gamomcemloba
gamomcemloba
gamomcemloba
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>gamomcemloba</strong><br />
`saqarTvelos macne~
naSromi momzadebulia saqarTvelos sapatriarqos<br />
siw mindeTa moZiebis da dacvis ganyofilebaSi.<br />
ibeWdeba ganyofilebis xelmZRvanelis, maRalyovladusamRvdeloesi<br />
nikorwmindeli mTavarepiskopos<br />
elises (joxaZe) locva-kurTxeviT.<br />
redaqtori: goCa guguSvili _ Tbilisis sasuliero akademiaseminariis<br />
pedagogi, istoriis<br />
mecnierebaTa kandidati<br />
© vaJa gobejiSvili<br />
wigni gamodis avtoris xarjiT<br />
ISBN 99940-66-10-2
vaJa gobejiSvili<br />
raWis<br />
monastrebi<br />
T b i l i s i _ 2 0 0 6
Zveli, mdidari da mravalmxrivi yofila samonastro cxovreba<br />
raWaSi. namonastralTa dRevandeli mdgomareoba da moRweuli<br />
werilobiTi sabuTebi amis utyuari dasturia.<br />
raWis monasterTa kvalze damdgars, Tavidan ar megona da verc<br />
warmovidgendi, rom 30-mde Zvel savanesTan momiwevda fexis dadgma...<br />
ar movelodi Tu amden monasterSi aRasrulebdnen TavianT<br />
wminda samsaxurs bermonazvnebi.<br />
Cvens xelT arsebuli werilobiTi wyaroebi da moZiebuli masala,<br />
cxadia, ar aris sakmarisi raWaSi samonastro cxovrebis<br />
sruli saxiT warmosaCenad da arc gvqonia amis ganzraxva. Cveni<br />
mokrZalebuli mizani iyo _ mcirediT, nawilobriv mainc gveCenebina<br />
bermonazonTa daucxromeli moRvaweobis masStabebi da areali.<br />
Tu ramdenad SevZeliT, mkiTxvelma gansajos.<br />
a v t o r i<br />
fotomasalis kompiuterul damuSavebaSi xelSewyobisa da ramdenime<br />
fotosuraTis mowodebisaTvis madlobas vwirav gaz. `sapatriarqos<br />
uwyebanis~ TanamSromels _ luarsab togoniZes.
vuZRvni sasuliero da sazogado<br />
moR vawis, pedagogisa da publicistis<br />
– mama mixeil gavaSeliSvilis naTel<br />
xsovnas<br />
S e s a v a l i<br />
`ar aris siCumeze ufro tkbili<br />
musika;<br />
ar aris imaze Rrma sityvebi, vidre<br />
mdumarebaa;<br />
ar aris dedamiwis ferTagan ufro<br />
mSvenieri,<br />
vidre wyvdiadi gamoqvabulis senakisa,<br />
romelSic<br />
anaqoreti (gandegili) loculobs~.<br />
arqimandriti rafaeli<br />
raWis miwa uamrav saidumlos inaxavs. jer kidev<br />
miukvleveli da amoucnobia bevri ram, Cven winaparTa<br />
moRvaweobas rom mohfenda met naTels. adreul epoqaTa<br />
arqeologiuri Zeglebis garda, blomadaa qristianuli<br />
xanis eklesia-monasterTa naSTebi, romelTa<br />
Seqmnisa da ganviTarebis Sesaxebac cota ram Tu viciT,<br />
an saerTod araferi.<br />
raWis eklesia-monastrebisa da aq daculi siZveleebis<br />
mecnieruli Seswavla daiwyo XIX saukuneSi da<br />
grZeldeba dRemde. mari brosem, dimitri baqraZem, praskovia<br />
uvarovam, eqvTime TayaiSvilma da sxvebma mniSvenlovani<br />
gamokvlevebi dagvitoves. udidesi Sroma gaswia<br />
am mimarTulebiT didma mkvlevarma, sulkurTxeul-<br />
5
ma giorgi boWoriZem 1920-ian wlebSi. misi ZalisxmeviT<br />
moxerxda gadarCenili saeklesio faseulobebis saimedod<br />
dabinaveba da aRwera. manve Seiswavla raWis mravali<br />
taZari, romelTa didma nawilmac Cvenamde veRar<br />
moaRwia da mxolod miseuli aRwerilobiT vicnobT.<br />
Seswavlili uTuod xelSesaxebia, magram kvlav<br />
problematuria sakiTxi raWaSi qristianobis<br />
gavrcelebis drois da masStabebis Sesaxeb, rac<br />
gamowveulia am mxriv kvleva-Ziebis naklebobiT. adreqristianuli<br />
Zeglebis arqeologiuri Seswavla<br />
bevr kiTxvas gascemda pasuxs, rac dRemde ar xerxdeba<br />
garkveul mizezTa gamo. am sakiTxs Seexo Tavis droze<br />
giorgi boWoriZe, romelic werda: `saidan iyo Setanili<br />
qristianoba raWaSi an sad iyo misi pirveli kera?<br />
es sakiTxi, rasakvirvelia, did Seswavlas moiTxovs da<br />
gadawyvetiT amis Tqma jerjerobiT naadrevia, xolo me<br />
moviyvan aq winaswar mosazrebebs, romlebic, SesaZlebelia,<br />
momavalma kvleva-Ziebam gaamarTlos.<br />
qristianoba raWaSi aRmosavleTidan, qarTlidan<br />
(mcxe Tidan) unda Sesuliyo. amas gveubneba is saxeli,<br />
romelsac atarebs aq erT-erTi soflis Zegli. sof.<br />
joisubanSi aris eklesia, romelsac ewodeba `mcxeTis~<br />
wm. giorgis eklesia. aq unda yofiliyo uZvelesi xanis<br />
xuroTmoZRvrebis erTi ZeglTagani, romelic exla<br />
Tumca pirvandeli saxiT aRar arsebobs, magram misgan<br />
darCenilia SesaniSnavi qandakebani da warweriani qvebi,<br />
romelnic dRes amSveneben gadakeTebul-ganaxlebuls<br />
Tu Semdegi xanis eklesiis aRmosavleT sarkmels da<br />
Crdilo kedels...<br />
amrigad, pirveli kera qristianobisa raWaSi unda<br />
yofiliyo joisubnis `mcxeTis~ wm. giorgis eklesiis<br />
adgilas; aq dawyebula kultura, aq aSenebula xuroTmoZRvrebis<br />
Zegli VIII-IX saukuneebSi, romlis Sesan-<br />
6
iSnavma naSTebma Cvenamde moaRwies. aqedan kultura<br />
TandaTanobiT vrceldeba mTel raWaSi da saukuneTa<br />
sigrZeze iqmneba kulturis axal-axali centrebi~.<br />
didi dro ar gasula am mosazrebis gamoTqmidan,<br />
rom 1930-iani wlebis bolos, rionis zemo welSi, sof.<br />
Rebis teritoriaze, farTo masStabis arqeologiuri<br />
samuSaoebi gaiSala, gamoCenili arqeologis germane<br />
gobejiSvilis xelmZRvanelobiT. saqveynod cnobili<br />
brilis nekropolis (Cv. w. IV saukunis) samarxebSi aRmoCnda<br />
qristianuli wesiT dakrZalul micvalebul-<br />
Ta ConCxebi, ris Sesaxebac mecnieri wers: `istoriuli<br />
drois grZel monakveTze micvalebulni mokuntviT<br />
umarxavT ubralo ormoebsa da qvis samarxebSi. zeda<br />
fenaSi, albaT dakrZalvis qristianuli wesebis gavleniT,<br />
zurgze gaSotil, gulxeldakrefil da TaviT<br />
dasavleTisaken damxobil ConCxebsac vxvdebiT. rogorc<br />
Cans, gaqristianebulma mosaxleobam warmarTuli<br />
sasaflao male gaauqma. feodaluri drois samarovani<br />
saZebnelia iqve axlo, wminda giorgis eklesiis nangrevebTan.~<br />
es aris, meti rom ar vTqvaT, umniSvnelovanesi da<br />
sensaciuri aRmoCena, da ra kargi iqneboda, giorgi bo-<br />
WoriZec moswreboda, romelic yovlad usamarTlod<br />
Seewira represiebs.<br />
brilis X-XI saukuneebis, Sirimis Tlili qviT<br />
nagebi, wminda giorgis eklesia daingra XIX saukune-<br />
Si (eklesiis Camoqceva daaCqara ufro adre sof. brilis<br />
mosaxleobisagan daclam). dRes misi saZirkveli<br />
da kedlebis mcire nawiliRaa darCenili. eWvs gareSea,<br />
rom manamde aq ufro Zveli taZari unda yofiliyo, raki<br />
ase Sors midis qristianobis gavrceleba mTaraWaSi.<br />
vidre sxvaganac ar aRmoCenila msgavsi an sxva saxis<br />
damadasturebeli nivTieri Tu werilobiTi damow-<br />
7
meba, germane gobejiSvilis mier brilis samarovanze<br />
mikvleuli qristianobis gavrcelebis kvali jerjerobiT<br />
yvelaze adreulia raWis teritoriaze. Tu saidan<br />
Sevida qristianoba da gavrcelda mTaraWaSi, SevecdebiT<br />
am movlenis axsnas mokled:<br />
kargadaa cnobili, rom qarTlis gaqristianebisTanave<br />
es procesi daiwyo mis momijnave qarTul provinciebSi<br />
da maT Soris mTian dvaleTSic. dvaleTis<br />
mosaxleobis gaqristianebas rom udides mniSvnelobas<br />
aniWebdnen qarTlis mefeebi, kargad Cans iqidanac, rom<br />
vaxtang gorgasalis mier daarsebuli (Vs.) niqozis<br />
saepiskoposos, romlis SemadgenlobaSiac liaxvis xeoba,<br />
dvaleTi da masTan mTaraWac Sedioda, mTavari daniSnuleba<br />
iyo mTian mxareebSi qristianobis ganmtkiceba.<br />
es misia niqozis saepiskoposom bolomde Seasrula.<br />
mokled, qarTlSi qristianobis saxelmwifo religiad<br />
aRiarebas maleve mohyva dvaleTisa da raWis mTiule-<br />
Tis moqceva. ase rom, Zveli metalurgiis umZlavresi<br />
keris _ brilis mosaxleoba qristes swavlebas eziara<br />
mcxeTidan, liaxvis xeobis gavliT.<br />
Tu ra xdeba am dros danarCen raWaSi (raWas mxolod<br />
pirobiTad vxmarobT, radganac es saxelwodeba<br />
X saukunidanaa cnobili, manamde ki Takverad moixsenieba<br />
leCxumTan erTad) qristianobis gavrcelebasTan<br />
dakavSirebiT, cnobili araa. es sakTixi kvlav did Seswavlas<br />
moiTxovs. didi, sagangebo arqeologiuri samuSaoebi<br />
raWaSi mxolod brilSia Catarebuli. sxva adgilebic<br />
elodebian arqeologebs... vin icis, ra imaleba<br />
miwis qveS...<br />
unda iTqvas, rom qarTuli, berZnuli da romauli<br />
werilobiTi wyaroebi, aseve saeklesio wminda zepirgadmocema,<br />
saqarTveloSi, kerZod, fazisis (rionis) xeobaSi,<br />
qristianobis qadagebasa da gavrcelebas wminda<br />
8
mociqulebs miaweren, rac ueWvels xdis, rom qristes<br />
swavlebis naTeli pirvelsave saukuneSi moefina raWis<br />
mosaxleobas. ucnobia mxolod, Tu rogor ganviTarda<br />
movlenebi mociqulTa qadagebis Semdgom, rodis da sad<br />
aigo pirveli qristianuli samlocveloebi Tu taZrebi<br />
da a.S.<br />
raWis warsulisa da dRevandelobis mkvlevars<br />
levan fruiZes miaCnia, rom raWa-leCxumSi pirveli<br />
qristianuli taZrebis mSeneblobis dasawyisi VI-VII<br />
saukuneebiT SeiZleba ganisazRvros, Tumca am periodis<br />
nagebobaTa naSTebi jerjerobiT mikvleuli araa. mxolod<br />
VIII-IX saukuneebiT TariRdeba joisubnisa da<br />
meWvreTis brwyinvale taZrebi, romelTaganac marto<br />
kedlebiRaa SemorCenili da isic sanaxevrod.<br />
eklesia-monasterTa aRmSeneblobam farTo masStabebi<br />
SeiZina X-XI saukuneebSi, rasac garkveulwilad<br />
xeli Seuwyo raWis Zlieri saerisTavos Camoyalibebamac.<br />
am dros igeba SesaniSnavi taZrebi: nikorwmindis<br />
wm. nikolozis, krixis mTavarangelozTa, mravalZalis<br />
wm. giorgis, Rviaris jvarcmis, patara onis `rakeTis~<br />
wm. nikolozis, tbeTis mTavarangelozTa, brilis wm.<br />
giorgis, Rebis jvarcmis (SemdgomSi macxovris), bubis<br />
jvris, Sodis wm. giorgis, sxieris `mirianeuli uZravi~<br />
wm. giorgis, Seubnis `sinawminda~, gorisubnis wm.<br />
barbales, miqarwmindis mTavarangelozis, mTis (leknaris)<br />
wm. giorgis, RadiSis wm. giorgis, boyvis mTavarangelozis<br />
da kidev mravali saydari.<br />
XII saukune sayovelTao aRmavlobis _ oqros xanaa<br />
saqarTvelosi, sadac raWis saerisTavoc mZlavrobs<br />
da udidesi yuradReba eqceva sasuliero cxovrebas.<br />
TviT raWis erisTavebi _ kaxaberiZeni arian mfarveli<br />
da mzrunveli eklesia-monasterTa.<br />
XIII saukunidan, cnobil mizezTa gamo, raWis kul-<br />
9
turuli da ekonomiuri done daqveiTebas iwyebs, rac<br />
momdevno saukuneebSiac grZeldeba. sagrZnoblad klebulobs<br />
rogorc mSenebloba, ise aSenebulis xuroTmoZRvrul-mxatvruli<br />
Rirebuleba.<br />
daRmasvla daetyo raWis monastrebsac. nelinel<br />
mcirdeba rogorc savaneTa ricxvi, ise aq moRvaweTa<br />
raodenoba. Tuki ganviTarebul Sua saukuneebSi raWa,<br />
Cveni mokvleviT, 30-mde monasters iTvlida, XIX saukunes<br />
mxolod sami: WeliSis, veltyevisa da soris savaneebi<br />
Sexvda moqmedi, da isic Zvelebur brwyinvalebas<br />
moklebuli, welTa daRmarTze mimavali. XX saukunes<br />
ki marto WeliSis udabno SemorCa 1930-iani wlebis bolomde<br />
da amiT dasrulda raWis samonastro cxovrebis<br />
mravalsaukunovani da Sinaarsiani matiane.<br />
raWis, aw ukve, namonastralTa araerTxel monaxulebam<br />
saSualeba momca TvalnaTliv warmomedgina aqauri<br />
bermonazvnuri cxovrebis Suq-Crdilebi, is siZneleebi,<br />
rasac monazvnebi waawydebodnen yofiT problemebTan<br />
WidilSi, metadre maRalmTian adgilebSi, sadac mxolod<br />
uflis neba, sulis simdidre da dauSreteli energia<br />
unda yofiliyo is macocxlebeli wyaro, riTac sazrdoobdnen<br />
bermonazvnebi. sxvagvarad, Tamar dedoflis<br />
kldis qvabebs, Sodisa Tu bubis savaneebs mosagre ar<br />
eyoleboda. baraqala maT garjas!<br />
saqarTveloSi pirveli monasteri mefe vaxtang<br />
gorgasalis iniciativiT dauarsebiaT klarjeTSi<br />
(Vs.). farTo samonastro mSenebloba ki asureli mamebis<br />
mosvlas (VI s.) ukavSirdeba. im dros daarsda<br />
zedaznis, SiomRvimes, martyofis, daviTgarejisa da sxva<br />
savaneebi. gansakuTrebuli Zala da madli SesZina samonastro<br />
cxovrebas grigol xanZTelis daucxromelma<br />
moRvaweobam (VIII-IX ss.). am didebuli moRvawisa da<br />
misi mowafeebis mier tao-klarjeTSi aigo mravali<br />
10
mamaTa da dedaTa savane da maT Soris pirvelad dasavleT<br />
saqarTveloSi _ ubis monasteri. Cveni mosazrebiT,<br />
aseve IX saukunes unda mivaweroT raWaSi bermonazvnuri<br />
cxovrebis Casaxva. amis Tqmis uflebas X saukunis<br />
monasterTa simravlec gvaZlevs.<br />
raWaSi samonastro cxovrebis aRmavlobas didad<br />
Seuwyobda xels raWis saerisTavos Seqmna X saukunis<br />
bolos. TviT is faqti, rom raWis saxelovani erisTavi<br />
kaxaberi berad aRikveca 1030-iani wlebis dasawyisSi,<br />
bevris mimaniSnebelia. sCans, bermonazvnuri cxovreba<br />
did pativSia im drois raWaSi. amasTanave, raWis yvela<br />
mxare, mTisa da baris soflebi, mWidrodaa dasaxlebuli<br />
da eklesia-monasterTa mSeneblobac gacxovelebiT<br />
mimdinareobs.<br />
raWis sazRvrebs gareTac (dRevandeli saCxeris<br />
raioni) gamoukveTia kldeSi didi mRvimuri monasteri<br />
kaxabers, rac raWis ZlierebasTan erTad, am pirovnebis<br />
maRali sulierebis utyuari niSania. ai, ras wers vaxuSti<br />
batoniSvili: `... bJinevis xevs zeiT, yvirilis CrdiloT<br />
kerZ kldezed, ars mRvime, klde didi gamokveTili,<br />
da mas Sina monasteri ugumbaTo, wiTlis brwyinvalis<br />
qviT Seni, kaxaber raWis erisTavisgan aRSenebuli. quabsa<br />
Sina dis wyaro didi da keTili. uzis arqimandriti~.<br />
vin icis, iqneb am monasterSi gaatara darCenili<br />
wlebi kaxaber raWis erisTavma.<br />
samonastro cxovreba qristianobis ganuyofeli<br />
nawili da, amasTanave, SeiZleba iTqvas, sarwmunoebis<br />
ufro maRali, siRrmiseuli gamovlenaa. monasteri adamianis<br />
RmerTTan siaxlovis iseT did siRrmeebs warmoaCens,<br />
rac Cveulebriv yofaSi miuwvdomelia. samyaros<br />
Semqmnelisagan STagonebuli adamiani savaneSi midis<br />
sulieri sazrdos, siyvarulis, simSvidisa da sxva uamrav<br />
sikeTeTa mosapoveblad; xolo rac Seexeba material-<br />
11
urs _ arsebobisaTvis aucilebeli minimumiT kmayofildeba.<br />
cxoverbiseul siamovnebaTa daTmobas ki ganapirobebs<br />
udidesi rwmena da sulis simtkice. swored<br />
aq aris sibrZne da STagoneba Cadebuli pirovnebis asamaRleblad,<br />
misi moralur-zneobrivi mrwamsis gansamtkiceblad.<br />
bermonazonTa kanonikuri, mtkiced dadgenili<br />
wesdebiT moRvaweoba Zneli da rTulia imdenad,<br />
ramdenadac mSvenieria misi nayofi _ sulieri amaRleba<br />
da uflis samsaxuri. WeSmariti beris piraduli<br />
bedniereba Sorsaa amqveyniuri bednierebisagan. sruli<br />
kmayofilebis gancdas is, mxolod da mxolod, sulierad<br />
ganwmendaSi hpovebs gulmxurvale locviTa da<br />
ubiwo samsaxuriT.<br />
berad aRkveca da savaneSi damkvidreba, Tanamedrove<br />
gagebiT, sruliadac ar niSnavs raRac idumalebriv Tavis<br />
TavSi Caketvas, srul gandegilobas. savane aris<br />
kurTxeuli saxli, sadac adamianma sauflo tvirTi<br />
unda zidos, Rirseulad emsaxuros sarwmunoebasa da<br />
qveyanas. aToneli beri paisi ambobs: `monazvnebi Cveni<br />
eklesiis mekavSireebi arian, isini ganeSorebian miwier<br />
dabrkolebebs, raTa mudmivi locviTi kavSiri iqonion<br />
RmerTTan da Seewion sxva adamianebs.~<br />
gandegilTa asketuri cxovreba, romelic ZiriTadad<br />
damaxasiaTebeli iyo e.w. meudabnoeobis xanaSi<br />
(VI-VIII ss.), arsebiTad Seicvala momdevno saukuneebSi,<br />
roca asketurma idealebma mniSvnelovani Serbileba<br />
ganicada da ganaxlebuli samonastro mowyobis Car-<br />
CoebSi moeqca. Tumca meudabnoeoba, rogorc aseTi, yovelTvis<br />
ganagrZobda da dResac ganagrZobs arsebobas.<br />
monasteri berZnuli sityvaa, rac pirdapiri TargmaniT<br />
gandegilis senaks niSnavs, ise ki bermonazonTa<br />
saeklesio krebulia, romelsac gaaCnia Tavisi wesdeba<br />
(tibikoni), samlocvelo taZari, sacxovrebeli nagebo-<br />
12
ani, Sida meurneoba da a.S.<br />
monastris wesdebas adgenda misive damaarsebeli.<br />
magaliTad, petriwonis qarTvelTa savanis wesdeba<br />
Seadgina da xeli moawera misma amSenebelma grigol<br />
bakurianma. Seiswavla ra aRniSnuli monastris msaxurTa<br />
moRvaweoba, akad. ak. SaniZe wers: ...`yvela maT<br />
Tav-Tavis dros undoda sasmel-saWmeli, fexsacmeli da<br />
tansacmeli; monasters mamulebi hqonda da saqoneli<br />
hyavda, romelTac movla sWirdeboda, mosavlis aReba,<br />
muSebs xelfasis micema da sxva. amasTanave wirva-locva<br />
eklesiaSi, maSenebelTa da SemwirvelTa moxseneba,<br />
mlocvelTa da stumarTa miReba, sneulTa mkurnaloba,<br />
moxucebulTa mixedva da sxva _ yvela es sakmaod rTuli<br />
saqme iyo da Tavidanve unda yofiliyo yvelaferi<br />
gaTvaliswinebuli, gansazRvruli da Camowerili. erTi<br />
sityviT, saWiro iyo tibikoni anu wesdeba, romelsac<br />
qarTulad Zvelad agreTve `wesi~, `gangeba~ an `wesi da<br />
gangeba~ ewodeboda.<br />
