12.05.2015 Views

saxelovnebo mecnierebaTa Ziebani #4 (49), 2011 ART SCIENCE ...

saxelovnebo mecnierebaTa Ziebani #4 (49), 2011 ART SCIENCE ...

saxelovnebo mecnierebaTa Ziebani #4 (49), 2011 ART SCIENCE ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa<br />

da kinos saxelmwifo universiteti<br />

Shota Rustaveli Theatre and Film<br />

Georgian State University<br />

<strong>saxelovnebo</strong> <strong>mecnierebaTa</strong><br />

<strong>Ziebani</strong><br />

<strong>#4</strong> (<strong>49</strong>), <strong>2011</strong><br />

<strong>ART</strong> <strong>SCIENCE</strong> STUDIES<br />

<strong>#4</strong> (<strong>49</strong>), <strong>2011</strong><br />

gamomcemloba `kentavri~<br />

Tbilisi _ <strong>2011</strong>


UDC(uak) 7(051.2)<br />

s-364<br />

saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos<br />

saxelmwifo universiteti<br />

<strong>saxelovnebo</strong> <strong>mecnierebaTa</strong> <strong>Ziebani</strong> <strong>#4</strong> (<strong>49</strong>), <strong>2011</strong><br />

saredaqcio sabWo<br />

maia goSaZe<br />

goga CarTolani<br />

nana doliZe<br />

literaturuli<br />

redaqtori<br />

mariam iaSvili<br />

garekanis dizaini<br />

levan dadiani<br />

dakabadoneba<br />

ekaterine<br />

oqropiriZe<br />

gamomcemlobis<br />

xelmZRvaneli<br />

maka vasaZe<br />

krebulisaTvis mowodebuli<br />

masala uzrunvelyofili unda<br />

iyos Sesabamisi samecniero<br />

aparatiT. Tan unda axldes<br />

monacemebi avtoris samecniero<br />

kvalifikaciis Sesaxeb qarTul<br />

da inglisur enebze, agreTve<br />

naSromis inglisurenovani<br />

reziume.<br />

krebulis stamburi gamocema<br />

egzavneba sxvadasxva<br />

saerTaSoriso kvleviT centrs.<br />

naSromebi mogvawodeT da<br />

cnobebisaTvis mogvmarTeT:<br />

0102, Tbilisi, daviT aRmaSeneblis<br />

gamziri <strong>#4</strong>0, saqarTvelos SoTa<br />

rusTavelis Teatrisa da kinos<br />

saxelmwifo universiteti,<br />

II korpusi.<br />

tel/faqsi: +995 (32) 936 408<br />

mob: +995 (95) 305 060<br />

+995 (77) 288 750<br />

E-mail: kentavri@tafu.edu.ge<br />

Web: www.tafu.edu.ge


Shota Rustaveli Theatre and Film Georgian State University<br />

Art Science Studies <strong>#4</strong> (<strong>49</strong>), <strong>2011</strong><br />

Editorial Group<br />

MAIA GOSHADZE<br />

GOGA CH<strong>ART</strong>OLANI<br />

NANA DOLIDZE<br />

Literary Editor<br />

MARIAM IASHVILI<br />

Cover Design<br />

LEVAN DADIANI<br />

Book Binding<br />

EKATERINE<br />

OKROPIRIDZE<br />

Head of Publishing<br />

House<br />

MAKA VASADZE<br />

Materials supplied for the<br />

volume should be provided<br />

with corresponding scientific<br />

appliance. Paperwork<br />

concerning author’s academic<br />

qualification and summary of<br />

work should be attached in<br />

Georgian and English languages.<br />

Printed version of the volume is<br />

sent out to various international<br />

research centers.<br />

Works should be supplied under<br />

the following contact:<br />

0102, Tbilisi, Davit<br />

Agmashenebeli Avenue <strong>#4</strong>0<br />

Shota Rustaveli Theatre and<br />

Film Georgian State University<br />

Second Block<br />

Tel/Fax: +995 (32) 936 408<br />

Mob: +995 (95) 305 060<br />

+995 (55) 288 750<br />

E-mail: kentavri@tafu.edu.ge<br />

Web: www.tafu.edu.ge


sarCevi<br />

Teatrmcodneoba<br />

mixeil kalandariSvili<br />

klasicisturi Teatris poetika ............................................................10<br />

Teimuraz keJeraZe<br />

respublikuri ideebi fridrix Sileris<br />

adreuli periodis dramaturgiaSi ......................................................20<br />

maia kiknaZe<br />

akaki wereTeli Teatris xelmZRvaneli da reJisori .............27<br />

maia xaCiZe<br />

gamogonili paTosi ........................................................................................40<br />

kinomcodneoba<br />

lia kalandariSvili<br />

pirveli principi: `kinematografiuli azrovnebis meqanizmi<br />

da `meqanisturi iluzia~ ..........................................................................50<br />

maia levaniZe<br />

30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli ..........................61<br />

reJimis pirobebSi<br />

lela oCiauri<br />

`sabWoeTis istoriaSi~ _ rogorc sarkeSi ..................................79<br />

mediologia<br />

eldar iberi<br />

gasarTobi teleprogramebi da politikuri<br />

socializacia ....................................................................................................94<br />

universitetis sadoqtoro programa<br />

dramisa da Teatris Teoria<br />

maka vasaZe<br />

saTeatro enis raoba ...................................................................................110<br />

Tea kaxiani<br />

nacionaluri Teatris koncepcia 90–iani wlebis<br />

qarTul reJisuraSi ....................................................................................129<br />

4


msoflio Teatris istoria da Teoria<br />

marika mamacaSvili<br />

piter brukis muSaoba msaxiobebTan ..................................................144<br />

dramis reJisura<br />

Tiko qoiava<br />

XXI saukunis Teatraluri xelovnebis araverbaluri<br />

saTeatro tendenciebi ...............................................................................164<br />

kinoreJisura<br />

giorgi uRreliZe<br />

kinoreJisura ideologiur-politikur<br />

konteqstSi ........................................................................................................178<br />

avtorTa Sesaxeb ............................................................................................187<br />

5


CONTENTS<br />

THEATRE STUDIES<br />

MIKHEIL KALANDARISHVILI<br />

Theatre Poetics Of Classicism .......................................................190<br />

TEIMURAZ KEJERADZE<br />

Republic Ideas In Dramatic Art Of Friedrich Schiller’s<br />

Early Period ....................................................................................191<br />

MAIA KIKNADZE<br />

Akaki Tsereteli The Head Of The Theatre And Producer ..............191<br />

MAIA KHACHIDZE<br />

Affected Pathos ..............................................................................193<br />

FILM STUDIES<br />

LIA KALANDARISHVILI<br />

First Principle: Cinematographical Mechanism Of Thinking<br />

And “Mechanical Illusion” ............................................................195<br />

MAIA LEVANIDZE<br />

Georgian Film Of 30-Yrs Under The Total<br />

Regime Conditions .........................................................................196<br />

LELA OCHIAURI<br />

Looking Into The The History Of Soviets,<br />

Like In The Mirror .........................................................................198<br />

MEDIA STUDIES<br />

ELDAR IBERI<br />

“Entertainig Tv-Programs And Political Socialization” .................200<br />

UNIVERSITY’ Ph.D PROGRAM<br />

DRAMA END THEATRE THEORY<br />

MAKA VASADZE<br />

Essence Of Theatre Language ........................................................202<br />

TEA KAKHIANI<br />

Conception Of National Theatre In The Georgian<br />

Production Of 90yrs .......................................................................203<br />

6


THEORY AND HISTORY OF WORLD THEATRE<br />

MARIKA MAMATSASHVILI<br />

Peter Bruke’s Work With Actors ....................................................205<br />

DRAMA DIRECTION<br />

TIKO QOIAVA<br />

Actuality Of Non-Verbal Theatrical Tendencies Of Theatre<br />

Art In 21 Century ...........................................................................206<br />

FILM DIRECTING<br />

GIORGI UGRELIDZE<br />

Directing In The Ideologically Political Context At The Example<br />

Of Expressionism, Neorealism And Television .............................207<br />

7


Teatrmcodneoba<br />

9


10<br />

mixeil kalandariSvili<br />

klasicisturi Teatris poetika<br />

xelovnebis ganviTarebis mravalsaukunovan istoriaSi<br />

mxolod erTxel, magram sakmaod didi xniT, gonebis<br />

konceptma izeima gamarjveba grZnobaze da amiT,<br />

daafiqsira logikisa da racionalizmis prioriteti<br />

adamianis moRvaweobis iseT individualur da specifikur<br />

sferoSi, rogoricaa mxatvruli Semoqmedeba.<br />

ramdenad arabunebrivadac unda gveCvenebodes,grZnobis<br />

`gaweva-gadanacvleba~ meore planze, namdvilad moxda<br />

XVII saukunis 30-ani wlebis safrangeTSi da sul male<br />

mTeli evropis masStabiT gavrcelda. Tu SevecdebiT<br />

davasaxeloT aseTi radikaluri cvlilebebis mizezebi,<br />

pirvel rigSi unda vaRiaroT, rom procesis momzadeba,<br />

nawilobriv, xorcieldeboda ufro adre – renesansis<br />

epoqaSi, xolo mTavari mamoZravebeli Zala, romelmac<br />

moaxerxa xelovnebis daaxloveba gonivrul sawyisTan,iyo<br />

rene dekartes racionalisturi filosofiis ayvavebis<br />

xana. misma naSromma `msjeloba meTodze~ udidesi<br />

gavlena moaxdina nikolo bualos traqtatze `poeturi<br />

xelovneba~. es ukanaskneli ki, aRiarebulia klasicizmis<br />

manifestad.<br />

dekartes erT-erTi ZiriTadi debuleba, romelic<br />

sulac ar exeba xelovnebas da ufro zust mecnierebas<br />

ukavSirdeboda, bualos pirdapir gadaaqvs sxva sferos<br />

interesebSi da ukve axal JReradobas iZens, – mxatvarma,<br />

Semoqmedma sworad unda iazrovnos. mxolod gonebas ZaluZs<br />

daexmaros mas mxatvruli problemebis gadawyvetaSi.<br />

dekartes Rrmad sjeroda adamianis gonebis Zalisa da<br />

amitomac, irCevda `eWvis Setanas~ yvelaferSi, _ rogorc<br />

msjelobis xerxs, Tavisebur meTods, romlis meSveobiTac<br />

SesaZlebeli xdeba gabatonebuli warmodgenebis Tavidan


acileba da WeSmariti codnis miReba.Ddekarte acxadebda,<br />

rom eWvis TvaliT uyurebs Cven warmodgenas samyaros<br />

Sesaxeb da es garemoeba aZlevda mas uflebas gamoeTqva<br />

Tavisi cnobili aforizmi: `me vazrovneb, maSasadame, _<br />

varsebob~.<br />

bualo Tavis `poetur xelovnebaSi~ renesansis dros<br />

dadgenil `sami erTianobis~ principebs normad aqcevs,<br />

mas unda daemorCilos dramaturgiuli Semoqmedebis<br />

yvela warmomadgeneli. adgilis, droisa da moqmedebis<br />

erTianobis moTxovnas aq emateba agreTve xasiaTis<br />

erTianoba, romelic, faqtobrivad, klasicistur<br />

tipizacias niSnavs,radganac dramaturgi gmiris xasiaTis<br />

erT, romelime Tvisebas warmoadgenda iseT gazviadebul<br />

masStabSi, rom igi xdeboda xasiaTis ganmsazRvreli<br />

faqtori, rac ukargavda gmirs yvela danarCen adamianur<br />

Tvisebas. magaliTad, molieris Zunwi – mxolod Zunwia,<br />

– ar gaaCnia xasiaTis mravalmxrivoba. es klasicisturi<br />

principi ukve mogvianebiT, – XIX saukunis II naxevarSi,<br />

gamoiyenes realistebmac da Seqmnes realisturi<br />

tipizaciis meTodi.<br />

am oTx erTianobas Soris yvelaze gonivruli<br />

aRmoCnda `moqmedebis erTianoba~, radgan igi xels<br />

uwyobda mxatvruli mTlianobis miRwevas. yvela<br />

danarCeni zRudavda dramaturgiul Semoqmedebas,<br />

uwesebda mas normatiuli xasiaTis moTxovnebs, romelTa<br />

gaTvaliswineba, xSir SemTxvevaSi, nawarmoebis xarisxze<br />

uaryofiTad aisaxeboda. xasiaTis erTianobis Sedegi iyo<br />

calmxrivoba, romlis gamonaklisad SeiZleba mxolod<br />

ori SemTxveva davasaxeloT: rasinis fedra da molieris<br />

tartiufi. es ori mxatvruli saxe savsea sirTuliTa da<br />

mravalferovnebiT.<br />

rolan bartma Zalian didi dro dauTmo rasinis<br />

Semoqmedebas, kerZod ki, mis saukeTeso tragedias -<br />

`fedras~. man gamoavlina am udidesi dramaturgis<br />

11


mixeil kalandariSvili<br />

xelovnebaSi erotikuli da seqsualuri sawyisebi, magram,<br />

sabolood, mainc ganacxada, rom: `fedras uyvars ipolite<br />

sul sxvanairi siyvaruliT; misi siyvaruliT gataceba<br />

pozitiuria da dedobrivad Seferadebuli~. 1<br />

odnav sxvanairad uyurebs am sakiTxs vl. baxmutski,<br />

romelic fedras xasiaTSi tragikuli gmiris mTavar<br />

Tvisebas avlens,– mis mzadyofnas sikvdilisaTvis:`fedras<br />

siyvaruli ipolites mimarT gamoxatavs miswrafebas<br />

siwmindisaken (masSi Tezevsis idealur saxes xedavs...).<br />

fedras siyvaruli erTdroulad vnebianicaa da sulieric,<br />

magram, es suliereba da vneba arasodes Seirwymeba erT<br />

harmoniul mTlianobad, radgan isini bolomde darCebian<br />

fedras grZnobis polarul polusebad... fedras umaRlesi<br />

wami – saboloo gaelvebaa. tragediis dasawyisSi mas<br />

eSinoda daerRvia siCume – ar gaemxila samyarosaTvis<br />

Tavisi `Savi cecxlis ali~. magram finalSi fedra<br />

Sinagan Tavisuflebas moipovebs; Tavis Tavze iRebs<br />

danaSauls, pasuxismgeblobis mTel simZimes da gadadis<br />

sxva samyaroSi – mudmivi sibnelis sivrceSi~. 2<br />

aRniSnuli koncefciebis sawinaaRmdegod, qarTuli<br />

Teatris axlo warsulSi (XX s. 70-ani ww.) didi<br />

reJisoris mixeil TumaniSvilis mier, rasinis `fedra~<br />

gaazrebuli iyo naturalisturi xerxebiTa da<br />

gamomsaxvelobiTi saSualebebiT. klasicisturi tragediis<br />

amgvari interpretacia mowmobda Tamami eqsperimentis<br />

ganxorcielebaze, romlis daniSnulebas warmoadgenda<br />

rasinis mier dadgenili forma-Sinaarsobrivi mTlianobis<br />

radikaluri Secvla. fedra zina kverenCxilaZis<br />

SesrulebiT,zedmetad miwieri,damdablebuli qalis saxes<br />

gvixatavda, romelic Tavis vnebas verc faravda da verc<br />

ewinaaRmdegeboda; aq adgili ar hqonda gamarTlebis an<br />

idealizaciis mcdelobas – msaxiobi qmnida Savi feriT<br />

1. Барт Р. Семиотика. Поэтика. М., 1989, с.174;<br />

2. Бахмутский В. Пороги культуры. М., 2005, с.61-63.<br />

12


klasicisturi Teatris poetika<br />

Sesrulebul suraTs,romelic aocebda mayurebels gmiris<br />

`gaumaZRari~ wyurviliT – cxovrebisa da siyvarulis<br />

JiniT. reJisorisa da msaxiobis konceptualuri siaxlove<br />

speqtaklSi gamoixata,rogorc maTi saerTo da uaryofiTi<br />

azri am tragediis gmiris Sefasebisas. tragikuls fedras<br />

xasiaTSi zina kverenCxilaZe acnobierebs ipolites<br />

daRupvis Semdgom da maSin `grZnoba~ imarjvebs `gonebaze~,<br />

xolo damokidebuleba, romlis sawyisad msaxiobi gmiris<br />

pirad miuReblobas asaxelebs, Tavs iCens speqtaklis<br />

bnel, pesimistur, naRvlian saerTo ganwyobaSi.<br />

zina kverenCxilaZis mier Seqmnil tragediul<br />

triftixSi - `antigone~ (reJ. m. TumaniSvili),`fedra~ (m.<br />

TumaniSvili), `medea~ (r. sturua), – mxolod pirvelTan<br />

grZnobs siaxloves msaxiobi. amaze mowmobs zina<br />

kverenCxilaZis SesaniSnavi wignic - `Cemi antigone~.<br />

klasicisturi poetika Tavisi mTavari moTxovniT,<br />

romelic antikuri kulturis mibaZvaSi mdgomareobda,<br />

agrZelebda saerTo renesansul xazs, Tumca am<br />

mimbaZvelobis gamo, igi kargavda kavSirs erovnuli<br />

kulturis tradiciebTan, xalxur xelovnebasTan da sul<br />

ufro Sordeboda sakuTar,TviTmyofad sawyisebs. gonebisa<br />

da gemovnebis idealad klasicistebi acxadebdnen antikur<br />

xelovnebas, aristoteles da horaciusis `poetikebs~.<br />

fantaziis Tavisuflebas upirispirebdnen disciplinarul<br />

sawyiss,romelic kanonebisa da normebis aucilebel dacvas<br />

gulisxmobda. `bunebis mibaZvas~ klasicistebi igebdnen,<br />

rogorc `mSvenieri bunebis~ asaxvas, romelic mkacrad<br />

unda iyos arCeuli da gacnobierebul gamovlenebs<br />

mowmobdes. sxva sityvebiT rom vTqvaT,`bunebis mibaZvaSi~<br />

klasicistebi sulac ar gulisxmobdnen cxovrebis<br />

mravalferovnebis asaxvas da iTxovdnen, rom sinamdvilis<br />

maxinji mxareebi xelovnebaSi `galamazebuli~ saxiT<br />

warmodgeniliyvnen.<br />

klasicizmis ganviTarebis istoriuli farglebi<br />

13


mixeil kalandariSvili<br />

moicavs or saukunovan periods – ufro metic, XIX<br />

saukunis 30-an wlebSi, rodesac mTels evropaSi<br />

romantizmis epoqa dadga – maSinac ki, Cvenma siZem,<br />

aleqsandre griboedovma, dawera Tavisi wminda<br />

klasicisturi komedia `vai Wkuisagan~,romelSic daculia<br />

mimarTulebis kanonebi da normebi: moqmedeba viTardeba<br />

erT dReSi, erT adgilas, igi mTliania – xasiaTebi ki<br />

tipuri. yovelive es metyvelebs klasicizmis siZliereze,<br />

misi tradiciebis xangrZlivobasa da neoklasicisturi<br />

Teatris cxovrebis gagrZelebaze XIX saukunis bolomde.<br />

es exeba, rogorc parizis `komedi fransezis~ Teatris<br />

SemoqmedebiT praqtikas, romelic bolomde inaxavda<br />

klasicistur stils dramaturgiaSi, aseve _ samsaxiobo<br />

xelovnebis ganviTarebis im neoklasicistur tendenciebs,<br />

romlebic ara mxolod safrangeTSi,aramed sxva qveynebSic<br />

gamovlindnen, maT Soris ruseTsa da saqarTveloSi.<br />

magaliTisTvis gavixsenoT, moskovis `mcire~ Teatris<br />

SemoqmedebiTi saxe, sumbaTaSvil-iuJinis dramaturgia<br />

da samsaxiobo xelovnebis klasicisturi iersaxe;<br />

agreTve, sandro axmetelis axalgazrduli miswrafebebi,<br />

rodesac Cveni didi reJisori adidebda rusuli<br />

klasicizmis warmomadgenlis, karatiginis, Semoqmedebas<br />

da Tavis werilSi speqtaklze `Ralati~ aRfrTovanebiT<br />

werda sumbaTaSvili-iuJinis mier oTar-begis rolis<br />

Sesrulebaze – (rusul scenaze igi karatiginis Svilia)<br />

– `iuJini qmnis scenaze formebisa da plastikis himns~.<br />

XVII saukunis 30 wlebSi molieri, rasini da<br />

korneli safrangeTSi qmnian dramaturgiuli Semoqmedebis<br />

iseT nimuSebs, romlebic male misabaZi gaxdeba<br />

mTeli evropisaTvis. im qveynebSic ki, sadac udidesi<br />

dramaturgiuli tradiciebi arsebobda (inglisi da<br />

espaneTi) xSiri iyo Seqspiris tragediebis gadmokeTeba<br />

franguli klasicisturi dramis yaidaze. yovelive<br />

es metyvelebs klasicizmis saboloo Camoyalibebaze<br />

14


klasicisturi Teatris poetika<br />

evropul xelovnebaSi da misi principebis gardauval<br />

SemoWraze literaturaSi, dramaturgiasa da TeatrSi.<br />

miuxedavad imisa,rom XVII saukunis klasicizmi mkveTrad<br />

gansxvavdeboda XVIII saukunis ganmanaTlebluri<br />

klasicizmisagan, maT mainc akavSirebda erTmaneTTan<br />

ZiriTadi moTxovnebi da SemuSavebuli kanonzomierebebi,<br />

romlebic miuTiTebdnen saerTo amosaval niSnebze:<br />

gonebis dapirispireba grZnobasTan, racionaluris –<br />

emociurTan,saerTos – kerZosTan,– yovelive es,mkveTrad<br />

ganapirobebda klasicizmis Zlier da sust mxareebs.<br />

`damajereblobis~ moTxovna klasicistebTan ucnaur<br />

saxes iZenda – es iyo ara simarTlis Zieba, aramed svla<br />

sazogadoebaSi `dadgenili~ da miRebuli normebis<br />

aRiarebisaken; gonebis samarTlianobis mtkicebisa da<br />

martivi cxovrebiseuli logikis aRbeWdvisaken, romelic,<br />

xSir SemTxvevaSi, samarTlisgan Sors idga. zustad<br />

amitomac, klasicistebis `damajerebloba~ niSnavda ufro<br />

formaluri logikis damkvidrebas, romelic ubiZgebda<br />

dramaturgebs winaswar gaazrebuli sqemis mixedviT<br />

eazrovnaT da emoqmedaT.<br />

dekartes meTodi iTvaliswinebda sirTuleebis<br />

dayofas, anu rTul movlenebSi maTi nawilebisa da<br />

elementebis gancalkevebas (magaliTad, adamianis xasiaTSi<br />

erTi, romelime, ganmsazRvreli Tvisebis gamoyofas),<br />

romelic sabolod gvaZlevda xasiaTis erT Strixs da<br />

mniSvnelovnad akninebda dramaturgiuli Semoqmedebis<br />

xarisxs. gonivruli mTlianobisaken miswrafeba da<br />

xasiaTis ganviTarebis Tanmimdevruli logika xsnida mis<br />

dinamikurobas. TviT principi ki poeturi Semoqmedebis<br />

reglamentaciisa, drois manZilze gadaizarda kanonebis<br />

kultSi, romelic ganviTarebisTvis Semaferxebel<br />

faqtorad iqca.<br />

Cven axla viciT, rom renesansulma Tavisuflebis<br />

ideam da saerTod, adamianis miwieri cxovrebis<br />

15


mixeil kalandariSvili<br />

reabilitaciam, udidesi roli Seasrula xelovnebaSi.<br />

magram,imis miuxedavad,rom renesansis drosac moqmedebda<br />

`sami erTianobis kanoni~, maTi gaTvaliswineba ar iyo<br />

savaldebulo – miT ufro samivesi erTad. rogorc<br />

a. aniqsti amtkicebs, – renesansis wesebs, mogvianebiT,<br />

XVII s. safrangeTSi, n. bualom mianiWa kanonis Zala. a.<br />

aniqstis daskvnaSi eWvi rom ar Segveparos sakmarisia<br />

gavixsenoT, is, rasac jer kidev aristotele ambobda<br />

– sasurvelia tragediis moqmedeba daiwyos mzis<br />

amosvlisas da damTavrdes mzis Casvlamde – `sasurvels~<br />

da `savaldebulos~ Soris ki didi gansxvavebaa. magram<br />

SegviZlia vTqvaT, rom drois erTianobis ideis avtori<br />

TviT aristotele iyo.<br />

nikolo bualo moiTxovda drois, adgilis da<br />

moqmedebis aucilebel gaTvaliswinebas, man daawesa isic,<br />

rom kvanZis gaxsna iyos swrafi, moulodneli, Tumca<br />

winaswar momzadebuli da gaazrebuli. rusul TargmanSi<br />

es Semdegnairad JRers: («Довольны зрители, когда<br />

нежданный свет, развязка быстрая бросает на сюжет»).<br />

saerTod, bualos traqtatis popularobaSi yvelaze<br />

didi roli im garemoebam iTamaSa, rom igi kargad iyo<br />

galeqsili. bualos gabrazebulma mterma Jan fransua<br />

reniarma,romlis Teoriulma naSromma aRiareba verafriT<br />

moipova, ganacxada: `ar SegeSindeT, Tu dakargavT bualos<br />

`poetur xelovnebas~. mas mTlianad ipoviT horaciusTan~.<br />

es, rasakvirvelia, gadameteba iyo, radgan horaciusis<br />

traqtatis gavlena bualoze bevrad naklebia, vidre rene<br />

dekartis filosofiuri ideebisa. ase rom `poeturi<br />

xelovnebis~ dakargvis problema ar arsebobda. XVII<br />

saukunis parizis cxovrebaSi, rogorc irkveva, bevrma<br />

frangma zepirad icoda bualos Txzuleba iseve, rogorc<br />

odesRac qarTvelebma, _ `vefxistyaosani~.<br />

vl. baxmutski gvTavazobs XVII saukunis kulturis<br />

ganzogadebul suraTs, romelSic kargad Cans misi<br />

16


klasicisturi Teatris poetika<br />

saerTo da ganmasxvavebeli niSnebi: `XVII saukunis<br />

xelovneba warmodgenilia ori mxatvruli stiliT –<br />

barokoTi da klasicizmiT, romlebic, erTi mxriv, bevr<br />

rameSi ewinaaRmdegebian erTmaneTs TavianTi esTetikuri<br />

principebiT da amave dros, Sinaganad axloblebic<br />

arian. samyaro barokos xelovnebaSi warmogvidgeba<br />

simyarisa da simtkicis gareSe (disharmoniuli da<br />

mudmiv cvalebadi)... klasicizmi ki piriqiT, miiswrafvis<br />

simyarisaken, harmoniisaken... goneba da grZnoba masSi<br />

polarizirebulia, xolo harmonia gansazRvravs mxolod<br />

mxatvruli mTlianobis formalur struqturas.<br />

klasicizms xelovnuri qmnilebis danaxva axasiaTebs,<br />

_ rogorc Segnebulad Seqmnili, racionalurad da<br />

logikurad agebuli mxatvruli nawarmoebisa~. 1<br />

vl. baxmutskis farTo xedva im ZiriTadi procesebze,<br />

romlebic XVII saukunis kulturisa da xelovnebis<br />

ganviTarebis mTavar tendenciebs gansazRvravdnen,miT ufro<br />

did mniSvnelobas iZenen,rac ufro koncentrirebulia mis<br />

mosazrebaSi warmodgena `xelovnurobis~ sawyisze,rogorc<br />

klasicisturi kulturis damaxasiaTebel Tvisebaze.<br />

SemTxveviTi ar aris, ruseTSi farTod gavrcelebuli<br />

formulireba - `cru klasicizmi~, (ложный классицизм),<br />

rac TavisTavad xazs usvavda mimarTulebis xelovnur<br />

xasiaTs.<br />

klasicisturi Teatris `xelovnurebaze~ amomwurav<br />

pasuxs iZleva igive vl. baxmutski,rodesac ambobs: `XVII<br />

saukune evropuli Teatris oqros xanaa. iseve rogorc<br />

renesansma Tavi gamoxata ferweraSi, xolo XIX saukunem<br />

_ romanSi, XVII saukune ki yvelaze mkafiod TeatrSi<br />

aisaxa. ratom moxda ase? TviT samyaro aRiqmeboda<br />

rogorc Teatri. erTi mxriv, Teatri – iluzoruli,<br />

moCvenebiTi, aranamdvili TamaSis samyaroa... meore<br />

mxriv, ki – kulturuli movlena, xelovnuri qmnileba,<br />

1. Бахмутский В. Пороги культуры. М., 2005, с. 44-45.<br />

17


mixeil kalandariSvili<br />

gacnobierebuli Semoqmedebis nayofi, raRac ufro<br />

maRali, vidre TviT realoba. amitomac, Teatri SeiZleba<br />

aRviqvaT cxovrebis nimuSad. da, marTlac, Teatraloba<br />

gamsWvalavs XVII saukunisFsafrangeTis mTel cxovrebas<br />

– sazogadoebaSi ar unda yofiliyavi bunebrivi, iq<br />

etiketis moTxovnebs unda damorCilebodi... ludoviko<br />

XIV-s karis cxovreba xom mTlianad iyo Teatraluri<br />

warmodgena~. 1<br />

da marTlac, klasicisturi Teatri cdilobda<br />

aesaxa yovelive is, rac myaria, razec ver imoqmedebs<br />

drois damangreveli Zala. erT dReRameSi viTardeba<br />

klasicisturi tragediis moqmedeba da masSi yovelive<br />

rac xdeba `axla~, am wuTSi, niSnavs maradiul swrafvas _<br />

gaxdes mudmiv da sayovelTao movlenad.Aklasicisturi<br />

esTetikis niSandoblivi Tvisebaa mxatvruli nawarmoebis<br />

aRqma ara rogorc bunebrivad warmoSobili qmnilebisa,<br />

aramed, rogorc xelovnurad, adamianis mier Seqmnil da<br />

gamogonil Txzulebad, romelic winaswar daigegma.<br />

XVII saukunis bolos klasicizmica da franguli<br />

realobac ganicdis Rrma kriziss – warumatebeli<br />

politika, omebi, valebi – metyveleben absolutizmis<br />

kraxze. xelovnebaSic ki movlenebi krizisulad viTardeba:<br />

tragedia,komedia,satira dacemis gziT miemarTebian. Tumca<br />

gaivlis oci weli da klasicizmi gadava ganviTarebis<br />

axal fazaSi – ganaxldeba da moirgebs ganmanaTleblobis<br />

epoqis idealebsa da moTxovnebs.<br />

obieqturi msjeloba kulturis iseT movlenebze,<br />

rogoricaa: klasicizmi, sentimentalizmi, romantizmi an<br />

sxva, SesaZlebeli xdeba mxolod maSin, rodesac isini<br />

warmoaCenen TavianT mravalmxriv saxes – Zlier da<br />

sust mxares, mxatvrul miRwevebsa da ganviTarebisTvis<br />

Semaferxebel faqtorebs. suraTi,romelic iqmneba amgvari<br />

midgomis Sedegad,gvarwmunebs,rom nebismieri mimarTuleba,<br />

1. Бахмутский В. Пороги культуры. М., 2005, с. 44.<br />

18


klasicisturi Teatris poetika<br />

Tu stili, kanonzomierad aRmocenda kulturis saerTo<br />

sivrceSi da misi dadebiTi an uaryofiTi tendenciebi<br />

erTobliobaSi qmnian im sazRvrebs, romelTa darRveva<br />

mxolod erTeulebs anu geniosebs SeeZloT.<br />

magaliTad, renesansisdroindeli manierizmi<br />

dramaturgebisgan moiTxovda rac SeiZleba meti sisxliani<br />

scenis aRweras, romlebsac pirdapir uCvenebdnen Teatris<br />

mayurebels. am faqtma,erTi mxriv,gamoiwvia dramaturgebis<br />

Sejibri, romelTac sisxliani scenebis simravlis gamo,<br />

xSirad aviwydebodaT ris Tqma undodaT TavianTi<br />

tragediebiT, meore mxriv ki, _ ganviTarda Teatraluri<br />

teqnika da butaforia (sisxliani scenebis pirdapiri<br />

Cveneba moiTxovda damajereblobis axal xarisxs).<br />

ase gaCnda rezinis burTulebi, romlebSic sisxlis<br />

magivrobas TamaSobda wiTeli saRebavi, butaforiuli<br />

Tavebi, xelebi, fexebi, romlebic did STabeWdilebas<br />

axdendnen mayurebelze. bolos da bolos manierizmma<br />

gavlena moaxdina TviT Seqspirze, romelmac dagvitova<br />

sisxliani tragediebis Seudarebeli cikli.<br />

aseTive TvalsazrisiT SevxedoT XVII saukunis<br />

klasicizms, romelmac Tavisi normatiuli kanonebiTa<br />

da wesebiT dramaturgiaSic da TeatrSic, erTi mxriv,<br />

SezRuda SemoqmedebiTi procesi, xolo meore mxriv,<br />

Seqmna xelovnebis iseTi nimuSebi, romlebic Tavisi<br />

mniSvnelobiT realobaze maRla idgnen. gavixsenoT<br />

klasicizmis samsaxiobo teqnikis virtuozuli xerxebi:<br />

pozebis da Jestebis urTulesi partitura, deklamacia,<br />

ritmuli sizuste, varjiSebi sarkesTan da a. S.<br />

klasicizmi,SeiZleba iTqvas,bevr qveyanaSi warmoadgenda<br />

uaxlesi xelovnebis skolas, romlis orientiri mxolod<br />

antikuri xelovneba rodi iyo. ganviTarebis procesSi<br />

klasicizmis mTavar miznad iqca mxatvrulobis miRweva. es<br />

ki, udaod am mimarTulebis Zlier mxareze migvaniSnebs.<br />

19


20<br />

Teimuraz keJeraZe<br />

respublikuri ideebi fridrix Sileris<br />

adreuli periodis dramaturgiaSi<br />

XVIII-XIX saukunis germaniam udidesi filosofosebi<br />

da poetebi misca msoflio civilizacias. dRemde<br />

aqtualuria maTi naazrevi, maTi Semoqmedeba, maT mier<br />

Seqmnili literaturuli da filosofiuri Txzulebebi.<br />

germaniisaTvis es periodi azrovnebis revoluciuri<br />

epoqa iyo. lesingi, goeTe, Sileri – literaturasa<br />

da xelovnebaSi; kanti, fixte, haidegeri, hegeli –<br />

filosofiur azrovnebaSi. verc erT Semdgom epoqebSi<br />

filosofiuri skolebi, literaturuli mimdinareobani<br />

pirdapir Tu iribad ver ascdnen XVIII-XIX saukuneebis<br />

genialuri germaneli moazrovneebis qmnilebebs. msoflio<br />

civilizaciis istoriaSi gansakuTrebuli adgili<br />

daimkvidra fridrix Sileris poeziam, dramaturgiam,<br />

misma istoriul-esTetikurma memkvidreobam. ,,mxatvruli<br />

sityvis qarTveli ostatebi germanuli mwerlobidan<br />

iRebdnen mowinave ideebsa da mxatvrul saxeebs,<br />

amuSavebdnen analogiur siuJetebs, Targmnidnen iseT<br />

nimuSebs, romlebic garkveulwilad esadagebodnen maT<br />

SemoqmedebiT principebsa da miswrafebebs.~ 1<br />

1759 wlis 10 noembers, viurtembergis sahercogos<br />

qalaq marbaxSi daibada fridrix Sileri. igi karl<br />

evgenis, viutembergis hercogis mier daarsebul samxedro<br />

akademiaSi jer iurisprudencias, Semdeg ki medicinas<br />

swavlobda. samxedro akademiis msmenelebs ekrZalebodaT<br />

mSoblebTan Sexvedra da saubari zedamxedvelebis<br />

Tandaswrebis gareSe, werilebsac ki mkacri cenzura unda<br />

gaevlo. karlsSuleSi (ase ewodeboda samxedro akademias)<br />

1. reviSvili SoTa. ,,fridrix Sileri da qarTveli sazogadoebrioba~,<br />

gamomcemloba ,,codna – xalxs~, Tbilisi. 1959, gv. 5.


