geografia 8

m. bliaZe 

g. Wanturia 

d. kereseliZe 

geografia 8 

maswavleblis wigni

maia bliaZe 

gia Wanturia 

daviT kereseliZe 

geografia 8 

maswavleblis wigni 

redaqtori: rusudan gorgaZe 

pirveli gamocema, Tbilisi, 2012 

© bakur sulakauris gamomcemloba, 2012 

yvela ufleba daculia 

Sps `bakur sulakauris gamomcemloba~ 

aRmaSeneblis 150, Tbilisi 

tel.: 291 09 54, 291 11 65 

elfosta: info@sulakauri.ge 

www.sulakauri.ge 

ISBN 978-9941-15-610-6 

M. Bliadze 

G. Chanturia 

D. Kereselidze 

Geography 8 

Teacher’s Book 

© Bakur Sulakauri Publishing, 2012 

Tbilisi, Georgia

Sinaarsi 

I Sesavali ------------------------------------------------------------------------------------- 4 

II zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi ------------------------------------------------- 6 

III erovnuli saswavlo gegma --------------------------------------------------------------- 7 

IV saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo 

gegmasTan (Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka) ------------------------------- 10 

V meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis ------------------------------------- 14 

VI komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze ---------------------- 38 

VII sanimuSo gakveTilebis scenarebi ----------------------------------------------------40 

VIII moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi ------------------------------- 51 

IX moswavlis wignSi mocemuli Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi --------------- 84 

X Sefaseba ----------------------------------------------------------------------------------- 90 

XI TviTSefaseba ---------------------------------------------------------------------------- 99 

XII damatebiTi masala --------------------------------------------------------------------- 102 

XIII damatebiTi literatura ------------------------------------------------------------ 112

I Sesavali 

qveynis, sazogadoebis, skolisa da ojaxis movaleobaa iseTi pirovnebisa da moqalaqis 

aRzrda, romelic aRWurvili iqneba saTanado codniTa da unar-CvevebiT, realizaciisa da 

TviTdamkvidrebis surviliTa da SesaZleblobebiT. swored am miznebis gaTvaliswinebiT 

Seiqmna VIII klasis geografiis saxelmZRvanelo. 

saxelmZRvanelos mTavari mizania, moswavlisaTvis ara mxolod codna-informaciis 

mowodeba, aramed naswavli masalis gaazreba, im unar-Cvevebis formireba da ganviTareba, 

rac maT saSualebas miscems, miRebuli codna praqtikulad gamoiyenon. 

amavdroulad, saxelmZRvanelom unda uzrunvelyos moswavleTa sivrciT-droiTi, 

analitikuri da sistemuri azrovnebis ganviTareba, maTi patriotuli aRzrda; daexmaros 

maT, aRiqvan samyaro mTlianobaSi da gansazRvron saqarTvelos adgili msoflio 

procesebSi. 

geografiis saxelmZRvanelo mimarTulia iseTi miznebis misaRwevad, rogorebicaa 

moswavleebSi geografiuli, garemosdacviTi da ekonomikuri azrovnebis Camoyalibeba, 

politikuri kulturis formireba, sakuTari qveynis bunebis mravalferovnebisa da 

socialur-ekonomikuri ganviTarebis Taviseburebebis Sesaxeb warmodgenis Camoyalibeba, 

maTi Sedareba sxva qveynebis analogiur maCveneblebTan da maT Soris msgavseba-gansxvavebis 

dadgena. 

geografiis VIII klasis saxelmZRvanelo moicavs 6 Tavs, romlebSic gaerTianebulia 

53-mde Tema. saxelmZRvanelos Sinaarsi (sagakveTilo Temebi) Seesabameba erovnuli saswavlo 

gegmiT gaTvaliswinebul misaRwev Sedegebsa da indikatorebs. 

saxelmZRvanelos mTavari SemecnebiTi-saganmanaTleblo funqcia gulisxmobs cod nis 

damoukideblad SeZenis unars. moswavlem unda miiRos msofliosa da mSobliuri qveynis 

bunebis, mosaxleobis, meurneobisa da sxva mravali sakiTxis Sesaxeb iseTi codna, romelic 

mas momaval praqtikul saqmianobaSi gamoadgeba, xels Seuwyobs zogadgeografiuli 

kulturis Camoyalibebas, agreTve ganuviTarebs garemomcveli samyarosadmi faqiz da 

pasuxismgeblian damokidebulebas. 

vimedovnebT, rom aRniSnuli saxelmZRvanelo iqneba rogorc codnisa da unar-Cvevebis 

SeZenis saSualeba, aseve umTavres rols Seasrulebs moswavleTa qcevis modelebis 

formirebis procesSi. Ees ki xels Seuwyobs moswavleebs, rom maT sworad gansazRvron TavianTi 

adgili bunebriv, socialur da kulturul struqturebSi sxvadasxva – lokalur, 

regionalur da globaluri doneebze. 

VIII klasis geografiis saxelmZRvanelos axlavs maswavleblis wigni, romlis mizania, 

maswavleblebs gaacnos saxelmZRvanelos funqcia, gakveTilebis agebis principebi, struqtura 

da swavlebis interaqtiuri meTodebi; Seuqmnas warmodgena gakveTilebis dagegmvis 

nimuSebsa da sagakveTilo scenarebze. 

maswavleblis wignis umTavresi mizania, daexmaros maswavlebels Tanamedrove gakveTilis 

dagegmvasa da CatarebaSi. Tumca, unda aRiniSnos, rom Cven mier SemoTavazebuli 

meToduri rekomendaciebi maT Tavisi Sexedulebisamebr SeuZliaT gamoiyenon. 

erovnuli saswavlo gegmis mixedviT VIII klasSi geografia mTeli wlis ganmavlobaSi 

iswavleba, kviraSi 2 saaTi. maswavlebels saxelmZRvanelos Sinaarsidan gamomdinare, 

rCeba sarezervo dro, romelsac sxvadasxva aqtivobisa da damoukidebeli muSaobisTvis 

gamoiyenebs. 

4

saxelmZRvanlos teqstur, sagakveTilo nawils erTvis mravalferovani kartografiuli 

masala (rukebi, naxazebi, cxrilebi, diagramebi, sqemebi da sxv.), ilustraciebi (fotosuraTebi, 

aerofotosuraTebi) da Tematuri masala (saintereso movlenebi, cnobebi, 

faqtebi, wyaroebi). 

TiToeul Temas mosdevs davalebebi, romelTa mniSvnelovani nawili sruldeba 

gakveTilze, nawili ki gamiznulia saSinao samuSaosTvis. 

kiTxva-davalebebi da savarjiSoebi xels Seuwyobs moswavleebs, ganiviTaron Sesa- 

Zleblobebi informaciis moZiebisa da damuSavebis kuTxiT, gaxdnen cnobismoyvareni, 

sakuTar Tavs dausvan SekiTxvebi da sxv. Sedegad moswavleebs CamouyalibdebaT varaudis 

gamoTqmisa da warmosaxvis, agreTve damoukidebeli da kritikuli azrovnebis unari, aseve 

informaciis moZiebis, klasificirebis, analizisa da sakuTari azris dasabuTebis unari. 

vimedovnebT, aRniSnuli saxelmZRvanelo xels Seuwyobs moswavleebSi TavianTi 

qveynisa da mTlianad samyaros mimarT interesis gaRvivebas, istoriuli da geografiuli 

azrovnebis, aseve samoqalaqo cnobierebis Camoyalibebas. 

5

II zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi 

saqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebi 

erovnuli da zogadsakacobrio RirebulebebiT aRWurvili, Tavisufali pirovnebis CamoyalibebisaTvis. 

amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs, 

aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs libera lur 

da demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT oja xis, 

sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi. 

saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardma 

unda SeZlos: 

a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobis 

gaazreba: 

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, sworad gansazRvros sakuTari qveynis 

saxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi, da misces mas sasikeTo 

gadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba; 

b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva: 

mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemos 

adamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo; 

g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciis 

mopoveba, damuSaveba da analizi: 

dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsiis informacia, 

misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards unda ESeeZlos 

ara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxis 

mixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miRwevebis 

efeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulieri 

moRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad; 

d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba: 

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSi 

damoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevbi; 

e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze: 

saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebic 

miscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri, 

inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad; 

v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSi 

da maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac: 

saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebis 

ganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTari 

SesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazogadoebriv 

cxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba; 

mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmianobisaTvis. 

z) komunikacia individebTan da jgufebTan: 

saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaros 

zogadi sakomunikacio unar-Cvevebi ( wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgufuri 

muSaobis Cvevebi; maT Soris imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris; 

T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe: 

dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis funqcionirebisaTvis 

gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa da 

urTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSavos mozards adamianis uflebebis dacvisa da 

pirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis SesanarCuneblad. 

mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriuli 

codnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba. 

6

ხელოვნება და სპორტი 

60. საგმირო ეპოსი (რაინდული ეპოსი, ევროპელი რაინდისა კომუნიკაცია 

და სამურაის ზნეობის კოდექსი, ქართული მაგალითი და სხვ) 

62. 61. დამწერლობის სპორტის წარმოშობა, წარმოშობა ოლიმპიადები, და მისი უძველესი ძველი სახეები, ქართული ანბანური თამაშობები, დამწერლობა სპორტული მოძრაობები და ორგანიზაციები 

63. ინფორმაციის გადაცემის საშუალებები (ხელნაწერი წიგნები, წიგნის ბეჭდვა, პრესა, ფოსტა და ტელეგრაფი) 

64. თანამედროვე საკომუნიკაციო საშუალებები (ელექტრონული კომუნიკაცია საკომუნიკაციო და საინფორმაციო საშუალებები) 

62. დამწერლობის წარმოშობა და მისი უძველესი სახეები, ანბანური დამწერლობა 

63. ინფორმაციის გადაცემის საშუალებები (ხელნაწერი წიგნები, წიგნის ბეჭდვა, პრესა, ფოსტა და ტელეგრაფი) 

საჭირო 64. თანამედროვე თვალსაჩინოებები: საკომუნიკაციო თემატური III საშუალებები ისტორიული erovnuli (ელექტრონული რუკები saswavlo საკომუნიკაციო და gegma საინფორმაციო საშუალებები) 

საჭირო თვალსაჩინოებები: თემატური ისტორიული რუკები 

VIII კლასი 

sazogadoebrivi mecnierebebi 

გეოგრაფია 

VIII klasi 

სტანდარტი VIII კლასი 

wlis bolos misaRwevi Sedegebi გეოგრაფია mimarTulebebis mixedviT 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით: 

სტანდარტი 

დრო და სივრცე გარემო და ეკონომიკა გარემო და სოციალური სისტემები 

წლის 

გეო.VIII.1. 

ბოლოს 

მოსწავლეს 

მისაღწევი შედეგები 

შეუძლია 

მიმართულებების 

გეო.VIII.3. მოსწავლეს 

მიხედვით: 

შეუძლია ახსნას, გეო.VIII. 7. მოსწავლეს შეუძლია 

გეოგრაფიული ინფორმაციის თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი მიგრაციის პროცესისა თავისებურებების 

მოსაპოვებლად 

დრო და 

რუკის 

სივრცე 

კითხვა და პირობები 

გარემო 

დასახლების 

და ეკონომიკა 

ტიპებსა და დახასიათება. 

გარემო და სოციალური სისტემები 

სხვა გეო.VIII.1. თვალსაჩინოების მოსწავლეს ანალიზი. შეუძლია მეურნეობის გეო.VIII.3. განვითარებაზე. 

მოსწავლეს შეუძლია ახსნას, გეო.VIII. 7. მოსწავლეს შეუძლია 

გეოგრაფიული ინფორმაციის თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი გეო.VIII.8. მიგრაციის პროცესისა მოსწავლეს თავისებურებების შეუძლია 

გეო.VIII.2. მოსაპოვებლად მოსწავლეს რუკის კითხვა შეუძლია და გეო.VIII.4. პირობები მოსწავლეს დასახლების შეუძლია ტიპებსა და დაახასიათოს დახასიათება. ურბანიზაციის პროცესი. 

განსაზღვროს 

სხვა თვალსაჩინოების გეოგრაფიული ანალიზი. დაახასიათოს მეურნეობის განვითარებაზე. 

კავკასიის რეგიონი. 

ობიექტებისა და ქვეყნების 

გეო.VIII. გეო.VIII.8. 9. მოსწავლეს მოსწავლეს შეუძლია შეუძლია 

მდებარეობა გეო.VIII.2. მოსწავლეს რუკაზე. შეუძლია გეო.VIII.5. გეო.VIII.4. მოსწავლეს მოსწავლეს შეუძლია შეუძლია მსჯელობა დაახასიათოს დაახასიათოს მსოფლიოში ურბანიზაციის რეგიონების პროცესი. 

განსაზღვროს გეოგრაფიული ტრანსპორტის დაახასიათოს განვითარებაზე კავკასიის რეგიონი. უძველესი გამოყოფის პრინციპები და ქვეყნების 

ობიექტებისა და ქვეყნების დროიდან დღემდე. 

კლასიფიკაციის გეო.VIII. 9. მოსწავლეს მნიშვნელოვანი შეუძლია 

მდებარეობა რუკაზე. 

გეო.VIII.5. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა კრიტერიუმები. 

დაახასიათოს მსოფლიოში რეგიონების 

გეო.VIII.6. ტრანსპორტის მოსწავლეს განვითარებაზე შეუძლია უძველესი მსჯელობა გამოყოფის პრინციპები და ქვეყნების 

ვაჭრობის დროიდან როლზე დღემდე. ეკონომიკის 

კლასიფიკაციის მნიშვნელოვანი 

განვითარებაში. 

კრიტერიუმები. 

გეო.VIII.6. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა 

ვაჭრობის როლზე ეკონომიკის 

განვითარებაში. 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები 

wlis bolos misaRwevi Sedegebi da indikatorebi 

მიმართულება: დრო და სივრცე 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები 

გეო.VIII.1. მოსწავლეს შეუძლია გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაპოვებლად რუკის კითხვა და სხვა თვალსაჩინოების ანალიზი. 

მიმართულება: დრო და სივრცე 

გეო.VIII.1. მოსწავლეს შეუძლია გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაპოვებლად რუკის კითხვა და სხვა თვალსაჩინოების ანალიზი. 

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: 

65. მოსახლეობის აღწერის მასალებზე დაყრდნობით ადგენს სხვადასხვა ტიპის გრაფიკებს და დიაგრამებს; 

66. ადგენს წინა ეპოქის რომელიმე ლოკალური გარემოს (მცირე დასახლებული პუნქტი: სოფელი, უბანი და ა.შ.) მენტალურ გეგმას და 

ადარებს ამავე ადგილის თანამედროვე გეგმას; მსჯელობს, თუ რა ანთროპოგენული ცვლილებები განიცადა გარემომ ამ ორ ეპოქას 

შორის; 

67. განათავსებს ინფორმაციას კონტურულ რუკებზე და სხვა დამხმარე თვალსაჩინოებებზე; 

68. გეოგრაფიულ თვალსაჩინოებაზე მოცემულ ერთი ტიპის ინფორმაციას გამოხატავს სხვა სახით (მაგ., მსოფლიო რუკის მიხედვით 

ქვეყნებს აჯგუფებს კონტინენტების მიხედვით და წარმოადგენს ცხრილის სახით). 

გეო.VIII.2. მოსწავლეს შეუძლია განსაზღვროს გეოგრაფიული ობიექტებისა და ქვეყნების მდებარეობა რუკაზე. 


იყენებს პოლიტიკურ რუკას და აღწერს პირობით ნიშნებს (ფერები, საზღვრები), რომლითაც ხდება ტერიტორიების 

(სახელმწიფოები, ცალკეული ადმინისტრაციული ერთეულები, დედაქალაქები) აღნიშვნა პოლიტიკურ რუკაზე; 

რუკისა და სტატისტიკური ინფორმაციის გამოყენებით ადგენს ცხრილს, სადაც განათავსებს კონტინენტების მიხედვით სამი 

ყველაზე დიდი და სამი ყველაზე მცირე ქვეყნის (ფართობისა და მოსახლეობის მიხედვით) მახასიათებლებს; 

საკოორდინატო ბადის გამოყენებით განსაზღვრავს სხვადასხვა გეოგრაფიული ობიექტის მდებარეობას, მათ შორის მანძილებსა და 

მიმართულებებს (მსოფლიოს მნიშვნელოვანი ქვეყნები და დედაქალაქები, საქართველოს რეგიონები და ადმინისტრაციული 

ცენტრები); 

იყენებს რუკას და მსჯელობს საქართველოს მდებარეობაზე რეგიონული და მსოფლიო მასშტაბით. ადარებს რომელიმე სხვა 

ქვეყნის მდებარეობას; 

იყენებს ატლასს და ახასიათებს ერთ-ერთ რეგიონს (მდებარეობა, საზღვრები, რელიეფი, ჰიდროგრაფიული ქსელი, 

ადმინისტრაციული ცენტრები); 

რუკის გამოყენებით განსაზღვრავს საქართველოს ზოგადგეოგრაფიულ მდებარეობას; ადარებს მსგავსი და განსხვავებული 

მდებარეობის ქვეყნებს, აჯგუფებს მათ ცხრილში. 

მიმართულება: გარემო და ეკონომიკა 

გეო.VIII.3. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი პირობები დასახლების ტიპებსა და მეურნეობის 

განვითარებაზე. 

7 


კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს სხვადასხვა ტიპის დასახლებებს და მსჯელობს კონკრეტულ გეოგრაფიულ გარემოში მათი გაჩენის 

მიზეზებზე (მაგ. რატომ აარსებენ ქალაქებს მდინარეების ნაპირებზე); 

ფოტოსურათის ან რუკის გამოყენებით აღწერს სხვადასხვა ტერიტორიებისთვის დამახასიათებელ პეიზაჟს (მაგ. ტროპიკული 

ტყეები, უდაბნო, სტეპი და სხვა) და აკავშირებს მას ამ ქვეყნის (რეგიონის) სამეურნეო საქმიანობასთან; 

ფოტოსურათების საშუალებით ადარებს სხვადასხვა გეოგრაფიულ გარემოში არსებულ ორ დასახლებას და ადგენს მათ შორის

ქვეყნის მდებარეობას; 

იყენებს ატლასს და ახასიათებს ერთ-ერთ რეგიონს (მდებარეობა, საზღვრები, რელიეფი, ჰიდროგრაფიული ქსელი, 

ადმინისტრაციული ცენტრები); 

რუკის გამოყენებით განსაზღვრავს საქართველოს ზოგადგეოგრაფიულ მდებარეობას; ადარებს მსგავსი და განსხვავებული 

მდებარეობის ქვეყნებს, აჯგუფებს მათ ცხრილში. 

მიმართულება: გარემო და ეკონომიკა 

გეო.VIII.3. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი პირობები დასახლების ტიპებსა და მეურნეობის 

განვითარებაზე. 


კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს სხვადასხვა ტიპის დასახლებებს და მსჯელობს კონკრეტულ გეოგრაფიულ გარემოში მათი გაჩენის 

მიზეზებზე (მაგ. რატომ აარსებენ ქალაქებს მდინარეების ნაპირებზე); 

ფოტოსურათის ან რუკის გამოყენებით აღწერს სხვადასხვა ტერიტორიებისთვის დამახასიათებელ პეიზაჟს (მაგ. ტროპიკული 

ტყეები, უდაბნო, სტეპი და სხვა) და აკავშირებს მას ამ ქვეყნის (რეგიონის) სამეურნეო საქმიანობასთან; 

ფოტოსურათების საშუალებით ადარებს სხვადასხვა გეოგრაფიულ გარემოში არსებულ ორ დასახლებას და ადგენს მათ შორის 

განსხვავებას (მასალა, არქიტექტურა); 

გამოთქვამს ვარაუდს ბუნებრივ-კატასტროფული მოვლენებისგან შესაძლო თავდაცვის ღონისძიებების შესახებ, ადარებს მათ 

საქართველოში და სხვა ქვეყნებში დამკვიდრებულ თავდაცვის საშუალებებს (მაგ.: სვანური არქიტექტურის შესაბამისობა 

გარემოსთან ზვავების საფრთხის გათვალისწინებით, შენობების გადახურვა და სხვ.); 

იკვლევს სასოფლო-სამეურნეო ბაზრის ასორტიმენტს, აჯგუფებს მათ (მაგ., ცხრილის საშუალებით) საქართველოს კუთხეების 

მიხედვით, განსაზღვრავს სასოფლო-სამეურნეო ტიპებს და შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით; 

თანაკლასელებთან ერთად მოიპოვებს ინფორმაციას ბუნებაში ომით გამწვეულ ცვლილებებზე (წყალი, ჰაერი, ნიადაგი, ტყე); 

ცვლილებების შედეგებს წარმოადგენს ცხრილის ან ნახატის (პლაკატის) სახით; 

მოიპოვებს ინფორმაციას იმ ტექნოგენური კატასტროფების შესახებ, რომლებიც წარმოიქმნა საომარი მოქმედებების არეალში (მაგ. 

ა.შ.შ. _ ერაყის ომით გამოწვეული ეკოლოგიური კატასტროფა სპარსეთის ყურეში) და მსჯელობს მათ უარყოფით შედეგებზე. 

გეო.VIII.4. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს კავკასიის რეგიონი. 


იყენებს შესაბამის თემატურ რუკებს და აანალიზებს ევროპა-აზიას შორის საზღვრის გატარების საკითხს (განიხილავს და 

განაზოგადებს საზღვრის გატარების ალტერნატიულ ვარიანტებს, ასაბუთებს მისთვის მისაღებ ვარიანტს) და გადააქვს იგი 

კონტურულ რუკაზე; 

პოლიტიკური და ფიზიკური რუკების გამოყენებით აჯგუფებს ქვეყნებს მდებარეობის მიხედვით; საუბრობს კავკასიის და მასში 

შემავალი ქვეყნების მდებარეობაზე; 

იყენებს რუკას და ახასიათებს შავი და კასპიის ზღვების ფიზიკურ-გეოგრაფიულ მახასიათებლებს, მნიშვნელოვან რესურსებს 

(მინერალური, ბიოლოგიური, რეკრეაციული) და გარემოსდაცვით პრობლემებს; გამოთქვამს მოსაზრებებს გარემოს დაცვის 

როლსა და პერსპექტივებზე; 

იყენებს შესაბამის თემატურ რუკებს, სტატისტიკურ ინფორმაციას და მსჯელობს კავკასიის მოსახლეობის რიგ მახასიათებლებზე 

(მაგ.: დემოგრაფიული, ეთნიკური, რელიგიური მრავალფეროვნება); ავსებს შესაბამის კონტურულ რუკებს; 

რუკასა და ტექსტში მოძიებული ინფორმაციის გამოყენებით აღწერს კავკასიისათვის დამახასიათებელ მნიშვნელოვან ბუნებრივ 

რესურსებს (ნავთობი, გაზი, მინერალური წყლები, ტყე და სხვა), გეოგრაფიულ ობიექტებს და ბუნებრივ თავისებურებებს; ავსებს 

კავკასიის შესაბამის კონტურულ რუკას; 

თემატური რუკების მეშვეობით კავკასიის ბუნებრივ პირობებსა და რესურსებს აკავშირებს მოსახლეობის ტრადიციულ სამეურნეო 

საქმიანობასთან (მაგ.: ზონალურობა და სოფლის მეურნეობის სპეციალიზაცია); ცხრილში აჯგუფებს კავკასიის ქვეყნებს 

აღნიშნული მახასიათებლის მიხედვით; 

აგროვებს ინფორმაციას, მსჯელობს კავკასიის ბუნებრივ-კატასტროფულ მოვლენებზე (მიწისძვრა, მეწყერი, ზვავი, ღვარცოფი და 

სხვა), გარემოსდაცვით პრობლემებზე (მაგ.: შავი და კასპიის ზღების პრობლემები) და მათი გადაჭრის შესაძლო გზებზე; 

კავკასიის რეგიონს ადარებს მსოფლიოს სხვა რეგიონს თვალსაჩინო ნიშნების მიხედვით (მდებარეობის, ბუნებრივი პირობების, 

მოსახლეობის და სხვა); მსგავსება-განსხვავებებს გამოსახავს მისთვის მისაღები ფორმით. 

გეო.VIII.5. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ტრანსპორტის განვითარებაზე უძველესი დროიდან დღემდე. 


ასახელებს მისთვის ცნობილ სატრანსპორტო საშუალებებს და მსჯელობს მათი გამოყენების ეფექტიანობაზე სხვადასხვა ტიპის 

პროდუქციის გადაზიდვისას (მაგ.: მანძილი, ხარჯები, დრო); 

მსჯელობს სხვადასხვა ტიპის სატრანსპორტო საშუალებების განვითარებისა და გამოყენების პერსპექტივებზე განსხვავებულ 

ბუნებრივ გარემოში; 

ცხრილში აჯგუფებს გარემო პირობებსა და შესაბამის ეფექტურ სატრანსპორტო საშუალებებს; 

მოიპოვებს ინფორმაციას სხვადასხვა სატრანსპორტო საშუალებების გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების შესახებ; ეცნობა 

მეცნიერების მიღწევებს გარემოსთვის უსაფრთხო თანამედროვე ტრანსპორტის შექმნაში; 

კონტურულ რუკაზე დააქვს ის სახმელეთო და საზღვაო მარშრუტები, რომლებითაც საქართველო უკავშირდება მეზობელ 

სახელმწიფოებს; 

მსჯელობს წარსულში და თანამედროვე ეპოქაში კავკასიის როლზე, როგორც სატრანსპორტო დამაკავშირებელ დერეფანზე 

ევროპა-აზიას შორის. 

გეო.VIII.6. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ვაჭრობის როლზე ეკონომიკის განვითარებაში. 


კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს მნიშვნელოვანი მოგზაურობების შედეგად წარმოქმნილ სავაჭრო გზებს (მაგ. დიდი აბრეშუმის 

გზის მარშრუტი); 

ირჩევს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სავაჭრო ბრენდს და მსჯელობს ეკონომიკის განვითარებაში მის საერთაშორისო და ადგილობრივ 

8 

მნიშვნელობაზე; აღნიშნავს მას კონტურულ რუკაზე; 

იკვლევს სასოფლო-სამეურნეო ბაზრის ასორტიმენტს, ასხვავებს ადგილზე წარმოებულ და იმპორტირებულ პროდუქციას; 

შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით; 

იკვლევს სასურსათო მაღაზიის ასორტიმენტს, საქონელს აჯგუფებს ადგილზე წარმოებულ და შემოტანილ პროდუქციად; 

მსჯელობს საქართველოს კვების პროდუქციაში იმპორტის როლზე და ექსპორტიორ ქვეყნებს აღნიშნავს კონტურულ რუკაზე;

მეცნიერების მიღწევებს გარემოსთვის უსაფრთხო თანამედროვე ტრანსპორტის შექმნაში; 

კონტურულ რუკაზე დააქვს ის სახმელეთო და საზღვაო მარშრუტები, რომლებითაც საქართველო უკავშირდება მეზობელ 

სახელმწიფოებს; 

მსჯელობს წარსულში და თანამედროვე ეპოქაში კავკასიის როლზე, როგორც სატრანსპორტო დამაკავშირებელ დერეფანზე 

ევროპა-აზიას შორის. 

გეო.VIII.6. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ვაჭრობის როლზე ეკონომიკის განვითარებაში. 


კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს მნიშვნელოვანი მოგზაურობების შედეგად წარმოქმნილ სავაჭრო გზებს (მაგ. დიდი აბრეშუმის 

გზის მარშრუტი); 

ირჩევს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სავაჭრო ბრენდს და მსჯელობს ეკონომიკის განვითარებაში მის საერთაშორისო და ადგილობრივ 

მნიშვნელობაზე; აღნიშნავს მას კონტურულ რუკაზე; 

იკვლევს სასოფლო-სამეურნეო ბაზრის ასორტიმენტს, ასხვავებს ადგილზე წარმოებულ და იმპორტირებულ პროდუქციას; 

შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით; 

იკვლევს სასურსათო მაღაზიის ასორტიმენტს, საქონელს აჯგუფებს ადგილზე წარმოებულ და შემოტანილ პროდუქციად; 

მსჯელობს საქართველოს კვების პროდუქციაში იმპორტის როლზე და ექსპორტიორ ქვეყნებს აღნიშნავს კონტურულ რუკაზე; 

ირჩევს მრეწველობის (მაგ.: ნავთობის და ბუნებრივი აირის მრეწველობა) და სოფლის მეურნეობის (მაგ.: ხორბლის და ყავის 

წარმოება) ზოგიერთი დარგის პროდუქციას, იკვლევს ამ პროდუქციაზე მოთხოვნას მსოფლიო ბაზარზე და კონტურულ რუკაზე 

აღნიშნავს უმსხვილეს იმპორტიორ და ექსპორტიორ ქვეყნებს; 

განმარტავს იმპორტისა და ექსპორტის ცნებებს; სტატისტიკური მასალის ანალიზის საფუძველზე აჯგუფებს სხვადასხვა 

პროდუქციის იმპორტიორ და ექსპორტიორ ქვეყნებს. 

მიმართულება: გარემო და სოციალური სისტემები 

გეო.VIII. 7. მოსწავლეს შეუძლია მიგრაციის პროცესის თავისებურებების დახასიათება. 


დემოგრაფიულ საკითხებზე მსჯელობისას იყენებს შესაბამის ტერმინოლოგიას; 

განასხვავებს მიგრაციის ტიპებს (გარე, შიდა, ქანქარისებრი და სხვა) მიმართულებისა და დროის მიხედვით; 

ასახელებს მიგრაციის ტიპებს, რომლებსაც უკვე იცნობს; მსჯელობს ადამიანის მიგრაციის შესაძლო მიზეზებზე და მოჰყავს 

შესაბამისი მაგალითები; 

ვარაუდობს მიგრაციის შესაძლო შედეგებზე ინდივიდისა (რომელიც ჩართულია ამ პროცესში) და ქვეყნებისათვის (საიდანაც და 

საითაც მიმართულია კონკრეტული მიგრაცია); 

ინდივიდუალურად ან ჯგუფური მუშაობისას ცხრილის საშუალებით აჯგუფებს სხვადასხვა მიგრაციასა (ნებაყოფლობითი და 

იძულებითი _ მონობიდან ტრეფიკინგამდე) და ამ მიგრაციების მიზეზებსა და შედეგებს; 

ეცნობა სტატისტიკურ მასალას და მსჯელობს ეკონომიკური, პოლიტიკური და ეკოლოგიური მიზეზების შედეგად გარე და შიდა 

მიგრაციული პროცესების ცვლილებებზე. 

გეო.VIII.8. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს ურბანიზაციის პროცესი. 


აგროვებს მონაცემებს საკუთარი დასახლებული პუნქტის შესახებ, ადარებს სასოფლო და საქალაქო დასახლებების ფოტოებს; 

განმასხვავებელ ნიშნებს წარმოადგენს ცხრილის სახით; 

აგროვებს ინფორმაციას (ლიტერატურა, ფოტოები, რუკები) და აღწერს თანამედროვე მეგაპოლისს (აგლომერაცია, კონურბაცია და 

აგროვებს 

სხვა); მისთვის 

ინფორმაციას 

დამახასიათებელ 

(ლიტერატურა, 

ნიშნებს 

ფოტოები, 

წარმოადგენს 

რუკები) 

სქემის 

და 

სახით; 

აღწერს თანამედროვე მეგაპოლისს (აგლომერაცია, კონურბაცია და 

 

სხვა); 

ეცნობა 

მისთვის 

საქართველოში 

დამახასიათებელ 

და სხვა 

ნიშნებს 

ქვეყნებში 


დასახლებული 

სქემის 

პუნქტების 

სახით; 

სტატუსის მინიჭების კრიტერიუმებს, პირობითი ნიშნების 

ეცნობა 

დახმარებით 

საქართველოში 

რუკაზე აღნიშნავს 

და სხვა ქვეყნებში 

სხვადასხვა 

დასახლებული 

დასახლების ხალხმრავლობას 

პუნქტების სტატუსის 

და ფუნქციებს; 

მინიჭების კრიტერიუმებს, პირობითი ნიშნების 

 

დახმარებით 

ინტერესის მიხედვით 

რუკაზე აღნიშნავს 




დასახლების 

(გეგმა, რუკა, 

ხალხმრავლობას 

ფოტოსურათი, 

და 

სტატისტიკური 

ფუნქციებს; 

ინფორმაცია და სხვა) კონტინენტების 

ინტერესის 

უდიდეს ქალაქებზე 

მიხედვით 

და 


ადარებს 


მათ სხვადასხვა 

(გეგმა, 

ნიშნის 

რუკა, 

მიხედვით 

ფოტოსურათი, 

(დაგეგმარება, 

სტატისტიკური 

ფუნქციური 

ინფორმაცია 

დარაიონება, 

და სხვა) 

ინფრასტრუქტურა, 

კონტინენტების 

უდიდეს 

მოსახლეობა 

ქალაქებზე 

და სხვა). 

და 

შედეგებს 

ადარებს მათ 



მისთვის 

ნიშნის 

სასურველი 

მიხედვით (დაგეგმარება, 

ფორმით (ცხრილი, 

ფუნქციური 

სქემა, 

დარაიონება, 

ჩანახატი, წერილობითი 

ინფრასტრუქტურა, 

თემა და 

მოსახლეობა 


და სხვა). შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით (ცხრილი, სქემა, ჩანახატი, წერილობითი თემა და 

 


ირჩევს თვალსაჩინო კრიტერიუმებს, რისი საშუალებითაც აჯგუფებს საქართველოსა და ევროპაში სხვადასხვა ეპოქაში 

ირჩევს 

ურბანიზაციით 

თვალსაჩინო 

გამოწვეულ 

კრიტერიუმებს, 

ცვლილებებს; 

რისი 


საშუალებითაც 

გამოხატავს 

აჯგუფებს 

ცხრილის საშუალებით; 

საქართველოსა და ევროპაში სხვადასხვა ეპოქაში 

 

ურბანიზაციით 

იკვლევს ეკონომიკური 

გამოწვეულ 

და 

ცვლილებებს; 

პოლიტიკური 


ცვლილებების 

გამოხატავს 

გამო 

ცხრილის 

ქალაქების 

საშუალებით; 

ფუნქციის შეძენა-დაკარგვის შედეგად წარმოქმნილ 

იკვლევს 

სოციალურ 

ეკონომიკური 

პრობლემებს; 

და 

მოჰყავს 

პოლიტიკური 

შესაბამისი 

ცვლილებების 

მაგალითები. 

გამო ქალაქების ფუნქციის შეძენა-დაკარგვის შედეგად წარმოქმნილ 

სოციალურ პრობლემებს; მოჰყავს შესაბამისი მაგალითები. 

გეო.VIII. 9. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს მსოფლიოში რეგიონების გამოყოფის პრინციპები და ქვეყნების კლასიფიკაციის 

გეო.VIII. 

მნიშვნელოვანი 

9. მოსწავლეს 

კრიტერიუმები. 

შეუძლია დაახასიათოს მსოფლიოში რეგიონების გამოყოფის პრინციპები და ქვეყნების კლასიფიკაციის 

მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები. 


შედეგი 

იყენებს 

თვალსაჩინოა, 

რუკას და 

თუ 

განსაზღვრავს 

მოსწავლე: 

ფიზიკურ-გეოგრაფიული, ისტორიულ-კულტურული, ეკონომიკური და პოლიტიკური ნიშნით 


მსოფლიოში 

რუკას 

რეგიონების 

და განსაზღვრავს 

გამოყოფის 

ფიზიკურ-გეოგრაფიული, 

თავისებურებებს; 

ისტორიულ-კულტურული, ეკონომიკური და პოლიტიკური ნიშნით 

 

მსოფლიოში 

იყენებს სასწავლო 

რეგიონების 

რუკას 

გამოყოფის 

და განსაზღვრავს 

თავისებურებებს; 

სტრატეგიული რესურსებით (სათბობ-ენერგეტიკული) მდიდარ რეგიონებს; აღნიშნავს 


მათ კონტურულ 

სასწავლო 

რუკაზე; 

რუკას და განსაზღვრავს სტრატეგიული რესურსებით (სათბობ-ენერგეტიკული) მდიდარ რეგიონებს; აღნიშნავს 

 

მათ 

აკვირდება 

კონტურულ 

ქვეყნების 

რუკაზე; 

ჩრდილოეთ-სამხრეთად დაყოფის (ეკონომიკური განვითარების დონის მაჩვენებელ) რუკას და აჯგუფებს 

აკვირდება 

ცხრილში ქვეყნებს 

ქვეყნების 

განვითარების 

ჩრდილოეთ-სამხრეთად 

დონის მიხედვით; 

დაყოფის (ეკონომიკური განვითარების დონის მაჩვენებელ) რუკას და აჯგუფებს 

 

ცხრილში 

ილუსტრაციების 

ქვეყნებს 

ანალიზის 


საფუძველზე 

დონის მიხედვით; 

შეიმუშავებს ქვეყნის განვითარების დონის მაჩვენებელ საკუთარ კრიტერიუმებს 

ილუსტრაციების 

(სამუშაო ადგილები, 

ანალიზის 

სავაჭრო 

საფუძველზე 

ობიექტები, საშუალო 

შეიმუშავებს 

ხელფასი, 

ქვეყნის 

ტრანსპორტი, 


საცხოვრებელი) 

დონის მაჩვენებელ 

და გამოთქვამს 

საკუთარ 

მოსაზრებებს; 

კრიტერიუმებს 

 

(სამუშაო 


ადგილები, 

განვითარებულ 

სავაჭრო 

და განვითარებად 

ობიექტები, საშუალო 


ხელფასი, 

ცხოვრების 

ტრანსპორტი, 

წესს, ჩამოთვლის 

საცხოვრებელი) 

მსგავსებასა 

და გამოთქვამს 

და განსხვავებებს; 

მოსაზრებებს; 

 

 


ადგენს და 

განვითარებულ 

ადარებს იმ თვალსაჩინო 

და განვითარებად 

რესურსების 


ნუსხას, 

ცხოვრების 

რომლებიც 

წესს, ჩამოთვლის 

გამოიყენება 

მსგავსებასა 

მდიდარი და 

და 

ღარიბი 

განსხვავებებს; 

ქვეყნების მეურნეობაში 

ადგენს 

(საშენი 

და 

მასალა, 


გასათბობი 

იმ თვალსაჩინო 

საშუალებები, 

რესურსების 

ტრანსპორტი 

ნუსხას, 

და 

რომლებიც 

გზები, ელექტროენერგიის 

გამოიყენება მდიდარი 

წარმოება-მოხმარება 

და ღარიბი ქვეყნების 

და სხვა); 

მეურნეობაში 

მსჯელობს 

(საშენი 

რესურსებსა 

მასალა, 

და 

გასათბობი 


საშუალებები, 


ტრანსპორტი 

დონეებს შორის 

და გზები, 

არსებულ 

ელექტროენერგიის 

კავშირებზე; 

წარმოება-მოხმარება და სხვა); მსჯელობს 

 

რესურსებსა 

ირჩევს ორი 

და 

რეგიონს 


და აჯგუფებს 


განმასხვავებელ 

დონეებს 

და 

შორის 

მსგავს 

არსებულ კავშირებზე; 

მსჯელობს მსგავსება-განსხვავების გამომწვევ მიზეზებზე. 

ირჩევს ორი რეგიონს და აჯგუფებს განმასხვავებელ და მსგავს 9ნიშნებს; მსჯელობს მსგავსება-განსხვავების გამომწვევ მიზეზებზე. 

პროგრამის შინაარსი 

პროგრამის 

სავალდებულო 

შინაარსი 

შინაარსობრივ საკითხთა ჩამონათვალი VIII კლასისათვის 

სავალდებულო 

(ქვემოთ წარმოდგენილი 

შინაარსობრივ 

საკითხები 

საკითხთა 

შეადგენს 

ჩამონათვალი 

ამ კლასისათვის 

VIII კლასისათვის 

განკუთვნილი მთლიანი შინაარსის 60 %-ს)

IV saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo gegmasTan 

Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka 

standartis Sesabamisi Sedegebi 

Tavisa da 

Temis dasaxeleba 

moswavles SeuZlia geografiuli 

informaciis mosapoveblad rukis 

kiTxva da sxva TvalsaCinoebebis 

analizi. 

moswavles SeuZlia gansazRvros 

geografiuli obieqtebisa da qveynebis 

mdebareoba rukaze. 

moswavles SeuZlia axsnas, Tu ra 

gavlenas axdens bunebrivi pirobebi 

dasaxlebis tipebsa da meurneobis 

ganviTarebaze. 

moswavles SeuZlia daaxasiaTos 

kavkasiis regioni. 

moswavles SeuZlia msjeloba 

transportis ganviTarebaze uZvelesi 

droidan dRemde. 


vaWrobis rolze ekonomikis ganvi- 

TarebaSi. 

moswavles SeuZlia migraciis procesisa 

da Taviseburebebis daxasiaTeba. 


urbanizaciis procesi. 


msoflioSi regionebis gamoyofis 

principebi da qveynebis klasifikaciis 

mniSvnelovani kriteriumebi. 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 

I Tavi – geografiuli 

mdebareoba da msoflios 

regionebi 

1. sivrce da teritoria 

(1 sT.) 

2. geografiuli mdebareoba 

(1 sT.) 

 

 

3. regioni da misi gamoyofis 

principebi (1 sT.) 

4. ganviTarebuli da ganvi- 

Tarebadi msoflio (1 sT.) 

 

 

5. msoflios qveynebi (1 sT.) 

II Tavi – kontinentebi 

6. evropa (2 sT.) 

 

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 

7. azia (2 sT.) 

8. CrdiloeTi amerika (2 sT.) 

9. samxreTi amerika (2 sT.) 

10. afrika (2 sT.) 

11. avstralia da okeaneTi 

(2 sT.) 

 

12. antarqtida (1 sT.) 

III Tavi – mosaxleoba da 

migracia 

13. msoflio mosaxleoba 

(1 sT.) 

 

14. ra aris migracia? (1 sT.) 

15. iZulebiT migracia (1 sT.) 

16. Tanamedrove migraciebis 

geografia (1 sT.) 

 

IV Tavi – dasaxlebebi da 

urbanizacia 

17. gansaxlebis formebi 

(1 sT.) 

 

18. qalaqi (1 sT.) 

19. qalaqis funqciebi da 

iersaxe (1 sT.) 

20. risgan Sedgeba qalaqi? 

(1 sT.) 

 

 

21. ra aris urbanizacia? 

(1 sT.) 

22. aglomeraciebi da megalopolisebi 

(1 sT.) 

 

 

23. qalaqis problemebi 

(1 sT.) 

 

24. sofeli (1 sT.) 

11

Tavisa da 

Temis dasaxeleba 

moswavles SeuZlia geografiuli 

informaciis mosapoveblad rukis 

kiTxva da sxva TvalsaCinoebebis 

analizi. 

moswavles SeuZlia gansazRvros 

geografiuli obieqtebisa da qveynebis 

mdebareoba rukaze. 

moswavles SeuZlia axsnas, Tu ra 

gavlenas axdens bunebrivi pirobebi 

dasaxlebis tipebsa da meurneobis 

ganviTarebaze. 


kavkasiis regioni. 


transportis ganviTarebaze uZvelesi 

droidan dRemde. 


vaWrobis rolze ekonomikis ganvi- 

TarebaSi. 

moswavles SeuZlia migraciis procesisa 

da Taviseburebebis daxasiaTeba. 


urbanizaciis procesi. 


msoflioSi regionebis gamoyofis 

principebi da qveynebis klasifikaciis 

mniSvnelovani kriteriumebi. 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 

I V Tavi – meurneoba 

25. Tanamedrove msoflios 

meurneoba (1 sT.) 

 

26. samecniero-teqnikuri 

progresi (1 sT.) 

 

27. mrewveloba (1 sT.) 

28. saTbob-energetikuli 

meurneoba da energetikuli 

resursebi (1 sT.) 

 

29. soflis meurneoba (1 sT.) 

30. momsaxurebis sfero 

(1 sT.) 

31. transporti 

(1 sT.) 

 

 

32. transportis saxeebi 

(2 sT.) 

 

33. gzebi, xidebi, gvirabebi 

(1 sT.) 

 

12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 

34. komunikaciebi (1 sT.) 

35. turizmi (1 sT.) 

36. vaWroba da savaWro gzebi 

(1 sT.) 

37. vaWrobis saxeebi da formebi (1 sT.) 

 

38. saerTaSoriso vaWroba 

(1 sT.) 

 

VI Tavi –kavkasia 

39. kavkasiis mdebareoba da 

teritoria (1 sT.) 

 

40. kavkasiis reliefi (1 sT.) 

41. kavkasiis hava da Sida 

wylebi (1 sT.) 

42. kavkasiis bunebrivi 

resursebi (1 sT.) 

 

 

43. Savi zRva (1 sT.) 

44. kaspiis zRva (1 sT.) 

45. stiqiuri movlenebi kavkasiaSi 

(1 sT.) 

46. samxreT kavkasiis ekologiuri 

problemebi (1 sT.) 

47. bunebis dacva samxreT 

kavkasiaSi (1 sT.) 

 

 

 

48. iunesko da samxreT kavkasia 

(1 sT.) 

49. kavkasia da saqarTvelo 

(1 sT.) 

 

 

50. saqarTvelos mxareebi 

(1 sT.) 

51. samxreT kavkasiis qveynebi 

(1 sT.) 

52. kavkasiis mosaxleoba 

(1 sT.) 

 

 

 

53. kavkasiis qalaqebi(1 sT.) 

13

V meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis 

saswavlo masalis wardgenis fazebis 

axsna-ganmarteba 

rogor davgegmoT gakveTili? 

sanam gakveTilis dagegmvaze muSaobas daiwyebT, moZebneT standartSi is Sedegebi da indikatorebi, 

romelzec gadis mocemuli Tema, konkretuli gakveTili (ix. miznebis ruka) da dausviT 

sakuTar Tavs 2 SekiTxva: 

1. rogor mivaRwio sasurvel Sedegs? 

2. rogor gavigo, miRweulia Tu ara igi? 

mizani 

gakveTilis dagegmvisas, upirveles yovlisa, unda ganisazRvros gakveTilis mizani, romelic 

Tavis mxriv gansazRvravs Sedegs _ anu, maswavlebelma winaswar unda Camoayalibos, ras unda 

miaRwion misma moswavleebma am gakveTilze (gakveTilis konkretuli da perspeqtiuli miznebi). 

gakveTilis gegmaSi TvalnaTliv unda Candes: 

* gakveTilis konkretuli miznebi; 

* gakveTilis perspeqtiuli miznebi; 

* ras veliT moswavleebisgan? 

* ra codnasa da unar-Cvevebs SeiZenen isini am gakveTilze? 

amocanebi 

miznebis misaRwevad saWiroa garkveuli amocanebis dasaxva. kerZod: 

1. gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebis gansazRvra; 

2. samuSaos Sesrulebis etapebi (dawyeba, damTavreba); 

3. miRebuli codnisa da unar-Cvevebis demonstrirebis forma; 

4. Sefasebis kriteriumebi. 

aucilebeli pirobebi da resursebi 

miznebis misaRwevad winaswar unda ganisazRvros, arian Tu ara moswavleebi mzad dagegmili 

aqtivobebis Casatareblad. maswavlebelma winaswar unda gaTvalos, ra dro da resursebi sWirdeba 

mas gegmis warmatebiT ganxorcielebisaTvis (saxelmZRvanelo, sxvadasxva samecniero Tu SemecnebiTi 

xasiaTis literatura, samuSao sqemebi, TvalsaCinoebebi, suraTebi, diagramebi, grafikebi, 

ilustraciebi da sxv.) e. i. unda ganisazRvros: 

* gakveTilisTvis saWiro masala; 

* Teoriuli da praqtikuli samuSaos ganxorcielebis etapebi. 

gakveTilis aRwera 

maswavlebelma dawvrilebiT unda aRweros gakveTilis msvleloba, misi calkeuli etapi, 

gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebi. (Tu rogor axerxebs maswavlebeli gakveTilis miznebis 

ganxorcielebas da ZiriTadad, ra aris misTvis yvelaze mniSvnelobani am gakveTilis msvlelobisas). 

gakveTilis msvleloba: 

gegmis es nawili gulisxmobs gakveTilis detalur aRweras: 

sasurvelia maswavlebelma ise aRweros gakveTilis msvleloba, rom kolegam, Tu mas amis survili 

aqvs, SeZlos SemoTavazebuli sagakveTilo modeliT sargebloba. 

gegmaSi sasurvelia 3 mniSvnelovani fazis dawvrilebiTi aRwera: 

1. Sesavali _ gamowveva anu provocirebis etapi; 

2. mTavari aqtivoba _ ZiriTadi nawili, romelic Sinaarsis realizebas, sakiTxis arsSi wvdomas 

emsaxureba; 

3. daskvniTi nawili _ gaazrebis etapi, romlis drosac unda moxdes gakveTilis msvlelobisas 

ganxiluli Temebis analizi da sinTezi, Sejereba da Sejameba da miRebuli codnis ganmtkiceba. 

14

aucilebelia, maswavlebelma winaswar gagegmos, Tu ra dro dasWirdeba gakveTilis TiToeul 

fazas (gakveTilis droSi ganawileba). 

ganvixiloT TiToeuli etapi cal-calke: 

Sesavali 

gakveTilis Sesavali nawili, saWiroebis SemTxvevaSi, SeiZleba daiwyos wina gakveTilze ganxiluli 

Temis SexsenebiT (frontaluri kiTxvebiT), am etapze moswavlem unda aRidginos sakiTxTan 

dakavSirebuli informacia, ganvlili masala, romelic TavisTavad xels Seuwyobs moswavlis axali 

TemisTvis Semzadebas. mTavaria winaswar gqondeT gansazRvruli: 

* rogor gaacnoT moswavleebs gakveTilis miznebi da amocanebi. 

