20.11.2012 Views

gamomcemloba

gamomcemloba

gamomcemloba

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>gamomcemloba</strong><br />

`saqarTvelos macne~


naSromi momzadebulia saqarTvelos sapatriarqos<br />

siw mindeTa moZiebis da dacvis ganyofilebaSi.<br />

ibeWdeba ganyofilebis xelmZRvanelis, maRalyovladusamRvdeloesi<br />

nikorwmindeli mTavarepiskopos<br />

elises (joxaZe) locva-kurTxeviT.<br />

redaqtori: goCa guguSvili _ Tbilisis sasuliero akademiaseminariis<br />

pedagogi, istoriis<br />

mecnierebaTa kandidati<br />

© vaJa gobejiSvili<br />

wigni gamodis avtoris xarjiT<br />

ISBN 99940-66-10-2


vaJa gobejiSvili<br />

raWis<br />

monastrebi<br />

T b i l i s i _ 2 0 0 6


Zveli, mdidari da mravalmxrivi yofila samonastro cxovreba<br />

raWaSi. namonastralTa dRevandeli mdgomareoba da moRweuli<br />

werilobiTi sabuTebi amis utyuari dasturia.<br />

raWis monasterTa kvalze damdgars, Tavidan ar megona da verc<br />

warmovidgendi, rom 30-mde Zvel savanesTan momiwevda fexis dadgma...<br />

ar movelodi Tu amden monasterSi aRasrulebdnen TavianT<br />

wminda samsaxurs bermonazvnebi.<br />

Cvens xelT arsebuli werilobiTi wyaroebi da moZiebuli masala,<br />

cxadia, ar aris sakmarisi raWaSi samonastro cxovrebis<br />

sruli saxiT warmosaCenad da arc gvqonia amis ganzraxva. Cveni<br />

mokrZalebuli mizani iyo _ mcirediT, nawilobriv mainc gveCenebina<br />

bermonazonTa daucxromeli moRvaweobis masStabebi da areali.<br />

Tu ramdenad SevZeliT, mkiTxvelma gansajos.<br />

a v t o r i<br />

fotomasalis kompiuterul damuSavebaSi xelSewyobisa da ramdenime<br />

fotosuraTis mowodebisaTvis madlobas vwirav gaz. `sapatriarqos<br />

uwyebanis~ TanamSromels _ luarsab togoniZes.