petriwonSi grigol bakurianis-Zem aago erTi sasneulo<br />
(saavadmyofo) da sami sastumro sxvadasxva<br />
adgilas, Seswira soflebi glexebiTurT, cixe-qalaqebi,<br />
saZovrebi, zvrebi, saTevzao tba, wisqvili da bevri sxva<br />
ram da ekonomiurad savsebiT uzrunvelyo. amas garda,<br />
Seswira saeklesio wignebi, xatebi, jvrebi, samoseli da<br />
dauarsa skola, sadac eqvsi axalgazrda swavlobda<br />
yvelafers, rac saWiro iyo saeklesio msaxurebisaTvis.<br />
petriwonis monasterSi moRvaweobda 51 kaci. amaTgan:<br />
1 winamZRvari, 2 ikonomisi, 1 dekanozi, 6 mwirveli<br />
mRvdeli, 2 mTavardiakoni, 2 kerZo diakoni, 1 meWurWle,<br />
1 mnaTe, 1 kelari anu ostigani, 1 memarne, 1 metrapeze, 1<br />
mestumre, 2 meuZlure, 1 zedamxedveli, 1 mepure, 1 mzareuli,<br />
1 mekare, danarCeni ki iyvnen mgaloblebi da<br />
mefsalmuneebi.<br />
13
TanamdebobaTa pirebis Rirseba da movaleoba<br />
gansazRvruli iyo wesdebis meeqvse TavSi.~<br />
qristianobaSi arsebobs rogorc mamaTa, ise dedaTa<br />
monasteri. monastris winamZRvris saxelwodebaa<br />
iRumeni, xolo gansakuTrebulad didi monastris _ arqimandriti.<br />
monastris Semosavlebis wyaro saqarTveloSi istoriulad<br />
sxvadasxva periodebSi gansxvavebuli iyo,<br />
magram ZiriTadad momdinareobda Semowirulebebidan<br />
(adgil-mamulebi glexebiTurT, fuli, saeklesio inventari,<br />
sursaT-sanovage...) da adgilobrivi samonastro<br />
meurneobidan.<br />
qarTvel mefeTa, didebulTa da sasuliero pirTa<br />
SemweobiT aigo uamravi samonastro kompleqsi rogorc<br />
CvenTan, ise ucxoeTSi (palestina, egvipte, saberZneTi,<br />
bulgareTi...). monastrebi iyo qarTuli cnobierebis<br />
amaRlebis, kulturis, mwignobrobis mniSvnelovani<br />
kerebi. aq iqmneboda qarTuli originaluri mwerlobis<br />
margalitebi. gaSlili iyo farTo mTargmnelobiTi<br />
saqmianoba.<br />
samonastro cxovrebis Taviseburebidan gamomdinare,<br />
didi, SeiZleba iTqvas, gadamwyveti mniSvneloba<br />
eniWeboda da eniWeba monastris adgilis SerCevas. sagangebod<br />
arCevdnen araxmaurian, myudro garemos sasulieroTa<br />
rac SeiZleba meti sulieri simSvidis mosapoveblad<br />
da nayofieri SemoqmedebiTi saqmianobisaTvis.<br />
Tu ra didi mniSvneloba aqvs bunebriv garemos<br />
samonastord, kargad Cans wminda aTonis mTis magali-<br />
Tze, roca Rirs mama petres wm. nikolozTan erTad<br />
gamoecxada RvTismSobeli, romelmac Tqva: `RmerTis<br />
Tavisufali msaxurebisTvis ar arsebobs imaze ukeTesi<br />
adgili, vidre aTonis mTaa, romelic me wilad mergo<br />
Cemi Zisa da RmrTisagan. dae isini, visac hnebavs ga-<br />
14
neSoros wuTisoflis SfoTs da sazrunavs, movidnen<br />
aq da mSvidad da daubrkoleblad emsaxuron RmerTs.<br />
dae amieridan es mTa Cems venaxad iwodebodes. es adgili<br />
Zlier miyvars da dadgeba Jami, roca igi gaivseba<br />
RmrTivsulieri moRvaweebiT. Cemi Sewevna ar moakldeba<br />
maT, me Sevumsubuqeb maT Sromas da sneulebebs da<br />
Sevewevi, raTa mcire saxsrebiT dovlaTSi icxovron.<br />
maTi meoxi viqnebi mterTan brZolaSi da maT nayofs<br />
ganvadideb qveynierebaze~.<br />
gaivlis dro da wminda aTonis mTaze qarTveli<br />
berebic damkvidrdebian (Xs.) da aageben STambeWdav savanes.<br />
kargadaa cnobili, rom Tavdapirvelad monastrebs<br />
mxolod bermonazvnebi agebdnen TavianTTvis, sxvaTa<br />
daxmarebis gareSe. am mxriv mdgomareoba arsebiTad<br />
Seicvala momdevno xanaSi. iv. javaxiSvili wers: `XI-<br />
XII saukuneebidan dawyebuli, axali monastrebis mometebuli<br />
nawili xom sul kerZo pirebis agebuli iyo da<br />
sapatronod iTvleboda~. istorikosi, qalbatoni mamisa<br />
berZniSvili ki ambobs: `monasters agebda yoveli qarTveli<br />
didebuli da es misi sagvareulo Rirsebis<br />
erT-erTi aucilebeli niSanic iyo. amitomac yoveli<br />
maTgani cdlobda, rom mis mier agebuli moanasteri,<br />
garegnuli lazaTis garda, qonebrivadac uzrunveli<br />
yofiliyo.~<br />
Cvens xelT arsebuli werilobiTi sabuTebis gacnoba<br />
saSualebas gvaZlevs vTqvaT, rom raWis monastrebsac<br />
ar akldaT mfarveloba gavleniani kerZo pirebisagan<br />
maSin, roca es ukanasknelni TviTonac Zlierad<br />
gamoiyurebodnen. amis erT-erTi bolo magaliTi didi<br />
feodali _ rostom raWis ersTavia, romlis TaosnobiTa<br />
da SemweobiTac veltyevis monasterSi Zveli, dazianebuli<br />
eklesiis nacvlad aigo axali taZari. cxa-<br />
15
dia, rom igi sxva saxis xelSewyobasac ar daiSurebda<br />
monastrisaTvis.<br />
kavkasionis mTebs mama rafaelma _ RvTaebriobis<br />
taxti uwoda, radganac isini uamrav saidumlos inaxaven<br />
dRemde. rasakvirvelia, aq raWac igulisxmeba, sadac<br />
saukuneebSi Caikarga bevri ram Cvengan dafaruli da<br />
maT Soris samonastro cxovrebis mniSvnelvoani movlenebi.<br />
zepiri gadmocema da moRweuli werilobiTi<br />
wyaroebi mxolod mcireds asaxaven im didi sulieri<br />
simdidrisas, rasac bermonazvnuri moRvaweoba hqvia. vin<br />
uwyis, raWis mTebis wiaRSi ramdenia Cvengan uxilavi<br />
mRvime, skiti, kelia, sadac uricxv meudabnoe mwirs Tu<br />
dayudebuls ucxovria. araTu mRvime gandegilTaTvis,<br />
CvenTvis ucnobia zogi monasteric ki, romelTa naSTebic<br />
miwiTaa dafaruli da waSlilia odesRac maTi arsebobis<br />
kvali, romelTa moZieba mxolod arqeologiur<br />
kvlevas SeuZlia.<br />
qvemoT, SeZlebisdagvarad, mogvyavs mokle aRwera<br />
da warsuli im savaneebisa, romelTa Sesaxebac, ase Tu<br />
ise, SevZeliT mogvegrovebina cnobebi. aqedan bevr monasterze<br />
araviTari werilobiTi sabuTi ar gagvaCnda,<br />
ramac ufro gagviZnela saqme. ver SevZeli mikvleva<br />
zogierTi namonastralisa (gadamSi, bari...), romelTa<br />
Sesaxebac garkveuli miniSnebebi gagvaCnia Zvel werilobiT<br />
wyaroebsa Tu TqmulebebSi. garda amisa, namonastralebi<br />
meguleba sxva adgilebSiac. leCxumis<br />
qedis samxreT dabal kalTebze, soflebis: tola-xvan-<br />
Wkara-Corjos Tavs, tyeSi, rogorc viciT, adre ramdenime<br />
`soCbis~ taZari yofila, iseTive, rogoric sofl<br />
Rviaris Tavs (3 km.) dResacaa SemorCenili `soCbis~<br />
wm. giorgis eklesia. dasanania CemTvis, rom aRniSnuli<br />
taZrebis nangrevebs jerjerobiT ver mivakvlie, sadac<br />
SesaZlebelia monastris kvalic iyos, iseve rogorc<br />
16
TviT sof. CorjoSi. monastris naSTebi unda iyos xeoris,<br />
jejoris, Rarulas xeobebSi da sxvaganac.<br />
raWa martooden bunebis simSvenieriT rodi<br />
gamoirCeva, CvenTvis saamayoa misi warsulic, romlis<br />
erTi naTeli gamovlineba samonastro cxovrebaa.<br />
2. vaJa gobejiSvili<br />
17
18<br />
nikorwmindis monasteri<br />
erTaderTi monasteri raWaSi, romlis daarsebis<br />
TariRic zustadaa cnobili _ nikorwmindis monasteria.<br />
gaerTianebuli saqarTvelos mefis bagrat III-is<br />
dros agebuli samonastro ansambli, wminda nikolozis<br />
saxelze aSenebuli ubrwyinvalesi taZriT, RvTismosavi<br />
berebis myudro savaned 1014 wels iqca. savaraudoa, da<br />
asec iqneboda, rom am didebuli savanis aRmSeneblobaSi<br />
mniSvnelovani wvlili Seitana raWis pirvelma<br />
erisTavma rati liparitisZemac. cnobilia, rom SemdgomSi<br />
ratis STamomavlebi _ kaxaberisZeni XI saukunis<br />
pirvel naxevarSive taZars ugeben samxreT da dasavle-<br />
Tis karibWes, amkoben Zvirfasi saeklesio inventariT,<br />
swiraven uZrav da moZrav qonebas. maTi saxelebi moxseniebulia<br />
karibWis lapidarul warwerebSi.<br />
nikorwmindis monastris Sesaxeb metad mniSvnelovan<br />
cnobebs Seicavs XI saukunis sabuTi-angariSgeba,<br />
romelic Sedegnilia monastris winamZRvris mier da<br />
samecniero literaturaSi cnobilia rogorc nikorwmidelis<br />
`dawerili~. misi originali dRes aRar arsebobs<br />
(daiwva quTaisis muzeumSi). sargis kakbaZis cnobiT<br />
sigeli dawerili yofila tyavzed (219×11,5 sm.) da<br />
aklda Tavi da bolo. amitomac cnobili araa damweris<br />
vinaoba.<br />
`dawerili~ pirvelad, 1897 wels, gamoaqveyna Tavis<br />
qronikebSi Tedo Jordaniam, romelic aRniSnavs: `misi<br />
paleografiuli niSnebi gviCvenebs, rom sigeli dawerilia<br />
XI saukunis xeliT. amas eTanxmeba TviT Sinaarsi<br />
siglisa~.<br />
`dawerilis~ Sedgenas mkvlevarebi 1071-1080 wlebs<br />
Sua aqceven da mianiSneben, rom manamde monasters ramdenime<br />
winamZRvari mainc unda hyoloda.
nikorwmindis monastris Sesaxeb sayuradRebo<br />
gamokvlevebi gamoaqveynes prof. Tamaz beraZem da mamisa<br />
berZniSvilma. qalbatonma mamisam Tavis monografiaSi<br />
_ `meTerTmete saukunis qarTuli saistorio wyaroebi~,<br />
Zirfesvianad gaSala `dawerilis~ Sinaarsi da, mxaris<br />
socialur-ekonomiur mowyobasTan erTad, sainteresod<br />
warmogvidgens monastris cxovrebasa da meurneobas: `...<br />
nikorwmida kaxaberiZeTa sagvareulo monasteria, xolo<br />
nikorwmideli, maTi sagvareulo monastris winamZRvari,<br />
cdilobs gazardos monastris meurneoba.<br />
... dawerilis mixedviT, nikorwmidels mamulebi<br />
(Sewiruli da nasyidi) aqvs 31 geografiul punqtSi.<br />
aqedan 18 raWis da imereTis dResac arsebuli sofelia,<br />
9 raWaSi (nikorwminda, xotevi, kaCaeTi, znakva, ximSi,<br />
Zirageuli, Sqmeri, jvarisa, agara), 9 ki imereTSi (sawire,<br />
jvarisa, cxilaTi, muxura, boboTi, Cixa, fuTi, bajiTi da<br />
okriba).<br />
monastris meurneobis saTaveSi winamZRvari dgas.<br />
igi gvevlineba monasterSi gaerTianebuli `Zmobis~,<br />
`krebulis~ sulier mamad da xatisadmi Cabarebul mamul-qonebis<br />
gamged. misi uzenaesi mepatrone xatia, igi,<br />
upirveles yovlisa, mis winaSe agebs pasuxs monastris<br />
qonebis mTlianobaze.<br />
nikorwmidels mamulebis SeZenis ramdenime wyaro<br />
aqvs: Sewiruleba, yidva, mogeba, gacvla, sazRavad aReba.<br />
nikorwmidis monasteri sakmaod vrceli samiwo<br />
mamulebis patronad da erTob msxvil miwaTmflobelad<br />
warmogvidgeba. Tavis am vrcel mamulebSi nikorwmideli<br />
eweva memindvreoba-mevenaxeobas da mesaqonleobas.<br />
nikorwmideli Tavisi meurneobis gafarToebasTan<br />
erTad farTo aRmSeneblobasac eweva. aq sasaxlis arseboba<br />
Cveni `dawerilis~ avtoris moRvaweobamde aris<br />
19
sagulvebeli (winamZRvari xom am monasters manamdec<br />
hyavda). mas miumatebia ara erTi sacxovrebeli da<br />
sameurneo nageboba. sasaxle xom, sacxovrebel saxlebs<br />
garda, sameurneo nagebobaTa kompleqssac gulisxmobs.<br />
nikorwmideli Tavis meurneobas geografiuli<br />
mdebareobis mixedviT ramdenime nawilad hyofs da<br />
TiToeul am nawilSi hqmnis calke sasaxles. mag:<br />
sawiris sasaxle aerTianebs imereTis mamulebs, meore<br />
sasaxle (raWis farglebs garda) muxurSia. nikorwmidis<br />
garda raWaSi agebs meore sasaxles xotevis agaraSi,<br />
romelic zeda zonas akontrolebs. nikorwmidelis<br />
meurneobis meore mikroraioni raWaSi lemanaurisa<br />
da xotevis mTebis CrdiloeT kalTebs qveS moTavsebuli<br />
dablobia, romelic md. rionis orive napirzea<br />
gadaSlili. am mikroraionis centrad nikorwmideli<br />
sof. znakvasa hqmnis da aq agebs kidev erT sasaxles.<br />
... safiqrebelia, rom nikorwmidelis meurneobaSi<br />
ZiriTadi adgili miwebis glexebze danawilebas eWireboda...~<br />
1534 wels bagrat imerTa mefem nikorwmindis monasteri<br />
saepiskoposod aqcia. es kargadaa cnobili imdroindeli<br />
sabuTiT: `Cven mefeT-mefeman bagrat da<br />
Tanamecxedreman Cemman dedofalTdedofalman elene...<br />
xelvyaviT aRSenebad dakninebulisa monastrisa<br />
nikoloz wmidisa da Sevqmen saydrad da saepiskoposod<br />
da davadgine... meufe manuel...~<br />
manuel episkopss eklesiurad daumorCila: `...<br />
okribis mTas aqeTi, nakaloebs aqeT, muxuris mTas aqeT,<br />
mTa dvaleTisa, Rebi, glola, fison gamomdinare rioni,<br />
sruliad raWa askis wyals gamoRma...~<br />
nikorwmindis savane imTaviTve iqca raWaSi qristianuli<br />
religiis burjad. ager ukve aTi saukunea, rac<br />
misi madli da naTeli mTlian raWas aTbobs da asxi-<br />
20
vosnebs. nikorwminda dResac Zvel pativSia da aqaa<br />
saepiskoposo kaTedra.<br />
* * *<br />
Tu sasworis erT pinaze davdebT mraval keTil<br />
saqmes da meoreze mdumarebas, mdumareba gadaswonis.<br />
wmida isaak asuri<br />
21
22<br />
WeliSis udabno<br />
md. Sareulas mSvenier da Rrma xeobaSi, saSevardne<br />
mTis Ziras, patara davakebaa, sadac dResac dgas Weli-<br />
Sis monastris RvTismSoblis sanaxevrod dangreuli<br />
eklesia da axlad SekeTebuli samreklo, irgvliv ki<br />
samonastro ansamblis mravalgvari narCenia. monasteri,<br />
rogorc ganmartoebiT mdgari, moixsenieba WeliSis udabnodac.<br />
WeliSis udabno arsebobis xangrZlivobiT raWis<br />
yvela savanes aWarbebs. aq, sul mcire, 10 saukunis ganmavlobaSi<br />
mainc grZeldeboda bermonazonTa moRvaweoba<br />
uwyvetad.<br />
WeliSma udidesi misia aRasrula raWis sasuliero<br />
da kulturul cxovrebaSi. rad Rirs Tundac is,<br />
rom raWaSi (da ara marto) moRvawe samRvdeloTa umravlesoba<br />
Tavis droze swored aq iRebda saRmrTo<br />
swavla-ganaTlebas. 100-ze meti moqmedi taZari xom Sesabamisi<br />
raodenobis sasuliero pirs saWiroebda.<br />
savanidan ramdenime aseuli metris moSorebiT,<br />
maRliT, kldeSi nakveTi qvabebia berTa da dayudebul-<br />
TaTvis, rac erTiani samonastro ansamblis Semadgenel<br />
nawils warmoadgenda. gadmocemiT, miwisqveSa gvirabic<br />
ki arsebula gamoqvabulebamde.<br />
giorgi boWoriZe wers: `erTi uZvelesi xanis centrTagani<br />
unda yofiliyo WeliSi. im xanis Zegli iq<br />
ar Semonaxula. eklesia Zlier didi xnis aSenebuli<br />
ar unda iyos. igi SigniT da gareT galesilia kiriT<br />
da araviTari warwera ar uCans, vfiqrob XIV-XVI saukuneebisaa.<br />
uZvelesi xanis aris mxolod monastris<br />
gamoqvabulebi berTaTvis da sadayudebulo gandgomilTaTvis<br />
maRal kldeSi. magram WeliSi rom didi<br />
kulturis centri unda yofiliyo uZveles xanaSi, amas
adasturebs is xelnaweri wignebi, romlebmac moaRwies<br />
Cvenamde. erTi aseTi wignTagania etratze naweri oTx-<br />
Tavi XI saukunisa, gadatanili Semdeg xonWiorSi. am<br />
oTxTavis minaweri da masSi daculi anderZi gveubneba,<br />
rom oTxTavi WeliSis kuTvnilebaa. igive anderZi ixsenebs<br />
mraval Zvirfas Wedil da minanqrian nivTebs,<br />
romelnic gaukeTebia WeliSisaTvis daniel xanbaSuris<br />
gazrdils nikolozs. Tu XI saukuneSi aq iwereba, ibe-<br />
Wdeba, imkoba aseTi SesaniSnavi Zeglebi, cxadia, rom<br />
misi kulturis dasawyisi ufro adrindel dros miekuTvneba.~<br />
ase rom, WeliSis udabnoSi bermonazonTa damkvidreba<br />
IX-X saukuneebs unda mivaweroT. xolo rac Seexeba<br />
taZars, imave xanaSi unda aSenebuliyo, romelmac<br />
pirvandeli saxe dakarga da safuZvlianad SekeTda XVI<br />
saukunis meore naxevarSi, nikorwmindeli episkoposis<br />
melqisedekis (sayvareliZe) ZalisxmeviT.<br />
WeliSis monasterSi inaxeboda uamravi Zveli qarTuli<br />
xelnaweri. 1902 wels arqimandritma, wminda<br />
ambrosim (eriskacobaSi besarion xelaia. SemdgomSi<br />
saqarTvelos kaTalikos-patriarqi) eklesiis ezoSi<br />
aRmoaCina akldama, sadac inaxeboda `moqcevai qarTlisais~<br />
manamde ucnobi xelnaweris varianti, Satberdulze<br />
ufro vrceli. am mniSvnelovani aRmoCenis Sesaxeb<br />
arqimandritma vrclad auwya sazogadoebas qarTuli<br />
Jurnal-gazeTebis furclebidan.<br />
uZvelesi xanis werilobiTi cnobebi, garda zemoT<br />
aRniSnulisa, WeliSis monastris Sesaxeb ar Semonaxula.<br />
mxolod XVI saukunidan moipoveba mniSvnelovani<br />
sigel-gujrebi, romlebic naTel warmodgenas gviqmnian<br />
savanisa da mis irgvliv mimdinare movlenebze.<br />
XVI saukunis bolos Sedgenili, imereTis mefe levan<br />
I-is Sewirulobis wigni gveubneba: `orsave taxt-<br />
23
sa da saxel... mpyrobelman Cven RvTiv gvirguinosanma<br />
mefeTmefeman patronman leon ese wyalobis wigni da<br />
sigeli SegiwyaleT da giboZeT Tqven nikolwmindelsa<br />
baqraZesa ambroses, mas Jamsa odes Tqvenisa erTgulobisaTvis<br />
dagvijeniaT da vismineT aja da moxseneba<br />
Tqveni da SegiwyaleT da giboZeT xonWori srulobiT<br />
da WeliSi da namarnevs mWedliZeni.~<br />
1637 wels WeliSis monasteri imereTis mefe giorgi<br />
mesamem gelaTs gadasca.<br />
saintereso cnobas Seicavs 1796 wliT daTariRebuli<br />
beJan wereTlis Sewirulobis wigni: `q. nebiTa<br />
da SewevniTa RvTisaTa me beJan wereTelma vigule da<br />
vigulismodgine, WeliSis udabnoSid mivedi da Cemi aRsareba<br />
Rirssa da patiosan mamebs movaxsene da wminda<br />
RvTismSobels Sevavedre suli Cemi, rom damicvas aeris<br />
mcvelisagan...<br />
... Senma winamdegebma berebma aRTqma damidves, sanamdisi<br />
es udabno iqneba, manamdisi weliwadSid TiTo<br />
wirva xarebas ar mogeSalosT...<br />
mowame da gamrige amisi jer RmerTia da kacTagan<br />
aris amisi mowame winamZRvari grigol, daviT beri WoxoneliZe,<br />