* rogor SeZloT moswavleTa yuradRebis koncentracia, mobilizeba da motivacia. 

* rogor daukavSiroT gakveTilis miznebi moswavleTa interess. 

ZiriTadi nawili (Sinaarsis realizeba) 

am etapis amocanaa erTi mxriv `gamowvevis~ etapze gaRvivebuli interesisa da impulsebis 

SenarCuneba; meore mxriv _ moswavleTa aqtivobis xelSewyoba (diskusiaSi monawileoba, kritikuli 

analizi, TvalsazrisTa Sepirispireba da Sejereba, alternatiuli gzebis Zieba). am etapze 

mniSvnelovania: 

* gakveTilis mTavari Temis gansazRvra; 

* sagakveTilo procesis sainteresod warmarTvisTvis saWiro xerxebisa da meTodebis SerCeva; 

* moswavleebma SeZlon miRebuli codnis saWiroebisa da mniSvnelobis gacnobiereba. 

daskvniTi nawili (refleqsia, gaazreba) 

gakveTilis am nawilSi SeiZleba gamoikveTos ramdenime arsebiTi momenti: gakveTilis am etapze 

xdeba moswavleTa miRebuli codnisa da informaciis gaazreba da dasabuTeba; sakiTxisadmi saku- 

Tari damokidebulebis Camoyalibeba. Tvalsazrisisa Tu informaciis interpretacia (sakuTari 

sityvebiT gadmocema). 

moswavle yvelaze ukeT imas imaxsovrebs, rasac misTvis nacnob konteqstSi iTvisebs da sakuTari 

sityvebiT gadmocems da asabuTebs. aRqma maSin aris safuZvliani, rodesac informacia 

konteqstualur sqemaSi Tavsdeba. 

am fazis meore amocanaa moswavleTa Soris azrTa jansaRi gacvla-gamocvla. refleqsiis dros 

diskusiaSi Cabma ara marto diskusiis monawileebs, aramed pasiur msmenelebsac aZlevs saSualebas 

gaigon, ifiqron da amis safuZvelze CamouyalibdeT, SeeqmnaT sakuTari azri da damokidebuleba 

ganxiluli sakiTxis irgvliv. garda amisa, es aris cvlilebebisa da rekonceptualizaciis safexuri 

swavlis procesSi. am stadiaze xdeba axal-axali informaciis integraciis mravalgvar saSualebaTa 

gacnoba, es ukanaskneli ufro moqnil konstruqciebs migvaaxloebs, romlebic moswavleebma 

momavalSi SesaZloa ufro praqtikulad da mizanmimarTulad gamoiyenon. 

garda amisa, gakveTilis daskvniT anu refleqsiis etapze unda ganisazRvros: 

* Sejamebis ra xerxs mimarTavT gakveTilis bolos? 

* rogor ganaxorcielebT ukukavSirs moswavleebTan? 

saSinao davaleba 

gakveTilis bolos maswavlebeli davalebas aZlevs moswavleebs: Sin kidev erTxel gaixsenon, 

ra gaakeTes am gakveTilze, yuradRebiT gaecnon (waikiTxon) saxelmZRvaneloSi mocemul informacias 

(teqsti, wyaro) da Seasrulon `saSinao davaleba~. 

15

gakveTilis dagegmva 

(zogadi principebi) 

efeqtiani gakveTili rom davgegmoT, aucilebelia, Cveni saswavlo strategia mocemul klasSi 

moswavleTa swavlis stils SevuTavsoT. maswavleblis saswavlo stretegiaSi igulisxmeba dasaxuli 

miznis Sesabamisad aqtivobebis (operaciebis) momzadebis ostatoba. swavlis stili moswavleebs 

erTmaneTisagan ganasxvavebs. is axasiaTebs, ra pirobebSi grZnobs TiToeuli moswavle komfortulad 

Tavs swavlis procesSi. klasSi 25 moswavlidan zogi pragmatistia (ukeT swavlobs dakvirvebiT), 

zogi Teoretikosi (ukeT swavlobs azrovnebiT, fiqriT), zogi keTebisa da moqmedebis procesSia 

aqtiuri, zogi warmodgenebisa da aRqmis gziT ukeT swavlobs. gakveTili efeqtiani rom gamovides, 

yvela moswavlis swavlis stili, interesebi da SesaZleblobebi rac SeiZleba maqsimalurad unda 

gaviTvaliswinoT. 

amisaTvis swavleba/swavlis ori midgoma SeupirispireT erTma neTs da naxeT, Tqveni swavlebis 

stils am ori mdgomareobidan romeli arCe va ni ufro Seesabameba. 

maswavlebeli I midgoma II midgoma 

(tradiciuli) 

(aqtiuri) 

mizani 

devizi 

mrwamsi 

funqcia 

swavlebis stili 

urTierToba Cemsa 

da moswavles Soris 

swavlebis upiratesi 

meTodi 

saswavlo Teoria 

moswavleTa pozicia 

maswavleblisa da 

moswavleebis 

saubris xangrZlivoba 

saklaso dizaini 

swavlebis sayrdeni 

Sefaseba 

* codnis gacema * unaris, niWis, kritikuli 

azrovnebis ganviTareba 

* akeTe ise, rogorc me * ifiqre, rogor gaakeTo 

* me Tqven zemoT vdgavar * me TqvenTan erTad var 

* gadavcem codnas * vaswavli azrovnebas 

da swavlas 

* avtoritaruli * demokratiuli 

* monologi * dialogi 

* informaciuli, mTel * kvleva-ZiebiTi; 

klasTan erTdroulad wyvilebsa da jgufebSi 

* biheviorizmi * konstruqtivizmi 

* pasiuri, uintereso * aqtiuri, iniciativiani 

* Warbobs maswavleblis * Tanabaria an 

Warbobs moswavlis 

* tradiciuli * saswavlo miznisa 

Sesabamisad cvalebadi 

* saxelmZRvanelo * saxelmZRvanelo da 

winaswar SerCeuli 

saswavlo masalebi 

* pasuxis `sizustis~ * piradi aqtiurobis 

mixedviT 

mixedviT 

axla gaarCieT, ra gansxvavebaa saswavlo Teoriebs _ biheviorizmsa da kon stru qtivizms Soris. 

biheviorizmi mkacr disciplinasTan, codnis gadacemasTan, saxelmZRvaneloSi mocemuli masalis 

16

mTeli moculobiT aTvisebasa da savarji SoebiT SeZenili codnis ganmtkicebasTan asocirdeba. 

is swavlebisa da damaxso vrebis Teoriaa. 

konstruqtivizmi swavlisa da azrovnebis Teoriaa da miiCnevs, rom moswa vle aqtiurad swavlobs 

kvleva-Ziebisa da keTebis procesSi da TviTon aSenebs codnas. `nawilebisgan konstruqciis 

aSeneba~ piradi gamocdilebisa da sxve bTan urTierTobis safuZvelze xdeba. 

axla is sasicocxlo, zogadi, praqtikuli unarebi CamoTvaleT, romlebic aucileblad unda 

SesZinos skolam 21-e saukunis axalgazrdas: 

_ iazrovnos logikurad da kritikulad; 

_ Cawvdes mimarTebebs sagnebsa da movlenebs Soris; 

_ masalis damuSavebis, gagebis, analizisa da adekvaturi aRqmis safuZvelze gamoitanos 

daskvna da miiRos gadawyvetileba; 

_ dasZlios mavne Cvevebs. icxovros cxovrebis jansaRi wesiT. 

_ flobdes monacemTa Sedarebis, Segrovebisa da sxvadasxva saxiT warmodgenis xerxebs; 

_ hqondes TanamSromlobisa da Tanadgomis unari da a. S. 

axla sqematurad ganvixiloT Tanamedrove gakveTilis struqtura da vawarmo oT meTodologiuri 

gansja: rogor gadavideT swavlebidan swavlaze, maxsov ro bidan _ azrovnebaze. 

gakveTilis struqtura 

msvlelobis mixedviT Sinaarsis mixedviT etapebi 

* Sesavali * motivacia (ganwyobis Seqmna) * sakiTxis dasma/warmodgena 

* aqtivobebi * siRrmiseuli wvdoma * sakiTxis ganviTareba/aTviseba 

_ mTel klasTan 

_ individualurad 

_ wyvilSi 

_ jgufSi 

* analizi, Sejameba * gaazreba (refleqsia) * codnis gamoyeneba/integracia 

rCevebi maswavlebels efeqtiani gakveTilis dasagegmad 

gakveTilze saswavlo procesis dasagegmad maswavleblis upirvelesi amocana gakveTilis 

miznis arsis gagebaa. 

gakveTilis saswavlo miznebi gamoxatavs, ra codna da unarebi unda SeiZinon moswavleebma. 

ra Sedegs unda miaRwion moswavleebma swavlis procesSi, gansazRvrulia erovnul saswavlo 

gegmaSi yvela saganSi/sagnobriv jgufSi klasebis mixedviT. Sedegis miRwevas adasturebs Sedegis 

qvemoT mocemuli indikatorebi. maswavleblis wignSi mocemuli Sinaarsisa da miznebis ruka 

uCvenebs, romeli Sedegis misaRwevad aris saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi da romeli 

indikatorebiT dasturdeba gakveTilis bolos Sedegis miRweva. 

rodis aris gakveTilis mizani sworad SerCeuli? mizani sworad aris SerCeuli, Tu: 

* gamomdinareobs sagnobrivi standartis misaRwevi Sedgebidan. 

* qmnis safuZvels moswavleTa progresis SemowmebisTvis. 

* exmareba maswavlebels TviTSefasebaSi. 

* warmoadgens saswavlo savarjiSoebis CarCos. 

yvelaferi zemoT aRniSnuli miiRweva, rodesac moswavleebi gakveTilze gaakeTeben imas, rasac 

Txoulobs Sedegebis qvemoT CamoTvlili indikatorebi. Tu maT yuradRebiT CaikiTxavT, naxavT, 

rom gakveTilis mizani klasikuri samkuTxedis saxiT SegiZliaT warmoidginoT: 

codna 

(aRweren, axsnian, CamoTvlian, gaigeben...) 

unarebi 

(Seadareben, Seqmnian, gaaanalizeben, 

gamoikvleven...) 

ganwyoba-damokidebuleba 

(Seafaseben, SearCeven, Secvlian...) 

17

gakveTilis zogad mizanSi unda Candes, ra codna da unar-Cvevebi unda misceT moswavleebs, 

specifikurSi ki _ ra konkretuli amocanebi unda ganaviTaroT amisTvis. magaliTad, Tu miiCnevT, 

rom saswavlo problema fiqrisa da azrovnebis procesSi unda gadawydes Sesabamisi situaciuri 

amocana an savarjiSo unda SearCioT. masalis vizualizaciisTvis rukebis, grafikebis, naxatebis 

Seqmna dagWirdebaT, praqtikuli unar-Cvevebis formireba rogorc davalebebis SesrulebiT, ise 

roluri TamaSebiTa da warmosaxviTi eqsperimentebiT SeiZleba. sakuTari ganwyoba-damokidebulebebis 

gamosaxatavad moswavles saubris, simReris, keTebis saSualebac unda misceT. 

zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT, gakveTilis dagegmvis win maswavlebelma meTodologiuri 

gansja unda awarmoos: 

mTavari kiTxva gansjisTvis: 

ras gaakeTebs bavSvi 

gakveTilze? 

swavlobs swavlas? 

aSenebs codnas? 

damatebiTi kiTxvebi gansjisTvis: 

* ra movamzade gakveTilis dawyebis win swavlis ganwyobis Sesaqmnelad? 

wignSi aris Sesabamisi aqtivoba Tu me unda movZebno? 

* aqtivobebis dagegmvisas gaviTvaliswino: rac vuTxari, momismina? 

Tu momismina, gaigo? Tu gaigo, miiRo? Tu miiRo, SeuZlia 

praqtikulad gamoiyenos? ganwyoba xom ar daikarga? 

* aris saxelmZRvaneloSi masala, romelic apirobebs mzaobas: 

a) saxlSi kvlevis gasagrZeleblad? 

b) axal masalaze gadasasvlelad?Tu ar aris, me riT davexmarebi? 

kiTxvebi, romlebic daismis swavleba/swavlis axali midgomebiT gakveTilis dagegmvis win, 

bevria da rTuli. am kiTxvebze pasuxis gacema skolaSi kolegebTan TanamSromlobiT, azrisa da 

gamocdilebis gaziarebiT ukeT SeiZleba. 

gakveTilis mizani gansazRvravs aqtivobebis Sinaarss. aqtivobebis SerCevisas miznis misaRwevad 

winaswar unda moifiqroT: 

* romeli/ramdeni aqtivobis Catareba dagWirdebaT da rogori TanmimdevrobiT. 

* aris Tu ara sawyisi/Sesavali aqtivoba samotivacio, anu moemsaxureba Tu ara igi moswavleTa 

dainteresebas swavlis procesSi CasarTavad da Seasrulebs Tu ara momdevno aqtivobebTan damakavSirebel 

rols. 

* aris Tu ara momdevno aqtivobebi moswavlis swavlaze orientirebuli, ganmaviTarebeli, 

SemoqmedebiTi. 

* iZleva Tu ara Semajamebeli aqtivoba saSualebas, gakveTilis bolos Semowmdes moswavleTa 

progresi da Sefasdes gakveTilis xarisxi (ramdenad miaRwies moswavleebma da maswavleblebma 

dasaxul miznebs). 

aqtivobebis SerCevis paralelurad mniSvnelovania moswavleTa organizaciis formis dagegmva 

da drois ganawileba. saswavlo miznis miRwevis maCvenebeli indikatorebi garkveulwilad migvaniSnebs, 

rogor vamuSaoT moswavleebi: mTel klasTan, individualurad, wyvilebsa Tu jgufebSi. rac 

metad SesabamisobaSi iqneba aqtivobis organizaciis forma moswavleTa SesaZleblobebTan da 

swavlis stilTan, miT realurad SeamowmebT gakveTilze moswavleTa progress da gaanawilebT maT 

Sesasruleblad gankuTvnil dros. dro TiToeuli aqtivobisTvis winaswar igegmeba, Tumca swavlis 

procesSic SesaZlebelia SeitanoT masSi cvlilebebi. gansakuTrebiT yuradRebamisaqcevia drois 

ganawileba jgufuri muSaobisTvis, rodesac saWiroa samuSaos dagegmva, monacemebis organizeba 

da warmodgena. unda gaiTvaliswinoT, rom swored jgufuri muSaobisas yalibdeba moswavleebSi 

TanamSromlobis, piradi da gunduri pasuxismgeblobis, jansaRi konkurenciis, gadawyvetilebis 

miRebis/dasabuTebis da sxva zogadi unar-Cvevebi. Tu samuSao kvleviTi an SemoqmedebiTia, 

TiToeuli davalebis SesrulebisTvis gankuTvnili drois gaTvla (ar darCes zedmeti dro an ar 

daakldes dro) faqtobrivad ganapirobebs miznis miRwevas. 

gakveTilze swavlis procesis efeqtianad warmarTva SeuZlebelia saswavlo resursebis 

gamoyenebis gareSe. gakveTilis mizani gvikarnaxebs, ra tipis resursiT mivaRwevT Sedegs ukeT: 

adamianuri (sxva maswavlebeli, sazogadoebis wevri...), sainformacio (saxelmZRvaneloebi, statiebi, 

samuSao furclebi...), vizualuri (plakatebi, sqemebi, fotoebi, modelebi...) Tu audiovizualuri 

(kompiuteri, videokamera...). mza resursebze aranakleb efeqturia resursebis Seqmna. resusis 

moZieba-Seqmna SeiZleba klasSi, skolaSi, lokalur an globalur garemoSi, xolo Seqmnili resursis 

srulyofa-ganviTareba _ klasSi an gakveTilebis Semdeg skolaSi TanamSromlobiT, gamocdilebis 

18

gaziarebiTa da efeqtianobis SemowmebiT. ra tipis resursis gamoyenebas/Seqmnas, moZiebas SevZlebT, 

es gansazRvravs dasagegmi praqtikuli savarjiSoebis CarCos. 

yvela gakveTils sWirdeba Sefaseba. 

Sefaseba aris monitoringisa da Semowmebis safuZvelze gamotanili daskvna, romelic daafiqsirebs 

TiToeuli moswavlis warmatebasa da progress gakveTilis bolos (zogadad: swavlis 

garkveul etapze). 

Sefasebis axali sistema efuZneba monitoringisa da Semowmebis procesebs. 

monitoringSi igulisxmeba TiToeuli moswavlis warmatebasa da progresze mudmivi Tvalyuris 

devnebisa da faqtebis mogrovebis procesi. 

monitoringi saWiroa imisTvis, rom maswavlebelma Seiswavlos TiToeuli moswavlis swavlis 

stili, SesaZleblobebi, interesebi, saWiroebebi da Sesabamisad Seitanos cvlilebebi gakveTilis 

dagegmvaSi. Zalze mniSvnelovania, gakveTilis msvlelobisas kerZo kontaqtebi awarmooT TiToeul 

moswavlesTan da yuradReba gaunawiloT TiToeuls. 

Semowmeba aris TiToeuli moswavlis miRwevebisa da progresis (agreTve zo ga dad swavlis 

procesis) Sesaxeb monacemebis Segrovebis procesi. risTvis vagrovebT am monacemebs? 

monacemebis safuZvelze maswavlebeli gamoavlens swavlis xelisSemwyob da xelisSemSlel 

faqtorebs. Semowmebis Sedegebi faqtobrivad ìZleva~ rCevebs, saSualebebs Sedegebis gasaumjobeseblad. 

pedagogiur praqtikaSi gamoyenebuli Semowmebis xerxebia: dakvirveba, gamokiTxva, 

konsultacia, saubari, testireba, CaTvla, gamocda. 

ra formiT mimdinareobs Semowmeba _ zepiri, werilobiTi (komentariT) Tu konkretul 

situaciaSi moqmedebis Sesaxeb Canaweris warmoebiT, damokidebulia miznis Sinaarsze. Sesabamisad 

SeirCeva Semowmebis saSualebebi: kiTxvebi, testebi, rveulSi Cawerili monacemebi, namuSevrebis 

krebulebi, proeqtebi da sxv. 

arsebiTia, gaviazroT, rom monitoringisa da Semowmebis safuZvelze maswavleblis mier moswavlis 

mimdinare Sefaseba xdeba ara mxolod qulebis dasawe rad, aramed TiToeuli moswavlis droSi 

ganviTarebis misaRwevad, Secdomis gasasworeblad, Sedegis gasaumjobeseblad. aseTi midgomiT 

droTa ganmavlobaSi TiToeul moswavleSi yalibdeba urTierT- da TviTSefasebis unar-Cvevac: 

moswavle aqtiurad iRebs monawileobas gakveTilis srulyofaSi, problemebis gamoyofasa da 

Sefasebis kriteriumebis/sqemis SedgenaSi. 

mocemuli msjelobidan gamomdinareobs gakveTilis dagegmvis aseTi sqema: 

gakveTilze misaRwevi Sedegebi 

indikatorebi 

mizani/miznebi 

aqtivobebi (organizacia, dro) 

resursebi (klasisa da TiToeuli 

moswavlisaTvis) 

Sefaseba 

gakveTilis efeqturi dagegmvisTvis SegiZliaT gamoiyenoT cxrili, romlis SedgenaSi dagexmarebaT 

yoveli gakveTilis win da dasrulebisTanave saazrovno unare bis ganviTarebis Sesabamisad 

sakuTari TavisTvis dasmuli kiTxvebi: 

1. ra masalas iswavlian; romel qmedebebs Seasruleben moswavleebi; ra Sedegs unda mivaRwio; 

Sefasebis romeli forma SevarCio? 

19

2. rogor vamuSao moswavleebi miznis misaRwevad; ras gavakeTeb me da ras gaakeTeben Cemi moswavleebi? 

3. risTvis da visTvis gaakeTeben amas moswavleebi? 

4. ratom SevarCie aseTi aqtivobebi? kidev romeli aqtivobebis gamoyeneba SemiZlia? ratom 

SevarCieT msgavsi/gansxvavebuli aqtivobebi me da saxelmZRvanelos avtorma? 

5. ra moxdeba, Tu aqtivobebis raodenobas, Tanmimdevrobas Sevcvli da savar ji So ebs azrobrivad 

gavaerTianeb? riT davasabuTeb Cems arCevans? 

6. romel da ramden moswavleze velodebodi Sedegis (miznis) miRwevas da ra miviRe? ra cvlilebebis 

Setanas mTxovs miRweuli Sedegi (Sefaseba)? 

saswavlo Tema aqtivobebi moswavleTa drois resursebi Semowmeba/Sefaseba 

mizani/miznebi organizeba ganawileba 

gakveTilis gegmis Sedgenisas aucilebelia gaiTvaliswinoT Semdegi punqtebi: 

gakveTilis miznebi: 

• ris miRwevas gegmavT gakveTilze; 

• ra codna da unar-Cvevebi unda SeiZinon moswavleebma? 

winapirobebi: 

• risi codna da unari moeTxoveba moswavles gakveTilis miznebSi dasaxuli amocanebis asaTviseblad? 

• ra masalis codna moeTxoveba moswavles mocemuli gakveTilis ukeT gasagebad? 

resursebi: 

• ra resursebia saWiro mocemuli gakveTilisaTvis? 

• ra sWirdeba pedagogs saswavlo procesis efeqtianad warmarTvisaTvis? 

• ra tipis resursebis gamoyeneba iqneba sasurveli ( saxelmZRvanelo, Jurnal-gazeTebis statiebi, 

telefilmebi, interneti da sxv.)? 

aqtivobebi: 

• rogor gaacnobT moswavleebs gakvTilis ZiriTad miznebs? 

• rogor daainteresebT moswavleebs da gauZlierebT motivacias mocemuli Temis Sesaswavlad? 

• ras gaakeTebT moswavleebTan erTad gakveTlis ganmavlobaSi? 

• klasis organizebis ra formebs gamoiyenebT dasaxuli miznebis gansaxorcieleblad? 

• prezentaciis romel gzas gamoiyenebT, rom moswavleebma efeqturad aiTvison masala? 

• rogor SeafasebT, Tu ramdenad kargad/warmatebiT/ efeqturad Sesrulda dasaxuli amocanebi? 

• ra tipis davalebebs miscemdiT klasSi an saxlSi damoukidebeli muSaobisaTvis? 

20

swavlebis meTodebi 

swavla-swavlebis meTodebis mravalgvari klasifikacia arsebobs, gTavazobT yvelaze 

gavrcelebul variantebs. 

meTodTa klasifikaciis varianti A: 

* verbaluri, anu zepirsityvieri meTodi. 

* wignze muSaobis meTodi. 

* weriTi muSaobis meTodi, romelic gulisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: amonawerebisa da 

Canawerebis gakeTeba, masalis dakonspeqteba, Tezisebis Sedgena, referatis, an eses Sesruleba, 

da a.S. 

* laboratoriuli meTodi da demonstrirebis meTodi. es ukanaskneli Tavis mxriv gulisxmobs 

Semdegi saxis aqtivobebs: cdebis dayeneba, videomasalebis Cveneba, dinamikuri xasiaTis 

masala da sxv. 

* praqtikuli meTodebi aerTianebs swavlebis yvela im formas, romelic moswavles praqtikul 

unar-Cvevebs uyalibebs da is SeZenili codnis safuZvelze damoukideblad asrulebs ama Tu 

im aqtivobas. 

meTodTa klasifikaciis varianti B: 

diskusia/debatebi – interaqtiuri swavlebis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli meTodia. 

diskusiis procesi mkveTrad amaRlebs moswavleTa CarTulobis xarisxsa da aqtivobas. diskusia 

SesaZlebelia gadaizardos kamaTSi. es procesi ar Semoifargleba mxolod maswavleblis mier 

dasmuli SekiTxvebiT. es meTodi uviTarebs moswavleebs kamaTisa da sakuTari azris dasabuTebis 

unars. 

problemaze dafuZnebuli swavleba (PBL) – saswavlo meTodi, romelic axali codnis miRebis 

da integraciis procesis sawyis etapad iyenebs problemas. 

TanamSromlobiTi (cooperative) swavleba – imgvari swavlebis strategiiT jgufis TiToeuli 

wevri valdebulia, ara mxolod Tavad Seiswavlos, aramed daexmaros Tavis Tanagundels sagnis 

ukeT SeswavlaSi. TiToeuli jgufis wevri muSaobs problemaze, sanam yvela maTgani ar daeufleba 

sakiTxs. 

evristikuli meTodi – efuZneba moswavleebis winaSe dasmuli amocanis etapobriv gadawyvetas. 

es amocana swavlebis procesSi faqtebis damoukideblad dafiqsirebisa da maT Soris kavSirebis 

danaxvis gziT xorcieldeba. 

SemTxvevis analizi (Case study) – maswavlebeli moswavleebTan erTad gajkveTilze ganixilavs 

konkretul SemTxvevebs da maTTan erTad yovelmxriv da safuZvlianad Seiswavlis sakiTxs. 

magaliTad, fizikur geografiaSi stiqiuri movlebis arss, warmoSobis mizezebs, gavrcelebas, 

riskebs da Tavidan acilebis gzebs; geopolitikuri kuTxiT, konfliqtebis geografiaSi es SeiZleba 

iyos konkretuli konfliqtis analizi da a. S. 

gonebrivi ieriSi (Brain storming) – es meTodi gulisxmobs konkretuli Temis farglebSi 

konkretuli sakiTxis/problemis Sesaxeb maqsimalurad meti, sasurvelia, radikalurad gansxvavebuli, 

azris, ideis Camoyalibebasa da gamoTqmis xelSewyobas. aRniSnuli meTodi xels uwyobs 

problemisadmi SemoqmedebiTi midgomis ganviTarebas. es meTodi efeqturia mravalricxovani 

jgufis arsebobis pirobebSi da Sedgeba ramdenime ZiriTadi etapisgan: 

* problemis/sakiTxis SemoqmedebiTi kuTxiT gansazRvra. 

* drois garkveul monakveTSi auditoriisgan sakiTxis irgvliv arsebuli ideebis kritikis 

gareSe CaniSvna (ZiriTadad dafaze). 

* gamoricxvis gziT im ideebis gamorCeva, romlebic yvelaze metad Seesabamema dasmul sakiTx- 

Tan. 

* kvlevis mizanTan ideis Sesabamisobis dasadgenad Sefasebis kriteriumebis gansazRvra. 

* SerCeuli ideebis Sefaseba winaswar gansazRvruli kriteriumebiT. 

* umaRlesi Sefasebis mqone ideis, rogorc dasaxuli problemis gadaWris saukeTeso saSualebis 

gamovlena. 

roluri da situaciuri TamaSebi – scenaris mixedviT ganxorcielebuli roluri TamaSebi 

21

moswavleebs saSualebas aZlevs, sxvadasxva poziciidan Sexedon sakiTxs da exmareba maT alternatiuli 

Tvalsazrisis CamoyalibebaSi. diskusiis msgavsad, roluri TamaSebic uyalibebs moswavles 

sakuTari poziciis damoukideblad gamoTqmisa da kamaTSi misi dacvis unars. 

demonstrirebis meTodi – es meTodi informaciis vizualurad warmodgenas gulisxmobs. 

Sedegis miiRwevis TvalsazrisiT is sakmaod efeqturia. xSir SemTxvevaSi umjobesia, masala erTdroulad 

audio da vizualuri gziT mivawodoT moswavleebs. Sesaswavli masalis demonstrireba 

SesaZlebelia ganxorcieldes rogorc maswavleblis, ise studentis mier. es meTodi gvexmareba, 

TvalsaCino gavxadoT saswavlo masalis aRqmis sxvadasxva safexuri, davakonkretoT, Tu risi 

Sesruleba mouwevT studentebs damoukideblad; amave dros, es strategia vizualurad warmoaCens 

sakiTxis/problemis arss. demonstrireba SesaZloa martiv saxes atarebdes (magaliTad, 

maTematikuri amocanis amoxsna misi safexurebis dafaze TvalsaCinod warmodgenis saxiT) an iseTi 

rTuli saxe miiRos, rogoricaa mravalsafexuriani sabunebismetyvelo eqsperimentis Catareba. 

induqcia, deduqcia, analizi da sinTezi. 

swavlebis induqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis iseT formas, rodesac 

swavlis procesSi azris msvleloba kerZodan konkretulisaken, faqtebidan ganzogadebisaken 

aris mimarTuli, anu masalis gadmocemisas procesi mimdinareobs konkretulidan zogadisaken. 

swavlebis deduqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis gadacemis iseT 

formas, romelic zogad codnaze dayrdnobiT axali codnis aRmoCenis logikur process warmoadgens, 

anu procesi mimdinareobs zogadidan konkretulisaken. 

saswavlo procesSi analizis meTodi gvexmareba saswavlo masalis, rogorc erTi mTlianis, 

Semadgenel nawilebad daSlaSi, amiT martivdeba rTuli problebis SigniT arsebuli calkeuli 

sakiTxebis detaluri gaSuqeba. 

sinTezis meTodi gulisxmobs Sebrunebul proceduras, anu calkeuli sakiTxebis dajgufebiT 

erTi mTlianis Sedgenas. es meTodi xels uwyobs problebis, rogorc mTelis danaxvis unaris 

ganviTarebas. 

axsna-ganmartebiTi meTodi – efuZneba msjelobas mocemuli sakiTxis irgvliv. maswavlebels 

masalis gadmocemisas mohyavs konkretuli magaliTi, romlis dawvrilebiT ganxilvac xdeba 

mocemuli Temis farglebSi. 

qmedebaze orientirebuli swavleba – moiTxovs moswavle-maswavleblis aqtiur CarTulobas 

swavlebis procesSi, sadac gansakuTrebul datvirTvas iZens Teoriuli masalis praqtikuli 

interpretacia. 

mocemuli ZiriTadi meTodebis garda arsebobs swavlebis uamravi meTodi, romlis SerCeva 

maswavlebels SeuZlia konkretuli saswavlo amocanidan gamomdinare. 

muSaobis formebi: 

swavlebis procesSi sxvadsxva meTodis gamoyenebisas muSaobis Sesabamisi klasis organizebis 

forma SeiZleba iqnes gamoyenebuli, magaliTad individualuri, wyviluri, jgufuri, mTel 

klasTan erTad. 

jgufuri (collaborative) muSaoba – am meTodiT swavleba gulisxmobs moswavleTa jgufebad 

dayofas da maTTvis saswavlo davalebis micemas. jgufis wevrebi individualurad amuSaveben 

sakiTxs da paralelurad uziareben mas jgufis danarCen wevrebs. dasaxuli amocanidan gamomdinare 

SesaZlebelia jgufis muSaobis procesSi wevrebs Soris moxdes funqciebis gadanawileba. es 

strategia uzrunvelyofs yvela moswavlis maqsimalur CarTulobas saswavlo procesSi. 

individualuri samuSao 

individualuri samuSao xSirad aris sxva aqtivobis fragmenti. is garkveuli pasuxismgeblobiT 

tvirTavs moswavles, warmoaCens mis pirad damokidebulebas ama Tu im sakiTxTan mimarTebaSi, 

xels uwyobs sakuTari azris gamoTqmas, Camoyalibebas, argumentirebul dasabuTebas, kritikul 

azrovnebas, drois racionalur gamoyenebas. 

wyvilebi da jgufebi 

wyvilebsa da jgufebSi muSaoba xels uwyobs TanamSromlobis Cvevis gamomuSavebas. am savarjiSoebis 

Sesrulebisas moswavleebi swavloben erTmaneTis mosmenas, sxvisi azris gaziarebas, 

kritikul azrovnebasa da Sefasebas, sakuTari azris gamoTqmas, dasabuTebas da a.S. isini eCvevian 

funqciebis danawilebas, drois racionalur gamoyenebas. 

22

gTavazobT wyvilebSi muSaobis wesebs: 

1. maswavlebeli klass yofs wyvilebad; 

2. klass eZleva saerTo davaleba; 

3. moswavleebi samuSaos asruleben wyvilebSi; 

4. samuSaos dro gansazRvrulia (samuSaos sirTulis mixedviT); 

5. maswavlebeli TviTon anawilebs moswavleebis funqciebs. 

wyvilebSi muSaobis dros bavSvebs moeTxovebaT yuradRebis koncentracia. isini pasuxismgeblobas 

grZnoben mewyvilis mimarT. 

wyvilebSi gamomuSavebuli TanamSromlobis Cveva kidev ufro mtkicdeba jgufuri samuSaoebis 

Sesrulebisas. 

gTavazobT wesebs jgufuri muSaobisaTvis: 

1. klasi iyofa 4-5 kacian jgufad. 

2. klass eZleva saerTo davaleba. SesaZloa, maswavlebelma TiToeul jgufs sxvadasxva davalebac 

misces. 

3. jgufi muSaobs erTi magidis garSemo. 

4. samuSao sruldeba erToblivad da jgufi Sesrulebul samuSaos aZlevs erTian formas. 

5. jgufi unda muSaobdes SeTanxmebulad, ar unda moxdes konfliqti, ar unda iTrgunebodes 

arc erTi moswavle. 

6. jgufi, romlis wevrebic SeTanxmebulad ver moqmedeben, muSaobas wyvets. 

7. jgufis yoveli wevri unda CaerTos saqmianobaSi da maT Tavad unda gadainawilon funqciebi. 

8. davaleba sruldeba maswavleblis mier winaswar gansazRvrul droSi (10-15 wT.) 

TiToeul jgufSi erTi magidis garSemo Tavs iyrian sxvadasxva xasiaTisa da temperamentis 

moswavleebi: aqtiurebi, pasiurebi, liderebi. xSirad, jgufebSi swored amitom warmoiSveba konfliqti. 

maswavlebeli sTavazobs gunds konfliqtis mSvidobian mogvarebas. Tu amas gundi ver 

miaRwevs, anu ver ipovis gamosavals, is samuSao procesidan vardeba. 

jgufis SerCeva sxvadasxvagvarad xdeba: jgufi SeiZleba SeirCes ise, rom TiToeul maTganSi 

Tanabari SesaZleblobebis bavSvebi gaerTiandnen, SeiZleba cal-calke Sedges biWebisa da gogonebis 

gundebi an SeiZleba jgufebis organizeba bavSvebis megobruli damokidebulebis gaTvaliswinebiT. 

SesaZlebelia SemTxveviTobis principiT SerCevac, raTa moswavleebi mieCvion nebismier partnior- 

Tan urTierTobas. jgufebad danawileba unda moxdes operatiulad (2-3 wT.) 

SesaZloa maswavlebelma Tavad daadginos jgufis muSaobis wesebi (mag.: lideris arCeva), magram 

umjobesia muSaobis sistemis Seqmna mTlianad mivandoT bavSvebs (ra Tqma unda, maswavleblis 

rekomendaciebis gaTvaliswinebiT). kargia, Tu jgufi TviTon airCevs, vin waradgens klasis winaSe 

jgufis namuSevars. maswavlebeli Tvals adevnebs moswavleebis muSaobas, Tumca es imgvarad xdeba, 

rom bavSvebs ar SeeqmnaT STabeWdileba, TiTqos maswavlebeli maT Tavze adgaT. maswavlebeli ar 

unda Caerios jgufis muSaobaSi, garda im SemTxveve bisa, Tu jgufi misgan moiTxovs raime ganmartebas, 

an Seatyobs, rom jgufma arasworad gaigo piroba da maTi muSaoba CixSi Sevida. 

aqtiuri meTodikebiTa da jgufuri TamaSebiT muSaobisas maswavlebeli ukana planze gadadis. 

igi gezis mimcemisa da meTvalyuris rols asrulebs da bolomde neitralur wamyvanad rCeba. 

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi warmoadgenen sakuTar namuSevrebs. prezentaciis dros 

maswavlebeli kiTxvebs ar usvams da ar awyvetinebs azrs momxsenebels. 

bolos namuSevrebi SeiZleba gamoikras kedelze an dafaze. maswavlebels winaswar unda 

hqondes gansazRvuli namuSevrebis Sefasebis forma. sasurvelia, moswavleebma Tavad Seafason 

erTmaneTis namuSevari: TiToeuli moswavle asaxelebs, misi azriT, saukeTeso jgufur namuSevars 

(garda sakuTarisa) da asabuTebs, ra kriteriumebiT (Camoyalibebuli azri, originaluri 

gadawyveta, mxatvruli gaformeba, STambeWdavi prezentacia da a.S.) ixelmZRvanela Sefasebisas. 

yoveli gamomsvlelis azrs maswavlebeli dafaze afiqsirebs _ wers `pluss~ an qulas (10-quliani 

sistema) saTanado namuSevris qveS. qulebis (plusebis) raodenoba gamoavlens gamarjvebuls, Tumca 

maswavlebelma aucileblad unda gamoyos TiToeuli jgufis Zlieri da susti mxareebi. Sefasebas 

SesaZloa win uZRodes mcire diskusia, romlis drosac maswavlebelsa da bavSvebs SeeZlebaT 

SekiTxvebi dausvan TiToeuli jgufis wevrebs. 

maswavlebelma winaswar unda gansazRvros, ra dro unda daeTmos davalebis Sesrulebas, 

prezentaciebsa da namuSevrebis Sefasebas. 

23

minileqcia 

minileqcia aris mcire zomis leqcia, romlis mizania auditoriisaTvis garkveuli informaciis 

gadacema. minileqcia aris saSualeba drois mcire monakveTSi moswavleebisTvis saWiro 

informaciis gadacemisa. 

minileqcia moswavleebs umetesad codnas sZens da naklebad iZleva unarebis ganviTarebis 

SesaZleblobas. gasaTvaliswinebelia, rom leqciis dros ufro aqtiuri maswavlebelia, xolo 

SedarebiT pasiuri – moswavleebi. 

saleqciod SeiZleba sxvadasxva wyarodan SeirCes nebismieri masala faqtebis, ideebis, 

Teoriebis Sesaxeb. maswavlebelma winaswar unda moamzados Teoriuli da vizualuri masalebi, 

grafikebi, fotomasala, raTa leqcia saintereso gaxados moswavleebisaTvis. vizualuri tipis 

moswavleebisaTvis, romelTac mxedvelobiTi mexsiereba ukeT aqvT ganviTarebuli, gansakuTrebiT 

mniSvnelovania TvalsaCinoebis gamoyeneba. 

leqciisTvis momzadebuli masala logikuri TanamimdevrobiT – martividan rTulisaken – unda 

dalagdes da advilad gasagebi unda iyos moswavleebisaTvis. amavdroulad, ar unda gadaitvirTos 

Zalian bevri gansxvavebuli tipis informaciiT. sasurvelia, erTi leqcia erT sakiTxs daeTmos. 

leqciis msvlelobisas damrigebelma xeli unda Seuwyos moswavleebis aqtiurobas. 

leqciis mimdinareobisas moswavleTa aqtiurobis xelSewyobisTvis mniSvnelovania imis gaTvaliswinebiT, 

rogor sxedan isini. sasurvelia ara frontaluri (rodesac maswavlebeli dgas 

dafasTan msmenelis win), aramed sadiskusio stilis (studentebi da maswavlebeli sxedan wreSi 

magidis irgvliv ise, rom yvela kargad xedavs erTmaneTs) gamoyeneba. leqcia swavlebis SedarebiT 

pasiur formadaa miCneuli, Tumca moswavleTa gasaaqtiureblad maswavlebelma unda waaxalisos 

isini; mudmivad daamyaros mxedvelobiTi kontaqti auditoriasTan; periodulad Seamowmos, ramdenad 

usmens auditoria mas da misces Sesabamisi ukukavSiri. 

minileqciis Catarebas ar sWirdeba gansakuTrebuli materialur-teqnikuri aRWurviloba, 

Tumca, sasurvelia, gamoviyenoT vizualuri masala – grafikebi, fotomasala, cxrilebi da a.S. 

leqcia aseve SeiZleba Catardes Power Point-is gamoyenebiTac, rasac specialuri aRWurviloba 

(leptopi da proeqtori) dasWirdeba. 

eqskursia 

eqskursia aris koleqtiuri daTvaliereba risame; gamgzavreba, gaseirneba saswavlo, samecniero, 

sportuli an garTobis mizniT. eqskursiis dros moswavleebs saSualeba eZlevaT, realur 

garemoSi daakvirdnen situacias da gaecnon mocemul sakiTxTan dakavSirebul Taviseburebebs. 

eqskursias sailustracio funqcia aqvs. eqskursiaze nanaxi da mosmenili ukeT amaxsovrdebaT 

moswavleebs, vidre mxolod moyolili masala. 

eqskursiis, rogorc saswavlo RonisZiebis, gamoyenebis Taobaze sami mosazreba arsebobs: 

1. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dawyebisTanave; eqskursia xels uwyobs 

moswavleTa da pedagogTa daaxloebas, aRvivebs interess sxvadasxva sakiTxis mimarT da zrdis 

swavlis motivacias; 

2. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dasrulebisas, rodesac isini ukve saTanado 

codnasa da unar-Cvevebs floben da SeuZliaT realur garemoSi daakvirdnen istoriul Zeglebs 

Tu garkveul samuSao garemos; 

3. eqskursias gegmavs sagnis pedagogi wlis ganmavlobaSi sagnis saWiroebisa da specifikidan 

gamomdinare. 

skolis gareT swavlebas SeiZleba garkveuli problemebi axldes Tan, amitom aucilebelia 

eqskursiis detaluri dagegmva, raTa Tavidan aviciloT gaugebrobebi. maswavlebelma winaswar 

unda gaiTvaliswinos da dagegmos Semdegi sakiTxebi: eqskursiis mizani, eqskursiis zusti dro, 

moswavleebis dasaSvebi raodenoba. 

saeqskursio jgufSi moswavleTa raodenoba damokidebulia klasis sidideze. sasurvelia, 

rom 5-6 bavSvs erTi ufrosi axldes (iqneba es pedagogi, skolis administraciis TanamSromeli Tu 

aqtiuri mSobeli). 

maswavlebelma winaswar unda miawodos moswavleebs informacia eqskursiis gegmis Sesaxeb – ra 

unda naxon, ras unda miaqcion gansakuTrebuli yuradReba da a.S. eqskursiis dros unda waaxalisos 

moswavleebi, dasvan kiTxvebi. SesaZlebelia, saWiro iyos garkveuli CaniSvnebis gakeTebac. 

24

eqskursiis mniSvneloba 

saskolo eqskursiebi mniSvnelovania klasgareSe ganaTlebisTvis. amgvar RonisZiebebze 

moswavleebs socialuri da sakuTari Tavis marTvis unar-Cvevebic uviTardebaT. moswavleebi 

saskolo eqskursiebze swavloben da isveneben kidec erTad. aucilebelia, eqskursiebi winaswar 

daigegmos. mxolod am SemTxvevaSi iqneba eqskursia maqsimalurad saintereso da saganmanaTleblo 

Rirebulebis matarebeli. 

saeqskursio aqtivobebi xSirad ramdenime sagnis saswavlo gegmis integrirebas axdens (mag. 

qarTulisa da istoria-geografiis an bunebismetyvelebis), amitom am aqtivobebis dagegmvisas, 

sxvadasxva sagnis maswavlebelTa erToblivi da SeTanxmebuli muSaoba SesaZloa ufro metad 

efeqtiani iyos. 

gonebrivi ieriSi 

gonebrivi ieriSi jgufuri SemoqmedebiTi muSaobis meTodia, romlis mizania konkretuli 

problemis gadasaWrelad maqsimaluri raodenobis ideis Segroveba da ganxilva. 

gonebrivi ieriSi gamoiyeneba im SemTxvevaSi, rodesac aravin icis kiTxvaze pasuxi; roca 

gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT gvsurs rac SeiZleba meti ideisa da mosazrebis Segroveba 

da konsensusis safuZvelze sasurveli raodenobis SerCeva. 

gonebrivi ieriSis procesi sakmaod martivia. Tavdapirvelad, maswavlebeli asaxelebs gansaxilvel 

Temas da adgens gegmas. gonebrivi ieriSis dawyebamde aucilebelia jgufSi muSaobis wesebze 

SeTanxmeba. magaliTad: yvela idea sworia da yvela maTgani unda ganvixiloT; gonebrivi ieriSis 

procesSi arafers ganvsjiT da vafasebT; mTavaria ideebis raodenoba da ara xarisxi. 

moswavleebi dasmuli sakiTxis irgvliv gamoTqvamen uamrav mosazrebas/ideas, romelTac maswavlebeli 

dafaze an `flipCartze~ iniSnavs. drois limiti winaswaraa gansazRvruli – magaliTad, 

20-25 wT. 

ideebis Camoweris Semdeg maswavlebeli maT xmamaRla, jgufis yvela wevrisTvis gasagebad 

kiTxulobs. Semdeg moswavleebi afaseben ideebs, davuSavaT, sam an xuTqulian skalaze da msgavs 

ideebs ajgufeben. sabolood CvenTvis sasurvel, yvelaze maRalqulian, vTqvaT, sam-oTx ideas 

SevarCevT. 

rogorc aRvniSneT, gonebrivi ieriSis process maswavlebeli warmarTavs. mas unda SeeZlos 

yuradRebiT mosmena da monawileebis waxaliseba ideebis miwodebis procesSi. man xeli unda Seuwyos 

maqsimalurad bevri ideisa da mosazrebis Segrovebas. maswavlebeli procesSi neitraluri figuraa. 

gonebrivi ieriSis procesSi saswavlo garemo Cveulia. SesaZloa, monawileebi isxdnen wriulad, 

magidis irgvliv. maswavlebels iseTi pozicia unda ekavos, rom yvela mxridan kargad Candes. 

maswavleblis movaleoba dafaze Canaweris gakeTebacaa. atmosfero maqsimalurad komfortuli 

unda iyos. 

SemTxvevis ganxilva 

SemTxvevis ganxilva farTod gamoiyeneba ganaTlebis sferoSi. misi mizania, konkretuli Sem- 

Txvevis ganxilvis safuZvelze, damatebiTi informaciisa da codnis SeZena. 

SemTxvevis ganxilvisas ar aris aucilebeli, SemTxveva erT konkretul adamians exebodes. is 

SeiZleba adamianTa jgufTan, sxvadasxva situaciasTan, fenomenTan da a.S. iyos dakavSirebuli. 

SemTxvevis Seswavlisas iazreben da aanalizeben am konkretul SemTxvevas. SemTxvevis ganxilvamde 

saWiroa, maswavlebelma winaswar moamzados masala, romelic saintereso da aqtualuri 

iqneba moswavlebisaTvis, gaiTvaliswinebs maT asakobriv Taviseburebas da SesaZlebels gaxdis 

msjelobas mis Sesaxeb. 

gansaxilvel masalasTan erTad unda momzaddes ZiriTadi SekiTxvebi; isini SeiZleba exebodes 

moswavleTa damokidebulebas konkretuli adamianis, jgufis an konkretul SemTxvevaSi aRwerili 

situaciis mimarT; rogori damokidebuleba aqvT SemTxvevis mimarT; ra aris maTTvis misaRebi/ 

miuRebeli, rogor SeiZleba problemis gadaWra da a.S. 

SemTxvevis ganxilvas specialuri teqnikuri aRWurviloba ar sWirdeba. sasurvelia, yvela 

moswavles hqondes amobeWdili SemTxveva an maswavlebelma gamoiyenos proeqtori da leptopi. 

diskusia 

dRevandel dinamikur, eTnikurad da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis 

25

funqcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa 

da urTierTSemecnebis Cvevebi. 

amisTvis mniSvnelovania, gvesmodes, ra aris diskusia da rogor unda warvmarToT igi. miT 

umetes, rom axal erovnuli saswavlo gegmaSi Cadebulia sagnobrivi Sedegebi, romelTa misaRwevad 

maswavleblebs araerTxel mouwevT sagakveTilo procesSi diskusiis gamoyeneba. 

diskusia aris wamyvansa da msmenelebs Soris codnis, Sexedulebebisa da ideebis sityvieri 

gacvlis procesi. diskusias sxvanairad msjelobasac uwodeben. 

saklaso diskusia exmareba moswavleebs sakiTxis Rrma da detalur ganxilvaSi. kerZod, saklaso 

diskusiis dros iqmneba iseTi atmosfero, sadac moswavleebs SeuZliaT azrebis urTierTgaziareba, 

axali ideebis gamoTqma, sxvisi azrebis mosmena da gageba, komunikaciisa da TviTgamoxatvis 

unar-Cvevebis gaumjobeseba. 

kargi diskusia unda iTvaliswinebdes rogorc diskusiis wamyvanis, aseve misi monawileebis 

komunikaciur unar-Cvevebs, mocemuli sakiTxis codnas, liderobisa da koordinaciis SesaZleblobas 

, azrebis urTierTgacvlas, jgufis, rogorc mTlianis, ganxilvas da Sesabamisad, saWiroebs 

karg momzadebas. 

saklaso diskusiis momzadebisas maswavlebelma zustad unda SearCios diskusiis Tema. es 

gulisxmobs imas, rom diskusiisTvis gankuTvnili Tema iyos sagnis da konkretuli sakiTxis Sesatyvisi. 

aseve, maswavlebelma saklaso diskusiisTvis unda SearCios Sesabamisi forma (mag. moswavlis 

prezentacias mohyveba jgufuri diskusia: moswavleebs micemuli aqvT wasakiTxi masala da amas 

mohyveba Semajamebeli prezentacia da klasis diskusia) da fizikuri garemo (mag., wreSi jdoma 

diskusiis TiToeul monawiles aZlevs SesaZleblobas, ufro advilad daamyaros komunikacia, 

didi jgufebi SeiZleba daiyos ufro patara jgufebad da a. S.); 

diskusiis mimdinareobis dros maswavlebelma unda gaakeTos Semdegi: 

1. diskusiis fasilitaciisaTvis Sesabamisi saklaso garemos Seqmna: 

* diskusiis wesebis Camoyalibeba (azris gamoTqmis wesebi da a. S.); 

* ZiriTadi Temebisa da terminebis zogadi mimoxilva; 

* diskusiasTan dakavSirebuli molodinebis gamoTqma; 

* diskusiisTvis sakmarisi drois gamoyofa. 