vuZRvni sasuliero da sazogado<br />

moR vawis, pedagogisa da publicistis<br />

– mama mixeil gavaSeliSvilis naTel<br />

xsovnas<br />

S e s a v a l i<br />

`ar aris siCumeze ufro tkbili<br />

musika;<br />

ar aris imaze Rrma sityvebi, vidre<br />

mdumarebaa;<br />

ar aris dedamiwis ferTagan ufro<br />

mSvenieri,<br />

vidre wyvdiadi gamoqvabulis senakisa,<br />

romelSic<br />

anaqoreti (gandegili) loculobs~.<br />

arqimandriti rafaeli<br />

raWis miwa uamrav saidumlos inaxavs. jer kidev<br />

miukvleveli da amoucnobia bevri ram, Cven winaparTa<br />

moRvaweobas rom mohfenda met naTels. adreul epoqaTa<br />

arqeologiuri Zeglebis garda, blomadaa qristianuli<br />

xanis eklesia-monasterTa naSTebi, romelTa<br />

Seqmnisa da ganviTarebis Sesaxebac cota ram Tu viciT,<br />

an saerTod araferi.<br />

raWis eklesia-monastrebisa da aq daculi siZveleebis<br />

mecnieruli Seswavla daiwyo XIX saukuneSi da<br />

grZeldeba dRemde. mari brosem, dimitri baqraZem, praskovia<br />

uvarovam, eqvTime TayaiSvilma da sxvebma mniSvenlovani<br />

gamokvlevebi dagvitoves. udidesi Sroma gaswia<br />

am mimarTulebiT didma mkvlevarma, sulkurTxeul-<br />

5


ma giorgi boWoriZem 1920-ian wlebSi. misi ZalisxmeviT<br />

moxerxda gadarCenili saeklesio faseulobebis saimedod<br />

dabinaveba da aRwera. manve Seiswavla raWis mravali<br />

taZari, romelTa didma nawilmac Cvenamde veRar<br />

moaRwia da mxolod miseuli aRwerilobiT vicnobT.<br />

Seswavlili uTuod xelSesaxebia, magram kvlav<br />

problematuria sakiTxi raWaSi qristianobis<br />

gavrcelebis drois da masStabebis Sesaxeb, rac<br />

gamowveulia am mxriv kvleva-Ziebis naklebobiT. adreqristianuli<br />

Zeglebis arqeologiuri Seswavla<br />

bevr kiTxvas gascemda pasuxs, rac dRemde ar xerxdeba<br />

garkveul mizezTa gamo. am sakiTxs Seexo Tavis droze<br />

giorgi boWoriZe, romelic werda: `saidan iyo Setanili<br />

qristianoba raWaSi an sad iyo misi pirveli kera?<br />

es sakiTxi, rasakvirvelia, did Seswavlas moiTxovs da<br />

gadawyvetiT amis Tqma jerjerobiT naadrevia, xolo me<br />

moviyvan aq winaswar mosazrebebs, romlebic, SesaZlebelia,<br />

momavalma kvleva-Ziebam gaamarTlos.<br />

qristianoba raWaSi aRmosavleTidan, qarTlidan<br />

(mcxe Tidan) unda Sesuliyo. amas gveubneba is saxeli,<br />

romelsac atarebs aq erT-erTi soflis Zegli. sof.<br />

joisubanSi aris eklesia, romelsac ewodeba `mcxeTis~<br />

wm. giorgis eklesia. aq unda yofiliyo uZvelesi xanis<br />

xuroTmoZRvrebis erTi ZeglTagani, romelic exla<br />

Tumca pirvandeli saxiT aRar arsebobs, magram misgan<br />

darCenilia SesaniSnavi qandakebani da warweriani qvebi,<br />

romelnic dRes amSveneben gadakeTebul-ganaxlebuls<br />

Tu Semdegi xanis eklesiis aRmosavleT sarkmels da<br />

Crdilo kedels...<br />

amrigad, pirveli kera qristianobisa raWaSi unda<br />

yofiliyo joisubnis `mcxeTis~ wm. giorgis eklesiis<br />

adgilas; aq dawyebula kultura, aq aSenebula xuroTmoZRvrebis<br />

Zegli VIII-IX saukuneebSi, romlis Sesan-<br />

6


iSnavma naSTebma Cvenamde moaRwies. aqedan kultura<br />

TandaTanobiT vrceldeba mTel raWaSi da saukuneTa<br />

sigrZeze iqmneba kulturis axal-axali centrebi~.<br />

didi dro ar gasula am mosazrebis gamoTqmidan,<br />

rom 1930-iani wlebis bolos, rionis zemo welSi, sof.<br />

Rebis teritoriaze, farTo masStabis arqeologiuri<br />

samuSaoebi gaiSala, gamoCenili arqeologis germane<br />

gobejiSvilis xelmZRvanelobiT. saqveynod cnobili<br />

brilis nekropolis (Cv. w. IV saukunis) samarxebSi aRmoCnda<br />

qristianuli wesiT dakrZalul micvalebul-<br />

Ta ConCxebi, ris Sesaxebac mecnieri wers: `istoriuli<br />

drois grZel monakveTze micvalebulni mokuntviT<br />

umarxavT ubralo ormoebsa da qvis samarxebSi. zeda<br />

fenaSi, albaT dakrZalvis qristianuli wesebis gavleniT,<br />

zurgze gaSotil, gulxeldakrefil da TaviT<br />

dasavleTisaken damxobil ConCxebsac vxvdebiT. rogorc<br />

Cans, gaqristianebulma mosaxleobam warmarTuli<br />

sasaflao male gaauqma. feodaluri drois samarovani<br />

saZebnelia iqve axlo, wminda giorgis eklesiis nangrevebTan.~<br />

es aris, meti rom ar vTqvaT, umniSvnelovanesi da<br />

sensaciuri aRmoCena, da ra kargi iqneboda, giorgi bo-<br />

WoriZec moswreboda, romelic yovlad usamarTlod<br />

Seewira represiebs.<br />

brilis X-XI saukuneebis, Sirimis Tlili qviT<br />

nagebi, wminda giorgis eklesia daingra XIX saukune-<br />

Si (eklesiis Camoqceva daaCqara ufro adre sof. brilis<br />

mosaxleobisagan daclam). dRes misi saZirkveli<br />

da kedlebis mcire nawiliRaa darCenili. eWvs gareSea,<br />

rom manamde aq ufro Zveli taZari unda yofiliyo, raki<br />

ase Sors midis qristianobis gavrceleba mTaraWaSi.<br />

vidre sxvaganac ar aRmoCenila msgavsi an sxva saxis<br />

damadasturebeli nivTieri Tu werilobiTi damow-<br />

7


meba, germane gobejiSvilis mier brilis samarovanze<br />

mikvleuli qristianobis gavrcelebis kvali jerjerobiT<br />

yvelaze adreulia raWis teritoriaze. Tu saidan<br />

Sevida qristianoba da gavrcelda mTaraWaSi, SevecdebiT<br />

am movlenis axsnas mokled:<br />

kargadaa cnobili, rom qarTlis gaqristianebisTanave<br />

es procesi daiwyo mis momijnave qarTul provinciebSi<br />

da maT Soris mTian dvaleTSic. dvaleTis<br />

mosaxleobis gaqristianebas rom udides mniSvnelobas<br />

aniWebdnen qarTlis mefeebi, kargad Cans iqidanac, rom<br />

vaxtang gorgasalis mier daarsebuli (Vs.) niqozis<br />

saepiskoposos, romlis SemadgenlobaSiac liaxvis xeoba,<br />

dvaleTi da masTan mTaraWac Sedioda, mTavari daniSnuleba<br />

iyo mTian mxareebSi qristianobis ganmtkiceba.<br />

es misia niqozis saepiskoposom bolomde Seasrula.<br />

mokled, qarTlSi qristianobis saxelmwifo religiad<br />

aRiarebas maleve mohyva dvaleTisa da raWis mTiule-<br />

Tis moqceva. ase rom, Zveli metalurgiis umZlavresi<br />

keris _ brilis mosaxleoba qristes swavlebas eziara<br />

mcxeTidan, liaxvis xeobis gavliT.<br />

Tu ra xdeba am dros danarCen raWaSi (raWas mxolod<br />

pirobiTad vxmarobT, radganac es saxelwodeba<br />

X saukunidanaa cnobili, manamde ki Takverad moixsenieba<br />

leCxumTan erTad) qristianobis gavrcelebasTan<br />

dakavSirebiT, cnobili araa. es sakTixi kvlav did Seswavlas<br />

moiTxovs. didi, sagangebo arqeologiuri samuSaoebi<br />

raWaSi mxolod brilSia Catarebuli. sxva adgilebic<br />

elodebian arqeologebs... vin icis, ra imaleba<br />

miwis qveS...<br />

unda iTqvas, rom qarTuli, berZnuli da romauli<br />

werilobiTi wyaroebi, aseve saeklesio wminda zepirgadmocema,<br />

saqarTveloSi, kerZod, fazisis (rionis) xeobaSi,<br />

qristianobis qadagebasa da gavrcelebas wminda<br />

8


mociqulebs miaweren, rac ueWvels xdis, rom qristes<br />

swavlebis naTeli pirvelsave saukuneSi moefina raWis<br />

mosaxleobas. ucnobia mxolod, Tu rogor ganviTarda<br />

movlenebi mociqulTa qadagebis Semdgom, rodis da sad<br />

aigo pirveli qristianuli samlocveloebi Tu taZrebi<br />

da a.S.<br />

raWis warsulisa da dRevandelobis mkvlevars<br />

levan fruiZes miaCnia, rom raWa-leCxumSi pirveli<br />

qristianuli taZrebis mSeneblobis dasawyisi VI-VII<br />

saukuneebiT SeiZleba ganisazRvros, Tumca am periodis<br />

nagebobaTa naSTebi jerjerobiT mikvleuli araa. mxolod<br />

VIII-IX saukuneebiT TariRdeba joisubnisa da<br />

meWvreTis brwyinvale taZrebi, romelTaganac marto<br />

kedlebiRaa SemorCenili da isic sanaxevrod.<br />

eklesia-monasterTa aRmSeneblobam farTo masStabebi<br />

SeiZina X-XI saukuneebSi, rasac garkveulwilad<br />

xeli Seuwyo raWis Zlieri saerisTavos Camoyalibebamac.<br />

am dros igeba SesaniSnavi taZrebi: nikorwmindis<br />

wm. nikolozis, krixis mTavarangelozTa, mravalZalis<br />

wm. giorgis, Rviaris jvarcmis, patara onis `rakeTis~<br />

wm. nikolozis, tbeTis mTavarangelozTa, brilis wm.<br />

giorgis, Rebis jvarcmis (SemdgomSi macxovris), bubis<br />

jvris, Sodis wm. giorgis, sxieris `mirianeuli uZravi~<br />

wm. giorgis, Seubnis `sinawminda~, gorisubnis wm.<br />

barbales, miqarwmindis mTavarangelozis, mTis (leknaris)<br />

wm. giorgis, RadiSis wm. giorgis, boyvis mTavarangelozis<br />

da kidev mravali saydari.<br />

XII saukune sayovelTao aRmavlobis _ oqros xanaa<br />

saqarTvelosi, sadac raWis saerisTavoc mZlavrobs<br />

da udidesi yuradReba eqceva sasuliero cxovrebas.<br />

TviT raWis erisTavebi _ kaxaberiZeni arian mfarveli<br />

da mzrunveli eklesia-monasterTa.<br />

XIII saukunidan, cnobil mizezTa gamo, raWis kul-<br />

9


turuli da ekonomiuri done daqveiTebas iwyebs, rac<br />

momdevno saukuneebSiac grZeldeba. sagrZnoblad klebulobs<br />

rogorc mSenebloba, ise aSenebulis xuroTmoZRvrul-mxatvruli<br />

Rirebuleba.<br />

daRmasvla daetyo raWis monastrebsac. nelinel<br />

mcirdeba rogorc savaneTa ricxvi, ise aq moRvaweTa<br />

raodenoba. Tuki ganviTarebul Sua saukuneebSi raWa,<br />

Cveni mokvleviT, 30-mde monasters iTvlida, XIX saukunes<br />

mxolod sami: WeliSis, veltyevisa da soris savaneebi<br />

Sexvda moqmedi, da isic Zvelebur brwyinvalebas<br />

moklebuli, welTa daRmarTze mimavali. XX saukunes<br />

ki marto WeliSis udabno SemorCa 1930-iani wlebis bolomde<br />

da amiT dasrulda raWis samonastro cxovrebis<br />

mravalsaukunovani da Sinaarsiani matiane.<br />

raWis, aw ukve, namonastralTa araerTxel monaxulebam<br />

saSualeba momca TvalnaTliv warmomedgina aqauri<br />

bermonazvnuri cxovrebis Suq-Crdilebi, is siZneleebi,<br />

rasac monazvnebi waawydebodnen yofiT problemebTan<br />

WidilSi, metadre maRalmTian adgilebSi, sadac mxolod<br />

uflis neba, sulis simdidre da dauSreteli energia<br />

unda yofiliyo is macocxlebeli wyaro, riTac sazrdoobdnen<br />

bermonazvnebi. sxvagvarad, Tamar dedoflis<br />

kldis qvabebs, Sodisa Tu bubis savaneebs mosagre ar<br />

eyoleboda. baraqala maT garjas!<br />

saqarTveloSi pirveli monasteri mefe vaxtang<br />

gorgasalis iniciativiT dauarsebiaT klarjeTSi<br />

(Vs.). farTo samonastro mSenebloba ki asureli mamebis<br />

mosvlas (VI s.) ukavSirdeba. im dros daarsda<br />

zedaznis, SiomRvimes, martyofis, daviTgarejisa da sxva<br />

savaneebi. gansakuTrebuli Zala da madli SesZina samonastro<br />

cxovrebas grigol xanZTelis daucxromelma<br />

moRvaweobam (VIII-IX ss.). am didebuli moRvawisa da<br />

misi mowafeebis mier tao-klarjeTSi aigo mravali<br />

10


mamaTa da dedaTa savane da maT Soris pirvelad dasavleT<br />

saqarTveloSi _ ubis monasteri. Cveni mosazrebiT,<br />

aseve IX saukunes unda mivaweroT raWaSi bermonazvnuri<br />

cxovrebis Casaxva. amis Tqmis uflebas X saukunis<br />

monasterTa simravlec gvaZlevs.<br />

raWaSi samonastro cxovrebis aRmavlobas didad<br />

Seuwyobda xels raWis saerisTavos Seqmna X saukunis<br />

bolos. TviT is faqti, rom raWis saxelovani erisTavi<br />

kaxaberi berad aRikveca 1030-iani wlebis dasawyisSi,<br />

bevris mimaniSnebelia. sCans, bermonazvnuri cxovreba<br />

did pativSia im drois raWaSi. amasTanave, raWis yvela<br />

mxare, mTisa da baris soflebi, mWidrodaa dasaxlebuli<br />

da eklesia-monasterTa mSeneblobac gacxovelebiT<br />

mimdinareobs.<br />

raWis sazRvrebs gareTac (dRevandeli saCxeris<br />

raioni) gamoukveTia kldeSi didi mRvimuri monasteri<br />

kaxabers, rac raWis ZlierebasTan erTad, am pirovnebis<br />

maRali sulierebis utyuari niSania. ai, ras wers vaxuSti<br />

batoniSvili: `... bJinevis xevs zeiT, yvirilis CrdiloT<br />

kerZ kldezed, ars mRvime, klde didi gamokveTili,<br />

da mas Sina monasteri ugumbaTo, wiTlis brwyinvalis<br />

qviT Seni, kaxaber raWis erisTavisgan aRSenebuli. quabsa<br />

Sina dis wyaro didi da keTili. uzis arqimandriti~.<br />

vin icis, iqneb am monasterSi gaatara darCenili<br />

wlebi kaxaber raWis erisTavma.<br />

samonastro cxovreba qristianobis ganuyofeli<br />

nawili da, amasTanave, SeiZleba iTqvas, sarwmunoebis<br />

ufro maRali, siRrmiseuli gamovlenaa. monasteri adamianis<br />

RmerTTan siaxlovis iseT did siRrmeebs warmoaCens,<br />

rac Cveulebriv yofaSi miuwvdomelia. samyaros<br />

Semqmnelisagan STagonebuli adamiani savaneSi midis<br />

sulieri sazrdos, siyvarulis, simSvidisa da sxva uamrav<br />

sikeTeTa mosapoveblad; xolo rac Seexeba material-<br />

11


urs _ arsebobisaTvis aucilebeli minimumiT kmayofildeba.<br />

cxoverbiseul siamovnebaTa daTmobas ki ganapirobebs<br />

udidesi rwmena da sulis simtkice. swored<br />

aq aris sibrZne da STagoneba Cadebuli pirovnebis asamaRleblad,<br />

misi moralur-zneobrivi mrwamsis gansamtkiceblad.<br />

bermonazonTa kanonikuri, mtkiced dadgenili<br />

wesdebiT moRvaweoba Zneli da rTulia imdenad,<br />

ramdenadac mSvenieria misi nayofi _ sulieri amaRleba<br />

da uflis samsaxuri. WeSmariti beris piraduli<br />

bedniereba Sorsaa amqveyniuri bednierebisagan. sruli<br />

kmayofilebis gancdas is, mxolod da mxolod, sulierad<br />

ganwmendaSi hpovebs gulmxurvale locviTa da<br />

ubiwo samsaxuriT.<br />

berad aRkveca da savaneSi damkvidreba, Tanamedrove<br />

gagebiT, sruliadac ar niSnavs raRac idumalebriv Tavis<br />

TavSi Caketvas, srul gandegilobas. savane aris<br />

kurTxeuli saxli, sadac adamianma sauflo tvirTi<br />

unda zidos, Rirseulad emsaxuros sarwmunoebasa da<br />

qveyanas. aToneli beri paisi ambobs: `monazvnebi Cveni<br />

eklesiis mekavSireebi arian, isini ganeSorebian miwier<br />

dabrkolebebs, raTa mudmivi locviTi kavSiri iqonion<br />

RmerTTan da Seewion sxva adamianebs.~<br />

gandegilTa asketuri cxovreba, romelic ZiriTadad<br />

damaxasiaTebeli iyo e.w. meudabnoeobis xanaSi<br />

(VI-VIII ss.), arsebiTad Seicvala momdevno saukuneebSi,<br />

roca asketurma idealebma mniSvnelovani Serbileba<br />

ganicada da ganaxlebuli samonastro mowyobis Car-<br />

CoebSi moeqca. Tumca meudabnoeoba, rogorc aseTi, yovelTvis<br />

ganagrZobda da dResac ganagrZobs arsebobas.<br />

monasteri berZnuli sityvaa, rac pirdapiri TargmaniT<br />

gandegilis senaks niSnavs, ise ki bermonazonTa<br />

saeklesio krebulia, romelsac gaaCnia Tavisi wesdeba<br />

(tibikoni), samlocvelo taZari, sacxovrebeli nagebo-<br />

12


ani, Sida meurneoba da a.S.<br />

monastris wesdebas adgenda misive damaarsebeli.<br />

magaliTad, petriwonis qarTvelTa savanis wesdeba<br />

Seadgina da xeli moawera misma amSenebelma grigol<br />

bakurianma. Seiswavla ra aRniSnuli monastris msaxurTa<br />

moRvaweoba, akad. ak. SaniZe wers: ...`yvela maT<br />

Tav-Tavis dros undoda sasmel-saWmeli, fexsacmeli da<br />

tansacmeli; monasters mamulebi hqonda da saqoneli<br />

hyavda, romelTac movla sWirdeboda, mosavlis aReba,<br />

muSebs xelfasis micema da sxva. amasTanave wirva-locva<br />

eklesiaSi, maSenebelTa da SemwirvelTa moxseneba,<br />

mlocvelTa da stumarTa miReba, sneulTa mkurnaloba,<br />

moxucebulTa mixedva da sxva _ yvela es sakmaod rTuli<br />

saqme iyo da Tavidanve unda yofiliyo yvelaferi<br />

gaTvaliswinebuli, gansazRvruli da Camowerili. erTi<br />

sityviT, saWiro iyo tibikoni anu wesdeba, romelsac<br />

qarTulad Zvelad agreTve `wesi~, `gangeba~ an `wesi da<br />

gangeba~ ewodeboda.<br />

petriwonSi grigol bakurianis-Zem aago erTi sasneulo<br />

(saavadmyofo) da sami sastumro sxvadasxva<br />

adgilas, Seswira soflebi glexebiTurT, cixe-qalaqebi,<br />

saZovrebi, zvrebi, saTevzao tba, wisqvili da bevri sxva<br />

ram da ekonomiurad savsebiT uzrunvelyo. amas garda,<br />

Seswira saeklesio wignebi, xatebi, jvrebi, samoseli da<br />

dauarsa skola, sadac eqvsi axalgazrda swavlobda<br />

yvelafers, rac saWiro iyo saeklesio msaxurebisaTvis.<br />

petriwonis monasterSi moRvaweobda 51 kaci. amaTgan:<br />

1 winamZRvari, 2 ikonomisi, 1 dekanozi, 6 mwirveli<br />

mRvdeli, 2 mTavardiakoni, 2 kerZo diakoni, 1 meWurWle,<br />

1 mnaTe, 1 kelari anu ostigani, 1 memarne, 1 metrapeze, 1<br />

mestumre, 2 meuZlure, 1 zedamxedveli, 1 mepure, 1 mzareuli,<br />

1 mekare, danarCeni ki iyvnen mgaloblebi da<br />

mefsalmuneebi.<br />

13


TanamdebobaTa pirebis Rirseba da movaleoba<br />

gansazRvruli iyo wesdebis meeqvse TavSi.~<br />

qristianobaSi arsebobs rogorc mamaTa, ise dedaTa<br />

monasteri. monastris winamZRvris saxelwodebaa<br />

iRumeni, xolo gansakuTrebulad didi monastris _ arqimandriti.<br />

monastris Semosavlebis wyaro saqarTveloSi istoriulad<br />

sxvadasxva periodebSi gansxvavebuli iyo,<br />

magram ZiriTadad momdinareobda Semowirulebebidan<br />

(adgil-mamulebi glexebiTurT, fuli, saeklesio inventari,<br />

sursaT-sanovage...) da adgilobrivi samonastro<br />

meurneobidan.<br />

qarTvel mefeTa, didebulTa da sasuliero pirTa<br />

SemweobiT aigo uamravi samonastro kompleqsi rogorc<br />

CvenTan, ise ucxoeTSi (palestina, egvipte, saberZneTi,<br />

bulgareTi...). monastrebi iyo qarTuli cnobierebis<br />

amaRlebis, kulturis, mwignobrobis mniSvnelovani<br />

kerebi. aq iqmneboda qarTuli originaluri mwerlobis<br />

margalitebi. gaSlili iyo farTo mTargmnelobiTi<br />

saqmianoba.<br />

samonastro cxovrebis Taviseburebidan gamomdinare,<br />

didi, SeiZleba iTqvas, gadamwyveti mniSvneloba<br />

eniWeboda da eniWeba monastris adgilis SerCevas. sagangebod<br />

arCevdnen araxmaurian, myudro garemos sasulieroTa<br />

rac SeiZleba meti sulieri simSvidis mosapoveblad<br />

da nayofieri SemoqmedebiTi saqmianobisaTvis.<br />

Tu ra didi mniSvneloba aqvs bunebriv garemos<br />

samonastord, kargad Cans wminda aTonis mTis magali-<br />

Tze, roca Rirs mama petres wm. nikolozTan erTad<br />

gamoecxada RvTismSobeli, romelmac Tqva: `RmerTis<br />

Tavisufali msaxurebisTvis ar arsebobs imaze ukeTesi<br />

adgili, vidre aTonis mTaa, romelic me wilad mergo<br />

Cemi Zisa da RmrTisagan. dae isini, visac hnebavs ga-<br />

14


neSoros wuTisoflis SfoTs da sazrunavs, movidnen<br />

aq da mSvidad da daubrkoleblad emsaxuron RmerTs.<br />

dae amieridan es mTa Cems venaxad iwodebodes. es adgili<br />

Zlier miyvars da dadgeba Jami, roca igi gaivseba<br />

RmrTivsulieri moRvaweebiT. Cemi Sewevna ar moakldeba<br />

maT, me Sevumsubuqeb maT Sromas da sneulebebs da<br />

Sevewevi, raTa mcire saxsrebiT dovlaTSi icxovron.<br />

maTi meoxi viqnebi mterTan brZolaSi da maT nayofs<br />

ganvadideb qveynierebaze~.<br />

gaivlis dro da wminda aTonis mTaze qarTveli<br />

berebic damkvidrdebian (Xs.) da aageben STambeWdav savanes.<br />

kargadaa cnobili, rom Tavdapirvelad monastrebs<br />

mxolod bermonazvnebi agebdnen TavianTTvis, sxvaTa<br />

daxmarebis gareSe. am mxriv mdgomareoba arsebiTad<br />

Seicvala momdevno xanaSi. iv. javaxiSvili wers: `XI-<br />

XII saukuneebidan dawyebuli, axali monastrebis mometebuli<br />

nawili xom sul kerZo pirebis agebuli iyo da<br />

sapatronod iTvleboda~. istorikosi, qalbatoni mamisa<br />

berZniSvili ki ambobs: `monasters agebda yoveli qarTveli<br />

didebuli da es misi sagvareulo Rirsebis<br />

erT-erTi aucilebeli niSanic iyo. amitomac yoveli<br />

maTgani cdlobda, rom mis mier agebuli moanasteri,<br />

garegnuli lazaTis garda, qonebrivadac uzrunveli<br />

yofiliyo.~<br />

Cvens xelT arsebuli werilobiTi sabuTebis gacnoba<br />

saSualebas gvaZlevs vTqvaT, rom raWis monastrebsac<br />

ar akldaT mfarveloba gavleniani kerZo pirebisagan<br />

maSin, roca es ukanasknelni TviTonac Zlierad<br />

gamoiyurebodnen. amis erT-erTi bolo magaliTi didi<br />

feodali _ rostom raWis ersTavia, romlis TaosnobiTa<br />

da SemweobiTac veltyevis monasterSi Zveli, dazianebuli<br />

eklesiis nacvlad aigo axali taZari. cxa-<br />

15


dia, rom igi sxva saxis xelSewyobasac ar daiSurebda<br />

monastrisaTvis.<br />

kavkasionis mTebs mama rafaelma _ RvTaebriobis<br />

taxti uwoda, radganac isini uamrav saidumlos inaxaven<br />

dRemde. rasakvirvelia, aq raWac igulisxmeba, sadac<br />

saukuneebSi Caikarga bevri ram Cvengan dafaruli da<br />

maT Soris samonastro cxovrebis mniSvnelvoani movlenebi.<br />

zepiri gadmocema da moRweuli werilobiTi<br />

wyaroebi mxolod mcireds asaxaven im didi sulieri<br />

simdidrisas, rasac bermonazvnuri moRvaweoba hqvia. vin<br />

uwyis, raWis mTebis wiaRSi ramdenia Cvengan uxilavi<br />

mRvime, skiti, kelia, sadac uricxv meudabnoe mwirs Tu<br />

dayudebuls ucxovria. araTu mRvime gandegilTaTvis,<br />

CvenTvis ucnobia zogi monasteric ki, romelTa naSTebic<br />

miwiTaa dafaruli da waSlilia odesRac maTi arsebobis<br />

kvali, romelTa moZieba mxolod arqeologiur<br />

kvlevas SeuZlia.<br />

qvemoT, SeZlebisdagvarad, mogvyavs mokle aRwera<br />

da warsuli im savaneebisa, romelTa Sesaxebac, ase Tu<br />

ise, SevZeliT mogvegrovebina cnobebi. aqedan bevr monasterze<br />

araviTari werilobiTi sabuTi ar gagvaCnda,<br />

ramac ufro gagviZnela saqme. ver SevZeli mikvleva<br />

zogierTi namonastralisa (gadamSi, bari...), romelTa<br />

Sesaxebac garkveuli miniSnebebi gagvaCnia Zvel werilobiT<br />

wyaroebsa Tu TqmulebebSi. garda amisa, namonastralebi<br />

meguleba sxva adgilebSiac. leCxumis<br />

qedis samxreT dabal kalTebze, soflebis: tola-xvan-<br />

Wkara-Corjos Tavs, tyeSi, rogorc viciT, adre ramdenime<br />

`soCbis~ taZari yofila, iseTive, rogoric sofl<br />

Rviaris Tavs (3 km.) dResacaa SemorCenili `soCbis~<br />

wm. giorgis eklesia. dasanania CemTvis, rom aRniSnuli<br />

taZrebis nangrevebs jerjerobiT ver mivakvlie, sadac<br />

SesaZlebelia monastris kvalic iyos, iseve rogorc<br />

16


TviT sof. CorjoSi. monastris naSTebi unda iyos xeoris,<br />

jejoris, Rarulas xeobebSi da sxvaganac.<br />

raWa martooden bunebis simSvenieriT rodi<br />

gamoirCeva, CvenTvis saamayoa misi warsulic, romlis<br />

erTi naTeli gamovlineba samonastro cxovrebaa.<br />

2. vaJa gobejiSvili<br />

17


18<br />

nikorwmindis monasteri<br />

erTaderTi monasteri raWaSi, romlis daarsebis<br />

TariRic zustadaa cnobili _ nikorwmindis monasteria.<br />

gaerTianebuli saqarTvelos mefis bagrat III-is<br />

dros agebuli samonastro ansambli, wminda nikolozis<br />

saxelze aSenebuli ubrwyinvalesi taZriT, RvTismosavi<br />

berebis myudro savaned 1014 wels iqca. savaraudoa, da<br />

asec iqneboda, rom am didebuli savanis aRmSeneblobaSi<br />

mniSvnelovani wvlili Seitana raWis pirvelma<br />

erisTavma rati liparitisZemac. cnobilia, rom SemdgomSi<br />

ratis STamomavlebi _ kaxaberisZeni XI saukunis<br />

pirvel naxevarSive taZars ugeben samxreT da dasavle-<br />

Tis karibWes, amkoben Zvirfasi saeklesio inventariT,<br />

swiraven uZrav da moZrav qonebas. maTi saxelebi moxseniebulia<br />

karibWis lapidarul warwerebSi.<br />

nikorwmindis monastris Sesaxeb metad mniSvnelovan<br />

cnobebs Seicavs XI saukunis sabuTi-angariSgeba,<br />

romelic Sedegnilia monastris winamZRvris mier da<br />

samecniero literaturaSi cnobilia rogorc nikorwmidelis<br />

`dawerili~. misi originali dRes aRar arsebobs<br />

(daiwva quTaisis muzeumSi). sargis kakbaZis cnobiT<br />

sigeli dawerili yofila tyavzed (219×11,5 sm.) da<br />

aklda Tavi da bolo. amitomac cnobili araa damweris<br />

vinaoba.<br />

`dawerili~ pirvelad, 1897 wels, gamoaqveyna Tavis<br />

qronikebSi Tedo Jordaniam, romelic aRniSnavs: `misi<br />

paleografiuli niSnebi gviCvenebs, rom sigeli dawerilia<br />

XI saukunis xeliT. amas eTanxmeba TviT Sinaarsi<br />

siglisa~.<br />

`dawerilis~ Sedgenas mkvlevarebi 1071-1080 wlebs<br />

Sua aqceven da mianiSneben, rom manamde monasters ramdenime<br />

winamZRvari mainc unda hyoloda.