gatarebulma 8 welma, miuxedavad simkacrisa, ver Cakla<br />

axalgazrda SilerSi Tavisuflebisadmi ltolva, misi<br />

poeturi buneba. karlsSuleSi ecnoba Sileri meTvramete<br />

saukunis frangi ganmanaTleblebis lokisa da holbaxis<br />

filosofias, Seqspiris dramebsa da evropuli renesansis<br />

poetebs, Tanamedrove germanel moazrovneebs – lesingisa<br />

da goeTes Semoqmedebas.<br />

XVIII saukunis 70-iani wlebis germaniaSi e. w.<br />

literaturul-Teoriuli ,,amboxi~ ewyoba. literaturuli<br />

da sazogadoebrivi moZraoba ,,qariSxlisa da Setevis”<br />

(Sturm und Drang) saxelwodebiT aris cnobili. igi<br />

,,udaod progresuli movlena iyo, rogorc mZafri<br />

protesti germaniis CamorCenilobis winaaRmdeg~, 1 magram<br />

mkacri individualizmiT xasiaTdeboda. literaturul<br />

asparezze gamosuli axalgazrda Sileri Tavis pirvel<br />

dramaSi ,,yaCaRebi~,romelic karsSuleSi daiwera,scildeba<br />

,,qariSxlisa da Setevis~ farglebs da Tavisi gmiris _<br />

karl mooris individualisturi amboxis kraxis CvenebiT<br />

ebrZvis ,,SturmerTa~ ZiriTad niSans _ individulizms.<br />

,,msoflio literaturis erT-erTi umniSvnelovanesi<br />

Zegli _ ,,yaCaRebi” uSualodaa dakavSirebuli germanuli<br />

literaturis im tradiciebTan,romlebic XVIII saukunis<br />

samocdaaTian wlebSi warmoiSva. maT saukeTeso nimuSebs<br />

lesingis ,,emilia galoti~ da ,,naTaan brZeni~, goeTes<br />

,,goc fon berlinxingeni~ da ,,verTeri~, biurgeris<br />

,,leonora~ da ,,qariSxlisa da Setevis~ periodis<br />

progresul mweralTa nawarmoebebi warmoadgendnen~. 2<br />

Sileris ,,yaCaRebi~ iseve, rogorc misi sxva dramebi,<br />

gamsWvalulia Tavisuflebis ideiT, tiraniis winaaRmdeg<br />

brZolis paTosiT. usamarTlobis winaaRmdeg amxedrebuli<br />

1. Sileri fridrix. ,,rCeuli Txzulebani~, t. 1, gamomcemloba<br />

,,sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi. 1961, gv. 14.<br />

2. laSqaraZe daviT. ,,fridrix Sileri”, gamomcemloba ,,saxelgami”,<br />

Tbilisi, 1955, gv. 20.<br />

21


Teimuraz keJeraZe<br />

karl mooris (,,yaCaRebi~) saxeSi Silerma gviCvena<br />

keTilSobili adamianis sulieri drama. karlosi ambobs:<br />

,,ar SemiZlia artaxebiT SevboWo Cemi sxeuli, kanonebiT<br />

SevxuTo Cemi nebisyofa...~ 1<br />

Sileris Semoqmedebis adreuli periodis meore<br />

dramaSi ,,fieskos SeTqmuleba genuaSi~, tiraniis<br />

winaaRmdeg mimarTuli SeTqmuleba marcxiT mTavrdeba,<br />

Tumca respublikuri ideis uaryofa ar xdeba. ,,fieskos<br />

SeTqmuleba genuaSi~ _ respublikuri ideis ara erTi<br />

momxre da Tavgamodebuli mebrZolni: kalvino, verina da<br />

sxvebi, mzad arian bolomde ibrZolon respublikuri<br />

ideis gansaxorcieleblad, magram tragediis dasasruls<br />

respublikel sakosTan, centurionesa da tibosTan erTad<br />

muxls idreken fieskos winaSe. aseT viTarebaSi verinas<br />

gulgatexiloba respublikisaTvis brZolis gagrZelebis<br />

SeuZleblobis gamo da kompromisze misi wasvla logikuri<br />

iyo. ,,yaCaRebSi~ tiraniis winaaRmdeg amxedrebuli karl<br />

mooric sabolood uars ambobs brZolis gagrZelebaze,<br />

uaryofs brZolis ideas, radgan Tvlis, rom kanonierebis<br />

ukanonobiT damyareba SeuZlebelia. ,,magram mwerali<br />

garkveulad gvagrZnobinebs, rom es ar aris mooris<br />

saqmis sabolood damarcxeba. gvagrZnobinebs, rom<br />

es saqme gagrZeldeba da unda gagrZeldes. es Cans<br />

aSkarad nawarmoebis finalSi, sadac yaCaRebi mkveTrad<br />

upirispirdebian karl moors, moiTxoven misgan xeli<br />

aiRos Tavis gadawyvetilebaze~. 2<br />

Silerma ,,yaCaRebis~ siuJeti germaneli poetis daniel<br />

Subartis moTxrobidan ,,adamianis gulis istoriisaTvis~<br />

aiRo,xolo dramaSi ,,fieskos SeTqmuleba genuaSi~ asaxulia<br />

1547 wels genuaSi momxdari ajanyebis movlenebi. avtorma<br />

1. Sileri fridrix. ,,rCeuli Txzulebani~, t. 1, gamomcemloba<br />

,,sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi. 1961, gv. 289.<br />

2. xavTasi grigor. ,,narkvevebi germanuli klasikuri literaturidan~,<br />

gamomcemloba ,,ganaTleba~, Tbili, 1975, gv. 326.<br />

22


espublikuri ideebi fridrix<br />

Sileris adreuli periodis dramaturgiaSi<br />

SeTqmulebis istoriis Sesaswavlad gamoiyena kardinal<br />

recis ,,graf Jan lui fieskos SeTqmuleba~, robertsonis<br />

,,imperator karl V mmarTvelobis istoria~, heberlinis<br />

,,dawvrilebiTi istoriul-politikuri cnobebi genius<br />

respublikis Sesaxeb~ da diuperis ,,cnobil SeTqmulebaTa,<br />

konspiraciaTa da revoluciaTa istoria~. xolo rac<br />

Seexeba misi adreuli periodis mesame dramis ,,veragoba<br />

da siyvarulis~ siuJeti Sileris Tanamedrove germaniis<br />

erT-erT sahercogoSi iSleba. dramaSi mevioline mileris<br />

qaliSvil luizasa da prezidentis vaJis, ferdinandis,<br />

siyvarulis istoriaa asaxuli. wodebrivi sxvaoba<br />

wamoimarTeba SeyvarebulTa Soris gadaulaxav winaRobad.<br />

luiza ocnebobs im droze, roca gauqmdeba yovelgvari<br />

wodebrivi zRvari da yvela adamiani Tanaswori iqneba.<br />

ferdinandi ibrZvis TanasworobisaTvis, radgan misi da<br />

luizas siyvarulis umTavresi winaaRmdegoba wodebriv<br />

uTanasworobaSia. ,,ferdinandis brZola wodebrivi<br />

privilegiebis, socialuri zRudeebis winaaRmdeg, isev da<br />

isev migviTiTebs, rom arsebuli germanuli sinamdvilis<br />

winaaRmdeg amxedrebuli Sileri brZolis gzebisa da<br />

saSualebebis ZiebaSia~. 1<br />

,,veragoba da siyvaruli~ dramaturgiuli<br />

TvalsazrisiT, Sileris adreuli periodis erTerTi<br />

yvelaze srulyofili nawarmoebia. masSi ,,yvela<br />

personaJi emsaxureba ZiriTadi ideis gaxsnas, Tanac<br />

organulad monawileobs moqmedebis ganviTarebaSi da<br />

TavisTavad dasrulebul saxes warmoadgens. yuradRebas<br />

ipyrobs moqmed pirTa bunebrivobac. TviT ferdinandis<br />

da luizas monologebic ki ufro Cveulebrivia da<br />

naklebad maRalfardovani,vidre `yaCaRebisa~ da `fieskos<br />

SeTqmulebis~ gmirTa tiradebi. magram am nawarmoebis<br />

mTavari Rirseba is aris, rom masSi araCveulebrivi<br />

1. WarxalaSvili zurab. ,,istoriisa da literaturis Teoriis<br />

sakiTxebi~, gamomcemloba, ,,ganaTleba~, Tbilisi, 1981, gv. 257.<br />

23


Teimuraz keJeraZe<br />

siZlieriTa da mkveTrad aris mxilebuli arsebuli<br />

ukuRmarToba~. 1<br />

respublikuri ideebiT aris gamsWvaluli Sileris<br />

Semoqmedebis adreuli periodis ukanaskneli drama ,,don<br />

karlosi~. am dramaSi gacilebiT ufro Tanmimdevrulia<br />

respublikuri ideebisaTvis brZola, vidre Sileris<br />

adreul nawarmoebebSi ,,yaCaRebSi~, ,,fieskos SeTqmuleba<br />

genuaSi~ da ,,veragoba da siyvarulSi~.<br />

respublikuri ideebisaTvis brZola markiz pozas<br />

moqmedebis mTavari mizania. Tumca man icis, rom<br />

respublikuri ideis ganxorcielebisaTvis jer dro ar<br />

damdgara, magram mas swams sabolood veranairi Zala ver<br />

SeaCerebs TavisuflebisaTvis brZolis suliskveTebas da<br />

dadgeba respublikuri ideebis gamarjvebis istoriuli<br />

Jami. istoriis Semqmnel da mamoZravebel Zalad Silers<br />

markis poza yavs gamoyvanili. markis pozas respublikur<br />

ideaTa ganmaxorcieleblad ganaTlebuli xelisufali<br />

miaCnia. is Tvlis, ,,rom sakmarisia filipes kalmis ,,erTi<br />

mosma da mTeli qveyana ganaxldeba, gardaiqmneba~. Tumca,<br />

isic unda aRiniSnos,rom sazogadoebrivi ganTavisuflebis<br />

es gza, markiz pozasaTvis, yvelaze ufro sasurveli da<br />

misaRebi gzaa, magram mainc – ara erTaderTi. ukidures<br />

SemTxvevaSi is ar uaryofs despotizmis damxobis<br />

revoluciur saSualebasac da xalxTa uflebas –<br />

ajanyebiT, ZaladobiTve daibrunos is, rac misi ,,wmidaTawmida<br />

uflebaa~. 2<br />

Sileris Semoqmedebis adreuli periodis dramebi<br />

da imave periodSi Seqmnili misi leqsebi poetis<br />

mebZolis suliskveTebis gamomxatveli qmnilebebia.<br />

Sileris TavisuflebisaTvis mebrZoli personaJebi, xSir<br />

SemTxvevaSi, araTanmimdevrulad moqmedeben, magram maTi<br />

1. laSqaraZe daviT. ,,fridrix Sileri~, gamomcemloba ,,saxelgami~,<br />

Tbilisi, 1955, gv. 61;<br />

2. iqve: gv. 67.<br />

24


espublikuri ideebi fridrix<br />

Sileris adreuli periodis dramaturgiaSi<br />

moqmedebis umniSvnelovanesi Rirseba TavisuflebisaTvis<br />

brZolis paTosia. ,,yaCaRebis~, ,,fieskos SeTqmulebisa~<br />

da ,,veragoba da siyvarulis~ saerTo ideuri<br />

RerZi calkeuli, SedarebiT mowinave adamianebis<br />

individualisturi ajanyebaa maSindeli sazogadoebrivi<br />

ukuRmarTobis winaaRmdeg. rogori SezRudulic ar unda<br />

iyos Sileris adreul dramebSi gamoyvanil meamboxeTa<br />

brZola, ra aspeqtSi da rogori formiTac ar unda iyos<br />

naCvenebi igi, Sileri mainc ver acda ,,Sturmeruli~<br />

msoflmxedvelobrivi poziciidan gabatonebuli reJimis<br />

winaaRmdeg brZolis ideas.<br />

Sileris adreuli periodis dramebSi aSkarad Cans<br />

sazogadoebis moraluri aRzrdis gziT arsebuli<br />

sinamdvilis Secvla. ,,SeiZleba Tu ara absoluturi<br />

monarqiis gardaqmna respublikad ,,zemodan~ ,,ganaTlebuli~<br />

monarqisa da moralurad srulyofil rCeul individTa<br />

TaosnobiT, – aseTia sakiTxi, romelic tragediis avtors<br />

ainteresebs~. 1 am Temas Silerma Tavisi Teoriuli<br />

xasiaTis Sromebi miuZRvna ,,Tanamedrove germanuli<br />

Teatris Sesaxeb~ (1782) da ,,Teatri, rogorc moraluri<br />

dawesebuleba~ (1784). SemdgomSic, 1787-97 wlebSi<br />

Sileri ZiriTadad istoriul – filosofiuri xasiaTis<br />

Sromebze muSaobs. am SromebSi Sileri Teoriulad<br />

asabuTebs adamianis zneobrivi aRzrdis mniSvnelobas<br />

sazogadoebrivi wyobis gardaqmnisaTvis. pirovnebis<br />

sulier CamoyalibebaSi igi udides mniSvnelobas aniWebs<br />

xelovnebas, rogorc zneobrivi aRzrdis erTaderT<br />

saSualebas.<br />

Sileri Tvlis, rom esTetikuri aRzrda, erTaderTi<br />

realuri gzaa adamianis zneobrivi srulyofisaken, rac<br />

aucilebelia imisaTvis, rom adamiani sazogadoebis<br />

sasurveli wevri gaxdes da Tavad ganaxorcielos<br />

1. WarxalaSvili zurab. ,,istoriisa da literaturis Teoriis<br />

sakiTxebi~, gamomcemloba, ,,ganaTleba~, Tbilisi, 1981, gv. 258.<br />

25


Teimuraz keJeraZe<br />

sazogadoebrivi cvilebebi. ,,mxolod Tavisufal xalxs<br />

SeuZlia daamkvidros samarTlianoba da bednieri ganwyoba<br />

adamianTa da xalxTa Soris~. 1 am ideiT aris gamsWvaluli<br />

Sileris adreuli periodis `respublikuri tragedia~<br />

,,don karlosi~.<br />

,,Sileri swored is poetia, romlis qadageba<br />

kacTmoyvareobisa, erTobisa da Tanasworobisa<br />

yvelaze ufro mZlavrad gaismoda warsuli saukunis<br />

ganmavlobaSi~. 2 adreuli periodis dramebSi ,,yaCaRebi~,<br />

,,fieskos SeTqmuleba genuaSi~, ,,veragoba da siyvaruli~<br />

da ,,don karlosi~ _ fridrix Silers gadmocemuli aqvs<br />

Tavisi drois TavisuflebisaTvis brZolis suliskveTeba,<br />

respublikuri miswrafebani, ganaTlebis epoqis germaniis<br />

didi moazrovneebis pirovnebis Tavisuflebisa da<br />

adamianis Tavisufali ganviTarebis idea, rom Tavisufali<br />

adamiani,romelic miaRwevs grZnobisa da gonebis harmonias,<br />

Tavisi cxovrebis ZiriTad miznad daisaxavs sazogadoebis<br />

keTildReobisaTvis samsaxurs.<br />

1. reviSvili SoTa. ,,fridrix Sileri da qarTveli sazogadoebrioba~,<br />

gamomcemloba ,,codna – xalxs”, Tbilisi, 1959, gv.<br />

19.<br />

2. gomarTeli ivane. ,,rCeuli Txzulebani” t.2 gamomcemloba<br />

,,literatura da xelovneba”, Tbilisi, 1966, gv. 54.<br />

26


maia kiknaZe<br />

akaki wereTeli Teatris xelmZRvaneli<br />

da reJisori<br />

akakis sareJisoro moRvaweoba quTaisidan daiwyo.<br />

jer kidev 1862 wels, rodesac akaki ruseTidan droebiT<br />

quTaisSi Cavida, pirveli warmodgena gamarTa. `im dros<br />

qalaq quTaiss araferi gasarTobi ar moepoveboda, didi<br />

mowyeniloba iyoo~ - ixsenebda akaki. swored maSin,<br />

gimnaziis maswavlebels akakisTvis uTxovia `speqtaklis<br />

gamarTva~. akakic daTanxmebula, gadauwyvetiaT daedgaT<br />

zurab antonovis `mzis dabneleba~. Mmayurebels<br />

Teatri imdenad moswonebia, rom speqtakli ramdenjerme<br />

warmoudgeniaT kidec. Teatraluri saqmianoba akakim<br />

kvlav ganagrZo, roca is peterburgidan meored dabrunda<br />

samSobloSi.<br />

im periodSi quTaisSi momrigebel mosamarTled<br />

msaxurobda mwerali da sazogado moRvaweD rafiel<br />

erisTavi, romlis ZalisxmeviTac scenismoyvareTa wre<br />

Camoyalibda. am wris saqmianobaSi, sxva msaxiobebTan<br />

erad akakic aqtur monawileobas Rebulobda. wres<br />

didi warmateba hqonda. `darbazi sul xalxiT iyo<br />

savse~. erTxel TbilisSic miiwvies sagastrolod,<br />

sadac adgilobriv scenismoyvareTa daxmarebiT, iTamaSes<br />

giorgi erisTavis `yvaryvare aTabagi~. mogvianebiT 1869<br />

wels ki niko avaliSvilis TxovniT, akakim Tbilisel<br />

scenismoyvareebTan erTad, arCil muxran-batonis saxlSi,<br />

pirveli Sinauri warmodgena moawyo. akaki igonebda,<br />

Tu rogor pirobebSi uxdebodaT msaxiobebs muSaoba.<br />

`scena arsad iyo, muxran-batonis qvrivma misi saxlis<br />

zala maTxova scenad gasakeTeblad. SevudeqiT saqmes,<br />

ficrebi sativoze viyideT scenisaTvis da motaniT,<br />

rom Zvirad ar dagvjdomoda axalgazrdobam mozida<br />

27


maia kiknaZe<br />

Rame zurgiT~. 1 akakis dasadgamad aurCevia misive piesa<br />

`Zvelsa da axals Sua~, dekoracie bzec uzrunvia da mis<br />

dasaqiravebladac TviTon wasula. zogjer akaki Tavisive<br />

dadgmul speqtaklebSic Rebulobda monawileobas.<br />

1875 wlis 10 maiss, akakis reJisorobiT, Tbilisis<br />

sazafxulo TeatrSi warmoadgines akakis Targmani<br />

molieris komediisa `skapenis cuRlu toba~, romelSic<br />

akaki Jerontis rols TamaSobda. amis Sesaxeb sergei<br />

mesxi werda `...ra mSvenivrad iTamaSes... gansakuTrebiT<br />

akakim Jerontis roli da n. avaliSvilma skapenis...<br />

Txouloben rom meored warmoadginon~ 2 . Jerontis roli<br />

akakisTvis ar iyo erTaderTi, cnobilia, rom mas kidev<br />

ramdenime roli hqonda naTamaSebi, 1867 wels TbilisSi<br />

scenismoyvareTa warmodgenaSi beklemiSevis dramaSi<br />

`maiko~, qarTveli vaWris roli Seasrula, 1872 wels<br />

ozurgeTSi iTamaSa iWviani qmari, 1880 wels kote mesxis<br />

benefisze kvlav Jerontis roli, 1876 wels sundukinis<br />

piesaSi `kidev erTi msxverpli~, mixeilis roli. amave<br />

dros monawileobas Rebulobda antraqtebis dros<br />

gamarTul warmodgnebsa da literaturul saRamoebze,<br />

sadac kiTxulobda Tavisive nawarmoebebs da `tkbili<br />

eniT~ xiblavda sazogadoebas. misi erTerTi gamosvlis<br />

Sesaxeb gazeTi `droeba~ werda; `yvelaze mometebuli<br />

taSi da yuradReba sazogadoebisagan divertismentSi<br />

daimsaxura da daimsaxura samarTlianadac T. akaki<br />

wereTelma Tavis mSvenier leqsebis mSvenivrad wakiTxviT.<br />

gansakuTrebiT leqsi `ar momkvdara, mxolod sZinavs!<br />

iseTis aRtacebiTa da grZnobiT sTqva, rom roca gaaTava,<br />

TeatrSi erTi ori saSineli gauwynarebeli taSis kvra<br />

`bravos~ Zaxili, skamebis braxuni da griali Seiqmna...~. 3<br />

mudmivmoqmedi Teatris daarsebis Semdeg, 1879 wlidan<br />

daiwyo axali etapi qarTuli Teatris istoriaSi. nel-<br />

1. Jurn. `Teatri da cxovreba~EE1910 #37.<br />

2. s. mesxi – werilebi Tb. 1950 gv. 184.<br />

3. gazeTi `droeb~ 1880 #206.<br />

28


nela gaizarda moTxovnileba speqtaklis reJisorul<br />

gadawyvetaze. marTalia, recenziebSi ZiriTadad iwereboda<br />

msaxiobebisa da piesis (xSirad Sinaarsi) Sesaxeb, magram<br />

reJisuris ganivTarebis am etapze meti yuradReba<br />

daeTmo sareJisoro mxaresac `vurCev Cven dass, rom<br />

sareJisoroQnawilsac meti yuradReba miaqcion~- werda<br />

`droebis~ korespondenti. 1880 wlis seqtemberSi ki<br />

rodesac Teatraluri sazogadoebis wesdeba daiwera,<br />

pirdapir ganisazRvra reJisoris ufleba movaleobani,<br />

reJisors daeniSna xelfasis saxiT yovel TveSi 10<br />

marka, rac gaTanabrebuli iyo komikuri da vodeviluri<br />

msaxiobebis xelfasTan.<br />

1880 wlis seqtemberis pirvel naxevarSi akaki saTaveSi<br />

Caudgeba qarTul dass. is reJisoric aris da Teatris<br />

xelmZRvanelic. misi xelmZRvaneloba rTul periods<br />

daemTxva. am droisaTvis `Teatri rusis aqtiorma palma<br />

daiWira da qarTvelebs ki aRarc erTi dRe aRar daeTmo,<br />

darCa qarTvelebi uTeatrod da unda daSliliyo ase<br />

mSvenivrad pirvel sezonSi wayvanili saqme~. 1 _ igonebda<br />

akaki. dasi cud mdgomareobaSi aRmoCnda, am faqtis gamo<br />

Sewuxebulma iliam, akakis sTxova saqme moegvarebina.<br />

maSin akaki `mSakis~ redaqtor arwrunTan mivida da<br />

daxmareba sTxova.Aarwruni,romelsac qarvasla ekuTvnoda,<br />

akakis Sehpirda, rom `sakoncerto zalas~ Teatrad<br />

gadaakeTebda. dass ki misTvis yvela warmodgenaSi 40<br />

maneTi unda gadaexada. palmis Teatri arwrunis TeatrTan<br />

SedarebiT momcro iyo, amave dros misi daqiraveba<br />

ufro Zviric jdeboda. `kostumebi, muzika da sxvadasxva<br />

yvelaferi saSovneli da saqiravebeli iyo, maSinQrodesac<br />

palmis TeatrSi yvelaferi mza-iyo~ - (akaki) magram<br />

dass sxva gamosavali ar hqonda. akaki muSaobas Seudga.<br />

sezonis gaxsnamde, ramdenime dRiT adre, akakim<br />

rogorc antrepreniorma da Teatris xelmZRvanelma,Q<br />

1. akaki da Teatri – Tb 1955 gv 148.<br />

akaki wereTeli Teatris xelmZRvaneli da reJisori<br />

29


maia kiknaZe<br />

sainformacio weriliT `qarTuli Teatris saqme~, 1 Tavisi<br />

gegmebis Sesaxeb,acnoba sazogadoebas.Ggegmis mixedviT,Aam<br />

sezonSi Zvel msaxiobebs miemateboda axali pirebic<br />

da xandaxan scenismoyvareebic, romlebic miiRebdnen<br />

speqtaklebSi monawileobas. dasi ecdeboda axal-axali<br />

piesebis warmoadgenas, ZiriTadi yuradReba daeTmoboda<br />

maSindeli cxovrebis amsaxveli dramebis Cvenebas.<br />

sezoni 24 seqtembers akakis piesiT `kudur-xanumiT~<br />

gaixsna. gazeTi ‘’droeba’’ 2 1880 #205 sezonis gaxsnas<br />

weriliT exmianeba. `am dRes qarTuli dasi Teatralur<br />

scenas xsnis akakis reJisorobiT. warmoadgenen piesas<br />

`kudur-xanums~. akaki wereTelma ikisra qarTuli<br />

warmodgenis gamarTva da gamgeoba qarTuli trupisa...~<br />

werilidan irkvva, rom `adrindelze ufro mometebuli<br />

wesiereba iyo, moTamaSeebma rigianaT icodnen Tavis<br />

rolebi da kargaT gawvTnilni iyvnen~. Tumca moTamaSeTa<br />

Sesruleba dadebiTad Sefasda, recenzentma akakis<br />

piesis naklzec miuTiTa `erTob grZeli monologebi da<br />

dialogebi aqvso~. miuxedavad speqtaklSi arsebuli rigi<br />

naklovanebebisa, dasawyisisTvis saqme kargad midioda.<br />

speqtaklebi sistematurad imarTeboda, sazogadoeba did<br />

pativs scemda artistebs, Teatri yovelTvis xalxiT iyo<br />

savse,amis gamo Semosavali ara Tu hyofnidaT xelfasebis<br />

dasarigeblad, aramed aWarbebda kidec.BSemosavlis<br />

gazrdasTan dakavSirebiT,msaxiobTa umravlesobaSiBgaCnda<br />

azri,BTviTon CamoeyalibebinaT amxanagoba da TviTon<br />

Cadgomodnen Teatrs saTaveSi. esEsakiTxiBgansakuTrebiT<br />

mwvaved dadga quTaisis gastrolebis dros.<br />

1880 wlis 10 dekembers akakim dasi sagastrolod<br />

quTaisSi waiyvana. im dros quTaisSi saTavadaznauro<br />

bankis kreba midioda. amis gamo speqtaklebs mayurebeli<br />

ar aklda da Semosavalic kargi SeuvidaT, magram kargma<br />

Semosavalma msxiobTa nawilSi kvlav aRZra survili,<br />

1. gaz. `droeba~ 1880 #196<br />

2. gaz. `droeba~ 1880 #205<br />

30


akaki wereTeli Teatris xelmZRvaneli da reJisori<br />

rom amxanagoba SeeqmnaT da TviTon gaZRolodnen Teatrs.<br />

aman gamoiwvia usiamovneba akakisa da msaxiobebs Soris,<br />

ris gamoc akakim uari Tqva antrepreniorobaze.<br />

1881 wlis oqtombris meore naxevarSi akaki brundeba<br />

quTaisSi da adgilobriv ZalebiT qmnis dramatul wres da<br />

uzrunvelyofs speqtaklis momzadebas. `saSviliSvilio<br />

saqmes-Teatrs rom saxumaro dar mohkida xeli da mkvidrs<br />

niadagze daayenebs mas amas yvela hxedavs da yvela Sehxaris<br />

`bagrat didis~ avtoris – wers gazeTi ‘’droeba~. 1 misive<br />

reJisorobiT xarazovis TeatrSi quTaisel scenismoyvareTa<br />

dasisagan, warmodgenil iqna molieris `eWviT<br />

avadmyofi~ da akakis vodevili `repiticia’’. speqtaklis<br />

Sesaxeb ‘’droeba’’ werda; `warmodgena sazogadod Zalian<br />

kargad wavida da Cinebuli STabeWdileba moaxdina<br />

sazogadoebaze. rolebis kargad asrulebis garda, amis<br />

umTavresi mizezi iyo axali piesa, romelic TviTon<br />

erTob kargia da kargadac aasrules~. 2<br />

akaki wereTlis reJisoruli xedva, moTxovnilebebi<br />

Teatraluri xelovnebisadami misi damokidebuleba,<br />

gamoxatulia sxvadasxva statiebsa Tu werilebSi.<br />

misTvis `xelovnebis taZari~ uSualod dakavSirebuli<br />

iyo Teatris esTetikasTan, xolo `erovnuli sake~<br />

mis poziciasTan. Teatris arsebobis auclebloba<br />

da misi avtoritetis zrda ganxilulia erovnuli<br />

mniSvnelobis konteqstSi. akaki werda: `mxolod erTaderTi<br />

asparezi dagvrCenia – Teatri, saidanac SegviZlian<br />

gavigonoT Cveni deda-ena..., Cven, am Teatris wyalobiT,<br />

SegviZlian gavixsenoT Cveni warsuli, davinaxoT awmyo<br />

da warmovidginoT momavali~. 3 Teatrisadmi aseTi midgoma<br />

iyo amosavali wertili repertuaris SerCevis drosac,<br />

rac xels uwyobda Teatris saganmanaTleblo funqciis<br />

gazrdas.Aakakis sjeroda Teatris ganusa zRv reli Zalis<br />

1. gaz. `droeba~ 1881 #278<br />

2. gaz. `drpeba~ 1882 #101<br />

3. akaki da Teatri – dasaxelebuli naSromi gv. 70.<br />

31


maia kiknaZe<br />

axalgazrdobis aRzrdis saqmeSi. ‘’scena xom sarke unda<br />

iyos, cxovrebis av-kargis utyuvrad maCvenebeli da<br />

imave dros xalxis gamwvrTneli umaRlesi skolac~.<br />

mayurebelma speqtaklidan zustad unda gaigos `ra aris<br />

cudi da ra aris kargi. ra aris sagulisxmo an ra<br />

aris saqebari da sasiamovno erTi sityviT daafiqros,<br />

agrZnobinos da aamoqmedos~. am kriteriumiT afasebs<br />

msaxiobTa niWsac, rogorc reJisori da kritikosi erTsa<br />

da imaves moiTxovs msaxiobisagan. rolis `sinamdviliT<br />

gadmocemas, gamoxatvas~, teqstisadmi erTgulebas. am<br />

mxriv sagangebod gamoarCevs kote yifians, romelic<br />

`mxolod imasa cdilobs, rom gveCvenos rolebSi ise,<br />

rogorc hsurvebia piesis avtors~. akaki principulad<br />

icavs ra dramaturgis uflebebs unda vigulisxmoT,<br />

rom misi rogorc dramaturgisa da reJisorisa Tvis<br />

teqstze muSaoba iqneboda umTavresi.Aakaki, werilSi<br />

`mcire SeniSvna~, reJisoris movaleobaze saubris dros,<br />

pirvel rigSi reJisorisagan moiTxovda gansakuTrebuli<br />

yuradRebiT waekiTxa artistebisaTvis piesa, gaecno<br />

deda-azri, aexsna TiToeuli moqmedi piris xasiaTi.<br />

rogorc, msaxiobi nuca CxeiZis mogonebidanM viciT, akakis<br />

piesis Sinaarsis saucxood gadmocemis unari gaaCnda da<br />

gulmodgined SeeZlo ganemarta msaxiobebisTvis moqmedi<br />

piris xasiaTebi,magram is rom Tavad eCvenebina Tu rogor<br />

unda eTamaSa msaxiobs esa Tu is roli akakis amis<br />

gamocdileba ar hqonda.<br />

akakisaTvis, rogorc reJisorisa da Teatris<br />

xelmZRvanelisTvis gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda<br />

1903 wels. 1903 wlis 5 ivlss gazeT `iveriaSi~ (#145)<br />

gaCnda informacia, qarTul dramatul dasSi akakis<br />

reJisorad miwvevis Seaxeb. axsnilia is mizezebic, Tu<br />

ratom daavala mas dramatulma komitetma qarTuli<br />

dasis xelmZRvaneloba. cxadia, akakis did avtoritetTan<br />

erTad komitets imedi hqonda, rom misi gamocdileba<br />

32


akaki wereTeli Teatris xelmZRvaneli da reJisori<br />

da sasceno xelovnebis codna gamoakeTebda Teatris<br />

mdgomareobas. komiteti akakisagan Tanxmobas eloda.<br />

akakim werili sofelSi miiRo q-ni anastasia maCablisagan,<br />

romelic gamgeobis Tavmjdomaris, qarTveliSvilis<br />

survils atyobinebda, qarTuli dasis reJisorad misi<br />

miwvevis Sesaxeb. amas mohyva Tavad qarTveliSvilis<br />

Txovnac. akaki didi pativismcemeli iyo nikoloz<br />

qarTveliSvilisa, amitom `xaTri veRar gautexa da mis<br />

winadadebas daTanxmda.’’ akaki ar iyo reJisori, misi<br />

Tanxmoba mogvianebiT ase axsna: `msaxiobebs,romelTacA ar<br />

gamouvliaT saTeatro skola da xelovnebis ara gaegebaT<br />

ra da arc survili aqvT. amisTana xalxis winamZRoloba<br />

da swor gzaze dayeneba Znelia magram mainc radganac<br />

usaSvelo ara aris ra amgvar SemTxvevaSi, mec Tavi ar<br />

movaride amovudeq gverdSi qarTul dass. 1<br />

dasi sakmaod didi iyo, rogorc aRiniSna `amisTana<br />

didi dasi jer qarTul Teatrs ar hyoliao.~ qalebidan:<br />

mako safarova, nato gabunia, el. CerqeziSvili, nino CxeiZe,<br />

al. kargareTeli,taso abaSiZe,nebieriZe,gamyreliZe,mdivani,<br />

daviTaSvili, yifiani, giviSvili. kacebidan: k. yifiani, v.<br />

abaSiZe, k. mesxi, v. gunia, imedaSvili, mirianaSvili da<br />

sxvani. reJisoris TanaSemwed da scenis administratorad<br />

gamgeobam konstantine SaTiriSvili daniSna. akaki udides<br />

pasuxismgeblobas grZnobda dakavebul Tanamdebabaze,<br />

igives moiTxovda msaxiobebisgan `Tqven damanaxveT<br />

erTguleba, mxneoba da gamrjeloba qarTul Teatrisadmi<br />

da me giCvenebT magaliTs misi syvarulisas~ – mimarTavda<br />

dasis wevrebs. akakim, rogorc reJisorma da Teatris<br />

xelmZRvanelma Tavisi saprogramo gegma 5 punqtaT<br />

Camoayaliba. Teatris mimarTuleba,siaxlis Ziebis survili<br />

uSualod daukavSira repertuars, xolo repertuari<br />

qarTuli orientaciis sakiTxs. akaki, romelic kargad<br />

acnobierebda Tavis movaleobas, dasisgan pirvelive<br />

1. akaki wereTeli – TxzulebaTA sruli krebuli Tb., 1961,<br />

t.14, gv. 232.<br />

33


maia kiknaZe<br />

Sexvedrisas, principulad moiTxovda:<br />

1. gamtkicebul-gaspetakebul enas da ara<br />

CiqorTuls,<br />

2. rolebis gazepirebas, piesis mTavari azris<br />

Segnebas,<br />

3. rolebis dakvirevbiT Sewavlas da<br />

4. reJisoris survilTan msaxiobis survilis<br />

SeTanxmebas, raTa aRaravis eTqva `es didi rolia~, `es<br />

patara~, `es SemSveniso~, `es arao~, `amas viTamaSeb~, `imas<br />

arao~ da amgvarebi.’’ 1<br />

akaki maleve sityvidan saqmeze gadavida da sezonis<br />

gaxsnisTvis momzadeba daiwyo. dasadgmelad airCia<br />

sazogadoebisaTvis kargad nacnobi piesa, daviT erisTavis<br />

istoriuli drama `samSoblo~, es iyo misi principuli<br />

poziciis gamoxatva. rolebi akakim Tavad gaanaawila:levan<br />

ximSiaSvili – k. mesxi,Sah-abasi – v. gunia,qeTevani – CxeiZe,<br />

lioniZe – k. yifiani, gogia diakvani – k. SaTiriSvili,<br />

dedakaci – n. gabunia da sxvebi. warmodgenisaTvis axali<br />

tansacmeli da dekoraciebi mxatvar novaks SeukveTes.<br />

1903 wlis 21 seqtembers sezoni `Cinebulad gaixsna~.<br />

speqtaklma mayurebelTaA molodini ara Tu gaamarTla,<br />

aramed `yvela molodins gadaaWarba~. molodini<br />

ki marTlac Zalian didi iyo. Teatri gaWedili iyo<br />

xalxiT. Ppremieramde 2-3 dRiT adre, ukve yvela bileTi<br />

iyo gayiduli, amis gamo xalxi ukan gabrunda, Tumca<br />

Semdeg sazogadoebis moTxovniT, speqtakli ramdenjerme<br />

gaimeores. presac aRtacebiT Sexvda warmodgenas, Seaqes<br />

akaki, rogorc xelmZRvaneli da reJisori `marTalia,<br />

saeWvod aravis miaCnda, rom b-ni akaki dasabamiTve<br />

moamage da didad daxelovnebuli Cveni scenis saqmeebSi,<br />

Tavis madlian xels daamCnevda wlevandels qarTul<br />

warmodgenas, magram kviris warmodgenam yvela molodins<br />

gadaaWarba, `iseTi mwyobri, Segnebuli da moxdenili<br />

1. akaki da Teatri – dasaxelebuli naSromi gv. 118.<br />

34


akaki wereTeli Teatris xelmZRvaneli da reJisori<br />

TamaSi, iSviaTad gvinaxavs~. 1 gazeTi `cnobis furcelis~ 2<br />

cnobiT, `piesam sakmaod mwyobrad Caiara, sazogadoebam<br />

artistebi mravaljer aRtacebiT gamoiwvia da xangrZlivi<br />

taSiT daajildova~. xolo warmodgenis bolos TviT<br />

reJisori T. akakic gamoiwvia da xangrZliv taSis cemiT<br />

miegeba~. presaSi,rogorc avRniSne akakis misamarTiT<br />

saqebari sityvebi gaisma gansakuTrebiT aRiniSna msaxiobTa<br />

Cacmuloba `romelic reJisoris didi dakvirvebiT<br />

moewyo da Seexamebina yovelive~. didi mowoneba<br />

daimsaxura msaxiobTa TamaSma, gansakuTrebiT valerian<br />

guniam Sah-abasis rolSi, axalgazrda msaxiobTaA Soris<br />

ki niko gvaraZem (patara biWi) isaxela Tavi. mogvianebiT<br />

niko gvaraZe madlierebiT igonebda akakisTan muSaobas,<br />

romelmac orsityvian rolsac ki didi yuradReba miaqcia<br />

da masTan bevri repeticia gaiara. speqtaklSi aseve<br />

SesamCnevi iyo gamarTuli qarTuli eniT metyveleba, ris<br />

gamoc reJisori gansakuTrebul madlobas imsaxurebda,<br />

radgan Cveulebriv CiqorTulis magivrad, wminda qarTul<br />

enaze saubars ismenda mayurebeli.<br />

`samSoblos~ warmatebis Semdeg, akakim dasadgemlad<br />

Seqspiris komedia `Wirveuli colis morjuleba~<br />

airCia. (k. mesxis Targmani). speqtakli 2 oqtombers<br />

TavadaznaurTa TeatrSi warmoadgines. akaki amjeradac<br />

Seaqes. `reJisoris mcodne da madlianma sulma sruliad<br />

gardaqmna Cveni Teatri. aqamomde Tu sircxvilis oflSi<br />

viwurebodiT, ucxom aravin Seixedos Cvens TeatrSio,<br />

axla mosaridebeli aRara gvaqvs ra~ 3 recenzentis azriT,<br />

artistebis TamaSi da maTi Cacmuloba araCveulebrivad<br />

Cinebuli iyo, Seqspiris komedia ise mwyobrad iTamaSes,<br />

rom yvela gaocebuli darCa... da sazogadoebam didad<br />

isiamovna~. ramdenime dReSi, 7 oqtombers, akaki kvlav<br />

premierisTvis emzadeboda. amjerad, rogrc dramaturgi<br />

1. gazeTi `iveria~ 1903 #202<br />

2. gazeTi `cnobis furceli~ 1903 #2272<br />

3. gaz. `iveria~ 1903, #211<br />

35


maia kiknaZe<br />

sakuTari piesiT’’patara kaxiT’’ unda wamdgariyo<br />

mayureblis winaSe. akakim rolebi sul axalgazrda<br />

msaxiobebs gaunawila. dasi kargad iyo momzadebuli,<br />

rolebi msaxiobebma sul zepirad icodnen. msaxiobTa<br />

Cacmulobasac didi yuradReba mieqca,aqac mxatvar novaks<br />

daxatina dekoraciebi. aRsaniSnavia, rom akaki werilebSi<br />

did yuradRebas uTmobda msaxiobebis Cacmulobas.<br />

istoriuli piesebis dadgmis dros,moiTxovda kostiumebis<br />

istoriuli sizustiT gamoyenebas da mourideblad<br />

akritikebda ara erT SemTxvevas kostiumebis arasworad<br />

SerCevis gamo. amdenad, bunebrivic aris rom Tavis<br />

dadgmul speqtaklSi guldasmiT akvirdeboda kostumebs<br />

da principulobasac iCenda. patara kaxis rolis<br />

Semsrulebeli, niko gvaraZe aRniSnavda, rom Tu adre<br />

,patara kaxs qulajaSi gamowyobls aTamaSebdnen, akakim<br />

amaze uari ganacxada da zustad suraTis mixedviT<br />

Seakerina mkeravs yurTmajiani Coxa~.<br />

premieram kargad Caiara, bevri qeba daimsasxura<br />

msaxiobebmac da reJisormac. `axalgazrda artistebi,<br />

swored rom erTmaneTs sjobdnen.…… Teatris reJisori,<br />

poeti-dramaturgi akaki, sazogadoebam ramdenjerme<br />

gamoixmo scenaze da didis aRtacebiT miiRo.~<br />

axalgazrda msaxiobebisadmi gansakuTreublma yuradRebam,<br />

Zveli Teatris msaxiobebi gaanawyena, ris gamoc akakis<br />

usayvedures kidec _ axalgazrda msaxiobebs aTamaSeb<br />

da Cven ki yuradRebas ar gvaqcevo. akakim,Tavi aarida<br />

dasSi ukmayofilebas da Semdegi warmodgena Rvawlmosil<br />

msaxiobebs aTamaSa, magram speqtakli `uSnod da ulaza-<br />

Tod Catarda~, araferSi momzadeba artistebs ar<br />

etyobodaT, ise la pa ra ko bdnen, dadiodnen da iqceodnen,<br />

TiTqos eZinebaTo~, msaxiobebis - CerqeziSvilis,<br />

yifianis, svimoniZis rolebis ucodinarobasa da maT<br />

gaurkvevel laparaksa da gaumarTav metyvelebaze gazeTi<br />

`cnobis furceli~ werda; `yvelaze kargad, xmamaRla da<br />

36


garkveviT isev sufliori asrulebda Tavis rols, imisi<br />

mWeqare xma mTelDAdarbazSi ismoda.~ speqtaklSi erTi<br />

usiamovno ambavic momxdara.Kkote yifians patara kaxis<br />

gamzrdelis givi ColoyaSvilis Sesrulebis dros, erT<br />

epizodSi unda eTqva; `mefe udrovod dagviorsuldao~akaki,<br />

romelic warmodgenas eswreboda Caicina da sTqvaorsuli<br />

mefis naxva arafera sainteresoao da darbazi<br />

datova~. 1<br />

akaki TeatrSi bevr sirTules awydeboda, pirvel<br />

rigSi ki msaxiobTa udisciplinoba awuxebda. msaxiobebi<br />

xSirad igvianebdnen repeticiaze,zogic sul ar midioda.<br />

rolebis ucodinarobas xom bolo ar uCanda,amis Sesaxeba<br />

TiTqmis yvela recenzenti aRniSnavda. gansaku TrebiT<br />

aRizianebda barbarosulad gadmokeTebuli piesebis siuxve.<br />

naucbaTevad Targmnili piesebis wyalobiT ki qarTuli<br />

ena maxinjdeboda. cnobilia, rom akaki kargi qarTuliT<br />

metyvelebas did yuradRebas aqcevda. msaxiobebsac xSirad<br />

usworebda sityvebs da zogjer sityvis mniSvnelobas<br />

ganumartavda. `msaxiobebs rac unda gausworoT, isini<br />

mainc Tavisas gaiZaxian `asTe~, `maqanei~ gouSvi. zogs<br />

mraval marcvlovan leqsis gamoTqma ar SeuZlia da<br />

`ganxorcielebis magivrad ganxorcebasa ambobs, zogma ar<br />

icis uflis-wuli rasa niSnavs da uflis welebs iZaxis~<br />

_ gulistkiviliT aRniSnawda akaki. cudi metyvelebis<br />

garda, repeticiebis dros xSirad gaismoda rusul enaze<br />

saubari, ris gamoc akakim jarimebi daawesa. TiTo rusul<br />

sityvaSi abazi unda gadaexada mas, vinc repeticiaze<br />

rusulad dailaparakebda. xSirad akakisac wascdeboda<br />

Turme rusulad laparaki da isic jarimas ixdida<br />

garderobis sasargeblod. Kkargi qarTuliT metyveleba,<br />

originaluri dramaturgiis xelis Sewyoba, akakisTvis,<br />

rogorc sazogado moRvawisTvis umniSvnelovanesi<br />

iyo. gansakuTrebul interess ki istoriuli piesebis<br />

1. Jurn. `sabWoTa xelovneba~ 1935, #5<br />

akaki wereTeli Teatris xelmZRvaneli da reJisori<br />

37


maia kiknaZe<br />

mimarT iCenda, radgan xalxSi patriotul grZnobebsa da<br />

erovnul TviTSegnebas amaRlebda. misi azriT, naTargmni<br />

,dekadenturi piesebi qarTuli scenisTvis xelsayreli<br />

ar iyo. `meterlinkebma,ibsenebma da sxvaTa scena moikaves,<br />

magram maTi xelovnuri dekadentoba dRevandel qarTvelis<br />

grZnoba-gonebas bevrs veRaras eubneba, radganac axal<br />

piesebze is Zveli qarTuli, antonov-erisTavis nawerebi<br />

ufro axlos arian~. 1 akakis aseTi damokidebuleba<br />

qarTuli dramaturgis mimarT gasagebic iyo, magram misi<br />

sarepertuaro politika axali TaobisTvis kritikis<br />

obieqti gaxda.axali Taoba,romelic samoRvaweo asparezze<br />

gamosvlas iwyebda, axlebur azrovnebasa da Zveli<br />

Teatraluri esTetikis axliT Secvlas moiTxovda. 1903<br />

wels, gazeT `cnobis furcelSi~ gamoqveynda mixeil<br />

javaxiSvilis werili `Cven da Cveni Teatri~, romlis<br />

ZiriTadi paTosi fsiqologiuri Teatris principebis<br />

dacva da Teatris modernizaciis aucileblobis idea<br />

iyo gatarebuli. javaxiSvils miaCnda,rom paTetikuri<br />

piesebis `samSoblos~ `Ralatis~, Zveli komediebis<br />

dadgmis dro wavida, ris Sesaxebac akakis `pativcemul<br />

poets~ moaxsena. Aaxalgazrda mwerlis kritikulma<br />

mosazrebam, akaki wereTeli gaanawyena. akakisa da<br />

javaxiSvilis polemika ar iyo pirovnuli dapirispireba.<br />

saqme exeboda patriotuli piesebis interpretaciis<br />

problemas, misi gamoxatvis stils, maneras, formas.<br />

javaxiSvilisTvis konceptualurad miuRebeli iyo<br />

istoriuli piesebisebisTvis damaxasiaTebeli yalbi<br />

paTosi, paTetikuri SeZaxilebi, xmal-xanjalze xelis<br />

gakvra. `ucxoelTa piesebSi iciT ki, risTvis ibrZvian?<br />

Ppirovnebis TavisuflebisaTvis, adamianTa uflebebis<br />

dacvisTvis.~ sakiTxis dayeneba samarTliani iyo da<br />

drois moTxovnebiT iyo gamowveuli, magram axalgazrda<br />

javaxiSvili ar iTvaliswinebda saqarTvelos istoriul<br />

1. akaki da Teatri – dasaxelebuli naSromi gv. 151<br />

38


akaki wereTeli Teatris xelmZRvaneli da reJisori<br />

pirobebs. Aakakis ki didi gamocdileba hqonda rusuli<br />

TviTmpyrobelobis pirobebSi cxovrebisa da brZolisa,<br />

amitom misTvis patriotuli piesebis dadgma erovnuli<br />

mniSvnelobis sakiTxi iyo.<br />

1904 wels kidev ufro garTulda situacia. Teatris<br />

irgvliv presaSi ibeWdeboda polemikuri werilebi.<br />

amave wels cxare kamaTi gaimarTa akakisa da kote<br />

mesxs Soris. kote mesxis statiis `sicruis sezonis~,<br />

pasuxad ,akakim gamoaqveyna werili `gaiZverobis sezoni~,<br />

rasac mohyva k.mesxis pasuxi `sicrues bolo ar uCans~.<br />

kamaTi gamoiwvia sumbaTaSvilis piesis ‘‘Ralatis~<br />

TargmanTan dakavSirebulma, CaxlarTulma istoriam.<br />

kote mesxma amave dros uamravi pretenzia wauyena<br />

akakis saqmianobas Teatris xelmZRvanelis postze.<br />

aseTi dapirispireba xels uSlida Teatris muSaobas.<br />

akaki Rrma gulistkiviliT werda; `me jer-jerobiT, ar<br />

mindoda meTqva rame wlevandel sezonze. miT ufro,<br />

rom sasayveduro aravisgan-ra mimiZRvis da mxolod meve<br />

unda vusayvedurebde Cems Tavs, rom qarTul scenaze<br />

fexi Semovdgi da Tu Semovdgi, ratom im TaviTve ar<br />

gavSordi? Magram mec maqvs Sesawynarebeli mizezebi....<br />

megobrebi mirCevdnen rac unda gagiWirdes unda moiTmino<br />

da sezonis gaTavebamde Tavs mainc nu daanebebo~ 1 Aakakim<br />

Teatri datova, man ver SesZlo TeatrSi disciplinis<br />

damyareba,Zireuli gardatexis Setana. Teatridan wasvlis<br />

Semdeg ambobda; `Cemma reJisorobam veraferi sargebeli<br />

moutan Teatrso! magram tanjva ki bevri ganvicadeo~.<br />

akaki wereTlis, rogorc Teatris xelmZRvanelisa<br />

da reJisoris moRvaweoba qarTuli TeatrSi, reJisuris<br />

ganviTarebisa da misi avtoritetis amaRlebis periods<br />

daemTxva.Aakakim Teoriulad da praqtikuladac<br />

garkveuli niadagi moumzada profesionaluri reJisu ris<br />

formirebas. Fformirebis procesi ki winaaRmdegobisa da<br />

konfli qtebis fonze mimdinareobda.<br />

1. TxzulebaTa sruli krebuli Tb. 1963 t. 15 gv. 215.<br />

39


maia xaCiZe<br />

40<br />

gamogonili paTosi<br />

mxatvruli nawarmoebis Sinaarsi ar Semoifargleba<br />

masSi gatarebuli ideiT. im ideis xorcSesxmaSi, sulis<br />

STabervaSi uamravi elementi erTiandeba, rac Semoqmedis<br />

wyalobiT arsebobis axal formas, axal Sinaarss iZens<br />

da kvlav ganagrZobs sicocxles, ramdenadac Semoqmedis<br />

individualoba ganisazRvreba ara mxolod Tavis<br />

imanentur raobaSi ganyenebuli originalobiT, aramed im<br />

TaviseburebebiT, rac WeSmaritad faseuli nawarmoebis<br />

SeqmnaSi vlindeba. SemoqmedisaTvis individualoba<br />

samyaros esTetikuri Semecnebis, gaTavisebis xerxia, rac<br />

uflebas aZlevs mas sakuTari adamianuri poziciebidan<br />

isaubros am samyaros mravalferovnebaze.<br />

literaturuli personaJebis naTesaobis Sesaxeb<br />

saubari mxolod garkveuli pirobiTobis gaTvaliswinebiTaa<br />

SesaZlebeli. literaturaTmcodneobaSi aRniSnulia,<br />

rom `Подлинное назначение влияний – быть стимулом<br />

творчества~. 1 msgavsi Tematikis, ideebis, personaJebis<br />

arseboba imisi dasturia, rom konkretuli mwerlis<br />

Semoqmedeba warmoudgenelia ganyenebulad, igi bunebrivad<br />

xdeba literaturuli procesebis monawile da<br />

Tanaziari.<br />

am konteqstSi da pirobiTobis daSvebiT visaubroT<br />

qarTuli literaturis erT-erTi saxasiaTo personaJis<br />

Sesaxeb. i. WavWavaZis `kacia adamianis~ personaJebi<br />

mxatvruli ganzogadebis TvalsazrisiT, TavisTavadi,<br />

dasrulebuli xasiaTebi arian. yoveli maTgani<br />

tipurobis iSviaTi nimuSia. TiToeuli personaJis<br />

mxatvruli samyaro imdenad mravalferovania, imdenad<br />

1. Дима А., Принциры сравнительного литературоведения, М.,<br />

1977, ст.142.


damajerebladaa Seqmnili,rom Tundac erTxel moTxrobis<br />

wakiTxvis Semdeg, SeuZlebelia romelime maTgani<br />

daaviwydes mkiTxvels. TaTqariZeebi, elisabedi, daviTi,<br />

mose gZeliZe, mouravi, lamaziseuli, mkiTxavi, sut-knena,<br />

_ saocari bunebriobiTa da originalurad morgebuli<br />

niSan-TvisebebiT gamoirCevian. TiToeuli SesaZlebelia<br />

Tavad iqces mxatvruli nawarmoebis Temad. yuradRebas<br />

amjerad sut-kneinas mxatvrul saxeze SevaCerebT. es iyo<br />

pirveli cda, literaturaSi qarTuli qorwinebisaTvis<br />

damaxasiaTebeli, uaRresad kolorituli figuris<br />

_ maWanklis saxis Semotanisa da vfiqrobT, sakmaod<br />

warmatebulic.<br />

SemTxveviTi araa, rom i. WavWavaZem es personaJi<br />

Tavisi yvelaze komikuri gmirebis _ luarsabisa da<br />

darejanis dasakavSireblad gamoiyena, _ amiT pirdapir<br />

mianiSna am figuris naxevrad parodiuli rolis Sesaxeb.<br />

rogorc `kacia-adamianis~ sxva personaJebTan mimarTebaSi,<br />

am SemTxvevaSic avtoris damokidebuleba satirulironiulia,<br />

miTumetes, rom personaJis Sinaarss aseTi<br />

xedva savsebiT Seesatyviseba.<br />

mwerlis mowmobiT, sut-kneina `moxucebuli,<br />

darbaiseli, Raribi da qvrivi~ dedakacia, romelic `am<br />

patiosani xelobiT~ irCens Tavs. iliam es personaJi<br />

ucnauri saxeliT Seamko _ sut-kneina uwoda, imitom,<br />

rom `amisi ubeduri qmari mTel sicocxleSi kniazobas<br />

eZebda da ver daimtkica~, 1 anu am personaJs, romlis<br />

`moRvaweoba~ iluziebis, tyuilebis, intrigebis SeqmniT<br />

Semoifargleba, saxelic aseTive butaforiuli aqvs _<br />

ararsebuli kniazis arSemdgari kneina.<br />

am tyuil-kneinasac aqvs Turme Tavisi Rirsebebi: `didi<br />

enametyvelis saxeli hqonda gavardnili TavadiSvilebSi<br />

am sut-kneinasa. amisTana gamocdili Suamavali Turme<br />

1. i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad, t. II,<br />

Tb., 1950, gv. 166.<br />

41


maia xaCiZe<br />

oric ar dadioda dedamiwis zurgzeda. amitomac<br />

blomad iRebda fexis qirasa, magram es iyo kargi, rom<br />

raki ikisrebda saqmes, bolosac mouRebda~. 1 am `didi<br />

enametyvelobis~ mizani isaa, rom sicruis rac SeiZleba<br />

sqel burusSi gaaxvios momavali sapatarZlosa da<br />

sasiZos ojaxebi, SeZlebisdagvarad daxlarTuli bade<br />

gaabas maT Soris da rac SeiZleba didi gasamrjelo<br />

Caigdos xelSi; misi saqmianoba mTlianad yalb, gamogonil<br />

paToszea damyarebuli da mTeli moxerxeba,energia iqiTaa<br />

mimarTuli,rom es siyalbe SeumCneveli gaxdes,anu miznis<br />

miRwevamde iluzia ar unda gaqres. amgvar saqmeSi ki<br />

sut-kneina araCveulebriv unars amJRavnebs.<br />

moxerxebuli maWankali arc iumoris grZnobasaa<br />

moklebuli. avtori xazgasmiT migvaniSnebs, rom mas<br />

sulac ar Ralatobs realobis gancda, rom misTvis<br />

iluziuri mdgomareobis Seqmna, mxolod miznis misaRwevi<br />

saSualebaa da ara Secdoma. rogori ironia mJRavndeba<br />

mis sityvebSi, rodesac qalis qebisa da misi mziTevis<br />

siuxviT Tavbrudaxveul luarsabs agulianebs, am saqmes<br />

`didi cda da xerxianoba ki unda~, magram Tu mamis<br />

daTanxmeba movaxerxeT, `rogori yaramanic Sena xar,<br />

imisTana salbixuraman is aris. swored tarieli da<br />

nestan-darejani iqnebiT, oriv erTad rom SegyaroT~.<br />

luarsabis qorwinebaSi sasimamro mose gZeliZesTan<br />

erTad, lomis wili swored sut-kneinas moxerxebas<br />

miuZRvis. avtori am personaJis garSemo ramdenjerme<br />

qmnis kuriozul situacias,saidanac Tavis daRwevas sutkneina<br />

ostaturad axerxebs. marTalia, aseTma mondomebam<br />

amaod Cauara `saxelovans mociquls~ _ masze gaiZvera<br />

mose gZelaZem xulaSi damwyvdeviT `daajildova~ da<br />

Cadenili codvebic uceremoniod Seaxsena, magram sutkneinas<br />

adaptaciis gasaocari unari da viTarebis<br />

1. i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad, t. II,<br />

Tb., 1950, gv. 167.<br />

42


gamogonili paTosi<br />

Sefasebis iSviaTi alRo aqvs da am mdgomareobasac ise<br />

iferebs, `miTom da aq araferia~. faqtobrivad, mis mier<br />

wamowyebuli saqme bolomde midis, magram maWankali,<br />

romelsac sindisi vaWrobis sagnad uqcevia, gawbilebuli<br />

rCeba. es mwerlis moraluri ganaCenia im kategoriis<br />

adamianebis mimarT, romelTac umjobesad miaCniaT icruon,<br />

Tavi daimciron, Seuracxyofa aitanon, oRond xels nu<br />

gaanZreven, nu iSromeben. magram siyalbe Tavs iCens da<br />

Sedegis momtani ver iqneba.<br />

maWanklis saxe iseTi mxatvruli simaxviliT<br />

daxatuli da drouli aRmoCnda, rom maSinve miipyro<br />

sazogadoebis yuradReba. igi ganasaxierebs personaJs,<br />

romelic arCeul rols TamaSobs cxovrebaSi, anu<br />

realur sinamdvileSic igi Tavs scenaze grZnobs. es<br />

saxe niRbis oden warmoudgenelia. maWanklis fenomeni _<br />

TavisTavad aris Teatraluri saxe. cxadia, es SeniSnes<br />

Teatris moRvaweebmac da maTi TxovniT,iliam Seqmna piesa<br />

`maWankali~. piesaSi TiTqmis ucvleladaa gadatanili<br />

sut-kneinas saxe, magram unda SevniSnoT, rom es personaJi<br />

gacilebiT efeqturi aRmoCnda moTxrobaSi.<br />

werilSi `axali dramebis gamo~, romelic `iveriaSi~<br />

(#268, 1890 w.,) daibeWda, i. WavWavaZe, werda: `erTob<br />

dramis Seqmna didad Zneli ram aris, imitom rom drama<br />

sulisa da gulis cxovrebaa, sulisa da gulis dids<br />

Zvrebzea asagebeli da asaSenebeli... amitomac dramis<br />

Seqmna yvela sxvagvar poetur qmnilebaze gacilebiT<br />

Znelia da yvela mwerali _ Tundac niWieric _ vera<br />

hbedavs xeli SehmarTos~ 1 . vfiqrobT, imis gamo, rom i.<br />

WavWavaZem _ rogorc beletristma ajoba i. WavWavaZes<br />

_ rogorc dramaturgs, sut-kneinas saxe swored<br />

misi araCveulebrivi moTxrobis saSualebiT SemorCa<br />

Cvens literaturas. magram piesam `maWankali~ Tavisi<br />

1. i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad, t. IV,<br />

Tb., 1955, gv. 174.<br />

43


maia xaCiZe<br />

gansakuTrebuli roli iTamaSa qarTul literaturasa<br />

da xelovnebaSi: swored am piesis gavleniT daibada kidev<br />

erTi kolorituli personaJi _ xanuma. swored ilias<br />

maWanklis saxe aRmoCnda is SemoqmedebiTi impulsi a.<br />

cagarelisaTvis, romlis realizaciis Sedegi iyo misi<br />

piesa `xanuma~. iseve,rogorc ilias `maWankali~,es piesac<br />

cnobili qarTveli msaxiobis nato gabunia-cagarelis<br />

sabenefisod Seiqmna da daidga kidec 1882 wlis 1<br />

dekembers Tbilisis scenaze. es iyo oTxmoqmedebiani<br />

komedia, romelic im bednier piesaTagani aRmoCnda,<br />

romelTac udides popularobasTan erTad, saocari<br />

sicocxlisunarianobac gamoiCines: piesis mTavarma gmirma,<br />

garda imisa, rom igi dRemde SemorCa qarTul scenas,<br />

scenis miRmac gadaabija: v. doliZem `xanumas~ mixedviT<br />

daamuSava libreto operisa `qeTo da kote~ da dadga<br />

kidec Tbilisis operis scenaze (1919 w.), 1926 wels<br />

a. wuwunavam gadaiRo filmi `xanuma~, 1947 wels ki v.<br />

tabliaSvilma igive siuJeti daudo safuZvlad Tavis<br />

mSvenier miuzikls `qeTo da kote~. sagulisxmoa, rom es<br />

piesa da mxatvruli saxe dResac ar kargavs aqtualobas<br />

qarTul scenaze. sxvaTaSoris, cagarelis piesa iTargmna<br />

somxuradac p. araqsianis (poRos qalanTiani) mier da<br />

didi warmatebiTac idgmeboda somxur scenaze.<br />

a. cagarelma saocrad niWierad gadaamuSava iliaseuli<br />

maWanklis saxe da sut-kneinasagan ori damoukidebeli<br />

personaJi Seqmna, rac saSualebas aZlevda dramaturgs,<br />

meti plastikurobiT mopyroboda mas da erTi Sinaarsis<br />

orgvari mxatvruli interpretacia moeca.<br />

keTilad daboloebuli maWankloba pativmoyvareobis<br />

damaamebelia, rac warmatebuli maWanklis imijs qmnis<br />

(Tumca esec TavisTavad Semosavlis raodenobasa da<br />

stabilurobas ukavSirdeba). xanuma ise trabaxobs Tavisi<br />

ucnauri `gamarjvebebiT~,rogorc mTavarsardali iamayebda<br />

brZolis velze mopovebuli warmatebiT.Aa. cagarelis<br />

44


gamogonili paTosi<br />

piesaSi ori maWankalia, romlebsac konkurenciis gamo<br />

erTmaneTi ver autaniaT, saqme Seuracxyofasa da cematyepamdec<br />

ki midis. Sesabamisad,erTi maTgani warmatebuli<br />

aRmoCndeba, meore ki _ gawbilebuli. piesaSi am faqts<br />

dramaturgi moralizebisaTvis iyenebs da xanumas<br />

warmatebas qarTuli andaziT `feri-fersa,madli-RmerTsa~,<br />

xsnis, ramdenadac araerTgzis SeniSnavs, rom xanumam ukeT<br />

icis vin visi Sesaferisia. am konkretul SemTxvevaSi xanuma<br />

TiTqos zRapruli keTili feriis ampluaSi gvevlineba,<br />

simarTlis da siyvarulis mxardamWerad da gamarjvebac<br />

mas rCeba. gawbilebuli qabatua ki Seuracxyofili da<br />

daviwyebuli aRmoCndeba.<br />

albaT, swored aseTi SemTxvevebis gaTvaliswinebiT,<br />

gabedul maWankals arc saiqio aSinebs: `fiqri ar aris!<br />

did codvasTan cota madlic gasWris! xanumam Tu<br />

moindoma, mtkvari aRma wava!~ 1<br />

es ucnauri xeloba, romelic i. WavWavaZem da<br />

a. cagarelma TavianTi nawarmoebebis Temad airCies,<br />

eSmakobasa da moxerxebulobasTan erTad, garkveul<br />

riskTanacaa dakavSirebuli. TiTqmis yoveli nabiji,<br />

yoveli moqmedeba gaTvlili unda hqondes maWankals, da<br />

mainc, erTi gauTvaliswinebeli detalis gamo, SeiZleba<br />

es tyuilebiT, eSmakobiT Sekowiwebuli iluziuri koSki<br />

xuxulasaviT daengres Tavze da am ngrevis msxverpli,<br />

umetes SemTxvevaSi, maWankali aRmoCndeba xolme. swored<br />

ase daemarTa daviT kldiaSvilis moTxrobis `soloman<br />

morbelaZis~, mTavar gmirs.<br />

d. kldiaSvili Tavis SemoqmedebaSi kvlav daubrunda<br />

maWanklis Temas, Tumca es ganpirobebuli iyo ara<br />

mxolod literaturuli tradiciiT, aramed realobiTac,<br />

romelSic mouxda cxovreba da moRvaweoba did mwerals<br />

da romelic araCveulebrivi sicxadiT aisaxa mis<br />

1. av. cagareli. Kkomediebi, i. griS. redaqciiT, Tbilisi, 1936,<br />

gv. 121.<br />

45


maia xaCiZe<br />

SemoqmedebaSi. Tu i. WavWavaZis, a. cagarelis personaJebi<br />

komikurebad gveCvenebian, d. kldiaSvilTan maSvals<br />

tragikulobis elferi dahkravs.<br />

soloman morbelaZe kldiaSviliseuli kudabzika,<br />

Raribi aznauria, romelic ukadrisobs, glexiviT miwaze<br />

imuSaos da misi azriT ufro mosaxerxebeli xeloba<br />

aurCevia Tavis sarCenad _ samaSvlo saqmeebze `nadirobs~:<br />

Seigulebs `msxverpls~, Semdeg ki gauTaveblad daZrwis<br />

momavali nefe-patarZlis ojaxebs Soris da orive<br />

mxares didi gulmodginebiT arwmunebs, rom ukeTesi arc<br />

sasiZo moiZebneba qveynad da arc sapatarZlo, Tanac (rac<br />

maTTvis yvelaze mniSvnelovania) mziTevis pirobebic<br />

xelsayrelia da rom TviTon, solomani, mxolod maTi<br />

keTildReobisaTvis iRvwis, _ `Tvara sxva interesi me<br />

maincdamainc imisTana arc ki mqonebia~.<br />

arsebiTad ki am wamowyebuli maSvlobis Sedegzea<br />

damokidebuli soloman morbelaZis ojaxis Semosavali,<br />

movalis gastumrebis imedi, samomavlo perspeqtiva.<br />

Tumca kldiaSvilis personaJebze saubrisas aucileblad<br />

gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom maT, praqtikulad,<br />

arCevanis ufleba aqvT warTmeuli _ autaneli<br />

siduxWire, romelic sikvdil-sicocxlis zRvarze<br />

gadis, maTSi klavs yovelive adamianurs da tragikul<br />

personaJebad aqcevs. swored aman aiZula solomanic<br />

siyalbis, sicruis, sakuTari Tavisa da sxvebis motyuebis<br />

gzas dasdgomoda da iZulebulia aTasgvari ubedureba,<br />

Seuracxyofa aitanos, _ `rac amisTanaobaSi maSvals<br />

Tavistexa daatydeba xolme~, magram sxva saSualebas<br />

ver xedavs, radgan misi da misi ojaxis yofna-aryofnis<br />

sakiTxi wydeba. miT ufro mtkivneulia es damcireba,<br />

ramdenadac solomani acnobierebs sakuTari mdgomareobis<br />

komizms, magram kuWis sicariele aiZulebs, Rirsebasa da<br />

pativs xazi gadausvas da iwanwalos `oRond is oxeri<br />

oriode groSi~ iSovos. misi ampartavnuli mcdeloba _<br />

46


gamogonili paTosi<br />

garegnulad mainc wodebis Sesaferisad gamoiyurebodes,<br />

kidev ufro komikur mdgomareobaSi agdebs.<br />

am mdgomareobaSi mxolod solomani ar aris. irgvliv<br />

yvela cdilobs, sxva gaacuros da gamarjvebuli swored<br />

isaa, vinc yvelaze moxerxebulad icruebs. sabolood,<br />

sut-kneinas msgavsad, solomanis wamowyebuli maSvlobac<br />

bednierad gvirgvindeba, magram sicruis badeSi swored<br />

maWankali aRmoCndeba gabmuli. siRaribem da SimSilma<br />

adamianebs patiosneba, sindisi daaviwya da moTxrobis<br />

finalSi uiRblo maSvalis `Sav-ukuRma fiqrebi~ saocari<br />

gulwrfelobiT asaxavs im sasowarkveTas, rasac d.<br />

kldiaSvilis personaJebis umravlesoba SeuerTebda Tavis<br />

xmas: `...daswyevla RmerTma xelmokle aznauris usaSvelo,<br />

gaZaRlebuli cxovreba! riTi gamoaqvT Tavi, meti gza<br />

rom aRar aqvT? tyuili, tyuili, yovel nabijze tyuili<br />

da upiruloba! ra gamovida ori Tvis Cemi wanwalidan?<br />

movatyue, momatyues da erTi motyuebuli xval an zeg<br />

karze momadgeba kidev...~. 1<br />

d. kldiaSvilTan es drama kidev ufro Rrmavdeba<br />

`samaniSvilis dedinacvalSi~, sadac platon samaniSvili<br />

maWanklad sruliad absurduli da komikuri mizezis<br />

gamo qceula. Tumca es mxolod erTi SexedviT. rogorc<br />

ki davakvirdebiT mis parodiul mdgomareobas, rogorc ki<br />

CvenTvis naTeli gaxdeba mizezi, ris gamoc es personaJi<br />

am mdgomareobaSi aRmoCnda, sicilis survili ukvalod<br />

qreba da mxolod usazRvro sibraluli da TanagrZnoba<br />

gveufleba ubeduri personaJisadmi. sazogadod, d.<br />

kldiaSvilTan am personaJis (maWanklis) uaRresad<br />

TavisTavad, originalur gadawyvetas vxedavT, romelSic<br />

mwerlis siyvaruli, sibraluli aSkarad igrZnoba, rac d.<br />

kldiaSvilis Semoqmedebis damaxasiaTebeli niSania.<br />

i. WavWavaZis, a. cagarelis, d. kldiaSvilis<br />

1. d. kldiaSvili. moTxrobebi, `qarTuli proza~, w. XVI, Tb.,<br />

1988, gv. 244.<br />

47


maia xaCiZe<br />

nawarmoebebSi, maWanklis saxiT uaRresad saintereso,<br />

saxasiaTo personaJebi arian daxatuli. mwerlebma<br />

es kolorituli figura mxatvruli literaturis<br />

personaJad aqcies. am personaJis gansaxiereba TiToeul<br />

SemTxvevaSi realisturi da originaluria, ramdenadac<br />

`portretis problema mxatvrul literaturaSi,<br />

iseve rogorc saxviT xelovnebaSi, aris problema<br />

msoflmxedvelobisa, problema stilisa~. 1 isini sruliad<br />

axleburad aRiqmebian da gansxvavebuli xasiaTis,<br />

temperamentis, kulturis personaJebad gvevlinebian.<br />

yovel WeSmarit xelovans aqvs Tavisi ganumeorebeli<br />

xelwera, Tavisi axali mxatvruli samyaro, romelsac igi<br />

axleburad agebs maSinac ki, roca misi Sinaarsi kargad<br />

nacnob sakiTxsa Tu problemas gulisxmobs. am figuris<br />

Sinaarsma saSualeba misca avtorebs, misi ganzogadebiT<br />

gamoexataT TavianTi pozicia sazogadod, crusaqmianobis,<br />

siyalbeze dafuZnebul qmedebasTan mimarTebaSi.<br />

• andronikaSvili n., narkvevebi XIXs-is qarTuli<br />

literaturis istoriidan, Tb., 1984…<br />

• balanCivaZe r., adamianis filosofiuri<br />

koncefcia qarTul mxatvrul literaturaSi, Tb.,<br />

1977<br />

• gafrindaSvili n., oZeli m., narkvevebi<br />

literaturul urTierTobaTa da<br />

urTierTmimarTebaTa istoriis da Teoriis<br />

sakiTxebze, Tb., ganaTleba, 1987<br />

• Проблемы сравнительнои филологии, М-Л,<br />

Наука, 1969<br />

1. b. bardaveliZe. personaJis xatvis principebi qarTul realistur<br />

prozaSi, Tb., 1967, gv. 13.<br />

48


kinomcodneoba<br />

<strong>49</strong>


50<br />

lia kalandariSvili<br />

pirveli principi: `kinematografiuli<br />

azrovnebis meqanizmi da<br />

`meqanisturi iluzia~<br />

kinematografis erT-erTi pirveli saxelwodeba swored<br />

iluzioni iyo – iluziuri sanaxaoba,romelic,Cveulebriv,<br />

Camwkrivebuli skamebiT savse Cabnelebul darbazSi tardeba,<br />

sadac, rigebis bolos, pawawina sarkmlidan sivrceSi<br />

Suqis nakadi iWreba da mopirdapire kedelze gaWimul<br />

ekrans moZravi CrdilebiTa da aTinaTebiT aSuqebs. `Suq-<br />

Crdilis TamaSi adamians jer kidev Zvel saberZneTSi<br />

ajadoebda. axal welTaRricxvamde,daaxloebiT,360 wels,<br />

filosofosi platoni Tavis `respublikaSi~ aRwerda, Tu,<br />

rogor moZraoben CiraRdnis alisgan dacemuli Crdilebi<br />

gamoqvabulis kedelze. zogierTi kinos istorikosi Tvlis,<br />

rom moZravi saxeebi, pirvelad, swored am gamoqvabulis<br />

aRweraSia moxseniebuli~. 1 aseTi analogia, erTi SexedviT,<br />

naZaladevad, zedmetad gadaWarbebulad gamoiyureba,<br />

miTumetes, rom, `gamoqvabulis miTSi~ saubaria platonis<br />

moZRvrebis amosaval warmodgenebze `WeSmariti ideebis~<br />

samyaroze da mis `Crdilze~ realobaSi, rac, Cvens<br />

yuradRebas filosofiuri sazrisis arsisken mimarTavs<br />

da ara mis asaxsnelad moxmobili Sedarebisken. magram,<br />

Tu, Tavad magaliTis Sinaarss SevxedavT, filosofosis<br />

mier aRweril uZveles iluziur sanaxaobasa da<br />

kinoseansis principebs Soris msgavseba, SesaZloa, ufro<br />

damajerebelic mogveCvenos. platonis am dialogSi,<br />

sokrate alegoriebiT cdilobs auxsnas glavkons<br />

WeSmaritebis xilvis SeuZleblobis mizezi, rogorc<br />

samyaroSi adamianuri arsebobis pirobebiT gamowveuli<br />

SezRuduloba da erTgvari uunaroba: `warmoidgine, –<br />

1. David Parkinson. Cinema. oxford university press. 1995 , 8-9.


ambobs igi, - gamoqvabulis msgavs sardafSi, romelsac,<br />

mTel sigrZeze Suqi gamsWvalavs, adamianebi imyofebian.<br />

maT, mcire asakidan fexebze da kiserze borkilebi adevT,<br />

rom ganZreva ver SeZlon, da radgan xundebis gamo,<br />

Tavis mobrunebas ver axerxeben, mxolod imas xedaven,<br />

rac pirdapir Tvalwin aqvT. es adamianebi sinaTlisgan<br />

zurgSeqceviT sxedan, CiraRdani Sors, maRla anTia, xolo,<br />

cecxlsa da tyveebs Soris, dabali kedliT gadaRobili<br />

zeda gza gadis, im Sirmis msgavsad, romlis ukan<br />

iluzionistebi Tavis damxmareebs aTavseben, mis zemoT, ki,<br />

Tojinebs uCveneben. [...] axla isic warmoidgine, rom am<br />

kedlis miRma, sxva adamianebi nairgvar saojaxo nivTebs<br />

ezidebian, romlebic ise uWiravT, rom Robis zemoT<br />

moCans: atareben statuebs, qvisgan da xisgan gakeTebul<br />

yovelgvar cocxal arsebaTa gamosaxulebebs. da rogorc<br />

aseT SemTxvevebSi xdeba xolme, zogi mzidavi saubrobs,<br />

zogic gaCumebulia. [...] magram, nuTu fiqrob, rom aseT<br />

mdgomareobaSi, SesaZlebelia, saerTod, raimes danaxva,<br />

im cecxlisgan atyorcnili Crdilebis garda, romelic,<br />

gamoqvabulis mopirdapire kedels ecema?~ 1<br />

platonis mier aRweril sanaxaobaSi, romelic,<br />

rogorc Cans, arsebobda antikur xanaSi, kinoCvenebasTan<br />

raRac, saerTo, niSnebs, marTlac aRmovaCenT. saubaria<br />

iseT msgavsebaze, rogoric, saxeobis uZveles winaparsa<br />

da evoluciis Tanamedrove etapze myof, ganviTarebul<br />

formas Soris SeiZleba iyos. niSandoblivia isic,<br />

rom Tavisi `Crdilebis~ magaliTiT, platoni, swored,<br />

iluziur realobaze saubrobs. `WeSmariti realobis~,<br />

anu, namdvilad arsebulis nacvlad, gamoqvabulis tyveTa<br />

cnobierebamde mxolod misi Crdilebi aRweven da platonis<br />

`Crdilismayureblebi~, msgavsad kinomoyvarulebisa,<br />

mxolod iluziur realobas Seicnoben. Tumca, drois<br />

1. platoni, saxelmwifo, gamoqvabulis miTi, wigni 7, sokrates<br />

dialogi glavkonTan.<br />

51


lia kalandariSvili<br />

Zalian didi manZilis gavla mouwevs kacobriobas<br />

`Crdilis Tojinis~ Secvlamde - celuloidis firze<br />

aRbeWdili fotogamosaxulebiT. edisonisa da lumierebis<br />

gamogonebamde uamravi sxvadasxva vizualuri gasarTobi<br />

Seiqmneba 1 vidre, 1895 wlis 28 dekembers, parizSi,<br />

kapucinebis bulvarze Zmebi lumierebi kinoaparatisa<br />

da proeqtoris 2 saxelurs daatrialeben da daxveul<br />

firze aRbeWdili statikuri kadrebis Tanmimdevruli<br />

cvliT, TeTr ekrans moZravi gamosaxulebebiT aavseben<br />

– cocxali realobis msgavsi iluziiT. XX saukuneSi,<br />

rodesac, kinematografi samyaros moevlineba, axla ukve,<br />

aseTi,ganaxlebuli sanaxaobis Tanamedrove - filosofosi<br />

anri bergsoni gamoiyenebs mas, adamianuri azrovnebis<br />

`iluziuri~ principis magaliTad, masze misaniSneblad.<br />

`meqanisturi iluzia~ - swored ase uwoda anri<br />

bergsonma adamianis aRqmas gaxmaurebul, popularul<br />

naSromSi `SemoqmedebiT evoluciaSi~, romlis IV TavSi,<br />

saxelwodebiT, `azrovnebis kinematografiuli meqanizmi<br />

da meqanisturi iluzia...~ 3 adamianis azrovnebis<br />

Taviseburebebi kinematografis azrovnebis meqanizmTan<br />

SesatyvisobaSi gaaanaliza da aqedan gamomdinare, Tavad<br />

kinematografiuli principic aRwera. bergsonis mizans ar<br />

warmoadgenda kinematografis kvleva,igi,filosofosisTvis<br />

1. robert barkeris optikuri atraqcioni `panorama~, lui<br />

dagerisa da klod-mari butonis `diorama~, qristian gugensis<br />

`jadosnuri fanari~, etien gaspar robertsonis `fantaskopi~,<br />

romelic primitiuli animaciis saSualebasac iZleoda. Semdeg<br />

ukve `taumatropi~, eduard meibrijis da jozef platos<br />

`fenakistiskopi~, simon fon Stamferis `stroboskopi~, kineografi<br />

da sxva;<br />

2. aRsaniSnavia, rom lumierebis gamogoneba erTdroulad gadasaRebi<br />

kamerac iyo da saproeqcio aparatic;<br />

3. ix.: a. bergsoni. `SemoqmedebiTi evolucia~. (Lvolution L'Évolution cra- créatrice),<br />