2. monawileobis waxaliseba/xelSewyoba: 

* moswavleebis dasaintereseblad mastimulirebeli SekiTxvebis dasma; 

* moTxovna, rom moswavleebma mudmivad Seajamon ganxiluli sakiTxebi; 

* kiTxvebis momzadeba da moswavleebisaTvis garkveuli drois micema, raTa maT winaswar 

moamzadon pasuxebi da Semdeg, mTel klass warudginon. 

3. diskusiis warmarTva da daskvnebis Sejameba: 

* moswavleebis waxaliseba, raTa maT gamoTqvan TavianTi ideebis gamamyarebeli argumentebi; 

* Cumi/morcxvi moswavlisaTvis specifikuri davalebis micema, rac xels Seuwyobs mis monawileobas, 

CarTvas diskusiaSi; 

* ganxiluli sakiTxebis Sejameba da ZiriTadi azrebis Camoyalibeba: moswavleebis ideebis 

ganmarteba da moswavleebisagan damatebiTi komentarebis moTxovna. 

`kuTxeebi~ 

meTodi `kuTxeebi~ gamoiyeneba saklaso diskusiis warmarTvisas, kamaTis provocirebisa da 

jgufebs Soris paeqrobis gasaCaReblad ori an meti poziciis arsebobisas. es savarjiSo aqtiurad 

da xalisianad sruldeba. es meTodi agreTve kargia klasSi teqstebis kiTxvis, leqciis mosmenis, 

filmis Cvenebis Semdeg STabeWdilebebis Sesafaseblad, gansxvavebuli Tvalsazrisis dasafiqsireblad. 

meTodi `kuTxeebi~ moswavleebs saSualebas aZlevs, gamoTqvan sakuTari azri da daicvan TavianTi 

pozicia, agreTve yuradRebiT mousminon sxvebis argumentebs da amis mixedviT, garkveuli 

msjelobis Semdeg, gaiziaron an ar gaiziaron gansxvavebuli mosazrebebi (Secvalon an ar Secvalon 

sakuTari pozicia). 

pedagogi moswavleebs sTavazobs sadiskusio Temas. isini individualurad irCeven garkveul 

26

pozicias da ikaveben saklaso oTaxSi àm poziciisaTvis~ gankuTvnil adgils (SesaZlebelia arCeul 

iqnes saklaso oTaxis kuTxeebi, merxebi, sadac keTdeba poziciis aRmniSvnelo warwera). 

dajgufebuli moswavleebi erTmaneTs uziareben mosazrebebs da iwyeben jgufSi msjelobas, 

raTa Semdeg TavianTi versia argumentebiT daasabuTon (SesaZlebelia dasabuTeba werilobiT 

moxdes). moswavleebi unda Seecadon, rac SeiZleba damajerebeli da saintereso iyos prezentacia. 

saWiroebis SemTxvevaSi maswavlebeli exmareba jgufebs. 

moswavleebs SeuZliaT diskusiis msvlelobisas Seicvalon Sexeduleba – gadaadgildnen erTi 

kuTxidan meoreSi da im jgufSi gadainacvlon, romlis mosazrebasac axla eTanxmebian. 

mosmenisa da kamaTis dros sasurvelia, moswavleebma gaakeTon Canawerebi, rac daexmareba maT 

poziciis werilobiT gamoxatvasa da dacvaSi. 

`mozaika~ 

aqtivoba Sedgeba 4 etapisagan: 

I etapi: ZiriTadi jgufebis Sedgena da masalis ganawileba 

klasi iyofa 4-kacian jgufebad. jgufis TiToeul wevrs urigdeba masala, romelic erTi 

mTliani informaciis (teqstis) raRac nawils Seadgens, da aqvs garkveuli rigiTi nomeri (1, 2, 3, 

4). man individualurad 10 wT-is ganmavlobaSi unda daamuSaos masala, Seiswavlos, raTa SeZlos 

miRebuli informacia sxvasac gadasces. 

II etapi: eqspertTa jgufebis mier masalis Seswavla 

am etapze xdeba e. w. èqspertTa jgufebis~ Camoyalibeba. vinc amuSavebs #1 informacias, erTiandeba 

magidis irgvliv, romlis rigiTi nomeria 1, visac aqvs informacia #2, ikribeba meore magidis 

garSemo da a. S. aqedan gamomdinare Ti To euli magidis irgvliv aRmoCndebian erTi da imave informaciis 

mqone moswavleebi oTxive jgufidan, romlebic SemdgomSi gadaiqcevian e. w. ìnforma ciis 

èqspertebad~. isini erTad kiTxuloben da kidev erTxel swavloben saerTo masalas, eZeben, am masalis 

sxvebze gadacemis saukeTeso da efeqtur gzebs, meTodebs, weren gegmas, xazaven sqemebs da a.S. 

III etapi: ZiriTad jgufSi dabruneba miRebuli codnis gadacemis mizniT 

moswavleebi brundebian Tav-TavianT ZiriTad jgufebSi da rigiTi nomris da c viT (jer hyveba 1 

nomeri, Semdeg 2 da a. S.) warudgenen TavianT masalas erTma neTs. jgufis mizania, misma yvela wevrma 

srulyofilad aiTvisos TiToeu li wevris èqspertis~ mier damuSavebuli masala. 

IV etapi: individualuri da jgufuri pasuxismgebloba, miRebuli codnis Sefaseba. 

jgufis TiToeuli wevri valdebulia, saTanadod aiTvisos Tanagundelebis mier mowodebuli 

mTeli informacia (mozaikac swored amitom hqvia, nawilebidan _ mTlianisaken). miRebuli codna 

SeiZleba Semowmdes sxvadasxva gziT (mag., werilobiTi formiT, zepiri TxrobiT, kiTxva-pasuxiT 

da sxva saxis wardginebiT). 

sokratuli meTodi 

sokratuli meTodis gamoyenebis dros maswavlebeli svams mxolod problemur (da ara informaciul) 

SekiTxvebs (magaliTad, „ras fiqrobT am sakiTxze“? „ra ganmartebebi gvWirdeba amisaTvis“?) 

da ar awvdis informacias moswavleebs. am dros maswavlebeli ganixilavs gamonaklis SemTxvevebs 

da martiv ideas eWvqveS ayenebs. igi moswavleebisgan azrovnebas moiTxovs, raTa isini damoukideblad 

mividnen problemis gadawyvetamde. 

sokratuli meTodis gamoyeneba SesaZlebelia diskusiiT, debatebiT, problemuri kiTxvebis 

dasmiT da sxva. zogjer maswavlebels mohyavs faqtebi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebis 

sawinaaRmdegod, magram ar afiqsirebs sakuTar pozicias. igi xels uwyobs im pasuxebis eWvqveS 

dayenebas, romelTac gvaZlevs sxvadasxva avtoriteti da sxva. moswavleebi Tavisuflad gamoTqvamen 

sakuTar mosazrebebs dasmul problemasTan dakavSirebiT, Tamamad Txzaven hipoTezebs da 

versiebs, aanalizeben erTmaneTis argumentebs. 

qvemoT moyvanilia am meTodis gamoyenebis magaliTebi gakveTilze: 

1. maswavlebeli svams problemur SekiTxvebs, raTa waaxalisos moswavleTa azrovneba mocemuli 

sakiTxebis garSemo; 

27

2. maswavlebels mohyavs damxmare da sawinaaRmdego magaliTebi mocemuli movlenis sailustraciod; 

3. maswavlebeli kritikulad ganixilavs moswavlis argumentebs; 

4. maswavlebeli xels uwyobs klasis diskusiaSi Cabmas; 

5. maswavlebeli axalisebs sakuTari da sxvebis azrebis kritikuli Sefasebis unaris ganvi- 

Tarebas; 

6. maswavlebeli iTxovs faqtebisa da cnebebis analizs, masalis arsis gagebas da a. S. 

7. maswavlebeli sTxovs moswavles, daakavSiros sxvadasxva wyarodan miRebuli codna, sxvadasxva 

elementisagan Seqmnas axali struqtura; 

8. maswavlebeli sTxovs moswavles, sakuTar argumentaciaze dayrdnobiT gamoitanos daskvna 

(gaakeTos Sefaseba). 

keTebiT swavleba 

keTebiT swavlebis anu praqtikis meTodis gamoyenebis dros miewodeba ara informacia, aramed 

zusti instruqcia eqsperimentis an simulaciisaTvis. am meTodis mizania, moswavleebma zustad 

Seasrulon iseTi qmedebebi, romlebic xels uwyobs codnis an Cvevis formirebas. 

praqtikis dros maswavlebeli gansakuTrebul yuradRebas aqcevs moswavleTa gamoxmaurebas 

(ukukavSirs), rac azrians xdis moswavlis praqtikas da xels uwyobs mas, gaacnobieros, rasac 

akeTebs da avtomaturad (meqanikurad) ar gaimeoros is. mxolod saTanado gamoxmaurebis SemTxvevaSi 

gvaZlevs amgvari swavleba mniSvnelovan efeqts. maswavlebelma moswavles unda SesTavazos 

aqtivobis sqema an modeli, sadac naTlad aris mocemuli miRwevis doneebi. moswavles SeuZlia 

gansazRvros, Tu ras moelian misgan da rogor fasdeba misi warmateba, anu ra aris efeqturi 

„keTeba“ da miznis miRweva. 

amrigad, praqtikis mTavari principebia: moswavleebisaTvis praqtikuli davalebis micema, 

maTi waxaliseba da saTanado ukukavSiri, raTa maT azrianad imoqmedon. 

amgvari praqtika SeiZleba iyos konkretulad Tqveni dasaxlebisaTvis Sesaferisi xeebis 

nergebis SerCeva, xeebis dargva, jebirebisa da wylis kalapotis Semowmeba, skolis evakuaciis 

gegmis Sedgena da a.S. 

SesaZlebelia, maswavleblebis survilebisamebr, klasis donisa da SesaZleblobis gaTvaliswinebiT, 

ZiriTadi sakiTxebis erT Temad miwodeba an piriqiT – erTi Temis dayofa ZiriTad 

sakiTxebad. 

umcrosklaselebSi rekomendebulia, moswavleebma instruqciis mixedviT daxaton bunebrivi 

katastrofebi da naxatebi jer klasSi TanatolebTan gaarCion, Semdeg ki maswavleblis daxmarebiT 

es naxatebi skolaSi an Tundac klasSi gamofinon (es meTodi aseve uwyobs xels am asakis bavSvebis 

fsiqokoreqcias – isini daZleven SiSs da ufro mobilizebuli xdebian). 

sakuTari dakvirvebis safuZvelze, moswavleebi modelebis gamoyenebiTac axerxeben movlenebis 

axsnas. rodesac eqsperimentebi tardeba, moswavleebi sagans meti interesiT ekidebian da 

kanonzomierebebis gagebac uadvildebaT. SeiZleba iTqvas, rom eqsperimentisTvis daxarjulma 

erTma saaTma moswavleebs ufro meti SeiZleba misces, vidre saxelmZRvanelos mravalma paragrafma. 

dawyebiTi klasebis moswavleebisTvis SeiZleba gansakuTrebulad efeqtiani iyos Tundac 

martivi modelebi. magaliTad, klimaturi barierebis axsna haeris masebis gadaadgilebisas. qedebad 

SeiZleba sqelydiani wignebi gamoviyenoT, xolo haeris masebad – ventilatori. amiT moswavle 

amindis gavrcelebis kanonzomierebebs gaigebs. aseve martivi eqsperimentis Catareba SeiZleba 

dRe-Ramis cvalebadobaze, risTvisac burTi, fanari da oTaxis Cabneleba iqneba sakmarisi. meti 

TvalsaCinoebisTvis samodelo burTi SeiZleba gaferaddes, moiniSnos polusebi. 

kontinentebis dreifis demonstrireba SeiZleba WurWelSi Casxmuli sqeli siTxiT, Tu masSi 

movaTavsebT orcxobilebs, romlebsac kontinentebis miaxloebul formebs mivcemT da qvemodan 

cecxls SevunTebT. erTad moTavsebuli `kontinentebi~ (rogorc gondvana) amoZravdebian da da- 

Sordebian erTmaneTs. sqeli masa am SemTxvevaSi gavarvarebuli magmaa. Tuki `kontinentebi~didi 

sizustiT ar daiwyeben moZraobas, nu inerviulebT, radgan am eqsperimentSi mTavari da mniSvnelovani 

ara akuratuloba, aramed Tavad dreifis procesis gaazrebaa. 

modelebis Sesaqmnelad ar aris aucilebeli gansakuTrebuli masalis gamoyeneba. maTTvis meoradi 

daniSnulebis sagnebis gamoyenebac SeiZleba, romlebic uamravi saintereso modelis Seqmnis 

saSualebas iZleva. aqac mniSvnelovania maswavleblis SemoqmedebiTi damokidebuleba swavlebis 

28

procesisadmi. moswavleebs maswavleblebis dakvirvebis qveS TviTon SeuZliaT, Seqmnan modelebi, 

rac mravali praqtikuli da eqsperimentuli unar-Cvevis gamomuSavebas uwyobs xels. 

ven-diagrama 

ven-diagrama gamoiyeneba ori iseTi cnebis Sesadareblad, romelTac rogorc saerTo, ise 

gansxvavebuli niSnebi aqvT. mag.: 2 personaJis, movlenis, cnebis da a.S. diagrama saSualebas iZleva 

dadgindes saerTo da ganmasxvavebeli Tvisebebi, niSnebi. 

vici, viswavle, minda vicode 

naswavli masalis Sejerebis, gameorebisa da codnis ganmtkicebis mizniT maswavlebels SeuZlia 

efeqtianad gamoiyenos sqema: `vicodi, viswavle, minda vicode~. 

samuSao sruldeba individualurad, wyvilebsa an jgufebSi. furceli an dafa iyofa 3 vertikalur 

grafad, romelTac vawerT: `vicodi, viswavle, minda vicode~. 

vicodi viswavle ra minda vicode 

maswavlebeli moswavleebs mokled uxsnis maT winaSe dasmul amocanas da, Tu saWirod CaTvlis, 

svams kiTxvebs provocirebisTvis. 

amis Semdeg moswavleebi TanmimdevrobiT avseben samive grafas: `vici~ grafaSi weren yvelafers, 

rac maT icodnen gansaxilveli skiTxis Sesaxeb. `viswavle~ grafaSi weren imas, rac Seityves axla, 

xolo `minda vicode~ grafaSi weren imas, rac maT ainteresebT (rasac SeiZleba SekiTxvis saxec 

hqondes). 

Tu savarjiSo sruldeba jgufebSi, samuSaos damTavrebis Semdeg xdeba prezentacia, romlis 

drosac jgufebi ar imeoreben ukve Tqmuls, aramed avseben maT TavianTi informaciiT. 

savarjiSo gansakuTrebiT kargi da mosaxerxebelia erTi romelime konkretuli Temis Sesajameblad, 

wina klasebSi ganvlili masalis gasaxseneblad da axal naswavlTan dasakavSireblad, 

analitikuri da kvleviTi unaris gasaviTareblad. 

T diagrama 

es sqema maswavlebelma SeiZleba mravalmxriv gamoiyenos. igi Zalze mosaxerxebelia sapirispiro 

mosazrebaTa gamosaTqmelad, movlenebisa Tu faqtebis Sesapirispireblad da Sesadareblad, 

moqmed gmirTa dasaxasiaTeblad. 

29

T sqema saSualebas gvaZlevs, warmovaCinoT dapirispireba gansaxilvel sakiTxebs (faqtebs, 

movlenebs, adamianebs, sagnebs da a.S.) Soris. 

savarjiSo kargia informaciis dasaxarisxeblad (vTqvaT, dadebiTad da uaryofiTad) da 

dasajgufeblad. samuSao sruldeba individualurad, wyvilebSi an jgufurad, maswavleblis 

Sexedulebisamebr: dafaze, rveulSi an Tabaxis furcelze. ivseba jer sqemis marcxena mxare (5 

wT.), Semdeg – marjvena (wT.). 

azrobrivi ruka 

azrobrivi rukis mizania konkretul sakiTxebze moswavleTa (klasis) codnis dadgena-Semowmeba. 

igi xels uwyobs arsebuli informaciis Sekreba-mobilizebas, axali ideebis dabadebasa da 

gamoxatvas. 

wris SuagulSi iwereba erTi an ori sityva (nawarmoebis saTauri, sakvanZo sityva, gamonaTqvami, 

personaJis saxeli, adgilis saxelwodeba da a.S.), irgvliv ki yvela azri, romelic am sityvas 

ukavSirdeba. 

azrobrivi ruka warmoadgens efeqtian saSualebas personaJis, movlenis, ideis dasaxasiaTeblad. 

igi SeiZleba gamoviyenoT moswavleTa motivaciisTvis. 

`reitingi~ 

meTodi gamoiyeneba klasisaTvis konkretuli informaciis misawodeblad an jgufebSi mizanmimarTuli 

diskusiis waxaliseba-stimulirebisaTvis. 

maswavlebeli winaswar amzadebs baraTebis kompleqts – TiToeuli jgufisTvis 9 baraTs da 

gansaxilvel TemasTan dakavSirebul 9 mosazrebas (TiTo winadadebas wers TiTo baraTze). 

jgufebSi ganixilaven SemoTavazebul mosazrebebs da alageben maT mniSvnelobis xarisxis 

mixedviT. reitingis sqemas SeiZleba kibis an mravalkuTxedis forma mieces. safexurebrivi reitingis 

Sedgenisas yvelaze mniSvnelovani mosazreba sul zemoT Tavsdeba, mis qvemoT masze nakleb 

mniSvnelovani, momdevno safexurze – kidev ufro nakleb mniSvnelovani da a.S. yvelaze umniSvnelo 

gamonaTqvami yvelaze qvemoT aRmoCndeba. 

safexurebrivi reitingi 

yvelaze mniSvnelovani 

yvelaze umniSvnelo 

30

`mravalwaxnaga~ reitingis Sedgenisas, Tavdapirvelad unda ganisazRvros, romelia yvelaze 

mniSvnelovani mosazreba, Semdeg mniSvnelobiT misi momdevno ori gamonaTqvami, Semdeg _ sami 

saSualod Zlieri mosazreba, Semdeg ori momdevno da bolos _ yvelaze umniSvnelo. 

mravalwaxnaga reitingi 

yvelaze mniSvnelovani 

yvelaze umniSvnelo 

sakiTxebis erTmaneTisgan mkveTrad gamijvna, rogorc wesi, Zalian rTulia. aqedan gamomdinare, 

reitingis amgvari forma ufro pirobiTi da misaRebia moswavlisaTvis. garda amisa, igi konsensusis 

miRwevis met SesaZleblobasac iZleva. reitingis Sedgenisas SeiZleba baraTebze 8 mosazreba 

daiweros, erTi baraTi ki carieli darCes da is Tavad monawileebma Seavson. 

rogor momzaddes referati 

weris procesis Tanmimdevroba da struqtura 

mravali sagnis Seswavlisas, gansakuTrebiT sazogadoebrivi mecnierebebis jgufis maswavleblebi 

Semajamebeli SefasebisTvis xSirad mimarTaven referats. referatSi SeiZleba aRiwerebodes 

qveyana an regioni istoriuli TaviseburebebiT da geografiuli maxasiaTeblebiT (bunebrivi pirobebiT, 

garemosdacviTi da demografiuli problemebiT, meurneobis TaviseburebebiT); SeiZleba 

referati mieZRvnas problemas, romelic sxvadasxva (lokalur, regio nalur da globalur) doneze 

gamovlindeba. garkveuli vadebis Semdeg, rodesac info rmacia iqneba moZiebuli, damuSavebuli 

da Sesabamisad gaformebuli, moswavle ebi TavianT naSromebs acnoben Tanaklaselebs. 

rogor unda daiweros referati 

ZiriTadi nabijebi 

Tavdapirvelad, albaT, unda gvesmodes ras niSnavs igi. 

referati (laT. refero – gacnobeb) – es aris mokle, werilobiT, an sajaro moxsenebis formatSi 

Camoyalibebuli samecniero, an Tematuri naSromi. 

referatis moculoba klasebis mixedviT gansxvavebuli unda iyos. sabazo skolis moswavleebs 

moeTxovebaT aranakleb 4-5 gverdi naSromis dawera. saSualo safexurze _ 4-5 gverdze meti. 

aucilebelia, moswavleebma icodnen, rom es ar aris konspeqti da amdenad, ar SeiZleba pirvelwyarodan 

nawilebis kopireba. Tuki miTiTebuli ar aris avto ri an wyaro, aris saSiSroeba, sakuTari 

naazreviT dawe rili monakveTebi icnos maswavlebelma da moswavleebis naSromi wyalSi Caiyaros. 

Zneli warmosadgenia, rom sinamdvileSi moswavlem rTuli, specifi kuri samecniero eniT SeZlos 

azrebis gadmocema. Sesabamisad, moswavleebs unda aswa vloT, Tu ras gulisxmobs referati da 

rogor unda gaarTvan mas Tavi. 

1. referatis werisas daamuSaveT wyaroebi da araviTar SemTxvevaSi ar gadmoiweroT; 

2. Tuki maincdamainc mogwonT raime monakveTi, maSin ar dagaviwydeT avto ris citireba, wesebis 

dacviT. 

riT daviwyoT? 

referatze muSaobis procesi sworad unda daigegmos. 

1. Tema – qveynis/problemis arCeva. damwerisaTvis Tema unda iyos saintereso da aqtualuri; 

2. sakuTar Tavs vusvamT SekiTxvas: ra problemebs Seexeba es referati; vsaxa vT gzebs, rogor 

gadavWriT am problemebs; 

3. moviZiebT literaturas Temis garSemo (kargia, Tu periodikasac gamoviye nebT). vakeTebT 

amonawerebs wyaroebidan da viyenebT Tanamedrove monaceme bsac, Tuki xeli migviwvdeba internetze; 

4. movxazavT referatis ZiriTadi nawilis gegmas. TiToeul problemas saWiroa mieZRvnas calke 

31

Tavi, ukeTesia, Tuki Tavebi daiyofa ufro mcire erTeulebad, paragrafebad; 

5. vwerT samuSaos Sav variants, xolo Sesavals vwerT mxolod mas Semdeg, rac ZiriTadi nawili 

ukve dawerilia, radgan muSaobisas referatis miznebi SeiZleba mcired Seicvalos da xelaxla 

dasaweri gaxdes; 

6. moviZiebT, an vamzadebT Sesabamis TvalsaCinoebebs/ilustraciebs (ruka, foto, grafiki, 

diagrama, sqema da sxva), romlebSic kargad warmoCindeba Temis ZiriTadi ideebi; TvalsaCinoebebs 

ar unda hqondes mxolod dekoratiuli datvirTva da ar unda emsaxurebodes mxolod Temis 

moculobis gazrdas; 

7. vakiTxebT Sav samuSaos maswavlebels (Tuki igi amas iTxovs); 

8. vbeWdavT, an vaTeTrebT Sesworebul variants da vamzadebT mokle (5-7 wuTian moxsenebas), 

davurTavT ilustraciebs. 

referatis struqtura: 

a) Sesavali _ sadac vxsniT Temis arCevans, mis aqtualobas, movxazavT miznebsa da amocanebs, 

vaZlevT literaturis mokle mimoxilvas; 

b) ZiriTadi nawili _ nabij-nabij vxsniT Temas, vadasturebT naTqvams cifrebiT, faqtebiT, 

an citatebiT. yoveli sturuqturuli erTeuli (Tavi, paragrafi) sruldeba mokle daskvnebiT; 

g) daskvna _ TemasTan dakavSirebiT vayalibebT zogad daskvnebs, uarvyofT an veTanxmebiT 

wyaroTa avtorebis poziciebs da gamovTqvamT sakuTar mosazrebas problemebis gadaWrasTan 

dakavSirebiT. 

rodesac referati dasrulebulia, saboloo Strixia _ misi gaformeba. 

referatis gaformeba: 

satitulo furceli _ moicavs informacias saswavlo dawesebulebebis Sesaxeb, ewereba 

sagani/saganTa jgufi, referatis saTauri. Semsruleblisa da maswavleblis vinaoba. satitulo 

furcelze numeracia ar daaqvT. 

Sinaarsi _ struqturuli erTeulebis Sinaarsi gverdebis miTiTebiT. 

samuSaos teqsti _ a) Sesavali, b) ZiriTadi nawili da g) daskvna. aqedan iwyeba gverdebis gadanomvra 

da masze daismis Sesabamisi cifri 3. 

literaturis sia _ wyaroebis sruli bibliografiuli monacemebis miTi TebiT. 

axla, rodesac cnobilia yvela etapi, Temis sirTulidan gamomdinare unda daeTmos vadebi, 

romelSic amis gakeTeba zedmeti Zalisxmevis gareSe moxerxdeba. mag., Tuki moswavle irCevs 

sareferatod Temas konkretuli qveynis Sesaxeb, mas SeiZleba mieces erTi kvira, magram Tuki uwevs 

paralelebis gavleba romelime or qveyanas Soris, maSin referatisTvis gamoyofili dro unda 

gaiza rdos or kviramde. sasurvelia, moewyos Sualeduri ganxilva, raTa naSromi ukeTesi gamovides. 

proeqti 

proeqti – konkretuli problemis gadaWris an iniciativis ganxorciele bisken mimarTuli 

mravalferovani samuSao, romelSic warmmarTvelia kvleviTi, SemoqmedebiTi, TanamSromlobisa 

da sakomunikacio unarebis ganviTareba. 

proeqti, rogorc meTodi, ganaTlebaSi me-20 saukunis dasawyisSi Semovida. es meTodi aqtiuri 

da mizanmimarTuli swa vlis saSualebas iZleoda da iZleva. 

moswavleebi mudmivad svamen SekiTxvebs: ratom gvaswavliT ama Tu im saki Txs? raSi gamomadgeba 

es codna? maswavleblebs uWirT am kiTxvebze damajerebeli da argumentirebuli pasuxis gacema. 

am problemis mogvarebaSi maswavlebels daexmareba imis codna, Tu rogor amuSaos moswavleebi 

saswavlo proeqtze muSaobisas. moswavleebi realuri problemis gadasaWrelad SeZenil codnasa da 

unar-Cvevebs iyeneben. proeqtiT swavleba iwvevs moswavleTa motivacias da zrdis maT pasuxismgeblobas. 

isini xalisiT asruleben samuSaoebs da SeuZliaT xangrZlivad imuSaon dasmul sakiTxebze. 

sakiTxebs moswavleebi garkveuli drois (erTi an ramdenime kvira) ganmavlo baSi amuSaveben da 

Semdgom warudgenen mTel klass an ufro farTo auditorias. proeqtebi exmareba mozards realur 

cxovrebaSi gamoiyenos miRebuli codna da gamocdileba dasaxuli miznis misaRwevad. 

proeqtze muSaoba moicavs dagegmvis, kvlevis, praqtikuli aqtivobisa da Sedegebis warmodgenis 

etapebs arCeuli sakiTxis Sesabamisad. proeqti ganxo rcielebulad CaiTvleba, Tuki misi 

Sedegebi TvalsaCinod da damajereblad, koreqtuli formiT aris warmodgenili (mag., werilobiTi 

32

dokumenti, maketi, inscenireba, debatebi, aqcia, Tanmimdevruli RonisZieba da a. S.). 

maswavlebeli saswavlo proeqtebis mimdinareobisas konsultantis rols asrulebs, xelmZRvanelobs 

samuSaoebs, Ziebisa da kvlevis dros aZlevs mimarTulebas. aseve, igi uTiTebs sainformacio 

wyaroebs. 

saswavlo proeqtis dagegmvis dros, maswavlebeli iTvaliswinebs Semdegs: 

* ramdenad mniSvnelovania problema, romelic kvlevas iTxovs; 

* mosalodneli Sedegebi warmoadgendes siaxles (obieqturs an subieqtu rs); 

* proeqtze muSaobis dros gamoyenebuli meTodebi emsaxurebodes kvlevas; 

* arsebobdes arCevanis gakeTebis saSualeba, rac moswavleTa pasuxismgeblobis zrdas iwvevs. 

proeqti SeiZleba Sesruldes individualurad, wyvilebSi an jgufurad, erTi sagnis farglebSi, 

ramdenime sagnis farglebSi (saganTa integracia); 

maswavlebeli-moswavleebis damokidebulebis mxriv SeiZleba gamoiyos sami tipis saswavlo 

proeqti: 

1. maswavlebeli sTavazobs moswavleebs SerCeul problemebs, Temebs, saxavs misi gadaWris 

strategiasa da taqtikas, moswa vle ki damoukideblad gadaWris problemas. 

2. maswavlebeli svams problemas, moswavle damoukideblad irCevs kvlevis meTodebs da problemis 

gadaWris gzebs. 

3. moswavle gansazRvravs problemas, damoukideblad irCevs kvlevis meTo debsa da problemis 

gadaWris gzebs. 

proeqtis struqtura 

proeqtis aRwera 

proeqtis aRwera aris misi ZiriTadi Semadgeneli nawili. aRniSnuli pun qti sasurvelia daiyos 

qvepunqtebad, romlebSic gaerTiandeba Semdegi saxis informacia: 

a) problemis gansazRvra (identifikacia) _ gulisxmobs im konkretuli problemis xazgasmas, 

romlis sapasuxodac aris mimarTuli Tqveni proeqti. 

b) mizani _ gulisxmobs farTo, zogad debulebas imis Sesaxeb, Tu risi miRweva gsurT. poeqtis 

mizans unda warmoadgendes iseTi sasurveli garemos an pirobebis Seqmna, romelic logikur kav- 

SirSi iqneba (mimarTuli iqneba) zemoT aRweril problemasTan. 

g) amocanebi _ gulisxmobs konkretul nabijebs miznis misaRwevad. aq unda miuTiToT, ra 

amocanebis gadaWras isaxavT Tqvens proeqtSi miTiTebuli mi znis misaRwevad. miznebis misaRwevad 

SeiZleba daisaxoT erTi, ori an ramdeni me amocana imis gaTvaliswinebiT, Tu rogoria Tqveni proeqtis 

specifika. 

d) ganxorcielebis gzebi _ gulisxmobs kidev ufro konkretul nabijebs Tqven mier dasmuli 

amocanebis Sesasruleblad. ganxorcielebis gzebi aris procesi, romelmac unda upasuxos kiTxvebs: 

1) `rogor?~ _ rogor ganaxorcielebT Tqveni proeqtis amocanebs? 

2) `vin~ _ vin monawileobs Tqveni proeqtis ganxorcielebaSi? Dan ra evalebaT proeqtSi? 

proeqtis Sesrulebis vadebi 

unda Seicavdes proeqtis droSi ganawilebul msvlelobas. masSi unda aisaxos etapebad dayofili 

proeqtis Sesasruleblad gasawevi saqmianoba, gana wilebuli dReebis, kvirebis, Tveebis 

mixedviT proeqtis specifikidan gamomdi nare. 

biujeti 

biujeti ganacxadis erT-erTi mniSvnelovani nawilia. igi unda iyos logikur kavSirSi proeqtis 

aRweraSi miTiTebul amocanebTan. 

mosalodneli Sedegebi 

am nawilSi aRwereT is savaraudo efeqti an mosalodneli Sedegi, rac mohyveba proeqtis 

warmatebiT ganxorcielebas. 

monitoringi 

am nawilSi unda miuTiToT, Tu rogori iqneba konkretulad Tqveni proe qtis ganviTarebaze 

Tvalyuris devnebis (monitoringis) meqanizmi da perioduloba. 

Sefaseba 

miuTiTeT is savaraudo kriteriumebi (maCveneblebi), romlebic gansazRvravs Tqveni proeqtis 

warmatebas. 

33

proeqtis Sefasebis kriteriumebi: 

1. problemis identificireba; 

2. Teoriuli codnis praqtikul saqmianobaSi gamoyeneba; 

3. informaciis moZiebis unari; 

4. kvlevebis dagegmvisa da Catarebis unari; 

5. sazogadoebasTan da Sesabamis samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebTan urTierTobis 

unari; 

6. jgufis SemoqmedebiTi unari; 

7. moZiebuli informaciis klasifikaciisa da interpretaciis unari; 

8. kvlevis Sedegebis analizis unari; 

9. problemis gadaWris gzebis SeTavazeba; 

10. gadawyvetilebebis miReba; 

11. warmodgenili namuSevris organizeba; 

12. moswavleebis mier Seqmnili TvalsaCinoebebi. 

prezentacia, rogorc swavlebis meTodi 

prezentacia raime sakiTxis auditoriis winaSe sajaro wardgenis procesia. sagnobrivi standartebis 

moTxovnidan gamomdinare, moswavleebs mudmivad unda uwevdeT TavianTi moklevadiani 

Tu grZelvadiani kvlevis klasis winaSe wardgena. 

prezentaciis mizania, adamianebis garkveul wres (mag. Tanaklaselebs) gaacnos saqmianobis, 

kvlevis Sedegebi. sasurvelia, moswavleebis mier gakeTebuli preze ntacia iyos mokle (ara umetes 

10-15 wuTisa), azriani da saintereso. kargad momzadebuli Sinaarsis da sxvadasxva TvalsaCinoebis 

gamoyenebis (flipCarti, masalebi da a.S.) garda, aseve aucilebelia, momxsenebelma gaiTvaliswinos 

araverbaluri komunikaciis iseTi elementebi, rogorebicaa xmis tembri, sxeulis ena-Jestikulacia. 

prezentaciis mzadebisas saWiroa auditoriis Seswavla, Sesavlis, moxsenebis ZiriTadi nawilis 

da daskvnis dagegmva, sademonstracio TvalsaCinoebebis SerCeva. Semdeg ki uSualod moxseneba 

iwereba. maswavle unda moemzados SesaZlo SekiTxvebze pasuxis gasacemadac. 

gasaTvaliswinebelia is faqtoric, rom Tuki prezentacia auditoriisaTvis gasagebad ar 

iqneba warmarTuli, daikargeba misdami interesi. aseve kargad un da iyos dagegmili gamosvlis 

dro. rac mcirea dro, miT ufro rTulia yvela ZiriTadi ideis warmoCena. moxsenebis momzadebisas 

gasaTvaliswinebelia, rom momxsenebeli saSualod 100 sityvas ambobs wuTSi. gaiTvaliswineT, 

rom auditoriis interess ganapirobebs gamosvlis pirveli wuTebi. moyvanili magaliTebi unda 

iyos adekvaturi. magaliTebi saSualebas iZleva auditoriam ukeT daimaxsovros Tema. ZiriTadi 

ideebi ar unda iyos bevri (saSualod – 3), radgan erTi Temidan meoreze gadasvla auditoriis 

yuradRebis gafantvas iwvevs. 

mniSvnelovania gamosvlis dasasrulic. dasasruli unda iyos pozitiuri, an mTavrdebodes 

SekiTxviT. amiT Tqven aiZulebT auditorias, miubrundes ganxilul sakiTxs da dafiqrdes masze. 

TvalsaCinoebebi auditoriisaTvis gamomsvlelis poziciis erTgvari dadasturebaa da xels 

uwyobs ZiriTad ideebze yuradRebis gamaxvilebas. 

TvalsaCinoeba SeiZleba iyos ori tipis: teqsturi da grafikuli. isini warmoadgenen moxsenebis 

mniSvelovan danamats. teqturSi warmoCenili unda iyos mTavari postulatebi, rac auditoriis 

mxedvelobiTi mexsierebis saSualebas iZleva da advilad amaxsovrebinebs sakiTxs. postulati 

unda eweros garkveviT, didi SriftiT da ar aRematebodes 4-5 xazs. grafikuli SeiZleba iyos sqema, 

diagrama, cxrili, ruka, foto, naxati. saWiroa, prezentators gamosvlaSi CarTuli hqondes vizualuri 

masala, ipyrobdes auditoriis yuradRebas, magram ar unda kiTxulobdes masze warwerebs. 

umjobesia perefrazireba, axsna. 

prezentatorma winaswar unda Seamzados oTaxi, naxos ra dasWirdeba ilustraciebis gamosakravad, 

saWiroebis SemTxvevaSi moamzados markeri da sxva resursi. 

warmatebuli gamosvlisaTvis saWiroa, damyardes auditoriasTan kontaqti. gamosvlisas gasaTvaliswinebelia 

xmis tembri, rac auditoriis sididezea da mo kidebuli. 

dgoma, Jestebi unda iyos bunebrivi. metyveleba unda iyos gamarTuli da mSvidi, winadadebebi 

martivi, msjeloba – Tanamimdevruli, Tavi unda aaridoT Temidan Temaze gadaxtomas. auditoriis 

34

kiTxvebze pasuxebi unda iyos konkretuli. ar aris saWiro pasuxebis Zalian gaSla, radgan SeiZleba 

auditoriaze kontroli daikargos. Tuki kiTxvebi ar aris, prezentatorma Tavad SeiZleba dasvas 

savaraudo kiTxva msmenelis nacvlad, amis Semdeg SesaZlebelia sxvac SeuerTdes. 

kargia, rodesac adamiani flobs prezentaciis warmoebis unars. skolam moswavleebs unda 

ganuviTaros es unar-Cveva sxvadasxva saganSi, rac gulisxmobs maT mier Seqmnili kvlevis Sedegebis 

auditoriis winaSe wardgenas. 

prezentaciis Sesafaseblad maswavlebelma SeiZleba gamoiyenos Semdegi kriteriumebi: 

* ramdenad saintereso iyo Sesavali nawili; 

* ramdenad gamokveTilad iyo Camoyalibebuli Tezisebi; 

* ramdenad damajerebeli iyo argumentacia, magaliTad, gamyarebuli iyo msjeloba konkretuli 

magaliTebiTa da faqtebiT; 

* ramdenad Semajamebeli iyo prezentaciis daskvniTi nawili; 

* ramdenad saintereso da originaluri iyo saprezentacio Tema; 

* ramdenad daculi iyo msjelobis nawilebs Soris balansi; 

* ramdenad miipyro prezentatorma auditoriis yuradReba; 

* ramdenad SeZlo prezentatorma auditoriis yuradRebis SenarCuneba prezentaciis bolomde; 

* ramdenad mozomili da miznobrivi iyo prezentatoris Jestikulacia da manerebi; 

* ramdenad sZlia prezentatorma nerviulobis zogad fons; 

* ramdenad Tamamad da damajereblad gasca man msmenelebis mier dasmul SekiTxvebs pasuxi; 

* ramdenad daicva prezentatorma saprezentacio reglamenti; 

* ramdenad iyo prezentatori momzadebuli zepiri metyvelebisaTvis, miejaWva Tu ara igi 

baraTebs, furclebs, masalas; 

* ramdenad iyenebda prezentatori TvalsaCinoebas. 

maswavlebelma TiToeuli kriteriumis gaswvriv unda daweros Sesabamisi niSani, procentuli 

Sesatyvisi, amis Semdeg jamdeba qulebi da gamoiTvleba saSualo ariTmetikuli. SesaZlebelia, 

maswavlebelma ar gamoiyenos yvela kriteriumi da SearCios maTgan ufro mniSvnelovani. igi iniSnavs 

prezentatoris dadebiT da sust mxareebs. prezentaciis dasrulebis Semdeg ki moswavles 

eubneba yovelive amis Sesaxeb, pozitiuri kritikis formiT (ix. Sefaseba). 

auditoriis yuradRebis mobilizebisaTvis maswavlebelma SesaZloa moswavleebs sTxovos 

TiToeuli prezentatoris Sefaseba specialurad maTTvis gankuTvnili kriteriumebis mixedviT. 

kriteriumebi SeiZleba iyos Semdegi: 

* ramdenad saintereso iyo saprezentacio Tema; 

* ramdenad miipyro prezentatorma Tqveni yuradReba; 

* ramdenad gagiCinaT prezentaciam kiTxvebis dasmis survili; 

* ramdenad dagitovaT prezentaciam samomavlod am sakiTxze fiqris survili. 

TamaSebi codnis SemowmebisaTvis 

baraTebi 

dayaviT moswavleebi jgufebad. daurigeT jgufebs erTnairi raodenobis baraTebi da sTxoveT, 

gaixsenon rac SeiZleba meti termini Seswavlili masalidan. mieciT 5 wuTi davalebis Sesasruleblad. 

drois amowurvis Semdeg SeagroveT baraTebi. gaimarjvebs is jgufi, romelic yvelaze bevr 

termins Camowers. 

aurieT baraTebi da daarigeT klasSi. rig-rigobiT sTxoveT moswavleebs ganmarton termini, 

romelic weria maT baraTze. 

monaTxrobis monaTxrobi 

gamoiZaxeT dafasTan sami moswavle. ori maTgani gadis klasidan, xolo erTi rCeba da klasTan 

erTad ismens informacias, romelsac ukiTxavs maswavlebeli (2-3 abzaci Teoriuli blokidan). 

moiwvieT klasSi erT-erTi moswavle, romelic gareT icdida da sTxoveT TamaSis pirvel 

monawiles, mouyves mosmenili. 

Semdeg moiwvieT bolo, mesame monawile, romelic moismens informacias meore monawilisagan. 

amis Semdeg xelaxla waikiTxeT teqsti da klasTan erTad SeadareT TamaSis meore monawilis variants. 

35

auqcioni 

I varianti 

iyideba Sefaseba `10 qula~ an prizi. yovel monawiles SeuZlia ìyidos~ niSani an prizi, anu 

daasaxelos TemasTan dakavSirebuli nebismieri termini. (magaliTad, Tu auqcionis Temaa `saqarTvelos 

reliefi~, moswavles SeuZlia daasaxelos termini `mTa~), meore moswavle àwevs fass~ 

da daamatebs axal termins (magaliTad, `qedi~, `mwvervali~), mesame moswavles SeuZlia kidev ufro 

àwios fasi~ axali terminis dasaxelebiT (magaliTad, èroziuli reliefi~, `karstuli reliefi~ 

da sxv.). sityvebi ar unda meordebodes. 

Tu morigi dasaxelebis Semdeg warmoiqneba pauza, maswavlebeli urtyams CaquCs: `karstuli 

reliefi erTi~, `karstuli reliefi ori~... am dros moswavleebi cdiloben, gaixsenon sxva sityvebi. 

mogebulia is, vinc bolos asaxelebs termins, anu romlis Semdegac, CaquCis mesame dartymamde 

veravin ixsenebs axal sityvas. 

gamarjvebuli monawile iRebs Sefasebas `10 qula~ an prizs. 

II varianti 

auqcionis gamocxadebis Semdeg maswavlebeli sTavazobs moswavleebs, daiTvalon ‘pirobiTi 

erTeulebi~, anu furcelze Camoweron yvela termini, romelic ukavSirdeba Temas da daTvalon 

Camowerili terminebis/sityvebis raodenoba. 

am davalebis Sesasruleblad moswavleebs eZlevaT garkveuli dro, magaliTad 5 wuTi. 5 wuTis 

Semdeg iwyeba auqcioni. 

maswavlebeli sTavazobs klass `sawyis fass~_ davuSvaT 6 pirobiTi erTe uli. `vis SeuZlia 

meti?~ _ monawileebi asaxeleben TavianT cifrs (anu Camo werili sityvebis raodenobas). maswavlebeli 

avlens sam gamarjvebuls, romelTac yvelaze maRali fasi daasaxeles (yvelaze meti sityva 

aqvT Camowerili). sams virCevT imitom, rom gamarjvebulis namuSevarSi SeiZleba iyos Secdoma an 

gameoreba, am SemTxvevaSi mowmdeba Semdegi namuSevari. 

gamarjvebulTa mier Sedgenil terminTa siebi iwereba dafaze. sxva moswavleebi avseben sias, 

amateben gamotovebul sityvebs. amave dros xdeba zogierTi terminis dazusteba. 

gamarjvebuli sazeimod jildovdeba SefasebiT `10 qula~ an priziT. 

Tovlis gunda 

TamaSSi SeiZleba monawileobdes mTeli klasi. moswavleebs eZlevaT Tema. magaliTad, stiqiuri 

movlenebi. pirveli monawile asaxelebs erT-erT sakvanZo sityvas TemasTan dakavSirebiT. mag., 

zvavi. meore imeorebs pirvel sityvas da amatebs azriT dakavSirebul meore sityvas. mag., mTa. 

Semdegi monawile imeorebs pirveli da meore monawilis mier warmoTqmul sityvebs da amatebs 

Tavisas. mag., zvavi, mTa, kavkasioni da a. S. bolos warmoiqmneba sityvaTa grZeli rigi. is, vinc 

akeTebs xangrZliv pauzas, gadis TamaSidan. imarjvebs is, vinc rCeba bolos da sworad CamoTvlis 

sityvaTa jaWvs. 

TamaSi Caivlis ufro organizebulad, Tu moTamaSeebs dafasTan moviwvevT da erT xazze davayenebT. 

is, vinc gava TamaSidan, jdeba adgilze. erT-erT moswavles evaleba dasaxelebuli sityvebis 

Camowera da Secdomebis dafiqsireba. sasurvelia, rom maswavlebeli am moswavlis gverdiT 

imyofebodes, radgan amgvarad ufro advilia situaciis kontroli. 

didaqtikuri funqciis gasaZliereblad pirveli sityva SeiZleba daasaxelos maswavlebelma. 

es SeiZleba iyos rTulad dasamaxsovrebeli termini, xSirad ganmeorebisas moswavleebi mas ufro 

advilad daimaxsovreben. 

sityvaTa jaWvi SeiZleba daiweros dafaze, radgan TamaSis monawileebi dafisken zurgiT dganan. 

anbani 

moswavleebi individualurad an wyvilebSi adgenen sityvaTa CamonaTvals Semdegi instruqciis 

mixedviT: sityvebi unda daiwyos konkretul asoze da ukavSirdebodes gakveTilis Temas. 

davalebis Sesasruleblad moswavleebs garkveuli dro eZlevaT. drois amowurvis Semdeg 

maswavlebeli adarebs jgufebis siebs da gamoavlens gamarjvebuls. imarjvebs is, visac yvelaze 

grZeli sia aqvs, xolo sityvebi mkacrad Seesabameba Temas. 

maswavlebeli xmamaRla kiTxulobs klasSi saukeTeso CamonaTvals. danarCenebi avseben sakuTar 

siebs im sityvebiT, romlebic maT daaviwydaT. 

36

gamoicani termini 

TamaSis mTavari monawile (wamyvani) gadis saklaso oTaxidan, klasi ki Caifiqrebs sityvas, 

romelic Seexeba ganvlil masalas. 

amis Semdeg mTavar monawiles kvlav iwveven klasSi _ mas klasisaTvis maqsimum aTi kiTxvis 

dasmis ufleba aqvs, ris Semdegac unda gamoicnos Cafiqrebuli sityva. 

kiTxvebze pasuxi SeiZleba iyos `ki, ara, nawilobriv~. kiTxvasa da pasuxs Soris Sualedi ar 

unda aRematebodes erT wuTs. 

Tu aTi kiTxvis dasmis Semdeg wamyvani ver SeZlebs sityvis gamocnobas, mas sxva monawile Secvlis 

da klasi axal sityvas Caifiqrebs. 

wamyvanis Secvlisas klasi asaxelebs Cafiqrebul sityvas. 

es saSualebas aZlevs maswavlebels, dainaxos moswavlis logikuri azrovnebis SesaZleblobebi. 

TamaSi moswavleebs aCvevs kiTxvebis sworad dasmas, pasuxebis Sejerebasa da swori daskvnebis 

gakeTebas. 

turniri 

am TamaSisas ori moswavle ejibreba erTmaneTs codnaSi. ganisazRvreba Tema. 

pirveli moswavle svams kiTxvas mocemul Temaze, meore _ upasuxebs. Tu pasuxi sworia, meore 

moswavle Tavad svams kiTxvas, romelzedac pirveli monawile pasuxobs. 

TamaSi grZeldeba manam, sanam ar gaiJRerebs araswori pasuxi, an moswavle ver SeZlebs Tavisi 

kiTxvis dasmas. 

gamarjvebulia is, vinc bolos upasuxebs sworad, xolo mis mier dasmuli kiTxva swori pasuxis 

gareSe darCeba. 

Tu TamaSi male dasrulda (meore an mesame kiTxvaze), mogebulTan TamaSs agrZelebs sxva 

moTamaSe. 

gaagrZele Txroba 

am TamaSSi moswavleebi rigrigobiT, TiTo winadadebiT cdiloben, mouyvnen klass ganvlili 

masala. erTi iwyebs, xolo meore agrZelebs Txrobas. imarjvebs is, visi winadadebac boloa da 

romlis mere veravin verafers igonebs. 

es TamaSi SeiZleba gaiTamaSoT wyvilebSi an klasebSi. 

me vici xuTi... 

es savarjiSo Zalian hgavs sabavSvo TamaSs _ `me vici xuTi saxeli~. 

wamyvani ambobs: `me vici saqarTvelos xuTi mwvervali~. 

sxva moswavleebma unda moifiqron xuTi mwvervali da Seadaron wamyvanis Canafiqrs. imarjvebs 

is monawile, romelic pirveli daasaxelebs xuT mwve rvals saqarTveloSi. 

