xe-tyis damzadeba nebarTvis/licenziis gareSe

xe-tyis damzadeba nebarTvis/licenziis gareSe xe-tyis damzadeba nebarTvis/licenziis gareSe

Sesavali2005 wlis Tebervlidan asociacia mwvane alternativa evrokavSirisfinansuri mxardaWeriT (evropuli iniciativa demokratiisaTvis daadamianis uflebebisaTvis) axorcielebs proeqts - “adgilobriviSesaZleblobebis ganviTareba saqarTveloSi <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> aralegaluri WrisaRkveTisaTvis”.proeqti miznad isaxavs adgilobrivi dainteresebuli mxareebisSesaZleblobebis gazrdas satyeo seqtorSi korufciisa da aralegaluriqmedebebis aRmosafxvrelad, satyeo seqtorSi gadawyvetilebis miRebisprocesSi sazogadoebis monawileobisa da gamWirvalobis zrdisa da <strong>tyis</strong>resursebiT mdgradi sargeblobis principebis danergvis <strong>xe</strong>lSewyobas.zemoaRniSnuli miznebis misaRwevad, proeqtis farglebSiganxorcielda mTeli rigi aqtivobebi satyeo seqtorSi arsebuliaralegaluri qmedebebisa da maTi uaryofiTi socialuri da ekonomikuriSedegebis Sesa<strong>xe</strong>b sazogadoebis cnobierebis amaRlebisa da satyeo seqtorSiaralegaluri qmedebebis monitoringisaTvis sazogadoebis mobilizaciisa daSesaZleblobebis ganviTarebisaTvis; ganxorcileda arsebulikanonmdeblobis efeqturobis Sefaseba seqtorSi korufciisa da <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>aralegaluri Wris aRsakveTad da gadawyvetilebis miRebis procesSisazogadoebis monawileobisa da procesze zemoqmedebisaTvis; asevexorcieldeboda da amJamadac mimdinareobs satyeo seqtorSi mimdinareprocesebis monitoringi kanondarRvevebisa da maTi <strong>xe</strong>lSemwyobigaremoebebis aRmoCenisa da gaxmaurebisaTvis, msgavsi SemTxvevebismomavalSi Tavidan aridebis mizniT. winamdebare publikaciaSi asaxulia swored kanondarRvevaTa 1 istipiuri SemTxvevebi, romelic gamovlinda proeqtis mimdinareobisas; aseveangariSSi aRwerilia is garemoebebi, romlebic, Cvenis azriT, <strong>xe</strong>ls uwyobssatyeo seqtorSi korufciis maRali donis arsebobas da ukanono qmedebebs.vimedovnebT, rom Sesabamisi sa<strong>xe</strong>lmwifo uwyebebi miiReben zomebs angariSSiwarmodgenili kanondarRvevebis aRsakveTad da sakanonmdeblo koliziebisaRmosafxvrelad.angariSis I TavSi ixilavT satyeo seqtorSi korufciisa da ukanonoqmedebebis sa<strong>xe</strong>ebisa da maTi <strong>xe</strong>lSemwyobi faqtorebis mimoxilvas.II TavSi saubaria saqarTvelos satyeo seqtorSi gadawyvetilebismiRebis procesSi sazogadoebis monawileobis uzrunvelyofisa da procesisgamWirvalobis problemebze – kanonmdeblobis aRsrulebis da Tavadkanonmdeblobis naklovanebebze.III TavSi ixilavT informacias, Tu ratom ver iqca dRemde garemosdacvis inspeqcia <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> ukanono Wris winaRmdeg brZolis efeqtur iaraRadda emuqreba Tu ara korufcia am struqturas.IV TavSi aRwerilia sabaJo-gamSveb punqtebze korufciuli garigebebisSesaZleblobebi <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> masalis eqsportirebisas.V TavSi SesaZlebloba geqnebaT gaecnoT Jurnalisturi gamoZiebisSedegebs q. Tbilisis SeSiT momaragebasTan dakavSirebiT; agreTve amaveTavSi aRwerilia is sakanonmdeblo qaosi da normatiuli aqtebis1 mocemul angariSSi saqarTvelos kanonmdebloba ganxilulia 2006 wlis 1 ivlisismdgomareobiT.3


cvlilebebis kaskadi, romelic mohyva mTavrobis gauazrebel qmedebasadgilobrivi mosaxleobis SeSiT uzrunvelyofasTan dakavSirebiT.VI Tavi eZRvneba "wiTeli nusxisa da wiTeli wignis Sesa<strong>xe</strong>b"saqarTvelos kanonis moTxovnebis ugulebelyofis faqts imereTiswablnarebis gamajansaRebeli RonisZiebis gatarebisas.VII TavSi warmodenilia informacia <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> ukanono WrebismasStabebis Sesa<strong>xe</strong>b kol<strong>xe</strong>Tis erovnuli parkis teritoriaze.VIII TavSi ixilavT informacias satyeo seqtoris maregulirebeliuwyebebis TanamSromlebiT dakompleqtebis naklovanebebze.IX TavSi aRwerilia sakanonmdeblo koliziebi, romlebmac SesaZloanayofieri niadagi Seqmnan korufciisaTvis. aseve am TavSi saubaria satyeodargSi mimdinare procesebis gamWvirvaleobis problemebze.4


I Tavi. korufcia satyeo seqtorSi da masTan brZolis qarTuli meTodebi“Cven erTad unda avaRorZinoT Cveni qveyana, avaSenoT Cveni da Cveniwinaprebis ocnebis saqarTvelo. saqarTvelo Zlieri iyo, rodesac iyoerTiani. Cven unda gaverTiandeT imisaTvis, rom gavZlierdeT, undaavaSenoT adamianis uflebebis dacvaze da kanonis uzenaesobaze dafuZnebuliZlieri demokratia, Cven unda amovZirkvoT korufcia. CemTvis yovelikorumpirebuli adamiani, dRevandel etapze, erovnuli interesebismoRalatea. Cven amovZirkvavT korufcias da SevcvliT sistemas, romelmackorufciis mankieri wre warmoqmna.”saqarTvelos prezidentis mi<strong>xe</strong>il saakaSvilis mier warmoTqmulisityva inauguraciis dRes, 25 ianvari, 2004.nebismier qveyanaSi korufcia warmoadgens mTavar safrT<strong>xe</strong>s kanonisuzenaesobisaTvis, demokratiisaTvis da adamianis uflebebisaTvis,samarTlianobisaTvis da socialuri TanasworobisaTvis, afer<strong>xe</strong>bsekonomikur ganviTarebas, safrT<strong>xe</strong>s uqmnis sabazro ekonomikis swor dasamarTlian funqcionirebas. samwuxarod, saqarTvelo im qveyanaTagania,romelTaTvis korufcia erT-erT umniSvnelovanes barierad rCebademokratiuli sa<strong>xe</strong>lmwifos mSeneblobis gzaze.erT-erTi korumpirebuli dargi Cvens qveyanaSi yovelTvis iyosatyeo seqtori da am dargis korumpirebuloba ara marto Cvenisa<strong>xe</strong>lmwifoebriobisTvis warmoadgenda zogad safrT<strong>xe</strong>s, aramed yovelTviskonkretul saSiSroebas uqmnida garemos da momavali Taobebis interesebs.Cveni qveynis uaxlesma istoriam gviCvena, rom korufciasTan martodeklarirebuli brZola aranair Sedegs ar iZleva. aRniSnuls TiTqosdRevandeli <strong>xe</strong>lisuflebac iziarebs da aRiarebs, rom ”mmarTvelobisdemokratiuli sistemis Camoyalibeba SeuZlebelia sa<strong>xe</strong>lmwifo seqtorSikorufciis Semcirebis <strong>gareSe</strong>, rasac mniSvnelovnad Seuwyobs <strong>xe</strong>ls<strong>xe</strong>lisuflebis gamWvirvaleobisa da angariSvaldebulebis gazrda daSesabamisi socialuri garantiebis mqone, Zlieri sajaro samsaxurisCamoyalibeba” 2 . samwuxarod, realoba tradiciulad gansxvavdeba sxvadasxvadokumentebSi xatovnad aRwerili gegmebisagan da korufciasTan brZolasaqarTveloSi gaigivebulia mxolod represiul zomebTan (mag.korumpirebuli Cinovnikebis samsaxuridan daTxovna da/an pasuxisgebaSimicema) da sa<strong>xe</strong>lmwifo uwyebebis dausrulebel struqturul cvlilebebTan,romelTac araferi aqvT saerTo “<strong>xe</strong>lisuflebis gamWvirvaleobisa daangariSvaldebulebis gazrdasTan”. korufciis winaaRmdeg warmatebuli brZolisaTvis pirvel rigSiaucilebelia problemis warmoSobis mizezebis zusti identifikacia da maTiaRmofxvra.satyeo dargSi korufciis gamomwvevi ramdenime mniSvnelovani mizezisgamoyofa SeiZleba:• mZime socialuri foni;2 saqarTvelos erovnuli usafrTxoebis koncefcia5


• arasrulyofili, rTuli, winaaRmdegobrivi kanonmdebloba, romlismoTxovnaTa Sesrulebis uzrunvelyofa xSirad SeuZlebelia;• dargis araswori dagegmva da marTva;• dargis damokidebuloba sa<strong>xe</strong>lmwifo biujetze da, amavroulad, misimwiri dafinanseba;• dabali samarTlebrivi da garemosdacviTi cnobiereba;• tyiTsargeblobis adgilobrivi tradiciebisa da specifikisgauTvaliswinebloba;• arasakmarisi gamWvirvaloba;• politikuri nebis nakleboba seqtorSi korufciis aRmosafxvrelad;• gaumarTavi instituciuri mowyoba, romelic ver uzrunvelyofsinteresTa konfliqtis gamoricxvas; da• kanonis aRsrulebis dabali done.bolo ori wlis ganmavlobaSi mimdinare reforma met-naklebad SeexozemoT aRniSnul problemebs, magram ganxorcielebuli cvlilebebi rigSemTxvevebSi araadekvaturi da araefeqturi iyo.cvlilebebis Sedegad, TiTqos garkveuli mimarTulebebiT gamartivdakanonmdebloba da marTvis sistema, Tumca samarTlebrivi reformebisganxorcielebisas sistemuri midgomis ararsebobis gamo, erTis mxrivgamartivebas, sxva mimarTulebebiT kanonmdeblobis kidev ufro garTulebamohyva. marTalia, garkveul wilad gaumjobesda satyeo dargis dafinansebada am dargSi dasaqmebul pirTa anazRaureba, magram rig SemTxvevebSi esxdeboda Statebis Semcirebis, kvalificiuri TanamSromlebisgaTavisuflebisa da maTi arakompetenturi kadrebiT Canacvlebis xarjze,ramac SesaZloa sxva saxis garTulebebi gamoiwvios. gauaresda mdgomareobagamWvirvaleobisa da gadawyvetilebis procesSi sazogadoebis monawileobisuzrunvelyofis TvalsazrisiT. kvlav ar xdeba tradiciulityiTsargeblobis meTodebis srulyofili gaTvaliswineba dasamarTlebrivad daregulireba; kanonmdebloba savsea winaaRmdegobebiT(koliziebiT); arasakmarisi yuradReba eqceva sazogadoebis samarTlebrivida garemosdacviTi cnobierebis amaRlebas; aralegalur WrebTan brZola“piar”-ze gaTvlili sadamsjelo operaciebiT Semoifargleba. satyeo seqtorSi gavrcelebuli ukanono qmedebebis problemaaqtualuria rogorc ganviTarebad, aseve mTel rig ganviTarebul qveynebSida moicavs mTlian jaWvs – dawyebuli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> WriTa da transportirebiT dadasrulebuli misi samrewvelo gadamuSavebiTa da vaWrobiT.zogadad, satyeo seqtorSi gavrclebuli ukanono qmedebebimravalgvaria da SesaZloa moicavdes Semdeg qmedebebs:• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> <strong>damzadeba</strong> dacul teritoriebs akrZalul zonebSi;• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> <strong>damzadeba</strong> <strong>nebarTvis</strong>/<strong>licenziis</strong> <strong>gareSe</strong>;• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> <strong>damzadeba</strong> yalbi, an vadagasuli licenziiT;• <strong>xe</strong>ebis ganzrax dazianeba, raTa SemdgomSi SesaZlebeli iyos maTi moWrislegalizeba;• kanoniT daculi sa<strong>xe</strong>obebis Wra;• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> <strong>damzadeba</strong> akrZalul teritoriebze, rogoricaa daxriliferdobebi, mdinaris napiri da wyalSemkrebebi;• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> <strong>damzadeba</strong> gamoyofili tyekafebis farglebSi (koncesiebSi), magramkanonis darRveviT – daSvebulze ufro metis Wra, dauniSvavi <strong>xe</strong>ebis Wra,Wris wesebis daucveloba;6


• moWrili <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> odenobis Sesa<strong>xe</strong>b arazusti informaciis gancxadeba, sxvateritoriaze unebarTvod moWrili <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> dasafarad;• Wris <strong>nebarTvis</strong> mopoveba qrTamis meSveobiT;• tyeSi xanZris <strong>xe</strong>lovnurad gaCena SemdgomSi <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>, an <strong>tyis</strong> farTobebiskomerciuli miznebiT gamosayeneblad;• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> transportireba <strong>nebarTvis</strong> <strong>gareSe</strong>;• ukanonod mopovebuli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> transportireba;• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kontrabanda;• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> transportirebisaTvis saWiro dokumentaciis gayalbeba da/an<strong>xe</strong>laxla gamoyeneba;• saerTaSoriso kanonmdeblobiT akZaluli sa<strong>xe</strong>obebis importi daeqsporti;• erovnuli akrZalvebis darRveviT <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> importi da eqsporti;• eqsportirebuli masalis naklebi moculobisa da Rirebulebis gacxadeba;• Sesyidvaze an momsaxureobaze arsebul sabazro fasebze maRali fasebisgacxadeba;• bazarze gasayidi masalis Sesa<strong>xe</strong>b araswori informaciis gavrceleba -naklebi xarisxi, fasi, raodenoba da sa<strong>xe</strong>obebis araswori klasifikacia;• gadamamuSavebeli sawarmos muSaoba saTanado nebarTvebis <strong>gareSe</strong> <strong>gareSe</strong>;• kanonmdeblobis garemosdacviTi, socialuri da SromiTi moTxovnebisugulebelyofa;• aralegalurad mopovebuli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> gadamuSaveba. rac See<strong>xe</strong>ba korufcias, igi SeiZleba gavrcelebuli iyos mTelssistemaSi, dawyebuli nebarTvebis gacemidan, damTavrebulikanonSemoqmedebamde.arsebobs uamravi mosazreba imis Sesa<strong>xe</strong>b, Tu ras warmoadgenskorufcia. ramdenime cnobili ganmartebis Tanaxmad, korufcia aris“sa<strong>xe</strong>lmwifo mo<strong>xe</strong>leebis mier sa<strong>xe</strong>lmwifo sakuTrebis gayidva sakuTarisargebelis mosaxveWad” 3 , an “sa<strong>xe</strong>lmwifo seqtorSi mmarTvelebis(politikosebis, an sajaro mo<strong>xe</strong>leebis) qceva, romliTac isiniaramarTlzomierad da kanondaRveviT mdidrdebian, an amdidreben maTTandaaxlovebul pirebs maTTvis miniWebuli Zalauflebis aradaniSnulebisamebrgamoyenebis gziT” 4 ; msoflio bankis ganmatebiT, ki korufciaaris “sa<strong>xe</strong>lmwifo Tanamdebobis borotad gamoyeneba piradisargeblisTvis” 5 .“sajaro samsaxurSi interesTa SeuTavseblobisa da korufciisSesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis mi<strong>xe</strong>dviT, “korufcia sajaro samsaxurSi” arisTanamdebobis piris mier Tanamdebobis an masTan dakavSirebuliSesaZleblobis gamoyeneba kanoniT akrZaluli qonebrivi an sxva sikeTismiRebis mizniT, agreTve misTvis am sikeTis gadacema an mis miRebasa dadakanonebaSi <strong>xe</strong>lis Sewyoba. "korufciuli samarTaldarRveva" aris qmedeba,romelic Seicavs korufciis niSnebs da romlisTvisac kanoniTgaTvaliswinebulia disciplinuri, administraciuli ansisxlissamarTlebrivi pasuxismgebloba. "interesTa SeuTavsebloba sajaro3 Schleifer, A and R.W. Vishney, 1993.4 Transparency International, 1996.5msoflio banki, 1997.7


samsaxurSi" aris Tanamdebobis piris qonebrivi an sxva piradi interesebisdapirispireba sa<strong>xe</strong>lmwifo samsaxuris interesebTan” 6 .korufciaze samoqalaqo samarTlis konvenciis 7 mi<strong>xe</strong>dviT, „korufcia“niSnavs pirdapir an arapirdapir, qraTmis an sxva arasaTanadoupiratesobis an misi dapirispirebis moTxovnas, SeTavazebas, micemas anmiRebas, rac <strong>xe</strong>ls uSlis qrTamis, arasaTanado upiratesobis an misidapirebis mimRebis mier, misi movaleobis an gansazRvruli qcevis saTanadoSesrulebas.”nebismieri tipis <strong>xe</strong>lisuflebaSi SesaZloa gavrcelebuli iyospolitikuri korufcia. korufciis formebi gansxvavebulia, magram maTSoris yvelaze metad gavrcelebulia mfarveloba, meqrTameoba, gamoZalva,ZalauflebiT vaWroba (sasurveli sargeblis sanacvlod “saWiro”gadawyvetilebis miReba), TaRliToba, sa<strong>xe</strong>lmwifo Tan<strong>xe</strong>bisgaflangva/miTviseba, Tanamdebobebze nacnobobiT daniSvna da nepotizmi.aRiarebulia, rom “qveyanaSi korufciis <strong>xe</strong>lSemwyobi pirobebia:• mTavrobis araswori struqtura Zalauflebis koncentracia im gadawyvetilebis mimReb pirTa Soris,romelnic praqtikulad ar arian xalxTan angariSvaldebulni,gansakuTrebiT ki maT Soris, vinc sam<strong>xe</strong>dro Zalebs akontrolebs; demokratiis ararseboba an disfunqcia, e.w. araliberaluridemokratia; angariSvaldebulebis nakleboba.• informaciis deficiti mTavrobis gamWirvalobis nakleboba; sityvis Tavisuflebis, an presis Tavisuflebis ugulebelyofa; susti sabuRaltro praqtika, drouli finansuri menejmentisnaklebobis CaTvliT;• SesaZleblobebi da stimuli sazogadoebrivi kapitalis didi investiciebi; sa<strong>xe</strong>lmwifo mo<strong>xe</strong>leebis mwiri dafinanseba;• socialuri pirobebi sakuTari interesebis mqone daxuruli jgufebi, e.w. “Cveni biWebisqselebi”; gaunaTlebeli, gulgrili, an apaTiuri xalxis masa, politikuriarCevanis araadeqvaturi unariT; sazogadoeba, sadac piradi keTilsindisiereba naklebad fasobs vidresxva maxasiaTeblebi (konrastisaTvis: sazogadoebebSi, rogoric iyoXVIII, XIX saukuneebis inglisi, XX saukunis iaponia da omis Semdgomigermania, sadac sazogadoebam aCvena TiTqmis fanatikuridamokidebuleba “Rirsebisa” da keTilsndisierebis mimarT, korufciisSemTxvevebi Zalian iSviaTad SeimCneoda).• kanonis deficiti kanonis uzenaesobis sisuste; susti iuristebi.• arasrulyofili saarCevno procesebi6 saqarTvelos kanoni “sajaro samsaxurSi interesTa SeuTavseblobisa da korufciis Sesa<strong>xe</strong>b” muxli3. 1997 wlis 17 oqtomberi, #982 – Is.7 korufciaze samoqalaqo samarTlis konvencia #174, strasburgi 4.XI. 1999, ratificirebuliasaqarTvelos parlamentis 24.04.2003 wlis # 2109 - II s dadgenilebiT.8


