arteztu.puntuen artean.- Piezaren zentro akastunak. - Zentroen artezketa zuzena.- Piezaren zentro ez lerrokatuak. - Egiaztapena eta lerrokatze zuzena.- Piezaren arraste akastuna. - Tenkatu edo uhalak ordezkatu.- Aldizkako hoztea.- Emaria handitu eta ponpa berrikusi.- Harri gogorregia.- Ordezkatu harria, edo murriztu bereabiadura.- Iraganaldi sakonera handiegia.- Murriztu iraganaldi sakonera.- Luneten falta edo horien banaketa- Banatu lunetak behar bezalakaskarra.piezaren deformazioa saihesteko.- Makinaren bankada deformatua. - Zuzendu edo arteztu beste makinabatean.- Gaizki muntatutako puntuak. - Egiaztatu eta lerrokatze zuzena zaindu.- Presio falta puntuen artean.- Errorea luneten kokapenean.- Harri bigunegia.- Berpizte akastuna (bibrazioakdiamantean).- Harri-etxe ardatzaren eszentrikotasuna.- Mahaiaren mugimendu irregularrak.- Hozgarri zikina.- Harri desorekatua.- Harri gogorregia.- Ale xehegia duen harria.- Piezaren arraste akastuna.- Iraganaldi sakonera handiegia.- Harriaren abiadura handiegia.- Makinaren bibrazioak.- Harri desorekatua.- Harri eszentrikoa.- Harri-etxe ardatza egoera txarrean.- Harriaren laneko kanpoaldeaegoera txarrean.- Bibrazioak oro har.- Lunetaren edo luneten kokapen okerra. - Lunetak zuzen banatu.- Makinen gidariak egoera txarrean. - Arteztu edo ordezkatu.338- Orekatu.- Berrikusi transmisioa eta ordezkatuuhalak hala badagokio.- Berrikusi transmisioa eta ordezkatuuhalak hala badagokio.- Errodamenduak aldatu.- Pixka bat igo presioa.- Lunetak zuzen banatu.- Gogorrago bategatik ordezkatu edobiraketak areagotu.- Diamantearen euskarria sendotueta heldulekuaren luzera murriztu.- Egiaztatu, konpondu.- Egiaztatu eta konpondu.- Dagokion iragazkia jarri edohozgarria ordezkatu.- Orekatu.- Bigunago bategatik ordezkatu edoabiadura murriztu.- Ale larriagoa duen bategatik ordezkatu.- Uhalak tenkatu edo horiek ordezkatu.- Sakonera murriztu.- Jaitsi biraketak edo harri bigunagoa jarri.- Egiaztatu lerrokatzeak eta orekatutransmisio poleak.- Berriro orekatu.- Harria diamantearekin arteztu.- Errodamenduak ordezkatu etaberriro egiaztatu.- Harria diamantearekin arteztu.- Lerrokatzeak egiaztatu etatransmisio poleak orekatu.

19. Harriak19.3 Barneetarako artezketaHarriakFormakNeurriakEspezifikazioaPo harri lau arruntakPB harri lauak beheragunearekinPA harri lau profilatuakBO kopa zuzenakTO ardatz (zilindrikoen) gainean muntaturiko harriakDiametroak = 2,5etik 100eraLodierak = 2,5etik 40raZuloak = 1,6-3,18-4-6-6,35-10-13-20Urratzailea 25A - 32A - 38A, altzairuetarako37C, galdaketa eta aleazioetarako39C, karburo metaliko eta material oso gogorretarakoAlea46-60-80 nahi den akaberaren araberaGradua KLM ukipen azal eta altzairuen araberaAglomeratzailea V altzairu arruntetarakoVBE altzairu gogor eta sentikorretarakoVG 25A urratzailearentzakoVK karburo metalikoetarakoOro har, harriaren diametroa arteztu beharreko zuloaren diametroaren %75eta %90 artean dago.Espezifikazio ertainakEraikuntza altzairuaAltzairu gogorraAltzairu lasterraAltzairu tenplatuaAltzairu nitruratuaAluminioaBrontze gogorraKromo gogorraGaldaketaKarburo metalikoak32A 60M VBE edo 25A 60K VG32A 60M VBE edo 25A 60K VG32A 60L VBE edo 25A 60K VG32A 60L VBE edo 25A 60K VG39C 80K VK37C 46I V37C 36J V32A 60I VBE32A 60L VBE39C 80K VK339

19. HarriakSerie handitako fabrikaziorako: erabili CBN altzairu superkarburatuetarakoeta diamantea karburo metalikoetarako.Harri-etxe ardatzaHarriaren abiaduraTranslazioaAholkuakMakurdura edo flexio esfortzu handiak jasanez, ardatzakhonelakoa izan behar du:- Ahalik eta diametro handiena duena, erabilitako harriarendiametroarekin bateragarria.- Ahalik eta luzera txikiena duena (ikus akatsak, pieza konbexuak).20tik 32 m/s-ra makina unibertsaletan eta 80 m/s-rainoprodukzio makina batzuetan.Zulo itsuetan harriaren aitzinapena ahalik eta txikiena izango da.Oro har, gehiegizko aitzinapenak joera izango du sarreratan zulokonikoak sortzeko.Iraganaldi sakonera Ezin izango du 0,015 mm gainditu.Aurkitutako akatsakErredurak eta pitzadurakAldeak- Hozte urria edo gaizki zuzendua- Harriaren ebaketa okerra- Abiadura motelegia harrian- Uhalen lerradura- Harri gogorregia edo kamustua- Harri-etxe ardatzeko lasaiera- Harri-etxe ardatz ahulegia- Harriaren arraste okerra- Piezaren arraste irregularra- Harri-etxe ardatzaren deszentratuaPieza konbexuak- Harriaren desplazamendu luzeegia- Ardatz luzeegia (zurruntasun eza)Konikotasuna- Harri-etxe ardatzaren zurruntasun eza- Harri bigunegia340

19. Harriak19.4 Artezketa laua edo gainazalekoaEragiketa honek plano jarraituak edo ez-jarraituak egitea ahalbidetzen digu.AholkuakHarriaren formaHarriaren abiaduraHarri lauak = doitasunezko lanaKatilu-erako harriak edo zilindroak = doitasunezko etaprodukzioko lanaSegmentuak = produkzioko lanaAlearen lodieraren, graduaren (biguna) eta produktuen formahauskorraren arabera, artezketa lauaren edo gainazalekoareneragiketa 20 eta 25 m/s-ko abiadura artean egingo da.Iraganaldi sakonera0,01 mm-tik 1 mm-ra, egindako lanaren arabera, erabilitakomakinaren potentziaren arabera.HozteaOparoa oso, ukipen azal handia eta txirbil harroketa garrantzitsuaizanez gero.Aurkitutako akatsakErredurak eta pitzadurakAldeakParalelotasun akatsa- Hozgarri urria edo gaizki zuzendua- Likido hozgarriaren iragazketa okerra- Translazio abiadura oso txikia- Harriaren ebaketa txarra- Harriaren jaitsiera irregularra- Uhalen deslizamendua- Harri gogorregia, kamustua- Ale xehegia duen harria- Harri-etxe ardatzaren lasaiera- Harri desorekatua- Harriaren translazio mekanismoaren egoerakaskarra- Harri gogorregia, buxatua- Harri-etxe ardatzaren makurdura (harri lauak)- Mahaiaren edo gidarien deformazioa- Harri bigunegia341

19. HarriakHarri lauakPO harri lau arruntakFormakPB harri lauak beheragune 1ekinPD harri lauak 2 beheragunerekinPA harri lau profilatuakDiametroak 150etik 500eraNeurriak Lodierak 10etik 300eraZuloak 32-50,8-76,2-127-254Urratzailea 38A altzairu tenplatuak edo altzairu gogorrak32A altzairu gogorrak, altzairu tratatuak, altzairurtuerdigogorrak37C galdaketa– aluminioa39C karburo metalikoakEspezifikazioaAlea30 aluminioa eta bere aleazioak36 galdaketako altzairu gogorrak46 altzairu eta brontze gogor guztiak60tik 100era karburo metalikoakGradua D-tik G-ra harri porotsuak (ikus aglomeratzailea)H-tik K-ra materialen eta ukipen azalaren araberaAglomeratzailea V 37C-ko harrientzatVBE 38A eta 32B-ko harrientzatVK 39C-ko harrientzatKasu batzuetan, beharrezkoa da harriak "irekiagoak" izatea; honelakoetanaglomeratzailea "Porotsu"ko "P" letrarekin izendatzen da (VP, VBEP, VKP). Harrihorietan erabilitako graduak D-tik G-ra bitartekoak dira.Espezifikazio ertainakAltzairu gozoa 38A36J VBE Matrizeak eta Puntzoiak 32A46H VBE38A46H VBE Galdaketa 37C36I VBEAltzairu erdi-gogorra 32A46I VBE32A36I VBEAltzairu tratatua 32A46H VBE Aluminioa 37C30I VKarburo metalikoak 39CC100H60I VKa39C100I VKEspezifikazio arrunta 32A46I VBE erreminten tailerretarako.*Serie handiko lanetarako: erabili CBN altzairu superkarburatuetarako etadiamantea karburo metalikoetarako.342

20. Plakatxoak343

344

20. PlakatxoakErremintetarako materialek garapen garrantzitsuak izaten dituzte eta hori,batez ere XX. mende osoa iraun duen bilakaeran ikus daiteke, batez ere 30ekourteetatik aurrerako bilakaeran. 1990ean mekanizazioak 100 minutu beharbazituen, gaur egun minutu bat baino gutxiagoan egin daiteke. Munduko industriamoderno eta eragingarriari gehien lagundu dioten faktoreetakoa erremintarakomaterialen garapena dela esatea ez de gehiegizko baieztapena.Gaur egun, mekanizazioko operazio bakoitza optimizatzeko erreminteimaterial berezi bat dagokie, material jakin bat baldintza jakin batzuetan etamodurik egokienean ebakiko duena. Oso material berriak agertu dira, bainamaterial zaharragoak ere asko garatu dira, hala nola joan den mendearenhasieran agertu zen altzairu lasterra, orain ebaketa abiadura handitan lan egitekogai dena. Hala eta guztiz ere, material gogorrak erabiltzen hastea eta horiengarapen etengabea izan da bereziki azken hamarkadetan metalen ebaketaegiazki hobetu dutenak.20.1 Erremintetarako materialakDiamante polikristalinoaMetal gogor estaliaBoro nitruro kubikoaMetal gogor estaliaZeramika hutsaMetal gogor estaligabeaZeramika mistoaKoroniteaSilizio nitruroa zeramikazkooinarridunaCermeta345

20.2 Metal gogorra20. PlakatxoakIzenak berak dioenez, partikula gogorrez egindako ebaketa materiala da,partikula horien artean batez ere karburuak daudelarik, aglomeratzaile batezlotuta. Mekanizaziorako oso ezaugarri konbinazio egokia dauka eta, altzairulasterrarekin batera, ebaketa abiadura handiko mekanizazioaren garapeneannagusitu da. Ebaketa ertzaren bitartez, produktibitatea asko handitu da. Metalgogor estaliak guztiz hedatu eta nagusitu dira eta, ondorioz, kalitate estaligabeakbigarren mailara igaro dira. Hain zuzen ere, metal gogor estaligabeak aluminioaeta soluzio bereziak eta osagarriak mekanizatzeko erabiltzen dira.Metal gogorra produktu pulbimetalurgikoa da, batez ere hainbatkarburu desberdin nahastuz fabrikatua.ISO sailkapena hiru ataletan banatzen da:-P urdinaTxirbil luzeko materialen mekanizazioa adierazten du,hala nola altzairurtuak, altzairu herdoilgaitzak etaburdinurtu xaflakorrak.- M horiaMaterial zailagoen mekanizazioa adierazten ditu,hala nola altzairu herdoilgaitz austenitikoak, materialberoarekiko erresistenteak, manganeso altzairuak,burdinurtuzko aleazioak, etab.- K gorriaTxirbil motzeko materialen mekanizazioa adieraztendu, horien artean burdinurtua, altzairu gogortuak etamaterial ez ferrosoak, hala nola aluminioa, brontzea,plastikoa, etab.Atal nagusi bakoitzaren barruan mekanizazioexijentzia desberdinak adierazteko zenbakiak daude,arbastutik akaberaraino. 01 taldetik hasita, honektorneaketa eta mandrinaketa akabera adierazten du,ebaketa etenik gabe eta ebaketa abiadura handiekin,aitzinapen txikiekin eta ebaketa sakonera txikiekin.Ondoren erdiarbastura edo erdiakaberara pasatzen gara,erdialdeko 25aren eremuan eta, azkenik, 50arentaldearen inguruan, ebaketa abiadura txikiko arbastuaketa harrotutako txirbil bolumen handia aurkituko ditugu.346

20. Plakatxoak20.3 ISO20.3.1 Operazioak eta lan baldintzakP Motako operazioakP01P10P20P30P40P50Akaberako torneaketa eta mandrinaketa, ebaketa abiadura handiak, txirbil sekzio txikia,gainazalaren kalitate handia, perdoi txikia, bibraziorik gabea.Torneaketa, kopiaketa, hariztaketa, fresaketa, ebaketa abiadura handiak, txirbil sekzioertaina-txikia.Torneaketa, kopiaketa, fresaketa, ebaketa abiadura ertainetan eta txirbil sekzioertainarekin, aurpegiketa arinekin. Baldintza kontrako samarrak.Torneaketa, fresaketa, ebaketa abiadura ertain edo txikiekin, txirbil sekzio ertainhandiarekin, baita baldintza desegokietan egin beharreko operazioetan ere.Torneaketa, arrabotaketa, fresaketa, artekaketa, trontzaketa ebaketa abiadura txikietan,txirbil sekzio zabalarekin, jaulkitze angelu posibleekin, oso kontrako lan baldintzetan.Torneaketan, arrabotaketan, artekaketan eta trontzaketan erremintaren zailtasun handiabehar denean, ebaketa abiadura txikiekin, txirbil sekzio handiarekin, jaulkitze angeluhandiak izateko aukerarekin, oso-oso baldintza txarretan egin beharreko operazioetan.M Motako operazioakM10 Torneaketa, ebaketa abiadura ertain-altuak eta txirbil sekzio txiki-ertainak.M20 Torneaketa, fresaketa, ebaketa abiadura ertaina eta txirbil sekzio ertaina.Torneaketa, fresaketa, arrabotaketa, ebaketa abiadura ertainarekin eta txirbil sekzioM30ertain-lodiarekin.M40 Torneaketa, profilaketa, trontzaketa, batez ere makina automatikoetan.K Motako operazioakK01K10K20K30K40Torneaketa, torneaketa eta mandrinaketa akaberan, fresaketa akaberan, errasketaketa.Torneaketa, fresaketa, zulaketa, mandrinaketa, etab.Torneaketa, fresaketa, arrabotaketa, mandrinaketa, brotxaketa, oso erreminta zailabehar duten operazioetan.Torneaketa, fresaketa, arrabotaketa, trontzaketa, artekaketa baldintza txarretan,jaulkitze angelu handiak sortzeko aukerarekin.Torneaketa, fresaketa, arrabotaketa, trontzaketa, oso kontrako baldintzetan eta jaulkitzeangelu handiak sortzeko aukerarekin.Ebaketako erreminta egokia aukeratzea funtsezkoa da mekanizazioan ahalik eta produktibitaterikhandiena lortzeko. Bereziki garrantzitsua da erremintaren materiala eta ebaketaren geometria ongiaukeratzea. Are gehiago, ekipamendua eta mekanizazio baldintzak egokiak ez baldin badira, batez ereebaketa datuei eta egonkortasun orokorrari dagokienez, ezinezkoa izango da ebaketa ertz edosorbatzaren bizitza optimoa lortzea. Bibrazioak eta erreminta etxeetan eta euskarrietan zurruntasun faltaizango dira ebaketa ertz edo sorbatz askoren amaiera goiztiarra.347

20. PlakatxoakErremintaren higadura sorbatzaren gainean eragiten duten faktore askorenkonbinazioaren emaitza da. Sorbatzaren bizitza edo iraupena hainbat indar edokargaren araberakoa izango da, horiek ebaketaren geometria desitxuratzenlaguntzen dutelarik. Higadura, izan ere, erremintaren, ebaki beharrekomaterialaren eta mekanizazio baldintzen arteko elkarreragintzaren emaitza da.Erremintaren gainean eragiten duten faktore nagusiak honelakoak dira:ErremintarenhigaduraKausaKonponbideaHigaduraazpijanean etahozkaduran.(a). Azpijaneanhigadura handia eta,ondorioz,gainazalaren akaberaeskasa edo perdoianmehetasuna.(b,c). Hozkadurabidezko higadurakgainazalaren akaberaeskasa eta sorbatzahausteko arriskuadakartza.(a). Ebaketa abiadurahandiegia edohigadurarekikoerresistentzia eskasa.(b/c). Oxidazioa.(b/c). Marruskadura.(c). Oxidazioa.Ebaketa abiaduramurriztu.Higadurarekiko kalitateerresistenteagoaaukeratu.Altzairu mekanizaturakoaluminio oxidozestalitako kalitate bataukeratu.Materialautogogorgarrietarako,kokapen angelutxikiagoa edohigadurarekiko kalitateerresistenteagoaaukeratu.Ebaketa abiaduramurriztu, baina materialtermoerresistenteamekanizatzean ebaketaabiadura handitu.Krater erakohigaduraKrater erako higaduragehiegizkoak sorbatzahula sortzen du.Ebaketa ertzasorbatzetik haustenda, eta gainazalarenakabera eskasasortzen da.Difusio bidezkohigadura, jaulkitzeaurpegiaren aldeantenperatura handiaezarri delako.Aluminio oxidozestalitako kalitate bataukeratu.Plakatxo geometriapositiboa aukeratu.Lehenengo, abiadurajaitsi, tenperaturatxikiagoa lortu arte, etaondoren aitzinapena.348

20. PlakatxoakErremintarenhigaduraKausaKonponbideaDeformazioplastikoaDepresio erakodeformazio plastikoak Ebaketa tenperatura(a) edo ertza handiegia presiohanditzeak (b) txirbila handiarekingaizki kontrolatzea eta konbinatuta.gainazalaren akaberaeskasa esan nahi du.Azpijanean arriskuadago eta plakatxoahautsi daiteke.Kalitate gogorragoaaukeratu, deformazioplastikoarekikoerresistenteagoa.(a) Ebaketa abiaduramurriztu.(b) AitzinapenamurriztuEmarizkosorbatzaEmarizko sorbatzakgainazalaren akaberaeskasa sortzen du, etaaipatu sorbatzakentzean, ebaketaertza erori egiten da.- Piezaren materialaplakatxoari soldatzea:- Ebaketa abiaduratxikia delako.- Ebaketa geometrianegatiboa delako.-Materiala itsaskorradelako, hala nolaaltzairu herdoilgaitzbatzuk eta aluminiohutsa.- Ebaketa abiadurahanditu edo kalitatezailago batera aldatu,P35 estalita.- Geometria positiboaaukeratu.- Ebaketa abiaduradezente handitu.-Erremintaren bizitzalaburtzen bada,hozgarri asko eman.PitzadurakhigaduramekanikoagatikBereziki ebaketaertzari buruz paraleloagertzen dira.-Sorbatzaren gaineankarga aldaketagehiegi.- Ebaketaren hasierabortitza edobibrazioekin.- Kalitate zailagoaaukeratu.- Aitzinapenaren balioamurriztu.-Erremintaren sarreraaldatu.- Egonkortasunahobetu.349