Semdeg wamyvani asaxelebs axal gamocanas: `me vici xuTi mdinare~, `me vici xuTi tba~ da a. S. 

krosvordi 

TamaSSi monawileobs ori adamiani (an mTeli klasi muSaobs wyvilebSi). 

saWiroa ujredebiani furceli. cxaddeba dro (vTqvaT, aTi wuTi) da Tema. 

pirveli sityva iwereba furclis SuaSi horizontalurad an vertikalurad. is unda exebodes 

aRniSnul Temas da Sedgebodes aranakleb xuTi asosagan, yvela aso iwereba calke ujraSi. Semdeg 

moswavleebi rigrigobiT weren axal sityvebs (horizontalurad an vertikalurad). 

yoveli Cawerili sityvisaTvis _ 1 qula. 

arsebuli sityvebis yovel gadakveTaze _ 2 qula. 

gaimarjvebs is, vinc yvelaze met qulas moagrovebs. 

37

VI komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo 

paragrafebze 

VIII klasis `geografiis~ moswavlis wigni 6 nawilisa da 53-mde Temisgan (paragrafisgan) Sedgeba. 

saxelmZRvaneloSi warmodgenilia rubrikebi: 

1. leqsikoni _ sadac ganmartebulia axali terminebi, ucxo sityvebi. 

2. kiTxvebi da davalebebi _ romelTa umetesoba sruldeba gakveTilze, xolo nawili moswavleebs 

eZlevaT saxlSi saSinao davalebis saxiT. 

3. es sainteresoa _ am nawilSi moswavleebi gaecnobian damatebiT cnobebs gakveTilSi mocemul 

masalasTan dakavSirebiT. 

4. magaliTebi; 

5. danarTebi. 

TiToeuli sagakveTilo Tema moicavs Sinaarsis realizaciisTvis gankuTvnil teqstebs, ilustraciebs, 

sqemebs, diagramebs, cxrilebs da istoriul wyaroebs, romlebic gankuTvnilia jgufuri 

an individualuri samuSaoebisaTvis. 

Sinaarsi 

I Tavi geografiuli mdebareoba da msoflios regionebi 

1. sivrce da teritoria 

2. geografiuli mdebareoba 

3. regioni da misi gamoyofis principebi 

4. ganviTarebuli da ganviTarebadi msoflio 

5. msoflios qveynebi 

II Tavi kontinentebi 

6. evropa 

7. azia 

8. CrdiloeTi amerika 

9. samxreTi amerika 

10. afrika 

11. avstralia da okeaneTi 

12. antarqtida 

III Tavi mosaxleoba da migracia 

13. msoflio mosaxleoba 

14. ra aris migracia? 

15. iZulebiT migracia 

16. Tanamedrove migraciebis geografia 

IV Tavi dasaxlebebi da urbanizacia 

17. gansaxlebis formebi 

18. qalaqi 

19. qalaqis funqciebi da iersaxe 

20. risgan Sedgeba qalaqi? 

21. ra aris urbanizacia? 

22. aglomeraciebi da megalopolisebi 

23. qalaqis problemebi 

24. sofeli 

38

V Tavi meurneoba 

25. Tanamedrove msoflios meurneoba 

26. samecniero-teqnikuri progresi 

27. mrewveloba 

28. saTbob-energetikuli meurneoba da energetikuli resursebi 

29. soflis meurneoba 

30. momsaxurebis sfero 

31. transporti 

32. transportis saxeebi 

33. gzebi, xidebi, gvirabebi 

34. komunikaciebi 

35. turizmi 

36. vaWroba da savaWro gzebi 

37. vaWrobis saxeebi da formebi 

38. saerTaSoriso vaWroba 

VI Tavi kavkasia 

39. kavkasiis mdebareoba da teritoria 

40. kavkasiis reliefi 

41. kavkasiis hava da Sida wylebi 

42. kavkasiis bunebrivi resursebi 

43. Savi zRva 

44. kaspiis zRva 

45. stiqiuri movlenebi kavkasiaSi 

46. samxreT kavkasiis ekologiuri problemebi 

47. bunebis dacva samxreT kavkasiaSi 

48. iunesko da samxreT kavkasia 

49. samxreT kavkasiis qveynebis meurneoba 

50. kavkasiis mosaxleoba 

51. kavkasiis qalaqebi 

52. kavkasia da saqarTvelo 

53. saqarTvelos mxareebi 

danarTi 1. naxevarsferoebi ruka 

danarTi 2 msoflio politikuri ruka 

danarTi 3. evropis fizikuri ruka 

danarTi 4. evropis politikuri ruka 

danarTi 5. aziis fizikuri ruka 

danarTi 6. aziis politikuri ruka 

danarTi 7. CrdiloeT amerikis fizikuri ruka 

danarTi 8. CrdiloeT amerikis politikuri ruka 

danarTi 9. samxreT amerikis fizikuri ruka 

danarTi 10. samxreT amerikis politikuri ruka 

danarTi 11. afrikis fizikuri ruka 

danarTi 12. afrikis politikuri ruka 

danarTi 13. avstraliis fizikuri ruka 

danarTi 14. avstraliisa da okeaneTis politikuri ruka 

danarTi 15. kavkasiis fizikuri ruka 

danarTi 16. saqarTvelos fizikuri ruka 

danarTi 17. saqarTvelos politikur-administraciuli dayofis ruka 

39

VII. sanimuSo gakveTilebis scenarebi 

§ 3 

regioni da misi gamoyofis principebi (1 sT.) 

Sedegi 1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapovebad rukis kiTxva da sxva 

TvalsaCinoebis analizi. 

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: 

• geografiul TvalsaCinoebze mocemul erTi tipis informacias gamoxatavs sxva saxiT. 

Sedegi 9. moswavles SeuZlia daaxasiaTos msoflios regionebis gamoyofis principebi da 

qveynebis klasifikaciis mniSvnelovani kriteriumebi. 


• iyenebs rukas da gansazRvravs fizikur-geografiuli, istoriul-kulturuli, ekonomikuri 

da politikuri niSniT msoflioSi regionebis gamoyofis Taviseburebebs; 

• akvirdeba qveynebis CrdiloeT-samxreTad dayofis (ekonomikuri ganviTarebis donis maCvenebel) 

rukas da ajgufebs cxrilSi qveynebs ganviTarebis donis mixedviT; 

• ilustraciebis analizis safuZvelze SeimuSavebs qveynis ganviTarebis donis maCvenebeli 

sakuTar kriteriumebs (samuSao adgilebi, savaWro obieqtebi, sauSualo xelfasi, transporti, 

sacxovrebeli) da gamoTqvams mosazrebebs; 

• irCevs or regions da ajgufebs ganmasxvavebel da msgavs niSnebs. msjelobs msgavseba-gansxvavebis 

gamomwvev mizezebze. 

gakveTilis mizani: 

• regionis gamoyofis principebis gacnoba; 

• msoflios regionaluri diferenciis Sesaxeb msjeloba. 

gamomuSavebuli unar-Cvevebi: 

• geografiul informaciis moZiebisa da interpretaciis unari; 

• klasificirebis unari; 

• msjelobisa da analizis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios fizikuri (naxevarsferoebis) da politikuri rukebi. 


I etapi – kiTxva-pasuxi – 10 wT. 

maswavlebeli wers dafaze sityva `regions~ da sTxovs moswavleebs, TavianTi sityvebiT ganmarton, 

ra aris regioni. pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, daakvirdnen 

naxevarsferoebis da msoflios politikur rukebs da gamoTqvan mosazrebebi, ra kriteriumebis 

mixedviT SeiZleba dayos msoflio regionebad. moswavleTa pasuxebi fiqsirdeba dafaze: mag., 

fizikur-geografiuli, ekonomikur-geografiuli, politikur-administraciuli, kulturulistoriuli 

da sxva niSnebis mixedviT. dayofis kriteriumis CamoTvlis Semdeg moswavleebma unda 

moiyvanon TiToeulis magaliTi. mag., fizikur-geografiuli niSnis mixedviT gamoiyofa kavkasiis, 

andebis, alpebis, balkaneTis da sxva regionebi. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon, rogor iyo dedamiwa dayofili didi geografiuli 

aRmoCenebamde da Semdeg (Zvel da axal samyarod). 

40

II etapi – rukaze muSaoba da geografiuli analizi 20 wT. 

maswavlebeli klass yofs oTx jgufad da TiToeul jgufs aZlevs davalebas: 

I jgufs evaleba, gaanalizos saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 3.1. daadginos, adamianis mier 

aTvisebuli da auTvisebeli teritoriebis gavrcelebi arealebi: romel kontinentzea, romel 

regionSi da romeli qveynebis farglebSi. 

II jgufs evaleba, gaaanalizos saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 3.2 da daadginos, ra niSnis 

mixedviT aris rukaze msoflio qveynebis dajgufebuli da gamoTqvan varaudi, Tu ratom ar aris 

gaTvaliswinebuli ekvatori aRniSnuli daraionebis dros. 

III jgufis davalebaa, saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 3.3.-is mixedviT daadginos, romel 

regionebad iyofa msoflio gaeros klasifikaciiT. aseve gansazRvron, romel regionSi moxvda 

saqarTvelo am dayofis mixedviT da gamoTqvan TavianTi mosazrebebi am sakiTxTan dakavSirebiT. 

IV jgufs evaleba, msoflio politikuri rukisa da saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 7.10-is 

mixedviT daadginon samxreT-dasavleT aziis subregionSi Semavali qveynebi da gamoTqvan TavianTi 

azri, Tu ra niSnebis mixedviT moxda maTi gaerTianeba. 

samuSaos dasrulebis Semdeg xdeba namuSevrebis prezentacia. 

III etapi – gakveTilis Sejameba – 15 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, imuSaon individualurad. maT msoflios politikuri da 

naxevarsferoebis rukebis gamoyenebiT maswavleblis mier CamoTvlili regionebidan (xmelTaSuazRvispireTi, 

karibis zRvis auzi, sparseTis yure, gvineis yure) unda amoirCion nebismieri ori 

da daadginon, am regionSi Semavali qveynebi. 

samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebels namuSevrebi Tan miaqvs gasasworeblad, romelTac 

momdevno gakveTilze ganixilaven. 

gakveTilis dasasruls maswavlebeli mokled Seajamebs Catarebul aqtivobebs da moswavleebs 

aZlevs saSinao davalebas: gaeros regionaluri dayofis sqemis gamoyenebiT amoirCion ori regioni. 

moiZion masze informacia, gamoiyenon rukebi, Seadaron isini erTmaneTs da imsjelon maT Soris 

msgavseba-gansxvavebaze. 

§ 9 

samxreTi amerika (1 sT) 

Sedegi 1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosaZieblad rukis kiTxva da TvalsaCinoebis 

analizi. 


• ganaTavsebs informacias konturul rukebsa da sxva damxmare TvalsaCinoebebze. 

• geografiul TYvalsaCinoebaze mocemul erTi tipis informacias gamoxatavs sxva saxiT. 

Sedegi 2. moswavles SeuZlia gansazRvros geografiuli obieqtebisa da qveynebis mdebareoba 

rukaze. 


• iyenebs politikur rukas da aRwers pirobiT niSnebs (ferebi, sazRvrebi), romlebiTac xdeba 

teritoriebis (saxelmwifoebis, calkeuli administraciuli erTeulebis, dedaqalaqebis) aRniSvna 

politikur rukaze. 

• sakoordinato badis gamoyenebiT gansazRvravs sxvadasxva geografiuli obieqtis mdebareobas, 

maT Soris manZilsa da mimarTulebas. 

41


• samxreT amerikis kontinentis Seswavla; 

• geografiuli saSualebebis miznobrivad gamoiyeneba. 


• sivrceSi orientaciis unari, geografiuli saSualebebis gamoyenebis, gaanalizebis, Sedarebis, 

klasificirebisa da interpretaciis unari; 

• SemoqmedebiTobis unari; 

• msjelobisa da daskvnebis moyvanis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios (an naxevarsferoebis, samxreT amerikis) fizikuri ruka, 

msoflios (samxreT amerikis) politikuri ruka, msoflios klimaturi ruka. 


I etapi – asociaciuri ruka – 15 wT. 

dawereT dafaze „samxreTi amerika“ da sTxoveT moswavleebs, gaixsenon yvelaferi, rac am kontinentis 

Sesaxeb ician. 

magaliTad, sqema SeiZleba aseTi saxiT warmoadginoT: 

andebi 

amazonis 

tyeebi 

espaneli dampyroblebi 

(konkistadorebi) 

samxreTi 

amerika 

brazilia 

amazoni 

anakonda 

fexburTi 

karnavali 

II etapi – kontinentis eqspertebi – 15 wT. 

moswavleebs uTxariT, rom isini miemgzavrebian samxreT amerikis kontinentze eqspediciaSi. 

dayaviT klasi 5 jgufad, TiToeul jgufs mianiWeT eqspertis statusi da mieciT davaleba. 

I jgufi – samxreT amerikis geografiuli mdebareobisa da reliefis Semswavleli eqspertebi. 

maT evalebaT, gansazRvron samxreT amerikis kontinentis geografiuli mdebareoba, ukiduresi 

wertilebis geografiuli koordinatebi, ZiriTadi orografiuli erTeulebi, aRweron andebis 

mTaTa sistema. 

II jgufi – klimatologebi. 

maTi amocanaa, daadginon, romel klimatur sartylebSi mdebareobs samxreTi amerika, romeli 

faqtorebi axdens gavlenas kontinentis havis formirebaze, rogoricvleba klimaturi pirobebi 

dasavleTidan aRmosavleTisken samxreT tropikis da s.g. 45 0 -is gaswvriv. 

III jgufi – hidrologebi. 

maT evalebaT, Seiswavlon samxreT amerikis hidrografiuli qseli – mdinareebi da tbebi. 

IV jgufi – landSaftmcodneebi. 

maTi mizania, daadginon, romeli bunebrivi zonebia warmodgenili samxreT amerikis kontinentze, 

aRweron andebSi simaRlebrivi sartyluroba; 

V jgufi – politologebi. 

swavloben samxreT amerikis politikuri rukis formirebis istoriasa da Tanamedrove mdgomareobas. 

42

samuSaos Sesrulebis Semdeg jgufis liderebi moawyoben namuSevrebis prezentacias. 

III etapi – Sejameba – 15 wT. 

samuSaos damTavrebis Semdex xdeba namuSevrebis ganxilva. dasasruls mokled SeajameT 

gakveTilze Catarebuli aqtivobebi. moswavleebs saSinao davalebad mieciT, Seadaron erTmaneTs 

CrdiloeTi da samxreTi amerikis kontinentebi sxvadasxva aspeqtiT (reliefi, klimaturi pirobebi, 

bunebrivi zonebi, politikur ruka) da daadginon maT Soris msgavseba-gansxvavebebi. 

§ 14 

ra aris migracia 

Sedegi 1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapoveblad rukis kiTxva da sxva 

geografiuli TvalsaCinoebis analizi. 


• mosaxleobis aRweris masalebze dayrdnobiT adgens sxvadasxva tipis grafikebsa da diagramebs. 

Sedegi 7. moswavles SeuZlia migraciis procesis Taviseburebebis daxasiaTeba. 


• demografiul sakiTxebze msjelobisas iyenebs Sesabamis terminologias; 

• ganasxvavebs migraciis tipebs (gare, Sida, qanqariseburi da sxv.) mimarTulebisa da drois 

mixedviT; 

• asaxelebs migraciis tipebs, romelsac ukve icnobs. msjelobs adamianis migraciis SesaZlo 

mizezebze da mohyavs Sesabamisi magaliTebi; 

• varaudobs migraciis SesaZlo Sedegebze individisa (romelic CarTulia am procesSi) da 

qveynebisTvis (saidanac da riTac mimarTulia konkretuli migracia); 

• ecnoba statistikur masalas da msjelobs ekonomikuri, politikuri da ekologiuri mizezebis 

Sedegad gare da Sida migraciuli procesebis cvlilebebze. 


• demografiuli terminologiis miznobrivad gamoyeneba; 

• migraciis tipebis gacnoba; 

• migraciis SesaZlo mizezebsa da Sedegebze msjeloba. 


• geografiul informaciis moZiebis, analizisa da interpretaciis unari; 

• argumentirebuli msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

• mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari; 

• namuSevris wardgens unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka. 


I etapi – kiTxva-pasuxi da geografiuli amocana 10 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, upasuxon mis mier dasmul SekiTxvebs: 

1. ra aris demografia? 

2. rogor icvleba mosaxleobis raodenoba? 

3. ra faqtorebi axdenen gavlenas mosaxleobis dinamikaze? 

43

4. ra aris meqanikuri moZraoba? 

pasuxebis mosmenis Semdeg moswavleebi muSaoben individualurad. maT unda amoxsnan geografiuli 

amocana: ras udris wlis bolos qveyanaSi mosaxleobis raodenoba, Tu wlis dasawyisSi 

cxovrobda 50 000 kaci da wlis ganmavlobaSi daibada 1 000 adamiani, gardaicvala 700, qveyanaSi 

Semovida 1 200 kaci, xolo qveynidan wavida 1 600 kaci (pasuxi: wlis bolos qveyanaSi mosaxleobis 

rodenoba 49 900 kaci iqneba). 

II etapi – minileqcia da geografiul TvalsaCinoebze muSaoba – 25 wT. 

pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli atarebs minileqcias migraciis Temaze. yuradRebas 

amaxvilebs terminebze da sakiTxebze: migracia, emigracia da emigranti, imigracia da imigranti, 

reemigranti, migraciis gamomwvevi mizezebi, migraciis tipebi, migraciis saldo, diaspora. moswavleebTan 

erTad aanalizebs saxelmZRvaneloSi mocemul nax. 14.2-s da sTxovs moswavleebs, 

gaixsenon migraciis magaliTebi. nax. 14.2-is gamoyenebiT gansazRvron, migraciis romel saxes 

Sesabameba maTi moyvanili magaliTi. 

Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs imuSaon wyvilebSi. maT unda gaaanalizon saxelmZRvaneloSi 

mocemuli rukebi: nax. 14.3 da 14.5. erTi moswavle akeTebs davalebas erT rukaze, xolo 

meore – meore rukaze. pirveli moswavle adgens 3 qveyanas, sadac migraciis saldo dadebiTi, 

uaryofiTi da stabiluria, xolo meore moswavle - 3 qveyanas, sadac somxuri diaspora yvelaze 

metad mravalricxovania. 

samuSaos dasrulebis Semdeg moswavleebi namuSevrebs erTmaneTs cvlian da asworeben. samuSaos 

damTavrebis Semdeg xdeba namuSevrebis ganxilva SerCeviT. 


maswavlebeli sTxovs moswavleebs, imuSaon individualurad da werilobiT warmoadginon namuSevrebi. 

maT mokled unda daweron, ra gansxvavebaa Sida da gare migraciis gamomwvev mizezebsa 

da sezonur da qanqarisebur migracias Soris. maswavlebels moswavleTa namuSevrebi Tan miaqvs 

gasasworeblad. 

gakveTilis dasasruls maswavlebeli mokled afasebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs da 

moswavleebs aZlevs saSinao davalebas: moiZion informacia qveyanaSi da maT regionSi mosaxleobis 

Sida da gare migraciis Sesaxeb da werilobiT gamoTqvan varaudi, ra problemebi SeiZleba 

warmoiqmnas aRniSnuli procesebis Sedegad. 

§ 19 

qalaqis funqciebi da iersaxe (1 sT) 

Sedegi1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapovebad rukis kiTxva da sxva 



• ganaTavsebs informacias konturul rukebze da sxva damxmare TvalsaCinoebebze. 

• geografiul TvalsaCinoebaze mocemul erTi tipis informacias gamoxatavs sxva saxiT. 

Sedegi 8. moswavles SeuZlia daaxasiaTos urbanizaciis procesi. 


• agrovebs monacemebs sakuTari dasaxlebuli punqtis Sesaxeb, adarebs sasoflo da saqalaqo 

dasaxlebebis fotoebs, ganmasxvavebel niSnebs ganaTavsebs cxrilSi. 

• ecnoba saqarTveloSi da sxva qveynebSi dasaxlebuli punqtebis statusis miniWebis kriteri- 

44

umebs, pirobiTi niSnebis daxmarebiT aRniSnavs sxvadasxva dasaxlebis xalxmravlobas da funqciebs. 

• interesis mixedviT agrovebs informacias (gegma, ruka, fotosuraTi, statistikuri informacia 

da sxv.) kontinentebis udides qalaqebze da adarebs maT sxvadasxva niSnis mixedviT (dagegmareba, 

funqciuri daxasiaTeba, infrastruqtura, mosaxleoba da sxv.); Sedegebs warmoadgens 

misTvis sasurveli formiT. 


• qalaqis arsis, funqciebisa da iersaxis ganmsazRvreli elementebis gansazRvra. 

• msoflios sxvadasxva qalaqis gacnoba. 


• geografiul saSualebebze muSaobis unari; 

• varaudebis gamoTqmis unari; 

• argumentirebulad msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari: 

• Sedarebis unari; 

• namuSevris wardgenis unari. 

resursebi: msoflios politikuri ruka; saqarTvelos politikur-administraciuli dayofis 

ruka; sxvadasxva qalaqisa da soflis fotoebi. 


I etapi – asocialuri rukis Sedgena – 15 wT. 

maswavlebeli dafaze wers or sityvas „qalaqi“ da „sofeli“ da sTxovs moswavleebs, CamoTvalon 

sityvebi, romlebic maT „qalaqTan“ da „sofelTan“ dakavSirebiT gaaxendebaT. 

qalaqi 

sofeli 

asociaciuri rukebis Sevsebis Semdeg moswavleebs daurigeT an sTxoveT, saxelmZRvaneloSi 

moZebnon qalaqisa da soflis fotoebi (gv. 164, 174, 191). maTi da ukve Sevsebuli asociaciuri 

rukebis saSualebiT wyvilebSi imuSaon da Seavson venis diagrama: 

qalaqi 

sofeli 

msgavseba 

II etapi – teqstze da konturul rukebze muSaoba – 10 wT. 

dausviT moswavleebs SekiTxvebi: 

– maTi azriT, ra kriteriumebia ganmsazRvreli dasaxlebuli punqtisTvis, rom is qalaqad iwodebodes? 

– ra niSnebiT gansxvavdebian msoflios qalaqebi erTmaneTisgan? 

– ra SeiZleba iyos qalaqis iersaxis ganmsazRvreli elementebi? 

45

kiTxvebze pasuxebis mosmenis Semdeg dayaviT klasi jgufebad da TiToeul jgufs mieciT davaleba. 

jgufis wevrebma saxelmZRvaneloSi unda moZebnon Tqven mier dasmul SekiTxvebze pasuxebi 

da Seadaron TavianT pasuxebs. 

Semdeg amoirCion msoflios 10 qalaqi, daadginon maTi xalxmravloba da funqciebi, SeimuSavon 

am qalaqebisa da punqtebis aRmniSvneli pirobiTi niSnebi da daitanon isini konturul rukaze. 

III etapi – prezentacia da Sejameba – 15 wT. 

samuSaos damTavrebis Semdeg moxdeba namuSevrebis prezentacia. 

dasasruls mokled SeajameT gakveTili da moswavleebs mieciT saSinao davaleba: damatebiTi 

wyaroebis saSualebiT moiZion informacia (gegma, ruka, fotosuraTi, statistika) msoflios 

nebismier or qalaqze da daaxasiaTon igi Semdegi gegmis mixedviT: 

1. mdebareoba; 

2. mosaxleoba; 

3. mokle istoria da iersaxis cvlileba; 

4. funqciebi da funqciuri daraioneba 

5. dagegmareba; 

6 infrastruqtura; 

8. adgili da mniSvneloba qveynis cxovrebaSi. 

moswavleebs SeuZliaT namuSevrebi warmoadginon sasurveli formiT: cxrili, sqema, Canaxati, 

werilobiTi Tema da sxv. 

§ 28 

saTbob-energetikuli meurneoba da 

energetikuli resursebi (2 sT.) 

Sedegi 6. moswavles SeuZlia msjeloba vaWrobis rolze ekonomiskis ganviTarebaSi. 


• irCevs mrewvelobis (mag., navTobis an bunebrivi airis mrewveloba) da msoflio meurneobis 

(mag., xorblisa da yavis warmoeba) zogierTi dargis produqcias. ikvlevs am produqciaze moTxovnas 

msoflio bazarze da konturul rukaze aRniSnavs msoflios importior da eqsportior qveynebs. 


• saTbob-energetikuli resursebis gacnoba da maTi gamoyenebis Sesaxeb warmodgenis Seqmna. 

• resursebs moxmarebis masStabebis gacnoba da maTi dazogvis gzebis Zieba. 


• kavSir-urTierTobebis dadgenis unari; 

• problemis gansazRvrisa da misi gadaWris gzebis Ziebis unari; 

• SemoqmedebiTobis unari; 

• namuSevris wardgenis unari; 

• komunikaciis unari; 

• diskusiisa da sxvisi azris mosmenis unari; 

resursebi: saxelmZRvanelo, msofliosa da saqarTvelos sasargeblo wiaRiseulis gavrcelebis 

rukebi. 

46

gakveTilis msvleloba (pirveli saaTi.) 

I etapi – 15 wT. 

dafaze CamowereT sxvadasxva terimini: navTobi, tye, qvanaxSiri, mze, rkina, oqro, urani, qari, 

azbesti, bunebrivi airi, torfi, niadagi, manganumi da sxv. sTxoveT moswavleebs, imuSaon wyvilebSi, 

amoarCion Camoweril sityvebs Soris saTbob-energetikuli resursebi da TiToeuls miuweron 

gamoyenebis sfero, ekonomikis Sesabamisi dargi. namuSevrebi warmoadginon cxrilis saxiT: 

saTbob-energetikuli 

meurneobis dargi 

resursebi 

II etapi – 25 wT. 

samuSaos dasrulebis Semdeg moswavleebi gamarTaven Sesrulebuli samuSaos prezentacias. 

Semdeg kiTxuloben teqsts da ecnobian saxelmZRvaneloSi mocemul cxrils. 

teqstis wakiTxvis Semdeg moswavleebi klasSi wriulad dasxdebian. maswavlebeli acnobs maT 

instruqcias, Tu rogor unda imoqmedon: TiToeul mowavles maswavlebeli mimarTavs romelime 

saTbob-energetikuli resursis saxeliT da am moswavlem unda isaubros Sesabamisi resursis dadebiT 

da uaryofiT mxareebze. mag., moswavle N-s Sexvda urani da atomuri energia. is saubrobs, rom 

urani sasargeblo wiaRiseulia, romelsac atomur eleqtrosadgurSi sawvavad iyeneben. igi didi 

raodenobiTaa dedamiwaze, xelmisawvdomia, iafia. uranis uaryofiT mxared ki misi aRudgenadoba 

iTvleba; aseve is, rom atomuri eleqtrosadguris avariebs mZime Sedegebi axlavs Tan. problemaa 

uranis narCenebis damarxva da sxva. 

meore moswavles Sexvdeba navTobi, mesames _ wyali da a.S. 

III etapi _ 5 wT. 

gakveTlis dasasruls mokled SeajameT Catarebuli aqtivobebi da sTxoveT moswavleebs, saxelmZRvaneloSi 

mocemuli testi-anketa Seavson mSoblebis daxmarebiT. 

me-2 saaTi 

I etapi _ 10 wT. 

sTxoveT moswavleebs, warmoadginon testi-anketis pasuxebi. gamoarkvieT, rogori mdgomareobaa 

klasis moswavleebs Soris energodazogviTi saqmianobis kuTxiT. 

II etapi _ 20 wT. 

dayaviT klasi jgufebad da TiToeul jgufs mieciT davaleba: 1) daadginon qronologiuri TanmimdevrobiT 

energiis wyaroebi, romelsac adamiani iyenebs (adreuli droidan dRemde): atomuri 

energia, Sinauri cxovelebis kunTebis Zala (mag. cxenis Zala), navTobi, qaris energia, adamianis 

kunTebis Zala, naxSiri, wylis energia, mzis energia. 

2) CamoTvalon eleqtrosadgurebis tipebi da daajgufon isini garemoze zemoqmedebis mixedviT. 

axsnan, Tu ratom gamoimuSavebs zogi maTgani èkologiurad sufTa energias~, zogi ki piriqiT. 

3) ganmarton, Tu rogor esmiT gamoTqmebi: a) energetikuli krizisi, b) energiis wyaroebze kontroli 

qveynis Zalauflebis sawindaria. 

namuSevrebis prezentaciis Semdeg isaubreT energetikuli resursebis dazogvis aucileblobis 

Sesaxeb. aseve yuradReba gaamaxvileT eleqtrosadgurebis muSaobis ekologiur aspeqtebze. 

47

III etapi _ 15 wT. 

sTxoveT moswavleebs, individualurad imuSaon. CamoTvalon, TviTon raSi iyeneben eleqtroenergias 

da ra wvlili SeuZliaT Seitanon energodazogviT saqmeSi. 

raSi viyeneb 

enelqtroenergias 

rogor SeiZleba Sevamciro 

misi xarjva 

Sesrulebuli namuSevrebi gamoakariT oTaxSi. 

gakveTilis dasasruls sTxoveT moswavleebs, saxlSi werilobiT moamzadon Tema _ atomuri 

energiis gamoyeneba, dadebiTi da uaryofiTi mxareebi. 

§ 29 

soflis meurneoba 

Sedegi1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapoveblad rukis kiTxva da sxva 





Sedegi 3. moswavles SeuZlia axsnas, Tu ra gavlenas axdens bunebrivi pirobebi dasaxlebis 

tipebsa da meurneobis ganviTarebaze. 


• ikvlevs sasoflo-sameurneo ganxris asortiments, agrovebs maT (mag. cxrilis saSualebiT) 

saqarTvelos kuTxeebis mixedviT, gansazRvravs sasoflo-sameurneo tipebs da Sedegebs warmoadgens 

misTvis sasurvel formiT. 

Sedegi 6. moswavles SeuZlia msjeloba vaWrobis rolze ekonomikis ganviTarebaSi. 


• irCevs mrewvelobisa da soflis meurneobis zogierTi dargis produqcias, ikvlevs am produqciaze 

moTxovnas msoflio bazarze da konturul rukaze aRniSnavs umsxviles importior da 

eqsportior qveynebs. 


• soflis meurneobis, rogorc ekonomikis Semadgeneli mniSvnelovani nawilis gaazreba; 

• soflis meurneobis dargobrivi struqturis gacnoba; 

• soflis meurneobis sxvadasxva produqtis mniSvnelovani mwarmoebeli da eqsportiori qveynebis 

gacnoba. 


• geografiuli informaciis moZiebis, analizisa da interpretaciis unari; 


• geografiuli kvlevisa da analizis unari. 

48

esursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka, naxevarsferoebis ruka, msoflios 

klimaturi sartylebis ruka, saqarTvelos fizikuri ruka, msoflios konturuli ruka. 


I etapi – geografiul TvalsaCinoebze muSaoba – 10 wT. 

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon, mrewvelobis garda kidev ra nawilisgan Sedgeba 

meurneoba (ekonomika). pasuxis mosmenis Semdeg dafaze xazavs soflis meurneobis struqturis 

gamomsaxvel sqemas da sTxovs moswavleebs, daexmaron sqemis SevsebaSi. sqema Semdegi saxisaa: 


memcenareoba 

mecxoveleoba 

Semdeg maswavleblis TxovniT moswavleebi muSaoben damoukideblad. maT unda CamoTvalon 

memcenareobis da mecxoveleobis Semadgeneli dargebi. 

mebostneoba 

mevenaxeoba 

mebaReoba 

memcenareoba 

memindvreoba 

meyvavileoba 

marcvleuli kulturebi 

(xorbali, simindi, 

brinji da a.S.) 

mekartofileoba 

teqnikuri kulturebi 

(bamba, mzesumzira, 

seli da a.S.) 

49

meRoreoba 

mefrinveleoba 

mecxvareoba 

(cxvari da Txa) 

msxvlfexa rqosani 

mesaqonleoba (Zroxa, 

xari, kameCi) 

mecxoveleoba 

mecxeneoba 

meTevzeoba 

mefutkreoba 

meabreSumeoba 

sqemebis Sevsebis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, Seadaron TavianTi Sevsebuli 

sqemebi saxelmZRvaneloSi mocemul sqemebs: nax. 29.1 da nax. 29.6 da Seavson an gaasworon maT mier 

Sevsebuli sqemebi. 

II etapi – minileqcia, teqstsa da geografiul TvalsaCinoebze muSaoba – 25 wT. 

maswavlebeli atarebs minileqcias soflis meurneobis Sesaxeb. yuradRebas amaxvilebs dargis 

mniSvnelobaze, bunebrivi pirobebis rolze soflis meurneobis ganviTarebis saqmeSi. Semdeg klass 

yofs sam jgufad da TiToeul jgufs aZlevs davalebas: 

I jgufs evaleba, gaaanalizos saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 29.4 da nax. 29.5 da klimaturi 

sartylebis, naxevarsferoebisa da msoflios politikuri rukebis gamoyenebiT, daadginos, sad aris 

gavrelebuli xorbali da yava da axsnas maTi gavrcelebis arealebis geografiuli Tavisebureba. 

II jgufs evaleba, gaecnos saxelmZRvaneloSi moyvanil magaliTebs 1-4, aseve teqstSi mocemuli 

axal terminebs da moamzados Tema soflis meurneobis Sesaxeb. 

III jgufis davalebaa, gaaanalizos saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 29.8 da Tavad Seqmnili pirobiTi 

niSnebis gamoyenebiT konturul rukaze aRniSnos soflis meurneobis zogierTi produqtis 

mwarmoebeli udidesi qveynebi. samuSaos dasrulebis Semdeg gaimarTeba namuSevrebis prezentacia. 


maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gamoiyenon saqarTvelos fizikuri ruka da werilobiT 

upasuxon Semdeg kiTxvas: 

1. saqarTvelos bunebrivi pirobebidan gamomdinare, barSi ZiriTadad miwaTmoqmedebas misdeven, 

mTaSi ki mecxoveleobas. dasavleT saqarTveloSi subtropikuri kulturebi mohyavT (mag. citrusebi, 

Cai, kivi), aRmosavleTSi ki ZiriTadad mevenaxeoba, mexileoba da mebostneobaa gavrcelebuli. 

axseniT, romelma bunebrivma pirobebma Seasrula gadawmyveti roli soflis meurneobis 

dargebis amgvar gadanawilebaSi? 

moswavleTa mier Sesrulebuli namuSevrebi maswavlebels Tan miaqvs gasasworeblad. gakveTilis 

bolos mokled ajamebs Catarebul aqtivobebs da moswavleebs aZlevs saSinao davalebas: 

1. gamoikvlion axlomdebare sasoflo-sameurneo bazarSi an supermarketSi warmodgenili 

produqciis asortimenti. daajgufon isini imis mixedviT, Tu saqarTvelos romel kuTxeSi da 

romel qveyanaSicaa warmoebuli. TiToeul produqts miuweron soflis meurneobis romel dargs 

da qvedargs miekuTvneba. 

2. daadginon, soflis meurneobis romeli dargebia ganviTarebuli mis mxareSi, sofelSi da 

asnan, Tu ratom ganviTarda swored es dargebi. 

50

§ 31 

transporti (1 sT.) 

Sedegi 7. moswavles SeuZlia msjeloba transportis ganviTarebaze uZvelesi droidan dRemde. 


• asaxelebs misTvis cnobil satransporto saSualebebs da msjelobs maTi gamoyenebis efeqtianobaze 

sxvadasxva tipis produqciis gadazidvisas. 

• msjelobs sxvadasxva tipis satransporto saSualebebis ganviTarebisa da gamoyenebis perspeqtivebze 

gansxvavebul bunebriv garemoSi. 

• cxrilSi ajgufebs garemo pirobebsa da Sesabamis efeqtur satransporto saSualebebs. 


• transportis mniSvnelobis gacnobiereba, sxvadasxva satransporto saSualebebis ganviTarebis 

istoriis gacnoba da gmoyenebis perspeqtivebis Sesaxeb msjeloba. 



• problemis gaazrebisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

• geografiuli informaciis interpretaciis unari; 

• msjelobisa da namuSevris wardgenis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri da fizikuri rukebi. 


I etapi – provocireba da „drois“ xazi – 10 wT. 

sTxoveT moswavleebs, CamoTvalon maTTvis nacnobi transportis saSualebebi. maTi pasuxebi 

daafiqsireT dafaze: mag., cxeni, manqana, matarebeli, sahaero burTi, TviTmfrinavi, raketa, etli, 

velosipedi da a.S. 

Semdeg sTxoveT, imuSaon wyvilebSi, maT mier CamoTvlili satransporto saSualebebi daajgufon 

Zvel da axal saxeobebad da ganalagon `dros xazze~ warmoSobis mixedviT. 

II etapi – geografiul informaciaze muSaoba – 20 wT. 

moswavleTa namuSevrebis gacnobis Semdeg mokled gaacaniT maT, Tu risgan Sedgeba satransporto 

kompleqsi, rogoria transportis saxeebis klasifikacia, ras niSnavs tvirTbrunva da 

mgzavrTbrunva. 

Tqveni saubris Semdeg dayaviT klasi jgufebad da mieciT davaleba: 

1. cxrilSi daajgufon garemo pirobebis Sesabamisi efeqturi satransporto saSualebebi. 

2. gaaanalizon saxelmZRvaneloSi mocemuli msoflio tvirT- da mgzavrTbrunvis grafiki (nax. 

31.6) da upasuxon kiTxvebs: 

a) romeli satransporto saSualeba liderobs tvirTbrunvisa da mgzavrTbrunvis mixedviT? 

b) ram gamoiwvia transportis sxvadasxva saxeobis dawinaureba an CamorCena tvirT- da mgzavrTbrunvis 

TvalsazrisiT? 

jgufebis mier Sesrulebuli samuSaos wardgenis Semdeg moawyveT mcire diskusia. dayaviT klasi 

ramdenime jgufad da TiToeuls daarqviT transportis romelime saxeobis saxeli. mag.: 

I jgufs – saavtomobilo, II jgufs – sarkinigzo, III jgufs – sahaero da a. S. 

uTxariT maT, rom isini am satransporto saSualebebis eqspertebi arian, maT mouwevT msjeloba 

51

da TavianTi satransporto saSualebebis Sesaxeb mosazrebis gamoTqma, Tu ramdenad efeqtiania 

esa Tu is satransporto saSualeba sxvadasxva tipis produqciis gadazidvisas; gamo yenebis ra 

perspeqtivebi aqvT gansxvavebul bunebriv garemoSi. 


diskusiis damTavrebis Semdeg mokled SeajameT gakevTilze Catarebuli aqtivobebi da sTxoveT 

moswavleebs, moiZion informacia saqarTveloSi romelime satransporto saSualebis ganviTarebis 

istoriaze. 

§ 38 

saerTaSoriso vaWroba (1 sT) 

Sedegi1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapovebad rukis kiTxva da sxva 




Sedegi 6. msjelobs vaWrobis rolze ekonomikis ganviTarebaSi. 


• ikvlevs sasoflo-sameurneo bazris asortiments, asxvavebs adgilze warmoebul da importirebul 

produqcias. Sedegs warmoadgens misTvis sasurveli formiT; 

• irCevs mrewvelobisa da soflis meurneobis zogierTi dargis produqcias, ikvlevs am produqciaze 

moTxovnas msoflio bazarze da konturul rukaze daaqvs umsxvilesi importiori da eqsportiori 

qveynebi. 

• ganmartavs importisa da eqsportis cnebebs. statistikuri masalis analizis safuZvelze 

ajgufebs sxvadasxva produqciis importior da eqsportior qveynebs. 


• vaWrobis rolis gansazRvra ekonomikis ganviTarebaSi; 

• saqarTvelos adgilis gansazRvra saerTaSoriso vaWrobis geografiaSi. 


• sxvadasxva saxis geografiul saSualebebze muSaobis, informaciis moZiebis, daxasiaTebisa 

da interpretaciis unari; 

• argumentirebulad msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

• namuSevris wardgenis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka, statistikuri masala. 


I etapi – saSinao davalebis Semowmeba da sasoflo-sameurneo bazris produqciis 

analizi –15 wT. 

maswavlebeli gakveTils iwyebs kiTxvebiT ganvlili masalidan: 

1. ra gansxvavebaa: eqsportsa da imports Soris? 

2. sacalo da sabiTumo vaWrobas Soris? 

3. specializirebul da universalur birJas Soris? 

52

4. bazarsa da bazrobas Soris? 

5. saSinao da sagareo vaWrobas Soris? 

Semdeg moswavleebma unda warmoadginon saSinao davaleba. maT unda gamoekvliaT sakuTar 

sacxovrebel adgilTan mdebare uaxlesi supermarketi da sasoflo-sameurneo bazris asortimenti 

da gasayidi saqoneli daejgufebinaT importirebul da adgilze warmoebul produqciad. 

saSinao davalebis warmodgenis Semdeg sTxoveT moswavleebs, imuSaon wyvilebSi da daadginon, 

ra saxis saqonelia ZiriTadad importirebuli da ra saxisa – adgilze warmoebuli. imsjelon am 

gansxvavebis gamomwvev mizezebze. 

II etapi – geografiul saSualebebze muSaoba – 15 wT. 

dayaviT klasi jgufebad da TiToeul jgufs mieciT davaleba: 

I jgufs evaleba nax. 38. 1-isa da nax. 38. 2-is mixedviT daadginon: 

a) msoflios ori qveyana, sadac erT sul mosaxleze wliuri vaWrobis moculoba yvelaze maRalia, 

yvelaze dabalia da gansazRvron saqarTvelos adgili; 

b) daadginon, romeli qveynebi lideroben eqsportis moculobiT da aRniSnon isini konturul 

rukaze; 

g) Seadaron ZiriTadi eqsportiori da erT sul mosaxleze wliuri vaWrobis mxriv lideri 

qveynebi da gamoitanon daskvna. 

II jgufma nax. 38.3-is mixedviT daadginos, ratom da rogor Seicvala saerTaSoriso vaWrobis 

struqtura 1960-2008 wlebSi? 

III etapi – prezentacia da gakveTilis Sejameba – 15 wT. 

samuSaos damTavrebs Semdeg jgufis warmomadgeneli warmoadgens Sesrulebul davalebas. 

dasasruls mokled kidev erTxel SeajameT gakveTili da mieciT moswavleebs saSinao davaleba: 

amjerad gamoikvlion maT sacxovrebel adgilTan axlos mdebare sasursaTo maRaziis asortimenti. 

gasayidi saqoneli, wina kvlevis msgavsad, kvlav daajgufon warmoebul da Semotanil saqonlad. 

sakuTari kvlevis Sedegebi Seadaron wina kvlevis Sedegebs, daadginon, ra msgavseba-gansxvavebas 

amCneven da imsjelon am msgavseba-gansxvavebis gamomwvev mizezebze. 

§ 39 

kavkasiis mdebareoba da teritoria (1 sT) 






Sedegi 2. moswavles SeuZlia gansazRvros geografiuli obieqtis da qveynebis mdebareoba 

rukaze. 


• sakoordinato badis gamoyenebiT gansazRvravs sxvadasxva geografiuli obieqtis mdebareobas, 

maT Soris manZilebsa da mimarTulebebs; 

• iyenebs rukas da msjelobs saqarTvelos mdebareobaze regionaluri da msoflio masStabiT; 

adarebs romelime sxva qveynis mdebareobas. 

53

Sedegi 4. moswavles SeuZlia daaxasiaTos kavkasiis regioni. 


• iyenebs Sesabamis Tematur rukebs da aanalizebs evropa-azias Soris sazRvris gatarebis 

sakiTxs (ganixilavs da ganazogadebs sazRvris gatarebis alternatiul variantebs, asabuTebs 

misTvis misaRebi variantis marTebulobas) da daaqvs igi konturul rukaze. 

• politikuri da fizikuri rukebis gamoyenebiT ajgufebs qveynebs mdebareobis mixedviT; saubrobs 

kavkasiis da masSi Semavali qveynebis mdebareobaze. 


• kavkasiisa da saqarTvelos geografiuli mdebareobis gansazRvra; 

• problemis gaazreba da misi gadaWris gzebis Zieba. 


• rukebze da sxva geografiul saSualebebze muSaobis unari; 

• problemis dasmisa da gadaWris gzebis Ziebis unari; 

• msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

• msgavseba-gansxvavebis dadgenis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo; msofliosa da kavkasiis fizikuri da politikuri rukebi. 


I etapi – kiTxva-pasuxi – 10 wT. 

sTxoveT moswavleebs, gaixsenon ukve naswavli masala da upasuxon SekiTxvebs: 

– ra aris regioni da subregioni? 

– ra kriteriumebiT xdeba regionebis gamoyofa? 

– aris Tu ara kavkasia calke regioni da ratom? 

– kavkasiis garda, kidev romeli regionebi ician? 

– sad mdebareobs kavkasia? 

– sad mdebareobs saqarTvelos? 

II etapi – muSaoba rukebze – 15 wT. 

dayaviT klasi oTx jgufad da TiToeul jgufs mieciT davaleba: 

I jgufs – msofliosa da kavkasiis rukebis gamoyenebiT gansazRvros da daaxasiaTos kavkasiis 

geografiuli mdebareoba; 

II jgufs – evropisa da aziis rukebis gamoyenebiT gansazRvros da daaxasiaTos kavkasiis geografiuli 

mdebareoba. 

III jgufs – evropisa da aziis rukebis gamoyenebiT gansazRvros da daaxasiaTos saqarTvelos 

geografiuli mdebareoba; 

IV jgufs – msoflios rukis gamoyenebiT SearCios kavkasiis msgavsi romelime regioni da Seadaros 

misi da kavkasiis geografiuli mdebareoba. 

samuSaos dasrulebis Semdeg jgufis liderebi moawyoben namuSevris prezentacias. 

III etapi – diskusia „kuTxeebi“ da gakveTilis Sejameba – 20 wT. 

daxazeT dafaze sqemebi: 

54

kavkasia 

saqarTvelo 

evropa 

azia 

evropa 

azia 

sTxoveT moswavleebs, gaiyon oTx jgufad: kavkasiis evropaSi, kavkasiis aziaSi, saqarTvelos 

evropaSi da saqarTvelos aziaSi mdebareobis momxreebad. poziciis arCevis Semdeg jgufebi klasis 

oTx sxvadasxva kuTxeSi dasxdebian. maT TavianTi mosazrebis dasamtkiceblad unda Camoweron 

argumentebi. 

Semdeg iwyeba diskusia: „sad mdebareobs kavkasia da saqarTvelo – evropasa Tu aziaSi?“ jgufebi 

diskusiis procesSi argumentebiT cdiloben sakuTari poziciis dacvas. TiToeuli maTi argumenti 

fiqsirdeba dafaze, sqemis Sesabamis grafaSi. 

diskusiis damTavrebis Semdeg hkiTxeT moswavleebs, xom ar Seicvales Tavdapirveli mosazreba 

aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT. dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi sTxoveT daasabuTon, ratom, da 

pasuxis mosmenis Semdeg mas SeeZleba SeuerTdes im jgufs, romlis poziciac gaiziara. 

dasasruls mokled SeajameT gakveTili da moswavleebs mieciT saSinao davaleba: 

1. konturul rukaze aRniSnon evropa-azias Soris sazRvris gatarebis maTTvis misaRebi varianti; 

2. moifiqron da werilobiT warmoadginon evropa-azias Soris sazRvris gatarebis alternatiuli, 

sakuTari varianti. 

§ 44 

kaspiis zRva (1 sT) 






Sedegi 5. moswavles SeuZlia msjeloba transportis ganviTarebaze uZvelesi droidan dRemde. 

Sedegi miRweulia, Tu moswavle: 

• konturul rukaze daaqvs is saxmeleTo da sazRvao marSrutebi, romlebiTac saqarTvelo 

ukavSirdeba mezobel saxelmwifoebs; 

• msjelobs warsulSi da Tanamedrove epoqaSi kavkasiis rolze, rogorc satransporto damakavSirebel 

derefanze evropa-azias Soris. 

Sedegi 4. moswavles SeuZlia daaxasiaTos kavkasiis regioni. 

Sedegi miRweulia, Tu moswavle: 

• iyenebs rukas da axasiaTebs Savi da kaspiis zRvebis fizikur-geografiul maxasiaTeblebs, 

mniSvnelovan resursebs (mineraluri, biologiuri, rekreaciuli) da garemosdacviT problemebs. 

gamoTqvams mosazrebebs garemos dacvis rolsa da perspeqtivebze. 

55


• kavkasiis, rogorc evropa-aziis satransporto gzajvarednis mniSvnelobis gansazRvra; 

• Savi da kaspiis zRvebis Seswavla, maTi mniSvnelobis gaazreba da geoekologiuri problemebis 

gacnobiereba. 


• informaciis gaanalizebisa da daskvnebis gakeTebis unari; 

• Sedarebisa da mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari; 

• garemoze pasuxismgeblobisa da zrunvis unari. 

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflos (an naxevarsferoebis) fizikuri ruka, kavkasiis ruka. 