ZviradRirebuli saarCevno kampaniebi, romelTa danaxarjebiaRemateba politikuri dafinansebis normalur wyarobs; adeqvaturi kontrolis ar arseboba meqrTameobisa da“kampaniebisaTvis Sewirulobebis” aRsakveTad.” 8 msoflios sul ufro meti qveyana acnobierebs da aRiarebsaralegaluri Wrebisa da satyeo seqtorSi korufciis arsebobis problemas,rasac mowmobs bolo dros am problemasTan sabrZolvelad wamowyebuliuamravi saerTaSoriso, Tu erovnuli iniciativa. 2001 wlidan dRemde ukvesami regionaluri ministrTa konferencia mieZRvna satyeo seqtorSikanonaRsrulebisa da mmarTvelobis problemebs. 2005 wels sanktpeterburgSi,aRniSnuli Temisadmi miZRvnil ministrTa mesamekonferenciaze, msoflios ormocdaxuTma qveyanam (saqarTvelos CaTvliT)<strong>xe</strong>li moawera “evropisa da CrdiloeT aziis satyeo seqtorSikanonaRsrulebisa da mmarTvelobis” (ENA FLEG) deklaracias.deklaraciaze <strong>xe</strong>lmomwerma qveynebma aiRes politikuri valdebuleba, yveladainteresebul mxaresTan SeTanxmebiT, SeimuSaon da ganaxorcielonerovnuli gegma seqtoris marTvis gasaumjobeseblad, aralegaluri Wrebisada vaWrobis aRsakveTad. aseve, mTelma rigma donorma organizaciebmagamoTqves deklaraciis miznebis misaRwevad <strong>xe</strong>lmomweri qveynebisaTvisdaxmarebis aRmoCenis survili.unda aRiniSnos, rom formalurad, saqarTvelos mier deklaraciaze<strong>xe</strong>lmoweris faqti mniSvnelovani win gadadgmuli nabijia, radganaRniSnuliT saqarTvelos mTavrobam daafiqsira satyeo seqtorSimarTvelobis gaumjobesebisa da korufciasTan brZolis politikuri neba;magram samwuxarod, am deklaraciiT (iseve rogorc sxva mravalisaerTaSoriso SeTanxmebiT, konvenciiTa Tu <strong>xe</strong>lSekrulebiT) aRebulivaldebulebebi mxolod qaRaldze rCeba. aRniSnuls mowmobs mxolod isfaqtebic ki, rom dRemde aRniSnuli iniciativis farglebSi arganxorcielebula arc erTi qmedeba (Tu ar CavTvliT saerTaSorisoSexvedrebze daswrebas); ar Seqmnila arc erTi dokumenti; Tavaddeklaraciaze <strong>xe</strong>lmoweris faqtic ki ar aris dafiqsirebuli garemosdacvisa da bunebrivi resursebis saministros arc internet-gverdze da arcwliur angariSSi, rac niSnavs, rom isini ver acnobiereben am dokumentismniSvnelobas.II Tavi. sazogadoebis monawileoba gadawyvetilebis miRebis procesSi“adamians ufleba aqvs miiRos sruli, obieqturi da drouli informacia misisamuSao da sacxovrebeli garemos mdgomareobis Sesa<strong>xe</strong>b”“saqarTvelos konstitucia”, 37-e muxlis me-5 punqtisazogadod aRiarebuli faqtia, rom mniSvnelovani gadawyvetilebebismiRebis procesis gamWvirvalobis uzrunvelyofis da sazogadoebrivikontrolis <strong>gareSe</strong>, korufciasTan brZolas perspeqtiva ar gaaCnia.saqarTveloSi garemosdacviTi informaciis gamWvirvaloba dasazogadoebis gadawyvetilebis miRebis procesSi monawileobis ufleba8 “Political corruption” From Wikipedia, the free encyclopedia, http://en.wikipedia.org9


uzrunvelyofilia rogorc erovnuli kanondeblobiT 9 , aseve saerTaSorisokonvenciiT ”garemosdacviT sakiT<strong>xe</strong>bTan dakavSirebuli informaciis<strong>xe</strong>lmisawvdomobis, gadawyvetilebebis miRebis procesSi sazogadoebismonawileobisa da am sferoSi marTlmsajulebis sakiT<strong>xe</strong>bze<strong>xe</strong>lmisawvdomobis Sesa<strong>xe</strong>b”, e.w. orhusis konvenciiT 10 .orhusis konvenciis Tanaxmad, saqarTvelos nakisri aqvs valdebuleba,rom: “miiRebs aucilebel sakanonmdeblo, maregulirebel da sxva zomebs,agreTve RonisZiebebs, maT Soris, romlebic uzrunvelyofen winamdebarekonvenciis informaciis <strong>xe</strong>lmisawvdomobis, sazogadoebis monawileobis damarTlmsajulebis sakiT<strong>xe</strong>bze <strong>xe</strong>lmisawvdomobis debulebebs SoriserTmaneTTan SesabamisobaSi moyvanas, agreTve ganaxorcielebs marTebulRonisZiebebs am debulebebis ganxorcielebisaTvis mkafio sajaro daTanamimdevruli struqturis Sesaqmnelad.” am valdebulebis Sesrulebisnacvlad gakeTda sapirispiro. nebarTvebis sferoSi miRebulisakanonmdeblo cvlilebebis Sedegad, nacvlad SesabamisobaSi moyvanisa,saqarTvelos kanonmdeblobis debulebebi ufro daSorda orhusiskonvenciis moTxovnebs. sazogadoebis monawileobasTan dakavSirebulidebulebebis ganxorcielebisaTvis martivi, mkafio da Tanmimdevrulistruqturis Seqmnis nacvlad, es struqtura imdenad garTulda da gaugebarigaxda, rom realurad sazogadoebis monawileobis sakiTxi saerTod kiTxvisniSnis qveS dadga. yovelive es ki nacvlad garemosdacviTi mdgomareobis,gamWvirvaleobis da demokratiis xarisxis amaRlebisa, mniSvnelovnadSeuwyobs <strong>xe</strong>ls korufciis ganviTarebas am sferoSi. Seqmnili situaciis praqtikul magaliTad gamodgeba satyeo seqtorSimimdinare reforma. sazogadoebis warmomadgenlebi TiTqmis srulinformaciul vakuumSi imyofebian sajaro uwyebebis mxridan satyeoseqtoris reformasTan dakavSirebul konkretul gegmebTan mimarTebaSi.arada, satyeo seqtorTan dakavSirebuli gegmebisa da proeqtebis, iseve,rogorc politikis SemuSavebis procesSi sazogadoebis warmomadgenlebssrulyofili monawileobis ufleba aqvT orhusis konvenciis Sesabamisad. ismciredi informacia, romelic sazogadoebis warmomadgenelTaTvis<strong>xe</strong>lmisawvdomia, sakmaod winaaRmdegobriv STabeWdilebas tovebs.magaliTad, ”saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebissaministros poziciaSi sa<strong>xe</strong>lmwifo tyeebis marTvisa da resursebiTsargeblobis reformirebasTan dakavSirebiT” Camoyalibebul satyeomarTvis principebs Tu gadav<strong>xe</strong>davT, aRmoCndeba, rom saqarTvelos garemosdacvisa da bunebrivi resursebis saministros sxva garemoebebTan erTadkargad aqvs gaazrebuli, is rom:9 “saqarTvelos konstitucia” 25.08.1995 w.; saqarTvelos kanoni “garemos dacvis Sesa<strong>xe</strong>b”(1996 wlis 10 dekemberi #519-Is), “garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> Sesa<strong>xe</strong>b” (1996 wlis 15oqtomberi #424-Is) da “sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiuri eqspertizis Sesa<strong>xe</strong>b” (1996 wlis 18oqtomberi #426-Is), aseve “saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsi” (1999 wlis 22 ivnisi #2124-IIs),“saqarTvelos zogad administraciul kodeqsi” (1999 wlis 25 ivnisis #2181II kanoni) da sxvagaremosdacviTi normatiul aqtebi.10orhusis konvencia <strong>xe</strong>lmowerilia ministrTa meoT<strong>xe</strong> konferenciaze “garemoevropisaTvis” orhusi, dania 23-25 ivnisi 1998 w.-s da ratificirebulia saqarTvelosparlamentis mier 2000 wlis 11 Tebervlis #135IIs dadgenilebiT. es konvencia ZalaSiSevida 2001 wlis 30 oqtombridan. orhusis konvencia adgens konkretuli saxis uflebebsa damovaleobebs da is oficialurad gamoqveynebulia saqarTvelos “parlamentis uwyebanSi”#001 2005 wlis 01 Tebervals.10


a) tyeebiT sargebloba sxvadasxva daniSnulebiT unda moxdes mxolodgamonaklis SemTxvevaSi, rodesac amas moiTxovs Zlieri erovnuliinteresebi;b) unda uzrunvelyofil iqnas adgilobrivi Temebis monawileobatyiTsargeblobasTan dakavSirebuli gadawyvetilebebis miRebaSi;g) unda moxdes erovnuli kanonmdeblobis harmonizeba saerTaSoriso<strong>xe</strong>lSekrulebebis safuZvelze nakisr valdebulebebTan;d) aucilebelia dainteresebuli organizaciebisa da arasamTavroboorganizaciebis CarTva satyeo politikisa da kanonmdeblobis SemuSavebisprocesSi;e) aucilebelia informaciis sajaroobis uzrunvelyofa;amavdroulad, imave dokumentis SemuSavebisas saministromgadawyvetilebis miRebis procesSi sazogadoebis monawileobisa dainformaciis sajaroobis cnebebis ucnauri gageba gamoavlina. masSiaRniSnulia, “garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministros mierganxilul iqna sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis momavali marTvis ramdenimevarianti. gadawyvetileba imis Sesa<strong>xe</strong>b Tu romeli varianti ufroSesaferisia, miRebul iqna saqarTvelos pirobebis gaTvaliswinebiT”. anu,faqtiurad saqarTvelos tyeebis bedis Sesa<strong>xe</strong>b umniSvnelovanesigadawyvetilebis miReba saministrom “itvirTa”, xolo sazogadoebisaTvisaRniSnuli “marTvis ramodenime variantic” ki ar gamxdara <strong>xe</strong>lmisawvdomi,rom araferi vTqvaT gadawyvetilebis miRebaSi monawileobaze.rac See<strong>xe</strong>ba Tavad reformis koncefciis dokuments, romelsac ewodeba”saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministrospozicia sa<strong>xe</strong>lmwifo tyeebis marTvisa da resursebiT sargeblobisreformirebasTan dakavSirebiT”, misi "sajaro ganxilvis" procesi bevriTar gansxvavdeboda zemoT aRwerilisagan: saministrom dokumentis “samuSaoversia” 2006 wlis 16 ianvars gaavrcela sazogadoebisagan komentarebisa daSeniSvnebis misaRebad da araerTi kritikuli SeniSvnac miiRoarasamTavrobo organizaciebisagan (bunebis dacvis msoflio fondiskavkasiis saprogramo ofisi _ WWF Caucasus, kavkasiis garemosdacviTiarasamTavrobo organizaciebis qseli CENN, sa<strong>xe</strong>obaTa konservaciis centriNACRES, saqarTvelos mwvaneTa moZraoba, saqarTvelos metyeveTasazogadoeba, mwvane altenativa da sxv.); dokumentis komentirebisaTvisdaTmobili vadis 11 Semdeg, saministros, marTalia arcerTi SeniSvna argauziarebia da arc ganxilva mouwyvia, magram kidev “imuSava” dokumentze da2006 wlis 4 aprils igi ucvleli saxiT ganaTavsa saministros internetgverdzekanonproeqtebis siaSi. amis gasamarTleblad ki saministrosoficialurma warmomadgenelma mas mediis warmomadgenelTan saubarSiganacxada, rom arc erTi SeniSvna am dokumentTan dakavSirebiTsaministroSi ar Sesula. samwuxarod, unda aRiniSnos, rom am dargSi mimdinare samarTlebrivireformis Sedegebi, aSkarad araadekvaturia saqarTvelos garemos dacvisada bunebrivi resursebis saministros mier deklarirebul principebTanmimarTebaSi.11 SeniSvnebisa da komentarebis wardgenis bolo vada 2006 wlis 10 marti iyo.11


mas Semdeg, rac “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTveloskanoniT 12 , garemosdacviTi nebarTva saerTod amoRebul iqna nebarTvebissiidan, garemosdacviTi nebarTvebis miRebis procesSi sazogadoebismonawileobisaTvis da informaciis <strong>xe</strong>lmisawvdomobisaTvis saqarTvelosgaremosdacviTi kanonmdeblobiT dadgenili mTeli rigi procedurebiufunqciod darCa (miu<strong>xe</strong>davad imisa, rom isini oficialurad aravisgauuqmebia).aRniSnuli kanonis mi<strong>xe</strong>dviT, tyiTsargeblobis licenziebi(tyiTsargeblobis generaluri licenzia: a) <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damzadebis specialurilicenzia da b) samonadireo meurneobis specialuri licenzia) gaicema“saqarTvelos zogadi administraciuli kodeqsiT” gaTvaliswinebulisajaro administraciuli warmoebis wesiT, rac marTalia garkveulwiladSekvecili saxiT, magram mainc iTvaliswinebs gadawyvetilebebis miRebisprocesSi monawileobaze sazogadoebis warmomadgenelTa uflebebisrealizebis meqanizmebs.”licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoniT,sargeblobis <strong>licenziis</strong> mflobels SeuZlia dayos, ijariT gasces ansaerTod gaasxvisos licenzia. samwuxarod, am etapze gadawyvetilebismiRebis procesSi monawileobis mxriv sazogadoebis warmomadgenlebsaraviTari uflebebi aRar gaaCniaT.Tu sargeblobis <strong>licenziis</strong> konkretuli resursiT sargebloba da amsargeblobisaTvis dadgenili salicenzio pirobebi da moTxovnebi TavisiarsiT moicavs sxva licenziiT, an nebarTviT gaTvaliswinebulsaqmianobas/qmedebas da Sesabamis damatebiT pirobebs, aRniSnuli resursiTsargeblobisaTvis saerTod aRar aris aucilebeli am <strong>licenziis</strong>, an<strong>nebarTvis</strong> mopoveba. e.i. aRar aris aucilebeli axali gadawyvetilebismiReba, rac bunebrivia gamoricxavs sazogadoebis warmomadgenelTamonawileobas gadawyvetilebis miRebis procesSi. yovelive aRniSnuli,samwuxarod, ganapirobebs gamWvirvaleobis dabal xarisxs licenzirebisgarkveul etapebze. tyiTsargeblobis licenzirebasTan SedarebiT gacilebiT mZimemdgomareobaa garemoze zemoqmedebis nebarTvebis gacemis procesSisazogadoebis monawileobasTan dakavSirebiT. ”licenziebisa da nebarTvebisSesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoni adgens, rom garemoze zemoqmedebis nebarTvaunda gaices saqarTvelos zogadi administraciuli kodeqsiT gansazRvrulimartivi administraciuli warmoebis wesiT. es wesi, ki sazogadoebismonawileobas gadawyvetilebebis miRebis procesSi faqtiurad simbolursda administraciul organoze damokidebuls xdis. yovelive esmniSvnelovnad zRudavs sazogadoebis warmomadgenelTa uflebebsgadawyvetilebebis miRebis procesSi monawileobaze. rogorc sargeblobis licenzia, ise garemoze zemoqmedebisnebarTva, “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonismi<strong>xe</strong>dviT, obieqts ukavSirdeba, e.i. pirdapir kavSirSia Cvens konkretulsacxovrebel da samuSao garemosTan, romlis Sesa<strong>xe</strong>b sruli, obieqturi dadrouli informaciis miRebis ufleba ”saqarTvelos konstituciiT” arisgarantirebuli. Sesabamisad, mizanSeuwonelia “licenziebisa da nebarTvebis12 “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoni, 2005 wlis 24 ivnisi, #1775-rs.12


Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis mi<strong>xe</strong>dviT dadgenili wesiT gadawyvetilebismiReba ise, rom ar moxdes sazogadoebis drouli da adekvaturiinformireba da ar mieces sazogadoebis warmomadgenlebs saSualebamonawileoba miiRon gadawyvetilebis miRebis procesSi im farglebSi,romelic maTTvis dadgenilia saqarTvelos konstituciiT, orhusiskonvenciiT da moqmedi kanonmdeblobiT.dauSvebelia informaciis <strong>xe</strong>lmisawvdomobaze da gadawyvetilebebismiRebis procesSi monawileobaze saqarTvelos konstituciiT da orhusiskonvenciiT garantirebuli uflebebis SezRudva kanonis safuZvelze. orhusis konvenciis me-6 muxlis mi<strong>xe</strong>dviT, saqarTvelos nakisri aqvsvaldebuleba, uzrunvelyos sazogadoebis monawileoba konkretulsaqmianobebTan dakavSirebiT gadawyvetilebebis miRebis procesSi.konvenciis es muxli adgens sakmaod farTo uflebebs sazogadoebismonawileobisaTvis. orhusis konvenciis me-6 muxlis pirveli paragrafis “a)”punqtis mi<strong>xe</strong>dviT, saqarTvelo, rogorc konvenciis mxare valdebuliagamoiyenos me-6 muxlis debulebebi konvenciis danarT I-Si CamoTvlilsaqmianobebTan mimarTebaSi <strong>nebarTvis</strong> mizanSewonilobis sakiTxisgadawyvetisas. orhusis konvenciis me-6 muxlis pirveli paragrafis “b)”punqtis mi<strong>xe</strong>dviT, saqarTvelos, rogorc konvenciis mxares valdebulebaaqvs aRebuli, rom “sakuTari erovnuli kanonmdeblobis CarCoebSi agreTvegamoiyenebs winamdebare Tavis debulebebs im SemoTavazebul saqmianobebSi,romlebic ar aris CamoTvlili I danarTSi, Tumca SeuZliaT mniSvnelovanizegavlena moaxdinon garemoze.”aRsaniSnavia, rom orhusis konvenciis I danarTi saqmianobebis sakmaodvrcel CamonaTvals adgens da bevri maTgani samwuxarod ar arisgaTvaliswinebuli arc “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTveloskanoniT da arc mis safuZvelze miRebuli saqarTvelos mTavrobisdadgenilebiT 13 “garemoze zemoqmedebis <strong>nebarTvis</strong> gacemis wesisa dapirobebis Sesa<strong>xe</strong>b debulebis damtkicebis Taobaze”. es e<strong>xe</strong>ba satyeoseqtorTan dakavSirebul garkveul saqmianobebsac. magaliTad,“garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis 14 mi<strong>xe</strong>dviT, Ikategoriis garemosdacviT nebarTvas (da ara garemoze zemoqmedebisnebarTvas) saWiroebs satyeo seqtorTan dakavSirebuli Semdegi samisaqmianoba:1. <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> gadammuSavebeli, qaRaldis, tyavisa da safeiqro mrewvelobamerqan-burbuSelovani da merqan-boWkovani filebis warmoeba;2. tyeTmowyobis proeqtebi (satyeo da samonadireo meurneobebisorganizaciisa da gaZRolis perspeqtiuli gegmebis proeqtebis CaTvliT);3. saqarTvelos teritoriaze arsebuli wylebis, <strong>tyis</strong>, miwis, wiaRis da sxvabunebrivi resursebis dacvisa da gamoyenebis gegmebi da proeqtebi;es samive saqmianoba gaTvaliswinebulia orhusis konvenciis IdanarTiT da am samive saqmianobaze vrceldeba orhusis konvenciis me-6muxlis pirveli paragrafis “a)” punqti.“licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoni ki,romelsac pretenzia aqvs, rom licenzirebisa da nebarTvebis dargSimoqmedi mTavari kanonia, amas aRar iTvaliswinebs.13 2005 wlis 1 seqtembris #15414 1996 wlis 15 oqtomberi #424-Is13


“garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis mi<strong>xe</strong>dviT Ikategorias aris mikuTvnebuli satyeo seqtorTan dakavSirebuli iseTisaqmianobebi, rogoricaa:• tyeTmowyobis proeqtebi (satyeo da samonadireo meurneobebisorganizaciisa da gaZRolis perspeqtiuli gegmebis proeqtebis CaTvliT); da• saqarTvelos teritoriaze arsebuli wylebis, <strong>tyis</strong>, miwis, wiaRis dasxva bunebrivi resursebis dacvisa da gamoyenebis gegmebi da proeqtebi;msgavsi gegmebisa da proeqtebisaTvis, “licenziebisa da nebarTvebisSesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoniT araTu sazogadoebis monawileoba, aramed<strong>licenziis</strong>a da/an <strong>nebarTvis</strong> aucileblobac ki aRar aris gaTvaliswinebuli.“licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoni faqtiuradgamoricxavs sazogadoebis monawileobas am procesSi, rac winaaRmdegobaSimodis orhusis konvenciis moTxovnebTan, romelTa mi<strong>xe</strong>dviTac saqarTvelovaldebulia miiRos Sesabamisi praqtikuli da/an sxva zomebi imisaTvis, raTasazogadoebam gamWvirvale da samarTlian CarCoebSi miiRos monawileobagaremosTan dakavSirebuli gegmebis da programebis SemuSavebaSi.imis gamo, rom “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTveloskanonis mier ar aris gaTvaliswinebuli orhusis konvenciis moTxovnebi,faqtiurad ufunqciod darCa saqarTvelos kanonmdeblobaSi manamdearsebuli is debulebebi, romlebic am sakiT<strong>xe</strong>bs aregulirebdnen. es e<strong>xe</strong>baara marto “garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanons, aramed“saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqssac”.“saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsis" 15 mi<strong>xe</strong>dviT, mosaxleobasa dasazogadoebrivi gaerTianebebis warmomadgenlebs ufleba aqvT monawileobamiiRon sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis marTvis dagegmvis yvela RonisZiebaSinebismier etapze.ufleba arsebobs, magram samwuxarod ukve gaugebaria, Tu rodis darogor unda moxdes am uflebis gamoyeneba. faqtia, rom licenziebisa danebarTvebis sferoSi ganxorcielebuli samarTlebrivi reformis Sedegadkanonmdebloba da procedurebi garTulda. erTi kanoni adgens mTeli rigisaqmianobebisTvis <strong>nebarTvis</strong> aucileblobas, meore kanoni amas gamoricxavs,erTi kanoni adgens sazogadoebis monawileobis procedurebsgadawyvetilebebis miRebis procesSi, meore kanoni ki amas ewinaaRmdegeba.aRniSnul situaciaSi sazogadoeba dabneulia da gaugebrobaSi imyofeba. aramarto <strong>nebarTvis</strong> miRebis msurveli pirebi da sazogadoebiswarmomadgenlebi, aramed TviT sajaro mo<strong>xe</strong>leebic Znelad erkvevianSecvlil da garTulebul sakanonmdeblo moTxovnebSi.III Tavi. garemos dacvis inspeqcia - korufciis axali wyaro, Tu uniWo"piaris" daTvuri samsaxuri?garemos dacvisaTvis da satyeo reformis warmatebiTgansaxorcielebisaTvis saWiroa, rogorc sazogadoebrivi, ise sa<strong>xe</strong>lmwifokontrolis efeqturi meqanizmebi. sxavagvarad garemosdacviTikanonmdeblobis moTxovnebis Sesrulebis uzrunvelyofa SeuZlebelia.15 35-e muxlis pirveli nawilis ”b” punqti14


am TvalsazrisiT, zogadad, dadebiT movlenad unda CaiTvalos“garemos dacvis sa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis 16miReba.“garemos dacvis sa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonimowodebulia gazardos garemos dacvaze sa<strong>xe</strong>lmwifo kontroli, romlisganxorcielebac unda moaxdinos garemos dacvis inspeqciam (gdi). rogorcpraqtikam gviCvena, marto kanonis miReba TavisTavad sakmarisi ar arissituaciis ukeTesobisken Sesacvlelad. garda kanonis miRebisa, kidevsaWiroa, rom igi srulyofilad amoqmeddes. amasTan dakavSirebiT,samwuxarod unda aRiniSnos, rom dRemde ar aris gamocemuli garemosdacvisa da bunebrivi resursebis ministris mier “garemos dacvissa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis Sesa<strong>xe</strong>b” kanoniT 17 gaTvaliswinebuli mTeli riginormatiuli aqtebi, miu<strong>xe</strong>davad imisa, rom isini kanonis amoqmedebidan samiTvis vadaSi unda gamocemuliyo. es normatiuli aqtebia:“a) garemosaTvis miyenebuli zianis gaangariSebis meTodika;b) garemosdacviTi kanonmdeblobis moTxovnaTa Sesrulebis SemowmebisSesa<strong>xe</strong>b aqtis forma;g) sa<strong>xe</strong>lmwifo inspeqtirebisa da masTan dakavSirebuli saqmis warmoebisinstruqciebi;d) garemosdacviTi Semowmebis procesSi laboratoriuli gazomvebisa daanalizebis Catarebis nixrebi;e) inspeqciis SeiaraRebaSi arsebuli samsaxurebriv-saStato cecxlsasroliiaraRis da sabrZolo masalis nusxa.”am normatiuli aqtebis ararseboba <strong>xe</strong>lisSemSleli faqtoria rogorc“garemos dacvis sa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonisrealuri amoqmedebisTvis, ise garemosdacviTi inspeqciis efeqturisaqmianobisTvis. es, Tavis mxriv, SeiZleba safrT<strong>xe</strong>s qmnides am sferoSikorufciis ganviTarebis TvalsazrisiT.gdi-s meSveobiT <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> aralegaluri Wris winaaRmdeg brZolaSesaZlebelia. samwuxarod, jerjerobiT es meqanizmic friad susti aRmoCnda,ramdenadac gdi ar akontrolebs mdgomareobas qveynis mTel teritoriaze,is axdens reagirebas calkeul faqtebze, an awyobs gegmiur Semowmebebs.garkveulwilad, gdi-s TanamSromlebi ”mexanZreebis” funqcias asruleben.kontrols isic arTulebs, rom ”licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b”kanonma erTob SezRuda inspeqcia. kerZod, aRniSnuli kanonis Tanaxmad, gdiweliwadSi erT<strong>xe</strong>l an TviTon waradgens angariSs, an sxva SemTxvevaSi,ministrma unda gamosces individualuri-samarTlebrivi aqti ama Tu immewarmis SerCeviTi Semowmebis mizniT. cxadia, rom aseTi situacia ver qmnisim makontrolebel ”bades”, romelsac SeeZleba qveynis masStabiTareguliros Wrebi da damdgari zianis sruli an obieqturi suraTiwarmoadginos. sa<strong>xe</strong>zea mxolod fragmentuli, Semowmebuli satyeomeurneobis an c<strong>xe</strong>li xaziT Semosuli informaciis gadamowmebis SedegadmiRebuli lokaluri suraTi. mTlianad qveynis, an Tundac romelimeregionis Sesa<strong>xe</strong>b aseTi informacia ar arsebobs. aq SeiZleba mxolodvaraudis gakeTeba. ra Tqma unda, licenziantis mxridan adgili eqnebadarRvevebs aralegaluri (zedmeti an WraSi mouniSnavi) Wrebis da Wris16 2005 wlis 23 ivnisis #1767-rs17 “garemos dacvis sa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis 22-e muxlis me-2nawili15


wesebis sxva darRvevebis saxiT (mag. saukeTeso <strong>xe</strong>ebis moWra, daavadebuli daxmeli <strong>xe</strong>ebis datoveba, gauwmendaoba da a.S.).praqtikulad aRar xdeba Wrgavlili ubnebis kontroli. Tu adremetyeve mihyveboda tyekafze piradi moxmarebis mizniT tyiT mosargebles dayuradRebas aqcevda, rom mouniSnavi <strong>xe</strong> ar moWriliyo, axla amgvari rampraqtikulad aRar xdeba. Tu xdeba tyiT mosargebleTa Semowmeba, mxolod<strong>tyis</strong> gamosasvlelebTan arsebul <strong>xe</strong>rgilebze. bevr satyeo meurneobebSiakrZales <strong>xe</strong>rgilebi, vinaidan miiCnies, rom aq xdeboda korufciuligarigebebi. samagierod, tyeSi gasvlebsa da reidebs, ukanono qmedebebisgamovlenis mizniT, atarebs gdi. es iyo analogia im reformisa, romelicganxorcielda Sinagan saqmeTa saministroSi, roca gauqmda sagzao policia,gauqmda postebi trasebze da aikrZala reidebSi manqanebis gaCereba, xoloes funqcia daekisra patruls. gdi-isTvis dasaxuli amocana gacilebiT Znelida praqtiulad Seusrulebelia. tyeSi ukanono Wris aRmoCena moiTxovsuzarmazar adamianur resursebs, saTanado codnasa da gamocdilebasTnerTad, rac, samwuxarod, jer am struqturas ar gaaCnia. satyeo meurneobebismuSakebic <strong>tyis</strong> dacvis maTze kanoniT dakisrebul funqcias SeusrulebladmiiCneven, radgan <strong>tyis</strong> dacvis muSaks abaria aTasobiT heqtari tye, xolo<strong>xe</strong>lfasi mcirea. aseTi situacia, roca ukanono qmedeba erTma sa<strong>xe</strong>lmwifouwyebam SeiZleba gadaabralos meores, xolo orivem ”obieqtur” pirobebs(mwiri SesaZleblobebi, xalxis simcire da a.S.), qmnis karg SesaZleblobebskorufciuli garigebebsaTvis. marTlac, satyeo meurneobis departametissistemis muSakebi kerZo saubrebSi korufciul garigebebSi brals sdebengdi-is (”tyeSi reidebs Tavad atareben da fuls arTmeven xalxs, iq vin rasdainaxavs. <strong>xe</strong>rgilebze amdeni fuli ar keTdeboda, mainc ucxo Tvals SeeZlodanaxva” 18 ). xazi unda gavusvaT erT metad mwvave problemas – ukanonodmopovebuli bunebrivi resursis CamorTmevisa da realizaciis proceduras.igi imdenad dauxvewavi da mou<strong>xe</strong>r<strong>xe</strong>belia, rom problemas uqmnis gdi-sa dasatyeo meurneobis TanamSromlebs da ubiZgebs korufciisaken. am wesebismi<strong>xe</strong>dviT, isini ar iqnebian dainteresebuli, rom daafiqsiron ukanono <strong>xe</strong>tye,romelic maTTvis Tavis tkivilad iqceva – CamorTmeuli unda aRweron,waiRon (amisTvis transporti da sawvavi ar gaaCniaT da, rogorc wesi,damrRvevis an sxva kerZo mewarmis xarjze xdeba), daasawyobon (arcSesabamisi saTavsoebi aqvT amisTvis da isev damrRvevis, an sxva kerZomewarmis xarjze a<strong>xe</strong>r<strong>xe</strong>ben), valdebuli arian sasamarTlosgadawyvetilebamde Seinaxon, rogorc nivTmtkiceba da izrunon, rom xarisxiar gauaresdes, Torem saTanado fasad aRar gaiyideba.....Tumca, Tu saerTod ar gamoavlenen darRvevebs, esec ar iqneba kargimaTTvis, radgan cud muSaobaSi da danaSaulis dafarvaSi SeiZleba dasdonbrali. amitom, arsebuli situacia saSualebas iZleva SerCeviT iqnas”aRmoCnili” ukanonod mopoveli <strong>xe</strong>-tye da am ukanonobis Camdeni. amukanasknelma icis, rom wesi daarRvia, amitom Tu eqneba yofili sagzaopoliciis msgavsi SeTavazeba - ”gagiformo, Tu aqve gadaixdi”, cxadia raarCevansac gaakeTebs.18 asociacia mwvane alternativas proeqtis - “adgilobrivi SesaZleblobebis ganviTarebasaqarTveloSi <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> aralegaluri Wris aRkveTisaTvis”, farglebSi Catarebuli samiznejgufebis gamokiTxvis Sedegebi. proeqtis xorcieldeba evrokavSiris finansurimxardaWeriT.16


gdi-s muSaobis kidev erTi aspeqti badebs kiTxvebs – es aris sa<strong>xe</strong>rxisawarmoebis daxurva/daluqva. mas mediis saSualebiT xSirad v<strong>xe</strong>davTreportaJebs, romelSic asaxulia, rogor aRmoaCina gdi-m raWis Tu svaneTismiuval mTebSi, kodoris <strong>xe</strong>obaSic ki, ukanonod da darRvevebiT momuSavesa<strong>xe</strong>rxi sawarmoebi da daluqa isini. amis Sem<strong>xe</strong>dvare rigiT moqalaqeebSiaraerTgvarovan reaqcias iwvevs is faqtebi, rom, magaliTad, borjomSi daadigenSi trasis gayolebaze da dasaxlebuli punqtebis centrSi mTelisimZlavriTa da TvalsaCino darRevebiT muSaoben sa<strong>xe</strong>r<strong>xe</strong>bi – na<strong>xe</strong>rxiTa danarCenebiT abinZureben niadagsa da wyals. aseve araerT<strong>xe</strong>l davafiqsireTsiuJetis gasvlidan mesame-meoT<strong>xe</strong>s dRes, rom sa<strong>xe</strong>rxi, romelictelekamerebis win ”dailuqa”, sruli datvirTviT muSaobda. aseTi faqtebiTavisTavad badebs azrs SerCeviTi samarTlisa da SesaZlo korufciuligarigebebis Sesa<strong>xe</strong>b. erT-erT Sexvdraze 19 Cven gavaJRereT es Tema dawarmovadgineT ramdenime sa<strong>xe</strong>rxis fotosuraTi onis raionidan, romelicwina kviraSi eTerSi gasuli siuJetis mi<strong>xe</strong>dviT daluquli unda yofiliyo.gdi-s warmomadgenelma gangvimarta, rom isini daluqvas ar axdenen,ramdenadac sakanonmdelo baza amis saSualebas ar iZleva. marTalia,”garemos dacvis sa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis Sesa<strong>xe</strong>b” kanoniT maT TiTqos amisufleba miniWebuli aqvT, magram procedurebi ar aris gawerili. xolosatelevizio siuJetebis aseTi saxiT gasvla mas mediis saSualebebsdabralda. SesaZloa, es marTlac mxolod garemos dacvis saministros”piaris” xarvezebi iyos. Zalze samwuxaroa, rom aseTi muSaoba daTvursamsaxurs uwevs gdi-s reputacias. asea Tu ise, raionebSi gdi-s korufciuli kavSirebisa da satelefonosamarTlis Sesa<strong>xe</strong>b pirad saubarSi yvela laparakobs, magram Riad amisTqmas eridebian. saaSkaraoze es sakiTxi mxolod adigenis raionisgamgebelma aleqsandre suxiaSvilma gamoitana. samc<strong>xe</strong>-java<strong>xe</strong>Tis regionSigamomaval gazeT'"samxreTis karibWeSi" dabeWdil statiaSi gamgebeli bralssdebs gdi-s korufciaSi. igive gaimeora suxiaSilma gazeT "axal versiaSi".citatebi gazeTidan 20 : "adigenis satyeo meurneoba da garemos dacvisinspeqcia korufciuli danaSaulebrivi jgufia, romlebic erTmaneTSiSesaniSnavad arian aTqvefilebi. maTTan yvelaferi fulzea gadasuli. erTadakontroleben, saidan ra gamodis da Tanxas jibeSi ideben", - acxadebsraionis gamgebeli aleqsandre suxiaSvili". "adigenis satyeo meurneobasbiujetSi erTi TeTri ar Semoaqvs. masala WiaTurisa da saC<strong>xe</strong>rismimarTulebiT Zveli bileTebiT gadis. kuburi metri or larad iyideba,romlis da<strong>xe</strong>rxvis Semdeg SesaniSnavi masala gamodis. erevansa da baqoSikuburi metri xuTas dolarad iyideba". "satyeo meurneoba ganuviTarebelixalxiTa da araspecialistebiTaa dakompleqtebuli, romlebsac marto fulida korufciuli garigebebi ainteresebT".gazeTis statiaSi gamgebeli suxiaSvili Riad ambobs imas, rasacadgilobrivi macxovreblebi da satyeo seqtoris muSakebi amboben: rom gdiakontrolebs <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> bizness, acilebs ukanonod mopovebuli <strong>xe</strong>-tyiT19 2005 wlis 23 dekembers asociacia mwvane alternativas proeqtis - “adgilobriviSesaZleblobebis ganviTareba saqarTveloSi <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> aralegaluri Wris aRkveTisaTvis”,farglebSi organizebuli seminari, masalebi ixileT: www.foresteo.net20 samxreTis karibWe, 02.08.2006, ”aleqsandre suxiaSvili – masaliT datvirTul manqanebsgedebi Tu mtredebi acileben”, statia moamzada gulo koxoZem, adigeni.17


datvirTul manqanebs da sxv. "axalci<strong>xe</strong>Si agroveben adigenidan gasul 15, 20kuburi metri masaliT datvirTul manqanebs, Semdeg Caujdebian gedebi (aseeZaxian xalxSi gdi-s TanamSromlebs-red.), Tu mtredebi da acileben".gamgeblis braldebas samasale <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> or larad gayidvis Sesa<strong>xe</strong>bsatyeos direqtori gavaSeli pasuxobs, rom mosaxleobas 5-10 wlis winaTtyeSi datovebuli narCenebi gaaqvs, razec kanonmdeblobiT or larze metisgadaxdevinebis ufleba ar aqvs. Cven saeWvod migvaCnia, ramdenad SeiZleba 10wlis winaT datovebuli narCeni Tundac saSeSed gamodges. Tumca, regionSityeebSi tyiT mosargebleebis mier Wris wesebis darRvevis gamo uamravinarCeni <strong>xe</strong>-tye yria (valdebuli arian gawmindon narCenebisgan, radgan <strong>xe</strong>lsuSlis <strong>tyis</strong> ganaxlebas da ganapirobebs daavadebebis gavrcelebas). satyeomeurneobisa da gdi-s warmomadgenlebi piriqiT sdeben brals raionisgamgebels <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> biznesisadmi pirad dainteresebaSi. msgavsi faqtebiSesawmoblad Znelia da moiTxovs Sesabamisi uflebamosilebis mqoneorganoebis muSaobas. rogorc adgilobrivi macxovreblebi anonimurigamokiTxvisas aRniSnaven, wina wlebSi <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> masalis gadazidvisaTvissaWiro iyo gamgeblis specialuri werili. "saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsi"aseTi dokumentis saWiroebas ar cnobs. magram problema is aris, romrogorc vna<strong>xe</strong>T, dRes arsebulma normatiulma bazam SesaZloa ubiZgossajaro mo<strong>xe</strong>les Caidinos samo<strong>xe</strong>leo danaSauli. sa<strong>xe</strong>lmwifo samsaxurisageba ise, rom misi udanaSaulod muSaoba damyarebuli iyos mxolodadamianebis pirad patiosnebaze da ara gamarTul instituciur mowyobasa dasakanonmdeblo bazaze, yovelTvis ganwiruli iqneba warumateblobisaTvis.IV Tavi. korufciuli garigebebis SesaZleblobebi <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> masaliseqsportirebisas2005 wlis bolos da 2006 wlis dasawyisSi cvlilebi SevidasaqarTvelos kanonmdeblobaSi avtosatransporto saSualebebis sagabaritoparametrebTan dakavSirebiT. kerZod, axali wesebis mi<strong>xe</strong>dviT, TiToeulRerZze datvirTva ar unda aRematebodes 10 tonas, an/da qarxnuli wesiTdaSvebul wonas, an/da saerTo wona 44 tonas. winaaRmdeg SemTxvevaSi,tvirTis mflobels soliduri jarima elodeba - TiToeul zedmet tonaze 1000 lari. sabaJo samsaxuri valdebulia Seamowmos manqanis wona dadarRvevis SemTxvevaSi gamoiZaxos sapatrulo policia, romelic Seadgensadministraciuli samarTaldarRvevis aqts da damnaSaves daakisrebssaxdels. darRvevis SemTxvevaSi satransporto saSualebis mflobelmasakuTari xarjiT unda moaxdinos tvirTis koreqtireba: dacalossatransporto saSualeba da moqmedi wesebis dacviT Tavidan datvirTos.satvirTo manqanebis wona ZiriTadad sabaJoze fiqsirdeba, Tumca,Semowmeba sapatrulo policiasac SeuZlia.saqarTvelodan ZiriTadi merqniani saeqsporto sa<strong>xe</strong>obaa wifeli,aseve garkveuli wilad gadis wiwvovnebi - umetesad naZvi da fiWvi. rogorcwesi, saqarTvelos trasebze mZime avtotransportiT ZiriTadad axladmoWrili <strong>xe</strong>-tye gadaaqvT, iSviaTad na<strong>xe</strong>vrad gamomSrali. mxolod wifeli,Tu is gadis sazRvarze, gadaaqvT kargad gamomSral mdgomareobaSi.specialuri satyeo literaturaSi gamoTvlilia 1 kuburi metri merqniswona kilogramebSi (cdomileba meryeobs 10%-is farglebSi).18


