khudoni - preliminary environmental and social screening
khudoni - preliminary environmental and social screening
khudoni - preliminary environmental and social screening
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
ხუდონჰესის გარემოზე და სოციალური<br />
ზემოქმედების შეფასება<br />
წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური<br />
შეფასება<br />
საბოლოო ანგარიში<br />
ივნისი 2008
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური<br />
შეფასება<br />
საბოლოო ანგარიში<br />
სარჩევი<br />
1. Sesavali............................................................................................................................................................................................................1<br />
1.1 zogadi nawili 1<br />
1.2 proeqtis fonuri monacemebi 1<br />
1.3 Sefasebis fazis miznebi 3<br />
2. proeqtisa da alternatiuli variantebis aRwera...........................................................................................................4<br />
2.1 kaSxali da hidroeleqtro sadguri 4<br />
2.1.1 xudonis hidroeleqtro sadguris Tavdapirveli infrastruqtura 4<br />
2.1.2 xudonis hidroeleqtro sadguris 2008 wlis proeqti – ZiriTadi<br />
maxasiaTeblebi 4<br />
2.2 proeqtis alternatiuli variantebi 5<br />
3. samarTlebriv-institucionaluri safuZveli.....................................................................................................................8<br />
3.1 qarTuli kanonmdebloba da institutebi 8<br />
3.1.1 saxelmwifo politikis miznebi 8<br />
3.1.2 რეგიონული და საერთაშორისო თანამშრომლობა 8<br />
3.1.2.1 რეგიონული თანამშრომლობა 8<br />
3.1.2.2 საერთაშორისო ხელშეკრულებები 9<br />
3.1.3 გარემოსდაცვითი ინსტიტუციონალური საფუძველი 10<br />
3.1.4 გარემოსდაცვითი კანონმდებლობა 10<br />
3.1.4.1 გარემოსდაცვით სფეროში მოქმედი ძირითადი საკანონმდებლო<br />
აქტები 11<br />
3.1.4.2 გარემოსდაცვითი სტანდარტები 12<br />
3.1.5 გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული ძირითადი პროცედურები და<br />
დებულებები საქართველოში 12<br />
3.1.5.1 გარემოსდაცვითი შეფასების პროცედურა საქართველოში 12<br />
3.1.5.2 ბუნებრივი ტერიტორიების დაცვა 15<br />
3.1.5.3 აბსოლუტური სახელმწიფო აუცილებლობისათვის კერძო<br />
საკუთრების ექსპროპრიაციის საქართველოში მოქმედი პროცედურა 16<br />
3.2 მსოფლიო ბანკის პოლიტიკა და პრინციპები გარემოს დაცვისა და განსახლების თემაზე 21<br />
4. დიაგნოსტიკისა და ზეგავლენის წინასწარი შეფასების მეთოდოლოგია....................................................................34<br />
4.1 გეოგრაფიული ინფორმაციის სისტემა (გის) 34<br />
4.2 ბიო-ფიზიკური გარემო 34<br />
4.2.1 არსებული ინფორმაციის სიღრმისეული იდენტიფიკაცია 34<br />
4.2.2 დეტალური ინტერვიუები 35<br />
4.2.3 საკვლევი ტერიტორიის წინასწარი მიმოხილვა 35<br />
- საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
4.3 სოციო-ეკონომიკური გარემო 36<br />
4.3.1 სწრაფი წარმომადგენლობითი შეფასება 36<br />
4.3.1.1 დეტალური ინტერვიუები 36<br />
4.3.1.2 განხილვები ფოკუს ჯგუფებთან 37<br />
4.3.1.3 აღწერის ინსტრუმენტების წინასწარი გამოცდა 37<br />
4.3.2 საჯარო კონსულტაციებისა და კომუნიკაციის არხებისათვის ყველაზე<br />
ეფექტური მეთოდოლოგიის დადგენა 37<br />
4.4 კულტურული მემკვიდრეობა 38<br />
4.5 სავარაუდო ზემოქმედების წინასწარი აღრიცხვა და რისკის შემცირების ზომები 38<br />
5. საკვლევი ტერიტორიის განსაზღვრა................................................................................................................................................39<br />
5.1 საკვლევი ტერიტორია 39<br />
6. ბუნებრივი გარემოს დიაგნოსტიკა...................................................................................................................................................45<br />
6.1 ფიზიკური გარემო 45<br />
6.1.1 კლიმატი 45<br />
6.1.1.1 ადგილობრივი კლიმატი 45<br />
6.1.1.2 კლიმატის ცვლილება 47<br />
6.1.2 რელიეფი 48<br />
6.1.2.1 გაფართოებული საკვლევი ტერიტორია 48<br />
6.1.2.2 ცენტრალური საკვლევი ტერიტორია 50<br />