nikoloz surRulaZe, beri neTsaZe, besarion,<br />
markoz, beri daviT nasraZe, beri diakvnebi, ioseliani<br />
nikoloza da sxvebi TxuTmet Teqvsmetamdisi.~<br />
amis Semdeg, sxvadasxva dros, WeliSis udabnos adgil-mamuls<br />
TavianTi glexebiTurTa da Zvirfas nivTebs<br />
swiraven didgvarovnebi: paata wulukiZe, nikoloz yifiani,<br />
nikoloz iaSvili, giorgi maCabeli da sxvebi. mefe<br />
erekle meorem ki zarebi Seswira monasters.<br />
1819 wlis sabuTiT WeliSis monasters raWis mTel<br />
rig soflebSi 16 komli yma-glexi ekuTvnoda. amas garda,<br />
raWis qedze 3000 desetina tyec mis mflobelobaSi<br />
iyo. ufro adre ki monasteri gacilebiT met simdidres<br />
24
flobda yma-glexebisa da miwis farTobebis saxiT.<br />
1902 wels gazeTma `iveriam~ (#211) gamoaqveyna<br />
folklorist sosiko merkvilaZis werili, sadac kargadaa<br />
asaxuli savanis imdroindeli mdgomareoba:<br />
`WeliSis udabnos garegani Sexeduloba da misi<br />
mdebareoba cxadad dagarwmunebT, rom Cven gvyolia namdvili<br />
RvTis mosavi da xalxis moyvare mamebi, romelTac<br />
kargad scodniaT RvTis samlocvelod da erisaTvis<br />
samoRvaweod rogori alagia saWiro. WeliSis monasteri<br />
Semokrulia uSveleblis maRalis mTebiT, arc gza<br />
aqvs axlos da arc kvali; Znelad mas kaci miudges, Tu<br />
gul-da-gul iq ar midis. am utex da miudgomel mTeb-<br />
Sua, rogorc CaSuqebuli naTeli, sdgas oblad patara<br />
monasteri WeliSisa, galavan SemozRuduli qvitkiris<br />
kedliT da am monasterSi mavedrebel ZmaTa saxlebiT...<br />
monastris galavan gareT mravali didroni<br />
nigvzis xeebia, patara vake, saca bostneuloba iTeseba<br />
da didi auzia kalmaxebisaTvis. mama ambrosim gviTxra,<br />
monasters zogi friad Zvirfasi etratis xel-nawerebi<br />
aqvs SesaniSnavis zed-warwerebiT, magram daexiaT zogi<br />
maTgani viRac uvicebso...<br />
Zvelad Cveni monastrebi gvaZlevdnen mwignobrebs,<br />
mqadageblebs, mgaloblebs da saero muSakebs. mravali<br />
monasteri gvizrdida da gviwvrTnida mozard Taobas,<br />
romelsac mtkiced unergavda sarwmunebas, enis da mamulis<br />
siyvaruls.<br />
gamigonia momswreebisagan da mec odnav maxsovs is<br />
dro, rodesac samRvdelod gamzadebuls diakons ise<br />
ar akurTxebdnen mRvdlad, Tu erTi an ori weliwadi<br />
romelsame gamoCenil mamaTa monasterSi ar gavidoda<br />
gasawvrTnelad da ar Seiswavlida samagaliTo wirvalocvis<br />
wess, qadagebas da mTelis oTxi wirvis wesis<br />
galobas...~<br />
25
imave gazeTis furclebze (1903 w. #131) ki raWis<br />
samrevlo-saeklesio skolebis meTvalyure, mRvdeli<br />
simon WeliZe werda: `iyo dro, rodesac mTels raWaSi<br />
sasuliero samsaxuris mosurne WeliSis monasterSi<br />
iRebda saRmrTo swavla-ganaTlebas. aq SexvdebodiT<br />
uricxv xalxs, romelnic varjiSobdnen saeklesio galobaSi<br />
da samRrTo werilis kiTxvaSi. am monasterSi<br />
naswavlni dResac msaxureben raWis eklesiebSi da atkboben<br />
msmenelis yurs samRrTo werilis mSvenieris<br />
kiTxviTa.<br />
magram gavida dro da am monasters moaklda moswavleTa<br />
ricxvi. seminarielTa raodenobam imata da<br />
monasterSi swavla miRebulni veRar Souloben sasurvels<br />
adgils. amisaTvis monastris cxovreba Se-<br />
Cerda, aRar aris is moZraoba, rasac adre vxedavdiT.<br />
ai, am garemoebas miaqcia yuradReba awindelma<br />
WeliSis monastris winamZRvarma, didad pativcemulma<br />
arqimandritma ambrosim da surs isev ganacxovelos<br />
monastris cxovreba.<br />
yvelasaTvis cxadia, rom axlandelni seminarielni<br />
Zlier sustoben qarTul wirva-locvaSi; amis mizezi<br />
yvelasaTvis aSkaraa. amisaTvis mama ambrosis azrada<br />
aqvs yovlad samRvdelo imereTis episkoposis leonidis<br />
nebarTviT is seminarielni, romlebic samRvdelod<br />
emzadebian, uTuod varjiSobdnen samRrTo werilis<br />
kiTxvaSi am monastris zRudeTa Soris. azri yovlad<br />
patiosania da, imedia, axlo momavlSi ganxorcieldeba.<br />
maSin Cven monasters xom sicocxlec moemateba.~<br />
amrigad, arsebobis grZel monakveTze, WeliSis<br />
savane raWis saeklesio-samonastro cxovrebis umniSvnelovanes<br />
kerad gvevlineba da mxaris mTel perimetrs<br />
moicavs.<br />
aRsaniSnavia, rom WeliSis monastris ukanasknel<br />
26
ers levanti metrevels 1937 wlamde ucxovria udabnoSi.<br />
mas mere didi dro gavida, bevri ram Seicvala<br />
mzisqveSeTSi da am bolo dros maRalyovladusamRvdeloesi,<br />
nikorwmideli mTavarepiskoposi elises (joxa-<br />
Ze) locva-kurTxeviTa da ZalisxmeviT gamococxleba<br />
daetyo Zvel monasters; mSvenivrad SekeTda samreklo,<br />
sadac garkveul dReebSi, vidre taZari aRdgeba, wirvalocva<br />
aRevlineba. gaCnda TavSesafaric... misi didi<br />
survilia da iRwvis imisaTvis, raTa udabnoSi kvlav<br />
Seiqmnas pirobebi bermonazonTa dasamkvidreblad, rac<br />
raWis mdidari samonastro cxovrebis aRorZinebis dasawyisi<br />
iqneba.<br />
RmerTma inebos!<br />
* * *<br />
CvenTvis cnobilia WeliSis monastris 17 winamZ-<br />
Rvari:<br />
1. arqimandriti danieli _ 1800-iani-1811 ww.<br />
2. arq. svimeoni (wulukiZe) _ 1811-1838 ww.<br />
3. arq. ioane (ioseliani) _ 1846-1852 ww.<br />
4. arq. nikolozi (niJaraZe) _ 1852-1856 ww.<br />
5. arq. onifante (nadiraZe) _ 1856-1859 ww.<br />
6. iRumeni iosebi (baqraZe ) _ 1860-1866 ww.<br />
7. arq. makari (iaSvili) _ 1867-1891 ww.<br />
8. arq. nikifore (kandelaki) _ 1892-1897 ww.<br />
9. arq. danieli (axvlediani) _ 1897-1902 ww.<br />
10. arq. ambrosi (xelaia) _ 1902-1903 ww.<br />
11. arq. grigoli (CxaiZe) _ 1903-1906 ww.<br />
12. arq. klimenti (Coqvani) _ 1906-1916 ww.<br />
13. iRumeni pavle (jafariZe) _ 1916-1917 ww.<br />
14. arq. makari _ 1917 w.<br />
15. iRumeni ioane (SaniZe) _ 1917-1918 ww.<br />
16. mRvdelmonazoni domenti _ 1918 w.<br />
27
28<br />
17. arq. lavrenti (metreveli) _ 1918-1937 ww.<br />
* * *<br />
vinc udabnosa da mdumarebaSi cxovrobs, is sami<br />
gansacdelisagan Tavisufalia: smenis, enisa da mzerisagan;<br />
mas mxolod erTi gansacdeli aqvs _ sakuTari<br />
gulisagan.<br />
wmida antoni didi
meWvreTis monasteri<br />
iyo dro, roca meWvreTis did monasterSi mravalricxovani<br />
qarTveli berebi rudunebiT aRasrulebdnen<br />
uflisa da qveynis samsaxurs. namonastralis monaxuleba<br />
cxads xdis, rom odesRac sawuTros sazrunavsa<br />
da SfoTian cxovrebas garidebul bermonazvnebs<br />
sof. lixeTis es Tvalwarmtaci adgili sasuliero<br />
cxovrebis mniSvnelovan kerad uqceviaT. Zveli eklesiis<br />
irgvliv Senoba-nagebobaTa nangrevebi amis utyuari<br />
dasturia.<br />
unda iTqvas, rom sof. lixeTis teritoria adreuli<br />
droidanve yofila dasaxlebuli. aq gaiTxara<br />
antikuri xanis samarxi, sadac sxva nivTebTan erTad<br />
aRmoCnda kolxuri TeTris moneta. miakvlies agreTve<br />
feodaluri xanis madnis sadnob Rumels.<br />
rac Seexeba meWvreTis monastris wminda giorgis<br />
Zvel taZars, misi aSeneba VIII-IX saukuneebs miekuTvneba<br />
da erT-erTi uZvelesia raWaSi. amJamad eklesiis<br />
dangreuli kedlebis nawilia SemorCenili. Tu rogor<br />
gamoiyureboda taZari 1920-ian wlebSi, amis Sesaxeb kargad<br />
mogviTxrobs giorgi boWoriZe: `meWvreTis eklesiis<br />
nangrevebi mdebareobs md. luxunis xeobaSi, sof.<br />
lixeTis CrdiloeTiT 1 versze, xevebis serulisa da<br />
xeoris SesarTavTan, goris dabal kalTaze, bunebiT mSvenier<br />
adgilas.<br />
eklesia erTnaviani Senobaa (10×× 5,8 m.), romelsac<br />
samxreTiT, dasavleTiT da CrdiloeTiT miSenebuli<br />
aqvs galeriebi. dRes Senaxulia mxolod eklesiis<br />
kedlebi da CrdiloeTi galeria, dazianebuli TaRiT,<br />
danarCeni nawilisa ki mxo lod nangrevebiRa moCans.<br />
eklesia moxatuli yofila; mxatvroba dRes naS-<br />
29
TadRa aris, CrdiloeT kedels kirze emCneva mxatvrobis<br />
kvali; Senaxulia wiTeli mkrTali ferebi.<br />
eklesia dauzianebiaT 1929 wels. igi ungreviaT da<br />
misi masala uzidiaT lixeTis skolis asaSeneblad.<br />
eklesiis dasavleTiT aris did SenobaTa nangrevebi,<br />
sadac berebis sacxovrebeli binebi unda yofiliyo;<br />
Zvelad aq monasteri yofila.<br />
eklesiasa da sxva Senobebs garSemo galavani hqonia,<br />
misi dRes naSTiRa moCans. aqve aris didi xnis tye,<br />
romelsac urevia bzis xeebic.~<br />
rac Seexeba eklesiis mxatvrobis kvals, rasac mkvlevari<br />
aRgviwers, dRes yovelgvari niSani waSlilia.<br />
dro TviT am didebuli Zeglis kedlebsac ar indobs<br />
da pativcemuli mecnieris aRweris droidan sagrZnobi<br />
cvlileba ganicada. didi xnis tye ki isev ucvleladaa<br />
Semonaxuli da kvlav amSvenebs isedac mSvenier garemos.<br />
xeorisa da serulas ulamazesi xeobebis daboloeba<br />
marTlac saucxoo adgilia samonastrod.<br />
Tu rodis Caeyara safuZveli meWvreTis monasters,<br />
Zneli saTqmelia, magram SegviZlia vivarudoT, rom es<br />
moxda IX saukuneSi _ taZris agebis xanaSi. es unda<br />
yofiliyo erT-erTi Zveli savane raWaSi.<br />
rac Seexeba samonastro cxovrebis xangrZlivobas,<br />
SemorCenili naSTebis mdgomareobis mixedviT, SesaZloa,<br />
rom aq gvianfeodalur xanaSic emoRvawaT berebs.<br />
ar SeiZleba ar SeiniSnos, rom meWvreTis uZvelesi<br />
da unikaluri taZris nangrevebic ki Cveni udidesi simdidrea,<br />
rasac Sesabamisi movla-patronoba esaWiroeba.<br />
bevri, Tundac didi warsulis, qveyana inatrebda aseT<br />
Zegls da saTuTadac mouvlida. meWvreTis, joisubnis,<br />
Rviaris, bubis, Seubnisa da sxva mniSvnelovani taZrebis<br />
aRdgenas Tu ver SevZlebT, maTi atmosferuli naleqebi-<br />
30
sagan dacva ki unda movaxerxoT, raTa arsebuli saxiT<br />
mainc davutovoT momaval Taobebs. kargi iqneba Tu<br />
mxaris mesveurebi gulTan axlos miitanen aRniSnul<br />
sakiTxs. ar unda iyos SeuZlebeli weliwadSi Tundac<br />
erTi Zeglis saimedod dacva da gadarCena, Tu amis<br />
survili iqneba... marTalia, yovelive zemoT aRniSnuli<br />
respublikis ZeglTa dacvis samsaxuris pirdapiri movaleobaa,<br />
magram, sjobs ar davelodoT!<br />
* * *<br />
siRatake, mwuxareba, yovelives nakleboba _ ai, monazvnuri<br />
cxovrebis samuSao iaraRebi.<br />
amba pimeni<br />
31
32<br />
sxieris monasteri<br />
bermonazonTa moRvaweobis naTeli kvali amCnevia<br />
sof. sxieris `mirianeuli uZravi~ wminda giorgis<br />
eklesiasa da mis Semogarens. samonastro cxovrebas<br />
aq IX saukuneSi unda Cayroda safuZveli. amis Tqmis<br />
uflebas gvaZlevs aSenebis TariRi taZrisa, romelic<br />
miwisZvris (1990w.) Sedegad dRes nangrevebis saxiTaa<br />
warmodgenili.<br />
Zeglis 1920-ini wlebis giorgi boWoriZiseuli aRweriloba<br />
aseTia: `sxieris `mirianeuli uZravi~ wminda<br />
giorgis eklesia erTnaviani Senobaa (7×× 4 m.), nagebi<br />
qvitkirisagan; dasavleTiT moCans saqalebos saZirkveli,<br />
xolo CrdiloeTiT (aRmosavleT nawilSi) _ romeliRac<br />
Senobis nangrevi. eklesia garedan galesilia<br />
kiriT.<br />
SigniT eklesia moxatulia; Res mxatvroba Senaxulia<br />
marto maRliTa nawilSi; mTeli samxreTiT kedeli<br />
da danarCeni kedlebis Zira nawili kiriTa da wamliT<br />
aris Selesili, warwerebi mxatvrobas asomTavrulad<br />
da xucurad aqvs.<br />
eklesiaSi inaxeba qvis ficari (86 × 71 sm.), romelic<br />
Zvelad eklesiis an misi erTaderTi Senobis keedelSi<br />
unda yofiliyo gakeTebuli; masze naqandakevia angelozebisa<br />
da saero-sasuliero pirTa saxeebi xucuri<br />
warweriT. qandakebisa da warwerebis TvalsazrisiT<br />
Zegli (qvis ficari) ekuTvnis IX-X saukuneebs.~<br />
arsebobs varaudi, rom Cvenamde moRweuli eklesia<br />
Zvel nataZralzea aSenebuli, rac safuZvels gvaZlevs<br />
vTqvaT, rom sxieri qristianobis erT-erTi Zveli keraa<br />
raWaSi.<br />
unikaluria taZris kankeli, romelic X saukuniT<br />
TariRdeba da kankelTa aRmarTvis uZveles etaps gane-
kuTvneba.<br />
im mosazrebis gansamtkiceblad, rom sxierSi uwin<br />
monasteri arsebobda, metyvelebs mniSvnelovani faqti:<br />
sofeli sxieri taZris siaxloves mogvianebiT, gvianfeodalur<br />
xanaSi gaCnda, albaT mas Semdeg, rac bermonazvnuri<br />
cxovreba moiSala (wyaroebSi sofeli XVIII<br />
saukunidan moixsenieba sxuaris saxelwodebiT). wminda<br />
giorgis eklesiaSi ki mRvdelmsaxureba ar Sewyvetila<br />
manam, sanam aTeizmma ar imZlavra.<br />
sxiers rom odesRac savane yofila, amis mimaniSnebelia<br />
im 2 kilometriani wyalgayvanilobis darCenili<br />
naSTebic, romliTac sasmeli wyali miuyvaniaT monastramde.<br />
miwaSi Cawyobili Tixis milebi iseTive Zvelia,<br />
rogorc TviT monasteri.<br />
marTalia, amJamad eklesiis siaxloves samonastro<br />
ansamblis sxva nagebobaTa gamokveTili niSnebis povna<br />
Wirs martivi dakvirebiT, magram ueWvelia, rom aq miwis<br />
arc Tu ise sqeli fenis qveS bevri ram CvenTvis<br />
saintereso imaleba... drom da adamianma xom mTlianad<br />
Secvala savanis Zveleburi saxe...<br />
kargi mdebareoba aqvs sxieris monasters. onidan<br />
samiod kilometriT daSorebuli, SemaRlebuli adgili<br />
marTlacda Sesaferisia samonazvno cxovrebisaTvis,<br />
maxloblad mdebare tye da savargulebi ki samonastro<br />
meurneobis mosawyobad metad mosaxerxebeli.<br />
RvTis samsaxurSi Camdgari berebisaTvis sxieris<br />
kurTxeuli miwa myudro samyofeli da, masTan, cxoveli<br />
samoRvaweo unda yofiliyo.<br />
3. vaJa gobejiSvili<br />
* * *<br />
33
34<br />
iyavi Sens senakSi da senaki yvelafers gaswavlis.<br />
amba mose
labeWinis monasteri<br />
sof. labeWinis (dRes ukve nasoflari) midamoebSi,<br />
soflis zemoT, dgas XIII saukunis STambeWdavi bazilikuri<br />
taZari _ mTavarangelozTa eklesia. uwin aq didi<br />
monasteri iyo. eklesia augia monastris winamZRvars<br />
gabriel labeWinels, Zlieri miwisZvrisagan dangreuli<br />
Zveli taZris adgilas. manve Seadgina vrceli anderZi,<br />
romelmac Cvenamde moaRwia. anderZi uZvirfases<br />
cnobebs Seicavs imdroindeli saeklesio-samonastro<br />
mowyobis Sesaxeb.<br />
mkvlevarma levan fruiZem, gamoaqveyna (2003 w.) monografiuli<br />
gamokvleva _ `sofeli labeWina da labeWinis<br />
monasteri~. wigni, rom ityvian, erTi amosunTqviT<br />
ikiTxeba. mecnieri siRrmiseul doneze gadmogvcems<br />
rogorc am ZvelTaZveli soflisa da iq moqmedi monastris,<br />
ise masTan dakavSirebuli mTliani mxaris friad<br />
saintereso istorias.<br />
qvemoT mogvyavs mciredi nawili wignidan, rac sakmaris<br />
warmodgenas Seuqmnis mkiTxvels labeWinis savaneze:<br />
`labeWina saqarTvelos soflebs Soris erT-erTi<br />
uZvelesia, mdebareobs mdinareebis askisa da lajanuris<br />
wyalgamyof labeWinis seris samxreT-dasavleT kalTaze.<br />
es seri, gveliTavTan erTad, raWisa da leCxumis<br />
bunebrivi sazRvaria.<br />
labeWina qristianuli kulturis erT-erTi uZvelesi<br />
kera iyo. prof. l. menabdis gamokvleviT, aq mdidari<br />
wignTsacavi unda yofiliyo, aranaklebi nikorwmindis<br />
da WeliSis monastrebisa.<br />
gabriel labeWinelis ukvdavi anderZiT cnobilia,<br />
rom labeWinis eklesia XIII saukuneSia agebuli, xolo<br />
mis kedlebSi Catanebuli CuqurTmiani da warwerebiani<br />
35
qvebi Zveli dangreuli eklesiisa, daTariRebulia XI-<br />
XII saukuneebiT.<br />
sagulisxmoa, rom `labeWineloba~ tradiciadaa<br />
qceuli da labeWinis monastris winamZRvari Tavis Semcvlel<br />
labeWinels TviTonve zrdida.<br />
eklesiis Semogareni samonastro nagebobebs hqonia<br />
dakavebuli, labeWineli xazgasmiT migviTiTebs: `amas<br />
qedsa zeda Tu saxlni arian, anu zRudeni arian, da Tu<br />
Wur-marani ars, raica WurWeli da raica beRelni arian,<br />
raica SeSis voda. Sevkazmi da sxuaT axlad aRvage,<br />
mravalni quab-saqvabeni da sxuani mravalni wurilmani<br />
WurWelni uklebi, romel TiTeulad ar daiwereboda,<br />
samWedloi WurWeli uklebi, vel-venaxi da yana uricxv,<br />
romeli miSenebia, mimicia da miyidia~. dakvirvebuli<br />
Tvali am nagebobaTa kvals usaTuod SeniSnavs.<br />
monasters didi meurneoba hqonia, `uricxvi~ adgil-mamuli,<br />
rogorc Zveli, ise gabriel labeWinelisagan<br />
axlad SeZenili. meurneoba da nagebobebi hqonia<br />
agreTve raWis soflebSi kvirikewmindasa da zemo agaraSi,<br />
xolo qvemo agaraSi (znakvis `naagarevi~ unda<br />
iyos) `sapirutyvo~ saxli daudgams.<br />
gabriel labeWinelis anderZi cxadyofs, rom labe-<br />
Winis monasteri da sof. labeWina ganviTarebuli sa-<br />
Sualo saukuneebSi mocemuli regionis (raWa-leCxumi)<br />
erT-erTi sasuliero da kulturul-sameurneo centi<br />
iyo, mowinave samonastro meurneoba-memindvreobis, gansakuTrebiT<br />
pureuli kulturebis (endemuri jiSebis<br />
maxasa da zanduris), mevenaxeoba-meRvineobis, xelosnobis,<br />
kaligrafia-mwignobrobis, mwerlobis, xelovnebis,<br />
mxatvrobis, xuroTmoZRvrebis, xatweris, Wedurobis,<br />
saerTod gamoyenebiTi xelovnebis mravali dargis ganviTarebis<br />
SesaZleblobas iZleoda da saqarTvelos am<br />