merqnis 1 m 3 wona kilogramebSisa<strong>xe</strong>oba mSrali na<strong>xe</strong>vradmSrali axalmoWriliwifeli 630-710 770 968naZvi 350-600 500-600 794fiWvi 310-710 550-560 863soWi 370-600 470 827saSualod trailerze deben 25-30 m 3 da<strong>xe</strong>rxil <strong>xe</strong>-tyes. CvenSi,ZiriTadad, <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> gadasazidad gamoiyeneba "kamazis" firmis bortianisatvirTo manqanebi. "kamazis" mxolod or models SeuZlia waiRos 25 m 3wifelis masala, ise, rom daculi iyos kanonmdeblobis moTxovnebi. TudarRveva (wonis gadaWarbeba) dafiqsirdeba, garda pirdapiri jarimisa, es<strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> mflobelisTvis sxva damatebiT danaxarjebsac gamoiwvevs (<strong>xe</strong>laxalidatvirTva, damatebiTi satransporto xarjebi). traileris na<strong>xe</strong>vraddatvirTva aseve wamgebiania.Cveni informaciiT, sabaJoze xdeba <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> naklebi moculobisgaformeba. SesaZloa hqondeT <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> mopovebis sabuTi ufro metraodenobaze, magram sabaJoze dafiqsirdes ufro naklebi. magaliTad, <strong>xe</strong><strong>tyis</strong>kanonierebisa da warmoSobis dokumentebSi dafiqsirebulia 35 m 3wifeli. es raodenoba woniT aris 22 750 kg. satvirTo manqanas (mag. "kamaz53229") ufleba aqvs gadaitanos mxolod 16 700 kg. Sesabamisad, imisaTvis, romacilebul iqnes jarimebi da sxva danaxarjebi, unda gaformdes araumetes 25m 3 -isa. sabuTebis (satyeo meurneobis mier gacemuli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kanonierebisa dawarmoSobis dokumentebi) mi<strong>xe</strong>dviT, mas kidev aqvs "darCenili" kanoniradmopovebuli 10 m 3 merqani. es " sxvaoba", SesaZloa Seivsos ukanonodmopovebuli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> xarjze, romelic gacilebiT iafia, vidre yalbisabuTebi 21 . anu "gaTeTreba" ufro advili xdeba, vinaidan mniSvnelobanisabuTebis didi nawili ukve aqvs tvirTis mflobels.savaraudod, korufciaSi sabaJos garda SesaZloa iyos CarTulisapatrulo policia, finansuri policia da mesazRvreebi. Tu darRvevasaqarTvelos teritoriaze dafiqsirda, damnaSaves administraciulisasjeli elodeba, magram Tu darRveva som<strong>xe</strong>Tis an TurqeTis mxaresdafiqsirda, es ukve kontrabandaa da seriozuli sisxlis samarTlisdanaSaulia. amitom, <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> eqsports eweva mewarmeTa mxolod is nawili,romelTac es gza "gakafuli da aTvisebuli” aqvT. Cveni informaciiT,som<strong>xe</strong>Tis mxares kontrabanduli tvirTebis usafrTxod gadatanas vinmemanukiani agvarebs. Tu <strong>xe</strong>-tye masTan midis, problemebi moxsnili gaqvs - aseamboben mewarmeebi.Cveni azriT, arsebuli mdgomareobis gamosworebisaTvis aucilebeliasabaJos da satyeo departamentis mier gacemuli dokumentebis Sedareba damudmivi monitoringi; aseve mezobeli qveynebis sabaJoebidan monacemebisaReba da Sedareba.21 borjomis da adigenis raionSi som<strong>xe</strong>Tidan Camosuli saqmosnebi mzad arian <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> yalbsabuTebSi gadaixadon 120-140 dolari 1 kubur metrSi.19


V Tavi. ukanono qmedebebis SesaZleblobebi mosaxleobis SeSiTuzrunvelyofisaszamTarSi gaTbobisaTvis SeSas iyenebs Tbilisis mosaxleobismniSvnelovani nawili. rogorc momxmareblebi da SeSis gamyidvelebiamboben, am saxis saTbobi daaxloebiT 100 laris ekonomias iZleva gazTan,gansakuTrebiT ki denis saSualebiT gaTbobasTan SedarebiT. aqve undagaviTvaliswinoT, rom Tanxis es raodenoba oficialuri saarsebo minimumistolia, xolo minimaluri pensia aris 38 lari. oficialuri statistikiTSromisunariani mosaxleobis 14% umuSevaria 22 ; mosaxleobis 50% arisRaribi, xolo 17,4% - ukiduresad gaWirvebuli 23 .zamTarSi qalaq Tbilisis gaziTa da deniT momarageba mniSvnelovaniSefer<strong>xe</strong>bebiT xdeba. aqedan gamomdinare, SeZlebuli oja<strong>xe</strong>bic ki iZulebulnixdebian bazarze SeZenili SeSiT gaitanon civi zamTari, an yoveliSemTxvevisTvis SeiZinon garkveuli maragi. garda amisa, mcire purissacxobebis nawilic SeSaze muSaobs.Tbiliss SeSiT amaragebs ramdenime adgilas mowyobili specialuribazrobebi. erT-erTi maTgani mdebareobs gldanSi. Cvens mier inicirebuliiqna Jurnalisturi gamoZieba, romelic gazeT “axali versiis” 24Jurnalistebma ganaxorcieles.gldanis SeSis bazari cxvariWamiidan da TianeTidan maragdeba. 2005-2006 wlebis zamTris sezonSi 1 kuburi metri daWrili wiflis SeSis SeZena 35larad SeiZleboda, rcxilis – 50 larad. arcTu iSviaTad iyideba muxisSeSac.movaWreTa umetesobas ar gaaCnda aranairi sabuTi, romelicadasturebs merqnis warmoSobis kanonierebas. zogierTi maTgani ambobda,rom isini mxolod gadamyidvelbi arian da sabuTebi amitom ar gaaCniaT,xolo nawili ki arc malavda, rom saSeSe merqani ukanonod hqondamopovebuli. nawils gaaCnda nebarTvebi (<strong>tyis</strong> saWreli bileTebi), Tumca maTmier mopovebuli merqanic ar SeiZleba CagveTvala kanonieradmopovebulad. moWrili merqani aranairad ar Seesabameboda sanitarul, anspecialur Wrebs, vinaidan SeSa mzaddeboda saukeTeso, jansaRi <strong>xe</strong>ebisagan.rac mTavaria, rogorc wesi, es <strong>xe</strong>ebi moipoveba gamoyofili tyekafisa damoniSvnis <strong>gareSe</strong>. gamoZiebis dros, TianeTis raionis sofel JebotasTanaxlos mdebare tyesTan bazrobis movaWreebma 3 saaTis ganmavlobaSidaazades 2 satvirTo manqana wiflis SeSa WraSi mouniSnavi <strong>xe</strong>ebisagan dadaubrkoleblad Camoitanes TbilisSi. imdenad, ramdenadac mopovebis drosar xdeba kontroli, anu Wris wesebis darRvevis dafiqsireba ar xdebadarRvevis adgilas - tyeSi, merqnis ukanono warmoSobis dadgena Zneliatrasaze, an Tundac bazarSic ki, Tu mflobels kanoniebisa da warmoSobisdamadasturebebli dokumentebi gaaCnia.gldanis SeSis bazarze SesaZlebelia erTbaSad didi partiis SekveTac- 1 an 2 manqana ”zili” erTi Ramis ganmavlobaSi SeiZleba dagimzadon, racgasuli zamTris sezonis fasebiT saSualod 900 lari Rirda. aqveSesaZlebelia samasale morebis SekveTac, rac gacilebiT Zvirad fasobs.22 saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis ministris gancxadeba23 msoflio bankis qveynis daxmarebis strategia, 200524 ix. gazeTi "axali versia" #394, 2005 w., 31 oqtomberi - 7 noemberi, “erTi Rame <strong>tyis</strong> ukanonom<strong>xe</strong>rxavebTan.20


aRsaniSnavia, rom am droisaTvis axali kanonmdeblobiT merqnisdamzdebaze licenzia gaicemoda auqcionis wesiT, xolo SeSisdamzadebisaTvis saWiro dokumenti jer ar arsebobda. is SeSisdamamzadeblebi, romlebic miiCnevdnen, rom amas kanonierad akeTebdnen,ambobdnen, rom licenziebSi 300 lari aqvT gadaxdili da arcsamarTaldamcavebis da arc gdi-s ar eSiniaT. vis gadauxades dasa<strong>xe</strong>lebuliTanxa, CvenTis gaugebari darCa. gamoikveTa saSeSe merqnis ukanono Wrebis Semdegi mizezebi:1. kanonis aRsrulebis dabali done. praqtikulad ar xdeba Wragavliliubnebis kontroli, tyeebis mdgomareobis Seswavla da ukanono Wrebisgamovlena. satyeo meurneobebi, romlebic pasuxismgebeli arian aRniSnulze,ver, an ar axorcielben amas. Cvenis azriT, ZiriTadi ganmapirobebelifaqtori aris interesTa konfliqti satyeo meurneobebis doneze – maTfunqciaSi Sedis konkretul, erTsa da imave teritoriaze gascen WrisnebarTva da gamoavlinon darRvevebi. Tumca, satyeo seqtorSi dasaqmebuliadamianebis umetesoba ukanono Wrebisa da tyeebis savalalo mdgomareobismizezad asa<strong>xe</strong>leben mwir sabiujeto dafinansebas, Statebis simcires,arasakmaris <strong>xe</strong>lfass da a.S. yvela es CamoTvlili faqtori - subieqturic daobieqturic – SeiZleba daviyvanoT erT ZiriTad mizezze: saqarTvelossatyeo seqtoris instituciuri mowyoba da marTvis modeli uvargisia,radganac:• ver uzrunvelyofs interesTa konfliqtis acilebas: satyeo meurneobebi,romlebic satyeo departamentis adgilobrivi organoebi arian, anuformalurad sa<strong>xe</strong>lmwifo (sajaro) organoebi, praqtikulad rCebiansameurneo erTeulebad. es TavisTavd qmnis korufciul garemos;• satyeo seqtori damokidebulia mwir sabiujeto dafinansebaze,tyeTsargeblobidan Semosuli Tan<strong>xe</strong>bi ki ar xmardeba <strong>tyis</strong> dacvas,aRwarmoebas da aRdgenas. es samuSaoebi praqtiulad qveyanaSi aRarmimdinareobs.2. kanonis aRsrulebis meore sa<strong>xe</strong>lmwifo intstrumenti – gdi – araRmoCnda jerjerobiT efeqturi. Seqmnil situaciaSi, roca or uwyebas –satyeo meurneobasa da gdi-s SeuZliaT urTierTs gadaabralon gafuWebulisaqme, qmnis saukeTeso niadags ukanonobisa da korufciisaTvis.3. axali kanonmdebloba, romelmac bolo dros ufro rTuli dagaugebari gaxada tyiTsargeblobis uflebis mopovebis procedurebi.aRniSnulze publikaciis sxva nawilSi visaubrebT ufro dawvrilebiT. aq kimxolod 2005 wlis zafxulidan saSeSe merqnis gacemisaTvis saWironormatiuli bazis mouwesrigeblobas Seve<strong>xe</strong>biT. saqarTvelos kanonis "licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b" Seqmnisasmis avtorebs saerTod daaviwydaT, rom saqarTveloSi <strong>xe</strong>-tyes adgilobrivimosaxleobac iyenebs piradi miznebisaTvis da am mizniT udidesi raodenobisresursis aTviseba xdeba.kanonis teqstidan gaugebaria, rogor unda moxdes piradi moxmarebismizniT SeSis mopoveba soflis macxovreblebis mier: glexma auqcionze undaSeiZinos ojaxis gasaTbobad SeSis mosapovebeli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damzadebisspecialuri licenzia, Tu stiqiur dinebazea miSvebuli es saqme. garemosdacvisa da bunebrivi resursebis saministros <strong>xe</strong>lmZRvaneloba ambobda, romSeSiT mosaxleobis uzrunvelyofas <strong>licenziis</strong> pirobebiT daakisreben <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>21


damzadebis specialuri <strong>licenziis</strong> mflobels, xolo im SemTxvevaSi, Tu vermoxdeba garkveuli tyekafebis gacema generaluri an specialuri licenziiisgayidviT, adgilobrivi satyeo meurneobebi gascemen mosaxleebze bileTebs(saministros ar gaaCnda azri im SemTxvevisTvis, Tu ar gamoCndebodakomerciuli organizacia, romelic dainteresdeboda konkretul raionSi<strong>licenziis</strong> auqcionis wesiT SeZeniT - rac moxda kidec 2005 wels).Cven mivuTiTebdiT, rom amgvari ram SeuZlebeli iyo Semdegi mizezebisgamo: kanonis me-4 muxli krZalavs, garda am kanonSi arsebulisa, sxva<strong>licenziis</strong>a da <strong>nebarTvis</strong> SemoRebas, aseve administraciuli organos mieriseTi valdebulebebis SemoRebas, romelic raime saqmianobazeSinaarsobrivad salicenzio an sanebarTvo reJimis dawesebas an gulisxmobs,an gulisxmobs raime saxiT administraciuli organos Tanxmobisaucileblobas. sayuradReboa, rom am SemTxvevaSi administraciul organoskvlav ekisreba sameurneo funqciebi. ufro zustad, administraciuliorganos (saministro, departamenti) sameurneo erTeuls (satyeo meurneoba)evaleba sanebarTvo mowmobis (bileTis) gacema, amave sameurneo erTeulsevaleba mosaWreli resursis Sefaseba da SerCeva, Semowmebis Catareba dadarRvevis aRmoCenisas dajarimeba da sxv. imis fonze, rom araerT<strong>xe</strong>l iyonaTqvami saqarTvelos mTavrobis mier satyeo seqtoris reformisa da amsferoSi korufciis aRmofxvris aucileblobis Sesa<strong>xe</strong>b, msgavsi regulaciebisSemoReba, Tundac droebiT, aSkarad ukan gadadgmuli nabiji iyo.saministros imTaviTve mivuTiTeT 25 arsebul sakanonmdebloxvrelebze, aseve im siZneleebze, romelic axlda am sakanonmdeblocvlilebebs. iqve vuTiTebdiT, rom korufciis donis daweva sanebarTvodokumentebis sa<strong>xe</strong>obebis gauqmebiT <strong>xe</strong>lovnuri iqneboda, xolotyiTsargeblobis SemTxvevaSi aseTi meTodiT korufciis donis daweva araris pirdapirproporciuli <strong>tyis</strong> mdgomareobis gaumjobesebisa.<strong>xe</strong>lisuflebis zogierTi warmomadgenlis ganmartebiT 26 , SeSiTmosaxleobis momarageba ar aris am kanonis regulirebis sagani, Tumca, amasver daveTanxmebiT Semdegis gamo: kanonSi aRniSnulia, rom “es kanoniaregulirebs iseT organizebul saqmianobas an qmedebas, romelic e<strong>xe</strong>bapirTa ganusazrvrel wres, moicavs gansakuTrebiT mniSvnelovan sa<strong>xe</strong>lmwifoan sazogadoebriv interesebs an dakavSirebulia sa<strong>xe</strong>lmwifo resursebiTsargeblobasTan. kanoniT dadgenil SemTxvevaSi am kanonis moqmedebaSeiZleba gavrceldes agreTve araorganizebul saqmianobaze an qmedebaze".mosaxleobis SeSiT momarageba ki namdvilad aris sa<strong>xe</strong>lmwifo dasazogadoebrivi interesi da <strong>xe</strong>-tye namdvilad aris sa<strong>xe</strong>lmwifo resursi.Znelia daeTanxmo, rom es saqmianoba im mizeziT ar SeiZleba iyos am kanonisregulirebis sagani, rom igi e<strong>xe</strong>ba mxolod organizebul saqmianobas.gaugebaria, ra parametriT aris miCneuli mag. mdinaridan xreSis amoRebaorganizebul, xolo <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> mopoveba SeSis miRebis mizniT - romliTacsargeblobs mosaxleobis na<strong>xe</strong>varze meti qveyanaSi - araorganizebulsaqmianobad; ra parametriT aris licenziebisa da nebarTvebisdepartamentis gacemuli nebarTva saqmianobis organizeba da sa<strong>xe</strong>lmwifo25asociacia mwvane alternativas werilebi garemos dacvisa da bunebrivi resursebisministrs #04/03-33, 16.06.2005; #15-02/39, 15.07.2005.26 sa<strong>xe</strong>lmwifo ministris moadgile vaxtang leJavas mier, 2005 wlis 10 noembers kavkasiisgaremosdacviTi arasamTavrobo organizaciebis qselis mier organizebul Sexvedraze.Sexvedra eZRvneboda garemos dacvis sferoSi gadawyvetilebis miRebis procesSisazogadoebis monawileobis uzrunvelyofis problemas.22


saqveuwyebo dawesebuleba satyeo meurneobis departamentis mier <strong>tyis</strong>saWreli bileTebisa da <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> warmoSobisa da kanonierebisdamadasturebeli dokumentebis gacema - ara?! Tu sa<strong>xe</strong>lmwifo ar gaukeTebsorganizebas, arc erTi saqmianoba ar iqneba organizebuli. Cven migvaCnia,rom es aris kanonis lafsusi da gamosworebas saWiroebs, vinaidan droTaganmavlobaSi aseTi menejmenti mankier mxareebs SeiZens. Tu aqamde tyeSiukanono qmedebebisa da korufciis SeniRbva ZiriTadad xdeboda sxvadasxvasa<strong>xe</strong>lwodebis Wris meSveobiT, umeteswilad sanitaruliT, momavalSiSesaZlebelia es roli “SeSis mopovebam” Seasrulos.Cveni varaudi SeSis gacemis procedurisas warmoSobili siZneleebisada "sakanonmdeblo xvrelebis" Sesa<strong>xe</strong>b dadasturda aRniSnuli kanonidangamomdinare normatiuli aqtebis miRebis periodSi. iqidan, Tu ra dinamikiTicvleba normatiuli aqtebi, naTlad gamoCnda saministrosaraTanamimdevruloba, raime gegmis arqona da zogadad sakiTxis arcodna.kanoni “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” miRebul iqna 2005 wlis15 ivliss. 2005 wlis 18 ivliss gamoica ministris brZaneba (#197)tyiTsargeblobis <strong>licenziis</strong> gacemisa da <strong>xe</strong>lSekrulebis dadebis mizniTtenderisa da auqcionis Catarebis wesis Sesa<strong>xe</strong>b”. bevr punqtSi igiewinaaRmdegeba kanonis principebs.kanonis ZalaSi Sesvlis Semdeg: 2005 wlis 11 agvistos gamovidamTavrobis dadgenileba (#132) “tyiTsargeblobis licenziebis gacemisawesisa da pirobebis Sesa<strong>xe</strong>b debulebis damtkicebis Taobaze”; 21 seqtembersiZulebuli gaxdnen masSi SeetanaT cvlilebebi (mTavrobis # 161dadgenileba), radgan mosaxleobisaTvis SeSis <strong>damzadeba</strong>s raime kanonierisarCuli hqonoda; 22 seqtembers gamoica ministris axali brZaneba “<strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>kanonierebisa da warmoSobis damadasturebeli dokumentebis gacemis wesisdamtkicebis Sesa<strong>xe</strong>b (#380)”; 23 seqtembers Sevida kidev erTi cvlilebadadgenilebaSi “tyiT sargeblobis licenziebis gacemis wesisa da pirobebisSesa<strong>xe</strong>b debulebis damtkicebis Taobaze (#132)”; xolo 29 seqtembersministris axali brZanebiT Sevida cvlileba 22 seqtembris brZanebaSi; 3noembers gamoica mTavrobis dadgenileba #200, riTac kidev erT<strong>xe</strong>lgakeTda SeSis gacemasTan dakaSirebuli Sesworeba mTavrobis imave 11agvistos # 132 dadgenilebaSi; ganisazRvra, rom <strong>xe</strong>-tyes adgilobrivimosaxleobis piradi moxmarebisaTvis gascemdnen TavianTi kompetenciisfarglebSi satyeo meurneobis departamentisa da daculi teritoriebisdepartamentis Sesabamisi administraciebi martivi administraciuliwarmoebis wesiT. es organoebi gascemen saSeSe merqnis kanonierebisdamadasturebel dokuments. am dadgenilebis mi<strong>xe</strong>dviT, dokumentis formaunda damtkicebuliyo ministris brZanebiT.aqve sagulisxmoa, rom mTavrobis azriT, adgilobrivi mosaxleoba,piradi moxmarebisaTvis, <strong>xe</strong>-tyes marto SeSad moixmars (adgilobriviorganoebi gascemen mxolod saSeSe merqnis kanonierebis damadasturebeldokuments, samasale merqanze ufleba ar aqvT). Tu sofelSi mcxovrebadamians sWirdeba saxlis aSeneba-SekeTeba, saqaTmisa da naliis aSeneba, ezosSemoRobva - man aTiode kubometi samasale merqnis moWris ufleba anauqcionze unda moipovos, an eliavas bazrobaze SeiZinos da<strong>xe</strong>rxili masala.cxadia, arc erTs da arc meores praqtikulad adgili ar eqneba.adgilobrivma mosaxlem an unda moiparos <strong>xe</strong>-tye - anu ukanonod moWras, ankorufciul garigebaSi Sevides satyeo meurneobis administraciasTan, rom23