I etapi – gonebrivi ieriSi – 10 wT. 

sTxoveT moswavleebs, gaixsenon wina gakveTilze naswavli masala „Savi zRva~. dafaze winaswar 

gamzadebuli cxrilis Sesabamis grafebSi CawereT maTi pasuxebi: 

Savi zRva 

mdebareoba 

fizikuri 

Taviseburebebi 

mosazRvre 

mniSvne- 

problemebi 

maxasiaTeblebi 

qveynebi 

loba 

II etapi – teqstze muSaoba – 15 wT. 

klasi dayaviT jgufebad, mieciT maT davalebad, waikiTxon saxelmZRvaneloSi mocemuli teqsti 

„kaspiis zRva“ da teqstis safuZvelze Seavson kaspiis zRvis Sesaxe analogiuri sqema: 

kaspiis zRva 

mdebareoba 

fizikuri 

Taviseburebebi 

mosazRvre 

mniSvne- 

problemebi 

maxasiaTeblebi 

qveynebi 

loba 

III etapi – venis diagramis Sevseba – 20 wT. 

dafaze daxazeT venis diagrama, sTxoveT moswavleebs (jgufebSi), diagrama gadaxazon rveulSi 

da Seavson: 

Savi 

zRva 

msgavseba 

kaspiis 

zRva 

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos. ukeTes Sedegad 

CaiTvleba is jgufi, romelic ufro met msgavseba-gansxvavebas daadgens. 

gakveTilis dasasruls mokled SeajameT gakveTilze Catarebuli aqtivobebi. 

56

X moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi 

§ 1. sivrce da teritoria 

1. adamianma geosivrcis is nawili aiTvisa, sadac misi cxovrebisa da saqmianobisaTvis xelsayreli 

bunebrivi pirobebia. 

2. gvalva, wyaldidoba da sxv. 

3. geosivrce samganzomilebiania da igi sam nawils – xmeleTs, wyalsa da sahaero sivrces moicavs; 

teritoria sivrcisgan gansxvavebiT organzomilebiania da igi xmeleTs da masze arsebul Sida 

wylebs moicavs. 

4. germaniis teritoria 1937-2000 wlebSi ramdenjerme Seicvala, rac upirvelesad politikuri 

movlenebiT (ori msoflio omi da germaniis gaerTianeba) iyo gamowveuli. 

§ 2. geografiuli mdebareoba 

1. politikuri ruka aris msoflios, kontinentebis an didi regionebis geografiuli ruka, 

romelzedac asaxulia teritoriul-politikuri dayofa. misi ZiriTadi elementebia saxelmwifoebisa 

da damoukidebeli teritoriebis sazRvrebi, dedaqalaqebi, didi qalaqebi da mimosvlis 

gzebi. zogjer politikur rukaze asaxulia federaciuli wyobis saxelmwifoebis SemadgenlobaSi 

Semavali avtonomiuri warmonaqmnebis sazRvrebi, teritoriul-politikuri da administraciulteritoriuli 

danayofebis dedaqalaqebi da centrebi. msoflios politikur rukaze yvela qveyanaa 

gamosaxuli. 

2. a) mag., germania centralur evropaSi mdebareobs. mas 9 saxmeleTo mezobeli hyavs. esenia: 

poloneTi, CexeTi, avstria, Sveicaria, safrangeTi, luqsemburgi, belgia da niderlandebi. gasasvleli 

aqvs CrdiloeTisa da baltiis zRvebze. 

didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefo kunZulovani qveyanaa 

da igi atlantis okeaneSi mdebare britaneTis kunZulebze mdebareobs. qveyanas erTi saxmeleTo 

mezobeli hyavs – irlandia. evropis kontinentisgan gamoyofilia la-manSis srutiT. 

safrangeTi dasavleT evropaSi mdebareobs. qveyanas 6 saxmeleTo mezobeli hyavs da farTo 

gasasvleli aqvs atlantis okeaneSi, maT Soris biskais yureSi da samxreTiT – xmelTaSua zRvaze. 

safrangeTis mezoblebia: espaneTi, italia, Sveicaria, luqsemburgi, germania, belgia. 

b) evropa: ruseTi, safrangeTi, espaneTi, luqsemburgi, lixtenSteini, vatikani; 

azia: ruseTi, CineTi, indoeTi, bangladeSi, nepali, Sri-lanka; 

CrdiloeTi amerika: aSS, kanada, meqsika; 

samxreTi amerika: brazilia, argentina, bolivia, safrangeTis gviana, ekvadori, surinami; 

afrika: egvipte, alJiri, libia, burundi, ruanda, togo. 

3. a) aralis zRvis piras navsadgurebi mdebareobda, romlebmac zRvis farTobis Semcirebis gamo 

TavianTi funqcia dakarga. Sesabamisad, mosaxleoba, romlebic TevzWeras misdevda an am portebSi 

iyo dasaqmebuli, iZulebuli gaxdeboda, saqmianobis sfero Seecvala. 

b) aralis zRvis garSemo buneba mniSvnelovnad Seicvleboda. 

4. londons Tavisi qveynis mimarT zRvispira mdebareoba aqvs: parizs, moskovs, berlins, praRas 

da Tbiliss ki – centraluri. 

5. zRvispira. 

6. avstralia mTlianad samxreT naxevarsferoSi mdebareobs. samxreT tropiki mas TiTqmis 

Suaze kveTs. igi yvela kontinentidan mniSvnelovani manZiliTaa daSorebuli. avstralia farTobiT 

yvelaze patara kontinentia, ris gamoc mas kunZul-kontinentsac uwodeben. igi dasaxlebul 

kontinentebs Soris yvelaze mSrali, dabali da naklebad dasaxlebulia. misi farTobia 7,63 mln. 

km 2 , kunZulebiT – 7,7 mln. km 2 , 

7. a) iaponia, filipinebi, didi britaneTi, kuba, irlandia; 

57

) indoeTi, samxreT korea, somali, SvedeTi, norvegia; 

g) saqarTvelo, TurqeTi, espaneTi. 

d) monRoleTi, belorusi, CexeTi, Sveicaria, nepali. 

§ 3. regioni da misi gamoyofis principi 

1. sahara, avstraliis centraluri nawili, CrdiloeT amerikis arqtikuli nawili, amazonis 

dablobi, ruseTis CrdiloeTi da aRmosavleTi nawilebi, aziis centraluri nawili. 

2. fizikur-geografiuli TvalsazrisiT, yvelaze martivia dedamiwis kontinentebad dayofa. 

SedarebiT rTulia misi dayofa istoriuli, socialur-ekonomikuri, kulturuli, enobrivi da 

sxva niSnebis mixedviT. 

3. xmelTaSuazRvispireTis qveynebia: espaneTi, safrangeTi, italia, xorvatia, montenegro, 

albaneTi, saberZneTi, TurqeTi, kviprosi, malta, siria, libani, israeli, egvipte, libia, alJiri, 

tunisi, maroko. 

balkaneTis qveynebia: slovenia, xorvatia, montenegro, bosnia-hercegevina, serbeTi, makedonia, 

saberZneTi, albaneTi, bulgareTi, rumineTi. 

karibis zRvis qveynebia: meqsika, belizi, gvatemala, hondurasi, nikaragua, kosta-rika, panama, 

kolumbia, venesuela, kuba, haiti, dominikelTa respublika. 

sparseTis yuris qveynebia: erayi, quveiTi, saudis arabeTi, bahreini, katari, arabeTis gaer- 

Tianebuli saamiroebi, omani, irani. 

gvineis yuris qveynebia: kot-divuari, gana, togo, benini, nigeria, kameruni, gaboni, gvinea. 

xmelTaSuazRvispireTis qveynebi erT regionSi gaerTianebuli arian xmelTaSuazRvis auzis 

irgvliv mdebareobis mixedviT. karibis zRvis qveynebi gaerTianebulia karibis zRvis auzis irgvliv 

mdebareobis mixedviT. balkaneTis qveynebSi gaerTianebulia balkaneTis naxevarkunZulze 

mdebare qveynebi. sparseTisa da gvineis yuris qveynebi gaerTianebuli arian sparseTsa da gvineis 

yuris irgvliv mdebareobis mixedviT. 

4. a) msoflios CrdiloeTisa da samxreTis qveynebad dayofis dros ekvatori ar iyo mniSvnelovani 

faqtori, radgan CrdiloeTis qveynebs miakuTvnes ganviTarebuli, xolo samxreTis 

qveynebs – ganviTarebadi qveynebi. 

b) ganviTarebuli qveynebia: aSS, gaerTianebuli samefo, germania, safrangeTi, iaponia da sxv. 

ganviTarebadi qveynebia: meqsika, ukraina, egvipte, saqarTvelo da sxv. 

5. a) gaeros mixedviT msoflio Semdeg regionebad iyofa: CrdiloeTi amerika, centraluri 

amerika, karibis zRvis regioni, samxreTi amerika, CrdiloeTi evropa, dasavleTi evropa, samxreTi 

evropa, aRmosavleTi evropa, dasavleTi azia, centraluri azia, aRmosavleTi azia, samxreTi azia, 

samxreT-aRmosavleTi azia, CrdiloeTi afrika, dasavleTi afrika, centraluri afrika, aRmosavleTi 

afrika, samxreTi afrika, avstralia da axali zelandia, mikronezia, polonezia, melanezia. 

b) CrdiloeT evropis, dasavleT evropis, samxreT evropis da aRmosavleT evropis. ZiriTadad 

qveynebis geografiuli mdebareobis mixedviT. 

g) aRmosavleT evropis. 

6. siria, iordania, libani, israeli, erayi, saudis arabeTi, iemeni, omani, arabeTis gaerTianebuli 

saamiroebi, quveiTi, katari, bahreini; es qveynebi erT subregionSi gaerTianebuli arian geografiuli 

mdebareobis mixedviT (arabeTis naxevarkunZulis qveynebi). 

§ 4. ganviTarebuli da ganviTarebadi msoflio 

1. a) mSp-is maCveneblis mixedviT qveynebi Semdegnairad jgufdeba: a) qveynebi, romelTa mSp-is 

maCvenebelia 1000-dan 100000-mde aSS dolari; b) 10000-dan 25000-mde aSS dolari; g) 25000-dan 50000- 

mde aSS dolari; d) 50000-dan 100000-mde aSS dolari. 

2. a) aSS, kanada, avstralia; 

b) eTiopia, kongo, Cadi; 

58

g) saqarTveloSi mSp-is maCvenebeli 1800 aSS dolari; 

3. mosaxleobis ricxovnoba, sakvebi produqciis warmoeba, vaWroba. 

§ 5. msoflios qveynebi 

1. monarqiuli qveynebia: gaerTianebuli samefo, iaponia, niderlandebi, espaneTi, norvegia. 

respublikuri qveynebia: aSS, safrangeTi, ruseTi, CineTi, saqarTvelo, alJiri. 

2. federaciuli qveynebia: aSS, avstralia, indoeTi, ruseTi, germania. 

unitaruli qveynebia: SvedeTi, iaponia, islandia, poloneTi, dania. 

3. magaliTad germania da gaerTianebuli samefo. germania federaciuli mmarTvelobis parlamenturi 

respublikaa. didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefo konstituciuri 

monarqiaa da saxelmwifos meTauria monarqi. parlamenti TemTa da lordTa palatisgan 

Sedgeba. 

§ 6. evropa 

1. a) CrdiloeTidan – CrdiloeT yinulovani okeane, dasavleTidan – atlantis okeane. 

b) evropa afrikisagan gamoyofilia xmelTaSua zRviT, gibraltaris srutiT. 

2. CrdiloeTiT – nordkapis koncxi (norvegia), C.g. 71 0 10’ da a.g. 25 0 47’ 

samxreTiT – marokis (tarifis) koncxi (espaneTi), C.g. 36 0 da d.g. 5 0 38 ‘ 

dasavleTiT – rokas koncxi (portugalia: C.g. 38 0 46’ da d.g. 9 0 29’ 

aRmosavleTiT – uralis qedis aRmosavleTi kalTebi. 

4. kolis naxevarkunZuli, skandinaviis naxevarkunZuli, CrdiloeTis zRva, pa-de-kales srute, 

la-manSis srute, kunZuli didi britaneTi, biskais yure, pirines naxevarkunZuli, gibraltaris 

srute, balearis kunZulebi, kunZuli sardinia, kunZuli sicilia, apeninis naxevarkunZuli, mesinis 

srute, balkaneTis naxevarkunZuli, kunZuli kreta, egeosis zRva, dardanelis srute, marmarilos 

zRva, bosforis srute, Savi zRva. 

5. tireniis, adriatikis, alboranis, balearis, liguriis, kretis, egeosis, mirtois da ioniis 

zRvebi. 

6. a) skandinaviis naxevarkunZulze – norvegia, SvedeTi; pirenes naxevarkunZulze – espaneTi, 

portugalia; apeninis naxevarkunZulze – italia; balkaneTis naxevarkunZulze – slovenia, xorvatia, 

montenegro, bosnia-hercegovina, serbeTi, albaneTi, saberZneTi, bulgareTi, rumineTi. 

b) Spicbergenis kunZulebi – norvegiis, k. islandia – islandias, k. irlandia – irlandiasa 

da gerTianebul samefos, k. didi britaneTi – gerTianebul samefos (inglisi, Sotlandia, uelsi); 

k. korsika – safrangeTs, k. sardinia – italias, k. sicilia – italias; k. malta – maltas, k. kreta – 

saberZneTs. 

g) atlantis okeanis zRvebi esazRvreba: norvegias, did britaneTs, SvedeTs, fineTs, estoneTs, 

litvas, latvias, danias, poloneTs, germanias, niderlandebs, belgias, safrangeTs, portugalias, 

espaneTs, italias, slovenias, xorvatias, montenegros, albaneTs, saberZneTs, rumineTs, TurqeTs, 

ukrainas, ruseTs, saqarTvelos. 

CrdiloeT yinulovani okeanis zRvebi esazRvreba: norvegias, ruseTs. 

7. apeninis mTebi vrceldeba italiis teritoriaze; kavkasiis – saqarTvelos, ruseTis (krasnodarisa 

da stavropolis mxareebisa da adiRes, yabardo-balyareTis, yaraCai-CerqezeTis, CrdiloeT 

oseTis, CeCneTis, inguSeTisa da daRestnis respublikebis) da azerbaijanis teritoriaze; 

alpebi – safrangeTis, Sveicariis, italiis, avstriis, germaniis teritoriaze. 

8. evropis Crdilo-dasavleT sanapirosTan axlos gadis atlantis okeanis Tbili Crdilo-atlantikuri 

dineba, romlis gamoc dasavleT evropis klimati gacilebiT rbilia, vidre aRmosavleT 

evropisa. 

9. atlantis okeanidan Semosuli haeris masebi dasavleTidan aRmosavleTisaken gadaadgildeba, 

gzaSi igi kargavs zRviur Tvisebebs, amitom aRmosavleT evropaSi hava gacilebiT mkacria, vidre 

evropis dasavleT nawilSi. 

59

10. arqtikul klimatur sartyelSi moqceulia evropis ukiduresi Crdilo-aRmosavleTi nawili 

da Crdilo yinulovan okeaneSi mdebare kunZulebi. subtropikul klimatur sartyelSi moqceulia 

evropis samxreT-aRmosavleTi, samxreTi da samxreT-dasavleTi nawilebi. 

11. a) evropis mdinareebi miekuTvneba atlantisa da CrdiloeT yinulovani okeaneebis auzebs; 

b) volga, mtkvari, Tergi. 

12. a) mdinare raini miedineba germaniis, safrangeTis, Sveicariis teritoriebze; 

b) mdinare rainze ganlagebulia qalaqebi: liucerni, bazeli, strasburgi, maini, kiolni, diuseldorfi, 

diusburgi, vezeli, roterdami; 

g) romi mdebareobs mdinare tibrze, varSava – vislaze, sankt-peterburgi – nevaze, budapeSti 

– dunaize, parizi – senaze, londoni – Temzaze; 

d) mdinare volgaze mdebareobs qalaqebi: astraxani, volgogradi, saratovi, samara, yazani, 

niJni novgorodi, iaroslavi, tveri. 

14. bunebrivi pirobebis Taviseburebis gaTvaliswinebiT evropaSi gamoiyofa: CrdiloeTis, 

dasavleTis, aRmosavleTis, centraluri, samxreTi da samxreT-aRmosavleTis regionebi. 

CrdiloeT evropis qveynebia: norvegia, islandia, SvedeTi, dania, fineTi. 

dasavleT evropis qveynebia: gaerTianebuli samefo, irlandia, safrangeTi, belgia, niderlandebi, 

germania. 

centraluri evropis qveynebia: Sveicaria, avstria, luqsemburgi. 

samxreT evropis qveynebia: espaneTi, portugalia, italia, saberZneTi, malta, monako. 

samxreT-aRmosavleT evropis qveynebia: saqarTvelo, somxeTi, azerbaijani. 

aRmosavleT evropis qveynebia: ukraina, ruseTi, belorusi, litva, latvia, estoneTi, moldova. 

aRmosavleT evropis qveynebia: rumineTi, poloneTi, CexeTi, slovakeTi, bulgareTi, ungreTi. 

§ 7. azia 

1. a) ekvatori; 

b) CrdiloeTiT: – Celuskinis koncxi C.g. 77 0 43’ 

samxreTiT: piais koncxi s.g. 1 0 16’ 

aRmosavleTiT: deJnevis koncxi d.g. 169 0 40’ 

g) azias ekvris CrdiloeT yinulovani, atlantis, wynari da indoeTis okeaneebi; zRvebidan: 

karis, laptevebis, aRmosavleT cimbiris, Cukotkis, beringis, oxotis, iaponiis, aRmosavleT CineTis, 

yviTeli, samxreT CineTis, andamanis, arabeTis, wiTeli, xmelTaSua, marmarilosi. 

d) aziis kontinents ekuTvnis Cukotkis, kamCatkis, koreis, malakis, indoCineTis, indostanis 

da arabeTis naxevarkunZulebi. 

kunZulebi: CrdiloeTis miwa, axalcimbiris, vrangelis, saxalini, kuriliis, iaponiis (hokaido, 

honsiu, kiusiu, sikoku), filipinebis (lusoni, mindanao), taivanis, xainani, Sri-lanka, kalimantani, 

sumatra, sulavesi, iava, filipinebis. 

2. dasavleT cimbiris dablobi, Sua cimbiris zegani, Turanis dablobi, mesopotamiis dablobi, 

ind-gangis dablobi, didi CineTis dablobi, tibetis zegani. meTebi: altai, himalai, pamiri, kunluni, 

hindiyuSi, tian-Sani. 

3. a) CineTi, monRoleTi, nepali, tajikeTi, yirgizeTi, avRaneTi, irani. 

b) tailandi, uzbekeTi, pakistani, bangladeSi. 

g) laosi, vietnami, indonezia, filipinebi, CineTi, malaizia. 

4. a) irani, avRaneTi, CineTi, nepali, mianmari, laosi, vietnami. 

b) Cukotkis, kamCatkis, koreis da indoCineTis naxevarkunZulebze; kuriliis, iaponiis (hokaido, 

honsiu, kiusiu, sikoku), zondis (kalimantani, sulavesi, sumatra, iava) kunZulebze. 

g) kluCevskaia sopka, fuZiama, krakatau. 

5. a) arqtikul, subarqtikul, zomier, subtropikul, tropikul, subekvatorul da ekvatorul 

60

klimatur sartylebSi. 

b) indostanis n/k – subekvatorul klimatur sartyelSi; 

indoCineTis n/k – subekvatorul klimatur sartyelSi; 

kamCatkis n/k – zomier klimatur sartyelSi; 

koreis n/k – udidesi nawili zomier klimatur sartyelSi, samxreTi nawili – subtropikul 

klimatur sartyelSi. 

arabeTis n/k – tropikul klimatur sartyelSi. 

g) kontinentze yvelaze did farTobze zomieri klimaturi sartyeli vrceldeba; 

d) kontinentis ukiduresi CrdiloeTi nawili (CrdiloeT-yinulovani okeanispira), CrdiloeTis 

miwis, axali cimbiris da vrangelis kunZulebi moqceulia arqtikul klimatur sartyelSi; 

kunZulebi sumatra, iava, kalimantani, sulavesi da filipinebis samxreTi kunZulebi moqceulia 

ekvatorul klimatur sartyelSi. 

6. kontinentis didma farTobma masze yvela klimaturi sartylis arseboba ganapiroba. 

7. daba Cerapunja himalais samxreT mTiswineTSi mdebareobs. indoeTis okeanidan wamosuli 

musonuri teniani haeris masebi ver laxavs himalais mTebis bariers, amitom xdeba maTi swrafi 

gaciveba da kondensireba. Semdeg ki atmosferuli naleqis saxiT (wvimis) modis himalais samxreT 

mTiswineTSi. swored amitom es adgili erT-erTi yvelaze uxvnaleqiani adgilia dedamiwaze. 

8. himalais mTebi mniSvnelovani klimaturi barieria, magram ar warmoadgens wyalgamyofs 

aziaSi. zogierTi mdinare, romelic saTaves iRebs misi samxreTi mTiswineTidan mag., indi, gangi, 

brahmaputra, iravadi – indoeTis okeanis auzs miekuTvneba. amitom igi ar aris wyalgamyofi qedi. 

9. a.b. 

mdinareebi auzi qveynebi 

ianZi wynari okeane CineTi 

enisei Crd. yinulovani okeane ruseTi 

lena Crd. yinulovani okeane ruseTi 

brahmaputra indoeTis okeane CineTi, indoeTi, bangladeSi 

irivadi indoeTis okeane mianmari 

mekongi wynari okeane CineTi, tailandi, laosi, kamboja 

obi Crd. yinulovani okeane ruseTi 

gangi indoeTis okeane indoeTi, bangladeSi 

amuri wynari okeane ruseTi, CineTi 

indi indoeTis okeane CineTi, indoeTi, pakistani 

xuanxe wynari okeane CineTi 

amudaria aralis zRva (gaudinari) yazaxeTi 

sirdaria aralis zRva (gaudinari) uzbekeTi 

10. aralis zRva-tbaSi ori mdinare – sirdaria da amudaria Caedineba. gasuli saukunis 60-70- 

ian wlebSi, am mdinareebidan gaiyvanes sarwyavi arxebi, ris gamoc mdinareTa bunebrivi Camonadeni 

Semcirda, ramac aralis zRvis donis daweva gamoiwvia. 

12. a) aziis kontinentze gavrcelebulia Semdegi bunebrivi zonebi: arqtikuli udabnoebi, tundra 

da tyetundra, taiga (wiwvovani tyeebi), Sereuli da farTofoTlovani tyeebi, tyestepebi da 

stepebi, udabnoebi da naxevarudabnoebi, savanebi da meCxeri tyeebi, maradmwvane xeSeSfoTliani 

tyeebi da buCqnarebi, cvalebadteniani tyeebi, notio ekvatoruli tyeebi. 

b) kontinentis udidesi nawili mocqeulia wiwvovani tyeebis (taigis), tyestepebisa da stepebis 

bunebriv zonebSi. 

tyestepebisa da stepebis bunebrivi zonis farTobi aziaSi gacilebiT metia, vidre evropaSi. 

13. aziis kontinentze tyestepebi, stepebi, naxevarudabnoebi da udabnoebi centralur raionebSi 

61

gvxvdeba, radgan es regionebi mcire naleqianobiT (mSrali, ariduli klimatiT) gamoirCeva. 

14. a) zomieri da subtropikuli. 

15. centraluri aziis qveynebia: uzbekeTi (taSkenti), TurqmeneTi (aSxabadi), tajikeTi (duSanbe), 

yirgizeTi (biSkeki), monRoleTi (ulan-batori), yazaxeTi (astana). 

samxreT-dasavleT aziis qveynebia: siria (damasko), iordania (amani), israeli (ierusalimi), 

libani (beiruTi), erayi (baRdadi), quveiTi (el-quveiTi), katari (doha), bahreini (manama), saudis 

arabeTi (el-riadi), iemeni (sana), omani (maskati), arabeTis gaerTianebuli saamiroebi (abu-dabi). 

samxreT-aRmosavleT aziis qveynebia: mianmari (iangoni), tailandi (bangkoki), kamboja (pnompeni), 

laosi (ventiniani), vietnami (hanoi), malaizia (kuala-lumpuri), singapuri (singapuri), indonezia 

(jakarta), brunei (bandar-seri-begevani), filipinebi (manila). 

b) aziis naxevarkunZulovani qveynebia: TurqeTi, saudis-arabeTi, iemeni, omani, indoeTi, 

mianmari, tailandi, kamboja, laosi, vietnami, samxreT korea. 

aziis kunZulovani qveynebia: iaponia, filipinebi, indonezia, Sri-lanka. 

g) kunZul axal gvineis teritoria gayofilia or nawilad: erTi nawili ekuTvnis indonezias, 

meore – papua axal gvineas. 

§ 8. CrdiloeTi amerika 

1. a) CrdiloeT amerikas esazRvreba: CrdiloeT yinulovani, atlantis da wynari okeaneebi. 

zRvebi: bofortis, bafinis, karibis, beringis. 

b) CrdiloeT polaruli wre, Crdilo tropiki 

2. CrdiloeTiT: merCisonis koncxi – C.g. 71 0 50’ 

samxreTiT – mariatos koncxi – C.g. 7 0 12’ 

dasavleTiT – princ uelsis koncxi – d.g. 168 0 0’ 

aRmosavleTiT sent-Carlzis koncxi – d.g. 55 0 40’ 

3. CrdiloeT amerikis mniSvnelovani yureebia: alaskis, butias, foqsis, hudsonis, wm. lavrentis, 

meqsikis, kaliforniis. 

naxevarkunZulebia: alaskis, labradoris, floridis, kaliforniis. 

kunZulebia: viqtoria, bafinis miwa, grenlandia, niufaundlendi, bermudis kunZulebi, bahamis 

kunZulebi, didi antiliis kunZulebi (kuba, iamaika, haiti, puerto-riko), mcire antiliis 

kunZulebi, havais kunZulebi. 

4. a) kordilierebi urTierTparaleluri maRali mTagrexilebis – kldovani, kaskadovani, sanapiro 

qedis, siera-nevadis mTebisgan da maT Soris moTavsebuli sxvadasxva simaRlis – iukonis, 

kolumbiis, kolorados da meqsikis zegnebisgan Sedgeba. 

b) kldovani, kaskadovani, sanapiro qedebi da siera-nevadis mTebi urTierTparaleluradaa 

ganlagebuli. 

g) kordilierebis umaRlesi mwvervalia mak-kinli (6 194 m). 

6. a) CrdiloeT amerikis teritoriaze vxvdebiT: arqtikul, subarqtikul, zomier, subtropikul, 

tropikul da subekvatorul klimatur sartylebs. kontinentis yvelaze didi nawili zomier 

sartyelSia moqceuli. 

b) subtropikul klimatur sartyelSi havis sami olqi gamoiyofa: wynari okeanis mxares – 

xmelTaSuazRvuri, atlantis okeanis mxares – musonur-subtropikuli, xolo maT Soris – kontinentur-subtropikuli. 

tropikul klimatur sartyelSi havis ori olqi gamoiyofa: dasavleTSi sanapiro udabnos 

havis olqi, xolo meqsikis yuris periferiasa da antiliis kunZulebze – notio tropikuli. 

g) CrdiloeT amerikis teritoriaze atmosferuli naleqebi araTanabradaa ganawilebuli. 

yvelaze uxvnaleqiania zomieri da nawilobriv subekvatoruli kordilierebisa da meqsikis yuris 

mimdebare mTebis kalTebi, sadac 2000-3000 mm naleqi modis. atlantis okeanispira teritoriaze 

naleqebis raodenoba 1000-dan 2000 mm-mdea. centralur vakeebze 500-1000 mm, xolo did vakeebze 

62

250-500 mm. yvelaze naklebi naleqi 200 mm-ze, zogan 100 mm-ze naklebi kordilierebis mTaTaSoris 

zegnebze, arqtikuli da subarqtikuli sartylebis Sida raionebSi modis. 

7. CrdiloeT amerikis dasavleTiT mdebare kordilierebis mTebi wynari okeanidan Camosuli 

teniani haeris masebs eRobeba da amitom TiTqmis mTeli teni dasavleTis kalTebze rCeba, Sida vakeebze 

ki kontinenturi hava yalibdeba. kontinentur centralur nawilSi, CrdiloeT yinulovani 

okeanidan meqsikis yuremde gadaWimul vakeTa derefani xels uwyobs arqtikuli da tropikuli 

haeris masebis gadaadgilebas. tropikul ganedebSi arqtikuli haeris SemoWrisas temperatura 

mkveTrad ecema. meqsikis yuris mxridan tropikuli haeris maRal ganedebSi SeWra zamTarSi uecar 

daTbobas iwvevs TviT polarul ganedebamde da grigalisebur qars – tornados warmoSobs. kontinentis 

ZiriTad nawilze tenis umTavresi wyaro atlantis okeanidan Semosuli haeris masebia, 

romlis gavlenac kordilierebamde aRwevs, radganac apalaCis dabali mTebi seriozul bariers 

ar warmoadgens. 

8. a) CrdiloeT amerikis kontinentis mdinareebi wynari, atlantisa da CrdiloeT yinulovani 

okeanis auzebs ganekuTvneba. wynari okeanis auzs ganekuTvneba – kolumbia, kolorado da iukoni. 

CrdiloeT yinulovan okeanis auzis mdinarea makenzi. atlantis okeanis auzis mdinareebia misisipi 

(misuriT) da wm. lavrenti. 

b) kanadasa da aSS-is sazRvarze mdebareobs xuTi didi tba: zemo, miCigani, huroni, eri da 

ontario. bevri tbaa kanadis teritoriaze: didi daTvis, didi monebis, vinipegis, aTabaska da sxva. 

g) CrdiloeT amerikis ugrZesi mdinare misisipi gaedineba: minesotas, viskonsinis, aiovas, 

ilinoisis, misuris, arkanzasis, tenesis, luizianasa da misisipis StatebSi. masze mdebareobs qalaqebi: 

sent-poli, mineapolisi, sent-luisi, memfisi, baton-ruJi, axali orleani. 

10. a) CrdiloeT amerikis kontinentze gavrcelebulia: arqtikuli udabnoebis zona, tundra da 

tyetundra, taiga, Sereuli da farTofoTlovani tyeebis zona, stepebi, udabnoebi da naxevarudabnoebi, 

savanebisa da meCxeri tyeebis zona, maradmwvane xeSeSfoTliani tyeebisa da buCqnarebis 

zona, cvalebadteniani tyeebis zona, notio ekvatoruli tyeebis zona da mTebSi simaRliTi sartyluroba. 

b) bunebrivi zonebi kontinentis CrdiloeT nawilSi ganedur zolebs qmnis, taigis samxreTiT 

mdebare bunebriv zonebs ki meridianuli mimarTleba aqvs. 

11. bunebrivi pirobebis gamo kontinentis CrdiloeTiT metad mkacri klimaturi pirobebia, ris 

gamoc es nawili meCxeradaa dasaxlebuli. 

12. centraluri amerikis qveynebia: meqsika, gvatemala, belizi, hondurasi, nikaragua, kostarika, 

panama. 

karibis zRvis auzis qveynebia: kuba, iamaika, haiti, dominikelTa respublika. 

§ 9. samxreTi amerika 

1. a) samxreTi amerika dasavleT da ZiriTadad samxreT naxevarsferoSi mdebareobs. kontinents 

CrdiloeTiT kveTs ekvatori. dasavleTidan wynari, aRmosavleTidan ki – atlantis okeane akravs. 

b) CrdiloeTiT galinasis koncxi – C.g. 12 0 25’ 

samxreTiT frouordis koncxi – s.g. 53 0 54’ (kontinentur nawilze), 

dasavleTiT pariniasis koncxi – d.g. 81 0 20’ 

aRmosavleTiT kabu-brankos koncxi – d.g. 34 0 46’ 

g) samxreT amerikis kontinentze mdebareobs amazonis, orinokosa da la-platis dablobebi, 

braziliisa da gvianis zegnebi, samxreTSi – patagoniis zegani. 

2. samxreT amerikis kontinentis dasavleTiT mTel sigrZeze gadaWimulia andebis axalgazrda 

naoWa mTebi. 

a) andebis Semadgeneli qedebia: patagoniis, sanapiro, dasavleTi da aRmosavleTi qedebi. 

b) andebis ZiriTadi mwvervalebia: akon-kagua (6960 m), ankouma (6550 m), iliampu (6485 m), Cimboraso 

(6267 m). 

63

andebis vulkanebia: san-pedro (6159 m), kotopaxi (5897 m), ruisi (5493 m), liuliailiako (6723 m). 

g) moipoveba spilenZi da kala 

3. Cile, argentina, bolivia, peru, ekvadori, kolumbia. 

4. samxreT amerikis havis formirebas umTavresad ganapirobebs kontinentis meridianuli ganfeniloba, 

reliefis mravalferovneba, okeanuri dinebebi. 

5. amazonis dablobi ekvatorul klimatur sartyelSi mdebareobs, sadac atmosferuli naleqebis 

raodenoba 1500-3000 mm-ia, zogjer metic. swored es faqtori ganapirobebs amazonis 

teritoriis tenianobas. 

6. a) tropikul klimatur sartyelSi gamoiyofa Semdegi havis olqebi: braziliis zeganis samxreTaRmosavleT 

nawilSi notio tropikuli havis olqi, wynari okeanis mxareze sanapiro udabnos hava, 

xolo maT Soris, Sida vakeebsa da andebis Sida zegnebze kontinenturi tropikuli havis olqi. 

subtropikuli havis sartyelSi havis sami olqia; dasavleT periferiaze – xmelTaSuazRviuri, 

aRmosavleT periferiaze – notio subtropikuli, xolo maT Soris – kontinentur-subtropikuli. 

zomier sartyelSi havis ori olqia: andebis dasavleTiT, wynari okeanis sanapiroze okeanuri 

(zRviuri) havis olqia, andebidan aRmosavleTiT, patagoniis zegansa da atlantis okeanis sanapiroze 

ki zomieri kontinenturi. 

b) samxreT tropikis gaswvriv tropikuli klimaturi sartyelia, romelic havis sami olqiTaa 

warmodgenili: notio tropikuli (braziliis zegnis samxreT-aRmosavleTi), sanapiro udabnos 

(wynari okeanis mxares) da maT Soris kontinenturi tropikuli havis olqi. 45 gradusiani paralelis 

gaswvriv zomieri sartyelia, sadac havis ori tipia: andebis dasavleTiT da wynari okeanis 

sanapiroze okeanuri havaa, andebidan aRmosavleTiT, patagoniis zegansa da atlantis okeanis 

sanapiroze – zomieri kontinenturi. 

g) samxreT amerikis kontinentze atmosferuli naleqebis ganawilebis procesSi andebs 

udidesi roli aqvs: igi warmoadgens klimatur bariers. kontinenti Riaa atlantis okeanidan 

wamosuli haeris masebisTvis, xolo wynari okeanidan haeris masebis SemoWras xels uSlis andebi. 

7. samxreT amerikis kontinentis mTavari wyalgamyofi qedia andebi. 

8. samxreT amerikis kontinentis mdinareTa gansakuTrebuli wyaluxvoba kontinentze atmosferuli 

naleqebis didi raodenobiT aixsneba. 

10. a) ekvatoruli andebis, rogorc aRmosavleT, ise dasavleT kalTebze, 1000 m simaRlemde 

gavrcelebulia teniani ekvatoruli tyeebi, aRmosavleT kalTebze tenian ekvatorul tyeebs 

mosdevs tropikuli mTis tyeebi, romelic ar gvxvdeba dasavleT kalTebze. 

b) aRniSnulis mizezia atmosferuli naleqebis didi raodenoba andebis aRmosavleT kalTebze 

dasavleT kalTebTan SedarebiT. 

g) centraluri andebis dasavleT kalTebze 100 m simaRlemde gavrcelebulia udabnos zona, 

romelsac mosdevs naxevarudabnos zona; aRmosavleT kalTebze teniani ekvatorul tyeebis zona 

mSrali tropikuli tyeebis zoniT icvleba. 

11. samxreT amerikis kontinentze yvelaze didi koloniebi hqondaT espaneTsa da portugalias. 

am qveynebis koloniaTa farTobebi kontinentze gacilebiT meti iyo, vidre Tavad metropoliebis 

farTobebi. 

12. amJamad samxreT amerikis qveynebSi ZiriTadad saubroben espanur enaze, braziliaSi – portugaliur 

enaze. 

13. a) brazilia, argentina, peru. 

b) kolumbia, ekvadori, peru, Cile. 

g) kolumbia, venesuela, gaiana, surinami, safrangeTis gviana, brazilia, urugvai, argentina. 

e) bolivia, paragvai. 

§ 10. afrika 

1. a) afrikas ekvatori TiTqmis or tol nawilad yofs. grinviCis meridiani gadis kontinentis 

64

dasavleT nawilSi, amitom afrikis udidesi nawili aRmosavleT naxevarsferoSi, xolo misi mcire 

nawili dasavleT naxevarsferoSia moqceuli. 

b) afrikis kontinenti moqceulia C.g. 35 0 da s.g. 35 0 paralelebs Soris, da d.g. 20 0 da a.g. 60 0 -ian 

meridianebs Soris. 

g) afrikis kontinentis udidesi nawili CrdiloeT da samxreT tropikebs Sorisaa moqceuli, 

amitom igi yvelaze cxeli kontinentia. 

d) afrikas dasavleTidan atlantis okeane, aRmosavleTidan – indoeTis okeane, CrdiloeTidan 

– xmelTaSua zRva, aRmosavleTidan – wiTeli zRva da adenis yure, xolo dasavleTidan – gvineis 

yure esazRvreba. 

e) afrikis sanapiro xazi naklebad danawevrebulia, aq gamoirCeva somalis naxevarkunZuli. 

kunZulebidan aRsaniSnavia madagaskari. afrikis Crdilo-dasavleTiT mdebareobs madeiras, kanaris 

da azoris kunZulebi. aRmosavleTiT – seiSelisa da komoris kunZulebi. 

2. a) afrikis ganfeniloba CrdiloeTidan samxreTisken 20 0 -iani meridianis gaswvriv gradusebSi 

tolia C.g. 22 0 -dan s.g. 35 0 -mde e.i. 57 0 -is, kilometrebSi 57X111,3=6344,1 km. 

b) ekvatoris gaswvriv afrikis ganfeniloba gradusebSi toli iqneba: a. g. 9 0 da a. g. 43 0 -s Soris 

e.i. 34-is, rac kilometrebSi udris 34X111,3=3,784,2 km. 

g) C.g. 23,5 0 ; s.g. 23,5 0 CrdiloeT da samxreT tropikebs Soris 47 0 -ia, romelic (47X102,3) 4808,1 

km-s udris. 

3. CrdiloeTiT el-abiadis koncxi – C.g. 37 0 20’ (aseve blankos koncxi) 

samxreTiT nemsas koncxi – s.g. 34 0 52’ 

aRmosavleTiT ras-xafunis koncxi – a.g. 51 0 23’ 

dasavleTiT almadis koncxi – d.g. 17 0 32’ 

4. afrikis udidesi nawili aRmosavleT naxevarsferoSi, mcire nawili ki dasavleT naxevarsferoSi 

mdebareobs, xolo samxreT amerika mTlianad dasavleT naxevarsferoSia. afrika TiTqmis 

Tanabrad aris ganfenili Crdilo da samxreT naxevarsferoebSi, samxreT amerikis udidesi nawili 

ki samxreT naxevarsferoSia. 

5. afrikis safuZvels warmoadgens teqtonikuri fila, amitom masiuri da erTferovani reliefiT 

gamoirCeva. aq vake reliefi Warbobs. 

7. a) ekvatorTan gamavali izoTerma mTeli wlis ganmavlobaSi +25 0 C-s Seesabameba, CrdiloeT 

tropikTan gamavali izoTerma aseve +25 0 C-s, xolo samxreT tropikis izoTerma – +12+14 0 C-s. 

b) haeris temperaturis absoluturi maqsimumi +58 0 C dafiqsirebulia afrikis CrdiloeTSi, 

libiaSi, q. tripolTan axlos, CrdiloeT tropikis maxloblad. 

8. a) afrikis ukiduresi CrdiloeTi xmelTaSuazRvispira zoli da ukiduresi samxreTi nawili 

moqceulia subtropikul klimatur sartyelSi. ekvatoruli sartyeli moicavs gvineis yuris viwro 

sanapiro zolis da md. kongos auzs. subekvatoruli klimaturi sartylebi vrceldeba evatoris 

CrdiloeTiT da samxreTiT daaxloebiT 15 0 -20 0 daSorebiT. yvelaze didi farTobi tropikuli 

sartylebs ukavia. 

b) ZiriTadad vake reliefi. 

9. ekvatorul klimatur sartyelSi mTeli wlis ganmavlobaSi gabatonebulia Tbili da notio 

ekvatoruli haeris masebi da havis erTaderTi tipi – ekvatoruli. haeris temperatura mTeli wlis 

ganmavlobaSi maRalia 26 0 -28 0 , xolo naleqebis saSualo raodenoba 2000 mm-s aRemateba. 

10. subekvatorul klimatur sartyelSi mkafiod aris gamoxatuli zafxulis notio da zamTris 

mSrali periodebi, rac dakavSirebulia sezonebSi gabatonebuli haeris masebis cvalebadobasTan. 

haeris temperatura mTeli wlis ganmavlobaSi 20 0 -ze maRalia, atmosferuli naleqebis raodenoba 

800 mm-mdea. tropikuli klimaturi sartylebisaTvis damaxasiaTebelia mTeli wlis ganmavlobaSi 

daRmavali da mSrali pasatebi. zafxulSi haeris temperatura 40 0 -s da ufro mets aRwevs. libiaSi 

dafiqsirebulia temperaturis absoluturi maqsimumi (58 0 ). zamTarSi saSualo temperatura 12 0 - 

15 0 -ia. naleqebis raodenoba 10-15 mm-ia weliwadSi. 

65

11. aRmosavleT afrikis tbebis umetesoba teqtonikuri warmoSobisaa, amitom isini gamoirCevian 

didi siRrmeebiT. 

12. Cadis tba mdebareobs afrikis gaudinar teritoriaze. masSi Caedineba md. Sari. igi ZiriTadad 

atmosferuli naleqebiT sazrdoobs. naleqiani periodis dros tbis wylis done matulobs, 

maRla iwevs da Sesabamisad izrdeba tbis zedapiris farTobi, xolo unaleqo periodSi ki wylis 

done klebulobs da farTobisc mcirdeba. 

13. a) saharis udabno mdebareobs afrikis kontinentis CrdiloeT nawilSi, ganfenilia atlantis 

okeanidan wiTel zRvamde da didi farTobi ukavia. aq weliwadSi 50 mm naleqi modis. kalaharis udabno 

kontinentis samxreT nawilSi mdebareobs. misi farTobi gacilebiT mcirea saharis udabnos 

farTobze. 

b) kalaharis udabno afrikis samxreT nawilSi mdebareobs, romlis sigane mcirea, amitom 

okeaneebis gavlena aq ufro metia, vidre saharaSi. aq pasatebs indoeTis okeanidan teniani haeri 

moaqvs. amitom igi saharasTan SedarebiT uxvnaleqiania. 

15. a) safrangeTsa da did britaneTs. 

b) safrangeTisa da didi britaneTis koloniebis farTobebi gacilebiT meti iyo, vidre sakuTriv 

am qveynebis. 

g) franguli, inglisuri, arabuli da portugaliuri. 

16. a) somali, tanzania, mozambiki, samxreT afrikis respublika. 

b) maroko, dasavleT sahara, senegali, gvinea, siera-leone, gana, togo, benini, nigeria, kameruni, 

gaboni, kongo, ruanda, namibia, samxreT afrikis respublika. 

g) mavritania, nigeria, Cadi, kongos demokratiuli respublika, zambia, zimbabve, bostvana, 

lesoto. 

17. afrikis xmelTaSuazRvispireTis qveynebia: maroko, alJiri, tunisi, libia, egvipte. evropis 

xmelTaSuazRvispireTis qveynebia: espaneTi, safrangeTi, italia, xorvatia, albaneTi, saberZneTi, 

TurqeTi. evropis xmelTaSuazRvispireTis sanapiro xazi gacilebiT danawevrebulia, vidre afrikis. 

18. afrikis politikur rukaze saxelmwifoTa sazRvrebi TiTqmis swor xazebs warmoadgens, rac 

imiT aixsneba, rom am qveynebis sazRvrebis dadgena sakmaod rTuli da sadao iyo. 

§ 11. avstralia da okeaneTi 

1. a) avstralia samxreT naxevarsferoSi, nulovani meridianis aRmosavleTiT mdebareobs. 

samxreTi tropiki mas Suaze hkveTs. 

b) CrdiloeTiT iorkis koncxi – s.g. 10 0 41’ 

samxreTiT samxreT-aRmosavleTis koncxi – s.g. 39 0 11’ 

dasavleTiT stip-pointis koncxi – a.g. 113 0 05’ 

aRmosavleTiT baironis koncxi – a.g. 153 0 39’ 

g) avstralia CrdiloeTidan samxreTisken vrceldeba 29 0 -ze anu 29 0 X102,3=2966,7 km-ze. dasavleTidan 

aRmosavleTisken 153 0 -113 0 =40 0 -ze an 40X111,3=445 2 km-ze. 

d) avstralias dasavleTidan indoeTis okeane, aRmosavleTidan ki wynari okeane akravs. 

3. avstraliis sanapiro xazi sustadaa danawevrebuli. gamoiyofa avstraliis didi da karpentariis 

yureebi, keip-iorkis da arnemlendis naxevarkunZulebi. yvelaze didi kunZulia tasmania. 

avstraliis Crdilo-aRmosavleT sanaproebTan gadaWimulia didi barieruli rifi. 

4. avstralia baqnuri agebulebis kontinentia, amitom aq Warbobs vake-reliefi da martivi sanapiro 

xazi. gamonaklisia misi aRmosavleTi nawili, sadac aRmarTulia dabali da saSualo simaRlis 

Zveli mTebi, avstraliis didi wyalgamyofi qedi, romlis umaRlesi mwvervalia kosciuSko (2228 

m). kontinentis dasavleTiT 400-600 m simaRlis avstraliis vrceli zegania, xolo centrSi avstraliis 

centraluri vakeebi. avstralia erTaderTi kontinentia, sadac axalgazrda naoWa mTebi ar 

g vxvdeba, amitom aq arc moqmedi vulkanebia da mcire simaRlis gamo arc Tanamedrove gamyinvareba. 

5. samive kontinentis sanapiro xazi sustad aris danawevrebuli, aq Zalian cota yure da naxe- 

66

varkunZulia. 

6. avstralia sam klimatur sartyelSi mdebareobs. esenia: subekvatoruli, tropikuli da subtropikuli 

sartylebi. kunZuli tasmania umetesad zomier sartyelSia. 

7. avstralia afrikisa da samxreT amerikisgan gansxvavebiT ar mdebareobs ekvatorul sartyelSi. 

8. a) mdinare murei saTaves iRebs didi wyalgamyofi qedidan, miedineba samxreT-dasavleTidan 

Crdilo-aRmosavleTisken, mdinare darlingis SeerTebis Semdeg mkveTrad uxvevs da dinebas 

samxreT-dasavleTis mimarTulebiT ganagrZobs. 

b) mdinere murei Caedineba indoeTis okeaneSi. 

g) mdinare mureize ganlagebulia qalaqebi: vodonga, alburu, eCuka, svanheli, mildura, 

renmarki, murao. 

9. sidnei ufro CrdiloeTiT mdebareobs, vidre melburni. 

10. avstraliis geografiuli saxelebi xSirad imeorebs im mogzaurTa, mkvlevarTa an pirovnebaTa 

gvarebs, romelTac garkveuli wvlili Seitanes kontinentis aRmoCenasa da gamokvlevaSi. 

§ 12. antarqtida 

1. a) uedelis, belinhauzenis, amundsenis, rosis, somovis, kosmonavtebis, Tanamegobrobis da sxv. 

b) antarqtidas gars uvlis dasavleT qarebis mZlavri civi dineba, romelic gzas uRobavs 

Tbili wylebis Semodinebas. 

2. havis simkacriT antarqtidas analogi ar moepoveba. amas ganapirobebs misi polarul olqSi 

mdebareoba, yinulis safari, dasavleT qarebis dineba, romelic gars uvlis antarqtidas da gzas 

uRobavs Tbili wylebis Semodinebas. 

3. antarqtidis sanapiro zafxulSi sakmao raodenobis siTbos iRebs, magram am siTbodan mas 

mxolod 10% rCeba, danarCens yinulisa da Tovlis zedapiri ireklavs. zafxulSi aq haeris temperatura 

0 0 -ze zemoT iSviaTad iwevs. aseT adgilebSi kldovani zedapiri +20 0 -mdec ki Tbeba da Cndeba 

e.w. àntraqtiduli oazisebi~. kontinentis centralur nawilSi zafxulis temperatura -30 0 -ia, 

haeris yvelaze dabali temperatura -89,2 0 sadgur `vostokSi~ 1960 wlis 24 agvistos dafiqsirda. 

kontinentis centralur nawilSi naxevari weliwadi polaruli dRea, naxevari – polaruli Rame. 

araTanabari gaTbobis gamo Sida antarqtidasa da periferias Soris warmoiqmneba atmosferuli 

wne vis didi sxvaoba, ris gamoc sanapirosken TiTqmis mudmivad qris grigaliseburi qari, romelic 

okeanisken didi raodenobiT Tovls xvetavs. 

5. sadgur `vostokSi~ ufro dabali temperatura fiqsirdeba, xolo sadgur `mirniSi~ ufro 

meti naleqi modis. 

6. CrdiloeT polarul regionSi. 

§ 13. msoflio mosaxleoba 

gaixsene: 

1. dedamiwaze dasaxlebul xalxTa erTobliobas msoflios mosaxleoba ewodeba. mecnierebas, 

romelic mosaxleobis ricxovnobas, struqturas, gansaxlebas da a.S. swavlobs, demografia hqvia. 

