BAKEAREN NOBEL SARIAREN INGURUKO POLEMIKAKMikel MancisidorUNESCO Etxea – Euskal Herriko UNESCO Zentroko zuzendariaUrriaren 12an Norvegiako Nobel Batzordeak iragarri zuen 2012ko Bakearen Nobelsaria Europar Batasunari eman zitzaiola “sei hamarkada baino gehiagoan Europan bakeaketa adiskidetzeak, demokraziak eta giza eskubideek aurrera egin dezaten egin duenekarpenagatik”.Albistea jendeak epeltasunez jaso zuen, gogoberotasun handirik gabe, eta ez zenbatzordeari eta erakunde sarituari egindako kritikarik falta izan. Nire jarrera aurreratukodut: saria justifikatua delakoan nago. Artikulu honetan, labur, kritiketako batzuk errepasatunahi ditut, eta neure jarrera argumentatu.Machadok bere poeta aldarea zuen bezala, nork bere pertsonalitate aldare bat du, bizitzanmarkatu dioten edo miretsi dituen pertsonalitateena. Horien artean legoke, nire kasuan, PérezEsquivel. Hari jarraitu nion eta arretaz irakurri nion, heziketa politiko eta internazionalistakourteetan. Eta, nola ez, Desmond Tutu ere izango litzateke, apartheid garai latzetako lana ezezik adiskidetze lana ere egin zuena.Biak, Tutu eta Esquivel, Nobel saridunak dira orobat (1984an eta 1980an, hurrenezhurren), ondo jakina denez. Hau guztia harira dator, 2012ko Nobel saria emateko egunarenbezperan biek argitara atera zutelako, orobat Bakearen Nobel sariduna (1976koa) den MaireadMaguire irlandarrarekin batera, saria ematea kritikatzeko gutun gogor bat. Horrenbesteerrespetatzen ditudan pertsonek izenpetutako dokumentu bat oinarritzat hartuta, haiekplazaratutako eragozpenak oso serioski hartzeko ahalegina egitera behartu dut neure burua,haiekin bat ez etortzeko bada ere.Gutuna izenpetu duten hiru saridunek Europar Batasunari leporatu diote ez dela AlfredNobelek saria sortu eta diruz hornitzean buruan bide zuen “bakearen txapelduna”.Gutunaren hiru izenpetzaileen ustez, Europar Batasunakez ditu egin “bere ahaleginikhoberenak herrien anaitasunaren alde, armadak kendu edo murriztearen alde, eta bakeprozesuak sustatzearen alde”, nahiz eta horixe galdegiten duen Nobelen azken borondateak.Guztiz aitzitik, “Europar Batasuna ez da Nobelek nahi zukeen mundu ordena desmilitarizatuagauzatzea bilatzen ari, eta nahiago du segurtasun ordena bat, indar militarrean eta gerretanoinarritua, ordezko ikuspegiak bilatzen saiatzea baino”.Nobel Sariaren Batzordearen aurkako akusazioa irmoa da: “Nobel sariaren NorvegiakoEUROBASK- Europar Batasuna, bake-eragiletzat: kontraesanak eta XXI. menderako demakISBN: 978-84-695-7231-365
Mikel Mancisadorbatzordeak bestela definitu eta formulatu du saria, legea betetzen ez duen modu batean”.Gainera, eskari zakar samarra dakar: “We ask the Board of the Foundation to clarify that itcannot and will not pay the prize from its funds”.Gutuna bukatzeko, gogoeta harrigarri hau: “2012ko saria Europar Batasunari eman izanabereziki arazotsua da, kontuan izanik Nobelen testuak zioela ezen azken urtean [eginak izanbehar zutela saritutako ekarpenek] eta sarituak pertsona bat izan behar zuela”.Horraino, gutuna. Hemendik aurrera, nire gogoetak.Izan ere, Alfred Nobelek hitzez hitz adierazi zuen saritua pertsona bat izango dela.Egia esatera, baina, batzordeak askoz lehenagotik ere interpretatua du pertsona terminoakpertsona juridikoak edo erakundeak ere aipatzen dituela. Halaxe ageri da oinarrietan, eta1904, 1910 edo 1917 bezain atzera jo dezakegu saritutako erakundeak ikusteko. Oportunistasamarra dirudi eragozpen hori orain plazaratzea, aurrez ezer ez baitzen esan, nik dakidala,beste kasu hauetan, adibidez: Gurutze Gorria, Amnesty International, Mugaz GaindikoMedikuak, Gerra Nuklearra Prebenitzearen aldeko Mediku Elkartea.Orobat behartua iruditzen zait aipatzea Nobel sari guztietarako ezarritako eskakizunorokor hori, ekarpenak sariaren aurretiko urtean eginak izatearena. Arestian aipatutakoerakundeek, saria jaso aurreko urtean, ez zuten ezer egin hainbat hamarkadaz egiten arituakziren lanaz beste; eta, adibidez, Literaturako Nobel saridun batengandik ez da espero bereobrarik hoberena urte horretan argitaratu izatea. Askotan (dela literatura, dela medikuntza,dela fisika, dela beste edozein espezialitate, eta duela 100 urte baino lehenagotik), sariaekarpena egin baino hamarkada batzuk geroago ere eman izan da. Horren arrazoia egokierada beharbada, edo, areago, ekarpenaren neurriak denbora behar duela ulertua eta estimatuaizateko. Gorabehera hori kasu jakin horri bakarrik aurpegiratzea ez dirudi bidezko.Garrantzitsuagoak dira, jakina, mamiko objekzioak. Gutunaren izenpetzaileek Nobelsariaren testuari egiten dioten irakurketa hain hitzez hitzekoa eginez gero, saria kendubeharko genieke, esaterako, Rigoberta Menchuri, Shirin Ebadiri, Wangari Maathairieta Leymah Gboweeri, bakearen kontzeptu orainagokoak (eta segur aski aberatsagoak,barneratuta baitituzte giza eskubideak, generoaren gaia, kultura aniztasuna eta ingurumena)aldeztu baitzituzten, Nobelek buruan izan zuen kontzeptu klasikoa baino.Europar Batasun ez da inola ere –eta ez du izan nahi– egungo nazioarteko zuzenbidearenargitan zilegi denean indarraren erabilerari edo armadei uko egiten dien erakunde bakezalebat. Ez da ezertan bereizten, horretan, Nazio Batuen Erakundearen Gutunean jasotakotik.Europar Batasunak, egiaz, erantzukizun larriak ditu armen nazioarteko merkataritzan. Eraberean, ordea, armagabetze arau eta esperientzietan buru izan da, eta baketze, adiskidetze,armagabetze nahiz berreraikitze ekintza ugari finantzatu ditu mundu osoan. Batak ez dubestea berdintzen, baina baztertzen ditu, bai, irakurketa manikeoak.66EUROBASK- Europar Batasuna, bake-eragiletzat: kontraesanak eta XXI. menderako demakISBN: 978-84-695-7231-3