man samasale merqani gaaformos, rogorc saSeSe, an Tvali daxuWos ukanonoWraze, an gaaformos, rogorc mcire darRveva.rac See<strong>xe</strong>ba SeSis mopovebis kanonier gzebs: saSeSe merqniskanonierebis damadasturebeli dokumentis forma ministris brZanebiTdamtkicda 2005 wlis 20 dekembers 27 . Tavad am formebis dabeWdvasa daadministraciebSi darigebas kidev garkveuli dro dasWirda. anu 2005-2006wlebis zamTris sezonze SeSis damzadebis kanonieri safuZveli ararsebobda. roca is SemuSavda da damtkicda, am dros SeSa ukve TiTqmisyvelas momaragebuli hqonda da erTeulebma Tu isargebles axali wesebiT(Tumca ar arsebobs garantia, rom isini kvlav ar Seicvleba). es is ana-banaa,romlis codnac gadawyvetilebis mimRebebs aucileblad moeTxovebaT.yovelive zemoT aRniSnulidan gamomdinare SeiZleba davaskvnaT, rom<strong>tyis</strong> ekosistemebis stiqiuri ganadgurebis, ukanono nebarTvebis gacemisa dadabal doneze korufciuli qmedebebisaTvis mo<strong>xe</strong>r<strong>xe</strong>buli safuZveli SeqmnaaseTma sakanonmdeblo qaosma.VI Tavi. kanonis uzenaesobis deklarirebuli principi kvlav qaRaldzerCebaimereTis regionSi wablnarebis mdgomareoba friad aradamakmayofilebelia.aq aRiniSneba wablnarebis xmoba sxvadasxva xarisxiTada intensivobiT. wablnarebis xmobis mTavari mizezia wablis qerqis kibo.msoflio bankis <strong>tyis</strong> ganviTarebis proeqtis farglebSi Catarebuli kvlevismi<strong>xe</strong>dviT, calkeul adgilebSi saRi <strong>xe</strong>ebis raodenoba 16 procents araRemateba. am kvlevis daskvnaSi vkiTxulobT: "imereTis regionisgamokvleuli satyeo meurneobebis wablnarebSi fitosanitariulimdgomareoba wablis kibos (Cryphonectria parasitica) gavrcelebisa da xmobisorive tipis intensivobis mi<strong>xe</strong>dviT aseTi mdgomareobaa xuTive satyeomeurneobis saSualo maCveneblebidan gamomdinare: pirobiTad saRia <strong>xe</strong>ebis –43,87%; xmobadia – 40,53%; gamxmaria – 15,60%, e.i. xmobadi da gamxmari <strong>xe</strong>ebissaerTo raodenobaa – 56,13%, rac imas gviCvenebs, rom am regioniswablnarebis mdgomareoba friad aradamakmayofilebelia da saswrafodmoiTxovs farTo masStabis gamajansaRebeli RonisZiebebisganxorcielebas" 28 .imereTis wablnarebis gamajansaRebeli RonisZiebis gatarebasafuZvlad daedo saqarTvelos kanonmdeblobis darRvevis qvemoT moyvanilSemTxvevas. 2005 wlis 29 ivnisis #29 mTavrobis sxdomaze moismines garemosdacvisa da bunebrivi resursebis ministris batoni g. papuaSvilis moxseneba"sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis teritoriaze wablis qerqis kiboTi daavadebuliwablnari koromebis mdgomareobisa da maTi gajansaRebis gzebis Sesa<strong>xe</strong>b".27garemos dacvisa da bunebrivi resursebis ministris brZaneba #566'"saSeSe merqniskanonierebis damadasturebeli dokumentis formisa da gacemis wesis Sesa<strong>xe</strong>b"28 saboloo angariSi proeqtisaTvis “imereTis regionSi tyeebis daavadebaTa Tanamedrovemdgomareobis Seswavla da maT sawinaaRmdegod brZolis integrirebuli meTodisSemuSaveba” (wablnarebis fitosanitariuli mdgomareoba, mavne organizmebi, xmobisetiologia da aRdgena-gajansaRebis RonisZiebani), kavSiri “metyeveTa sazogadoeba”,Tbilisi, 2004 wlis ianvari.24


anu wablis koromebis gaCexva ise gadawyda da konkursi ise gamocxadda, romar iyo ekosistemis saWiroeba wesierad Sefasebuli da gansazRvruli, Tu amproblemis mogvarebas rogori saxis Wra sWirdeba: ganaTebiTi, gawmendiTi,gamoxSirviTi, gavliTi, sanitaruli Tu sarekonstruqcio. SegaxsenebT, rom2005 wlis 22 ivlisis #200 brZanebiT ministri avalebda saministrossistemaSi Semaval struqturul erTeulebs CaetarebinaT sanitaruliWrebisaTvis mosamzadebeli samuSaoebi. saqarTvelos “wiTeli wignis”Sesa<strong>xe</strong>b kanonis muxli 22 31 .-Si sityvasityviT naTqvamia: "gadaSenebis safrTxiswinaSe myofi gareuli cxovelebisa da veluri mcenareebis an maTi nawilebismopoveba (bunebrivi garemodan amoReba) dasaSvebia mxolod saqarTveloskanonmdeblobiT dadgenil gansakuTrebul SemTxvevebSi - maTi gadarCenis,gankurnebis da aRdgenis mizniT, agreTve samecniero miznebisaTvis".komerciuli organizaciis mier sanitaruli Wrebis Catarebanamdvilad ver jdeba am muxliT gansazRvrul SemTxvevebSi, vinaidan kanonis23-e muxli zust ganmartebebs da amomwurav CamonaTvals iZleva ras niSnavswina muxlSi moxseniebuli es "gansakuTrebuli SemTxvevebi":“1. gadaSenebis safrTxis winaSe myofi veluri mcenareebis an maTi nawilebismopoveba (bunebrivi garemodan amoReba) dasaSvebia mxolod SemdeggansakuTrebul SemTxvevebSi:a) aRsadgenad da bunebriv pirobebSi gasamravleblad (gasaSeneblad);b) dendrologiuri da botanikuri baRebsa da parkebSi gasaSeneblad;g) sameurneo mizniT, <strong>xe</strong>lovnur pirobebSi gasaSeneblad;d) samecniero miznebisaTvis.2. gadaSenebis safrTxis winaSe myofi veluri mcenareebis an maTi nawilebismopoveba (bunebrivi garemodan amoReba) sameurneo mizniT, <strong>xe</strong>lovnurpirobebSi gasaSeneblad dasaSvebia mxolod im SemTxvevaSi, Tu velurimcenare gaSenebulia <strong>xe</strong>lovnurad. “bunebrivia, brZanebis gamocemisas saministros bolobde unda CaekiTxakanoni, aseve yurad eRo arasamTavrobo organizaciebisa da saqarTvelosmecnierebaTa akademiis gafrTxileba kanonis darRvevis Sesa<strong>xe</strong>b. Tumcakanonze zeviT am SemTvevaSi dadga mTavrobis sxdomis saoqmo Canaweri.cxadia, rom adgili hqonda kanonis pirdapir darRvevas, romelicdaiwyo mTavrobis gankargulebiTa da miTiTebiT, gagrZelda ministrisbrZanebiT da dasrulda departamentis doneze Wris sanebarTvodokumentaciis gacemiT. kanonis darRvevas adastureben akademiis komisiiswevrebi, xolo saministros TanamSromlebma ki yovelives “mcire darRveva”uwodes. kanonis moqmedebis aseTi gamonaklisis gakeTeba metad saxifaToa,miT umetes, Tu m<strong>xe</strong>dvelobaSi miviRebT dedaqalaqSi arsebul mSeneblobebistempsa da SesaZlo moTxovnis warmoSobas aqamde akrZalul nedleulze 32 .cxadia, rom miviRebT Seuqcevad uaryofiT process, romlis gamosworebaSeuZlebeli iqneba. saministros warmomadgenelTa informaciiT, degegmiliaeqsperimentis Catareba mxolod zestafonis raionSi. Tumca, aranairi31 “wiTeli wignis” Sesa<strong>xe</strong>b kanonis muxli 22. gadaSenebis safrTxis winaSe myofi gareulicxovelebisa da veluri mcenareebis mopovebis (bunebrivi garemodan amoRebis)gansakuTrebuli SemTxvevebi.32sakuTari samSeneblo kompaniis interesebis ukanono lobirebisaTvis 2006 welsparlamenti daatovebines deputat valeri gelaSvils. darwmunebuli varT, rom is ar aris<strong>xe</strong>lisuflebis ukanaskneli warmomadgeneli, visac komerciuli interesi aqvs samSeneblobiznesSi.27


dac qerqis kibos reaqcia da gamovlineba sxvadasxva adgilebSi sxvadasxvagvaria".satyeo-sameurneo samuSaoebis Catarebisas aucilebelia, romdaavadebuli wablis qerqi daiwvas adgilze. daavadebuli <strong>xe</strong>ebis gadatanagamoiwvevs daavadebis gamomwvevi sokos gavrcelebas. SesaZloa martoqerqis dawvac ar aRmoCndes sakmarisi. ukanono Wrebis arsebuli donisgaTvaliswinebiT, wablis Wraze amgvari kanondaRvevebisa da mikerZoebispirobebSi, am Zvirfas mcenares uaxloes momavalSi didi safrT<strong>xe</strong>daemuqreba.meores mxriv, es faqti sagangaSoa im TvalsazrisiT, rom aRniSnulikanondarRveva, swored batoni papuaSvilis ministrobis drosganxorcielda, romelic garemos dacvisa da bunebrivi resursebis ministrisTanmdebobaze daniSvnamde iusticiis ministris posts ikavebda, xolo amJamadsakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomarea.VII Tavi. <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> ukanono Wra kol<strong>xe</strong>Tis erovnuli parkSikol<strong>xe</strong>Tis erovnuli parki <strong>tyis</strong> Wris masStabebiT pirvel adgilzeasaqarTveloSi da SesaZloa, mTels samxreT kavkasiaSi. aq vxvdebiT kolxuritipis dablobis tyeebs, sadac gabatonebuli merqnuli sa<strong>xe</strong>obaa muryani.bevrisTvis es aris uzarmazari daWaobebuli farTobebi, romelicaraZvirfasi merqnis momcemi <strong>xe</strong>-mcenaris - muryniTaa dafaruli.sinamdvileSi ki kol<strong>xe</strong>Tis erovnul parki moicavs kol<strong>xe</strong>Tis dablobisunikalur refugiums.2000 wels gadaRebul aerofotoebze naTlad Cans kol<strong>xe</strong>Tis erovnuliparkis teritoriaze ganxorcielebuli pirwminda Wrebi. unda iTqvas, romWris wesebis mi<strong>xe</strong>dviT, dablobis murynarebSi daSvebulia mTavarisargeblobis Wrebis erTerTi sa<strong>xe</strong> - pirwminda Wrebi. am dros garkveulsworkuTxa farTobebze (mag. 100m X 100m) pirwmindad iWreba murynis koromi.bunebrivad daaxloebiT 15 weliwadSi es adgili kvlav ifareba imave zomis<strong>xe</strong>ebiT. sameurneo TvalsazrisiT, TiTqos aseTi gamoyeneba dasaSvebi dagamarTlebulicaa, magram mis Sedegad viRebT Zlier degradirebulekosistemas, <strong>xe</strong>ebis erTobliobas da ara tyes. garemos dacvisTvalsazrisiT, Wris aseTi wesebi gamoyenebuli unda iyos mxolod<strong>xe</strong>lovnur plantaciebSi. CvenTan moqmedi kanonmdebloba (Wris wesebi) kiuSvebs aseT Wrebs, magram isini akrZalulia daculi teritoriebisfarglebSi 34 .Cveni gamoklevis Tanaxmad, kol<strong>xe</strong>Tis erovnul parkSi ukanono Wrebisakmaod didi masStabiT xorcieldeba. amavdroulad, e.w. kanonieri Wrebicukanonoa, anu xorcieldeba Wris wesebis mniSvnelovani darRvevebiT.departamentis mier mowodebuli informaciiT, saSeSe merqnis gacemaxdeboda specialuri WrebiT. kanonmdeblobis mi<strong>xe</strong>dviT, specialuri Wrebi ardaiSveba (ar SeiZleba daigegmos) nakrZalSi da erovnuli parkis mkacridacvis zonaSi. 2005 wlis bolomde kol<strong>xe</strong>Tis erovnul parkSi zonirebakanonmdeblobiT ar yofila daSvebuli. Sesabamisad, specialuri WrebiTtyekafebis aTviseba ar unda ganxorcieebuliyo erovnul parkisteritoriaze. Wragavlil ubnebze SeiZleba vnaxoT araerTi darRveva. 34 dacul teritoriaze ar SeiZleba ganxorcieldes arc erTi saxis mTavari sargeblobisWra.29


gaZlierebuliyo saministros iuridiuli mxare. saministros oficialuriveb-gverdis mi<strong>xe</strong>dviT, iuridiul departamentSi arc erTi axali iuristi armiuRiaT, mxolod sammarTvelos daarqves departamenti da mis ufrosadiusticiis saministrodan wamosul kadrebs niSnaven; xolo sakanonmdebloreformaSi miRweul “warmatebaze” SegiZliaT am angariSis sxva TavebSiixiloT informacia. aseve ixileT proeqtis farglebSi momzadebulipublikacia "saqarTvelos satyeo seqtoris maregulirebelikanonmdeblobis analizi da rekomendaciebi".kidev erTi detali imasTan dakavSirebiT, marTla kargad muSaonen,Tu ara ministris premirebuli favoritebi. arasamTavrobo organizaciebsZiriTadad urTierToba unda qondeT sajaro urTierTobaze pasuxismgebelpirTan. amisaTvis saministroSi arsebobs sazogadoebasa da masmediasTanurTierTobis samsaxuri. bolo weliwadna<strong>xe</strong>vris ganmavlobaSiarasamTavrobo organizaciaebTan sul ramodenime Sexvedra Sedga (pirveliSexvedra Sedga arasamTavrobo organizaciebis daJinebuli moTxoniTbatoni papuaSvilis ministrad daniSvnidan xuTi Tvis Semdeg, “axali”ministris arasamTavrobo organizaciebTan gacnobis mizniT). rac See<strong>xe</strong>basajaro informaciis gacemas, ar yofila arc erTi SemTxveva, rom Cvens miermoTxovnili sajaro informacia mosuliyo droulad da srulad,administraciuli kanonmdeblobis dacviT. premirebul TanamSromelTaSoris ki, rogorc wesi, xvdeba sazogadoebasa da masmediasTan urTierTobissamsaxuris ufrosi, vis mierac ase xSirad irRveva administraciulikanonmdebloba.IX Tavi. korufciis <strong>xe</strong>lSemwyobi potenciuri safrT<strong>xe</strong> - koliziebikanonmdeblobaSi 37korufciis axali wyaroebis warmoqmnis TvalsazrisiTgansakuTrebul safrT<strong>xe</strong>s warmoadgens sakanonmdeblo koliziebi (anuwinaaRmdegobebi).reformebis gatarebis motiviT bolo periodSi miRebulinormatiuli aqtebidan erT-erTi mniSvnelovani normatiuli aqti, romelicsatyeo seqtorsac Seexo, aris “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b”saqarTvelos 2005 wlis 24 ivnisis #1775-rs kanoni.licenzirebisa da nebarTvebis gacemis procesis maregulirebelikanonmdebloba saqarTveloSi marTlac saWiroebda daxvewas, gamartivebasda srulyofas, magram ara iseTi saxiT, rogorc ”licenzirebisa danebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanoniT moxda. gatarebulma sakanonmdeblocvlilebebma ufro rTuli da gaugebari gaxada procedurebi. gaugebariprocedurebi da winaaRmdegobrivi kanonmdebloba xSirad mizezianebarTvebis (Tu licenziebis) gacemis procesSi ama Tu im kanonismoTxovnaTa darRvevisa, rac Tavis mxriv am <strong>nebarTvis</strong> (Tu <strong>licenziis</strong>)baTilobis safuZveli SeiZleba gaxdes. es, ki erTnairad sazianoa rogorcsa<strong>xe</strong>lmwifosTvis, ise investorisTvis. rTuli da winaaRmdegobrivikanonmdebloba veranairad ver Seuwyobs <strong>xe</strong>ls idealuri sainvesticiogaremos Seqmnas verc satyeo seqtorSi da verc zogadad qveyanaSi.37 gamoyenebulia: "saqartvelos satyeo seqtoris maregulirebeli kanonmdeblobis analizida rekomendaciebi", 2006, red. i. maWaraSvili, asociacia mwvane alternativa, gv.84.33


pirvel rigSi unda aRiniSnos, rom ”licenzirebisa da nebarTvebisSesa<strong>xe</strong>b” kanoni miRebuli iyo manamde arsebuli ”samewarmeo saqmianobis<strong>licenziis</strong>a da <strong>nebarTvis</strong> gacemis safuZvlebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanonis 38 SecvlismizniT. es ukanaskneli mxolod nawilobriv vrceldeboda garemos dacvisada bunebrivi resursebiT sargeblobis, maT Soris tyiT sargeblobissferoze. garemos dacvisa da bunebrivi resursebiT sargeblobis, maTSoris tyiT sargeblobis sferosTan dakavSirebuli yvela danarCenisakiTxi regulirdeboda sxva konkretuli kanonebiT. magaliTad,tyiTsargeblobis sanebarTvo dokumentebis (tyiTsargeblobis licenzia,<strong>xe</strong>lSekruleba da bileTi) gacemis wess adgenda “saqarTvelos <strong>tyis</strong>kodeqsi”."winamorbedisagan" gansxvavebiT, ”licenzirebisa da nebarTvebisSesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonSi garemos dacvisa da bunebrivi resursebiTsargeblobis sferosTvis msgavsi gamonaklisebi aRar arsebobs. faqtiurad,am axali kanonis mier regulirebadi sfero gacilebiT didia. Sesabamisad,axali kanonis ZalaSi SesvlasTan dakavSirebiT, Zvelis ZaladakarguladgamocxadebasTan erTad unda Sesuliyo Sesabamisi cvlilebebi yvela imnormatiul aqtSi, romlebic Zaladakargulad gamocxadebul kanonTanerTad, aregulirebdnen licenziebisa da nebarTvebis sferos.sakanonmdeblo cvlilebebis ganxorcielebis aucilebloba”licenzirebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanonis avtorebs kargad hqondaTgacnobierebuli. es dasturdeba amave kanonis teqstiTac: kanonis 41-emuxlis Tanaxmad, 2005 wlis 15 noembramde (anu kanonis amoqmedebidan 4Tveze nakleb vadaSi) saqarTvelos parlamentisTvis wardgenili undayofiliyo am kanonis miRebasTan dakavSirebuli sakanonmdeblo aqtebisproeqtebi. rogorc drom uCvena, arc oTx TveSi da arc erT weliwadSi,dagegmili sakanonmdeblo cvlilebebi ar ganxorcielda. Sesabamisad,”licenzirebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis miRebisfaqtis Sefasebisas Tamamad SeiZleba gakeTdes daskvna, rom es nabijigadaidga naCqarevad da moumzadeblad. am gaumarTlebeli aCqarebisSedegad, nacvlad samarTlebrivi bazis gamartivebisa, Seiqmna axaliwinaaRmdegobebi normatiul aqtebs Soris, rac Tavis mxriv <strong>xe</strong>lsayrelgaremos qmnis korufciis ganviTarebisTvis da <strong>xe</strong>ls uSlis kanonmdeblobismoTxovnebis saTanado Sesrulebas.licenzirebisa da nebarTvebis dargSi arsebuli bundovani dagaugebari procedurebi ara marto sazogadoebis warmomadgenelTa dasa<strong>xe</strong>lmwifos interesebSi ar Sedis, aramed mewarmeTaTvisac erT-erTmniSvnelovan problemas warmoadgens. Tu ar arsebobs martivi, zusti dagasagebi procedura, dadgenili da garantirebuli aseve martivi dagasagebi kanonmdeblobis safuZvelze, yovelTvis didia imis albaToba, rom<strong>licenziis</strong>a Tu <strong>nebarTvis</strong> maZiebeli mewarme korufciis msxverpli gaxdeba. licenzirebisa da nebarTvebis sferos maregulirebeli axali kanoniise iqna miRebuli, rom aravis Seucvlia Zveli kanonebi: “garemos dacvisSesa<strong>xe</strong>b” 39 , “garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> Sesa<strong>xe</strong>b” 40 da “sa<strong>xe</strong>lmwifo38 2002 wlis 14 maisis #1426-rs39 1996 wlis 10 dekemberi #519-Is40 1996 wlis 15 oqtomberi #424-Is34