mTian mxareSi kulturuli, sisxlsavse cxovreba Cqef-<br />
36
da.<br />
labeWinis monasters umdidresi wignTsacavi hqonia,<br />
romelic XIII saukuneSi miwisZvris gamo Zlier dazianebula.<br />
taZris xelaxla amSenebeli gabriel labe-<br />
Wineli STamomavlobas amcnobs: `movasxen mweralni da<br />
davawerine erTi didi netafrasi, da erTi svinqsari,<br />
moTxrobiani e, erTi marxvani, erTi sawinaswarmetyvloi,<br />
erTi pirveli xmai paraklitoni, cxrai Tue, erTi stodieli,<br />
erTi nikolozis cxovrebai, da dimitris wamebai<br />
Sesxmad da kondak-samsgefsod. amis yovlisa fasi Cemi<br />
gamicemia.~<br />
monasteri samefo iyo, iseve rogorc maxloblad<br />
mdebare WyviSis grandiozuli cixe, romelic labeWinis<br />
saunjesac sdarajobda da CrdiloeT kavkasiidan<br />
Sav zRvasTan damakavSirebel umokles magistralsac<br />
ketavda.<br />
rogorc akad. ivane javaxiSvilma cxadi gaxada,<br />
monasteri sulierebis srulyofilebis garda, mravalmxrivi<br />
mniSvnelobis praqtikuli dawesebuleba<br />
iyo. igi Tavis samoqmedo arealSi uzrunvelyofda<br />
soflis meurneobis da mrewveloba-xelosnobis swor<br />
organizacias, yofaSi nergavda qurumul codnas, e. i.<br />
maSindeli mecnierebis miRwevebs. mosaxleoba monastris<br />
meurneobis magaliTze aumjobesebda sasargeblo<br />
mcenareTa da cxovelTa jiSobriv asortiments,<br />
miwis damuSavebisa da movlis kulturas. monasterSi<br />
moRvawe bermonazvnebi, swavlulebi, RmerTis saxeliT<br />
xalxs aswavlidnen bunebrivi resursebis zomierad<br />
gamoyenebas, ekologiuri wonasworobis dacvas da a.<br />
S. gansakuTrebiT unda aRiniSnos swavla-aRzrdisa da<br />
saskolo saqmianobaSi monastrebis udidesi mniSvneloba.<br />
xalxSi bolo dromde iyo Semonaxuli xsovna<br />
labeWinis taZarTan sasuliero saswavleblis arse-<br />
37
obis Sesaxeb. jer kidev 1950-ian wlebSi labeWinel<br />
moxucTagan momismenia, rom yofila dro, roca mTeli<br />
WyviSis Temisa da askis xeobis axalgazrdoba swavlaganaTlebas<br />
labeWinis eklesiis skolaSi iRebdao. am<br />
gadmocemaSi ueWvelad aris WeSmaritebis marcvali.<br />
roca samefo xelisufleba dasustda da saqarTvelos<br />
daSla-daqucmaceba garduvali gaxda, labeWinis<br />
monasteri inasariZeebma saZvaled gaixades da sof.<br />
labeWinasac daeuflnen. adre labeWina samonastro<br />
sofeli unda yofiliyo, xolo am soflis mkvidri jin-<br />
WaraZeebi sasuliero glexebi.<br />
giorgi (Tvalia) inasariZis gardacvalebis Semdeg<br />
(XVIII s. pirveli meoTxedi) monasteri TandaTan<br />
dakninda. samegrelos mTavarTa axalma dinastiam mas<br />
sairmis udabnos ganaxlebuli monasteri daupirispira.<br />
sabolood dadianebma, 1766 wels, labeWinis sawinamZRvro<br />
eklesia Tavisi mrevliTa da adgil-mamuliT<br />
am ganaxlebul lavras Seswires. radganac labeWinis<br />
monasteri odesRac samefo iyo, dadianebs ki TavianT<br />
samflobeloSi mefis sakuTrebisa da saxelis amo-<br />
SanTva surdaT, miaRwies kidec amas.<br />
rogorc irkveva, inasariZeTa soflebi da mamulebi<br />
TandaTan dadianebma daikaves. sabolood WyviSis<br />
samefo cixesac daeuflnen da labeWinis monasteric<br />
gaauqmes.~<br />
38<br />
* * *
monazonma sakuTar TavSi ar unda dauSvas, rom sindisi<br />
raimeSi amxeldes.<br />
amba agafoni<br />
39
40<br />
veltyevis monasteri<br />
raWis qedze, sof. sxvavidan daax. 10 km-is daSorebiT,<br />
veltyevis monastris eklesiis nangrevebia. savanis<br />
midamo vrceli velia tyeSi da veltyevic aqedan momdinareobs.<br />
ufro adre ki savane moixsenieboda rogorc<br />
`naTlismcemlis udabno~. aseve cnobili iyo rogorc<br />
`sxvavis monasteri~.<br />
veltyevis monasteri ZvelTaganve raWa-imereTis<br />
damakavSirebel erT-erT ZiriTad gzaze mdebareobda<br />
da amitomac mravalgvari iyo misi daniSnuleba Tu<br />
movaleoba. aqedan kargi gza-bilikebi midioda saCxereSi,<br />
futieTSi, rmavalZalSi, sxvavaSi, velevSi... amJamad<br />
sxvavidan Zalze gaZnelebulia iq misvla.<br />
naTlismcemlis udabnos eklesia didi xani araa<br />
rac daingra. giorgi boWoriZe, romelmac 1929 wels<br />
moinaxula Zveli savane, wers: `igi erTnaviani Senobaa<br />
7× 4,6 m., dasavleTiT aqvs saqalebo. nagebia kldis qvisa<br />
da kirisagan. eklesias TaRi aqvs, saxuravi ki ara xuravs.<br />
TaRi wyliT ari gaJRenTili, rac male Camongrevas<br />
uqadis.<br />
eklesias dasavleTis mxares, karis maRla, udevs<br />
qva mxedruli warweriT. warwera dasrulebuli ar<br />
aris, sityva gawyvetilia; amasve gvafiqrebinebs is garemoeba,<br />
rom qva dawerilia mxolod zeviTa nawilSi, e. i.<br />
naxevrad. qveda nawili ki dauwerelia.<br />
:q: me: TviT: mpyrobelman: lixT:<br />
raWisaman: erisTavman rostom: aR<br />
vaSene: udabno: veltyevsa: eklesia naTlisa<br />
mcemlisa: gansaZliereblada: da welmravlobisa:<br />
rogorc am werilidan Cans, eklesia auSenebia<br />
rostom erisTavs. aq yofila monasteri. centrarqi-
vSi daculia 1754 wlis Sewiruli wigni, micemuli am<br />
monastrisadmi rostom erisTavis brZanebiT grigol<br />
beris gamrekelis mier. eklesiac amis wina xanaSi unda<br />
iyos aSenebuli.~<br />
prof. Tamaz beraZe, exmaureba ra giorgi boWoriZis<br />
mosazrebas, ambobs: `veltyevis mindorze SemorCenili<br />
eklesiis TariRi g. boWoriZes daaxloebiT sworad<br />
aqvs mocemuli. bunebrivia, eklesia 1750 welze adre ver<br />
aigeboda, radgan rostomi raWis erisTavobas am wlis<br />
Semdeg iRebs. irkveva, rom monasteri veltyevSi am eklesiis<br />
aSenebamde arsebobda. me mivakvlie 1740 wlis or<br />
sabuTs, romelSic yifianTa da iaSvilTa sagvareulos<br />
warmomadgenlebi TiTo-TiTo ymas swiraven veltyevis<br />
monasters Corjodan da Zirageulidan. erTi dokumentiT<br />
ki grigol raWis erisTavis (1731-1743 ww.) zeobis<br />
wlebSi monasteri moqmedi sCans. amas mowmobs vaxuSti<br />
bagrationis rukaTa mcire atlasic, sadac igi<br />
`naTlismcemlis udabnos~ saxeliTaa datanili. Cans,<br />
1751 wlis Semdeg monastris eklesiis Zveli Senoba<br />
daurRveviaT da rostom erisTavis brZanebiT axali<br />
eklesia augiaT. Zveli eklesiidan erT fragments mivakvlie<br />
axali eklesiis SigniT. es aris tufis qvisagan<br />
gamoTlili erTi metris simaRlis sveti. veltyevis<br />
monastris Zveli eklesia X-XI saukuneebSi unda<br />
iyos agebuli.<br />
XVIII saukunis meore naxevridan samonastro kompleqss<br />
qvis eklesia da mis garSemo mdgari xis Senobebi<br />
hqmnida. 1825 wels aq idga monastris winamZRvris<br />
saxli da eqvsi xis senaki, sadac rva beri cxovrobda.<br />
monasters 41 komli yma-glexi ekuTvnoda raWis sxvadasxva<br />
sofelSi. masve ekuTvnoda venaxebi iwasa da<br />
ximSSi, agreTve saxnav-saTesi miwebi ximSSi, sxvavaSi,<br />
fsors da CorjoSi.<br />
41
1871 wels veltyevis monasteri gauqmda da saeklesio<br />
nivTebi WeliSis monasterSi gadaitanes.~<br />
Tamaz beraZis mosazrebas veltyevis monastris<br />
eklesiis aSenebis TariRTan dakavSirebiT sruli<br />
safuZveli gaaCnia.<br />
naTlismcemlis udabnos Sesaxeb gacilebiT naklebi<br />
werilobiTi cnobebi mogvepoveba, vidre, vTqvaT, es<br />
gvaqvs WeliSis udabnoze, rac rigma garemoebebma ganapiroba.<br />
am mxriv metad sainteresoa n. m-Svilis werili,<br />
romelic gazeTma `droebam~ (1885 w. #26) gamoaqveyna,<br />
sadac mSvenivrad Cans veltyevis monastrisa da mis<br />
msaxurTa gansakuTrebuli misia da Rvawli raWis mosaxleobis<br />
mimarT.<br />
`ianvris 25-s me momixda misvla sof. sxvavas. amave<br />
soflis mTaSi yofila Zveli monasteri ioane naTlismcemlisa.<br />
am monasters erTs dros didi saxeli da pativiscema<br />
hqonia xalxisgan da mefeebisganac. es monasteri<br />
yofila cnobili mSvenieri mdebareobiT udabur<br />
adgilas, tyiT, mindvriT, saTevze wyliT (`fasknara~ da<br />
`masilis tba~), Zvirfasi nivTebiT da samkauliT. monasters<br />
hyolia ymebi, hqonia zvrebi da saxnavi adgilebi,<br />
romelTagan scxovrobdao monastris krebuli. es monasteri<br />
miT ufro SesaniSnavia, rom, rogorc momswreni<br />
amboben, igi yofila mxsneli da mfarveli gaWirvebulTa<br />
mgzavrTa, zamTarSi raWidgan qarTl-kaxeTSi da<br />
iqidan ukanve raWas momavalTa. vinc ar icis raWis<br />
ambavi da misi mdebareoba, imas ar SeuZlian daafasos<br />
im monastris winamZRvarTa da morCilTa Sroma<br />
da moRvaweoba. amis dafaseba SeuZlian mxolod imas,<br />
visac unaxavs raWa, misi mdebareoba da icis misi garemoeba.<br />
rogor? mkiTxavs mkiTxveli. ai, rogor: raWa aris<br />
sazogadod mTiani qveyana, xolo is mTa, romlis Zir-<br />
Siac mdebareobs es monasteri, sxvebzed umaRlesia. ro-<br />
42
gorc mTa adgils, rasakvirvelia, aq Tovlic didi icis<br />
da buqic. amisaTvis yoveli winamZRvari (Tavis sindisiT)<br />
movale iyo valdebulad gaexadna yoveli Tavisi<br />
morCili, rom am mTaze gaWirvebul mogzaurTaTvis Semweoba<br />
miecaT. am morCilT hqoniaT gamarTuli TavianTi<br />
kalaTebi da Sig Sesaferi sursaTi. rodesac Turme<br />
qar-buqi atydeboda, es morCilni aiRebdnen kalaTebs,<br />
daiWerdnen xelSi niCbebs, zogni sxva saWiro iaraRs<br />
da gaswevden TavianT daniSnul gzazed gaWirvebul mgzavrTa<br />
saZebnelad. rodesac naxavden TovlSi Caflul<br />
kacs da grZnoba-mixdils, jer adgilobriv moabrunebden<br />
saWmel-sasmliT, mere wamoiyvanden monasterSi, sadac<br />
gamarTuli iyo gansakuTrebuli palati. aq daawvenden<br />
Tbilad, mouvliden or-sam dRes saWiroebisa-da<br />
gvarad da mere wamoiyvanden TavianT saxlSi. am keTili<br />
saqmisaTvis es mamani arafer sasyidels ar iRebden:<br />
amas moqmedebden mxolod TaviianT sulis sameoxod da<br />
ara sxva raime ganzraxviT.<br />
ai, es wminda monasteri, CvenTa mama-papaTa salocavi<br />
da mfarveli gaWirvebulTa JamTa-viTarebisagan<br />
dRes gauqmebula.~<br />
rogorc viciT, veltyevis gauqmebuli monasteri<br />
Tavisi qonebiT WeliSis monasters miakuTvnes.<br />
* * *<br />
CvenTvis cnobili veltyevis monastris winamZ-<br />
Rvrebi:<br />
1. iRumeni antoni (abaSiZe) _ 1770-1806 ww.<br />
2. arq. panteleimoni _ 1806-1841 ww.<br />
3. mRvdelmonazoni iostasi 1841-1848 ww.<br />
4. arq. nikolozi (niJaraZe) _ 1855-1861 ww.<br />
5. mRvdelmonazoni makari (jafariZe) _ 1861-1871<br />
ww.<br />
43
44<br />
* * *<br />
ganmartoebasa da siCumeSi da ara _ xalxsa da<br />
xmaurSi ibadeba keTili da zeciuri azrebi.
leknaris monasteri<br />
yovelmxriv srulyofili samonastro ansamblis<br />
utyuari niSnebi gvaqvs leknarSi. bermonazvnebi aq<br />
IX-X saukuneebSi unda damkvidrebuliyvnen. aswleul-<br />
Ta manZilze, TiTqmis XX saukunemde ismoda aq wminda<br />
giorgis taZris ambionidan samRvdeloTa wirva-locva<br />
da RaRadisi, magram, samwuxarod, bolos leknaric<br />
SeuerTda raWis nataZral-namonastralTa did rigs...<br />
dacarielda da damunjda iqauroba...<br />
naqeralas mTis daboloebaze, okribis gadasaxedis<br />
maRali kldis Tavze, dRes leknaris wminda giorgis<br />
eklesiis mxolod sanaxevrod dangreuli kedlebiRaa<br />
SemorCenili. aqedan xelisguliviT mosCans didebuli<br />
xvamlis mTa da okribis Tvalwarmtaci sanaxebi.<br />
taZris qvemoT (10-15 metrSi), kldeSi gamoWrilia<br />
wylis Sesakrebi auzi, romelic Tlili qviTaa amoyvanili.<br />
aq mudamaa ankara wyali erT doneze.<br />
eklesiamde misasvleli ramdenime gza-bilikia.<br />
aq SeiZleba movxvdeT sof. Zmuisidan, zeda Savradan,<br />
Saoridan. dResdReobiT ki yvelaze moxerxebuli gza<br />
sof. nikorwmindidanaa, saidanac 8-10 kilometri savalia.<br />
Zvelad taZari moixsenieboda rogorc `mTis wminda<br />
giorgi~ da iTvleboda Zlier, yovlisSemZle salocavad.<br />
aq modiodnen mlocvelebi dasavleT saqarTvelos<br />
yvela mxridan. qarTveli didebulebi uxvad swiravdnen<br />
yma-mamulebsa da saeklesio qonebas, ris Sesaxebac<br />
ara erTi da ori werilobiTi sabuTi arsebobs. metad<br />
mniSvnelovania am mxriv mefe bagrat V-is (1360-1393 ww.)<br />
mier gacemuli sigeli: `Tquen wmidao giorgi mTisa, raguaric<br />
daviT aRmaSeneblisa da Zisa misisa dimitrisagan<br />
Semowiruli yofiliyo, Cuen mefeT mefeman bagrat...<br />
45
xelvyaviT axlad aRSenebad da Semkobad taZarsa<br />
Sensa da gardavWedeT zeiT tyuiviTa da spilenZiTa<br />
da movWedneT xatni... Semovswiren mamulni da glexni<br />
saxads agara... Savori, viTa ZvelTagan Savoris mTavar<br />
mowame iqi svenebuliyo, didi sofeli yofiliyo Savori<br />
da aoxrebuliyo... axlad xelvyaviT aRSenebad...<br />
sofeli Sevqmeni da aw axlad SemogwireT... Txmori...<br />
Zmuisi cxraTaviTa... kacieTs msxdomni buluSaZeni da<br />
zaqaraZeni... wynors miTaTaSvilebi da WlikaZeni... agara...<br />
WaSlaTs WunWulaZe, qoTboZeiZe... boboTs eraZeni...<br />
fonas nozbeganiZe... surami.~<br />
mTis wminda giorgisadmi Sewirulebis ukanaskneli<br />
sigeli gacemulia 1795 wels, solomon II-is meuRlis,<br />
dedofal mariamis mier.<br />
1950-ian wlebSi Zegli Seiswavla xelovnebaTmcodne<br />
malaqia dvalma da swored man ivarauda pirvelma<br />
odesRac aq monastris arseboba. gamokvlevis Sedegebi<br />
b-ma malaqiam gamoaqveyna 1968 wels, mecnierebaTa<br />
akademiis Jurnal `macneSi.~ mkvlevari wers: `galavnis<br />
SigniT SesasvlelTanavea gegmaSi sworkuTxa saTavsos<br />
qvis kedlebis nangrevi, roemlic sayaraulo koSkis<br />
naSTs unda warmoadgendes. galavnis SigniT mravlad<br />
SeimCneva sxvadasxva nagebobaTa kvali, rac imaze<br />
miuTiTebs, rom Cven saqme gvaqvs rTul samonastro ansamblTan.<br />
yvela es nageboba amJamad dangreulia da<br />
maTi kedlebi ZiriTadad dafarulia nangrevebiTa da<br />
miwiT, magram kargad Cans, rom isini nagebi yofilan<br />
Tlili qviT kiris xsnarze.<br />
... gamokvlevam dagvanaxa: 1) leknaris samonastro<br />
ansamblis eklesiis mTavari navi agebulia IX saukunis<br />
II naxevridan X saukunis I naxevramde.<br />
2) CrdiloeT minaSeni Zeglze mogvianebiT, X saukunis<br />
dasasruls an XI saukunis pirvel mesamedSi<br />
46
miuSenebiaT, xolo dasavleT minaSeni kidev ufro gviandelia.~<br />
istorikosi, Tamaz beraZe aseve miiCnevs aq mTeli<br />
samonastro kompleqsis arsebobas IX-X saukuneebidan.<br />
mTis wminda giorgis eklesiis mflobelobaSi Sedioda<br />
mdidari saeklesio inventari uZvirfasesi jvarxatebiT,<br />
romelTa didi nawili gasul saukuneSi daikarga<br />
ukvalod.<br />
zepirgadmocemam Cvenamde moitana friad lamazi<br />
Tqmuleba: mTis wminda giorgis sasulieroTa krebuli<br />
imedismimcemi da darajis TvaliT gahyurebda<br />
Sors, rions gaRma, aseve mTaze mdgar Rviaris jvarcmis<br />
eklesiis msaxurTa dass... ase yofila Rviaridanac...<br />
ori qarTuli kulturisa da sulierebis kera mzeriT<br />
amxnevebda erTimeores... maT Soris mgrZnobiare, sulieri<br />
kavSiri gabmuliyo da netarebdnen amiT... Soridan<br />
grZnobdnen erTurTis guliscemas...<br />
* * *<br />
amba markozma erTxel amba arsenis uTxra: ratom<br />
gagvirbixar? berma miugo: `RmerTi xedavs, rom miyvarxarT,<br />
magram ar SemiZlia, viyo erTdroulad RmerTTanac<br />
da adamianebTanac. zecaSi aTasebsa da miliardebs<br />
erTi neba aqvT, adamianebis neba ki gansxvavebulia.~<br />
47
48<br />
Sodis monasteri<br />
sof. Rebidan oTxiode kilometris moSorebiT,<br />
saukuno Tovl-yinuliani Sodis mTis Ziras, didebuli<br />
monasteri moqmedebda Zvelad. misgan dRes mxolod<br />
wm. giorgis darbazuli eklesiisa da zRude-galavnis<br />
nangrevebiRa SeimCneva kargad. dakvirvebuli Tvali ki<br />
taZris mimdebare ulamazes serze samonastro ansamblis<br />
sxva nagebobaTa kvalsac SeamCnevs.<br />
dro-Jamis srbolam da istoriulma qartexilebma<br />
arc Sodis monasteri daindo da odesRac iq arsebuli<br />
maRali SemoqmedebiTi suli nelinel gailia... Sewyda<br />
bermonazonTa gulmxurvale locva... savanis adgils<br />
tye moeria... daax. XVIII saukunis dasawyisSi mTlianad<br />
daicala monastris maxloblad mdebare sof. Sodac.<br />
iq mcxovrebi boxaSvilebis gvari Rebs Camosaxlda. Tu<br />
sad wavida sxva gvaris xalxi, amis Sesaxeb araferi<br />
viciT.<br />
werilobiTi sabuTebis simwiris miuxedavad, Zveli<br />
savanis Sesaxeb naTel warmodgenas gviqmnis SenobaTa<br />
narCenebi da gansakuTrebiT monasterSive damzadebuli<br />
Zvirfasi liTonebis Weduri jvar-xatebi. aqedan<br />
ramdenime brwyinvale nimuSi quTaisis istoriul-eTnografiul<br />
muzeumSia daculi da TariRdeba XI-XII<br />
saukuneebiT. saeklesio nivTebi da Sirimis Tlili<br />
qviT nagebi wm. giorgis eklesiis darCenili nawili<br />
saSualebas gvaZlevs _ savanis daarseba X saukunes<br />
davukavSiroT.<br />
yvela monacemiT, Tavidan aq mxolod monasteri<br />
unda yofiliyo da Semdeg ki sofelic gaCnda, rac dakavSirebuli<br />
unda iyos mZlavri samWedlo-saxelos-
noebis dawinaurebasTan. saWiro nedleulis (oqro,<br />
platina, vercxli, saRebavebi da sxv.) mopovebis, adgilze<br />
mitanisa da gadamuSavebis rTuli procesi aucileblad<br />