nikorwmindis monastris Sesaxeb sayuradRebo<br />

gamokvlevebi gamoaqveynes prof. Tamaz beraZem da mamisa<br />

berZniSvilma. qalbatonma mamisam Tavis monografiaSi<br />

_ `meTerTmete saukunis qarTuli saistorio wyaroebi~,<br />

Zirfesvianad gaSala `dawerilis~ Sinaarsi da, mxaris<br />

socialur-ekonomiur mowyobasTan erTad, sainteresod<br />

warmogvidgens monastris cxovrebasa da meurneobas: `...<br />

nikorwmida kaxaberiZeTa sagvareulo monasteria, xolo<br />

nikorwmideli, maTi sagvareulo monastris winamZRvari,<br />

cdilobs gazardos monastris meurneoba.<br />

... dawerilis mixedviT, nikorwmidels mamulebi<br />

(Sewiruli da nasyidi) aqvs 31 geografiul punqtSi.<br />

aqedan 18 raWis da imereTis dResac arsebuli sofelia,<br />

9 raWaSi (nikorwminda, xotevi, kaCaeTi, znakva, ximSi,<br />

Zirageuli, Sqmeri, jvarisa, agara), 9 ki imereTSi (sawire,<br />

jvarisa, cxilaTi, muxura, boboTi, Cixa, fuTi, bajiTi da<br />

okriba).<br />

monastris meurneobis saTaveSi winamZRvari dgas.<br />

igi gvevlineba monasterSi gaerTianebuli `Zmobis~,<br />

`krebulis~ sulier mamad da xatisadmi Cabarebul mamul-qonebis<br />

gamged. misi uzenaesi mepatrone xatia, igi,<br />

upirveles yovlisa, mis winaSe agebs pasuxs monastris<br />

qonebis mTlianobaze.<br />

nikorwmidels mamulebis SeZenis ramdenime wyaro<br />

aqvs: Sewiruleba, yidva, mogeba, gacvla, sazRavad aReba.<br />

nikorwmidis monasteri sakmaod vrceli samiwo<br />

mamulebis patronad da erTob msxvil miwaTmflobelad<br />

warmogvidgeba. Tavis am vrcel mamulebSi nikorwmideli<br />

eweva memindvreoba-mevenaxeobas da mesaqonleobas.<br />

nikorwmideli Tavisi meurneobis gafarToebasTan<br />

erTad farTo aRmSeneblobasac eweva. aq sasaxlis arseboba<br />

Cveni `dawerilis~ avtoris moRvaweobamde aris<br />

19


sagulvebeli (winamZRvari xom am monasters manamdec<br />

hyavda). mas miumatebia ara erTi sacxovrebeli da<br />

sameurneo nageboba. sasaxle xom, sacxovrebel saxlebs<br />

garda, sameurneo nagebobaTa kompleqssac gulisxmobs.<br />

nikorwmideli Tavis meurneobas geografiuli<br />

mdebareobis mixedviT ramdenime nawilad hyofs da<br />

TiToeul am nawilSi hqmnis calke sasaxles. mag:<br />

sawiris sasaxle aerTianebs imereTis mamulebs, meore<br />

sasaxle (raWis farglebs garda) muxurSia. nikorwmidis<br />

garda raWaSi agebs meore sasaxles xotevis agaraSi,<br />

romelic zeda zonas akontrolebs. nikorwmidelis<br />

meurneobis meore mikroraioni raWaSi lemanaurisa<br />

da xotevis mTebis CrdiloeT kalTebs qveS moTavsebuli<br />

dablobia, romelic md. rionis orive napirzea<br />

gadaSlili. am mikroraionis centrad nikorwmideli<br />

sof. znakvasa hqmnis da aq agebs kidev erT sasaxles.<br />

... safiqrebelia, rom nikorwmidelis meurneobaSi<br />

ZiriTadi adgili miwebis glexebze danawilebas eWireboda...~<br />

1534 wels bagrat imerTa mefem nikorwmindis monasteri<br />

saepiskoposod aqcia. es kargadaa cnobili imdroindeli<br />

sabuTiT: `Cven mefeT-mefeman bagrat da<br />

Tanamecxedreman Cemman dedofalTdedofalman elene...<br />

xelvyaviT aRSenebad dakninebulisa monastrisa<br />

nikoloz wmidisa da Sevqmen saydrad da saepiskoposod<br />

da davadgine... meufe manuel...~<br />

manuel episkopss eklesiurad daumorCila: `...<br />

okribis mTas aqeTi, nakaloebs aqeT, muxuris mTas aqeT,<br />

mTa dvaleTisa, Rebi, glola, fison gamomdinare rioni,<br />

sruliad raWa askis wyals gamoRma...~<br />

nikorwmindis savane imTaviTve iqca raWaSi qristianuli<br />

religiis burjad. ager ukve aTi saukunea, rac<br />

misi madli da naTeli mTlian raWas aTbobs da asxi-<br />

20


vosnebs. nikorwminda dResac Zvel pativSia da aqaa<br />

saepiskoposo kaTedra.<br />

* * *<br />

Tu sasworis erT pinaze davdebT mraval keTil<br />

saqmes da meoreze mdumarebas, mdumareba gadaswonis.<br />

wmida isaak asuri<br />

21


22<br />

WeliSis udabno<br />

md. Sareulas mSvenier da Rrma xeobaSi, saSevardne<br />

mTis Ziras, patara davakebaa, sadac dResac dgas Weli-<br />

Sis monastris RvTismSoblis sanaxevrod dangreuli<br />

eklesia da axlad SekeTebuli samreklo, irgvliv ki<br />

samonastro ansamblis mravalgvari narCenia. monasteri,<br />

rogorc ganmartoebiT mdgari, moixsenieba WeliSis udabnodac.<br />

WeliSis udabno arsebobis xangrZlivobiT raWis<br />

yvela savanes aWarbebs. aq, sul mcire, 10 saukunis ganmavlobaSi<br />

mainc grZeldeboda bermonazonTa moRvaweoba<br />

uwyvetad.<br />

WeliSma udidesi misia aRasrula raWis sasuliero<br />

da kulturul cxovrebaSi. rad Rirs Tundac is,<br />

rom raWaSi (da ara marto) moRvawe samRvdeloTa umravlesoba<br />

Tavis droze swored aq iRebda saRmrTo<br />

swavla-ganaTlebas. 100-ze meti moqmedi taZari xom Sesabamisi<br />

raodenobis sasuliero pirs saWiroebda.<br />

savanidan ramdenime aseuli metris moSorebiT,<br />

maRliT, kldeSi nakveTi qvabebia berTa da dayudebul-<br />

TaTvis, rac erTiani samonastro ansamblis Semadgenel<br />

nawils warmoadgenda. gadmocemiT, miwisqveSa gvirabic<br />

ki arsebula gamoqvabulebamde.<br />

giorgi boWoriZe wers: `erTi uZvelesi xanis centrTagani<br />

unda yofiliyo WeliSi. im xanis Zegli iq<br />

ar Semonaxula. eklesia Zlier didi xnis aSenebuli<br />

ar unda iyos. igi SigniT da gareT galesilia kiriT<br />

da araviTari warwera ar uCans, vfiqrob XIV-XVI saukuneebisaa.<br />

uZvelesi xanis aris mxolod monastris<br />

gamoqvabulebi berTaTvis da sadayudebulo gandgomilTaTvis<br />

maRal kldeSi. magram WeliSi rom didi<br />

kulturis centri unda yofiliyo uZveles xanaSi, amas


adasturebs is xelnaweri wignebi, romlebmac moaRwies<br />

Cvenamde. erTi aseTi wignTagania etratze naweri oTx-<br />

Tavi XI saukunisa, gadatanili Semdeg xonWiorSi. am<br />

oTxTavis minaweri da masSi daculi anderZi gveubneba,<br />

rom oTxTavi WeliSis kuTvnilebaa. igive anderZi ixsenebs<br />

mraval Zvirfas Wedil da minanqrian nivTebs,<br />

romelnic gaukeTebia WeliSisaTvis daniel xanbaSuris<br />

gazrdils nikolozs. Tu XI saukuneSi aq iwereba, ibe-<br />

Wdeba, imkoba aseTi SesaniSnavi Zeglebi, cxadia, rom<br />

misi kulturis dasawyisi ufro adrindel dros miekuTvneba.~<br />

ase rom, WeliSis udabnoSi bermonazonTa damkvidreba<br />

IX-X saukuneebs unda mivaweroT. xolo rac Seexeba<br />

taZars, imave xanaSi unda aSenebuliyo, romelmac<br />

pirvandeli saxe dakarga da safuZvlianad SekeTda XVI<br />

saukunis meore naxevarSi, nikorwmindeli episkoposis<br />

melqisedekis (sayvareliZe) ZalisxmeviT.<br />

WeliSis monasterSi inaxeboda uamravi Zveli qarTuli<br />

xelnaweri. 1902 wels arqimandritma, wminda<br />

ambrosim (eriskacobaSi besarion xelaia. SemdgomSi<br />

saqarTvelos kaTalikos-patriarqi) eklesiis ezoSi<br />

aRmoaCina akldama, sadac inaxeboda `moqcevai qarTlisais~<br />

manamde ucnobi xelnaweris varianti, Satberdulze<br />

ufro vrceli. am mniSvnelovani aRmoCenis Sesaxeb<br />

arqimandritma vrclad auwya sazogadoebas qarTuli<br />

Jurnal-gazeTebis furclebidan.<br />

uZvelesi xanis werilobiTi cnobebi, garda zemoT<br />

aRniSnulisa, WeliSis monastris Sesaxeb ar Semonaxula.<br />

mxolod XVI saukunidan moipoveba mniSvnelovani<br />

sigel-gujrebi, romlebic naTel warmodgenas gviqmnian<br />

savanisa da mis irgvliv mimdinare movlenebze.<br />

XVI saukunis bolos Sedgenili, imereTis mefe levan<br />

I-is Sewirulobis wigni gveubneba: `orsave taxt-<br />

23


sa da saxel... mpyrobelman Cven RvTiv gvirguinosanma<br />

mefeTmefeman patronman leon ese wyalobis wigni da<br />

sigeli SegiwyaleT da giboZeT Tqven nikolwmindelsa<br />

baqraZesa ambroses, mas Jamsa odes Tqvenisa erTgulobisaTvis<br />

dagvijeniaT da vismineT aja da moxseneba<br />

Tqveni da SegiwyaleT da giboZeT xonWori srulobiT<br />

da WeliSi da namarnevs mWedliZeni.~<br />

1637 wels WeliSis monasteri imereTis mefe giorgi<br />

mesamem gelaTs gadasca.<br />

saintereso cnobas Seicavs 1796 wliT daTariRebuli<br />

beJan wereTlis Sewirulobis wigni: `q. nebiTa<br />

da SewevniTa RvTisaTa me beJan wereTelma vigule da<br />

vigulismodgine, WeliSis udabnoSid mivedi da Cemi aRsareba<br />

Rirssa da patiosan mamebs movaxsene da wminda<br />

RvTismSobels Sevavedre suli Cemi, rom damicvas aeris<br />

mcvelisagan...<br />

... Senma winamdegebma berebma aRTqma damidves, sanamdisi<br />

es udabno iqneba, manamdisi weliwadSid TiTo<br />

wirva xarebas ar mogeSalosT...<br />

mowame da gamrige amisi jer RmerTia da kacTagan<br />

aris amisi mowame winamZRvari grigol, daviT beri WoxoneliZe,<br />

nikoloz surRulaZe, beri neTsaZe, besarion,<br />

markoz, beri daviT nasraZe, beri diakvnebi, ioseliani<br />

nikoloza da sxvebi TxuTmet Teqvsmetamdisi.~<br />

amis Semdeg, sxvadasxva dros, WeliSis udabnos adgil-mamuls<br />

TavianTi glexebiTurTa da Zvirfas nivTebs<br />

swiraven didgvarovnebi: paata wulukiZe, nikoloz yifiani,<br />

nikoloz iaSvili, giorgi maCabeli da sxvebi. mefe<br />

erekle meorem ki zarebi Seswira monasters.<br />

1819 wlis sabuTiT WeliSis monasters raWis mTel<br />

rig soflebSi 16 komli yma-glexi ekuTvnoda. amas garda,<br />

raWis qedze 3000 desetina tyec mis mflobelobaSi<br />

iyo. ufro adre ki monasteri gacilebiT met simdidres<br />

24


flobda yma-glexebisa da miwis farTobebis saxiT.<br />

1902 wels gazeTma `iveriam~ (#211) gamoaqveyna<br />

folklorist sosiko merkvilaZis werili, sadac kargadaa<br />

asaxuli savanis imdroindeli mdgomareoba:<br />

`WeliSis udabnos garegani Sexeduloba da misi<br />

mdebareoba cxadad dagarwmunebT, rom Cven gvyolia namdvili<br />

RvTis mosavi da xalxis moyvare mamebi, romelTac<br />

kargad scodniaT RvTis samlocvelod da erisaTvis<br />

samoRvaweod rogori alagia saWiro. WeliSis monasteri<br />

Semokrulia uSveleblis maRalis mTebiT, arc gza<br />

aqvs axlos da arc kvali; Znelad mas kaci miudges, Tu<br />

gul-da-gul iq ar midis. am utex da miudgomel mTeb-<br />

Sua, rogorc CaSuqebuli naTeli, sdgas oblad patara<br />

monasteri WeliSisa, galavan SemozRuduli qvitkiris<br />

kedliT da am monasterSi mavedrebel ZmaTa saxlebiT...<br />

monastris galavan gareT mravali didroni<br />

nigvzis xeebia, patara vake, saca bostneuloba iTeseba<br />

da didi auzia kalmaxebisaTvis. mama ambrosim gviTxra,<br />

monasters zogi friad Zvirfasi etratis xel-nawerebi<br />

aqvs SesaniSnavis zed-warwerebiT, magram daexiaT zogi<br />

maTgani viRac uvicebso...<br />

Zvelad Cveni monastrebi gvaZlevdnen mwignobrebs,<br />

mqadageblebs, mgaloblebs da saero muSakebs. mravali<br />

monasteri gvizrdida da gviwvrTnida mozard Taobas,<br />

romelsac mtkiced unergavda sarwmunebas, enis da mamulis<br />

siyvaruls.<br />

gamigonia momswreebisagan da mec odnav maxsovs is<br />

dro, rodesac samRvdelod gamzadebuls diakons ise<br />

ar akurTxebdnen mRvdlad, Tu erTi an ori weliwadi<br />

romelsame gamoCenil mamaTa monasterSi ar gavidoda<br />

gasawvrTnelad da ar Seiswavlida samagaliTo wirvalocvis<br />

wess, qadagebas da mTelis oTxi wirvis wesis<br />

galobas...~<br />

25


imave gazeTis furclebze (1903 w. #131) ki raWis<br />

samrevlo-saeklesio skolebis meTvalyure, mRvdeli<br />

simon WeliZe werda: `iyo dro, rodesac mTels raWaSi<br />

sasuliero samsaxuris mosurne WeliSis monasterSi<br />

iRebda saRmrTo swavla-ganaTlebas. aq SexvdebodiT<br />

uricxv xalxs, romelnic varjiSobdnen saeklesio galobaSi<br />

da samRrTo werilis kiTxvaSi. am monasterSi<br />

naswavlni dResac msaxureben raWis eklesiebSi da atkboben<br />

msmenelis yurs samRrTo werilis mSvenieris<br />

kiTxviTa.<br />

magram gavida dro da am monasters moaklda moswavleTa<br />

ricxvi. seminarielTa raodenobam imata da<br />

monasterSi swavla miRebulni veRar Souloben sasurvels<br />

adgils. amisaTvis monastris cxovreba Se-<br />

Cerda, aRar aris is moZraoba, rasac adre vxedavdiT.<br />

ai, am garemoebas miaqcia yuradReba awindelma<br />

WeliSis monastris winamZRvarma, didad pativcemulma<br />

arqimandritma ambrosim da surs isev ganacxovelos<br />

monastris cxovreba.<br />

yvelasaTvis cxadia, rom axlandelni seminarielni<br />

Zlier sustoben qarTul wirva-locvaSi; amis mizezi<br />

yvelasaTvis aSkaraa. amisaTvis mama ambrosis azrada<br />

aqvs yovlad samRvdelo imereTis episkoposis leonidis<br />

nebarTviT is seminarielni, romlebic samRvdelod<br />

emzadebian, uTuod varjiSobdnen samRrTo werilis<br />

kiTxvaSi am monastris zRudeTa Soris. azri yovlad<br />

patiosania da, imedia, axlo momavlSi ganxorcieldeba.<br />

maSin Cven monasters xom sicocxlec moemateba.~<br />

amrigad, arsebobis grZel monakveTze, WeliSis<br />

savane raWis saeklesio-samonastro cxovrebis umniSvnelovanes<br />

kerad gvevlineba da mxaris mTel perimetrs<br />

moicavs.<br />

aRsaniSnavia, rom WeliSis monastris ukanasknel<br />

26


ers levanti metrevels 1937 wlamde ucxovria udabnoSi.<br />

mas mere didi dro gavida, bevri ram Seicvala<br />

mzisqveSeTSi da am bolo dros maRalyovladusamRvdeloesi,<br />

nikorwmideli mTavarepiskoposi elises (joxa-<br />

Ze) locva-kurTxeviTa da ZalisxmeviT gamococxleba<br />

daetyo Zvel monasters; mSvenivrad SekeTda samreklo,<br />

sadac garkveul dReebSi, vidre taZari aRdgeba, wirvalocva<br />

aRevlineba. gaCnda TavSesafaric... misi didi<br />

survilia da iRwvis imisaTvis, raTa udabnoSi kvlav<br />

Seiqmnas pirobebi bermonazonTa dasamkvidreblad, rac<br />

raWis mdidari samonastro cxovrebis aRorZinebis dasawyisi<br />

iqneba.<br />

RmerTma inebos!<br />

* * *<br />

CvenTvis cnobilia WeliSis monastris 17 winamZ-<br />

Rvari:<br />

1. arqimandriti danieli _ 1800-iani-1811 ww.<br />

2. arq. svimeoni (wulukiZe) _ 1811-1838 ww.<br />

3. arq. ioane (ioseliani) _ 1846-1852 ww.<br />

4. arq. nikolozi (niJaraZe) _ 1852-1856 ww.<br />

5. arq. onifante (nadiraZe) _ 1856-1859 ww.<br />

6. iRumeni iosebi (baqraZe ) _ 1860-1866 ww.<br />

7. arq. makari (iaSvili) _ 1867-1891 ww.<br />

8. arq. nikifore (kandelaki) _ 1892-1897 ww.<br />

9. arq. danieli (axvlediani) _ 1897-1902 ww.<br />

10. arq. ambrosi (xelaia) _ 1902-1903 ww.<br />

11. arq. grigoli (CxaiZe) _ 1903-1906 ww.<br />

12. arq. klimenti (Coqvani) _ 1906-1916 ww.<br />

13. iRumeni pavle (jafariZe) _ 1916-1917 ww.<br />

14. arq. makari _ 1917 w.<br />

15. iRumeni ioane (SaniZe) _ 1917-1918 ww.<br />

16. mRvdelmonazoni domenti _ 1918 w.<br />

27


28<br />

17. arq. lavrenti (metreveli) _ 1918-1937 ww.<br />

* * *<br />

vinc udabnosa da mdumarebaSi cxovrobs, is sami<br />

gansacdelisagan Tavisufalia: smenis, enisa da mzerisagan;<br />

mas mxolod erTi gansacdeli aqvs _ sakuTari<br />

gulisagan.<br />

wmida antoni didi


meWvreTis monasteri<br />

iyo dro, roca meWvreTis did monasterSi mravalricxovani<br />

qarTveli berebi rudunebiT aRasrulebdnen<br />

uflisa da qveynis samsaxurs. namonastralis monaxuleba<br />

cxads xdis, rom odesRac sawuTros sazrunavsa<br />

da SfoTian cxovrebas garidebul bermonazvnebs<br />

sof. lixeTis es Tvalwarmtaci adgili sasuliero<br />

cxovrebis mniSvnelovan kerad uqceviaT. Zveli eklesiis<br />

irgvliv Senoba-nagebobaTa nangrevebi amis utyuari<br />

dasturia.<br />

unda iTqvas, rom sof. lixeTis teritoria adreuli<br />

droidanve yofila dasaxlebuli. aq gaiTxara<br />

antikuri xanis samarxi, sadac sxva nivTebTan erTad<br />

aRmoCnda kolxuri TeTris moneta. miakvlies agreTve<br />

feodaluri xanis madnis sadnob Rumels.<br />

rac Seexeba meWvreTis monastris wminda giorgis<br />

Zvel taZars, misi aSeneba VIII-IX saukuneebs miekuTvneba<br />

da erT-erTi uZvelesia raWaSi. amJamad eklesiis<br />

dangreuli kedlebis nawilia SemorCenili. Tu rogor<br />

gamoiyureboda taZari 1920-ian wlebSi, amis Sesaxeb kargad<br />

mogviTxrobs giorgi boWoriZe: `meWvreTis eklesiis<br />

nangrevebi mdebareobs md. luxunis xeobaSi, sof.<br />

lixeTis CrdiloeTiT 1 versze, xevebis serulisa da<br />

xeoris SesarTavTan, goris dabal kalTaze, bunebiT mSvenier<br />

adgilas.<br />

eklesia erTnaviani Senobaa (10×× 5,8 m.), romelsac<br />

samxreTiT, dasavleTiT da CrdiloeTiT miSenebuli<br />

aqvs galeriebi. dRes Senaxulia mxolod eklesiis<br />

kedlebi da CrdiloeTi galeria, dazianebuli TaRiT,<br />

danarCeni nawilisa ki mxo lod nangrevebiRa moCans.<br />

eklesia moxatuli yofila; mxatvroba dRes naS-<br />

29


TadRa aris, CrdiloeT kedels kirze emCneva mxatvrobis<br />

kvali; Senaxulia wiTeli mkrTali ferebi.<br />

eklesia dauzianebiaT 1929 wels. igi ungreviaT da<br />

misi masala uzidiaT lixeTis skolis asaSeneblad.<br />

eklesiis dasavleTiT aris did SenobaTa nangrevebi,<br />

sadac berebis sacxovrebeli binebi unda yofiliyo;<br />

Zvelad aq monasteri yofila.<br />

eklesiasa da sxva Senobebs garSemo galavani hqonia,<br />

misi dRes naSTiRa moCans. aqve aris didi xnis tye,<br />

romelsac urevia bzis xeebic.~<br />

rac Seexeba eklesiis mxatvrobis kvals, rasac mkvlevari<br />

aRgviwers, dRes yovelgvari niSani waSlilia.<br />

dro TviT am didebuli Zeglis kedlebsac ar indobs<br />

da pativcemuli mecnieris aRweris droidan sagrZnobi<br />

cvlileba ganicada. didi xnis tye ki isev ucvleladaa<br />

Semonaxuli da kvlav amSvenebs isedac mSvenier garemos.<br />

xeorisa da serulas ulamazesi xeobebis daboloeba<br />

marTlac saucxoo adgilia samonastrod.<br />

Tu rodis Caeyara safuZveli meWvreTis monasters,<br />

Zneli saTqmelia, magram SegviZlia vivarudoT, rom es<br />

moxda IX saukuneSi _ taZris agebis xanaSi. es unda<br />

yofiliyo erT-erTi Zveli savane raWaSi.<br />

rac Seexeba samonastro cxovrebis xangrZlivobas,<br />

SemorCenili naSTebis mdgomareobis mixedviT, SesaZloa,<br />

rom aq gvianfeodalur xanaSic emoRvawaT berebs.<br />

ar SeiZleba ar SeiniSnos, rom meWvreTis uZvelesi<br />

da unikaluri taZris nangrevebic ki Cveni udidesi simdidrea,<br />

rasac Sesabamisi movla-patronoba esaWiroeba.<br />

bevri, Tundac didi warsulis, qveyana inatrebda aseT<br />