ekologiuri eqspertizis Sesa<strong>xe</strong>b” 41 . am mxriv ar Secvlila arc sxvanormatiuli aqtebi, romlebic Se<strong>xe</strong>baSia garemosdacviT nebarTvebTan.miu<strong>xe</strong>davad amisa, TviT garemosdacviTi nebarTva realurad gauqmebulia,radgan “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoni mas arscnobs. es kanoni calsaxad adgens 42 , rom is licenzirebadi saqmianobisa dasanebarTvo qmedebis sferoebis <strong>licenziis</strong>a da <strong>nebarTvis</strong> sa<strong>xe</strong>ebisamomwurav CamonaTvals gansazRvravs da dauSvebelia sxva sakanonmdebloan kanonqvemdebare aqtiT <strong>licenziis</strong>a da nebarTvebis SemoReba am kanoniTgauTvaliswinebel saqmianobasa da qmedebaze. “licenziebisa da nebarTvebisSesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoni saerTod ar iTvaliswinebs ”garemosdacviTnebarTvas” 43 , rogorc sanebarTvo dokuments. am konkretul SemTxvevaSiaxali kanoni mis Canacvlebas ZiriTadad axdens erTis mxriv sargeblobislicenziebiT (esenia tyiTsargeblobis generaluri licenzia: a) <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>damzadebis specialuri licenzia da b) samonadireo meurneobis specialurilicenzia), romelic gaicema saqmianobis ganxorcielebisTvis da meoresmxriv, ”garemoze zemoqmedebis nebarTviT” da ”nadirobis nebarTviT”(romlebic gaicema qmedebis ganxorcielebisTvis). sxva nebismieri kanoni,romelic iTvaliswinebs ”garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong>” mopovebis saWiroebas,winaaRmdegobaSi modis “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTveloskanonTan da Tu ar moxda am winaaRmdegobis (anu koliziis) daregulireba,maSin bunebrivia iqneba gaugebrobis da gansxvavebuli interpretaciebisSesaZlebloba. aman ki, Tavis mxriv, SesaZloa axali stimuli misceskorufciis ganviTarebas am dargSi. “garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos 1996 wlis 15oqtombris #424-Is kanonis me-4 muxlis mi<strong>xe</strong>dviT, ”garemosdacviTnebarTvas” (da ara ”garemoze zemoqmedebis nebarTvas”) saWiroebs satyeoseqtorTan dakavSirebuli I kategoriis Semdegi saqmianoba:• <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> gadammuSavebeli, qaRaldis, tyavisa da safeiqro mrewvelobamerqan-burbuSelovani da merqan-boWkovani filebis warmoeba;• tyeTmowyobis proeqtebi (satyeo da samonadireo meurneobebisorganizaciisa da gaZRolis perspeqtiuli gegmebis proeqtebis CaTvliT);• saqarTvelos teritoriaze arsebuli wylebis, <strong>tyis</strong>, miwis, wiaRis da sxvabunebrivi resursebis dacvisa da gamoyenebis gegmebi da proeqtebi;“saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis” 306 muxlis mi<strong>xe</strong>dviT,sisxlis samarTlis danaSauls warmoadgens pirveli kategoriissaqmianobis ganxorcieleba ”garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong>” (da ara "garemozezemoqmedebis" an sxva <strong>nebarTvis</strong>) <strong>gareSe</strong>. anu, erTis mxriv, Tu pirma daijerais, rom man unda aiRos mxolod is nebarTvebi da licenziebi, romlebic“licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis mi<strong>xe</strong>dviT arisgaTvaliswinebuli da ise awarmoa pirveli kategoriis saqmianobazemoTaRniSnul sferoSi, maSin man SeiZleba Caidinos saqarTvelos sisxlissamarTlis kodeqsiT gaTvaliswinebuli danaSauli. meores mxriv, Tu Ikategoriis saqmianobis ganxorcieleba garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> <strong>gareSe</strong>mkacrad isjeboda sisxlis samarTlis kodeqsiT (rac bunebrivia kanonis41 1996 wlis 18 oqtomberi #426-Is42 ixileT me-4 muxlis me-1 punqti43romelic “garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> Sesa<strong>xe</strong>b” (1996 wlis 15 oqtomberi #424-Is)saqarTvelos kanonis safuZvelze gaicemoda saqmianobis ganxorcielebisTvis35


dacvasa da Sesrulebas uwyobda <strong>xe</strong>ls), garemoze zemoqmedebis Sesa<strong>xe</strong>b<strong>nebarTvis</strong>, an sargeblobis <strong>licenziis</strong> <strong>gareSe</strong> saqmianobaze igive simkacre arvrceldeba, rac saSualebas aZlevs kanonis damrRvevebs Tavi aaridonmkacr pasuxismgeblobas. zustad igive situaciaa administraciulipasuxismgeblobis mxriv. magaliTad: saqarTvelos “administraciulsamarTaldarRvevaTa kodeqsis" 79-e muxlSi gansazRvruliaadministraciuli pasuxismgebloba garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> gacemisproceduris darRvevisaTvis; igive kodeqsis 79-e pirvel prima muxlSigansazRvrulia pasuxismgebloba pirveli, meore da mesame kategoriissaqmianobis warmoebisaTvis garemosdacviTi nebarTvebis <strong>gareSe</strong> da a.S.arcerTi muxli “administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsSi” ariTvaliswinebs pasuxismgeblobas ”garemoze zemoqmedebis <strong>nebarTvis</strong>” <strong>gareSe</strong>raime qmedebis ganxorcielebisaTvis. “saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsis” 55-e muxlis mi<strong>xe</strong>dviT, tyiTsargeblobissanebarTvo dokumentebs warmoadgens tyiTsargeblobis licenzia,<strong>xe</strong>lSekruleba da bileTi. ufro konkretulad 44 , tyiTsargeblobis sa<strong>xe</strong>ebismi<strong>xe</strong>dviT, sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis teritoriaze tyiTsargeblobisgansaxorcieleblad aucilebelia Semdegi dokumentebi:1. <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damzadebisaTvis - <strong>xe</strong>lSekruleba an bileTi;2. plantaciuri meurneobis warmoebisaTvis – <strong>xe</strong>lSekruleba;3. <strong>tyis</strong> merqniani mcenareebis produqtebisa da xis meorexarisxovanimasalebis damzadebisaTvis - licenzia an bileTi;4. aramerqnuli resursebiT sargeblobisaTvis - <strong>xe</strong>lSekruleba an bileTi;5. sasoflo-sameurneo mizniT sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis im miwebiTsargeblobisaTvis, romlebic ar ganekuTvneba sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondissasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebis kategorias - <strong>xe</strong>lSekruleba anbileTi;6. specialuri mizniT sargeblobisaTvis – <strong>xe</strong>lSekruleba;7. samecniero kvleviTi da saswavlo mizniT sargeblobisaTvis –<strong>xe</strong>lSekruleba;8. sakurorto, rekreaciuli, sportuli da sxva kulturulgamajansaRebelimizniT sargeblobisaTvis – <strong>xe</strong>lSekruleba;9. samonadireo meurneobis mowyobisaTvis - <strong>xe</strong>lSekruleba.“licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonismi<strong>xe</strong>dviT, arc bileTi da arc <strong>xe</strong>lSekruleba sanebarTvo dokumentaciasaRar warmoadgens da ufro metic, saerTod dauSvebelia sxvasakanonmdeblo an kanonqvemdebare aqtiT <strong>licenziis</strong>a da <strong>nebarTvis</strong> SemoReba“am kanoniT gauTvaliswinebel saqmianobasa da qmedebaze”. es formulirebaZalian bundovani da orazrovania. Tu <strong>licenziis</strong>a da <strong>nebarTvis</strong> SemoRebasxva kanoniT an kanonqvemdebare aqtiT ar SeiZleba “licenziebisa danebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanoniT gauTvaliswinebel saqmianobaze, niSnavs Tuara es, rom am kanoniT gaTvaliswinebul saqmianobaze sxva kanoniTSeiZleba <strong>licenziis</strong>a da <strong>nebarTvis</strong> SemoReba?! am formulirebebidanSesaZloa davaskvnaT, rom “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanoniTdaSvebul saqmianobaze (magaliTad, <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> mopoveba) sxva kanoniT(magaliTad "<strong>tyis</strong> kodeqsiT") SeiZleba SemoRebul iqnas sxva sanebarTvodokumentis aucilebloba (magaliTad bileTi an <strong>xe</strong>lSekruleba). Tumca,44 “saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsi”-s 56-e muxli36


Cveni azriT, amgvaris SemoReba mTavrobis dadgenilebiT ar eqceva amkanonis CarCoebSic ki.amis dasadgenad jer saWiroa gairkves saerTod, ras niSnavs “amkanoniT gauTvaliswinebel saqmianoba da qmedeba”. saqme imaSia, rommarTalia “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanoni iZlevalicenziebisa da nebarTvebis sa<strong>xe</strong>ebis CamonaTvals, magram samwuxarod, isar adgens im konkretuli saqmianobebisa da qmedebebis CamonaTvals,romlebic eqvemdebareba licenzirebas an nebarTviT daregulirebas.saqmianobasa da qmedebebTan mimarTebaSi “licenziebisa da nebarTvebisSesa<strong>xe</strong>b” kanonis pirvelive muxlis pirveli nawili ubralod zogadadgansazRvravs, rom “es kanoni aregulirebs iseT organizebul saqmianobasada qmedebas, romelic e<strong>xe</strong>ba pirTa ganusazRvrel wres, xasiaTdeba adamianissicocxlisaTvis an janmrTelobisaTvis mometebuli safrTxiT, moicavsgansakuTrebiT mniSvnelovan sa<strong>xe</strong>lmwifo an sazogadoebriv interesebs andakavSirebulia sa<strong>xe</strong>lmwifo resursebiT sargeblobasTan. kanoniTdadgenil SemTxvevaSi am kanonis moqmedeba SeiZleba gavrceldes agreTvearaorganizebul saqmianobaze an qmedebaze”. igive muxlis meore nawilismi<strong>xe</strong>dviT, “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonismoqmedeba ar vrceldeba amave kanoniT gansazRvrul saqmianobaze daqmedebaze, Tu mas axorcielebs saministro an mis gamgeblobaSi arsebulisaqveuwyebo dawesebuleba. “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanonispirveli muxlis pirvel nawilSi mocemuli zogadi ganmarteba sakmaodbundovania saimisod, rom zustad moxdes am kanoniT regulirebasdaqvemdebarebuli ama Tu im konkretuli saqmianobis da qmedebisidentificireba.am konkretul SemTxvevaSi, magaliTad, <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> <strong>damzadeba</strong> SeiZlebamiCneul iqnas “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonismi<strong>xe</strong>dviT gaTvaliswinebul saqmianobad, romlisTvisac amave kanonis me-7muxlis me-4 nawilis mi<strong>xe</strong>dviT, gaTvaliswinebulia am saqmianobisTvis <strong>xe</strong><strong>tyis</strong>damzadebis specialuri <strong>licenziis</strong> (an generaluri <strong>licenziis</strong>) aReba.igive <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damzadebisaTvis “saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsis" 56-e muxlipirveli nawilis mi<strong>xe</strong>dviT, sanebarTvo dokumentebad miCneulia<strong>xe</strong>lSekruleba an bileTi. e.i. “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b”saqarTvelos kanonis mi<strong>xe</strong>dviT gaTvaliswinebul saqmianobisTvis sxvakanoniT SemoRebulia damatebiTi sanebarTvo dokumentebi, romlebic araris “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanoniTdadgenil licenziebisa da nebarTvebis CamonaTvalSi. miu<strong>xe</strong>davad“licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis me-4 muxlisorazrovani formulirebisa, faqtiurad SeiZleba iTqvas, rom“saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsis" 53-e (pirveli nawili), 55-e da 56-e muxlebismoTxovnebi winaaRmdegobaSi modis “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b”saqarTvelos kanonis pirveli da me-4 muxlebiT dadgenil debulebebTan.Tu “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanons miviCnevTupiratesi Zalis mqoned (da es asecaa ”normatiuli aqtebis Sesa<strong>xe</strong>b”saqarTvelos kanonis mi<strong>xe</strong>dviT, radgan es kanoni ufro gvian arismiRebuli), maSin arc bileTi da arc <strong>xe</strong>lSekruleba ar SeiZleba miviCnioTam dargSi sanebarTvo dokumentebad. Sesabamisad aRmoCndeba, romtyeTsargeblobis mTel rig mimarTulebebze (magaliTad plantaciurimeurneobis warmoebisaTvis) licenzia an nebarTva an saerTod ar arissaWiro, an am saqmianobisaTvis unda aRebul iyos tyiTsargeblobis37


generaluri licenzia. Tu tyiTsargeblobis licenzia garkveulisaqmianobebisaTvis aRar aris saWiro, maSin ratom aris mikuTvnebuli essaqmianobebi tyiTsargeblobis kategorias “saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsis"56-e muxlis mi<strong>xe</strong>dviT da ratom aris am saqmianobebis warmoeba akrZaluli“saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsis” 53-e muxliT Sesabamisi tyiTsargeblobis<strong>licenziis</strong>, <strong>xe</strong>lSekrulebisa da bileTis <strong>gareSe</strong>. es kolizia aseve korufciispotenciur safrT<strong>xe</strong>s warmoadgens. “saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsis” me-80 muxliT gaTvalsiwinebulia kideverTi nebarTva, romelsac “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b”saqarTvelos kanoni ar scnobs. es aris "<strong>tyis</strong> fondis sasoflo-sameurneomiwebiT sargeblobis nebarTva". am <strong>nebarTvis</strong> gacema wesrigdeboda“saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsiT”, “sa<strong>xe</strong>lmwifo sakuTrebaSi arsebulisasoflo-sameurneo miwis ijariT gacemis wesis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTveloskanoniT 45 da saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT 46 . arc erT aRniSnulnormatiul aqtSi “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTveloskanonis miRebis Semdeg cvlileba ar Sesula. Sesabamisad, es koliziadRemde arsebobs da <strong>xe</strong>lsayrel niadags qmnis am sferoSi korufciisarsebobis TvalsazrisiT. “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis miRebisSemdeg ar Sesula cvlilebebi arc “sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiuri eqspertizisSesa<strong>xe</strong>b” (1996) kanonSi da arc saqarTvelos garemos dacvisa da bunebriviresursebis ministris 2003 wlis 14 agvistos #85 brZanebiT damtkicebul”sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiuri eqspertizis Catarebis wesis Sesa<strong>xe</strong>b” debulebaSi.Sesabamisad, es normatiuli aqtebi dRemde ”garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong>”gacemasTan dakavSirebul sakiT<strong>xe</strong>bs aregulireben, rac gamosworebassaWiroebs.“licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanonSi saerTod araferianaTqvami sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiuri eqspertizis saWiroebis Sesa<strong>xe</strong>b.samagierod, “garemoze zemoqmedebis <strong>nebarTvis</strong> gacemis wesisa da pirobebisSesa<strong>xe</strong>b debulebis damtkicebis Taobaze” saqarTvelos mTavrobis 2005 wlis1 seqtembris #154 dadgenilebis me-5 muxlis me-2 nawiliT dadgenilia, rommaZieblis mier wardgenili dokumentaciis sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiurieqspertizis ganxorcielebis safuZvelze Sedgenili daskvna, <strong>nebarTvis</strong>gacemis erT-erTi safuZvelia. e.i. es debuleba savaldebulodiTvaliswinebs sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiuri eqspertizis daskvnis arsebobas,garemoze zemoqmedebis <strong>nebarTvis</strong> gacemisas. miu<strong>xe</strong>davad amisa, Tu ar moxda“sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiuri eqspertizis Sesa<strong>xe</strong>b” kanonSi da ”sa<strong>xe</strong>lmwifoekologiuri eqspertizis Catarebis wesis Sesa<strong>xe</strong>b” debulebaSi Sesabamisicvlilebebis Setana, gaugebari iqneba, Tu rogor mo<strong>xe</strong>rxdeba amnormatiuli aqtebis safuZvelze dadgenili proceduris gamoyeneba ara”garemosdacviT nebarTvasTan” aramed ”garemoze zemoqmedebisnebarTvasTan” mimarTebaSi. aseTi gaugebrobebi da Seusabamobebi, gardaimisa, rom ubralod arTulebs da Znelad gasagebs xdis procedurebs,amavdroulad SeiZleba korufciis gamomwvevi mizezic gaxdes.45 1996 wlis 20 martis #165-IIs46 1998 wlis 2 agvistos #44638


ac See<strong>xe</strong>ba <strong>licenziis</strong> gacemas, arc “licenziebisa da nebarTvebisSesa<strong>xe</strong>b” kanoniT da arc “tyiT sargeblobis <strong>licenziis</strong> gacemis wesisa dapirobebis Sesa<strong>xe</strong>b debulebis damtkicebis Taobaze” saqarTvelos mTavrobis2005 wlis 11 agvistos #132 dadgenilebiT, sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiurieqspertizis Catareba <strong>licenziis</strong> gacemisas gaTvaliswinebuli ar aris. aseTimidgoma sargeblobis licenziasTan mimarTebaSi arasworia. m<strong>xe</strong>dvelobaSimisaRebia is garemoeba, rom sargeblobis licenzia specifikuri licenziaa,radgan sxva licenziebisagan gansxvavebiT ukavSirdeba obieqts. garda amisa,“licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos kanonis 47 mi<strong>xe</strong>dviT,rodesac sargeblobis licenzia moicavs sxva licenziiT an nebarTviTgaTvaliswinebul saqmianobas/qmedebas da Sesabamis damatebiT pirobebs,aRniSnuli resursiT sargeblobisaTvis saerTod aRar aris aucilebeli am<strong>licenziis</strong> an <strong>nebarTvis</strong> mopoveba. anu, aseT viTarebaSi adviladSesaZlebelia aRmoCndes, rom <strong>licenziis</strong> mflobelma ganaxorcielosnebarTvas daqvemdebarebuli saqmianoba sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiurieqspertizis daskvnis ararsebobis pirobebSi. satyeo seqtorTan dakavSirebuli kanonmdebloba isedac didkoliziebs Seicavda, xolo calkeuli formulirebebi nayofier niadagsqmnidnen uanono qmedebebisa da korufciisaTvis. am mxriv gansakuTrebiTscodavda "<strong>tyis</strong> kodeqsi". Tumca es arc aris gasakviri, Tu gavixsenebT, raviTarebaSi da naCqarevad iyo igi miRebuli, ra Zalebi ejibrebodnenerTmaneTs ama Tu im sakiTxis lobirebaSi.ganvixiloT zogierTi TvalsaCino magaliTi:muxli 35. punqti 3. sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis marTvis uflebis mqoneorganoebis mier tyiTsargeblobis Sesa<strong>xe</strong>b gadawyvetilebis miRebamde,Sesabamisi regionebis mi<strong>xe</strong>dviT, unda gamoqveyndes sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondismarTvasTan dakavSirebuli Semdegi informacia:a) tyeTmowyobis Sesa<strong>xe</strong>b;b) sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis kategoriebad dayofis Sesa<strong>xe</strong>b;g) sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis teritoriebisaTvis dacvis reJimis mikuTvnebisSesa<strong>xe</strong>b;d) sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis 5 da meti wliT sargeblobisaTvis gadacemisSesa<strong>xe</strong>b.aq ra Tqma unda moiazreba <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damzadebis mizniT sargeblobac.amasTan dasazustebelia, Tu romeli kategoriis miwebis gadacemazeasaubari, radgan zogadi Canaweri "sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis gadacema"arafers niSnavs da iwvevs gaugebrobas. informacia unda gamoqveyndesavtomaturad, rac cxadia, rom ar sruldeba. amdenad, mosaxleobisa dasazogadoebrivi gaerTianebebis warmomadgenlebis es ufleba verxorcieldeba da, Sesabamisad, isini ver iReben informacias aralegaluriWrebis gakontrolebis an sxvagvari zemoqmedebis ganxorcielebis mizniT.muxli 53. punqti 3-is mi<strong>xe</strong>dviT, satyeo meurneobis da daculiteritoriebis, departamentebis teritoriuli organoebi sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong>47 “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” saqarTvelos 2005 wlis 24 ivnisis #1775-rs kanonisme-18 muxlis me-6 nawili39