moiTxovda damxmare muSaxelis mozidvas da ase<br />
gaCnda sofeli Soda, romelic monastris kuTvnileba<br />
iqneboda uTuod.<br />
1503 wels Sedgenili aleqsandre mefis sigelis<br />
mTaraWis sofelTa CamonaTvalSi weria: `Sodas wmidis<br />
giorgis eklesia da sofeli, ocdaxuTi kuamli<br />
kaci da cixe.~ rogorc Cans, am droisaTvis monasteri<br />
ukve aRar arsebobs. darCenilia mxolod moqmedi eklesia<br />
da sofeli. xalxis mexsierebam ki mainc didxans<br />
Seinaxa savanis arseboba da Cvenamde moaRwia. XIXs-is<br />
bolos, Rebeli moxucebis monaTxrobze dayrdnobiT p.<br />
uvarova wers: `Sodis mTis Ziras Zvel droSi arsebobda<br />
Zlieri gamagreba da masTan monasteri, magram is<br />
didi xania rac dangreula. monastris kuTvnili xatebi<br />
Cven vnaxeT Rebis eklesiaSi.~ es is xatebia, romlebsac<br />
Sodis monastris ostatebi qmnidnen adgilobrivi<br />
nedleulis gamoyenebiT da gamoirCeodnen maRali mxatvruli<br />
RirsebiT.<br />
1910 wlamde Rebis macxovris eklesiaSi inaxeboda<br />
platinis masiuri, 35 sm simaRlis, unikaluri jvari, eq.<br />
TayaiSvilis TqmiT: `es iSviaTi nimuSi TeTri oqros<br />
jvrisa saqarTveloSi.~ mZarcvelma avazakebma, sxva<br />
Zvirfas nivTebTan erTad, xelovnebis es brwyinvale<br />
nimuSic gaitaces da dRemde gauCinarebulia. jvari<br />
1847 wels naxa mari brosem, magram, garda aRtacebisa,<br />
garkveviT veraferi Tqva uZvirfasesi nivTis Sesaxeb.<br />
Cemi Rrma rwmeniT, platinis jvari Sodis monasterSi<br />
unda yofiliyo damzadebuli, rasac amyarebs<br />
4. vaJa gobejiSvili<br />
49
XIX s-is erTi werilobiTi cnoba, sadac dafiqsirebulia<br />
imdroindel Rebel xandazmulTa mtkiceba, rom<br />
rionis saTaveebSi Zvelad platinasac moipovebdnen. es<br />
arcaa gasakviri, radgan im adgilebSi blomadaa oqro.<br />
Sodis monastris oqromWedlebi gvevlinebian adreuli<br />
xanis brilel ostatTa SemoqmedebiTi sulis,<br />
maTi saqmianobis gamgrZeleblad. daxvewili, natifi<br />
gemovnebiT Sesrulebuli saeklesio inventaris Seqmnis<br />
xelovneba gamoZaxilia uZvelesi drois briluri<br />
brinjaos mravalsaxovani nivTebisa. Sodelma ostatebma<br />
Rirseulad gaagrZeles brils dawyebuli liTonis<br />
mxatvruli damuSavebis umdidresi tradicia.<br />
mxolod saocrebas Tu mivawerT monastris arsebobas<br />
Sodas. SeuZlebelia, am maRal mTaSi (z.d. 2200<br />
metrze meti), samonastro ansamblis adgil-mdebareoba<br />
moinaxulos kacma da gaocebuli ar darCes bermonazonTa<br />
SemarTebiTa da xasiaTis simtkiciT. ra energia<br />
da Sromismoyvareoba unda hqonodaT uflis rCeulebs,<br />
rom umkacres klimatur pirobebSi Tavic erCinaT, xelovnebis<br />
mSvenieri nimuSebic SeeqmnaT da RvTismsaxurebac<br />
aResrulebinaT.<br />
uxvTovliani zamTari aq, sul mcire, eqvs Tves<br />
grZeldeba, rac didad aferxebs garesamyarosTan kav-<br />
Sirs. Sodeli berebi zamTris moaxloebas yovelmxriv<br />
mzad unda Sexvedrodnen. sursaT-sanovage, saoqromWedlo<br />
masala, saTbobi da bevri sxva ram, mxolod maT sazrunavSi<br />
Sedioda. Tanac, Sodis savargulebi arcTu ise<br />
saxarbieloa. monastris msaxurT da sofels adgilze<br />
moweuli Wirnaxuli naklebad daakmayofilebda. amitom,<br />
SesaZloa, monasteri sxva savargulebsac flobda Rebis<br />
teritoriaze da sxvaganac ki. bermonazonTa ZiriTadi<br />
50
marCenali mainc maTi nawarmis realizaciidan miRebuli<br />
Semosavali unda yofiliyo. Sodis monastris<br />
sawarmo-saxelosnoebidan gamosuli maRali xarisxis<br />
saeklesio da saojaxo inventari Sors gahqondaT, rasac<br />
soliduri Semosavali SeeZlo moetana.<br />
dro bevr rames cvlis cisqveSeTSi... saxe icvala<br />
Sodis savanemac... mravali Taoba gamoicvala, magram<br />
darCa xsovna im droisa, roca Sodis monasteri da<br />
misi Semoqmedi bermonazonTa krebuli maRali mTidan<br />
gadahyurebda da amayad usworebda Tvals ganviTarebuli<br />
Sua saukuneebis ayvavebul saqarTvelos. da ma-<br />
Sin, rodesac qarTuli kulturis winsvla Seferxda<br />
(XIIIs.), Sodel bermonazonTa sasaxelod unda iTqvas,<br />
rom qveynisaTvis am mZime Jams intensiurad moRvaweoben<br />
kidev didxans, ori saukune mainc.<br />
* * *<br />
adamiani mudmivad ise unda iyo, TiTqosda RvTis<br />
samsjavroze dgaxar.<br />
amba aRaToni<br />
51
52<br />
bubis monasteri<br />
momxiblavi Sovis siaxloves, zemoT, md. WanWaxs<br />
marjvena mxridan bubiswyali mierTvis, romlis ulamazesi<br />
xeobis vrcel alpur saZovrebamde, Sovidan samiode<br />
kilometrSi, Zvelad sofeli buba iyo gaSenebuli.<br />
dRes aq mxolod miwasTan gasworebuli nasaxlarebiRa<br />
SeiniSneba. JamTa svlas mxolod bubis monastris mSvenieri<br />
eklesiis mkvidrad nagebma kedlebma gauZlo<br />
nawilobriv da usaxuravod darCenils (saxuravi 1940ian<br />
wlebSi dazianda), aravin icis ra bedi eweva momavalSi.<br />
`bubis jvrad~ wodebuli eklesia X saukunis Zeglia.<br />
1970-ian wlebSi aq saZiebo samuSaoebi Caatara<br />
xelovnebaTmcodne malaqia dvalma da sakmaod saintereso<br />
masalac moipova. moZiebuli nivTebis nawili<br />
man onis mxareTmcodneobis muzeums gadasca.<br />
Zveli monasteri mdebareobs nasoflaris dasavle-<br />
TiT, SemaRlebul da damrec adgilas. aq, sakmaod did<br />
farTobze, kargad Cans samonastro ansamblis kvali.<br />
sxvadasxva daniSnulebis SenobaTa nangrevebi utyuari<br />
mowmea erT dros aq bermonazonTa moRvaweobisa.<br />
bubis savanis daarseba uciloblad X saukunes<br />
unda mivakuTvnoT. Cveni mosazrebiT, aq, albaT, jer mxolod<br />
monasteri moqmedebda Tavidan, mogvianebiT ki<br />
sofelic gaCnda mis siaxloves. Tu ra damokidebuleba<br />
arsebobda savanes da sofels Soris, ra valdebuleba<br />
hqonda sofels monastrisadmi, dRes amaze msjeloba<br />
Wirs. Tumca unda vifiqroT, rom raRaciT mainc valdebuli<br />
iqneboda sofeli.<br />
aRsaniSnavia, rom monastris siaxloves arc nakaduli<br />
da arc wyaros wyalia. darCenili TqmulebiT,<br />
savanidan sakmaod daSorebuli wyaros wyali miwaSi
Cawyobili xis Tu Tixis milebiT yofila miyvanili.<br />
1503 wels Sedgenil sigelSi vkiTxulobT: `bubas<br />
kargi eklesia, cixe da sofeli, _ eklesia kargis<br />
juarxatiTa, ocdaxuTi glexi.~ am dros monasteri ukve<br />
aRar moixsenieba. es dro saqarTvelosaTvis Znelbedobis<br />
xanaa da monastrebsac gauWirdaT, ramac bevri savanis<br />
gauqmeba gamoiwvia, maT Soris raWaSic. monastrebTan<br />
arsebuli taZrebi ki mainc agrZelebs moqmedebas<br />
mRvdelmsaxurebiT. `bubis jvaric~ maT Sorisaa da<br />
soflis daclamde, rac, Cveni varaudiT, XVIII saukuneSi<br />
unda momxdariyo, agrZelebs uflis samsaxurs.<br />
sof. bubis mosaxleobis nawili glolas Camosaxlda,<br />
nawili ki raWis sxva soflebSi, an ufro Sors, unda<br />
wasuliyo.<br />
sakmarisia erTxel gadaavlo Tvali bubisa da Sodis<br />
monasterTa garemomcvel midamos, gaecno warsuls,<br />
rom igrZno saocari msgavseba maT Soris. orTave savane<br />
xom mTaraWis subalpur zolSia TiTqmis erTnair simaRleze<br />
(z.d. 2200 metrze meti) umSvenieresi mdebareobiT;<br />
orTave erT dros _ X saukuneSia dafuZnebuli;<br />
monastris taZrebic Zlier hgavs erTimeores zomebiTa<br />
da formiT; ricxobrivad erTnairia monastrebTan arsebuli<br />
soflis komlTa raodenobac; erTnairi iqneboda<br />
samonastro meurneobac. oRondac, Tu dRes Cven<br />
kargad viciT Sodeli berebis ZiriTadi saqmianoba<br />
_ saeklesio inventaris maRalmxatvruli damuSaveba,<br />
oqromWedloba, amas ver vityviT bubaze, radgan ar gagvaCnia<br />
raime xelSesaxebi sabuTi an zepirgadmocema iq<br />
moRvawe berebis Sesaxeb. erTi kia, ueWvelad unda miviCnioT<br />
Sodel da bubel bermonazonTa axlo urTier-<br />
Toba da sulieri siaxlove.<br />
bubisa da Sodis monastrebi Sua saukuneebis saqarTvelos<br />
mniSvnelovan sulier da kulturul kerebs<br />
53
warmoadgenda ukidures mTian zolSi.<br />
54<br />
* * *<br />
giyvardes codvilni, magram gZuldes maTi saqmeni.<br />
Tamar dedoflis saydari<br />
wmida isak asuri<br />
qveyanam eTers SvenebiT<br />
Tamari amjobinao;<br />
miuval adgils, kldis<br />
wverze<br />
mas dauniSna binao.<br />
... mivida, boyvas gaCerda,<br />
sadac amboben Tamarso;<br />
Zvel saydars daqaTqa-<br />
Tebda,<br />
sxivebs afenda mas garso...<br />
a k a k i<br />
Zvel saqarTveloSi farTod iyo gavrcelebuli<br />
kldeSi nakveT nagebobaTa gamoyeneba bermonazonTa<br />
sacxovreblad da samoRvaweod. es gansakuTrebiT SeiniSneba<br />
samxreT saqarTveloSi, sadac blomadaa rogorc<br />
monastrebi, aseve kldeSi nakveTi kompleqsebi sameurneo,<br />
TavdacviTi, sayofacxovrebo qvabebiT da soflebic<br />
ki.<br />
raWaSic ukveTiaT kldeSi Cvens Soreul winaprebs<br />
saRvTismsaxuro, sayofacxovrebo Tu saxizari qvabebi.<br />
soflebis: boyvasa da qorTas zeviT, focxrevis mTis<br />
kirqvian masivSi, frialo kldeze, kargad moCans kldeSi
CaSenebuli saydari da xelovnuri qvabebi mis irgvliv.<br />
kldeSi kveTa Zveli qarTuli samSenebglo ostatobis<br />
Semadgeneli nawilia da Tamar dedoflis kldis qvabebic<br />
am ostatobis erT-erTi nimuSia. sakvirvelia mxolod<br />
SemarTeba da energia im adamianebisa, vinc aseT<br />
miudgomel, Sveul kldeSi kveTda, aSenebda, cxovrobda<br />
da moRvaweobda.<br />
xalxSi gavrcelebuli TqmulebiT _ aRniSnul<br />
gamoqvabulSi Tamar dedoflis kubo da Sesabamisi<br />
Zvirfaseuloba inaxeboda. da ai, XIX saukunis bolos<br />
gamoCnda ganZis maZiebeli, sof. boyvas mkvidri petre<br />
omaniZe, romelmac gadawyvita, rac ar unda mosvloda,<br />
dedoflis saydarSi unda SeeRwia. daiwyo kibis keTeba<br />
da 2-3 wlis Semdeg moaxerxa sanatrel qvabebSi SeRweva.<br />
am ambavs sainteresod gadmogvcems Jur. `mwyemsi~<br />
(1893w. #17):<br />
`es kibe ukeTebia mas raRac Cvenebis ZaliT. ai,<br />
ras ambobs igi: `me CvenebiT vnaxe erTi Svidtkaveliani<br />
rkinis keti, romelsac Tavze jvari hqonda. am ketiT<br />
vimuSave kldeSi calis xeliT, roca bevr kacs orive<br />
xeliT uZneldeba misi aweva. me mecxadeboda RvTismSobeli,<br />
romelTanac mouSoreblad iyvnen ori TeTrad<br />
Semosili bavSvi, romlis saSualebiTac me vigebdi<br />
dros muSaobisas. rodesac viwyebdi muSaobas, erTi<br />
erT mxarze damajdeboda, meore ki meoreze da mere Sefrindebodnen<br />
saydarSi. maTi SemweobiTa da imediT ise<br />
vmuSaobdi rogorc swor miwaze.~<br />
bevr sxva rames laparakobs es moxuci, romlis<br />
laparaki morwmune kacis laparaks ufro hgavs, vinem<br />
SeSlilisas.<br />
exmarebodnen coli da 12 wlis geri. isini ise<br />
uSiSrad adiodnen da Camodiodnen im kldeze kibis<br />
masalis asatanad, rogorc TviTon is omaniZe, rodesac<br />
55
evr kacs am kldeze asvla ki ara, misi Sexedvisac<br />
eSinia. ris ZaliT moxda yovelive es, amis gamocnoba<br />
mkiTxvelisTvis migvindvia.~<br />
imdroindeli perioduli gamocemebi farTod<br />
gamoexmaura am saocar ambavs. unda iTqvas, rom avtor-<br />
Ta Sexedulebebi zogjer urTierTgamomricxavia. zogi<br />
xotbas asxams petres siTamames, zogic kidev TviTmarqvia<br />
RvTis mociqulad miiCnevs da a.S.<br />
Tamaris kldis qvabebis saidumloebiT dainteresebuli,<br />
simon sxirtlaZe igonebs: `boyveli maswavleblis<br />
vlasi gociriZis gadmocemiT, roemlsac kargad<br />
axsovs petrias Serkineba kldesTan, uZveles saydar-<br />
Si mas mxolod xis akvnis nawilebi, brinjaos jvrebi,<br />
Sandlebi da Tixis doqi daxvedria. misive TqmiT: 1903<br />
wels petria kldis erT-erT gvirabSi Sesula da iqidan<br />
feradi qvebi Camouyria. Camosvlisas uTqvams: gvirabSi<br />
Zlieri qari uberavs, ukuni Ramea da Rrmad ver<br />
Sevedio.~<br />
Cveni didi moRvawe vano maCabeli, romelmac 1892<br />
wels moinaxula Tamaris klde, wers (Jur. `mwyemsi~ 1893<br />
w. #4):<br />
`ra xelma aaSena es saydari da rodis aris aSenebuli,<br />
aravin icis. es ki cxadia, rom marjvniv kldis<br />
wveridan am saydramde cal-bilika gza mainc unda yofiliyo<br />
da masukan am gzas niaRvari Camorecxda. axlac<br />
etyoba alag-alag naSTi am bilikebisa, magram mometebuli<br />
wili ki ise kvalwmindad aris Carecxili, rom<br />
veras gziT kaci im saydars ver miudgeba.<br />
miuvali Senoba, uxvedri alagi yovelTvis xalxis<br />
warmodgenaSi raime legendas Sehqmnis da raWis xalx-<br />
Siac am saydris miuvalobas Seuqmnia Tqmuleba, viTom<br />
saydarSi oqros kubo idges, Tavsa da bolos kelaptrebi<br />
enTos da kuboSi Tamar dedoflis gvami esvenos.<br />
56
aWaSi amboben, viTomc oras-samasis wlis winaT viRac<br />
mesxi CaeSvaT zemodan TokebiT, magram saydarSi rom<br />
Sesuliyo da didebuli sanaxavi enaxa, dabrmavebuliyo<br />
da mxolod gamosvlis Semdeg kvlav TvalT sinaTle<br />
moepova. ueWvelia, rom es sxvadasxva Tqmuleba aRugznebda<br />
ocnebas kibis gamkeTebel raWvelsac, sizmrad<br />
moaCvenebda uricxv simdidres da ganZeulobas, saydarSi<br />
Senaxuls, da miscemda Zalas imisTana saqmis<br />
SesrulebisaTvis, romelsac ubralo kaci Tavis dReSi<br />
ver Sehbedavda.<br />
... ucnauri sanaxavi unda yofiliyo es kaci kibis<br />
keTebis dros: gakruli frialo kldeze, mZime rkinis<br />
ketiT xelSi imsiTana simaRlezed, sadac kacis Tvali<br />
Zlivs aswvdeba. is mogagonebdaT babilonis godolis<br />
amSenebelT, romelnic qvemomde xmas verc ki awvdendnen<br />
da maRal zecas unayofod epotinebodnen.<br />
... marTlac rom SeuZlebeli ara yofila-ra da<br />
yvelafers Seiqms kaci, rwmeniT aRWurvili da Seudrekel<br />
surviliT gatacebuli.~<br />
1957 wels Tamar dedoflis qvabebs alpinsitebi<br />
ewvivnen. eqspediciis xelmZRvaneli, cnobili mTamsvleli<br />
al. nemsiwveriZe, romelic zevidan daeSva TokiT,<br />
wers:<br />
`daSvebisas 100 metri Toki haerSi iyo, kldes ar<br />
edeboda... male kldis kedelma daSoreba iwyo...<br />
gamoCnda kiris xsnarisa da qviT amoSenebuli<br />
gamoqvabulis wina kedelic... 12-15 metriT var dacilebuli,<br />
haerSi gamokidebuli. kargad vxedav mTavar gamoqvabuls,<br />
mis marcxniv _ gumbaTisebur gamoqvabuls da<br />
misken mimaval kldeSi gamokveTil biliks, romelzedac<br />
unda gadavide Tokidan.<br />
Zirs myofi amxanagebis daxmarebiT miviRe moZraobis<br />
inercia, SevaCere Tokze brunva da gadasasvlelad<br />
57
swori mimarTuleba aviRe. Tokze swor mdgomareoba-<br />
Si yofnam saSualeba momca garkveviT damenaxa mTavari<br />
gamoqvabulis marjvniv, 30 metris moSorebiT, vertikalurad<br />
gaxsnili karstuli gvirabi xelovnurad<br />
amoSenebuli kedliT.<br />
Tokidan gamoqvabulSi gadasvlisTanave am gamoqvabulisaken<br />
gavemarTe. aqac mTavar gamoqvabulidan<br />
kldes gamokveTili biliki mihyveba. magram biliki 5<br />
metris Semdeg Camongrevis gamo waSlila da kldeze<br />
gadasvla gverdiTi dacvis gareSe SeuZlebelia. qvemodan<br />
amxanagebis amoyvana erTi TokiT ar xerxdeba.<br />
danarCeni gamoqvabulebis aRwera movaxdine da<br />
ukve SuadRe gadasuli iyo, rom gamoqvabulidan daveSvi.~<br />
radganac xalxma focxrevis 200 metrze meti simaRlis<br />
frialo kldis TiTqmis SuaSi nakveTi qvabebi<br />
da iq CaSenebuli saydari (`dedoflis saxtara~ _ asec<br />
moixsenieboda), romelsac adre aivanic hqonia, Tamar<br />
dedoflis saxels daukavSira, unda miviCnioT, rom<br />
Senoba Tamaris drosaa aSenebuli, xolo rac Seexeba<br />
uSualod xelovnur qvabebs, sakiTxi ufro rTulia da<br />
Znelad gamosarkvevi.<br />
vaxuSti batoniSvili raWis momijnave md. yvirilis<br />
saTaveebSi nakveT qvabebs arabobis xanas ukavSirebs,<br />
ris safuZvelzec simon sxirtlaZe miiCnevs, rom Tamar<br />
dedoflis kldis qvabebic imave xanisa SeiZleba iyos,<br />
rac savsebiT dasaSvebia. Tavdapirvelad, SesaZloa, qvabebi<br />
gamoiyeneboda mxolod saxizrad, rac SemdgomSi<br />
gandegilTa sacxovreblad, sadayudebuloebad, an sulac<br />
mRvimur monastrad iqca.<br />
Tu rodis moiSala aq bermonazvnuri cxovreba, veravin<br />
ityvis. araviTari cnoba aRniSnulTan dakavSirebiT<br />
ar arsebobs, arc werilobiTi da arc naratiuli.<br />
58
Tamaris kldis qvabTa saidumloebis amoxsna momavlis<br />
saqmea.<br />
* * *<br />
visac dro amaodmetyvelebis sifxizleSi gahyavs,<br />
igi ukeTesad moiqceoda, Tu daiZinebda.<br />
amba isaia<br />
59
60<br />
soris monasteri<br />
`am mindas zeiT moerTvis rions CrdiloeTidam<br />
sorisxevi, amazed ars monasteri ugunbaTo, didi, keTil-<br />
Seni, aw xucis amarad.~<br />
ase mokled aRwers vaxuSti batoniSvili soris<br />
monasters, romelic mdebareobs soflis siaxloves, md.<br />
sontarulas marcxena mxares, mTis ZirSi, vake adgilas.<br />
rogorc Cans, im droisaTvis monasteri daqveiTebula;<br />
magram imave, XVIII saukuneSi, raWis erisTavis SoSita<br />
III-s zrunviTa da SemweobiT SesamCnevad aRorZinda<br />
samonastro cxovreba.<br />
soris monastris jvarcmis eklesiis agebas mkvlevarebi<br />
XIII saukunes miaweren, rac ar unda niSnavdes<br />
amave dros savanis safuZvlis Cayras. monasteri ufro<br />