20. PlakatxoakErremintarenhigaduraEzpalketaEbaketa ertzarenzartadura txikiekgainazalaren akaberaeskasa etaazpijanaren higaduragehiegizkoa sortzendituzte.Kausa- Kalitate hauskorregia.- Plakatxoarengeometria ahulegia.- Emarizko sorbatza.Konponbidea- Kalitate zailagoaaukeratu.- Geometria sendoagoaduen plakatxoaaukeratu (zeramikazkoplakatxoek aukerahandiak).- Ebaketa abiadurahanditu edo geometriapositiboa aukeratu.- Ebaketaren hasieranaitzinapena murriztu.- Egonkortasuna hobetu.PitzaduratermikoakEbaketa ertzarekikoperpendikularrak direnpitzadura txikiektxirbilak etagainazalaren akaberaeskasa sortzen dituzte.-Tenperatura aldaketagehiegi egiteagatiksortutako pitzaduratermikoak:-Mekanizazioaaldizkakoa delako;- Hozgarri horniduradesorekatua edoeskasa delako.- Kalitate zailagoaaukeratu, aldaketatermikoekikoerresistenteagoa.- Hozgarri ugari emanbehar da edo bestelaez eman.HausturaPlakatxoa hausten da,eta oinarriko plakarieta piezari kalteegiten.- Kalitate hauskorregia.- Gehiegizko kargaplakatxoarengainean.- Plakatxoarengeometriahauskorregia.-Plakatxo txikiegia.-Aitzinapena edotaebaketa sakoneramurriztu.- Geometria sendoaaukeratu, ahal delaaurpegi bakarrekoplakatxoa.- Plakatxo handi/lodiaaukeratu.350

20. Plakatxoak20.4 Sorbatzak, planoak, erpina etaebaketa angeluaErtzaTxirbilplanoaSorbatz nagusiaBigarren ertzaGainazala erpineanαΟ = Intzidentzi angeluaß = Ebaketa angeluaΟ = Jaulkitze angeluap = Ardatz angelua= Jaulkitze angelu erradiala= Eraso angelua351

20. PlakatxoakLautzeko fresetan hiru geometri diseinu nagusi daude:- Geometria negatibo bikoitzean (A), bai angelu erradialak, bai axialak,negatiboak dira, eta plakatxo negatiboak erabiltzen dira, plakatxoak inklinatuzintzidentzi angelua lortzen delarik. Hori alternatiba ekonomikoa izan daiteke,plakatxoen bi aurpegiak erabiltzen direlako, eta ondorioz, sorbatz kopurua handiagoaeta horiek sendoagoak direlako.Honelako geometria daukaten fresak talka handiekiko erresistentziabehar duten materialetarako eta mekanizazio baldintzetarakoegokiak dira, altzairu gogorrak eta burdinurtua mekanizatzeko,baita makinak kojinete axiala egoera txarrean dagoenean ere.Geometria honek behar handiak ditu potentziari eta egonkortasunari dagokienez,ebaketa indar handiak inplikatuta daudelako. Txirbil luzeko materialak mekanizatzendirenean, materialarekin kontaktuan dagoen sorbatzaren zati batez lortzen dentxirbilaren lodiera handiak askotan txirbila gaizki eratzea ekartzen du, eta horrektxirbila modu desegokian deformatzen dela esan nahi du. Txirbil luzeko material biguneta harikorrek txirbilak trabatzea ekar dezakete, txirbilak txirbil ahokadurenbarrualderantz kurbatzeko joera daukalako.- Geometria positibo bikoitzean (B), bai angelu erradiala, bai axiala,positiboak dira, eta aurpegi bakarreko plakatxo positiboak erabili behar dira. Fresabikoitz positiboek ebaketa jarduera positibo leunagoa eskaintzen dute fresa bikoitznegatiboek baino. Lortzen den txirbil lodiera eta plakatxoekiko gainazalarenkontaktuaren luzera txikiagoak dira, eta horrek ebaketa indar txikiagoetarako aukeraematen du. Gainera, fresa bikoitz negatiboarekin alderatuz gero, ebaketa horretarakopotentzia eta plakatxoaren zailtasun txikiagoa behar da.352

20. PlakatxoakTxirbilaren formazioa mesedegarria da, txirbil kiribilak sortzen direlako, txirbilahokaduretatik erraz atera daitezkeenak. Kasu askotan, mekanizatu beharrekomaterialak aluminioa, altzairu harikorrak, altzairu herdoilgaitz jakin batzuk edotaaltzairu termoerresistenteak direnean, hau da, emarizko sorbatzak sortzeko joeradagoenean, fresa bikoitz positiboak dira aukera bakarra.Pieza hauskorra edo egongaitza denean, lantzean gogortzeko joeraduenean edo erabil daitekeen potentzia txikia denean ere, fresabikoitz positiboak abantaila eskaintzen du.Geometria positibo/negatiboak, ebaketa irekidunak, oso abantailahandia eskaintzen du ebaketa sakonera handiak daudenean, etaaplikazio mota guztietarako fresa egokia da, batez ere 45 gradukoposizio angeluarekin konbinatzen denean, eta materialari etabaldintzei dagokienez behar handiak dituzten lanei aurre egiteko erebaliagarria da. Baita ebaketa luzera handietarako ere; esatebaterako, artekatzeko fresetan, gomendagarria da geometria motahau erabiltzea, kiribil erako txirbilak txirbil ahokaduratik ateratzendirelako.- Fresa positibo/negatiboak (C) angelu axial positiboak eta erradial negatiboakditu. Fresa hauek behar duten potentzia bikoitz positiboena baino handiagoa da, etabikoitz negatiboena baino zertxobait txikiagoa. Geometria honekin erraz lortzen dirahortzeko aitzinapen handia daukaten mekanizazio gamak eta ebaketa sakonerahandiak, izan ere, jaulkitze angelu erradial negatiboak plakatxo zailtasun handiaematen du, eta jaulkitze angelu axial positiboak, berriz, txirbil eraketa egokia, txirbilakfresaren kanpoalderantz bidaltzen dituelarik.Plakatxoa gaizki eutsita egotea ere izan daiteke erremintak bizitza laburraizateko arrazoi. Burdinurtuen torneaketan oszilazio handiak sortzen direnean, eustekosistemaren segurtasuna aztertu behar da. Eusteko sistema egoki batek plakatxoarensegurtasuna hobetzen du eta erreminta etxeetan partikulak pilatzea galarazten du.353

20. Plakatxoak20.5 Plakatxo trukagarriak – fresaketaS E K R 12 04 AZWM1 Plakatxoaren forma2 Intzidentzi angelua sorbatz nagusianH O P T S T A B C DC D E M V WE F G NDeskripzio berezia behar duten besteintzidentzi angeluetarako gomendatuaL A B K P O3 Perdoiak4 Txirbilhausteeta euskarrimotaLetrasinboloaAFCHEGJKLMNUPerdoiak, mmm s Ci±0,005 ±0,025±0,13 2)±0,13±0,38 2)±0,005±0,013±0,013±0,025±0,025±0,005±0,013±0,025±0,08 2)±0,18 2)±0,08 2)±0,18 2)±0,025±0,025±0,025±0,025±0,13±0,025±0,025±0,025±0,13±0,025±0,025±0,013±0,025±0,013±0,025±0,025±0,05 2)±0,13 2)±0,05 2)±0,13 2)±0,05 2)±0,13 2)±0,05 2)±0,13 2)±0,05 2)±0,13 2)±0,08 2)±0,25 2)Ci inskribaturiko zirkuluaren diametroteknikoa.s: Plakatxoaren lodiera.m: ikusi irudia.1. Perdoi mota hauek oro har aurpegiparaleloak dituzten plakatxoei ezartzenzaizkie.2. Perdoia plakatxaoren neurriarenaraberakoa da, eta dagokion neurrirakoezarritako perdoi estandararekin adierazibehar da. Ikusi beheko taulak.H, O, P, S, T, C, E M, W, R plakatxo formak D plakatxo formaInskribaturiko m-rako perdoiak Ci-rako perdoiak Inskribaturiko m-rako m-rakozirkulua M mota U mota M,J,K,L, mota U mota zirkulua perdoiak perdoiak6,359,525 (10)12,7 (12)15,875 (16)19,05 (20)25,4±0,08±0,08±0,13±0,15±0,15±0,18±0,13±0,13±0,20±0,27±0,27±0,38±0,05±0,05±0,08±0,10±0,10±0,13±0,08±0,08±0,13±0,18±0,18±0,253546,359,52512,715,87519,05±0,11±0,11±0,15±0,18±0,18±0,05±0,05±0,08±0,10±0,10NFMWRAGQ UDiseinu berezia etaekilateroak ez direnplakatxoetarakodiseinuaXT

20. Plakatxoak5 l mm sorbatzarenluzera6 s mm, plakatxoarenlodieraAurpegiparaleloa7 Aurpegi paraleloa,intzidentzi angeluaErradioa, mmZifra osoen aurrean 0 jarribehar da, Adib.: 9,52 mmadierazteko 09 jartzen da01 s = 1,59 0,4 s = 4,76T1 s = 1,98 05 s = 5,5602 s = 2,38 06 s = 6,3503 s = 3,18 07 s = 7,94T3 s = 3,97 09 s = 9,52A-45ºD-60ºE-75ºF-85ºP-90ºZ-BesteakA-3ºB-5ºC-7ºD-15ºE-20ºF-25ºG-30ºN-0ºP-11ºZ-BesteakM0 – Plakatxo borobilak00-Zorroztua02-0,204-0,408-0,812-1,216-1,620-2,024-2,432-3,2X-Besteak9 Aitzinapenaren norabideaSorbatz luzeraren konparazioa mm-tan (5 pos.) Ci hazbetetan060911162227334409121519250711151923310609121619255/32’’7/32’’1/4’’3/8’’1/2’’5/8’’3/4’’1’’10 FabrikatzailearenaukeraISO kodeak bederatzi sinbolo dauzka, eta horietatik 8.a edota 9.a behardenean baino ez dira erabiltzen. Gainera, fabrikatzaileak ISO kodeari gehidakizkion sinboloak erants ditzake, gidoi batez loturik(Adib.: -WM, txirbilauslearen diseinua identifikatzeko).355

20. Plakatxoak20.6 Hariztatzeko plakatxoakR166,0 G 16 MMO1-1501 2 3 4 567891 Plakatxoaren norabidea 2 Kode nagusia 3 Mekanizazio motaR = eskuineranzko plakatxoaL = ezkerreranzko plakatxoa166.0 = T-MAX U-LockG = kanpo hariztaketarakoplakatxoakL = barne hariztaketarakoplakatxoak4 Plakatxoaren neurria 5 Hariaren profilaLuzera, I mm-tan11 = iC 1/4 + = 6,35 mm16 = iC 3/8" = 9,52 mm22 = iC 1/2" = 12,70 mmVMO = V profila 60ºVWO = V profila 55ºMMO = Metrikoa 60ºUNO = UN 60ºWHO = Whitworth 55ºNTO = NPT 60ºRNO = Birbila 30ºPTO = BSPT 55ºTRO = Trapezoidala 30ºACO = ACME 29ºSAO = STUB-ACME 29ºNJO = UNJ 60ºMJO = MJ 60ºNFO = NPTF 60ºBUO = ButtressVAO = VAMNVO = New VAMRDO = API Rd 60ºV381 = V-0.038RV401 = V-0.040V501 = V-0.0501) 6 Postu kopurua ebaketairagazki bakoitzekoG = kanpo hariztaketarakoplakatxoakL = barne hariztaketarakoplakatxoak7 Sorbatza 8 Neurria 1) 9 Kode osagarria- = sorbatz biribildua (ER)F = sorbatz zorroztuaC= txirbilak hausteko geometriamm: neurria x 100Hazbeteak : hari kopuruahazbeteko x 10Konikotasuna diametroa/hazb.oineko1 = 12 = 23 = 3Boro nitruro kubikozko plakatxoak:E = sorbatz birbildua (ER)1) Markak:Plakatxoen markak profila,kalitatea eta neurria dira:barrualderako plakatxoakzirkulu batez identifikatzendira. Ez ezabatzeko,markak sinterizatuta edolaser bidez egiten dira,aurpegian.- Eskuinalderanzko kanpo plakatxoak.- Ezkerralderanzko barne plakatxoak.- Ezkerralderanzko kanpo plakatxoak.- Eskuinalderanzko barne plakatxoak.356

20. Plakatxoak20.7 Plakatxo trukagarriak - torneaketaPF8 9 12TNGN1103081234567ISO 1832-1991tik aterea1 Plakatxoarenforma2 Plakatxoarenintzidendtzi angeluaT 0108 103 Perdoiak ± s-n iC/iW-n2011MotasiC/iWC D B CKEGMU±0,13±0,025±0,05 -±0,15±0,08 -±0,251) iCren neurriaren araberaaldatzen da. Ikusi behean.SVAGNRTW4 Plakatxo motaMRWPNODeskripziobereziaInskribaturikozirkuluaiC mm3,975,05,566,06,358,09,52510,012,012,715,87516,019,0520,025,025,4Perdoi motaM±0,05±0,08±0,10±0,13U±0,08±0,13±0,18±0,25TXDiseinu berezia31,7532,0±0,15±0,25357

20. Plakatxoak5 Plakatxoaren neurriaC D R S T V W KiC mmiChazbeteak3,975,05,566,06,358,09,09,52510,012,012,715,87516,019,0520,025,025,431,75325,32’’7/32’’1/4’’3/8’’1/2’’5/8’’3/4’’’1’’06091216192506071115050809091012121516192025253132091215192506091116222733111622 08* K mota plakatxoetarako (KNMX, KNUX) sorbatzaren luzera teorikoa baino ez da ematen.16*6 Plakatxoaren lodiera, s mm7 Punta erradioa r z01 s = 1,59T1 s = 1,9802 s = 2,3803 s = 3,18T3 s = 3,9704 s = 4,7605 s = 5,5806 s = 6,3507 s = 7,9409 s = 9,5210 s = 10,0012 s = 12,00r z00 r z = Plakatxo biribila04 r z = 0,408 r z = 0,812 r z = 1,216 r z = 1,624 r z = 2,48 SorbatzaFETKSSorbatz zorroztuaER sorbatz tratatuaAurpegi negatiboaAurpegi negatibo bikoitzakAurpegi negatiboa eta ER sorbatz tratatua358

20. Plakatxoak9 Erremintaren norabidea 10 Alakaren lodiera mm 11 Alakaren angeluaRL010 b γη = 0,10025 b γη = 0,25Aitzinapena070 b γη = 0,70150 b γη =1,50Aitzinapena200 b γη = 2,0015 γη =15º20 γη =20ºNAitzinapena12 Fabrikatzailearen aukeraISO kodeak bederatzi sinbolo dauzka, 8.a eta 9.a barne, eta hauek behar denean baino ez dira erabiltzen.Gainera, fabrikatzaileak bi sinbolo gehigarri erants ditzake. Adib.: -PF = ISO P akabera, -PR = ISO P arbastua.359

360

21. Zerrak361

362

21. Zerrak21.1 Hortz / zerrari buruzko terminologiatBetaWhAlphabb= zerraren zabalera Alpha = hortzaren sorbatz angeluas = zerraren lodieraBeta = hortzaren jaulkitze angeluah= sakonera w = entrama / sorbatz erretenat = hortzaren neurria21.2 Hortzen neurriaHortz konstanteak material trinkoak ebakitzeko erabiltzen dira bereziki.Hortz aldakorrak profil eta tutuentzat zein material trinkoentzat dira egokiak,eta duten abantaila nagusia ebaketan sortzen diren bibrazio ugari deuseztatzendituztela da.Adibidea:z = 3 dpp hortz konstanteak esan nahi du hazbete batean 3 hortz daudela.z = 3/4 dpp hortz aldakorrean hortz tarteko hortzik txikiena z = 4 dpp da, etahortzik handiena z = 3 dpp.21.3 Ebaketa parametroen kalkuluaEbaketa prozesu batean, kontuan hartu beharreko parametroak eta berauenarteko erlazioa honako hau da.Zm = Metro batean dagoen hortz kopurua.Balore hau moztu beharreko zabaleraren arabera aldakorra da.Adb: Z = 2/3 badago ( hau pulgada batean dagoen hortz kopurua izaten da).Zm =1000 x 2+3 = 98.42 m25.4 2F = Aintzinapena, mm/min.S= Zintaren biraketa abiadura, m/min.Tl =Tl = Txirbilaren lodiera, mm.363SFS x Zm= mm

21. Zerrak21.4 Eberle motako zerrakUhal bimetalikodun zerrarako programaEberle Duoflex Matrix 2HortzgogortasunaMat. eramailea67-68 HRC1600-1700N/mm 2Aplikazio orokorrak, hala nola profilak,tutuak, egiturak eta aleazio baxukomaterial trinkoak, pieza txikien etaaldakorren neurriekin.Eberle Duoflex M 42HortzgogortasunaMat. eramailea68-69 HRC1600-1700N/mm 2Errendimendu handiko zerra orria 45HRC arteko metal mota guztienebaketarako. Gomendagarria baiprofilen ebaketarako bai produkziokopieza txikien eta handien ebaketarako.Eberle Duoflex M 51HortzgogortasunaMat. eramailea69-70 HRC1600-1700N/mm 2Mekanizatzen oso zailak direnaltzairuetarako zerra orria, hala nolanikel oinarri dutenetarako (Inconell,Hastelloy, Nimonic...), titaniorako,brontze berezietarako, altzairuherdoilgaitzetarako eta 50 HRC artekoaltzairu mota guztietarako.Eberle DuoflexSPHortzgogortasunaMat. eramailea67-68 HRC1600-1700N/mm 2Geometria berezia daukan uhal zerra,altzairu herdoilgaitz austenitikoetarakoeta aleazio handiko ferrikoetarako.HRC = Rockwell gogortasuna364

21. Zerrak21.5 Uhal zerra bimetalikoakKonposizio kimikoaElementuaCSiMnP max.S max.CoCrMoVWHSS hariaHSS altzairu hariaPisua %Matrix 2 M 42 M 510,65 – 0,851,00 –1,10 1,20 – 1,350,15 – 0,400,15 – 0,400,4500,20 – 0,450,20 – 0,450,4000,0300,0300,0300,0300,0300,0307,50 – 8,507,75 – 8,75 9,50 – 10,503,50 – 4,503,50 – 4,25 3,80 – 4,504,50 – 5,50 9,00 – 10,00 3,20 – 3,900,75 – 1,251,00 – 1,50 3,00 – 3,500,75 – 1,251,25 – 2,00 9,00 –10,00Material eramaileaElementua Pisua %CSiMnP max.S max.CrMoVNi0,29 – 0,330,20 – 0,350,90 – 1,100,0200,0103,80 – 4,001,00 – 1,200,30 – 0,400,60 – 0,80365