fondis movlis, dacvis, aRdgenisa da gaSenebis samuSaoebs axorcielebenarasamewareo mizniT, anu TviTon axorcieleben arasamewarmeo (?) Wrebs(movliTi Wrebis "sa<strong>xe</strong>liT") da sad miaqvT es tye, kodeqsSi araferi weria.muxli 54. punqti 3. - kodeqsSi arsad ar aris miTiTebuli ragansxvavebaa "kompleqsur" da "ramodenime saxiT erTdrouladtyiTsargeblobas" Soris. amdenad, es Canaweric aralegaluri Wrebisprovocirebas emsaxureba.muxli 57. punqti 7. "adgilobrivi mosaxleobis socialurimoTxovnilebebis dakmayofilebis aucileblobidan gamomdinare,saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministrosgadawyvetilebiT, mTavari sargeblobis Wra SeiZleba ganxorcieldestyiTsargeblobis bileTiT" - absoluturad bundovani da zogadi Canaweriada warmoadgenda aralegaluri Wrebis erT-erT mTavar wyaros. TugavixsenebT licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b kanonis bundovanformulirebas, es muxli kvlav Seicavs ukanono qmedebebis "kanonierad"ganxorcielebis safrT<strong>xe</strong>s.muxli 72.1. satyeo meurneobis sa<strong>xe</strong>lmwifo departamenti, tyeTmowyobis masalebissafuZvelze, misi teritoriuli organoebis samoqmedo teritoriebismi<strong>xe</strong>dviT, grZelvadiani tyiTsargeblobis mizniT adgens mTavarisargeblobis WrebiT <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damzadebis yovelwliur SesaZlo optimalurodenobas (Semdgom - saangariSo tyekafi).2. saangariSo tyekafs adgens da garemosa da bunebrivi resursebis dacvissaministrosTan SeTanxmebiT amtkicebs satyeo meurneobis sa<strong>xe</strong>lmwifodepartamenti.3. saangariSo tyekafis gazrda an Semcireba daiSveba garemosa da bunebriviresursebis dacvis saministrosTan SeTanxmebiT tyeTmowyobis masalebis,tyeebis dacvis reJimis, kategoriebis da sxva iseTi pirobebis Secvlisas,romlebic gavlenas axdens tyeebis mdgomareobaze da Sesabamisad -tyeTmowyobis masalebze – sayuradReboa Canaweri "romlebic gavlenasaxdenen".gaugebaria, Tu vis mier xdeba imis dadgena da gadawyveta, moaxdensTu ara gavlenas tyeebis mdgomareobaze saangariSo tyekafis gazrda anSemcireba, sanam waradgenen SesaTanxmeblad. davuSvaT, satyeodepartamentis mier, romelmac miiCnia, rom ar axdens uaryofiT gavlenasda sakiTxi waradgina SesaTanxmlebad. maSin ra xdeba? rogor gaigosgaremos dacvis samsaxurma am cvlilebebis Sesa<strong>xe</strong>b? aqve unda gavixsenoT,rom praqtikaSi movliTi Wrebis sa<strong>xe</strong>lwodebiT xorcieldeba <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> didinawilis <strong>damzadeba</strong>, vinaidan formalurad ufro advilia dasabuTeba imisa,rom movliTi Wrebi tyeebze ar axdens uaryofiT gavlenas. es sakiTximosawesrigebelia, ramdenadac saministros "gverdis avliT" tyekafebisfarTobebis cvlileba pirdapir kavSirSia aralegalur WrebTan, Tu imasacgaviTvaliswinebT, rom amisaTvis aRar tardeba sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiurieqspertiza, garemoze zemoqmedebis Sefaseba da aRar gaicemagaremosdacviTi nebarTvebi.muxli 82. (sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondiT specialuri mizniT sargeblobisuflebis gacema) punqti 1. vfiqrobT, rom arafris momcemi da40


"deklaraciuli" Canaweria. specialuri mizniT sargeblobas marTalia arcnobs "licenziebisa da <strong>nebarTvis</strong>" axali kanoni, magram arc aravisgauuqmebia <strong>tyis</strong> kodeqsis es nawili. aseTi saxis tyiTsargeblobisaTvis ukvegacemulia tyiT dafaruli mniSvnelovani farTobebi, sadac TavisTavadcxadia, rom teritoriis "gasasufTaveblad" mimdinareobs <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>arakontrolirebadi, stiqiuri gaCexva. garda amisa, is formebi dameTodebi, romlebic gamoricxaven aseT Sedegebs, Tavidanve unda iyosgansazRvruli tyiTsargeblobis dokumentaciiT, rac, rogorc wesi, arfiqsirdeba.muxli 82. punqti 3. - gamoyenebuli resursis da dazianebuli resursiserT konteqstSi gamoyeneba aramarTebulia, radgan specialuri mizniTsargeblobis SemTxvevaSi resursis (mag: wiaRis) mopoveba gadamwyveti daganmsazRvreli saqmianobaa, maSin roca dazianebuli resursis (<strong>tyis</strong>)anazRaurebis momenti am muxlisTvis meorexarisxovani Canaweria.muxli 92. „tyiTsargeblobisa da <strong>tyis</strong> resursebis gamoyenebasTandakavSirebuli gadasaxadebisa da mosakreblebisgan gaTavisufleba1. tyiTsargebloba ufasoa:d) <strong>tyis</strong> dacvis muSakTa mier <strong>tyis</strong> resursebis arasamewarmeo mizniT, piradimeurneobisaTvis moxmarebisas." absoluturad abstraqtuli Canaweria, dagaugebaria "piradulSi" ra moiazreba, an ra raodenobas gulisxmobs.arakontrolirebadi, aralegaluri Wrebisa da Tanamdebobrivimdgomareobis sakuTari sargeblisaTvis gamoyenebisaTvis aqac nayofieriniadagi arsebobs.muxli 93. <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kanonierad damzadebis damadasturebeli dokumenti1. sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis teritoriaze am kodeqsis moTxovnaTa dacviTdamzadebuli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> tyidan transportirebisTvis TiToeul satransportosaSualebaze gaicema <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kanonierad damzadebis damadasturebelidokumenti.2. <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kanonierad damzadebis damadasturebeli dokumenti gaicemaSesabamisad satyeo meurneobis an daculi teritoriebis, nakrZalebisa dasamonadireo meurneobis sa<strong>xe</strong>lmwifo departamentis teritoriuli organos,xolo adgilobrivi <strong>tyis</strong> fondis teritoriaze <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damzadebisSemTxvevaSi _ adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobisorganoebis Sesabamisi samsaxuris uflebamosili <strong>tyis</strong> dacvis muSakis mierda aris <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> sakuTrebis damadasturebeli erTaderTi da sakmarisidokumenti.3. akrZalulia <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kanonierad damzadebis damadasturebeli dokumentis<strong>gareSe</strong> <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> pirveladi gadamuSaveba da <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>a da pirveladigadamuSavebis produqtebis transportireba da realizacia. <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>kanonierad damzadebis damadasturebeli dokumenti moTxovnis SemTxvevaSiwaredgineba saqarTvelos kanonmdeblobiT uflebamosil pirs.4. <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kanonierad damzadebis damadasturebeli dokumentis forma dagacemis wesi ganisazRvreba debulebiT ”<strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kanonierad damzadebisdamadasturebeli dokumentisa da misi gacemis wesis Sesa<strong>xe</strong>b", romelsacSeimuSavebs da Sinagan saqmeTa saministrosTan SeTanxmebiT amtkicebssatyeo meurneobis sa<strong>xe</strong>lmwifo departamenti.41


am muxlSi aRniSnuli debulebis safuZvelze gamocemulia garemosdacvis ministris 2005 wlis 22 seqtembris brZaneba „<strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> kanonierebisada warmoSobis damadasturebeli dokumentebis gacemis wesis damtkicebisSesa<strong>xe</strong>b“, romelic mraval pasuxgaucemel kiTxvas badebs. magaliTad:muxli 4. „dokumentis gamcemi organoebis uflebamosileba1. dokumentebis gamcemi organo uflebamosilia:a. gasces dokumentebi am debulebiT gansazRvruli wesiT;b. daadginos Sesabamisoba faqtobrivad damzadebul <strong>xe</strong>-tyesa an/da <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>pirveladi gadamuSavebis produqciasa da dokumentiT gansazRvrulraodenobas Soris;“rogor daadgens faqtobrivad damzadebul <strong>xe</strong>-tyesa an/da <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>pirveladi gadamuSavebis produqciasa da dokumentiT gansazRvrulraodenobas Soris Sesabamisobas uflebamosili piri, im SemTxvevaSi, Tugasulia garkveuli periodi, es qoneba gadayidulia ramdenjerme damewarmes surs misi sazRvargareT gatana? gaugebaria da manipulaciisa dakorufciuli garigebebis saSualebas iZleva, rac teqnikuri TvalsazrisiTsulac ar aris Zneli.muxli 9. warmoSobisa da kanonierebis dokumentis moqmedebisSewyveta (gauqmeba)2. warmoSobis dokumentis moqmedeba wydeba:a) licenziantis mier warmoSobis dokumentSi dafiqsirebuli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> sruliodenobis sakuTrebis nebismieri formiT sxva pirebze gadacemisTanave“.aseT SemTxvevaSi ra unda waradginos sxva pirma, vTqvaTeqsportiorma sabaJoze? vis mimarTos an saidan moitanos es dokumenti,romelic warsadgenad aucilebelia?imave muxlSi:„3. kanonierebis dokumentis moqmedeba wydeba:a) kanonierebis dokumentis mflobelis mier dokumentSi dafiqsirebuli <strong>xe</strong><strong>tyis</strong>sruli odenobis sakuTrebis nebismieri formiT sxva pirebzegadacemisTanave." aqac igive kiTxva Cndeba.4. kanonierebisa da warmoSobis dokumentSi dafiqsirebuli <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>arasruli odenobis eqsportisas an arasruli odenobis sxva pirzesakuTrebis nebismieri formiT gadacemisas darCenili <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>odenobisaTvis, dokumentis moqmedebis vada ZalaSia, ris TaobazecdokumentSi keTdeba Sesabamisi aRniSvna.gansxvavebuli procedurebia me-12 muxlSi, kerZod: „muxli 12. <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>da/an <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> pirveladi gadamuSavebis produqciis eqsporti.im SemTxvevaSi Tu dokumentis mflobels ganzraxuli aqvs <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>da/an <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> pirveladi gadamuSavebis produqciis eqsportireba, esukanaskneli werilobiTi gancxadebiT mimarTavs dokumentis gacemaze amdebulebis me-2 muxlis me-3 da me-4 punqtebiT uflebamosil organos, risTaobazec dokumentis gacemaze uflebamosili organo akeTebs Canawers(~eqsportisaTvis”) dokumentis formaSi, rasac adasturebs <strong>xe</strong>lmoweriT dabeWdis dartymiT“.rogorc vna<strong>xe</strong>T, winamdebare debuleba metad gaugebaria dagamarTvas saWiroebs.<strong>tyis</strong> kodeqsis 106-e muxlis 1-eli punqtis mi<strong>xe</strong>dviT, ganaTebiT Wras,TavianT samoqmedo teritoriebze, tyiTsargeblobis dokumentis <strong>gareSe</strong>axorcieleben satyeo meurneobis da daculi teritoriebis, nakrZalebisa42


da samonadireo meurneobis sa<strong>xe</strong>lmwifo departamentebis teritoriuliorganoebi da adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobisorganoebis Sesabamisi samsaxurebi. sad miaqvT moWrili tye - kodeqsSiarRar Cans. saxlSi? Sav bazarze yidian? amis garda, es idea misaRebi romciyos, unda mieTiTos, rom es Wrebi xorcieldeba tyeTmowyobis proeqtiTgansazRvruli ubnebis mi<strong>xe</strong>dviT. anu, yvela SemTxvevaSi, <strong>tyis</strong> Wris aseTiubnebi tyeTmowyobis masalebSi winaswar unda iyos dadgenili da ammasalebs gavlili unda hqondes SeTanxmemebis yvela is procedura, racdadgenilia sxva saxis Wrebis dros.106-e muxlis me-2 punqtis mi<strong>xe</strong>dviT, gawmendiTi, gamoxSirviTi dasarekonstruqcio Wrebi xorcieldeba tyiTmosargeblis miertyiTsargeblobis bileTis safuZvelze, xolo tyiTmosargeblisararsebobis SemTxvevaSi – Sesabamisad satyeo meurneobis da daculiteritoriebis, nakrZalebisa da samonadireo meurneobis sa<strong>xe</strong>lmwifodepartamentebis teritoriuli organoebis da adgilobriviTviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis organoebis saTanado samsaxurebismier am muxlis me-4 nawilis gaTvaliswinebiT Wrebis Catarebis Semdeg sadmiaqvT moWrili tye - kodeqsSi aseve aRar Cans (?!)muxli 106. punqti 3. gavliTi da sanitariuli Wrebi xorcieldebatyiTmosargeblis mier tyiTsargeblobis dokumentis safuZvelze - movliTiWris danarCen sa<strong>xe</strong>ebs ar sWirdeba dokumentacia? Tu bileTi ara, maSin ra?licenzia? ar aris miTiTebuli.iqve. punqti 4. dacul teritoriebze, ”daculi teritoriebis sistemisSesa<strong>xe</strong>b~ saqarTvelos kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi,xorcieldeba mxolod sanitariuli Wra, xolo gansazRvruliekosistemisaTvis damaxasiaTebeli biomravalferovnebis mdgradobisaTvissafrTxis arsebobis SemTxvevaSi _ ganaTebiTi, gawmendiTi da gamoxSirviTiWrebi - miTiTebuli mdgradobis safrT<strong>xe</strong>s vin adgens? ra meqanizmebiT? arCans.muxli 108-Si garemos dacvis inspeqcia naxsenebi ar aris. magram igiaRniSnulia administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsSi, aseve ”garemosdacvis sa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis Sesa<strong>xe</strong>b” kanonSi rogorc makontrolebelida zedam<strong>xe</strong>dveli. aRniSnuli funqcionaluri qaosi da dublireba asustebsaralegalur WrebTan koordinirebul qmedebebs da gasatarebelRonisZiebaTa efeqturobas. SeiZleba iTqvas, rom <strong>xe</strong>ls uwyobs aralegalurWrebs, ramdenadac funqciebis dublireba, pasuxismgeblobis dadgenas uSlis<strong>xe</strong>ls, moqmedebas iwyebs ”gadabralebis politika”, rac SeuZlebels xdispasuxismgebeli piris dadgenas.muxli 114 - sityva "an" aris Zalzed arakoreqtuli Canaweri, radganukanonod mopovebuli resursis amoRebas da zianis anazRaurebas Sorisalternativa ar arsebobs da orive qmedeba aucileblad undaganxorciledes, yovelgvari alternativebis <strong>gareSe</strong>. "saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsSi” mocemulia <strong>tyis</strong> Wris wesebissafuZvlebi. Wra regulirdeba am kanoniT, aseve sxva normatiuli aqtebiT,43


omlebic ZalaSi Sesulia an saqarTvelos prezidentis brZanebulebiT, ansatyeo meurneobis departamentis Tavmjdomaris brZanebiT (<strong>tyis</strong>kodeqsidan gamomdinare debulebebi). am wesebis dacva savaldebuloa yvelauwyebisaTvis, romelTa gamgeblobaSic arsebobs tyeebi, agreTve fizikurida iuridiuli pirebisaTvis, romlebic ewevian tyeSi nebismieri Wrissa<strong>xe</strong>obiT merqnis <strong>damzadeba</strong>s.saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsi iTvaliswinebs ZiriTadad sami saxis Wriswess: mTavari sargeblobis, movliT da specialur Wrebs. Tavis mxriv esWrebic iyofa uamrav sxvadasxva sa<strong>xe</strong>d. <strong>tyis</strong> Wris sa<strong>xe</strong>ebad diferencirebaxdeba merqnian sa<strong>xe</strong>obaTa biologiuri da ekologiuri Taviseburebebis,<strong>tyis</strong> tipebis, <strong>tyis</strong> bunebrivi ganaxlebis mdgomareobis, eroziis winaaRmdegniadagis mdgradobis, ferdobTa eqspoziciisa da daqanebis simkveTrisSesabamisad.saintereso faqtia, rom <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damzadebis licenzirebisas jer kideviyeneben saqarTvelos prezidentis 1996 wlis 24 ivlisis # 479brZanebulebas “saqarTvelos tyeebSi zezeuri xis gacemis wesis Sesa<strong>xe</strong>b”.mravali iuristis azriT, aRniSnuli brZanebulebis gamoyenebassamarTlebrivi safuZveli ara aqvs, ramdenadac mas iuridiuli Zala argaaCnia da dReisaTvis misi gamoyeneba, martivad rom vTqvaT danaSaulia.aRniSnuli dokumenti yvelaze xandazmuli moqmedi aqti da albaTkorufciis mTavari wyaroa.amasTan, ramdenadac "saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsi" ufro gviangamocemuli, statusiT kanonis rangis aqtia da aqvs upiratesi iuridiuliZala sxva aqtebTan mimarTebaSi (miT umetes, masze adre gamocemulbrZanebulebaze), es brZanebuleba gasauqmebelia teqnikuri mosazrebiTmainc da SesamuSavebelia ”<strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> zezeurad gacemis wesis Sesa<strong>xe</strong>b~brZanebuleba, rogorc gaTvaliswinebulia (romelic jer ar SemuSavebula)"<strong>tyis</strong> kodeqsiT".Tavad am normatiuli aqtis teqsti ki Seicavs iseT debulebebs,romlebic bevr "xvrels" tovebs ukanono qmedebebisaTvis. mag. "<strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>damzadebis vada wesdeba tyekafis aTvisebis wlis 1 ianvridan 31dekembramde, xolo misi gamozidvis vada-Semdegi wlis 1 ivnisamde". vingaaCerebs tyeSi moWril <strong>xe</strong>-tyes na<strong>xe</strong>vari weli? is xom dakargavskomerciul Rirebulebas, martivad rom iTqvas, gafuWdeba. cxadia amna<strong>xe</strong>vari wlis ganmavlobaSic, anu gamozidvisaTvis nebadarTul periodSiceqneba adgili ukanono Wrebs, xolo maT dasafarad ki - korufciulgarigebebs. kidev erTi fraza am brZanebulebidan: "<strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong> damamzadeblebs,romlebsac mTlianad aiTvises fondi, ufleba aqvT 1 oqtombridan momavaliwlis tyekafis fondis angariSSi avansad miiRon mosaWreli masis 30procentmde".mTavari sargeblobis, movliT da specialur Wrebis wesebidakanonebulia Semdegi normatiuli aqtebiT: saqarTvelos prezidentisbrZanebuleba 10.01.2000. # 6. “saqarTvelos tyeebSi mTavari sargeblobisWris wesis Sesa<strong>xe</strong>b debulebis damtkicebisa da tyeebis dacvis, aRdgenaganaxlebismTel rig RonisZiebaTa Sesa<strong>xe</strong>b”; satyeo meurneobis sa<strong>xe</strong>lmwifodepartamentis Tavmjdomaris brZaneba 07.12.1999 .# 10/61 movliTi Wris wesisSesa<strong>xe</strong>b; 13.09.2000 .# 10/61 specialuri Wrisa da misi ganxorcilebis wesisSesa<strong>xe</strong>b.am aqtebis iuridiuli teqnika (muxlebis, punqtebis numeracia) arSeesabameba “normatiuli aqtebis Sesa<strong>xe</strong>b” kanonis moTxovnebs; isini44