6.1.3 გეოლოგია 51<br />
6.1.4 ნიადაგები 51<br />
6.1.5 ჰიდროგრაფია 52<br />
6.1.6 ჰიდროლოგია 53<br />
6.1.7 წყლის ხარისხი 55<br />
6.1.8 მყარი მასალები 57<br />
6.2 ბიოლოგიური გარემო 57<br />
6.2.1 საქართველოს ბიომრავალფეროვნების გლობალური მნიშვნელობა 57<br />
6.2.2 მცენარეული საფარი 58<br />
6.2.2.1 მცენარეული საფარი 59<br />
6.2.2.2 ბიოლოგიური ფასეულობა (ფლორა) 62<br />
6.2.3 ფაუნა 63<br />
6.2.3.1 მიწისზედა ფაუნა საკვლევ ტერიტორიაზე 63<br />
6.2.3.2 წყლის ფაუნა 64<br />
6.2.3.3 ბიოლოგიური ფასეულობა (ფაუნა) 66<br />
6.2.4 დაცული ტერიტორიები 68<br />
6.2.5 ბიომრავალფეროვნებასა და კონსერვაციაზე მოქმედი ძირითადი ფაქტორები<br />
საკვლევ ტერიტორიაზე 76<br />
6.3 ლანდშაფტი 76<br />
6.4 ბუნებივი რესურსები 77<br />
6.4.1 ჰიდრო რესურსები 77<br />
6.4.2 ტყის რესურსები 79<br />
6.4.3 მინერალები 80<br />
6.4.4 თევზაობა 81<br />
6.4.5 ნადირობა 81<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
6.5 ბუნებრივი რისკები და დაბინძურება 82<br />
6.5.1 სეისმური რისკი 82<br />
6.5.2 წყალდიდობა, მეწყერი და ზვავი 83<br />
6.5.3 დაბინძურება 83<br />
6.5.4 რადიოაქტიური ნარჩენები საკვლევ ტერიტორიაზე 83<br />
7. <strong>social</strong>ur-ekonomiuri da kulturuli diagnostika..................................................................................................84<br />
7.1 teritoriis adgilmdebareoba 84<br />
7.2 svaneTis mosaxleoba: sazogadoeba, ojaxis struqtura da genderuli rolebi 85<br />
7.2.1 xaiSis Temi da axlomdebare dasaxlebebi 86<br />
7.3 demografia 87<br />
7.3.1 migraciis tendenciebi 88<br />
7.3.2 mosaxleobis daucveli jgufebi 88<br />
7.4 <strong>social</strong>uri momsaxureba da ekonomikuri infrastruqtura 88<br />
7.4.1 j<strong>and</strong>acvis sakiTxebi 89<br />
7.4.2 ganaTleba 89<br />
7.4.3 sacxovrebeli da infrastruqtura 89<br />
7.4.4 sagzao qseli 90<br />
7.4.5 komunikaciebi 90<br />
7.5 mmarTveloba da mosaxleobis warmomadgenloba adgilobriv/regionalur doneze 91<br />
7.6 miwaTsargebloba da uZravi qoneba saxlebis saxiT (miwis kadastri) 92<br />
7.7 saarsebo wyaro: ojaxebis samewarmeo saqmianoba da Semosavali 93<br />
7.7.1 soflis meurneoba da mecxoveleoba 94<br />
7.7.2 tyis produqtebi 95<br />
7.8 donori organizaciebis mxardaWera da ganviTarebis SesaZleblobebi 96<br />
7.8.1 regionaluri ganviTareba/biznesi 96<br />
7.8.2 mecxoveleobis mdgradi warmoeba 97<br />
7.8.3 turizmi 97<br />
7.9 sakomunikacio strategia 98<br />
7.9.1 sajaro konsultacia 98<br />
7.9.2 dainteresebul mxareTa mosazreba xudonis kaSxalTan dakavSirebiT 99<br />
7.9.2.1 mosaxleoba 100<br />
7.9.2.2 mmarTveli organoebi 101<br />
7.9.2.3 arasamTavrobo organizaciebi 101<br />
7.9.2.4 sajaro konsultaciebis winaswari daskvnebi 102<br />
7.9.3 proeqtis sakomunikacio strategiis SemuSavebis elementebi 102<br />
7.10 ZiriTadi informacia kulturuli memkvedreobis Sesaxeb 103<br />
7.10.1 iunesko saqarTveloSi da zemo svaneTi 103<br />
7.10.2 kulturuli memkvidreoba/sakuTreba 104<br />
7.10.2.1 arqeologia 104<br />
7.10.2.2 Suasaukuneebis arqiteqtura da kedlis mxatvroba 104<br />
7.10.3 sakvlev teritoriaze arsebuli kulturuli Zeglebi 105<br />
7.10.3.1 sakvlev teritoriaze arsebuli kulturuli Zeglebi 105<br />
7.10.3.2 sakvlevi teritoriis farglebs gareT arsebuli kulturuli<br />
mniSvnelobis mqone adgilebi 106<br />
7.10.3.3 kulturuli memkvidreobis adgilebi mdinare enguris marjvena<br />
mxares 107<br />
7.10.3.4 kulturuli memkvidreobis sxva adgilebi mTavari sakvlevi<br />
teritoriis SemogarenSi (kaSxalis adgilmdebareobis 5, 6 da<br />
7 variantebis SemTxvevaSi) 107<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
8. proeqtis winaswari inventarizacia gavlena garemoze da alternativebi.............................................114<br />
8.1 gavlena fizikur komponentebze 114<br />
8.1.1 gavlena klimatsa da haeris xarisxze 114<br />
8.1.2 gavlena niadagze, mTis ferdobis stabilurobasa da adgilobriv<br />
seismurobaze 115<br />
8.1.3 gavlena wyalsacavebis hidravlikur marTvaze 117<br />