21. Zerrak21.6 Akatsak eta zergatiakAkatsak atzemateko taulaArazoak Kausak KonponbideakHortzak beharbainolehenagohigatzeaEbakitzeanuhalakgehiegizkobibrazioaedukitzeaUhalekohortzakgaltzeaAkaberazakarra- Uhalaren abiadura azkarregia- Hortzek ez dute ebakitzen,igurtzi bakarrik- Hortzen neurri handiegia- Uhala gehiegi berotzea- Uhalak eta hortzek kontrakonorabidean funtzionatzea- Uhalaren abiadura desegokia- Ebaketa presioa desegokia- Uhalaren neurri handiegia- Ebakitzean materiala mugitu- Uhalaren tentsioa ez danahikoa- Hortzen neurri handiegia-Aitzinapen presio gehiegizkoa- Materiala gaizki lotuta- Hortz kamutsak- Hortzen neurri handiegia- Uhalaren abiadura motela- Aitzinapen altuegia- Uhalaren abiaduramurriztu-Aitzinapenaren presioahanditu- Neurri finagoa aukeratu- Hozgarri ugariz hornitu- Uhala behar bezala jarri- Ebakitzeko materialarenneurriaren edo motarenarabera handitu edomurriztu- Ebakitako materialarenarabera handitu edomurriztu- Neurri finagoa aukeratu- Materialari irmo eutsiedo lotu- Uhalaren tentsioa doitu- Neurri finagoa aukeratu-Aitzinapen presioamurriztu- Materiala modu seguruanlotu, heldu- Txirbilak kentzekoarrabota aztertu- Neurri finagoa aukeratu- Uhalaren abiadurahanditu-Aitzinapena murriztu366

21. ZerrakAkatsak atzemateko taulaArazoak Kausak KonponbideakUhalazumitzetikhausteaArku erakoebaketa (tripa)Hortzkamutsak- Uhalaren tentsio gehiegizkoa-Aitzinapen presio handiegia- Hortzen neurri handiegia- Gidak egoera txarrean- Eragiteko bolanteak egoeratxarrean- Uhalaren abiadura handiegia- Elikatze presio handiegia- Gidek ezin dute uhala eutsi- Neurri finegia- Uhalaren tentsioa ez danahikoa- Hortzen neurri finegia-Hozgarri falta- Txirbilak garbitzeko arrabotakez du funtzionatzen- Uhalaren abiadura azkarregia- Uhalaren tentsioamurriztu- Elikatze presioa murriztu- Neurri finagoa aukeratu-Giden egoera aztertu- Bolanteen egoera aztertu- Uhalaren abiaduramurriztu- Uhalaren aitzinapenpresioa murriztu-Gidak doitu- Hortz neurri handiagoaaukeratu- Uhalaren tentsioa handitu- Neurri handiagoaaukeratu-Hozgarri asko eman-Arrabotarenfuntzionamendua aztertu- Uhalaren abiaduramurriztuEbaketaokertuta- Zerrako uhalaren gidak gaizkidoituta- Ebaketa baldintza handiegiak-Gidak berrantolatu,higatuta badaude aldatu-Aitzinapen presioa edoabiadura murriztu367

21. Zerrak21.7 Erreferentzia azkarretarako taulakDeskripzioaUhalarenabiadura Bolanteak FinkatzeprozeduraTxirbilakkentzekoarrabolaHozgarriaHigadura handiahortz punta etaertzetanX X XHigadura handiahortzenbi aldeetanHigadura hortzenalde bateanXHortzak hautsitaHortz puntakerreta, gehiegizkomarruskaduraksortutakoberoketagatikHortz ekortuakHortz punteisoldaturikotxirbilakLepoak materialezgainkargatzenHigadura handiaorriaren bialdeetanHigaduraedo markadesberdinak zerraorriaren aldeetanOrriaren gorputzahaustea edopitzaduraklepoetanOrriaren gorputzahaustea –hausturanorabideangeluatuan doa–XXX X XXXXXXXXX368

21. ZerrakAitzinapenarrazoiaAlboetakogidakBabesgidakHasierakokargabaldintzaOrriarententsioaOrribolantearen Hortzarenposizioa neurriaXXXXXXXXXXXXXXXXXXX369

21. ZerrakDeskripzioaUhalarenabiadura Bolanteak FinkatzeprozeduraTxirbilakkentzekoarrabolaHozgarriaOrria hausteaedo pitzadurakorriaren gainaldeanGain aldeanhigadura handiaedo distortsioaPitzaduraksoldaduranHortzen aldeanorria "luze" dagoXHortzen aldeanorria "motz"dagoXOrria "8" eranokertuta dagoXOrria hautsitadago eta bandanzehar okertutaXHigadura handiabakarrik leporiktxikienetanX370

37121. ZerrakXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXAitzinapenarrazoiaAlboetakogidakBabesgidakOrriarententsioaOrribolantearenposizioaHortzarenneurriaHasierakokargabaldintza

372

22. Ebaketarako jariakinak373

374

22. Ebaketarako jariakinakHozgarria edo ebaketarako jariakinaMekanizazio konbentzionalean hozgarria garrantzitsua da, baina artezketaridagokionez garrantzia are handiagoa da. Izan ere, mekanizaziokonbentzionalean erreminten ebaketa angeluak oso zehatz definituta egoten dira,baina urratzaile bidezko mekanizazioan, aldiz, angeluen formak irregularrakizan ohi dira, eta nahi den eran jarrita egon ohi dira.Horrez gainera, artezketa lanaren abiadura mekanizazio konbentzionalarenabaino hamar aldiz handiagoa izaten da. Horrenbestez, artezteko prozesuantenperatura lokal altuak ekar ditzakeen berotasuna sortzen da, eta tenperaturaaltu horiek, harriak ebakitzeko daukan gaitasuna murrizteaz gainera,materialaren egiturari eragin diezaiokete.Hori dela eta, hozgarriek eta lubrifikatzaileek urratzaile bidezko artezketanjokatzen duten rola oso garrantzitsua da.Hozgarri egokiak erabiliz gero errendimenduak hobeak izango dira, piezengainazalaren akabera hobeto eta dimentsio zehatzagoekin egin ahal izango da,txirbilak ateratzeko zeregina errazago egingo da eta, gainera, herdoilaren kontraegokia da.Hozgarri motakJariakin sintetikoakJariakinerdisintetikoakEmultsio erakojariakinakOlio mineralik gabeko soluzio kimikoak, korrosioareninhibitzaileak eta eragile hezegarriak dauzkatenak. Produktuarenkontzentratuak uretan disolbatzen dira, eta nahasketa gardenakeratzen dituzte.Emultsio kimiko aurreformatuak, %5-30 arteko olio mineral,korrosioaren inhibitzaileak eta agente hezegarriak dauzkatenak.Produktuaren kontzentratuak uretan diluitzen dira, eta nahasketaegonkorrak eratzen dituzte, zeharrargitsuak.Lehen kalitateko olio disolbagarriak, %30-70 olio mineral,korrosioaren inhibitzaileak eta eragile hezegarriak dauzkatenak.Produktuaren kontzentratuak uretan diluitzen dira eta emultsioesne itxurakoak eratzen dituzte, opakuak.375

22. Ebaketarako jariakinakKoadro honetan hainbat jarraibide adierazten dira artezketan erabilibeharreko ebaketa jariakin egokia aukeratzeko.Ebaketarako jariakinak aplikatzeko gidaProduktumotaSintetikoaErdisintetikoaEPErdisintetikoa EmulsioaEPEmulsioaLanaArtezketa lauaArtezketa zilindrikoaArtezketa zentrogabeaArtezketa geldia••ο••••οοο•••ο••MetalaKarbono altzairuaAltzairu herdoilgaitzaErremintetarako altzairuaBurdinurtuaKobre aleazioakAluminio aleazioakTitanioa••••••••••••ο••οο•οο••ο•••ο••οο•οGogortasunaArinaErtainaAstuna•••οο•ο••οο•Kontzentrazioa %2-42-62-102-102-10GomendatuaO Aukerakoa376

23. Hidraulika377

378

23. HidraulikaHidraulikako ohiko elementuen zeinuakLan kondukzioaAginte kondukzioaDrainadura kondukzioaKondukzio elektrikoaKondukzio malguaKondukzio loturaKondukzio gurutzaketaArnasbideaEnergi hartune tapoidunaTangaTanga presurizatuaHainbat elementuren blokeaunitate bateanManometroa etatermometroaEmari neurgailuaPresio iturriaMotor elektrikoaErrekuntzako motorraAkoplamenduaEnergi hartune konexiodunaAtzeraezeko efektudunerrakore lasterraPonpa, emari finkoa 1norabidePonpa Q. aldakorra1 norabideMetagailuaPonpa emari finkoa2 norabidePonpa Q. aldakorra2 norabideIragazkiaMotorra emari finkoa1 norabideMotorra Q. aldakorra1 norabideHozkailuaMotorra emari finkoa2 norabideMotorra emari aldakorra2 norabideBerogailua379

23. HidraulikaHidraulikako ohiko elementuen zeinuakPonpa/MotorrakonbinazioaKonstantea AldakorraZilindro diferentzialaZilindroa motelgailuarekinAtzeraezekoaAtzeraezeko malgukidunaTransmisio hidrostatikoaAtzeraezeko pilotatuaArdatza, palanka, arrabola,pistoiaMalgukiaAtzeraezeko pilotatuadrainadurarekinAdibideaMurriztailea, biskositateakerasandaMurriztailea, biskositateakerasan gabeEmariaren norabideaErrotazioaren norabideaZilindrada aldakorraZilindroakEfektu bakunaEfektu bikoitzaIkur sinplifikatuaIratogailu finkoaIratogailu aldakorraIratogailua biskositateakerasan gabeIratogailua,norabidebakarrekoaErregulatzailekonpentsatua kanpopilotatzeaEmari banatzailea380

23. HidraulikaHidraulikako ohiko elementuen zeinuakNorabidezko balbulakOinarrizko sinboloak2 posizio3 posizio2 posizio(Bitarteko amaigabeak)3 posizio(Bitarteko amaigabeak)Balbula 2/2Balbula 3/2Balbula 4/3AdibideakBitarteko posizioarekinEragintza mekanikoaEskuzkoaEspekaArrabolaEragintza hidraulikoaEragintza pneumatikoaPresio zuzenaSolenoideaEragintza motorraMEragintzasolenoidea/hidraulikoaPVEOPVEMSolenoideaPVEHPR0 1XMekanikoaArrabolaPresio zuzenaPresio igoeraEragintza hidraul./pneumat.Memoria mekanikoaMalgukiaren itzulera381

23. HidraulikaHidraulikako ohiko elementuen zeinuakGehienetan itxitaA.B. Lan lerroaP. Ponpa lerroaR.S.T. Itzulera/TangaGehienetan zabalikX.Y.Z. Pilotatze lerroaL. Drainadura lerroaPresio mugatzaileatara finkoarekinAPresio murriztaileaBZPresio mugatzaileatara aldakorrarekinRABUrrutitik kontrolaturikoirekieraZALABLAAKanpopilotatzea/drainaduraZUrrutitik kontrolaturikoitxieraZBALBBarne drainaduraZPresostatoaB382

24. Pneumatika383

384

24. PneumatikaPneumatikako ohiko elementuen zeinuakKonpresoreaHuts ponpaMotor pneumatikoabiraketa norabide 1Motor pneumatikoabiraketa mugatuarekinEfektu bakunekozilindroaEfektu bikoitzekozilindroaZurtoin bikoitzekozilindroaMoteltze bikoitzekozilindroaMantenimendu unitatea2Iragazkiapurgadorearekin2Koipeztagailua2Iragazkia2111 3Balbula 2/2 NC Balbula 2/2 NA Balbula 3/2 NC4 24 2AE1E21 3Balbula 3/2 NAAE1E25 13Balbula 5/25 13Balbula 5/3 Aldiberekotasun balbulaAHautaketa balbula1PAtzeraezeko balbula Irteera lasterreko balbula Abiadura erreguladoreaBalbula iratogailuaIrteera Isilgailua Presio jatorriaLan lerroa385

24. PneumatikaPneumatikako ohiko elementuen zeinuakPilotatze lerroa Lerro malgua Lerroen loturaLotu gabeko lerroengurutzaketaEskuzko eragintzaSakagailu bidezkoeragintzaPedal bidezko eragintzaMalguki bidezkoeragintzaEspeka bidezkoeragintzaArrabol bidezkoeragintzaArrabol ezkutagarribidezko eragintzaEragintza pneumatikoaPresio diferentzialaBalbula serbopilotatuaEragintza elektrikoaEragintza elektriko etaserbopilotatua386

25. Motor elektrikoak387

388

25. Motor elektrikoakAbiaduraerregulazioaMomentuarenezaugarriakErrendimenduaHozteaMantentzeaKostuaErabileraSendotasunaDinamikaPotentziakMotorelektrikoakTaulakonparatiboa 0 0 b/minB BaxuakE ErtainakA AltuakOA Oso altuakDCEskuilekinOso ongi0,B,E,ABrushlessOngi 0,B,E,AACsinkronoaTrapezoidalaSinusoidalaOso ongi0,B,E,AOngiAltuakiribilaOngiMomentu/bol.erlazioonaAltuaErtainaOsoaltuaEz daohikoaEz daohikoaHautazkoaparealtuetanZorrotzaOsobaxuaBaxuaErtainaBaxuaAltuaEz daerabiltzenOsozorrotzakez direnaplikazioakGoimailakoprestazioetarakoardatzakBuruaErtainaErtainaErtainaAltuaErtainaOsoaltuaOsoaltuetarainoErtainetarainoAltuetarainoAlde Kontra OharrakPrezisioaPrezioaAbiadurannahikoerregulazioonaPrestazioonakpareeta abiaduranPare/bolumenratiobikainaBerotzetxikiaMantentzeaMomentukiribilaGoi mailakoprestzioetarakodesegokiaImaniraunkorrakPrezioaEz osoabiadurahandiakMantentzekolan handiaeskatzendutenez,motorrak ezdiraerabiltzenIzendesberdinakmotorberarentzat,nahikomerkeaserbodunaplikazioetarakoMotorrikeraginkorrenamomentu/bolumenerlazioaridagokionezGoi mailakoprestazioak.Berotzetxikia389

25. Motor elektrikoakAbiaduraerregulazioaMomentuarenezaugarriakErrendimenduaHozteaMantentzeaKostuaErabileraSendotasunaDinamikaPotentziakMotorelektrikoakTaulakonparatiboa 0 0 b/minB BaxuakE ErtainakA AltuakOA Oso altuakACasinkronoaedoindukziozkoaAldatzaileaGaizki 0,B,Erdipurdi E, AOngi OABektorialaOso ongi0, B, E, A, OAAC ErreduktantziakonmutatuaErdipurdikoaParea (Torquemotors)Oso ongi 0, BIragankorretangaizkiOngiKiribilaKiribilaErtainaAltuaBaxuaBaxuaEz daohikoaBeharrezkoaabiaduratxikietanEz daohikoaHautazkoaOsobaxuaBaxuaOsobaxuaErtainaBaxuaAltuaBaxuaAltuaOsozorrotzakez direnaplikazioakBuruak,oso abiadurahandiaOsozorrotzakez direnaplikazioakAbiaduratxikiakAltuaErtainaAltuaBaxuaBaxuaAltuaBaxuaErtainaOsoaltuetarainoAltuetarainoErtainakErtainetarainoAlde Kontra OharrakPrezioaSendotasunaSendotasunaParean etaabiaduranoso prestazioonakSendotasunaPrezioaOso abiaduratxikietanjokaerabikaina.TransmisiomekanikoadeuseztatuDinamikabaxua(iragankorretankontrolaez dezaten)BerokuntzaMomentueta abiadurakiribilaZarataakustikoaSendotasuntxikiaMomentukiribilaZarataakustikoaMotorrakdinamikabaxukoabiaduraerregulazioadu, bainamerkea etasendoa daMotorriksendoena,prestaziodinamikohandiekin.BerokuntzaAbiaduraerregulatzeanprestazioertainbaxuakdituen motormerkeaOso abiaduratxikianmomentualtuko aplikazioetarakoegokia390

25. Motor elektrikoakMotorelektrikoakTaulakonparatiboa 0 0 b/minB BaxuakE ErtainakA AltuakOA Oso altuakPausoz pausokoaErdipurdikoaACsinkronoaOso ongi0,B,E,ALinealaACasinkronoaOso ongi0,B,E,AKiribilaOsoongi,momentu/bolaltuaOngiBaxuaErtainaErtainaEz daohikoaOro harbeharrezkoadaBeharrezkoadaOsobaxuaBaxuaBaxuaBaxuaOsoaltuaOsoaltuaMerkeakDinamikaaltuaDinamikaaltuaAltuaBaxuaErtainaErtainaOsoaltuaOsoaltuaBaxuakErtainetarainoErtainetarainoAlde Kontra OharrakErregelaerabiliPrezioaBerokuntzaSendotasunaNeurketaelementurikgabeerabiliPrezioaMomentukiribilaeta abiaduraPrezisiotxikiaBakun etamerkeak.Begizta irekianegindezaketelanDinamikaaltua,transmisiomekanikoadeuseztatuErregelaerabiliPrezioaOsodinamikaaltua, kontrakokostuaetaerrendimenduaDinamikaaltua,transmisiomekanikoadeuseztatuAurrekoabezalakoa,baina berokuntzaarazohandiagoekinAbiaduraerregulazioaMomentuarenezaugarriakErrendimenduaHozteaMantentzeaKostuaErabileraSendotasunaDinamikaPotentziak391

392

26. Marrazketarako arauak393

394

26. Marrazketarako arauak26.1 A ISO Serieko formatuakUNE-EN ISO 5457:2000Jatorrizko marrazkia formaturik txikienaren gainean egitea komeni da, behardiren garbitasuna eta zehaztasuna lortuz.a2a1a3b2b1b320b2b11020a2a110b3a3A3-tik A0-ra bitartekoformatuakA4 formatuaFormatuaOrrien formatuakMarrazketa guneaOrri bukatua (T)a2 b2a1 b1±0,5 ±0,5Behin-behineko orria(U)a3 b3± 0,2 ±0,2A0841118982111598801230A1594841574811625880A2420594400564450625A3297420277390330450A4210297180277240330395