Zegls da saTuTadac mouvlida. meWvreTis, joisubnis,<br />

Rviaris, bubis, Seubnisa da sxva mniSvnelovani taZrebis<br />

aRdgenas Tu ver SevZlebT, maTi atmosferuli naleqebi-<br />

30


sagan dacva ki unda movaxerxoT, raTa arsebuli saxiT<br />

mainc davutovoT momaval Taobebs. kargi iqneba Tu<br />

mxaris mesveurebi gulTan axlos miitanen aRniSnul<br />

sakiTxs. ar unda iyos SeuZlebeli weliwadSi Tundac<br />

erTi Zeglis saimedod dacva da gadarCena, Tu amis<br />

survili iqneba... marTalia, yovelive zemoT aRniSnuli<br />

respublikis ZeglTa dacvis samsaxuris pirdapiri movaleobaa,<br />

magram, sjobs ar davelodoT!<br />

* * *<br />

siRatake, mwuxareba, yovelives nakleboba _ ai, monazvnuri<br />

cxovrebis samuSao iaraRebi.<br />

amba pimeni<br />

31


32<br />

sxieris monasteri<br />

bermonazonTa moRvaweobis naTeli kvali amCnevia<br />

sof. sxieris `mirianeuli uZravi~ wminda giorgis<br />

eklesiasa da mis Semogarens. samonastro cxovrebas<br />

aq IX saukuneSi unda Cayroda safuZveli. amis Tqmis<br />

uflebas gvaZlevs aSenebis TariRi taZrisa, romelic<br />

miwisZvris (1990w.) Sedegad dRes nangrevebis saxiTaa<br />

warmodgenili.<br />

Zeglis 1920-ini wlebis giorgi boWoriZiseuli aRweriloba<br />

aseTia: `sxieris `mirianeuli uZravi~ wminda<br />

giorgis eklesia erTnaviani Senobaa (7×× 4 m.), nagebi<br />

qvitkirisagan; dasavleTiT moCans saqalebos saZirkveli,<br />

xolo CrdiloeTiT (aRmosavleT nawilSi) _ romeliRac<br />

Senobis nangrevi. eklesia garedan galesilia<br />

kiriT.<br />

SigniT eklesia moxatulia; Res mxatvroba Senaxulia<br />

marto maRliTa nawilSi; mTeli samxreTiT kedeli<br />

da danarCeni kedlebis Zira nawili kiriTa da wamliT<br />

aris Selesili, warwerebi mxatvrobas asomTavrulad<br />

da xucurad aqvs.<br />

eklesiaSi inaxeba qvis ficari (86 × 71 sm.), romelic<br />

Zvelad eklesiis an misi erTaderTi Senobis keedelSi<br />

unda yofiliyo gakeTebuli; masze naqandakevia angelozebisa<br />

da saero-sasuliero pirTa saxeebi xucuri<br />

warweriT. qandakebisa da warwerebis TvalsazrisiT<br />

Zegli (qvis ficari) ekuTvnis IX-X saukuneebs.~<br />

arsebobs varaudi, rom Cvenamde moRweuli eklesia<br />

Zvel nataZralzea aSenebuli, rac safuZvels gvaZlevs<br />

vTqvaT, rom sxieri qristianobis erT-erTi Zveli keraa<br />

raWaSi.<br />

unikaluria taZris kankeli, romelic X saukuniT<br />

TariRdeba da kankelTa aRmarTvis uZveles etaps gane-


kuTvneba.<br />

im mosazrebis gansamtkiceblad, rom sxierSi uwin<br />

monasteri arsebobda, metyvelebs mniSvnelovani faqti:<br />

sofeli sxieri taZris siaxloves mogvianebiT, gvianfeodalur<br />

xanaSi gaCnda, albaT mas Semdeg, rac bermonazvnuri<br />

cxovreba moiSala (wyaroebSi sofeli XVIII<br />

saukunidan moixsenieba sxuaris saxelwodebiT). wminda<br />

giorgis eklesiaSi ki mRvdelmsaxureba ar Sewyvetila<br />

manam, sanam aTeizmma ar imZlavra.<br />

sxiers rom odesRac savane yofila, amis mimaniSnebelia<br />

im 2 kilometriani wyalgayvanilobis darCenili<br />

naSTebic, romliTac sasmeli wyali miuyvaniaT monastramde.<br />

miwaSi Cawyobili Tixis milebi iseTive Zvelia,<br />

rogorc TviT monasteri.<br />

marTalia, amJamad eklesiis siaxloves samonastro<br />

ansamblis sxva nagebobaTa gamokveTili niSnebis povna<br />

Wirs martivi dakvirebiT, magram ueWvelia, rom aq miwis<br />

arc Tu ise sqeli fenis qveS bevri ram CvenTvis<br />

saintereso imaleba... drom da adamianma xom mTlianad<br />

Secvala savanis Zveleburi saxe...<br />

kargi mdebareoba aqvs sxieris monasters. onidan<br />

samiod kilometriT daSorebuli, SemaRlebuli adgili<br />

marTlacda Sesaferisia samonazvno cxovrebisaTvis,<br />

maxloblad mdebare tye da savargulebi ki samonastro<br />

meurneobis mosawyobad metad mosaxerxebeli.<br />

RvTis samsaxurSi Camdgari berebisaTvis sxieris<br />

kurTxeuli miwa myudro samyofeli da, masTan, cxoveli<br />

samoRvaweo unda yofiliyo.<br />

3. vaJa gobejiSvili<br />

* * *<br />

33


34<br />

iyavi Sens senakSi da senaki yvelafers gaswavlis.<br />

amba mose


labeWinis monasteri<br />

sof. labeWinis (dRes ukve nasoflari) midamoebSi,<br />

soflis zemoT, dgas XIII saukunis STambeWdavi bazilikuri<br />

taZari _ mTavarangelozTa eklesia. uwin aq didi<br />

monasteri iyo. eklesia augia monastris winamZRvars<br />

gabriel labeWinels, Zlieri miwisZvrisagan dangreuli<br />

Zveli taZris adgilas. manve Seadgina vrceli anderZi,<br />

romelmac Cvenamde moaRwia. anderZi uZvirfases<br />

cnobebs Seicavs imdroindeli saeklesio-samonastro<br />

mowyobis Sesaxeb.<br />

mkvlevarma levan fruiZem, gamoaqveyna (2003 w.) monografiuli<br />

gamokvleva _ `sofeli labeWina da labeWinis<br />

monasteri~. wigni, rom ityvian, erTi amosunTqviT<br />

ikiTxeba. mecnieri siRrmiseul doneze gadmogvcems<br />

rogorc am ZvelTaZveli soflisa da iq moqmedi monastris,<br />

ise masTan dakavSirebuli mTliani mxaris friad<br />

saintereso istorias.<br />

qvemoT mogvyavs mciredi nawili wignidan, rac sakmaris<br />

warmodgenas Seuqmnis mkiTxvels labeWinis savaneze:<br />

`labeWina saqarTvelos soflebs Soris erT-erTi<br />

uZvelesia, mdebareobs mdinareebis askisa da lajanuris<br />

wyalgamyof labeWinis seris samxreT-dasavleT kalTaze.<br />

es seri, gveliTavTan erTad, raWisa da leCxumis<br />

bunebrivi sazRvaria.<br />

labeWina qristianuli kulturis erT-erTi uZvelesi<br />

kera iyo. prof. l. menabdis gamokvleviT, aq mdidari<br />

wignTsacavi unda yofiliyo, aranaklebi nikorwmindis<br />

da WeliSis monastrebisa.<br />

gabriel labeWinelis ukvdavi anderZiT cnobilia,<br />

rom labeWinis eklesia XIII saukuneSia agebuli, xolo<br />

mis kedlebSi Catanebuli CuqurTmiani da warwerebiani<br />

35


qvebi Zveli dangreuli eklesiisa, daTariRebulia XI-<br />

XII saukuneebiT.<br />

sagulisxmoa, rom `labeWineloba~ tradiciadaa<br />

qceuli da labeWinis monastris winamZRvari Tavis Semcvlel<br />

labeWinels TviTonve zrdida.<br />

eklesiis Semogareni samonastro nagebobebs hqonia<br />

dakavebuli, labeWineli xazgasmiT migviTiTebs: `amas<br />

qedsa zeda Tu saxlni arian, anu zRudeni arian, da Tu<br />

Wur-marani ars, raica WurWeli da raica beRelni arian,<br />

raica SeSis voda. Sevkazmi da sxuaT axlad aRvage,<br />

mravalni quab-saqvabeni da sxuani mravalni wurilmani<br />

WurWelni uklebi, romel TiTeulad ar daiwereboda,<br />

samWedloi WurWeli uklebi, vel-venaxi da yana uricxv,<br />

romeli miSenebia, mimicia da miyidia~. dakvirvebuli<br />

Tvali am nagebobaTa kvals usaTuod SeniSnavs.<br />

monasters didi meurneoba hqonia, `uricxvi~ adgil-mamuli,<br />

rogorc Zveli, ise gabriel labeWinelisagan<br />

axlad SeZenili. meurneoba da nagebobebi hqonia<br />

agreTve raWis soflebSi kvirikewmindasa da zemo agaraSi,<br />

xolo qvemo agaraSi (znakvis `naagarevi~ unda<br />

iyos) `sapirutyvo~ saxli daudgams.<br />

gabriel labeWinelis anderZi cxadyofs, rom labe-<br />

Winis monasteri da sof. labeWina ganviTarebuli sa-<br />

Sualo saukuneebSi mocemuli regionis (raWa-leCxumi)<br />

erT-erTi sasuliero da kulturul-sameurneo centi<br />

iyo, mowinave samonastro meurneoba-memindvreobis, gansakuTrebiT<br />

pureuli kulturebis (endemuri jiSebis<br />

maxasa da zanduris), mevenaxeoba-meRvineobis, xelosnobis,<br />

kaligrafia-mwignobrobis, mwerlobis, xelovnebis,<br />

mxatvrobis, xuroTmoZRvrebis, xatweris, Wedurobis,<br />

saerTod gamoyenebiTi xelovnebis mravali dargis ganviTarebis<br />

SesaZleblobas iZleoda da saqarTvelos am<br />

mTian mxareSi kulturuli, sisxlsavse cxovreba Cqef-<br />

36


da.<br />

labeWinis monasters umdidresi wignTsacavi hqonia,<br />

romelic XIII saukuneSi miwisZvris gamo Zlier dazianebula.<br />

taZris xelaxla amSenebeli gabriel labe-<br />

Wineli STamomavlobas amcnobs: `movasxen mweralni da<br />

davawerine erTi didi netafrasi, da erTi svinqsari,<br />

moTxrobiani e, erTi marxvani, erTi sawinaswarmetyvloi,<br />

erTi pirveli xmai paraklitoni, cxrai Tue, erTi stodieli,<br />

erTi nikolozis cxovrebai, da dimitris wamebai<br />

Sesxmad da kondak-samsgefsod. amis yovlisa fasi Cemi<br />

gamicemia.~<br />

monasteri samefo iyo, iseve rogorc maxloblad<br />

mdebare WyviSis grandiozuli cixe, romelic labeWinis<br />

saunjesac sdarajobda da CrdiloeT kavkasiidan<br />

Sav zRvasTan damakavSirebel umokles magistralsac<br />

ketavda.<br />

rogorc akad. ivane javaxiSvilma cxadi gaxada,<br />

monasteri sulierebis srulyofilebis garda, mravalmxrivi<br />

mniSvnelobis praqtikuli dawesebuleba<br />

iyo. igi Tavis samoqmedo arealSi uzrunvelyofda<br />

soflis meurneobis da mrewveloba-xelosnobis swor<br />

organizacias, yofaSi nergavda qurumul codnas, e. i.<br />

maSindeli mecnierebis miRwevebs. mosaxleoba monastris<br />

meurneobis magaliTze aumjobesebda sasargeblo<br />

mcenareTa da cxovelTa jiSobriv asortiments,<br />

miwis damuSavebisa da movlis kulturas. monasterSi<br />

moRvawe bermonazvnebi, swavlulebi, RmerTis saxeliT<br />

xalxs aswavlidnen bunebrivi resursebis zomierad<br />

gamoyenebas, ekologiuri wonasworobis dacvas da a.<br />

S. gansakuTrebiT unda aRiniSnos swavla-aRzrdisa da<br />

saskolo saqmianobaSi monastrebis udidesi mniSvneloba.<br />

xalxSi bolo dromde iyo Semonaxuli xsovna<br />

labeWinis taZarTan sasuliero saswavleblis arse-<br />

37


obis Sesaxeb. jer kidev 1950-ian wlebSi labeWinel<br />

moxucTagan momismenia, rom yofila dro, roca mTeli<br />

WyviSis Temisa da askis xeobis axalgazrdoba swavlaganaTlebas<br />

labeWinis eklesiis skolaSi iRebdao. am<br />

gadmocemaSi ueWvelad aris WeSmaritebis marcvali.<br />

roca samefo xelisufleba dasustda da saqarTvelos<br />

daSla-daqucmaceba garduvali gaxda, labeWinis<br />

monasteri inasariZeebma saZvaled gaixades da sof.<br />

labeWinasac daeuflnen. adre labeWina samonastro<br />

sofeli unda yofiliyo, xolo am soflis mkvidri jin-<br />

WaraZeebi sasuliero glexebi.<br />

giorgi (Tvalia) inasariZis gardacvalebis Semdeg<br />

(XVIII s. pirveli meoTxedi) monasteri TandaTan<br />

dakninda. samegrelos mTavarTa axalma dinastiam mas<br />

sairmis udabnos ganaxlebuli monasteri daupirispira.<br />

sabolood dadianebma, 1766 wels, labeWinis sawinamZRvro<br />

eklesia Tavisi mrevliTa da adgil-mamuliT<br />

am ganaxlebul lavras Seswires. radganac labeWinis<br />

monasteri odesRac samefo iyo, dadianebs ki TavianT<br />

samflobeloSi mefis sakuTrebisa da saxelis amo-<br />

SanTva surdaT, miaRwies kidec amas.<br />

rogorc irkveva, inasariZeTa soflebi da mamulebi<br />

TandaTan dadianebma daikaves. sabolood WyviSis<br />

samefo cixesac daeuflnen da labeWinis monasteric<br />

gaauqmes.~<br />

38<br />

* * *


monazonma sakuTar TavSi ar unda dauSvas, rom sindisi<br />

raimeSi amxeldes.<br />

amba agafoni<br />

39


40<br />

veltyevis monasteri<br />

raWis qedze, sof. sxvavidan daax. 10 km-is daSorebiT,<br />

veltyevis monastris eklesiis nangrevebia. savanis<br />

midamo vrceli velia tyeSi da veltyevic aqedan momdinareobs.<br />

ufro adre ki savane moixsenieboda rogorc<br />

`naTlismcemlis udabno~. aseve cnobili iyo rogorc<br />

`sxvavis monasteri~.<br />

veltyevis monasteri ZvelTaganve raWa-imereTis<br />

damakavSirebel erT-erT ZiriTad gzaze mdebareobda<br />

da amitomac mravalgvari iyo misi daniSnuleba Tu<br />

movaleoba. aqedan kargi gza-bilikebi midioda saCxereSi,<br />

futieTSi, rmavalZalSi, sxvavaSi, velevSi... amJamad<br />

sxvavidan Zalze gaZnelebulia iq misvla.<br />

naTlismcemlis udabnos eklesia didi xani araa<br />

rac daingra. giorgi boWoriZe, romelmac 1929 wels<br />

moinaxula Zveli savane, wers: `igi erTnaviani Senobaa<br />

7× 4,6 m., dasavleTiT aqvs saqalebo. nagebia kldis qvisa<br />

da kirisagan. eklesias TaRi aqvs, saxuravi ki ara xuravs.<br />

TaRi wyliT ari gaJRenTili, rac male Camongrevas<br />

uqadis.<br />

eklesias dasavleTis mxares, karis maRla, udevs<br />

qva mxedruli warweriT. warwera dasrulebuli ar<br />

aris, sityva gawyvetilia; amasve gvafiqrebinebs is garemoeba,<br />

rom qva dawerilia mxolod zeviTa nawilSi, e. i.<br />

naxevrad. qveda nawili ki dauwerelia.<br />

:q: me: TviT: mpyrobelman: lixT:<br />

raWisaman: erisTavman rostom: aR<br />

vaSene: udabno: veltyevsa: eklesia naTlisa<br />

mcemlisa: gansaZliereblada: da welmravlobisa:<br />

rogorc am werilidan Cans, eklesia auSenebia<br />

rostom erisTavs. aq yofila monasteri. centrarqi-


vSi daculia 1754 wlis Sewiruli wigni, micemuli am<br />

monastrisadmi rostom erisTavis brZanebiT grigol<br />

beris gamrekelis mier. eklesiac amis wina xanaSi unda<br />

iyos aSenebuli.~<br />

prof. Tamaz beraZe, exmaureba ra giorgi boWoriZis<br />

mosazrebas, ambobs: `veltyevis mindorze SemorCenili<br />

eklesiis TariRi g. boWoriZes daaxloebiT sworad<br />

aqvs mocemuli. bunebrivia, eklesia 1750 welze adre ver<br />

aigeboda, radgan rostomi raWis erisTavobas am wlis<br />

Semdeg iRebs. irkveva, rom monasteri veltyevSi am eklesiis<br />

aSenebamde arsebobda. me mivakvlie 1740 wlis or<br />

sabuTs, romelSic yifianTa da iaSvilTa sagvareulos<br />

warmomadgenlebi TiTo-TiTo ymas swiraven veltyevis<br />

monasters Corjodan da Zirageulidan. erTi dokumentiT<br />

ki grigol raWis erisTavis (1731-1743 ww.) zeobis<br />

wlebSi monasteri moqmedi sCans. amas mowmobs vaxuSti<br />

bagrationis rukaTa mcire atlasic, sadac igi<br />

`naTlismcemlis udabnos~ saxeliTaa datanili. Cans,<br />

1751 wlis Semdeg monastris eklesiis Zveli Senoba<br />

daurRveviaT da rostom erisTavis brZanebiT axali<br />

eklesia augiaT. Zveli eklesiidan erT fragments mivakvlie<br />

axali eklesiis SigniT. es aris tufis qvisagan<br />

gamoTlili erTi metris simaRlis sveti. veltyevis<br />

monastris Zveli eklesia X-XI saukuneebSi unda<br />

iyos agebuli.<br />

XVIII saukunis meore naxevridan samonastro kompleqss<br />

qvis eklesia da mis garSemo mdgari xis Senobebi<br />

hqmnida. 1825 wels aq idga monastris winamZRvris<br />

saxli da eqvsi xis senaki, sadac rva beri cxovrobda.<br />

monasters 41 komli yma-glexi ekuTvnoda raWis sxvadasxva<br />

sofelSi. masve ekuTvnoda venaxebi iwasa da<br />

ximSSi, agreTve saxnav-saTesi miwebi ximSSi, sxvavaSi,<br />

fsors da CorjoSi.<br />

41


1871 wels veltyevis monasteri gauqmda da saeklesio<br />

nivTebi WeliSis monasterSi gadaitanes.~<br />

Tamaz beraZis mosazrebas veltyevis monastris<br />

eklesiis aSenebis TariRTan dakavSirebiT sruli<br />

safuZveli gaaCnia.<br />

naTlismcemlis udabnos Sesaxeb gacilebiT naklebi<br />

werilobiTi cnobebi mogvepoveba, vidre, vTqvaT, es<br />

gvaqvs WeliSis udabnoze, rac rigma garemoebebma ganapiroba.<br />

am mxriv metad sainteresoa n. m-Svilis werili,<br />

romelic gazeTma `droebam~ (1885 w. #26) gamoaqveyna,<br />

sadac mSvenivrad Cans veltyevis monastrisa da mis<br />

msaxurTa gansakuTrebuli misia da Rvawli raWis mosaxleobis<br />

mimarT.<br />

`ianvris 25-s me momixda misvla sof. sxvavas. amave<br />

soflis mTaSi yofila Zveli monasteri ioane naTlismcemlisa.<br />

am monasters erTs dros didi saxeli da pativiscema<br />

hqonia xalxisgan da mefeebisganac. es monasteri<br />

yofila cnobili mSvenieri mdebareobiT udabur<br />

adgilas, tyiT, mindvriT, saTevze wyliT (`fasknara~ da<br />

`masilis tba~), Zvirfasi nivTebiT da samkauliT. monasters<br />

hyolia ymebi, hqonia zvrebi da saxnavi adgilebi,<br />

romelTagan scxovrobdao monastris krebuli. es monasteri<br />

miT ufro SesaniSnavia, rom, rogorc momswreni<br />

amboben, igi yofila mxsneli da mfarveli gaWirvebulTa<br />

mgzavrTa, zamTarSi raWidgan qarTl-kaxeTSi da<br />

iqidan ukanve raWas momavalTa. vinc ar icis raWis<br />

ambavi da misi mdebareoba, imas ar SeuZlian daafasos<br />

im monastris winamZRvarTa da morCilTa Sroma<br />

da moRvaweoba. amis dafaseba SeuZlian mxolod imas,<br />

visac unaxavs raWa, misi mdebareoba da icis misi garemoeba.<br />

rogor? mkiTxavs mkiTxveli. ai, rogor: raWa aris<br />

sazogadod mTiani qveyana, xolo is mTa, romlis Zir-<br />

Siac mdebareobs es monasteri, sxvebzed umaRlesia. ro-<br />

42


gorc mTa adgils, rasakvirvelia, aq Tovlic didi icis<br />

da buqic. amisaTvis yoveli winamZRvari (Tavis sindisiT)<br />

movale iyo valdebulad gaexadna yoveli Tavisi<br />

morCili, rom am mTaze gaWirvebul mogzaurTaTvis Semweoba<br />

miecaT. am morCilT hqoniaT gamarTuli TavianTi<br />

kalaTebi da Sig Sesaferi sursaTi. rodesac Turme<br />

qar-buqi atydeboda, es morCilni aiRebdnen kalaTebs,<br />

daiWerdnen xelSi niCbebs, zogni sxva saWiro iaraRs<br />

da gaswevden TavianT daniSnul gzazed gaWirvebul mgzavrTa<br />

saZebnelad. rodesac naxavden TovlSi Caflul<br />

kacs da grZnoba-mixdils, jer adgilobriv moabrunebden<br />

saWmel-sasmliT, mere wamoiyvanden monasterSi, sadac<br />

gamarTuli iyo gansakuTrebuli palati. aq daawvenden<br />

Tbilad, mouvliden or-sam dRes saWiroebisa-da<br />

gvarad da mere wamoiyvanden TavianT saxlSi. am keTili<br />

saqmisaTvis es mamani arafer sasyidels ar iRebden:<br />

amas moqmedebden mxolod TaviianT sulis sameoxod da<br />

ara sxva raime ganzraxviT.<br />

ai, es wminda monasteri, CvenTa mama-papaTa salocavi<br />

da mfarveli gaWirvebulTa JamTa-viTarebisagan<br />

dRes gauqmebula.~<br />

rogorc viciT, veltyevis gauqmebuli monasteri<br />

Tavisi qonebiT WeliSis monasters miakuTvnes.<br />

* * *<br />

CvenTvis cnobili veltyevis monastris winamZ-<br />

Rvrebi:<br />

1. iRumeni antoni (abaSiZe) _ 1770-1806 ww.<br />

2. arq. panteleimoni _ 1806-1841 ww.<br />

3. mRvdelmonazoni iostasi 1841-1848 ww.<br />

4. arq. nikolozi (niJaraZe) _ 1855-1861 ww.<br />

5. mRvdelmonazoni makari (jafariZe) _ 1861-1871<br />

ww.<br />

43


44<br />

* * *<br />

ganmartoebasa da siCumeSi da ara _ xalxsa da<br />

xmaurSi ibadeba keTili da zeciuri azrebi.