8.1.4 gavlena wylis xarisxze 117<br />
8.1.5 gavlena myari masalebis gadatanasa da dagrovebaze 118<br />
8.2 gavlena biologiur komponentebze 125<br />
8.2.1 gavlena xmeleTis ekosistemebsa da biologiur nairsaxeobebze 125<br />
8.2.2 gavlena wylis ekosistemebze da biologiur mravalferovnebaze 126<br />
8.3 gavlena <strong>social</strong>-ekonomikur da kulturul komponentebze 134<br />
9. zemoqmedebis SemcirebasTan dakavSirebuli RonisZiebebis winaswari CamonaTvali.......................137<br />
9.1 bio-fizikur garemosTan dakavSirebuli RonisZiebebi 137<br />
9.2 socio-ekonomikur komponentebTan dakaSirebuli RonisZiebebi 142<br />
9.3 kulturul memkvidreobasTan dakavSirebuli RonisZiebebi 144<br />
9.4 garemos dacvis RonisZiebebis xarjebis kalkulacia 144<br />
10. alternatiuli Sefaseba...................................................................................................................................................................147<br />
10.1 zemoqmedebis doneebis cvlileba proeqtis variantebis Sesabamisad. 147<br />
10.2 komentarebi variantebTan dakavSirebiT 151<br />
10.2.1 zogierTi ZiriTadi ekologiuri kriteriumebis Sedareba 151<br />
10.2.2 garemos dacvis RonisZiebebis Sedareba 151<br />
11. arasruli monacemebi da informacia.....................................................................................................................................154<br />
12. informacia kvleviTi jgufis Sesaxeb...................................................................................................................................155<br />
13. bibliografia da gamoyenebuli dokumentebi..................................................................................................................156<br />
danarTebi:<br />
danarTi 4-1 sawyisi davalebis dros gamokiTxuli dainteresebuli mxareebi (bunebrivi garemo)<br />
danarTi 4-2 erToblivi swrafi Sefasebisas gamokiTxuli dainteresebuli mxareebi (<strong>social</strong>uri<br />
garemo)<br />
danarTi 6-1 kvlevis gafarToebul adgilas potenciurad arsebuli miwiszeda faunios<br />
CamonaTvali<br />
danarTi 6-2 wylis fauna<br />
danarTi 11 im adamianebis/organizaciebis CamonaTvali, romlebTanac Sexvedra Sedga winaswari<br />
kvlevebis procesSi<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
სურათები<br />
ილუსტრაციების სია<br />
სურათი 1.1: ხუდონის პროექტის ადგილმდებარეობა................................................................. 2<br />
სურათი 3.1: საქართველო კავკასიის რეგიონში ......................................................................... 9<br />
სურათი 3.2: ახალი ხაიშის ადგილმდებარეობა....................................................................... 19<br />
სურათი 5.1: საკვლევი ტერიტორიების რუკა.......................................................................... 41<br />
სურათი 5.2: ზოგადი სამგანზომილებიანი ხედი, ზედა წყალგამყოფის წყალაღმა მდებარე<br />
პუნქტიდან: ენგურის ხეობა, მესტიის ხეობა (Google Earth, 2007)............................. 43<br />
სურათი 5.3: ზოგადი სამგანზომილებიანი ხედი, ზედა წყალგამყოფის წყალაღმა მდებარე<br />
პუნქტიდან: ენგურის ხეობა სვიპსა და ფარს შორის (Google Earth, 2007).................... 43<br />
სურათი 5.4: ზოგადი სამგანზომილებიანი ხედი, ენგურის წყალგამყოფის ცენტრალური ნაწილის<br />
წყალაღმა მდებარე პუნქტიდან: ხუდონის პროექტის ადგილი და ენგურის წყალსაცავი<br />
(Google Earth, 2007)..................................................................................... 44<br />
სურათი 5.5: ზოგადი სამგანზომილებიანი ხედი, ენგურის წყალგამყოფის ქვედა ნაწილის წყალაღმა<br />
მდებარე პუნქტიდან: ენგურის კაშხალი და გალის წყალსაცავი (Google Earth, 2007)...... 44<br />
სურათი 6.1: საშუალო წლიური ტემპერატურის განაწილება საკვლევ ტერიტორიაზე (წყარო:<br />
UNDP/GEF, 1999) ......................................................................................... 46<br />