26. Marrazketako arauak26.2 KaratulaA3-tik A0-ra bitarteko formatuetan, karatula marrazketa guneko behekoeskuineko angeluan kokatzen da.Formatu hauek orriak horizontalki erabiltzen direnean bakarrik dute balio. A4formatuan, karatula marrazketa guneko alderik motzenean kokatzen da (behean).Formatu hau orriak bertikalki erabiltzen direnean bakarrik erabili daitezke.Marrazkia irakurtzeko noranzkoa karatularena bera izango da.- Luzera maximoa 170 mm izango da.- Karatula 0,35 mm zabalerako trazu jarraitu batez egin behar da (perdoi etaaldaketa koadroa izan ezik, hori 0,25 mm-koa izango baita).- UNE arauak ez die karatularen forma eta neurriei begiratzen.26.3 Marjinak eta markoaFormatu bukatuaren kanpo ertzen eta marrazketa gunea mugatzen duenmarkoaren arteko marjinak formatu guztietarako definitu behar dira (jariakin etaelektrikorako izan ezik).Ezkerraldeko marjina 20 mm zabal izango da, markoa barne. Marjina horikoadernatze marjina gisa erabil daiteke. Gainerako marjinek 10 mm-ko zabaleraizan behar dute.Marrazketa gunea mugatzen duen markoa 0,7 mm lodierako trazu jarraituzegin behar da.26.4 Zentraketa markakLau zentraketa marka definitu behar dira, marrazkia erreproduzitu edomikrofilmatu behar izanez gero, marrazkiaren posizioa zein den erraz jakin ahalizateko. Marka horiek orri bukatuaren bi simetri ardatzen muturretan jarriko dira, 1mm-ko simetri perdoiarekin. Zentraketa marken forma nahi bezalakoa da. Markak0,7 mm lodierako trazu jarraitu batez egitea gomendatzen da, marrazketa guneamugatzen duen markoaren kanpo ertzetik, 10 mm-ko luzerarekin.396

26. Marrazketako arauak12 3 4 5 6 7 81 2 3 4 5 6510AABCD1 Ebaketa adierazleaB2 Bukatutako formatoa3 Koordenatu sistemaren laukiak4 Marrazketa gunearen ertza5 Marrazketa gunea6 Behin-behineko formatoa7 Zentraketa markak* 8 Graduazio metrikoa* Ez dago UNE-EN ISO 5457CErrotulaziorakoguneaD100 mm5201 2 3100 mm4 5 626.5 Koordenatu sistemaOrriek koordenatu sistema bat izan behar dute, marrazkiaren gaineanxehetasunak, eransketak, berrikuspenak etab. erraz aurkitu ahal izateko.Ikuspegi bakoitza goitik behera letra larriz edo maiuskulaz (ez erabili I eta O)eta ezkerretik eskuinera zenbaki bidez markatzea komeni da, orriaren lau aldeakbetez. A4 formatuan, markaketa soilik goiko aldean eskuinaldean egiten da.Letrak eta zenbakiak trazatzeko 3,5 mm altuerako karaktereak erabiltzen dira.Sistemaren zatiketak, 50 mm luzerakoak izan behar dutenak, formatu bukatuarensimetri ardatzen arabera trazatzen dira (zentraketa markak). Sistemaren zatiketakopurua formatuaren araberakoa da. Zatiketatik sortzen diren diferentziak orrikoizkinetan dauden zatiketei eransten zaizkie.Letren karaktereak eta zenbakiak zuzenak izango dira, eta marrazketa guneamugatzen duen markoaren baitan egon behar dute. Marko horren kanpokolerroak 0,35 mm-ko lodiera izan behar du.510Izendapena A0 A1 A2 A3 A4Alde luzearen zatiketa kopuruaAlde laburraren zatiketa kopurua24 16 12 8 616 12 8 6 4397

26. Marrazketako arauak26.6 Ebaketa adierazleaOrriak errazago ebakitzeko, eskuz edo automatikoki, formatu bukatukoorriaren lau izkinetako marjinan ebaketa adierazleak jar daitezke. Adierazgailuek10 x 5 dimentsioko bi laukizuzenen forma daukate, bata bestearen gaineanjarrita.Erreferentziazko graduazio metrikoaA0, A1 eta A2 formatuetan zenbakitu gabeko erreferentziazko graduaziometrikoa erabiltzea gomendatzen da, gutxieneko luzera 100 mm izango duena,zentimetrotan zatituta.Hobe da erreferentziazko graduazio metrikoa zentraketa seinale batekikosimetrikoki jartzea, laukitik gertuko marjinan, eta 3 eta 4 mm bitarteko zabaleraizan behar du eta bat eskuineko aldean eta beste bat beheko aldean jarri behardira.• Ez du UNE-EN ISO 5457 araua kontuan hartzen.26.7 TolesketaPlanoak tolesteko seinaleak 0,25 mm zabalerako trazu fin baten bitartezgauzatu beharko dira.Seinale horiek formatu bukatuaren ertzen eta marrazketa gunea mugatzenduen markoaren artean kokatu beharko dira.1 2 3 4 5 6AASolapaBBTolesteko puntuakCCTolesturazentratzekopuntuakDD2 41 2 3 4 5 6398

26. Marrazketako arauakFormatua Tolestura eskema Luzetarako tolestura105 Luzetarako tolestura2 1 7 6 5 4 3A0841x1189Zeharkako tolesturak21210 190 190 190 190109,5 109,5Erdiko tolestura1052 1 5 4 3297 297Errotulaziorakogunea20210A1594x8411297 29720210 190 190125,5 125,51052 1 3Erdiko tolestura210A2420x594129718210 192 1922102 1A3297x420125 105 19029720210399

26.8 Eskalak26. Marrazketako arauakUNE-EN ISO 5455-1996IzendapenaEskala baten izendapen osoak "eskala" hitza eraman behar du (edomarrazkian erabilitako hizkuntzan horren kidekoa), eta ondoren dagokionerlazioa adierazi behar da, ondoren zehazten den bezala:1:1 eskala, tarte naturalarentzat.x:1 eskala, handiagotze eskalentzat.1:x eskala, txikiagotze eskalentzat.Nahasteko aukerarik ez badago, "eskala" hitza jarri gabe utz daiteke.InskripzioaMarrazketan erabili den eskala izendatzeko, marrazkiaren eskala nagusiaerrotulazio koadroan inskribatu behar da, eta beste eskalak kontsideratu denzatiaren erreferentzi zenbakiaren ondoan edo xehetasun ikuspegi (edo ebaketa)baten erreferentziaren ondoan idatzi behar dira.EskalakMarrazketa teknikorako gomendatzen diren eskalak hurrengo taulanzehazten dira:KategoriaGomendatutako eskalakHandiagotze eskalak50: 1 20:1 10:15: 1 2:1Tamaina naturala1: 1Txikiagotze eskalak1: 2 1: 5 1: 101: 20 1: 50 1: 1001: 200 1: 500 1: 10001: 2000 1: 5000 1: 10000Errepresentazio nagusian osorik adierazteko txikiegiak diren xehetasunakeskala handiagoko xehetasun ikuspegi (edo ebaketa) batean adierazi behar dira,errepresentazio nagusiaren ondoan.Eskala handiko marrazketakObjektu txiki baten eskala handiko marrazki bati buruz, informazio gisa,objektu horren tamaina naturaleko ikuspegi bat gehitzea gomendatzen da.Kasu horretan, tamaina naturaleko ikuspegia objektuaren silueta erakutsizbakarrik sinplifika daiteke.400

27. Smed401

402

27. Smed27.1 Smed sistemaren teoriaSmed = "Single-Minute Exchange of Die""Trokel Aldaketa Minutu Bakarrean"Pieza bat aldatzerakoan egiten diren operazio guztiak bi motatan sailkadaitezke: barne operazioak eta kanpo operazioak.- Barne operazioak: pieza aldatu ahal izateko makina derrigor geldirikdagoen denboran egindako operazio guztiak =>Makina geldirik.- Kanpo operazioak: pieza aldatzerakoan makina gelditu beharrik gabeegiten diren operazioak.Smeden sekretua ahalik eta barne operazio gehienak kanpo operaziobihurtzea da eta, aldi berean, bai barne operazioetan bai kanpo operazioetanemandako denbora murriztea.27.2 Smed-en helburuaSmeden helburua erremintak aldatzeko prozesua optimizatzea da, gauregungo merkatuaren beharrak asetzeko asmoarekin, izan ere, merkatuak gero etafabrikazio lote txikiagoak eta gero eta kalitate berme handiagoak eskatzen ditu.Aldaketa horiek gehiegizko denbora exijitzen dute, eta makinarenproduktibitatea asko murrizten da, epeak betetzeko zailtasunak sortzen direlariketa produktibitatearen malgutasuna urritzen.Aldatzeko denbora murriztuz, botila lepoa eta kostuak murriztuko ditugu.27.3 Analisiaren metodoaEz nahastu barne prestaketa kanpo prestaketarekin, eta kanpotik egindaitekeena Ez egin barrutik.Barne prestaketaren eta kanpo prestaketaren arteko desberdintasunazjabetzea da Smedera iristeko pasaportea:- Pentsatu operazioen ordenan, okerren batengatik pausoren batzukbarnekotzat jo diren ikusteko.- Pauso horiek kanpo operazio bihurtzeko modua bilatu.- Ohitura zaharren eraginetik libre dauden ikuspegiak hartu.- Operazioak egiteko baldintzak aurretiaz prestatu.27.4 Barne operazioen denbora murrizteaAnalisiaren metodoaren oinarria honetan datza.- Operazioak paraleloan ezarri (lankideen arteko lankidetza)- Ainguraketa funtzionalak erabili.403

404

28. Piezen garraioa405

406

28. Piezen garraioa28.1 Karga jaso aurretik egin beharrekoakKarga bat jaso behar denean egin beharreko lehendabiziko gauza arriskuaebaluatzea da, zeregin honetan hasi aurretik eskura dauden bitartekoak edoerabiltzea komeni direnak kontuan hartuta. Gauza bera egin behar da kargaesekiko den gunea eta hori mugitzeko baimena daukaten langileei dagokienez.Kargari buruz, une batean honako puntu hauek aztertu behar dira:- Karga nolakoa da?- Grabitate zentroa non dago?- Eslingaren adarrek zer angelu eratzen dute?- Eslinga baten gainean albo kargarik ba al dago?- Ertz bizirik ba al dago?Aurreko puntuak argitu eta gero:- Garabi kakoa kargaren grabitate zentroaren gainean jarriko da.- Akatsik ez dagoela eta langileak jasotze gunetik irten direla egiaztatuko da.- Ingurumenaren egoera ere hartuko da kontuan, hau da, tenperatura altua edobaxua den, hautsa, haizea, etab., horien arabera ohi baino kontu handiagozibili behar izatea gerta baitakiguke.28.2 Kargak adar bakarrez jaso- Kargak adar bakarrez jasotzen ditugunean kargaren grabitate zentroarengainean kokatuko gara, jasotzeko operazioa behar bezala egiteko.- Eslingak, katea, poliesterra, kablea edo dena dela ere, ez du bihurdurarik eztakorapilorik ere izan behar.- Kargaren jasotze puntua kakoari ondo lotuta egongo da, inoiz ez horren puntanezta puntaren gaineko hegalean ere.- Kakoa norabide guztietan makurtu ahal izango da, bihurdurak ekiditeko, etaeslinga zintzilik dagoen uztai orokorrak ere edozein norabidetan makurtu ahalizateko behar besteko lasaiera izango du.- Eslinga kargaren azpitik edo zeharka pasatuko da, eslingatzea korritu moduanedo saski moduan egiteko.- Sokalasterrez erabiltzen denean, eslingak bere berezko inklinazioa hartu behardu, eta gehiago ixteko ez da jo behar.- Karga bat urkatzen denean eslingaren ahalmena %20 murrizten da.- Kargaren esekitze puntuak beti bere grabitate zentroaren gainetik egon behardu.- Kolpeak, bat-bateko balaztatzeak eta antzeko esfortzu dinamikoak betisaihestu behar dira.Hainbat adarretako kate eslinga guztiek osaera horizontaleko indarra egitendute eta, adarrek eratzen duten angelua handitu ahala, indar hori ere handituegingo da.407

28. Piezen garraioaKakoak edo beste osagai batzuk, esate baterako kutxa edo bidoi bat jasotzenduten kate eslingak, kate kiribil batean sartzen direnean, indarraren osagaihorizontala askoz handiagoa da eta, ondorioz, adar horiek ez lukete bertikalarekiko30º-ko baino angelu handiagoa eratu behar. Betiere segurtatu egin behar da jasobeharreko kargak indar hori kalterik hartu gabe jasan ahal izango duela.Eslinga zintzilikatzen den kakoak zuzenean grabitate zentroaren gaineankokatuta egon beharko luke.Kargaren aldaketa kate eslinga bateko adar baten gainean,adarrak bertikalarekin eratzen duen angeluaren arabera,10 tonako karga batentzatβ = 45°60°7t7 t175°80°10 t 10 t20 t 20 t30 t 30 t231 Adarraren gainean gauzatutako karga2 Indarraren osagai horizontala3 10 tonako karga408

28. Piezen garraioa28.3 Lanaren karga maximoa (tonak)1 adar 2 adar 3 adar Eslingaβamaigabeaβurkatze∝∝posizioan90°β∝Kate neurrihonetarako(mm)β 0 - 45°∝ 0- 90°45 - 60°90 - 120°β 0 - 45°∝ 0- 90°45 - 60°90 - 120°61,121,61,122,361,71,871,52,121,53,152,242,582,02,82,04,253,03,15103,154,253,156,74,755,0135,37,55,311,28,08,5168,011,28,017,011,812,51911,216,011,223,617,018,02215,021,215,031,522,423,62621,230,021,245,031,533,53231,545,031,567,047,550,04:1 Segurtasun Faktorea. Lan karga maximoen mugak erabiltzeko baldintzakarruntak direnerako eta adarrak berdin kargatuta daudenerako bakarrik daudeadierazita.409

410

29. Makinen garraioa411

412

29. Makinen garraioa29.1 Zehaztapen orokorrakEnbalaje bat zuzen egiteko, eta enbalatzeko erabili beharreko materiala egokiaukeratzeko, hainbat zehaztapen kontuan hartzea komeni da. Makina enbalatuaurretik kontuan hartu beharreko zehaztapenak definitzeak lagundu egingo duenbalajea egiteko denboran edo garraioan gerta daitezkeen ezusteak gutxitzeko.29.2 Enbalajea joango den garraio/babes motaMerkantziak kanpotik soilik ez, barrutik ere babesten dira hezetasunetik eta,horretarako, hezetasunarekiko estankoa den enbalaje bat lortu behar da. Erabilikoden garraio motaren arabera, makinaren babesa modu batez edo beste batezegingo da. Hauek dira bi garraio mota ohikoenak:- Lurreko garraioa.- Itsas garraioa zurezko kaxan ontziratu gabea (sotoan).- Itsas garraioa edukiontziratua (kubiertan). Merkantzia seguruago dagoela esannahi du, itsasontzi eta jomuga gehiago dagoela, eta garraio pleiten prezioaketa portuko gastuak murrizten direla.Hurrengo taulan garraioaren arabera erabili beharreko babes motak zehaztendira; garraio mota bakoitzerako derrigorrezko babesak grisez margotuta daude.Babes motaLurrekogarraioaItsas garraioontziratu gabea(sotoa)Itsas garraioontziratua(kubierta)Itsas edukiontzi zurezkoa barrutikpaper bikeztatuz forratuaEzBaiBai (3)Polipropilenozko olanaEzBaiBai (3)Zurezko kaiolaBai (1)Bai (2)Bai (2)Herdoilaren kontrako babesakBaiBaiBaiHutseko zorro termosoldagarriaDeshidratatzaileakMetalezko edukiontziaEzEzEzBaiBaiEzBaiBaiBai(1) Makinaren zati hauskorrak.(2) Makinaren zati hauskorrak zurezko itsas kaxa/edukiontziaren barruan.(3) Portutik fabrikara distantzia handiak egin behar direnean erabiliko da.413

29. Makinen garraioaEdukiontzimotaGuztiz itxitaGoitik irekiaSaihetsetatiketa sabaitikirekiaPlataformaKubikaziohandiaEdukiontzimotaItxia etakanpoarekikoestankoa. Kargaaurreko atetikKarga aurreko etagoiko atetikHorma bertikaleraiskarriakItxia etakanpoarekikoestankoa. Kargaaurreko atetikKanpokoneurriakLuzera x Zabalera x AltueraBarrukoneurriak Kargakg6058x2438x25915901X2332X23752170012192x2438x259112035x2332x2375262006058x2438x25915901X2332X23752175012192X2438X259112035X2332X2375258006058X2438X25915901X2332X23752150012192X2438X259112035X2332X2375256006058X2438X2591---2550012192X2438X2591---317806058X2438X28955901X2332X26792172012192X2438X289512035X2332X267926200Pisugordinakg24000300002400030000240003000027000360002400030000Tara kg Edukieram 32300333800662250---4200---2500---4400---1500---4220---228037380066414

30. Makinen pintura415

416

30. Makinen pinturaOinarrizko materialaeta egoeraBizar kentzeaetadeskoipezteadisolbatzailezMakinak pintatzeko prozesua eta osagaiak (*)InprimazioaPoliestermasillaespatulazedo pistolazMasillapoliesterraplanazLixaketa etaisolatzaileaGaldaketa piezakBaiBai Bai(**) Bai(**) BaiTxapazko pieza akastunak,soldadura, junturak...BaiBai Bai(**) Bai(**) BaiTxapazko pieza akatsikgabeak, akabera onarekin BaiBaiEzEz Baieta makinan ikusgarriakTxapazko pieza akatsikgabeak, akabera onarekin BaiBaiEzEz Ezeta ezkutuakGaldaketa piezetako aldeezkutuak, zeinetan olioak BaiBaiEzEz Ezedo hozgarriak dabiltzan(*) Produktu homologatuak erabili.(**) Soilik behar-beharrezko kasuetan, akatsak estaltzeko.(***) Soilik behar-beharrezko kasuetan, gainazal lauak lortzeko.(****) Klorokautxu alzidikoa.AkaberaBaiBaiBaiBaiBai(****)417

418

31. Soldadura419

420

31. SoldaduraKordoiko angelu soldadura motak eta dimentsioakt1 eta t2 soldatu beharreko xafla lodiak dira, t1

31. SoldaduraTaularen erabileraLehenengo zutabean aukeratu den "hasierako indizea" hartzen da etagomendatutako soldadura motei erreparatzen zaie. Horien artean merkeenaaukeratzeko joera izango da, honako puntu hauek kontuan hartuta:- Bastidoreko soldadura mota bakoitza gauzatzeak dauzkan zailtasunak.- Soldadura aplikatu aurretik xafla lodiak prestatzen egin beharreko lana. Ertzakalakatzea, etab.- Gomendaturiko soldadura mota bakoitzerako behar den material eranskinarenbolumena.- Ager daitezkeen beste faktore batzukD1 D 2BxA3BxAC4Hasierako indizeaDDDDDBABCABA46910121520232530354045505560657075808590D D BxA C BxA591316 __________________5678912141619 _____________422_9x99x910x109x1212x1619x2519x2519x2524x3228x3830x4135x4740x5440x5447x6347x6448x7053x7657x8262x89_Angelua, alaka 45 °669912121619202025272830303538399x129x1214x1914x1919x2519x2624x3228x3830x4130x4136x4840x5442x5747x6347x6449x7053x7657x79