`azrovnebis kinematografiuli meqanizmi da meqanisturi<br />

iluzia~, 1907.<br />

52


pirveli principi: `kinematografiuli<br />

azrovnebis meqanizmi da `meqanisturi iluzia~<br />

ubralod, kargi analogi iyo, rom TvalsaCinod daexata<br />

cocxali realobis buneba, adamianis aRqmis moCvenebiToba,<br />

iluziuroba. `sicocxle evoluciaa, _ werda igi, _ Cven<br />

am evoluciis konkretul periods vamWidrovebT,vkumSavT<br />

da mdgrad suraTad vaqcevT, romelsac formas vuwodebT;<br />

da rodesac cvlileba imdenad mniSvnelovani xdeba, rom<br />

Cveni aRqmis inerciis gadalaxvas SeZlebs, vambobT, rom<br />

sxeulma forma Seicvala. Tumca, sinamdvileSi sxeuli<br />

formas yovel wams icvlis. an ufro sworad,ar arsebobs<br />

formebi, radganac forma, es uZraobaa, xolo, realoba –<br />

moZraoba. realoba,es formis mudmivi cvalebadobaa: forma,<br />

_ mxolod gadasvlis wamieri suraTia.~ 1 gamosaxulebaTa<br />

rigs fotografiuli `stop-kadridan~, anu, uZraobidan<br />

sxvadasxva siCqariT SeuZliaT Cven Tvalwin Caiqrolon<br />

da mravalnairi xasiaTis moZraobis STabeWdileba Seqmnan.<br />

es moZraoba rom SevamCnioT, garkveuli siCqaris kadris<br />

monacvleobaa saWiro. 2<br />

ganixilavda, ra, realobas mudmiv moZraobaSi,<br />

cvalebadobaSi, uwyvet dadgenadobaSi myofad, bergsoni,<br />

amave dros, xazs usvamda adamianis inteleqtis erTgvar<br />

SezRudulobasac, romelic, sicocxlis am swraf da<br />

uwyveti metamorfozirebis procesis adeqvaturad aRqmas<br />

ver aswrebda, ver eweoda mas: `inteleqti, grZnobebis<br />

msgavsad, SemoisazRvreba mxolod imiT, rom materiis<br />

qmnadobis procesSi, dro da dro, wamier da uZrav<br />

(fotografiul) gadaRebebs akeTebs [...] cnobiereba,miyveba<br />

1. a. bergsoni. `SemoqmedebiTi evolucia~. (Lvolution L'Évolution cra- créatrice),<br />

`azrovnebis kinematografiuli meqanizmi da meqanisturi<br />

iluzia~, 1907;<br />

2 . SeniSvna: munj kinoSi standarti wamSi 18 kadri iyo,gamotovebuli<br />

fazebis (aRuqmeli `sicarielis~) gamo saxeebi ekranze<br />

daxtodnen. relobasTan miaxloebuli adekvaturi norma, yvelaze<br />

naklebi, wamSi 24 kadria, es iyo minimaluri siCqare, rac,<br />

xmis specifikam moiTxova. rac ufro metia kadrebis raodenoba,<br />

miT ufro mkvrivi da mkveTria gamosaxuleba.<br />

53


lia kalandariSvili<br />

ra inteleqtis kvals, Tavis mxriv, Sinagan cxovrebas<br />

ganixilavs, rogorc ukve Seqmnils da mxolod bundovnad<br />

grZnobs, rogor iqmneba igi. ase gamoiyofa grZliobebSi<br />

CvenTvis saintereso momentebi...~. 1<br />

am `saintereso momentebis~ konteqstSi mTliandeba,<br />

bergsonis azriT, is `sicarielec~, romlis aRqmasac<br />

adamiani cvalebadobis siswrafisa Tu sakuTari aRqmis<br />

SezRuduli tempis gamo ver axerxebs da verc acnobierebs.<br />

aRqmul `momentebs~ Soris `arsebul~ vakuums igi<br />

inerciuli, meqanikuri warmosaxviT avsebs: `vsargeblobT<br />

sicarieliT, raTa moviazroT sruli.~ 2<br />

mTelis warmodgena nawilis mixedviT – es,<br />

bergsonis `meqanisturi iluziaa~. da marTlac, swored,<br />

kinematografi gamoiyenebs azrovnebis am specifikur<br />

`nakls~ kinonarativis moqnili principis Sesaqmnelad,<br />

rogorc kinoxelovnebis SesaZleblobas da bunebriv<br />

kanonzomierebas.<br />

aseTi iluziis nairgvarobaa `kuleSovis efeqtic~,<br />

ociani wlebis klasikad qceuli eqsperimenti, romlis<br />

Sedegad, ori Sewebebuli kadri, ara mxolod azrobriv<br />

erTeuls warmoqmnis, aramed, mayurebels mkafio ganwyobas<br />

uyalibebs _ calkeuli kadris Tvisobrioba konteqstis<br />

mixedviT, da ufro metic – warmosaxviT, Secvlili<br />

saxiTac ki aRiqvas. magaliTad, eqsperimentSi monawile<br />

mayurebeli ver amCnevda, rom kuleSovma, sam sxvadasxva<br />

kadrTan _ wvnianiT savse TefSTan, moTamaSe bavSvTan da<br />

kuboSi mwoliare qalTan, saTiTaod, erTi da igive kadri<br />

- ivan mozJuxinis saxis axlo xedi daamontaJa. rac<br />

mTavaria, mayurebeli, ara ubralod ver aRiqvamda munji<br />

1. a.bergsoni. `SemoqmedebiTi evolucia~. (L'Évolution créatrice),<br />

`azrovnebis kinematografiuli meqanizmi da meqanisturi iluzia~,<br />

1907;<br />

2. ix.: a. bergsoni. `SemoqmedebiTi evolucia~. (Lvolution L'Évolution cra- créatrice),<br />