leknaris monasteri<br />

yovelmxriv srulyofili samonastro ansamblis<br />

utyuari niSnebi gvaqvs leknarSi. bermonazvnebi aq<br />

IX-X saukuneebSi unda damkvidrebuliyvnen. aswleul-<br />

Ta manZilze, TiTqmis XX saukunemde ismoda aq wminda<br />

giorgis taZris ambionidan samRvdeloTa wirva-locva<br />

da RaRadisi, magram, samwuxarod, bolos leknaric<br />

SeuerTda raWis nataZral-namonastralTa did rigs...<br />

dacarielda da damunjda iqauroba...<br />

naqeralas mTis daboloebaze, okribis gadasaxedis<br />

maRali kldis Tavze, dRes leknaris wminda giorgis<br />

eklesiis mxolod sanaxevrod dangreuli kedlebiRaa<br />

SemorCenili. aqedan xelisguliviT mosCans didebuli<br />

xvamlis mTa da okribis Tvalwarmtaci sanaxebi.<br />

taZris qvemoT (10-15 metrSi), kldeSi gamoWrilia<br />

wylis Sesakrebi auzi, romelic Tlili qviTaa amoyvanili.<br />

aq mudamaa ankara wyali erT doneze.<br />

eklesiamde misasvleli ramdenime gza-bilikia.<br />

aq SeiZleba movxvdeT sof. Zmuisidan, zeda Savradan,<br />

Saoridan. dResdReobiT ki yvelaze moxerxebuli gza<br />

sof. nikorwmindidanaa, saidanac 8-10 kilometri savalia.<br />

Zvelad taZari moixsenieboda rogorc `mTis wminda<br />

giorgi~ da iTvleboda Zlier, yovlisSemZle salocavad.<br />

aq modiodnen mlocvelebi dasavleT saqarTvelos<br />

yvela mxridan. qarTveli didebulebi uxvad swiravdnen<br />

yma-mamulebsa da saeklesio qonebas, ris Sesaxebac<br />

ara erTi da ori werilobiTi sabuTi arsebobs. metad<br />

mniSvnelovania am mxriv mefe bagrat V-is (1360-1393 ww.)<br />

mier gacemuli sigeli: `Tquen wmidao giorgi mTisa, raguaric<br />

daviT aRmaSeneblisa da Zisa misisa dimitrisagan<br />

Semowiruli yofiliyo, Cuen mefeT mefeman bagrat...<br />

45


xelvyaviT axlad aRSenebad da Semkobad taZarsa<br />

Sensa da gardavWedeT zeiT tyuiviTa da spilenZiTa<br />

da movWedneT xatni... Semovswiren mamulni da glexni<br />

saxads agara... Savori, viTa ZvelTagan Savoris mTavar<br />

mowame iqi svenebuliyo, didi sofeli yofiliyo Savori<br />

da aoxrebuliyo... axlad xelvyaviT aRSenebad...<br />

sofeli Sevqmeni da aw axlad SemogwireT... Txmori...<br />

Zmuisi cxraTaviTa... kacieTs msxdomni buluSaZeni da<br />

zaqaraZeni... wynors miTaTaSvilebi da WlikaZeni... agara...<br />

WaSlaTs WunWulaZe, qoTboZeiZe... boboTs eraZeni...<br />

fonas nozbeganiZe... surami.~<br />

mTis wminda giorgisadmi Sewirulebis ukanaskneli<br />

sigeli gacemulia 1795 wels, solomon II-is meuRlis,<br />

dedofal mariamis mier.<br />

1950-ian wlebSi Zegli Seiswavla xelovnebaTmcodne<br />

malaqia dvalma da swored man ivarauda pirvelma<br />

odesRac aq monastris arseboba. gamokvlevis Sedegebi<br />

b-ma malaqiam gamoaqveyna 1968 wels, mecnierebaTa<br />

akademiis Jurnal `macneSi.~ mkvlevari wers: `galavnis<br />

SigniT SesasvlelTanavea gegmaSi sworkuTxa saTavsos<br />

qvis kedlebis nangrevi, roemlic sayaraulo koSkis<br />

naSTs unda warmoadgendes. galavnis SigniT mravlad<br />

SeimCneva sxvadasxva nagebobaTa kvali, rac imaze<br />

miuTiTebs, rom Cven saqme gvaqvs rTul samonastro ansamblTan.<br />

yvela es nageboba amJamad dangreulia da<br />

maTi kedlebi ZiriTadad dafarulia nangrevebiTa da<br />

miwiT, magram kargad Cans, rom isini nagebi yofilan<br />

Tlili qviT kiris xsnarze.<br />

... gamokvlevam dagvanaxa: 1) leknaris samonastro<br />

ansamblis eklesiis mTavari navi agebulia IX saukunis<br />

II naxevridan X saukunis I naxevramde.<br />

2) CrdiloeT minaSeni Zeglze mogvianebiT, X saukunis<br />

dasasruls an XI saukunis pirvel mesamedSi<br />

46


miuSenebiaT, xolo dasavleT minaSeni kidev ufro gviandelia.~<br />

istorikosi, Tamaz beraZe aseve miiCnevs aq mTeli<br />

samonastro kompleqsis arsebobas IX-X saukuneebidan.<br />

mTis wminda giorgis eklesiis mflobelobaSi Sedioda<br />

mdidari saeklesio inventari uZvirfasesi jvarxatebiT,<br />

romelTa didi nawili gasul saukuneSi daikarga<br />

ukvalod.<br />

zepirgadmocemam Cvenamde moitana friad lamazi<br />

Tqmuleba: mTis wminda giorgis sasulieroTa krebuli<br />

imedismimcemi da darajis TvaliT gahyurebda<br />

Sors, rions gaRma, aseve mTaze mdgar Rviaris jvarcmis<br />

eklesiis msaxurTa dass... ase yofila Rviaridanac...<br />

ori qarTuli kulturisa da sulierebis kera mzeriT<br />

amxnevebda erTimeores... maT Soris mgrZnobiare, sulieri<br />

kavSiri gabmuliyo da netarebdnen amiT... Soridan<br />

grZnobdnen erTurTis guliscemas...<br />

* * *<br />

amba markozma erTxel amba arsenis uTxra: ratom<br />

gagvirbixar? berma miugo: `RmerTi xedavs, rom miyvarxarT,<br />

magram ar SemiZlia, viyo erTdroulad RmerTTanac<br />

da adamianebTanac. zecaSi aTasebsa da miliardebs<br />

erTi neba aqvT, adamianebis neba ki gansxvavebulia.~<br />

47


48<br />

Sodis monasteri<br />

sof. Rebidan oTxiode kilometris moSorebiT,<br />

saukuno Tovl-yinuliani Sodis mTis Ziras, didebuli<br />

monasteri moqmedebda Zvelad. misgan dRes mxolod<br />

wm. giorgis darbazuli eklesiisa da zRude-galavnis<br />

nangrevebiRa SeimCneva kargad. dakvirvebuli Tvali ki<br />

taZris mimdebare ulamazes serze samonastro ansamblis<br />

sxva nagebobaTa kvalsac SeamCnevs.<br />

dro-Jamis srbolam da istoriulma qartexilebma<br />

arc Sodis monasteri daindo da odesRac iq arsebuli<br />

maRali SemoqmedebiTi suli nelinel gailia... Sewyda<br />

bermonazonTa gulmxurvale locva... savanis adgils<br />

tye moeria... daax. XVIII saukunis dasawyisSi mTlianad<br />

daicala monastris maxloblad mdebare sof. Sodac.<br />

iq mcxovrebi boxaSvilebis gvari Rebs Camosaxlda. Tu<br />

sad wavida sxva gvaris xalxi, amis Sesaxeb araferi<br />

viciT.<br />

werilobiTi sabuTebis simwiris miuxedavad, Zveli<br />

savanis Sesaxeb naTel warmodgenas gviqmnis SenobaTa<br />

narCenebi da gansakuTrebiT monasterSive damzadebuli<br />

Zvirfasi liTonebis Weduri jvar-xatebi. aqedan<br />

ramdenime brwyinvale nimuSi quTaisis istoriul-eTnografiul<br />

muzeumSia daculi da TariRdeba XI-XII<br />

saukuneebiT. saeklesio nivTebi da Sirimis Tlili<br />

qviT nagebi wm. giorgis eklesiis darCenili nawili<br />

saSualebas gvaZlevs _ savanis daarseba X saukunes<br />

davukavSiroT.<br />

yvela monacemiT, Tavidan aq mxolod monasteri<br />

unda yofiliyo da Semdeg ki sofelic gaCnda, rac dakavSirebuli<br />

unda iyos mZlavri samWedlo-saxelos-


noebis dawinaurebasTan. saWiro nedleulis (oqro,<br />

platina, vercxli, saRebavebi da sxv.) mopovebis, adgilze<br />

mitanisa da gadamuSavebis rTuli procesi aucileblad<br />

moiTxovda damxmare muSaxelis mozidvas da ase<br />

gaCnda sofeli Soda, romelic monastris kuTvnileba<br />

iqneboda uTuod.<br />

1503 wels Sedgenili aleqsandre mefis sigelis<br />

mTaraWis sofelTa CamonaTvalSi weria: `Sodas wmidis<br />

giorgis eklesia da sofeli, ocdaxuTi kuamli<br />

kaci da cixe.~ rogorc Cans, am droisaTvis monasteri<br />

ukve aRar arsebobs. darCenilia mxolod moqmedi eklesia<br />

da sofeli. xalxis mexsierebam ki mainc didxans<br />

Seinaxa savanis arseboba da Cvenamde moaRwia. XIXs-is<br />

bolos, Rebeli moxucebis monaTxrobze dayrdnobiT p.<br />

uvarova wers: `Sodis mTis Ziras Zvel droSi arsebobda<br />

Zlieri gamagreba da masTan monasteri, magram is<br />

didi xania rac dangreula. monastris kuTvnili xatebi<br />

Cven vnaxeT Rebis eklesiaSi.~ es is xatebia, romlebsac<br />

Sodis monastris ostatebi qmnidnen adgilobrivi<br />

nedleulis gamoyenebiT da gamoirCeodnen maRali mxatvruli<br />

RirsebiT.<br />

1910 wlamde Rebis macxovris eklesiaSi inaxeboda<br />

platinis masiuri, 35 sm simaRlis, unikaluri jvari, eq.<br />

TayaiSvilis TqmiT: `es iSviaTi nimuSi TeTri oqros<br />

jvrisa saqarTveloSi.~ mZarcvelma avazakebma, sxva<br />

Zvirfas nivTebTan erTad, xelovnebis es brwyinvale<br />

nimuSic gaitaces da dRemde gauCinarebulia. jvari<br />

1847 wels naxa mari brosem, magram, garda aRtacebisa,<br />

garkveviT veraferi Tqva uZvirfasesi nivTis Sesaxeb.<br />

Cemi Rrma rwmeniT, platinis jvari Sodis monasterSi<br />

unda yofiliyo damzadebuli, rasac amyarebs<br />

4. vaJa gobejiSvili<br />

49


XIX s-is erTi werilobiTi cnoba, sadac dafiqsirebulia<br />

imdroindel Rebel xandazmulTa mtkiceba, rom<br />

rionis saTaveebSi Zvelad platinasac moipovebdnen. es<br />

arcaa gasakviri, radgan im adgilebSi blomadaa oqro.<br />

Sodis monastris oqromWedlebi gvevlinebian adreuli<br />

xanis brilel ostatTa SemoqmedebiTi sulis,<br />

maTi saqmianobis gamgrZeleblad. daxvewili, natifi<br />

gemovnebiT Sesrulebuli saeklesio inventaris Seqmnis<br />

xelovneba gamoZaxilia uZvelesi drois briluri<br />

brinjaos mravalsaxovani nivTebisa. Sodelma ostatebma<br />

Rirseulad gaagrZeles brils dawyebuli liTonis<br />

mxatvruli damuSavebis umdidresi tradicia.<br />

mxolod saocrebas Tu mivawerT monastris arsebobas<br />

Sodas. SeuZlebelia, am maRal mTaSi (z.d. 2200<br />

metrze meti), samonastro ansamblis adgil-mdebareoba<br />

moinaxulos kacma da gaocebuli ar darCes bermonazonTa<br />

SemarTebiTa da xasiaTis simtkiciT. ra energia<br />

da Sromismoyvareoba unda hqonodaT uflis rCeulebs,<br />

rom umkacres klimatur pirobebSi Tavic erCinaT, xelovnebis<br />

mSvenieri nimuSebic SeeqmnaT da RvTismsaxurebac<br />

aResrulebinaT.<br />

uxvTovliani zamTari aq, sul mcire, eqvs Tves<br />

grZeldeba, rac didad aferxebs garesamyarosTan kav-<br />

Sirs. Sodeli berebi zamTris moaxloebas yovelmxriv<br />

mzad unda Sexvedrodnen. sursaT-sanovage, saoqromWedlo<br />

masala, saTbobi da bevri sxva ram, mxolod maT sazrunavSi<br />

Sedioda. Tanac, Sodis savargulebi arcTu ise<br />

saxarbieloa. monastris msaxurT da sofels adgilze<br />

moweuli Wirnaxuli naklebad daakmayofilebda. amitom,<br />

SesaZloa, monasteri sxva savargulebsac flobda Rebis<br />

teritoriaze da sxvaganac ki. bermonazonTa ZiriTadi<br />

50


marCenali mainc maTi nawarmis realizaciidan miRebuli<br />

Semosavali unda yofiliyo. Sodis monastris<br />

sawarmo-saxelosnoebidan gamosuli maRali xarisxis<br />

saeklesio da saojaxo inventari Sors gahqondaT, rasac<br />

soliduri Semosavali SeeZlo moetana.<br />

dro bevr rames cvlis cisqveSeTSi... saxe icvala<br />

Sodis savanemac... mravali Taoba gamoicvala, magram<br />

darCa xsovna im droisa, roca Sodis monasteri da<br />

misi Semoqmedi bermonazonTa krebuli maRali mTidan<br />

gadahyurebda da amayad usworebda Tvals ganviTarebuli<br />

Sua saukuneebis ayvavebul saqarTvelos. da ma-<br />

Sin, rodesac qarTuli kulturis winsvla Seferxda<br />

(XIIIs.), Sodel bermonazonTa sasaxelod unda iTqvas,<br />

rom qveynisaTvis am mZime Jams intensiurad moRvaweoben<br />

kidev didxans, ori saukune mainc.<br />

* * *<br />

adamiani mudmivad ise unda iyo, TiTqosda RvTis<br />

samsjavroze dgaxar.<br />

amba aRaToni<br />

51


52<br />

bubis monasteri<br />

momxiblavi Sovis siaxloves, zemoT, md. WanWaxs<br />

marjvena mxridan bubiswyali mierTvis, romlis ulamazesi<br />

xeobis vrcel alpur saZovrebamde, Sovidan samiode<br />

kilometrSi, Zvelad sofeli buba iyo gaSenebuli.<br />

dRes aq mxolod miwasTan gasworebuli nasaxlarebiRa<br />

SeiniSneba. JamTa svlas mxolod bubis monastris mSvenieri<br />

eklesiis mkvidrad nagebma kedlebma gauZlo<br />

nawilobriv da usaxuravod darCenils (saxuravi 1940ian<br />

wlebSi dazianda), aravin icis ra bedi eweva momavalSi.<br />

`bubis jvrad~ wodebuli eklesia X saukunis Zeglia.<br />

1970-ian wlebSi aq saZiebo samuSaoebi Caatara<br />

xelovnebaTmcodne malaqia dvalma da sakmaod saintereso<br />

masalac moipova. moZiebuli nivTebis nawili<br />

man onis mxareTmcodneobis muzeums gadasca.<br />

Zveli monasteri mdebareobs nasoflaris dasavle-<br />

TiT, SemaRlebul da damrec adgilas. aq, sakmaod did<br />

farTobze, kargad Cans samonastro ansamblis kvali.<br />

sxvadasxva daniSnulebis SenobaTa nangrevebi utyuari<br />

mowmea erT dros aq bermonazonTa moRvaweobisa.<br />

bubis savanis daarseba uciloblad X saukunes<br />

unda mivakuTvnoT. Cveni mosazrebiT, aq, albaT, jer mxolod<br />

monasteri moqmedebda Tavidan, mogvianebiT ki<br />

sofelic gaCnda mis siaxloves. Tu ra damokidebuleba<br />

arsebobda savanes da sofels Soris, ra valdebuleba<br />

hqonda sofels monastrisadmi, dRes amaze msjeloba<br />

Wirs. Tumca unda vifiqroT, rom raRaciT mainc valdebuli<br />

iqneboda sofeli.<br />

aRsaniSnavia, rom monastris siaxloves arc nakaduli<br />

da arc wyaros wyalia. darCenili TqmulebiT,<br />

savanidan sakmaod daSorebuli wyaros wyali miwaSi


Cawyobili xis Tu Tixis milebiT yofila miyvanili.<br />

1503 wels Sedgenil sigelSi vkiTxulobT: `bubas<br />

kargi eklesia, cixe da sofeli, _ eklesia kargis<br />

juarxatiTa, ocdaxuTi glexi.~ am dros monasteri ukve<br />

aRar moixsenieba. es dro saqarTvelosaTvis Znelbedobis<br />

xanaa da monastrebsac gauWirdaT, ramac bevri savanis<br />

gauqmeba gamoiwvia, maT Soris raWaSic. monastrebTan<br />

arsebuli taZrebi ki mainc agrZelebs moqmedebas<br />

mRvdelmsaxurebiT. `bubis jvaric~ maT Sorisaa da<br />

soflis daclamde, rac, Cveni varaudiT, XVIII saukuneSi<br />

unda momxdariyo, agrZelebs uflis samsaxurs.<br />

sof. bubis mosaxleobis nawili glolas Camosaxlda,<br />

nawili ki raWis sxva soflebSi, an ufro Sors, unda<br />

wasuliyo.<br />

sakmarisia erTxel gadaavlo Tvali bubisa da Sodis<br />

monasterTa garemomcvel midamos, gaecno warsuls,<br />

rom igrZno saocari msgavseba maT Soris. orTave savane<br />

xom mTaraWis subalpur zolSia TiTqmis erTnair simaRleze<br />

(z.d. 2200 metrze meti) umSvenieresi mdebareobiT;<br />

orTave erT dros _ X saukuneSia dafuZnebuli;<br />

monastris taZrebic Zlier hgavs erTimeores zomebiTa<br />

da formiT; ricxobrivad erTnairia monastrebTan arsebuli<br />

soflis komlTa raodenobac; erTnairi iqneboda<br />

samonastro meurneobac. oRondac, Tu dRes Cven<br />

kargad viciT Sodeli berebis ZiriTadi saqmianoba<br />

_ saeklesio inventaris maRalmxatvruli damuSaveba,<br />

oqromWedloba, amas ver vityviT bubaze, radgan ar gagvaCnia<br />

raime xelSesaxebi sabuTi an zepirgadmocema iq<br />

moRvawe berebis Sesaxeb. erTi kia, ueWvelad unda miviCnioT<br />

Sodel da bubel bermonazonTa axlo urTier-<br />

Toba da sulieri siaxlove.<br />

bubisa da Sodis monastrebi Sua saukuneebis saqarTvelos<br />

mniSvnelovan sulier da kulturul kerebs<br />

53


warmoadgenda ukidures mTian zolSi.<br />

54<br />

* * *<br />

giyvardes codvilni, magram gZuldes maTi saqmeni.<br />

Tamar dedoflis saydari<br />

wmida isak asuri<br />

qveyanam eTers SvenebiT<br />

Tamari amjobinao;<br />

miuval adgils, kldis<br />

wverze<br />

mas dauniSna binao.<br />

... mivida, boyvas gaCerda,<br />

sadac amboben Tamarso;<br />

Zvel saydars daqaTqa-<br />

Tebda,<br />

sxivebs afenda mas garso...<br />

a k a k i<br />

Zvel saqarTveloSi farTod iyo gavrcelebuli<br />

kldeSi nakveT nagebobaTa gamoyeneba bermonazonTa<br />

sacxovreblad da samoRvaweod. es gansakuTrebiT SeiniSneba<br />

samxreT saqarTveloSi, sadac blomadaa rogorc<br />

monastrebi, aseve kldeSi nakveTi kompleqsebi sameurneo,<br />

TavdacviTi, sayofacxovrebo qvabebiT da soflebic<br />

ki.<br />

raWaSic ukveTiaT kldeSi Cvens Soreul winaprebs<br />

saRvTismsaxuro, sayofacxovrebo Tu saxizari qvabebi.<br />

soflebis: boyvasa da qorTas zeviT, focxrevis mTis<br />

kirqvian masivSi, frialo kldeze, kargad moCans kldeSi


CaSenebuli saydari da xelovnuri qvabebi mis irgvliv.<br />

kldeSi kveTa Zveli qarTuli samSenebglo ostatobis<br />

Semadgeneli nawilia da Tamar dedoflis kldis qvabebic<br />

am ostatobis erT-erTi nimuSia. sakvirvelia mxolod<br />

SemarTeba da energia im adamianebisa, vinc aseT<br />

miudgomel, Sveul kldeSi kveTda, aSenebda, cxovrobda<br />

da moRvaweobda.<br />

xalxSi gavrcelebuli TqmulebiT _ aRniSnul<br />

gamoqvabulSi Tamar dedoflis kubo da Sesabamisi<br />

Zvirfaseuloba inaxeboda. da ai, XIX saukunis bolos<br />

gamoCnda ganZis maZiebeli, sof. boyvas mkvidri petre<br />

omaniZe, romelmac gadawyvita, rac ar unda mosvloda,<br />

dedoflis saydarSi unda SeeRwia. daiwyo kibis keTeba<br />

da 2-3 wlis Semdeg moaxerxa sanatrel qvabebSi SeRweva.<br />

am ambavs sainteresod gadmogvcems Jur. `mwyemsi~<br />

(1893w. #17):<br />

`es kibe ukeTebia mas raRac Cvenebis ZaliT. ai,<br />

ras ambobs igi: `me CvenebiT vnaxe erTi Svidtkaveliani<br />

rkinis keti, romelsac Tavze jvari hqonda. am ketiT<br />

vimuSave kldeSi calis xeliT, roca bevr kacs orive<br />

xeliT uZneldeba misi aweva. me mecxadeboda RvTismSobeli,<br />

romelTanac mouSoreblad iyvnen ori TeTrad<br />

Semosili bavSvi, romlis saSualebiTac me vigebdi<br />

dros muSaobisas. rodesac viwyebdi muSaobas, erTi<br />

erT mxarze damajdeboda, meore ki meoreze da mere Sefrindebodnen<br />

saydarSi. maTi SemweobiTa da imediT ise<br />

vmuSaobdi rogorc swor miwaze.~<br />

bevr sxva rames laparakobs es moxuci, romlis<br />

laparaki morwmune kacis laparaks ufro hgavs, vinem<br />

SeSlilisas.<br />

exmarebodnen coli da 12 wlis geri. isini ise<br />

uSiSrad adiodnen da Camodiodnen im kldeze kibis<br />

masalis asatanad, rogorc TviTon is omaniZe, rodesac<br />

55


evr kacs am kldeze asvla ki ara, misi Sexedvisac<br />

eSinia. ris ZaliT moxda yovelive es, amis gamocnoba<br />

mkiTxvelisTvis migvindvia.~<br />

imdroindeli perioduli gamocemebi farTod<br />

gamoexmaura am saocar ambavs. unda iTqvas, rom avtor-<br />

Ta Sexedulebebi zogjer urTierTgamomricxavia. zogi<br />

xotbas asxams petres siTamames, zogic kidev TviTmarqvia<br />

RvTis mociqulad miiCnevs da a.S.<br />

Tamaris kldis qvabebis saidumloebiT dainteresebuli,<br />

simon sxirtlaZe igonebs: `boyveli maswavleblis<br />

vlasi gociriZis gadmocemiT, roemlsac kargad<br />

axsovs petrias Serkineba kldesTan, uZveles saydar-<br />

Si mas mxolod xis akvnis nawilebi, brinjaos jvrebi,<br />

Sandlebi da Tixis doqi daxvedria. misive TqmiT: 1903<br />

wels petria kldis erT-erT gvirabSi Sesula da iqidan<br />

feradi qvebi Camouyria. Camosvlisas uTqvams: gvirabSi<br />

Zlieri qari uberavs, ukuni Ramea da Rrmad ver<br />

Sevedio.~<br />

Cveni didi moRvawe vano maCabeli, romelmac 1892<br />

wels moinaxula Tamaris klde, wers (Jur. `mwyemsi~ 1893<br />

w. #4):<br />

`ra xelma aaSena es saydari da rodis aris aSenebuli,<br />

aravin icis. es ki cxadia, rom marjvniv kldis<br />

wveridan am saydramde cal-bilika gza mainc unda yofiliyo<br />

da masukan am gzas niaRvari Camorecxda. axlac<br />