31. SoldaduraTaulan adierazten diren soldadura mota jakin batzuk erabiltzeko, honakogomendio hauei erreparatuko zaie:Soldadura mota5674Gomendioa6 motarekin ordezkatu hori erabiltzerik dagoenean7 motarekin ordezkatu, alde batetik iristea zaila denean izan ezikBi aldeetatik erraz iristen denean bakarrik erabiliBeste aldea soldatzea ezinezkoa denean bakarrik serabiliHasierako indizea5 67 CBxADBxADBxABxACCCABDDBBBAD C CDAA8BxADxCBAaCDBxABxAa max = 2D BxA D C BxA C BxA BxA DxC469101215202325303540455055606570758085909568810101213161616181920202122259x1212x1615x2019x2520x2824x3228x3828x3835x4838x5140x5442x5747x6347x6449x7053x7657x828810111212131618181920202188101112121316181819202021AlakarenangeluaAlakarenangelua14x1915x2019x2624x3228x3828x3830x4135x4740x5440x5442x5747x6347x6449x7045°37°6688101012121616162020209x1210x1412x1613x1815x2016x2219x2520x3024x3224x3226x3528x3828x4030x4110x1312x1513x1715x2018x2319x2520x2823x3126x3428x3730x4032x4333x4433x4436x4839x5242x584x55x65x66x87x1010x1312x1513x1715x1916x2118x2319x2520x2926x3427x3527x3628x37423

424

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan425

426

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.1 Gorputz adarrakprEN 1005-4:199832.1.1 EnborraMugimendua aurrera edo atzeraIV0 °I20 °II60 °IIIIrudiaIIIIIIIVJarreraestatikoaOnargarriaOnargarria *OnartezinaOnargarria**MugimenduakMaiztasuntxikia(

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuanIrudiaJarreraestatikoaMaiztasun txikia(

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.1.3 Ikusmen lerroaII0 °IrudiaJarreraestatikoaMugimenduakMaiztasuntxikia(

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.2 Giza gorputzaren atalak ez zapaltzekogutxieneko distantziakUNE-EN 3491993Gutxieneko distantzien balioak gorputzaren atalak zapaltzea galarazteko.Gutxieneko tarte egokia aukeratzeko ikusi EN 349ren 4.1. atala.Gorputz atalaGutxieneko distantzia(“a” mm-tan)aIrudiaGorputza500Burua (jarrera desegokia)300aaHanka180Oina120a430

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuanGorputz atalaGutxieneko distantzia(“a” mm-tan)50 max.IrudiaOin punta50aaBesoa120EskuaEskumuturraUkabila100aaEskuko atzamarrak25431

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.3 Goiko gorputz adarrentzako segurtasundistantziaUNE EN 294:1992Segurtasun distantzia: Babes egitura bat eta gune arriskutsu baten artean jarribeharreko gutxieneko distantzia.32.3.1 Irismena gorantzGune arriskutsuaArriskua“h” (mm)Txikia≥ 2500hErreferentziaplanoaHandia≥ 2700 edo bestesegurtasun neurribatzuk32.3.2 Irismena babes egitura baten gainetikErreferentziaplanoacGune arriskutsuaBabestekoegituraabIkurraka: Gune arriskutsuaren altuerab: Babesteko egituraren altuerac: Gune arriskutsurako distantzia horizontalaArrisku txikia“a” (mm) gunearriskutsuarenaltuera"b" (mm) babesteko egituraren altuera1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2500"c" gune arriskutsura dagoen distantzia horizontala2400220020001800160014001200100010060011001100130013001400140010060090010001000100010001000100500700900900900900900100500600900900800500300100400500600500100--100350350-----100250------100---------------432

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuanHurrengo taulako balioak erabili edo bestelako segurtasun neurri batzuk hartu.“a” (mm) gunearriskutsuarenaltuera2600240022002000180016001400120010008006004002000Arrisku handia"b" (mm) babes egituraren altuera1000 (1) 1200 1400 (2) 1600 1800 2000 2200 2400 2500 2700 (3)9001100130014001500150015001500150015001400140012001100"c" gune arriskutsura dagoen distantzia horizontala800100012001300140014001400140014001300130012009005007009001000110011001100110011001000900800400----600800900900900900900900800600--------600700800800800800800700------------500600600600600500----------------400400400400--------------------300300300----------------------100100----------------------------------------------------1. Ez dira 1000 mm baino altuera txikiagoko egiturak sartzen, gorputzarenmugimenduak ez dituztelako behar beste mugatzen.2. Ez da komeni 1400 mm baino babes egitura baxuagoak erabiltzea segurtasunneurri osagarririk gabe.3. Balioak ez badatoz bat, ez interpolatu eta baliorik seguruena hartu.Arriskua handia edo txikia bada: 1 eta 3Arriskua handia denean hau ere kontuan izan: 2433

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.3.3 Irismena babes egitura baten inguruanMugitzekomugakSegurtasundistantzia, sr, mmIrudiaMugimenduamugatuta sorbaldaeta besapean≥ 850

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.3.4 Irismena irekiera baten bitartez (14 urtetik gorako pertsonak)SegurtasunGorputzIrudiaatalaIrekiera distantzia, sr, (mm)Arteka Laukia Zirkuluasree≤4≥2≥2≥2Atzamarpunta4

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.3.5 Babes egitura osagarrien ondorioaMugimenduarenmugaSegurtasundistantzia, sr, mmIrudiaMugimenduarenmuga sorbaldaeta galtzarbearenmailan, egiturabereiziekin,horietako batekeskumuturretik etabesteak ukondotikmugimenduaahalbidetzendutelarik.sr 1 ≥ 230sr 2 ≥ 550sr 3 ≥ 850>=620>=300>=620sr 3sr 1sr 1sr2Mugimenduarenmuga sorbaldareneta galtzarbearenmailan, babesegitura bereizbatekin, hatzakhatzkoskorretarainomugitzeaahalbidetzenduena.sr 3 ≥ 850sr 4 ≥ 130>=720>=720sr 3sr 3sr 4sr 4OharraBesoa bermatzen den babes egiturak eta gainazalak edozein angelurekin inklinatutaegon daitezke.436

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.4 Beheko gorputz adarrentzako segurtasundistantziaUNE-EN 811 1996Segurtasun distantzia: Babes egitura bat gune arriskutsu batekiko jarribeharreko gutxieneko distantzia.32.4.1 Irismena irekieren bitartez (14 urtetik gorako pertsonak)GorputzatalaBehatzpuntaIrudiasrIrekierae≤5Segurtasundistantzia, sr, (mm)Arteka Laukia edo zirkulua00eBehatza15

32. Segurtasuna eta ergonomia diseinuan32.4.2 Sarrera librea oztopatzeko segurtasun distantziak1. Kasuaa) Erreferentzi planoab) Aldakaren artikulazioac) Babes egiturac)b)a)hs2. Kasuah (mm)Segurtasun distantzia:s (mm)1. Kasua 2. Kasua 3. Kasuah≤200≥340≥665≥290hc)b)a)200

33. Errodamenduak439

440

33. Errodamenduak33.1 Boladun errodamendu erradialakErrodamendumotaZurruna 2 ilaraKontaktuOszilatzaileaangeluarbikoitzaKontaktuangeludunpaketeakKontaktuangeluarbikoitzaKontaktuangeludunpaketeakDiseinuarenezaugarriakZulo konikoaEzEzEzBaiEzEzEzBabesgailuak,buxaduraBaiEzBaiBaiEzBaiEzAutolerrokagarriaEzEzEzBaiEzEzEzDesmuntagarriaEzEzEzEzEzEzEzKarga erradial hutsa+++++++++Karga axial hutsa+++-+++++Karga konbinatua++++-++++++Momentuak-++--+++Abiadura handiaBiraketa zehaztasunhandia+++++++++++++++++++++++++Zurruntasun handiaFuntzionamendu isila+++++++++-++++++++++++++Marruskadura txikia++++++++++++Deslerrotzearenkonpentsazioafuntzionamenduan------+++------Lerrokatzekoerroreenkonpentsazioa(hasierakoa)------++------Errodamendufinkoaren antolaketa++++++++++++Errodamendulibrerako antolaketa+++++++Desplazamenduaxial posibleaerrodamenduan--------------+++ Bikaina - Erdipurdikoa Ez- Ez da posible++ Ona -- Desegokia Bai- Posible da+ Onargarria441

33. Errodamenduak33.2 Arraboldun errodamendu erradialakErrodamendumotaZilindrikoaZilindrikoa2 ilaraZilindrikoaarrabolezbetea2 arrabolilara edogehiagoOszilatzaileaOszilatzailea(2 ilara)KonikoaDiseinuarenezaugarriakZulo konikoaBabesgailuak,buxaduraAutolerrokagarriaDesmuntagarriaKarga erradial hutsaKarga axial hutsaKarga konbinatuaMomentuakAbiadura handiaBiraketa zehaztasunhandiaZurruntasun handiaFuntzionamendu isilaMarruskadura txikiaDeslerrotzearenkonpentsazioafuntzionamenduanLerrokatzekoerroreenkonpentsazioa(hasierakoa)Errodamendufinkoaren antolaketaErrodamendulibrerako antolaketaDesplazamenduaxial posibleaerrodamenduanEzEzEzBai++---+--+++++++++++-----++++++++BaiEzEzBai+++---++++++++++++++-----++++++EzEzEzEz+++-+---++++-----+++442EzEzBaiEzEzBai+++--++-++++-------++-+BaiEzBaiEz+++++--+++++++++++++++--BaiEzBaiEz+++++++--+++++++++ Bikaina - Erdipurdikoa Ez- Ez da posible++ Ona -- Desegokia Bai- Posible da+ Onargarria+++++++++--EzEzEzBai+++++++--+++++++--++----

33. Errodamenduak33.3 Orraztun errodamendu erradialakErrodamendumotaKaiolaBarneuztaiarekinBarneuztaiarik gabeZorroaDiseinuarenezaugarriakZulo konikoaBabesgailuak,buxaduraAutolerrokagarriaDesmuntagarriaKarga erradial hutsaKarga axial hutsaKarga konbinatuaMomentuakAbiadura handiaBiraketa zehaztasunhandiaZurruntasun handiaFuntzionamendu isilaMarruskadura txikiaDeslerrotzearenkonpentsazioafuntzionamenduanLerrokatzekoerroreenkonpentsazioa(hasierakoa)Errodamendufinkoaren antolaketaErrodamendulibrerako antolaketaDesplazamenduaxial posibleaerrodamenduanEzEzEzBai++-----+++++-------++++++EzBaiEzBai++-----+++++-------++++++443EzBaiEzBai++-----+++++-------++++++EzBaiEzBai++-----+++++-+++ Bikaina - Erdipurdikoa Ez- Ez da posible++ Ona -- Desegokia Bai- Posible da+ Onargarria------++++++

33. Errodamenduak33.4 Boladun, orraztun eta arraboldunerrodamendu axialakErrodamendumotaAxialaAxial boladunakAxialaefektubikoitzaAxialakontaktuangeluarbikoitzaAxial orraztunak eta arraboldunakOrratzakOszilatzaileaArrabolakarrabolekinDiseinuarenezaugarriakZulo konikoaBabesgailuak,buxaduraAutolerrokagarriaDesmuntagarriaKarga erradial hutsaKarga axial hutsaKarga konbinatuaMomentuakAbiadura handiaBiraketa zehaztasunhandiaZurruntasun handiaFuntzionamendu isilaMarruskadura txikiaDeslerrotzearenkonpentsazioafuntzionamenduanLerrokatzekoerroreenkonpentsazioa(hasierakoa)Errodamendufinkoaren antolaketaErrodamendulibrerako antolaketaDesplazamenduaxial posibleaerrodamenduanEzEzEzBai--++-----+++-+----+----EzEzEzBai--++-----+++-+----+----EzEzEzBai--++----++++++++++++ Bikaina - Erdipurdikoa Ez- Ez da posible++ Ona -- Desegokia Bai- Posible da+ Onargarria444+++----EzEzEzBai--+++-----++++------+----EzEzEzBai--+++-----++++------+----EzEzBaiBai--++++---+++-++++++++----

33. Errodamenduak33.5 Errodamendu konbinatuakErrodamendumotaOrraztunaxialboladunaOrraztunaxialarraboldunaOrraztunboladunefektu bakunaOrraztunboladunefektu bikoitzaOrraztunaxialarraboldunaDiseinuarenezaugarriakZulo konikoaBabesgailuak,buxaduraAutolerrokagarriaDesmuntagarriaKarga erradial hutsaKarga axial hutsaKarga konbinatuaMomentuakAbiadura handiaBiraketa zehaztasunhandiaZurruntasun handiaFuntzionamendu isilaMarruskadura txikiaDeslerrotzearenkonpentsazioafuntzionamenduanLerrokatzekoerroreenkonpentsazioa(hasierakoa)Errodamendufinkoaren antolaketaErrodamendulibrerako antolaketaDesplazamenduaxial posibleaerrodamenduanEzBaiEzBai+++--++++-----+----EzBaiEzBai+++--+++++-----+----EzEzEzEz+++--++++-----+----EzEzEzEz+++--++++-----+----EzBaiEzBai+++++++++++-----+----+++ Bikaina - Erdipurdikoa Ez- Ez da posible++ Ona -- Desegokia Bai- Posible da+ Onargarria445

446

34. Elektrikoa447

448

34. Elektrikoa34.1 Unitate elektrikoak eta baliokidetasunakMagnitudea /UnitateaSinboloa /FormulakKorronte intentsitatea A 1 franklin/s = 3,3356⋅10 -10 AAMPERE A =V/Ω; A = W/V 1 biot = 10 AElektrizitate kantitatea C 1 elektroiaren kargaCOULOMB C = s⋅A unitate = 1,602⋅10 -19 CTentsioa – IndarelektroeragileaVVOLT V = W/A; V = AΩErresistentziaΩOHM Ω = V/A; R = ρ ⋅ l *sKapazitateaFFARAD F = C/V;F = A⋅s/VEnergia – Lana – Beroa J 1 erg = 10 -7 J 1 kilogrametro = 9,81JJOULE 1 oin - libra indar = 1,356J 1 kaloria = 4,185JPotentzia W 1 thermia = 10 6 cal 1 kilowatt- ordu = 3,6⋅10WAT W = J/s 1elektronvolt = 1,6022⋅10 -19 JMaiztasuna Hz 1CV = 735,75W 1hp = 745,70WHERTZ S -1 1 Btu/ordu = 0,293W* R erresistentzia ohmiotan; ρ erresistibitatea ohmioak x mm 2 /m; l luzera metrotan;s sekzioa mm 2 -tan.34.2 Elektrizitate eta elektronikako oinarrizkoformularioaOhm-en legeaZirkuitu bateko bi punturen artean iragaten den korronte intentsitatea bi puntuenartean dagoen potentzial diferentziarekiko (V) zuzenki proportzionala da, eta bipuntu horien arteko erresistentziarekiko (R) alderantziz proportzionala.I = V edo V = I ⋅ RRI amperetan neurtzen da, V voltetan eta R ohmetan.Eroale baten erresistentziaL luzera eta S sekzioa duen eroale batentzat, erresistentziak hau balio du:R = ρ ⋅ LSρ = eroalearen materialaren erresistibitatea Ω⋅mm 2 /m-tan (ikusi taula) R Ω-tanneurtzen da, L metrotan eta S mm 2 -tan.449Baliokidetasunak

34. ElektrikoaErresistibitateak (Ω⋅mm 2 /m)Aluminioa 0,028 Mikroia 1,12 Maillechorta 0,40 Anbarra 5 ⋅10 20Ikatza 35 Zilarra 0,016 Nikela 1,123 Sufrea 10 21Konstantana 0,50 Beruna 0,21 Urrea 0,022 Bakelita 2⋅10 11 -2⋅10 20Kobrea 0,0172 Wolframioa 0,053 Kadmioa 0,100 Kuartzoa 75 ⋅10 22Burdina 0,10 Zinka 0,057 Magnesioa 0,043 Ebonita 10 19 -10 25Letoia 0,07 Nikelina 0,44 Ferronikela 0,0860 Zura 10 14 -10 17Manganina 0,46 Platinoa 0,109 Mika 10 17 -10 21Merkurioa 0,94 Eztainua 0,130 Beira 10 16 -10 20Erresistentziaren aldaketa tenperaturaren araberaR 0 erresistentzia 0ºC-tan eta R erresistentzia tºC-tan:R=R 0 ⋅ (1+α⋅t)α=eroalearen tenperatura koefizientea (ºC -1 )Tenperatura koefizienteak (ºC -1 )Aluminioa 0,0039 Burdina 0,005 Mikrona 0,0003 Nikelina 0,0002Ikatza -0,0005 Letoia 0,002 Zilarra 0,0038 Maillechorta 0,0036Konstantana 0,000002 Manganina 0,000 Beruna 0,0043 Urrea 0,00367Kobrea 0,00393 Merkurioa 0,00088 Wolframioa 0,0045 Nikela 0,00618Joule-ren legea:R erresistentzia batean t denbora batean zehar l intentsitate bat iragaten deneanxahutzen den beroa zehazten du.Q=l 2 ⋅ R ⋅ t Q jouletan, l amperetan, R ohmetan eta t segundotan.Seriean konektaturiko erresistentziekiko erresistentzia baliokidea:R 1 R 2 R nR T =R 1 +R 2 +...+R nErresistentzia baten potentzia elektrikoaEdozein zirkuitu zatik xurgaturiko potentzia, bere muturreko puntuen artean Vpotentzial diferentzia eta R erresistentzia dagoenean eta I intentsitate bat iragatendenean, honako hau da:P=V⋅ I= V2 =I 2 ⋅ RRP wattetan neurtzen da, V voltetan, I amperetan eta R ohmetan450

34. ElektrikoaParaleloan konektaturiko erresistentzien erresistentzia baliokideaCoulomb-en legeaBi karga elektrikoren artean garatutako indarra adierazten du: Q1 eta Q2, ddistantzia batez bereizitaF = Q 1⋅ Q 24π ⋅ ε⋅ d 2ε=ingurunearen permitibitatea. Hutsean ε 0 =8,85.10 -12 C 2 /N.m 2 (ε=ε r·ε ο )F newtonetan neurtzen da, Q 1 eta Q 2 coulombetan eta d metrotan.Kargak positiboak edo negatiboak izan daitezke: zeinu bereko kargek elkaraldaratzen dute; kontrako zeinua duten kargek elkar erakartzen dute.Hainbat inguruneren permitibitate erlatiboaHutsa 1 Mika 3 - 8 Alkohol etilikoa 2,7(izoztua)Sufrea 4 Beira fina 7 Bentzenoa 2,3Ebonita 2,5 - 35 Beira arrunta 7 - 9 Glizerina 56Izotza (a –5ºC) 2,9 Kristal arrunta 4,2 Petrolioa 2Erretxina 2,5 Kuartzoa 4,5 Mundruna 1,8Izei papera 2,7 Ura 81 Zeramika 5,5Zetazko papera 2 Nylona 1,6 Zura 2,5 - 8Paper parafinatua 3,6 Polietilenoa 2,5 Marmola 8Paper lehorra 3,5 Bakelita 5,8 Zeluloidea 4Argizaria 1,85 Parafina 1,9 - 2,3 Karbono anhidridoa 1,000985Kautxu gogorra 2,8 Alkohol etilikoa (0ºC) 28,4 Ur lurruna (4 atm) 1,00705Kautxu bulkaniztua 2,7 - 2,95 Alkohol etilikoa 54,6 Airea 1,00059(-120ºC)451