`azrovnebis kinematografiuli meqanizmi da meqanisturi<br />

iluzia~, 1907.<br />

54


pirveli principi: `kinematografiuli<br />

azrovnebis meqanizmi da `meqanisturi iluzia~<br />

kinos varskvlavis erTi da imave,ucvlel gamometyvelebas,<br />

aramed,emociuradac ki aRwerda,artistis `gansxvavebuli~<br />

TamaSiT miRebul STabeWdilebebs, rolis `fsiqologiuri<br />

siRrmiT gaxsnis~, sruliad sxvadasxva niSans: madas da<br />

SimSils - TefSis SemTxvevaSi, siyvaruls da xaliss _<br />

bavSvis mimarT da mwuxarebas – gardacvlili qalis<br />

gamo. rasakvirvelia, es imaze ufro didi iluziaa, vidre<br />

bergsoni moiazrebda Tavis `meqanisturi inerciis~<br />

cnebaSi. `kuleSovis efeqti~ kidev ufro metadaa<br />

gaaqtiurebuli ganwyobiT da datvirTulia warmosaxviT.<br />

es aris ukve `ormagad~ iluziuri da winaaRmdegobrivi<br />

`aqtiur-inerciuli~ kinematografiuli aRqma, anu,<br />

adamianis azrovnebis is Tavisebureba, romlis gaxsnac<br />

mxolod kinoxelovnebis SesaZleblobaa.<br />

kinematografi erTgvarad imeorebs da TavisTavSi<br />

aireklavs adamianis mxedvelobis Taviseburebebs.<br />

Tvali ganuwyvetlad moZraobs da rodesac, xedvis<br />

areSi raime sagani xvdeba, masze mzera avtomaturad,<br />

mravalgzis fiqsirdeba. aRqmaSi cvalebadi xatebi<br />

efinebian erTmaneTs: pirvel SuqCrdilovan efeqts,<br />

momdevno damaxsovrebuli efeqti efineba, Semdeg sxva...<br />

ris Sedegadac, mTlian fiqsirebul mkafio gamosaxulebas<br />

varCevT. Cven mexsierebiT vinaxavT gamosaxulebis fazebs<br />

da erTmaneTTan vakavSirebT. realoba savsea cvalebadi<br />

suraTebiT. Cvens aRqmaSi uamravi aseTi suraTi Cndeba<br />

da qreba, romelTac, rogorc bergsoni aRniSnavda, ver<br />

vacnobierebT. aseT pirobebSi,raRac qaotur,gaurkvevlobas<br />

unda vxedavdeT da ara konkretul gamosaxulebas, magram<br />

erTiani suraTis danaxvis SesaZleblobas, mxedvelobis<br />

- persistenciuli da masTan fsiqikurad dakavSirebuli<br />

`Pi-efeqtis~ gansakuTrebuli unarebi gvaZleven.<br />

persistencia, _ es, Tvalis funqcionaluri unaria,<br />

_ aRiqvamdes ara mxolod uSualod mzeris procesSi,<br />

aramed, gamosaxuleba (wamis meaTedidan mesamed wilamde<br />

55


lia kalandariSvili<br />

droSi) mexsierebaSic Seakavos. TiToeuli CvenganisTvis<br />

cnobilia `travmuli~ iluzia, romelic Cndeba mzidan<br />

mzeris aridebis Semdeg, rodesac, ramdenime wamis<br />

ganmavlobaSi misi kvali Cveni Tvalis badurazea<br />

aRbeWdili. msgavs efeqts ganvicdiT sxva mkafio<br />

obieqtze cqeris Semdegac, Tu, mzeras Werze, an, sufTa<br />

furcelze gadavitanT. persistenciis unaris gareSe,<br />

kinogamosaxuleba ar iarsebebda, es kinos sawyisi unaria.<br />

swored, es, _ persistenciuli STabeWdileba _ iqca<br />

daren aronovskis 1 filmis `Pi~-s, mxatvrul idead da<br />

mTavar simbolod, romelSic, gansakuTrebul yuradRebas<br />

iqcevs, aseTi, erTgvari travmuli STabeWdilebisTvis<br />

damaxasiaTebeli, kontrastuli efeqti da misgan<br />

gamomdinare stili: mkveTri, kadrSi gauwonasworebeli<br />

rakursiT Sesuli sagani, Tu personaJi, Sesaxedaoba, qceva<br />

da Jesti. aronovskis filmSi, es mdgomareoba gazomilia<br />

_ sapasuxo simZafris kontrastuli, elementebiT. magram<br />

mTavari saxe, romelic aseT cvalebad, TvalismomWrel<br />

stils mTlianobaSi gansazRvravs da miTis xarisxSi<br />

ahyavs, aris sinaTlis saxe-koncepti, mTavari simbolo<br />

da miniSneba. gmiris mier dabneulad, aramiznobrivad<br />

warmoTqmuli, TiTqos aCemebuli da filmis refrenad<br />

gayolili fraza: `dedam amikrZala, magram me mainc<br />

Sevxede mzes~,_ aRiqmeba ara mxolod simbolurad,aramed,<br />

SegrZnebiTac. mas, filmSi, is TvalismomWreli sikaSkaSe<br />

da Tanmdevi persistenciuli kvali Semoaqvs,rac,mxolod<br />

warmosaxvis ZaliT arsebobs da rac efeqturad avsebs<br />

mxatvrisa da operatoris mxatvrul gadawyvetas. Tavad<br />

simbolo `Pi~, romlis saxelsac, daren aronovskis filmi<br />

atarebs, Rrma da mravalazrovania: erTi mxriv, es aris<br />

usasrulobis cnebasTan dakavSirebuli iracionaluri<br />

ricxvi, meore mxriv, ki, igi, rogorc pi–efeqti, (ufro<br />

1. daren aronovski `pi~ (Pi, 1998).P<br />

56


pirveli principi: `kinematografiuli<br />

azrovnebis meqanizmi da `meqanisturi iluzia~<br />

zustad, aq, masSi igulisxmeba persistencia) 1 gamoxatavs<br />

Tavad kinematografis arss, mis sawyis princips,<br />

kinematografis siRrmiseul kavSirs samyaros yvelaze<br />

did saocrebasTan – sinaTlesTan. xolo, Tavad, piefeqts,<br />

anu, gamosaxulebis moZraobad Tanmimdevrul<br />

gardaqmnas, rogorc kinoxelovnebis sawyis princips,<br />

xazs usvams da mxatvrul saxed aqcevs miloS formani<br />

Tavis `regTaimSi~ 2 . filmis erT-erTi personaJi, tate,<br />

usaxsrod darCenili emigranti mxatvari, originaluri<br />

xelnakeTi saTamaSoebis maRaziis mepatrones, gasayidad,<br />

SvilisTvis gakeTebul `bloknot-saocrebas~ kineografs<br />

SesTavazebs da uCvenebs, rogor unda gadafurclos.<br />

ekranze uCveulo da STambeWdavi sanaxaoba ibadeba:<br />

moZraobis sxvadasxva fazaSi daxatuli gogonas silueti<br />

_ uZravi gamosaxuleba rveulis furclebze cocxldeba<br />

da yinulze srials iwyebs. moZraobis saidumlo aq,<br />

rveulis gadaTvalierebis tempSia! swored am detals<br />

uxsnis mxatvari dainteresebul gamyidvels.<br />

erTi SexedviT Cveulebrivi oinis, gamosaxulebis<br />

animaciis buneba, realobis winaaRmdegobrivi sawyisidan,<br />

– moZraobis iluzorulobis paradoqsuli principidan<br />

gamomdinareobs, kanonzomierebidan, romelic, jer kidev<br />

antikuri xanidan xdeba filosofosTa gansjisa da<br />

msoflmxedvelobrivi polemikis sagani. bergsonis<br />

kidev erTi `iluziis~ arsi, swored, am problemas<br />

ukavSirdeba.<br />

filmis Seqmnis procesSi,kinematografisti,cvalebadi<br />

realobidan gamoyofs,rogorc bergsoni uwodebda,misTvis<br />

1. SeniSvna: pi –efeqti, moZraobis vizualuri SegrZneba, rodesac,<br />

gamosaxulebidan gamosaxulebaze gadasvlisas gamotovebuli<br />

moments, tvini met-naklebad misaRebi varaudiT avsebs. magali-<br />

Tad, rodesac, naZvisxis naTurebi rigrigobiT anTebisas gveCveneba,<br />

rom wertili moZraobs. kinoSi msgavsi iluzia amoZravebs<br />

personaJebs da scenebs;<br />

2. miloS formani `regTaimi~ (Ragtim, 1981).<br />

57


lia kalandariSvili<br />

`mniSvnelovan grZliobebs~ da am arasrulyofili<br />

fragmentebiT, rogorRac, cdilobs, gadmosces realobis<br />

suraTi, cvalebadobis Tavisebureba,misi arsi. igi afiqsirebs<br />

rac Tvalwin aqvs, maT Soris, moZraobasac, romelsac,<br />

cocxal realobaSi `gamotovebuli sicarieleebis~<br />

miuxedavad, Cven mainc aRviqvamT. magram, visac kinofiri<br />

unaxavs, icis, rom gadaRebuli filmi, calkeul kadrebad<br />

danawevrebuli uZravi gamosaxulebebisgan Sedgeba. arc<br />

erTi detali ar moZraobs, isini samudamod arian erT<br />

konkretul poziciaSi gaqvavebulebi... es, bergsonis<br />

azriT, kinematografiuli azrovnebis iluziis faqtia,<br />

_ mcdari warmodgenis, rodesac, adamiani moZraobis<br />

gaazrebas,statikuriT cdilobs da hgonia,rom,cvalebadi<br />

movlenis gaxsna, misi sapirispiroTi, konstanturiT,<br />

mudmiviTaa SesaZlebeli. Tumca, rac saeWvo, mcdari da<br />

arasrulyofilia filosofosisTvis - xelovanisTvis,<br />

xSirad, piriqiT, WeSmariti da namdvilad Rirebulia.<br />

platoni,Tu bergsoni gonebis udidesi daZabviT cdiloben<br />

iluziisgan Tavis daxsnas, maSin, rodesac kinoxelovneba<br />

misken miiswrafvis, rogorc `iluzionad~ dabadebuli.<br />

`regTaimis~ mizez-Sedegobrivi kanonzomierebis<br />

ganmsazRvreli niSani swored, `arakanonzomieri~ faqti,<br />

_ iluziis dabadeba xdeba, aRqma imisa, rac sinamdvileSi<br />

ar arsebobs: grafikulad gamosaxuli gogonas uZravi<br />

silueti, Cveulebrivi, naxati, moZraobis calkeuli,<br />

gaSeSebuli faza _ momajadoebeli moCvenebiTobis nawili,<br />

mTliandeba, Tvisebas icvlis da Cven, ekranze formis<br />

nacvlad gardaqmnebs, moZraobas vxedavT. SeiZleba iTqvas,<br />

rom swored, es iluziaa kinos `genetikuri~ kodi da<br />

misi sawyisi principi. SemTxveviTi ar aris, rom miloS<br />

formani `regTaimSi~, swored, am, `statika-moZraobis~<br />

paradoqsiT iwyebs kinoze Txrobas da isic niSandoblivia,<br />

rom `kineografis~, _ kinematikuri iluziis Semqmneli,<br />

_ maZiebeli mxatvari tate, siuJetis Semdeg etapze,<br />

58


pirveli principi: `kinematografiuli<br />

azrovnebis meqanizmi da `meqanisturi iluzia~<br />

kinoreJisori xdeba, anu, profesionali, romlisTvisac<br />

cnobilia kinematografis yvelaze mTavari da arsobrivi<br />

principi, _ moZraobis aRbeWdvis saidumlo. Tavad<br />

saxelwodeba – kinematografi, xom swored, moZraobis<br />

aRbeWdvas aRniSnavs. 1<br />

gavixsenoT Zenonis cnobili aporiebi, romlebic,<br />

samagaliTo gakveTilebs gvaZleven,rom yvelaze TvalnaTliv<br />

faqtebsac ki eWviT SevxedoT, radgan, srulyofili axsna<br />

ar moeZebneba, ra momentSi iwyebs uZraobaSi myofi sagani<br />

moZraobas da saerTod,ra gvaZlevs safuZvels,ganvacxadoT,<br />

rom moZraoba arsebobs. Zenon eleelis 2 aporia `isari~,<br />

TiTqos, swored, kinematografiuli principis arss<br />

ganixilavs: dro diskretulia da mTlianad wertilmomentebisgan<br />

Sedgeba. winaaRmdegoba SemdegSia: moZraobs<br />

Tu ara, gatyorcnili isari, Tu, igi, viciT, rom Tavisi<br />

mdebareobis nebismier wertilSi, drois yovel momentSi,<br />

faqtobrivad uZrav mdgomareobaSia? da radgan, igi,<br />

uZravia drois yovel calkeul momentSi, gamodis, Tu ara,<br />

rom, maSin, igi uZravia drois yvela momentSi, anu, uZravia<br />

yovelTvis? Zenoni ver (an/ar) asabuTebda moZraobas<br />

da acxadebda, rom moZraoba ar arsebobs, iluzorulia,<br />

mxolod gveCveneba. aristotele Secdomis arss xedavda<br />

imaSi, rom Zenoni dros diskretulad ganixilavda. magram,<br />

vin aris marTali? aris Tu ara dro diskretuli? Cven<br />

xom mudmivad viTvliT wamebs, wuTebs saaTebs... da rac<br />

mTavaria, kadrebad dayofil kinofirze, Cven, realobis<br />

zustad am saidumlos faqtobriv monacems vakvirdebiT.<br />

imas, rom aseTi, frenis situaciaSi myofi isari, calkeul<br />

1. κινηματος — ( berZn.) kinematos - moZraoba, γραφω —grafo<br />

–Cawera.. kinematografi ewodeboda leon bulis 1892 wels dapatentebul<br />

saproeqcio aparats.<br />

2 Zenoni (Zv. w. <strong>49</strong>0-430 ww) berZ. filosofosi, eleelTa<br />

skolis warmomadgeneli, Pparmenides mowafe, dialeqtikuri<br />

formis fuZemdebeli, cnobili aporiebis avtori moZraobaze<br />

da droze.<br />

59


lia kalandariSvili<br />

kadrSi, marTlac, uZravadaa aRbeWdili, zustad ise,<br />

rogorc Zenons warmoedgina, Zveli welTaRricxviT V<br />

saukuneSi.<br />

gaocebas iwvevs, rogor ivarauda, Zenonma, im dros,<br />

aseTi,Rrmad dafaruli realoba? Cven SegviZlia,mxolod<br />

is aRvniSnoT, rom marTalia, kino teqnikuri progresis<br />

Sedegia, magram, SemTxveviTi gamogoneba ar aris, rom misi<br />

safuZveli arsebuli kanonzomierebaa, paradoqsi, romlis<br />

saidumlos amoxsnas,adamiani,rogorc Cans,Tavisi gonieri<br />

arsebobis manZilze, mudam cdilobda. Tumca, amave dros,<br />

kino mainc, im drom dabada, romelzec, miloS formani<br />

`regTaimSi~ mogviTxrobs _ XX saukunis mijnaze, didi<br />

da saocari gardaqmnebis dasawyisze, romelmac kinos<br />

epoqis aTvla daiwyo.<br />

60


maia levaniZe<br />

30-iani wlebis qarTuli kino<br />

totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

1889 wels pirvelad kinoekranebidan bavSvis butbuti<br />

gaisma. ukve am etapidan reJisorebi Zmebi lumierebi,meliesi<br />

da sxvebi cdilobdnen ekrani aemetyvelebinaT. Ziebis<br />

procesSi xmisa da gamosaxulebis sinqronizaciisTvis<br />

araerTi eqsperimenti Catarda,Tumca uSedegod,yvela cda<br />

warumatebeli aRmoCnda. kinematografistebma sabolood<br />

didi xniT Tqves uari xmaze.<br />

kinoTeatrebSi gamoCndnen e. w. `tapiorebi~, adamianebi,<br />

romlebic ekranis qveS moTavsebul pianinoze, filmSi<br />

siuJetis ganviTarebis Sesabamisad, sxvadasxva melodias<br />

ukravdnen. im periodSi, rodesac ver moxerxda xmis<br />

gamosaxulebasTan sinqronizeba, cocxali Sesruleba da<br />

musikaluri laitmotivis Semotana kinoSi,SeiZleba iTqvas,<br />

gamosavali iyo. kinoxelovnebas mxolod teqnikurma<br />

progresma misca saSualeba aemetyvelebina ekrani. es<br />

siaxle misaRebi iyo kinomwarmoeblebisTvis, vinaidan<br />

mayurebeli ufro martivad igebda filmis Sinaarss,<br />

ideas, problemas. mas aRar uxdeboda gamomsaxvelobiTi<br />

enis gageba, simbolikis amokiTxva da titrebis wakiTxva.<br />

xmovan kinos arakeTilganwyobilad Sexvdnen munji<br />

kinos iseTi SesaniSnavi reJisorebi, rogorebic iyvnen:<br />

Carli Caplini, king vidori, rene kleri, fridrix<br />

murnau, vsevolod pudovkini, sergei eizenSteini,<br />

grigori aleqsandrovi da sxvebi. rusul kinoSi Seiqmna<br />

specialuri manifesti, romelSic Camoyalibebuli iyo<br />

xmis SemosvlasTan dakavSirebuli, rogorc dadebiTi, ise<br />

uaryofiTi faqtorebi. rusi reJisorebi aRiarebdnen,<br />

rom munji kinos dasasruli movida, rom xmis gamoyeneba<br />

kinoSi aucilebelia, igi gamosaxulebas aTavisuflebs<br />

61


maia levaniZe<br />

titrebisgan,xedviTi parafrazebisgan,magram imavdroulad<br />

isini amtkicebdnen,rom `sityvis,_ rogorc damakavSirebeli<br />

elementis,_ Semotana kinoepizodebSi (rogorc TeatrSi),<br />

angrevs mizanscenas, vinaidan sityva ewinaaRmdegeba<br />

mTlianobas, romelic kinoSi warmoiqmneba calkeuli<br />

scenebis montaJuri SeTanxmebisas~. manifestis avtorebi<br />

upiratesobas aniWebdnen vizualur struqturas, xmas<br />

aRiqvamdnen gamosaxulebisgan damoukidebel faqtorad,<br />

rac, TavisTavad, mcdari mosazrebaa, vinaidan xmovani<br />

kino xedviT-xmovani saxeebisgan Sedgeba, _ xmovani<br />

kontrapunqtia.<br />

xmovani kinos winaaRmdeg analogiur mosazrebas<br />

gamoTqvamda Carli Caplini, romelmac Tavisi pirveli<br />

filmebis srul gaxmovanebazec ki Tqva uari. magaliTad,<br />

gavixsenoT `didi diqtatori~, sadac Carli munji kinos<br />

esTetikiT agebs Txrobas da mxolod finalur epizodSi<br />

Semoaqvs sityva. filmis gmiri, ebraeli dalaqi, faSist<br />

diqtatorTan garegnuli msgavsebis gamo fiurerSi<br />

aerevaT, am SemTxveviTobis gamo igi tribunaze, xalxis<br />

masis winaSe aRmoCndeba. `diqtatoris~ mier warmoTqmuli<br />

sityvis pirvel nawilSi,sadac is iZulebulia nacistebis<br />

saxeliT, misTvis miuRebel, gaugebar msoflmxedvelobasa<br />

da ideologiaze isaubros, abrakadabras emsgavseba.<br />

raRac momentSi patara, SeSinebuli adamiani, romelsac<br />

safrTxe emuqreba, erTgvar pasuxismgeblobas grZnobs<br />

kacobriobis winaSe da am momentidan gmiri tribunas<br />

humanuri ideebis propagandisTvis iyenebs. meore nawilSi<br />

metyveleba swordeba, Caplinis gmiri Tavis gamosvlaSi<br />

adamianebs mouwodebs iyvnen humanurebi, mimteveblebi<br />

sxvaTa mimarT, meti pasuxismgeblobiT moekidon samyaros.<br />

Aamgvard, Caplini teqsts iyenebs rogorc vizualuri<br />

Txrobis damatebiT elements, metaforad konkretuli<br />

msoflmxedvelobis, msoflaRqmis dasafiqsireblad da<br />

gasamZafreblad.<br />

62


30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

pirveli xmovani filmebi ZiriTadad mayurebels<br />

musikaluri da qoreografiuli nomrebis nazavs<br />

sTavazobda. `jazis momRerali~ Tavisi stilistikiT<br />

munji filmia,romelSic Warbad iyo Casmuli dialogi da<br />

musika. es iyo periodi,rodesac xmovani kinos reJisorebi<br />

jer kidev eZebdnen xmis SesaZleblobebs.<br />

XX saukunis 30-ani wlebis dasawyisSi teqnika<br />

Zalzed mouxerxebeli iyo xmovani filmis Sesaqmnelad.<br />

kameris xmauri gadaRebis procesSi zRudavda xmis<br />

Caweris SesaZleblobebs. amitom, kinematografistebma<br />

garkveuli gamosavali ipoves, kamerebi moaTavses xmis<br />

gaumtar boqsebSi, ramac TavisTavad SezRuda gadaRebis<br />

saSualebebi da meTodebi. kinoTxroba ufro metad<br />

daemsgavsa firze dafiqsirebul speqtakls. aqcenti<br />

gadavida ara aqtiuri,saintereso vizualuri struqturis<br />

Seqmnaze, aramed teqstualuri nawilsa da samsaxiobo<br />

Sesrulebaze. am aucilebelma cvlilebebma studiebis,<br />

ganaTebisa da gadaRebis ZiriTadi principebis gardaqmna,<br />

axali specialobebis Seqmna moiTxova.<br />

xmovani kinos mimarT mayureblis interesi didi iyo,<br />

Tumca, arsebobda erTi problema. gaqiravebis procesSi<br />

gaCnda enobrivi barieri. magaliTad, inglisurenovani<br />

filmebis Cvenebas aprotestebdnen germanelebi, frangebi.<br />

inglisSic ki ar iRebdnen amerikuli inglisuriT<br />

mosaubre gmirebs. am problemis aRmosafxvrelad kinoSi<br />

filmebis gaxmovaneba daiwyo. msoflio kinoSi dawyebuli<br />

es procesi TavisTavad gavrcelda sabWoTa kavSirSic.<br />

1930 wels moskovSi xmovan kinos problemebisadmi<br />

miZRvnili sxdoma Catarda. saerTo politikis<br />

gasatareblad, kinematografistaTa kavSirSi miRebuli es<br />

dadgenileba,stenogramis saxiT,sabWoTa kavSirSi Semaval<br />

yvela respublikas daegzavna.<br />

sxdomaze `adk~-Si (SemoqmedebiTo gaerTianeba,<br />

romelic 30-an wlebSi yvela xelovnebis dargSi<br />

63


maia levaniZe<br />

sxvadasxva struqturiT arsebobda, ZiriTadad teqnikuri<br />

sakiTxebis mogvarebas isaxavda miznad. kinoSi maTi<br />

mizani iyo specialuri teqnikis daxvewa da ganaxleba)<br />

gaerTianda 27 reJisori. maT ganixiles is teqnikuri<br />

problemebi, romlebic xmovan kinosTan dakavSirebiT<br />

warmoiSva kinowarmoebaSi.<br />

ZiriTadad gamoikveTa oTxi mimarTuleba, romlebic<br />

xmovani kinos Camoyalibebis pirvel etapze unda<br />

ganxorcielebuliyo:<br />

1. samecniero azrisa da kvlevis gaaqtiureba.<br />

2.samecniero-kvleviT masalaze dayrdnobiT,<br />

CamoeyalibebinaT xmovani aparaturis SeqmnisaTvis saWiro<br />

sabWoTa warmoeba. amgvarad uari eTqva dasavleTSi<br />

SemuSavebul teqnologiebs, vinaidan sabWoTa qveyanas<br />

hqonda ambicia sxvebze ukeTesi teqnika Seeqmna!<br />

3. axali sawarmoo urTierTobebis Camoyalibeba,axali<br />

specialobebisa da kadrebis Seqmna.<br />

4 kinoTxrobis Tanamedrove meTodebis Seqmna da<br />

daxvewa.<br />

am prioritetebma kinostudiebis Semdgomi muSaobis<br />

principi gansazRvra. daiwyo eqsperimentebi axali<br />

gadasaRebi aparaturis, ganaTebis sistemebis Seqmnis<br />

TvalsazrisiT.<br />

`es komunikaciis sruliad axali formaa,_ propagandis<br />

axali saSualeba. mxatvrul-agitaciur xmovani<br />

kino – uCveulo simZlavris iaraRia,~ _ miiCnevdnen<br />

kinematografistebi da aRniSnavdnen, rom sabWoTa<br />

kultura unda gadaiqces komunisturi ideologiis<br />

iaraRad, bolSevikur xelovnebad, sabrZolo Stabad, sadac<br />

is SemoqmedebiTi davalebebi unda daisaxos, romlebic<br />

komunisturi ideologiis propagandas Seuwyobdnen<br />

xels. sxdomaze erTnairia gamomsvlelTa ZiriTadi<br />

paTosi `staxanovuri~ muSaobis ritmze, damkvrelur<br />

revoluciur aqtivobaze.<br />

64


30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

sabWoTa qveynis socialur-politikur sivrceSi<br />

arsebuli lozungi: `davewioT da gauswroT~<br />

aqtualuri xdeba kinoSic. sabWoTa qveyanaSi nel-nela<br />

yalibdeba sabWoTa ocneba: komunizmi _ gmirTa tipebiT,<br />

mtris xatiTa da Cveulebrivi adamianisTvis `Ria<br />

sazogadoebiT~, sadac yvelas SeuZlia miaRwios ideals,<br />

realurad ganaxorcielos ocnebebi. totalitaruli<br />

reJimis pirobebSi warmoqmil am `miTs~, faqtobrivad,<br />

ganxorcieleba ar ewera.<br />

sazogadoebrivi moTxovnebisa da interesebis wina<br />

planze wamoweva adamianis cnobierebaSi erTgvar Sida<br />

cenzors badebda, romelic TviTonve aregulirebda<br />

moTxovnebs da garemoSi adaptirebis saSualebasac<br />

iZleoda. amgvarad, tabuebisa da kliSeebis mTeli kaskadi,<br />

ara mxolod zogadad sazogadoebis yofaSi, aramed<br />

adamianis Sinagan samyaroSi ikidebda fexs. idealuri<br />

sazogadoebisken, sabWoTa ocnebisaken swrafva realur<br />

yofaSi ormag standartebs ayalibebda. qveyana cxovrobda<br />

totalitaruli reJimis dadgenili normebiT, axali<br />

moralur-zneobrivi kanonebiTa da kriteriumebiT,<br />

romelic mmarTveli ZalisTvis manipulirebis saSualebas<br />

iZleoda, xolo paralelurad, realurad yofaSi sastiki<br />

represiebi midioda, romelsac aTasobiT udanaSaulo<br />

adamiani ewireboda.<br />

saqarTveloSi 1932 wlidan socialur-politikuri<br />

viTareba,iseve rogorc mTeli sabWoTa kavSiris masStabiT,<br />

garkveulwilad Seicvala. prioritetuli darCa kvlav<br />

qveynis industrializaciis, koleqtivizaciis procesi,<br />

magram sul ufro gamwvavda mtrix xatis Seqmnis tendencia,<br />

raTa gamarTlebuliyo mmarTveli Zalis represiuli<br />

qmedebebi.<br />

pirvel da meore xuTwledis ganmavlobaSi komunistTa<br />

TaosnobiT iqmneboda brigadebi, ibadeboda novatorebi<br />

mrewvelobasa da soflis meurneobaSi,romlebic `SromiT<br />

65


maia levaniZe<br />

saswaulebs~ axdendnen. 1935 wlidan mTel qveyanaSi<br />

gaCaRda staxanovuri moZraoba, rac Zveli teqnikuri<br />

normebis msxvrevisken iyo mimarTuli. iwyeba axalgazrda<br />

Taobis politizirebis procesi,oficialuri ideologiis<br />

mimarT fanatikuri erTgulebis danergvis tendencia. am<br />

mizniT Cndeba axalgazrduli gaerTianebebi (oqtombrelebi,<br />

pionerebi, komkavSirelebi), romlebic aqtiurad erevian<br />

individis pirad cxovrebaSi. yvela `daeWvebuli~ adamiani<br />

`xalxis mtarad~ xdeba Seracxuli.<br />

egzaltirebuli masa maSin ver grZnobda, Tu rogor<br />

mimdinareobda partiuli da sabWoTa xelmZRvanelobis<br />

xalxisgan gaucxoeba, realobis dayofa, sazogadoebis<br />

moralur-zneobrivi dacema, WeSmariti humanuri<br />

Rirebulebebisa da moraluri principebis nivelireba.<br />

represiebis fonze mmarTveli Zalis, sabWoTa qveynis<br />

ZiriTadi kursis, paTosis, yofisa da ideologiis<br />

gafetiSebis, idealizaciis procesi faqtobrivad<br />

ayalibebda sabWoTa miTebs. ZiriTadad es xdeboda<br />

realur yofaSi faqtebis gayalbebis meSveobiT.<br />

magaliTad, industrializaciisa da soflis meurneobis<br />

ganviTarebis procesSi, dasavlur samyaroze sabWoTa<br />

qveynis upiratesobis warmosaCenad, cifrebSi ayalbebdnen<br />

miRwevebs. qmnidnen zeadamianis miTosur saxes, romelsac<br />

SeeZlo araadamianuri, warmoudgeneli SromiTi Sedegebi<br />

eCvenebina. realobaSi mimdinare es procesebi, TavisTavad,<br />

zegavlenas axdendnen xelovnebaSi asaxvis axali formebis,<br />

stilis, Janrul-Tematuri tendenciebis Camoyalibebisas.<br />

kinoxelovneba kvlav ideologiis saukeTeso<br />

propagandis saSualebad rCeboda, mmarTveli Zala<br />

xelovnebis meSveobiT, iZleoda direqtivebs, amkvidrebda<br />

cxovrebis wess da mis realobaSi gatarebas moiTxovda.<br />

am periodSi gaCnda tabuebi, kliSeebi, stereotipebi.<br />

ikrZaleboda nebismieri Tema da problemebi, sadac<br />

elementaruli kritikuli damokidebuleba iyo<br />

66


30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

gamoxatauli arsebuli realobis mimarT. am ideologiur<br />

SezRudvebs daemata xmis Semosvla kinoSi da masTan<br />

dakavSirebuli esTetikuri cvlilebebi. am mizezTa<br />

gamo qarTulma kinom garkveulwilad erovnuli niSani<br />

dakarga.<br />

1932 wels aprilSi gamoica saxelmwifo dadgenileba<br />

`literaturuli-samxatvro organizaciebis gardaqmnis<br />

Sesaxeb~, ramac gazarda dramaturgebis roli<br />

kinowarmoebaSi. `saxkinmrewvSi moxda reorganizacia,<br />

Seicvala misi zemdgomi struqtura, _ amieridan, mis<br />

xelmZRvanelobas axorcielebda mmarTveli, romelsac<br />

hyavda ori moadgile kinofikacia-gaqiravebaSi da<br />

warmoebis dargSi. kinofabrika calke gamoiyo, aSenda<br />

axli kinoTeatrebi, Seiqmna samxatvro politikursaganmanaTleblo<br />

sabWoebi, romlis funqciebSi Sedioda<br />

scenarebis profesiuli damuSaveba, filmis maRali<br />

mxatvruli donis uzrunvelyofa, axali kadrebis<br />

momzadeba.<br />

30-an wlebSi moRvaweoba gaagrZeles munji kinos<br />

SesaniSnavma reJisorebma: nikoloz Sengelaiam, mixeil<br />

kalatoziSvilma,mixeil Wiaurelma,leo esakiam da sxvebma.<br />

Tumca, maT gverdiT gamoCnda axali Taobis reJisorebi:<br />

daviT rondeli, aleqsandre TayaiSvili, diomide anTaZe<br />

da konstantine pipinaSvili. am periodSi sul 21 xmovani<br />

filmi Seiqmna, Tumca, paralelurad iRebdnen munj<br />

filmebsac.<br />

munji kinos reJisorebi rTulad Sordebodnen<br />

kinos Zvel esTetikas, maTi pirveli xmovani filmebis<br />

Txrobis struqtura da gamosaxuleba munji kinos<br />

esTetikis garkveuli principebiT igeboda, vinaidan didi<br />

mniSvneloba mieniWa sityvas,kinoekranze gaCnda sxvadasxva<br />

Janris nawarmoebebi: drama, komedia, publicistika da sxva.<br />

Cndeboda ZiriTadi Tematuri tendenciebi, romlebic<br />

yvela Janris filmisTvis iyo damaxasiaTebeli, rac<br />

67


maia levaniZe<br />

ucxo iyo munji periodis montaJur-poeturi kinosTvis.<br />

montaJi gaxda naratiuli, Txrobis principi, daemsgavsa<br />

literaturuls, Teatralur xelovnebaSi siuJetis<br />

agebis ZiriTad principebs.<br />

vinaidan qveynis kursi ar Seicvala,industrializaciis,<br />

koleqtivizaciis, religiuri Temebi ucvleli darCa.<br />

Seicvala filmebis ZiriTadi paToisi. kamera gaxda<br />

naklebad moZravi,Txroba naratiuli. TiTqmis statikuri<br />

kadrebi,studiuri gadaRebebi,ganaTebis rTuli sistemebi<br />

ara mxolod qarTuli kinosTvis gaxda damaxasiaTebeli.<br />

mniSvnelovba mieniWa saxeebis skurpulozur damuSavebas,<br />

intonacias, Tematikis aqtualobas, dialogebs anu<br />

yvelafer imas, rac xmovan rigTan iyo dakavSirebuli.<br />

wamyvan ideologiur xazs, koleqtivizaciis Temas<br />

Tan axlda gakulakebis idea, mavneblobis Temac, romelic<br />

TavisTavad gulisxmobda mtris xatis Seqmnis tendencias<br />

da misgan Tavdacvis aucileblobas.<br />

30-ian wlebSi naTlad gamoikveTa teqnikis<br />

idealizaciis tendenciac. xdeboda teqnikuri miRwevebis<br />

dapirispireba dromoWmul tradiciebTan. dapirispirebis<br />

es momenti arsebobda 20-ian wlebSic, am etapze<br />

konkretuli `mesijebis~, metaforuli vizualuri<br />

xatebis Seqmna xdeboda, xolo 30-an wlebSi es `xatebi~,<br />

ZiriTadad, sityvier, teqstualur nawilSi iSleboda.<br />

ekrani gaivso lozungebiT mosaubre gmirebiT. swored<br />

am xelovnurma samyarom ekranze warmoqmna metyvelebaSi<br />

paTetikuri intonacia. Tumca, aqve unda iTqvas, rom 30-<br />

iani wlebis qarTuli heroikuli Teatris zegavlena<br />

am konkretul komponentzec aSkara iyo. 30-in wlebSi<br />

kinoSi moRvaweoba daiwyes qarTuli Teatris iseTma<br />

saukeTeso warmomadgenlebma, rogorebic iyvnen: veriko<br />

anjafariZe, uSangi CxeiZe, akaki xorava, akaki vasaZe, Salva<br />

RambaSiZe, aleqsandre JorJoliani, sesilia TayaiSvili,<br />

vaso goZiaSvili, sergo zaqariaZe, giorgi SavguliZe,<br />

68


30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

akaki kvantaliani da sxvebi, romlebmac kinoSi qarTuli<br />

TeatrSi arsebuli Sesrulebis manera gadmoitanes.<br />

vinaidan, jer kidev Camouyalibebeli iyo xmovani<br />

kinos esTetika, faqtobrivad, ekranze Sromis procesi<br />

ar aisaxeboda. ubralod saubrobdnen mis Sedegebze,<br />

realurad warmoudgenel `SromiT warmatebebze~,garkveul<br />

SemTxvevebSi, Tu iqmneboda SromiTi procesis Cvenebis<br />

aucilebloba, avtorebi mxiaruli notebiT gvixatavdnen<br />

Sromisgan gamowveul aRtkinebasa da aRfrTovanebas.<br />

amgvarad, SeiZleba iTqvas, rom yofis ideologiaze<br />

morgebis aqtiurma mcdelobam kinos realobis grZnoba<br />

daukarga.<br />

1932 wels ekranze gamodis pirveli qarTuli xmovani<br />

filmi leo esakias `Saqiri~, romelic kolmeurneobis<br />

Temas mieZRvna. filmi mogviTxrobda pirveli germanuli<br />

kolmeurneobis `rote fanes~ Camoyalibebis istorias.<br />

Raribi glexoba, romelsac surs warmatebuli, Zlieri<br />

kolmeurneobis Camoyalibeba, TavdadebiT ibrZvis<br />

mtrulad ganwyobili kulakobis winaaRmdeg, kulakebi<br />

germaniaSi garbian. `rote fane~ did warmatebebs aRwevs,<br />

xolo germaniaSi gaqceuli kulakoba, qveyanaSi arsebuli<br />

ekonomiuri krizisis gamo, cud mdgomareobaSi vardeba.<br />

`gaqceuli germanelebi~ aRiareben TavianT Secdomas da<br />

nanoben sabWoTa qveynis datovebas. SeiZleba iTqvas, rom<br />

`Saqiris~ siuJetis ZiriTadi sqema da paTosi tipuria<br />

am periodis filmebisTvis, sadac sabWoTa adamiani<br />

yovelTvis warmatebuli da gamarjvebulia, xolo mteri<br />

_ damarcxebuli da imedgacruebuli.<br />

`Saqir~-Si grZeldeba 20-ian wlebSi arsebuli<br />

kulakebis, rogorc socialuri fenisgan, `mtris xatis~<br />

Seqmnis tendencia. zogadad yalibdeba standartuli<br />

saxe _ mzakvari, bneli adamianisa, romelic piradi<br />

interesebis gaTvaliswinebiT, religiuri dogmebiT,<br />

erovnuli tradiciebiT cdilobs sazogadoebis marTvas.<br />

69


maia levaniZe<br />

TiTqmis yvela filmSi kulakoba upirispirdeba siaxles,<br />

romelic sabWoTa adamianebis momaval keTildReobasTan<br />

asocirdeba.<br />

leo esakias Semoaqvs kidev erT-erTi mniSvnelovani<br />

aspeqti,dasavluri samyarosadmi negatiuri damokidebuleba,<br />

sadac sabWoTa qveynis sapirispirod, yvelaferi ingreva<br />

`araswori~ politikuri kursisa da cxovrebis wesis<br />

gamo.<br />

filmis ZiriTadi struqtura igeba munji kinos<br />

esTetikis zegavleniT. gamosaxuleba ufro dinamikuri<br />

da aqtiuria, vidre am Temaze Seqmnil Semdgom filmebSi.<br />

faqtobrivad, xmovani kinos dasawyisSi, jer kidev, iqmneba<br />

munji kinos nimuSebi:giorgi makarovis komedia `naxvamdis~<br />

(1934w.), siko falavandiSvilis `JuJunas mziTvebi”<br />

(1934w.), nuca RoRoberiZis `uJmuri” (1934w.),<br />

`JuJunas mziTvebi~ aqilikebda saqarTveloSi<br />

arsebuli qaliSvilis gaTxovebis, gamziTvebis uZveles<br />

tradicias. xSirad, swored is wyvetda qalis beds, misi<br />

cxovrebis Semdgom perspeqtivas, mziTvis raodenoba<br />

vaWrobis sagnad iqceoda ojaxebis urTierTobaSi.<br />

filmis gmiri vardeni warsulSi cxenis qurdobiT<br />

irCenda Tavs. sakuTari siRaribisgan Tavis daxsnis<br />

saSualebad mdidar qaliSvilTan daqorwineba miaCnda,<br />

magaram kolmeurne qalis siyvarulma mTlianad Secvala<br />

misi msoflmxedveloba da cxovreba. filmis finalSi<br />

satrfos mziTvebiT dainteresebuli vardeni JuJunasgan<br />

paTetiur pasuxs iRebs: `gana mTeli kolmeurneobis<br />

qoneba Cemi mziTvebi araa?~<br />

kolmeurneobisadmi sabWoTa ideologiis<br />

damokidebuleba mkveTrad ikiTxeba nikoloz Sengelaias<br />

filmSic `narinjis veli~, sadac erT-erTi gmiri ambobs:<br />

`koleqtivi, rogorc xalxTa erToba, ganusazRvrelad<br />

zrunavs TiToeuli gaWirvebulis keTildReobisTvis.<br />

mTeli soflis warmateba aris mniSvnelovani. swored<br />

70


30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

amitom sofelSi ar unda iyos gaWirvebuli adamiani,<br />

kompartia aris imedi Taobebis, wlebis manZilze Raribi<br />

ojaxebis. mTavaria iyos mondomeba, Sromis survili da<br />

saerTo sabWoTa realobis keTildReobisTvis zrunvis<br />

survili.~<br />

am periods xelovnebas, SesaZlebelia, agitaciurpropagandistuli<br />

vuwodoT, _ roca nawarmoebebi<br />

itvirTeba konkretuli ideiT,lozungiT,misi cxovrebaSi<br />

damkvidrebisa da popularizaciis mizniT. ase yalibdeboda<br />

stereotipebi. magaliTad, qarTveli komunisti rus<br />

an ukrainel komunists Camohgavs cxovrebis stiliT,<br />

dadebiTi TvisebebiT, paTetikuri metyvelebiT, zeaweuli<br />

intonaciiT, da a. S. sabWoTa adamiani mxolod qveynis<br />

interesebiT cxovrobs, misTvis ar arsebobs piradi<br />

interesebi, individualizmi. ra Tqma unda sabWoTa kinoSi<br />

arsebuli es tendencia axali araa,magram 30-an wlebSi is<br />

gansxvavebul intonacias iZens, xdeba utrireba. sabWoTa<br />

kinoSi ideologiis am principiT gatarebis mcdeloba<br />

stalinuri epoqis kulturisTvis damaxasiaTebel<br />

erTian niSans warmoSobs. sabWoTa kavSirSi Semavali<br />

respublikebis kinoxelovneba kargavs Tavis erovnul<br />

niSans da individualizms.<br />

1933 wels nikoloz Sengelaia muSaobas baqos<br />

kinostudia `azerkinoSi~ iwyebs, sadac iRebs films `26<br />

komisari~. faqtobrivad,es iyo bolo namuSevari,romelic<br />

reJisorma montaJur-poeturi kinos esTetikis zegavleniT<br />

Seqmna. filmi mogviTxrobda 1918-20 wlebSi baqoSi<br />

mimdinare revoluciur movlenebze,daxvretil komisrebze,<br />

maT gmirul SemarTebaze. reJisori cdilobda dokumenturi<br />

sizustiT gamoekvlia movlenis ganviTarebis peripetiebi,<br />

eCvenebina erTiani masis Zalian qmediTunariani, Sinaganad<br />

damuxtuli saxe. masis monumenturi saxis Seqmnisas<br />

filmSi aSkarad SeigrZnoboda sergei eizenSteinis<br />

Semoqmedebis zegavlena. filmi warmatebuli aRmoCnda.<br />

71


maia levaniZe<br />

presa gansakuTrebiT aRniSnavda nikoloz Sengelaias<br />

unars Seeqmna masis monumenturi da STambeWdavi saxe,<br />

saintereso gamomsaxvelobiTi, montaJuri rigi. 1933-34<br />

wlebSi mixeil SoloxovTan erTad, nikoloz Sengelia<br />

muSaobas iwyebs filmis `aRebuli yamiri~ scenarze.<br />

samwuxarod, filmis gadaReba ver moxerxda.<br />

1937 wels iRebs films `narinjis vels~. nikoloz<br />

Sengelaias es filmi SesaZloa miviCnioT kolmeurneobis<br />

Temaze Seqmnil yvelaze gamokveTil namuSevrad, vinaidan<br />

masSi Tavmoyrilia yvela is niSani, romelic am periodis<br />

calkul filmebs axasiaTebs.<br />

reJisori filmSi ori dapirispirebuli samyaros<br />

daxasiaTebas gvTavazobs. kulakebi, romelic cdiloben<br />

Signidan daangrion sabWoTa kolmeurneoba, mavneblurad<br />

gaanadguron xalxis monapovari (aq ukve Cndeba Sida<br />

mtris xatis Seqmnis tendencia) da glexoba, romlebic<br />

patiosani SromiT, cxovrebis wesiT, patriotizmisa da<br />

Tavdadebis grZnobiT qveynis aRmSeneblobas uwyoben<br />

xels. am saerTo idiliaSi maTTvis Sromis procesic ki<br />

saxalisoa. Sinagani aRtkinebiTa da aRmafreniT cxovrobs<br />

yoveldRiurad sofeli da zogadad sabWoTa kavSiri.<br />

swored es iyo yvelaze mniSvnelovani `mesiji~,romelsac<br />

xelovnebis meSveobiT nergavda sabWoTa ideologia ara<br />

mxolod qveynis SigniT, aramed mis farglebs gareTac.<br />

filmis ZiriTadi siuJeti sami gmiris garSemo igeba:<br />

Tedo, giorgi da nino. miuxedavad imisa, rom am sameulSi<br />

arsebobs garkveul melodramatul elementze miniSneba,<br />

maT urTierTobaSi mainc mniSvnelovani megobrobisa<br />

da patriotizmis grZnobaa. samSoblos winaSe<br />

pasuxismgeblobis grZnobis gamo,filmis gmirebi uaryofen<br />

pirad grZnobebs, uars amboben axlobel adamianebzec ki.<br />

sazogadoebas nikoloz Sengelaia ramdenime fenad yofs:<br />

idealuri adamianebi-komunistebi, mtrebi, _ romelic<br />

iyofa Sinaur da gare mtrebad da uaryofiTi Tvisebebis<br />

72


30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

matarebeli,meryevi umciresoba. aqedan gamomdinare,filmSi<br />

yalibdeba garkveuli stereotipebi _ ideologiis<br />

ZiriTadi postulatebi.<br />

mandarinis plantaciebi kolmeurneobis saerTo<br />

qonebaa, mas xelmZRvanelobs Tedo, romelic ninozea<br />

gamijnurebuli. maTi urTierTdamokidebuleba erTi<br />

epizodiT Semoifargleba. gamijnurebuli wyvili<br />

plantaciis erT-erT kuTxeSi skamze Camomjdari umReris<br />

samSoblos naTel momavals. mxolod nazi gamoxedva,<br />

morcxvad daxrili Tavi amxels Seyvarebulebis Sinagan<br />

grZnobas. maTi dialogebi, yvela Sexvedra ideologiurad<br />

datvirTuli da aqtiuria. kolmeurneobaSi samuSaod<br />

Camodis komunisti giorgi,romelic axerxebs ganawyenebuli<br />

glexobis garkveuli nawilis gadmobirebas. soflis<br />

mkvidrni axali SemarTebiT iwyeben muSaobas. aq ibadeba<br />

konfliqti Tedosa da giorgis Soris, vinaidan Tedos ar<br />

surs giorgi masze ukeTesi xelmZRvaneli gaxdes. masSi<br />

iRviZebs erTgvari eWvi, ambicia, Suri. am dapirispirebis<br />

miRma Sengelaia gviCvenebs kolmeurneobaSi SemoRweul<br />

kulakebs, romlebic ori komunistis dapirispirebiT<br />

sargebloben da cdiloben daazaralon kolmeurneoba.<br />

kulakebis wris dasaxasiaTeblad reJisori gvTavazobs<br />

epizods, rodesac saidumlo `serobaze~ Sekrebilebi<br />

Rreobas miscemian. maTi mzakvruli Canafiqri, survili<br />

saaSkaraoze gamodis, isini ebrZvian giorgis da cdiloben,<br />

gamoiyenon Tedos ambicia,am dapirispirebiT ki _ Signidan<br />

daSalon kolmeurneoba.<br />

reJisori kulakebis sruli daxasiaTebisTvis<br />

gvTavazobs sazogadoebis meryevi nawilis,Raribi kostaias<br />

saxes, romelic Seguebulia Tavis beds da miiCnevs rom<br />

RmerTis gangebiT is ganwirulia siRaribisTvis, TiTqos<br />

garedan uTvalTvalebs kolmeurneobaSi datrialebul<br />

movlenebs,Cumad afasebs da sakuTar pozicias etapobrivad<br />

imuSavebs.<br />

73


maia levaniZe<br />

kulakebis mavneblur saqmianobas Tedo SemTxveviT<br />

waawydeba, mas moklaven da masve abraleben Ralats. am<br />

momentSi mniSvnelovani xdeba erTi epizodi, romelic<br />

naTlad asaxavs sabWoTa realobis yoveldRiur yofas.<br />

sajaro krebaze ganixileba Tavmjdomaris mkvlelobis<br />

sakiTxi. gansjis dros is uaryofili da gankiTxulia<br />

ara mxolod sazogadoebis, sayvareli qalis mier, aramed<br />

mSobeli dedisgan, romelic sajarod ambobs uars<br />

moRalate Svilze. aq isev Cndeba motivi moRalate<br />

adamianebis sazogadoebidan sruli mokveTis Sesaxeb. Tu<br />

gadavxedavT qveyanaSi am periodSi arsebul socialurpolitikur<br />

situacias, realuri represiebis fonze,<br />

msgavsi ideologiis damkvidreba komunisturi reJimis<br />

qmedebebis gamarTlebas gulisxmobda. saxalxo krebaze<br />

epizodis finalur nawilSi reJisori gvTavazobs erTerTi<br />

partiuli muSakis paTetikur gamosvlas stalinis<br />

suraTis fonze. ekranidan ismis Semdegi sityvebi:<br />

`xalxis risxva gangmiravs yvelas, vinc gabedavs da Cvens<br />

gamarjvebas win gadaeRobeba, vinc unda iyos mteri, sul<br />

erTia, Semogvitevs Signidan Tu garedan. igi CvenTvis<br />

saSiSi ar aris, sanam Cveni wiTeli armia Cvens patiosan<br />

Sromas icavs. sanam win migviZRvis da gzas gvimSvenebs<br />

Cveni naTeli goneba didi stalini.~<br />

nikoloz Sengelias `narinjis veli~ gansxvavdeboda<br />

misi adreuli namuSevrebisgan gamomsaxvelobiTi<br />

struqturis TaviseburebiT: naratiuli Txrobis stiliT,<br />

statikuri kadrebiT, tradiciuli rakursebiT da a. S.<br />

gmirTa erTmniSvnelovani daxasiaTebiT.<br />

kolmeurneobis TemasTan uSualo kavSirSi<br />

ganixileba qveynis industrializaciis Tema. teqnikis<br />

fetiSizmi damaxasiaTebeli iyo ara mxolod sabWoTa<br />

kinoxelovnebisTvis. faqtovrivad, saukunis dasawyisSi<br />

teqnikis swrafma ganviTarebam xeli Seuwyo ara mxolod<br />

teqnikur progressa da komunikaciis gaaqtiurebis process,<br />

74


30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

aramed Secvala adamianis azrovnebisa da cxovrebis stili.<br />

swored am faqtorebis gamo,teqnikis,industrializaciis<br />

Tema aqtualuri xdeba msoflio kinoSi. Tumca, sabWoTa<br />

kinosgan gansxvavebiT, sadac erTmniSvnelovnad dadebiT<br />

procesad moiazrebdnen teqnikuri progresi, amerikul<br />

kinoSi iqmneba iseTi mniSvnelovani namuSevari rogoricaa<br />

`axali droeba~. Carli industrializacias, teqnikis<br />

ganviTarebas adamianis bunebrivi yofis damangrevel Zalad<br />

gaiazrebs. teqnokratiul samyaroSi mxolod moZraobis<br />

siswore da `grafikuloba~ arsebobs, sadac adamiani<br />

Cveulebriv patara tikinad gadaiqceva, tikinad, romelsac<br />

teqnika sakuTar kanonebsa da cxovrebis stils karnaxobs.<br />

Carlis poziciisgan gansxvavebiT, sabWoTa ideologia<br />

qveynis aRmSeneblobis process uSualod industriul<br />

aRmSeneblobas ukavSirebda.<br />

industrializaciis Temas mieZRvna daviT rondelis<br />

filmi `arSaula~. sabados mopoveba wmnida mTa<br />

`arSaulaze~ iwyeba. morwmune kulakebi aprotesteben<br />

mis dangrevas, provokatorebi cdiloben SuRli<br />

Camoagdon ojaxSi da amiT patiosan komunists Cirqi<br />

moscxon. saboloo jamSi aRmoCndeba, rom CaxlarTuli<br />

intrigebis miRma kulakebis simdidre, piradi interesebi<br />

imaleba. faqtobrivad, mayureblisTvis saintereso xdeba<br />

melodramatuli elementebi, siuJetSi arsebuli intriga.<br />

Tumca `arSaulac~ martiv qveteqsts Seicavs _ axali<br />

da Zveli droeba, mtrebi, romelic emuqrebian samSoblos<br />

keTildReobas. saerTo jamSi, SesaZlebelia iTqvas,<br />

rom sxvadasxva Tematuri tendenciebis ganviTarebis<br />

paralelurad, mudmivia klasobrivi brZolis Tema. is<br />

TiTqos erTgvar laitomtivad gayveba 30-ani wlebis<br />

qarTul xelovnebas.<br />

kolmeurneobisa da industrializaciis TemSi<br />

paralelurad, qarTul kinoSi, Cndeba sabWoTa heroikuli<br />

gmiris saxis Seqmnis tendencia. siko doliZis `dariko~<br />

75


maia levaniZe<br />

da mixeil Wiaurelis `arsena~, _ orive filmis<br />

paTosi erTnairia. orive gmiri upirispirdeba `Zveli~<br />

feodaluri wyobis, mmarTvel Zalis, TavadaznaurTa<br />

aRviraxsnil cxovrebas da ganukiTxaobas. darikoc da<br />

arsenac iZulebulni arian brZola daiwyon, radgan maT<br />

Rirsebas, Tavmoyvareobas exebian. piradi konfliqtidan<br />

dawyebuli winaaRmdegoba saerTo saxalxo moZraobaSi<br />

gadaizrdeba da Cveulebrivi glexisgan WeSmariti gmiri<br />

ibadeba. TavisTavad, aseTi gmirebi xalxis aRiarebasa da<br />

erTgulebas imsaxureben.<br />

sabWoTa ideologizirebuli xelovnebis erT-erTi<br />

mniSvnelovani Tema Zveli epoqis kritikaa. Zveli yofis<br />

asaxvis procesSi reJisorebi cdiloben uaryofiT<br />

aspeqtSi ganixilon erovnuli tradiciebi da religiuri<br />

dogmebi. sabWoTa adamiani ar SeiZleba yofiliyo erovnuli<br />

niSnis matarebeli, vinaidan saWiro iyo Seqmniliyo<br />

universaluri sazogadoeba,universaluri adamiani saerTo<br />

mentaluri azrovnebiTa da msoflmxedvelobiT, amitom<br />

sabWoTa ideologia ebrZoda erovnul TviTmyofadobasTan<br />

dakavSirebul nebismier gamovlinebas. adamianebi,romlebic<br />

icavdnen tradiciebsa da religias, asocirdebodnen<br />

`sibnelesTan~, regresTan, uzneobasTan. am Temas mieZRvna<br />

siko doliZis `ukanaskneli jvarosnebSi~ (1933 w.) da<br />

zaqaria beriSvilis filmi `mdinaris miRma~ (1935 w.)<br />

1937 wels iqmneba daviT rondelis `dakarguli<br />

samoTxe~ filmi, romelic faqtobrivad gamoirCeva im<br />

periodis produqciisgan Tavisi poziciiT,gmirTa tipebiT,<br />

saerTo atmosferos Seqmnis tendenciiT.<br />

filmis saTaurSive ikiTxeba qveteqsti, `dakarguli<br />

samoTxe~, _ Zveli droebisadmi erTgvari sevda,<br />

nostalgiuri damokidebuleba. `samoTxe~, sadac, odesRac<br />

laRad, Rirsebisa da patriotizmis usazRvro grZnobiT<br />

cxovrobdnen qarTveli Tavadaznaurebi. dRes es `samoTxe~<br />

daikarga, masTan erTad gaqra adamianebSi sulieri<br />

76


30-iani wlebis qarTuli kino totalitaruli reJimis pirobebSi<br />

wonasworobac. Zmebi kalmaxeliZeebi RirsebaSelaxuli<br />

`Semodgomis aznaurebi~ `dakargul samoTxes~ mistirian<br />

da axal droebaSi Tavis gadarCenas sxvadasxva xrikiT<br />

cdiloben.<br />

daviT rondelis erTgvari nostalgiuri<br />

damokidebuleba Zveli droebisadmi gansxvavdeba 30-ani<br />

wlebis kinos saerTo paTosisgan. aq aris qiliki da<br />

sevda, TanagrZnoba da SarJi filmis gmirebTan cxovrebis<br />

bedukuRmarTobis gamo.<br />

films erTgvar laitmotivad gasdevs `Semodgomis<br />

aznaurTa~ idea. dangreuli, gapartaxebuli karmidamo,<br />

romelsac Zveli didebis kvalic ki ar SerCenia...<br />

erTi wyvili Ceqmis da mamlis imedad myofi Zmebi<br />

kalmaxeliZeebi Rirseba Selaxulni, magram mainc Tavadaznauruli<br />

kudabzikobiT, cdiloben SeinarCunon Zveli<br />

yofis garkveuli atributika. materialuri mdgomareobis<br />

gasaumjobeseblad, maTze socialurad dabal fenasTan,<br />

glexobasTanac ki, ar eridebian daaxloebas, Tumca<br />

uSedegod. ar Takiloben mojamagirisa da xalxis motyuebas,<br />

religiuri grZnobebiT vaWrobas, mefis ruseTis jarSi<br />

msaxurs. magram maTi dro wasulia, axal sazogadoebaSi<br />

maT ukve aRar SeuZliaT damkvidreba. realur garemosa<br />

da kalmaxeliZeebis warmosaxviT yofas Soris kontrasti<br />

erTdroulad badebs sevdisa da Rimilis SegrZnebas.<br />

kalmaxeliZeebis mojamagire lazaria amaod eZebs<br />

simarTles am samyaroSi. misi optimizmi im erTaderTi<br />

mamlis yivils emsgavseba, romelic Cvevis gamo yovel<br />

diliT axali cxovrebis dasawyiss auwyebs Tavis<br />

patrons. cxovrebis erTferovnebisa da usamarTlobisgan<br />

imedgacruebuli lazaria satrfosTan erTad miemgzavreba<br />

qalaqSi axali cxovrebis dasawyebad,magram misi momavali<br />

gaurkvevelia. daviT rondeli TiTqosda Riad tovebs<br />

finals: moxriokebuli garemo, wvrili biliki, Soreuli<br />

horizonti da am bilikze mimavali wyvili. filmis finali<br />

77


maia levaniZe<br />

am periodis sxva filmebisgan gansxvavebiT, optimisturi<br />

ganwyobis saSualebas ar iZleva.<br />

miuxedavad imisa, rom daviT rondelis `dakarguli<br />

samoTxe~ erTgvarad, amovardnilia im periodis<br />

produqciis saerTo paTosisgan, masSi mainc ikiTxeba<br />

sabWoTa ideologia, Tundac religiur TematikasTan<br />

mimarTebaSi. magaliTad, epizodi, roca miqela mRvdelTan<br />

erTad gadawyvets saiqiodan dabrunebul wmnidanad<br />

iqces da amiT soflis morwmune mosaxleobas fuli<br />

gamosZalos. mTeli es `afiora~ gviCvenebs sazogadoebis,<br />

am fenis moralur-zneobrivis degradaciis process...<br />

angarebiani RvTismosavebi da matyuara Tavadaznauroba<br />

erTmniSvnelovnad patiosani, motyuebuli glexebis<br />

undoblobasa da risxvas imsaxurebs.<br />

amgvarad, imereTis peizaJebi, sxvadasxva socialuri<br />

fenisTvis dasaxasiaTebeli garemos Seqmnis tendencia,<br />

gmirTa tipebi, portretebis mTeli galerea, daviT<br />

kldiaSvilis SemoqmedebisaTvis damaxasiaTebeli<br />

tragikomikuri situacia da `Semodgomis aznaurTa~<br />

idea, daviT rondels saSualebas aZlevda, Tundac<br />

mcire miniSnebiT, qveteqstiT daefiqsirebina arsebuli<br />

situaciisadmi sakuTari damokidebuleba.<br />

1938 wlidan `saxkinmrewvis~ magivrad `Tbilisis<br />

kinostudia~ yalibdeba. am periodSi iqmneba m. Wiaurelis<br />

`diadi ganTiadi~ (1938 w.), k. miqaberiZis `dagvianebuli<br />

sasiZo~ (1940 w.), nikoloz Sengelaias `samSoblo~<br />

(1940 w.) da sxva filmebi, romlebSic ukve SeigrZnoboda<br />

msoflioSi mimdinare rTuli socialur-politikuri<br />

mdgomareobis zegavlena. is saerTo ganwyoba, rodesac<br />

qveyana didi samamulo omisTvis emzadeboda.<br />

78


`sabWoeTis istoriaSi~ _<br />

rogorc sarkeSi<br />

lela oCiauri<br />

kulturis istoriaSi arsebobs calkeuli SemTxvevebi,<br />

rodesac xelovnebis damoukidebeli nimuSic ki (da ara,<br />

davuSvaT, mimdinareobebi, mimarTulebebi Tu periodebi)<br />

qmnis epoqis panoramas, movlenaTa masStabur suraTs, maT<br />

ganzogadebul modelad iqceva da amiT gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas iZens. aseTTa ricxvs miekuTvneba, vTqvaT<br />

_ pablo pikasos `gernika~, mixeil javaxiSvilis `jayos<br />

xiznebi~, Carli Caplinis `didi diqtatori~, rober vines<br />

`eqim kaligaris kabineti~, rainer-verner fasbinderis<br />

`maria braunis qorwineba~ da sxva da sxva.<br />

xelovnebis aseTi nawarmoebebi scildebian konkretul<br />

CarCoebs, ar aRiqmebian da ar ganixilebian rogorc<br />

mxolod filmi, ferweruli Tu prozauli qmnileba,<br />

radgan arsebuli sazRvrebi maTSi moqceul saTqmels,<br />

problemebs, koncefciebs ver itevs da yvelaferi sxva<br />

xarisxSi gadadis.<br />

erT-erT aseT nimuSad SeiZleba miviCnioT axalgazrda<br />

latviel politolog, istorikos da reJisor edvins<br />

Snores mravalmxriv gaxmaurebuli srulmetraJiani<br />

dokumenturi kinosuraTic, filmis formatSi moqceuli<br />

istoriuli dokumenti,kvleva-analizi,kinematografiuli<br />

movlena, `sabWoeTis istoria~ (2008 weli), romelsac<br />

marTla ver gavaanalizebT mxolod rogorc films,<br />

rogorc mxolod xelovnebis nimuSs da masze, rogorc<br />

`damoukidebel~ Semoqmedebi produqtze, ver visaubrebT,<br />

radgan masSi Cadebuli saTqmelisa da mniSvnelobis,<br />

konteqstisa da struqturis mxriv, am CarCoebs Sors<br />

scildeba.<br />

is,rom `sabWoeTis istoriam~ gulgrili aravin datova,<br />

79


lela oCiauri<br />

gamoCnda misi pirvelive Cvenebis Semdeg. filmis ganxilva,<br />

msjelobis survili, mwvave reaqcia masSi asaxulsa da<br />

naTqvamze,reJisoris moqalaqeobriv poziciaze ara imdenad<br />

kinos istorikosebis, kinomcodneebisa Tu xelovnebis<br />

kritikosebis, aramed istorikosebis, politikosebis,<br />

fsiqologebisa da a. S. wreebSi daibada.<br />

istoria<br />

_ realoba da postrealoba<br />

erT-erTi aseTi istorikosi,romelmac farTomasStabiani<br />

brZola gamoucxada `sabWoeTis istorias~ da saTaveSi<br />

Caudga moZraobas mis winaaRmdeg, aleqsandre diukovi<br />

sagangebo konferencize ambobs: `filmSi `sabWoeTis<br />

istoria~ Segnebuladaa areuli cnebebi _ sabWoTa,<br />

rusuli da nacizmi. Cveni qveyana warmodgenilia rogorc<br />

ssrk-s memkvidre, xolo sabWoTa kavSiri _ rogorc<br />

nacistur germaniaze gacilebiT saSineli totalitaruli<br />

saxelmwifo. yvelaferi es iqceva mZlavr ideologiur<br />

iaraRad ruseTis winaaRmdeg. filmi Semzaravi da saSineli<br />

sanaxaobaa, romelic adamianis fsiqikaze moqmedebs~. 1<br />

rogorc `sabWoeTis istoriis~ mowinaaRmdegeebi<br />

rusul mediaSi aRniSnaven, _ `filmis siuJeti, awyobili<br />

saeWvo faqtebsa da dokumentebze, latviasTan mxolod<br />

iribadaa dakavSirebuli. `sabWoeTis istoriis~ mTavari<br />

Temebia _ `enkavedes~ TanamSromloba gestaposTan,<br />

xelovnurad Seqmnili SimSiloba (golodomori)<br />

ukrainaSi da samedicino eqsperimentebi, romlebsac<br />

`gulagis~ sistemis patimrebze atarebdnen~. 2<br />

sabWoTa jalaTebisa da maT mier Cadenili sisastikis<br />

erT-erTi monakveTis,reJimTan dapirispirebul meamboxeTa<br />

winaaRmdeg mimarTul sadamsjelo operaciebTan<br />

dakavSirebiT (rac kidev erTxel, amjerad saqarTvelos<br />

1. http://actualhistory.ru/polemics-the-soviet-lies.<br />

2. http://www.stoletie.ru/politika/kursom/2008-06-06.htm.<br />

80


`sabWoeTis istoriaSi~ _ rogorc sarkeSi<br />

magaliTze,dokumenturad adasturebs realobas,romelic<br />

nawilobriv Snores filmSia dafiqsirebuli) istorikosi<br />

levan z. uruSaZe wers: `1922 wels Seiqmna saqarTvelos<br />

antisabWoTa partiebis interpartiuli aralegaluri<br />

paritetuli komiteti (igive `damoukideblobis<br />

komiteti~) da misi samxedro centri, romelsac kavSiri<br />

hqonda 1921 wlis 5 noembers parizSi Seqmnil `samxedro<br />

komisiasTan~.<br />

gamcemlobis Sedegad, 1923 wlis martSi `Cekam~<br />

moaxerxa `samxedro centris~ wevrTa dapatimreba.<br />

imave wlis 19 maiss maT miesajaT daxvreta. ganaCeni<br />

sisruleSi iqna moyvanili 1923 wlis 20 maiss,<br />

TbilisSi, dRevandeli vakis parkis teritoriaze. kerZod,<br />

daxvretil iqnen: generali konstantine (kote) afxazi<br />

(samxedro centris xelmZRvaneli), generali varden<br />

wulukiZe,generali aleqsandre andronikaSvili,generali<br />

rostom musxeliSvili, polkovniki giorgi ximSiaSvili,<br />

polkovniki aleqsandre maWavariani, polkovniki elizbar<br />

gulisaSvili, polkovniki dimitri Crdileli, kapitani<br />

farnaoz yaralaSvili, rotmistri simon bagrationmuxraneli,<br />

rotmistri levan klimiaSvili, nikoloz<br />

zandukeli, iason kereseliZe, simon WiabriSvili, ivane<br />

quTaTelaZe.<br />

amis Semdeg,parkis teritoriaze daixvrita samSoblos<br />

TavisuflebisTvis mebrZoli ramdenime aTasi patrioti.<br />

mogvianebiT sabWoTa reJimma am adgilas savsebiT<br />

Segnebulad Seqmna parki,raTa xalxs etaSfandura wamebul<br />

mamuliSvilTa Zvlebze da maTi sisxliT gaJRenTil<br />

miwaze~. 1<br />

edvins Snores filmi aTeuli wlebis ganmavlobaSi<br />

daxvretilTa,gadasaxlebulTa,moralurad da fizikurad<br />

ganadgurebulTa Sesaxeb ukrainis, latviis, poloneTis,<br />

1. levan z. uruSaZe, bolSevizm-menSevizmi da saqarTvelos<br />

demokratiuli respublika (1918-1921), Tb., 2005, gv. 155-156.<br />

81


lela oCiauri<br />

ruseTis da a. S. magaliTebiT _ dokumenturi, saarqivo<br />

masalis gamoyenebiT gviambobs. imave werilSi, levan<br />

uruSaZe ambobs: `1937-1939 wlebis sisxlian represiebs<br />

TiTqmis mTlianad Seewira erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

moZraobis 20-ian wlebSi gadarCenili nawili. garda<br />

amisa, daxvrites mecnierebisa da kulturis dargebSi<br />

moRvawe mravali SesaniSnavi mamuliSvili...<br />

... meore msoflio omis dasrulebisTanave sabWoTa<br />

reJimma xeli mihyo sxvadasxva maqinaciiT gavlenian da<br />

avtoritetul politikur emigrantTa Semotyuebas. arc<br />

motacebas Takilobdnen. ase aRmoCndnen saqarTveloSi<br />

tite margvelaSvili,svimon ciciSvili,spiridon WavWavaZe<br />

da ara erTi sxva cnobili moRvawe, romlebic daxvrites<br />

1947-1951 wlebSi. rac Seexeba eqvTime TayaiSvils,<br />

samSobloSi dabrunebis Semdeg, igi sicocxlis bolomde<br />

hyavdaT umkacres izolaciaSi, Sina patimrobaSi.<br />

amiT rodi dasrulda represiebi. stalinis miTiTebiT<br />

da imperiuli mTavrobis 1951 wlis 29 noembris #<br />

4893-2113 dadgenilebiT, `arakeTilsaimedoobis~ motiviT<br />

daigegma saqarTvelodan Sua aziaSi ramdenime aTasi<br />

adamianis gadasaxleba. am mizniT ruseTidan iqna mowveuli<br />

Sinagani jaris sagangebod momzadebuli qvedanayofi.<br />

`specgadasaxlebas~ daeqvemdebaren 1941-1945 wlebSi<br />

tyved namyofTa ojaxebi, politikur emigrantTa ojaxebi<br />

da naTesavebi, `xalxis mtrebis~ ojaxebi. am amocanis<br />

xorcSesxmis mizniT TbilisSi, quTaisSi, baTumSi, soxumSi<br />

da sxva qalaqebSi Caayenes satvirTo (!) eSelonebi. 1951<br />

wlis 25 dekembers, kaTolikuri Sobis dRes, 11 aTasze<br />

meti adamiani Cayares am vagonebSi da Sua aziisken mimaval<br />

gzas gauyenes...<br />

dabolos,ar SeiZleba ar movixsenioT is barbarosuli<br />

damokidebuleba, romelic gamoiCina sabWoTa reJimma<br />

uwmidesis da unetaresis, sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis kalistrates (cincaZe) mimarT.<br />

82


`sabWoeTis istoriaSi~ _ rogorc sarkeSi<br />

1954 wlis 31 dekembers aSS-is 83-e kongress<br />

rezoluciis proeqtis saxiT waredgina amerikis<br />

qarTuli asociaciis da misi imJamindeli Tavmjdomaris<br />

leo dumbaZis aqtiuri monawileobiT Sedgenili vrceli<br />

teqsti `komunisturi gadatrialeba da saqarTvelos<br />

okupacia~ (sagangebo komitetis specialuri angariSi<br />

#6).<br />

aRniSnuli dokumenti kongresis oficialuri<br />

angariSis saxiT 1955 wels vaSingtonSi gamosca aSS-is<br />

samTavrobo gamomcemlobam. 2007 wels misi qarTuli<br />

Targmani gamosca saqarTvelos erovnuli muzeumis<br />

sabWoTa okupaciis muzeumma. masSi vkiTxulobT: `1951<br />

wels, kaTolikosma kalistratem, TbilisSi gazeT `niu<br />

iork taimsis~ warmomadgenelTan, harison solzberisTan<br />

saubarSi ganacxada, rom saqarTveloSi mxolod 100<br />

eklesia SemorCa. `sxva faqtebi romc ar arsebobdes, esec<br />

sakmarisi iqneboda imis sailustraciod,rac komunistebma<br />

qarTul eklesias damarTes~. qarTuli marTlmadidebeli<br />

eklesiis mesaWis es uaRresad Tamami da riskiani<br />

gancxadeba savsebiT sakmarisi iyo CekistebisTvis,<br />

rom Sesabamisi zomebi mieRoT kaTolikos-patriarqis<br />

`urCobis~ asalagmavad~. 1<br />

`autodafeze~...<br />

`sabWoeTis istoria~ 2008 wlis ruseT-saqarTvelos<br />

agvistos omis dros saqarTvelos televiziiT gadmosces<br />

(rusuli agresiisgan aRelvebul sazogadoebaSi films<br />

didi miTqma-moTqma da sja-baasi mohyva); iseve, rogorc<br />

zogierT qveyanaSi, sadac man araerTgvarovani reaqcia<br />

gamoiwvia. xazs vusvam, zogierTs, radgan TviT zogierT<br />

evropul qveyanaSi misi Cveneba an ar indomes,an `iZulebis<br />

1. levan z. uruSaZe, bolSevizm-menSevizmi da saqarTvelos<br />

demokratiuli respublika (1918-1921), Tb., 2005, gv. 159.<br />

83


lela oCiauri<br />

wesiT~ warudgines mosaxleobas.<br />

2008 wlis seqtemberSi `sabWoeTis istoriam~<br />

bostonis festivalis prizi miiRo _ `globaluri<br />

problemis asaxvisTvis~.<br />

prizi,TavisTavad,kargia,magram mTavari am SemTxvevaSi<br />

isaa, ramac da risTvisac Jiuris Snores dajildoeba<br />

gadaawyvetina. sabWoeTi da sabWoTa ruseTi, bolSevikuri<br />

Tu neobolSevikuri, rogoric is dResaa, marTlac<br />

globaluri problemaa da amaSi, Tanamedrove evropac<br />

(yovel SemTxvevaSi, misi is nawili, romelsac `sabWoeTis<br />

sisastikis miTis~ dRemde `ar sjeroda~) TandaTan<br />

rwmundeba.<br />

albaT, isic Taviseburi `prizi~ iyo, rodesac<br />

axalgazrda reJisoris portretebi, saxrCobelaze<br />

Camokidebuli fituli da filmis `dividi~ Canawerebi<br />

moskovSi, latviis saelCosTan, rusuli nacionalisturi<br />

jgufis `rosia molodaias~ ganrisxebulma agresiulma<br />

warmomadgenlebma dawves, TavianTi `papebis~ qmedebis<br />

gasamarTleblad Tu misaCqmalad, Tu Tanamedrove<br />

ruseTis `derJavas~ yvela Zaladobisa da sisastikis<br />

mxardasaWerad. es ki niSnavs, rom `sabWoeTis istoriam~<br />

reaqcia gamoiwvia, viRacas mtkivneulad Seexo (`gulze<br />

moxvda~), filmma iseTi ram Tqva, risi danaxva Tu mosmena<br />

mTavarma `adresatma~ ar isurva.<br />

aranaklebi agresia gamoxates maT evroparlamentis<br />

misamarTiT, radgan `sabWoeTis istoria~ misi dakveTiTa<br />

da dafinansebiT Seiqmna. Tanamedrove rusma istorikosebma,<br />

politologebma da politikosebma ki edvins Snores<br />

filmze sxvadasxva dros ramdenime ganxilva moawyves da<br />

istoriuli kuTxiT mTlianad `gaanadgures~ is, rogorc<br />

tyuili, falsifikacia da mizanmimarTuli provokacia<br />

ruseTis mimarT.<br />

Tanamedrove ruseTis (udidesi nawilis) reaqcia<br />

iseTi mwvave iyo (da aris), rom SiSi, romelsac filmi<br />

84


`sabWoeTis istoriaSi~ _ rogorc sarkeSi<br />

ggvris, kidev ufro izrdeba, radgan xvdebi, rom araviTar<br />

monaniebaze,araviTar sinanulze,wuxilze sxva adamianebis<br />

bedisa da sakuTari qveynis mier kacobriobis winaSe<br />

Cadenili danaSaulebis gamo (rogorc es germanel<br />

ers axasiaTebs nacistebTan mimarTebaSi), laparakic ki<br />

araa (ruseTis moqalaqeebis mcire jgufis pozicia ki,<br />

romelsac sakuTari xalxisa Tu xelisuflebis qmedebis,<br />

rogorc warsulis, ise dRevandelis, rcxvenia da wuxs<br />

amis gamo, oponentebis RriancelTan SedarebiT, araferia.<br />

rogorc cnobilia, agresia da siZulvili yovelTvis<br />

ufro Zlieria).<br />

`sabWoeTis istoriam~ _ sakuTarma istoriam ruseTi<br />

isterikaSi Caagdo. aseTi mZvinvare agresia (maTTvis<br />

tradiciul stilSi) iSviaTad Tu romelime films rgebia<br />

(ssrk-s daSlis Semdeg). procesSi _ `ara _ `sabWoTa<br />

istorias!~ didian-patarianad yvela Caeba da sakuTari<br />

`Rirsebis~ (?!) dacvisTvis sastiki brZola sxvadasxva<br />

frontze gaSala. presa, telrvizia, internetsaitebi,<br />

blogebi da a. S. waleka politikosebis, sazogadoebis<br />

warmomadgenlebis, Jurnalistebis, politologebis,<br />

analitikosebis, eqspertebis gamosvlebma da werilebma.<br />

ratom aRiqva ruseTma ase mwvaved sakuTari istoria?<br />

imitom, rom sicruea? piriqiT, swored imitom, rom<br />

Snorem maT simarTle uTxra da kidev erTxel sakuTar<br />

warsulSi (sulSi) Caaxeda, rogorc sarkeSi. magram maT<br />

_ sakuTari gamosaxulebis _ danaxva ar moindomes. an<br />

rogor endomebaT, rodesac, rac Cans, iseTi Semzaravia,<br />

iseTi maxinji, sisxlSi ise amosvrili, danaxvis msurveli<br />

gasagebia, ar eyoleboda.<br />

miuxedavad amisa, filmSi warmodgenil epizodebisa da<br />

faqtebis _ Tu rogor xvdebian nacistebi da komunistebi<br />

da erTad zeimoben,rom iyo SimSili,romelmac milionobiT<br />

adamiani Seiwira _ ignorirebas oponenti istorikosebi<br />

85


lela oCiauri<br />

argumentebulad arc ki cdiloben. 1<br />

ras ar uwodeben edvin Snores films:propagandistuls,<br />

fsevdoistoriuls, dakveTils, sicrues, falsifikacias,<br />

revanSistuls, pasuxs rusul filmze `nacizmi<br />

baltiispirulad~ (reJisori _ boris Certkovi)<br />

latvieli nacionalistebis Sesaxeb da nacionalisturs...<br />

rogori ucnauric unda iyos _ sabWoTa propagandistuli<br />

kinos analogiurs (!)<br />

`sabWoeTis istorias~ ruseTSi iseTi mwvave<br />

reaqcia mohyva, rom gadawyvites, pasuxad, amjerad, ukve<br />

mravalseriani filmi gadaiRon da Tqvan `simarTle~...<br />

iseve, rogorc sCveviaT.<br />

ratom? ra aris aseTi `sabWoeTis istoriaSi~, rac<br />

maT ar unaxavT, rasac ar uyureben da yoveldRiurad ar<br />

Cadian?<br />

ufro Semzaravi is ki araa, rac moxda, aramed is, rom<br />

procesi grZeldeba (SeiZleba,ara ise masStaburad,magram<br />

afxazeTis, samaCablos, CeCneTis da sxva aseTi magaliTebi,<br />

an sakuTari xalxis winaaRmdeg mimarTuli, sapirispiro<br />

imeds ar iZleva); sazogadoebis amgvari damokidebuleba<br />

niSnavs, rom am xalxis sulSi dResac igive xdeba da,<br />

albaT, igive moxdeba, Tu ruseTi fiqrs ar iswavlis, Tu<br />

mas gamosworebis survili ar gauCndeba.<br />

is,rom `sabWoeTis istoria~ ruseTSi (sadac cenzura<br />

sabWour reJimSi muSaobs da sityvis Tavisufleba,<br />

demokratia Tu sxva amgvari cnebebi mxolod virtualurad<br />

arsebobs) aikrZala, albaT, aravis gahkvirvebia. magram<br />

iman, rac filmis arsebobas da mis aralegalur Cvenebas<br />

sazogadoebis mxridan mohyva, yovelgvar molodidns<br />

gadaaWarba da aris kidec SeSfoTebisa da sasowarkveTis<br />

safuZveli.<br />

edvins Snores gansazRvriT, misi mTavari mizania,<br />

dasavleT evropelebamde stalinis reJimis Sesaxeb<br />

1. http://www.izvestia.ru/news/335322.<br />

86


simarTlis mitana. meore mizania, ganmartos, rom saubaria<br />

ara mxolod warsulze, aramed imaze, Tu rogor moaxdina<br />

gavlena stalinis danaSaulebaTa miCqmalvam Tanamedrove<br />

evropaze... 1<br />

TviT ioseb stalinis yofili TanamebrZoli,<br />

Tanamoazre da Semdeg Serisxuli Teodor raskolnikovi<br />

(sazogado moRvawe, diplomati, Jurnalisti, saxalxo<br />

komisari, politemigranti) gaxmaurebul werilSi `Ria<br />

werili stalins~ yvelafer imas, rasac edvins Snore<br />

filmSi aCvenebs, adresats pirdapir mimarTvaSi eubneba:<br />

`... Tqven yvelaferi gaakeTeT sabWoTa demokratiis<br />

diskreditebisTvis, rogorc socializmis diskreditacia<br />

moaxdineT. imis nacvlad, rom konstituciiT dasaxuli<br />

cvlilebis gziT wasuliyaviT, Tqven axSobT mzard<br />

ukmayofilebas ZaladobiTa da teroriT. proletariatis<br />

diqtaturis Tqveni piradi diqtaturiT TandaTanobiT<br />

CanacvlebiT, Tqven gaxseniT axali etapi, romelic Cveni<br />

revoluciis istoriaSi `teroris epoqis~ saxeliT<br />

Seva.<br />

aravin sabWoTa kavSirSi ar grZnobs Tavs usafrTxod.<br />

aravin, dasaZineblad dawolisas ar icis, ascdeba Tu ara<br />

dapatimreba. dandoba aravis aqvs. marTali da damnaSave,<br />

oqtombris gmiri da revoluciis mteri, Zveli bolSeviki<br />

da upartio, kolmeurne glexi da politwarmomadgeneli.<br />

saxalxo komisari da muSa, inteligenti da sabWoTa<br />

kavSiris marSali _ yvela Tanabrad eqceva Tqveni<br />

Soltis dartymis qveS,yvela eSmakis sisxlian karuselze<br />

trialebs.<br />

rogorc vulkanis amofrqvevisasa uzarmazari<br />

lodebi skdebian da gruxuniT eSvebian krateris xaxaSi,<br />

aseve sabWoTa sazogadoebis mTeli fenebi wydebian<br />

da ufskrulSi cvivian. Tqven daiwyeT sisxliani<br />

angariSsworebebi yofili trockistebis,zinovievistebisa<br />

1. http://actualhistory.ru/polemics-interv-shnore.<br />

`sabWoeTis istoriaSi~ _ rogorc sarkeSi<br />

87


lela oCiauri<br />

da buxarinistebis winaaRmdeg, Semdeg Zveli bolSevikebis<br />

ganadgurebaze gadaxvediT, Semdeg mospeT patriulTa<br />

da upartioTa kadrebi, romlebic samoqalaqo omSi<br />

gaizardnen, romlebmac TavianT mxrebze zides pirveli<br />

xuTwledebis mSeneblobebi da organizeba gaukeTeT<br />

komkavSiris gasresas.<br />

... `eZieT da hpoveT gantevebis vacebi~,_ CasCurCulebT<br />

Tqven TqvenTan daaxloebul pirebs da Sepyrobil,<br />

samsxverploze miyvanilT Tqvens sakuTar codvebs axvevT<br />

Tavs.<br />

Tqven SeboWeT qveyana teroris Semzaravi SiSebiT,TviT<br />

mamacsac ar SeuZlia pirdapir mogaxaloT simarTle.<br />

... magram sabWoTa xalxma mSvenivrad icis, rom<br />

yvelaferze Tqven agebT pasuxs _ `sayovelTao bednierebis<br />

mWedeli~.<br />

... Tqven gaxrweniT,daabinZureT Tqveni TanamebrZolebis<br />

sulebi. Tqven aiZuleT... Tqvens ukan mavalni wamebiTa da<br />

zizRiT abijebdnen guSindeli megobrebisa da amxanagebis<br />

sisxlis gubeebSi.<br />

Tqveni xelmZRvanelobiT daweril partiis tyuil<br />

istoriaSi Tqven gaZarcveT mkvdrebi, moklulebi, Tqvens<br />

mier Sercxvenili adamianebi da miiTviseT maTi gmirobebi<br />

da damsaxurebebi.<br />

sadistis daundoblobiT Tqven spobT qveynisTvis<br />

saWiro, sasargeblo kadrebs. isini saSiSad migaCniaT<br />

Tqveni piradi diqtaturis TvalsazrisiT.<br />

Tqveni araadamianuri represiebi autanels xdian<br />

sabWoTa mSromelebis cxovrebas, romlebsac patara<br />

darRvevisTvis samsaxuridan `mglis bileTiT~<br />

aTavisufleben da aZeveben binidan.<br />

... omis saSiSroebis mrisxane saaTs, rodesac sabWoTa<br />

kavSiris winaaRmdeg faSizmis maxvili aRimarTa, rodesac<br />

dancingis brZola da omi CineTSi _ mxolod placdarmis<br />

momzadeba iyo ssrk-s winaaRmdeg intervenciisTvis,<br />

rodesac germanul-iaponuri agresiis mTavari obieqti<br />

_ Cveni samSobloa, rodesac omis Tavidan acilebis<br />

erTaderTi saSualeba sabWoTa kavSiris Ria Sesvlaa<br />

88


`sabWoeTis istoriaSi~ _ rogorc sarkeSi<br />

demokratiul saxelmwifoTa saerTaSoriso blokSi,<br />

saswrafo politikuri kavSiris Sekvra inglissa da<br />

safrangeTTan, Tqven meryeobT, icdiT da iryeviT, rogorc<br />

qanqara or `RerZs~ Soris.<br />

Tqveni SeSlili baqxanalia ar SeiZleba didxans<br />

gagrZeldes. usazRvroa Tqveni danaSaulebebis ricxvi.<br />

usazRvroa Tqvens msxverplTa ricxvi. ar arsebobs maTi<br />

CamoTvlis SesaZlebloba~. 1<br />

swored amgvari braldebebis mravali ganStoebaa<br />

edvins Snores filmSi. es yvelaferi arsebobs, magram<br />

aranakleb mniSvnelovania, Tu rogor akeTebs amas<br />

reJisori, rogor formaSi aqcevs da rogor mxatvrul<br />

gadawyvetas uZebnis. filmi unikaluri dokumenturi<br />

foto-kino kadrebiT, dokumentur masalaze: qronikaze,<br />

istoriul dokumentebze,mowmeebis Cvenebebze,monaTxrobze,<br />

istorikosebis, eqspertebis, mkvlevarebis interviuebsa<br />

da movlenaTa Sejereba-analizzea agebuli. amiT is<br />

metad damajerebeli xdeba da amdenadve miuRebeli,<br />

aRmaSfoTebeli oponentebisTvis.<br />

filmSi naCvenebia erTimeoreze koSmaruli movlenebi,<br />

katinis, `golodomoris~, masobrivi daxvretebis, rusi<br />

Cekistebisa da germaneli eseselebis xelSekrulebebisa<br />

Tu saidumlo molaparakebebis amsaxveli epizodebi<br />

(stalinuri da germnul-faSisturi reJimebis<br />

TanamSromloba da maTi msgavseba, rogor exmarebodnen<br />

ruseTSi,saerTod sabWoTa kavSirSi nacistebs ebraelebis<br />

mkvlelobaSi, rogor xocavdnen sakuTar moqalaqeebs<br />

samrewvelo masStabiT), istoriuli paralelebi, Semzarav<br />

danaSaulebaTa vizualuri `bosxiseuli~ panorama,<br />

romelic TandaTan ganivrcoba da ganzogadebul xasiaTs<br />

iZens.<br />

erT movlenas meore cvlis, erTi sisastike _ meores,<br />

1. ткрывая Открывая новые страницы страницы… Международные воросы вопросы: события<br />

и люди / Сост. Н.В. Попов – М.: Политиздат, 1989, ct. 5.<br />

89


lela oCiauri<br />

erT danaSauls sxva mosdevs, meores _ mesame da a. S.<br />

mTeli sabWoTa kavSiris istoriis ganmavlobaSi da mis<br />

Semdgomac.<br />

filmi sabWoTa istoriis msxverpl 20 milion<br />

adamians, bavSvebs, qalebsa da kacebs, axalgazrdebsa da<br />

moxucebs, sxvadasxva erovnebis warmomadgenlebs da maT<br />

STamomavlebs eZRvneba, romlebmac, aseve, sakuTar Tavze<br />

gamoscades sabWoTa jalaTebis Zala.<br />

edvins Snores filmi esaa `sabWoeTis istoria~,<br />

sabWoeTis ambavi (magram aramcdaaramc zRapari da ra<br />

kargi iqneboda, ase rom iyos), romelic Zalian didxans<br />

grZeldeba, magram es qveynis istoriis mxolod nawilia,<br />

romelsac verc erT da verc ramdenime filmSi Catev da<br />

masze saubars verc mokle droSi amowurav. miT umetes,<br />

rom istoria grZeldeba...<br />

amitomac Seiqmna es filmi, romelic marTla yvelam<br />

unda naxos: qarTvelebmac, latvielebmac, polonelebmac,<br />

ukrainelebmac, germanelebmac, frangebmac, italielebmac,<br />

didma da pataram, moswavlemac da asakovanmac, mTelma<br />

civilizebulma samyarom _ maT, vinc wiTeli ruseTis<br />

terori gadaitana da visac is (jer) ar ganucdia,<br />

visTvisac sakuTari Tu sxvisi istoria gakveTilad ar<br />

iqca da Tu ar gafrTxildeba, SesaZloa, yvelaferi win<br />

aqvs. `sabWoeTis istoria~ (gansakuTrebiT dRevandeli<br />

movlenebis fonze) unda naxon rusebmac.<br />

is naRmebi, romlebsac gulmodgined debdnen<br />

qveynebSi komunistebi, romlebsac Semdeg meTodurad<br />

afeTqebdnen da kacobriobas Tavs atexdnen: represiebs,<br />

masobriv mkvlelobebs, daxvretebs, cixeebs, SimSilobas,<br />

sakoncentracio banakebs (`gulagSi~ Tu sxvagan),erovnuli,<br />

religiuri Tu politikuri niSniT angariSsworebas,<br />

danaSaulebriv garigebebs, erebis srul ganadgurebas<br />

(rasac mxolod ukrainaSi, poloneTsa da latviaSi 20<br />

milioni adamiani Seswires),kvlav moqmedebaSia,maT `vada~<br />

90


`sabWoeTis istoriaSi~ _ rogorc sarkeSi<br />

ar gasvliaT,radgan ruseTis politikaSi da,rac mTavaria,<br />

maT (da aramxolod xelisuflebis) mentalitetSi bevri<br />

araferi Secvlila.<br />

ruseTis mxecobebis, araadamianobis, sisastikis es<br />

istoria (rac sabWoTa kavSiris dros gulmodgined<br />

iyo miCqmaluli, razec TviT misi uSualo momswreni da<br />

msxverplni _ ar, an ver saubrobdnen, dasjis meqanizmebis<br />

kvlav amoqmedebis SiSiT) sazogadoebisTvis ukve<br />

cnobilia. bevr faqts didi xania farda aexada, magram,<br />

miuxedavad amisa, `sabWoeTis istoria~, pirdapir vityvi,<br />

gaSinebs.<br />

ratom moqmedebs is aseTi ZaliT mayurebelze?<br />

mis orive nawilze, oRond, cxadia, sxvadasxvagvarad?<br />

mxolod imitom, rom Zalian gulaxdil da Semzarav<br />

kadrebs Seubraleblad aCvenebs? mxolod imitom, rom<br />

amxels sisastikis, borotebis istoriis gamoumzeurebel<br />

epizodebs da maT vizualurad (romelTa xilvisas, didi<br />

gamZleoba gmarTebs) saxavs?<br />

filmi-kvleva Tavs uyris da erT mTlianobaSi<br />

aqcevs, kidev erTxel gangacdevinebs qveynis istorias,<br />

romlis tyveobidan Zlivs TavdaRweulebi, ufro metad<br />

SevigrZnobT winaprebis gadatanili tanjvis mTel<br />

simZimes da Tanamedrove ruseTis namdvili saxis axal<br />

Strixebsac kidev erTxel naTlad vxedavT.<br />

Jurnalistis kiTxvaze, _ Tqven albaT ganicadeT<br />

raRac Tavdasxmebi,edvins Snore pasuxobs,_ kerZod,aseTi,<br />

_ rom `igi unda mivaxvritoT~. moskoveli istorikosi<br />

aleqsandre diukovi Tavis internet dRiurSi wers: `me<br />

mSvidi adamiani var, magram filmis 2/3-s naxvis Semdeg<br />

erTi survili mqonda: momekla reJisori da damewva<br />

latviis saelCo~. 1<br />

zemoT moyvanil werilSi, Teodor raskolnikovi<br />

stalins swers: `hitleris Semdeg Tqven aRadgineT wignebis,<br />

rogorc SuasaukuneebSi, koconze dawvis tradicia...<br />

91


lela oCiauri<br />

sakuTari TvaliT vnaxe sabWoTa biblioTekebSi wignebis,<br />

Tqvens mier gagzavnili, uzarmazari siebi, romlebic<br />

saswrafo da ulaparako ganadgurebas eqvemdebarebian...~ 2<br />

`sabWoeTis istoriaze~, sasiamovno sanaxavia da<br />

mxatvrulad gamorCeuli gadawyveta aqvso (rogorc<br />

es saerTod Tan axlavs xolme xelovnebis ama Tu im<br />

nimuSis xilvas) namdvilad ver ityvi, iseve, rogorc<br />

sabWoeTis istoriaze, zogadad. es istoria gaZrwunebs<br />

aramxolod warsulis, aramed awmyosa da momavlis gamoc<br />

da giCvenebs gzas, saiTac arc erTi eri ar unda wavides,<br />

Tu is adamianebisgan Sedgeba.<br />

• solomon zaldastaniSvili. saqarTvelos 1924 wlis<br />

amboxeba, Tb., 1994 (givi maRularias winasityvaoba)<br />

• elise patariZe. petre didis anderZi da istoriuli<br />

ganaCeni. „samSoblo“, parizi, # 21-22, 1937.<br />

• lui le furi. saqarTvelo da saerTaSoriso ufleba<br />

(Targmani frangulidan), „damoukidebeli saqarTvelos“<br />

gamocema # 3, p., 1933.<br />

• mixako wereTeli. eri da kacobrioba, Tb., 1990.<br />

• Salva amirejibi. adamianebi da saqmeni. „kavkasioni“,wigni<br />

•<br />

IV, p., 1930.<br />

aleqsandre bendianiSvili. erovnuli sakiTxi<br />

saqarTveloSi (1801-1921), Tb., 1980.<br />

• levan uruSaZe. saqarTvelos erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