სურათი 6.2: ატმოსფერული ნალექების ჯამური მოცულობის საშუალო წლიური განაწილება<br />
(წყარო: UNDP/GEF, 1999) .............................................................................. 46<br />
სურათი 6.3: ნალექების საშუალო თვიური დონე ზუგდიდში 1929-88 წწ. (წყარო: GHCN) ............... 47<br />
სურათი 6.4: ენგურის სამ ნაწილად დაყოფილი წყალგამყოფი..................................................... 49<br />
სურათი 6.5: ცენტრალური საკვლევი ტერიტორიის ქვედა მხარის ზოგადი სამგანზომილებიანი<br />
სურათი (წყარო: Google Earth, 2007) ................................................................ 50<br />
სურათი 6.6: საკვლევი ტერიტორიის ნიადაგების რუკა (წყარო: CENN)......................................... 52<br />
სურათი 6.7: ენგურის წყალსაცავის დონის ცვლილება წლის განმავლობაში, მონაცემები: 2004<br />
წლის აპრილი-2006 წლის იანვარი (წყარო: USAID, 2005)....................................... 54<br />
სურათი 6.8: მცენარეული საფარის ვერტიკალური განაწილება დასავლეთ საქართველოში.................. 59<br />
სურათი 6.9: მცენარეული საფარი ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე ........................................ 60<br />
სურათი 6.10: სვანეთის დაცული ტერიტორიის პროექტი (გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი<br />
რესურსების სამინისტრო, მსოფლიო ბანკი) ........................................................... 71<br />
სურათი 6.11: სვანეთის პრიორიტეტული კონსერვაციის ტერიტორიის პროექტი (ველური ბუნების<br />
საერთაშორისო ფონდის კავკასიის ოფისი)............................................................. 75<br />
სურათი 6.12: ენგურისა და ერისწყლის სამდინარო სისტემებზე არსებული (ენგური და ვარდნილი)<br />
და დაგეგმილი (ხუდონი) ჰიდროელექტრო სადგურების ინფრასტრუქტურის სქემა.......... 78<br />
სურათი 6.13: საქართველოში დაფიქსირებული მიწისძვრების ეპიცენტრები................................... 82<br />
suraTi 7-1: samegrelo-zemo svaneTis regioni ................................................................... 85<br />
suraTi 7-2: kulturuli memkvidreobis adgilebi .............................................................107<br />
suraTi 7-3: kulturuli memkvidreobis adgilebi..............................................................109<br />
suraTi 10-1. daculi datborili teritoria kaSxlis variantebisaTvis...............................149<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
ცხრილები<br />
cxrili 1-1: teqnikuri da usafrTxoebis kvlevebis ganrigi.......................................................................................................3<br />
cxrili 2-1: kaSxlis ZiriTadi maxasiaTeblebi (1992 wlis proeqtis mixedviT)...................................................4<br />
ცხრილი 2-2: მთავარი წყალსაცავის მახასიათებლები 1-ელი და მე-2 ვარიანტებისათვის...............................................5<br />
ცხრილი 2-3: კაშხლის ალტერნატიული ვარიანტები (ე.ს. კოლენკო-სტაკი)..................................................................................7<br />
ცხრილი 3-1: საქართველოს დაცული ტერიტორიების კლასიფიკაცია.............................................................................................15<br />
ცხრილი 6-1: ენგურის კაშხლის წყალსაცავის ძირითადი მახასიათებლები...............................................................................53<br />
ცხრილი 6-2: წყლის ხარისხი - მდინარე ენგურის სისტემა - პროექტის მიღების მისიის დროს<br />
შეგროვილი სინჯებიდან (2007 წლის 1პრილი), ანალიზი ჩაატარა შპს გამამ, თბილისი............56<br />
ცხრილი 6-3: ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე პოტენციურად გავრცელებულ მცენარეთა<br />
გადაშენების მყოფ სახეობათა წინასწარი სია (VU: სარისკო, EN: გადაშენების პირას მყოფი)<br />
და ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე პოტენციურად გავრცელებულ ჯიშთა წინასწარი<br />
სია........................................................................................................................................................... 62<br />