etyoba alag-alag naSTi am bilikebisa, magram mometebuli<br />

wili ki ise kvalwmindad aris Carecxili, rom<br />

veras gziT kaci im saydars ver miudgeba.<br />

miuvali Senoba, uxvedri alagi yovelTvis xalxis<br />

warmodgenaSi raime legendas Sehqmnis da raWis xalx-<br />

Siac am saydris miuvalobas Seuqmnia Tqmuleba, viTom<br />

saydarSi oqros kubo idges, Tavsa da bolos kelaptrebi<br />

enTos da kuboSi Tamar dedoflis gvami esvenos.<br />

56


aWaSi amboben, viTomc oras-samasis wlis winaT viRac<br />

mesxi CaeSvaT zemodan TokebiT, magram saydarSi rom<br />

Sesuliyo da didebuli sanaxavi enaxa, dabrmavebuliyo<br />

da mxolod gamosvlis Semdeg kvlav TvalT sinaTle<br />

moepova. ueWvelia, rom es sxvadasxva Tqmuleba aRugznebda<br />

ocnebas kibis gamkeTebel raWvelsac, sizmrad<br />

moaCvenebda uricxv simdidres da ganZeulobas, saydarSi<br />

Senaxuls, da miscemda Zalas imisTana saqmis<br />

SesrulebisaTvis, romelsac ubralo kaci Tavis dReSi<br />

ver Sehbedavda.<br />

... ucnauri sanaxavi unda yofiliyo es kaci kibis<br />

keTebis dros: gakruli frialo kldeze, mZime rkinis<br />

ketiT xelSi imsiTana simaRlezed, sadac kacis Tvali<br />

Zlivs aswvdeba. is mogagonebdaT babilonis godolis<br />

amSenebelT, romelnic qvemomde xmas verc ki awvdendnen<br />

da maRal zecas unayofod epotinebodnen.<br />

... marTlac rom SeuZlebeli ara yofila-ra da<br />

yvelafers Seiqms kaci, rwmeniT aRWurvili da Seudrekel<br />

surviliT gatacebuli.~<br />

1957 wels Tamar dedoflis qvabebs alpinsitebi<br />

ewvivnen. eqspediciis xelmZRvaneli, cnobili mTamsvleli<br />

al. nemsiwveriZe, romelic zevidan daeSva TokiT,<br />

wers:<br />

`daSvebisas 100 metri Toki haerSi iyo, kldes ar<br />

edeboda... male kldis kedelma daSoreba iwyo...<br />

gamoCnda kiris xsnarisa da qviT amoSenebuli<br />

gamoqvabulis wina kedelic... 12-15 metriT var dacilebuli,<br />

haerSi gamokidebuli. kargad vxedav mTavar gamoqvabuls,<br />

mis marcxniv _ gumbaTisebur gamoqvabuls da<br />

misken mimaval kldeSi gamokveTil biliks, romelzedac<br />

unda gadavide Tokidan.<br />

Zirs myofi amxanagebis daxmarebiT miviRe moZraobis<br />

inercia, SevaCere Tokze brunva da gadasasvlelad<br />

57


swori mimarTuleba aviRe. Tokze swor mdgomareoba-<br />

Si yofnam saSualeba momca garkveviT damenaxa mTavari<br />

gamoqvabulis marjvniv, 30 metris moSorebiT, vertikalurad<br />

gaxsnili karstuli gvirabi xelovnurad<br />

amoSenebuli kedliT.<br />

Tokidan gamoqvabulSi gadasvlisTanave am gamoqvabulisaken<br />

gavemarTe. aqac mTavar gamoqvabulidan<br />

kldes gamokveTili biliki mihyveba. magram biliki 5<br />

metris Semdeg Camongrevis gamo waSlila da kldeze<br />

gadasvla gverdiTi dacvis gareSe SeuZlebelia. qvemodan<br />

amxanagebis amoyvana erTi TokiT ar xerxdeba.<br />

danarCeni gamoqvabulebis aRwera movaxdine da<br />

ukve SuadRe gadasuli iyo, rom gamoqvabulidan daveSvi.~<br />

radganac xalxma focxrevis 200 metrze meti simaRlis<br />

frialo kldis TiTqmis SuaSi nakveTi qvabebi<br />

da iq CaSenebuli saydari (`dedoflis saxtara~ _ asec<br />

moixsenieboda), romelsac adre aivanic hqonia, Tamar<br />

dedoflis saxels daukavSira, unda miviCnioT, rom<br />

Senoba Tamaris drosaa aSenebuli, xolo rac Seexeba<br />

uSualod xelovnur qvabebs, sakiTxi ufro rTulia da<br />

Znelad gamosarkvevi.<br />

vaxuSti batoniSvili raWis momijnave md. yvirilis<br />

saTaveebSi nakveT qvabebs arabobis xanas ukavSirebs,<br />

ris safuZvelzec simon sxirtlaZe miiCnevs, rom Tamar<br />

dedoflis kldis qvabebic imave xanisa SeiZleba iyos,<br />

rac savsebiT dasaSvebia. Tavdapirvelad, SesaZloa, qvabebi<br />

gamoiyeneboda mxolod saxizrad, rac SemdgomSi<br />

gandegilTa sacxovreblad, sadayudebuloebad, an sulac<br />

mRvimur monastrad iqca.<br />

Tu rodis moiSala aq bermonazvnuri cxovreba, veravin<br />

ityvis. araviTari cnoba aRniSnulTan dakavSirebiT<br />

ar arsebobs, arc werilobiTi da arc naratiuli.<br />

58


Tamaris kldis qvabTa saidumloebis amoxsna momavlis<br />

saqmea.<br />

* * *<br />

visac dro amaodmetyvelebis sifxizleSi gahyavs,<br />

igi ukeTesad moiqceoda, Tu daiZinebda.<br />

amba isaia<br />

59


60<br />

soris monasteri<br />

`am mindas zeiT moerTvis rions CrdiloeTidam<br />

sorisxevi, amazed ars monasteri ugunbaTo, didi, keTil-<br />

Seni, aw xucis amarad.~<br />

ase mokled aRwers vaxuSti batoniSvili soris<br />

monasters, romelic mdebareobs soflis siaxloves, md.<br />

sontarulas marcxena mxares, mTis ZirSi, vake adgilas.<br />

rogorc Cans, im droisaTvis monasteri daqveiTebula;<br />

magram imave, XVIII saukuneSi, raWis erisTavis SoSita<br />

III-s zrunviTa da SemweobiT SesamCnevad aRorZinda<br />

samonastro cxovreba.<br />

soris monastris jvarcmis eklesiis agebas mkvlevarebi<br />

XIII saukunes miaweren, rac ar unda niSnavdes<br />

amave dros savanis safuZvlis Cayras. monasteri ufro<br />

adre unda iyos daarsebuli, Tu rodis, amaze mxolod<br />

arqeologiur kvlevas SeuZlia pasuxis gacema.<br />

giorgi boWoriZis aRweriloba (1920-iani wlebi)<br />

gveubneba: `eklesia erTnaviani Senobaa, 14,5× 8,5 m., nagebi<br />

qvitkirisagan. Zvelad mas samxreTiT da CrdiloeTiT<br />

hqonia egvterebi, romlebic XIX saukunis 70-ian wlebSi,<br />

eklesiis ganaxlebis dros, ukve dangreuli yofilan;<br />

maSin isini sul mouSliaT da samagierod eklesiis<br />

dasavleTi nawili gaudidebiaT.<br />

gadmocemiT eklesia aSenebuli da moxatulia sapyar<br />

erisTavis WarelisZis qvelis mier, xolo ganaxlebulia<br />

SoSita erisTavis mier XVIII saukuneSi. pirveli<br />

daxatulia Crdilo kedelze, meore samxreT kedelze.<br />

warwerebi mxatvrobas aqvs asomTavrulad, xucurad,<br />

mdivanmwignobrulad da mxedrulad.<br />

eklesia moxatuli unda iyos da egebis aSenebulic<br />

XIII saukuneSi.<br />

eklesia, rogorc p. uvarova gadmogvcems, siZvelee-


iT mdidari yofila. samwuxarod, Cemi misvlisas maTi<br />

umetesi nawili ganadgurebuli aRmoCnda. am siZvele-<br />

Ta naSTebidan me movagrove erTi yuTi. ar aRmoCnda<br />

agreTve etratze naweri didi tanis gulani, Semkuli<br />

mravali istoriuli minaweriT.<br />

eklesiis samxreTiT aris patara goraki `nacixuri.~<br />

Zvelad aq samreklo yofila; igi axla dangreulia<br />

da misi marto saZirkveliRa moCans. adgilobriv<br />

pirTa cnobiT aq ganZi aris dafaruli. am adgilas<br />

dResaswaulis dros Temis, anu Temad dasxdoma scodniaT.~<br />

jvarcmis eklesia rom unikaluri siZveleebiT yofila<br />

mdidari, amas mravali werilobiTi sabuTic adasturebs.<br />

erTi cnobiT, mari brose aRtacebaSi mouyvania<br />

(1840-iani wlebi) taZris jvar-xatebs. erT-erTi maTganis<br />

_ Zvirfasi qvebiT mooWvil xatze ki uTqvams: xatis<br />

marto am brwyinvale qvebis safasuriT didi eklesiis<br />

aSenebaa SesaZlebelio. amitomac iyo, rom taZari ramdenjerme<br />

gaiZarcva avazakebis mier.<br />

prof. Tamaz beraZe wers: `soris jvarcmis eklesias<br />

amkobda jvari, romelic gadmocemiT gadamSis monasters<br />

ekuTvnoda, romlis nangrevebi XIX saukuneSi<br />

jer kidev SemorCenili iyo, tyeSi, sontarulas piras.<br />

es jvari gadamSis eklesiidan moglejila wyaldidobis<br />

dros da dinebas soris monastramde miucurebia.<br />

aseve gadmocemiT, eklesiis samxreTi minaSeni raWis<br />

erisTavTa akldamas warmoadgenda.<br />

1825 wels monasters mxolod ori komli gaaCnda.<br />

berTa krebuli winamZRvrisa da mTavardiakvnisagan<br />

Sedgeboda.~<br />

xelovnebaTmcodne izolda WiWinaZe, romelmac<br />

Seiswavla taZris moxatuloba, aRniSnavs: `ilustraciebi<br />

warmoaCenen soris moxatulobis mxatvrul Rire-<br />

61


ulebas, gvagrZnobineben misi natifi feradovani Sexamebis<br />

silamazes da mxatvar daviTis brwyinvale teqnikur<br />

ostatobas.~ es is cnobili qarTveli mxatvari<br />

daviTia, romelmac moxata ubisis taZari.<br />

XIX saukunis pirveli naxevris raWis saeklesio<br />

wignebSi moxsenebuli arian soris monastris mRvdelmonazvnebi:<br />

daviT Sios Ze mindeli da ioane qaixosros<br />

Ze.<br />

soris monasterSi bermonazvnuri cxovreba 1850ian<br />

wlebSi moiSala.<br />

dro-Jamis svlam da miwisZvrebma sagrZnoblad daaziana<br />

jvarcmis eklesia. magram am bolo wlebSi soflis<br />

mcxovrebTa ZalisxmeviT moxerxda taZris safuZvliani<br />

SekeTeba. gamagrda kedlebi, daixura liTonis<br />

saxuraviT. Zveli freskebi saimedodaa daculi. eklesias<br />

movla-patronoba ar aklia. taZris win aSenda axali,<br />

lamazi samreklo.<br />

62<br />

* * *<br />

orfeosi, poetTa mtkicebiT, vefxvebs simReriT aTvinirebda.<br />

magram qristianTa RmerTma, romelmac adamianebs<br />

WeSmariti religiisken mouwoda, Seudareblad<br />

meti gaakeTa: man moaTviniera yvelaze mouTvinierebeli<br />

cxoveli _ adamiani.<br />

wmida klimenti aleqsandrieli


Seubnis monasteri<br />

sof. Seubnidan oriode kilometris daSorebiT,<br />

maRal tyian serze, dgas eklesia _ `sinawminda,~ sadac,<br />

Tqmulebis mixedviT, Tamar dedoflis erTi nawnavi<br />

inaxeboda. taZari naSenia Sirimis, tufisa da adgilobrivi<br />

qviT. mkvlevarTa azriT es SesaniSnavi saydari<br />

X saukuneSi unda iyos agebuli. dRes eklesiis mxolod<br />

kedlebis nawilia darCenili. 1920-ian wlebSi<br />

daungreviaT uRmerTo adamianebs sanaxevrod, bolomde<br />

aRar `garjilan~, albaT im imediT, rom dro mainc male<br />

waSlida mis kvals. magram taZari imdenad mkvidradaa<br />

nagebi, rom 80 wlis Semdegac SesaZlebelia misi aRdgena.<br />

cdiloben kidevac Seubnelebi amis gakeTebas da<br />

RmerTma xeli moumarToT keTilSobilur saqmeSi.<br />

eklesiis aRmosavleTiT, 20-25 metrSi, sers unagiriseburi<br />

forma aqvs da SemaRlebuli borcviT bolovdeba.<br />

gorakis Tavze kargad SeiniSneba Senoba-nagebobaTa<br />

nangrevebi. galavnisa da sxvadasxva SenobaTa<br />

kvali Cans TviT taZris irgvlivac, sadac uamravi bzis<br />

xe xarobs. yovelive es gvafiqrebinebs, rom aq odes-<br />

Rac usaTuod monasteri unda yofiliyo. am mosazrebas<br />

TviT aqauri adgil-mdebareobac amyarebs. `sinawmindas~<br />

myudro garemo xom bermonazonTa cxovrebisa da<br />

RvTismsaxurebisaTvis zedgamoWrili alagia.<br />

niSandoblivia TviT monastris taZris dasaxeleba<br />

_ `sinawminda~, rac ueWvelad wminda sinis mTidan momdinareobs.<br />

rogorc kargadaa cnobili, axlo aRmosavleTis<br />

(egvipte) sinis naxevarkunZuli samonastro<br />

cxovrebis erT-erTi Zveli keraa. pirveli monasteri<br />

aq IV saukuneSi daarsda. VI saukuneSi sinis mTaze qarTveli<br />

berebic gamoCenilan. IX saukuneSi ki qarTvel-<br />

Ta mravalricxovani saTvistomoc Seiqmna, rasac mohyva<br />

63


qarTuli mwignobrobis mZlavri keris Camoyalibeba.<br />

qarTvelma berebma farTo kulturul-saganmanaTleblo<br />

moRvaweoba gaaCaRes sinis mTaze. maT arasodes<br />

gauwyvetiaT kavSiri samSoblosTan, mis eklesia-monastrebTan.<br />

vfiqrobT, swored am kavSir-urTierTobis<br />

Sedegad daarsda Seubnis monasteric, rac X saukuneSi<br />

unda momxdariyo.<br />

Tu ramden xans iarseba savanem, amis Sesaxeb raimes<br />

Tqma SeuZlebelia.<br />

64<br />

* * *<br />

RmrTis gangebiT kacs gansacdeli imisTvis Seem-<br />

Txveva, rom kacma Tavisi Rirseba Seafasos da sakuTari<br />

Tavi Seicnos.<br />

wminda episk. gabriel qiqoZe


mravalZalis monasteri<br />

ganviTarebul Sua saukuneebSi da Semdgom xana-<br />

Siac sof. mravalZals monasteri yofila, rac kargad<br />

dasturdeba samonastro ansamblis naSTebiTa da werilobiTi<br />

sabuTiT.<br />

visac erTxel mainc mounaxulebia mravalZali,<br />

Tvali mimouvlia soflis umSvenieresi sanaxebisaTvis,<br />

dagvemowmeba, rom marTlac Sesaferi samonastro garemo<br />

SeurCeviaT bermonazvnebs TavianTi naTeli miznebis<br />

xorcSesasxmelad. aqedan xelisguliviT iSleba Cvens<br />

Tvalwin TiTqmis mTeli raWa, metadre mTiani nawili<br />

raWisa, rac dauviwyar siamovnebas gvaniWebs. aseve me<br />

mqonda bedniereba raWis ramdenime maRali mTidan,<br />

Soridan mexila mravalZali. gancdili netarebis srulad<br />

aRwera SeuZlebelia, yvelam Tavis TvaliT unda<br />

naxos da datkbes.<br />

Tavis droze, mravalZalis monastriT dainteresda<br />

am soflis Svili, SesaniSnavi swavluli pedagogi da<br />

sazogado moRvawe simon sxirtlaZe, romelic gviambobs:<br />

`gadmocemiT sof. mravalZalSi uZvelesi droidan<br />

yofila monasteri, sadac Savad Semosili berebi<br />

fsalmunis kiTxvasa da gabmul locva-vedrebaSi atarebdnen<br />

wuTisofels.<br />

magram maTi Tavdapirveli adgilsamyofeli dRevandeli<br />

soflidan daax. 3 km-iT yofila daSorebuli.<br />

Wolevis kldis daboloebasTan, `Wiqis tbis~ zeviT,<br />

axlacaa qvis SenobaTa xavsmodebuli nangrevebi,<br />

romelsac xalxi `naeklesievs~ uwodebs.<br />

rogorc Cans, jer kidev arabebis batonobis xanaSi,<br />

raRac mizezis gamo, berebi aqedan ayrilan da<br />

ufro farTo samonastro cxovreba gauCaRebiaT iq, sadac<br />

axla kvinwixis goris ube-kalTebze mravalZalis<br />

5. vaJa gobejiSvili<br />

65


SesaniSnavi taZaria aRmarTuli.<br />

sainteresoa, rom swored aq, bunebis am metad mkacr<br />

samefoSi, gadmocemiT, odesRac Tavi Seufarebia jan-<br />

RoniT aRsavse vaJkacs, romelsac socialuri usamarTlobis<br />

niadagze raRac ubedureba SemTxvevia. saTnoebiT<br />

aRsavse berebs ltolvili mamaSvilurad miuRiaT<br />

da yovelgvarad xeli SeuwyviaT, raTa ojaxs mohkideboda.<br />

gadmocemiT, misi ganStoebidan warmomdgara dRevandeli<br />

soflis ZiriTad mkvidrTa gvari _ sxirtlaZe.<br />

mravalZalSi rom uxsovari droidan monasteri<br />

yofila, zepirgadmocemisa da angariSgasawevi toponimikuri<br />

monacemebis garda istoriuli sabuTebiTac<br />

dasturdeba.<br />

Cven mier axlaxan mikvleul erT-erT sigel-gujarSi,<br />

romelic imereTis mefis solomon II da misi<br />

meuRlis mariam dedoflis mieraa gacemuli da 1804<br />

wels didi ritoris solomon lioniZis saxeliTaa<br />

dawerili, garkveviT vkiTxulobT:<br />

`Cven keTilmsaxurebiT morwmuneni da damsdebelni<br />

sasoebisa Cvenisani, mravalZalsa da sakvirvelT moqmedsa<br />

xatsa Sensa zeda, mpyrobeli sruliad imereTisa<br />

daviTian bagratoani mefe imerTa solomon, da Tanamecxedre<br />

Cveni dadianis asuli dedofali mariam, giZRvniT<br />

gujarsa amas sasoebiT saxseneblad da gansaZliereblad<br />

Cvenda, da saoxad sulisa da cxovrebisa Cvenisa<br />

warmarTebad keTildReobiT; esreT romel wminda da<br />

saswaulTmoqmedi eklesia Seni iyo ZvelTagan monaster<br />

wminda sakrebulo, sada igi awca ixilvebian qvabni<br />

sadayudebuloni da cvlilebisagan dauwynarebelTa<br />

droTasa Seqmniliyo saeriskacod.~<br />

amJamad Znelia gadaWriT iTqvas, Tu romeli saukunidan<br />

Caeyara safuZveli mravalZalis miwa-wyalze<br />

samonastro cxovrebas, an ra saxisa da masStabis iyo<br />

66


moqmedebis are. uciloblad mxolod is unda miviCnioT,<br />

rom mravalZalSi berebisave iniciativiTa da uSualo<br />

monawileobiT agebula e. w. monastris sakrebulo taZari,<br />

romelic Tavidanve wm. giorgis saxelobaze wodebula.~<br />

verafers davamatebT, garda imisa, rom mravalZalis<br />

monastris safuZvlis Cayra SeiZleba momxdariyo<br />

mxolod arabobis bolo periodSi, arauadres X saukunisa.<br />

rac Seexeba samonastro cxovrebis moSlas, Seu-<br />

Zlebelia jerjerobiT raime iTqvas amis Sesaxeb.<br />

mravalZalis wm. giorgis eklesia odiTganve iTvleboda<br />

erT-erT Zlier salocavad raWaSi (da ara<br />

marto raWaSi). aq modiodnen momlocvelebi da Semomwirvelebi<br />

Soreuli mxareebidanac. 1895 wels gaz. `iveria~<br />

(#145) werda:<br />

`raWis mazraSi arsebobs erTi Zvelis Zveli wmidis<br />

giorgis eklesia, romelic mdebareobs sof. mravalZalSi.<br />

es gaxlavT is eklesia, romlis winaSec qedi<br />

moixara qveynis mmusvrelma Sah abasma da romelsac<br />

oqroTi moWedili da Zvirfasi TvlebiT Semkuli xmali<br />

miarTva.~ aRniSnuli xmali didxans inaxeboda taZarSi.<br />

1890-ian wlebSi XI saukunis SesaniSnavi bazilika<br />

gadaakeTes da mas gumbaTi moarges, riTac sagrZnoblad<br />

dariRva misi pirvandeli forma.<br />

1990 wlis Zlierma miwisZvram taZari daangria, magram,<br />

sabednierod, gadarCa Zveli eklesiis nawili, romelic<br />

dRes daxuruli da daculia. amJamad mimdinareobs<br />

mSenebloba taZris srulyofisaTvis.<br />

* * *<br />

67


Tavmdabali arasodes ecema. sadRa daecema igi, visac<br />

sakuTari Tavi yvelaze umdablesad miaCnia?<br />

68<br />

wmida makari didi


futieTis monasteri<br />

raWis qedis CrdiloeT kalTaze lamazad Camjdari<br />

sof. futieTis Semogareni zedgamoWrili adgilia myudro<br />

samonastro cxovrebisaTvis. uflis madliT, kidevac<br />

damkvidrebulan odesRac aq ama soflis SfoTian<br />

yofas gaSorebuli berebi da cxoveli moRvaweobac<br />

gauCaRebiaT.<br />

imisda miuxedavad, rom futieTis monastris Sesaxeb<br />

araviTari werilobiTi sabuTi ar gagvaCnia, kompleqsis<br />

daTvaliereba gvarwmunebs, rom Zvelad STambe-<br />

Wdavi savane arsebula.<br />

namonastrali soflis siaxlovesaa, md. Walas marcxena<br />

napiras, mTis ZirSi, tyian da SemaRlebul adgilas.<br />

monastris taZari, romlis saZirkvelic kargad<br />

gairCeva, yvela sxva nagebobaze maRlaa. eklesiis mTavari<br />

xati dRes ucnobia CvenTvis. mosaxleoba mas, da<br />

saerTod monasters, berebis eklesiad moixseniebs. sxva<br />

Senoba-nagebobanic, romlebic aq blomadaa sakmaod did<br />

farTobze, nangrevebis saxiTaa warmodgenili. maTgan<br />

yuradRebas iqcevs didi zomis (daax. 20× 10 mm) Senoba,<br />

gayofili sam darbazad.<br />

saydris axlos am bolo wlebSi SeuniSnavT da<br />

gauwmendiaT akldamiseburi qvitkiris nageboba (daax.<br />

3× 1,5 mm) zevidan daxuruli qvitkirisave TaRiT, rac<br />

uciloblad ganZTasacavi unda iyos. savaraudoa, rom<br />

aseTebi kidev iyos aq.<br />

monastridan 150-200 metris moSorebiT patara wyaroa,<br />

romelsac xalxi wminda wyaros eZaxis. gadmocemiT,<br />

am wyalSi avlebdnen Zvirfas saeklesio nivTebs.<br />

wyarodan asiode metrSi, nakadulis piras, qvitkiris<br />

Zveli kedelia SemorCenili, romelic, eWvs gareSea,<br />

samonastro meurneobis Semadgenel raRac nawils<br />

69


warmoadgenda (wisqvili an sxva ram).<br />

Zveli savanis zedapiruli dakvirvebac ki safuZvels<br />

gvaZlevs vTqvaT: futieTSi moRvawe berebs imTaviTve<br />

mtkice saZirkveli CauyriaT rogorc sulieri,<br />

ise miwieri lamazi saxlis asaSeneblad. monastris<br />

SemorCenili naSTebi cxadad mowmoben uwindel mSvenierebas,<br />

naTlad RaRadeben mis mosagreTa maRal sulierebasa<br />

da miznebze, didi moTminebiT, udrtvinvelad<br />