moZraoba da evropis zogierTi saxelmwifos sadazvervo<br />

saqmianoba kavkasiaSi 1900-1910-ian wlebSi. `amirani”,<br />

XX, monreali-Tbilisi, 2008<br />

• Оккупация и фактическая аннексия Грузии. Документы<br />

и материалы, Тб., 1990<br />

• komunisturi gadatrialeba da saqarTvelos okupacia.<br />

sagangebo komitetis specialuri angariSi # 6, aSSis<br />

warmomadgenelTa palata, oTxmocdamesame kongresi,<br />

meore sxdoma, 1954 wlis 31 dekemberi, vaSingtoni, 1955<br />

(qarTuli Targmani, Tbilisi, 2008).<br />

92


mediologia<br />

93


eldar iberi<br />

gasarTobi teleprogramebi<br />

da politikuri socializacia<br />

adamianebi arsebuli sazogadoebisaTvis damaxasiaTebel<br />

Rirebulebebs, normativebs, ganwyobebsa Tu orientaciebs<br />

eziarebian socializaciis procesSi, romelSic sxva<br />

socialur institutebTan erTad, Tavis rols asrulebs<br />

masmediac, pirvel rigSi, televizia.<br />

televizia sazogadoebis `ZiriTadi kulturuli<br />

iaraRia~, igi aris `sinTetikuri kulturuli modelebis<br />

(informaciasTan garTobis SeTavsebiT) mTavari Semoqmedi<br />

yvelaze mravalgvarovani auditoriisaTvis, maT Soris<br />

adamianTa im mravalricxovani jgufebisTvisac, romelsac<br />

masobrivi informaciis sistema manamde ar moicavda~. 1 es<br />

gansakuTrebiT exeba masobriv cnobierebaSi politikuri<br />

ideebisa da orientaciebis damkvidrebas, politikuri<br />

ganwyobebisa da Rirebulebebis Camoyalibebas, rac<br />

mniSvnelovanwilad gansazRvravs sazogadoebis<br />

damokidebulebas konkretuli politikuri liderebis,<br />

partiebisa Tu mimdinare politikuri movlenebis<br />

mimarT.<br />

marTalia,zogierTi mkvlevari Tvlis,rom ar SeiZleba<br />

dabejiTebiT ganisazRvros politikaze masmediis gavlenis<br />

sakiTxi,magram Tanamedrove praqtika gviCvenebs,rom swored<br />

masobrivi informaciis saSualebaTa (gansakuTrebiT<br />

_ televiziis) meSveobiT, xdeba manipulatoruli<br />

zemoqmedebis translacia yvelaze farTo masebze. mediis<br />

cnobili mkvlevris m. makluenis azriT, `televiziis<br />

warmoSobiT politikuri saqmianoba gadaiqca masobrivi<br />

cnobierebis totaluri da mravalsensoruli marTvis<br />

1. Г. Бакулев. Массовая коммуникация. Западные теории и концепции.<br />

М., 2010, с. 90<br />

94


yoveldRiur saSualebad~. 1<br />

es didad ganapiroba iman, rom, jer erTi, televiziam<br />

moaxdina Jurnalistikis esTetizacia – informaciis<br />

saxeobrivi formebiT gadmocema, dokumenturisa da<br />

mxatvruli pirobiTobis SeTavseba, riTac maqsimalurad<br />

gazarda misi aRqmis efeqtianoba; meore, _ televiziis<br />

wyalobiT SesaZlebeli gaxda politikis intensiuri<br />

personifikacia – politikuri ideebisa da Sexedulebebis<br />

konkretuli fizikuri pirebis, ZiriTadad politikuri<br />

liderebis saxiT warmodgena. televizia saSualebas<br />

aZlevs mosaxleobas gaecnos ama Tu im politikuri<br />

gaerTianebis ara mxolod lozungebsa da debulebebs,<br />

aramed mis lidersac, TvalnaTliv dainaxos igi, Seafasos<br />

misi codna, xasiaTi, zneobrivi Tvisebebi da a. S. amgvari<br />

satelevizo imijis Camoyalibeba bevrad uwyobs xels<br />

rogorc TviT politikosis, ise misi organizaciis<br />

popularobas. da, mesame, _ telepropagandis efeqtianobas<br />

didad aZlierebs misi sistematuri xasiaTi. naklebad<br />

mosalodnelia, rom erTma gadacemam Rrma kvali datovos<br />

adamianis cnobierebaSi, magram Tu informaciis garkveuli<br />

tipi didxans iqneba mimarTuli romelime Tvalsazrisis<br />

gansamtkiceblad, aman ar SeiZleba saTanado Sedegi ar<br />

gamoiRos garkveuli periodis Semdeg.<br />

Cveulebriv iTvleba, rom mosaxleobis politikur<br />

socializaciaze gavlenas axdens iseTi satelevizio<br />

gadacemebi, rogoricaa: axali ambebi, politikuri<br />

reklamebi, toqSouebi, debatebi, politikur liderTa<br />

preskonferenciebi da a. S. Cveni azriT,es `politikuris~<br />

viwro gagebiTaa gamowveuli. politikuri socializacia<br />

imdenad farTo cnebaa, rom masSi televiziis<br />

kulturuli programebis monawileobac uTuod unda<br />

iyos gaTvaliswinebuli. amjerad Cven mxedvelobaSi<br />

1. М. Маклюэн. Телевидение. Робкий гигант. "Телевидение<br />

вчера, сегодня, завтра". М., 1987, с. 164.<br />

95


eldar iberi<br />

gvaqvs gasarTobi teleprogramebi, romlebic uSualod<br />

ukavSirdeba arsebul socialur-politikur realobas<br />

da cdilobs garkveuli poziciebidan daanaxos igi<br />

sazogadoebas. amgvari programebi sulac araa apolitikuri<br />

da ufro ubiZgebs auditorias politikuri procesebis<br />

saTanado gaazrebisaken, vidre xels uwyobs politikuri<br />

problemebisgan mis CamoSorebas _ xelisuflebaze<br />

damokidebul telearxebze emsaxureba mmarTveli Zalis<br />

legitimacias, xolo opoziciur eTerSi aZlierebs<br />

antisaxelisuflebo ganwyobas. maT efeqtianobas didad<br />

ganapirobebs is, rom auditorias isini ideologias<br />

moklebul gadacemebad miaCnia da ZiriTadad winaaRmdegobis<br />

gareSe aRiqvams. arada, yoveli gasarTobi programa<br />

gulisxmobs garkveuli Rirebulebis swavlebas. rogorc<br />

komunikaciis sferos cnobili amerikeli specialisti<br />

Hherbert Sileri aRniSnavda: `garToba aris ganaTleba,<br />

ganaTleba ki ideologiaa... gasarTobi programebi<br />

adamianebs miuTiTeben, ra aris Rirebuli sazogadoebaSi<br />

da rogor unda moiqcnen. sinamdvileSi isini warmoadgenen<br />

ganaTlebis, principebis STagonebis formebs~. 1<br />

aq gasaTvaliswinebelia isic, rom teleinformaciam<br />

(gansakuTrebiT,Tu igi politikuri xasiaTisaa) mravalnairi<br />

filtri unda gadalaxos,rom Tavis adresatamde miaRwios.<br />

amasTan,dRes adamianis informirebuloba imdenad maRalia,<br />

rom igi naklebad aRiqvams axal informacias, Tu masSi<br />

raime gansxvavebuli ar SeamCnia. gasarTobi programebi<br />

ki uTuod gansxvavdeba Cveulebrivi `seriozuli~<br />

politikuri programebisgan, pirvel rigSi Tavisi<br />

mxatvruli Tu mxatvrul-dokumenturi formebiT. kidev<br />

ufro meti upiratesoba aqvs am mxriv iumoristuli<br />

xasiaTis teleprogramebs, romlebic komunikaciuri<br />

efeqtianobiT gamoirCeva da garTobis, dasvenebis<br />

1. Г. Шиллер. Манипуляторы сознанием. М., 1980, с. 116.<br />

96


gasarTobi teleprogramebi da politikuri socializacia<br />

saSualebad warudgeba xolme auditorias. aseTi xasiaTis<br />

gadacemebia: parodiuli serialebi `didebis zRapari~<br />

da `dardubala~, romlebic politikuri socializaciis<br />

TvalsazrisiT Cvens interess iwvevs rogorc masobriv<br />

cnobierebaSi qarTveli politikosebis dadebiTi da<br />

uaryofiTi imijis damkvidrebis gamokveTili cda.<br />

politikuri saxeebiT manipulacia qarTul<br />

telemauwyeblobaSi arc sxva gasarTobi programebisTvis<br />

yofila ucxo. daviT gogiCaiSvilma Tavisi iumoristuli<br />

`SabaTis Sous~ struqturis mudmiv komponentad aqcia<br />

studiaSi moqmedi politikosebis miwveva,rac warmatebiT<br />

gagrZelda `vanos SouSi~ _ saqme iqamde mivida, rom erTerTi<br />

gamoSvebis wamyvanad `sxva vano~, Sinagan saqmeTa<br />

ministri vano merabiSvilic ki moevlina auditorias.<br />

qarTveli politikosebi aqtiurad monawileobdnen<br />

`Ramis SouSi~, xolo maTi (pirvel rigSi prezidentis)<br />

imitaciebi Tu parodiebi TiTqmis tipuri gaxda `komedi<br />

Sousa~ da `iumorinasTvis~. aRar gavagrZelebT saubars<br />

sxvadasxva sadResaswaulo gasarTob programaze, sadac<br />

bevrma ministrma da parlamentarma `gamoavlina~ Tavisi<br />

vokaluri Tu msaxioburi monacemebi. politikuri<br />

socializaciis am formas yvela xsenebul programaSi<br />

erTi funqcia hqonda – masobriv cnobierebaSi konkretuli<br />

politikuri moRvawis araoficialuri,`adamianuri~ saxis<br />

damkvidreba, misi dadebiTi imijis Seqmna.<br />

am mxriv, upirvelesad iqcevs yuradRebas studia<br />

`audienciis~ mier momzadebuli parodiuli Tojinuri<br />

seriali `didebis zRapari~ (proeqtis avtori koka<br />

yandiaSvili, reJisori beso giorgobiani, mxatvari Tengiz<br />

mirzaSvili). igi pirvelad 1998 wlis seqtemberSi,<br />

saparlamento arCevnebamde erTi wliT adre gamoCnda<br />

saxelmwifo telearxze, rac sulac ar yofila<br />

SemTxveviTi. Tojinisa Tu animaciis pirobiT niSnad<br />

gamoyeneba kargad aprobirebuli meTodia bevri qveynis<br />

97


eldar iberi<br />

televiziaSi. Sesabamisad, Tojinuri da animaciuri<br />

gadacemebi garkveul Sedegebs iZleva sxvadasxva aspeqtSi,<br />

iqneba es gamoyenebuli axali imijis Sesaqmnelad Tu<br />

arCevnebSi warmatebis mosapoveblad. msgavsi gadacemebis<br />

seriul formebad organizeba ki xangrZlivi propagandis<br />

saSualebas iZleva da bevrad zrdis saboloo efeqts.<br />

sxva qveynebis gamocdilebidan gamomdinare, am parodiul<br />

serials saqarTvelos mmarTveli elitis sasargeblod<br />

unda waremarTa sazogadoebrivi azris formireba<br />

– sasacilo da sayvareli Tojinebis wyalobiT<br />

xelisuflebis pirveli pirebi keTil da iumoriT<br />

aRsavse adamianebad warmoeCina da SeZlebisdagvarad<br />

gamoesworebina maTi sakmaod Selaxuli imiji: `mere ra,<br />

rom isini Tavs ver arTmeven dakisrebul movaleobas da<br />

sakuTar keTildReobaze ufro zrunaven, vidre saqveyno<br />

saqmeebze; samagirod naxeT, rogori keTilebi, sayvarlebi<br />

da simpaTiurebi arian!~<br />

ra Tqma unda,araswori iqneba ama Tu im politikosis an<br />

partiis reitingis mxolod msgavs gadacemasTan dakavSireba,<br />

magram isic cxadia, rom mas mniSvnelovani rolis<br />

Sesruleba SeuZlia saTanado ideologiuri atmosferos<br />

SeqmnaSi. rac Seexeba serialis parodiul xasiaTs, unda<br />

aRiniSnos, rom parodireba mosaxleobaSi politikosebis<br />

popularizaciis msoflioSi gavrcelebuli xerxia da<br />

Tamamad SeiZleba igi politikuri teqnologiebis erTerT<br />

formad miviCnioT. adamianebs ufro amaxsovrdebaT<br />

parodirebuli pirovneba da is politikuri Tu sazogado<br />

moRvaweebi, romelTa garegnoba, metyveleba Tu sxva niSan-<br />

Tvisebebi parodirebis met saSualebas iZleva,sxvebze met<br />

popularobas ixveWen. amave mizans emsaxureba megobruli<br />

SarJebi Tu karikaturebi beWdur mediaSi,zedmetsaxelebi<br />

Tu anegdotebi cnobil pirovnebaTa Sesaxeb, radgan<br />

masobriv cnobierebaSi maT `gaSinaurebas~ uwyobs xels.<br />

veraviTari propaganda ver gamoiwvevda iseT interess da<br />

98


gasarTobi teleprogramebi da politikuri socializacia<br />

xSirad simpaTiebsac ki qarTveli politikosebis mimarT,<br />

rogorc amas axerxebda Tojinuri seriali `didebis<br />

zRapari~ (socialisturi partiis Tavjdomarem vaxtang<br />

rCeuliSvilma, romelic parlamentis Tavjdomaris<br />

zurab Jvanias erT-erTi radikaluri mowinaaRmdege iyo,<br />

teleeTerSi pirdapir ganacxada, rom misma Tojinam igi<br />

lamis Seayvara). da Tumca TviTon idea nasesxebi iyo<br />

(`didebis zRapari~ qarTuli variantia cnobili rusuli<br />

parodiuli ciklisa `kukli~, romelic, Tavis mxriv,<br />

franguli serialis `sainformacio Tojinebis~ analogia),<br />

igi SeiZleba ucxouri formis qarTuli gaazrebis erTerT<br />

yvelaze warmatebul cdad CaiTvalos.<br />

`didebis zRapari~ orwlinaxevris manZilze<br />

ukonkurento garemoSi ayalibebda prezidentisa da<br />

xelisuflebis sxva warmomadgenelTa dadebiT politikur<br />

imijs da sakmao popularobac moixveWa,magram 2001 wlis<br />

martidan opoziciuri `rusTavi 2~-is eTerSi gamoCnda<br />

animaciuri seriali `dardubala~, romelmac Semdeg<br />

telekompania `202`-is ekranze `Cveni ezos~ saxeliT<br />

ganagrZo arseboba da radikalurad daupirispirda<br />

`didebis zRapars~ (scenaris avtorebi: n. ramiSvili, i.<br />

saRinaZe, m. mSvildaZe. reJisori g. Wanturia. prodiuseri<br />

S. ramiSvili). Tu pirveli keTili iumoriT uCvenebda<br />

sazogadoebas, rom xelisuflebis warmomadgenlebi<br />

dauRalavad Sromoben mis sakeTildReod da maTi brali<br />

araa,rom araferi gamosdiT (am mxriv gacilebiT mZafri iyo<br />

`kuklis~ iumori, romelic xSirad gadadioda satiraSi<br />

da pamfletis donesac ki aRwevda). meore Tamamad<br />

amxelda igive xelisuflebis saeWvo saqmeebs da arcTu<br />

sasiamovno ambebi gamohqonda dRis sinaTleze. is, rom<br />

`didebis zRapari~ iumoristul parodias warmoadgenda<br />

(ufro megobruli SarJis doneze), xolo `dardubala~<br />

_ mwvave satiras, aSkarad gviCvenebs maT mizansa da<br />

daniSnulebas. orive serialSi mTavari personaJi<br />

99


eldar iberi<br />

saqarTvelos prezidenti eduard SevardnaZea, oRond<br />

pirvelSi igi yvelas `guru~ aris, yvelafers winaswar<br />

Wvrets da yovelTvis swor gadawyvetilebebs iRebs. igia<br />

`msoflioSi cnobili politikosi~, `demokratiisTvis<br />

mebrZoli~, `berlinis kedlis damangreveli~, romelic<br />

yvelas da yvelafers marTavs. misi TanamebrZolebi<br />

ver Seedrebian mas WkuiTa da moxerxebiT. aq mxolod<br />

erTia Wkviani da beladi. xolo am beladis arsebobas<br />

eWvqveS ayenebs `dardubala~, romelic mas belads ki ara<br />

`bnelads~ uwodebs. uaryofilia ara mxolod SevardnaZis<br />

politikuri platforma,aramed misi pirovnebac. es mwvave<br />

dacinvaa ara mxolod prezidentisa, aramed im arsebuli<br />

realobisac,sadac yvelaferi kargi moCvenebiTia da sadac<br />

mxolod da mxolod `bnela~. `dardubalas~ reJisorisgan<br />

Seqmnili sanaxaobiTi epizodebi kidev ufro aZlierebs<br />

zemoqmedebis Zalas, xolo gamanadgurebeli satiriT<br />

datvirTuli frazebi sazogadoebriv rezonanszea<br />

gaTvlili _ igi mas konkretuli moqalaqeobrivi<br />

poziciisken mouwodebs. `dardubalas~ publicisturoba<br />

organulad erwymis satiris mxatvrul Rirsebebs.<br />

esaa swored am serialis Zala. man amxila da dascina<br />

imdroindeli xelisuflebis SexedulebaTa sistemas,<br />

gaakritika `socialuri borotebis saTave~ da eWvqveS<br />

daayena prezidentis qmediTunarianoba, im dros, roca<br />

`didebis zRapari~ sinamdvilis `esTetizaciiT~ iyo<br />

dakavebuli.<br />

Seiqmna saintereso situacia – orma telearxma<br />

sazogadoebas erTdroulad warudgina erTi realuri<br />

pirovnebis ori sxvadasxva politikuri imiji, TiTqos<br />

ori sxvadasxva adamiani daupirispirda erTmaneTs<br />

da, rac yvelaze paradoqsulia, orive garkveulwilad<br />

akmayofilebda sazogadoebis molodins. 2001 wlis<br />

ivlisSi gazeT `kviris palitris~ gamokvlevis mixedviT<br />

orive parodiuli gadacemis personaJebi Tanabari<br />

100


gasarTobi teleprogramebi da politikuri socializacia<br />

reitingiT sargeblobdnen auditoriaSi, rac imaze<br />

metyvelebs, rom xalxisTvis `eduard aRmaSenebeli~ da<br />

`eduard damangrevelic~ erTnairad misaRebi iyo (Tumca<br />

bolomde ase ar gagrZelebula _ `didebis zRapris~<br />

reitingma TandaTan iklo da 2003 wlidan igi eTerSi<br />

aRar gamoCenila, xolo ukonkurentod darCenilma<br />

`dardubalam~ `vardebis revoluciamde~ miaRwia).<br />

rogorc `didebis zRapris~, ise `dardubalas~<br />

efeqtianobas bevrad ganapirobebda is,rom garda xangrZlivi<br />

zemoqmedebisa, orive fexdafex miyveboda mimdinare<br />

socialur-politikur movlenebs,mosaxleobisTvis kargad<br />

nacnob situaciebs,rac saerTod tipuria dokumenturi da<br />

mxatvrul-dokumenturi gasarTobi teleprogramebisTvis.<br />

kviris Semajamebeli analitikuri gadacemebis miRma<br />

yovelkvireulad realobis iumoristul WrilSi danaxva<br />

metad efeqturi aRmoCnda. orive serialisTvis mTavar<br />

Temebad iqca arCevnebi, energetikuli krizisi, ruseTsaqarTvelos<br />

urTierToba, ekonomikuri problemebi da a.<br />

S. am tipis gadacemebi gansakuTrebul Rirebulebas iZens<br />

didi politikuri kampaniebisa Tu sxva movlenebis dros<br />

da ucxoeTSi maT mniSvnelovani rolic SeusrulebiaT:<br />

magaliTad, aSS-Si prezident klintonis arSemdgari<br />

impiCmentis wina periodSi teleekranze samkvdrosasicocxlod<br />

aCxubes pirveli ledis hilarisa da<br />

monika levinskis Tojinebi. safrangeTSi Jak Sirakis<br />

saprezidento arCevnebSi gamarjvebas Tojinurma<br />

serialmac Seuwyo xeli. gamokiTxul axalgazrdaTa<br />

didma nawilma ganacxada: Cven mas xma miveciT nawilobriv<br />

imitomac, rom `kanal plusis~ eTerSi cnobili serialis,<br />

`Cuinoles de l’information~ (sainformacio Tojinebis)<br />

yvelaze simpaTiuri da dadebiTi Tojina swored misi<br />

iyoo. aseTive didi datvirTva hqonda ruseTSi elcinis<br />

saprezidento arCevnebis wina periodSi mis Tojinas,roca<br />

acxadebdnen, rom is iyo yvelaze Wkviani da mzrunveli<br />

101


eldar iberi<br />

`diadia~. saqarTveloSi arc 1999 wlis saparlamento da<br />

arc 2000 wlis saprezidento arCevnebSi `dardubala~<br />

jer kidev ar iyo eTerSi da `didebis zRapars~ moqmedebis<br />

sruli Tavisufleba hqonda. sulac ar yofila SemTxveviTi,<br />

rom 2000 wlis 9 aprils, prezidentis arCevnebis dRes,<br />

`didebis zRapris~ sami gamoSveba gavida eTerSi da<br />

samive arCevnebis Temaze. da Tumca maTi eTerSi gasvlis<br />

dros xmis micema faqtobrivad damTavrebuli iyo, kidev<br />

erTxel arwmunebda eleqtorats, rom moqmed prezidents<br />

alternativa ar hyavda. maTgan gansakuTrebiT aRsaniSnavia<br />

cnobili qarTuli moklemetraJiani filmis `qvevris~<br />

siuJetze agebuli gamoSveba, romelic sazogadoebas<br />

STaagonebda, rom SevardnaZis garda prezidentobis yvela<br />

kandidati `WurSi ijda~.<br />

`didebis zRaparSi~ edurd SevardnaZis Tojina<br />

xan Tavisi namdvili saxeliT gvevlineboda, xan kidev<br />

romelime kino an literaturuli gmiris saxiT, magram<br />

yovelTvis aRemateboda sxvebs WkuiT, moxerxebiT,<br />

SorsmWvretelobiT. Tumca serialis avtorebi zogjer<br />

masac umaspinZldebodnen wkipurtebiT, magram iqve<br />

mianiSnebdnen, rom prezidentis Secdomebi sulac<br />

araa gasabrazebeli, isini ufro sasaciloa da amitom<br />

unda `mietevos~. samagierod, razec `didebis zRapari~<br />

iumoriT hyveba d xalxs TanagrZnobisken mouwodebs,<br />

mas `dardubala~ danaSaulad warmoadgens. Tu `didebis<br />

zRaparSi~ prezidenti myar kedlebs aSenebs (amisTvis<br />

man rusTavelis Teatris kedlebis gamagrebas Tavisi<br />

yvelaze axlobeli zurab Jvaniac ki Seswira suramis<br />

cixis siuJetze agebul gamoSvebaSi), `dardubalaSi~<br />

sapirispiro viTarebaa – misi aSenebuli kedeli ingreva<br />

da qveS uamrav adamians moiyoliebs. es realoba imdenad<br />

mtkivneulia, rom prezidents aseTi sityvebi wamoscdeba<br />

- `qveyanas Tu ara, Cems Tavs mainc mivxedav~, rac<br />

winaswarmetyveluri aRmoCnda da ukve realurad iTqva<br />

102


gasarTobi teleprogramebi da politikuri socializacia<br />

ramdenime weliwadSi.<br />

rogorc `didebis zRaparSi~ ar dascinodnen eduard<br />

SevardnaZes, aseve ar kicxavdnen mixeil saakaSvilis<br />

pirovnebas. piriqiT, misi personaJi yvelaze dadebiTi,<br />

bejiTi da Wkviania. is yvela problemis gadawyvetis<br />

saukeTeso gzas poulobs, swraf da Semtev politikas<br />

atarebs. igi SevardnaZis sayvareli mowafea, misi<br />

gazrdilia da misi uryevi ndobiTac sargeblobs. Tumca<br />

mogvianebiT `dardubala-2~ yofil prezidents aseT<br />

sityvebsac aTqmevinebs - `visac Cavacvi, iman gamxadao~.<br />

`dardubalasgan~ gansxvavebiT, `didebis zRapari~<br />

personaJebis simravliTa da mravalferovnebiT gamoirCeva.<br />

roca saWiro gaxda alievic gamoCnda ekranze da putinic.<br />

magram mTavari mainc mudmivi Tojinebia, romlebic<br />

sazogadoebisTvis yvelaze cnobil xalxs warmoadgenen.<br />

oRond aq arc is unda daviviwyoT, rom es mxolod<br />

`zRaparia~ anu gamogonili ambavia (Tumca yvela epizodi<br />

realobidan aris amozrdili). rogorc specialistebi<br />

miuTiTeben, `... Tojinuri warmodgena Tavisi mravali<br />

wesiT ukavSirdeba zogadesTetikur kanonebs, romlebic<br />

savaldebuloa yvela saxeobis xelovnebisaTvis. xolo<br />

isini aqsiomad miiCneven debulebas, romelic jer<br />

kidev antikuri droidan iRebs saTaves: saxe igive<br />

araa, rac realuri sinamdvile. sxva sityvebiT rom<br />

vTqvaT, nebismieri, yvelaze msgavsi Tojinac ki mainc<br />

scenaristis, reJisoris, avtoris Semoqmedebis nayofia<br />

da ara fotografia~. 1 amitomac daamaxsovrda xalxs<br />

is Tojinebi, sadac avtorebma mxatvruli saxis Seqmna<br />

moaxerxes: `guru~ eduard SevardnaZe, `warCinebuli~<br />

mixeil saakaSvili, gulubryvilo zurab Jvania, `snobi~<br />

lana RoRoberiZe,`sofleli dedakaci~ luiza SakiaSvili,<br />

1. А. Вартанов. Актуальные проблемы телевизионного творчества.<br />

(На телевизионных подмостках). М., 2003, с. 138.<br />

103


eldar iberi<br />

opozicioneri nodar anTaZe, `qarTulis maswavlebeli~<br />

elene TevdoraZe,mudmivad mokinklave wyvili sariSvili-<br />

TargamaZe,`Zveli biWi~ arCil gogelia da kidev ramdenime.<br />

mayurebeli guwrfelad icinoda maT saqcielze da<br />

amdenad TanaugrZnobda kidec. `didebis zRapari~ ar<br />

iwvevda gaRizianebas, Surs an uaryofiT ganwyobas, radgan<br />

yvela fraza imdenad didi iumoriT iyo gadmocemuli,<br />

Zalauneburad mowonebas imsaxurebda. Tojinebi TavianT<br />

Secdomebs ise gulwrfelad aRiarebdnen,ise gamoxatavdnen<br />

sakuTar danaSauls, rom sazogadoeba yovel kviradRes<br />

eloda maT `aRsarebas~. es iyo erT-erTi xerxi, riTac am<br />

serialma mayurebels Tavi daamaxsovra da TanagrZnobiT<br />

ganawyo. amas daemata isic,rom seriulobidan gamomdinare,<br />

Tojinebi personaJ-niRbebad iqcnen da erTgvari xalxuri<br />

xasiaTic ki SeiZines, radgan bevri maTi gamonaTqvami<br />

xalxSi moarul frazebad iqca. es miT ufro aRsaniSnavia,<br />

rom qarTuli sinamdvilisaTvis istoriulad ucxoa<br />

iseTi saxasiaTo Tojinebi,rogoricaa italiuri arlekini,<br />

franguli poliSineli Tu rusuli petruSka.<br />

magram maT gverdiT ekrans avsebda mravali usaxuri<br />

personaJi – vaJa lorTqifaniZis, gia arseniSvilis,<br />

avTandil jorbenaZis, aslan abaSiZis, vano zodelavas,<br />

vaxtang rCeuliSvilis, Temur SaSiaSvilis da sxvebis<br />

Tojinebi,romelTa saxeebi bolomde mainc ver gamoikveTa.<br />

aSkarad gamoCnda, rom parodirebuli saxis Sesaqmnelad<br />

mxolod realuri pirebis nakvTebis deformireba an xmis<br />

mimsgavseba sulac araa sakmarisi, amisTvis aucilebelia<br />

Tavad am pirovnebis xasiaTis,misi biografiis,politikuri<br />

poziciis dramaturgiuli gaazreba da cxovrebiseul<br />

detalebSi gadmocema. aseTi detali iyo, magaliTad,<br />

seria `qeTo da koteSi~ milioneri makaris rolSi Tavis<br />

droze Tbilisis partiuli xelmZRvanelisa da Semdgom<br />

saxelmwifo ministris niko lekiSvilis warmodgena, visi<br />

sxvadasxva gziT mopovebuli simdidre kargad iyo cnobili<br />

104


gasarTobi teleprogramebi da politikuri socializacia<br />

sazogadoebisaTvis. aseve ucbad aRiqva auditoriam<br />

epizodi seria `sabavSvo baRidan~, roca aslan abaSiZe<br />

Wamas ver axerxebs da `aRmzrdeli~ SevardnaZe cdilobs<br />

sakuTari xeliT aWamos:<br />

` _ modi aslan, gamiRe piri da me gaWmev!<br />

_ masw... Tqven rogor unda mawamoT?<br />

_ Sen magaze ar idardo, me imdenisTvis miWmevia da<br />

kidev imdens SevaWmev... ro?~<br />

prezidentma ase Seafasa Tavisi moRvaweoba. es<br />

ironiuli naTqvami,marTlac rom TvalsaCinod axasiaTebda<br />

mis politikur meTodebs.<br />

rogorc Cans, `didebis zRaparSi~ personaJebis<br />

aseTi simravle serialis maRalma reitingma da<br />

qarTveli politikosebis popularobisken miswrafebam<br />

ganapiroba. megobruli gaSarJebis ideam ise moxibla<br />

bevri maRalCinosani, rom `didebis zRaparSi~ gamoCena<br />

avtoritetis erTgvar indikatorad iqca – Tojinis<br />

arseboba pirovnebis mniSvnelobis maCveneblad warmoCinda.<br />

xelisuflebaSi yoveli axalmosuli cdilobda speqtaklSi<br />

Tavisi Tojinis CarTvas,miuxedavad imisa,iZleoda Tu ara<br />

misi pirovneba dramaturgiuli saxis Seqmnis saSualebas.<br />

Sedegad ki seriali gadaitvirTa uamravi personaJiT,<br />

romelTac arc funqcia gaaCndaT da arc xasiaTi. Tumca<br />

amave dros yoveli Tojinis `patroni~ cdilobda, rom<br />

mis personaJs zedmeti dacinva ar gamoewvia – yofilma<br />

saxelmwifo ministrma avTandil jorbenaZem, magaliTad,<br />

erT-erT sxdomaze protesti gamoTqva imis gamo, rom mis<br />

Tojinas morig seriaSi Tvalgaxelils eZina.<br />

`didebis zRaprisgan~ gansxvavebiT, cxadia,<br />

xelisuflebis arc erT warmomadgenels ar gasCenia<br />

`dardubalaSi~ moxvedris survili, imdenad mwvave<br />

satiras warmoadgenda igi (Tumca amis ganzraxva arc<br />

teleserialis avtorebs hqoniaT – is TiTqmis mTlianad<br />

SevardnaZis diskreditaciaze iyo koncetrirebuli). aqve<br />

105


eldar iberi<br />

unda aRiniSnos, rom `dardubala~ beWduri mediiTac<br />

vrceldeboda – yovelkvireul gazeT `axal versiaSi~<br />

ibeWdeboda TiToeuli seriis sagazeTo varianti<br />

ilustraciebiTa da Sesabamisi teqstebiT.<br />

sabolood, am serialebze dakvirveba da realobasTan<br />

Sedareba Semdegi daskvnebis saSualebas iZleva:<br />

1. televizia politikuri socializaciis<br />

mniSvnelovani saSualebaa, rac saqarTvelos magaliTze<br />

aSkarad gamoCnda 2003 wlis `vardebis revoluciis~<br />

periodSi;<br />

2. televizia xels uwyobs arsebuli sistemis<br />

socialur-politikuri normebis ganmtkicebas, Tumca<br />

saTanado situaciebSi SeuZlia mis sawinaaRmdegodac<br />

imoqmedos;<br />

3. am procesSi sxvadasxva telegadacemas Soris<br />

yvelaze efeqturad gamoiyureba seriuli xasiaTis<br />

gasarTobi programebi, radgan yvelaze did da mudmiv<br />

auditorias moicavs;<br />

4. gasarTobi programebis popularobas bevrad<br />

gansazRvravs mxatvruli da mxatvrul-dokumenturi,<br />

gansakuTrebiT ki satirul-iumoristuli satelevizio<br />

formebis gamoyeneba;<br />

5. `didebis zRaparma~ da `dardubalam~ dagvixata<br />

wina xelisuflebis bolo 5-wliani mmarTvelobis,<br />

Cveni qveynis maSindeli politikuri sistemis ori<br />

gansxvavebuli suraTi, romlis gaazrebaSic orive<br />

parodiulma serialma Tavisi roli Seasrula da Tanabrad<br />

iqna gamoyenebuli rogorc demokratiis iaraRad, ise<br />

demagogiis saSualebadac.<br />

106


universitetis<br />

sadoqtoro programa<br />

107


108


dramisa da Teatris Teoria<br />

naSromi ibeWdeba programis xelmZRvanelebis rekomendaciiT.<br />

statiis stili daculia.<br />

programis xelmZRvaneli _ prof. mixeil kalandariSvili<br />

109


saTeatro enis raoba<br />

maka vasaZe<br />

doqtoranturis II kursi<br />

XX saukuneSi lingvosemiotikis ganviTarebasTan<br />

erTad <strong>saxelovnebo</strong> mecnierebaSi gaaqtiurda `xelovnebis<br />

enis~ kvlevis sakiTxi. XX s. meore naxevari iqca<br />

metakulturuli problemebis epoqad. xdeba miTologiuri<br />

azrovnebis zogierTi maxasiaTeblis regeneracia. aranakleb<br />

mniSvnelovania mxatvruli enebis gamoyeneba kulturis<br />

metameqanizmebis gansaviTareblad. erTi romelime<br />

mxatvruli enis,rogorc kulturis metaenis gamoyofasTan<br />

erTad, viTardeba sxva tendencia _ metaxelovnebis<br />

Seqmna: metapoeziis (poezia poeziaze), metaferweris<br />

(ferwera ferweris enis aRmweri), metaTeatris (Teatri<br />

gamaanalizebeli Teatris enis), metakinematografis.<br />

am TvalsazrisiT semiotikis gamoCena kanonzomieria<br />

ara marto mecnierebis istoriis perspeqtivaSi, aramed<br />

rogorc faqti kulturis TviTorganizaciisa. `Tuki Cven<br />

SevTanxmdebiT, rom evolucia aris cvlileba sistemis<br />

wevrebis Tanafardobisa, funqciisa da formaluri<br />

elementebis cvlileba, _ evolucia aRmoCndeba<br />

`cvlilebad~ sistemebisa. es cvlilebebi epoqidan<br />

epoqamde atareben, xan nel, da xanac naxtomisebr xasiaTs<br />

da ar gulisxmoben ucabed da srul ganaxlebasa da<br />

Secvlas formaluri elementebisa, magram gulisxmoben<br />

axal funqcias am formaluri elementebisa~. 1<br />

ras niSnavs `xelovnebis ena~? terminSi `ena~ mecnierebi<br />

gulisxmoben yvelanair sakomunikacio sistemas, romelic<br />

sargeblobs gansakuTrebuli saxiT ganlagebuli niSnebiT.<br />

semiotika enas ganixilavs rogorc niSanTa sistemas,<br />

1. . Н. Тынянов, Поэтика, стория литературы, ино зд. Нау-<br />

. Ю. Н. Тынянов, Поэтика, История литературы, Кино Изд. Наука,<br />

Москва 1977, С. 281.<br />

110


komunikaciis saSualebas. winamdebare naSromSi Cven ar<br />

vapirebT enis bunebis lingvistur analizs, Cven mxolod<br />

SegaxsenebT, Tu ra mniSvneloba aqvs mas TavisTavad, garda<br />

imisa, rom igi ideebis gamtarebelia.<br />

`marTlac, ra aris ena? Cveulebriv mas ganixilaven<br />

rogorc saSualebas, Seqmnils adamianis mier Tavisive<br />

msgavsTan komunikaciisaTvis, aqedan gamomdinare, rogorc<br />

raRac xelovnurs. Zalian advilia imis damtkiceba, rom<br />

es Tvalsazrisi mcdaria. Tuki ena marTlac xelovnurad<br />

Seiqmna, igi unda arsebuliyo Tavis aRmocenebamde,<br />

vinaidan adamianebs aucileblad mouwevdaT miemarTaT<br />

sityvebisadmi, raTa moelaparakebinaT maT mniSvnelobaze.<br />

aqedan gamomdinare ena ar Seqmnila xelovnurad. es aris<br />

iseTive bunebrivi movlena, rogoric Tavad adamiania. aqve<br />

unda ganvmartoT, rom ena _ socialuri movlenaa: misi<br />

mizania _ komunikacia, romelic amave dros mis mizezsac<br />

warmoadgens~. 1<br />

postmodernizmis epoqaSi, mxatvruli nawarmoebis,<br />

rogorc asaxvis aRqmis, egzistencialur-mniSvnelovani<br />

proceduris fonze,Tanamedrove <strong>saxelovnebo</strong> mecnierebaSi<br />

dgeba sakiTxi misi enis Sesaxeb, rogorc saerTo enis<br />

gamonaxvisa avtorsa da mkiTxvels, mayurebels, msmenels<br />

da a. S. Soris. komunikaciis yoveli aqti Tavis TavSi<br />

Seicavs informaciis gadamcemsa da mimRebs,xolo imisaTvis,<br />

rom mimRebma gaigos gadamcemis Setyobineba, aucilebelia,<br />

maT Soris arsebobdes saerTo Suamavali _ ena.<br />

Tanamedrove <strong>saxelovnebo</strong> mkvlevrebi, imaze<br />

dayrdnobiT, rom yovelnairi sistema, romelic or an<br />

ufro met adamians Soris komunikaciis saSualebaa,<br />

SeiZleba gansazRvruli iyos rogorc ena, amtkiceben, rom<br />

xelovnebis sxvadasxva dargs Tavisi gansakuTrebuli ena<br />

gaaCnia. `xelovneba komunikaciis erT-erTi saSualebaa.<br />

igi axorcielebs kavSirs gadamcemsa da mimRebs Soris<br />

1. Марсель Мартен, Язык Кино, изд. Искусство, Москва 1959 г.<br />

C.19);<br />

111


maka vasaZe<br />

(is, rom zogjer, orive SeiZleba gaerTianebuli iyos<br />

erT saxeSi, saqmis viTarebas ar cvlis, iseve rogorc,<br />

molaparake adamiani sakuTar TavSi aerTianebs mosaubresa<br />

da msmenels), gvaZlevs es Cven uflebas ganvsazRvroT<br />

xelovneba, rogorc gansakuTrebuli saxiT organizebuli<br />

ena?~ 1 _ svams kiTxvas cnobili lingvisti,literaturisa<br />

da xelovnebis mkvlevari, filosofosi iuri lotmani<br />

da iqve iZleva pasuxs, rom vinaidan xelovneba Seicavs<br />

komunikacias, mas aucileblad aqvs am komunikaciis<br />

gansaxorcieleblad organizebuli sistema,anu ena. aqedan<br />

gamomdinare, Cven SeiZleba visaubroT musikis, ferweris,<br />

Teatris, zogadad, xelovnebis enaze.<br />

`ena, upirveles yovlisa, azrobrivi sferoa; da enis<br />

niSnebi azrobrivi niSnebia, xolo Tavis azrs isini<br />

iZenen im sagnebisgan, romlebsac isini aRniSnaven; ase<br />

rom, es sagnebi, romlebic manamde iyo ucnobi, nakleb<br />

gansazRvruli da adamianis cnobierebisaTvis bundovani,<br />

mxolod aq pirvelad iZenen Tavis azrs, Tumca es azri<br />

maTTvis damaxasiaTebeli iyo manamdec, adamianis mier maT<br />

gamosaxvamde da adamianamdec ki,magram es ar iyo enobrivi<br />

azri, da, SeiZleba iTqvas adamianuri azri, adamianTa<br />

mier gamosaxuli da Secnobili, aramed azri realurmaterialuri~.<br />

2<br />

yovel enas aqvs Tavisi gansazRvruli struqtura.<br />

Tuki xelovneba komunikaciis saSualebaa da, aqedan<br />

gamomdinare, enaa, maSin am enas aucileblad unda hqondes<br />

Tavisi niSanTa sistema, mxolod misTvis damaxasiaTebeli<br />

(gansazRvruli) saxiT mowyobili. sakiTxis amgvarad<br />

dasma iZleva saSualebas mivudgeT xelovnebas ori<br />

1. . Ю. отман, Лотман, б Об скусстве, Искусстве, Структура художественного текста,<br />

Семиотика кино и проблемы киноэстетики, статии, заметки,<br />

выступления,Санкт-Петербург, «Искусство – СПБ», 2005<br />

г.Искусство как язык, с. 19);<br />

2. А. Ф. Лосев Проблема символа и реалистическое искусство,<br />

Москва, изд. Искусство, 1976. С.106.<br />

112


saTeatro enis raoba<br />

gansxvavebuli TvalsazrisiT.<br />

pirvel rigSi, mas aqvs yvela sxva enasTan raRac<br />

saerTo da meorec, mas gaaCnia mxolod misTvis, rogorc<br />

gansakuTrebuli enisTvis, damaxasiaTebeli, rac asxvavebs<br />

mas am tipis sxva sistemebisgan. iuri lotmani gamohyofs<br />

enebis sam tips. `cneba `ena~ aerTianebs:<br />

a) bunebriv enebs (magaliTad: rusuli, franguli,<br />

estonuri, Cexuri);<br />

b) xelovnur enebs: mecnierebis enebi (metaenebi<br />

samecniero aRwerisTvis), pirobiTi signalebis enebi<br />

(magaliTad sagzao niSnebi) da a. S.;<br />

g) meoradi enebis meorad modelirebad sistemebs _<br />

komunikaciuri struqturebi,daSenebuli bunebriv-enobriv<br />

safexurze (miTi, religia).~ 1 da askvnis, rom xelovneba _<br />

meoradi modelirebadi sistemaa, xolo `meoradi enasTan<br />

mimarTebaSi~ ar unda gavigoT, rogorc `gamomyenebeli<br />

enisa, rogorc masalisa~.<br />

vinaidan adamianis cnobiereba aris enobrivi Semecneba,<br />

misi yvela saxeoba, maT Soris xelovnebac, SeiZleba<br />

ganisazRvros, rogorc meoradi modelirebadi sistemebi.<br />

amrigad, xelovneba warmoadgens erTgvar, meorad enas,<br />

xolo xelovnebis nimuSi am enaze Seqmnil teqsts.<br />

avtori, Semoqmedi mis mier Seqmnili enobrivi sistemiT,<br />

gadascems informacias mkiTxvels, mayurebels, msmenels<br />

da a. S. swored am enis meSveobiT myardeba kontaqti<br />

informaciis gadamcemsa da mimRebs Soris, adresatsa da<br />

adresants Soris. imavdroulad, adresati SeiZleba iyos<br />

erTi an mravali. mxatvruli teqstis informaciuli<br />

sisavse miiRweva imiT,rom miuxedavad misi rTuli,xSirad<br />

bolomde gaugebari Sinagani meqanizmisa, struqturuli<br />

kanonzomiereba ar amcirebs masSi informaciulobas. am<br />

1. . Ю. отман, Лотман, б Об скусстве, Искусстве, Структура художественного текста,<br />

Семиотика кино и проблемы киноэстетики, статии, заметки,<br />

выступления,Санкт-Петербург, «Искусство – СПБ», 2005<br />

г.Искусство как язык, с. 21.<br />

113


maka vasaZe<br />

informaciis gadacemas mkvlevrebma pirobiTad uwodes<br />

mxatvruli komunikacia da gansazRvres, rom mxatvruli<br />

komunikaciis monawile iRebs informacias ara mxolod<br />

Setyobinebidan, aramed im enidanac, romelzec esaubreba<br />

mas xelovneba. mxatvruli komunikaciis aqtSi<br />

arasdros aris SeumCneveli, avtomatizirebuli, winaswar<br />

ganWvretili sistema. aqedan gamomdinare, mxatvruli<br />

urTierTobisas esTetikuri konteqstis enam da teqstma<br />

imave enaze, mTeli urTierTobis ganmavlobaSi unda<br />

SeinarCunon moulodneloba. mxatvruli komunikacia<br />

TiTqosda qmnis urTierTsawinaaRmdego situacias.<br />

vinaidan is rac moulodnelia _ arakanonzomieria,<br />

xolo rac arakanonzomieri, arasistemuria, ar SeiZleba<br />

gadaices, vinaidan niSanTa sazRvrebs gareT rCeba. `am<br />

sawyisi winaaRmdegobidan mxatvruli teqsti ori<br />

gziT gamodis. pirveli dakavSirebulia imasTan, rom<br />

erTi da igive teqsti esadageba or struqturul<br />

normas. is, rac teqstSi erTi normativi poziciidan<br />

SemTxveviTia, meorisTvis aRmoCndeba kanonzomieri.<br />

urTierTsawinaaRmdegod mimarTuli ori sawinaaRmdego<br />

sistemis sisavse, erTimeoris gadafarvisas qreba da<br />

teqsti mTel manZilze inarCunebs informaciulobas~. 1<br />

Tuki xelovnebis nawarmoebi me raimes matyobinebs,<br />

Tuki es emsaxureba komunikaciis miznebs gadamcemsa da<br />

mimRebs Soris, maSin masSi SeiZleba gamoiyos: Setyobineba<br />

_ is rac gadaicema da ena _ saerTo abstraqtuli<br />

sistema gadamcemisTvisac da mimRebisTvisac, romelic<br />

SesaZlebels xdis Tavad komunikaciis aqts. meqanizmebis<br />

msgavsebis da gansxvavebebis aRmoCenam da aRweram<br />

Tanamedrove lingvistikas xeli Seuwyo ara mxolod<br />

1. . Ю. отман, Лотман, б Об скусстве, Искусстве, Структура художественного текста,<br />

Семиотика кино и проблемы киноэстетики, статии, заметки,<br />

выступления,Санкт-Петербург, «Искусство – СПБ», 2005<br />

г.Искусство как Монтаж, с. 327.<br />

114


saTeatro enis raoba<br />

Rrmad Caswvdomoda iseT rTul sazogadoebriv movlenas,<br />

rogoric aris ena, aramed Seqmna sqema komunikaciisa<br />

da niSanTa sistemis zogadi Teoria. semiotikuri<br />

Tvalsazrisidan kultura SeiZleba warmovidginoT,<br />

rogorc rTulad organizebuli niSnobrivi meqanizmi.<br />

mis erT-erT ZiriTad Taviseburebas warmoadgens is,<br />

rom mTlianobis uzrunvelmyofeli Sinagani kavSirebi<br />

realizdeba semiotikuri komunikaciebis meSveobiT.<br />

SeiZleba iTqvas, rom kulturas axasiaTebs<br />

poliglotizmi. arc erTi kultura ar SeiZleba<br />

dakmayofildes erTi eniT. yvelaze cota SeiZleba<br />

visaubroT ori paraleluri enis Tanaarsebobaze _<br />

sityvieri da gamomsaxvelobiTi. nebismieri kulturis<br />

dinamika Seicavs semiotikuri komunikaciebis krebulis<br />

gamravlebas. sxvadasxva saxis elementebis Tanaarseboba<br />

_ farTod miRebuli saSualebaa xelovnebaSi. ufro<br />

metic, zogierTi mxatvruli stili orientirebulia<br />

elementebis Sejaxebaze,mwvave konfliqtze,magram rogori<br />

stilic ar unda avirCioT _ kontrastebiT gamaocebeli<br />

Tu harmoniiT STabeWdilebis Semqmneli _ misi meqanizmis<br />

safuZvelSi SeiZleba aRmovaCinoT Tanaarseboba da<br />

winaaRmdegoba elementebisa, konstruqciis is Sinagani<br />

winaaRmdegoba, romlis gareSec `teqsts~ CamoerTmeoda<br />

mxatvruli informaciuloba. mxatvruli nawarmoebi aris<br />

nakrebi xerxebisa.<br />

lingvosemiotikosebi, rogorc ukve aRvniSneT,<br />

amtkiceben, rom xelovneba gansakuTrebuli saxiT<br />

organizebuli enaa, aqedan gamomdinare Cven SeiZleba<br />

visaubroT musikis, ferweris, kinos, Teatris da a.S. enaze.<br />

uSualod robert sturuas saTeatro enis kvlevamde,<br />

Cven SevecdebiT gavaanalizoT, Tu ras warmoadgens<br />

zogadad `saTeatro ena~. `saTeatro enaze~ saubrisas<br />

unda ganisazRvros niSnebis is erToblioba, romlebic am<br />

enas qmnian.<br />

scenuri qmedeba, rogorc erTianoba msaxiobebisa<br />

115


maka vasaZe<br />

romlebic moqmedeben da axorcieleben saqciels,<br />

sityvieri teqstebi maT mier warmoTqmuli,dekoraciebi da<br />

rekvizitebi, ganaTeba, musikaluri gaformeba warmoadgens<br />

mniSvnelovani sirTulis teqsts, romelic iyenebs<br />

sxvadasxva tipisa da xarisxis pirobiTobis niSnebs.<br />

Tumca is faqti, rom scenuri samyaro Tavisi bunebiT<br />

niSnobrivia, aniWebs mas gansakuTrebulad mniSvnelovan<br />

Tvisebebs. niSani Tavisi arsiT winaaRmdegobrivia: is<br />

mudam realuria da mudam iluzorulia. realuria imitom,<br />

rom niSnis buneba materialuria; imisaTvis, rom iqces<br />

niSnad, anu gardaiqmnas socialur faqtad, mniSvneloba<br />

realizebuli unda iqnas raime materialur substanciaSi.<br />

niSnis iluzoruloba imaSi mdgomareobs, rom is<br />

yovelTvis moCvenebiTia, anu asaxavs ara mis garegnul<br />

saxes, aramed raRac sxvas. winaaRmdegoba realursa da<br />

iluzoruls Soris qmnis semiotikuri mniSvnelobebis<br />

im garemos, romelSic cxovrobs yoveli mxatvruli<br />

teqsti. scenuri teqstis erT-erTi gansakuTrebuloba<br />

gamoyenebuli enebis mravalferovnebaSia.<br />

Jestebi ewodebaT gansazRvruli mniSvnelobebis<br />

matarebel moZraobebs. fiqsirebuli mniSvnelobebiT<br />

dakavSirebuli fonemebis SeTavsebas _ sityvebi. ufro<br />

ganzogadebuli midgomisas SeiZleba visaubroT niSnebze<br />

_ simboloebze _ gamoxatvis nebismier saSualebaze,<br />

mxolod maTTvis damaxasiaTebeli mniSvnelobebis<br />

matareblebze. niSnebi arsebobs sxvadasxva tipis, razec<br />

damokidebulia maTi pirobiTobis xarisxi. niSnebi iseTi<br />

tipisa, rogoric aris `sityva~ pirobiTad aerTianeben<br />

zogierT mniSvnelobas gansazRvrul gamoxatulebasTan.<br />

gamomsaxvelobiTi (`xatovani~) niSnebi aerTianeben Sinaars<br />

gamosaxvasTan, romlebic floben garkveul msgavsebas.<br />

nebismier adamianTaSoris urTierTobas,romelic eyrdnoba<br />

gansazRvruli wesebiT daregulirebul niSanTa sistemas,<br />

SeiZleba vuwodoT enobrivi. am sistemebsa da maTi<br />

meSveobiT urTierTobebis pirobebs Seiswavlis semiotika.<br />

116


saTeatro enis raoba<br />

vinaidan es aris mecniereba urTierTobebze,Setyobinebebis<br />

gadacemaze,adamianTa mier sxva xalxisa da sakuTari Tavis<br />

gageba _ argagebaze, socialur-kulturuli formebis<br />

kodirebaze _ mas aqvs sazogadoebrivi xasiaTi.<br />

adamianTa garkveul qmedebebs erTiani gegmiT, cnobieri<br />

an aracnobieri programiT ganxorcielebuls, ewodeba<br />

qceva. magaliTad,samuSao qceva da niSnobrivi. niSnobrivi<br />

qceva vlindeba TamaSebrivi xasiaTis rTul formebSi da<br />

xdeba ZiriTadi yvela xalxisTvis. niSnobrivi qcevis<br />

sferoa: zeimi, TamaSi, sazogadoebrivi da religiuri<br />

dResaswaulebi.<br />

TamaSebri qcevis specifika mis araerTgvarovnebaSia:<br />

TamaSi gulisxmobs erTdroul realizacias praqtikuli<br />

da pirobiTi qcevisa. moTamaSes axsovs, rom igi imyofeba<br />

ara realur, aramed pirobiT _ TamaSis samyaroSi.<br />

imavdroulad igi ganicdis sinamdvilesTan miaxloebul<br />

emociebs. TamaSis qcevis arsi mdgomareobs imaSi, rom<br />

erTdroulad icode da arc icode, gaxsovdes da<br />

gaviwydebodes, rom situacia gamogonilia. TamaSis<br />

xelovneba swored ormagi qcevis Cvevebis dauflebaSia.<br />

nebismieri `amovardna~, rodesac qreba `viTom~, angrevs<br />

TamaSs. TamaSi _ SemoqmedebiTi azrovnebis erT-erTi<br />

meqanizmia, romelic pasiurad ki ar misdevs romelime<br />

winaswar mocemul programas, aramed orientirebulia<br />

SesaZleblobebis rTul da mravalmxriv uwyvetobaze.<br />

amgvarad, cxovrebaSi, romelic scenis miRma viTardeba,<br />

arsebobs masalebi,romelTagan igeba Teatraluri samyaro.<br />

aRsaniSnavia, rom es masalebi TavisTavad jer kidev ar<br />

qmnian Teatrs. imisTvis, rom es moxdes, maT unda Seexos<br />

xelovneba.<br />

saTeatro xelovneba flobs Tavis specifikur enas.<br />

Teatraluri enis erT-erT safuZvels warmoadgens scenis<br />

mxatvruli sivrce. Teatraluri sivrce ZiriTadad or<br />

nawilad iyofa: scena da mayurebelTa darbazi, romelTa<br />

Soris myardeba urTierTobebi. arsebobs dadgmebi,<br />

117


maka vasaZe<br />

sadac sivrce sam nawilad iyofa, scena, scena-scenaze<br />

da mayurebelTa darbazi. sivrcis amgvari dayofa im<br />

SemTxvevaSi gamoiyeneba rodesac speqtaklSi TamaSdeba<br />

`Teatri-TeatrSi~. aseTi dayofa sivrcisa arc ise xSiria.<br />

ZiriTadad sivrce ori nawilisgan Sedgeba. saubaria<br />

urTierTdapirispirebaze arsebulsa da ararsebuls<br />

Soris. arseboba da realoba am ori Teatraluri nawilisa<br />

TiTqosda realizdeba or sxvadasxva ganzomilebaSi.<br />

mayureblis TvalsazrisiT, fardis awevisa da piesis<br />

dawyebis momentidan mayurebelTa darbazi wyvets<br />

arsebobas. yvelaferi rampis aqeTa mxares qreba. misi<br />

utyuari realoba xdeba uCinari da mTlianad uTmobs<br />

adgils scenuri moqmedebis iluzorul realobas.<br />

scenis TvalsazrisiT, ar arsebobs mayurebelTa darbazi.<br />

Teatri moiTxovs adresatis arsebobas,am adresatis yofnas<br />

scenaze arsebul droSi da imavdroulad aRiqvams misgan<br />

momaval signalebs (mdumarebis, mowonebis da gakicxvis,<br />

daZraxvis niSnebs), Sesabamisad varirebs teqstiT.<br />

scenuri sivrce gamoirCeva niSnobrivi gajerebulobiT<br />

_ yvelaferi,rac scenazea,iRebs tendencias,ganimsWvalos<br />

damatebiTi mniSvnelobebiT. moZraoba iqceva mniSvnelobis<br />

matarebel Jestad, nivTi _ detalad. yoveli moqmedeba<br />

savse unda iyos sakuTari mniSvnelobiT da imavdroulad<br />

gamzadebdes SemdegisaTvis,kidev ufro mniSvnelovnisaTvis.<br />

scenuri samyaro Tavisi bunebiT niSnobrivia, rac aniWebs<br />

mas gansakuTrebul, arsebiT Tvisebebs. `arsebobs scenuri<br />

sivrce, rogorc realuri mocemuloba da arsebobs<br />

dramatuli sivrce, rogorc misi referenti. dramatul<br />

sivrces patris pavi ganmartavs rogorc mayureblisa<br />

Tu mkiTxvelis mier warmosaxvaSi Seqmnil sivrces.<br />

scenuri sivrce dramatuli sivrcis referencias axdens.<br />

is mayureblis warmosaxvis warmarTvisa da modelirebis<br />

funqcias kisrulobs. dramatuli da scenuri sivrcis<br />

urTierT sinTezis safuZvelze iqmneba e. w. mayureblis<br />

Sida sivrcec, scenuri sivrcis saboloo formirebas<br />

118


saTeatro enis raoba<br />

mayureblis mes TviTproeqcia asrulebs, mxolod aseTi<br />

TviTporeqciis gziT ganxorcielebuli semiotizaciis<br />

gziT iZens sivrceTa gadakveTis es fizikuri wertili<br />

srulfasovan sazriss~. 1<br />

scenuri qmedebis safuZvelia msaxiobi, moTamaSe<br />

adamiani, Caketili scenur sivrceSi. magram, swored<br />

es scenuri qmedebis Zireuli elementi iZens ormag<br />

semiotikur mniSvnelobas. scenaze viTardeba movlenaTa<br />

jaWvi, gmirebi sxvadasxva saqciels axorcieleben, erTi<br />

scena cvlis meores. Tavis SigniT es samyaro cxovrobs<br />

ara niSnobrivi, aramed realuri cxovrebiT. yovel<br />

msaxiobs `sjera~ rogorc sakuTari, aseve partnioris da<br />

mTlianobaSi moqmedebis realurobisa scenaze. mayurebeli<br />

ki aris esTetikuri da ara realuri gancdis zemoqmedebis<br />

qveS. mayurebeli sxvanairad iqceva: ra gancdebic ar unda<br />

hqondes, gaunZrevlad rCeba savarZelSi. scenaze myofi<br />

adamianebisaTvis xdeba movlena, darbazSi myofTaTvis ki<br />

movlena warmoadgens sakuTari Tavis niSans. `msaxiobs<br />

mihyavs dialogi or sxvadasxva sibrtyeze: gamoxatuli<br />

urTierToba mas akavSirebs moqmedebis sxva monawileebTan,<br />

xolo aragamoxatuli Cumi dialogi _ mayurebelTan.<br />

orive SemTxvevaSi igi gvevlineba ara dakvirvebis pasiur<br />

obieqtad, aramed komunikaciis aqtiur monawiled...~ 2<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas iZens scenaze dekoracia da<br />

rekviziti. dekoraciisa da rekvizitis semiotikuri buneba<br />

ufro gasagebi gaxdeba, Tuki SevadarebT mis funqciasa<br />

da gamoyenebas kinoSi. Teatralur da kinodarbazSi<br />

1. Tamar bokuCava `Teatraluri nawarmoebi rogorc `teqsti~<br />

da struqtura~ samecniero konferenciis masalebi II, gamom.<br />

kentavri, 2010 w. gv. 14;<br />

2. . Ю. отман, Лотман, б Об скусстве, Искусстве, Структура художественного текста,<br />

Семиотика кино и проблемы киноэстетики, статии, заметки,<br />

выступления,Санкт-Петербург, «Искусство – СПБ», 2005 г. Пространство<br />

сцены, с. 592.<br />

119


maka vasaZe<br />

mayurebeli mTeli sanaxaobis ganmavlobaSi erTsa da imave<br />

fiqsirebul mdgomareobaSia, magram maTi damokidebuleba<br />

im esTetikur kategoriasTan, romelsac xelovnebis<br />

struqturul TeoriaSi ewodeba `TvalTaxedva~, Zlier<br />

gansxvavebulia. Teatraluri mayurebeli inarCunebs<br />

bunebriv TvalTaxedvas sanaxaobaze,romelic ganisazRvreba<br />

misi Tvalis optikuri urTierTobebiT scenisadmi.<br />

mTeli speqtaklis ganmavlobaSi es pozicia ucvlelia.<br />

kinomayureblis Tvalsa da ekranze gamosaxulebas Soris,<br />

arsebobs Suamavali _ operatoris mier mimarTuli<br />

kinoaparatis obieqtivi. mayurebeli TiTqos gadascems<br />

mas Tavis TvalTaxedvas. xedi da rakursi kinogamoxatvis<br />

aqtiuri elementebia. dekoraciebis da sagnebis (rekvizitis)<br />

funqciebi kinosa da TeatrSi gansxvavebulia. sagani<br />

TeatrSi mxolod msaxiobis TamaSis atributia,kinoSi igi<br />

SeiZleba iyos sruluflebiani moqmedi piri. es, kerZod,<br />

ganisazRvreba SesaZleblobiT _ sagani gadaRebuli iqnas<br />

msxvili xediT, kadrebis ricxobrivi zrdis meSveobiT<br />

masze yuradRebis SeCerebiT da sxv. kinematografSi<br />

detali TamaSobs, TeatrSi igi gaTamaSdeba. TeatrSi<br />

da, ufro metad, kinoSi sagani, rekviziti metaforis,<br />

simbolos rolis matarebelia. metaforebs da simboloebs<br />

SeiZleba hqondes Zalian rTuli da mravalmxrivi<br />

mniSvneloba. gamovyofT sami saxis metafora-simboloebs:<br />

plastikur metaforebs,dafuZnebulebs wmindad garegnul<br />

msgavsebaze an gamosaxulebis kontrastze. dramatul<br />

metaforebs: isini TamaSoben rols qmedebaSi, da, SemoaqvT<br />

ganmartebiTi elementi, xels uwyoben monaTxrobis<br />

gagebas. dabolos, arsebobs metaforebis mesame kategoria<br />

_ ideologiuri, vinaidan maTi mizania _ mayureblis<br />

cnobierebaSi dabados idea,romelic scildeba scenaze an<br />

kadrSi arsebuli moqmedebis zRvars, emsaxurebian ideebis<br />

gamoxatvas, romelic bevrad scildeba monaTxrobis<br />

CarCoebs, romelSic isinia CarTulia da asaxaven<br />

reJisoris damokidebulebas kacobriobis winaSe mdgar,<br />

120


saTeatro enis raoba<br />

yvelaze mniSvnelovani problemebisadmi. saboloo jamSi<br />

gamoxataven gansazRvrul msoflmxedvelobas. `metafora<br />

_ es niSania da erTdroulad ilustracia; amgvarad, es<br />

enis elementia. metyvelebis toni,misi ritmuli agebuleba<br />

_ es enobrivi elementebia, romlebic sxvadasxva amocanas<br />

asruleben~. 1 sazRvris SegrZneba, mxatvruli sivrcis<br />

Caketiloba TeatrSi ufro Zlierad aris gamoxatuli<br />

vidre kinoSi. amas mivyavarT modelirebis funqciis<br />

mniSvnelovan zrdasTan. Tuki kino Tavisi `bunebrivi~<br />

funqciiT miiltvis imisken, rom iyos aRqmuli rogorc<br />

dokumenti, epizodi sinamdvilidan, cxovrebis modelis<br />

saxe, TeatrisaTvis aranakleb `bunebrivia~ aRqmuli<br />

iqnas, rogorc sinamdvilis gansaxiereba, ukiduresad<br />

ganzogadebuli saxiT.<br />

imisaTvis, rom SesaZlebeli iyos Setyobinebis<br />

gagzavna da miReba,igi Sesabamisad unda iyos kodirebuli<br />

da dekodirebuli. rodesac Cven vsaubrobT speqtaklze,<br />

upirveles yovlisa, ganvsazRvravT, ras niSnavs `teqsti~<br />

speqtaklSi. Cven,ra Tqma unda,SegviZlia visaubroT ama Tu<br />

im speqtaklze, rogorc erTian teqstze. igi upasuxebs am<br />

gagebis ZiriTad niSanTvisebebs: gamoxatulebiT, gamijvniT,<br />

erTiani mniSvnelobiT. materialuri gamoxatuleba<br />

miiRweva Tavad dadgmis faqtiT; gamijvna _ naTlad<br />

gamoxatuli niSanTvisebebiT. speqtakli matarebelia<br />

mTeli rigi calkeuli Setyobinebebisa, imavdroulad<br />

gaaCnia mTlianobis, integrirebulobis mniSvneloba da<br />

asrulebs raRac erTian kulturul funqcias.<br />

dramaturgis TvalsazrisiT piesa, romelic ar<br />

dadgmula TeatrSi _ srulyofili teqstia, Teatris<br />

TvalsazrisiT _ es mxolod mniSvnelovani komponentia<br />

sasceno teqstis Sesaqmnelad. dramaturgisTvis piesa<br />

SeiZleba iyos Setyobineba mkiTxvelisadmi adresirebuli.<br />

1. Питер Брук, Пустое Пространство, Секрктов Нет, М. 2003 г.<br />

Типография «Наука», Театр как таковой С. 165).<br />

121


maka vasaZe<br />

TeatrisaTvis Setyobineba SeiZleba iyos mxolod<br />

scenuri dadgma. speqtaklis mxatvruli gaformeba _<br />

misi ganuyofeli, organuli nawilia da erTdroulad<br />

igi rig SemTxvevaSi SeiZleba ganxiluli iqnas, rogorc<br />

xelovnebis damoukidebeli faqti. saqmis viTarebidan<br />

gamomdinare, speqtaklis erTiani teqsti igeba, sul<br />

cota, sami sakmaod damoukidebeli subieqtisagan. piesis<br />

sityvieri teqstidan, romelsac qmnian msaxiobebi<br />

da reJisori, musikalur-mxatvruli gaformebiT da<br />

ganaTebiT. teqstis Seqmnis yovel rgolSi _ avtorisagan,<br />

reJisorisagan, wamyvani msaxiobisgan, statistisa da<br />

gamnaTeblis CaTvliT, _ xorcieldeba ormagi qceva.<br />

erTi mxriv, avtori ar aris Tavisufali tradiciebTan,<br />

mayureblis gemovnebasTan, epoqis ideebTan mimarTebaSi,<br />

reJisori SeboWilia avtoris CanafiqriT da a. S.. magram,<br />

meore mxriv, yovel rgolSi igulisxmeba partniorobac,<br />

TanaSemoqmedebac, anu Tavisufleba. sistema `scena _<br />

mayurebeli~ viTardeba TamaSis modelis mixedviT.<br />

speqtakli gadascems informacias Seqmnili teqstis<br />

meSveobiT. mayurebeli ki umetes SemTxvevaSi adekvaturad<br />

aRiqvams informacias. es efeqti miiRweva, imiT, rom<br />

speqtaklis Semqmnelebic da mayurebelic _ arian erTi<br />

istoriul-kulturuli epoqis adamianebi, CarTulebi<br />

saerTo socialur,kulturul da fsiqologiur kodebSi.<br />

Teatri _ erT-erTi yvelaze metad Zveli da globaluri<br />

xelovnebaa msoflio kulturisaTvis. Tavisi arsebobis<br />

aTaswleulebis ganmavlobaSi man daagrova mdgradi<br />

saSualebebis arsenali, nebismieri ideur-mxatvruli,<br />

scenuri reformebis pirobebSi SenarCunebuli. es<br />

stabiluri semiotikuri karkasi warmoadgens TiTqosda<br />

universalur mTargmnels, romelic uzrunvelyofs<br />

minimum Tanaziarobas. yoveli WeSmaritad mxatvruli<br />

teqsti Seicavs mxatvrul enas da am enis Seswavlagagebas.<br />

aqedan gamomdinare, procesi unikaluri teqstis<br />

gardaqmnisa saerTo mxatvrul enad, geniosis qmnileba<br />

122


saTeatro enis raoba<br />

_ zogadnacionaluri kulturuli monapovari aRar<br />

gvaocebs.<br />

semiotikuri aqti _ ar aris mxolod gamgzavnidan<br />

mimRebamde raRac garkveuli saxis Setyobinebis<br />

gadacema. es aris rTuli procesi, misi mimdinareobis<br />

dros informaciis gadamcemi da mimRebi gardaiqmnebian,<br />

transformirdebian, urTierTqmedeben. es aris cocxali<br />

procesi, romlis msvlelobisas yvela komponenti<br />

imyofeba rTuli konfliqtis mdgomareobaSi da amJRavnebs<br />

simyaresa da cvalebadobas, gagebasa da ver gagebas.<br />

mayureblis CarTva koleqtiuri cnobierebis sistemaSi,<br />

romelic gulisxmobs sxvis xedvas, rogorc partniorisa<br />

komunikaciaSi, subieqti da ara sagani, aqcevs Teatrs<br />

sazogadoebrivi moralis skolad.<br />

Teatri ansambluri xelovnebaa. ansamblze<br />

orientireba sasceno semiotikis erT-erTi Taviseburebaa.<br />

yoveli mxatvruli teqsti semiotikurad metnaklebad<br />

araerTgvarovania, magram mxolod `ansamblis~ cneba<br />

gardaiqmneba erT-erT wamyvan konstruqtivistul principad.<br />

igi mdgomareobs mxatvruli gamoxatvis sxvadasxvagvari<br />

saSualebiT principul orientaciaSi. ansamblurobis<br />

TeoriaSi didi mniSvneloba aqvs niSanTa sistemebis<br />

ori gansxvavebuli tipis Tanaarsebobas: erTimeorisgan<br />

gamijnul (diskretul) niSnebs, gancalkevebul sistemas<br />

da sadac erTi niSnis meorisgan gamijvna Znelia da<br />

SeuZlebeli,xolo mniSvnelobis matarebeli Tavad teqstia.<br />

aseT (aradiskretul) sistemaSi mTeli teqsti gvevlineba<br />

rTulad agebul niSnad. speqtaklis verbaluri nawili<br />

iswrafvis mniSvnelobebis diskretuli gadmocemisken,<br />

qmediTi _ aradiskretulisaken. es sawyisi `bunebrivi~<br />

orientacia eqvemdebareba Semdgom garTulebas: sityvieri<br />

teqstis elementebi, speqtaklis plastikur detalebTan<br />

da erTmaneTSi gadaxlarTulni, kargaven Tavis azrobriv<br />

saTiToobas da SeduRabdebian aradiskretul mTelSi,<br />

zemniSvnelobis matarebelSi. speqtaklSi erTdroulad<br />

123


maka vasaZe<br />

SeiZleba warmoiqmnas rogorc aradiskretuli teqsti,<br />

aseve zeaweuli (zeamaRlebuli) mniSvnelobebi. scenuri<br />

ansamblurobis mTavari Tvisebaa: sxvadasxvis erTianoba<br />

da sxvadasxvaoba erTianobaSi. `xelovnebis yvela saxeoba<br />

dakavSirebulia mxatvruli urTierTobis problemebTan,<br />

anu semiotikasTan. magram misi aspeqtebis sxvadasxvaobas<br />

da mravalwaxnagovanebas cota maTgani esadageba.<br />

grimidan da mimikidan dawyebuli darbazSi mayureblis<br />

qcevis normebiT damTavrebuli, Teatraluri salarodan,<br />

ritualizebul `Teatralur atmosferomde~ _ TeatrSi<br />

yvelaferi semiotikaa. misi saxeobebi imdenad rTuli da<br />

sxvadasxvaa, rom scenas sruliad safuZvlianad SeiZleba<br />

vuwodoT semiotikis enciklopedia~. 1<br />

gansakuTrebuli adgili TeatrSi _ ansamblur<br />

xelovnebaSi _ aqvs musikas. Teatris samyaroSi mudmivad<br />

JRers musika, romelic qmnis gansakuTrebul atmosferos,<br />

raRac axal ganzomilebas,romelic mudmivad amdidrebs mas,<br />

ganmartavs,xandaxan asworebs,xandaxan aZlevs mimarTulebas,<br />

yovel SemTxvevaSi, axdens mis organizebas droSi. `musika,<br />

_ es aris uxilavi ena, romlis meSveobiTac `araferi~<br />

uecrad iZens formas: misi danaxva SeuZlebelia, magram<br />

SesaZlebelia SegrZneba~. 2 musikam xeli unda Seuwyos<br />

gamTlianebas da ar unda Semoifarglos TanxlebiT an<br />

mayurebelze STabeWdilebis moxdeniT. igi SeumCnevlad<br />

unda monawileobdes speqtaklis saerTo tonalobis<br />

SeqmnaSi, mis esTetikur da dramaturgiul JReradobaSi.<br />

misi zemoqmedeba iqneba ufro Zlieri da uSualo, rac<br />

ufro naklebad mousmenen, miuxedavad imisa, rom mudmivad<br />

ismis. TeatrSi ar midian musikis mosasmenad. man mxolod<br />

1 . Ю. отман, Лотман, б Об скусстве, Искусстве, Структура художественного текста,<br />