34. ElektrikoaKondentsadore baten kapazitateaBere plaken kargaren (Q) eta horien arteko potentzial diferentziaren arteko (V)zatidura da.C faradetan neurtzen da, Q coulombetan eta V voltetan.Seriean konektaturiko hainbat kondentsadoreren kapazitatebaliokideaParaleloan konektaturiko hainbat kondentsadoreren kapazitatebaliokideaC T =C 1 +C 2 +C 3 +C 4 +...+C nKondentsadore batean pilaturiko energiaC kapazitatea daukan kondentsadore batean Q karga bat ezartzeko behar denlana adierazten du, bere plaken artean V potentzial diferentzia bat sortzendelarik. Energia horrek hau balio du:W = 1 ⋅ V 2 ⋅ C = 1 ⋅ Q ⋅ V2 2Seriean konektaturiko harilen autoinduktantzi koefizienteaL T = L 1 + L 2 + L 3 +...+ L nParaleloan konektaturiko harilen autoinduktantzi koefizientea452

34. ElektrikoaRL zirkuitu baten denborazko konstanteaZirkuitu elektriko bat irekitzean edo ixtean, intentsitateak bere azken balioaren(1-1/e) (≅ %63,2) lortzeko behar duen denbora adierazten du.t = LRt segundotan neurtzen da, L henrytan eta R ohmetan.RC zirkuitu baten denborazko konstanteat = R ⋅ Ct segundotan neurtzen da, R ohmetan eta C faradetan.Korronte alterno baten maiztasunaf maiztasunaren (hertzetan, ziklo/s) eta T periodoaren (ziklo baten iraupenasegundotan) artean erlazio hau dago:f = 1 TKorronte alterno baten uneko tentsioa eta intentsitateaV M eta I M tentsio eta intentsitate balio maximoak izanik, f korrontearenmaiztasuna eta t denbora.v = V M ⋅ sin 2π ⋅ f ⋅ ti = I M ⋅ sin (2π ⋅ f ⋅ t - ϕ)ϕ tentsioaren eta intentsitatearen arteko desfasea da.453

34. ElektrikoaTentsio eta intentsitate efikazakV M eta I Mtentsio eta intentsitate maximoak dira.Tentsio eta intentsitate ertainakZikloerdi bati dagozkioErreaktantzia kapazitiboaX c ohmetan, f (maiztasuna) hertzetan eta C faradetan.Erreaktantzia induktiboaX L = 2π⋅f⋅LX L ohmetan, f hertzetan eta L henrytan.RLC zirkuitu baten inpedantziav = V M sin 2π⋅f⋅t454

34. ElektrikoaPotentzia (aktiboa) korronte alternoanGailu bati batez beste emandako potentzia da, tentsio efikazaren diferentzia Vdelarik, I iragaten den intentsitata, eta ϕ tentsio-intentsitate desfasearen angelua.P = V⋅I⋅cos ϕP wattetan, V voltetan eta I amperetan.Potentzia erreaktiboa korronte alternoanZiklo laurden batean sarearekin trukatutako potentziaren batez besteko balioa da.Q = V⋅I⋅sin ϕQ Var-etan, V voltetan eta I amperetan.Itxurazko potentziaS VAtanIzar erako zirkuitua karga simetrikoarekinU StrUI StrISPQcos ϕFaseko tentsioaEroaleen arteko tentsioaKorrontea faseanKorrontea eroaleanItxurazkoa potentziaPotentzia aktiboaPotentzia erreaktiboaPotentzia faktoreaTriangelu erako zirkuitua karga simetrikoarekinU StrUI StrISPQcos ϕFaseko tentsioaEroaleen arteko tentsioaKorrontea faseanKorrontea eroaleanItxurazkoa potentziaPotentzia aktiboaPotentzia erreaktiboaPotentzia faktorea455

34. ElektrikoaZirkuitu trifasiko hautsiakFase batekoaKanpo eroalebatekoaTriangelu erako zirkuituaAkatsaBi fasekoaFase batekoa eta kanpoeroale batekoaBehe paseko iragazki baten ebaki maiztasunaIragazki elektriko bat elkarren artean konbinatuta dauden kontsentsadorez,harilez eta erresistentziaz osatutako zirkuitu bat da, maiztasun jakin bat dutenkorronteei baino pasatzen uzten ez diena.Behe paseko iragazkiak ebaki maiztasuna baino txikiagoak diren maiztasuneiuzten die pasatzen, eta goikoak deuseztatu egiten ditu.SarreraIrteeraf hertzetan, L henrytan eta C faradetan.Goi paseko iragazki baten ebaki maiztasunaGoi paseko iragazkiak ebaki maiztasuna baino handiagoak direnmaiztasunei uzten die pasatzen, eta behekoak deuseztatu egiten ditu.SarreraIrteeraf hertzetan, L henrytan eta C faradetan.456

34. ElektrikoaBanda deuseztatzeko iragazki baten ebaki maiztasunaBanda deuseztatzeko iragazkiak maiztasun guztiei uzten die pasatzen, goikoebaki maiztasun baten eta beheko ebaki maiztasun baten artean daudenei izanezik.SarreraIrteeraDeuseztatutako bandaren maiztasun zentrala hau da:Bandaren zabalera kalitate faktorearen araberakoa da (Q), zeinak maiztasunjakin bat hautatzean horren zorroztasuna neurtzen duen (zenbat eta kalitatehandiagoa izan, hautatutako maiztasunarekin doan bandaren zabalera orduaneta txikiagoa izango da).Banda zabalera =Banda paseko iragazki baten ebaki maiztasunaGoiko ebaki maiztasun baten eta beheko ebaki maiztasun baten arteandauden maiztasunei pasatzen uzten die.SarreraIrteeraPasatzen den bandaren maiztasuna hau da:Pasatzen den bandaren zabalerak hau balio du:Erresonantzi maiztasuna LC zirkuitu bateanX L =X C den maiztasuna da (potentzial diferentzia eta intentsitatea fasean daude).f hertzetan, L henrytan eta C faradetan.457

34. ElektrikoaErresistentzietarako koloreen kodeaKolorea 1. zifra 2. zifra 3. zifra Biderkatzailea Perdoia**Beltza - 0 0 10 0Marroia 1 1 1 10 1 ±%1Gorria 2 2 2 10 2 ±%2Laranja 3 3 3 10 3Horia 4 4 4 10 4Berdea 5 5 5 10 5 ±%5Urdina 6 6 6 10 6Bioleta 7 7 7 10 7Grisa 8 8 8 10 8Zuria 9 9 9 10 9 ±%10Zilar kolorea - - - 10 -2 ±%10Urre kolorea - - - 10 -1 ±%5** Adierazlerik gabe ±%20* Erresistentzi seriearen arabera, bi edo hiru zifra izango ditu.PerdoiakBiderkatzailea3. zifra2. zifra1. zifraKondentsadoreetarako koloreen kodeaPaper, mika eta zeramikazko kondentsadoreetako hurrengo kode hau zehazten da (RMA)Tartea A B D E TC VPerdoia Tenperatura Lan tentsioakoefizienteaAdierazlea 1 zifra 2 zifra biderkatzaileaC>10pF C>10pFAdibideak: Gorri, bioleta, hori eta urre koloreak(ordena horretan) dituen erresistentzia batek haubalio du:R=270000 ±%5Hori, marroi, berde, zilar eta gorri koloreak dituenerresistentziak hau balio du:R=4,5 ±%2Bestea Tantakok Mika aBeltza Tartea A0 0B D1 %20 E %2 TC 0 V 10Adierazlea Marroia 1.zifra2.zifra 1 1 biderkatzailea 10 perdoiaTemperaturaLan %1 %0,1 -33 tentsioa 10 -6 1,6koefizienteaGorria 2 2 100 %2 %0,25 -100 . 10 -6 250 350 4Laranja 3 3 1000 %3 -120 . 10 -6 40Horia 4 4 10000 -220 . 10 -6 400 6,3Berdea 5 5 100000 %5 %0,5 -330 . 10 -6 100 750 16Urdina 6 6 1000000 -470 . 10 -6 630Bioleta 7 7 0,001 -750 . 10 -6Grisa 8 8 0,01 25Zuria 9 9 0,1 %10 %1 2,5Adibidea: A tarte laranja; B gorria; D horia; V urdina dituen kondentsadorea.Kapazitatea = 320000 pF; perdoia = %5; lan tentsioa = 630 V.458

34. ElektrikoaPaperezko eta mikazkokondentsadoreakIrakurketako norabide adierazleaABDVTCABDTABDTVA B D TABDTTC A B D TMikazko kondentsadoreaKode Amerikarra edo ingelesa459

34. ElektrikoaMotorren babesaMatxura mota Arriskua BabesgailuaZirkuitulaburraMotorraren hartunea.Motorraren etengailua edokontaktua.Motor babesa edo motorrarenerrelea.Motorra harilkatzea.Fusibleak, linea babesteko etengailua,potentzi etengailua.GainkargaMotorraren hartunea.Fusibleak, linea babesteko etengailua,potentzi etengailua.Funtzionatzeko erregimena eta exekuzioaalde batera utzirik, motorrak 15 segundoz1,6 aldiz sareko korrontearekin tentsioizendatuan (eta maiztasun izendatuan)gainkarga daitezke.Motor babesleaMotorrak babesteko baldintzak- Intentsitate izendatuan karga iraunkorraizateko aukera.- Erregulazio aldakorreko korrontea.- Motorraren erreprodukzio termikoa izanbehar du.- Korrontea korronte bide guztietan zaindubehar du.Motorra babesteko errelea460

34. ElektrikoaMotorrak aukeratzeko irizpideakAurretiazkobaldintzakEnergielikadurakosareaAurretiazkoExekutatzeko aukerakbaldintzakExekutatzeko aukerakSare trifasikoaAdib. 6 kV, 3/N 50 Hz500V, 3~50 Hz400V, 3/N 50 HzSare alterno monofasikoko sarea15 KV, 16 2 Hz (Trenbide sarea)3230 V, 50 HzPortaerazerbitzuanMartxanjartzekobaldintzakAbiaduraren portaerakarga aldatzean.Adib:- Serieko eszitazioarenportaera.- Deribazioko eszitazioarenportaera.- Motor sinkronoaren portaera.Abian jartzeko prozedura,Adib. erresistentziabiagailua, izar-triangeluabiagailua, abiotransformadorea, abioakargan.Abiadura,biraketagamaKorronte zuzeneko sarea110V, 125V, 220V, 250V,440V, 600VFuntzionatzekoerregimenaAbiadura izendatua.Hainbat abiadura izendatu. ZerbitzurakoBiraketa gama.baldintzakBiraketak kontrolatzeko modua.S1...S8Babes mota, Adib. IP 44Babes mota, Adib.leherketen kontrako babesa.Egiteko modua, Adb. IM 3PotentziaPotentzia izendatua-potentziaizendatuak.Intentsitate izendatuarenbabesa.Babesa.Hartuneko sekzioa.TaldeosagarriakBihurgailu elektronikoak,makina bihurgailuak,motorra babesteko gailuak.Abio ekipamenduak,hartuneko linea,akoplamendu mota,erreduktorea, zimentazioa461

34. ElektrikoaLan elektrikoetan kontaktu, gorputz arrotz eta uraren kontrakobabesaLetra identifikatzaileakLetra osagarriaGorputz arrotz eta hautssarreraren kontrako babesa (1. Zifra identifikatzailea) 1Letra osagarriaUr sarreraren kontrakobabesa (2. Zifraidentifikatzailea) 11. Zifra identifikatzaileaBabes maila0 Babesik gabe.d>50 mm-ko gorputz arrotzlodien kontrako babesa,1 nahita sartuz gero babesikgabe.d>12mm-ko neurri ertainekogorputz arrotzen kontrako2 babesa, behatzak etaantzekoak ez sartzekooztopoa.d>2,5 mm-ko gorputz arrotztxikien kontrako babesa,3 erremintak, alanbreak etaantzekoak sar ez daitezen.d>1 mm-ko ale egituraduten gorputz arrotzen4 kontrako babesa,erremintak, alanbreak etaantzekoak sar ez daitezen.Hauts sedimentuen kontrakobabesa (hautsaren kontrako5 babesa), kontaktuenkontrako babes erabatekoa.6Letra osagarriaWHautsa sartzearen kontrakobabesa (hautsarekikoestankoa), kontaktuenkontrako babes erabatekoa.EsanahiaAire librearen kontrakobabesa.2. Zifra identifikatzailea462012345678Letra osagarriaSMBabes mailaBabesik gabe.Goitik behera bertikalkierortzen den uraren kontrakobabesa (tanta jarioa).Zeharka erortzen den urarenkontrako babesa (tanta jarioa),15º lan posizio arruntarekiko.Bertikalari buruz 60º arteko urzorrotadaren kontrako babesa.Ur zipriztinen kontrako babesa,edozein norabidetan.Ur zorrotaden kontrako babesa,edozein norabidetan.Itsaso zakarraren edo urzorrotada indartsuen kontrakobabesa (uholdeen kontrakobabesa).Uretako murgilketaren kontrakobabesa, presio eta denborabaldintza jakinetan.Uretako murgilketairaunkorraren kontrako babesa.Uraren kontrako babessaiakuntza, baldin eta:Geldirik badago.Makina martxan badago.

34. ElektrikoaBabes moten sinbolo grafikoak (ohiko lanparetan)Sinbolo grafikoaBabes bolumenaUr jarioaren kontra babestuta, giroko hezetasun handiaren, lurruneneta ur jarioen kontrako babesa.Zeharkako uraren kontrako babesa, ikus 2 bigarren zifra adierazlea.Ur zipriztinen kontrako babesa, ikus 4 bigarren zifra adierazlea.Ur zorrotadaren kontra babestuta, ikus 5 bigarren zifra adierazlea.Urarekiko estankoa, presiorik gabeko ura sartzearen kontrakobabesa....atüPresio bidezko urarekiko estankoa, presio bidez ura sartzearenkontrako babesa.Hautsaren kontra babestuta, ikus 5 zifra adierazlea.Hautsarekiko estankoa, ikus 6 zifra adierazlea.(1) Ez bada babes mailarik zehazten, zifren ordez X letra idazten da, Adibidez: IP X4.463

34.3 Babesgailuak34. ElektrikoaFusibleakMotak:gl: Gainkargen eta zirkuitulaburren kontrako babesa.Etengailu magnetotermikoaGainkargen kontrako babesa.34.4 Etengailu diferentzialaAplikazioaEtengailu diferentziala zeharkako kontaktuen kontrako babesgailu gisa erabiltzenda, masen lur konexioarekin batera.FuntzionamenduaEtengailuak instalazioa deskonektatzen du lurrera deribaturiko korronte bat (iheskorrontea) arriskutsu bihurtu baino lehenago, zeharkako kontaktuaren kasuan gizagorputzean zehar egiten badu.Lurreko erresistentziaren gehienezko balio onargarria etengailudiferentzialaren sentsibilitate desberdinentzatEtengailu diferentzialarensensibilitatea0,030,10,30,51,0Babeserako lurrekoerresistentziarako gehienezko balioonargarriaΩ800240804824Lurreko konexioaAparatu hartzaileak lurrera konektatuta egon behar dira.464

34. ElektrikoaEskemakInstalazio handiak edo potentzia handiko makinak babestu behar direnean,intentsitateko transformadore toroidalak erabiliko dira eta errele diferentzialarieragingo zaio etengailu baten gainean.SareaEtengailuaPotentzia handiko instalazio baterako babes diferentziala muntatzeko eskema.Gainintentsitateen kontrako babesgailuak eroale eta kableentzat,eta horien babes eremuaBabesgailuaErreleaTransformadoretoroidalaZehaztapenaEroaleak babesteko gL fusiblea DIN 57636/VDE 0636 X XEroaleak babesteko automatikoak(etengailu termomagnetikoak)DIN 57641/VDE 0641 X XPotentzi etengailuak korrontearenmenpeko atzerapen desarragai- VDE 0660, 101 zatia X Xluarekin eta atzerapenik gabekodesarragailuarekinManiobra aparatuak babestekoaM fusibleakDIN 57636/VDE 0636 - XPotentzi etengailuak atzerapenikgabeko desarragailuekinVDE 0660, 101 zatia - XManiobra aparatuen konbinazioa,honela osatua: DIN 57636/VDE 0636 - X- Serieko fusiblea (aM edo gLzerbitzu motetakoa)- Erreledun kontaktorea gainkargenkontrakoaVDE 0660 X -Maniobra aparatuen konbinazioa,honela osatua:- Potentzi etengailua atzerapenik VDE 0660, 101 zatia - Xgabeko desarragailuarekin- Erreledun kontaktorea gainkargen VDE 0660, 102/104 zatiaX -kontrakoa465HartzaileakBabesaGainkargak Zirkuitulaburrak

34. ElektrikoaBehe tentsioan gainintentsitateen kontrako babesgailuakBabesgailuaBabesaGainkargak ZirkuitulaburrakFusibleagL zerbitzu motakoa X XaM zerbitzu motakoa - XPotentzi etengailuaa 1) desarragailua X -z 2) desarragailua - Xn 3) desarragailua - XAutomatikoak X XTermistoreak X -Magnetotermikoak X X1) a atzerapen desarragailua korrontearen menpekoa2) z aterapen desarragailua korrontearen menpekoa ez dena3) n atzerapenik gabeko desarragailua466

34. ElektrikoaPotentzi etengailuentzako desarragailuak eta erreleak, babeszereginetarakoEginkizuna Desarragailua ErreleaGainkargen kontrakobabesaZirkuitulaburrarenkontrako babesaZirkuitulaburrenkontrako babesselektiboa, denborantartekatutaGainkargen kontrakodesarragailua,korrontearen menpekoatzerapenarekin edoatzerapen termiko edoelektronikoaren.Gainintentsitateen kontrakoatzerapenik gabekodesarragailua,elektromekanikoa edoelektronikoa.Gainintentsitateen kontrakodesarragailua,korrontearen menpekoa ezden atzerapenarekin, edodesarragailuelektromekanikoa edoelektronikoa.Gainkargen kontrakoerrelea, atzerapen termikoedo elektronikoarekin.Termistoreentzakodesarragailuak.Gainintentsitateen kontrakoatzerapenik gabekoerrelea, elektromekanikoaedo elektronikoa.467