rom aRasrulebdnen qristes swavlebas.<br />

futieTis savanis daarseba ganviTarebul Sua saukuneebs<br />

unda miekuTvnos. xolo rac Seexeba monastruli<br />

cxovrebis moSlas, mis gamomwvev mizezebsa da dros,<br />

konkretulad raimes Tqma Wirs, Tumca arsebobs xalxSi<br />

darCenili miniSneba imis Taobaze, rom savanis gaukacrieleba<br />

gamoiwvia rusTa sastikma angariSsworebam<br />

1819-21 wlebSi e.w. `imereTis ajanyebis~ sapasuxod.<br />

70<br />

* * *<br />

giyvardes RvTis saxli, magram sakuTar TavSic aaSene<br />

RvTis taZari<br />

wmida nilos sineli


Wolevis monasteri<br />

sof. futieTidan erTi biliki maRliT, Wolevis<br />

kldis daboloebisaken miemarTeba da mivyavarT mTian,<br />

Tvalwarmtac adgilas, romelsac xalxi `naeklesiars~<br />

eZaxis. es adgili kargad mosCans sof. mravalZalidanac.<br />

`naeklesiari~ Zvelad monasteri yofila da sakmaod<br />

masStaburic, rasac mowmobs misi Senoba-nagebobaTa<br />

mimofantuli naSTebi.<br />

iyo Jami saqarTvelos Zlierebisa; raWac mZlavrobda<br />

da masTan Wolevis monasteric, sxva mraval savaneTa<br />

mxardamxar. aqaur bermonazonTa locva-vedrebasac<br />

ismenda ufali Cveni. didi xania, rac isini am<br />

soflidan gavidnen, magram maTi amsofliuri moRvaweobis<br />

adgili mdumared inaxavs maTive xsovnas... aq, Zveleburad,<br />

isev simyudrovea...<br />

rogorc metwilad, Wolevs moRvawe bermonazonTa<br />

Sesaxeb bevri araferi viciT. simon sxirtlaZe, eyrdnoba<br />

ra zepirgadmocemas, aRniSnavs, rom mravalZalis<br />

monasterSi, romlis brwyinvale taZaric XI saukuneSia<br />

agebuli, berebi swored Wolevidan gadasulan samoRvaweod.<br />

advili SesaZlebelia asec yofiliyo, oRondac,<br />

aramc da aramc, ar unda vifiqroT Wolevis gaukacrielebaze.<br />

Wolevis savane kvlav agrZelebs arsebobas<br />

saukuneTa manZilze. sxvanairad, samonastro ansamblis<br />

kvali iseTi saxiT, rogoric dResaa, ar gveqneboda, miwa<br />

dafaravda yvelafers.<br />

marTlac rom mZlavrobda im dros raWa! mTlianad<br />

da unarianad iyo aTvisebuli mTa da bari, yvela xeoba.<br />

71


mravlismetyvelia Tundac is, rom erT xeobaSi, TiTqmis<br />

gverdigverd, ramdenime kilometris daSorebiT, sami<br />

monasteri (Wolevi, mravalZali, futieTi) aRasrulebs<br />

Tavis wminda daniSnulebas, rac qveynisa da mxaris ekonomiur<br />

da kulturul dawinaurebazec metyvelebs TavisTavad,<br />

rom aRaraferi vTqvaT sulier simaRleze.<br />

72<br />

* * *<br />

rogori sasoebiT gaiwvdi xelebs Seni Semoqmedisaken,<br />

rodesac TviTon Sensave msgavss, romelsac Sensken<br />

aqvs xeli gamowvdili, zurgs aqcev?<br />

wmida ioane oqropiri


Rviaris monasteri<br />

ager ukve aT saukuneze metia, rac md. Rviarisxevis<br />

marjvena SemaRlebul tyian serze, Zveli cixis<br />

nangrevebis maRla, sof. Rviaris jvarcmis darbazuli<br />

eklesia auSenebiaT, sadac adre, rogorc irkveva, monasteric<br />

yofila.<br />

adgili mSvenieri SeurCeviaT. aqedan xelisguliviT<br />

moCans raWis qedisa da misi CrdiloeTi kalTis<br />

sanaxebi. mimdebare adgilebic saucxoo sanaxaobas warmoadgens.<br />

dasanania mxolod, rom aRar arsebobs sofeli<br />

Rviara, romlis mosaxleobac am ramdenime aTeuli<br />

wlis win aiyara da raWis sxva soflebSi Casaxlda<br />

(ZiriTadad sof. bostanaSi).<br />

saxuravis gareSe darCenili X saukunis SesaniSnavi<br />

Zegli _ Rviaris jvarcmis eklesia 1960-ian<br />

wlebSi Seiswavla xelovnebaTmcodne niko CubinaSvilma,<br />

romelic wers: `eklesiis moedani pataraa. misgan<br />

CrdiloeTiT, aRmosavleTiT da samxreTiT daqanebaa<br />

md. Rviarisxevisaken. dasavleTiT reliefi maRldeba.<br />

aRmosavleTiT da samxreTiT taZris dabla amoyvanilia<br />

Zlieri sayrdeni (sabrjgeni) qvitkiris kedlebi.<br />

samxreTis fasadis win gakeTebulia moedani, dabliT ki<br />

terasebi kedlebiT, romlebic warmoadgendnen agreTve<br />

CrdiloeT zRudes raRac Zvel SenobebTan, dRes nangrevebad<br />

qceul da miwiT dafarulTan. SesaZlebelia<br />

es Senobebi gankuTvnili iyo sasuliero pirebisaTvis,<br />

an aq arsebobda monasteri.~<br />

marTalia, raime werilobiTi damowmeba an Tqmuleba<br />

RviaraSi savanis arsebobisa ar gagvaCnia, amgram jvarcmis<br />

eklesiis adgil-mdebareobis martivi dakvirvebac<br />

ki sakmarisia vTqvaT, rom aq odesRac monasteri iyo da,<br />

rogorc mama rafaeli ambobs: `bermonazonTa locvis<br />

73


Zalas dResac iseve SevigrZnobT, rogorc keTilsurnelebas<br />

yvavilebisas, romelTa saxelebi arcki viciT.~<br />

damajereblad SeiZleba miviCnioT, rom RviaraSi<br />

bermonazonTa damkvidreba moxda X saukuneSi, eklesiis<br />

aSenebisTanave, an ufro adre.<br />

rogorc raWis bevri savanis, aseve ucnobia RviaraSi<br />

monastruli cxovrebis Sewyvetis dro.<br />

XIX saukuneSi Rviaris jvarcmis eklesia jer<br />

kidev moqmedia da mRvdelmsaxurebas ewevian mRvdlebi<br />

SarabiZeebi. imave saukunis bolos RviaraSi aSenda<br />

(Zvelis adgilas) wm. Tevdores eklesia. akurTxa<br />

udidesma sasuliero moRvawem _ imereTis episkoposma<br />

gabrielma. taZari aaSena cnobilma Wrebaloelma ostatma<br />

niko WiRvariam, rasac eklesiaze SemorCenili<br />

warwerac gvamcnobs. Jurn. `mwemsi~ (1892 w. #188) ki<br />

gvauwyebs: `misgan aSenebuli eklesiebi yvelani saimedoni<br />

arian, rodesac berZnebisagan naSeni eklesiebi<br />

yvelani dazianebulia.~ Zveli jvarcmis taZris kuTvnili<br />

saeklesio nivTebic wm. Tevdores eklesiaSi unda<br />

gadaetanaT. dRes es mSvenieri saydaric saxuravis gareSea<br />

darCenili da Svelas iTxovs.<br />

74<br />

* * *<br />

sulis Tavmdabloba Seumusravi iaraRia<br />

amba evagre


sakaos samziaris udabno<br />

md. sakauras lamaz xeobaSi, Soda-kedelas qedis<br />

samxreT kalTaze sofeli sakaoa Sefenili. soflis<br />

siaxloves, mdinaris marcxena mxares, bunebiT gamor-<br />

Ceul adgilas, samonastro ansamblis naSTebia. aRniSnuli<br />

kompleqsidan, romelic `samziaris udabnodacaa~<br />

cnobili, dros wm. giorgis eklesiam gauZlo sxva Senobebze<br />

metad, da isic, samwuxarod, ukve aRar arsebobs.<br />

misi aRwera isev mironcxebulma g. boWoriZem dagvitova.<br />

ai, ras wers mkvlevari: `sakaos samziaris udabnos<br />

wm. giorgis eklesia erTnaviani Senobaa (6,5×× 3,6<br />

m), romelsac samxreTiT miSenebuli aqvs samwirvelo<br />

(6,5×× 2,55 m), xolo dasavleTiT saqalebo. eklesia naSenia<br />

Sirimis Tlili qvisa da kirisagan. igi darRveulia<br />

orive mxares. xuravs yavari.... eklesia Semkulia<br />

ramdenime qandakebiT da warweriT.<br />

amave soflis zemoT aris eklesia qaSueTis<br />

wm. giorgis saxelobisa. igi qvitkiris Senobaa axali<br />

droisa, aSenebuli Zveli eklesiis adgilas. misi<br />

saZirkvelis gaTxris dros aRmoCenila erTi adamianis<br />

akldama, romelSic yofila brinjaos nivTebi: culi,<br />

samkauli da sxv. zogi dakargula. Semonaxulia: culi,<br />

mSvildi da isari.<br />

1980-iani wlebis dasawyisSi eklesia moinaxula<br />

Tamaz beraZem, romelic SeniSnavs: `adrefeodaluri xanis,<br />

bareliefebiT Semkuli, naxevrad dangreuli eklesia<br />

dgas sakaoSi. aqedan g. boWoriZem wamoiRo erTi<br />

xati, romelic X saukuniT TariRdeba. am saukuneSi<br />

unda iyos aSenebuli sakaos saydaric.~<br />

rac Seexeba monastris sxva SenobaTa kvals, romlebic<br />

TiTqmis naxevar heqtar farTobs moicavs, jer<br />

kidev kargad SeiniSneba berTa senakebis saZirkvlebi,<br />

75


didi zRudisa da sxva nagebobaTa naSTebi. blomadaa<br />

wina saukuneTa saflavis qvebi. namonastrali mTlianad<br />

tyiTaa dafaruli, sadac blomadaa xexilic.<br />

eWvs araferi iwvevs, rom vTqvaT: samziaris udabnoc<br />

iseve Zvelia, rogorc raWis sxva monastrebi.<br />

misi daarseba X saukunes unda mivakuTvnoT. Tu rodis<br />

dasrulda aq bermonazonTa moRvaweoba, amis Tqma Znelia,<br />

magram berTa ramdenime senakisa da sxva SenobaTa<br />

narCenebis dRevandeli mdgomareobiT Tu vimsjelebT,<br />

im daskvnamde mivdivarT, rom es arcTu ise Soreul<br />

warsulSi unda momxdariyo, SesaZloa, XVIII saukune-<br />

Siac ki.<br />

76<br />

* * *<br />

sixaruliT gacema mets niSnavs, vidre _ bevris<br />

gacema.<br />

netari avgustine


miqarwmindis monasteri<br />

xelovnebaTmcodne malaqia dvalma gamoTqva mosazreba,<br />

rom sof. miqarwmindis mTavarangelozTa eklesiasTan<br />

Zvelad monasteric unda yofiliyo, gamomdinare<br />

iq SemorCenili samSeneblo naSTebidan. dRes is<br />

naSTebic naklebad Cans, vinaidan iq soflis sasaflaoa<br />

da, TavisTavad, waSlila bevri ram. TviT eklesiis<br />

saZirkvelic ki Znelad gairCeva. gadmocemiT, adre taZris<br />

gverdiT mdgara didi urTxeli da ZvelisZveli<br />

muxebi. axla aq mxolod cacxvis, bzisa da sxva mcenareTa<br />

xeebia.<br />

am bolo wlebSi, rogorc adgilobrivma mkvidrma<br />

elguja soxaZem miambo, saflavis gaWrisas upoviaT<br />

mozrdili qvevri, rac metad amyarebs b-on malaqias<br />

mosazrebas.<br />

mTavarangelozTa Zveli eklesia X saukuniTaa da-<br />

TariRebuli. XVIII saukuneSi ki taZari ganuaxlebiaT.<br />

igi erT-erTi didi darbazuli eklesia iyo raWaSi.<br />

saydarsa da monasters didi galavani hqonia. misi nar-<br />

Cenebi kidev SeimCneva. es yvelaferi dRevandeli soflis<br />

SuagulSia, SemaRlebul adgilas.<br />

miqarwmindaSi samonastro cxovrebis dasawyisi X<br />

saukunes unda mivaweroT.<br />

* * *<br />

umjobesia, sakuTar Tavze cudi moismino, vidre _<br />

sxvaze Tqva cudi.<br />

wmida grigol RvTismetyveli<br />

77


RadiSis monasteri<br />

soflebs: RadiSsa da bareuls Sua maRali goraa<br />

aRmarTuli, saidanac gansakuTrebulad SeigrZnoba<br />

raWis xedebis ganumeorebeli silamaze. goris Tavs<br />

dgas RadiSis wm. giorgis STambeWdavi eklesia, romlisac<br />

mxolod sanaxevrod dangreuli kedlebia SemorCenili<br />

(CrdiloeTis kedlis qvis wyobaSi erTi uzarmazari<br />

qvaa, romlis sigrZec 2,7 m-ia, simaRle ki 1 metrze<br />

meti). taZris arqiteqturuli formebis mixedviT, Zegli<br />

X-XI saukuneebisa unda iyos, rasac xelovnebaTmcodne<br />

malaqia dvalic adasturebs.<br />

taZris mimdebare, sakmaod mozrdili vake adgili<br />

galavanSi yofila moqceuli, romlis SigniTac sxva<br />

Senoba-nagebobaTa kvalic SeiniSneba. Cans da igrZnoba,<br />

rom saukuneebs miRma wm. giorgis eklesia da misi<br />

Semogareni qarTveli bermonazvnebis sacxovrissa da<br />

samoRvaweo adgils warmoadgenda. cnobaTa ararsebobis<br />

miuxedavad, SeiZleba iTqvas, rom RadiSs monasteri<br />

iyo. am mosazrebas damajereblobas matebs TviT adgilmdebareobac.<br />

RadiSSi samonastro cxovrebis dasabamad ki X<br />

saukune unda miviCnioT.<br />

am bolo wlebSi taZramde samanqano gza miiyvana<br />

soflis mosaxleobam, Zeglis aRdgenis mizniT. eklesia,<br />

rogorc raWis uamravi Zegli, XX saukuneSi dazianda.<br />

80 wlis win g. boWoriZem aseTi aRwera dagvitova: `RadiSis<br />

wm. giorgis eklesia erTnaviani Senobaa, nagebi<br />

Sirimis Tlili qvisa da kirisagan. xuravs yavari,<br />

79


omelic adgil-adgil dampalia. iatakad dagebulia<br />

Tlili qva.~<br />

RadiSis monastrisa da wm. giorgis taZris didi<br />

warsuli gvavaldebulebs am SesaniSnavi Zeglis aRdgenasa<br />

da Zvel samsaxurSi Cayenebas. RmerTi Seweodes<br />

RadiSelebs am keTilSobilur saqmeSi!<br />

80<br />

* * *<br />

vecadoT, rom qoneba, romelic Rirsia daiRupos, im<br />

jildod SevcvaloT, romelic arasdros iRupeba.<br />

wmida grigol diloRosi


cxomis dedaTa monasteri<br />

sof. Walidan, daax. 5 km-is daSorebiT, md. xevas<br />

(Walula) marcxnidan patara mdinare varna uerTdeba,<br />

romlis xeobis zemo welSic, cxomis mTis samxreT<br />

kalTaze, tyian da mSvenier adgilas jer kidev kargad<br />

SeimCneva Zveli savanis kvali. monastris mTavarangelozTa<br />

eklesia SemaRlebul gorakzea, romlisganac<br />

dRes mxolod saZirkveliRaa darCenili. irgvliv ki<br />

mraval nagebobaTa narCenebi, didi cacxvebi da uamravi<br />

bzis xea. asiode metris moSorebiT ki mSvenieri wyaroa.<br />

saukuneTa manZilze moqmedebda aq dedaTa monasteri.<br />

martivi vizualuri daTvalierebac ki gvaZlevs<br />

safuZvels vTqvaT: dedaTa monazvnur cxovrebas aq<br />

didi xnis win, ganviTarebul Sua saukuneebSi Caeyara<br />

safuZveli.<br />

levan fruiZes 1960-ian wlebSi Waleli xandazmulebisagan<br />

Cauweria, rom moRweuli TqmulebiT _<br />

cxomis dedaTa monasterSi uamrav monazons ucxovria.<br />

es gadmocema imiTacaa mniSvnelovani, rom SegviZlia<br />

vivaraudoT _ cxomis savane arcTu ise Soreul warsulSi<br />

unda iyos gaukacrielebuli, raki ase kargad<br />

moaRwia Tqmulebam Cvenamde, rasac ver vityviT raWis<br />

bevr savaneze, romelTa Sesaxebac mxolod SenobaTa<br />

darCenili naSTebiT gviwevs msjeloba.<br />

samonastro kompleqss irgvliv mravalferovani<br />

tye da vrceli savargulebi akravs, romelic monastris<br />

kuTvnileba unda yofiliyo. aq Zalze kargi pirobebia<br />

samonastro meurneobis mosawyobad. amasTan,<br />

pirveladi bunebis simSveniere da myudro garemo xom<br />

Tavisebur lazaTs Sematebda sulkurTxeuli dedebis<br />

madliT savse monazvnur cxovrebas.<br />

6. vaJa gobejiSvili<br />

81


Rirsi mamebi amboben: `WeSmariti monazoni suliwmidis<br />

qmnilebaao.~ da ramdeni aseTi qmnileba _ miwieri<br />

angelozi axsovs cxomis miwiersave samoTxes _<br />

dedaTa savanes, SromiT, RvawliT, spetaki qalwulebiT,<br />

locva-vedrebiT rom emsaxura kacTmoyvare ufals, Cvens<br />

sarwmunoebasa da qveyanas. maTi nakvalevi jer kidev ar<br />

waSlila da amitomacaa, rom cxomis idumalebiT mosil,<br />

aw ukve namonastralTan miaxloebisas kvlav Zalumad<br />

SevigrZnobT dedaTa Rvawlis naTels, maTi cxovrebis<br />

sulier Tu xorciel mxares.<br />

cxomis dedaTa savane erTi naTeli furcelia raWis<br />

mdidari kulturuli da sulieri memkvidreobisa.<br />

82<br />

* * *<br />

minaxavs sakuTari sityebisagan mravali codviT<br />

dacemuli, magram TiTqmis aravin _ mdumarebiT.<br />

wmida ambrosi mediolaneli


is saydari~<br />

sof. glolis `zedqalaqis~ Sua saukuneTa uamrav<br />

nagebobaTagan sruli saxiT mxolod mcire zomis<br />

(3,6× 2,2 m) `beris saydrad~ wodebulma eklesiam moaRwia.<br />

eq. TayaiSvili wers: `eklesiis aSenebas miaweren<br />

daviT aRmaSenebels da mas `saberos~ uwodeben, vinaidan<br />

aq mwirs ucxovria.~<br />

g. boWoriZem eklesiis aSeneba da moxatva XIII<br />

saukuniT daaTariRa da sworadac, vinaidan kedlis<br />

umSvenieres moxatulobaSi Tamar dedoflis unikaluri<br />

freskac brwyinavda, romelic, samwuxarod, 1910-ian<br />

wlebSi dazianda da waiSala uyuradRebobis gamo.<br />

mcire samlocvelo Zvelad vinme gandegils auSenebiao,<br />

werda p. uvarova 1880-ian wlebSi, glovel xandazmulTa<br />

naambobze dayrdnobiT.<br />

amJamad xalxi am mcire eklesias `sultaneT wm.<br />

giorgiT~ moixseniebs. saydari bolo wlebSi SekeTda<br />

da daixura TunuqiT.<br />

yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, SeiZleba<br />

iTqvas: glolis `beris saydari~ aSenda berebis samlocvelod.<br />

imdroisaTvis aq bermonazvnobas mtkiced<br />

hqonda fesvebi gamjdari, miT ufro, rom bubis<br />

Zveli monasteri sul axlos, 6-7 kilometrSi mdebareobda.<br />

* * *<br />

dacemuli fexze unda daayeno da ara _ dascino.<br />

wmida efrem asuri<br />

83


84<br />

motyiaris `beris wyaro~<br />

sof. motyiaris SuagulSi (wminda giorgis eklesiidan<br />

daax. 300 metrSi) aris kurTxeuli adgili, wodebuli _<br />

`beris wyarod.~ amJamad aq wyaro aRar Cans, magram, gadmocemiT,<br />

adre makurnebeli wyaro gamoedineboda; iqve berebs<br />

ucxovriaT da adgilsac `beris wyaro~ darqmevia. adgili<br />

odnav SemaRlebulia da dRes aq mxolod erTmaneTis siaxloves<br />

ori didi da ZvelTaZveli muxa da ori mozrdili<br />

qvevria miwaSi, romlebic Zalian Zveli unda iyos. SenobaTa<br />

raime kvali vizualurad ar SeiniSneba, magram, SesaZloa,<br />

nagebobaTa naSTebi miwiT iyos dafaruli.<br />

`beris wyaros~ siaxloves mcxovrebma xandazmulma qalbatonma<br />

nino miqiaSvilma miTxra: Cemi meuRle dabejiTebiT<br />

ambobda, rom aq adre berebi cxovrobdneno.<br />

maniSnebeli adgili Tavisi siZveleebiTa da xalxSi<br />

darCenili Tqmuleba ueWvels xdis, rom `beris wyaro~ winaT<br />

bermonazonTa sacxovrisi da samoRvaweo yofila; Tu rodis,<br />

amis garkveva arqeologiuri Seswavlis gareSe SeuZlebelia.<br />

Tu yurs gaufrTxildebi, eniT ar Sescodav.<br />

amba isaia


o l o T q m a<br />

friad didi, Rrma sarwmunoebiT gaJRenTili qristianuli<br />

warsuli gaaCnia raWas. amis dasturi, sxva rom ara vTqvaT, 400-ze<br />

meti taZaria (zogi srulad, umetesi nangrevebis saxiT) istoriis<br />

sxvadasxva periodebSi aSenebuli. sworedasc rom mxolod<br />

aseTi Rrma sarwmunoebis wiaRSi iyo SesaZlebeli iseTi da<br />

imdeni savanis daarseba, rogorsac da ramdensac Cven vicnobT<br />

Tundac. mokidebuli dasabamidan, rig ZnelbedobaTa miuxedavad,<br />

bzari ar gasCenia WeSmarit sarwmunoebas raWaSi, vidre totaluri<br />

Seteva da ngreva ar ganaxorcieles masonur-komunistrma<br />

Zalebma, Tumca maSinac ki ver Cakles bolomde xalxSi daleqili<br />

siyvaruli qristes swavlebisadmi, rac mudmiv gamovlinebas<br />

poulobda qristianuli tradiciebis erTgulebaSi.<br />

RvTis madliT, TiTqmis ori saukunis Semdeg kvlav aRdga<br />

raWaSi eparqia. ramdenime taZarSi aResruleba yoveldRiuri<br />

mRvdelmsaxureba, ramdenimeSiac ki garkveul dReebSi; momavalSi<br />

sxvebic miemateba… maRalyovladusamRvdeloesma, nikorwmidelma<br />

mTavarepiskoposma elisem (joxaZe) irgvliv Semoikriba<br />

sasulieroTa Rirseuli krebuli, romelmac mSvenivrad<br />

uwyis vis Cayril tradiciebsac agrZeleben. raWa xom mudam<br />

mdidari iyo madliT gabrwyinebuli, RvTivsaTno sasuliero<br />

pirebiT. `aqamdisac rom ar mqonoda gulSi samRvdeloTa siyvaruli,<br />

aq Camesaxeboda, iseTi mRvdlebi yofilano.~ _ uTqvams<br />

1912 wels raWa-leCxumSi mgozaurobisas did akakis. diebuli<br />

Sefasebaa, magram es ar yofila moulodneli, im periodSi xom<br />

mRvdlebi: longinoz kikviZe, mixeil gavaSeliSvili, vladimer<br />

fofxaZe, aleqsandre mesxi, simon WeliZe, markoz sxirtlaZe, Tevdore<br />

saganeliZe da sxvebi moRvaweobdnen. * * *<br />

garda sasuliero Rvawlisa, isini sazogado, pedagogiur<br />

da publicistur saqmianobasac eweodnen didad warmatebulad.<br />

maTma kalamma bevri mniSvnelovani movlena gadaarCina daviwyebas.<br />

did Sefasebas aZlevda raWis samRvdeloebas qristes eklesiis<br />

udidesi moRvawe, im drois marTlacda oqropiri _ wminda<br />

gabriel episkoposi. mRvdelmTavarma ramdenjerme moiara<br />