Семиотика кино и проблемы киноэстетики, статии, заметки,<br />

выступления,Санкт-Петербург, «Искусство – СПБ», 2005 г Семиотический<br />

ансамбль, с.603;<br />

2. Питер Брук, Пустое Пространство, Секрктов Нет, М. 2003 г.<br />

Типография «Наука», Театр как таковой С. 165.<br />

124


saTeatro enis raoba<br />

unda gaaRrmavos mayureblis STabeWdileba. musikam<br />

scenur qmedebas Taviseburi JReradoba unda mianiWos.<br />

mas unda Sehqondes sakuTari qarga speqtaklis ama Tu<br />

im epizodSi. musika, iseve rogorc piesa, sareJisoro<br />

eqsplikacia,dekoraciebi,mizanscenebi xels unda uwyobdes<br />

speqtaklis sicxades, logikurobas, simarTles. miT<br />

ukeTesi, Tuki musika, SeumCnevlad amdidrebs mas, Cuqnis<br />

ra sakuTar poezias. cnobili faqtia, rom meierxoldi<br />

sareJisoro eqsplikaciaSi iyenebda musikalur terminebs.<br />

amgvarad, musika unda axdendes saerTo zemoqmedebas.<br />

yoveli xelovneba gvesaubreba misTvis damaxasiaTebel<br />

enaze. xelovnebis enis Tavisebureba imaSi mdgomareobs,<br />

rom is arasdrosaa winaswar mocemuli, is yovelTvis<br />

erTgvari cvalebadi variaciaa, aucilebeli konkretuli<br />

CanafiqrisTvis. Canafiqri,SemoqmedebiT aqtamde arasdros<br />

gvevlineba, rogorc raRac logikuri. Canafiqri, romelic<br />

moaqvs Semoqmeds, aris mxatvruli azri.<br />

upirveles yovlisa Teatris, rogorc xelovnebis,<br />

ena aris Teatraloba. Teatris arsebobis manZilze<br />

erTmaneTs ebrZvis Teatralurobis ori koncefcia:<br />

mayurebelma unda daiviwyos, rom igi TeatrSia, da _<br />

mayurebeli yovelTvis unda grZnobdes,rom igi TeatrSia.<br />

es dava axasiaTebs ara Teatris bunebas, aramed ama Tu im<br />

Teatraluri moRvawis subieqtur midgomas. sinamdvileSi<br />

mayurebeli unda iviwyebdes da imavdroulad, araviTar<br />

SemTxvevaSi ar aviwydebodes, rom TeatrSia. gamomdinare<br />

esTetikuri koncefciebidan, kulturuli orientaciidan,<br />

individualuri amocanidan, SeiZleba keTdebodes am<br />

orgvari formulirebis aqcenti ama Tu im nawilze. sanam<br />

arsebobs Teatri, arsebobs misi zemoqmedebis ori mxare:<br />

rwmena imisa, rom scenis iluzoruli realoba realuria<br />

da imisa, rom igi cxovreba ki ar aris aramed `cxovrebis<br />

TamaSi~. Teatris saidumloeba imaSi mdgomareobs,<br />

rom mayurebeli, romelic uyurebs speqtakls, erTi<br />

mxriv, yvelaze intensiuri saxiT, aRmoCndeba CarTuli<br />

125


maka vasaZe<br />

mimdinare qmedebaSi, xolo meore mxriv, inarCunebs<br />

distancias. piter bruki wignSi `carieli sivrce~ wers:<br />

`muSaobis dawyebisas, aucilebelia swrafva, gamoiyeno<br />

yvela elementi, Teatris yoveli SesaZlebloba, ar<br />

ecado winaswar gamoyo maTgan isini, romlebic ufro<br />

kargad esadagebian Canafiqrs. mTavari mizania miaRwio<br />

saboloo STabeWdilebis namdvilobas. es imas ar niSnavs,<br />

rom laparakia realizmze an naturalizmze. Sesruleba<br />

SeiZleba iyos usazRvrod pirobiTi, stilizebuli, xolo<br />

Sedegi iqneba namdvili. an piriqiT, SeiZleba yvelaferi<br />

gaakeTo Zalian `naturalurad~, magram Sedegi iqneba<br />

xelovnuri, gamogonili. amitom dRes CemTvis yvelaze<br />

mTavari sakiTxia _ ras vgulisxmobT,rodesac vsaubrobT<br />

kulturaze da kulturul faseulobebze? vinaidan erTi<br />

da igive sityva SeiZleba aRniSnavdes yvelaze kargs<br />

da yvelaze cuds, gamomdinare iqidan, rogor gvesmis da<br />

rogor viyenebT mas~. 1<br />

Teatralobas gansakuTrebiT rTuli buneba aqvs.<br />

upirveles yovlisa igi iqmneba piesasTan speqtaklis<br />

damokidebulebiT. TavisTavad piesa dasrulebuli<br />

mxatvruli nawarmoebia, iseve, rogorc sxva sityvieri<br />

xelovnebis Janrebi: romani, poema, leqsi, magram piesis<br />

speqtaklad gadaqcevis dawyebisTanave aRmoCndeba, rom<br />

igi Seicavs mraval potenciur interpretacias, rom<br />

igi TiTqos jer kidev daumTavrebelia da saWiroebs<br />

dagvirgvindes romeliRac xorcSesxmiT, axali<br />

reJisoruli gadawyvetiTa Tu samsaxiobo TamaSiT.<br />

piesisa da speqtaklis dialogi _ rTuli, da rogorc<br />

wesi,dramatuli dialogia. piesa da speqtakli saubroben<br />

sxvadasxva enaze da sityva, romelic iwereba qaRaldze,<br />

araadekvaturia sityvisa scenaze. dadgma _ erT-erTi<br />

urTulesi saxeobaa mxatvruli Targmanisa. magram<br />

1. Питер Брук, Пустое Пространство, Секрктов Нет, М. 2003 г.<br />

Типография «Наука», С. 289-290.<br />

126


saTeatro enis raoba<br />

swored mis siZneleSia misi Rirebuleba. Teatralobas<br />

aqvs sxva `berketis mxarec~. speqtakls, erTi mxriv,<br />

miyavs dialogi piesasTan, meore mxriv _ mayurebelTan.<br />

es ori, _ gansxvavebuli dialogia da speqtakli iSleba<br />

maTSi sxvadasxvanairad. arc erTi xelovneba ar aris<br />

dakavSirebuli, esoden uSualod, auditoriis reaqciasTan,<br />

ar reagirebs am reaqciaze umalve da aqtiurad, rogorc<br />

Teatri. Tavad dialogis SesaZlebloba _ xelovnebis<br />

erT-erTi mniSvnelovani da urTulesi monapovaria.<br />

saWiroa enobrivi erToba, erTgvari, erTiani kulturuli<br />

sivrce.<br />

Teatri _ yovelTvis Zalian lokaluri movlenaa.<br />

yvelaferi damokidebulia konkretul garemoebebze,<br />

viTarebaze. erT situaciaSi ufro metad efeqturi<br />

SeiZleba aRmoCndes folkloruli Teatri, sxva<br />

situaciaSi didi mniSvnelobis movlenad SeiZleba iqces<br />

politikuri Teatris speqtakli. gaaCnia ra socialurpolitikur<br />

garemoebaSi idgmeba speqtakli. rodesac<br />

vsaubrobT xelovnebaze, albaT, ukanasknel rols ar<br />

TamaSobs is,rom WeSmariteba _ yovelTvis aris Zieba. ara<br />

zedapiruli moda, ara daufiqrebeli survili siaxlisa,<br />

aramed Zieba siaxlisa WeSmaritebis dadgenisaTvis. es<br />

survili ki cvlis xelovnebaSi miRweul formebs jer<br />

kidev ucnobze. `kacobrioba qmnis ra xelovnebis axal<br />

modelebs, qmnis maT ara imitom, rom Tavad modelebi<br />

unda ganaxldes, aramed igi ibrZvis cxovrebaze Tavisi<br />

uflebebis gasafarToeblad, kvlevis uflebisaTvis da<br />

axali bednierebis misaRwevad... Zveli struqturebis<br />

gamocdileba rCeba, magram isini ar meordeba, aramed<br />

gamoiyvaneba da gamoiyeneba SejaxebbebiT, erTmaneTis<br />

uaryofiT.~ 1<br />

1. Шкловский Виктор, избранное в двух томах, Том Второй, Тетива,<br />

несходстве сходного. нергия нергия нергия нергия нергия нергия нергия Энергия нергия Заблуждения, нига нига нига нига нига нига Книга нига нига нига нига нига нига о сюже-<br />

те. Москва, Художественная литература, 1983 99, 184.<br />

127


maka vasaZe<br />

scenisa da darbazis urTierTgageba _ saqmis mxolod<br />

erTi mxarea. metismetad sruli urTierTgageba, romelic<br />

Sromis gareSe miiRweva, rogorc adreuli warmatebebis<br />

gamoZaxili, mowmobs Teatris SeCerebaze. am SemTxvevaSi<br />

igi eqspluatacias ukeTebs guSindel Teatralobas da<br />

ar eZebs axals. enis evolucia, misi cvlileba, dinamizmi<br />

_ enis semiotikuri sistemis kanonia. piter bruki Tavis<br />

wignSi `carieli sivrce~ aRniSnavs,rom saTeatro ena unda<br />

iyos martivi, magram yovelTvis sxvadasxva, damokidebuli<br />

imaze, Tu sad da visTvis TamaSob.<br />

`amgvarad, msaxiobi an msaxiobTa jgufi axdenen raRac<br />

STabeWdilebas, romelic, Tanamedrove terminologiiT<br />

sargeblobisas, TavisTavad warmoadgens raRac kods. es<br />

niSnavs,rom adamianuri urTierTobis saSualebebis mTeli<br />

krebulidan,sityva,metyveleba gvevlineba erT-erT SesaZlo<br />

variantad. metyvelebis miRma arsebobs sxeulis ena. xmis<br />

JReradoba _ esec enaa. sivrceSi moZraoba _ agreTve enaa.<br />

dumili, siCume _ es enaa. ritmi _ es aseve enaa. amasTan<br />

dakavSirebiT me mgonia, dRes Cven isev vsargeblobT<br />

Zveli terminiT `totaluri Teatri~, gaviazrebT ra mas<br />

Tavidan. am cnebis tradiciuli interpretacia gamovida<br />

eqspresionizmidan, igi gulisxmobs, rom msaxiobTa TamaSi,<br />

dekoraciebi, Suqi, musika _ yvelaferi es saTeatro enis<br />

formebia, romlebisganac iqmneba speqtakli~. 1<br />

1. Питер Брук, Пустое Пространство, Секрктов Нет, М. 2003 г.<br />

Типография «Наука», С. 288.<br />

128


Tea kaxiani<br />

doqtoranturis II kursi<br />

nacionaluri Teatris koncefcia 90-iani<br />

wlebis qarTul reJisuraSi<br />

90-iani wlebis qarTuli Teatri axali gamowvevebis<br />

winaSe aRmoCnda. saqarTvelos damoukideblobisaTvis<br />

brZolisa da misi aRiarebis Semdeg, sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi dawyebuli axali etapi cvlilebebs<br />