2. mosaxleobis ricxovnobis cvlilebaze mravali faqtori axdens gavlenas, romelTaganac 

metad mniSvnelovania mosaxleobis bunebrivi da meqanikuri moZraoba, qveynis ganviTarebisa da 

cxovrebis done, kerZod adamianTa cxovrebis materialuri pirobebi, janmrTelobis dacvis done, 

kvebis xarisxi, Sromisa da yofacxovrebis pirobebi, tradicia, religia da a.S. 

3. Sobadobis koeficienti iangariSeba dabadebulTa ricxovnobis gayofiT yovel 1000 mcxovrebze, 

xolo mokvdaobis koeficienti – gardacvlilTa ricxovnobis gayofiT yovel 1000 mcxovrebze. 

bunebrivi moZraoba drois garkveul monakveTSi Sobadobasa da mokvdaobas Soris sxvaobiT 

ganisazRvreba. meqanikuri moZraoba drois garkveul monakveTSi qveyanaSi Semosuli da qveynidan 

gasuli adamianebis ricxovnobis sxvaobiT ganisazRvreba. mosaxleobis raodenobis Sefardeba 

teritoriis farTobTan mosaxleobis simWidrove ewodeba (kaci/km 2 ). 

67

davaleba: 

1. a) yazaxeTi, kolumbia, nigeria; 

b) kanada, brazilia, espaneTi; 

g) angola, sudani, avRaneTi. 

d) 

mosaxleobis aRwera 

2005 w. Semdeg 2000-2004 ww. 1970-1989 ww. 

yazaxeTi kanada angola 

kolumbia brazilia sudani 

nigeria espaneTi avRaneTi 

2. a) kanada, ruseTi, avstralia, monRoleTi; 

b) aSS, venesuela, alJiri, madagaskari; 

g) gaerTianebuli samefo, germania, italia; 

d) indoeTi, iaponia, samxreT korea. 

3. uxsovari droidan adamiani sacxovreblad irCevda xelsayrel bunebrivi pirobebis mqone adgilebs, 

magaliTad, mdinaris an zRvis napirs, mdinaris deltas. sanadirod vargis adgilebs da sxva. 

4. bevr ganviTarebad qveyanaSi mosaxleobis raodenoba swrafad izrdeba da maT sacxovreblad 

axali adgili sWirdebaT; amasTan XXI s-Si, mecnierebisa da teqnikis ganviTarebam, bunebrivi garemos 

roli sacxovrebel arealebze Seamcira. 

5. pirvelyofili adamiani daaxloebiT 300-100 aTasi wlis win Camoyalibda. misi sacxovrebeli 

areali afrikas, evropasa da azias moicavda. pirvelyofilma adamianebma ara marto mTeli afrikis, 

aziisa da evropis sivrceebi aiTvises, aramed amerikis, avstraliis, okeaneTisa da arqtikis mimdebare 

teritoriebzec gavidnen. maT gadaadgilebas xels uwyobda gamyinvareba da msoflio okeanis 

donis daweva. adamianis sacxovrebeli arealis gafarToebasTan erTad garemomcveli bunebrivi 

pirobebi ufro mravalferovani da kontrastuli xdeboda, rac Tavad adamianebis cxovrebis wesis 

cvlilebas iwvevda. 

6. mosaxleobis udidesi nawili Tavmoyrilia aziaSi, sadac msoflio mosaxleobis 60% cxovrobs. 

evropis mosaxleobis raodenoba 14,1%-ia, afrikisa – 11%, amerikis – 14,5% (aqedan CrdiloeT amerikaSi 

8,2%, xolo samxreT amerikaSi 6,3%), avstraliasa da okeaneTSi mxolod – 0,5%. XX saukunis 

meore naxevarSi, gansakuTrebiT bolo or aTwleulSi, mosaxleobis raodenobis mkveTr matebas 

`demografiuli afeTqeba~ uwodes. man warmoqmna globaluri demografiuli problema – garTulda 

mosaxleobis uzrunvelyofa resursebiT. aRniSnulis gamo msoflios mraval qveyanaSi gatarda 

saxelmwifo demografiuli politika mosaxleobis raodenobis zrdis Sesamcireblad. aseTi 

politika warmatebiT gamoiyeneba CineTSi, igi mimdinareobs deviziT èrTi ojaxi – erTi bavSvi~. 

§ 14. ra aris migracia 

1. a) evropelTa migracia 1500 wlis Semdeg ZiriTadad amerikisa da avstraliis mimarTulebiT 

daiwyo. 

b) CinelTa migracia XIX-XX ss-Si TiTqmis yvela mimarTulebiT mimdinareobda. 

2. mag., Sida migracia saqarTveloSi moxda afxazeTisa da e.w. samxreT oseTis teritoriebidan 

politikuri mizezebis gamo; aseve mTiani regionebidan ekologiuri mizezebis gamo. 

3. a) Sida migracia mimdinareobs qveynis farglebSi, gare – qveynis farglebs gareT. 

b) mizezebi TiTqmis msgavsia, garda im SemTxvevisa, roca migracia xdeba politikuri mizeziT. 

4. Sida migraciis Sedegad ar icvleba qveynis mosaxleobis ricxovnoba, Tumca adgili aqvs mosaxleobis 

disbalanss. gare migraciis dros qveynis mosaxleobis ricxovnoba icvleba. 

5. momTabareoba iTvleba migraciad, radgan momTabareobis dros adamianebi droebiT icvlian 

sacxovrebel adgils. 

68

6. a) dadebiTia: safrangeTi, avstralia, samxreT afrikis respublika. 

uaryofiTia: CineTi, brazilia, irani; 

stabiluria: argentina, TurqeTi, tanzania. 

b) uaryofiTi. 

7. somxuri diaspora mravalricxovania aSS-Si, ruseTSi, braziliaSi. 

§ 15. iZulebiTi migracia 

1. magaliTad, ltolvilebi afxazeTidan da samxreT oseTidan (samaCablodan). 

2. a) avRaneTi, pakistani, irani; 

b) aSS, kanada, avstralia. 

3. Sida qarTlSi, samegreloSi, TbilisSi. 

4. nebismieri omi aTasobiT adamians aiZulebs, datovos sacxovrebeli adgili da TavSesafari 

eZebos sxva teritoriaze. ltolvilTa banakebSi ar aris komfortuli sacxovrebeli pirobebi. 

§ 16. Tanamedrove migraciebis geografia 

1. ZiriTadi migraciuli nakadebis mimarTulebebia: aziidan evropasa da CrdiloeT amerikaSi, 

samxreT amerikidan CrdiloeT amerikaSi, afrikidan evropasa da CrdiloeT amerikaSi. 

2. ZiriTadad, am qveynebis socialur-ekonomikurma ganviTarebis donem. 

3. SeiZleba CaiTvalos, radgan afrikidan gayvanil monebs iZulebiT amuSavebdnen da mZime pirobebSi 

acxovrebdnen. 

4. Tanamedrove pirobebSi xSiria trefikingi, roca bavSvebi an qalebi motyuebiT gahyavT saz- 

RvargareT da mZime samuSaos Sesrulebas aiZuleben. 

5. SromiTi migraciaa, roca adamiani tovebs Tavis sacxovrebel adgils da samuSaos saZebrad 

sxvagan miemgzavreba. 

tvinebis gadinebas maSin aqvs adgili, roca inteleqtualuri potencialis adamianebi (mag. 

mecnierebi, gamomgoneblebi da a.S.) erTi qveynidan meoreSi gadadian sacxovreblad an samuSaod. 

trefikingi iZulebiTi migraciis formaa, roca adamiani motyuebiT gahyavT sazRvargareT, 

uzRudaven mas Tavisufal gadaadgilebas da anazRaurebis gareSe aiZuleben mZime samuSaos Sesrulebas. 

qanqariseburi (maqosebri) migracia aris yoveldRiuri gadaadgileba erTi adgilidan meoreSi 

da ukan. 

6. barSi ufro xelsayreli pirobebia cxovrebisaTvis. mTidan barSi masobrivi migracia mTiani 

regionebis depopulacias iwvevs. 

§ 17. gansaxlebis formebi 

1. XX-XXI saukuneebSi qalaqis mosaxleobis mkveTri zrda gamoiwvia, qalaqSi adamianis cxovrebisa 

da saqmianobisaTvis ufro xelsayrelma pirobebma. 

2. a) aSS, germania, dania; 

b) avRaneTi, mozambiki, zimbabve; 

g) grenlandia, avstraliis centraluri raioni, ruseTis aRmosavleTi (cimbiri), antarqtida; 

3. a) saqalaqo mosaxleoba mkveTrad gaizarda aziasa da afrikaSi; sasoflo mosaxleoba sagrZnoblad 

Semcirda evropaSi, laTinur da CrdiloeT amerikaSi; 

b) savaraudod gagrZeldeba saqalaqo mosaxleobis zrda. 

§ 18. qalaqi 

1. Tanamedrove qalaqis cnebas ufro metad m. veberis ganmarteba Seesabameba. 

2. a) aSS, indoeTi, CineTi; 

b) evropa: parizi, londoni, moskovi; 

69

azia: mumbai, tokio, Sanxai; 

CrdiloeTi amerika: niu-iorki, Cikago, los-anjelesi; 

samxreTi amerika: rio-de-Janero, buenos-airesi, san-paulo; 

afrika: alJiri, keip-Tauni, lagosi; 

avstralia: melburni, sidnei, kanbera. 

3. ZiriTadad, mtkvris xeobis gaswvriv. 

§ 19. qalaqis funqciebi da iersaxe 

1. Cikago aSS-is dasavleTiT ganlagebul fermebsa da aRmosavleT sanapiroze mdebare qalaqebs 

(bostoni, niu-iorki, vaSingtoni) Soris mdebareobda, ramac misi satransporto da safinanso 

kvanZad gadaqceva ganapiroba. 

2. qalaqis funqcia garkveulwilad gansazRvravs mis iersaxesa da ganaSenianebis specifikas. 

mag. sakurorto qalaqebSi ZiriTadad turistul-rekreaciuli saqmianobis Sesabamisi Senobanagebobebis 

simravlea, rogoricaa sastumroebi, dasasvenebeli saxlebi, maRaziebi, gasarTobi 

centrebi da a.S. 

3. q. TbilisisTvis orientirad SeiZleba CaiTvalos mTawminda da satelevizio anZa, aseve samebis 

sakaTedro taZari da sxva raime mniSvnelovani nageboba. 

4. TbilisSi SeinarCuna nariyalam, parizSi – eifelis koSkma, dubaiSi – sacxovrebelma Senobebma. 

§ 20. risgan Sedgeba qalaqi 

1. a) londonis gafarToeba da axali teritoriebis aTviseba gamowveulia qalaqis mosaxleobis 

ricxovnobis zrdiT; 

b) qalaqis ekologiuri mdgomareobis gasaumjobeseblad; 

2. sacxovrebeli kvartlebi, mwvane zona, sagzao qseli, savaWro centri. 

§ 21. ra aris urbanizacia 

1. a) avRaneTi, somali, eTiopia; 

b) yazaxeTi, indoeTi, pakistani. 

g) aSS, germania, iaponia; 

e) 50,2%-ia. 

2. a) qalaqSi Warbobs 19-dan 34 wlamde asakis mosaxleoba, sofelSi – 10-14 da 39 wlis zemoT 

asakis mosaxleoba; 

b) qalaqSi axalgazrdebi ZiriTadad, saswavleblad an samuSaod miemgzavrebian. 

4. fsevdourbanizacias marTalia, qalaqis mosaxleobis xvedriTi wili maRalia, magram qalaquri 

cxovrebis wesi mkveTrad ar aris gamoxatuli. mosaxleobis mniSvnelovani nawili qalaqis gareubnebSi, 

bidonvilebSi saSinel siRatakesa da sibinZureSi cxovrobs. 

§ 22. aglomeraciebi da megalopolisebi 

1. a) erTcentriani aglomeraciebia: beijingis (pekinis), dakas, stambolis, londonis, lagosis 

da sxv. 

mravalcentriani aglomeraciebia: tokio, seuli, mexiko, mumbai, manila da sxv. 

b) ZiriTadad ganviTarebul da axal industriul qveynebSi; 

g) qveynis ganviTarebis donem. 

2. bosvaSis megalopolisi moicavs Semdeg qalaqebs: bostoni, niu-iorki, filadelfia, baltimori, 

vaSingtoni. 

3. msxvili qalaqebis sagareubneo raionebSi mosaxleobis ricxovnobis swraf zrdas suburbanizacia 

hqvia. es procesi TandaTan aglomeraciis zonis garSemo arsebul sasoflo dasaxlebebzec 

vrceldeba. es ukanaskneli ki rurbanizacias warmoSobs. 

70

suburbanizaciis Sedegad qalaqis dasaxlebis axali da msxvili tipi – megalopolisi warmoiqmneba. 

§23. qalaqis problemebi 

1. gauresdeba qalaqis ekologiuri mdgomareoba. 

2. atmosferuli haeris gaWuWyianebis done dilidan TandaTan imatebs da SuadRisas piks aRwevs. 

3. qalaquri problemebia: mosaxleobis swrafi zrda (ZiriTadad migraciis xarjze), sacxovrebeli 

binebis ukmarisoba da siZvire, mwvane zonebis simcire, xmauri da sxv. 

§ 24. sofeli 

gaixsene: 

1. qalaqi SeiZleba ewodos iseT dasaxlebas, romlis mcxovrebTa udidesi nawili Tavs irCens 

vaWrobiTa da mrewvelobiT. 

2. saqarTveloSi qalaqad is dasaxlebuli punqti iTvleba, romlis mosaxleoba 5000 kacs aWarbebs 

da maTi umravlesoba arasasoflo-sameurneo saqmianobiTaa dakavebuli. 

davaleba: 

1. aseT soflebSi, mosaxleoba ZiriTadad sasoflo-sameurneo saqmianobiTaa dakavebuli. 

2. bunebrivma faqtorebma. 

3. ganviTarebul qveynebSi soflebi keTilmowyobilia, ganviTarebulia infrastruqtura. ganviTarebadi 

qveynebis soflebi ki moklebulia gzebs, transports, momsaxurebis obieqtebs. 

§ 25. Tanamedrove msoflios meurneoba 

1. materialuri da aramaterialuri dargebi erTmaneTTan mWidro kavSirSia. materialuri 

sferos dargebis mier warmoebuli produqcia momxmareblamde da daniSnulebis adgilamde swored 

aramaterialuri warmoebis sferos dargebis saSualebiT aRwevs. 

2. materialuri warmoebis sferos dargebi qmnian sxvadasxva saxis produqcias, xolo aramaterialuri 

sferos dargebi – ara. 

3. sasargeblo wiaRiseuli aucilebelia meurneobis iseTi dargebis ganviTarebisaTvis, rogorebicaa 

energetika, metalurgia, qimiuri mrewveloba da sxva. 

4. soflis meurneobis ganviTareba, gansakuTrebiT ki memcenareoba didad aris damokidebuli 

bunebriv pirobebze. niadagi, siTbosa da tenis raodenoba gansazRvravs ama Tu im mcenaris mosavlianobas, 

savegetacio periods da a.S. 

5. mesameuli dargebi, ZiriTadad, momxmarebels emsaxureba da amitom maT momsaxureobis sferos 

dargebs uwodeben. 

§ 26. samecniero-teqnikuri progresi 

1. kacobrioba mWidrod iyo da aris dakavSirebuli samecniero-teqnikur progresTan. jer kidev 

100 wlis win qalaqis quCebSi cxenebSi Sebmuli etlebi dadioda, 50 weliwadSi ki cxenebSebmuli 

etlebi avtomobilebma Secvala. analogiuri progresi ganicada sarkinigzo transportma. adre 

vagonebis gadasatanad lokomotivi orTqlis energias iyenebda, sawvavs araefeqturad moixmarda 

da didi raodenobiT Wvartls gamoyofda. dRes Tanamedrove matareblebi 515 km siCqariT moZraoben 

da araviTar zians ar uqmnian garemomcvel bunebas. 

2. samecniero-teqnikuri progresi sawarmoo ZalTa safuZvliani da xarisxobrivi gardaqmnaa 

da mecnierTa miRwevebis uSualod sawarmoo praqtikaSi danergvas udevs safuZvlad. swored am 

Rirebulebaze dayrdnobiT `mersedesma~ miaRwia im progress, romelic man ganicada XX s-is dasawyisidan 

dRemde. 

3. aRmoCenaa: rentgenis sxivebi, romelic vilhelm rentgenma erT-erTi eqsperimentis dros 

71

aRmoaCina. mikroCipebi, romelic amerikelma jek qilbma aRmoaCina. 

gamogonebaa: TviTmfrinavi, radio da a.S. 

§ 27. mrewveloba 

1. bunebrivi resursebis gamoyenebis mxriv mrewvelobas or ZiriTad dargad – mopovebiT da 

damamuSavebel mrewvelobad yofen. pirvelSi uSualod xdeba sxvadasxva bunebrivi resursis, 

magaliTad wiaRiseulis mopoveba, meoreSi ki mopovebuli resursebi gadamuSavdeba (mag., qimiuri 

mrewveloba, metalurgia da sxv.). damamuSavebeli mrewvelobis dargebi nedleulad rogorc bunebriv 

resursebs, ise mopovebiT mrewvelobis mier warmoebul produqciasac iyeneben. 

2. eleqtroenergiis gamomuSaveba ZiriTadad xdeba qvanaxSiris, navTobis an gazis dawvis saSualebiT. 

es ukanaskneli ki mopovebiTi mrewvelobis dargebia, swored amitom eleqtroenergiis 

warmoeba iTvleba mopovebiTi mrewvelobis dargad. 

3. manqanaTmSenebloba; qimiuri mrewveloba; kvebis mrewveloba; msubuqi mrewveloba. 

4. bunebrivi resursebis gamoyenebis mixedviT mrewveloba iyofa: mopovebiT da damamuSavebel 

dargebad. 

7. mSenebloba miekuTvneba mrewvelobis damamuSavebel dargs. igi mrewvelobis Zveli dargia. 

8. mrewvelobis dargebis asakis mixedviT dayofas safuZvlad udevs mrewvelobis dargebis 

Camoyalibebisa da ganviTarebis principi. metalurgiul saqmianobas (sxvadasxva liTonis gamodnoba) 

adamiani uZvelesi droidan eweoda. sasuqebis warmoeba qimiuri mrewvelobis dargia da 

mogvianebiT ganviTarda. 

§ 28. saTbob-energetikuli meurneoba da energetikuli resursebi 

1. aRmoCenil iqna navTobis axali sabadoebi. amasTan navTobis mopoveba da transportireba bevrad 

iafi da mosaxerxebelia, vidre sxva sawvavis. aseve gaizarda meurneobis sxvadasxva dargebis 

mier navTobze da navTobproduqtebze moTxovnileba. 

2. 

evropa azia afrika samx. amerika Crd. amerika 

norvegia 

erayi 

alJiri 

trinidadi da 

aSS 

gaerTianebuli 

saudis arabeTi 

libia 

tobago 

samefo 

quveiTi 

nigeria 

venesuela 

ruseTi 

arabTa gaer- 

kolumbia 

azerbaijani 

Tianebuli saamiroebi 

katari 

brunei 

3. eleqtroenergetika meurneobis erT-erTi umniSvnelovanesi dargia, radgan mrewvelobis 

yvela dargi, aseve adamianis cxovreba da saqmianoba warmoudgenelia mis gareSe. 

4. hidroeleqtrosadgurebis mdinareebze da maTze Seqmnili wyalsacavebze Sendeba, xolo 

Tboeleqtrosadgurebis ageba, ZiriTadad, saTbob-energetikuli resursebis mopovebis adgilTanaa 

mizanSewonili. 

5. hidroeleqtrosadguri, Tboeleqtrosadguri, atomuri eleqtrosadguri. 

6. a) energetikuli krizisi – eleqtroenergiis deficiti; 

b) energetika qveynis ekonomikuri ganviTarebis safuZvelia, amitom mrewvelobis es dargi 

sworedac saxelmwifos kuraciis qveS unda iyos. 

§ 29. soflis meurneoba 

1. klimatur pirobebze damokidebulia sxvadasxva sasoflo-sameurneo kulturis moyvana; 

swored siTbosa da tenis raodenobiT ganisazRvreba sxvadasxva mcenaris savegetacio periodi. 

72

2. kvebis, msubuqi, qimiuri mrewveloba. 

3. xorbali mohyavT qveynebSi: aSS, kanada, safrangeTi, espaneTi, ukraina, ruseTi da sxv. yava 

mohyavT qveynebSi: brazilia, kolumbia, gvinea, eTiopia, kongo, madagaskari, indoeTi da sxv. 

6. reliefma da klimatma. 

§ 30. momsaxurebis sfero 

1. gaerTianebuli samefo (sami banki), aSS (ori banki). 

2. gasuli saukunis 80-iani wlebidan momsaxurebis sfero ganviTarebuli qveynebis mTliani Sida 

produqtis udides nawils qmnis, romelSic dasaqmebulia am qveynebis mosaxleobis umetesoba. 

momsaxurebis sfero mraval dargs aerTianebs. aseTebia, magaliTad, transporti, vaWroba, turizmi, 

ganaTleba da mecniereba, jandacva, sabanko-safinanso biznesi, sainformacio teqnologiebi. 

swored amitom moxda momsaxurebis sferos dargebis swrafi ganviTareba. 

3. bolo periodSi saqarTveloSi momsaxurebis sfero swrafad viTardeba. servisis dargebma 

wamyvani adgili daikava da mosaxleobis didi nawilic swored am sferoSi dasaqmda. 

5. 

momsaxurebis sferos dargebi 

transporti 

vaWroba 

turizmi 

ganaTleba da mecniereba 

jandacva 

sabanko-safinanso biznesi 

momsaxurebis sferos obieqti 

avto da rkinigzis sadguri, aeroporti, 

marketi, bazari, turbiuro, sastumro, 

universiteti, samecniero instituti, 

saavadmyofo, hospitali, banki, lombardi 

da sxv. 

§ 31. transporti 

1. cxeni, etli, rkinigza, gemi, avtomanqana, TviTmfrinavi. 

2. transporti dRevandeli msoflio meurneobis erT-erTi umniSvnelovanesi dargia. is uSualod 

ar qmnis materialur produqcias, magram gadaaqvs tvirTi da gadayavs mosaxleoba, ris Sedegadac 

warmoebis procesis aucilebel gagrZelebas warmoadgens. swored amitom mas saxelmwifos sisxlis 

mimoqcevis sistemas uwodeben. 

3. transportis gareSe warmoudgenelia rogorc warmoebis, aseve Tanamedrove sazogadoebis 

mTeli saqmianoba. igi erTmaneTTan akavSirebs warmoebasa da momxmarebels, qveynebsa da raionebs, 

amyarebs sameurneo, politikur da kulturul kavSirebs, uzrunvelyofs turizmis ganviTarebas 

da a.S. 

4. qveynis sameurneo sistemaSi transports udidesi roli akisria. marTalia, transporti Tavad 

arafers ar awarmoebs, magram mis gareSe warmoudgenelia warmoeba, aseve qalaqebi, fabrika-qarxnebi, 

soflebi, fermebi da saxelmwifoc ki. 

5. mTian regionebSi isev da isev gamoiyeneba uZvelesi transportis saxeoba – cxeni, radgan igi 

yvelaze saimedo gadaadgilebis saSualebaa mTebSi. bevr adgilas mowyobilia sabagiro gzebi. mosaxerxebelia 

saavtomobilo da sahaero transportis (vertmfreni) ganviTareba. 

6. satransporto qselis ganviTareba damokidebulia, rogorc mosaxleobis da warmoebis ganlagebaze, 

aseve bunebriv pirobebze. kerZod, mTiani reliefis pirobebSi gzis gayvana sakmaod 

Zviria, hava gansazRvravs naosnobis vadebs zRvebze, tbebsa da mdinareebze. havazea damokidebuli 

sahaero transportis muSaoba. rac ufro maRalia qveyanaSi cxovrebis done, miT ufro ganviTarebulia 

satransporto sistema, mosaxleobis kulturi ganviTareba uzrunvelyofs satransporto 

saSualebaTa dacvas, miznobriv gamoyenebas; turistul-rekreaciuli aqtivoba Sesabamisad bevr 

vizitors niSnavs, romelTac gamarTuli da komfortuli satransporto sistema sWirdebaT; qveynis 

politikuri stabiluroba qveynis, aseve transportis ganviTarebis sawindaria. 

73

7. a) tvirTbrunviT liderobs sazRvao transporti; mgzavrTbrunviT – saavtomobilo transporti. 

b) satransporto kompleqsSi 6 ZiriTadi saxea gamoyofili. kerZod, sarkinigzo, saavtomobilo, 

milsadeni, sazRvao, samdinaro, sahaero. sarkinigzo transportis roli sakmaod mniSvnelovania, 

rogorc samrewvelo da soflis meurneobis tvirTebis gadazidvaSi, aseve mgzavrTa gadayvanaSi. 

igi tvirTbrunviT mxolod sazRvao transports CamorCeba. saavtomobilo transports wamyvani 

adgili ukavia mgzavrTa gadayvanaSi. 

milsaden transports gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs navTobis, bunebrivi airisa da nav- 

Tobproduqtebis transportirebaSi. bolo dros milsaden transportSi inergeba fxvieri myari 

nivTierebebis transportirebac. 

Zalian didia sazRvao transportis roli tvirTebis saerTaSoriso gadazidvebSi. igi am 

TvalsazrisiT bevrad uswrebs transportis sxva saxeobebs. 

samdinaro transporti ZiriTadad calkeuli qveynebis Siga transports warmoadgens, Tumca 

zogierT did mdinareze saerTaSoriso gadazidvebic warmoebs. 

sahaero transportis roli didia mgzavrTa Sor manZilze gadayvanaSi. aseve malefuWebadi 

(sursaTi, medikamentebi) produqciis gadazidvisas. 

g) transportis sxvadasxva saxeobis amgvari ganawileba gamoiwvia mravalma faqtorma: bunebrivma 

pirobebma, transporti saxeobebis dadebiTma da uaryofiTma mxareebma. 

§ 32. transportis saxeebi 

1. a) aRniSnul qveynebSi samdinaro transportis ganviTarebas upirveles yovlisa xels uwyobs 

bunebrivi pirobebi, kerZod, maT teritoriebze gaedineba iseTi mdinareebi, rogorebicaa: volga, 

doni, obi, enisei, lena, xuanxe, ianZi, misisipi da sxv. aseve reliefis Taviseburebebi. 

b) samdinaro transporto ganviTarebuli ar aris mTian da polarul qveynebSi. mTian qveynebSi 

samdinaro transportis ganviTarebis saSualebas ar iZleva reliefi, polarul qveynebSi ki 

mTavar rols klimaturi pirobebi asrulebs. 

2. a) sarkinigzo gzebis sigrZis mixedviT: aSS, ruseTi, CineTi; 

sixSiris mixedviT: belgia, niderlandebi, iaponia. 

b) sarkinigzo qseli sustad aris ganviTarebuli centraluri afrikis qveynebSi. 

g) avstralia, alJiri, saudis arabeTi. 

3. evropis sarkinigzo gzebis sixSireze gavlena iqonia mosaxleobis simWidrovem da ekonomikis 

ganviTarebam. 

4. saqarTveloze gamaval gazsadensa da navTobsadenebs saqarTvelos biujetSi garkveuli 

raodenobis Tanxa Semoaqvs. 

5. a) msoflios umsxvilesi aeroportebi mdebareobs qalaqebSi: frankfurti mainze, londoni, 

tokio, niu-iorki, Cikago, atlanta, memfisi, los-anjelesi. 

b) ZiriTadi aviaxazebis mimarTulebebia: evropidan dasavleTiT CrdiloeT amerikis kontinentze 

da aRmosavleTiT aziisken (iaponiisken). 

6. (ix. pasuxi § 31. davaleba 7. b). 

7. SedarebiT iaf satransporto saSualebas. 

8. sazRvao transporti yvelaze iafi satransporto saSualebaa. swored amitom igi liderobs 

tvirTebis gadazidvaSi. 

10. saqarTveloSi mdinareTa reJimisa da reliefis Taviseburebis gamo samdinaro transporti 

ganviTarebuli ar aris. 

11. tankerebis marSruti ZiriTadad iwyeba sparseTis yuridan, saidanac xdeba msoflioSi 

mopovebuli navTobis transportireba ganviTarebuli samyarosaken. es ZiriTadi xazebi miuyveba 

atlantisa da indoeTis okeaneebs da miemarTeba dasavleT evropisa da iaponiisaken. 

12. moixmars 2 trilion tona Jangbads. gamoyofs 500 milion mavne nivTierebebs. 

74

13. yvelaze met uaryofiT gavlenas garemoze axdens saavtomobilo transporti, yvelaze naklebs 

ki – rkinigza. 

§ 33. gzebi, xidebi, gvirabebi 

1. a) saavtomobilo; 

b) sarkinigzo. 

2. a) iankebis gzebi gadioda Ciles, boliviis, perus, ekvadoris teritoriebze; 

b) iankebma mravali gza gaiyvanes samxreT amerikaSi, andebis mTebSi, maT unikaluri dakidebuli 

xidebic Seqmnes. am gzebs Soris mTavari iyo 4 gza, maT Soris yvelaze grZeli 6600 km sigrZis 

iyo da imperiis yvela qalaqs aerTianebda. 

3. 

qveyana sarkinigzo gza, 100 km 2 -ze saavtomobilo gza, 100 km 2 -ze 

aSS 47,7 1,5 

ruseTi 198,8 27,6 

kanada 123,8 11 

indoeTi 51,6 0,95 

CineTi 163,8 7,3 

germania 9,4 0,55 

safrangeTi 13,5 0,61 

iaponia 13,8 0,33 

saqarTvelo 44,1 3,2 

4. aseTi gansxvaveba aixsneba ZiriTadad qveynebis farTobebis sxvaobiT da Sesabamisad TiToeul 

qveyanaSi sarkinigzo da saavtomobilo gzebis sigrZeebiT. 

5. xels uwyobs qveynebs Soris mimosvlas, tvirTebis gadazidvas. 

6. mgzavrTbrunva aris gadayvanili mgzavrebis raodenoba drois garkveul periodSi da 

garkveul manZilze; tvirTbrunva aris gadaziduli tvirTebis sidide drois garkveul periodSi 

da garkveul manZilze. 

satransporto kompleqsi Sedgeba saxmeleTo, wylis, sahaero da milsadeni transportisagan. 

7. suecis arxis gayvaniT mniSvnelovnad Semcirda gza evropidan aziisken, xolo panamis arxis 

gayvanam Seamokla gza CrdiloeT amerikis aRmosavleT sanapiroebidan dasavleTis sanapiroebisken. 

§ 34. komunikaciebi 

1. naxatebiT gadacema, koconi, kvamli, sayviri, gzavnili qvebiT, gzavnili boTliT, morzes anbani. 

2. komunikaciis Zvel saSualebas ganekuTvneba transportis Zveli saxeobebi, gzebi, telefoni. 

axali saxeobebia: mobiluri telefoni, interneti, faqsi da a.S. 

3. mogzauroba SeiZleba CaiTvalos komunikaciis saSualebad. 

4. CrdiloeT amerika, dasavleT evropa da iaponia ZiriTadad uzrunvelyofilni arian satelefono 

xazebiT. 

5. aSS, iaponia, germania. es qveynebi aRWurvilni arian Tanamedrove mecnierul-teqnikuri progresis 

ukanaskneli miRwevebiT. 

6. XXI saukune kompiuteruli teqnologiebisa da komunikaciebis xanaa. marTlac dRes mobiluri 

telefonisa da internetis saSualebiT dedamiwis erTi naxevarsferodan momentalurad SeiZleba 

daukavSirde meore naxevarsferos. 

§ 35. turizmi 

1. msoflios mravali qveynis ekonomikaSi turizms mniSvnelovani funqcia akisria. is upirve- 

75

lesad damatebiTi samuSao adgilebis Seqmnas gulisxmobs. xSirad bevri qveynisaTvis turizmi Semosavlis 

ZiriTadi wyaroa. igi gavlenas axdens meurneobis iseT dargebze, rogorebicaa transporti, 

kavSirgabmuloba, mSenebloba, soflis meurneoba da sxv. Tumca turizms uaryofiTi mxarec aqvs. 

mravalricxovan turistTa àrmia~ bunebriv garemoze zemoqmedebs da mniSvnelovnad cvlis mas. 

2. turistTa raodenobisa da Semosavlis TvalsazrisiT wamyvani qveynebia: aSS, safrangeTi, 

espaneTi, italia, gerTianebuli samefo, germania da a.S. 

3. am qveynebis didi popularoba ucxoel turistTa Soris upirvelesad gamoiwvia rogorc 

bunebrivma faqtorebma (klimaturi pirobebi, reliefi da a.S.), agreTve istoriul-arqiteqturuli 

Zeglebis siuxvem da Tanamedrove komunikaciisa da infrastruqturis ganviTarebam. 

4. sazRvao turistuli qveynebia: espaneTi, safrangeTi, brazilia, italia, aSS. 

samTo-saTxilamuro turizmis qveynebia: avstria, italia, aSS, kanada, norvegia, SvedeTi. 

sakruizo regionebia: xmelTaSua zRvisa da karibis zRvis regionebi. 

5. 

mogzaurobis miznebi 

droebiT gasaCerebeli 

satransporto 

adgilebi 

saSualebebi 

warsulSi dRes warsulSi dRes warsulSi dRes 

momlocveloba, 

momlocveloba, 

fundukebSi, 

sastumro, 

cxeni, aqlemi, 

transportis 

teritoriebis 

axali qvey- 

qarvaslebSi, 

kempingi, mo- 

navi, gemi 

yvela saxeoba 

dapyroba, 

nebis gacnoba, 

bunebaSi da sxv. 

teli, kerZo 

religiebis 

sxvadasxva 

saxlebi da 

gavrceleba, 

RonisZiebaSi 

sxv. 

axali miwebis 

monawileoba da 

aRmoCena da sxv. 

sxv. 

6. mivlineba, gastrolebi, dazverva, yaCaRoba-mekobreoba, samecniero kongresSi monawileoba, 

alpinizmi, paraSutizmi, sahaero buStebiT frena SeiZleba CaiTvalos mogzaurobad. 

7. samrewvelo turizmi saqmiani turizmia meurneobis sxvadasxva obieqtis monaxulebisa da 

gacnobis mizniT. 

eTnoturizmi – sxvadasxva qveynis eTnografiuli simdidris, tradiciebis gacnoba. 

saTavgadasavlo turizmi – mogzauroba sxvadasxva eqstremalur pirobebSiT Tavgadasavlebis 

mizniT. 

speleoturizmi – karstuli mRvimeebis, ufskrulebis monaxuleba. 

§ 36. vaWroba da savaWro gzebi 

1. didma geografiulma aRmoCenebma udidesi gavlena moaxdina saerTaSoriso vaWrobis geografiaze. 

saerTaSoriso vaWrobis qselSi aRmoCnda ara marto Zveli kontinentebi, aramed axali 

kontinentebi, e.i. mTeli msoflio. 

2. mekobreobis udidesi raionebia malakis srute, samxreT-aRmosavleT aziis zogierTi raioni, 

somalis n/kunZulTan mdebare indoeTis okeanis wylebi, gvineis yure. 

3. am raionze gadis mniSvnelovani savaWro arteriebi. 

4. es qveynebia: irani, indoeTi, israeli, egvipte, CineTi da a.S. 

5. es qveynebia: quveiTi, irani, egvipte, italia, indoeTi, CineTi, malaizia. 

6. `didi abruSemis gza~ imitom erqva, rom CineTidan abreSumis qsovilebi SemohqondaT; `saneleblebis 

gziT~ indoeTidan – saneleblebi; `samkuTxa vaWrobis gzis~ saxeli miuTiTebs Tu romel 

regionebs Soris xdeboda vaWroba. es regionebi erTmaneTTan dakavSirebisas samkuTxedis formis 

gzas qmnidnen. 

§ 37. vaWrobis saxeebi da formebi 

1. aSS, kanada, avstralia, gaerTianebuli samefo, safrangeTi, argentina, brazilia, samxreT 

afrika. 

76

2. navTobi, qvanaxSiri, matyli, tyavi savaWro saqonlad iTvleba. 

3. unda veridoT, imitom, rom mavnea adamianisTvis. 

4. 

vaWroba 

sabiTumo 

sacalo 

birJa 

bazroba 

auqcioni 

bazari 

maRaziebi 

katalogi 

5. a) eqsporti – qveynidan saqonlis gatana; importi – qveyanaSi saqonlis Semotana. 

b) sacalo vaWroba – TiTo egzemplariT vaWroba; sabiTumo – saqonlis partiebiT (didi raodenobiT) 

vaWroba. 

g) saSinao vaWroba – qveynis SigniT; sagareo vaWroba – sxva qveynebTan. 

d) specializebuli birJa – SedarebiT viwro sasaqonlo specializacia; universaluri birJa 

– farTo sasaqonlo specializacia. 

e) bazroba – saqonlis yovelwliurad ganmeorebadi gayidva, romelic orientirebulia romelime 

saqonelze an Temaze; bazari – adgili, sadac mravali saxis saqoneli didi raodenobiT iyideba. 

§ 38. saerTaSoriso vaWroba 

1. a) brazilia, indoeTi, ruseTi; 

b) didi britaneTi, norvegia, safrangeTi; 

g) aSS, kanada, SvedeTi; 

e) saqarTvelo moxvda 750 aSS dolarze nakleb jgufSi 

2. eqsportis moculobiT Rebuloben: germania, CineTi, aSS, iaponia. 

300-600 mlr. 

600-800 mlr. 

800-1200 mlr. 

1200-ze meti 

aSS dolari 

aSS dolari 

aSS dolari 

mlr. aSS dolari 

safrangeTi 

iaponia 

aSS 

germania 

italia 

CineTi 

niderlandi 

gerTianebuli 

samefo 

kanada 

samxreT korea 

ruseTi 

3. saerTaSoriso savaWro struqturebis Secvlas safuZvlad udevs msoflio bazarze mza 

produqciaze sul ufro mzardi moTxovnileba. 

§ 39. kavkasiis mdebareoba da teritoria 

1. kavkasia mdebareobs CrdiloeT da aRmosavleT naxevarsferoSi, evropisa da aziis sasazRvro 

zolSi, kavkasiis yelze. kavkasia mdebareobs evropis samxreT-aRmosavleT nawilSi, kaspiisa da 

azovis zRvebs Soris. 

2. magaliTad, alpebi, romelic evropis centralur nawilSi mdebareobs. alpebi ramdenime 

qveynis teritoriazea ganfenili kavkasionis msgavsad. 

3. evropa-aziis sazRvris gatarebaze damokidebulia mTeli rigi qveynebis mdebareobis gansaz- 

Rvra.

4. Tu sazRvari evropa-azias Soris gauyveba kuma-maniCis Rrmuls an kavkasionis mTavar wyalgamyof 

qeds, am SemTxvevaSi saqarTvelo aziaSi moxvdeba. sxva SemTxvevaSi ki evropaSi xvdeba. 

§ 40. kavkasiis reliefi 

1. CrdiloeT kavkasiaSi mdebareobs imierkavkasiis vake, Crdilo SavizRvispireTi, samxreT kavkasiaSia 

– amierkavkasiis bari, mcire kavkasioni, samxreT kavkasiis vulkanuri mTianeTi da TaliSis 

mTebi lenqoranis dablobiT. 

2. kavkasionis mwvervalebia ialbuzi, dixTau, uSba, Sxara, myinvarwveri. 

§ 41. kavkasiis hava da Sida wylebi 

1. a) ianvris saSualo temperatura yvelaze dabalia somxeTSi, xolo maRalia saqarTveloSi 

(aWara) da azerbaijanSi; 

b) naleqebi yvelaze didi raodenobiT (2000 mm-ze meti) modis saqarTveloSi, aWaraSi, xolo 

mcire raodenobiT – azerbaijanSi. 

2. hava bevrad mkacri iqneboda, radgan CrdiloeTidan wamosuli civi haeris masebi did zegavlenas 

moaxdendnen samxreT kavkasiis klimatze. 

3. a) Savi zRvis mdinareebia: rioni, enguri, bzifi, fsou da sxva. 

azovis zRvis mdinareebia: yubani, doni; 

kaspis zRvis mdinareebia: mtkvari, araqsi, Tergi, alazani, iori, debeda da sxva. 

b) saqarTvelos teritoriazea: mdinareebi – rioni, enguri, Woroxi, bzifi, fsou, mtkvari, 

alazani, iori, Tergi. 

tbebi: paliastomi, tabawyuri, riwa; 

wyalsacavebi: enguris (jvris) Jinvalis; 

azerbaijanis teritoriazea: mdinareebi – mtkvari. 

walsacavi: mingeCauri 

yabardo-balyareTi: tba cerikgioli. 

somxeTis teritoriazea: mdinareebi – araqsi, razdani. 

tbebi: sevani. 

4. kavkasiaSi wylis resursebiT yvelaze Raribi raionia somxeTi. 

§ 42. kavkasiis bunebrivi resursebi 

1. kavkasiaSi tyeebi ZiriTadad gavrcelebulia kavkasionis mTebis kalTebze. 

2. a) kavkasiaSi tyiT dafaruli teritoriis farTobia 83600 km 2 ; 

b) tyianobis koeficientia: saqarTveloSi – 25,1%; azerbaijanSi – 71,3%; somxeTSi – 66,2%, 

xolo mTlianad samxreT kavkasiaSia – 41,9%. 

% 

80 

70 

60 

71,3 

66,2 

50 

40 

41,9 

30 

20 

25,1 

10 

0 

saqarTvelo 

azerbaijani 

somxeTi 

sul samxreTi 

kavkasia 

78

g) erT sul mosaxleze modis: saqarTvelo – 1658,8 km 2 , azerbaijani – 7331,1 km 2 da somxeTSi – 

7111,1 km 2 . 

3. kavkasiaSi gavrcelebulia Semdegi landSaftebi: kolxuri, ariduli subtropikuli, na xevrad 

mSrali tyis, ariduli kontinenturi, mTis stepis, wiwvovani tyeebi, alpuri da subalpuri mdeloebi 

da sxv. 

§ 43. Savi zRva 

1. a) Savi zRva atlantis okeanes ukavSirdeba bosforis srutiT, marmarilos zRviT, dardanelis 

srutiT, egeosis zRviT, xmelTaSua zRviT da gibraltaris srutiT. Savi zRva azovis zRvas 

ukavSirdeba qerCis srutiT; 

b) Sav zRvaSi Caedineba mdinareebi: dunai, rioni, enguri, Woroxi, dnepri da sxv. 

2. a) Savi zRvis siRrme matulobs napirebidan daSorebis mixedviT. 

b) Sav zRvaSi ori wriuli dinebaa – mis dasavleT da aRmosavleT nawilebSi. 

3. a) Savi zRvis auzis qveynebia: ukraina (kievi), ruseTi (moskovi), saqarTvelo (Tbilisi), TurqeTi 

(ankara), bulgareTi (sofia), rumineTi (buqaresti). 

b) ukraina – ialta, sevastopoli, aluSta, feodosia, evpatoria, odesa, xersoni, qerCi; 

ruseTi – soWi, tuafse, gelenjiki, anapa, novorosiiski; 

saqarTvelo – baTumi, qobuleTi, foTi, oCamCire, soxumi, axali aToni, gudauTa, gagra, 

leseliZe; 

TurqeTi – xofa, rize, trapizoni, samsuni, sinopi, zonguldaki; 

bulgareTi – burgasi, varna, oqros qviSebi; 

rumineTi – konstanca, baia, sulini. 

4. Sav zRvas udidesi sameurneo da satransporto mniSvneloba aqvs saqarTvelosTvis. misi saSualebiT 

saqarTvelos navsadgurebidan (foTi, baTumi) TiTqmis yvela saxis nedleuli da samrewvelo 

produqcia gaaqvT da SemoaqvT, gadahyavT mgzavrebi. Sav zRvas, udidesi turistul-rekreaciuli 

mniSvnelobac aqvs Cveni qveynisTvis. baTumis, qobuleTis komfortuli plaJebi, xangrZlivi sabanao 

sezoni da Tbili hava mraval turistsa da damsvenebels izidavs. 

5. a) saqarTvelo, azerbaijani, somxeTi, ruseTi, ukraina, TurqeTi, bulgareTi, rumineTi, saberZneTi, 

moldoveTi, albaneTi, serbeTi; 

b) aSS, safrangeTi, italia, germania, poloneTi, belorusi, CexeTi, slovakeTi. 

§ 44. kaspiis zRva 

1. Savi zRva dakavSirebulia msoflio okeanesTan, xolo kaspiis zRva ara. amitom igi dedamiwaze 

yvelaze didi tbaa. Savi zRva ganedurad aris gadaWimuli 1150 km-ze, xolo kaspiis zRva meridianulad 

1200 km-ze. Savi zRvis maqsimaluri sigane 580 km-ia, kaspiis zRvisa – 560 km. 

2. kaspiis zRvas uerTdeba mdinareebi: volga, urali, Tergi, mtkvari. 

3. a). ruseTi, yazaxeTi, azerbaijani, irani, TurqmeneTi. 

b) kaspiis zRvas dasavleTidan esazRvreba ruseTi da azerbaijani, CrdiloeTidan – yazaxeTi, 

aRmosavleTidan – yazaxeTi da TurqmeneTi, samxreTidan – irani. 

§ 45. stiqiuri movlenebi kavkasiaSi 

gaixsene: 

1. bunebrivi movlena, romelic Tavs atydeba mosaxleobas da did materialur zarals ayenebs 

qveynebs; zogjer adamianTa msxverplsac iwvevs. 

2. miwisZvra, mewyeri, Rvarcofi, kldezvavi, zvavi, wyaldidoba, wyalmovardna da sxv. 

3. sxvadasxva stiqiuri movleniT gamowveuli katastrofuli Sedegebis Tavidan asacileblad 

mTeli rigi RonisZiebebis gatarebaa aucilebeli, magaliTad miwisZvrebis katastrofuli Sede- 

79

gebis Tavidan asacileblad aucilebelia Zveli nagebobebis gamagreba da axali seismomedegi 

Senobebis mSenebloba. 

davaleba: 

1. kavkasionis qedi axalgazrda naoWa mTebia da alpur-himalaur mTaTa sistemas miekuTvneba. 

2. kavkasia mdebareobs alpur-himalaur mTaTa sistemaSi, sadac aqtiurad mimdinareobs mTaTa 

warmoSobis procesebi, rasac Tan axlavs miwisZvrebi. amas mowmobs somxeTsa da saqarTveloSi 

momxdari xSiri miwisZvrebi. 

3. mewyerebi aqtiurdeba gazafxulze, rodesac Tovlis nadnobi wylebiTa da xSiri wvimebis dros 

niadag-grunti iRebs didi raodenobiT tens, mZimdeba da iwyebs dacurebas. zvavebi aqtiurdeba 

ianvar-martSi, rodesac haeris temperatura imatebs. 

§ 46. samxreT kavkasiis ekologiuri problemebi 

gaixsene: 

1. kavkasiis mdinareebi miekuTvneba Savi da kaspiis zRvebis auzs. 

2. moyviTalo-moSavo sqeli nisli, romelic warmoiqmneba bolisa da Wvartlisagan did qalaqebsa 

da samrewvelo centrebSi. 

davaleba: 

1. a) TurqeTi, saqarTvelo, somxeTi, azerbaijani, irani; 

b) mdinare mtkvari saTaves iRebs TurqeTis teritoriaze. miedineba saqarTvelosa da azerbaijanis 

teritoriebze, Caedineba kaspiis zRvaSi; 

g) mdinare mtkvris marcxena Senakadebia: liaxvi, qsani, aragvi, iori, alazani. 

mdinare mtkvris marjvena Senakadebia: qcia-xrami, algeTi, faravani, araqsi. 

d) mdinare mtkvari yvelaze grZelia azerbaijanis teritoriaze; 

e) mdinare mtkvris auzSi mdebareobs qalaqebi: ardahani, axalqalaqi, axalcixe, borjomi, 

xaSuri, gori, kaspi, mcxeTa, Tbilisi, rusTavi, aqstafa, mingeCauri, elvaxi, sabirabadi. 

2. mdinare maSaveraSi madneulis samTo-gamamdidrebeli kombinatidan dabinZurebuli wylebi 

Caedineba, ris gamoc is sxvadasxva toqsikuri da momwamvleli qimiuri elementebiT (nivTierebebiT) 

WuWyiandeba. 

3. bunebrivi resursebis racionaluri gamoyeneba niSnavs mis yairaTian, momWirneobiT gamoyenebas. 

4. XX saukunis 90-iani wlebis dasawyisSi daiSala sabWoTa kavSiri. aman gamoiwvia kavkasiis samrewvelo 

centrebSi fabrika-qarxnebisa da sxva samrewvelo obieqtebis daxurva. es ki Tavis mxriv 

sasargeblo aRmoCnda atmosferuli haerisTvis, radganac gamonabolqvi sagrZnoblad Semcirda. 

5. did qalaqebSi Tavmoyrilia uamravi samrewvelo obieqti, romlebic atmosferoSi didi raodenobiT 

gamonabolqvs uSvebs, amas garda did qalaqebSi didia avtomobilebis ricxvi, romlebic 

haeris ZiriTadi Tu ara, erT-erTi damaWuWyianebeli faqtoria. 

6. daWuWyianebuli mdinareebi SesarTavTan Tavis mxriv aWuWyianeben zRvis akvatorias, maT 

SeaqvT zRvaSi yvela is damaWuWyianebeli elementebi, romlebic maTSi Camdinare wlebiT (qimiuri 

da metalurgiuli mrewvelobidan) moxvdnen, agreTve navTobi da navTobproduqtebi, radioaqtiuri 

elementebi, soflis meurneobaSi gamoyenebuli sasuqebi da Sxamqimikatebi, fekalursayofacxovrebo 

wylebi da sxva. 