34. Elektrikoa34.5 Segurtasun baldintzakGoi tentsioko instalazioetan lan egiteko arauak- Egon daitezkeen tentsio iturri guztiak ebaki ikusgarriz ireki, ez direla batbateanitxiko segurtatzen duten etengailuen eta ebakigailuen bitartez.- Ahal bada, ebakitzeko tresnak ainguratu edo blokeatu, eta aparatuenagintean "maniobra - debekatuta" adierazi.- Tentsiorik ez dagoela egiaztatu.- Egon daitezkeen tentsio iturri guztiak lurrera konektatu eta zirkuitulaburreanjarri.- Segurtasun seinale egokiak jarri, eta lan esparrua mugatu.Goi tentsioko kondentsadore estatikoetan lan egiteko hartubeharreko neurriak- Tentsio iturri guztiak ebaki ikusgarriz ireki.- 5 minutuz itxaron eta gero, bateriako elementu guztiak lurrera konektatu,lurrera konektatzeko ebakigailuen bitartez.- Tentsiorik ez dagoela egiaztatu.Alternadoreetan eta motor elektrikoetan lan egiteko hartubeharreko neurriak- Makina geldirik dagoela egiaztatu.- Borneen artean, eta borneen eta lurraren artean konexiorik ez dagoelaziurtatu.- Borneka lurrera konektatuta eta zirkuitulaburrean daudela egiaztatu.- Tentsio etengabean mantentzen denean etab., errotorearen indarradeskonektatuta dagoela ziurtatu.Goi tentsioko fusibleak aldatzeko hartu beharreko neurriak- Egon daitezkeen tentsio iturri guztiak ebaki ikusgarriz ireki.- Tentsiorik ez dagoela egiaztatu.- Fusibleak aldatzeko txardango edo eskuzorro isolatzaileak erabili.- Aparatuen agintean "maniobra - debekatuta" adierazi eta lan esparruamugatu.468

34. ElektrikoaBotoi sakagailuetarako koloreakKoloreaGorriaBerdea edobeltzaHoriaZuria edourdin argiaGelditu, deskonektatuLarrialdia 1)AginduaMartxa, konektatu, pultsatorioaAtzerapen bat lan prozesuarruntetik kanpo abiarazi edoegoera arriskutsu batdeuseztatzeko mugimenduaabiaraziAurreko koloreek adierazten ezdituzten gainerako zereginakNahi den zerbitzuaren egoera(Adibideak)Motor bat edo gehiago geldirik.Makina unitateak geldirik.Euskailu magnetikoak zerbitzutikkenduta.Zikloa geldirik (langileak ziklo bateansakagailuari eragiten badio, makinaegiten ari den zikloa bukatzen deneangelditzen da).Arrisku egoeran geldirik!Deskonektatuta gehiegizko beroagatik.Zirkuitu elektrikoa tentsiopean jarri(funtzionamendurako prestaketa).Funtzio laguntzaileak prestatzekomotor bat edo gehiago abiarazi.Makina unitateak abiarazi.Euskailu magnetikoak zerbitzuan jarri.Zerbitzu pultsatorioa (edo prestaketakopultsatorioa).Makinako elementuak zikloarenabiapuntura atzeratu, zikloa oraindikamaitu gabe balego. Sakagailu horiarieragitea lehenago aukeratutako bestefuntzio bat deusezta dezake.Zuzenean lan zikloaren menpe ezdauden zeregin laguntzaileen agintea.Kontaktore erreleak desainguratu(aldatu).1) Perretxiko itxurako katigamendua duten sakagailu gorriak larrialdi geldialdietarako bakarrik erabili behar dira.Kasu horretan, hondoa horia izan behar du. Hori lortzeko margotu edo eranskailu bat jar daiteke.*VDE, IEC eta DIN-en arabera.469

34. ElektrikoaZerbitzu egoerak adierazteko seinaleztatze lanparen koloreakKolorea Zerbitzu egoera Erabilera adibideakGorriaHoria(anbarra)BerdeaZuria(kolorerikgabe)UrdinaEgoera normalaArretaz edo kontuz ibiliMakina zerbitzurako prestZirkuitu elektrikoak tentsioandaudeZerbitzu normaleanAurreko koloreek adierazten ezdituzten gainerako zereginakMakina babeserako elementurenbategatik gelditu dela adierazten du,adibidez, gainkargagatik, mugakoposizioa gainditu delako edo besteagindu bategatik.Balio bat (intentsitatea, tenperatuta) beremugako balio oraindik onargarrirahurbiltzen ari da. Ziklo automatikorakoseinalea.Makina martxan jartzeko prest dago:beharrezko gailu laguntzaile guztiakfuntzionatzen ari dira.Lan zikloa amaitu da eta makina prestdago berriro abiarazteko.Etengailu nagusia "Konektatuta"posizioan dago.Abiadura edo biraketaren norantzaaukeratu.Eragintza indibidualak eta gailulaguntzaileak martxan dira.Makina martxan da.470

35. Proiektu elektrikoaren garapena471

472

35. Proiektu elektrikoaren garapena35.1 Arauen taulaUNE-EN 292-1UNE-EN 292-2UNE-EN 294UNE-EN 349UNE-EN 414UNE-EN 418PrEN 574EN 626-1PrEN 811PrEN 953PrEN 954-1PrEN 954-2PrEN 982Europako eta nazioarteko arau erabilienak( NE009910 )Izena EdukiaMakinen segurtasuna. Oinarrizko kontzeptuak. Diseinurako printzipio orokorrak. 1. zatia: oinarrizkoterminologia, metodologia.Makinen segurtasuna. Oinarrizko kontzeptuak. Diseinurako printzipio orokorrak. 2. zatia: printzipioteknikoak eta zehaztasunak.Makinen segurtasuna. Segurtasuneko distantzia gorputzaren goiko adarrekin gune arriskutsuetara heltzeagalarazteko.Makinen segurtasuna. Gutxieneko segurtasun distantziak gorputzaren atalak zapaltzea galarazteko.Makinen segurtasuna. Segurtasun arauak diseinatzeko eta aurkezteko arauak.Makinen segurtasuna. Larrialdiko geldialdiko ekipamendua. Alderdi funtzionalak. Diseinurako printzipioak.Makinen segurtasuna. Agindu gailuak bi eskutara.Makinen segurtasuna. Substantzien erruz osasunerako dauden arriskuak murriztea. 1. zatia: makinafabrikatzaileentzako printzipioak.Makinen segurtasuna. Segurtasuneko distantzia gorputzaren beheko adarrekin gune arriskutsuetara heltzeagalarazteko.Makinen segurtasuna. Babes piezak (finkoak eta mugigarriak) diseinatzeko eta fabrikatzeko baldintzaorokorrak.Makinen segurtasuna. Kontrol sistemen osagaien segurtasuna. 1. zatia: diseinurako printzipio orokorrak.Makinen segurtasuna. Osagaien eta kontrol sistemen segurtasuna. 2. zatia: baliozkotzea eta saiakuntzak.Makinen segurtasuna. Presio bidezko jariakinen edo jariakin hidraulikoen sistema eta osagaietarakosegurtasun baldintzak.473

35. Proiektu elektrikoaren garapenaIzena EdukiaPrEN 983PrEN 999PrEN 1037UNE-EN 1050UNE-EN 1070EN 1088PrEN 1093-1PrEN 31201UNE-EN 60204-1UNE-EN 12198-1UNE-EN 50014UNE-EN 50081-1UNE-EN 50081-2UNE-EN 60947-5-5UNE-EN 842UNE-EN 981UNE-EN 61310-1UNE-EN 61310-2UNE-EN 61310-3Makinen segurtasuna. Presio bidezko jariakinen edo jariakin pneumatikoen sistema eta osagaietarakosegurtasun baldintzak.Makinen segurtasuna. Esku/besoaren abiadura. Giza gorputzaren atalen hurbiltze abiadura.Makinen segurtasuna. Desorduko martxan jartze baten prebentzioa.Makinen segurtasuna. Arriskuaren balorazioa.Makinen segurtasuna. Terminologia.Makinen segurtasuna. Babes piezei lotutako katigamendu gailuak. Diseinurako eta hautaketarakoprintzipioak.Makinen segurtasuna. Airean garraiatutako substantzia arriskutsuen jariaketaren ebaluazioa. 1. zatia:saiakuntza metodoen hautaketa.Akustika. Makinek eta ekipamenduek ateratzen duten zarata. Lanpostuan eta beste kokaleku jakinbatzuetan ateratzen den soinu presioaren mailen neurketa. Ingeniaritza metodoa funtsean librea deneremu batean eta plano islatzaile baten gainean.Makinen segurtasuna. Makinen ekipamendu elektrikoa.1. zatia: baldintza orokorrak.Makinen segurtasuna. Makinen erradiazioen ondorioz sortutako arriskuen ebaluazioa eta horienmurrizketa. 1. zatia: printzipio orokorrak.Material elektrikoa lehergarriak izan daitezkeen atmosferetarako. Baldintza orokorrak.Bateragarritasun elektromagnetikoa. Emisiorako arau generikoa. 1. zatia: bizilekuak, dendaguneak,industria arina.Bateragarritasun elektromagnetikoa. Emisiorako arau generikoa. 2. zatia: industriaguneak.Behe tentsioko tresneria. 5-5 zatia: aginte zirkuituetarako kommutazio tresnak eta elementuak. Larrialdikogeldialdirako aparatu elektrikoa, katigamendu mekanikoduna.Makinen segurtasuna. Arrisku seinale ikustekoak. Baldintza orokorrak, diseinua, probak.Makinen segurtasuna. Arrisku eta informazio seinale ikustekoen eta entzutekoen sistema.Makinen segurtasuna. Adieraztea, markatzea eta maniobratzea. 1. zatia: ikusteko, entzuteko eta ukitzekoseinaleetarako zehaztapenak.Makinen segurtasuna. Adieraztea, markatzea eta maniobratzea. 2. zatia: markatzeko zehaztapenak.Makinen segurtasuna. Adieraztea, markatzea eta maniobratzea. 3. zatia: eragiteko organoak kokatzekoeta funtzionatzeko baldintzak.474

35. Proiektu elektrikoaren garapenaIzena EdukiaUNE-EN 626-1UNE-EN 626-2UNE-EN 1093-1PrEN 61310-2ISO 11161PrEN 12415ISO 6103PrEN 13218UNE-EN 563UNE-EN_ISO 14122Parte 1UNE-EN_ISO 14122Parte 2UNE-EN_ISO 14122Parte 3UNE-EN 12786UNE-EN 1127-1UNE-EN 1837Makinen segurtasuna. Makinek igortzen dituzten substantzia arriskutsuen ondorioz osasunerako daudenarriskuak murriztea. 1. zatia: makineri fabrikatzaileentzako printzipioak eta zehaztapenak.Makinen segurtasuna. Makinek igortzen dituzten substantzia arriskutsuen ondorioz osasunerako daudenarriskuak murriztea. 2. zatia: egiaztatzeko prozedurak zehazteko metodologia.Makinen segurtasuna. Airean garraiatutako substantzia arriskutsuen balorazioa. 1. zatia: probatzekometodoak aukeratzea.Makinen segurtasuna. Markatzeko eta jarduteko argibideak.2. zatia: markatzeko baldintzak.Automatizazio industrialeko sistemak. Fabrikazio sistema integratuen segurtasuna. Funtsezko aginduak.Makina-erremintak. Segurtasuna. Tornu txikiak zenbaki bidezko kontrolarekin eta torneaketa zentroekin.Produktu urratzaileak. Artezteko harrien orekatze estatikoa.Artezteko makinentzako segurtasun arauak.Makinen segurtasuna. Erraz iristen den gainazalen tenperaturak. Gainazal beroen mugakotenperaturen balioak zehazteko datu ergonomikoak.Makinen segurtasuna. Makina eta industri instalazioetara iristeko modu iraunkorrak. 1. zatia: bimailaren artean irispide finkoak aukeratzea.Makinen segurtasuna. Makina eta industri instalazioetara iristeko modu iraunkorrak. 2.. zatia: lanekoplataformak eta igarobideak.Makinen segurtasuna. Makina eta industri instalazioetara iristeko modu iraunkorrak. 2.. zatia:eskailerak, mailak eta gorputzainak.Makinen segurtasuna. Bibrazioei buruzko segurtasun arauen kapituluak egiteko gida.Atmosfera lehergarriak. Leherketaren kontrako prebentzioa eta babesa. 1. zatia: oinarrizko kontzeptuaketa metodologia.Makinen segurtasuna. Makinen argiztapen integrala.475

35. Proiektu elektrikoaren garapenaIzena EdukiaUNE-CR 954-100UNE-EN 418UNE-EN 457UNE-EN 574UNE-EN 953UNE-EN 954-1UNE-EN 982UNE-EN 983UNE-EN 999UNE-EN 1037UNE-EN 1088UNE-EN 1299UNE-EN 1746UNE-15300-5Makinen segurtasuna. Aginte sistemetan segurtasunari dagozkion zatiak. 1. Zatia: EN 954-1:1996araua erabiltzeko eta aplikatzeko gida.Makinen segurtasuna. Larrialdiko geldialdirako ekipamendua, alderdi funtzionalak. Diseinurakoprintzipioak (EN 418:1992 bertsio ofiziala).Makinen segurtasuna. Arrisku seinale entzutekoak. Baldintza orokorrak, diseinua eta probak (ISO 7731:1986 aldatua) (EN 457:1992 bertsio ofiziala).Makinen segurtasuna. Aginte gailuak bi eskutara. Alderdi funtzionalak. Diseinurako printzipioak.Makinen segurtasuna. Babeslekuak. Babesleku finkoak eta mugigarriak diseinatzeko eta egiteko baldintzaorokorrak.Makinen segurtasuna. Aginte sistemetan segurtasunari dagozkion zatiak. 1. zatia: diseinurako printzipioorokorrak.Makinen segurtasuna. Transmisio hidrauliko eta pneumatikoetako sistemen eta osagaien segurtasunbaldintzak. Hidraulika.Makinen segurtasuna. Transmisio hidrauliko eta pneumatikoetako sistemen eta osagaien segurtasunbaldintzak. Pneumatika.Makinen segurtasuna. Babesgailuen kokapena gorputz atalen gerturatze abiadurarenarabera.Ustekabean martxan jarri beharraren prebentzioaMakinen segurtasuna. Ustekabean martxan jartzearen prebentzioa.Makinen segurtasuna. Babeslekuei lotutako katigamendurako gailuak. Diseinatzeko eta hautatzekoprintzipioak.Bibrazio eta talka mekanikoak. Makinen bibrazioak isolatzea. Isolamendua sorburuan jartzekoinformazioa.Makinen segurtasuna. Zaratari buruzko segurtasun arauei dagozkien kapituluak idazteko gida.Makina-erremintak egiaztatzeko kodea. 5. zatia: zarata egitearen zehaztapena.476

35. Proiektu elektrikoaren garapenaNazioarteko hainbat arauren izenakIzena EdukiaANSIBS:CEECEICEMACENELECDEMKODINEICJISKEMANBNNEMANEMKOENSEMKOSENULUNEUTEVDEAmerican National Standards Institute: Amerikako normalizazio institutua.British Standard. Ingeles arauak.International Commission on Rules for the Approval of Electrical Equipment. Nazioarteko arauak batez ereinstalazio aparatuetarako.Comitato Elettrotecnico Italiano. Italiako batzorde elektroteknikoa.Canadian Electrical Manufactures Association. Kanadako produktu elektroteknikoen fabrikatzaileen elkartea.Normalizazio Elektroteknikorako Batzorde Elektroteknikoa.Danmarks Elektriske Materielkontrol. Produktu elektroteknikoak kontrolatzeko Danimarkako erakundea.Deutsche Industrienormen. Industriarako alemaniar arauak.International Electrotechnical Commission. Nazioarteko Batzorde Elektroteknikoan herrialde industrializatu nagusiguztiek hartzen dute parte.Japanese Industrial Standard. Japoniako arauak.Keuring van Elektrotechnische Materialien. Produktu elektroteknikoak kontrolatzeko Holandako erakundea, besteakbeste, europar fabrikatzaileentzako CSA Onarpenak gauzatzen dituena.Belgikako arauak: Belgikako normalizazio institutua.National Electrical Manufactures Association. Ameriketako Estatu Batuetako (AEB) produktu elektroteknikoenfabrikatzaileen elkartea.Norges Elektriske Materiellkontroll. Produktu elektroteknikoak kontrolatzeko Norvegiako erakundea.Europar Batasuneko araua.Svenska Elektriska Materielkontrollanstallen. Produktu elektroteknikoak kontrolatzeko Suediako erakundea.Svensk Standard. Suediako arauak.Underwriter’s Laboratories Inc.: Ameriketako Estatu Batuetako (AEB) sute nazionalen kontrako aseguruakegiaztatzeko departamentua, besteak beste, produktu elektroteknikoen egiaztapenak gauzatzen eta dagozkionarauak argitaratzen dituena.Espainiako araua. Arauak argitaratzeko Espainiako erakundea.Union Technique de I’Électricité. Frantziako elkarte elektronikoa.Verband Deutscher Elektrotechniker. Alemaniako elkarte elektroteknikoa.477

35. Proiektu elektrikoaren garapena35.2 Makinaren aginte sisteman segurtasunaridagozkion zatien maila betetzeaZuzentarauaren funtsezko betebeharrek segurtasun maila handia adieraztendute, hau da, erabilitako baliabideek aurkitutako arriskuaren araberakoak izanbeharko dute. Metalerako prentsa batean piezak eskuz kargatzen eta deskargatzendituen langile baten babesak ez du gehienez ere behatz batean atximur egitekoarriskua duen makina batean diharduen langilearen babesaren tratamendu beraizango.Gainera, makina berak arrisku maila desberdinak dituen hainbat gune izanditzake. Ondorioz, makina baten aginte sisteman segurtasunari buruz dauden zatidesberdinetarako neurri desberdinak hartu beharko dira. Xehetasun hori kontuanhartuta, EN 954 arauak diseinatzaileari aginte sisteman segurtasunari dagozkionzatien mailak definitzen lagunduko dio, hiru parametrotan oinarrituta:- Lesioaren larritasun potentziala.- Arriskuan jartzearen maiztasuna eta denbora.- Arriskua saihesteko aukera.Maila bakoitzean hutsegitea gertatuz gero segurtasunari dagokionez agintesistemek duten jokamoldea definitzen da (B, 1, 2, 3, 4).Teknologia bera dela joz gero (pneumatika, elektronika, mekanika, hidraulika,etab.), maila horiek eskala progresibo bat eratzen dute. Adibidez, 4 maila 3mailaren gainean dago. Horrez gainera, ez daude teknologia desberdinakkonparatzeko pentsatuak. Hala ere, segurtasun funtzioa gauzatu ahal izateko(adibidez, makina gelditu eta geldirik eduki), AOPDk eta bere interfazeakmakinaren aginte sisteman segurtasunari dagokion zati bakoitzaren mailakobaldintzak bete beharko dituzte.478

35. Proiektu elektrikoaren garapenaAginte sistemaren segurtasunari lotutako osagarrien maila aukeratzeaArriskuaren kalkulua (EN 954-1) Maila aukeratzeaArriskuarenhasierakoestimazioa (*)(*) Aginte sistemarensegurtasunosagaiarentzakoLehentasunezko mailak.Neurri osagarriak behar izan ditzaketen maila posibleak.Arrisku jakin horretarako gehiegizko neurriak.- Lesioaren larritasunaS1 Lesio arina (gehienetan itzulgarriak)S2 Lesio larria (gehienetan itzulezinak, iraunkorrak izan ohi dira), heriotzabarne.- F Arriskuan jartzearen maiztasuna eta denboraF1 Oso gutxitan eta maiz samar artean edota arriskuan jartzen den denboralaburra da.F2 Maiz eta etengabe artean edota arriskuan jartzen denbora luzea da.- P Arriskua saihesteko aukeraP1 Egoera jakin batzuetan saihestu egin daiteke (Adib: isuri batean edobeste pertsona batek parte hartzean).P2 Nekez egin daiteke (Adib: arriskua dakarren fenomenoa oso azkargertatzen denean).479