moiTxovda yvela sferoSi da maT Soris TeatrSic.<br />

mis winaSe wamoWrili SemoqmedebiTi da organizaciuli<br />

sakiTxebi sruliad axal xasiaTs atarebda. Teatrebs<br />

Tavad unda gadaeWraT TavianTi struqturuli Tu<br />

finansuri problemebi, magram umTavresi. rac am drois<br />

qarTul TeatrSi gamoikveTa. SemoqmedebiTi xasiaTis<br />

sakiTxi iyo. damTavrda im alegoriul-metaforuli<br />

gamomsaxvelobiTi xerxebis saWiroeba,rac sabWoTa epoqis<br />

qarTuli TeatrisaTvis da zogadad xelovnebisTvis iyo<br />

damaxasiaTebeli. aRniSnul formaSi qarTulma Teatrma<br />

SeZlo saukeTesod gamoevlina sakuTari mxatvruli<br />

azrovnebis SesaZleblobani. moipova msoflio aRiareba<br />

da zustad im dros roca warmatebis zenitSi iyo, axal<br />

sastarto mdgomareobaSi aRmoCnda. Teatrebis umetesoba<br />

Seudga erovnuli moZraobis Sesatyvisi mxatvruli<br />

formebis Ziebas.<br />

1989 wels marjaniSvilis saxelobis saxelmwifo<br />

TeatrSi daidga grigol robaqiZis romanis `graalis<br />

mcvelnis~ inscenireba. romani germanulidan naira<br />

gelaSvilma Targmna. inscenirebis avtorma da reJisorma<br />

daviT andRulaZem sabWoTa cenzuris mier daRdasmuli<br />

grigol robaqiZis Semoqmedeba farTo sazogadoebas<br />

SesTavaza.<br />

`graalis mcvelni~ 1989 wlis 9 aprilis Semdeg<br />

129


Tea kaxiani<br />

movlenad iqca. recenziebSi vkiTxulobT im emociuri<br />

zegavlenis kvals, rac speqtaklma mayurebelze moaxdina.<br />

JurnalSi `sabWoTa xelovneba~ daibeWda Teatrmcodneebis<br />

saubari, sadac Tamar bokuCava, maia gabunia da ana<br />

WavWavaZe ganixilaven speqtakls da amasTanave, aRweren<br />

im saerTo ganwyobas, romlis fonzec is mimdinareobda.<br />

mayureblis reaqcia konkretul qmedebebSi gamoixateboda<br />

da scenur nawarmoebze aranakleb STambeWdavi iyo::<br />

`xangrZlivi da mquxare taSis Semdeg axalgazrdebi<br />

iwyeben simReras – `Cemo kargo qveyanav~, `Savlego~,<br />

`qarTvelo, xeli xmals ikar~, darbazSi saqarTvelos<br />

erovnuli droSebi frialebs....~ 1 warmodgena mayurebelTa<br />

darbazSi `grZeldeboda~ da qarTveli xalxis erovnuli<br />

TviTSegnebis gamoRviZebad ganixileboda.<br />

sasceno nawarmoebis mayurebelze emociuri zegavlenis<br />

msgavsi faqtebi ucxo ar aris qarTuli Teatris<br />

istoriisTvis, pirvel rigSi unda gavixsenoT 1882<br />

wels dadgmuli speqtakli d. erisTavis `samSoblo~.<br />

vasil kiknaZe wignSi `qarTuli dramatuli Teatris<br />

istoria~ aRwers da aanalizebs dadgmis mimarT didi<br />

sazogadoebrivi rezonansis gamomwvev mizezebs:`...zeimi iyo,<br />

roca `samSoblos~ warmoadgendnen xolme. zogjer mTeli<br />

Rame ar eZina qalaqs. anTebuli CiraRdnebiT dadiodnen<br />

quCebSi. ver isvenebda patriotuli grZnobiT aRelvebuli<br />

mayurebeli.~ 2 msgavsma istoriulma viTarebam, sxvadasxva<br />

droSi, saTeatro xelovnebis saSualebiT erTnairi<br />

ganwyoba warmoSva. Teatrma gamoxata eris suliskveTeba.<br />

Seiqmna Teatrisa da mayureblis erTianobis gamZafrebuli<br />

gancda. Teatrmcodneebi saubrobdnen imazec, rom daviT<br />

andRulaZis speqtaklma am dramatul viTarebaSi Seasrula<br />

1. T. bokuCava, m. gabunia, a. WavWavaZe. `ar gadavSendebiT~,<br />

Jurn. `sabWoTa xelovneba~, 1990, #2, gv. 2;<br />

2. v. kiknaZe. `qarTuli dramatuli Teatris istoria~, 2001,<br />

tomi I, gv. 251.<br />

130


nacionaluri Teatris koncepcia 90–iani wlebis qarTul reJisuraSi<br />

is funqcia,romelic,rogorc maSinve aRiniSna,– `scildeba<br />

mxatvruli nawarmoebis sazogadoebriv daniSnulebaze<br />

aqamde arsebul warmodgenebs~. 1 Teatrma ganacxada Tavisi<br />

aqtiuri moqalaqeobrivi pozicia, rac imdenad Tanmxvedri<br />

aRmoCnda sazogadoebis moTxovnilebasTan, rom swored<br />

im dros, rodesac Teatri ganicdida mayureblis<br />

kriziss, dacarielebuliyo rogorc sagamofeno aseve<br />

musikaluri darbazebi, Jurnal `xelovnebaSi~ aRwerilia<br />

mravlismetyveli faqti, premieridan erTi wlis Semdeg<br />

araTu Semcirda mayureblis interesi speqtaklisadmi,<br />

piriqiT – „...Teatri ramdenjerme iZulebulic ki<br />

gaxda, rom sxvadasxva dawesebulebis TanamSromelTa<br />

koleqtiuri moTxovniT, orSabaT dRes, roca Teatrebi<br />

Cveulebriv isveneben, damatebiT warmodgena daeniSna”. 2<br />

reJisorma, daviT andRulaZem, sazogadoebisaTvis<br />

mtkivneuli da aqtualuri Temis mxatvrul formaSi<br />

gadmocema da amasTan, rac Zalian mniSvnelovania,<br />

konkretuli politikuri viTarebidan, Tanamedroveobidan<br />

nakarnaxevi aqcentebis ganzogadebac moaxerxa. speqtaklis<br />

prologs, sadac anTebuli proJeqtorebis Suqze, yvela<br />

moqmedi piris mier 9 aprilis sisxliani Ramis tragedia<br />

TamaSdeboda, mayureblamde mihqonda Tavzardamcemi<br />

emocia da misi qveynis zogad-istoriuli gamocdilebac.<br />

sainteresoa kote abaSiZis recenzia speqtaklze<br />

`graalis mcvelni~. aRsaniSnavia, rom recenziis saTauria<br />

`gaumarjos Tavisufal saqarTvelos~. werils dadebiTi<br />

gamoxmaureba mohyva SemoqmedebiTi jgufis mxridan.<br />

amas, pirvel rigSi, Tanmxvedri emociuri da azrobrivi<br />

ganwyobileba ganapirobebda. reJisori, TiTqos, msxvili<br />

kadriT aCvenebda qarTveli xalxis Cagvras, romelic,<br />

imavdroulad, saukuneebis manZilze miRebuli tkivilis<br />

1. T. bokuCava, m. gabunia, a. WavWavaZe. ix.: dasaxelebuli naSromi,<br />

gv. 2;<br />

2. f. yuSitaSvili. `me axla mgonia, rom SemiZlia yvelaferi<br />

nulidan daviwyo~, Jurn. `xelovneba~, 1990, #6, gv. 78.<br />

131


Tea kaxiani<br />

zogad suraTsac gadmoscemda: `rasac mayurebeli scenaze<br />

xedavs, mxolod 9 aprilis rbevis imitacia ar aris. aseT,<br />

TiTqmis naturaluri sizustiT warmodgenil prologs<br />

ufro farTo, ganzogadebuli mniSvneloba aqvs~. 1<br />

naturalistur xerxebTan erTad, speqtaklSi<br />

gamoyenebuli iyo literaturuli Teatris principebi.<br />

grigol robaqiZis sityva, misTvis damaxasiaTebeli<br />

energetika, motanili naira gelaSvilis SesaniSnavi<br />

TargmaniT, speqtaklis plastikuri monaxazis<br />

ganmsazRvreli gaxda. aseve speqtaklis gadawyvetis erTerT<br />

xerxs `Teatri TeatrSi~ warmoadgenda. erT–erTi<br />

personaJi reJisori – marjani (m. gorgilaZe),warmodgenis<br />

dasawyisSive acxadebda, rom es ar iyo realisturi drama,<br />

aramed – misteria. rom mayurebels uCvenebdnen magiur<br />

ZalTa moqmedebas, `Tu ra Zalebi ebrZvian saqarTvelos<br />

da ra Zalebi icaven mas~.<br />

sinTezuroba, romelic speqtakls axasiaTebda,<br />

yvelaze ukeT gamoxatavda arsebuli procesebis<br />

gaazrebis Sedegs. udaod analizis Sedegi iyo `graalis<br />

mcvelnis~ scenografiuli gadawyveta (oleg qoCakiZe,<br />

aleqsandre slovinski, iuri CikvaiZe). `scenis SuagulSi<br />

hkidia lamazyeliani eklesiis gumbaTi, rac TavisTavad<br />

sulieri amaRlebis niSania. magram am gumbaTs araviTari<br />

dasayrdeni ar gaaCnia~. 2 dRevandeli gadasaxedidan kidev<br />

ufro zustad da Rrmaazrovnad gveCveneba speqtaklis es<br />

sakmaod gabeduli detali, romelic 20 wlis Semdgom<br />

Tanamedroveobasac itevs.<br />

naturalisturi elementebi grigol robaqiZis<br />

simbolistur da qarTuli erovnuli moZraobis paTetikur<br />

notebTan kontrapunqtiviT gaerTianda. TiTqos winaswar<br />

moiazra qveyanaSi ganviTarebuli procesebis Semdgomi<br />

1. k. abaSiZe. `gaumarjos Tavisufal saqarTvelos~, Jurn. `Teatraluri<br />

moambe~, 1989, #5, gv 23;<br />

2. k. abaSiZe. `gaumarjos Tavisufal saqarTvelos~,Jurn. `Teatraluri<br />

moambe~, 1989, #5, gv. 22.<br />

132


nacionaluri Teatris koncepcia 90–iani wlebis qarTul reJisuraSi<br />

suraTi,sadac damoukideblobis,Tavisuflebis amaRlebul<br />

SegrZnebas iqve mosdevda Rrma ekonomikuri krizisi da<br />

brZola, omebSi adamianebis fizikuri gadarCenisTvis.<br />

speqtaklis polistilisturoba vrceldeboda<br />

samsaxiobo namuSevrebzec. scenuri saxeebi iqmnebodnen<br />

rogorc fsiqologiuri, aseve sakuTar rolTan<br />

gaucxoebis xerxebiT. reJisoris mier daSvebul<br />

stilistur siWreleSi arc aqtioruli iniciativa iyo<br />

SezRuduli. oTar meRvineTuxucesis Tavadi giorgis saxe<br />

fsiqologiuri Teatris xerxebiT iyo Seqmnili. xolo<br />

istoriuli personaJebis (beria, orjonikiZe da sxva.)<br />

gansaxiereba xdeboda msaxiobis damokidebulebiT sakuTar<br />

rolTan: „maT SesrulebaSi igrZnoba xerxis gamZafreba,<br />

saxis uaRresad satiruli, mikerZoebulad mamxilebeli,<br />

zogjer ironiuli Sefaseba. ufro metic, aq SeiZleba<br />

vilaparakoT, scenuri niRbis gamoyenebis xerxze...~ 1<br />

speqtaklis araordinalurma wyobam, sxvadasxva<br />

mxatvrul xerxTa aRrevam,azrTa sxvadasxvaoba gamoiwvia.<br />

eTer guguSvilis SefasebiT reJisoris mier gamoyenebuli<br />

mravali, zogjer urTierTSeusabamo xerxi, romelic<br />

umTavresad scenuri qaosis gamomwvevia, am SemTxvevaSi<br />

mocemul mxatvrul formad aRiqmeboda „...ucqeri<br />

speqtakls da TandaTan rwmundebi rom qaosis organizebac<br />

SeiZleba~. 2 Tumca, aqve arsebobda gansxvavebuli azric, _<br />

is, ZiriTadad, speqtaklSi masobrivi scenebis gadawyvetas<br />

exeboda: `masobrivi scenebis qaosi SeiZleboda<br />

koncefciuric yofiliyo, magram mocemul SemTxvevaSi<br />

es rezultati mxatvruli xerxis mniSvnelobiT ar<br />

xorcieldeba~. 3<br />

reJisors, rogorc Cans, marTlac hqonda usaxuri da<br />

1. e. guguSvili. `...da zari gvixmobs~, gaz. `qarTuli Teatris<br />

dRe~, 14/I, 1990, gv. 12;<br />

2. iqve;<br />

3. T. bokuCava, m. gabunia, a. WavWavaZe. ix.: dasaxelebuli naSromi,<br />

gv. 8<br />

133


Tea kaxiani<br />

indeferentuli masis koncepcia, romelmac miuxedavad<br />

arasakmarisi damuSavebisa, SeZlo swored amgvarad<br />

gansazRvruli fonis Seqmna im ZiebisTvis, romelic<br />

mTavari iyo speqtaklSi. warmodgenas xazi unda gaesva<br />

qarTuli xasiaTis gamomxatveli TvisebebisaTvis. iseTi<br />

damaxasiaTebeli,specifikuri niSnebisaTvis,rac arqetipul,<br />

miTologiur doneze SeiZleboda daZebniliyo. zedapirze<br />

unda amoetanaT Strixebi `...romelic Cadebulia erSi<br />

rogorc misi saxis ganmsazRvreli geni~. 1<br />

speqtaklis avtorTa mizani miRweuli iyo, msaxiobebma<br />

SeZles gamoeZerwaT simboloebamde amaRlebuli xasiaTebi.<br />

e. guguSvili oTar meRvineTuxucesis mier gansaxierebuli<br />

Tavadi giorgis rolze werda: `...gmiris saxe scildeba<br />

Teatris CarCoebs, iZens globalur JReradobas da<br />

aRiqmeba ara rogorc epoqis tipuri, aramed rogorc<br />

eris saukeTeso nacionaluri Tvisebebis, rogorc misi<br />

Rirsebis brwyinvale gamoxatuleba~. 2<br />

speqtaklSi qarTuli xasiaTi akumulirdeboda<br />

graalis mcvelebis tipaJebSi, Tavad giorgisa (oTar<br />

meRvineTuxucesi) da levan orbelis (gia burjanaZe)<br />

saxeebSi, romelTac upirispirdebodnen saxelmwifo<br />

uSiSroebis komitetis winamZRoli velski (revaz<br />

CxikviSvili) da misi TamanebrZolebi. aRsaniSnavia isic,<br />

rom revaz CxikviSvilis velski graalis Tasis fizikur<br />

ganadgurebaze metad misi ideis mospobas cdilobda.<br />

graalis Tasi, romelSic Segrovil macxovris sisxls,<br />

qristianuli legendis mixedviT, raindebi icavdnen,<br />

qarTul versiaSi axali saxiT gvevlineboda: qarTveli<br />

raindebi graalis Tass, ayvavebuli vazis jvris mier<br />

mosxmuli oqros mtevnebis naJuri wveniT avsebdnen.<br />

mzisa da vazis sakraluri kavSiri, romelic<br />

qarTveli kacis vazTan gansakuTrebuli damokidebulebiT<br />

grZeldeboda, qmnida graalis mcvelTa ideas. am ideaSi<br />

1. iqve, gv. 3;<br />

2. e. guguSvili. ix.: dasaxelebuli naSromi.<br />

134


nacionaluri Teatris koncepcia 90–iani wlebis qarTul reJisuraSi<br />

moiazreboda erovnuli TviTmyofadobis, unikaluri<br />

nacionaluri sawyisebis da misi gadarCenis gancda.<br />

SeiZleba iTqvas, rom daviT andRulaZis `graalis<br />

mcvelni~ gaxda mauwyebeli tendenciisa, romliTac<br />

qarTuli reJisuris yuradReba miipyro nacionaluri<br />

ideis, qarTuli xasiaTis, erovnulobis arsis da misi<br />

gamovlinebebis erTobliobam. `graalis mcvelns~ mohyva<br />

am koncefciiT gajerebuli speqtaklebi. rusTavelis<br />

TeatrSi daidga guram baTiaSvilis `SeTqmuleba~ (reJ.<br />

gogi qavTaraZe),axmetelis TeatrSi – zurab samadaSvilis<br />

`kars iqiT~ da laSa TabukaSvilis `taZari~ (reJ.<br />

aleqsandre qanTaria), marjaniSvilis TeatrSi _ jaba<br />

ioselianis `saqarTvelos ukanaskneli dedofali~ (reJ.<br />

medea kuWuxiZe), WiaTuris TeatrSi _ grigol robaqiZis<br />

`londa~ (reJ. gaiorgi gabilaia).<br />

qarTuli nacionaluri Teatris Seqmnisken aRebul<br />

gezs Tavisi istoria gaaCnia, rac aseve ukavSirdeba<br />

grigol robaqiZis Semoqmedebas. misi piesis `lamaras~<br />

mixedviT sandro axmetelma rusTavelis TeatrSi, 1930<br />

wels, gaxmaurebuli speqtakli dadga. axmetelis Sesaxeb<br />

v. kiknaZe wers: `axmetelis Semoqmedebis safuZvlebis<br />

Ziebas qarTuli Teatris uRrmesi saTaveebisaken mivyavarT.<br />

ufro sworad, es aris TviT eris sulSi moqceuli<br />

Teatralobis aRmoCenisa da gaSifrvis wadili.~<br />

mravali wlis ganmavlobaSi ar cxreboda polemika<br />

axmetelis SemoqmedebaSi nacionaluri raobis<br />

gamomxatveli mxatvruli formebis mniSvnelobasa<br />

da daniSnulebaze. mixeil kalandariSvili wignSi<br />

„sandro axmetelis reJisuris problemebi“ am<br />

sakiTxis analizs, axmetelis Semoqmedebis Sesaxeb<br />

gamoqveynebuli mniSvnelovani statiebis saSualebiT<br />

axdens. mowinaaRmdege banakebad dayofili recenzentebis<br />

werilebis safuZvelze,romlebSic naTlad Cans,reJisoris<br />

mier, qarTul kulturul memkvidreobaSi nacionaluri<br />

formis Ziebis rTuli procesi, ikveTeba Semdegi: „am<br />

135


Tea kaxiani<br />

Ziebebs gansakuTrebuli sisavse da sicxade Seqonda<br />

mis sareJisoro praqtikaSi. ufro metic, yvelaferi<br />

es, met-naklebad irekleboda axmetelis Sexedulebebze<br />

qarTuli Teatris nacionaluri saxis Sesaxeb. aq<br />

axmeteli gamomdinareobda marTebuli Sexedulebidan:<br />

„nacionaluri mxolod kulturaSi poulobs ukvdavebas.<br />

naciis gadaSeneba iwyeba misi kulturis gaqrobidan...<br />

didi kultura yovelTvis nacionaluria da ar arsebobs<br />

ganyenebuli kultura“. 1<br />

naSromSi „miTosi da qarTuli Teatri“,Tamar bokuCava<br />

axmetelis werilebisa da misi praqtikuli moRvaweobis<br />

analizis safuZvelze, cxadyofs kavSirebiT sistemas,<br />

rac arsebobs miTs, nacionalur kulturas, mis umaRles<br />

gamovlinebas – xelovnebasa da am ukanasknelis erovnul<br />

formas Soris. axmetelis Teoriul mosazrebebsa da<br />

praqtikul Ziebebs mivyavarT esTetikuri formis,rogorc<br />

mxolod nacionaluri bunebis, zednaSenis gaazrebamde.<br />

„... axmetelis azriT, es swored is erTaderTi<br />

faqtoria, romelic formas esTetikur srulyofilebas<br />

da zogadad, esTetikur Tvisobriobas aniWebs. zemoT<br />

Tqmulidan gamomdinare, safuZveli gvaqvs vivaraudoT,<br />

rom axmetelisTvis erovnuli arqetipuli anu miTiuria,<br />

da istoriaSi erovnuli kulturisa da misi mwvervalis<br />

– nacionaluri xelovnebis saxiT arsebobs“. 2<br />

axmetelis dadgmebidan, nacionaluri formis<br />

sakiTxi, yvelaze srulad, gamoikveTa s. SanSiaSvilis<br />

mier gadmoqarTulebul „anzorsa“ da g. robaqiZis<br />

„lamaraSi“. speqtakli „lamara“ Tavisi qarTuli<br />

dramaturgiuli sawyisiTa da scenuri ganxorcielebis<br />

mxatvruli doniT nacionaluri xelovnebis erT-erT<br />

brwyinvale gamoxatulebad iqca. misterias `lamara~,<br />

1. М. Каландаришвили. „Проблемиы режиссуры Сандро Ахметели“,<br />

Тбилиси, 1986, Стр. 16;<br />

2. ix.: T. bokuCava. sadisertacio naSromi „miTosi da qarTuli<br />

Teatri“.<br />

136


nacionaluri Teatris koncepcia 90–iani wlebis qarTul reJisuraSi<br />

romelic grigol robaqiZem 1920-ani wlebis dasawyisSi<br />

dawera, igive miTi udevs safuZvlad, rac vaJa-fSavelas<br />

filosofiur poemas `gvelismWameli~. miTSi, romelSic<br />

gadmocemulia xevsuri mindias mier ezoTeruli sibrZnis<br />

daufleba, aucileblad devs nacionaluri cnobierebis<br />

gamovlineba. Tavis mxriv, rodesac mwerali nawarmoebs<br />

miTs udebs safuZvlad, safiqrebelia, rom am miTSi<br />

Cadebuli msoflmxedvelobis zedapirze amotana aqvs<br />

ganZraxuli. am msoflmxedvelobasa da arqetipebTan<br />

miaxloebis, maTi gaazrebis cduneba mwerlisa da Semdeg<br />

reJisoris mier nacionaluri specifikis, rogorc aseTis,<br />

sumburuli,Znelad mosaxelTebeli Sinaarsis konturebSi<br />

moqcevas niSnavda. `gonis erovnuli specifikis arsebobas,<br />

rogorc udavo WeSmaritebas intuitiurad SevigrZnobT.<br />

siZnele ki ibadeba imaSi, rodesac saWiro xdeba am<br />

specifikis, mis TaviseburebaTa CamoTvla an dafiqsireba.<br />

sityvebs, rogorc Cans ar gaaCniaT is niuansebi, romelTa<br />

saSualebiT SesaZlebelia gamoTqva is gansxvaveba, rasac<br />

`vigebT~, `vgrZnobT~, rodesac vlaparakobT: qarTul<br />

iumorze, vaJkacobaze, sizarmacesa Tu Sromisunarianobaze,<br />

megobrobasa Tu mtrobaze da a. S.~ 1 elene TofuriZe am<br />

azrs gamoTqvams kvlevaSi `adamianis problemis zogierTi<br />

aspeqti qarTul xalxur zraparSi~. misi azriT, qarTul<br />

zRaparSi, iseve rogorc miTebSi, SesaZlebelia qarTvelis<br />

mier samyaros gagebis wesis da msoflmxedvelobis<br />

garkveva.<br />

speqtaklSi „graalis mcvelni“ igive makavSirebeli<br />

sqema gaxda aqtualuri. mniSvnelovani iyo miTiT motanili<br />

informaciis gaazreba, masSi arsebuli erovnuli niSan-<br />

Tvisebebis identificireba. maTi konkretul, Sesatyvis<br />

formaSi moTavseba. es faqtori gansazRvravda interess<br />

miTisadmi, romelic Tavis mxriv, Tavis TavSi moicavda im<br />

1. e. TofuriZe. `adamianis problemis zogierTi aspeqti qarTul<br />

xalxur zraparSi~, Jurn. `xelovneba~, 1998, # 1-2, gv. 37.<br />

137


Tea kaxiani<br />

xasiaTis niuansebs, romlis wiaRSic mouxda aRmoceneba.<br />

Tanamedrove reJisura sandro axmetelis kvaldakval,<br />

isev ubrundeboda miTs, rogorc erovnuli, nacionaluri<br />

xasiaTidan wamosuli informaciisa da impulsebis<br />

sabados. axmetelis ZiebebTan Tanamedrove reJisuris<br />

Ziebebis Sedareba gvaZlevs varaudis gamoTqmis saSualebas,<br />

rom 90-ani wlebis dasawyisis qarTuli Teatraluri<br />

reJisura agrZelebda axmetelis mier dawyebul fiqrs<br />

nacionaluri Teatris Seqmnis Sesaxeb. es fiqri,<br />

axmetelTan, cxaddeboda rogorc mxatvrul nawarmoebSi,<br />

da mis komponentebSi (mag., `lamaras~ i. gamrekeliseul<br />

mxatvrobaSi nacionaluri landSaftiT da simbolikiT),<br />

aseve sarepeticio dRiurebis CanawerebSi: – „nacionaluri<br />

Teatraluri formebis Zieba SeuZlebelia xalxuri<br />

sanaxaobebis Rrma Seswavlis gareSe“. dRes ukve, albaT,<br />

aRaravisTvis aris sadavo – faqti – reJisoris miswrafeba<br />

gaeazrebina da Seeqmna Teatris nacionaluri formis<br />

modeli. magram, aRsaniSnavia is, rom Tu axmetelTan am<br />

ZiebaTa ZiriTadi aspeqti gamomdinareobda esTetikuri<br />

Teatris principebidan, Cven TanamedoveobaSi Canafiqris<br />

ganpirobebuloba da ganxorcielebis meTodika sruliad<br />

gansxvavebuli iyo.<br />

mivubrundeT 90-ani wlebis movlenebs. erovnuli<br />

Teatris koncefciaze, qarTvel gmirze daiwyo fiqri<br />

qarTulma dramaturgiamac. laSa TabukaSvilis `taZari~,<br />

romelic aseve miTis safuZvelze Seiqmna, sandro<br />

axmetelis saxelobis TeatrSi 1990 wels aleqsandre<br />

qanTariam dadga. reJisorma amocanad daisaxa,rac SeiZleba<br />

meti qarTveli mwerali miezida TeatrSi. speqtaklebis<br />

programebze dabeWdili iyo manifesti, romelic ase<br />

mTavrdeboda: „RvTisa da eris SemweobiT, SevecdebiT,<br />

wavadgeT im did saqmes, rasac momavali Tavisufali da<br />

maRali kulturis mqone saqarTvelo hqvia.~<br />

maRal kulturaSi sakuTari misiis SegnebiT dadgmul<br />

speqtakls kritika deklaraciulobaSi adanaSaulebda.<br />

138


nacionaluri Teatris koncepcia 90–iani wlebis qarTul reJisuraSi<br />

laSa TabukaSvilis `taZars~ suramis cixis Tqmuleba<br />

udevs safuZvlad. speqtaklSic Tavidanve iyo daTqmuli<br />

piroba: Tu ers surs taZari aigos,Tavganwiruli ymawvili<br />

Tavisi nebiT unda daetanos kedels.<br />

sakmaod erTmniSvnelovnad daxasiaTebuli moqeife,<br />

udardeli brbos fonze ikveTeboda gmiri – leqso (goga<br />

gorgasaniZe), romelsac araviTari subieqturi mizezi<br />

ar ubiZgebda Tavganwirvisaken. msaxiobi asaxierebda<br />

axalgazrda, mxiarul, Tavmomwone adamians, romelic<br />

siyvarulisa da sicocxlis nacvlad Tavdadebul sikvdils<br />

irCevda. `gadawyvetilebis miRebis, misi gacnobierebis,<br />

masTan Sinagani Seguebis procesi dedasTan (nato gagniZe)<br />

Ramis dialogis scenaSi gaTamaSdeba. es scena msaxiobis<br />

mier zomierad, gulwrfelad, Warbi paTetikis gareSe<br />

sruldeba.~ 1<br />

sayuradReboa speqtaklis finaluri scena, romelmac,<br />

rogorc Cans araerTgvarovani reaqcia gamoiwvia<br />

kritikasa da mayurebelSi. gmiris taZarSi Cakirvis scenas<br />

reJisori masStabur, paTetikur misteriad warmoadgenda,<br />

SemaZrwuneblad amaRlebuli musikiT, romelsac leqsos<br />

Seyvarebulis qviTini kidev ufro amZafrebda, scenis<br />

kulminaciur momentSi, roca mxolod erTi ficariRa<br />

sWirdeboda kedlis amoyvanas, uecrad Toma (z. qaSibaZe)<br />

angrevda kedels da xalxs amcnobda, rom msxverpli<br />

ukve gaRebuli iyo. kritikam Toma, romelic speqtaklis<br />

dasawyisSi, xalxs aseve amcnobda amave msxverplis<br />

aucileblobas, arc meti arc naklebi, avantiuristad<br />

aRiqva. meore mxriv, gakeTda Sedarebebi abraamisa da<br />

isaakis bibliuri Temis originalur variaciazec.<br />

speqtaklis paTetikurma notebma, rogorc Cans, xeli<br />

SeuSala dramaturgisa da reJisoris sakmaod sainterso<br />

gadawyvetis aRqmas. SemoTavazebuli `hefi endi~ dRes<br />

gacilebiT ufro Tanamedroved da gasagebad JRers, vidre<br />

1. „qarTuli Teatri dRes“. Jurn: `xelovneba~, 1990, #6, gv. 18.<br />

139


Tea kaxiani<br />

am Tqmulebis yvelasTvis nacnobi finali. speqtaklis<br />

SemoqmedebiTma jgufma mayurebels movlenebis gagebis<br />

procesSi,miTis `gadasinjvis~ reJimSi napovni gamosavali<br />

Seaxsena.<br />

JurnalSi „xelovneba,“ gamoqveynebul werilSi, f.<br />

yuSitaSvili, miTis transformaciaze miuTiTebs daviT<br />

andRulaZis mier dadgmul speqtaklSi `didostati~.<br />

speqtakli marjaniSvilis TeatrSi 1991 wels daidga.<br />

k.gamsaxurdias romanis `didostatis marjvena~<br />

inscenirebis avtori gigla xuxaSvili iyo. recenziis<br />

mixedviT, miTi, lazi xuroTmoZRvris arsakiZis Sesaxeb<br />

d. andulaZis speqtaklSi transformirda miTad zviad<br />

spasalarze. g. CuguaSvilis mier gansaxierebuli zviadi,<br />

gamWriaxi,eSmaki da gaqnili politikosi iyo. speqtaklSi<br />

is politikur TamaSs iwyebda da igebda kidec.<br />

„politikuri mafiis am didostatis winaSe uZlurni<br />

arian Tavad mefe da kaTalikosi.~ 1<br />

amave recenziaSi aRniSnulia epizodi, romelsac<br />

reJisori sagangebod gamohyofda, scenis centrSi mdgari<br />

zviad spasalari gamWoli mzeriT akvirdeboda mayurebels,<br />

mis mier mTel saqarTveloSi dagzavnili `damsmenni~ ki<br />

faseul cnobebs krebdnen Sina da gare mtrebis Sesaxeb.<br />

arsebobs Sinagani logika, romelmac `graalis<br />

mcvelnis~ Semdeg `didostatis~ dadgma gamoiwvia.<br />

is TiTqos pirdapiri pasuxic kia im procesebze rac<br />

qveyanaSi viTardeboda. rac ufro maRalia ocneba, miT<br />

ufro mtkivneulia masSi imedgacrueba. imedgacrueba jer<br />

ara, magram kritika ukve gaisma farsmanTa aRzevebisa da<br />

xuroTmoZRvris mokveTili mklavis TemaTa aqcentirebiT.<br />

`dRes mxolod rwmenaa Tavad ukvdaveba – ambobs reJisori,<br />

– radgan ngrevis da farisevlobis `sadidostatoSi~<br />

xelovans marjvenas kveTen~. 2<br />

1. f. yuSitaSvili. „didostatis~ miTi“ Jurn: `xelovneba~,<br />

1992, #1-2, gv. 135-141;<br />

2. iqve: gv. 136.<br />

140


nacionaluri Teatris koncepcia 90–iani wlebis qarTul reJisuraSi<br />

`didostatSi~ moqmedeba mxatvris saxelosnoSi<br />

viTardeboda. speqtakli iwyeboda usityvo plastikuri<br />

prologiT. xaraCoebze acocebuli Segirdebis Zalayinisa<br />

da CaquCis dartymis xmebi da SeZaxilebi qarTuli saomari<br />

cekvis `xorumis~ ritms gamoimuSavebdnen. scena 3-4 wuTi<br />

grZeldeboda da tempo-ritmi TandaTan matulobda. imave<br />

sceniT da imave `Sinagani musikiT~ mTavrdeboda speqtakli,<br />

rogorc cxovrebis dinebis ucvleli mdgomareoba.<br />

speqtaklis kamertoni daviT andRulaZes aseve hqonda<br />

napovni `graalis mcvelnSic~: `mTlian warmodgenas raRac<br />

gansakuTrebuli melodia da Sinagani JReradoba gaaCnia.<br />

iqmneba iseTi STabeWdileba, rom yvela msaxiobi Tavis<br />

ganumeorebel bgeras gamoscems.~ 1 azrovnebis musikalur<br />

abstraqtulobasTan erTad, amave speqtaklebSi vxvdebiT<br />

sruliad sqematur midgomebsac: Tu `graalis mcvelnSi~<br />

scenaze Semodioda Tavisufali saqarTvelos droSisfer<br />

CoxaSi gamowyobili Tavadi giorgi, `didostatSi~ Temur<br />

ninuas mier, mTlianad Sav-TeTris kontrastze agebul<br />

speqtaklSi aSkarad gamoikveTeboda muqSindisfer<br />

samosiani arsakiZe (revaz CxikviSvili).<br />

gasakviri ar aris, rom 1989 wlidan, saqarTvelos<br />

damoukideblobisaTvis brZolis viTarebaSi, qarTuli<br />

Teatri erovnuli specifikiT iyo gansazRvruli, zogjer<br />

es mcdeloba zedapiruli da mxatvruli TvalsazrisiT<br />

Seumdgaric gaxldaT. Teatri qveyanaSi mimdinare<br />

procesebs exmianeboda,rac qnida iseTi gmiris saxis Seqmnis<br />

aucileblobas, romelSic individualuri cnobierebis<br />

garda eris TviTcnobierebac xorcieldeboda. 2<br />

mivuaxlovdiT sakiTxs, rac Tanamedrove reJisuris<br />

Ziebebs ganasxvavebs nacionaluri Teatris koncefciis<br />

axmeteliseuli Ziebebisagan. rogorc aRvniSneT, am<br />

SemTxvevaSi,ganmasxvavebeli niSani reJisoruli Canafiqris<br />

ganmapirobebel faqtorebsa da misi ganxorcielebis<br />

1. k. abaSiZe. ix.: dasaxelebuli naSromi, gv. 24;<br />

2. „qarTuli Teatri dRes“ Jurn: `xelovneba~, 1990, #6, gv. 3.<br />

141


Tea kaxiani<br />

meTodikaSi devs.<br />

p. markovi wignSi „auxlesi Teatraluri<br />

mimdinareobebi“ ganixilavs fsiqologiuri, esTetikuri<br />

da revoluciuri Teatris maxasiaTeblebs. revoluciuri<br />

Teatri aRmocendeba maSin, rodesac qveyanaSi mimdinare<br />

procesebis zegavleniT warmoiSveba sakiTxi xelovnebaze,<br />

romelic revoluciis Tanxmieria, Teatrs afaseben misi<br />

aucileblobis da im sazogadoebrivi rolis mixedviT,<br />

romelsac is asrulebs. xolo misi zogad–mxatvruli<br />

Sefaseba meore planze inacvlebs. „marTlac, saWiro<br />

xdeba mxolod is xelovneba,mxolod is Teatri,romelic<br />

asrulebs gansazRvrul sazogadoebriv daniSnulebas;<br />

masebis fsiqikas, Sexedulebebsa da miswrafebebs saWiro<br />

mimarTulebiT warmarTavs.“ 1 ar aris Znelad SesamCnevi,<br />

rom qarTuli Teatri 90-ani wlebis dasawyisSi avlens<br />

swored im „revoluciuri Teatris“ ganwyobebs, rasac<br />

axasiaTebda p. markovi. rogorc aRvniSneT, am periodis<br />

qarTuli scena erovnulobis niSniT iyo gansazRvruli.<br />

mas ainteresebda qarTuli formisa da nacionalobis<br />

arsis sakiTxebi. rogori iyo qarTveli Tavisi garegnuli<br />

da Sinagani TvisebebiT? ra iyo is winaaRmdegobani, rac<br />

misi nacionaluri gamovlinebebis srulqmnas uSlida<br />

xels? _ es iyo kiTxvebi, romelzec fiqrobda qarTuli<br />

reJisura. Tumca, mniSvnelovani aqcenti, umTavresad,<br />

gadatanili iyo am sakiTxebis ara mxatvrul gaazrebaze,<br />

aramed im aucilebel sazogadoebriv rolze, romelsac<br />

Teatri asrulebda am sakiTxTa damuSavebis procesSi.<br />

1. П. А. Марков „Новейшие театральные течения“, Москва,<br />

1924. Стр. 40.<br />

142


msoflio Teatris<br />

istoria da Teoria<br />

naSromi ibeWdeba programis xelmZRvanelebis rekomendaciiT.<br />

statiis stili daculia.<br />

programis xelmZRvaneli _ prof. Tamar bokuCava<br />

143


marika mamacaSvili<br />

doqtoranturis III kursi<br />

piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

piter bruki msaxiobs Tvlis Teatris umTavres<br />

sayrden Zalad. igi am daskvnamde midioda nabij-nabij,<br />

cdisa da Secdomis, dauokebeli Ziebebis gziT.<br />

samsaxiobo xelovnebaSi, rogorc Semoqmedebis yvela<br />

sxva saxeobaSi, bruki upiratesobas aniWebs intuicias,<br />

qvecnobiers, Semoqmedebis iracionalur impulsebs.<br />

aseT dros yvelaferi SeiZleba iqces biZgad, TviT<br />

umniSvnelo detalic ki: ,,iyo SemTxveva, roca pols<br />

(igulisxmeba pol skofildi – m. m.) ar gamosdioda<br />

roli. [...] saRamoobiT poli TamaSobda hamlets, xolo<br />

dRisiT gavdiodiT axali speqtaklis repeticiebs grem<br />

grinis romanis mixedviT ,,Zalaufleba da dideba~. pols<br />

Zalian moswonda moridebuli, smis moyvare meqsikeli<br />

mRvdlis roli. igi naTlad xedavda am xasiaTs, magram<br />

misi sxeuli ar exmaureboda mis xedvas (kursivi Cemia<br />

– m. m.). mimdinareobda ,,hamletis~ bolo warmodgenebi<br />

da aseve axali speqtaklis bolo repeticiebi. avtori<br />

moicva sasowarkveTilebam, me SeSfoTebam, polisac<br />

etyoboda Relva – misi Semoqmedebis idumali meqanizmi<br />

(kursivi Cemia – m. m.) uZluri iyo raime gaekeTebia.<br />

man ver SeZlo rolis garegnuli monaxazis povnac ki.<br />

SabaTs ukanasknelad iTamaSes ,,hamleti~, xolo ori<br />

dRis Semdeg, orSabaTs, unda Semdgariyo Cveni premiera.<br />

kviras, generaluri repeticiis win, dakavebuli viyavi<br />

dekoraciisa da ganaTebis mowesrigebiT, xolo poli<br />

gaemarTa pirdapir sagrimiorosaken, sadac mas elodeboda<br />

dalaqi, raTa gadaeparsa didebuli romantikuli qoCori,<br />

romelic polma daiyena daniis princis rolisaTvis.<br />

uwyveti repeticiis dawyebis win parterSi vijeqi grem<br />

144


grinTan da inscenirebis avtorTan, denis kenanTan erTad.<br />

aiwia farda, gamoCnda mdinaris yuresTan mdgari qoxmaxi,<br />

fanjridan moCanda Jangiani gemi,uZravi mdinare,meqsikuri<br />

ca. wina planze kbilis eqimi kbils aZrobda indiels.<br />

ukana planze gaiRo kari da Semovida viRac Cofura kaci.<br />

mas ecva Savi kostiumi, saTvaleebi moTavsebuli hqonda<br />

rkinis budeSi, xelSi momcro Cemodani uWiravs. Cven ver<br />

mivxvdiT,vin aris es kaci an rogor moxvda scenaze. bolos<br />

da bolos cxadi gaxda: es polia,mTlianad saxeSecvlili.<br />

igi mTlianad imyofeboda axali arsebis gavlenis qveS,<br />

misi tani mniSvnelovnad dapataravda da sruliad<br />

uRimRamo gaxda. aqamde mas xels uSlida sakuTari Tavi,<br />

ufro zustad, misi Tmis hamleturi, aristokratiuli,<br />

didebuli varcxniloba. repeticiebis dros msaxiobis<br />

instinqti karnaxobda mas, rom raRac rigze araa, rom mis<br />

garegnobaSi aris raRac siyalbe. igi intuiciiT grZnobda,<br />

rom hamletis silueti imyofeba srul winaaRmdegobaSi<br />

mRvdlis rolTan. sakmarisi iyo sarkeSi daenaxa Tavisi<br />

gadaparsuli Tavi, rom maSinve azrebi da grZnobebi,<br />

dagrovili mravalkviriani repeticiebis ganmavlobaSi<br />

(kursivi Cemia – m. m.), uecrad Camoyalibdnen, da man Tavis<br />

TavSi ipova is adamiani, romelsac eZebda~. 1<br />

amrigad, rogorc davinaxeT, bruki srul upiratesobas<br />

aniWebs msaxiobis ,,Semoqmedebis idumal meqanizmebs~,magram<br />

arc imas iviwyebs,Tu ra mniSvneloba aqvs ,,mravalkvirian<br />

repeticiebs~.<br />

brukis azriT,ra exmareba msaxiobs da ra aris misTvis<br />

usargeblo?<br />

exmareba mxolod miznis aRmoCena personaJis qcevasa<br />

da moqmedebaSi. misTvis usargebloa zogadi msjeloba<br />

personaJis irgvliv. mas mohyavs isev skofildis magaliTi<br />

mefe lirze muSaobis praqtikidan. man gaacno skofilds<br />

Tavisi xedva liris tragediis Sesaxeb: ,,liri – adamiania,<br />

1. Питер Брук, «Нити Времени» стр. 54-55-56. Москва, 2005.<br />

145


marika mamacaSvili<br />

romelsac surs yvelafrisgan ganTavisufldes. magram ra<br />

msxverplic ar unda gaiRos, mainc rCeba raRac, rasTanac<br />

igi mijaWvulia. igi uars ambobs mefobaze, magram mas<br />

rCeba mefuri uflebebi. igi uars ambobs uflebebze,magram<br />

rCeba qaliSvilebisadmi rwmena. es yvelaferi qreba, iseve<br />

rogorc qreba Weri TavszemoT, magram rCeba goneba. roca<br />

msxverplad mitanilia goneba, rCeba Rrma gulmxurvaleba<br />

sayvareli kordelias mimarT. magram kordeliac qreba am<br />

danakargebis sastik procesSi. aseTia piesis tragikuli<br />

moqmedebis logika”. da bruki ganagrZobs: ,,pols ar<br />

gamouxatavs enTuziazmi. igi frTxilad ganapirda: ,,mmm...~<br />

da mere Sefiqrianebulma Tqva: ,,SesaZlebelia, magram me,<br />

rogorc msaxiobma, ar unda vifiqro amaze imitom, rom es<br />

me,rogorc msaxiobs,ar mexmareba. me ar SemiZlia viTamaSo<br />

antimoqmedeba, me ar SemiZlia vuCveno raRacis arqona. me<br />

unda vipovo sxva gza energiis mobilizaciisTvis, unda<br />

aqtiurad vimoqmedo danakargebis drosac ki, marcxis<br />

drosac ki~. da bruki akeTebs mravalmniSvnelovan<br />

daskvnas: ,,am momentSi me samudamod mivxvdi, Tu raoden<br />

saxifaToa sakuTari ideebiT gataceba. sakmarisia erTi<br />

gaufrTxilebeli sityva, rom daamuxruWo an Seaferxo<br />

msaxiobis SemoqmedebiTi procesi~. 1<br />

zemoT gamoTqmuli mosazrebis gasamyareblad bruks<br />

moaqvs meore magaliTi, roca dramaturgiuli teqsti<br />

literaturulad gamarTulia, magram ar gamomdinareobs<br />

gmiris xasiaTidan da amitom ver exmianeba msaxiobis<br />

Semoqmedebis idumal meqanizmebs: ,,erTxel pols mouxda<br />

yoveldRiurad gadaelaxa axal piesaSi cudad agebuli<br />

da zereled dawerili scenis arasrulyofileba.<br />

repeticiebis bolos avtorma irwmuna Tavisi teqstis<br />

sisuste da meore dRes moitana sxva, ufro ukeTesi<br />

teqsti.<br />

Cven aRtacebuli viyaviT axali variantiT, magram<br />

1. iqve, gv. 57.<br />

146


epeticiis dawyebisTanave polma Tavi gadaaqnia: ,,Zvel<br />

variantSi me ukve vipovne is Zafebi, rac erTmaneTTan<br />

akavSirebs yovel calkeul replikas. am Zafebis<br />

wyalobiT me unari Semwevs gavacocxlo Zveli scenis<br />

monaxazi. axali varianti ukeTesia, magram misi TamaSi ar<br />

SemiZlia~. 1<br />

ipovos Zafi, razec aigeba personaJis yoveli sityva<br />

da qceva, _ ai ras Tvlis bruki yvelaze mTavar momentad<br />

msaxiobis xelovnebaSi. swored es aris scenaze organuli<br />

moqmedebis saTave da bruki swored amas miiCnevs Teatris<br />

umTavres faseulobad (kursivi Cemia – m. m.).<br />

Tuki aRvwerT da vuCvenebT sasurvel rezultats,<br />

msaxiobs SeuZlia garkveul momentSi misi gameoreba.<br />

magram imisaTvis,rom man es gaimeoros sakmarisi energiiT,<br />

unda daijeros, rom impulsi namdvilad mas ekuTvnis.<br />

es rwmena msaxiobs ebadeba Signidan da ver aRmocendeba<br />

reJisoris brZanebiT~. 2 magram kvlav ibadeba kiTxva, _<br />

rogor, ra gziT aris SesaZlebeli msaxiobSi energiis<br />

wyaros aRmoCena? brukis pasuxi sruliad araorazrovani<br />

da martivia. reJisorma unda iswavlos rolze muSaoba<br />

msaxiobTan erTad: ,,vidre me vlanZRavdi msaxiobebs<br />

speqtaklis marcxis gamo, binki intuiciiT mixvda raSi<br />

vcdebodi da Taviseburad, SemovliT da delikaturad<br />

amixsna yovelive sakmaod naTlad. ,,me vkiTxe alans, _<br />

meubneba is erT-erT msaxiobze, _ ratom ar aago man<br />

urTierToba partniorebTan, ratom ar aris scenaSi<br />

moZraoba kulminaciisaken. alanma ki mipasuxa: ,,piters<br />

amaze CvenTan ar umuSavia, is mxolod laparakobda<br />

mizanscenebze, stilze, sityvebis musikaze~. _ binkim<br />

TvalebSi Camxeda, magram laparaki ganagrZo kvlav<br />

miniSnebebiT: ,,me gamikvirda da vkiTxe alans: ,,Sen fiqrob,<br />

alan, rom Cvenma megobarma reJisorma unda gaswavlos<br />

1. iqve, gv. 58;<br />

2. iqve, gv. 132.<br />

piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

147


marika mamacaSvili<br />

rogor iTamaSo?~ _ vaswavlo alans rogor iTamaSos!<br />

_ am sityvebma momca biZgi, mefiqra sxvagvarad. adre ar<br />

mifiqria profesiis am aspeqtze, yovelTvis vmuSaobdi<br />

gamocdil msaxiobebTan da karg teqstebze, _ gana ra<br />

vicodi msaxiobis xelovnebis Sesaxeb, risi micema<br />

SemeZlo, ra unda meswavlebia? arc gamocdileba mqonda<br />

da arc survili, gavmxdariyavi maswavlebeli. gana yvelas<br />

Tavisi profesia ara aqvs: gana msaxiobebma ar unda<br />

iTamaSon, mwerlebma – weron, xolo reJisorebma Seqmnan<br />

vizualuri saxe, warmoSvan energia, bgerebi, gamoavlinon<br />

gamomgonebloba?<br />

magram SekiTxva warmoiSva da jiutad iTxovda<br />

yuradRebas. me vxedavdi, rom msaxiobs verafers vaswavli,<br />

scenaze arasodes miTamaSnia da vicodi, rom arc<br />

arasodes viTamaSebdi. sityva ,,vaswavli~ ar iyo sworad<br />

SerCeuli. miuxedavad amisa, rom igi gulisxmobda raRac<br />

absoluturad zusts, moiTxovda gagebas...<br />

...sityvam ,,konkretuli~, pirvelad SeiZina uaRresad<br />

pirdapiri, praqtikuli azri, TiTqosda es iyo ankesi,<br />

romelzec ekida danarCeni simarTle, _ personaJis<br />

cxovrebis wvrilmanebi, fsiqologiuri wvrilmanebi,<br />

siuJetis wvrilmanebi _ speqtaklis is Semadgeneli<br />

nawilebi, romlebsac msaxiobebTan ganvixilavdi saerTo<br />

niSnebiT, konkretulis povnas ki maT vuTmobdi. axla ki<br />

mivxvdi, rom es yvelaferi Cemi safiqralicaa~. 1 (kursivi<br />

yvelgan Cemia – m. m.)<br />

amrigad, bruki ukve ayalibebs msaxiobTan muSaobis<br />

meTodologiur normebs. energetikuli impulsebis<br />

gaRviZeba, muSaoba rolze msaxiobTan erTad, – yovelive<br />

es pirdapiri rekomendaciebia. da ai, dgeba momenti, roca<br />

bruki gvesaubreba msaxiobebis Semoqmedebaze partniorTan<br />

mimarTebaSi, maT urTierTobaze rolis Seqmnis momentSi,<br />

sadac igi udides mniSvnelobas aniWebs msaxiobis mxridan<br />

1. iqve, gv. 134<br />

148


piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

partnioris mosmenis unars: ,,mousmino – es gamocanaa,<br />

saidumloebaa. imisaTvis, rom sxeuli ismendes da amave<br />

dros iyos umoZrao, saWiroa igi vavarjiSoT moZraobaSi.<br />

SemTxveviTi rodia, rom diriJorebi cocxloben didxans<br />

– isini mTeli cxovreba varjiSoben, harmoniaSi moyavT<br />

sxeuli, grZnoba da azri (kursivi Cemia – m. m.).<br />

repeticiebzec da sajaro Sesrulebis drosac diriJori<br />

erTdroulad da Tanabar xarisxSi eyrdnoba am sam<br />

Semadgenel nawils. [...] aseTi gziT ganviTarebul sxeuls<br />

SeuZlia mSvidad idges da usmendes~. 1<br />

ra Tqma unda, bruks SemTxveviT ar moaqvs diriJoris<br />

magaliTi. aq igi qaragmulad miuTiTebs im harmoniaze,<br />

uromlisodac ar arsebobs sulieri wonasworoba da<br />

bunebrivia ver iarsebebs mosmenis unaric. amasTanave,<br />

aq igrZnoba gadaZaxili gurjievis swavlebasTan, sadac<br />

sulieri wonasworobis garanti aris es sami Semadgeneli<br />

nawili, oRond im SemTxvevaSi, Tuki sxeulis qveS<br />

vigulisxmebT adamianis instinqtebs.<br />

brukis azriT, msaxiobSi ganviTarebuli da harmoniul<br />

TanxmobaSi unda iyos moyvanili es sami sawyisi, maSin igi<br />

advilad SeZlebs partnioris mosmenas da Sesabamisad, mis<br />

sityvebsa da qcevaze reagirebas. da kvlav qaragmulad<br />

bruki miuTiTebs imaze, rom mosmena sulac ar niSnavs<br />

umoqmedobas. ufro metic, mosmena Seicavs moqmedebis<br />

iseT speqtrs, rac, SesaZloa, metyvelebasac ki sWarbobdes:<br />

,,mimebis didma mamam etien dekrum, romelsac hqonda<br />

paradoqsis maxvili grZnoba, erTxel aseTi ram miTxra:<br />

,,xalxs hgonia,rom mimis xelovneba – dumilis xelovnebaa,<br />

magram mciredi gamonaklisis garda, es marTali ar<br />

aris. Cveulebriv, mimi SeuCereblad laparakobs, radgan<br />

ufleba ara aqvs Tund erTi wamiT moadunos mayureblis<br />

yuradReba. man gamudmebiT unda gamosces signalebi,<br />

1. iqve, gv. 134.<br />

1<strong>49</strong>


marika mamacaSvili<br />

sxvagvarad aravin indomebs mis yurebas~. 1<br />

da bruki iwyebs am ,,signalebis~ Ziebas, maT<br />

gamomuSavebas msaxiobSi: ,,savarjiSoebs, mofiqrebuls<br />

xmisa da sxeulisaTvis,SevyavdiT sferoSi,romlis Sesaxeb<br />

araferi vicodiT da arc gamocdileba gvqonda [...]<br />

... me gamiqra survili SemeTxza sxva, warmosaxuli<br />

samyaro, da yovelive amis Sedegad Cven davinaxeT,<br />

ramdenad usazRvroa msaxiobis SesaZleblobebi, roca is<br />

damoukidebelia da ar sargeblobs reJisoris sabjenebiT~. 2<br />

aqve bruki exeba im sakiTxs, rac gansazRvravs saerTod<br />

xelovnebis da gansakuTrebiT Teatralur xelovnebis<br />

misiasac – religiamde ayvanil saTnoebis sakiTxs:<br />

,,msaxiobebs da reJisorebs unari SeswevT qvecnobieris<br />

bneli sferoebidan aRmoacenon Rrmad mimaluli saxeebi,<br />

romelTa damangreveli Zala imdenad didia, rom saWiroa<br />

mkacrad hkiTxo sakuTar Tavs, gaqvs Tu ara imis ufleba<br />

gadmoanTxio igi sxvebze.<br />

wlebis msvlelobaSi, mravali cdisa da Secdomis<br />

Sedegad Cven mivxvdiT,rom saTnoeba partniorebs Soris da<br />

mayurebelTa darbazis mimarT bevrad ufro mniSvnelovania,<br />

vidre sakuTari Tavis gamoxatvis survili~ 3 (kursivi<br />

Cemia _ m. m.).<br />

anu, bruki ar Tvlis Tavis gamoxatvas xelovnebis<br />

umTavres Rirebulebad. misTvis is ufro mniSvnelovania,<br />

Tu ras gamoxatavs xelovani da ra mizniT. am debulebiT<br />

igi uaxlovdeba xelovnebis religiur daniSnulebas,<br />

romlis mixedviT, nebismieri Semoqmedeba imdenadve<br />

mSvenieria, ramdenadac saTno da keTili. yvela religiis<br />

daniSnulebac xom es aris, saTnoeba gaaRvivos moyvasis<br />

mimarT.<br />

rogorc cnobilia, brukma bevri ram isesxa<br />

meierholdis biomeqanikidanac. yuradRebis gamaxvileba<br />

1. iqve, gv. 206;<br />

2. iqve, gv. 212;<br />

3. iqve, gv. 213.<br />

150


sxeulze,rogorc maregulirebel da mgrZnobiare aparatze,<br />

autotreningis sxvadasxva formebi – es yovelive<br />

ukve aprobirebuli da Teoriulad dasabuTebul iqna<br />

vsevolod emileviCis mier. magram rogorc yovelTvis,<br />

bruki aqac eZebs Tavis gzas da misi damokidebuleba<br />

Teoriuli memkvidreobisadmi kvlavac SemoqmedebiTia.<br />

meierholdis ideebiT dainteresebam, Tavi gansakuTrebiT<br />

iCina Seqspiris ,,zafxulis Ramis sizmarze~ muSaobis<br />

dros: ,,repeticiebis dawyebisTanave, amocanad davisaxe<br />

msaxiobebSi speqtaklisTvis saWiro Cvevebis gamomuSaveba.<br />

am mizniT gamoviyene savarjiSoebis kaleidoskopi,<br />

romlebic SevimuSave sxva eqsperimentebis dros.<br />

ramdenime kviris ganmavlobaSi msaxiobebs es savarjiSoebi<br />

Tavsatexad moeCvenaT. isini muSaobdnen mxolod ndobis<br />

wyalobiT da Znelad warmoedginaT,Tu rogor moiyvandnen<br />

mTlianobaSi calkeul nawilebs. dRe iwyeboda gimnasturi<br />

savarjiSoebiT kargi fizikuri formis mosapoveblad;<br />

SemdgomSi mecadineoba mimdinareobda sacirko triukebis<br />

da komikuri improvizaciebis mimarTulebiT, raTa<br />

gagveRvivebina gamomgonebloba da TamaSis survili<br />

mxolod TamaSisaTvis. TamaSi speqtaklSi unda hgavdes<br />

sixarulis momniWebel sports – es iyo muSaobis mTavari<br />

mizani. [...] mogvianebiT ganrigSi SevitaneT mecadineoba<br />

musikaSi, simRerasa da cekvaSi [...] 1 (. kursivi Cemia –<br />

m.m.)<br />

da yovelive amis Semdeg, bruki kvlav ubrundeba<br />

,,sxeulis~ Temas, rogorc yvelaze mniSvnelovan faqtors<br />

msaxiobis xelovnebaSi. vfiqrobT droulia,rom paralelis<br />

gasavlebad, gavixsenoT meierholdis ,,biomeqanikis~<br />

zogierTi umTavresi debuleba. pirvel rigSi igi warmoiSva<br />

rogorc msaxiobis wvrTnisa da scenuri ganwyobis<br />

SemuSavebis sistema. es iyo specialuri varjiSebis<br />

wyeba (gimnasturi, plastikuri, akrobatuli), romelTa<br />

1. iqve, gv. 235.<br />

piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

151


marika mamacaSvili<br />

SesrulebiT msaxiobis tani moqnili da gamomsaxveli<br />

xdeboda. amasTanave, am gziT msaxiobi Tavisufldeboda<br />

kunTuri daZabulobisagan, rac mniSvnelovanwilad xels<br />

uwyobda fsiqikuri daZabulobis moxsnasac 1 . zogad<br />

treiningul amocanebTan erTad,biomeqanika miznad isaxavda<br />

mxatvrul amocanebsac. meierholdis Teatraluri xedva<br />

msaxiobisgan moiTxovda rolis plastikur gaxsnas, tanis<br />

mxatvrul ametyvelebas. swored am gziT msaxiobs unda<br />

aesaxa personaJis fsiqikuri da mentaluri Taviseburebani.<br />

meierholds es gza miaCnda scenuri Stampebis Tavidan<br />

acilebis saukeTeso saSualebad.<br />

biomeqanikas didi roli eniWeboda sarepeticio<br />

periodSi. misi SemweobiT xdeboda scenuri ganwyobis<br />

SemuSaveba. msaxiobs sityvebze da movlenebze jer taniT<br />

(plastikiT) unda moexdina reagireba da mxolod amis<br />

Semdgom _ sityviT an JestiT.<br />

meierholdi modernistTa Soris erT-erTi imaTgania,<br />

vinac SeZlo Tavisi Sexedulebebis ara mxolod<br />

Teoriuli, aramed praqtikuli xorcSesxmac. Cven Tamamad<br />

SegviZlia igive vTqvaT brukis Sesaxeb, rasac naTlad<br />

mowmobs misive Teoriuli Sexedulebani: ,,Tuki sxeuli<br />

ar aris gaRviZebuli da CarTuli procesSi, msaxiobs<br />

ideebi iZulebiT amoaqvs ukve cnobili da mravalgzis<br />

gamoyenebuli gonebis salarodan, rac zarals ayenebs<br />

gonebaze maRla mdgom SemoqmedebiT doneebs~ 2 (kursivi<br />

Cemia – m.m.).<br />

Tuki gaviTvaliswinebT, rom brukisaTvis msaxiobis<br />

xelovnebaSi umTavresia intuiciis, qvecnobieri<br />

SemoqmedebiTi impulsebis amoqmedeba, naTeli xdeba,<br />

Tu raoden did mniSvnelobas aniWebs igi ,,sxeulis<br />

gamoRviZebas~.<br />

aRsaniSnavia,rom brukis yvela eqsperimenti emsaxureba<br />

1. Вс.мейерхольд. Статьи, письма, речи,беседи. М.,1968,с.205;<br />

2. iqve, gv. 236.<br />

152


mayurebelze zemoqmedebis yvelaze efeqturi saSualebebis<br />

Ziebas. XX saukunis II naxevris reJisorTa Soris, bruki<br />

albaT upirvelesia ,,mayureblis faqtoris~ Seswavlisa<br />

da gaTvaliswinebis TvalsazrisiT. SemTxveviTi rodia,<br />

rom swored Seqspiri iqca im avtorad, romelsac<br />

igi mTlianad daeyrdno Tavis ZiebebSi. Seqspiri xom<br />

upirvelesia dramaturgTa Soris swored scenuri<br />

efeqtebis SeTxzvis TvalsazrisiT.<br />

da ai, bruki kvlav mimarTavs Tamam eqsperiments:<br />

,,muSaobis axali saSualebebis Ziebis dros, pirvelad<br />

cxovrebaSi,repeticiebze moviwvieT bavSvebi. [...] bavSvebis<br />

reaqciam gvikarnaxa, Tu ras SeiZleba vendoT, ra iyo<br />

saSinao, mxolod CvenTvis sasixarulo, ra iyo nakleb<br />

damajerebeli,ra _ banaluri an bundovani. aman STagvagona<br />

axali eqsperimentis Catareba sami kviris Semdeg.<br />

repeticiebi dasrulebuli ar gvqonda,roca birmingemis<br />

klubSi vuCveneT speqtaklis improvizebuli varianti,<br />

sadac axalgazrdebi isxdnen iatakze, xolo piesis erTerTi<br />

personaJi (fskera), saxeze gazeTgadafarebuli iwva<br />

maT Soris. Cven Segnebulad ar wamoviReT rekviziti,<br />

daviviwyeT ramdenime kviris ganmavlobaSi Seqmnili<br />

yvela mizanscena da monafiqri, speqtaklis SeTxzva<br />

xdeboda uSualod msvlelobis procesSi, arsebuli<br />

sivrcis gaTvaliswinebiT. Sedegad miviReT mCqefare,<br />

cocxali speqtakli~ 1 (bruki aqve ganmartavs, rom es<br />

warmateba atarebda lokalur xasiaTs, warmoSobili iyo<br />

konkretul sivrceSi da gaTvlili iyo bavSvebze, anu<br />

yvelaze gulwrfel, uSualo mayurebelze).<br />

cxadia, sxva pirobebi da moTxovnebi wamoayena scenakolofma,Tumc<br />

is ,,nervi~,razec aigo warmateba bavSvebTan,<br />

msaxiobebSi SenarCunebul iqna. amis Sesaxeb bruki wers:<br />

,,magram rodesac davbrundiT stratfordSi da daviwyeT<br />

repetireba erTi erTze veeberTela carieli darbazis<br />

1. iqve, gv. 237.<br />

piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

153


marika mamacaSvili<br />

pirispir, SevZrwundiT da mivxvdiT, rom ver gamoviyenebT<br />

verc erT mignebas, romelic daibada improvizebul<br />

speqtaklSi. didi sivrce iTxovs sxva xerxebs,<br />

msaxiobebis yuradRebis gamaxvilebas, raTa gadailaxos<br />

manZili scenidan mayurebelTa darbazamde (kursivi Cemia<br />

– m. m.). swored amitom, trapeciebi, oCofexebi, garbenebi,<br />

kulbitebi,kostiumebis ZiriTadi tonebi – rac momavalSi<br />

ase moewoneba mayurebels, _ ukiduresad aucilebeli<br />

gaxda scena-kolofis sivrceSi. magram birmingemis<br />

improvizaciebi iyo uaRresad mniSvnelovani, man gaaRviZa<br />

msaxiobebSi axali energia da Tavisuflebis SegrZneba,aman<br />

ki, Tavis mxriv, ganapiroba speqtaklis ,,mTeli eSxi~. 1<br />

bruki aqve xazs usvams im garemoebas, rom arsebobs<br />

mkacri gamijvna komerciul da akademiur Teatrebs<br />

Soris, sadac komerciuli cdilobs sxvadasxva triukisa<br />

da Teatraluri efeqtebis gamoyenebiT moxiblos da<br />

gaarTos mayurebeli, xolo akademiuri ki cdilobs<br />

ganacvifros mayurebeli Tavisi maRali kulturiT da<br />

daxvewili ostatobiT.<br />

brukis azriT arsebobs mesame gzac, roca maRali<br />

kultura da ostatoba ki ar efloba TavmowonebaSi,<br />

aramed cdilobs ipovos yvela triukze da scenur<br />

efeqtze ufro efeqturi scenuri qmedeba, cdilobs<br />

miagnos mayurebelTan kontaqtis wminda Teatralur<br />

saSualebebs, romelTa simZlavre gacilebiT metia, vidre<br />

nebismieri maxvilgonivruli triuki an scenuri efeqti.<br />

swored aseTi Teatris apologetia piter bruki. amasTan<br />

dakavSirebiT igi wers: ,,cxadi gaxda, rom mayurebelTan<br />

urTierTobis gakveTilebis miReba SeiZleba ara marto<br />

komerciul TeatrSi. me mkafiod gavacnobiere: mayurebeli<br />

aris Teatraluri procesis ganuyofeli nawili, da me<br />

gadavwyvite ufro Rrmad Semeswavla es meqanizmebi.<br />

amas garda, Cven gavakeTeT daskvna, rom arsebobs<br />

1. iqve, gv. 237.<br />

154


speqtaklis ori sruliad gansxvavebuli mxare, da<br />

saWiroebis SemTxvevaSi SesaZlebelia maTi dacalkeveba.<br />

aris mizanscenebi, dadgmis garegnuli saxe, romelic<br />

Seicavs speqtaklis fizikur pirobebs – mayurebelTa<br />

darbazi da masSi adgilebis raodenoba, scenis zomebi<br />

da sxva amdagvari faqtorebi. magram aris, agreTve,<br />

speqtaklis faruli sicocxle, personaJebis uxilavi<br />

urTierTobebi da piesaSi aRZruli Temebi, romlebic<br />

yalibdeba repeticiebis procesSi. dadgmis es mxare<br />

cocxlobs garegnuli formisgan damoukideblad da<br />

garemos Secvlis SemTxvevaSi SeuZlia migviyvanos axal<br />

sadadgmo variantebTan~ 1 (kursivi Cemia – m. m.).<br />

eWvgareSea,rom brukis <strong>Ziebani</strong> kvlavac orientirebulia<br />

uxilavis xilulad qcevis procesze. amas niSnavs<br />

,,faruli sicocxle~ da ,,uxilavi urTierTobebi~. garemos<br />

SecvliT isini iTxoven axal gamomsaxvel saSualebes,rac<br />

sareJisoro da saerTod sasceno teqnikis saqmea. mTavari<br />

ki, scenuri sicocxlis nervi ukve mopovebulia da<br />

reJisors, msaxiobebs isRa darCeniaT, eZebon saSualebebi<br />

rogor ,,gadaabijon rampas~, rogor ,,miawvdinon xma~<br />

mayrebels.<br />

interess iwvevs brukis saubrebi reJisorisa da<br />

msaxiobis urTierTmimarTebis Sesaxeb. ai, ras ambobs<br />

bruki gazeT ,,izvestiis~ korespondentisTvis micemul<br />

interviuSi:<br />

korespondenti: TqvenTan saubris dros, didma<br />

polonelma reJisorma eJi grotovskim Tqva: ,,Cemi <strong>Ziebani</strong><br />

eyrdnoba reJisorsa da msaxiobs, Tqveni – msaxiobs,<br />

reJisors da mayurebels. aseTi gza misaRebia, magram<br />

CemTvis igi metismetad daxlarTulia.~<br />

Tqveni samocwliani praqtikidan gamomdinare, xom ar<br />

fiqrobT,rom grotovski marTalia,rom Tqveni Teatraluri<br />

ideebi ufro srulyofilad ganxorcieldeboda, Tuki maT<br />

1. iqve, gv. 239.<br />

piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

155


marika mamacaSvili<br />

ganaviTarebdiT publikisagan moSorebiT da speqtaklebs<br />

gaTvlidiT mxolod maRalkvalificiur mayurebelze.<br />

bruki: me arasodes damisaxavs miznad sakuTari<br />

ideebis realizacia! zizRis momgvrelia, roca reJisori<br />

ideebs epotineba. misi profesia misgan amas ar iTxovs.<br />

[...] aseT dros nadgurdeba yvelaze faseuli TeatrSi.<br />

polifoniurobis nacvlad, rac gapirobebulia sxvadasxva<br />

individualobebis SerwymiT, Cven vRebulobT samyaros<br />

Sesaxeb calmxriv, mikerZoebul Sexedulebas. [...] Teatri<br />

reJisors uyenebs sul sxva amocanas. reJisoris mizania,<br />

da me es araerTxel aRvniSne, sicocxle STaberos<br />

uxilavs. amisaTvis mas sWirdeba sxva adamianebi, maTTan<br />

xangrZlivi kontaqti, xangrZlivi repeticiebi, romlis<br />

procesSi reJisori ki ar Trgunavs msaxiobebs, aramed<br />

aZlevs srulfasovan SesaZleblobas gaixsnan pirovnulad.<br />

reJisors sWirdeba sxva adamianebi. ai axla me gesaubrebiT<br />

da es mexmareba,rom ufro naTlad gamovxato Cemi azrebi.<br />

es bevrad ufro efeqturia, vidre is, roca marto xar da<br />

damoukideblad ayalibeb azrebs.<br />

reJisors sWirdeba msaxiobi, msaxiobs sWirdeba<br />

partniori. ase yalibdeba jgufi. [...] reJisoris energia<br />

(idea kia ara, energia, rac bevrad ufro farTo da<br />

mZlavria) gamoxatulebas hpovebs mxolod adamianebis<br />

jgufTan mimarTebaSi. misi energia mravldeba mxolod<br />

msaxiobebis SemweobiT. xolo roca modis publika,<br />

reJisoris energia mravldeba aTaswilad. mayurebelTan<br />

damokidebuleba unda ganviTardes TandaTanobiT.<br />

mayurebels da msaxiobebs unda CamouyalibdeT msgavsi<br />

gancda. ara idea, ara mesiji, aramed Tanagancda! azri<br />

aRmocendeba Semdgom. azri da gancda unda SeerTdnen.<br />

[...] Tuki speqtakli agebulia mxolod emociebze, arc is<br />

Rirs ramed. aseT SemTxvevaSi SegviZlia bevrad ufro<br />

Zlieri ryevebi ganvicadoT rok-koncertze. speqtaklSi<br />

156


piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

azri da gancda unda SeerTdnen.~ 1<br />

amrigad, brukis azriT, Teatri energiaTa<br />

urTierTgacvlis asparezia da aq Tanabari roli eniWebaT<br />

msaxiobs, reJisors da mayurebels. misi azriT, mxolod<br />

aseT viTarebaSi aris SesaZlebeli ,,azrisa da gancdis<br />

SeerTeba~. amitom aris misTvis namdvili Teatri uwyveti<br />

SemoqmedebiTi procesi.<br />

aRsaniSnavia, rom bruki xSirad imeorebs ukve cnobil<br />

Teoriebs wyaroebis moSveliebis gareSe. ase, magaliTad,<br />

mayureblisa da Teatraluri qmedebis absoluturi<br />

Serwymis survili, aSkarad gvagonebs f. g. lorkas<br />

literaturul esses ,,duendes Teoria da TamaSi~. wignSi<br />

,,carieli sivrce~ bruki wers: ,,rogorc wesi, gamocdili<br />

msaxiobi, roca kiTxulobs mniSvnelovan nawyvets, TviTon<br />

gamostacebs mayurebels yuradRebis im xarisxs, rac<br />

Seesabameba misi Sesrulebis damajereblobis xarisxs.<br />

zogjer msaxiobi axerxebs auditoriis yuradRebis<br />

srul dapyrobas (kursivi yvelgan Cemia – m. m.), da<br />

maSin mas, rogorc matador-virtuozs, SeuZlia Tavs<br />

moaxvios mayurebels yvelaferi, rac surs.~ 2 ,,duendes<br />

TeoriaSic~ magaliTad moyvanilia swored matadoris da<br />

xaris saboloo Serkinebis gadamwyveti momenti, rogorc<br />

,,duendes~ yvelaze mkafio nimuSi. imisda mixedviT,SeZlebs<br />

Tu ver SeZlebs matadori xaris SublSi daSnis gayras,<br />

damokidebulia erTi mxriv misi, da meore mxriv xaris<br />

sicocxle. da swored es qmnis daZabulobis im muxts,<br />

rasac lorka uwodebda ,,duendes~ da rasac eswrafvis<br />

Tavis SemoqmedebaSi piter bruki.<br />

cxadia, aseTi ,,egzistencialuri wamisken~ swrafva,<br />

TavisTavad gansazRvravs msaxiobebTan muSaobis<br />

specifikas, Tumca bruks kargad aqvs Segnebuli, rom<br />

aqac yovelive damokidebulia msaxiobis Tandayolil<br />

1. gaz. ,,Известия”, #17, 1989 w.<br />

2. Питер Брук «Пустое пространство». стр. 45.<br />

157


marika mamacaSvili<br />

monacemebze: ,,rCeuli msaxiobebi, iseve rogorc yvela<br />

namdvili mxatvrebi, dajildoebulni arian erTgvari<br />

idumali niWiT, _ ramdenadme gacnobierebuliT, magram<br />

sami meoTxedi – gaucnobierebeliT (xazgasma Cemia – m.<br />

m.), rasac isini uwodeben ,,instinqts~, ,,winaTgrZnobas~,<br />

,,Sinagan xmas~. maTi daxmarebiT isini srulyofen Tavis<br />

xedvas da ostatobas.~ 1 magram msaxiobis monacemebi<br />

is potencialia, romelic mJRavndeba mxolod swori<br />

reJisoruli meTodologiis pirobebSi. bruks kargad<br />

aqvs Segnebuli, rom msaxiobs swored reJisorma unda<br />

Seuqmnas SemoqmedebiTi niadagi: ,,odiTganve cnobilia,rom<br />

sxvadasxva dasSi momuSave msaxiobebi,iSviaTi gamonaklisis<br />

garda,bolomde ver avlenen Tavis SesaZleblobebs. magram<br />

CvenTvis isic cnobilia, rom mudmivi dasic ganwirulia,<br />

Tuki mas ar gaaCnia mizani, da, Sesabamisad, meTodi da,<br />

Sesabamisad, skola~ 2 (kursivi Cemia – m. .).<br />

brukis azriT, ,,mizani~ farTo cnebaa da moicavs<br />

sazogadoebrivi Tu pirovnuli cxovrebis uamrav<br />

aspeqtebs. am SemTxvevaSi ,,mizanSi~ igi ar gulisxmobs<br />

mayurebelze politikuri an moraluri zemoqmedebis<br />

mcdelobas. aq saubaria swored SemoqmedebiT mizanze,<br />

rac qmnis kidec meTods da Sesabamisad, skolasac. brukis<br />

SemoqmedebaSi aseT SemoqmedebiT miznad SegviZlia Tamamad<br />

davasaxeloT misi swrafva uxilavis gamosaxvisaken. misi<br />

eqsperimentebis ,,veqtoric~ aqeTkenaa mimarTuli: ,,Cven<br />

winaSe ijda msaxiobi, romelsac vTxoveT Tavis TavSi<br />

warmoesaxa iseTi dramatuli situacia, romelic ar<br />

moiTxovs fizikur qmedebas,da SevecadeT mivmxvdariyaviT<br />

mis sulier mdgomareobas. ra Tqma unda, es SeuZlebeli<br />

aRmoCnda, rac daamtkica kidec am eqsperimentma. Semdeg<br />

Cven SevecadeT dagvedgina, ra minimaluri gamomsaxveli<br />

saSualebebia saWiro, rom gamocnoba SesaZlebeli gaxdes:<br />

1. iqve, gv. <strong>49</strong>;<br />

2. iqve, gv. <strong>49</strong>.<br />

158


gera, moZraoba, ritmi; SeuZliaT Tu ara am elementebs<br />

erTmaneTis Canacvleba, Tu yovel maTgani Taviseburad<br />

SemosazRvrulia da aqvs gansakuTrebuli zemoqmedebis<br />

Zala? Cven vmuSaobdiT da yovel monakveTSi vayenebdiT<br />

mkacr pirobebs. msaxiobs vavalebdiT ecnobebia CvenTvis<br />

sakuTari ganzraxva – dasawyisi yovelTvis iyo azri an<br />

survili, romelic man unda miitanos mayureblamde, _<br />

magram Cveni eqsperimentis pirobebis mixedviT, msaxiobs<br />

SeeZlo gamoeyenebia, magaliTad, mxolod erTi TiTi, erTi<br />

intonacia, erTi amoZaxili an dastvena.~ 1<br />

bruki ,,uxilavs~ eZebs partniorebis urTierTobaSic:<br />

,,msaxiobi zis oTaxis kuTxeSi saxiT kedlisaken.<br />

mopirdapire kuTxidan mas zurgSi umzers meore msaxiobi,<br />

romelsac akrZaluli aqvs moZraoba. misi amocanaa –<br />

damorCileba aiZulos pirvels. vinaidan pirveli zis<br />

zurgiT, mas Tavisi survilebis gamoxatva SeuZlia<br />

mxolod bgerebiT, radgan sityvis warmoTqma akrZaluli<br />

aqvs. [...]<br />

Cveni savarjiSoebis procesSi Cven ramdenjerme miviReT<br />

fenomenaluri Sedegi: xangrZlivi siCume, yuradRebis<br />

maqsimaluri mokreba,meore msaxiobi gamoscems sxvadasxva<br />

bgeras – ustvens, SiSinebs. da amis Semdeg, moulodnelad,<br />

pirveli msaxiobi dgeba da uyoymanod asrulebs im<br />

moZraobebs, romelic Caifiqra meorem. [...]<br />

analogiuri xerxebiT msaxiobebi cdilobdnen<br />

daemyarebiaT kontaqti partniorebTan, magaliTad,<br />

frCxilebis kakuniT, anu kvlavac gamomdinareobdnen<br />

aucilebeli moTxovnilebidan, raRac gamoexataT da<br />

sargeblobdnen mxolod erTi saSualebiT. mocemul<br />

SemTxvevaSi es iyo ritmi, sxva SemTxvevaSi Tvalebis<br />

Sexvedra an kefisken mimarTuli mzera. gansakuTrebiT<br />

faseuli savarjiSo aRmoCnda Cxubi – dartymebis gacvla,<br />

romlis drosac akrZaluli iyo erTmaneTTan Sexeba,<br />

1. iqve, gv. 85.<br />

piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

159


marika mamacaSvili<br />

Tavis, xelebis da fexebis moZraoba. anu, sxvagvarad rom<br />

vTqvaT, am savarjiSoSi daSvebuli iyo mxolod torsis<br />

moZraoba. da am akrZalvebis miuxedavad, partniorebs<br />

Soris imarTeboda brZola – fizikuri da emociuri, _<br />

brZola, romelic gaivlida yvela Cveulebriv fazas.<br />

aseT savarjiSoebs araferi aqvT saerTo tanvarjiSTan,<br />

Tumca xels uwyoben kunTebis gamagrebas. maTi azri imaSia,<br />

rom SesaZleblobaTa SezRudviT,gavzardoT winaaRmdegoba<br />

da miT namdvili gamomsaxvelobis miRwevis Sansebic.<br />

ori joxis erTmaneTze xaxunis dros moqmedebs igive<br />

kanoni: erTmaneTis mowinaaRmdege zedapirebis xaxuniT<br />

Cndeba cecxli; rogorc Cans, amave xerxiT SesaZlebelia<br />

sicocxle mivceT sxva wvasac. am savarjiSoebis procesSi<br />

msaxiobi xvdeba, rom uxilavi sxvisTvis SesaZlebelia<br />

sagrZnobi gavxadoT mxolod yuradRebis maqsimaluri<br />

mokrebis gziT; rom amisaTvis saWiroa nebisyofa,msaxiobis<br />

mTeli sulieri Zalebi, gabedulebac da azris sinaTlec.<br />

magram yvelaze mniSvnelovani Sedegia – msaxiobis uryevi<br />

rwmena, rom amisaTvis saWiroa forma. ar aris sakmarisi<br />

ganvicadoT Zlieri grZnobebi; imisaTvis,rom SevasruloT<br />

SemoqmedebiTi naxtomi, saWiroa Seiqmnas axali forma,<br />

romelic gaxdeba msaxiobis impulsebis matarebeli<br />

da gamtari. swored es aris is, rasac samarTlianad<br />

uwodeben ,,moqmedebas~ 1 (kursivi yvelgan Cemia. m. m.).<br />

anu, gamosaxvis zusti saSualebebis gareSe bruks ver<br />

warmoudgenia msaxiobis xelovneba. ,,moqmedebaSi~ igi<br />

gulisxmobs personaJSi kodirebuli muxtebis gadmocemas<br />

Jestis, mimikis da plastikis meSveobiT. swored aq xdeba<br />

misi Tanxvedra meierxoldis biomeqanikasTan. bruki<br />

msaxiobis moZraobas aranakleb mniSvnelobas aniWebs,vidre<br />

sityvis warmoTqmis xelovnebas: ,,msaxiobis moZraoba –<br />

igive metyvelebaa, es aris grZnobis gamoxatuleba es<br />

aris informaciis gadacemis saSualeba da, amave dros,<br />

1. iqve, gv. 86-87.<br />

160


simartovis uaRresad piradi SegrZnebis dasturic. es<br />

yovelTvis aris niSani almodebuli saxlidan, rogorc<br />

amas arto ambobda. da mainc, rogorc ki msaxiobsa<br />

da mayurebelTa darbazs Soris myardeba kontaqti,<br />

msaxiobis yoveli moZraoba gulisxmobs mayureblis<br />

Tanamonawileobas~ 1 (kursivi yvelgan Cemia – m. m.).<br />

miuxedavad zemoTqmulisa, bruki kategoriulad<br />

winaaRmdegia gamomsaxveli saSualebebis stagnaciisa<br />

repeticiis procesSi. gamomsaxveli Jesti, mimika Tu<br />

plastika unda daibados Signidan, msaxiobis sulis<br />

xveulebidan, da yovelTvis xelaxla, uSualod rolze<br />

muSaobis procesSi. igi dauSveblad miiCnevs mis dayvanas<br />

raime meqanikur qmedebamde: ,,repeticiis procesSi<br />

improvizaciis mizani yovelTvis erTi da igivea – Tavi<br />

davaRwioT usicocxlo Teatrs. es imas ar niSnavs, rom<br />

msaxiobi unda ixrCobodes siamovnebis Sxefebisagan,<br />

rogorc es gareSeebs warmoudgeniaT. amocana imaSi<br />

mdgomareobs, rom isev da isev miviyvanoT msaxiobi<br />

im zRvarTan, sadac xelaxla napovn simarTles igi<br />

cvlis siyalbiT.” 2 (xazgasma Cemia – m.m.). anu, reJisori,<br />

brukis azriT, fxizlad unda iyos, raTa ar gaeparos<br />

msaxiobis gadaxra meqanikuri TamaSisaken. amitomaa, rom<br />

erTaderT gamosavals igi xedavs improvizaciaSi rolis<br />

irgvliv. igi samarTlianad Tvlis (rasac mowmobs<br />

samsaxiobo xelovnebis istoriuli gamocdilebac), rom<br />

,,uxilavi~ ar emorCileba dafiqsirebas da yovelTvis<br />

ibadeba ,,aq da axlave~, rom mxolod am SemTxvevaSi<br />

warmoiSoba sasurveli ,,xarisxi~, ase Znelad asaxsneli<br />

da ase rTulad mosaxelTebeli. TeatrSi, brukis azriT,<br />

yvelafris gameoreba SeiZleba, magram umTavresi ibadeba<br />

yovelTvis xelaxla.<br />

piter brukis muSaoba msaxiobebTan<br />

1. iqve, gv. 87;<br />

2. iqve, gv. 158.<br />

161


162


dramis reJisura<br />

naSromi ibeWdeba programis xelmZRvanelebis rekomendaciiT.<br />

statiis stili daculia.<br />

programis xelmZRvanelebi _ prof. giorgi margvelaSvili,<br />

vasil kiknaZe<br />

163


Tiko qoiava<br />

doqtoranturis II kursi<br />

XXI saukunis Teatraluri xelovnebis<br />

araverbaluri saTeatro tendenciebi<br />

speqtaklis forma yalibdeboda da viTardeboda<br />

droTa ganmavlobaSi. epoqa, Semoqmeds aZlevda impuls,<br />

raTa misTvis saintereso iseTi xelovnebis nimuSi<br />

Seeqmna, romelic iqneboda aRiarebuli da mowonebuli.<br />

speqtaklis sxvadasxva forma _ dramatuli, miuzikli,<br />

pantomima, Tu rokopera sxvadasxva dros Camoyalibda da<br />

dResac aqtualuria.<br />

bolo periodSi, msoflioSi gaCnda warmodgenis<br />

axali mimarTuleba - qoreografiuli speqtakli. es<br />

mimdinareoba imdenad swrafad gavrcelda amerikasa Tu<br />

evropaSi, rom msoflio kulturis erT-erTi magaliTi<br />

gaxda. araverbaluri speqtaklis gamomsaxvelobiTi<br />

saSualebaa moZraoba, sadac didi mniSvneloba aqvs<br />

mxatvrul gaformebas. igi dadgmas aZlevs esTetikurad<br />

srulyofil elfers. dRes, xelovnebis am speqtrs aziasa<br />

Tu evropaSi, upirvelesad ki amerikaSi, gansakuTrebuli<br />

adgili uWiravs. araverbaluri mimarTulebis dadgmebi,<br />

Zveli sabWoTa kavSiris qveynebSic ki aqtualuri gaxda.<br />

saqarTveloSi, 2009 wlidan arsebobs Tbilisis<br />

saerTaSoriso Teatraluri festivali, sadac qarTvel<br />

mayurebels saSualeba eZleva naxos sxvadasxva qveynis<br />

warmodgenebi da aseve ixilos qarTuli premierebi, Tu<br />

ukve kargad nacnobi speqtaklebi.<br />

ama wlis Semodgomaze,Tbilisma 18 qveyanas umaspinZla,<br />