adre unda iyos daarsebuli, Tu rodis, amaze mxolod<br />
arqeologiur kvlevas SeuZlia pasuxis gacema.<br />
giorgi boWoriZis aRweriloba (1920-iani wlebi)<br />
gveubneba: `eklesia erTnaviani Senobaa, 14,5× 8,5 m., nagebi<br />
qvitkirisagan. Zvelad mas samxreTiT da CrdiloeTiT<br />
hqonia egvterebi, romlebic XIX saukunis 70-ian wlebSi,<br />
eklesiis ganaxlebis dros, ukve dangreuli yofilan;<br />
maSin isini sul mouSliaT da samagierod eklesiis<br />
dasavleTi nawili gaudidebiaT.<br />
gadmocemiT eklesia aSenebuli da moxatulia sapyar<br />
erisTavis WarelisZis qvelis mier, xolo ganaxlebulia<br />
SoSita erisTavis mier XVIII saukuneSi. pirveli<br />
daxatulia Crdilo kedelze, meore samxreT kedelze.<br />
warwerebi mxatvrobas aqvs asomTavrulad, xucurad,<br />
mdivanmwignobrulad da mxedrulad.<br />
eklesia moxatuli unda iyos da egebis aSenebulic<br />
XIII saukuneSi.<br />
eklesia, rogorc p. uvarova gadmogvcems, siZvelee-
iT mdidari yofila. samwuxarod, Cemi misvlisas maTi<br />
umetesi nawili ganadgurebuli aRmoCnda. am siZvele-<br />
Ta naSTebidan me movagrove erTi yuTi. ar aRmoCnda<br />
agreTve etratze naweri didi tanis gulani, Semkuli<br />
mravali istoriuli minaweriT.<br />
eklesiis samxreTiT aris patara goraki `nacixuri.~<br />
Zvelad aq samreklo yofila; igi axla dangreulia<br />
da misi marto saZirkveliRa moCans. adgilobriv<br />
pirTa cnobiT aq ganZi aris dafaruli. am adgilas<br />
dResaswaulis dros Temis, anu Temad dasxdoma scodniaT.~<br />
jvarcmis eklesia rom unikaluri siZveleebiT yofila<br />
mdidari, amas mravali werilobiTi sabuTic adasturebs.<br />
erTi cnobiT, mari brose aRtacebaSi mouyvania<br />
(1840-iani wlebi) taZris jvar-xatebs. erT-erTi maTganis<br />
_ Zvirfasi qvebiT mooWvil xatze ki uTqvams: xatis<br />
marto am brwyinvale qvebis safasuriT didi eklesiis<br />
aSenebaa SesaZlebelio. amitomac iyo, rom taZari ramdenjerme<br />
gaiZarcva avazakebis mier.<br />
prof. Tamaz beraZe wers: `soris jvarcmis eklesias<br />
amkobda jvari, romelic gadmocemiT gadamSis monasters<br />
ekuTvnoda, romlis nangrevebi XIX saukuneSi<br />
jer kidev SemorCenili iyo, tyeSi, sontarulas piras.<br />
es jvari gadamSis eklesiidan moglejila wyaldidobis<br />
dros da dinebas soris monastramde miucurebia.<br />
aseve gadmocemiT, eklesiis samxreTi minaSeni raWis<br />
erisTavTa akldamas warmoadgenda.<br />
1825 wels monasters mxolod ori komli gaaCnda.<br />
berTa krebuli winamZRvrisa da mTavardiakvnisagan<br />
Sedgeboda.~<br />
xelovnebaTmcodne izolda WiWinaZe, romelmac<br />
Seiswavla taZris moxatuloba, aRniSnavs: `ilustraciebi<br />
warmoaCenen soris moxatulobis mxatvrul Rire-<br />
61
ulebas, gvagrZnobineben misi natifi feradovani Sexamebis<br />
silamazes da mxatvar daviTis brwyinvale teqnikur<br />
ostatobas.~ es is cnobili qarTveli mxatvari<br />
daviTia, romelmac moxata ubisis taZari.<br />
XIX saukunis pirveli naxevris raWis saeklesio<br />
wignebSi moxsenebuli arian soris monastris mRvdelmonazvnebi:<br />
daviT Sios Ze mindeli da ioane qaixosros<br />
Ze.<br />
soris monasterSi bermonazvnuri cxovreba 1850ian<br />
wlebSi moiSala.<br />
dro-Jamis svlam da miwisZvrebma sagrZnoblad daaziana<br />
jvarcmis eklesia. magram am bolo wlebSi soflis<br />
mcxovrebTa ZalisxmeviT moxerxda taZris safuZvliani<br />
SekeTeba. gamagrda kedlebi, daixura liTonis<br />
saxuraviT. Zveli freskebi saimedodaa daculi. eklesias<br />
movla-patronoba ar aklia. taZris win aSenda axali,<br />
lamazi samreklo.<br />
62<br />
* * *<br />
orfeosi, poetTa mtkicebiT, vefxvebs simReriT aTvinirebda.<br />
magram qristianTa RmerTma, romelmac adamianebs<br />
WeSmariti religiisken mouwoda, Seudareblad<br />
meti gaakeTa: man moaTviniera yvelaze mouTvinierebeli<br />
cxoveli _ adamiani.<br />
wmida klimenti aleqsandrieli
Seubnis monasteri<br />
sof. Seubnidan oriode kilometris daSorebiT,<br />
maRal tyian serze, dgas eklesia _ `sinawminda,~ sadac,<br />
Tqmulebis mixedviT, Tamar dedoflis erTi nawnavi<br />
inaxeboda. taZari naSenia Sirimis, tufisa da adgilobrivi<br />
qviT. mkvlevarTa azriT es SesaniSnavi saydari<br />
X saukuneSi unda iyos agebuli. dRes eklesiis mxolod<br />
kedlebis nawilia darCenili. 1920-ian wlebSi<br />
daungreviaT uRmerTo adamianebs sanaxevrod, bolomde<br />
aRar `garjilan~, albaT im imediT, rom dro mainc male<br />
waSlida mis kvals. magram taZari imdenad mkvidradaa<br />
nagebi, rom 80 wlis Semdegac SesaZlebelia misi aRdgena.<br />
cdiloben kidevac Seubnelebi amis gakeTebas da<br />
RmerTma xeli moumarToT keTilSobilur saqmeSi.<br />
eklesiis aRmosavleTiT, 20-25 metrSi, sers unagiriseburi<br />
forma aqvs da SemaRlebuli borcviT bolovdeba.<br />
gorakis Tavze kargad SeiniSneba Senoba-nagebobaTa<br />
nangrevebi. galavnisa da sxvadasxva SenobaTa<br />
kvali Cans TviT taZris irgvlivac, sadac uamravi bzis<br />
xe xarobs. yovelive es gvafiqrebinebs, rom aq odes-<br />
Rac usaTuod monasteri unda yofiliyo. am mosazrebas<br />
TviT aqauri adgil-mdebareobac amyarebs. `sinawmindas~<br />
myudro garemo xom bermonazonTa cxovrebisa da<br />
RvTismsaxurebisaTvis zedgamoWrili alagia.<br />
niSandoblivia TviT monastris taZris dasaxeleba<br />
_ `sinawminda~, rac ueWvelad wminda sinis mTidan momdinareobs.<br />
rogorc kargadaa cnobili, axlo aRmosavleTis<br />
(egvipte) sinis naxevarkunZuli samonastro<br />
cxovrebis erT-erTi Zveli keraa. pirveli monasteri<br />
aq IV saukuneSi daarsda. VI saukuneSi sinis mTaze qarTveli<br />
berebic gamoCenilan. IX saukuneSi ki qarTvel-<br />
Ta mravalricxovani saTvistomoc Seiqmna, rasac mohyva<br />
63
qarTuli mwignobrobis mZlavri keris Camoyalibeba.<br />
qarTvelma berebma farTo kulturul-saganmanaTleblo<br />
moRvaweoba gaaCaRes sinis mTaze. maT arasodes<br />
gauwyvetiaT kavSiri samSoblosTan, mis eklesia-monastrebTan.<br />
vfiqrobT, swored am kavSir-urTierTobis<br />
Sedegad daarsda Seubnis monasteric, rac X saukuneSi<br />
unda momxdariyo.<br />
Tu ramden xans iarseba savanem, amis Sesaxeb raimes<br />
Tqma SeuZlebelia.<br />
64<br />
* * *<br />
RmrTis gangebiT kacs gansacdeli imisTvis Seem-<br />
Txveva, rom kacma Tavisi Rirseba Seafasos da sakuTari<br />
Tavi Seicnos.<br />
wminda episk. gabriel qiqoZe
mravalZalis monasteri<br />
ganviTarebul Sua saukuneebSi da Semdgom xana-<br />
Siac sof. mravalZals monasteri yofila, rac kargad<br />
dasturdeba samonastro ansamblis naSTebiTa da werilobiTi<br />
sabuTiT.<br />
visac erTxel mainc mounaxulebia mravalZali,<br />
Tvali mimouvlia soflis umSvenieresi sanaxebisaTvis,<br />
dagvemowmeba, rom marTlac Sesaferi samonastro garemo<br />
SeurCeviaT bermonazvnebs TavianTi naTeli miznebis<br />
xorcSesasxmelad. aqedan xelisguliviT iSleba Cvens<br />
Tvalwin TiTqmis mTeli raWa, metadre mTiani nawili<br />
raWisa, rac dauviwyar siamovnebas gvaniWebs. aseve me<br />
mqonda bedniereba raWis ramdenime maRali mTidan,<br />
Soridan mexila mravalZali. gancdili netarebis srulad<br />
aRwera SeuZlebelia, yvelam Tavis TvaliT unda<br />
naxos da datkbes.<br />
Tavis droze, mravalZalis monastriT dainteresda<br />
am soflis Svili, SesaniSnavi swavluli pedagogi da<br />
sazogado moRvawe simon sxirtlaZe, romelic gviambobs:<br />
`gadmocemiT sof. mravalZalSi uZvelesi droidan<br />
yofila monasteri, sadac Savad Semosili berebi<br />
fsalmunis kiTxvasa da gabmul locva-vedrebaSi atarebdnen<br />
wuTisofels.<br />
magram maTi Tavdapirveli adgilsamyofeli dRevandeli<br />
soflidan daax. 3 km-iT yofila daSorebuli.<br />
Wolevis kldis daboloebasTan, `Wiqis tbis~ zeviT,<br />
axlacaa qvis SenobaTa xavsmodebuli nangrevebi,<br />
romelsac xalxi `naeklesievs~ uwodebs.<br />
rogorc Cans, jer kidev arabebis batonobis xanaSi,<br />
raRac mizezis gamo, berebi aqedan ayrilan da<br />
ufro farTo samonastro cxovreba gauCaRebiaT iq, sadac<br />
axla kvinwixis goris ube-kalTebze mravalZalis<br />
5. vaJa gobejiSvili<br />
65
SesaniSnavi taZaria aRmarTuli.<br />
sainteresoa, rom swored aq, bunebis am metad mkacr<br />
samefoSi, gadmocemiT, odesRac Tavi Seufarebia jan-<br />
RoniT aRsavse vaJkacs, romelsac socialuri usamarTlobis<br />
niadagze raRac ubedureba SemTxvevia. saTnoebiT<br />
aRsavse berebs ltolvili mamaSvilurad miuRiaT<br />
da yovelgvarad xeli SeuwyviaT, raTa ojaxs mohkideboda.<br />
gadmocemiT, misi ganStoebidan warmomdgara dRevandeli<br />
soflis ZiriTad mkvidrTa gvari _ sxirtlaZe.<br />
mravalZalSi rom uxsovari droidan monasteri<br />
yofila, zepirgadmocemisa da angariSgasawevi toponimikuri<br />
monacemebis garda istoriuli sabuTebiTac<br />
dasturdeba.<br />
Cven mier axlaxan mikvleul erT-erT sigel-gujarSi,<br />
romelic imereTis mefis solomon II da misi<br />
meuRlis mariam dedoflis mieraa gacemuli da 1804<br />
wels didi ritoris solomon lioniZis saxeliTaa<br />
dawerili, garkveviT vkiTxulobT:<br />
`Cven keTilmsaxurebiT morwmuneni da damsdebelni<br />
sasoebisa Cvenisani, mravalZalsa da sakvirvelT moqmedsa<br />
xatsa Sensa zeda, mpyrobeli sruliad imereTisa<br />
daviTian bagratoani mefe imerTa solomon, da Tanamecxedre<br />
Cveni dadianis asuli dedofali mariam, giZRvniT<br />
gujarsa amas sasoebiT saxseneblad da gansaZliereblad<br />
Cvenda, da saoxad sulisa da cxovrebisa Cvenisa<br />
warmarTebad keTildReobiT; esreT romel wminda da<br />
saswaulTmoqmedi eklesia Seni iyo ZvelTagan monaster<br />
wminda sakrebulo, sada igi awca ixilvebian qvabni<br />
sadayudebuloni da cvlilebisagan dauwynarebelTa<br />
droTasa Seqmniliyo saeriskacod.~<br />
amJamad Znelia gadaWriT iTqvas, Tu romeli saukunidan<br />
Caeyara safuZveli mravalZalis miwa-wyalze<br />
samonastro cxovrebas, an ra saxisa da masStabis iyo<br />
66
moqmedebis are. uciloblad mxolod is unda miviCnioT,<br />
rom mravalZalSi berebisave iniciativiTa da uSualo<br />
monawileobiT agebula e. w. monastris sakrebulo taZari,<br />
romelic Tavidanve wm. giorgis saxelobaze wodebula.~<br />
verafers davamatebT, garda imisa, rom mravalZalis<br />
monastris safuZvlis Cayra SeiZleba momxdariyo<br />
mxolod arabobis bolo periodSi, arauadres X saukunisa.<br />
rac Seexeba samonastro cxovrebis moSlas, Seu-<br />
Zlebelia jerjerobiT raime iTqvas amis Sesaxeb.<br />
mravalZalis wm. giorgis eklesia odiTganve iTvleboda<br />
erT-erT Zlier salocavad raWaSi (da ara<br />
marto raWaSi). aq modiodnen momlocvelebi da Semomwirvelebi<br />
Soreuli mxareebidanac. 1895 wels gaz. `iveria~<br />
(#145) werda:<br />
`raWis mazraSi arsebobs erTi Zvelis Zveli wmidis<br />
giorgis eklesia, romelic mdebareobs sof. mravalZalSi.<br />
es gaxlavT is eklesia, romlis winaSec qedi<br />
moixara qveynis mmusvrelma Sah abasma da romelsac<br />
oqroTi moWedili da Zvirfasi TvlebiT Semkuli xmali<br />
miarTva.~ aRniSnuli xmali didxans inaxeboda taZarSi.<br />
1890-ian wlebSi XI saukunis SesaniSnavi bazilika<br />
gadaakeTes da mas gumbaTi moarges, riTac sagrZnoblad<br />
dariRva misi pirvandeli forma.<br />
1990 wlis Zlierma miwisZvram taZari daangria, magram,<br />
sabednierod, gadarCa Zveli eklesiis nawili, romelic<br />
dRes daxuruli da daculia. amJamad mimdinareobs<br />
mSenebloba taZris srulyofisaTvis.<br />
* * *<br />
67
Tavmdabali arasodes ecema. sadRa daecema igi, visac<br />
sakuTari Tavi yvelaze umdablesad miaCnia?<br />
68<br />
wmida makari didi
futieTis monasteri<br />
raWis qedis CrdiloeT kalTaze lamazad Camjdari<br />
sof. futieTis Semogareni zedgamoWrili adgilia myudro<br />
samonastro cxovrebisaTvis. uflis madliT, kidevac<br />
damkvidrebulan odesRac aq ama soflis SfoTian<br />
yofas gaSorebuli berebi da cxoveli moRvaweobac<br />
gauCaRebiaT.<br />
imisda miuxedavad, rom futieTis monastris Sesaxeb<br />
araviTari werilobiTi sabuTi ar gagvaCnia, kompleqsis<br />
daTvaliereba gvarwmunebs, rom Zvelad STambe-<br />
Wdavi savane arsebula.<br />
namonastrali soflis siaxlovesaa, md. Walas marcxena<br />
napiras, mTis ZirSi, tyian da SemaRlebul adgilas.<br />
monastris taZari, romlis saZirkvelic kargad<br />
gairCeva, yvela sxva nagebobaze maRlaa. eklesiis mTavari<br />
xati dRes ucnobia CvenTvis. mosaxleoba mas, da<br />
saerTod monasters, berebis eklesiad moixseniebs. sxva<br />
Senoba-nagebobanic, romlebic aq blomadaa sakmaod did<br />
farTobze, nangrevebis saxiTaa warmodgenili. maTgan<br />
yuradRebas iqcevs didi zomis (daax. 20× 10 mm) Senoba,<br />
gayofili sam darbazad.<br />
saydris axlos am bolo wlebSi SeuniSnavT da<br />
gauwmendiaT akldamiseburi qvitkiris nageboba (daax.<br />
3× 1,5 mm) zevidan daxuruli qvitkirisave TaRiT, rac<br />
uciloblad ganZTasacavi unda iyos. savaraudoa, rom<br />
aseTebi kidev iyos aq.<br />
monastridan 150-200 metris moSorebiT patara wyaroa,<br />
romelsac xalxi wminda wyaros eZaxis. gadmocemiT,<br />
am wyalSi avlebdnen Zvirfas saeklesio nivTebs.<br />
wyarodan asiode metrSi, nakadulis piras, qvitkiris<br />
Zveli kedelia SemorCenili, romelic, eWvs gareSea,<br />
samonastro meurneobis Semadgenel raRac nawils<br />
69
warmoadgenda (wisqvili an sxva ram).<br />
Zveli savanis zedapiruli dakvirvebac ki safuZvels<br />
gvaZlevs vTqvaT: futieTSi moRvawe berebs imTaviTve<br />
mtkice saZirkveli CauyriaT rogorc sulieri,<br />
ise miwieri lamazi saxlis asaSeneblad. monastris<br />
SemorCenili naSTebi cxadad mowmoben uwindel mSvenierebas,<br />
naTlad RaRadeben mis mosagreTa maRal sulierebasa<br />
da miznebze, didi moTminebiT, udrtvinvelad<br />
rom aRasrulebdnen qristes swavlebas.<br />
futieTis savanis daarseba ganviTarebul Sua saukuneebs<br />
unda miekuTvnos. xolo rac Seexeba monastruli<br />
cxovrebis moSlas, mis gamomwvev mizezebsa da dros,<br />
konkretulad raimes Tqma Wirs, Tumca arsebobs xalxSi<br />
darCenili miniSneba imis Taobaze, rom savanis gaukacrieleba<br />
gamoiwvia rusTa sastikma angariSsworebam<br />
1819-21 wlebSi e.w. `imereTis ajanyebis~ sapasuxod.<br />
70<br />
* * *<br />
giyvardes RvTis saxli, magram sakuTar TavSic aaSene<br />
RvTis taZari<br />
wmida nilos sineli
Wolevis monasteri<br />
sof. futieTidan erTi biliki maRliT, Wolevis<br />
kldis daboloebisaken miemarTeba da mivyavarT mTian,<br />
Tvalwarmtac adgilas, romelsac xalxi `naeklesiars~<br />
eZaxis. es adgili kargad mosCans sof. mravalZalidanac.<br />
`naeklesiari~ Zvelad monasteri yofila da sakmaod<br />
masStaburic, rasac mowmobs misi Senoba-nagebobaTa<br />
mimofantuli naSTebi.<br />
iyo Jami saqarTvelos Zlierebisa; raWac mZlavrobda<br />
da masTan Wolevis monasteric, sxva mraval savaneTa<br />
mxardamxar. aqaur bermonazonTa locva-vedrebasac<br />
ismenda ufali Cveni. didi xania, rac isini am<br />
soflidan gavidnen, magram maTi amsofliuri moRvaweobis<br />
adgili mdumared inaxavs maTive xsovnas... aq, Zveleburad,<br />
isev simyudrovea...<br />
rogorc metwilad, Wolevs moRvawe bermonazonTa<br />
Sesaxeb bevri araferi viciT. simon sxirtlaZe, eyrdnoba<br />
ra zepirgadmocemas, aRniSnavs, rom mravalZalis<br />
monasterSi, romlis brwyinvale taZaric XI saukuneSia<br />
agebuli, berebi swored Wolevidan gadasulan samoRvaweod.<br />
advili SesaZlebelia asec yofiliyo, oRondac,<br />
aramc da aramc, ar unda vifiqroT Wolevis gaukacrielebaze.<br />
Wolevis savane kvlav agrZelebs arsebobas<br />
saukuneTa manZilze. sxvanairad, samonastro ansamblis<br />
kvali iseTi saxiT, rogoric dResaa, ar gveqneboda, miwa<br />
dafaravda yvelafers.<br />
marTlac rom mZlavrobda im dros raWa! mTlianad<br />
da unarianad iyo aTvisebuli mTa da bari, yvela xeoba.<br />
71
mravlismetyvelia Tundac is, rom erT xeobaSi, TiTqmis<br />
gverdigverd, ramdenime kilometris daSorebiT, sami<br />
monasteri (Wolevi, mravalZali, futieTi) aRasrulebs<br />
Tavis wminda daniSnulebas, rac qveynisa da mxaris ekonomiur<br />
da kulturul dawinaurebazec metyvelebs TavisTavad,<br />
rom aRaraferi vTqvaT sulier simaRleze.<br />
72<br />
* * *<br />
rogori sasoebiT gaiwvdi xelebs Seni Semoqmedisaken,<br />
rodesac TviTon Sensave msgavss, romelsac Sensken<br />
aqvs xeli gamowvdili, zurgs aqcev?<br />
wmida ioane oqropiri
Rviaris monasteri<br />
ager ukve aT saukuneze metia, rac md. Rviarisxevis<br />
marjvena SemaRlebul tyian serze, Zveli cixis<br />
nangrevebis maRla, sof. Rviaris jvarcmis darbazuli<br />
eklesia auSenebiaT, sadac adre, rogorc irkveva, monasteric<br />
yofila.<br />
adgili mSvenieri SeurCeviaT. aqedan xelisguliviT<br />
moCans raWis qedisa da misi CrdiloeTi kalTis<br />
sanaxebi. mimdebare adgilebic saucxoo sanaxaobas warmoadgens.<br />
dasanania mxolod, rom aRar arsebobs sofeli<br />
Rviara, romlis mosaxleobac am ramdenime aTeuli<br />
wlis win aiyara da raWis sxva soflebSi Casaxlda<br />