35. Proiektu elektrikoaren garapenaSistema baten jokamoldeen taula mailaren arabera (EN 954)MailakB1234BetebeharrenlaburpenaAginte sistemetan segurtasunaridagozkion zatiak edotababesteko ekipamenduak etahorien piezak indarrean daudenarauen arabera diseinatu, egin,aukeratu, muntatu eta konbinatubeharko dira, aurreikusitakofuntzionamendua jasan ahal izandezaten.B-ko betebeharrak aplikatzendira.Eraginkortasuna etasegurtasun printzipioakegiaztatuta dituzten osagaiakerabili behar dira.B-ko betebeharrakHutsegite bat agertzeakeraginkortasuna egiaztatuta duten egiaztatzeko tarteetansegurtasun printzipioak aplikatuko segurtasunerako funtzioadira. Makinaren kontrol sistemak, galtzea ekar dezake.aldian behin, segurtasunerako Egiaztapena egiteanfuntzioa egiazta dezake. segurtasunerako funtzioagaldu dela ohartzen da.B-ko betebeharrak aplikatuko diraeta eraginkortasuna egiaztatutaduten printzipioak erabiliko.Segurtasunari dagozkion zatiakhonela diseinatuko dira:- Pieza hauen hutsegite bakarbatek ez du segurtasunerakofuntzioa galtzea ekarriko, eta- Ahal denean, beti, hutsegiteaatzemango da.B-ko betebeharrak aplikatuko diraeta eraginkortasuna egiaztatutaduten printzipioak erabiliko dira.Segurtasunari dagozkionosagaiak honela diseinatuko dira:- Pieza hauen hutsegite bakarbatek ez du segurtasunerakofuntzioa galtzea ekarriko, eta- Lehenengo hutsegitea 0-natzemango da, gurtasunerakofuntzioaren hurrengo eskaeraegin baino lehen. Ezinezkoabada, hutsegiteak metatzeakez du segurtasunerakofuntzioa galtzea ekarriko.SistemarenjokamoldeaHutsegite bat agertzeaksegurtasunerako funtzioagaltzea ekar dezake.Hutsegite bat agertzeaksegurtasunerako funtzioagaltzea ekar dezake,baina hori gertatzekoaukera B mailan bainotxikiagoa da.Hutsegite bakar batgertatzen deneansegurtasunerako funtzioaoraindik bermatuta egongoda. Hainbat hutsegiteatzeman daitezke, bainaguztiak ez.Atzeman gabekohutsegiteak metatuz gerosegurtasunerako funtzioagaltzea gerta daiteke.Hutsegiteak gertatzendirenean, segurtasunerakofuntzioak indarreanjarraituko du.Hutsegiteak garaizatzemango dira,segurtasunerako funtzioagaltzea galarazteko.480Segurtasunarenoinarrizko printzipioaEzaugarri nagusia batezere osagaien aukeraketada.Ezin da ESPDn aplikatu(BabesgailuElektrosentiberak).Ikusi 954-1-eko1,6.2.2 oharraBere ezaugarri nagusiaegitura da.

35. Proiektu elektrikoaren garapena35.3. Zeinu elektrikoen taula: IEC eta JIC zeinuakIECSinboloa LaburduraFUXBFRXXLSASASBSBSBSBSBSBSBSBSBSQSQSLJICSinboloa LaburduraFULKCBSSSSPBPBPBPBPBPBLSLSFSIzenaFusibleaEbaketa puntuaErrele kontaktu termikoaKonektagailuaTerminalaAutoitzulerarik gabeko selektoreagehienetan irekitaAutoitzulerarik gabeko selektoreagehienetan itxitaSakagailua gehienetan irekitaSakagailua gehienetan itxitaAutoitzulerarik gabeko sakagailuagehienetan irekitaAutoitzulerarik gabeko sakagailuagehienetan itxitaLarrialdian gelditzeko sakagailuagehienetan irekitaLarrialdian gelditzeko sakagailuagehienetan itxitaLarrialdian gelditzeko sakagailuagehienetan itxitaSakagailu argia gehienetan irekitaSakagailu argia gehienetan itxitaEtengailua gehienetan irekitaEtengailua gehienetan itxitaEtengailu flotagarria gehienetan itxita481

35. Proiektu elektrikoaren garapenaIECSinboloa LaburduraJICSinboloa LaburduraIzenaSPPSPresio etengailua gehienetan irekitaSDSDSTSTSQSQKA.KMKA.KMKA.KMKAKAKAKAHLLFLSFLSTASTASPRSPRSMCRCRCRCRCRCRLTLGainfluxu etengailua gehienetan irekitaGainfluxu etengailua gehienetani itxitaEtengailu termikoa gehienetan irekitaEtengailu termikoa gehienetan itxitaIndukzio sentsorea (korronteelikadurarekin)Indukzio sentsorea (korronteelikadurarik gabe)Kontaktu nagusiaKontaktu laguntzailea gehienetan irekitaKontaktu laguntzailea gehienetan itxitaKonexio geroratuko kontaktuagehienetan irekitaKonexio geroratuko kontaktuagehienetan itxitaDeskonexio geroratuko kontaktuagehienetan irekitaDeskonexio geroratuko gehienetangehienetan itxitaPilotuko argiaInduktantziaGLPWSElikatze iturria482

35. Proiektu elektrikoaren garapenaIECSinboloa LaburduraJICSinboloa LaburduraIzenaVCPWSElikatze iturriaTMTTransformadore trifasikoaTCKM - MAINKA - AUXILIARYKTTCONTransformadore monofasikoaKontaktoreaKontaktorea (orokorra)Erregulatzailea itxiera geroratuarekinKTKTKAKARCYVAC DRIVETRCRRCSOLErregulatzailea irekiera geroratuarekinErregulatzailea itxiera eta irekierageroratuekinCA erregulatzaileaKontaktoreaRC trifasikoaElektrobalbulaYVSOLElektrobalbulaQMCBEtengailu magnetotermikoaMMTRCA motorraYBBalazta483

35. Proiektu elektrikoaren garapena35.4 Eskema elektrikoa prestatzeko pausoakEskema elektrikoa egiteaDatuak hartuDatuak aztertuBezeroaren zehaztapenak:-Arauak-Material mota-HizkuntzaMarrazkiarenformatuaaukeratuEPLAN CADELEC IDELECBAIGenerikoa?EZMakinarendefinizioaBAIAntzekorik ba aldago?EZProiektuarenazterketaProiektuarenanalisiaGogoratzeko:-Elementuen babesa fusiblemagnetotermikoekin-Iragazkiak bateragarritasunelektromagnetikoarekin-Eroaleen atalen zehaztapena-Elementuen etiketakProiektuaeginSinbologia definituICEJICTalde funtzionalakPLC:-Eskema marraztu-Zerrendak sortu-Gauzatu-KanporatuFuntzionaltasunaZikloakSegurtasunakPertsonalizazioaMaterialakEtiketakAurreinstalazioaeta instalazioa484

35. Proiektu elektrikoaren garapena485

486

36. CNC makina bat prest jartzeko bete beharreko zereginak487

488

36. CNC makina bat prest jartzeko bete beharreko zereginak1. Aplikazio desberdinak prestatu: automata, CNC zikloak…2. Ardatz, buru, motor eta abarri buruzko beharrezko datuak lortu3. CNC abiarazi, parametroak kargatu eta komunikazioa gauzatu4. Automata abiarazi eta komunikazioa gauzatu5. Tentsioak eta magnetotermikoak egiaztatu6. Larrialdiak konprobatu7. Sarrera eta irteera digital guztiak egiaztatu8. Sarrera eta irteera analogikoak egiaztatu9. Talde hidraulikoak, pneumatikoak, lubrifikazioa, armairu elektrikoa... doitu10. Makina martxan jarri11. Ardatz guztietako serbomotorrak doitu12. Larrialdi, muga eta erreferentzi espekak jarri13. Buruak doitu14. MDIn programatu15. Ardatzen mugimendua probatu16. Aire girotua martxan jarri17. Laserra pasatu18. Ardatzen dimentsioak doitu19. Kontrol probak egin20. Piezen mekanizazioa21. Amaierako backup-a egin489

490

496

HiztegiaEuskara Gaztelania Euskara Gaztelaniaahokadura . . . . . . ajusteahokadura angelu . ángulo de ajusteahokaleku . . . . . . . cajeraainguraketa . . . . . . anclajeaitzinapen . . . . . . . avanceakastun . . . . . . . . . defectuosoalaka . . . . . . . . . . chaflánalakatu . . . . . . . . . achaflanaraldaka . . . . . . . . . caderaaldizkako . . . . . . . intermitentealeazio . . . . . . . . . aleaciónaleazio erregogor . aleación refractariabeheragune . . . . . . rebajebermatu . . . . . . . . garantizarbirabarki . . . . . . . . cigüeñalbiskositate . . . . . . . viscosidadbizarra kentze . . . . rebabarborbor lubrikazio . . lubricación por borboteoburdinurtu . . . . . . . fundiciónbuxatu . . . . . . . . . embotardesarragailu . . . . . interruptordiamante-etxe . . . . portadiamantedoitu . . . . . . . . . . . ajustardrainadura . . . . . . drenajealtzairu . . . . . . . . aceroebakidura . . . . . . . cortealtzairurtu . . . . . . . acero fundidoamaigabe-koroa . . sinfín-coronaangelu zuzen . . . . . ángulo rectoapar . . . . . . . . . . . espumaarbastu . . . . . . . . . desbastarardatz . . . . . . . . . . ejeardazkide . . . . . . . concéntricoarotzeria . . . . . . . . carpinteríaarrabol . . . . . . . . . rodilloarrabota . . . . . . . . cepilloarrabotaketa . . . . . cepilladoarte . . . . . . . . . . . . encinaarteka . . . . . . . . . . fisura / ranuraartezketa . . . . . . . . rectificadoastigar . . . . . . . . . arceatorra . . . . . . . . . . camisaaurpegiarte . . . . . . entrecarasaurrekarga . . . . . . precargaaurretiazko . . . . . . previoazalera . . . . . . . . . superficieazalki . . . . . . . . . . cáscaraazkoin . . . . . . . . . . tuercabahe . . . . . . . . . . . tamizbakun . . . . . . . . . . simplebalazta . . . . . . . . . frenobaliokide . . . . . . . . equivalentebaraila . . . . . . . . . mordazabegizta . . . . . . . . . bucleedukiontzi . . . . . . . contenedorekiditu . . . . . . . . . . evitarekortu . . . . . . . . . . barridoelkarzutasun . . . . . perpendicularidademari . . . . . . . . . . caudalentseatu . . . . . . . . . ensayarerasan . . . . . . . . . acometer / afectareraiskarri . . . . . . . . abatibleerauzi . . . . . . . . . . extraereroale . . . . . . . . . . conductorerpuru . . . . . . . . . . pulgarerrail . . . . . . . . . . . railerrakore . . . . . . . . racorerrasketa . . . . . . . . rascadorerregogor . . . . . . . refractarioeseki . . . . . . . . . . . colgareskuaira . . . . . . . . escuadraeskuarki . . . . . . . . sarritaneskuila . . . . . . . . . cepilloespeka . . . . . . . . . levaespeka ardatz . . . . arbol de levasestaldura . . . . . . . . recubrimientoeuskarri . . . . . . . . . soporteezki . . . . . . . . . . . tiloezpal . . . . . . . . . . astillaezpalketa . . . . . . . proceso de astilladofalka . . . . . . . . . . . cuñagalanda . . . . . . . . abrazadera497

HiztegiaEuskara Gaztelania Euskara Gaztelaniagaldaketa . . . . . . . fundicióngarabi . . . . . . . . . . grúagarraio pleite . . . . . flete de transportegonztun torloju . . . . tornillo de charnelahabe . . . . . . . . . . . vigahagatxo . . . . . . . . varillahareazko galdaketa fundición en arenahariztatu . . . . . . . . roscarhaustura . . . . . . . . roturahautazko . . . . . . . . opcionalhazbete . . . . . . . . . pulgadahaztagailu . . . . . . . palpadorhegalkin . . . . . . . . voladizoherdoil . . . . . . . . . roñaherdoilgaitz . . . . . . inoxidablehigadura . . . . . . . . desgastehigidura . . . . . . . . movimientohipoide . . . . . . . . . hipoidehozkadura . . . . . . . entalladurahozgarri . . . . . . . . refrigeranteijetzi . . . . . . . . . . . laminarildo . . . . . . . . . . . línea / dirección / sentidoiraganaldi . . . . . . . pasadairagazi . . . . . . . . . filtrariraotu . . . . . . . . . . revenirirar(ri) . . . . . . . . . . acuñar /imprimir / grabariratogailu . . . . . . . . extranguladorirismen . . . . . . . . . alcanceisolatzaile . . . . . . . aislanteitsasgarritasun . . . . adherenciaitzulgarri . . . . . . . . recuperableizei . . . . . . . . . . . . abetolagin . . . . . . . . . . . muestralapeaketa . . . . . . . lapeadolaritz . . . . . . . . . . . alercelasaiera . . . . . . . . . juegolatorria . . . . . . . . . hojalataleundu . . . . . . . . . . bruñir, pulirlixaketa . . . . . . . . . lijadolizar . . . . . . . . . . . fresnolokailu . . . . . . . . . . cuerda / contenedor / nexomahai etxe . . . . . . portamesasmakal . . . . . . . . . . chopomakurdura . . . . . . flexadomalgu . . . . . . . . . . flexiblemalguki . . . . . . . . . muellemarruskadura . . . . rozamientomaskor . . . . . . . . . voquillametatu . . . . . . . . . . apilar / almacenarmihi . . . . . . . . . . . lengüetamika . . . . . . . . . . . micamikrohatz . . . . . . . micropulgadamomentu . . . . . . . . parmomentu eragozle . momento resistentemoteltze . . . . . . . . amortiguamientomurriztaile . . . . . . . reductorneke . . . . . . . . . . . fatiganorabide . . . . . . . . direcciónnorantza . . . . . . . . sentidoore . . . . . . . . . . . . masaorga . . . . . . . . . . . carrootxabu . . . . . . . . . escariadorperdoi . . . . . . . . . . toleranciaprofil . . . . . . . . . . . perfíljariakin . . . . . . . . fluidosahats . . . . . . . . . . saucejaulki . . . . . . . . . . . lanzar / emitirjomuga . . . . . . . . . destinokalatu . . . . . . . . . . calarkamustu . . . . . . . . desafilarkarraska . . . . . . . . limakatigamendu . . . . . enclavamientolandatu . . . . . . . . . empotradosaihestu . . . . . . . . . desviar / evitarsakagailu . . . . . . . pulsadorsarkor . . . . . . . . . . penetranteseinaleztatu . . . . . . señalizarsokalaster . . . . . . . nudo corredizosoldagarri . . . . . . . soldablesorbatz . . . . . . . . . filo498

HiztegiaEuskara Gaztelaniasorbatz angelu . . . . ángulo de cortesuberatu . . . . . . . . recocertalka . . . . . . . . . . . choque / impactotanga . . . . . . . . . . depósitotenkatu . . . . . . . . . tensartorloju . . . . . . . . . . tornillotrenkada pasekoerrakore . . . . . . . . racor pasatabiquestrontza . . . . . . . . . tronzatutu . . . . . . . . . . . . tubotxantiloi . . . . . . . . . plantillatxertatu . . . . . . . . . insertartxirbil . . . . . . . . . . virutatxirbil arroketa . . . . arranque de virutatxorrota . . . . . . . . . chorrouhal . . . . . . . . . . . correaurki . . . . . . . . . . . . abedulurkila . . . . . . . . . . horquillaurradura . . . . . . . . desgarramientourratzaile . . . . . . . . abrasivourre fin . . . . . . . . . oro de leyuztai . . . . . . . . . . . arouztai orokor . . . . . anilla masterxafla . . . . . . . . . . . chapazeharrargitsu . . . . . translúcidozehaztapen . . . . . . especificaciónzimurtasun . . . . . . rugosidadzirrindola . . . . . . . arandelazizelkatu . . . . . . . . tallarzolda . . . . . . . . . . costrazorro . . . . . . . . . . casquillozulatzaile . . . . . . . . taladrozumar . . . . . . . . . . olmozumitz . . . . . . . . . . flejezurrun . . . . . . . . . . rígidozurtoin . . . . . . . . . vástago499

500

BibliografiaArauak eta katalogoak- DANOBATeko arauak 2003- Catálogo helicoil 1995- Muelas abrasivas NORTON 1980- Catálogo de motores. FAGOR 2000- Marcado CE lortzeko makinak diseinatzeko arau europarrak 2003- Walter-eko katalogoaLiburu eta artikuluak- Proyecto de elementos de máquina. M.F. SPOTTS Editorial Reverté, S.A. 1976- Introducción en la neumática. FESTO DIDACTIC 1980- El proyectista de engranajes y mecanismos. ROBERT NONNAST 1973 DIETECHNIK DE KASSEL. ALEMANIA- Formulario de mecánica. LUIS PARETO. Ediciones CEAL 1980- Ingeniería de accionamientos con ejemplos prácticos y tablas de conversión.CONTROL TECHNIQUES 1998- Technisches taschenbuch. INA 2002- Machine outils. KOENIGSBERGER 1969 Vander Editeur- Manual de oleohidraulica industrial. SPERRY VICKERS. 1979 Editorial Blume- Perdoiak. ELHUYAR 2002- El mecanizado moderno. Manual práctico. SANVIK Coromant. 1994Hiztegiak- Tailerreko hiztegi teknikoa. DANOBAT, Elgoibar. 2003- Euskalterm terminologia bankua. UZEI, Donostia 2003- Euskara-gaztelania / Castellano-Vasco hiztegia. ELHUYAR, Usurbil 1996- Hiztegia-Diccionario-Dictionayre-Dictionary-Wörterbuck. KONDIA,Elgoibar 2002Interneteko hainbat web orri501

502

OharraLiburu hau hainbat lekutatik egindako bilketa lan bat dela esan dezakegu.Danobaten bertan sortutako eta barruan erabiltzeko diren arau edo normak diragehien bat jasotzen direnak, baina bibliografian jasotzen den bezala badaudebeste liburu, aldizkari, web orri eta abarretatik ateratako aipamenak ere.Liburu hau Danobat Koop. E.ko langileek prestatu dugu eta bertako langileeizuzenduta dago. Ez daukagu inolako irabazi asmorik lan honekin ez baitasalmentan jarriko.Danobat Koop. E.ko langileon artean banatuko dugu eta euskararen erabilerabultzatzeko enpresan dugun planaren barruan kokatuta euskararen erabileranormalizatzeko pauso bat gehiago izango da.Aurten enpresaren 50. Urteurrena dela eta hornitzaile, bezero eskola etaabarretara ere zabalduko dugu, baina helburu nagusi batekin: euskara lanmunduan eta mundu teknikoan sartzeko aurrerapausu bat izateko.503