§ 47. bunebis dacva samxreT kavkasiaSi 

1. erovnuli parki daculi teritoriaa, sadac unikaluri bunebrivi da istoriuli obieqtebi 

mdebareobs da mxolod nawilobrivaa daSvebuli sameurneo saqmianoba da turizmi. 

nakrZali daculi teritoriaa, sadac akrZalulia sameurneo saqmianoba da florisa da faunis 

80

warmomadgenlebi mkacradaa daculi. 

2. bunebis dacvis erT-erTi qmediTi saSualebaa adamianis zemoqmedebiT naklebad Selaxuli 

teritoriebis dacva. am mizniT samxreT kavkasiaSi iqmneba erovnuli parkebi. 

3. bunebis dacvisa da misi SenarCunebisTvis samxreT kavkasiis qveynebSi mravali RonisZieba tardeba. 

Seiqmna erovnuli parkebi da nakrZalebi, daculia aTeulobiT bunebrivi Zegli. yovelive es 

mimarTulia ekologiuri, istoriuli da esTetikuri faseulobebis mqone bunebrivi landSaftebis 

SesanarCuneblad. 

§ 48. iunesko da samxreT kavkasia 

1. bunebrivi obieqtebiT gamoirCeva: aSS, avstralia, brazilia, CineTi, indoeTi da sxva. 

kulturuli obieqtebiT gamoirCeva: meqsika, CineTi, espaneTi, safrangeTi, italia, didi britaneTi 

da sxv. 

§ 49. kavkasia da saqarTvelo 

1. saqarTvelo, azerbaijani, somxeTi, ruseTi. 

ruseTis SemadgenlobaSia: adiReis, yaraCai-CerqezeTis, yabardo-balyareTis, CrdiloeT oseTis, 

inguSeTis, CeCneTisa da daRestnis avtonomiuri respublikebi, agreTve stavropolis mxare. 

saqarTvelos dedaqalaqia Tbilisi, azerbaijanis – baqo, somxeTis – erevani, adiReis – maikopi, 

yaraCai-CerqezeTis – Cerkeski; yabardo-balyareTis – nalCiki; CrdiloeT oseTis – vladikavkazi; 

inguSeTis – nazrani; CeCneTis – grozno, daRestnis – maxaCyala. 

2. saqarTveloc, azerbaijanica da somxeTic samxreT kavkasiaSi mdebareobs. saqarTvelo samxreT 

kavkasiis dasavleT nawilSia, romelsac dasavleTidan Savi zRva esazRvreba, samxreTiT – TurqeTi 

da somxeTi, aRmosavleTiT ki – azerbaijani da daRestnis avtonomiuri respublika. CrdiloeTiT: 

yaraCai-CerqezeTis, yabardo-balyareTis, CrdiloeT oseTisa da CeCneTis avtonomiuri respublikebi. 

azerbaijani mdebareobs samxreT kavkasiis aRmosavleT nawilSi. mas dasavleTidan esaz- 

Rvreba saqarTvelo da somxeTi, samxreTiT – irani, aRmosavleTiT – kaspiis zRva, CrdiloeTidan 

– daRestnis avtonomiuri respublika. 

somxeTi mdebareobs samxreT kavkasiis samxreT nawilSi. mas dasavleTidan esazRvreba TurqeTi, 

CrdiloeTidan – saqarTvelo, aRmosavleTidan – azerbaijani, samxreTidan – irani da naxiCevanis 

avtonomiuri respublika (azerbaijani). 

4. farTobis mixedviT sami yvelaze didi teritoriaa: yabardo-balyareTi, azerbaijani, krasnodaris 

mxare; sami yvelaze patara teritoriaa: inguSeTi, CrdiloeT oseTi, adiRea; 

mosaxleobis mixedviT sami yvelaze didi teritoriaa: azerbaijani, krasnodaris mxare; saqarTvelo; 

sami yvelaze patara teritoriaa: yaraCai-CerqezeTi, adiRea, inguSeTi. 

5. a) saqarTvelo mdebareobs evropis samxreT-aRmosavleT, xolo kavkasiis samxreT-dasavleT 

nawilSi. 

b) dadebiTia, rom mdebareobs Savi zRvis piras, uaryofiTad SeiZleba CaiTvalos is faqti, 

rom regionSi religiuri niSniT erTaderTi marTlmadidebeli qveyanaa. 

6. kavkasioni warmoadgenda da kvlavac warmoadgens bunebriv bariers, romelsac samxreT kavkasiis 

qveynebs momTabare tomebisagan icavda. 

7. saqarTvelo aziis qveynebTan ufro axlosaa, vidre evropis qveynebTan. 

8. msgavsi geografiuli mdebareoba aqvs magaliTad bulgareTs, gansxvavebuli – Sveicarias. 

81

§ 50. saqarTvelos mxareebi 

1. 

saqarTvelos mxareebi 

kaxeTi 

qvemo qarTli 

Sida qarTli 

mcxeTa-mTianeTi 

samcxe-javaxeTi 

imereTi 

raWa-leCxumi-qvemo 

svaneTi 

samegrelo-zemo svaneTi 

guria 

aWara 

afxazeTi 

Telavi 

rusTavi 

gori 

mcxeTa 

axalcixe 

quTaisi 

ambrolauri 

zugdidi 

ozurgeTi 

baTumi 

soxumi 

Tbilisi 

2. `xevi~ – mcxeTa-mTianeTis; 

`mTiuleT-gudamayari~ – mcxeTa-mTianeTis; 

`fSavi~ – mcxeTa-mTianeTis; 

`xevsureTi~ – mcxeTa-mTianeTis; 

`TuSeTi~ – kaxeTis; 

`Tori~ – samcxe-javaxeTis. 

§ 51. samxreT kavkasiis qveynebi 

1. a) Savi da feradi metalurgia: saqarTvelo – rusTavi, zestafoni, WiaTura; azerbaijani – 

sumgaiTi; somxeTi – alaverdi; kvebis mrewveloba – samive qveynis TiTqmis yvela dasaxlebuli 

punqti. 

b) marcvleuli kulturebi da vazi samive qveyanaSi, Cais – saqarTvelosa da azerbaijanSi, 

brinji – azerbaijanSi. 

2. saqarTvelosa da Savi zRvis gavliT. 

3. somxeTi mciremiwiani qveyanaa da Tanac teritoriis udidesi nawili mTagoriani reliefiT 

xasiaTdeba. 

4. saqarTvelos soflis meurneobaSi wamyvani adgili ukavia mevenaxeobas da subtropikul 

kulturebs. 

somxeTSi soflis meurneobis mTavari dargebia – mevenaxeoba da mebostneoba. 

azerbaijanis soflis meurneobis specializaciis dargebia bambis, Tambaqos, xil-bostneulisa 

da subtropikuli kulturebis moyvana. 

5. klimatur-niadagurma faqtorebma; 

6. mecxvareoba; 

7. mecitruseoba – dasavleT saqarTveloSi; mevenaxeoba – kaxeTSi, imereTSi, Sida qarTlSi; 

mebaReoba – Sida qarTlSi, kaxeTSi; mebostneoba – qvemo qarTlSi, imereTSi. 

9. a) saqarTvelo – gudauri, bakuriani, mestia, somxeTi – caxkaZori, b) saqarTvelo – borjomi, 

sairme, nabeRlavi da sxv. 

§ 52. kavkasiis mosaxleoba 

1. ZiriTad, reliefma. 

82

2. a) samxreT kavkasiaSi 

b) kavkasionis maRali mTiani teritoriebi. 

3. a) samxreT kavkasiis mosaxleobis ricxovnobaa: 15 mln 902 aTas kaci. CrdiloeT kavkasiis mosaxleobis 

ricxovnobaa: 14 mln 36 aTasi kaci; 

b) samxreT kavkasiaSi mosaxleobis simWidrovea 85,5 kaci/km2-ze. CrdiloeT kavkasiaSi 38,1 

kaci/km 2 -ze. 

g) saqarTvelos, somxeTisa da azerbaijanis mosaxleobis xvedriTi wili kavkasiis mosaxleobaSi 

Sesabamisad tolia: 15,37%, 10% da 27,7%. 

d) mosaxleobis mixedviT: yaraCai-CerqezeTi, adiRea, inguSeTi, CeCneTi, CrdiloeT oseTi, 

yabardo-balyareTi, daRestani, stavropolis mxare, somxeTi, saqarTvelo, krasnodaris mxare, 

azerbaijani. 

simWidrovis mixedviT: yabardo-balyareTi, inguSeTi, yaraCai-CerqezeTi, CeCneTi, stavropolis 

mxare, daRestani, adiRea, saqarTvelo, krasnodaris mxare, azerbaijani, somxeTi. 

4. a) saqarTveloSi cxovroben qarTvelebi, afxazebi, osebi, rusebi da a.S. somxeTSi – somxebi, 

azerbaijanSi – azerbaijanelebi, rusebi. 

b) osebi, somxebi qurTebi da berZnebi miekuTvnebian indo-evropul enobriv ojaxs. lekebi da 

CeCnebi – kavkasiur enaTa ojaxs, azerbaijanelebi – alTaur enaTa ojaxs. 

§ 53. kavkasiis qalaqebi 

gaixsene: 

1. qalaqi dasaxlebuli punqtia, romelsac didi sivrce ukavia da mniSvnelovani komunikaciebis 

centrSia ganlagebuli. qalaqi SeiZleba ewodos iseT dasaxlebas, romlis mcxovrebTa umravlesoba 

Tavs irCens ara soflis meurneobiT, aramed vaWrobiTa da mrewvelobiT. 

urbanizacia qalaqebisa da qalaqis mosaxleobis ricxovnobis zrdisa da mosaxleobis cxovrebaSi 

qalaquri wesis damkvidrebisa da gavrcelebis procesia. 

2. qalaqebi funqciebis mixedviT polifunqciur da monofunqciur qalaqebad iyofa. 

davaleba: 

1. a) Tbilisi, baqo erevani. 

b) samxreT kavkasiis qveynebis dedaqalaqebSi 1 mln-ze meti mcxovrebia, danarCeni qalaqebis 

mosaxleoba ki 100 aTasidan 200 aTasamdea. CrdiloeT kavkasiaSi ZiriTadad Warbobs qalaqebi, sadac 

mosaxleoba 200 aTasidan 400 aTasamdea, mxolod erTi qalaqi (krasnodari) gamoirCeva xalxmravlobiT 

(500 aTasi – 1 mln. mcxovrebi). 

2. urbanizaciis maCvenebeli yvelaze maRalia somxeTSi – 68%. 

3. a) baTumis ZiriTadi funqciebia: sadedaqalaqo, sakurorto, saporto; 

baqos ZiriTadi funqciebia: sadedaqalaqo, samrewvelo, saporto, saganmanaTleblo. 

vladikavkazis ZiriTadi funqcia: sadedaqalaqo da samrewvelo. 

diliJanis ZiriTadi funqciaa sakurorto. 

b) baqo, baTumi da vladikavkazi polifunqciuri qalaqebia, diliJani – monofunqciuri. 

83

IX moswavlis wignSi mocemuli 

Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi 

Semajamebeli samuSao I 

I – 1. geosivrcis nawils, romelic adamianis mieraa aTviesebuli anTroposfero hqvia. 

2. obieqtis geografiuli mdebareobis dadgena mis sxva obieqtebTan ganlagebis Taviseburebebis 

dadgenas gulisxmobs. 

3. monarqiuli da respublikuri. 

4. konstituciuri monarqia aris monarqia, romelSic monarqis Zalaufleba SezRudulia 

konstituciiT. Tanamedrove monarqiebis didi nawili konstituciuria. evropis monarqiul saxelmwifoebSi 

monarqebis politikuri Zalaufleba simboluri xasiaTisaa. 

absoluturi monarqia aris monarqia, romelSic monarqs aqvs SeuzRudavi Zalaufleba. Tanamedrove 

faqtiuri absoluturi monarqiebia: brunei, bhutani, omani, saudis arabeTi da svazilendi. 

5. ialbuzi (kavkasionze). 

6. kaspiis zRva-tba. 

7. meqsikis, alaskis, kaliforniis da hudzonis. 

8. azias. 

9. samxreT amerikaSi. 

10. afrikaSi; 

11. hekla - k.islandiaze, etna - k. siciliaze (italia), FfuZiama – k. honsiuze (iaponia), orisaba 

– CrdiloeT amerikaSi ( meqsika). 

12. dunai Caedineba Sav zRvaSi da amitom atlantis okeanis auzs miekuTvneba. 

13. k. borneo (kalimantani). 

14. mkvdari zRva gaudinari mlaSe tbaa, romelic mdebareobs israelisa da iordaniis sazRvarze. 

farTobi 810 km², sigrZe 67 km, sigane 18 km. ukavia ghoris teqtonikuri Rrmulis yvelaze 

dabali nawili. mkvdari zRva warmoadgens xmeleTis yvelaze Rrma depresias dedamiwaze, romlis 

wylis done zRvis donidan – 423 m-ze mdebareobs. tbaSi maRalia marilis Semcveloba (33.7%). aRmosavleT 

da dasavleT napirebi cicabo da kldovania, CrdiloeTiT da samxreTiT ekvris saapiro 

vake. umTavresad sazrdoobs mdinare iordanes wyliT. hava cxelia, mSrali. naleqebi 50-100 mm 

weliwadSi. aorTqleba intensiuria. 

maRali marilianobis gamo tba moklebulia organul sicocxles. damaxasiaTebelia donis 

mniSvnelovani ryeva. sanapiroebze iReben mineralur marilebs. 

15. yvela klimatur sartyleSi: arqtikuli, subarqtikuli, zomieri, subtropikuli. tropikuli, 

subekvatoruli da ekvatoruli. 

16. misisipi misuriT. 

17. dreikis. 

18. selva da selvasi - tropikuli notio maradmwvane tyea samxreT da centralur amerikaSi. 

kamposi - savanis tipis mcenareulobaa braziliaSi. 

pampa - samxreT amerikis (ZiriTadad argentinisa da urugvais) subtropikuli stepebia. 

indielTa erT-erTi tomis, keCuas, enaze pampasebi „balaxian vakes“ niSnavs. adre pampa balaxiT 

dafaruli da ZiriTadad mecxoveleobis ganviTarebis raioni iyo. dRes teritoriis didi nawili 

irwyveba da xorblisa da simindis naTesebiTaa dafaruli. 

19. ekvatori, CrdiloeTi da samxreTi tropiki. 

20. zamTari. 

21. kongo anu zairi. 

22. viqtoria mdinare zambezze, anxeli mdinare orinokos auzis mdinare Curunze. 

23. avstralia. 

24. avstraliis. 

84

25. avstralia. 

26. eris tba CrdiloeT amerikaSi, eiris tba – avstraliaSi. 

27. avstralia da antarqtida. 

28. antarqtida 1920 wlis 16 (28) ianvars aRmoaCina rusma mogzaurebma fadei belinhauzenma 

da mixeil lazarevma, xolo samxreTi polusi - norvegielma mogzaurma rual amundsenma. 

29. arc erTs. 

30. la-manSis. 

II – 1 - amazoni; 2 – nilosi; 3 – anxeli; 4 – himalai; 5 – everesti (jomolungma); 6 – mkvdari zRva; 

7 – titikaka; 8 – baikali; 9 – kaspiis zRva; 10 – sahara. 

III – 1. 

Secdomaa: 

afrikas 

pirines 

akon-kagua 

unda iyos: 

avstralias 

skandinaviis 

ialbuzi 

2. 

Secdomaa: 

aRmosavleT 

barencis 

kosciuSko 

samumi 

unda iyos: 

dasavleT 

beringis 

mak-kinli 

tornado 

IV – k. axali gvinea – 10; gvineis yure – 8; labradoris naxevrkunZuli – 5. 

Semajamebeli samuSao II 

I – 1. qveyanaSi mosaxleobis aRweris mixedviT. 

2. saSualo simWidrove gamoiTvleba mosaxleobis raodenobis gayofiT teritoriis farTobze. 

3. migracia aris mosaxleobis gadaadgileba erTi adgilidan meoreze droebiT an mudmivad. 

4. emigracia - politikuri, ekonomikuri an piradi mizezebiT ucxo qveyanaSi mcire xniT an 

mudmivad sacxovreblad wasvla. 

imigracia — ama Tu im qveynis moqalaqeebis dasaxleba mudmivad an droebiT sxva qveynis 

teritoriaze. 

5. migraciis saldo udris imigrantebsa da emigrantebs Soris sxvaobas. 

6. diaspora aRniSnavs eTnikuri umciresobis jgufs, romelic gadasaxlda, cxovrobs da 

moRvaweobs mimReb qveyanaSi, amasTan aqvs Zlieri sentimentaluri da materialuri kavSirebi 

warmoSobis qveyanasTan. 

7. ltolvilad piri iTvleba mxolod maSin Tu igi gadakveTs qveynis saerTaSorisod aRiarebul 

sazRvars da Semweobisa da mfarvelobisaTvis mimarTavs ucxo qveynis xelisuflebas. 

ltolvilad CaiTvleba agreTve yvela piri, romelic agresiis, ucxouri okupaciis, ucxouri 

dominaciis an misi warmoSobis an erovnebis qveynis mTel teritoriaze an mis nawilSi sajaro 

wesrigis seriozulad xelmyofi movlenebis gamo iZulebulia datovos Tavisi sacxovrebeli da 

TavSesafari eZios Tavisi warmoSobis an erovnebis qveynis gareT. 

devnilia qveyanaSi mudmivad mcxovrebi moqalaqeobis armqone piri, romelic iZulebuli 

gaxda daetovebina mudmivi sacxovrebeli adgili da gadaadgilebuliyo Tavissave qveynis teritoriis 

farglebSi, radgan safrTxe Seeqmna mas an misi ojaxis wevrebis sicocxles, janmrTelobas 

85

an Tavisuflebas ucxo qveynis agresiis, Sida konfliqtis an adamianis uflebebis masobrivi dar- 

Rvevis gamo. 

8. migracia samuSaos Zebnis mizniT. 

9. gamqralia qalaqi, roemlic odesrac arsebobda,magarm amJamad aRar arsebobs. mitovebulia 

qalaqi, romelic garkveuli mizezebis gamo (mag. ekologiuri an teqnogenuri katastrofebis 

gamo) amJamad dausaxlebelia. 

10. qalaqis funqcia qalaqis mosaxleobis saqmianobis mTavar sferoebs aRniSnavs. 

11. qalaqwarmomqneli funqciebi gansazRvravs qalaqis mniSvnelobas da adgils regionSi, 

qveynis meurneobaSi, Sromis saerTaSoriso danawilebaSi. es funqciebi uzrunvelyofs qalaqis 

Semosavals, amasTan maT mier warmoebuli produqcia moixmareba ara marto imave qalaqSi, aramed 

mis farglebs gareTac. 

qalaqmomsaxure funqciebi is funqciebia, romelTa produqcia mocemuli qalaqis farglebSi 

moixmareba: isini sakuTriv qalaqis mosaxleobis moTxovnilebaTa dasakmayofileblad Seiqmna da 

ganviTarda. 

12. qalaqis iersaxis ganmsazRvreli elementebia: gzebi, sazRvrebi, kvanZebi, orientirebi. 

13. samosaxlo, samreqvelo, satransporto, sasawyobo da mwvane zonebi. 

14. mwvane zona qalaqis garemos sanitarul-higienuri mdgomareobis gaumjobesebas, mosaxleobis 

rekreaciul saqmianobas da saqalaqo garemos esTetikur srulyofas emsaxureba. 

15. urbanizacia - esaa qalaqebis zrda-ganviTarebis procesi, qalaqis mosaxleobis xvedriTi 

wilis zrda qveyanaSi, regionSi, msoflioSi. sazogadoebis ganviTarebaSi qalaqebis rolis zrdis 

procesi, saqalaqo cxovrebis wesis gavrceleba da misi Tanmxlebi sazogadoebrivi procesebi. 

16. urbanizacia maRalia ganviTarebul qveynebSi, SedarebiT dabali – ganviTarebad qveynebSi. 

17. saqalaqo aglomeracia dasaxlebuli punqtebis, metwilad qalaquri tipis, kompaqturi 

dajgufebaa, romlebic alag-alag erTmaneTs erwymis da erTiandeba rTul mravalkomponentur 

dinamiur sistemaSi intensiuri sawarmoo, satransporto da kulturuli kavSirebiT. qalaqebis 

gaerTianebis mTavari kriteriumebia: a) masiuri samsaxurebrivi, saganmanaTleblo, sayofacxovreba, 

kulturuli da rekreaciuli mgzavrobebi; b) 1,5 saaTis farglebSi daniSnulebis adgilis misawvdomoba 

transportis koridorebis gaswvriv (rkinigza, avtogza da mdinare); g) regularuli 

sagareubno eleqtromavlebis, avtobusebis, Tbomavlebis arseboba; d) sakuTari administraciuli 

regionebis daqvemdebarebaSi arsebuli dasaxlebebi, garda yvelaze mWidrod mimdebare urbanuli 

dasaxlebebisa; e) aeroportis, sarkinigzo kvanZi-terminalis, samdinaro porti-terminalis er- 

Tianoba; v) mWidro dasaxleba satransporto koridorebis gaswvriv. 

18. ansxvaveben monocentristul (erTi msxvili qalaqi-birTvis garSemo formirebuli, mag. 

Tbilisis aglomeracia) da policentistul aglomeeraciebs (romelTac ramdenime qalaqi-birTvi 

aqvT, mag. ruris auzSi qalaqebis dajfufeba germaniaSi). 

19. tokios, seulis, mexikos, delis, mumbais, niu-iorkis, san-paulus, manilas, los-anJelesis, 

Sanxais, osakas, kalkutas, yaraCis, guanCjous, jakartas, kairos, moskovis, Bbuenos-airesis, beijingis 

(pekinis), dakas, stambolis, rio-de-Janeros, Teiranis, londonis, lagosis, parizis. 

20. ZiriTadad ori tipi: mWidro (kompaqturi) da meCxeri (gafantuli). 

II – 1. 

Secdomaa: 

urbanizacia 

imigranti 

ltolvili 

unda iyos: 

moZraoba 

emigranti 

imigranti 

2. 

Secdomaa: 

mravalSvilianobiT 

unda iyos: 

saqmianobiT 

86

dedaqalaqi 

aglomeraciebi 

orientirebi 

bidonvilebi 

III – alJiri – 1; norvegia – 10; meqsika – 8. 

IV – 

qalaqebi 

polifunqciuri 

niu-iorki, parizi, 

londoni, moskovi, 

Tbilisi da sxv. 

administraciulpolitikuri: 

haaga, 

strasburgi da sxv. 

monofunqciuri 

satransporto: 

roterdami, xaSuri 

da sxv. 

sakurorto: 

borjomi, soWi, 

nica da sxv. 

samrewvelo: detroiti 

WiaTura, 

sumgaiTi, da sxv. 

kulturul-saganmanaTleblo: 

kembriji, 

oqsfordi, 

haidelbergi da sxv. 

Semajamebeli samuSao III 

I – 1. materialuri warmobis dargebi bunebriv resurssa da nedleuls produqtad aqceven, xolo 

aramaterialuri dargebi produqcias ar qmnian. 

2. gamoiyofa sami etapi: agraruli, industrializaciis da postindustrializaciis. 

3. samecniero-teqnikuri progresi sawarmoo ZalTa safuZvliani da xarisxobrivi gardaqmnaa 

da mecnierTa miRwevebis uSualod sawarmoo praqtikaSi danergvas udevs safuZvlad. 

4. samecniero-teqnikuri progresi sami ZiriTadi niSniT xasiaTdeba: sayovelTao xasiaTi, 

samecniero-teqnikuri gardaqmnebis daCqareba da muSaxelis kvalifikaciis zrda. 

5. mrewvelobis dargebi iyofa damamuSavebel da mopovebiT dargebad. 

6. urani. 

7. energias, romelic sxvadsxva saxeobis biologiuri masidan miiReba bioenergia ewodeba. 

8. agrobiznesi dargTa erTobliobaa, romelic soflis meurneobis produqciis warmoebasTan 

erTad sasoflo-sameurneo nawarmis gadamuSavebas, transportirebas, gasaRebisada damzadebis 

teqnikur saSualebebs, sasuqebisa da Sxam-qimikatebis warmoebas moicavs. 

9. bunebrivi faqtorebi, upirvelesad ki klimati da niadagi. 

10. tvirTbrunva da mgzavrTbrunva gadaziduli tvirTebis sidide da gadayvanili mgzavrebis 

raodenobaa gadamravlebuli manZilze da izomeba t/km da mgzavri/ km. 

11. wylis transporti. 

12. saavtomobilo transporti. 

13. pirveli sarkinigzo magistrali amoqmedda gaerTianebul samefoSi 1825 wels. 

14. pirveli metropoliteni amoqmeddagaerTianebul samefoSi, q. londonSo 1863 wels. 

15. suecis arxi transportirebis saSualebas iZleva evropasa da azias Soris afrikis Semovlis 

gverdis avliT. panamis arxi mniSvnelovani sanaosno arxia, romelic Wris panamis yels centralur 

amerikaSi da akavSirebs atlantisa da wynar okeaneebs. 

16. komunikaciis formebia: telefoni, fosta, faqsi, interneti. 

17. turizmis saxeebia: agroturizmi, kulturuli turizmi, ekoturizmi, eqstremaluri turizmi, 

kulturuli memkvidreobis turizmi, samedicino turizmi, sazRvaosno turizmi, religiuri 

87

turizmi, kosmo-turizmi, samxedro turizmi, veluri bunebis turizmi, biznes-turizmi, dasvenebis 

turizmi, sakongreso turizmi, Sop-turizmi, sportuli turizmi, SemecnebiTi turizmi, saTavgadasavlo 

turizmi, sasoflo turizmi. 

18. xelosnobisa da manufaqturebis ganviTarebam, didma geografiulma aRmoCenebma, konkurenciam 

da a.S. 

19. importi aris saqonlis, momsaxurebis, samuSaos, inteleqtualuri saqmianobis Sedegebis 

da misTanaTa sazRvargareTidan Semotana romelime qveynis sabaJo teritoriaze maTi qveynidan 

gatanis valdebulebis gareSe. 

eqsporti aris saqonlis, momsaxurebis, inteleqtualuri saqmianobis Sedegebis qveynis sabaJo 

teritoriidan sazRvargareT gatana misi qveyanaSi kvlav Semotanis valdebulebis gareSe. 

20. sagareo da saSinao, sacalo da sabiTumo. 

II – 1. 

materialuri warmoebis 

sferos 

dargebi 

aramaterialuri 

warmoebis sferos 

dargebi 

jandacva 

transporti 

pirveladi dargebi 

mopovebiTi 

(samTo) 

mrewveloba 

meoreuli dargebi 

mesameuli dargebi 

turizmi 

ganaTleba 


damuSavebiTi 

mrewveloba 

vaWroba 

satyeo meurneoba 

mSenebloba 

sabanko-safinanso 

biznesi da a.S. 

sainformacio 

teqnologia 

2. 

mopovebiTi mrewvelobis dargebi 

damamuSavebeli mrewvelobis dargebi 

manqanaTmSenebloba 

TevzWera 

sasargeblo 

wiaRiseulis 

mopoveba 

eleqtroenergiis 

warmoeba 

tyis eqspluatacia 

qimiuri mrewveloba 

metalurgiuli kompleqsi 

msubuqi mrewveloba 

kvebis mrewveloba da a.S. 

88

3. 

satransporto kompleqsi 

gadaadgilebis 

saSualebebi: avtomobili, 

gemi, 

TviTmfrinavi, 

matarebeli da sxv. 

mimosvlis gzebi: 

avtobani, rkinigza, 

xidi, gvirabi 

da sxv. 

damatebiTi mowyobilobebi: 

aeroporti, 

avtosadguri, 

rkinigzis 

sadguri, navsadguri 

da sxv. 

momsaxure personali: 

mZRoli, 

mfrinavi, memanqane, 

dispeCeri da 

sxv. 

III – 1. abreSumis gza; 

2 . saneleblebis gza. 

Semajamebeli samuSao IV 

I – 1. Sav da azovis zRvebsa da kaspiis zRva-tbas Soris. 

2. maRali adgilia ialbuzi (5642 m) da dabali – kaspiis zRvis sanapiro (-28 m). 

3. kavkasiis orografiuli erTeulebia: imierkavkasia, kavkasioni, Crdilo SavizRvispireTi, 

kolxeTis dablobi, aRmosavleT amierkavkaisa, mcire kavkasioni, javaxeT-somxeTis mTianeTi da 

TaliSi. 

4. kavkasioni samxreT kavkasiis havis formirebaSi bunebrivi klimaturi barieris rols asrulebs. 

igi xels uSlis CrdiloeTidan civi haeris masebis SemoWras da samxreTisken gavrcelebas 

da piriqiT – samxreTidan CrdiloeTiT Tbili haeris masebis gadaadgilebas. 

5. sevanis tba. 

6. araqsi uerTdeba md. mtkvars da Caedineba kaspiis zRvaSi, Woroxi - Sav zRvaSi. 

7. mdinare mtkvarze. 

8. navTobis sabadoebia: baqo (aAzerbaijani), grozno (CeCneTi), maikopi. 

9. Sav zRvaSi 200 m-is qvemoT sicocxle ar aris, radgan wyalSi gaxsnilia gogirdwyalbadis 

momwavlavi gazi. 

10. mangiSlayis, buzaCis, TurqmenbaSis, afSeronis, agraxanis naxevarkunZulebi. 

11. mdinare volga. 

12. ruseTi, aAzerbaijani, irani, yazaxeTi, TurqmeneTi. 

13. kavkasia alpur-himalauri seismuri sartylis TiTqmis centrSi mdebareobs. 

14. kavkasiis daculi teritoriebia: ajameTis, babaneuris, bawaris, borjomis, vaSlovnis, 

zaqaTalis, lagodexis, kavkasiis, Teberdis, riwis, biWvinTis, yizil-aRajis, Sirvanis, geigelis, 

da sxva nakrZalebSi; hirkanis, kolxeTis, borjon-xaragaulis, diliJanis erovnuli parkebi. 

15. saqarTvelodan: bagratis taZari da gelaTis monasteri, zemo svaneTi, mcxeTis istoriuli 

centri. somxeTidan: alipatisa da sanainis samonastro kompleqsebi, eCmiawinis sakaTedro taZari 

da zvartnocis taZari. 

azerbaijanidan: Zveli baqo, SirvanSahis sasaxle da qalwulis koSki, gobustanis nakrZali. 

II – 1. samxreT kavkasiis daculi teritoriebi; 2- kavkasiis mosaxleobis simWidrove; 3 – kavkasiis 

qalaqebi. 

89

იცვლება როგორც მასთან დაკავშირებული საფრთხეების ტიპები, ისე უსაფრთხოების ზომების დაცვის შესაძლებლობები. 

მოსწავლესა და სწავლის შედეგზე ორიენტებული საგანმანათლებლო პროცესი, ბუნებრივია, უნდა ითვალისწინებდეს როგორც 

საფრთხეებისა და მასთან გამკლავების, ისე ბავშვების ასაკობრივ თავისებურებებს. 

მნიშვნელოვანია, რომ სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების საგანმანათლებლო პროგრამა ითვალისწინებდეს მრავალფეროვან 

შესაძლებლობებს სხვადასხვა მოტივაციისა და შესაძლებლობის მოსწავლეთათვის. 

X Sefaseba 

rekomendebuli Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 

ვ) შეფასება საზოგადოებრივ მეცნიერებებში 

საკლასო სამუშაო 

2. საშინაო დავალება 

3. შემაჯამებელი დავალება 

შეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში: 

4. საკლასო სამუშაო 

ფასდება შემდეგი ცოდნა 8 და უნარები: 

1. პრობლემის გააზრება 

კომუნიკაცია 

სწავლა 

თანამშრომლობა 

საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა 

შემოქმედებითობა 

დროის ისტორიული გაგება 

გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა 

ისტორიული კვლევა 

გეოგრაფიული კვლევა 

სივრცეში ორიენტირება 

ისტორიული ეპოქის განცდა 

თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა 

8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად 

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: 

თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით 

დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით 

განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით 

განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით 

დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით 

ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით 

დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით 

ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით 

თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით 

პრეზენტაციით 

დროის ლიმიტის დაცვით 

დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით 

ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები: 


ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება 

კავშირებისა და მიმართებების დადგენა 




პრობლემის გადაჭრა 


ისტორიული დროის გაგება 

გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა 

ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა 




კრიტიკული აზროვნება 

 

საშინაო დავალება 


ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 90 

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით 



დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით

ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით 



დროის ლიმიტის დაცვით 


ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები: 









ისტორიული დროის გაგება 

გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა 






 

საშინაო დავალება 


ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით 

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით 



დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით 




წერითი ნამუშევრის შექმნით 

შემაჯამებელი შეფასება 9 

ფასდება შემდეგი უნარები: 

3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება 

პრობლემის გააზრება 

 










გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა 


9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომი, 

ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემების 

ბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ. 

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: 

საკონტროლო წერა 

ტესტირება 

კითხვა-პასუხი 

თემა/ესე 

პრეზენტაცია 

პროექტი 

რეფერატი 

კვლევა 

დისკუსია/დებატები 

კონფერენცია 

91 

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები 

დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; 

ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 

10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; 

მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.

9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომი, 

ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემების 

ბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ. 

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: 

საკონტროლო წერა 

ტესტირება 

კითხვა-პასუხი 

თემა/ესე 

პრეზენტაცია 

პროექტი 

რეფერატი 

კვლევა 

დისკუსია/დებატები 

კონფერენცია 

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები 

დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; 

ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 

10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; 

მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება. 

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები: 

პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა 

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლება 

მათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა. 

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1 

მოსწავლის სახელი, გვარი 

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1 

შემოქმედებითი უნარი 1 

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0 

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0 

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1 

თვალსაჩინოებების გამოყენება 0 

აუდიტორიასთან კონტაქტი 1 

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1 

დროის ლიმიტის დაცვა 0 

ჯამი 6 

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა 

მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა 

1.მიზანი 

2.ორგანიზება 

3.შინაარსის 

კორექტულობა 

ელემენტარული 

1 ქულა 

არ არის კარგად გამოკვეთილი, 

ბუნდოვანია 

სუსტად ორგანიზებული, არ არის 

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, 

რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს 

ხშირად გვხვდება შეუსაბამო, 

მცდარი ინფორმაცია, 

მისაღები 


ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება 

გააზრებულია 

თანმიმდევრულობა, ორგანიზების 

ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს 

შორის 

92არის მარტივი, ზოგი 

გაუგებარი 

ძირითადად კორექტულია, 

ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი 

ინფორმაციით 

ოსტატური 


კარგად გამოკვეთილი მიზნები, 

მარტივად აღსაქმელი 

კარგად ორგანიზებული 

ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა 

ერთი იდეიდან მეორეზე, 

ორგანიზება ზრდის პროექტის 

ეფექტურობას 

მთლიანად კორექტული, 

ფაქტები ზუსტი და მკაფიო 

4.ენობრივი ენობრივად გაუმართავი, ხშირი ენობრივად გამართული, მცირე ენობრივად გამართულია,

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1 

დროის ლიმიტის დაცვა 0 


პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა 

მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა 

1.მიზანი 

2.ორგანიზება 

3.შინაარსის 

კორექტულობა 

4.ენობრივი 

გამართულობა 

5.კვლევა 

6.თვალსაჩინოებე 

ბი 

7.შემოქმედებითო 

ბა 

8.კავშირები 

საგნებთან 

9.დასკვნები 

10.პრეზენტაცია 

ელემენტარული 


არ არის კარგად გამოკვეთილი, 

ბუნდოვანია 

სუსტად ორგანიზებული, არ არის 

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, 

რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს 

ხშირად გვხვდება შეუსაბამო, 

მცდარი ინფორმაცია, 

ენობრივად გაუმართავი, ხშირი 

შეცდომებით 

კვლევა არაეფექტურადაა 

დაგეგმილი, გამოყენებული 

წყაროები არ არის სანდო, 

ანალიზი ზედაპირულია 

თვალსაჩინოებები ხშირად 

შინაარსთან შეუსაბამოა, ან არ 

არის ჯგუფის მიერ შექმნილი 

მცირე შემოქმედებითი ენერგიის 

დანახარჯი ჯგუფის მხრიდან 

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენცია 

საგნებში, გვხვდება ფაქტების 

უზუსტო ინტერპრეტირება 

არ არის ჩამოყალიბებული 

დასკვნები 

ეფექტურად არ არის 

წარმოჩენილი პროექტის არსი, 

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და 

პასუხების გაცემა, არ არის 

მიზნობრივად გამოყენებული 

თვალსაჩინოებები 

მისაღები 


ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება 

გააზრებულია 

თანმიმდევრულობა, ორგანიზების 

ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს 

შორის არის მარტივი, ზოგი 

გაუგებარი 

ძირითადად კორექტულია, 

ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი 

ინფორმაციით 

ენობრივად გამართული, მცირე 

შეცდომებით 

კვლევა დაგეგმილია, მაგრამ 

ჯგუფის პოტენციალი მთლიანად 

არ არის გამოყენებული, 

შეზღუდული რაოდენობის 

წყაროებია გამოყენებული, 

ანალიზი მისაღებია 

თვალსაჩინოებების კავშირი 

შინაარსთან ნატელია, მაგრამ 

ერთფეროვანია, 

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფის 

ორიგინალური აზრები, რაც 

ეხმარება პროექტის უკეთ 

წარმოჩენაში 

მოსაზრებები დაკავშირებულია 

ერთი ან ორი საგნიდან მიღებულ 

ცოდნასთან 

დასკვნები ჩამოყალიბებულია 

კვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არ 

არის მკაფიო 

ბუნდოვნად აყალიბებს 

პროექტის არსს, იყენებს 

თვალსაჩინოებებს, პასუხობს 

შეკითხვების უმეტესობას 

ოსტატური 


კარგად გამოკვეთილი მიზნები, 

მარტივად აღსაქმელი 

კარგად ორგანიზებული 

ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა 

ერთი იდეიდან მეორეზე, 

ორგანიზება ზრდის პროექტის 

ეფექტურობას 

მთლიანად კორექტული, 

ფაქტები ზუსტი და მკაფიო 

ენობრივად გამართულია, 

დაცულია პუნქტუაციის ნიშნები 

კვლევა არის დაგეგმილი, 

გამოყენებულია არაერთი წყარო 

და ანალიზი სიღრმისეულია 

მრავალფეროვანი, შინაარსის 

შესატყვისი, აკურატულად 

შესრულებული 

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობა, 

სიახლე და თავისებური ხედვა, 

რაც პროექტს საინტერესოს ხდის 

ხდება მთავარი მოსაზრებების 

დაკავშირება სხვადასხვა 

საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან, 

რაც მიუთითებს ჯგუფის 

მრავალი მიმართულებით 

კომპეტენტურობაზე 

დასკვნებში არის სიახლე 

(ორიგინალობა), ლოგიკური 

კავშირი იგრძნობა კვლევასთან, 

ისინი მკაფიოდაა 

ჩამოყალიბებულია 

ნათლად ჩამოყალიბებული 

პროექტის არსი, მკაფიო 

მეტყველება, აუდიტორიაზე 

გათვლილი, ძირითადი იდეებია 

გაშლილი, იყენებს 

თვალსაჩინოებებს და პასუხობს 

ყველა კითხვას 

რეფერატის შეფასების რუბრიკა 

ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი 

ქულა. 

93

წარმოჩენილი პროექტის არსი, 

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და 

პასუხების გაცემა, არ არის 

მიზნობრივად გამოყენებული 

თვალსაჩინოებები 

პროექტის არსს, იყენებს 

თვალსაჩინოებებს, პასუხობს 

შეკითხვების უმეტესობას 

პროექტის არსი, მკაფიო 

მეტყველება, აუდიტორიაზე 

გათვლილი, ძირითადი იდეებია 

გაშლილი, იყენებს 

თვალსაჩინოებებს და პასუხობს 

ყველა კითხვას 

რეფერატის შეფასების რუბრიკა 

ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი 

ქულა. 

მოსწავლის სახელი, გვარი 

1. 

1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 1 

2.რეფერატის ორგანიზება 1 

3.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 2 

4.ენობრივი გამართულობა 0 

5.კვლევა 2 

6.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 1 

7.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 1 

8.დასკვნები 1 


დისკუსიის შეფასების რუბრიკა 

კონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებული 

ქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული). 

III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა) 

მოსმენა 

საუბარი 

არავერბალური 


მონაწილეობა 

კოოპერაცია 

მოსაზრების 

არგუმენტირება 

ყოველთვის უსმენს და 

თვალყურს ადევნებს 

ორატორს 

მკაფიოდ მეტყველებს და 

უყურებს მსმენელებს 

შეუძლია ეფექტურად 

აღიქვას და გამოიყენოს 

არავერბალური 

კომუნიკაციის ფორმები 

(თვალით, ჟესტებით, 

გამომეტყველებით, ხმით) 

უჩვენებს ინტერესს 

დისკუსიის თემისადმი 

საჭირო კომენტარებითა და 

აზრების გამოთქმით 

თანამშრომლობს 

თანაკლასელებთან, აცლის 

სხვებს აზრის გამოთქმას 

და იცავს დისკუსიის 

წესებს 

მოსაზრება ორიგინალურია 

და გამყარებულია 

ფაქტებით, ცნებებით. არის 

ლოგიკური კავშირი 

საკითხთან 

ხშირად უსმენს და უყურებს 


ძირითადად მეტყველება 

გასაგებია და უყურებს 

მსმენელებს 

ხშირად შეუძლია დაამყაროს 

არავერბალური კონტაქტი 

ძირითადად გამოხატავს 

ინტერესს. კომენტარები და 

აზრები ყოველთვის არაა 

თემის შესატყვისი 

ძირითადად თანამშრომლობს 

თანაკლასელებთან, ზოგჯერ 

ერთვება სხვის საუბარში, 

ძირითადად იცავს დისკუსიის 

წესებს 

მოსაზრების გასამყარებლად 

გამოყენებულია სადავო 

ფაქტები და ცნებები 

იშვიათად უსმენს და უყურებს 


მეტყველება არამკაფიოა, 

მსმენელებს უჭირთ გაგება 

იშვიათად იყენებს არავერბალურ 

კომუნიკაციის ფორმებს 

მცირე ინტერესი აქვს. არ 

გამოხატავს ან ვერ უკავშირებს 

თავის მოსაზრებებს სადისკუსიო 

თემას 

იშვიათად თანამშრომლობს და 

იცავს დისკუსიის წესებს 

მოსაზრება მოკლებულია 

ლოგიკურ კავშირს საკითხთან და 

არ არის გამყარებული ფაქტებით 

10 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ, შესაბამისად მე-7 კრიტერიუმი შეფასდება 

მაქსიმალური 2 ქულით. 

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში: 

დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’. 

ა) ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა, თეზისი; 

94

ქულით. 

სტანდართან შესაბამისობა- მაგალითი შესაბამისობაშია X კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - ისტორიული 

ინტერპრეტაცია და კვლევა - მე-4, მე-5, მე-6, მე -7 შედეგებსა და მიმართულების - კომუნიკაცია - მე-8 შედეგთან; ასევე XI კლასის 

ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა - მე-5 შედეგთან. 

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი გეოგრაფიაში: 

წარმოადგინეთ თემა - ,, გერმანიის კომპლექსური დახასიათება‖, 

ა) განიხილეთ შემდეგი საკითხები: 1) გერმანიის ფიზიკურ-გეოგრაფიული მდებარეობა, 2) ბუნებრივი რესურსები, 3) მოსახლეობა 

(სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა, მიგრაცია, ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა) 4) ეკონომიკური მდგომარეობა 

(მეურნეობის დარგები, ტრანსპორტი), 5)პოლიტიკური მდგომარეობა (პოლიტიკური სტრუქტურა). 

ბ) იმსჯელეთ და გამოიტანეთ დასკვნები (ქვეყნის ადგილი მსოფლიო პოლიტიკურ რუკაზე და მისი განვითარების მომავალი 

პერსპექტივები). 

შეფასების კრიტერიუმები 

განიხილავს 

პირველ ხუთ 

საკითხს 

0-1 

-2 

0 ქულა - ზედაპირულად 

განიხილავს მხოლოდ ერთ ან 

ორ საკითხს 

1 ქულა - განიხილავს 

დავალებაში მოცემული 

საკითხების ნახევარზე მეტს 

2 ქულა - განიხილავს ხუთივე 

საკითხს 

იცავს 

შინაარსობრივ 

თანამიმდევრობ 

ას 

ავლენ 

ს ანალიზისა 

და კრიტიკულ 

აზროვნებს 

0-1 0 ქულა - 

არათანამიმდევრულად 

გადადის ერთი საკითხიდან 

მეორეზე. 

0-2 0 ქულა - 

ყურადღებას ამახვილებს 

მხოლოდ ფაქტებზე, არ 

ავლენს კრიტიკული 

------------------ 1 ქულა - თანმიმდევრულად 

განიხილავს საკითხებს 


აანალიზებს ერთ-ორ 

საკითხს და მათ მიმართ 

გამოხატავს საკუთარ 


მოსწავლე აანალიზებს 

მასალაში მოცემულ საკითხებს, 

გამოხატავს მათთან 

უნარს აზროვნების უნარს. დამოკიდებულებას დაკავშირებით საკუთარ 

პოზიციას 


თვალსაჩინოებე 

ბს 

0-1 0 ქულა - თვალსაჩინოება არ 

არსებობს ან ძალიან მწირია 

------------------ 1 ქულა - მოხსენებას ახლავს 

მრავალფეროვანი 

თვალსაჩინოება 

საუბრობს 

გარკვევით და 

გამართულად 

0-1 0 ქულა - საუბრობს 

გაურკვევლად, ჭირს აზრის 

გამოტანა 

1 ქულა - საუბრობს გარკვევით, 

გამართულად მეტყველებს 

პასუხობს 

დასმულ 

კითხვებს, 

ავლენს 

შესწავლილი 

საკითხების 

ცოდნას 

იცავს დროის 

ლიმიტს 0-1 

0-1 0 ქულა-საერთოდ ვერ 

პასუხობს აუდიტორიის მიერ 

დასმულ კითხვებს, 

0 ქულა - არ იცავს დროის 

ლიმიტს 

1ქულა-ადეკვატურად პასუხობს 

კითხვებს, ავლენს ცოდნასა და 

ანალიზის უნარს 

1 ქულა - დროის ლიმიტი 

დაცულია 

გამოაქვს 

დასკვნა/ები 

0-1 

-2 

0 ქულა - 

ვერ გამოაქვს 

დასკვნა/გამოაქვს 

არადეკვატური დასკვნა/ები. 

1ქულა 

გამოაქვს გარკვეული 

დასკვნები, მაგრამ ვერ 

ასაბუთებს მათ. 

2 ქულა -გამოაქვს საინტერესო 

დასკვნები, განმარტავს მათ 

სოციალურ-ეკონომიკური 

კონტექსტის და მნშვნელოვანი 

ფაქტორების გაანალიზების 

საფუძველზე, მსჯელობა 

საინტერესოა და დამაჯერებელი. 

სტანდართან შესაბამისობა - შემაჯამებელი დავალება შესაბამისობაშია XI კლასის გეოგრაფიის სტანდარტის მეორე შედეგთან: 

გეო.XI.2. მოსწავლეს შეუძლია სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის გლობალური პრობლემების ანალიზი. 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით: 

თავი XXXVI 

საგნობრივი კომპეტენციები დაწყებით საფეხურზე 

IV კლასი 

სამოქალაქო თავდაცვა და უსაფრთხოება (მოძრაობის უსაფრთხოება) 

სტანდარტი 

პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა 

უსაფ. IV. 1. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს 

უსაფრთხოდ მოძრაობის წესები. 

უსაფ. IV. 2. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს 

ხალხმრავალ ადგილებში და საველე პირობებში 

უსაფრთხოდ ქცევის წესები. 

საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები 

უსაფ. IV. 3. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს უჩვეულო 

ვითარებაში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები. 

95 

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და ინდიკატორები

geografiuli saSualebebis gamoyeneba da Seqmna 

nimuSi #1 

elementaruli (1-4) 

1. rukis kiTxva _ wakiTxuli informacia erTi an ramdenime elementisagan Sedgeba. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ uWirs adekvaturi monacemebis Segroveba 

an misi informacia arasandoa 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ simboloebi ZiriTadad uzustodaa datanili da 

informacia ar aris sando. ar aqvs saTauri da legenda 

saSualo (5-7) 

1. rukis kiTxva _ esaWiroeba miTiTebebi, rogor moipovos saWiro informacia, mopovebuli 

informacia arasrulia da zogjer uzusto. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ ereva saSualebebis Tematuri daniSnuleba. 

srulad ver moipovebs da amuSavebs informacias. 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ zogi simbolo ar aris saTanado adgilas datanili 

da informacia arazustia an ar aris srulad aRqmadi. aqvs saTauri, legenda araa sruli. 

sanimuSo (8-10) 

1. rukis kiTxva _ damoukideblad da srulad moipovebs informacias. 

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ asxvavebs sxvadasxva tipis saSualebas 

Tematikis mixedviT da SeuZlia maTgan saWiro informaciis mopoveba. informaciis Sedareba, 

ranJireba da interpretireba teqstad an sxva saSualebad. 