(ZiriTadad sof. bostanaSi).<br />
saxuravis gareSe darCenili X saukunis SesaniSnavi<br />
Zegli _ Rviaris jvarcmis eklesia 1960-ian<br />
wlebSi Seiswavla xelovnebaTmcodne niko CubinaSvilma,<br />
romelic wers: `eklesiis moedani pataraa. misgan<br />
CrdiloeTiT, aRmosavleTiT da samxreTiT daqanebaa<br />
md. Rviarisxevisaken. dasavleTiT reliefi maRldeba.<br />
aRmosavleTiT da samxreTiT taZris dabla amoyvanilia<br />
Zlieri sayrdeni (sabrjgeni) qvitkiris kedlebi.<br />
samxreTis fasadis win gakeTebulia moedani, dabliT ki<br />
terasebi kedlebiT, romlebic warmoadgendnen agreTve<br />
CrdiloeT zRudes raRac Zvel SenobebTan, dRes nangrevebad<br />
qceul da miwiT dafarulTan. SesaZlebelia<br />
es Senobebi gankuTvnili iyo sasuliero pirebisaTvis,<br />
an aq arsebobda monasteri.~<br />
marTalia, raime werilobiTi damowmeba an Tqmuleba<br />
RviaraSi savanis arsebobisa ar gagvaCnia, amgram jvarcmis<br />
eklesiis adgil-mdebareobis martivi dakvirvebac<br />
ki sakmarisia vTqvaT, rom aq odesRac monasteri iyo da,<br />
rogorc mama rafaeli ambobs: `bermonazonTa locvis<br />
73
Zalas dResac iseve SevigrZnobT, rogorc keTilsurnelebas<br />
yvavilebisas, romelTa saxelebi arcki viciT.~<br />
damajereblad SeiZleba miviCnioT, rom RviaraSi<br />
bermonazonTa damkvidreba moxda X saukuneSi, eklesiis<br />
aSenebisTanave, an ufro adre.<br />
rogorc raWis bevri savanis, aseve ucnobia RviaraSi<br />
monastruli cxovrebis Sewyvetis dro.<br />
XIX saukuneSi Rviaris jvarcmis eklesia jer<br />
kidev moqmedia da mRvdelmsaxurebas ewevian mRvdlebi<br />
SarabiZeebi. imave saukunis bolos RviaraSi aSenda<br />
(Zvelis adgilas) wm. Tevdores eklesia. akurTxa<br />
udidesma sasuliero moRvawem _ imereTis episkoposma<br />
gabrielma. taZari aaSena cnobilma Wrebaloelma ostatma<br />
niko WiRvariam, rasac eklesiaze SemorCenili<br />
warwerac gvamcnobs. Jurn. `mwemsi~ (1892 w. #188) ki<br />
gvauwyebs: `misgan aSenebuli eklesiebi yvelani saimedoni<br />
arian, rodesac berZnebisagan naSeni eklesiebi<br />
yvelani dazianebulia.~ Zveli jvarcmis taZris kuTvnili<br />
saeklesio nivTebic wm. Tevdores eklesiaSi unda<br />
gadaetanaT. dRes es mSvenieri saydaric saxuravis gareSea<br />
darCenili da Svelas iTxovs.<br />
74<br />
* * *<br />
sulis Tavmdabloba Seumusravi iaraRia<br />
amba evagre
sakaos samziaris udabno<br />
md. sakauras lamaz xeobaSi, Soda-kedelas qedis<br />
samxreT kalTaze sofeli sakaoa Sefenili. soflis<br />
siaxloves, mdinaris marcxena mxares, bunebiT gamor-<br />
Ceul adgilas, samonastro ansamblis naSTebia. aRniSnuli<br />
kompleqsidan, romelic `samziaris udabnodacaa~<br />
cnobili, dros wm. giorgis eklesiam gauZlo sxva Senobebze<br />
metad, da isic, samwuxarod, ukve aRar arsebobs.<br />
misi aRwera isev mironcxebulma g. boWoriZem dagvitova.<br />
ai, ras wers mkvlevari: `sakaos samziaris udabnos<br />
wm. giorgis eklesia erTnaviani Senobaa (6,5×× 3,6<br />
m), romelsac samxreTiT miSenebuli aqvs samwirvelo<br />
(6,5×× 2,55 m), xolo dasavleTiT saqalebo. eklesia naSenia<br />
Sirimis Tlili qvisa da kirisagan. igi darRveulia<br />
orive mxares. xuravs yavari.... eklesia Semkulia<br />
ramdenime qandakebiT da warweriT.<br />
amave soflis zemoT aris eklesia qaSueTis<br />
wm. giorgis saxelobisa. igi qvitkiris Senobaa axali<br />
droisa, aSenebuli Zveli eklesiis adgilas. misi<br />
saZirkvelis gaTxris dros aRmoCenila erTi adamianis<br />
akldama, romelSic yofila brinjaos nivTebi: culi,<br />
samkauli da sxv. zogi dakargula. Semonaxulia: culi,<br />
mSvildi da isari.<br />
1980-iani wlebis dasawyisSi eklesia moinaxula<br />
Tamaz beraZem, romelic SeniSnavs: `adrefeodaluri xanis,<br />
bareliefebiT Semkuli, naxevrad dangreuli eklesia<br />
dgas sakaoSi. aqedan g. boWoriZem wamoiRo erTi<br />
xati, romelic X saukuniT TariRdeba. am saukuneSi<br />
unda iyos aSenebuli sakaos saydaric.~<br />
rac Seexeba monastris sxva SenobaTa kvals, romlebic<br />
TiTqmis naxevar heqtar farTobs moicavs, jer<br />
kidev kargad SeiniSneba berTa senakebis saZirkvlebi,<br />
75
didi zRudisa da sxva nagebobaTa naSTebi. blomadaa<br />
wina saukuneTa saflavis qvebi. namonastrali mTlianad<br />
tyiTaa dafaruli, sadac blomadaa xexilic.<br />
eWvs araferi iwvevs, rom vTqvaT: samziaris udabnoc<br />
iseve Zvelia, rogorc raWis sxva monastrebi.<br />
misi daarseba X saukunes unda mivakuTvnoT. Tu rodis<br />
dasrulda aq bermonazonTa moRvaweoba, amis Tqma Znelia,<br />
magram berTa ramdenime senakisa da sxva SenobaTa<br />
narCenebis dRevandeli mdgomareobiT Tu vimsjelebT,<br />
im daskvnamde mivdivarT, rom es arcTu ise Soreul<br />
warsulSi unda momxdariyo, SesaZloa, XVIII saukune-<br />
Siac ki.<br />
76<br />
* * *<br />
sixaruliT gacema mets niSnavs, vidre _ bevris<br />
gacema.<br />
netari avgustine
miqarwmindis monasteri<br />
xelovnebaTmcodne malaqia dvalma gamoTqva mosazreba,<br />
rom sof. miqarwmindis mTavarangelozTa eklesiasTan<br />
Zvelad monasteric unda yofiliyo, gamomdinare<br />
iq SemorCenili samSeneblo naSTebidan. dRes is<br />
naSTebic naklebad Cans, vinaidan iq soflis sasaflaoa<br />
da, TavisTavad, waSlila bevri ram. TviT eklesiis<br />
saZirkvelic ki Znelad gairCeva. gadmocemiT, adre taZris<br />
gverdiT mdgara didi urTxeli da ZvelisZveli<br />
muxebi. axla aq mxolod cacxvis, bzisa da sxva mcenareTa<br />
xeebia.<br />
am bolo wlebSi, rogorc adgilobrivma mkvidrma<br />
elguja soxaZem miambo, saflavis gaWrisas upoviaT<br />
mozrdili qvevri, rac metad amyarebs b-on malaqias<br />
mosazrebas.<br />
mTavarangelozTa Zveli eklesia X saukuniTaa da-<br />
TariRebuli. XVIII saukuneSi ki taZari ganuaxlebiaT.<br />
igi erT-erTi didi darbazuli eklesia iyo raWaSi.<br />
saydarsa da monasters didi galavani hqonia. misi nar-<br />
Cenebi kidev SeimCneva. es yvelaferi dRevandeli soflis<br />
SuagulSia, SemaRlebul adgilas.<br />
miqarwmindaSi samonastro cxovrebis dasawyisi X<br />
saukunes unda mivaweroT.<br />
* * *<br />
umjobesia, sakuTar Tavze cudi moismino, vidre _<br />
sxvaze Tqva cudi.<br />
wmida grigol RvTismetyveli<br />
77
RadiSis monasteri<br />
soflebs: RadiSsa da bareuls Sua maRali goraa<br />
aRmarTuli, saidanac gansakuTrebulad SeigrZnoba<br />
raWis xedebis ganumeorebeli silamaze. goris Tavs<br />
dgas RadiSis wm. giorgis STambeWdavi eklesia, romlisac<br />
mxolod sanaxevrod dangreuli kedlebia SemorCenili<br />
(CrdiloeTis kedlis qvis wyobaSi erTi uzarmazari<br />
qvaa, romlis sigrZec 2,7 m-ia, simaRle ki 1 metrze<br />
meti). taZris arqiteqturuli formebis mixedviT, Zegli<br />
X-XI saukuneebisa unda iyos, rasac xelovnebaTmcodne<br />
malaqia dvalic adasturebs.<br />
taZris mimdebare, sakmaod mozrdili vake adgili<br />
galavanSi yofila moqceuli, romlis SigniTac sxva<br />
Senoba-nagebobaTa kvalic SeiniSneba. Cans da igrZnoba,<br />
rom saukuneebs miRma wm. giorgis eklesia da misi<br />
Semogareni qarTveli bermonazvnebis sacxovrissa da<br />
samoRvaweo adgils warmoadgenda. cnobaTa ararsebobis<br />
miuxedavad, SeiZleba iTqvas, rom RadiSs monasteri<br />
iyo. am mosazrebas damajereblobas matebs TviT adgilmdebareobac.<br />
RadiSSi samonastro cxovrebis dasabamad ki X<br />
saukune unda miviCnioT.<br />
am bolo wlebSi taZramde samanqano gza miiyvana<br />
soflis mosaxleobam, Zeglis aRdgenis mizniT. eklesia,<br />
rogorc raWis uamravi Zegli, XX saukuneSi dazianda.<br />
80 wlis win g. boWoriZem aseTi aRwera dagvitova: `RadiSis<br />
wm. giorgis eklesia erTnaviani Senobaa, nagebi<br />
Sirimis Tlili qvisa da kirisagan. xuravs yavari,<br />
79
omelic adgil-adgil dampalia. iatakad dagebulia<br />
Tlili qva.~<br />
RadiSis monastrisa da wm. giorgis taZris didi<br />
warsuli gvavaldebulebs am SesaniSnavi Zeglis aRdgenasa<br />
da Zvel samsaxurSi Cayenebas. RmerTi Seweodes<br />
RadiSelebs am keTilSobilur saqmeSi!<br />
80<br />
* * *<br />
vecadoT, rom qoneba, romelic Rirsia daiRupos, im<br />
jildod SevcvaloT, romelic arasdros iRupeba.<br />
wmida grigol diloRosi
cxomis dedaTa monasteri<br />
sof. Walidan, daax. 5 km-is daSorebiT, md. xevas<br />
(Walula) marcxnidan patara mdinare varna uerTdeba,<br />
romlis xeobis zemo welSic, cxomis mTis samxreT<br />
kalTaze, tyian da mSvenier adgilas jer kidev kargad<br />
SeimCneva Zveli savanis kvali. monastris mTavarangelozTa<br />
eklesia SemaRlebul gorakzea, romlisganac<br />
dRes mxolod saZirkveliRaa darCenili. irgvliv ki<br />
mraval nagebobaTa narCenebi, didi cacxvebi da uamravi<br />
bzis xea. asiode metris moSorebiT ki mSvenieri wyaroa.<br />
saukuneTa manZilze moqmedebda aq dedaTa monasteri.<br />
martivi vizualuri daTvalierebac ki gvaZlevs<br />
safuZvels vTqvaT: dedaTa monazvnur cxovrebas aq<br />
didi xnis win, ganviTarebul Sua saukuneebSi Caeyara<br />
safuZveli.<br />
levan fruiZes 1960-ian wlebSi Waleli xandazmulebisagan<br />
Cauweria, rom moRweuli TqmulebiT _<br />
cxomis dedaTa monasterSi uamrav monazons ucxovria.<br />
es gadmocema imiTacaa mniSvnelovani, rom SegviZlia<br />
vivaraudoT _ cxomis savane arcTu ise Soreul warsulSi<br />
unda iyos gaukacrielebuli, raki ase kargad<br />
moaRwia Tqmulebam Cvenamde, rasac ver vityviT raWis<br />
bevr savaneze, romelTa Sesaxebac mxolod SenobaTa<br />
darCenili naSTebiT gviwevs msjeloba.<br />
samonastro kompleqss irgvliv mravalferovani<br />
tye da vrceli savargulebi akravs, romelic monastris<br />
kuTvnileba unda yofiliyo. aq Zalze kargi pirobebia<br />
samonastro meurneobis mosawyobad. amasTan,<br />
pirveladi bunebis simSveniere da myudro garemo xom<br />
Tavisebur lazaTs Sematebda sulkurTxeuli dedebis<br />
madliT savse monazvnur cxovrebas.<br />
6. vaJa gobejiSvili<br />
81
Rirsi mamebi amboben: `WeSmariti monazoni suliwmidis<br />
qmnilebaao.~ da ramdeni aseTi qmnileba _ miwieri<br />
angelozi axsovs cxomis miwiersave samoTxes _<br />
dedaTa savanes, SromiT, RvawliT, spetaki qalwulebiT,<br />
locva-vedrebiT rom emsaxura kacTmoyvare ufals, Cvens<br />
sarwmunoebasa da qveyanas. maTi nakvalevi jer kidev ar<br />
waSlila da amitomacaa, rom cxomis idumalebiT mosil,<br />
aw ukve namonastralTan miaxloebisas kvlav Zalumad<br />
SevigrZnobT dedaTa Rvawlis naTels, maTi cxovrebis<br />
sulier Tu xorciel mxares.<br />
cxomis dedaTa savane erTi naTeli furcelia raWis<br />
mdidari kulturuli da sulieri memkvidreobisa.<br />
82<br />
* * *<br />
minaxavs sakuTari sityebisagan mravali codviT<br />
dacemuli, magram TiTqmis aravin _ mdumarebiT.<br />
wmida ambrosi mediolaneli
is saydari~<br />
sof. glolis `zedqalaqis~ Sua saukuneTa uamrav<br />
nagebobaTagan sruli saxiT mxolod mcire zomis<br />
(3,6× 2,2 m) `beris saydrad~ wodebulma eklesiam moaRwia.<br />
eq. TayaiSvili wers: `eklesiis aSenebas miaweren<br />
daviT aRmaSenebels da mas `saberos~ uwodeben, vinaidan<br />
aq mwirs ucxovria.~<br />
g. boWoriZem eklesiis aSeneba da moxatva XIII<br />
saukuniT daaTariRa da sworadac, vinaidan kedlis<br />
umSvenieres moxatulobaSi Tamar dedoflis unikaluri<br />
freskac brwyinavda, romelic, samwuxarod, 1910-ian<br />
wlebSi dazianda da waiSala uyuradRebobis gamo.<br />
mcire samlocvelo Zvelad vinme gandegils auSenebiao,<br />
werda p. uvarova 1880-ian wlebSi, glovel xandazmulTa<br />
naambobze dayrdnobiT.<br />
amJamad xalxi am mcire eklesias `sultaneT wm.<br />
giorgiT~ moixseniebs. saydari bolo wlebSi SekeTda<br />
da daixura TunuqiT.<br />
yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, SeiZleba<br />
iTqvas: glolis `beris saydari~ aSenda berebis samlocvelod.<br />
imdroisaTvis aq bermonazvnobas mtkiced<br />
hqonda fesvebi gamjdari, miT ufro, rom bubis<br />
Zveli monasteri sul axlos, 6-7 kilometrSi mdebareobda.<br />
* * *<br />
dacemuli fexze unda daayeno da ara _ dascino.<br />
wmida efrem asuri<br />
83
84<br />
motyiaris `beris wyaro~<br />
sof. motyiaris SuagulSi (wminda giorgis eklesiidan<br />
daax. 300 metrSi) aris kurTxeuli adgili, wodebuli _<br />
`beris wyarod.~ amJamad aq wyaro aRar Cans, magram, gadmocemiT,<br />
adre makurnebeli wyaro gamoedineboda; iqve berebs<br />
ucxovriaT da adgilsac `beris wyaro~ darqmevia. adgili<br />
odnav SemaRlebulia da dRes aq mxolod erTmaneTis siaxloves<br />
ori didi da ZvelTaZveli muxa da ori mozrdili<br />
qvevria miwaSi, romlebic Zalian Zveli unda iyos. SenobaTa<br />
raime kvali vizualurad ar SeiniSneba, magram, SesaZloa,<br />
nagebobaTa naSTebi miwiT iyos dafaruli.<br />
`beris wyaros~ siaxloves mcxovrebma xandazmulma qalbatonma<br />
nino miqiaSvilma miTxra: Cemi meuRle dabejiTebiT<br />
ambobda, rom aq adre berebi cxovrobdneno.<br />
maniSnebeli adgili Tavisi siZveleebiTa da xalxSi<br />
darCenili Tqmuleba ueWvels xdis, rom `beris wyaro~ winaT<br />
bermonazonTa sacxovrisi da samoRvaweo yofila; Tu rodis,<br />
amis garkveva arqeologiuri Seswavlis gareSe SeuZlebelia.<br />
Tu yurs gaufrTxildebi, eniT ar Sescodav.<br />
amba isaia
o l o T q m a<br />
friad didi, Rrma sarwmunoebiT gaJRenTili qristianuli<br />
warsuli gaaCnia raWas. amis dasturi, sxva rom ara vTqvaT, 400-ze<br />
meti taZaria (zogi srulad, umetesi nangrevebis saxiT) istoriis<br />
sxvadasxva periodebSi aSenebuli. sworedasc rom mxolod<br />
aseTi Rrma sarwmunoebis wiaRSi iyo SesaZlebeli iseTi da<br />
imdeni savanis daarseba, rogorsac da ramdensac Cven vicnobT<br />
Tundac. mokidebuli dasabamidan, rig ZnelbedobaTa miuxedavad,<br />
bzari ar gasCenia WeSmarit sarwmunoebas raWaSi, vidre totaluri<br />
Seteva da ngreva ar ganaxorcieles masonur-komunistrma<br />
Zalebma, Tumca maSinac ki ver Cakles bolomde xalxSi daleqili<br />
siyvaruli qristes swavlebisadmi, rac mudmiv gamovlinebas<br />
poulobda qristianuli tradiciebis erTgulebaSi.<br />
RvTis madliT, TiTqmis ori saukunis Semdeg kvlav aRdga<br />
raWaSi eparqia. ramdenime taZarSi aResruleba yoveldRiuri<br />
mRvdelmsaxureba, ramdenimeSiac ki garkveul dReebSi; momavalSi<br />
sxvebic miemateba… maRalyovladusamRvdeloesma, nikorwmidelma<br />
mTavarepiskoposma elisem (joxaZe) irgvliv Semoikriba<br />
sasulieroTa Rirseuli krebuli, romelmac mSvenivrad<br />
uwyis vis Cayril tradiciebsac agrZeleben. raWa xom mudam<br />
mdidari iyo madliT gabrwyinebuli, RvTivsaTno sasuliero<br />
pirebiT. `aqamdisac rom ar mqonoda gulSi samRvdeloTa siyvaruli,<br />
aq Camesaxeboda, iseTi mRvdlebi yofilano.~ _ uTqvams<br />
1912 wels raWa-leCxumSi mgozaurobisas did akakis. diebuli<br />
Sefasebaa, magram es ar yofila moulodneli, im periodSi xom<br />
mRvdlebi: longinoz kikviZe, mixeil gavaSeliSvili, vladimer<br />
fofxaZe, aleqsandre mesxi, simon WeliZe, markoz sxirtlaZe, Tevdore<br />
saganeliZe da sxvebi moRvaweobdnen. * * *<br />
garda sasuliero Rvawlisa, isini sazogado, pedagogiur<br />
da publicistur saqmianobasac eweodnen didad warmatebulad.<br />
maTma kalamma bevri mniSvnelovani movlena gadaarCina daviwyebas.<br />
did Sefasebas aZlevda raWis samRvdeloebas qristes eklesiis<br />
udidesi moRvawe, im drois marTlacda oqropiri _ wminda<br />
gabriel episkoposi. mRvdelmTavarma ramdenjerme moiara<br />
mTliani raWa.<br />
85
aWis taZrebiTa da samRvdeloebiT moxiblula bevri<br />
ucxoeli mecnieri Tu mogzauri, romelTa CamoTvla Sors<br />
wagviyvanda.<br />
dasanania mxolod, rom erT dros umSvenieresi bevri<br />
taZari bedukuRmarTobama da zogjerac adamianTa gulgrilobam<br />
savalalo dReSi Caayena, zogi miwasTan gaaswora,<br />
zogic dazianebuli saxiT SemogvrCa da Svelas gvTxovs.<br />
Zalze kargia axali eklesiebis ageba, magram Zveli taZrebis<br />
movla-patronoba da SenarCuneba rom ufro didi madlisa<br />
da mniSvnelobisaa, sayovelTaodaa cnobili (miT ufro,<br />
Tu Zegls xuroTmoZRvruli Rirebuleba gaaCnia). sxvas rom<br />
Tavi davaneboT, meWvreTisa da joisubnis taZrebis bedis<br />
anabarad mitoveba istoriis ugulebelyofa da, metic, dana-<br />
Saulis tolfasia.<br />
garda sasuliero Rvawlisa, isini sazogado, pedagogiur<br />
da publicistur saqmianobasac eweodnen didad warmatebulad.<br />
maTma kalamma bevri mniSvnelovani movlena gadaarCina<br />
daviwyebas.<br />
did Sefasebas aZlevda raWis samRvdeloebas qristes<br />
eklesiis udidesi moRvawe, im drois marTlacda oqropiri<br />
_ wminda gabriel episkoposi. mRvdelmTavarma ramdenjerme<br />
moiara mTliani raWa.<br />
raWis taZrebiTa da samRvdeloebiT moxiblula bevri<br />
ucxoeli mecnieri Tu mogzauri, romelTa CamoTvla Sors<br />
wagviyvanda.<br />
dasanania mxolod, rom erT dros umSvenieresi bevri<br />
taZari bedukuRmarTobama da zogjerac adamianTa gulgrilobam<br />
savalalo dReSi Caayena, zogi miwasTan gaaswora,<br />
zogic dazianebuli saxiT SemogvrCa da Svelas gvTxovs.<br />