aRsaqmelad Zalian rTulia, radgan ar arsebobs erTiani damowesrigebuli struqtura. aqcenti gakeTebulia imaze, Tu ras emsaxurebaWra da sad ra Wrebi SeiZleba Catardes (?!). isini zogadia da ufromecnieruli naSromis mcdelobas waagavs, vidre im dokuments, sadac tyeebisyvela sa<strong>xe</strong>obebis, jgufebis, tipebis, kategoriebis da sxva niSnebismi<strong>xe</strong>dviT gawerili unda iyos Wrebis sa<strong>xe</strong>obebidan romeli sa<strong>xe</strong> gamoiyenebaama Tu im tyeSi (ara marto xis sa<strong>xe</strong>obebis mi<strong>xe</strong>dviT). es normatiuli aqtebiiuridiuli TvalsazrisiT sustia da ufro metyeve-specialistebis Teoriulcodnas saWiroebs.Tavad am normatiuli aqtebis teqstebi da debulebebiwinaaRmdegobrivia da Seusabamobebs Seicavs, maT Soris "saqarTvelos <strong>tyis</strong>kodeqsTanac." aris bevri iseTi momenti, romelic an ukanonobas akanonebs,an <strong>xe</strong>ls uwyobs ukanono qmedebis, maT Soris korufciuli garigebebisganxorcielebas.moviyvanT ramdenime magaliTs:mTavari sargeblobis Wrebis akrZalvis misaTiTeblad brZanebulebisme-3 punqtSi aris CamonaTvali “<strong>tyis</strong> Semdegi kategoriebisa”, romelSicTavad <strong>tyis</strong> kategoriebis garda Seyvanilia niadagdacviTi dawyalmaregulirebeli kategoriis <strong>tyis</strong> (romelsac dacvis saerTo reJimiaqvs) sxvadasxva ubnebi da zogierTi gaurkvevli statusis miwebi, mag:sa<strong>xe</strong>lmwifo dacviTi <strong>tyis</strong> zoli (?!). aqve gaugebaria erTi ram, <strong>tyis</strong> kodeqsis41-e da 42-e muxlebis mi<strong>xe</strong>dviT, niadagdacviTi da wyalmaregulirebelikategoriis <strong>tyis</strong> sxvadasxva ubnebs dacvis gansakuTrebuli reJimimiekuTvnebaT prezidentis mier. am fonze sainteresoa debulebis me-3punqtSi satyeo deparatmentis maSindelma <strong>xe</strong>lmZRvanelobam ra uflebiT“CamoTvala” es “<strong>tyis</strong> kategoriebi”, maSin, roca am CamonaTvalis 80%-Si manfaqtiurad Seiyvana “niadagdacviTi da wyalmaregulirebeli kategoriis<strong>tyis</strong> dacvis gansakuTrebuli reJimis sxvadasxva ubnebi” risi kompetenciacar hqonda.<strong>tyis</strong> kodeqsi 35 gradusze meti daqanebis ferdobze krZalavs <strong>tyis</strong>Wras. movliTi Wris wesis Sesa<strong>xe</strong>b debulebis me-17 muxlSi ki miTiTebulia,rom 35 gradusze met daqanebis ferdobze daiSveba ganaTebiTi Wra, Tuarsebobs “gansakuTrebuli aucilebloba”. vin gansazRvravs amaucileblobas, an ra saxis aucilebeli SemTxvevebia – arsad weria.gamoyenebulia terminebi, romelTa samarTlebrivi statusi gaugebaria,magaliTad: “gzis dacviTi ubani”, `sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> dacviTi zoli”, “sustiintensivobis (?!) movliTi Wrebi”, “movliTi Wris parametrebi”, “movliTiWris normativebi” (?!), “mTis tyeebi”.debulebis specialuri Wrisa da misi ganxorcilebis wesis ASesa<strong>xe</strong>bme-7 muxlSi miTiTebulia, specWrebis ganxorcielebis wesi. sadacvkiTxulobT, rom specWrebis zogierTi sa<strong>xe</strong> tardeba <strong>tyis</strong> mcveliszedam<strong>xe</strong>dvelobiT da pasuxismgeblobiT(?!) e. i. araviTari sanebarTvodokumentacia am Wrebs ar sWirdeba!debulebis me-9 muxli e<strong>xe</strong>ba speWrebiT miRebul resursis gadasaxadsda miTiTebulia, rom gadasaxadebis (fasi, Rirebuleba) gadaxdaregulirdeba “sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis merqnuli resursis gacemis Sesa<strong>xe</strong>b”wesis Sesabamisad. es aris ormagad arakoreqtuli Canaweri: 1. gadasaxadebissakiTxis daregulireba am debulebis kompetenciebs scildeba; 2. am sakiTxis(gadasaxadebis) regulirebis kompetencia aqvs ara “wess”, aramed mxolodsagadasaxado kanonmdeblobas.45


danarTi I. informacia kol<strong>xe</strong>Tis erovnuli parkis teritoriaze ukanonoWrebisa da saSeSe merqnis mopovebisaTvis gamoyofili tyekafebis Sesa<strong>xe</strong>b47


danarTi II. ambrolauris satyeo meurneobis direqtoris, baton i.giorgobianis, #14, 25.04.06 werili – gamogzavnili pasuxi asociacia mwvanealternativas werilis pasuxad48


danarTi III. satyeo seqtoris instituciuri wyobisa da maregulirebelikanondeblobis mimoxilvasaqarTvelos tyeebis udidesi nawili dReisaTvis aris saqarTvelos garemosdacvisa da bunebrvi resursebis saministros gamgeblobaSi. maT Soris: satyeomeurneobis departamentis gamgeblobaSia saqarTvelos tyeebis - 82% daculiteritoriebis departamentis gamgeblobaSi - 8%. tyeebis mcire nawili - 2% ekuTvnisv. gulisaSvilis sa<strong>xe</strong>lobis satyeo instituts, xolo adgilobrivi mmarTvelobisada TviTmmarTvelobis organoebs – 8% (yofili e.w. sakolmeurneo tyeebi).2005 wels ganxorcielebuli konstituciuri da sakanonmdeblo cvlilebebisSedegad moxda monaTesave samTavrobo uwyebebis gaerTianeba da nawili uwyebebisgauqmeba. likvidiebul iqna saqarTvelos garemosa da bunebrivi resursebis dacvissaministro. mis nacvlad da samarTalmemkvidred Seiqmna saqarTvelos garemosdacvisa da bunebrivi resursebis saministro. satyeo sferosTan dakavSirebulisa<strong>xe</strong>lmwifo departamentebi - satyeo meurneobis sameurneo departamenti danakrZalebis, daculi teritoriebisa da samonadireo meurneobebis sa<strong>xe</strong>lmwifodepartamentebi reorganizebul iqnen da Sevidnen saministros SemadgenlobaSisa<strong>xe</strong>lmwifo saqveuwyebo dawesebulebebis formiT. amave saministroSi Camoyalibdagaremos dacvis inspeqcia.satyeo sferosTan dakavSirebuli samTavrobo dawesebulebebis uflebamovaleobebiasea Camoyalibebuli:saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministro arissaqarTvelos aRmasulebeli <strong>xe</strong>lisuflebis samTavrobo dawesebuleba, romelicuzrunvelyofs sa<strong>xe</strong>lmwifo mmarTvelobas garemos dacvisa da bunebrivi resursebisracionalurad gamoyenebis, agreTve mosaxleobis ekologiuri usafrTxoebissferoSi.saministros hyavs teritoriuli organoebi, romlebic Sesabamisadministraciul-teritoriul erTeulSi Tavisi amocanebis ganxorcielebisaswarmoadgenen saministros.saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministrossa<strong>xe</strong>lmwifo saqveuwyebo dawesebuleba satyeo meurneobis departamenti – arisaRmasrulebeli <strong>xe</strong>lisuflebis dawesebuleba, romlis meSveobiTac garemos dacvisada bunebrivi resursebis ministri axorcielebs aRmasrulebel <strong>xe</strong>lisuflebassatyeo meurneobis sferoSi. departamentis daqvemdebarebaSi Sedian satyeomeurneobebi.saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministrossa<strong>xe</strong>lmwifo saqveuwyebo dawesebuleba daculi teritoriebis departamenti -departamentis daqvemdebarebaSi Sedian daculi teritoriebi (erovnuli parkebi,nakrZalebi, aRkveTilebi da sxva).saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministrosgeneraluri inspeqcia - warmoadgens saministros sistemis Sida uwyebrivikontrolis ganmaxorcielebel erTaderT struqturul qvedanayofs, romelicTavisi saqmianobiT uzrunvelyofs saministros sistemis mosamsaxureTa mierCadenili samsaxureobrivi gadacdomisa da sxva saxis samarTaldarRvevaTagamovlenas, <strong>xe</strong>ls uwyobs maTi Tavidan acilebisa da kanonSesabamisi reagirebismizniT mimarTul muSaobas.garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministros sa<strong>xe</strong>lmwifosaqveuwyebo dawesebuleba garemos dacvis inspeqcia (gdi) - aris garemos dacvissferoSi sa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis erTiani centralizebuli organo. misi ZiriTadiamocanebia: sa<strong>xe</strong>lmwifo kontrolis gnxorcieleba garemos dacvis sferoSi;bunebrivi resursebiT ukanono sargeblobis faqtebis gamovlena da aRkveTa;saministros mier gacemuli licenziebis /nebarTvebis pirobebis Sesrulebiskontroli. gdi -s mTeli qveynis masStabiT hyavs 7 regionuli biuro. 49


satyeo sferosTan dakavSirebuli kanonmdebloba moicavs saqarTveloskonstitucias, saerTaSoriso SeTanxmebebsa da konvenciebs, saqarTvelos kanonebsada kanonqvemdebare aqtebs. calkeuli sakiT<strong>xe</strong>bi aseve regulirdeba parlamentisdadgenilebebis, prezidentis brZanebulebebis, Sesabamisi ministrisa dadepartamentis Tavmjdomaris brZanebebiT.saqarTvelos garemosdacviTi kanonmdeblobis safuZvels SeadgenssaqarTvelos konstitucia, romlis 37-e muxlis Tanaxmad: `yvelas aqvs uflebacxovrobdes janmrTelobisaTvis uvnebel garemoSi, sargeblobdes bunebrivi dakulturuli garemoTi. yvela valdebulia gaufrTxildes bunebriv da kulturulgaremos~ (punqti 3); `adamianis janmrTelobisaTvis usafrTxo garemosuzrunvelsayofad, sazogadoebis ekologiuri da ekonomikuri interesebisSesabamisad, axlandeli da momavali Taobebis interesebis gaTvaliswinebiTsa<strong>xe</strong>lmwifo uzrunvelyofs garemos dacvas da racionalur bunebaTsargeblobas~(punqti 4).saerTaSoriso SeTanxmebebs, memorandumebs da konvenciebs, eniWebaTprioriteti erovnul kanonmdeblobasTan mimarTebaSi, Tu isini arewinaaRmdegebian saqarTvelos konstitucias. aRsaniSnavia "konvencia biologiurimravalferovnebis Sesa<strong>xe</strong>b”, romelsac saqarTvelo miuerTda 1994 wels.cxrili 1: satyeo seqtorTan dakavSirebuli ratificirebuli saerTaSorisokonvenciebi# konvenciebi ratificirebis TariRi1. konvencia biologiuri mravalferovnebis Sesa<strong>xe</strong>b 31 agvisto 19942. klimatis cvlilebis CarCo-konvencia 16 maisi 19943. konvencia safrTxis winaSe myofi veluri fauniTa 1996 wlis 12 agvistoda floriT saerTaSoriso vaWrobis Sesa<strong>xe</strong>b (CITES)4. konvencia saerTaSoriso mniSvnelobis Warbteniani, 1997 wlis 7 ivnisigansakuTrebiT wylis frinvelTa sabinadrodvargisi teritoriebis Sesa<strong>xe</strong>b, (ramsaris konvencia)5. konvencia veluri cxovelebis migrirebadi2000 wlis 11 Tebervalisa<strong>xe</strong>obebis dacvis Sesa<strong>xe</strong>b6. konvencia gaudabnoebasTan brZolis Sesa<strong>xe</strong>b 1999 wlis 23 ivnisi7. konvencia garemosdacviT sakiT<strong>xe</strong>bTan2000 wlis 11 TebervalidakavSirebuli informaciis <strong>xe</strong>lmisawvdomobis,gadawyvetilebis miRebis procesSi sazogadoebismonawileobis da am sferoSi marTlmsajulebissakiT<strong>xe</strong>bze <strong>xe</strong>lmisawvdomobis Sesa<strong>xe</strong>b (orhusiskonvencia)saqarTveloSi tyeebis dacvasa da gamoyenebasTan dakavSirebiT miRebulikanonebidan pirvel rigSi aRsaniSnavia Semdegi: `garemos dacvis Sesa<strong>xe</strong>b~, `daculiteritoriebis sistemis Sesa<strong>xe</strong>b~, `cxovelTa samyaros Sesa<strong>xe</strong>b~, ”saqarTvelos”wiTeli nusxisa” da ”wiTeli wignis” Sesa<strong>xe</strong>b”, ”saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsi,”saqarTvelos kanoni “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b.1996 wels saqarTvelos konstituciis zemoT aRniSnuli debulebebisganxorcielebis mizniT miRebuli iqna saqarTvelos kanoni `garemos dacvisSesa<strong>xe</strong>b~, romelic moicavs Semdeg sakiT<strong>xe</strong>bs: garemos dacva mavne zemoqmedebisagan;garemos xarisxis gaumjobeseba; mdgradi ganviTareba da bunebrivi resursebismdgradi gamoyeneba; biologiuri mravalferovnebisa da ekologiuriwonasworobis SenarCuneba; unikaluri landSaftebisa da ekosistemebis dacva;globaluri garemosdacviTi problemebis gadasaWrelad garkveuli ZalisxmeviswarmarTva; garemos dacvis sferoSi moqalaqeTa uflebebisa da movaleobebisgansazRvra; garemosdacviTi ganaTleba.saqarTvelos kanoni `daculi teritoriebis sistemis Sesa<strong>xe</strong>b~ (1996 w.)gansazRvravs daculi teritoriebis daarsebis, ganviTarebisa da funqcionirebis50


aspeqtebs; ayalibebs marTvaze pasuxismgebeli organoebis sistemas sxvadasxvadoneze da gansazRvravs sxvadasxva kategoriis daculi teritoriis farglebSidasaSveb saqmianobebs.saqarTvelos kanoni `cxovelTa samyaros Sesa<strong>xe</strong>b~ (1996 w.) aregulirebssamarTlebriv urTierTobebs cxovelTa samyaros obieqtebis dacvisa dasargeblobis mimarTulebiT. kanoni, uSualod veluri faunis sa<strong>xe</strong>obebis dacvisgarda, iTvaliswinebs maTi habitatebis, samigracio gzebis, gamravlebis adgilebisdacvas, uzrunvelyofs veluri faunis mdgrad gamoyenebas da qmnis samarTlebrivsafuZvels misi in-situ da ex-situ konservaciisTvis.”saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsi” (1999 w.) aregulirebs saqarTvelos <strong>tyis</strong>fondisa da misi resursebis movlasTan, dacvasTan, aRdgenasa da gamoyenebasTandakavSirebul samarTlebriv urTierTobebs. ”saqarTvelos <strong>tyis</strong> kodeqsis”mi<strong>xe</strong>dviT gansazRvrulia sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis cneba, romlis qveSac igulisxmebakanonmdeblobis safuZvelze misTvis mikuTvnebuli miwebisa da misi resursebis(tyeebi) erToblioba. kodeqsi aseve aregulirebs <strong>tyis</strong> fondze sakuTrebis uflebas.aRsaniSnavia, rom daSvebulia kerZo sakuTrebaSi <strong>tyis</strong> gadacema. kodeqsis miRebismomentSi <strong>tyis</strong> fondi mTlianad gamocxadebulia sa<strong>xe</strong>lmwifo sakuTrebad, xologansa<strong>xe</strong>lmwifoebriobis procesi unda daregulirdes Sesabamisi kanonmdeblobiT,romlis Seqmnis aucileblobasac iTvaliswinebs kodeqsis me-9.2 muxli. kodeqsiserT-erT umniSvnelovanes amocanas warmoadgens saqarTvelos <strong>tyis</strong> fondis dacva,<strong>xe</strong>luxlebeli tyeebis TviTmyofadobis SenarCuneba, mcenareTa reliqturi,endemuri da sxva Zvirfasi sa<strong>xe</strong>obebis dacva.aRsaniSnavia saqarTvelos kanoni `garemosdacviTi <strong>nebarTvis</strong> Sesa<strong>xe</strong>b~(amoqmedda 1997 wlis 1 ianvridan) da saqarTvelos kanoni `sa<strong>xe</strong>lmwifoekologiuri eqspertizis Sesa<strong>xe</strong>b~ (amoqmedda 1997 wlis 1 ianvridan). am kanonTami<strong>xe</strong>dviT, nebarTva nebismier saqmianobaze gaicema garemoze zemoqmedebisSefasebisa da sa<strong>xe</strong>lmwifo ekologiuri eqspertizis Catarebis Semdeg.2003 wlis ivnisSi saqarTvelos parlamentma miiRo kanoni `saqarTvelos`wiTeli nusxisa” da `wiTeli wignis” Sesa<strong>xe</strong>b”. kanoniT samarTlebrivadganisazRvra gadaSenebis safrTxis winaSe myofi gareuli cxovelebisa da velurimcenareebis sa<strong>xe</strong>obebis saqarTvelos `wiTeli nusxisa~ aseve, `wiTeli wignis~(romelsac eniWeba sarekomendacio da meToduri xasiaTis mniSvneloba) iuridiulidefiniciebi. kanoniT aseve ganisazRvra, ~wiTeli nusxis~ struqtura, nusxaSiSesatani sa<strong>xe</strong>obebis gansazRvris, nusxis proeqtis SemuSavebis, miRebisa daganaxlebis (gadasinjvis) procedurebi. aRniSnuli kanoni aseve aregulirebsgadaSenebis safrTxis winaSe myofi sa<strong>xe</strong>obebis `wiTel wignTan~, safrTxis winaSemyofi sa<strong>xe</strong>obebis dacvasTan, mopovebasTan, maTi aRdgenisa da SenarCunebisRonisZiebaTa dagegmvasa da dafinansebasTan dakavSirebul sakiT<strong>xe</strong>bs.saqarTvelos kanoni “licenziebisa da nebarTvebis Sesa<strong>xe</strong>b” ZalaSi Sevida2005 wlis 4 agvistodan. am kanonis mi<strong>xe</strong>dviT satyeo seqtorTan mimarTebaSiarsebobs: tyeTsargeblobis generaluri licenzia, romelSic Sedis <strong>xe</strong>-<strong>tyis</strong>damzadebisa da samonadireo meurneobis mowyobis specialuri licenziebi; garemozezemoqmedebis nebarTva.am kanonis moTxovnebidan gamomdinare, masTan SesabamisobaSi unda movidnensaqarTvelos sxva normatiuli aqtebi. gardamaval perioSi saki<strong>xe</strong>bi regulirdebamTavrobis dadgenilebebiT.garda zemoT CamoTvlilebisa, satyeo sferosTan dakavSirebli sakiT<strong>xe</strong>bi(mosakreblebi, danaSaulis aRkveTa da prevencia, <strong>tyis</strong> resursebis dacva,gamoyeneba, kontroli, monitoringi da sxv.) ganisazRvreba/gvardeba SemdegikanonebiTa da sxva normatiuli aqtebiT:• saqarTvelos kanoni "mavne organizmebisagan mcenareTa dacvis Sesa<strong>xe</strong>b", 1994;• saqarTvelos kanoni ”kol<strong>xe</strong>Tis daculi teritoriebis Seqmnisa da marTvisSesa<strong>xe</strong>b, 1998”;• saqarTvelos kanoni "wiaRis Sesa<strong>xe</strong>b", 1996;51


• saqarTvelos kanoni ”q. Tbilisis sazRvrebSi da mimdebare teritoriazearsebuli mwvane nargavebis da sa<strong>xe</strong>lmwifo <strong>tyis</strong> fondis gansakuTrebuli dacvisSesa<strong>xe</strong>b”, 2000;• saqarTvelos samoqalaqo kodeqsi, 1997;• saqarTvelos kanoni ”wylis Sesa<strong>xe</strong>b”, 1997;• saqarTvelos kanoni ”saqarTvelos zRvisa da mdinareTa napirebisregulirebisa da sainJinro dacvis Sesa<strong>xe</strong>b”, 2000;• saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsi, 1999;• saqarTvelos administraciul samarTaldarRvevaTa kodeqsi, 1984;• saqarTvelos kanoni niadagis Sesa<strong>xe</strong>b saqarTvelos kanoni, 1994;• saqarTvelos organuli kanoni adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesa<strong>xe</strong>b, 2005;• saqarTvelos kanoni "garemos dacvis kontrolis Sesa<strong>xe</strong>b", 2005;• saqarTvelos sabaJo kodeqsi, 2006• saqarTvelos kanoni bunebrivi resursis mosakreblebis Sesa<strong>xe</strong>b, 2005.garda am kanonebisa, satyeo sferos sakiT<strong>xe</strong>bi regulirdeba saqarTvelosprezidentis brZanebulebebis, saqarTvelos parlamentis dadgenilebebis, garemosdacvisa da bunervivi resursebis ministris, satyeo meurneobis sa<strong>xe</strong>lmwifodepartamentis Tavmjdomaris samarTlebrivi aqtebis saSualebiT.52

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!