3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ informacia daaqvs saTanado adgilas, simboloebis 

swori gamoyenebiT, da aqvs saTauri da legendis sxva elementebi. datanili informacia 

kargad aRqmadia. 

96

nimuSi #2 

niSani 1-4 5-7 8-10 

rukis kiTxva, 

wyaroze muSaoba 

geografiuli 

saSualebebis 

gamoyeneba 

wakiTxuli info rmacia 

erT an 

ram denime eleme ntisgan 

Sedgeba. 

uWirs adekvaturi 

monacemebis 

Segro veba an misi 

informacia 

arasandoa. 

esaWiroeba miTiTebebi, 

rogor moipovos 

saWi ro informacia, 

mopovebuli informacia, 

arasrulia da 

zogjer uzusto. 

ereva saSualebebis 

Te maturi daniSnuleba, 

srulad 

ver moipovebs da 

amuSavebs informacias. 

damoukideblad da sruliad 

moipovebs informacias. 

asxvavebs sxvadasxva 

tipis saSualebas Tema - 

tikis mixedviT da Seu- 

Zlia maTgan saWiro 

informaciis mopoveba. 

inofrmaciis Seda reba, 

ranJireba da inte r pretireba 

teqstad an sxva 

saSualebad 

geografiuli 

saSualebebis 

Seqmna 

wyaros mTavari 

sakiTxis (sakiTxebi) 

da avtoris 

mizne bis gansaz 

Rvra 

simboloebi ZiriTadad 

uzustodaa datanili 

da info rmacia 

ar aris sa ndo, ara 

aqvs saTauri da 

legenda. 

ar cdilobs, 

gansazRvros 

wyaros mTavari 

sakiTxi. 

zogi simbolo ar aris 

saTanado adgilas datanili 

da info rmacia 

arazustia an ar aris 

sruli, legenda araa 

sruli. 

zogadad aRwers erTerT 

sakiTxs, romelsac 

exeba wyaro. 

informacia daaqvs saTanado 

adgilas simbo loebis 

swori gamo ye nebiT. 

daaqvs saTauri da legendis 

sxva elementebi. 

datanili informacia 

kargad aRqmadia. 

gansazRvravs mTavar 

sakiTxs, esmis avtoris 

miznebi, gamoaqvs wyarodan 

meoradi informacia. 

97

argumentirebuli geografiuli Temis Sefasebis cxrili 2 

niSani 1-2 3-5 6-7 8-10 

Tezisi 

ar aris Tezisi. 

Tezisi aris 

bundovani. 

Tezisi kargadaa 

Camoyalibebuli. 

Tezisi kargadaa 

Camoyalibebuli. 

Tezis gamyareba 

argumentebiTa 

damagaliTebiT 

ar aris argumentebi 

da magaliTebi. 

aris erTi an ori 

argumenti, magram 

ver amyarebsTeziss. 

aris argumentebi, 

romlebic amya rebs 

Teziss, magram 

ar aris moyvanili 

Sesabamisi ma galiTebi 

Tezisi gamyarebulia 

argumentebiTa da 

magaliTebiT . 

sawinaaRmdego 

mosazrebis 

ganxilva 

ar aris naxsenebi 

arc erTi sawinaaR 

m dego mosazreba. 

naxsenebia sawinaaRmdego 

mosazreba, 

magram ar 

aris axsnili. 

ganxilulia sawinaaRmdego 

mosazrebis 

mizezebi, 

magram ar aris axsnili, 

Tu ratom 

aris sakuTa ri Se - 

xe duleba swori. 

amomwuravadaa 

ganxiluli sawinaaRmdego 

mosazrebis 

mi ze zebi da 

axsnilia, Tu ratom 

aris sa ku Tari 

Sexedu leba swori. 

Temis 

organizeba 

Tema ar aris 

organizebuli. 

Tema organizebulia, 

magram xandaxan 

scildeba 

sakiTxs; xandaxan 

abzacebi ar aris 

gamoyofili. 

Temas aqvs erTmaneTisgan 

kargad 

gamijnuli Sesavali, 

ZiriTadi 

na wi li da daskvna; 

abzacebi rogorc 

wesi gamoyofilia. 

Tema kargad aris 

organizebuli: 

Sesavali aRZravs 

mkiTxvelis interess, 

SesavalSive 

gadmocemulia Tezisi, 

aqvs ZiriTadi 

nawili, romelSic 

abzacebi kargad 

aris gamoyofili; 

aqvs daskvna, 

romelSic Sejamebulia 

Temis Ziri- 

Tad nawilSi ganxiluli 

argumentebi 

enobrivi 

mxare 

aris Zalian bevri 

gramatikuli 

Sec do ma; winadadebebi 

xSirad 

gaumarTavia. 

aris gramatikuli 

Secdomebi; winadadebebi 

zo gjer 

ar aris kar gad 

gamarTuli. 

aris zogierTi 

gramatikuli Secdoma; 

punqtuacia 

ar aris yovelTvis 

daculi. 

ar gvxvdeba gramatikuli 

Secdomebi; 

winadadebebi 

kargad gamarTulia; 

TiTqmis ar aris 

pun qtuaciuri Secdomebi; 

sityvebi 

kargad aris SerCe u- 

li; ar vxvdebiT 

bevr Jargonsa da 

xatovan gamoTqmas 

(Footnotes). 

2 maswavlebels SeuZlia, Seajamos xuTive kriteriumSi mis mier dawerili qulebi da miRebuli ricxvi 

gayos xuTze. am SemTxvevaSi moswavlis naSromi fasdeba miRebuli ricxviT. 

maswavlebels niSnis gamoyvanisas aseve SeuZlia, romelime kriteriums an kriteriumebs (mag.: pirvel, 

meore da mesame kriteriums) mianiWos meti mniSvneloba. 

98

XI TviTSefaseba 

GganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba. 

TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan 

(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiur TviTSefasebamde (dabali TviTSefaseba). 

TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebis 

Camoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeT saku- 

Tari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles gaerkvios sakuTar 

sust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi. 

maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi, 

perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyos 

Semdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ra 

gavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a.S. 

TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdeg 

moswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebi 

adareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswavlebeli 

sTxovs moswavleebs axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi. 

aseve, SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momaval 

semestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba. 

maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuRwevlobis 

SemTxvevaSi. 

TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebulebas. 

moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba. 

moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba; 

TviTSefasebis kiTxvari: 

1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde; 

2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas? 

3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas? 

4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze? 

5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba? 

6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierToba 

swavlis procesSi? 

7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze: 

a) maswavleblis saubris mosmenas; 

b) msjelobas, diskusias; 

g) jgufebSi muSaobas; 

d) kiTxvas: 

e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas; 

v) sxva saqmianobas. 

moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelic 

amave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas: 

kiTxva ki ara miWirs Sefaseba 

gakveTili iyo kargad organizebuli 

gamoyenebuli masala iyo saintereso 

gakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli 

damatebiTi masaliT 

maswavlebeli iyo moswavleze orientirebuli 

maswavleblis Sefaseba iyo samarTliani 

maswavlebeli iyi mkacri, ramac xeli SemiSala 

gakveTilis Temis SeswavlaSi 

gakveTils maRal Sefasebas vaZlev 

ris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTilebze 

(mokle komentari) 

99

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuri 

codna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTan 

urTierTobis nebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba. 

magram swavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis, 

ganwyobis, moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSiris 

damyarebis formaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqturi da Sedegis momtania. albaT TviT 

maswavlebelze ukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an piriqiT warmatebulobis 

gaanalizebas. viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiT 

bevr specialists ucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic ara erTxel 

dafiqrebula amis Taobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeT 

pedagogis saqmianobis analizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis, 

man ase gvipasuxa: 

`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT realuri 

Sedegi unda miviCnioT da is ara mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi unda davinaxoT. 

mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da an siamayes da bednierebas moggvris, 

an guls gatkens.~ 

GgTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogis 

warmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis. 

CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an àra~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeul 

punqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problematuri aspeqtebi da gaakeTeT 

daskvnebi: 

1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols. 

2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba. 

3. adamianebis mimarT var yuradRebiani. 

4. sakuTar Tavs vgrZnob bednier, mxiarul adamianad. 

5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWiro Tu 

gaxda. 

6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi. 

7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTan 

yofna saintereso da saxalisoa. 

8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelic 

damexmareba muSaobaSi. 

9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli da 

warmatebis momtani Tvisebebi. 

10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane- 

Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba. 

11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yoveldRiurad 

amis keTebis survili ar miqreba. 

12. me ar vvardebi prostraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs. 

SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba da 

daskvnis gamotana. 

13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiT 

moveqce axlobel adamianebs da rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svilebze. 

14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, specialuri 

literaturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva. 

15. araferi ar maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika. 

16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi. 

17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs. 

18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba. 

19. sakuTari sixalisiT sixaruliT, SeupovrobiT da dainteresebulebis piradi magaliTiT 

me SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle. 

100

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb rame axals, sainteresos. amitom isini ar 

meSvebian gagrZelebis moTxovniT. 

21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaSi, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebis 

dReebs. 

22. ivlisis TveSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTan 

Sexvedras. 

23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTaven 

da madlierebiT iReben rCevas. 

24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixaruli. 

25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi, 

bilikebi. 

26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxeb 

vicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebode 

cxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlisken moZraobaSi. 

27. vcdilob, adamianze arasdros ar vilaparako cudad. 

28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan. 

29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze. 

30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miRwevasa 

da upiratesobaze. 

31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT, 

SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini. 

32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdeg 

ganvicdi kmayofilebis grZnobas. 

33. me pativs vcem Cems kolegebs. 

34. vcdilob viyo gulaxdili, magram: 

• yovelTvis vambob simarTles; 

• mxolod nawilobriv vambob simarTles. 

35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleqtivis 

azrs 

36. arasodes davcini bavSvebs. 

37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas. 

38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi. 

39. miyvars kargad Cacma. 

40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea. 

41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani. 

42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad. 

43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, bavSvi rom gaTavisufldes kompleqsebisgan da 

gamoavlinos sakuTari niWi da unari. 

101

XII damatebiTi masala 

okeaneebis sazRvrebi 

wynari okeanis dasavleTi sazRvari gadis aziis sanapiroze malakis naxevarkunZulamde, saidanac 

miuyveba malakis srutis ukidures Crdilo nawils. avstraliasTan sazRvari mihyveba toresis 

srutes, basis srutes tasmaniasTan da bolos samxreT-aRmosavleT koncxis meridians antarqtidis 

kontinentis gadakveTamde. 

okeanis samxreT sazRvari gadis s.g. 60 0 -ian paralelze. aRmosavleT sazRvari mihyveba Crdilo 

da samxreT amerikis sanapiroebs. hornis kocxidan sazRvari gadis dreikis sruteSi. CrdiloeTis 

sazRvari gadis beringis sruteSi; Semdeg ki deJnevis koncxidan da diomides kunZulebidan – princ 

uelsis koncxamde. 

atlantis okeanis dasavleTi sazRvari mihyveba Crdilo da samxreT amerikis sanapiroebs hudsonis 

srutidan hornis koncxamde. Semdeg sazRvari gadis dreikis srutiT antarqtidamde. samxreTiT 

isazRvreba 60 0 -ian paraleliT, aRmosavleTiT ki evropisa da afrikis sanapiroebiT. CrdiloeTi 

sazRvar gadis CrdiloeT yinulovan okeanesTan: naxevarkunZuli stadti – Setlandis kunZulebi, 

islandia, datis srute, devisis srute, bafinis miwa da hudsonis srutis samxreTi nawili. 

indoeTis okeanis sazRvrebia: CrdiloeTiT aziis sanapiro, dasavleTiT – afrikis sanapiro 

da keTili imedis koncxis meridiani, samxreTiT – 60 0 -ian paralelamde. 

Crdilo-yinulovani okeanis sazRvrebs warmoadgens wynari da atlantis okeaneTa sazRvao 

sazRvrebi da evropis, aziis, Crdilo amerikisa da grenlandiis sanapiroebi. 

msoflio okeanis fskeris reliefi 

msoflio okeanis fskeris reliefi sakmaod rTuli xasiaTisaa. okeanis fskerze arsebuli 

qedebi, vakeebi, xeobebi da kanionebi dakavSirebulia dedamiwis qerqis saerTo teqtonikur agebulebasTan, 

magram SedarebiT mosworebulia, vidre xmeleTis zedapiri. es ZiriTadad ganpirobebulia 

okeanis wylis dinamikuri (dinebebiT, RelviT) Zalebis moqmedebiT. 

kontinentebis sanapiroebis gaswvriv gadaWimulia maTi wyalqveSa ganapira mxare – kontinenturi 

meCeCi (Selfi). misi siRrme 200 metrs ar aRemateba, sigane ki SeiZleba sxvadasxva iyos. 200 

metris siRrmidan 2500 metr siRrmemde sakmaod cicabod eSveba kontinenturi kalTa, romelic 

TandaTanobiT gadadis msoflio okeanis fskerSi. 

okeaneebisa da zRvebis fskeri dafarulia okeanuri naleqebiT. warmoSobis mixedviT es naleqebi 

ori saxisaa. kontinenturi (e. i. xmeleTidan mdinareebisa da aisbergebis mier Semotanili 

myari masala, qaris mier gadatanili mtveri da sxva) da okeanuri (okeanis binadarTa narCenebi – 

niJarebi, mcenareebisa da cxovelebis narCenebi, vulkanuri ferfli). okeaneSi naleqebi Zalian 

nela grovdeba, daaxloebiT 1 sm 2000 wlis ganmavlobaSi. rac ufro axloa adgili napirTan, miT 

ufro swrafad mimdinareobs daleqva. magaliTad, Savi zRvis centralur raionSi 1 sm-iani fena 

ileqeba 25-40 wlis ganmavlobaSi, napirebTan ki 5-6 welSi. 

okeanis siRrmeebis gazomva pirvelad mezRvaurebma daiwyes. isini navebis napirebTan miyenebis 

dros siRrmes WokiT zomavdnen. aseTi gazomvebis aRniSvnebi bolo dromdea SemorCenili. 

Semdeg siRrmeebs lotiT zomavdnen. loti moveTili piramidis msgavsi tyviis tvirTia, romelic 

dakidebulia metrebad da decimetrebad dayofil rbil trosze. lots mezRvaurebi gemidan 

uSvebdnen, Semdeg gansazRvravdnen siRrmes, gazomvis adgilis koordinatebs da napiridan daSorebis 

manZils. praqtikuli miznebisTvis pirvelad siRrmeebs sanapiroebis maxloblad zomavdnen, 

okeanis Rrma nawilSi ki siRrmeTa gazomva Zneli iyo. 

wyalSi xmis gavrcelebis siCqaris gamokvlevam da eqolotebis gamogonebam xeli Seuwyo okeaneebis 

fskeris reliefis Seswavlas. amJamad yvela gemi SeiaraRebulia ultraxmovani eqolotebiT. 

siRrmeebs zomaven rogorc curvis dros, ise adgilze gaCerebisas. gazomvis Sedegebi TviTmweriT 

iniSneba da eqogramas iZleva. eqolotis saSualebiT wuTSi 500 m-mde gazomva SeiZleba. 

102

msoflio okeanis udidesi Rrmulebi 

Rrmulebis saxelwodeba siRrme m. mdebareoba 

wynari okeane 

marianis 11043 marianis kunZulebis aRmosavleTiT 

guamis da ianis kunZulebs Soris C. g. 

11 0 19’ da a. g. 142 0 15’ 

filipinis 10540 filipinis kunZulebis aRmosavleTiT 

iaponiis 10553 kunZul honsiusTan, iaponiis aRmosavleTiT 

kuriliis 10377 kuriliis kunZulebis aRmosavleTiT 

kermadekis 9427 kunZul kermadekis aRmosavleTiT 

tongas 9184 kunZul tongas aRmosavleTiT 

buhenvilis 9140 axal gvineasa da solomonis kunZulebs 

Soris 

Aaleutis 7678 aleutis kunZulebis samxreTiT 

atakamis 7634 Cilesa da perus sanapiroebTan 

atlantis okeane 

puerto-rikos 9218 kunZul puerto-rikos CrdiloeTiT 

samxreT-sandviCis 8252 kunZul sandviCis aRmosavleTiT 

romanSis 7369 ekvatorze 

indoeTis okeane 

iavis 7450 kunZul iavis samxreT sanapiroebTan 

atlantis okeanis fskeri sxva okeaneebTan SedarebiT ufro Seswavlilia. misi fskeris 

reliefisaTvis damaxasiaTebelia meridianulad gadaWimuli Sua atlantikuri qedi, romelic 

kunZul islandiidan samxreTis ganedis 58 0 -mdea gadaWimuli. Sua atlantikur qedze siRrmeebi 

sxvadasxvagvaria. CrdiloeT nawilSi atlantis okeanis siRrme (qedze) ar aRemateba 3000-3500 

metrs, samxreT nawilSi ki siRrme 2000-3000 m-mde meryeobs. wyalqveSa qedis orive mxares siRr meebi 

4000-5000 metramde icvleba. atlantis okeanis dasavleTi nawili ufro Rrmaa da ufro meti Rrma 

Rrmulia, vidre aRmosavleT nawilSi. atlantis okeanis dasavleT nawilSi arsebuli Rrmulebidan 

aRsaniSnavia puetro-rikos Rrmuli, maqsimaluri siRrmiT 9218 m. 

CrdiloeT yinulovani okeanis fskeris reliefisaTvis damaxasiaTebelia didi kontinenturi 

meCeCi, romlis sigane zog adgilas 1300-1500 km-s aRwevs da centraluri Rrmulis arseboba, romlis 

siRrme 4000 metrs aRemateba. 

indoeTis okeanis fskeri CrdiloeTidan samxreTis mimarTulebiT wyalqveSa centraluri 

103

indoeTis qediT aris gadakveTili. iseve, rgorc atlantis okeane, indoeTis okeanec wyalqveSa 

qediT dasavleT da aRmosavleT nawilebad iyofa. dasavleT nawilSi mravali Rrmulia. aRmosavleT 

nawilSi mdebareobs indoeT-avstraliis Rrmuli, romelic kunZul iavas sanapiroebTan iavas 

RrmulSi gadadis. misi maqsimaluri siRrme 7450 metria, rac indoeTis okeanis maqsimalur siRrmed 

iTvleba. aRsaniSnavia, rom indoeTis okeanis fskerze miwisZvrebisa da vulkanizmis sakmaod 

vrceli areebia. 

wynari okeane xasiaTdeba fskeris rTuli reliefiT. misTvis damaxasiaTebelia Rrmawyliani 

Rrmulebis arseboba, romlebic umTavresad okeanis dasavleT nawilSi, kunZulTa rkalebis gaswvrivaa 

ganlagebuli. uRrmes ubnebs cvlis fskeridan amoziduli wyalqveSa amaRlebebi, romlebic 

xSirad kunZulTa jgufebSi gadadis. wynari okeane kunZulebis raodenobiTa da Rrmawyliani 

RrmulebiT yvela okeanes aRemateba. wynari okeanis Rrmawylian Rrmulebs wagrZelebuli forma 

aqvs. isini ZiriTadad kontinentebis an kunZulebis gaswvrivaa ganlagebuli. 

miuxedavad imisa, rom calkeuli okeanis fskeris reliefi mravalferovnebiT xasiaTdeba, yvela 

okeanes aqvs saerTo Tvisebebi. yvela okeane, garda CrdiloeT yinulovani okeanisa, centralur 

nawilSi amaRlebulia: atlantis okeaneSi – Sua atlantikuri qediT, wynar okeaneSi – samxreT da 

CrdiloeT wyalqveSa qedebiT, indoeTis okeaneSi – centraluri indoeTis qediT. yvela okeaneSi 

Rrmawyliani Rrmulebi ZiriTadad ganlagebulia okeaneebis ganapira adgilebSi, kontinentebisa 

da kunZulebis maxloblad. 

okeanis wylis temperatura da marilianoba 

msoflio okeanis Termuli reJimi ganapirobebs dedamiwis siTbur reJimsa da klimats. okeanis 

wyali ZiriTadad Tbeba mzis radiaciiTa da atmosferosTan siTbos cvlis Sedegad, agreTve mdinareTa 

wylebis mier Setanili da yinulwarmoqmnis gamoyofili siTbos raodenobiT. aRniSnuli 

siTbos didi nawili ixarjeba aorTqlebaze da yinulebis dnobaze. okeanis zedapiruli wylebis 

temperatura damokidebulia ganedze da umTavresad zonalurad aris ganawilebuli. Tumca rig 

raionebSi zonalurobas arRvevs dinebebi, xmeleTis araTanabari ganlageba, mudmivi qarebi, mdinareebi, 

yinulebi da sxva. 

msoflio okeanis zedapirze yvelaze maRali temperatura ekvatorul zonaSia, aq misi sidide 

27 0 -30 0 aRwevs. polarul raionebSi wylis temperatura – -18 0 -mde ecema. aseTi temperaturis dros 

mtknari wyali iyineba, okeanis wyali ki masSi gaxsnili marilebis meSveobiT Txevadi rCeba. gansakuTrebiT 

maRalia zedapiruli wylis temperatura iseT zRvebsa da yureebSi, romlebic cxeli 

udabnoebiTa Semofargluli. kerZod, wiTel zRvaSi zafxulSi wylis zedapirulma temperaturam 

34 0 -s miaRwia, sparseTis yureSi ki 36 0 -s. 

okeaneebs Soris yvelaze Tbilia wynari okeane, misi zedapiruli wylebis saSualo mravalwliuri 

temperatura 19,4 0 -ia. yvelaze civia CrdiloeT yinulovani okeane – 0,8 0 . indoeTis okeanis 

zedapiris saSualo mravalwliuri temperatura 17,3 0 -s udris. atlantis okeanis ki 16,5 0 -s. msoflio 

okeanis zedapirze wylis saSualo mravalwliuri temperatura 17,5 0 -s Seadgens, rac 3 0 -iT aRemateba 

haeris imave maCvenebels (14,5 0 ). es ki amtkicebs, rom msoflio okeane mzis energiis udidesi akumulatoria 

da aTbobs atmosferos. 

okeaneSi wylis temperatura siRrmis mixedviT klebulobs. misi intensivoba sxvadasxva 

ganedSi sxvadasxvagvaria. temperatura ZiriTadad 1000 metris siRrmemde cvalebadobs. siRrmis 

am monakveTSi temperatura swrafad ecema, Semdeg – TandaTanobiT. 1500 metramde temperaturis 

cvlileba umniSvneloa, xolo 1500 metrs qvemoT igi TiTqmis ar icvleba. 400-450 metr siRrmeze 

temperatura 10-12 0 -ia; 1000 metrze – 4-7 0 , 2000 metrze – 2,5-4, 0 0 xolo 3000 m-is qvemoT – daaxloebiT 

1-2 0 . polarul areebSi temperaturis ganawilebas siRrmis mixedviT gansxvavebuli xasiaTi aqvs. 

aq zedapiruli fena civia, daaxloebiT 0 0 , samxreT ganedebSi ki – 1,8 0 . samxreT naxevarsferoSi 200 

metr siRrmemde wylis temperatura izrdeba 0,5 0 -mde. CrdiloeTSi ki 2,0 0 -mde. Semdeg siRrmeSi 

104

temperatura isev klebulobs da 800 metrs siRrmeze 0 0 -ze ecema. mTlianobaSi msoflio okeanis 

saSualo mravalwliuri temperatura 3,8 0 -ia. 

okeanis wyali universaluri xsnaria. masSi dedamiwaze cnobili TiTqmis yvela qimiuri elementia 

gaxsnili. okeanis wyalSi gaxsnili marilebis ZiriTadi nawili qloridebia, bevrad naklebi 

sulfatebi da SedarebiT umniSvnelo karbonatebi. okeanis wyals momwaro-momalaSo gemo aqvs. 

marilianobas ganapirobebs masSi gaxsnili sufris marili, simwares ki – magniumis marilebi. 

erT litr wyalSi arsebul gaxsnil marilebis raodenobas, gamosaxuls gramobiT, marilianoba 

ewodeba. igi gamoisaxeba promilebSi (%o), rac meaTased nawils niSnavs. saSualod erTi litri 

okeanis wyali 35 g marils Seicavs. es msoflio okeanis saSualo marilianobaa. okeanis marilianoba 

yvelgan erTnairi ar aris. is umTavresad damokidebulia atmosferuli naleqebisa da wylis aor- 

Tqlebis Tanafardobaze, romelic geografiuli ganedis mixedviT icvleba da zonaluri ganawilebiT 

xasiaTdeba. zonaluroba zogan irRveva dinebebiT, mdinareTa Camdinare wylebiT, yinulebiT 

da sxva. kerZod, mdinareebi okeaneebs, gansakuTrebiT ki zRvebs SesarTavis midamoebSi amtknareben. 

ekvatorul sartyelSi didi raodenobis atmosferuli naleqebis gamo marilianoba Semcirebulia, 

tropikul ganedebSi ki mcire atmosferuli naleqebisa da didi aorTqlebis Sedegad marilianoba 

momatebulia. zomier da polarul ganedebSi marilianoba isev mcirdeba. 

zRvebis marilianoba damokidebulia zRvebsa da okeaneebs Soris wyalcvlis sidideze, havaze, 

zRvebSi mdinareTa Camonadenis raodenobaze. yvelaze maRali marilianobiT (41%o) wiTeli zRvis 

wyali xasiaTdeba, baltiis zRvis wylis marilianoba 10-12%o-a, Savi zRvis 16-18 %o, azovis 10-12 %o. 

okeaneTa zedapiruli wylebis saSualo wliuri temperatura 

okeaneebi 

atlantis 

indoeTis 

wynari 

msoflio okeane 

saSualo wliuri 

temperatura, 0 C 

16, 9 

17, 0 

19, 1 

17, 4 

msoflio okeanis zedapiruli wylebis saSualo wliur temperaturaTa ( 0 C) 

ganawileba ganedebs Soris 

ganedebi 

90-80 80-70 70-60 60-50 50-40 40-30 30-20 20-10 10-0 90-0 

Crd. nax.sfero 

–1,7 1,0 3,1 

6,1 

11,0 

18,9 

23,9 

26,5 

27,3 

19,3 

samxr. nax.sfero 

1,4 

3,0 

9,8 

17,0 

21,7 

25,1 

26,4 

16,0 

105

atlantis okeaneSi siRrmeebis mixedviT temperaturaTa ganawileba 

ekvatorze, C. g. 30 0 -iani da s. g. 20 0 -iani paralelebis maxloblad 

temperatura, 0 C 

siRrmeebi, m C. g. 30 0 ekvatorTan s. g. 20 0 

0 

24, 4 

26, 1 

23, 9 

100 

21, 6 

15, 9 

21, 9 

200 

19, 9 

12, 5 

16, 7 

400 

16, 2 

7, 9 

12, 0 

600 

13, 6 

5, 3 

7, 9 

800 

10, 5 

4, 4 

5, 2 

1000 

8, 5 

4, 1 

4, 0 

1500 

5, 1 

3, 9 

3, 1 

2000 

3, 9 

3, 3 

2, 8 

3000 

3, 0 

2, 7 

2, 4 

4000 

2, 5 

2, 2 

1, 5 

fskeri 

2, 3 

2, 1 

1, 2 

wylis moZraoba okeaneSi. dinebebi 

msoflio okeanis wyali mudmivad moZraobs – igi moZraobs rogorc zedapirze, aseve siRrmeSic. 

wylis nawilakebi asruleben rogorc rxeviT, aseve winsvliT moZraobas. Relva umetesad rxeviTi 

moZraobaa, dineba ki – winsvliTi. 

okeanis zedapirze Relvis warmomqmneli mizezebia: qari, miwisZvra da vulkanebis amofrqveva. 

Relvis dros warmoiqmneba talRebi, romelic xasiaTdeba simaRliT, siCqariTa da sigrZiT. qaris 

mier warmoqmnili talRis simaRle xSir SemTxvevaSi 4-6 metrs ar aRemateba. misi udidesi simaRle 

30 metramde aRwevs. talRis simaRle gacilebiT naklebia Siga zRvebSi. talRis napirebTan miaxloebisas 

fskerze xaxunis gamo talRis moZraobis siCqare mcirdeba, simaRle ki izrdeba. Sedegad 

talRebis Txemi napirisaken yiravdeba da zvirTcema warmoiSoba. 

talRebs udidesi damangreveli Zala aqvs. zog adgilas talRebi angreven napirebs, zogan ki 

ngrevis produqts leqaven. ase iqmneba plaJi – damreci sanapiro, romelic umetesad dafarulia 

qviSiTa da xreSiT. 

wyalqveSa miwisZvrebisa da vulkanuri amofrqvevis Sedegad warmoiqmneba cunami. misi warmoqmnis 

adgilidan yvela mimarTulebiT cunamis gadaadgilebis siCqare 700-800 km/sT-is tolia. 

misi Camoyalibebis midamoebSi talRis simaRle 1-2 m-s aRwevs. napirebTan miaxloebisas talRa 

mniSvnelovan deformacias ganicdis– siCqare mcirdeba, simaRle ki swrafad izrdeba da zogjer 

30 metrsac aRwevs. yvelaze xSirad cunams adgili aqvs iaponiis, Ciles, perus, aleutisa da havais 

kunZulebis sanapiroebTan. cunami iwvevs katastroful ngrevas, mas aTasobiT adamianis sicocxle 

ewireba. 

msoflio okeaneSi wylis doneTa periodul ryevas, romelic mTvarisa da mzis mizidulobis 

Sedegad warmoiSoba, mimoqceva ewodeba. moqcevis dros wlis done TandaTan matulobs udides 

niSnulamde. Semdeg ki iklebs. mimoqcevis sidide da xasiaTi damokidebulia ara marto mzis, mTvarisa 

da dedamiwis urTierTganlagebaze, aramed geografiul ganedze, wylis siRrmeze, sanapiros 

konfiguraciaze. Ria okeaneSi moqcevis talRis simaRle 1 m-s ar aRemateba. yureebSi Sesvlisas 

106

moqcevis sidide yuris siganisa da siRrmis ukuproporciulad izrdeba. yvelaze didi moqcevis 

talRis siRrme aRricxulia fandis yureSi – 18 metri. 10 metrze meti sididis moqcevis talRa 

aRniSnulia patagoniis samxreTSi, alaskis yureSi, oxotis zRvis penJinis yureSi da a. S. moqcevis 

talRa zogierT mdinarezec SeiniSneba. mdinaris sawinaaRmdego mimarTulebiT maTi gavrcelebis 

siSore damokidebulia mdinaris daxrilobaze, mis siganeze, siRrmesa da dinebis siCqareze. 

wylis masebis moZraobas okeaneSi an zRvaSi uzarmazari nakadebis saxiT, romelTac aqvT 

garkveuli mimarTuleba, dineba ewodeba. igi gamowveulia dedamiwis zedapirze wneviTa da wylis 

simkvrivis araTanabari ganawilebiT, qarebis gavleniT da sxva mizezebiT. wylis temperaturis 

mixedviT, arCeven Tbil da civ dinebebs, xangrZlivobis mixedviT – mudmivsa da sezonurs, siRrmis 

mixedviT – zedapirulsa da siRrmis dinebebs. 

mudmivi dinebebi pasatebis (mudmivi qarebis) gavleniTaa gamowveuli, xolo sezonuri dineba 

sezonur qarebTanaa dakavSirebuli. garda zedapiruli dinebebisa, okeaneebsa da zRvebSi mudmivad 

warmoebs wylis vertikaluri gadaadgileba zemodan qvemoT da piriqiT. 

atlantis okeaneSi ekvatoris maxlobel ganedebSi subtropikuli maRali wnevis aredan 

ganuwyvetliv qris mudmivi pasatebi, rac Sesabamisad iwvevs wylis masebis mudmiv gadaadgilebas 

ekvatoris gaswvriv aRmosavleTidan dasavleTisaken. Crdilo da samxreT pasatebis gavleniT 

gvineis yuris sanapiroze Crdilo-pasaturi da samxreT-pasaturi dinebebi warmoiqmneba, romlebic 

samxreT amerikis aRmosavleT sanapirosaken miemarTebian. aqedan nawili gauyveba xmeleTs 

Crdilo-dasavleTisaken, aRwevs meqsikis yures, saidanac dasabams aZlevs e.w. ubis anu golfstrimis 

dinebas, romelic yvelaze mZlavri Tbili dinebaa. dedamiwis brunvisa da gabatonebuli qarebis 

gavleniT golfstrimis dineba Crdilo-aRmosavleTiT evropis sanapirosaken gadaixreba, rasac 

xels uwyobs agreTve labradoris naxevarkunZulis sanapiroze maRali ganedebidan momavali 

labradoris mZlavri civi dinebac. evropis sanapirosTan, sadac golfstrimis dineba Crdilo 

-atlantikuri dinebis saxeliT aris cnobili, igi 60 0 -ian ganedebSi itoteba. erTi toti islandiis 

napirebisaken miemarTeba, gauvlis grenlandiis samxreT-aRmosavleT sanapiros. meore ganStoeba 

Spicbergenis kunZulebisken miemarTeba, Sedis barencis zRvaSi kolis naxevarkunZulis sanapiros 

gavliT. am dinebis gavleniT barencis zRva kolis naxevarkunZulis gaswvriv gauyinvia. evropis 

napirebTan Crdilo-atlantikuri dinebis erTi toti la-manSis sruteSi Sedis, nawili biskais 

yureSi da brundeba samxreTiT kanaris kunZulebisaken kanaris civi dinebis saxiT. sabolood misi 

wylebi kvlav Crdilo-pasaturi dinebis wylebs erTvis. ase ikvreba atlantis okeanis CrdiloeT 

nawilSi dinebebis erTi wre, romelSic wylis nakadi aRmosavleTidan dasavleTisaken moZraobs. 

atlantis okeanis samxreT nawilSi samxreT pasaturi dineba Cauvlis braziliis sanapiroebs. 

mas braziliis Tbili dineba ewodeba. Semdeg wylebis moZraobas agrZelebs atlantikuri dineba da 

bengalis dinebis monawileobiT warmoiqmneba wylebis kidev erTi wriuli moZraoba, magram saaTis 

isris sawinaaRmdego mimarTulebiT. 

wynari okeanis dinebebi. centraluri amerikis dasavleTiT, wynar okeaneSi Crdilo da 

samxreTi pasaturi dineba warmoiSoba, romelsac pasatebs Soris ukudineba avsebs. Crdilo pasaturi 

dineba aRwevs filipinis kunZulamde da CrdiloeTiT iaponiis kunZulebis aRmosavleT sanapiros 

gaswvriv uxvevs. igi cnobilia kurosios Tbili dinebis saxelwodebiT. es dineba gadaixreba 

aRmosavleTiT da Crdilo-wynarokeanur dinebas warmoSobs. igi CrdiloeT amerikis dasavleT 

sanapiroebTan orad iyofa: erTi miemarTeba CrdiloeTiT. mas alaskis Tbili dineba hqvia. misi 

nawili beringis srutemde aRwevs; meore nawili samxreTiT brundeba, Camouvlis kaliforniis 

naxevarkunZuls da cnobilia kaliforniis civi dinebis saxelwodebiT. am dinebis totebi kvlav 

Crdilo pasatur dinebas uerTdeba. ase ikvreba dinebaTa sistema wynari okeanis Crdilo nawilSi. 

samxreT naxevarsferoSi samxreT-pasaturi dineba gauvlis avstraliis aRmosavleT sanapiros. 

is aRmosavleT avstraliis Tbili dinebis saxeliTaa cnobili. am dinebis wyali dasavleTuri 

qarebis dinebis civ wylebs ereva da amerikis dasavleT sanapirosTan perus civi dinebis saxelwodebiT 

gaivlis, romlis wylebi kvlav samxreTis pasaturi dinebis wylebs ereva da amiT wynari 

okeanis samxreT nawilSi dinebis meore wre ikvreba. 

107

indoeTis okeanis CrdiloeT nawilSi dinebebs sezonuri xasiaTi aqvs: zamTarSi warmoiqmneba 

samxreT-dasavleT musonuri dineba, romelic saTaves iRebs bengalis yureSi, xolo zafxulSi 

Crdilo-aRmosavleTi dineba. igi somalis civi dinebis saxeliT ekvatoridan CrdiloeTisaken 

miedineba. samxreT naxevarsferoSi yvelaze mniSvnelovania samxreT pasaturi Tbili dineba da 

msoflio okeaneSi yvelaze mZlavri – dasavleTis qarebis dineba, romelic samive okeanes moicavs. 

samxreT nawilSi Tbili dinebebi – samxreT-pasaturi, madagaskaris, mozambikis da am ori ukanasknelis 

SeerTebiT warmoqmnili nemsas Tbili dineba da civi dinebebi – dasavleT qarebis da dasavleT 

avstraliis, vrcel wres kraven. zamTris periodSi musonuri, somalisa da ekvatoruli dinebebis 

mier CrdiloeTSi meore mniSvnelovani wre ikvreba. 

dinebebi mniSvnelovan gavlenas axdenen klimatze: im sanapiroebze, romlebsac Tbili dinebebi 

uvlian, naleqebi uxvia, temperatura ufro maRalia; civ dinebebTan ki dakavSirebulia sanapiro 

udabnoebis ganviTareba. 

zRvebis klasifikacia 

okeanis nawils, romelic metnaklebad gamoyofilia okeanisgan kontinentis sanapiroebiT, 

kunZulTa jgufebiT an wyalqveSa zRurblebiT, zRva ewodeba. zRvebi, rogorc wesi, sakuTari 

reJimiT xasiaTdeba, romelic mimdebare okeanis wylis reJimisgan gansxvavdeba. zRvebi iyofa 

Sida, ganapira da kunZulTaSoris zRvebad. Tavis mxriv Sida zRvebi iyofa kontinentebs Soris da 

Sidakontinentur zRvebad. 

Siga zRvebi xmeleTSi Rrmadaa SeWrili da okeaneebs viwro sruteebiT ukavSirdeba. amitom umniSvnelo 

wyalgacvlis gamo maTi hidrologiuri reJimi arsebiTad gansxvavdeba mimdebare okeanis 

wylis reJimisagan. kontinentebsSorisi zRvebi mdebareobs kontinentebs Soris. maT axasiaTebT 

kunZulebisa da naxevarkunZulebis simravle (aseTi zRvis magaliTia xmelTaSua zRva). Sidakontinenturi 

zRvebi mTlianad SeWrilia erT romelime kontinentSi da viwro srutiT SeerTebulia 

okeanesTan. (aseTebia Savi, azovis, baltiis da sxva). 

ganapira zRva kontinentis siRrmeSi mcired aris SeWrili da okeaneebidan kunZulebiTa da 

zogjer naxevarkunZulebiT aris gamoyofili. maTSi mcire raodenobiTaa kunZulebi da SedarebiT 

Tavisufali kavSiri aqvT okeanesTan. amitom am zRvebis hidrologiuri reJimi mimdebare okeanis 

reJimis msgavsia (aseTi zRvebia CrdiloeTis, laptevebis, barencis, aRmosavleT CineTis da sxv.). 

kunZulTaSorisi zRvebi okeaneebisagan kunZulTa mwkrivebiTaa gamoyofili. maTi wylebis 

fizikuri da qimiuri Tvisebebi mosazRvre okeanis wylebis analogiuria. aseTi tipis zRvebia: 

marjnis, karibis, fijis, bandis da sxva. 

okeaneebi da zRvebi xmeleTis sanapiro zolSi qmnian sxvadasxva formebs, magaliTad: yureebs, 

ubeebs, fiordebsa da sxva. 

okeanis an zRvis nawils, romelic SeWrilia xmeleTSi da siganiTa da siRrmiT TandaTanobiT 

mcirdeba, yure ewodeba. formis mixedviT yureebs aqvs sxvadasxva saxelwodeba, magaliTad: ube, 

fiordi da sxva. iseT yures, romelsac okeanesTan SeerTebis nawili ufro mcire aqvs, vidre TviT 

yures, ube ewodeba. ube SeiZleba iyos mrgvali, Zabrisebri, wagrZelebuli, datotvili da sxva. 

zogjer ubeebi sididiT zogierT zRvas aRemateba. aseTia, magaliTad, biskais, meqsikis, hudsonis 

da sxva ubeebi, romlebic baltiis, azovis, TeTr da sxva zRvebs aRemateba. 

viwro da grZel yureebs, romelTa warmoSoba dakavSirebulia myinvarebis moqmedebasTan, 

fiordebi ewodeba. fiordebi sami mxridan maRali Sveuli kalTebiTaa SemosazRvruli. isini gansakuTrebiT 

bevria norvegiis sanapiroebTan. 

or xmeleTs Soris mdebare okeanis an zRvis SemaerTebeli wylis viwro nawils srute ewodeba. 

magaliTad beringis srute, gibraltaris srute da sxv. 

zRvis gamoyofa, maTi sazRvrebi, zomebi da dasaxelebebic ki jer kidev dauzustebelia. 

mkveTrad gansxvavebul monacemebs iZlevian mecnierebi zRvebis raodenobaze. saerTaSoriso hi- 

108

drografiuli kavSirisa da samTavrobaTSoriso okeanografiuli komisiis mixedviT, dedamiwaze 

59 zRvaa. 

sruteebi 

dasaxeleba umciresi sigane, km. maqsimaluri siRrme, m 

bab-el-mandebis 

basis 

beringis 

didi belti 

bosforis 

gibraltaris 

hudsonis 

dardanelis 

zondis 

karis 

kategati 

koreis 

la-manSi 

la-peruzi 

magelanis 

malakis 

mcire belti 

mesinis 

mozambikis 

orzumis 

otrantiis 

pa-de-kale 

skageraki 

taivanis 

TaTris 

toresis 

floridis 

26 

224 

86 

11 

0, 7 

14 

115 

1, 3 

22 

45 

50 

180 

32 

43 

3, 3 

40 

0, 6 

3, 5 

400 

56 

75 

29 

110 

130 

46 

170 

80 

323 

97 

70 

58 

80 

1181 

600 

106 

1080 

119 

124 

230 

172 

118 

1170 

151 

35 

1240 

3520 

219 

1247 

64 

809 

1680 

230 

22 

2084 

109

zogierTi zRvis ZiriTadi morfometruli maxasiaTeblebi 

wynari okeane 

zRva 

beringis 

oxotis 

iaponiis 

yviTeli 

aRm. CineTis 

samxr. CineTis 

bandis 

marjnis 

tasmaniis 

farTobi, aTasi, 

km 2 

2315 

1603 

1062 

416 

836 

3537 

714 

4068 

3336 

wylis moculoba, 

aTasi, km 2 saSualo siRrme, m maqsimaluri 

siRrme, m 

3796 

1640 

4097 

1316 

821 

3251 

1631 

1536 

3699 

16 

38 

106 

258 

309 

2719 

3623 

1024 

5560 

1954 

2737 

7440 

10038 

2468 

9174 

10960 

3285 

5466 

atlantis okeane 

zRva 

karibis 

meqsikis yure 

CrdiloeTis 

baltiis 

xmelTaSua 

Savi 

azovis 


km 2 

2777 

1555 

565 

419 

2505 

422 

39 

wylis moculoba, saSualo siRrme, m maqsimaluri 

aTasi, km 2 siRrme, m 

6745 

2366 

49 

21 

3603 

555 

0, 3 

2429 

1522 

87 

50 

1438 

1325 

7 

7090 

3822 

725 

470 

5121 

2210 

13 

indoeTis okeane 

zRva 

wiTeli 

arabeTis 

arafuris 


km 2 

460 

4832 

1017 



201 

14523 

189 

437 

3006 

186 

3039 

5803 

3680 

110

CrdiloeT yinulovani okeane 

zRva 


km 2 



grelandiis 

1195 

1961 

1641 

5527 

norvegiis 

1340 

2325 

1735 

3970 

TeTri 

90 

6 

67 

350 

barencis 

1424 

316 

222 

600 

karis 

883 

98 

111 

600 

laptevebis 

662 

353 

533 

3385 

aRm. cimbiris 

913 

49 

54 

915 

Cukotkis 

595 

42 

71 

1256 

bafinis 

530 

426 

804 

2414 

kunZulebi da naxevarkunZulebi 

kontinentTan SedarebiT mcire farTobis mqone xmeleTis nawils, romelic oTxive mxridan 

garSemortymulia wyliT, kunZuli ewodeba. warmoSobis mixedviT kunZuli SeiZleba iyos kontinenturi, 

okeanuri, mdinareuli da sxva. 

kontinenturi kunZulebi xmeleTis nawilebia, romlebic erT dros kontinentebTan iyo 

gaerTianebuli, magram xmeleTis dawevis Sedegad gamoeyo. es kunZulebi kontinentTa wyalqveSa 

safuZvelze mdebareobs. maT Soris bevria didi kunZuli: magaliTad, grenlandia, axali zelandia, 

didi britaneTi, axali miwa da sxva. 

okeanur kunZulebs miekuTvneba vulkanuri da marjnuli kunZulebi. vulkanuri kunZuli vulkanuri 

moqmedebis Sedegad warmoiqmneba. isini mcire zomisaa da bevria wynar okeaneSi. magaliTad, 

kuriliis, havais da sxva. 

marjnis kunZulebi marjnis polipebisgan warmoiqmneba. marjnis polipebi did grovebad cxovroben 

50 m siRrmemde. isini zRvis myar fskers emagrebian da izrdebian, rogorc wylis zedapirisaken, 

aseve siganeSi, qmnian wagrZelebul rifebs, patara, dabal rgoliseburi formis kunZulebs 

– atolebs. audidesi marjnuli warmonaqmnia didi barieruli rifi avstraliis napirebTan. 

farTobis mixedviT yvelaze didi kunZulia grenlandia (2,1 mln km 2 ), romelic CrdiloeT 

amerikis Crdilo-aRmosavleTiT mdebareobs. 

kunZulTa jgufs, romlebic erTmaneTTan mcire manZilze mdebareobs da erTi safuZveli aqvs, 

arqipelags uwodeben. yvelaze didi arqipelagia malais arqipelagi. 

xmeleTis im nawils, romelic sami mxridan garSemortymulia wyliT, xolo erTi mxridan 

xmeleTiT, naxevarkunZuli ewodeba. naxevarkunZuli xmeleTis mniSvnelovani ubania, romelic 

wylis sivrceSia SeWrili. dedamiwaze yvelaze didi naxevarkunZulia arabeTis naxevarkunZuli. 

111

XIII damatebiTi literatura 

1. ardia m., margvelani g. `msoflios bunebrivi resursebi~. Tsu. Tb., 1998. 

2. bliaZe m., kereseliZe d. `geografia, leqsikoni + cnobari~. Tb., 2001. 

3. babunaSvili g., xutaSvili m. `zogadi ekologia da garemos dacva~. Tsu. Tb. 2003 w. 

4. gaeros modelireba – monawilis wignidan `saqarTvelos gaeros asociacia~. Tb., 2006. 

5. gvalia t. `geografiuli faqtorisa da qarTuli kulturis urTierTmimarTebis zogierTi 

sakiTxi~. Tsu. Tb., 1991. 

6. `geografiis enciklopedia da msoflios atlasi~. bakur sulakauris gamomcemloba. Tb. 2005 w. 

7. gextmani g. `narkvevebi geografiis istoriidan. Tsu. Tb. 1953 w. 

8. gogatiSvili S. `saqarTvelos ssr fizikuri geografiis qrestomaTia~. `gana Tleba~. Tb., 1986. 

9. vebsteri q. `gadaxede, Tqvi uari, Seamcire~. British Counuil Tb., 2007. 

10. maTureli i. `vaxuSti bagrationis kartografiuli memkvidreoba~. `saqarTvelo~. Tb., 1990. 

11. margvelani g. èvropis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 2001 w. 

12. margvelani g. àziis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 2000 w. 

13. margvelani g. àfrikis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1999 w. 

14. margvelani g. àntarqtidis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1997 w. 

15. margvelani g. `samxreT amerikis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1994 w. 

16. margvelani g. `CrdiloeT amerikis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1990 w. 

17. margvelani g. àvstraliisa da okeaneTis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1995 w. 

18. maruaSvili l. `kavkasiis fizikuri geografia~. mecniereba. Tb. 1986 w. 

19. muranovi al. `planetis cisferi Tvalebi~. `nakaduli~. Tb., 1989. 

20. rondeli a. `qalaqis geografia~, Tsu. Tb. 1990. 

21. `saqarTvelos atlasi~. bakur sulakauris gamomcemloba. Tb. 2008 w. 

22. saqarTvelos daculi teritoriebis awmyo da momavali. WWF. Tb., 1997. 

23. `saqarTvelos geografia~. Tsu soxumis filiali. saqarTvelos geografiis kaTedra. Tb., 

1999. 

24. `saqarTvelos geografia~. Tsu, saqarTvelos geografiis kaTedra., n. elizbaraSvili, 

l.maWavariani da sxv. Tb., 2000. 

25. `saqarTvelos geografia~. saqarTvelos mecnierebaTa akademia, vaxuSti bagrationis saxelobis 

geografiis instituti. I da II nawili. `mecniereba~, Tb., 2000. 

26. qoCiaSvili d. `saqarTvelos geografia~. Tb., 2003. 

27. jaoSvili v. `saqarTvelos socialur-ekonomikuri geografia~. Tsu. Tb., 1996. 

28. `География – Энциклопедия для детей~. Аванта. М 2003 г. 

29. `Мир Географии~. Мысл. М. 1984 г. 

www.wikipedia.org 

www.environmenthouse.ch 

www.nationalgeographic.com 

www.google.com 

www.ecolex.org 

www.usborne-quicklinks.com 

112

geografia 8

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?