Zalze kargia axali eklesiebis ageba, magram Zveli taZrebis<br />
movla-patronoba da SenarCuneba rom ufro didi madlisa<br />
da mniSvnelobisaa, sayovelTaodaa cnobili (miT ufro,<br />
Tu Zegls xuroTmoZRvruli Rirebuleba gaaCnia). sxvas rom<br />
Tavi davaneboT, meWvreTisa da joisubnis taZrebis bedis<br />
anabarad mitoveba istoriis ugulebelyofa da, metic, dana-<br />
Saulis tolfasia.<br />
86
metad mniSvnelovania, rom eparqiis, SemomwirvelTa da<br />
saTanado organoebis ZalisxmeviT moxerxda 1990 wlis miwisZvriT<br />
dazianebuli ramdenime taZris SekeTeba. amasTanave,<br />
saimedodaa daculi atmosferuli zemoqmedebisagan da aRdgenis<br />
procesSia krixisa da mravalZalis brwyinvale saydrebi.<br />
Tumca sasurvelia metis gakeTeba.<br />
am bolo wlebSi aigo axali taZrebi: onSi, uweraSi, sorSi,<br />
WrebaloSi, sakaoSi, faraxeTSi, qveda SavraSi, sorgiTSi, zvareTSi,<br />
xeiTSi, SqmerSi, qvedSi, patara onSi, motyiarSi...…<br />
saimedod SekeTda Zveli eklesiebi: sorSi, labeWinaSi,<br />
wmendaurSi, WioraSi, gorisubanSi, qvemo krixSi… mSenebloba<br />
mimdinareobs: RebSi, jvarisaSi, futieTSi, glolaSi...…<br />
unda viwamoT, rom amden aRmSeneblobas monastris safuZvlis<br />
Cayrac mohyveba da bermonazonTa gulmxurvale locvavedrebis<br />
udidesi Zala da madli ar moakldeba raWas!<br />
zogi ram bermonazonTa cxovrebidan<br />
Rirsma mamebma, romelTac umaRles sulier mdgomareobas<br />
miaRwies, udidesi memkvidreobac dagvitoves. maTi monazvnuri<br />
cxovrebis, moRvaweobisa da Semoqmedebis gacnoba ara marto<br />
didad Semecnebadia, aramed RvTis didi siyvaruliTac aRgvavsebs.<br />
* * *<br />
aTonis mTaze, qarTvelTa savanis siaxloves, Znelad misaval<br />
adgilas, axlac aris gamoqvabuli, sadac cxovrobda da<br />
moRvaweobda (Xs.) winda. gabriel qarTveli, romelic zamTrobiT<br />
monasterSi Camodioda. mdumarebis RvawlSi myof wminda<br />
bers maradis ZaZa emosa da mxolod mxaleuliT ikvebeboda,<br />
vinaidan igi iyo WeSmaritad `zecisa kaci da qveynisa angelozi~.<br />
swored wminda gabriels mouwoda RvTismSobelma egeosis<br />
zRvidan saswaulmoqmedi RvTismSoblis xatis gamotana.<br />
87
simdabliT, siwrfoebiTa da umankoebiT gamorCeul<br />
moRvawes, Rirs ioane Tornikyofils erTi sisuste hqonda.<br />
vinaidan mraval omSi gamarjvebuli mxedarTmTavari<br />
iyo, gardasul sasaxelo ambavTa mogoneba uyvarda. wminda<br />
ioane mTawmindels SeeSinda, rom mas raime sulieri<br />
gansacdeli ar SemTxveoda da urCia: `vxedav, mamao, RvTis<br />
madliT warematebi sulierad, amitomac ar minda ziani<br />
mogadges. amieridan soflis saqmeebze mxolod gabriel<br />
xucess uTxari da sxvas araviso.~ xolo gabriel xucesis<br />
piridan amsofliuri sityva ar amodioda, garda sulierisa.<br />
ioane Tornikyofili cremlis<br />
* * *<br />
RvriT Cauvarda fexebSi moZRvars da SehRaRada: `rad<br />
daidume aqamomde da ara mamxile, wmidao da RmerTSemosilo<br />
mamao?~ mama ioanem wamoayena moxucebuli da<br />
uTxra: `ufalman Segindven, garna aw xolo ekrZalen.~<br />
amis Semdeg aravis gaugonia misi mxedruli mogonebani.<br />
man mdumarebiTa da RmerTis sasoebiT galia cxovrebis<br />
darCenili dReebi da mSvidobianad miabara suli ufals.<br />
gabriel qarTvelze ki ambobdnen, rom iyo dro, roca<br />
`bevrs~ saubrobda. es maSin xdeboda, rodesac mezoblad<br />
mcxovrebi Rirsi mama leon romaeli estumreboda xolme.<br />
wm. gabrielma misi ena ar icoda, mama leonma ki qarTuli,<br />
magram miuxedavad amisa, Sebindebisas gamovidodnen TavianTi<br />
senakebidan da ciskris zarebis rekvamde saRmrTo<br />
sagnebze saubrobdnen, erTmaneTis naTqvami yvelaferi esmodaT<br />
im siwmindis gamo, myudroebaSi rom moepovebinaT.<br />
88
* * *<br />
wminda ilarion qarTvelis (axlis) saxeli mTel<br />
aTonze iyo ganTqmuli. axlac ki didi sasoebiT ixseneben<br />
am Rirs mamas. gardacvalebidan sami wlis Tavze<br />
gaxsnes misi saflavi. Txrisas saocari keTilsurneleba<br />
igrZnes. wminda nawilebis gadatanisas erTma meudabnoem<br />
dRisiT-mzisiT, xuT saaTze, mzesaviT manaTobeli burTi<br />
dainaxa mama sabas senakis Tavze (iq, sadac wm. ilarionis<br />
wminda nawilebi iyo dasvenebuli). burTi sxivebs<br />
afrqvevda da senakidan moSorebiT haerSi trialebda.<br />
erTi saaTis Semdeg burTi gaqra. maSin ufiqria Rirs mamas,<br />
etyoba, ilarion qarTvelis saflavi gaxsneso.<br />
`karibWe~<br />
* * *<br />
mitropoliti ioane mouTxrobda wminda gabriels:<br />
_ maSin berdiakoni viyav garejas. davsneuldi muclis<br />
simsivniT da ise mtkioda, sunTqvas miSlidao. am dros<br />
Sevida Turme masTan wminda ioseb kaTalikosi (romelic<br />
maSin iq moRvaweobda), naxa dasneulebuli ioane,<br />
romelsac laparakis Tavic ar hqonda da TvalebiTRa<br />
evedreboda wminda mamas locvas. wminda mRvdelmTavarma<br />
meyseulad datova sneuli, Sevida Tavis senakSi, iloca<br />
mxurvaled, mere isev miakiTxa sneuls da uTxra: msmenia,<br />
Txilis joxis naxSiria amisTvis kargio. Sedo cecxlSi<br />
Tavisi kverTxi. roca daiwva da danaxSirda, gauria wyalSi,<br />
jvari gadasaxa da sneuls daalevina. SesmisTanave<br />
ioanes gaberili muceli daucxra da sami dRis Semdeg<br />
sruliad janmrTeli wamodga. ambobda: Txilis naxSirma<br />
ki ar ganmkurna, aramed wmindanis locvam, romelic simdabliT<br />
naxSirs abralebda Cems kurnebaso.<br />
`karibWe~<br />
89
* * *<br />
XX saukunis dasawyisSi aTonze, wminda petre aTonelis<br />
saxelobis senakebSi, moRvaweobda mama danieli. erTxel Rirsi<br />
mama taZarSi saRmrTo liturgiisTvis emzadeboda. raki, kanonTa<br />
Tanaxmad, mRvdels liturgiis marto aRsruleba ar SeuZlia _<br />
saWiroa meore mgalobeli mainc, mama danielma odnav moSorebiT<br />
mcxovreb bers sTxova, diliT liturgia masTan erTad<br />
aResrulebina. meore dRes mama danieli Seimosa, ciskris locva<br />
aRavlina da liturgiis dawyebisaTvis mezobels dauwyo lodini.<br />
didxans eloda, magram beri ar Canda _ Turme avad gamxdariyo.<br />
mama danieli sagonebelSi Cavarda, ar icoda, ra eqna. am<br />
dros taZarSi sami Saosani Sevida. mama danieli miesalma maT<br />
da daxmareba sTxova. berebs uari ar uTqvamT. orma igaloba,<br />
mesamem ki mnaTeoba gaswia. liturgia rom aRasrules, mama danielma<br />
berebs hkiTxa, romeli monastridan iyvnen da ra erqvaT.<br />
maT miuges, rom iverTa monastridan iyvnen, saxelad ki ioane,<br />
eqvTime da giorgi erqvaT. mama danielma barZimSi darCenili<br />
wminda ZRveni miiRo da sakurTxevlidan gamovida, raTa berebs<br />
gamaspinZleobda, magram isini iq aRar daxvdnen. mama danieli<br />
mixvda, rom ucnobi stumrebi iverTa monastris damaarsebelni<br />
_ ioane, eqvTime da giorgi qarTvelebi iyvnen.<br />
`karibWe~<br />
* * *<br />
XX s-is aToneli beri _ mama paisi igonebs ra mama petres,<br />
ambobs:<br />
`adamianebTan urTierToba uWirda, amitomac senakSi iketeboda<br />
da ganuwyvetliv RmerTs ezraxeboda. roca mamebi ukakunebdnen,<br />
kars ar aRebda da arc maT mier iqve datovebul sakvebs iRebda.<br />
mezobeli berebi sayvedurobdnen _ cudad iqcevi, mamao, rom<br />
berebis motanils ar iRebo; is ki pasuxobda: `dideba RmerTs,<br />
yvelaferi sakmarisad maqvs da Cems gamo ratom unda moakldes<br />
es wyaloba sxva mamebs, visac ase sWirdeba?~<br />
didi moRvaweobiT ganSoreboda kacobrivi survilebi da<br />
angelozs mimsgavseboda; gana tyuilad Semosil<br />
90
iyo angelozis sqemiT. mwuxris locvis Semdeg mxolod<br />
erT cal orcxobilas SeWamda, mere ki mudmiv locvasa da<br />
muxlTadrekaSi iyo. ZilSic ki iesos locvas imeorebda, Ca-<br />
Zinebuli locvis kanonis darCenil nawils ambobda xmamaRla.<br />
xorciT eZina, suli misi ki fxizlobda da loculobda. mama<br />
petres saxeze aRbeWdoda saRmrTo gulisSemusvrileba. misi<br />
sulis ska sulieri TafliT avsebuliyo da gardamodioda.<br />
roca ekiTxebodnen: rogor cxovrob, mamao, Sens senakSio, pasuxobda:<br />
dideba RmerTs, Cems senaks, Cems sayvarel katunaks,<br />
mTeli msoflios sasaxleebze ar gavcvlio. yovel eqvs TveSi<br />
erTxel datovebda xolme Tavis `Zivrfas katunaks~ da aTonis<br />
monastrebSi midioda xelsaqmis (namuSevrebis) gasayidad, raTa<br />
im fuliT naxevari wlis samyofi orcxobila eyida.<br />
mama petre mudmivad marxulobda, saWmels dReSi erTxel,<br />
mwuxris Semdeg miiRebda. didmarxvaSi sami dRe miyolebiT<br />
arafers Wamda, mxolod SabaT-kviras ixmevda zeTian saWmels.<br />
RvTismsaxurebas dReSi Svidi saaTis ganmavlobaSi skvnilze<br />
locviT cvlida. amiT asrulebda Tavis sabero kanons _ 700<br />
muxlTadrekasa da 33 aseul iesos locvas, romelsac Tan mcire<br />
metania erTvoda. am locvis erT mesameds TavisTvis asrulebda,<br />
erTi mesamedis ganmavlobaSi _ cocxlebs, erTisas ki<br />
micvalebulebs moixseniebda. Tu Seityobda vinmes gansacdels,<br />
misTvis muxlTadrekiT calke loculobda. Jamnebs, mwuxrsa da<br />
SuaRamiansac skvnilze loculobda. locva iyo misi xelsaqme.<br />
dauviwyaria CemTvis misi bolo darigebebi. 1958 wlis 12<br />
ivniss, Tavisi mfarveli wmindanis, wm. petres xsenebis dRes,<br />
eziara. wirvaze aTonis gandegili berebic movidnen. liturgiis<br />
damTavrebisTanave mama petre gamovida taZridan, moamzada<br />
mamebisTvis wyali da luqumi, daxuWa Tvalebi da ganwmendili<br />
suli Caabara ufals. mamebs egonaT, CaeZinao, elodnen, gaiRvi-<br />
Zebs da dRegrZelobas vusurvebTo. Seexnen mxarze da mixvdnen,<br />
rom mama petre ukve zecad asuliyo. dae, Tan gvdevdes misi<br />
wminda locvebi!<br />
`karibWe~<br />
91
Cveni drois qarTvelma berma, arqimandritma gabrielma<br />
(urgebaZe) erTxel morwmuneebs hkiTxa: `miTxariT, ras<br />
niSnavs `locva _ codvad SeeracxaT?~ albaT arasworad<br />
ilocao _ upasuxes. `ara sworad ilocao,~ _ uTxra berma.<br />
albaT locvis dros goneba gaurbodao _ ifiqres, rac<br />
ar iyo swori. bolos morwmuneebma sTxoves ganemarta, ras<br />
niSnavda misive SekiTxva. axlave getyviTo, _ Tqva man. am<br />
dros masTan erTi morwmune Semovida kurTxevis asaRebad.<br />
mama gabrielma raRacis gakeTeba sTxova. man ki upasuxa:<br />
_ axla ar SemiZlia, mere vnaxoTo. Semdeg mama gabrielma<br />
uTxra morwmuneebs: _ axla eg wava da xuTi saaTi<br />
ilocebs, magram RmerTi moismens, me rom ar damexmara?!<br />
Tu RvTis mcnebebs ar icavT, nu daRliT ufals amdeni<br />
locviT, ar mogismenT da locva codvad SegeracxebaT.<br />
sikeTe samoTxis kars gagiRebs, simdable Sig Segiyvans<br />
da siyvaruli RmerTs ganaxebs. Tu Sens locvas keTili<br />
saqme ar mosdevs, aseTi locva mkvdariao.<br />
monazoni paraskeva<br />
92
dvalTis dedaTa monasteri<br />
iyo dro, roca raWis samonastro cxovrebas Tavisebur<br />
siwmindesa da elfers matebda dedaTa savaneebi, romelTagan<br />
Cvenamde mxolod oris – cxomisa da dvalTis savaneTa<br />
arseboba SemorCa xalxis mexsierebas, viTarca Soreuli<br />
gamoZaxili zeciuri saTnoebiT aRvsil monazonTa mdidari<br />
sulierebisa.<br />
rogorc raWis yvela kuTxe, jejoris xeobis nasoflari<br />
dvalTac (wedisis samxreT-aRmosavleTiT, daax. 5<br />
kilometrSi) mimzidvelia Tavisi aremariT. aqedan xelisgulze<br />
moCans aseve nasoflari vatra, romelic sapirispiro<br />
_ jejoris marcxena mxaresaa.<br />
dvalTis erTi almazad SemadRlebuli adgili SeurCeviaT<br />
samoRvaweod sxivdafenil dedebs da TavianT miwier<br />
samoTxedac uqceviaT es kurTxeuli adgili.<br />
JamTa svlam da Znelbedobam dvalTis savanec gaaukacriela,<br />
magram ver waSala kvali da xsovna. Zveli dedaTa<br />
monastris naSTebi da Tqmuleba, Taobidan Taobas rom gadmoecemoda,<br />
igive xsovnaa maradiul samyaroSi gardasul dedaTa.<br />
dvalTis dedaTa monasteri raWis saerisTavos<br />
Zlierebis xanaSi unda iyos safuZvelCayrili, maSin, roca<br />
xalxmravali mxare sayovelTao eklesia-monasterTa mSeneblobam<br />
moicva, adamianebi ki Semecnebis naTelma da ltolvam<br />
ufalTan miaxloebisa.<br />
* * *<br />
sikeTe spilenZze Caiwere, wyena ki _ wyalze.<br />
wmida isidore peluzieli
94<br />
glolis `beris saydari~<br />
sof. glolis `zedqalaqis~ Sua saukuneTa uamrav<br />
nagebobaTagan sruli saxiT mxolod mcire zomis (3,6× 2,2<br />
m) `beris saydrad~ wodebulma eklesiam moaRwia.<br />
eq. TayaiSvili wers: `eklesiis aSenebas miaweren daviT<br />
aRmaSenebels da mas `saberos~ uwodeben, vinaidan aq<br />
mwirs ucxovria.~<br />
g. boWoriZem eklesiis aSeneba da moxatva XIII saukuniT<br />
daaTariRa da sworadac, vinaidan kedlis umSvenieres<br />
moxatulobaSi Tamar dedoflis unikaluri freskac<br />
brwyinavda, romelic, samwuxarod, 1910-ian wlebSi dazianda<br />
da waiSala uyuradRebobis gamo.<br />
mcire samlocvelo Zvelad vinme gandegils auSenebiao,<br />
werda p. uvarova 1880-ian wlebSi, glovel xandazmulTa<br />
naambobze dayrdnobiT.<br />
amJamad xalxi am mcire eklesias `sultaneT wm.<br />
giorgiT~ moixseniebs. saydari bolo wlebSi SekeTda da<br />
daixura TunuqiT.<br />
yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, SeiZleba<br />
iTqvas: glolis `beris saydari~ aSenda berebis samlocvelod.<br />
imdroisaTvis aq bermonazvnobas mtkiced<br />
hqonda fesvebi gamjdari, miT ufro, rom bubis Zveli monasteri<br />
sul axlos, 6-7 kilometrSi mdebareobda.<br />
* * *<br />
dacemuli fexze unda daayeno da ara _ dascino.<br />
wmida efrem asuri
96<br />
s a r C e v i<br />
1. Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5<br />
2. nikorwmindis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16<br />
3. WeliSis udabno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19<br />
4. meWvreTis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25<br />
5. sxieris monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28<br />
6. labeWinis monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30<br />
7. veltyevis monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34<br />
8. leknaris monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38<br />
9. Sodis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41<br />
10. bubis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45<br />
11. Tamar dedoflis saydari . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />
12. soris monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52<br />
13. Seubnis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55<br />
14. mravalZalis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57<br />
15. futieTis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60<br />
16. Wolevis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62<br />
17. Rviaris monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64<br />
18. sakaos samziaris udabno . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66<br />
19. miqarwmindis monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68<br />
20. RadiSis monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69<br />
21. cxomis dedaTa monasteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71<br />
22. dvalTis dedaTa monasteri. . . . . . . . . . . . . . . . . 73<br />
23. glolis `beris saydari~ . . . . . . . . . . . . . . . . . .74<br />
24. motyiaris `beris wyaro~. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />
25. boloTqma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76<br />
26. zogi ram bermonazonTa cxovrebidan. . . . . . . . . . 78
WeliSis monastris winamZRvari<br />
iRumeni iosebi (baqraZe)<br />
1860-1866 ww.<br />
97
98<br />
WeliSis monastris winamZRvari<br />
arqimandriti nikifore (kandelaki)<br />
1892-1897 ww.
WeliSis monastris winamZRvari<br />
arqimandriti ambrosi (xelaia)<br />
1902-1903 ww.<br />
99
100<br />
WeliSis monastris winamZRvari<br />
arqimandriti grigoli (CxaiZe)<br />
1903-1906 ww.
WeliSis monastris winamZRvari<br />
iRumeni pavle (jafariZe)<br />
1916-1917 ww.<br />
101
102<br />
nikorwmindis monastris wmida nikolozis eklesia
WeliSis monasteri<br />
103
104<br />
WeliSis monastris qvabebi
meWvreTis wmida giorgis eklesia<br />
105
sxieris monastris `mirianeuli uZravi~ wmida giorgis<br />
eklesiis kankelis fragmentebi
leknaris monasteri<br />
107
108<br />
leknaris monasteri
Seubnis monasteri<br />
Seubnis sinawmida
labeWinis monastris<br />
mTavarangelozis eklesia
Rviaris monasteri<br />
Rviaris monastris jvarcmis eklesia
RadiSis monastris wmida giorgis eklesia
mravalZalis monastris wmida giorgis eklesia<br />
1990 wlis miwisZvramde
Tamar dedoflis saydari da qvabebi
Sodis namonastrali
ubis namonastrali<br />
bubis jvris eklesia
soris monastris jvarcmis eklesia
glolis `beris saydari~
motyiaris `beris wyaro~
motyiaris `beris wyaro~<br />
WeliSis monastris ukanaskneli winamZRvris<br />
lavrentis (metreveli) werili axloblebisadmi<br />
1930-iani wlebi
121