sadac repertuarSi met wilad araverbaluri speqtaklebi<br />

iyo warmodgenili. maT Soris gamovyof ramodenimes.<br />

`observatoria~<br />

reJisori _ odit hermani;<br />

164


musikis avtorebi _<br />

dimitri tulpanovi da<br />

jon tali;<br />

mxatvrebi _ odit<br />

hermani da deniel<br />

blanga gubai;<br />

mxatvari-fotografi _<br />

denielKaminski.<br />

Teatris darbazSi<br />

S e s v l i s T a n a v e<br />

mayurebels uCveulo<br />

garemo xvdeba: parteri<br />

Tavisufali da<br />

ucnauri konstruqcia<br />

scenaze. speqtaklis<br />

o r i g i n a l u r o b a c<br />

imaSi mdgomareobs,<br />

rom mayurebeli<br />

msaxiobisTvis gankuTvnil adgils ikavebs da xvdeba<br />

mistikur garemoSi. yvelaferi Sav,ukideganod Sav ferSia<br />

gadawyvetili,sadac fermkTlad ganaTebulia pedestalze<br />

mjdomi msaxiobi. igi mSvidad, auRelveblad emzadeba.<br />

yvelafers Savad Rebavs.<br />

da risTvis emzadeba? am dros farTovdeba kedlebi<br />

da fexze mdgomi mayurebeli adgils ikavebs ufro<br />

gaSlil sivrceSi, rbil baliSebze. msaxiobi, romelic<br />

Savad Seimosa, moemzada Crdilebis gamosaZaxeblad,<br />

romlebic dasartyami instrumentis mkveTr, xmaurian<br />

bgerebze iwyeben qaotur moZraobas. gadaadgildebian<br />

mayurebelSi, asruleben mkacr, cxovelisebur moZraobebs,<br />

romelic iwvevs interess da amavdroulad SiSs. isini<br />

yvelgan arian, iatakze, haerSi, Sens garSemo. teqnikuri<br />

saSualebebis meSveobiT dafrinaven da namdvilad efeqtur<br />

sanaxaobas qmnian.<br />

165


Tiko qoiava<br />

am qaoss cvlis qalis intimuri cekva, romelic<br />

erTgvari CanarTia qalisa da umweo kacis urTierTobis<br />

gamomsaxvelobisTvis, sadac qali dominantia, xolo kaci,<br />

qalis marioneti.<br />

warmodgenis kulminacia yvelaze efeqturi sanaxaobaa,<br />

romelic gvaZlevs saSualebas, Tavi warmovidginoT<br />

wylis qveS da davtkbeT mocurave navisa da adamianis<br />

virtuozuli qmedebiT. igi marTlac rom erT-erTi<br />

saintereso reJisoruli gadawyvetaa. warmodgena<br />

grZeldeba 40 wuTi da Sedgeba ramodenime mizanscenisagan,<br />

romelic damoukidebelia erTmaneTisagan da ar atarebs<br />

erTian logikur jaWvs.<br />

speqtakli `observatoria~, warmoadgens gansxvavebul<br />

speqaklis formas,romelic ucxoa Cveni mayureblisaTvis.<br />

moZraoba,romelic am SemTxvevaSi mTavari gamomsaxvelobiTi<br />

saSualebaa, ar aris raime rTuli elementebisgan<br />

Semdgari, igi situaciisa da msaxiobis grZnobidan<br />

gamomdinare primitiul qmedebas warmoadgens. TiTqosda,<br />

moZraobis improvizaciaa. Tavisufali da imavdroulad<br />

organizebuli, sWarbobs pantomima. musika, is mTavari<br />

elementia, romelic ganwyobas gvaZlevs da gvkarnaxobs<br />

moZraobas. mkveTri bgerebi, romelic axlavs mimalul<br />

harmonias, swored rom situaciuri aRmoCnda. uxdeba<br />

garemos da iZleva Sesaferis ganwyobas. am speqtaklis<br />

yvelaze Zlieri mxare es aris mxatvruli gaformeba,<br />

misi teqnikuri gadawyveta, sadac gvxvdeba lazeruli<br />

efeqtebi, dekoraciis dinamikaSi moyvana da akrobatuli<br />

SesrulebisTvis bevri daWimuli Toki.<br />

warmodgena sruldeba moqmedebis ukmarisobiT,TiTqos<br />

da raRac daaklda. vTqvaT rom gvqonda haeri da ar<br />

gveyo wyali. sruli harmonia xom kmayofilebaSia. da<br />

rogor miiReba es kmayofileba? es is rTuli amocanaa,<br />

romelic reJisorma unda dasaxos da gaTvalos.<br />

am SemTxvevaSi warmodgena SefuTulia teqnikuri<br />

166


XXI saukunis Teatraluri xelovnebis araverbaluri saTeatro tendenciebi<br />

gadawyvetiT, vizualuri efeqtebiT da aklia is mkveTri<br />

ideur-Tematuri xazi, romliTac mayurebeli amoxsnida<br />

misTvis saintereso gadawyvetebs. moZraobis, musikis da<br />

vizualuri gamosaxulebis sinTeziT israelis dasma<br />

moaxerxa, rom mayureblisTvis Seeqmna abstraqciis<br />

ramdenime wuTi, romelic Teatraluri mimdinareobis<br />

erT-erT originalur magaliTs warmoadgens.<br />

`jalaTi~<br />

speqtakli `jalaTi~ warmoadgina Teatrma `do~,<br />

romelic 1987 wels daarsda, rogorc cekvis Teatris<br />

eqsperimentul kompaniad. Teatri do iTvleba erT-erT<br />

gavlenian jgufad, romelic postkomunisturi ruseTidan<br />

wamovida da erT-erTma pirvelma Seqmna eqsperimentaluri<br />

Teatri, sadac cekvis enas iyenebda gamomsaxvelobiT<br />

saSualebad. jgufi amJamad aaxenSi (germania) moRvaweobs<br />

da aqtiurad iRebs monawileobas msoflios sxvadasxva<br />

saerTaSoriso festivalebSi. unda aRiniSnos, rom<br />

speqtaklma dauviwyari STabeWdileba moaxdina YTbilisis<br />

saerTaSoriso Teatralur festivalzec. speqtakl<br />

167


Tiko qoiava<br />

`jalaTis~ SemoqmedebiT jgufs Seadgens reJisori da<br />

qoreografi – evgeni kozlovi, Teatris dizaini da<br />

musika tomas niumanis `pen kvarteti~, monawileoben:<br />

evgeni kozlovi, aleqsandre bondarevi, irina kozlova,<br />

iulia tokareva, tania viliamsi.<br />

`jalaTi~ TamaSia da amave dros personaJicaa.<br />

warmodgenaSi erTmaneTs erwymis absurdis Teatrisa da<br />

Tanamedrove cekvis elementebi. speqtaklis dawyebisTanave<br />

musika Sefarulad gamzadebs, daZabul notebs mayurebeli<br />

mohyavs uCveulo ganwyobaze. amas emateba Zalzed<br />

originaluri dekoracia, romelic mTlianad gazeTebis<br />

saSualebiTaa awyobili.<br />

speqtakli agebulia ramodenime epizodze da yvelas<br />

aerTianebs erTi amocana _ TamaSi da mkvleloba.<br />

personaJebi arian masxarebi, romlebic sxvadasxva<br />

epizodSi, sxvadasxva roliT warmosdgebian. masxarebis<br />

gulubryvilo xumrobebi gajerebulia Savi iumoriT.<br />

Zalzed momajadovebel, ucnaur da komikur ambavs<br />

gadavyavarT sxva ganzomilebaSi.<br />

piesaSi sami gmiri dawyevlili sameulia: brma, yru<br />

da munji. isini dausrulebel TamaSs TamaSoben _ vin<br />

iqneba msxverpli. personaJebi gamudmebiT cvlian rolebs,<br />

damaintrigeblad icvleba xedvis areali. `jalaTSi~<br />

naCvenebia danaSaulic, sasamarTlo procesic da sajarod<br />

sikvdilis dasjac.<br />

speqtaklSi idealurad aris Serwymuli yvela komponenti:<br />

reJisura, qoreografia, musika, mxatvruli gadawyveta da<br />

msaxiobTa maRalprofesiuli saSemsruleblo ostatoba.<br />

speqtakli dadgmulia 5 Semsrulebelze, romlebsac<br />

aqvT kargi momzadeba, rogorc qoreografiuli, aseve<br />

samsaxiobo. isini msubuqad, moqnilad, TviTdajerebulad<br />

warmoaCenen rols da maTi Sesruleba mimzidvels xdis<br />

mTlian sanaxaobas.<br />

mxatvruli gadawyeveta, imdenad originaluria da<br />

168


XXI saukunis Teatraluri xelovnebis araverbaluri saTeatro tendenciebi<br />

organuladaa Serwymuli speqtaklSi,(rasTanaa Serwymuli)?<br />

rom Zalian bunebrivs da imavdroulad, esTetikurad<br />

Rirebuls xdis SemoqmedebiT namuSevars. Tavdapirvelad,<br />

moqmedebis dasawyisSi iataki gazeTebiTaa mofenili,<br />

romelic, Semdeg speqtaklis moqmedebidan gamomdinare<br />

ireva. aRsaniSnavia WaRi, romelic aseve gazeTebisgan<br />

aris damzadebuli. igi speqtalis ganviTarebis erT-erT<br />

momentSi eSveba da sivrceSi arsebul yuTs emsgavseba,<br />

romelSic msaxiobia moTavsebuli.<br />

Zalian STambeWdavi gadawyvetaa ganaTeba, romelic<br />

wertilovania da msaxiobebi uSualod iyeneben,<br />

amoZraveben, maTTan erTad cekvaven. anu aq, ganaTeba ar<br />

aris mxolod ganaTebisTvis, aramed warmoadgens uSualo<br />

moqmedebis nawils,rac xazs usvams gonivrul reJisorul<br />

da qoreografiul mignebas. scenaze daSvebulia sami<br />

wertilovani ganaTeba, TiTqos da anaTebs gadaSlili<br />

wigni. garemo Savia da es msubuqi naTeba, Zalian<br />

idumals xdis moqmedebas. aqcenti qoreografiazea, sadac<br />

moqanave lampionebis Suqze moZraoben landebi. am yvela<br />

komponentis SerwymiT,sadac ganaTeba uSualo moqmedebaSia,<br />

aseve STambeWdavi scenaa ori gmiris mier banqos TamaSi,<br />

romlebic magidasTan ostaturi gadaadgilebisa da erTi<br />

wertilovani ganaTebis gamoyenebiT, axdenen garemos<br />

mistifikacias.<br />

musika, imdenad bunebrivad erwymis moqmedebas da<br />

piriqiT, rom mayureblis ganwyoba zustad Seesatyviseba<br />

mocemul garemoebas. TiTqos da nacnobi motivebi<br />

erwymian erTmaneTs, romelsac sruliad axali harmonia<br />

cvlis. mocemuli ritmi da musikaze dadebuli xmebi,<br />

gadagisvris situaciur realobaSi da gexmareba aRqmasa<br />

da SegrZnebebSi.<br />

vardi (wminda gazafxuli)<br />

koreis dasma warmoadgina ori absoluturad<br />

gansxvavebuli sanaxaoba _ vardi da sxeulis koncerti.<br />

erTmaneTisgan damoukidebelma sanaxaobam, araverbalur<br />

169


Tiko qoiava<br />

saSualebiTa da ganaTebis originalurobiT, Seqmna<br />

gansxvavebuli garemo.<br />

reJisori _ sangsu ani;<br />

warmodgenaSi gamoyenebulia_igor stravinskis musika.<br />

speqtakli `vardi~ tomis ritmul cekvaze<br />

dafuZnebuli sanaxaobaa. yovel zafxuls tomis wevrebi,<br />

miwis Tayvaniscemis niSnad, ritmul cekvas asrulebdnen.<br />

tradiciiis mixedviT, es axalgazrda qalebis cekvaa, am<br />

dros unda aerCiaT erT-erTi maTgani da dedamiwisTvis<br />

msxverplad SeewiraT, magram am SemTxevaSi mamakacebi<br />

moisurveben SeuerTdnen am rituals. mamakacebis<br />

CarTulobaze, winaparTa sulebisgan iReben nebarTvas da<br />

kacebs wiraven msxveplad, ris Sedegad dedamiwa ufro<br />

uxvmosavliani xdeba. TeatrisTvis es warmodgena ara<br />

mxolod qoreografiis modernizaciis warmosaCenadaa<br />

mimarTuli, aramed pirvelyofili sazogadoebis rwmenawarmodgenebis<br />

gasacnobadac, sadac TvalnaTliv ikveTeba<br />

mamakacuri Zalis xibli.<br />

warmodgena “Body Concerto” absoluturad gansxvavdeba<br />

wina sanaxaobisgan, rogorc Janrobrivad, aseve ideurad.<br />

reJisori da qoreografi _ sangzu ani;<br />

musikaluri gaformeba _ kangmin jangis.<br />

speqtaklSi vxvdebiT nacnob melodiebs, rogoricaa –<br />

170


XXI saukunis Teatraluri xelovnebis araverbaluri saTeatro tendenciebi<br />

musika filmidan `Seusrulebeli misia~, “Take five”.<br />

“Body Concerto” Svid patara nawarmoebze dafuZnebuli<br />

sxvadasxva xasiaTis cekvaa. qoreografi, sxeulis eniT<br />

gadmogvcems Tavis emociur mdgomareobasa da 2010<br />

wlis konkretul faqtebs. dasi mocekvaveebisagan Sedgeba,<br />

romlebsac gansxvavebuli cekvis stili aqvT. aq aris<br />

warmodgenili,rogorc tradiciuli koreuli cekvis,aseve<br />

Tanamedrove mimdinareobis, Cinuri tradiciuli cekvisa<br />

da pop momRerlebisaTvis dadgmuli cekvebis sinTezi.<br />

mocekvaveebic Zalzed gansxvavdebian erTmaneTisgan, zogi<br />

dabali, zogi ki Zalian maRalia.<br />

qoreografi iyenebs alternatiul Janrebsac,<br />

rogoricaa: eleqtromusika, jazi, telegadacemebis musika,<br />

kinomusika,aseve beThovenis,barberisa da Sumanis didebul<br />

nawarmoebebs.<br />

irJi kilianis Tanamedrove baleti<br />

171


Tiko qoiava<br />

jer kidev,2008 wels,rodesac am speqtaklis premiera<br />

Sedga, mayurebelSi aRtaceba, ovacia gamoiwvia iman, Tu<br />

rogori transformacia ganicada qarTulma baletma.<br />

ostatur, profesionalur Sesrulebas mTlianobaSi<br />

mohyavda metad originaluri repertuari. es is naSromia,<br />

romelic namdvilad gauZlebs drosa da iqneba mudam<br />

aqtualuri.<br />

wels ganmeorebiT Sedga speqtakli, _ bevrisTvis ukve<br />

nacnobi, magram Zalzed sainetreso, bevrisTvis ki ucnobi<br />

da gamaognebeli.<br />

irJi kilianis avtorobiT sami, absoluturad<br />

gansxvavebuli baleti daidga, romelTac erTmaneTTan<br />

stili da qoreografis maStaburi xedva akavSirebT. misi<br />

dadgma gansxvavdeba, rogorc emociurad, qoreorafiuli<br />

leqsikiT,aseve gansakuTrebuli damokidebulebiT musikis<br />

ritmTan da harmoniasTan. samive nawili dramaturgiulad<br />

sainteresod aris dalagebuli ise rom, pirveli ori<br />

nawarmoebi “Stepping Stones” da “Falling Angels”, erT<br />

moqmedebaSi TamaSdeba, iseT STabeWdilebas iZleva, rom<br />

speqtakli struqturulad martividan rTulisken<br />

viTardeba. es aris erT amosunTqvaSi nanaxi Sedevri,<br />

romelsac agvirgvinebs absoluturad gansxvavebuli<br />

meore moqmedeba, _ Zalian mokle da mravlis mTqmeli<br />

`germanuli cekvebi~.<br />

“Stepping Stones” baleti, kilianis Semoqmedebis im<br />

xanas ganekuTvneba, romelic antikuri kulturiTa da<br />

gansakuTrebiT, avstralieli aborigenebis cxovrebaze<br />

misi xedviT gamowveul Rrma aRfrTovanebas gamoxatavs.<br />

qoreografis sityvebiT “Stepping Stones” qoreografiuli<br />

kvlevebia da kacobriobis memkvidreobaze mis pirad<br />

xedvas warmoadgens.<br />

speqtaklSi gamoyenebulia _ jorj keijis<br />

safortepiano sonetebi _ 5, 5, 11, 16 da aseve pirveli<br />

da meore interludia. anton vebernis eqvsi bagateli<br />

simebiani kvartetisaTvis Txz. 9<br />

172


XXI saukunis Teatraluri xelovnebis araverbaluri saTeatro tendenciebi<br />

dadgma _ nensi euverinkisa da ken osolass;<br />

dekoraciebisa da ganaTebis mxatvari _ maikl<br />

saimoni;<br />

kostiumebis mxatvari _ jouk viseri.<br />

qoreografiuli kompozicia iwyeba asimetriuli<br />

ganlagebiT da mTlian kompoziciaSi xSirad vxvdebiT<br />

msgavs gadawyvetas, sadac moqmedeba pirvel da meore<br />

planze erTdoulad, sxvadasxva ritmSi da moZraobiT<br />

viTardeba. erTaderTi rekviziti aris qva, romelic<br />

akavSirebs qalisa da mamakacis harmoniul Tanacxovrebas.<br />

baletSi monawileobs 4 wyvili,romelic Tanmimdevrulad<br />

warmogvidgenen sxeulis plastikis xelovnebas da<br />

qvis gamoyenebis ostatobas. am yvelafers mxatvrulad<br />

aformebs marcxena kuTxeSi sami, didi katisebri cxoveli<br />

da mrgvali WriliT, zeviT aRmarTuli piramida, romlis<br />

gadaxra-gadmoxra SuqCrdilebs akeTebs.<br />

“Falling Angels”<br />

kompozitori _ stiv riqi;<br />

dadgma _ nensi euverinkisa da brijit martinis;<br />

173


Tiko qoiava<br />

kostiumebis mxatvari _ ioop kaboorti;<br />

ganaTebis adaptacia _ qees Tiebesi.<br />

es aris, raRac gamaognebeli baleti. ratom? imitom<br />

rom,is sruldeba mxolod dasartyam istrumentebze. irJi<br />

kilianisTvis stiv riqis kompoziciis momxibvleloba<br />

mis ritmul struqturaSia,gansakuTrebiT im stilistur<br />

meqanizmSi, romelsac frazireba hqvia. ritmi da<br />

moZraoba imdenad Serwymulia, rom verc ki ganacalkaveb.<br />

imdenad avsebs erTmaneTs, rom waroudgenelia es ritmi<br />

gansxvavebuli qoreografiiT. aq rva solisti gogona<br />

cdilobs erTmaneTs Tavi moawonos. rodesac solisti<br />

iwyebs cekvas, maSin masa Senelebuli moZraobiTa da<br />

asimetriuli ganlagebiT amxnevebs Semsrulebels. xan win,<br />

xan ukan,xan marjvniv da xan ki marcxniv moZrav solists,<br />

harmoniulad erwymis masis araordinaluri ganlageba.<br />

aucileblad unda aRiniSnos mxatvruli gadawyvetis<br />

mSveniereba, romelic mxolod ganaTebaSi mdgomareobs.<br />

is konkretizacias ukeTebs<br />

Semsrulebels da lokalurs<br />

xdis moqmedebas. kompozicia<br />

isea gadawyvetili,rom mTeli<br />

periodis ganmavlobaSi rvave<br />

Semsrulebeli imyofeba<br />

scenaze da asrulebs<br />

kargad gaTvlil moZraobaTa<br />

kompleqs.<br />

`germanuli cekvebi~<br />

s p e q t a k l S i<br />

gamoyenebulia<br />

_<br />

volfgangAamadeus mocartis,<br />

eqvsi germanuli cekva.<br />

dadgma _ patrik<br />

delkruasi;<br />

174


XXI saukunis Teatraluri xelovnebis araverbaluri saTeatro tendenciebi<br />

scenografia da kostiumebi _ irJi kilianis;<br />

kostiumebis mxatvar-Semsrulebeli _ naTia<br />

sirbilaZe;<br />

mxatvar-gamnaTebeli iop kaboorti;<br />

ori saukune gvaSorebs im dros, roca mocartma<br />

`germanuli cekvebi~ dawera. es iyo omebis,revoluciebisa<br />

da socialuri cvlilebebis xana.<br />

am kompoziciis sanaxaobiTi mxare mayurebelSi didi<br />

popularobiT sargeblobs. cekvebSi mxolod parodia<br />

ar unda davinaxoT, masSi gadmocemul ganwyobas sxva<br />

faseulobaTaken mivyavarT.<br />

qalisa da mamakacis urTierTobis fonze sasacilo<br />

scenebi viTardeba. personaJebis kostiumi, grimi imdenad<br />

STambeWdavia, rom cekvis dawyebamde ukve dadebiTi<br />

ganwyoba iqmneba. dadgmaSi monawileobs 4 wyvili da<br />

damatebiT ori wyvili, romlebis qmnian cekvebs Soris<br />

komikur situacias. ai magaliTad rogorc am fotoSia<br />

asaxuli.<br />

175


Tiko qoiava<br />

israelis, germaniis, koreisa da saqarTvelos<br />

warmodgenebs aqtualuri Tematika qondaT. festivalze<br />

warmodgenil, araverbaluri speqtaklebidan gamovarCevdi<br />

am oTx speqtakls.<br />

Tbilisis saerTaSoriso Teatraluri festivali,<br />

saSualebas gaZlevs, gaxde msoflio kulturis nawili.<br />

naxo gansxvavebuli da aCveno sakuTari naSromi.<br />

Tumca Zalzed mniSvnelovania, rom ar dairRves<br />

balansi repertuaris JanrobriobaSi. wels Warbobda<br />

qoreografiuli speqtaklebi, amitomac mniSvnelovania<br />

gaviTvaliswinoT yvelas interesi.<br />

176


kinoreJisura<br />

naSromi ibeWdeba programis xelmZRvanelebis rekomendaciiT.<br />

statiis stili daculia.<br />

programis xelmZRvanelebi _ prof. lela oCiauri,<br />

daviT janeliZe<br />

177


giorgi uRreliZe<br />

doqtoranturis II kursi<br />

kinoreJisura ideologiur-politikur<br />

konteqstSi<br />

(eqspresionizmis, neorealizmisa da televiziis magaliTze)<br />

politikur-sazogadoebrivi kataklizmebiT aRsavse<br />

XX saukuneSi ekranuli xelovnebis ganviTarebam maRal<br />

safexurs miaRwia. XIX saukunis miwuruls Seqmnilma,<br />

samecniero-teqnikuri azrovnebis `produqtma~ _<br />

kinematografma _ sazogadoebis cxovrebaSi adgili<br />

maleve daimkvidra da teqnikuri miRweva, cota xanSi,<br />

xelovnebis dargad iqca.<br />

kinematografi yvelasTvis erTnairad sainereso gaxda<br />

_ rigiTi moqalaqidan aristokratiis warmomadgenlamde.<br />

adamianebma misi meSveobiT daiwyes azrebis, fiqrebis,<br />

gancdebis,grZnobebis gamoxatva. amave dros,kino TandaTan<br />

ideologiuri xazis matarebel masStabur saerTosaxalxo<br />

sanaxaobad iqca.<br />

I msoflio omis Semdeg germaniaSi aRmocenebuli<br />

eqspresionizmi da II msoflio omis miwuruls italiaSi<br />

Camoyalibebuli neorealizmi epoqebis amsaxveli<br />

mimdinareobebia, romlebSic aSkrad ikveTeba reJisoris<br />

ideologiur-politikuri subieqturi xedva.<br />

maT arsebobas SeiZleba analogiuri safuZveli vupovoT<br />

_ Zaladobisa da omis mimarT protesti, politikurideologiuri<br />

faqtori, omis Sedegad sazogadoebisTvis,<br />

saxelmwifoebisTvis miyenebuli moralur-ekonomikuri<br />

ziani, saerTo sazogadoebrivi depresia, krizisi. maTTvis<br />

aseve damaxasiaTebelia aSkarad gamokveTili mxatvruli<br />

formebi,stilistika,plastikuri amocanebi, specifikuri<br />

sareJisoro xelwera, Tumca, amave dros, swored am<br />

yvelafriT es ori mniSvnelovani kinematografiuli<br />

178


mimdinareoba erTmaneTisgan radikalurad gansxvavdeba.<br />

magaliTad, eqspresionistul filmebSi _ `eqim<br />

kaligaris kabineti” (reJisori. rober vine 1920 weli),<br />

`dilidan SuaRamemde” (karl hainc martini, 1920),<br />

`nosferatu _ saSinelebis simfonia” fridrih murnau,<br />

1920) _ romlebSic `Txrobis centrSi antigmirebis<br />

dayeneba, mizanscenis sagangebod damaxinjeba an gadameteba,<br />

kinematografistis piradi emociuri reaqciis win wamoweva,<br />

naturalizmis uaryofa” iyo mTavari, neorealistur<br />

filmebSi `ekranze gamoCnda adamianTa fizikuri da ideuri<br />

ganadgureba, materialuri da sulieri gasaWiri, pirvel<br />

planze wamoiwia militaristuli absurdis msxverplmakonkretulma<br />

pirovnebam”.<br />

`eqim kaligaris kabineti” da fric langis `eqimi<br />

mabuze, moTamaSe _ droebis suraTi” (1922 weli)<br />

eqspresionistTa erT-erTi mTavari namuSevarebia. mabuzesa<br />

da kaligars Soris paralelebis gavlebis SemTxvevaSi,<br />

msgavsebebTan erTad gansxvavebebsac vipoviT.<br />

`uxmo~ ekranuli xelovnebis ganviTarebis<br />

procesi 20-iani wlebis bolos axal safexurze avida,<br />

roca gamosaxulebas xma daemata. `kinoxelovnebam<br />

araCveulebrivad bevri moigo, xmovani rom gaxda da<br />

am teqnikurma wvlilma mniSvnelovnad gaafarTova<br />

kinos gamomsaxvelobiTi sazRvrebi. ra Tqma unda, es ar<br />

niSnavs imas, rom xmovani kino mxatvruli RirsebebiT<br />

avtomaturad da uciloblad yvela SemTxvevaSi munjurze<br />

maRla dgas”. xmam meti saSualeba misca kinematografs.<br />

politikur-ideologiuri propagandis erT-erT mTavar<br />

instrument radios audio-vizualuri xelovnebis saxiT<br />

Zlieri konkurenti gamouCnda.<br />

italiuri neorealizmis erTgvari stimulatori<br />

meore msoflio omi da am periodSi ganviTarebuli<br />

movlenebi gaxda.<br />

`Tanamedrove adamianebis proletarizaciisa da<br />

179


giorgi uRreliZe<br />

masebis Camoyalibebis gza erTi da imave procesis<br />

ori mxarea. faSizmi cdilobs axlad warmoSobili<br />

proletarizebuli masebis organizebas” 1 _ werda valter<br />

beniamini 1935-1936 wlebSi. es is droa, roca hitleris<br />

ideebi germanulenovan xalxebSi ukve popularulia.<br />

informaciis masebamde misatanad da maTi organizebisTvis<br />

hitleri radios iyenebda. amave dros, misi daintereseba<br />

televiziiTa da kinematografiT didi iyo, razec<br />

miuTiTebs is faqti, rom: `faSisturi diqtaturis<br />

damyarebis Semdeg (1933) germanuli kinematografi<br />

mTlianad daeqvemdebara saxelmwifo kontrols. ukve<br />

1933 wels Seiqmna imperiis kinopalata, romelmac<br />

daiqvemdebara mwarmoebeli da gamqiravebeli firmebi~. 2<br />

televiziis ganviTareba ki faSistur germaniaSi imdenad<br />

swrafi tempiT xdeboda, rom 1936 wels SesaZlebeli<br />

gaxda berlinis olimpiadis teletranslireba. es faqti<br />

televiziis ganviTarebis istoriaSi saetapoa. amave,<br />

berlinis zafxulis XI olimpiur TamaSebs mieZRvna leni<br />

rifenStalis dokumenturi filmi `olimpia~,(1938 weli),<br />

romelsac araerTi prizi aqvs mopovebuli, maT Soris,<br />

veneciis kinofestivalis mTavari prizi da olimpiuri<br />

komitetis oqros medali. masve ekuTvnis nacisturi<br />

ideologiiT nasazrdoebi `nebis triumfi~F(1935 weli),<br />

romelSic niurnbergSi nacisturi partiis Sekrebaa<br />

naCvenebi.<br />

neorealizmis ideologiur konteqstSi gaazrebis<br />

Sedegad SeiZleba ganvixiloT dapirispirebul banakebs<br />

_ faSizmsa da antifaSistur Zalebs Soris brZolis<br />

mTavar instrumentad antifaSistebis xelSi. marTalia,<br />

neorealizmi italiaSi maSin Caisaxa, roca faSizmis<br />

damarcxebis albaToba ukve didi iyo, magram fizikuri<br />

1. “Кинословарь” ,“Cоветская энциклопедия”, , М., 1970, t., 2 ст.<br />

192.<br />

180


kinoreJisura ideologiur-politikur konteqstSi<br />

damarcxebidan moralur ganadgurebamde didi dro<br />

iyo gasavleli, raSic neorealisti reJisorebis<br />

moqalaqeobrivi pozicia da wvlili udavod didia.<br />

II msoflio omis dasrulebis Semdeg italiaSi<br />

socialuri problemebi didxans gagrZelda. neorealistur<br />

filmebSi asaxulia is yofa da realuri garemo,romelic<br />

faSistur da postfaSistur saxelmwifos samoqalaqo<br />

cxovrebaSi arsebobda.<br />

neorealistebs erTiani samoqmedo manifesti ar<br />

SeudgeniaT. vitorio de sika ambobda,rom neorealisturi<br />

filmebis reJisorebi TiTqmis arc ki vicnobdiT<br />

erTmaneTso. maTi gamaerTianebeli sazogadoebrivpolitikuri<br />

garemo iyo.<br />

italia XX saukunis 20-ani wlebidan musolinis<br />

FfaSisturi reJimis pirobebSi cxovrobda. musolinis<br />

iseve, rogorc hitlers, esmoda kinematografis Zala.<br />

misi meTvalyureobiT moxdeba veneciis kinofestivalis<br />

organizeba. masve miaweren 1937 wels kinostudia<br />

`CineCitas~ daarsebasac.<br />

italiuri Jurnali `Cinema”, romlis redaqtori iyo<br />

benito musolinis vaJi vitorio, neorealizmis Teoriis<br />

dasabamad iqca. Jurnalis irgvliv Seikriba kinomoRvaweTa<br />

jgufi, romlebic TandaTan iqcnen italiuri realobis<br />

kritikosebad. serTod ki neorealizmis esTetikis<br />

sawyisebis Zieba frangul kulturaSia SesaZlebeli.<br />

neorealizmis erT-erTi pirveli filmis _ vitorio<br />

de sikas `velosipedis gamtaceblebi~ (scenaris avtori<br />

Cezare Zavatini, 1948 weli) analizisas, SeiZleba<br />

gagviCndes satelevizio siuJetis asociacia _ mTavari<br />

gmiri, arsebuli gaWirvebisa da mZime socialuri<br />

pirobebis gamo iZulebulia iqurdos. sazogadoeba mas<br />

`gaqurdavs~, Semdeg TviTon cdilobs moparviT aRadginos<br />

samarTlianoba, yvelaferi ki urTierTpatiebiT mTavrdeba,<br />

Tumca ki problema isev grZeldeba.<br />

181


giorgi uRreliZe<br />

vinaa `velosipedis gamtaceblebSi~ realurad<br />

`gamtacebeli~ _ saxelmwifo, sazogadoeba Tu mTavari<br />

gmiri _ antonio? vinaa maT Soris susti an Zlieri?<br />

esaa, faqtobrivad, is mTavari kiTxvebi, romlebsac<br />

neorealistebi svamdnen. siuJetebis mravalgvarobis<br />

miuxedavad, neorealistur filmebis mTavari idea<br />

yovelTvis humanizmi iyo, oRond humanizmi politikur<br />

konteqstSi.<br />

mkveTri antifaSisturi xasiaTiT gamoirCeva<br />

roberto roselinis `romi _ Ria qalaqi” (1945 weli).<br />

`politikuri aqciis garda, es iyo esTetikuri protesti<br />

omamdeli italiuri yalbi da uxarisxo kinoxelovnebis<br />

winaaRmdeg~. 1 neorealizmisTvis damaxasiaTebelia<br />

filmebSi naklebad cnobili msaxiobebis gadaReba.<br />

roselinis am kinosuraTSi mTavari roli ana manianim<br />

Seasrula, romlisTvisac `romi Ria qalaqi~ saetapod<br />

iqca.<br />

neorealisturi mimdinareobis erTgvar, pirobiT,<br />

`winaprad~, politikur-ideologiuri TvalsazrisiT,<br />

SeiZleba CavTvaloT Carli Caplinis `didi diqtatori~<br />

(1939 weli). `vgrZnobdi,rom CamiTria zvaviviT daZrulma<br />

politikurma cxovrebam. uneburad aseTi kiTxva davusvi<br />

sakuTar Tavs: ram wamaqeza? iqneb aqtiorulma bunebam<br />

_ mayurebelTan uSualo urTierTobis survilma?!<br />

antifaSisturi filmi rom ar damedga, neta gavebmebodi<br />

am donkixotisebur TavgadasavalSi? iqneb es xmovani<br />

filmebis winaaRmdeg Cemi gaRizianebis gamovlineba iyo?<br />

vfiqrob, yvela es elementi monawileobda, magram yvelaze<br />

Zlieri mainc nacisturi sistemis mimarT Cemi siZulvili<br />

iyo~, 2 _ werda Caplini `Cems biografiaSi~.<br />

antifaSisturi filmebis gadaReba aseve Zalian<br />

popularuli iyo sabWoTa kavSirSic, meore msoflio<br />

1. naTia amirejibi `adamianis mravalsaxeoba ekranze~ `qarTuli<br />

mwerloba~, Tb., 2009, gv. 60;<br />

2. Carli Caplini, `Cemi biografia~, Tb., 1978, gv. 542.<br />

182


kinoreJisura ideologiur-politikur konteqstSi<br />

omidan moyolebuli sabWoeTis daSlamde. maTgan aRsaniSnia<br />

satelevizio mravalseriani filmi `gazafxulis 17<br />

gaelveba~ (reJisori tatiana lioznova, mTavar rolSi<br />

viaCeslav tixonovi. 1973 weli, gorkis saxelobis<br />

kinostudia).<br />

eqspresionizmis Semdeg televiziam, `romelic<br />

viTardeba ara marto teqnikuri, aramed ekonomikuri da<br />

politikuri faqtorebis zegavleniT~ 1 pirveli nabijebis<br />

aTvla daiwyo, neorealizmis dasruleba televiziis<br />

aRmavlobis xanis dawyebas daemTxva.<br />

50-iani wlebidan televiziis istoriaSi ganviTarebis<br />

axali epoqa iwyeba. sazogadoebis daintereseba imdenad<br />

didia, rom kino bevrs ukve mxolod istoriad miaCnia.<br />

roberto roselini erT-erT interviuSi, 1966 wels,<br />

kinematografs mkvdrad acxadebs da ekranuli xelovnebis<br />

momavlad mxolod televizias aRiarebs.<br />

`ra kino? kino aRar aris. is aRar arsebobs. dRes<br />

kino leSia~, 2 _ roselinis amis Tqmis safuZvels<br />

arsebuli situacia, kinoTeatrebSi xalxis nakleboba<br />

da kinematografistTa didi nawilis kinostudiebidan<br />

telestudiebSi gadanacvleba aZlevda. TviTonac frangul<br />

da italiur televiziebSi ramdenime filmi gadaiRo,maT<br />

Soris `ludoviko XIV mier Zalauflebis xelSi aReba~,<br />

(1966), romelic veneciis kinofestivalis konkursSi<br />

moxvda.<br />

televiziis ganviTarebis mniSvnelovani ganmsazRvreli<br />

gaxda misi mTavari maxasiaTeblebi: myisiereba da<br />

intimuroba: `myisiereba, _ movlenebis myisieri gadacema<br />

da intimuroba, _ SesaZlebloba mayurebels esaubro<br />

pirispir, miuxedavad imisa, rom mas milionobiT adamiani<br />

1 Рене Клер. “Телевидение и кино”, “40 Мнений о телевидении”,<br />

М., 1978, ст. 138;<br />

2 Роберто Росселлини “ С кино окончено” покончено!” , “40 Мнений о телевидении”<br />

, М., 1978, ст. 151.<br />

183


giorgi uRreliZe<br />

uyurebs~ 1 , _ `moqmedebis, movlenisa da ekranze misi<br />

asaxvis erTdrouloba – televiziis unikaluri Tvisebaa~, 2<br />

rac mas kinematografisgan ganasxvavebs.<br />

aqedan gansakuTrebulia myisierebis faqtori,<br />

romelzec moTxovna sazogadoebaSi Zalian didia.<br />

myisiereba mayurebelSi Tanadaswrebis fsiqologiur<br />

efeqts iwvevs. `misi wyalobiT telemayurebels SeuZlia<br />

saqme iqonios ara warsulTan,aramed awmyosTan da amdenad,<br />

misi grZnobebic sruliad gansxvavebuli xasiaTisaa,<br />

_ esaa gancda, romelic mimdinare movlenebTan erTad<br />

warmoiSoba~. 3 mayureblis moTxovna `daswrebaze~ metad<br />

aqtualuria. mniSvnelovan sportul Tu politikur<br />

movlenebs adamianebi Tvals pirdapir eTerSi adevneben.<br />

berlinis 1936 wlis olimpiuri TamaSebis translirebidan<br />

70 wlis Semdeg SesaZlebeli gaxda, rom olimpiuri<br />

TamaSebi erTdroulad miliardobiT adamians teleeTeriT<br />

enaxa.<br />

televiziis masStaburoba da myisiereba, ra Tqma unda,<br />

maRali xarisxis damajereblobas qmnis. pirveli didi<br />

gamowveva, romelic televiziam sazogadoebas mouwyo,<br />

vietnamis omis satelevizio `versiaa~. am omSi (1964-<br />

1975), romelSic 2 milioni adamiani daiRupa televiziis<br />

muSaobam gadamwyveti roli Seasrula. moaxerxa da<br />

gadaRebul masalas faqtobrivad,cenzuris gareSe,wlebis<br />

ganmavlobaSi awodebda sazogadoebas.<br />

amerikelebi, saomari moqmedebebis qronikis,<br />

faqtobrivad, yoveldRiuri yurebis (romelic uCvenebda<br />

omSi daxocil mSvidobian mosaxleobas,gadamwvar soflebs,<br />

jariskacebs, romlebic pirdapir telekamerebis win<br />

1 Рене Клер ”1970 год“ , “40 Мнений о телевидении”, М., 1978,<br />

ст. 141;<br />

2 avtorTa jgufi: `satelevizio Jurnalistika~, a. i. iurovski,<br />

`televiziis specifika~. Tb., 1998, gv 40;<br />

3 marina kereseliZe, ”vietnamis omi amerikul kinoSi”, Jurnali<br />

“kino _ cxeli Sokoladi” #10, 2008, gv. 46.<br />

184


kinoreJisura ideologiur-politikur konteqstSi<br />

atarebdnen samxedro operaciebs, romlebic msxverpliT<br />

sruldeboda) Semdeg TandaTan iqcnen am omis mowinaaRmdege<br />

organizebul Zalad. maT masobrivi demonstraciebiT<br />

aiZules xelisufleba amerikeli jariskacebi samSobloSi<br />

daebrunebina. vietnamis omma pirvelad aCvena msoflios<br />

televiziis axali Zala da SesaZlebloba. ganviTarebis<br />

procesi kidev ufro win wavida. aqve unda vTqvaT,<br />

rom vietnamis Temaze uamravi kinofilmi gadaiRes,<br />

erTmaneTisgan radikalurad gansxvavebul politikurideologiur<br />

konteqstSi, magram am namuSevrebs mTavari<br />

faqtori _ mayureblis movlenaze uSualod daswrebis<br />

fsiqologiuri efeqti _ televiziisgan gansxvavebiT ar<br />

axlda.<br />

marTalia, televiziam aCvena, rom mniSvnelovani<br />

resursebi gaaCnia adamianze fsiqologiuri gavlenis<br />

mosaxdenad. vietamis Semdeg sxva samxedro SeiaraRebuli<br />

konfliqtebisa Tu omebis dros televiziebi<br />

xelisuflebaTa mxridan did winaaRmdegobebs awydebian da<br />

iSviaTi gamonaklisis garda, mxolod im masalas uCveneben,<br />

romelic erTmaneTTan dapirispirebul saxelmwifoTa<br />

interesebSi Sedis.<br />

vietnamis omis dros televiziisgan gansxvavebiT<br />

`amerikuli kino dumda,omis mdgomareobaSi myofi qveynis<br />

kinoindustriisTvis es Tema daxuruli iyo. holivudi<br />

moerida omis msvlelobisa da sabrZolo moqmedebebis<br />

amsaxveli filmebis gadaRebas da sxva gzebis Zieba scada.<br />

reJisorebi iZulebulni iyvnen Tavisi damokidebuleba<br />

`ezopes eniT”, warsulis omebis magaliTze gamoexataT~. 1<br />

am omis dros gadaRebuli filmi `mwvane beretebi~<br />

(reJisori jon ueini, 1968 weli) aSS-s administraciis<br />

oficialuri poziciis gamomxatveli nawarmoebi iyo.<br />

filmSi am omis momxreTa pozicia da pentagonis<br />

1. marina kereseliZe, `vietnamis omi amerikul kinoSi~, Jurnali<br />

`kino _ cxeli Sokoladi” #10, 2008, gv. 46.<br />

185


giorgi uRreliZe<br />

interesebi iyo gatarebuli.<br />

vietnamis oms eZRvneba `irmebze monadire~ (reJisori<br />

maikl Cimino,1978 weli,robert de niros monawileobiT).<br />

jon ueinisgan gansxvavebiT maikl Ciminom sxva kuTxiT<br />

dainaxa omis arsi. es iyo omis mowinaaRmdegeTa idealebis<br />

gamomxatveli `pirveli seriozuli filmi vietnamze~. 1<br />

1979 wels filmma 5 `oskari~ miiRo, maT Soris<br />

`saukeTeso reJisurisTvis~. antisaomari ganwyobebis<br />

filmebi gadaiRes frensis ford kopolam da miloS<br />

formanma.<br />

Temis masStaburobis gamo ideologiur-politikuri<br />

konteqstis ekranuli xelovnebis nawarmoebebidan<br />

mxolod ramdenime magaliTi moviyvaneT. es is namuSevrebia,<br />

romlebmac Tavisi mxatvruli RirsebebiT mayurebels<br />

Tavi daamaxsovres. maTSi mkveTrad igrZnoba reJisoruli<br />

xelwera, `radgan karg reJisors ainteresebs, rogor<br />

cxovroben Cveulebrivi adamianebi, midrekileba aqvs<br />

ganzogadebisken da cdilobs Cvens win gaSlil samyaros<br />

suraTs raRac Tavisi daamatos~. 2<br />

sanam kacobrobisTvis interesis sfero sazogadoebrivpolitikuri<br />

procesebi iqneba, politikur-ideologiuri<br />

konteqstebiT gajerebuli mxatvruli nawarmoebebi,<br />

televizia aqtualobas ar dakargavs.<br />

1 ix.: iqve;<br />

2 maikl rabigeri. `dokumenturi kinos reJisura~, Tb., 2010,<br />

gv. 112.<br />

186


avtorTa Sesaxeb<br />

mixeil kalandariSvili – 1974 wels daamTavra SoTa<br />

rusTavelis saxelobis saxelmwifo Teatraluri instituti<br />

da Cairicxa leningradis Teatris,musikisa da kinematografiis<br />

(лгитмик) institutis aspiranturaSi. 1979 wels amave<br />

institutSi (лгитмик), icavs disertacias s. axmetelis<br />

reJisuris problematikaze xelovnebaTmcodneobis kandidatis<br />

xarisxis mosapoveblad. 1979 wlidan SoTa rusTavelis<br />

saxelobis saxelmwifo Teatraluri institutis pedagogi da<br />

mecnier-muSakia. 1993 wels SromiT `qarTuli Teatris ZiriTadi<br />

mimarTulebebi~ icavs disertacias xelovnebaTmcodneobis<br />

doqtoris xarisxis mosapoveblad. aris oTxmocamde Teoriuli<br />

da istoriuli xasiaTis samecniero publikaciebis da agreTve<br />

rusuli da franguli Teatraluri enciklopediebis werilebis<br />

avtori. amJamad SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos sruli<br />

profesoria kritikis da Teoriis mimarTulebiT.<br />

maia kiknaZe _ Teatrmcodne, xelovnebaTmcodneobis doqtori.<br />

1989 wels daamTavra SoTa rusTavelis saxelobis Teatraluri<br />

institutis Teatrmcodneobis fakulteti.<br />

1991 wlidan muSaobs Teatraluri institutSi leqtorad.<br />

kiTxulobs saleqcio kurss qarTuli Teatris istoriisa da<br />

Tojinebis Teatris istoriaSi. gamoqveynebuli aqvs 50-mde<br />

statia da samecniero naSromi Jurnal-gazeTebSi.<br />

daculi aqvs disertacia Temaze ,,eqspresionizmi 10-iani<br />

wlebis qarTul TeatrSi”.<br />

amJamad SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos universitetSi<br />

ukavia asocirebuli profesoris akademiuri Tanamdeboba.<br />

kiTxulobs disciplinebs:qarTuli Teatris istoria,Tojinebis<br />

Seatris istoria, saTeatro kritika da Teoria.<br />

maia xaCiZe _ 1991-96 ww. swavlobda iv. javaxiSvilis<br />

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis filologiis<br />

fakultetze. 1993-96ww. amave uniuversitetis xelovnebisa<br />

da humanitarul profesiaTa fakulktetze. 1996-99ww.<br />

187


swavlobda iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis aspiranturis ganyofilebaSi. 2001 w. mieniWa<br />

filologiis <strong>mecnierebaTa</strong> kandidatis samecniero xarisxi.<br />

2002 wlidan muSaobs gr. robaqiZis saxelobis universitetSi<br />

pedagogad. 2006 w. arCeul iqna amave universitetis humanitarul<br />

da socialur <strong>mecnierebaTa</strong> fakultetis asocirebul<br />

profesorad. aris ramdenime samecniero publikaciis avtori.<br />

2002 ww. muSaobda saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis<br />

saministrosa da saqarTvelos erovnul muzeumSi.<br />

lia kalandariSvili _ kinomcodne, xelovnebaTmcodneobis<br />

doqtori.<br />

saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos saxelmwifo<br />

universitetis mkvlevari kinos Teoriis mimarTulebiT.<br />

daamTavra SoTa rusTavelis saxelobis Teatraluri<br />

institutis kinomcodneobis fakulteti. profesiul da<br />

samecniero JurnalebSi werilebs aqveynebs 1974 wlidan.<br />

1979-80 wlebSi staJirebas gadis moskovis kinos istoriisa<br />

da Teoriis samecniero institutSi esTetikisa da Teoriis<br />

ganxriT. 1990 wels iRebs kinematografistTa kavSiris premias<br />

`wlis saukeTeso naSromisaTvis kinomcodneobisa da kritikis<br />

dargSi~. wlebis manZilze msaxurobda kinos Teoriisa da<br />

istoriis samecniero centrSi.<br />

tel: +995 (32) 298 57 06<br />

maia levaniZe _ xelovnebaTmcodneobis doqtori.<br />

1991 wels davamTavre saqarTvelos Teatrisa da kinos<br />

universiteti, kinomcodneobis specialobiT. 1991-2010 wlebSi<br />

vmuSaobdi amave universitetis samecniero kvleviT centrSi.<br />

1992 wlidan dRemde sxvadasxva universitetebSi vewevi<br />

pedagogiur moRvaweobas.<br />

2002 wels davicavi disertacia Temaze: `qarTuli<br />

saoperatoro xelovneba: tradiciebi, <strong>Ziebani</strong>”. vmonawileobdi<br />

araerT adgilobriv da saerTaSoriso konferenciebSi, var 30<br />

samecniero da 200-mde sagazeTo statiis avtori. ZiriTadad<br />

Cemi namuSevrebi exeba qarTuli kinos istoriasa da Tanamedrove<br />

tendenciebs, kinogamosaxulebis Taviseburebasa da specifikas<br />

(vizualuri struqturis kvlevas).<br />

188


wignis `60-70 wlebis germanuli kino (hercogi, Slendorfi,<br />

kluge. fon trota, fasbinderi, vendersi) 2008 w. avtori,<br />

aseve wignebSi `qrestomatia saoperatoro ostatobis<br />

kursis student operatorebisTvis” 2010w da `qarTveli<br />

kinoreJisorebi” I-II t narkvevebis krebulSi (damxmare<br />

saxelmZRvanelo) 2005-2007w.w. statiebis avtori.<br />

189


THEATRE STUDIES<br />

Mikheil Kalandarishvili<br />

THEATRE POETICS OF CLASSICISM<br />

Summary<br />

In the letter there are examined main peculiarities of theatre<br />

poetics of classicism, which laid the foundation of the direction<br />

of development in France and in European countries caused<br />

the formation of new principles of Drama theory. Normative<br />

aesthetics of classicism demanded requirements to art. These<br />

considerations became obligatory rules and defined visuality of<br />

Dramatic art for a long time.<br />

ABOUT AUTHOR<br />

was born in 1952 july 11. In 1969 he finished the secondary<br />

school of Tbilisi, number 50, In 1974 he graduated from<br />

ShotaRustaveli Theatre and Film State University. He entered<br />

and enrolled on post-graduate school of Leningrad theatre,<br />

music and film institute. At the same year, in 1979 he maintained<br />

a thesis about Akhmeteli direction problems to receive a PhD<br />

degree. Since 1979 he has been a teacher and scientist. In 1993<br />

he maintained a thesis to get a doctoral degree of art study,<br />

with the work “The basic directions of Georgian theatre”.<br />

He is author of eighty theatrical and historical c haracteristic<br />

scientific publications and also Russian and French theatrical<br />

encyclopedia letters’. Nowadays he is the complete professor<br />

of Shota Rustaveli Theatre and Film in the direction of critics<br />

and theory.<br />

190


Teimuraz Kejeradze<br />

REPUBLIC IDEAS IN DRAMATIC <strong>ART</strong> OF FRIEDRICH<br />

SCHILLER’S EARLY PERIOD<br />

Summary<br />

In the early period dramas such as “The Robbers”, “Fiesco”,<br />

“Intrigue and Love” and ” Don Carlos”, Friedrich Schiller gave<br />

the desire to fight for freedom, national aspirations, the idea of<br />

free development of human rights and individual freedom of<br />

the great thinkers of the Age of Enlightenment in Germany. A<br />

free person achieved the harmony of senses and mind, the main<br />

purpose of life makes the duty for prosperity of society.<br />

Schiller considers that esthetic growth - a unique real way to<br />

perfection of person consciousness which is necessary in order<br />

to became a desired member of a society and personally carried<br />

out social changes.<br />

Maia Kiknadze<br />

AKAKI TSERETELI THE HEAD OF THE THEATRE<br />

AND PRODUCER<br />

Summary<br />

The letter refers to a famous novelist, playwright, public<br />

figure, Akaki Tsereteli, producing activities of a permanent<br />

professional theatre in the season of in 1880- and 1903yrs<br />

In the 80yrs of 19 th century on the foil of current Georgian<br />

theatrical process when there didn’t yet exist a professional<br />

191


production, it was noteworthy the role and its importance of<br />

Akaki Tsereteli, in the process of development of producing<br />

art.<br />

On the basis of studing documentary newspaper materials<br />

and actors creations, there is presented a brief history of the<br />

staged performances. (D. Eristavi “Patrie”, W.Shakespeare “<br />

The Taming of the Shrew”. A. Tsereteli “Small Kakhi”). Akaki<br />

Tsereteli as a producer and head of the theatre in his creation<br />

represents essential main directions and requirements as to<br />

select correct repertoire to study a role by heart from the side of<br />

actors to think about the play, the author’s devotion to the text,<br />

understanding character of characters, right speech, speak good<br />

Georgian Language and the other. at the same time about the<br />

above-mentioned questions there are represented the opinions<br />

and theatrical notes of Akaki Tsereteli as a producer and Art<br />

critic.<br />

ABOUT AUTHOR<br />

Theatre critic, The Doctor of art study.<br />

Graduated from Shota Rustaveli university of drama and theatre<br />

with major in theatre studies in the year of 1989.<br />

From 1992 works at the university as a lecturer, gives a lectures<br />

at the Georgian theatre history and the puppet theatre histoy.<br />

Published 50 articles and scientific works on newspapermagazine.<br />

Maintained a thesis with the article “ Expressionism in Georgian<br />

theatre” of 10yrs.<br />

At the present she is an associated professor of Shota Rustaveli<br />

university of drama and theatre. She gives lectures at the<br />

Georgian theatre history, puppet theatre history, theatrical critic<br />

and theory.<br />

192


Maia Khachidze<br />

AFFECTED PATHOS<br />

Summary<br />

The publication relates about matchmaker, an exceptionally<br />

colorful figure in Georgian literature. It represents a personage,<br />

who plays a certain role in life, i.e. feels herself on the stage<br />

while being in the actual reality. This image without mask is<br />

unimaginable. The phenomenon of a matchmaker is a theatrical<br />

image by itself and this was not left unnoticed by the Georgian<br />

stage.<br />

There are portrayed exceptionally interesting character<br />

personages in literary works by I. Chavchavadze, A. Tsagareli,<br />

D. Kldiashvili by use of the image of matchmaker. The writers<br />

managed to transfer this colorful character in their novels and<br />

made it a literary personage. The portrayal of the personage<br />

is realistic and unique in each case. They appear before us as<br />

characters of different nature, temperament, and culture. The<br />

essence of this figure gives the authors opportunity to express<br />

their attitude towards false, made up activities as a whole by its<br />

generalization.<br />

Existence of this kind themes, ideas, and personages proves<br />

that artistic work of a writer is inconceivable in isolation; it<br />

becomes a participant of the literary processes, although every<br />

writer builds an artistic world in a unique way even when its<br />

essence lies in well known themes or problems.<br />

ABOUT AUTHOR<br />

In 1991-96 she studied at Ivane Javakhishvili Tbilisi State<br />

University in the Faculty of Philology. In 1993-96 she studied<br />

at the Faculty of Art and Human Studies of Ivane Javakhishvili<br />

193


Tbilisi State University. In 1996-99 she took Undergraduate<br />

Courses at Ivane Javakhishvili Tbilisi State University.<br />

In 2001 she earned the academic degree of Doctor of Philology<br />

(Ph.D.).<br />

From 2002 till now she is working at Gr. Robakidze University<br />

as a Lecturer. In 2006 she was nominated as an Associate<br />

Professor of the Faculty of Humanities and Social Sciences of<br />

Gr. Robakidze University. She is an author of several scholar<br />

publications.<br />

In 2002 she worked at the Ministry of Culture and Monument<br />

Protection of Georgia and at the Georgian National Museum.<br />

194


FILM STUDIES<br />

Lia Kalandarishvili<br />

FIRST PRINCIPLE: CINEMATOGRAPHICAL<br />

MECHANISM OF THINKING AND “MECHANICAL<br />

ILLUSION”<br />

Summary<br />

Specifications of each field of art are determined not only<br />

by creation of art and skills, peculiarities of developement of<br />

culture or historical achievement of humanity, but also physical<br />

reality and adaptational abilities of a person in the Universe.<br />

Imitative arts or music don’t exist without sight or hearing,<br />

choreography needs also plastic of body and feeling of balance,<br />

though art of the film was born later at the edge of the XIX-XX<br />

centuries, it is so unique with it’s ability of it’s expressiveness<br />

as any field of art origined at the stage of art the early human<br />

civilization filmart makes illusion of reality, main principles<br />

of which can be considered persistence and Pi- effect mainly<br />

caused by a human’s peculiarities of vision – delay impression<br />

and replace imperceptional part by supposition. Both of them<br />

represent illusion “error” to reality, therefore it gives possibility<br />

of creation of new reality.<br />

ABOUT AUTHOR<br />

Cinema historian, Ph. D. in Art History. Graduated from Shota<br />

Rustaveli University of Theatre and Cinema in the field of<br />

cinema studies in 1977. Her publications appear in professional<br />

and scientific magazines from the year 1974. In the years from<br />

1979 to 1980 is an intern in Moscow State Scientific Institute<br />

of Cinema Studies and Theory in the field of esthetics and<br />

theory. In 1999 received an award of Cinematographers’ Union<br />

195


for the best annual research in the field of cinema studies and<br />

criticism. Worked for a number of years in the scientific center<br />

for cinema theory and history. Lia Kalandarishvili is currently<br />

an assistant professor in Shota Rustaveli University of Theatre<br />

and Cinema.<br />

Tel: +995 (32) 298 57 06<br />

Maia Levanidze<br />

GEORGIAN FILM OF 30-YRS UNDER THE TOTAL<br />

REGIME CONDITIONS<br />

Summary<br />

The development of Georgian film of 30-yrs in the Soviet<br />

Union coincided with the complicated period of the total regime<br />

formation. The existing slogan: “Catch up and outrun” in the<br />

social-political sphere of the country becomes actual for the<br />

Georgian film of the very period either.<br />

In the Soviet country a soviet dream slowly begins to form:<br />

communism – with types of heroes, an image of an enemy and<br />

“an open society” for ordinal people, where everyone is able<br />

to achieve his aim,that means he can really realize his dreams.<br />

Aspiration for an ideal society, soviet dream in the real life<br />

was forming double standards. The country carried on with<br />

the regulated norms of the total regime, besides that with new<br />

moral-ethical laws and criteria, that make possibilities for the<br />

Government to manipulate, at the same time in real life there<br />

took place severe repressions in result of which thousands of<br />

innocent people were doomed to death.<br />

In the very period there appeared taboos, stereotype blocks<br />

in the Art and privately in the film.<br />

Any themes and problems were prohibited, just the<br />

196


problems which expressed elementary critical attitude towards<br />

the existing reality.<br />

Besides these ideological limits they began to sound a film<br />

causing esthetic changes in connection with it. Because the<br />

above-mentioned reasons the Georgian film somehow lost its<br />

national feature.<br />

In the 30-yrs the remarkable producers of the mute film<br />

continued their working, they are: Nicoloz Shengelaia, Mikheil<br />

Chiaureli, Leo Esakia and others.<br />

Though beside them there appeared the producers of a new<br />

generation: David Romdeli, Alexandre Takaishvili, Diomide<br />

Antadze and Konstantine Pipinashvili.<br />

In the cinematography they tried to create a new simulating<br />

reality with its enthusiasm, themes and problems. In the<br />

conditions of censorship, monotony, common production some<br />

of them still try even a little bit, to express their own, different<br />

attitude towards the existing reality, research new means and<br />

forms of narration in cinematography with somehow getting rid<br />

of stereotype blochs.<br />

Hence, the main aim of the very theme is to review the<br />

basic tendencies of reality under total regime conditions, the<br />

machinery and the peculiarities of creating the Soviet myths.<br />

ABOUT AUTHOR<br />

In 1991 i finished Georgian university of drama and theatre<br />

with specialization of film critics. i used to work at the centre<br />

of scientific research at the same university in 1991-2010yrs.<br />

Since 1992 i have been a lecturer of different universities.<br />

In 2002 i maintained a thesis with the article “Georgian<br />

operational art: traditions, searches”.I used to take part not only<br />

in local but also international conferences. I am the author of<br />

30 scientific and 200 newspaper articles. Basically my works<br />

concern Georgian film history and modern tendencies also is<br />

about pecularities of film-image.<br />

197


She is an author of the book German film of 60-70yrs (Duke,<br />

Schlendorf, Kluge, Fon Trota, Pasbinder, Wenders). She is the<br />

author of the books “reading-book” for the student-operators of<br />

operational skills course in 2010 and Georgian filmmakers in<br />

the collections of essays of I-II volumes (subsidiary manuals) In<br />

2005-2007yrs, and besides she is an author of some articles<br />

Lela Ochiauri<br />

LOOKING INTO THE THE HISTORY OF SOVIETS,<br />

LIKE IN THE MIRROR<br />

Summary<br />

There are cases in the history of culture, when a piece of<br />

art makes a whole panorama of the era, big-scale picture of<br />

development, becomes a genereal model and obtains outstanding<br />

importance.<br />

One of such masterpieces is the well-known documentary<br />

film directed by the Latvian politologist and historian Edvin<br />

Shnorrea. It is a historical document, an analytical study and a<br />

cinematographic occasion the name of which is “The History<br />

of Soviets”.<br />

Nobody stayed indifferent after whatching the film “The<br />

History of Soviets”. Everybody had acute reaction and was<br />

involved in discussion on civil position of the film director. It<br />

became a subject of debates for not only art experts and critics,<br />

but for politicians, historians, psychologist, etc.<br />

As the opponents of “The History of Soviets” state in<br />

Russian media, the plot of the film is built on suspicious facts<br />

and document and is indirectly connected with Latvia itself.<br />

But Edvin Shnorrea explained that his main goal was to put<br />

the Europeans aware about the realities of Stalin’s Regime. In<br />

198


addition he wished to define how hushing up of Stalin’s criminal<br />

affairs has impacted the contemporary Europe.<br />

The film-study puts as a whole and and delivers emotional<br />

experience of the history. Those who had managed to achive<br />

the deliverance from it genuinely feel the suffering overcome<br />

by their ancestors and once again, even more obviousely see the<br />

new features of the current Russian politics.<br />

ABOUT AUTHOR<br />

The full professor, The film critic, The Doctor of philosophy<br />

Graduated from the faculty of art artism Tbilisi art academy.<br />

She did probation at the University of film history and scientific<br />

research institute of Moscow under the management of Irina<br />

Shilova. Since 1982 she has been working at the University<br />

of Drama and Theatre in the sector of Scientific-research of<br />

film. (until it has been abolished) Similteniously she has been<br />

giving lectures in the theory film and critics, film history and<br />

journalism.<br />

She used to be an author of ”tele-cine-video” and then became<br />

the host and consultant from 1990 including 2003. Since<br />

1999 till today she has been the invited lecturer of Batumi<br />

university. Since 1996 she has been the editor of the newspaper<br />

“Rezonance” culture and is a reviewer. Besides she has worked<br />

with journals such as “ critics”, our writing, “names” “Amarta”<br />

“focus” “Line”.<br />

In 2005 she maintained a thesis with the article- 60-70yrs Poetic<br />

tendencies in Georgian film.<br />

Main issues of scientific research are: Georgian and European<br />

film’s of 60-80yrs, the latest film process, mythological aspects<br />

and the national conception in culture and oters.<br />

199


MEDIA STUDIES<br />

Eldar Iberi<br />

“ENTERTAINIG TV-PROGRAMS AND POLITICAL<br />

SOCIALIZATION”<br />

Summary<br />

The research is based on the analysis of two popular TVprograms<br />

– a puppet-show serial “A Tale for Grown-ups” and an<br />

animated serial, called “Dardubala” and reveals their influence<br />

on the forming process of political ideas and beliefs in the mass<br />

consciousness.<br />

The work states that entertaining programs definitely are not<br />

apolitical at all and at the same time they do not lack ideology.<br />

During the permanent and long impact on the audience they either<br />

contribute to strengthening the already existing socio-political<br />

standards, raising Government’s authority, (“A Tale for Grownups”)<br />

or, on the contrary, they act against it (“Dardubala”). The<br />

effectiveness of the programs are greatly depended on using of<br />

feature or feature-documentary film forms, especially satirichumorous<br />

(in this case parodies) types. This mode attracts wider<br />

TV- audience.<br />

ABOUT AUTHOR<br />

Doctor of Philological Sciences (Journalism direction)<br />

1963 - graduated from Ivane Javakhisvili Tbilisi State University,<br />

Faculty of Philology, Department of Journalism.<br />

1963 - started to work at Georgian State TV and Radio<br />

Committee on different positions: editor, senior editor, chiefeditor,<br />

vice-chairman; 1987- started to work at TSU, , first<br />

as an assistant-professor, then as a professor of the Chair of<br />

Journalism. Since 2005 - works as an associated professor at<br />

200


TSU Faculty of Social and Political Sciences (department of<br />

Journalism); Conducts lectures in TV-Radio Journalism and<br />

in the theory of mass-communications.1999 - maintained<br />

dissertation on Journalism.<br />

201


UNIVERSITY' Ph.D PROGRAM<br />

DRAMA END THEATRE THEORY<br />

Head of the Program: Prof. Mikheil Kalandarishvili<br />

Maka Vasadze<br />

Second year PhD Student<br />

ESSENCE OF THEATRE LANGUAGE<br />

Summary<br />

What does “Art language” mean? Using the term<br />

“language” scientists consider all kinds of communicative<br />

system, that makes use of placed symbols with a particular<br />

model. Semiotic language is defined as a system of symbols,<br />

means of communication. In the former work we aren’t to make<br />

Linguistic analysis of the language nature, the latter possesses<br />

capacity of creating ideas, we are only to remind what kind of<br />

meaning it has got either.<br />

In the epoch of postmodernism as on the foil of the process<br />

of existancial-meaning of reflection of the Artistic works in the<br />

modern Artistic Science a question arises about it’s language,<br />

as a reflection of the common language between an author<br />

and a reader, or spectator listener and so on and so forth.<br />

Each communicative act contains for itself a transmission and<br />

receiver of an information. It’s necessary to exist a common<br />

intermediate language for a receiver to realize a message of a<br />

transmission.<br />

Modern Artistic investigators supporting upon all kinds<br />

of system which might be defined as a language just a<br />

communicative means among two or more persons, prove that<br />

various branches of Art possess a particular language.<br />

202


To Linguasemiotics mind Art is an organized language with<br />

a special model, therefore we can speak the language of music,<br />

painting, film, theatre and etc. Before researching Robert<br />

Sturua’s Artistic Language we will try to analise “Artistic<br />

Language” in common, while talking in the Artistic Language<br />

it must be intended the whole complex of symbols, which create<br />

the very language. The language evolution, change dynamism<br />

is a law of semiotic system of a language. In his book “Empty<br />

sphere “ Peter Brooke indicates, that a theatre language should<br />

be simple, but always different depending on where and for<br />

whom you work.<br />

Tea Kakhiani<br />

Second year PhD Student<br />

CONCEPTION OF NATIONAL THEATRE IN THE<br />

GEORGIAN PRODUCTION OF 90YRS<br />

Summary<br />

I instruct the work under the direction of Drama, theatre<br />

theory and PhD programe “ modern tendencies of Georgian<br />

film production”. Research topic includes the period from 1990<br />

till 2000. I represent review of a tendence outlined in Georgian<br />

film production at the beginig of 90yrs, which might be called<br />

the conception of national theatre.<br />

Started struggle of national liberation in Georgia, which<br />

ended with forming an independent republic of the country<br />

was reflected on Georgian theatre as a concrete form. A great<br />

majority of the staged performances express Georgian national<br />

inspiration in this period. Searches the expressive form of<br />

national features. The main line of producers research passes<br />

through the Georgian cultural herity and runs through onfolk<br />

203


and mythology.<br />

Started thinking in 90s by producers about the conception<br />

of national theatre takes roots from the creation of Sandro<br />

Akhmeteli. The staged performance “Lamara” by G. Robakidze<br />

became one of the brilliant expressivenss of national art in<br />

1930.<br />

In 1989 the producer David Andguladze organized “<br />

Defenders of Graali” by G Robakidze at the theatre of named the<br />

Mardjanishvili. This performance was a broadcast of tendence<br />

that issue of national substance and form has become actual<br />

again. In the article there is examined this tendence.<br />

It should be noted that in our modern times in the<br />

performances defined by national theatre concept the most<br />

important focus primarily was refered the issues with not so<br />

Artistic reflection as with that essential role of the society, the<br />

theatre used to perform in the process of forming in the process<br />

of forming in the above-mentioned issues.<br />

204


THEORY AND HISTORY OF WORLD THEATRE<br />

Head of the Program: Prof. Tamar Bokuchava<br />

Marika Mamatsashvili<br />

Third year PhD Student<br />

PETER BROOKE’S WORK WITH ACTORS<br />

Summary<br />

Peter Brook considers actors to be a main body a theatre<br />

supports on. He has come up to this conclusion step-by-step i.e.<br />

has used the way of experiment and error, unholding back from<br />

searching.<br />

In the Artistic skill, as in all other spheres of creation, Brook<br />

prefers to intuition, subconsciousness, he gives the whole<br />

advantage to an actor’s mysterious machinery of creation”. He<br />

is categorically against the schemes worked at beforehand not<br />

only in the production, but the Artistic works either, That is his<br />

exceptionally principle matter. He thinks that in the process of<br />

scenic creation divulging of productive view is inadmissible.<br />

because such an attitude does not kindle an actor’s energy,<br />

on the contrary puts down it. Sometimes when too much<br />

time passes before a producer grows out of the thought of the<br />

categories with desired results, instead of it he will strives to<br />

discover source of energy in actor with which there spring up<br />

real creative impulses.<br />

Brook does not consider selfdivulging to be the most value<br />

of art. The important thing for him is what an actor expresses<br />

and what purpose this expression surves. With this regulation<br />

Brook draws nearer to religious nomination of Art, according to<br />

which any creation is so much delightful as virtuous and kind.<br />

The purpose of all religions is to kindle virtue towards a near<br />

relation, isn’t it?<br />

205


DRAMA DIRECTION<br />

Head of the Program: Prof. Giorgi Margvelashvili, Vasil Kiknadze<br />

Tiko Qoiava<br />

Second year PhD Student<br />

ACTUALITY OF NON-VERBAL THEATRICAL<br />

TENDENCIES OF THEATRE <strong>ART</strong> IN 21 CENTURY<br />

Summary<br />

Actuality of non-verbal theatrical tendencies of theatre art in<br />

21 century doesn’t mean to neglect existing directions this is a<br />

platform for innovatory ideas. Show elements have great delight<br />

due to demands of aesthetics in society. Therefore this direction<br />

obtained popularity, though it isn’t easy to keep it on a proper<br />

level. Fusion of two arts. (theatre and choreography) creates<br />

necessity of existence of skilled creative group, according to<br />

which a choreographic producer should stage and actor-dancers<br />

correspondently must act. Tandem of creative groups were<br />

drawn in there four plays, which gave opportunity to spectators<br />

to see fusion of these two fields. Georgia, as one of the part of<br />

world culture, in this regard, it shouldn’t be behind.<br />

206


FILM DIRECTING<br />

Head of the Program: Prof. Davit Janelidze, Lela Ochiauri<br />

Giorgi Ugrelidze<br />

Second year PhD Student<br />

DIRECTING IN THE IDEOLOGICALLY POLITICAL<br />

CONTEXT AT THE EXAMPLE OF EXPRESSIONISM,<br />

NEOREALISM AND TELEVISION<br />

Summary<br />

Film expressionism, having appeared in Germany before<br />

World War I and neo realism, which appeared in Italy at the end<br />

of World War II reflected the orientation (line) of the epoch, in<br />

which the vision of a director was ideologically political. When<br />

comparing both lines of film expressionism and neorealism,<br />

we can emphasize the general Stimulus on violence and on the<br />

mood of the protest, on the politically – ideological moment and<br />

also on clear handwriting of a director. On the other hand the<br />

difference between the contents and the formal side is radial.<br />

The end of neo-realism coincided with the appearance of<br />

the epoch of television.<br />

The main factor of development of the television became<br />

main determinations instantaneous and intimateness.<br />

And the development of television was going on with such<br />

fast speed that in 1936 it became possible to broadcast Olympic<br />

Games in Berlin. This fact became stage full in the history of<br />

television.<br />

Such scale and instantaneous of television cause confidence<br />

from each spectator. From the 50-ies the television raises on<br />

new height.<br />

Until political processes are in the interest of mankind, the<br />

artistic works won’t lose their realism.<br />

207


208

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!