mTliani raWa.<br />

85


aWis taZrebiTa da samRvdeloebiT moxiblula bevri<br />

ucxoeli mecnieri Tu mogzauri, romelTa CamoTvla Sors<br />

wagviyvanda.<br />

dasanania mxolod, rom erT dros umSvenieresi bevri<br />

taZari bedukuRmarTobama da zogjerac adamianTa gulgrilobam<br />

savalalo dReSi Caayena, zogi miwasTan gaaswora,<br />

zogic dazianebuli saxiT SemogvrCa da Svelas gvTxovs.<br />

Zalze kargia axali eklesiebis ageba, magram Zveli taZrebis<br />

movla-patronoba da SenarCuneba rom ufro didi madlisa<br />

da mniSvnelobisaa, sayovelTaodaa cnobili (miT ufro,<br />

Tu Zegls xuroTmoZRvruli Rirebuleba gaaCnia). sxvas rom<br />

Tavi davaneboT, meWvreTisa da joisubnis taZrebis bedis<br />

anabarad mitoveba istoriis ugulebelyofa da, metic, dana-<br />

Saulis tolfasia.<br />

garda sasuliero Rvawlisa, isini sazogado, pedagogiur<br />

da publicistur saqmianobasac eweodnen didad warmatebulad.<br />

maTma kalamma bevri mniSvnelovani movlena gadaarCina<br />

daviwyebas.<br />

did Sefasebas aZlevda raWis samRvdeloebas qristes<br />

eklesiis udidesi moRvawe, im drois marTlacda oqropiri<br />

_ wminda gabriel episkoposi. mRvdelmTavarma ramdenjerme<br />

moiara mTliani raWa.<br />

raWis taZrebiTa da samRvdeloebiT moxiblula bevri<br />

ucxoeli mecnieri Tu mogzauri, romelTa CamoTvla Sors<br />

wagviyvanda.<br />

dasanania mxolod, rom erT dros umSvenieresi bevri<br />

taZari bedukuRmarTobama da zogjerac adamianTa gulgrilobam<br />

savalalo dReSi Caayena, zogi miwasTan gaaswora,<br />

zogic dazianebuli saxiT SemogvrCa da Svelas gvTxovs.<br />

Zalze kargia axali eklesiebis ageba, magram Zveli taZrebis<br />

movla-patronoba da SenarCuneba rom ufro didi madlisa<br />

da mniSvnelobisaa, sayovelTaodaa cnobili (miT ufro,<br />

Tu Zegls xuroTmoZRvruli Rirebuleba gaaCnia). sxvas rom<br />

Tavi davaneboT, meWvreTisa da joisubnis taZrebis bedis<br />

anabarad mitoveba istoriis ugulebelyofa da, metic, dana-<br />

Saulis tolfasia.<br />

86


metad mniSvnelovania, rom eparqiis, SemomwirvelTa da<br />

saTanado organoebis ZalisxmeviT moxerxda 1990 wlis miwisZvriT<br />

dazianebuli ramdenime taZris SekeTeba. amasTanave,<br />

saimedodaa daculi atmosferuli zemoqmedebisagan da aRdgenis<br />

procesSia krixisa da mravalZalis brwyinvale saydrebi.<br />

Tumca sasurvelia metis gakeTeba.<br />

am bolo wlebSi aigo axali taZrebi: onSi, uweraSi, sorSi,<br />

WrebaloSi, sakaoSi, faraxeTSi, qveda SavraSi, sorgiTSi, zvareTSi,<br />

xeiTSi, SqmerSi, qvedSi, patara onSi, motyiarSi...…<br />

saimedod SekeTda Zveli eklesiebi: sorSi, labeWinaSi,<br />

wmendaurSi, WioraSi, gorisubanSi, qvemo krixSi… mSenebloba<br />

mimdinareobs: RebSi, jvarisaSi, futieTSi, glolaSi...…<br />

unda viwamoT, rom amden aRmSeneblobas monastris safuZvlis<br />

Cayrac mohyveba da bermonazonTa gulmxurvale locvavedrebis<br />

udidesi Zala da madli ar moakldeba raWas!<br />

zogi ram bermonazonTa cxovrebidan<br />

Rirsma mamebma, romelTac umaRles sulier mdgomareobas<br />

miaRwies, udidesi memkvidreobac dagvitoves. maTi monazvnuri<br />

cxovrebis, moRvaweobisa da Semoqmedebis gacnoba ara marto<br />

didad Semecnebadia, aramed RvTis didi siyvaruliTac aRgvavsebs.<br />

* * *<br />

aTonis mTaze, qarTvelTa savanis siaxloves, Znelad misaval<br />

adgilas, axlac aris gamoqvabuli, sadac cxovrobda da<br />

moRvaweobda (Xs.) winda. gabriel qarTveli, romelic zamTrobiT<br />

monasterSi Camodioda. mdumarebis RvawlSi myof wminda<br />

bers maradis ZaZa emosa da mxolod mxaleuliT ikvebeboda,<br />

vinaidan igi iyo WeSmaritad `zecisa kaci da qveynisa angelozi~.<br />

swored wminda gabriels mouwoda RvTismSobelma egeosis<br />

zRvidan saswaulmoqmedi RvTismSoblis xatis gamotana.<br />

87


simdabliT, siwrfoebiTa da umankoebiT gamorCeul<br />

moRvawes, Rirs ioane Tornikyofils erTi sisuste hqonda.<br />

vinaidan mraval omSi gamarjvebuli mxedarTmTavari<br />

iyo, gardasul sasaxelo ambavTa mogoneba uyvarda. wminda<br />

ioane mTawmindels SeeSinda, rom mas raime sulieri<br />

gansacdeli ar SemTxveoda da urCia: `vxedav, mamao, RvTis<br />

madliT warematebi sulierad, amitomac ar minda ziani<br />

mogadges. amieridan soflis saqmeebze mxolod gabriel<br />

xucess uTxari da sxvas araviso.~ xolo gabriel xucesis<br />

piridan amsofliuri sityva ar amodioda, garda sulierisa.<br />

ioane Tornikyofili cremlis<br />

* * *<br />

RvriT Cauvarda fexebSi moZRvars da SehRaRada: `rad<br />

daidume aqamomde da ara mamxile, wmidao da RmerTSemosilo<br />

mamao?~ mama ioanem wamoayena moxucebuli da<br />

uTxra: `ufalman Segindven, garna aw xolo ekrZalen.~<br />

amis Semdeg aravis gaugonia misi mxedruli mogonebani.<br />

man mdumarebiTa da RmerTis sasoebiT galia cxovrebis<br />

darCenili dReebi da mSvidobianad miabara suli ufals.<br />

gabriel qarTvelze ki ambobdnen, rom iyo dro, roca<br />

`bevrs~ saubrobda. es maSin xdeboda, rodesac mezoblad<br />

mcxovrebi Rirsi mama leon romaeli estumreboda xolme.<br />

wm. gabrielma misi ena ar icoda, mama leonma ki qarTuli,<br />

magram miuxedavad amisa, Sebindebisas gamovidodnen TavianTi<br />

senakebidan da ciskris zarebis rekvamde saRmrTo<br />

sagnebze saubrobdnen, erTmaneTis naTqvami yvelaferi esmodaT<br />

im siwmindis gamo, myudroebaSi rom moepovebinaT.<br />

88


* * *<br />

wminda ilarion qarTvelis (axlis) saxeli mTel<br />

aTonze iyo ganTqmuli. axlac ki didi sasoebiT ixseneben<br />

am Rirs mamas. gardacvalebidan sami wlis Tavze<br />

gaxsnes misi saflavi. Txrisas saocari keTilsurneleba<br />

igrZnes. wminda nawilebis gadatanisas erTma meudabnoem<br />

dRisiT-mzisiT, xuT saaTze, mzesaviT manaTobeli burTi<br />

dainaxa mama sabas senakis Tavze (iq, sadac wm. ilarionis<br />

wminda nawilebi iyo dasvenebuli). burTi sxivebs<br />

afrqvevda da senakidan moSorebiT haerSi trialebda.<br />

erTi saaTis Semdeg burTi gaqra. maSin ufiqria Rirs mamas,<br />

etyoba, ilarion qarTvelis saflavi gaxsneso.<br />

`karibWe~<br />

* * *<br />

mitropoliti ioane mouTxrobda wminda gabriels:<br />

_ maSin berdiakoni viyav garejas. davsneuldi muclis<br />

simsivniT da ise mtkioda, sunTqvas miSlidao. am dros<br />

Sevida Turme masTan wminda ioseb kaTalikosi (romelic<br />

maSin iq moRvaweobda), naxa dasneulebuli ioane,<br />

romelsac laparakis Tavic ar hqonda da TvalebiTRa<br />

evedreboda wminda mamas locvas. wminda mRvdelmTavarma<br />

meyseulad datova sneuli, Sevida Tavis senakSi, iloca<br />

mxurvaled, mere isev miakiTxa sneuls da uTxra: msmenia,<br />

Txilis joxis naxSiria amisTvis kargio. Sedo cecxlSi<br />

Tavisi kverTxi. roca daiwva da danaxSirda, gauria wyalSi,<br />

jvari gadasaxa da sneuls daalevina. SesmisTanave<br />

ioanes gaberili muceli daucxra da sami dRis Semdeg<br />

sruliad janmrTeli wamodga. ambobda: Txilis naxSirma<br />

ki ar ganmkurna, aramed wmindanis locvam, romelic simdabliT<br />

naxSirs abralebda Cems kurnebaso.<br />

`karibWe~<br />

89


* * *<br />

XX saukunis dasawyisSi aTonze, wminda petre aTonelis<br />

saxelobis senakebSi, moRvaweobda mama danieli. erTxel Rirsi<br />

mama taZarSi saRmrTo liturgiisTvis emzadeboda. raki, kanonTa<br />

Tanaxmad, mRvdels liturgiis marto aRsruleba ar SeuZlia _<br />

saWiroa meore mgalobeli mainc, mama danielma odnav moSorebiT<br />

mcxovreb bers sTxova, diliT liturgia masTan erTad<br />

aResrulebina. meore dRes mama danieli Seimosa, ciskris locva<br />

aRavlina da liturgiis dawyebisaTvis mezobels dauwyo lodini.<br />

didxans eloda, magram beri ar Canda _ Turme avad gamxdariyo.<br />

mama danieli sagonebelSi Cavarda, ar icoda, ra eqna. am<br />

dros taZarSi sami Saosani Sevida. mama danieli miesalma maT<br />

da daxmareba sTxova. berebs uari ar uTqvamT. orma igaloba,<br />

mesamem ki mnaTeoba gaswia. liturgia rom aRasrules, mama danielma<br />

berebs hkiTxa, romeli monastridan iyvnen da ra erqvaT.<br />

maT miuges, rom iverTa monastridan iyvnen, saxelad ki ioane,<br />

eqvTime da giorgi erqvaT. mama danielma barZimSi darCenili<br />

wminda ZRveni miiRo da sakurTxevlidan gamovida, raTa berebs<br />

gamaspinZleobda, magram isini iq aRar daxvdnen. mama danieli<br />

mixvda, rom ucnobi stumrebi iverTa monastris damaarsebelni<br />

_ ioane, eqvTime da giorgi qarTvelebi iyvnen.<br />

`karibWe~<br />

* * *<br />

XX s-is aToneli beri _ mama paisi igonebs ra mama petres,<br />

ambobs:<br />

`adamianebTan urTierToba uWirda, amitomac senakSi iketeboda<br />

da ganuwyvetliv RmerTs ezraxeboda. roca mamebi ukakunebdnen,<br />

kars ar aRebda da arc maT mier iqve datovebul sakvebs iRebda.<br />

mezobeli berebi sayvedurobdnen _ cudad iqcevi, mamao, rom<br />

berebis motanils ar iRebo; is ki pasuxobda: `dideba RmerTs,<br />

yvelaferi sakmarisad maqvs da Cems gamo ratom unda moakldes<br />

es wyaloba sxva mamebs, visac ase sWirdeba?~<br />

didi moRvaweobiT ganSoreboda kacobrivi survilebi da<br />

angelozs mimsgavseboda; gana tyuilad Semosil<br />

90


iyo angelozis sqemiT. mwuxris locvis Semdeg mxolod<br />

erT cal orcxobilas SeWamda, mere ki mudmiv locvasa da<br />

muxlTadrekaSi iyo. ZilSic ki iesos locvas imeorebda, Ca-<br />

Zinebuli locvis kanonis darCenil nawils ambobda xmamaRla.<br />

xorciT eZina, suli misi ki fxizlobda da loculobda. mama<br />

petres saxeze aRbeWdoda saRmrTo gulisSemusvrileba. misi<br />

sulis ska sulieri TafliT avsebuliyo da gardamodioda.<br />

roca ekiTxebodnen: rogor cxovrob, mamao, Sens senakSio, pasuxobda:<br />

dideba RmerTs, Cems senaks, Cems sayvarel katunaks,<br />

mTeli msoflios sasaxleebze ar gavcvlio. yovel eqvs TveSi<br />

erTxel datovebda xolme Tavis `Zivrfas katunaks~ da aTonis<br />

monastrebSi midioda xelsaqmis (namuSevrebis) gasayidad, raTa<br />

im fuliT naxevari wlis samyofi orcxobila eyida.<br />

mama petre mudmivad marxulobda, saWmels dReSi erTxel,<br />

mwuxris Semdeg miiRebda. didmarxvaSi sami dRe miyolebiT<br />

arafers Wamda, mxolod SabaT-kviras ixmevda zeTian saWmels.<br />

RvTismsaxurebas dReSi Svidi saaTis ganmavlobaSi skvnilze<br />

locviT cvlida. amiT asrulebda Tavis sabero kanons _ 700<br />

muxlTadrekasa da 33 aseul iesos locvas, romelsac Tan mcire<br />

metania erTvoda. am locvis erT mesameds TavisTvis asrulebda,<br />

erTi mesamedis ganmavlobaSi _ cocxlebs, erTisas ki<br />

micvalebulebs moixseniebda. Tu Seityobda vinmes gansacdels,<br />

misTvis muxlTadrekiT calke loculobda. Jamnebs, mwuxrsa da<br />

SuaRamiansac skvnilze loculobda. locva iyo misi xelsaqme.<br />

dauviwyaria CemTvis misi bolo darigebebi. 1958 wlis 12<br />

ivniss, Tavisi mfarveli wmindanis, wm. petres xsenebis dRes,<br />

eziara. wirvaze aTonis gandegili berebic movidnen. liturgiis<br />

damTavrebisTanave mama petre gamovida taZridan, moamzada<br />

mamebisTvis wyali da luqumi, daxuWa Tvalebi da ganwmendili<br />

suli Caabara ufals. mamebs egonaT, CaeZinao, elodnen, gaiRvi-<br />

Zebs da dRegrZelobas vusurvebTo. Seexnen mxarze da mixvdnen,<br />

rom mama petre ukve zecad asuliyo. dae, Tan gvdevdes misi<br />

wminda locvebi!<br />

`karibWe~<br />

91


Cveni drois qarTvelma berma, arqimandritma gabrielma<br />

(urgebaZe) erTxel morwmuneebs hkiTxa: `miTxariT, ras<br />

niSnavs `locva _ codvad SeeracxaT?~ albaT arasworad<br />

ilocao _ upasuxes. `ara sworad ilocao,~ _ uTxra berma.<br />

albaT locvis dros goneba gaurbodao _ ifiqres, rac<br />

ar iyo swori. bolos morwmuneebma sTxoves ganemarta, ras<br />

niSnavda misive SekiTxva. axlave getyviTo, _ Tqva man. am<br />

dros masTan erTi morwmune Semovida kurTxevis asaRebad.<br />

mama gabrielma raRacis gakeTeba sTxova. man ki upasuxa:<br />

_ axla ar SemiZlia, mere vnaxoTo. Semdeg mama gabrielma<br />

uTxra morwmuneebs: _ axla eg wava da xuTi saaTi<br />

ilocebs, magram RmerTi moismens, me rom ar damexmara?!<br />

Tu RvTis mcnebebs ar icavT, nu daRliT ufals amdeni<br />

locviT, ar mogismenT da locva codvad SegeracxebaT.<br />

sikeTe samoTxis kars gagiRebs, simdable Sig Segiyvans<br />

da siyvaruli RmerTs ganaxebs. Tu Sens locvas keTili<br />

saqme ar mosdevs, aseTi locva mkvdariao.<br />

monazoni paraskeva<br />

92


dvalTis dedaTa monasteri<br />

iyo dro, roca raWis samonastro cxovrebas Tavisebur<br />

siwmindesa da elfers matebda dedaTa savaneebi, romelTagan<br />

Cvenamde mxolod oris – cxomisa da dvalTis savaneTa<br />

arseboba SemorCa xalxis mexsierebas, viTarca Soreuli<br />

gamoZaxili zeciuri saTnoebiT aRvsil monazonTa mdidari<br />

sulierebisa.<br />

rogorc raWis yvela kuTxe, jejoris xeobis nasoflari<br />

dvalTac (wedisis samxreT-aRmosavleTiT, daax. 5<br />

kilometrSi) mimzidvelia Tavisi aremariT. aqedan xelisgulze<br />

moCans aseve nasoflari vatra, romelic sapirispiro<br />

_ jejoris marcxena mxaresaa.<br />

dvalTis erTi almazad SemadRlebuli adgili SeurCeviaT<br />

samoRvaweod sxivdafenil dedebs da TavianT miwier<br />

samoTxedac uqceviaT es kurTxeuli adgili.<br />

JamTa svlam da Znelbedobam dvalTis savanec gaaukacriela,<br />

magram ver waSala kvali da xsovna. Zveli dedaTa<br />

monastris naSTebi da Tqmuleba, Taobidan Taobas rom gadmoecemoda,<br />

igive xsovnaa maradiul samyaroSi gardasul dedaTa.<br />

dvalTis dedaTa monasteri raWis saerisTavos<br />

Zlierebis xanaSi unda iyos safuZvelCayrili, maSin, roca<br />

xalxmravali mxare sayovelTao eklesia-monasterTa mSeneblobam<br />

moicva, adamianebi ki Semecnebis naTelma da ltolvam<br />

ufalTan miaxloebisa.<br />

* * *<br />

sikeTe spilenZze Caiwere, wyena ki _ wyalze.<br />

wmida isidore peluzieli


94<br />

glolis `beris saydari~<br />

sof. glolis `zedqalaqis~ Sua saukuneTa uamrav<br />

nagebobaTagan sruli saxiT mxolod mcire zomis (3,6× 2,2<br />

m) `beris saydrad~ wodebulma eklesiam moaRwia.<br />

eq. TayaiSvili wers: `eklesiis aSenebas miaweren daviT<br />

aRmaSenebels da mas `saberos~ uwodeben, vinaidan aq<br />

mwirs ucxovria.~<br />

g. boWoriZem eklesiis aSeneba da moxatva XIII saukuniT<br />

daaTariRa da sworadac, vinaidan kedlis umSvenieres<br />

moxatulobaSi Tamar dedoflis unikaluri freskac<br />

brwyinavda, romelic, samwuxarod, 1910-ian wlebSi dazianda<br />

da waiSala uyuradRebobis gamo.<br />

mcire samlocvelo Zvelad vinme gandegils auSenebiao,<br />

werda p. uvarova 1880-ian wlebSi, glovel xandazmulTa<br />

naambobze dayrdnobiT.<br />

amJamad xalxi am mcire eklesias `sultaneT wm.<br />

giorgiT~ moixseniebs. saydari bolo wlebSi SekeTda da<br />

daixura TunuqiT.<br />

yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, SeiZleba<br />

iTqvas: glolis `beris saydari~ aSenda berebis samlocvelod.<br />

imdroisaTvis aq bermonazvnobas mtkiced<br />

hqonda fesvebi gamjdari, miT ufro, rom bubis Zveli monasteri<br />

sul axlos, 6-7 kilometrSi mdebareobda.<br />

* * *<br />

dacemuli fexze unda daayeno da ara _ dascino.<br />

wmida efrem asuri


96<br />

s a r C e v i<br />

1. Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5<br />

2. nikorwmindis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16<br />

3. WeliSis udabno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19<br />

4. meWvreTis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25<br />

5. sxieris monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28<br />

6. labeWinis monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30<br />

7. veltyevis monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34<br />

8. leknaris monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38<br />

9. Sodis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41<br />

10. bubis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45<br />

11. Tamar dedoflis saydari . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />

12. soris monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52<br />

13. Seubnis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55<br />

14. mravalZalis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57<br />

15. futieTis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60<br />

16. Wolevis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62<br />

17. Rviaris monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64<br />

18. sakaos samziaris udabno . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66<br />

19. miqarwmindis monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68<br />

20. RadiSis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69<br />

21. cxomis dedaTa monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71<br />

22. dvalTis dedaTa monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . 73<br />

23. glolis `beris saydari~ . . . . . . . . . . . . . . . . . .74<br />

24. motyiaris `beris wyaro~. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />

25. boloTqma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76<br />

26. zogi ram bermonazonTa cxovrebidan. . . . . . . . . . 78


WeliSis monastris winamZRvari<br />

iRumeni iosebi (baqraZe)<br />

1860-1866 ww.<br />

97


98<br />

WeliSis monastris winamZRvari<br />

arqimandriti nikifore (kandelaki)<br />

1892-1897 ww.


WeliSis monastris winamZRvari<br />

arqimandriti ambrosi (xelaia)<br />

1902-1903 ww.<br />

99


100<br />

WeliSis monastris winamZRvari<br />

arqimandriti grigoli (CxaiZe)<br />

1903-1906 ww.


WeliSis monastris winamZRvari<br />

iRumeni pavle (jafariZe)<br />

1916-1917 ww.<br />

101


102<br />

nikorwmindis monastris wmida nikolozis eklesia


WeliSis monasteri<br />

103


104<br />

WeliSis monastris qvabebi


meWvreTis wmida giorgis eklesia<br />

105


sxieris monastris `mirianeuli uZravi~ wmida giorgis<br />

eklesiis kankelis fragmentebi


leknaris monasteri<br />

107


108<br />

leknaris monasteri


Seubnis monasteri<br />

Seubnis sinawmida


labeWinis monastris<br />

mTavarangelozis eklesia


Rviaris monasteri<br />

Rviaris monastris jvarcmis eklesia


RadiSis monastris wmida giorgis eklesia


mravalZalis monastris wmida giorgis eklesia<br />

1990 wlis miwisZvramde


Tamar dedoflis saydari da qvabebi


Sodis namonastrali


ubis namonastrali<br />

bubis jvris eklesia


soris monastris jvarcmis eklesia


glolis `beris saydari~


motyiaris `beris wyaro~


motyiaris `beris wyaro~<br />

WeliSis monastris ukanaskneli winamZRvris<br />

lavrentis (metreveli) werili axloblebisadmi<br />

1930-iani wlebi


121

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!