ცხრილები 6-4: centralur sakvlev teritoriaze potenciurad გავრცელებული ენდემური<br />
ჯიშებისა და სახეობების წინასწარი წია.................................................................................................................................63<br />
ცხრილი 6-5: ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე პოტენციურად არსებული ფაუნის გადაშენების<br />
პირას მყოფი და ენდემური სახეობები (RSA) ..................................................................................... 68<br />
ცხრილი 6-6: ტყის საფარი საქართველოში.............................................................................................................................................................79<br />
cxrili 7-1: xaiSis Temis miwaTsargebloba.................................................................................................................................................86<br />
cxrili 7-2: sakvlev teritoriaze mcxovrebi mosaxleoba.........................................................................................................87<br />
cxrili 7-3: xaiSis sasoflo-sameurneo produqcia............................................................................................................................95<br />
cxrili 7-4: sakvlev teritoriaze arsebuli kulturuliZeglebi.................................................................................105<br />
cxrili 7-5: kulturuli mniSvnelobis mqone adgilebi mTavari sakvlevi teritoriis<br />
farglebs gareT.......................................................................................................................................................................................106<br />
cxrili 8-1: gavlena fizikur komponentebze da Sesabamisi RonisZiebebi...............................................................110<br />
cxrili 8-2: biologiuri komponentebis gavlena da saTanado RonisZiebebi......................................................121<br />
cxrili 8-3: gavlena <strong>social</strong>-ekonomikur komponentebze da Sesabamisi RonisZiebebi................................129<br />
cxrili 10-1: bunebriv garemosa da mosaxleobaze zemoqmedebis winaswari Sefaseba ..............153<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
აბრევიატურები<br />
APRL<br />
მიწის მესაკუთრეთა უფლებების დაცვის ასოციაცია<br />
AZE<br />
კავშირი ნულოვანი გადაშენებისათვის<br />
BTC<br />
ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის პროექტი<br />
CIS<br />
დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა<br />
ESIA<br />
ეკოლოგიური და სოციალური ზეგავლენის შეფასება<br />
GIS<br />
გეოინფორმაციული სისტემა<br />
HPP<br />
ჰიდროელექტრო სადგური<br />
IBAs<br />
ფრინველებისათვის მნიშვნელოვანი არეალების პროგრამა<br />
IPAs<br />
მცენარეთათვის მნიშვნელოვანი არეალების პროგრამა<br />
MOE<br />
ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
NGO<br />
არასამთავრობო ორგანიზაცია<br />
PRA<br />
სწრაფი წარმომადგენლობითი შეფასება<br />
RAP<br />
განსახლების სამოქმედო გეგმა<br />
SEA<br />
სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასება<br />
TOR<br />
კომპეტენციის სფერო<br />
UNESCO<br />
გაეროს განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია, იუნესკო<br />
WCD<br />
კაშხლების მსოფლიო კომისია<br />
WGS<br />
მსოფლიო გეოდეზიური სისტემა<br />
NEAP<br />
სახელმწიფო გარემოსდაცვითი სამოქმედო გეგმა<br />
NBSAP<br />
ბიომრავალფეროვნების სახელმწიფო სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა<br />
EU TACIS<br />
ევროპის თანამეგობრობის აღმოსავლეთ ევროპის, კავკასიისა და შუა აზიის<br />
ქვეყნებთან თანამშრომლობის პროგრამა<br />
OEDC<br />
ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია<br />
NATO<br />
ჩრდილოატლანტიკური კავშირი<br />
NREC<br />
კავკასიის ახალი რეგიონული გარემოსდაცვითი ცენტრი<br />
CITES ველური ფაუნისა და ფლორის გადაშენების პირას მყოფი სახეობებით<br />
საერთაშორისო ვაჭრობის კონვენცია<br />
BD<br />
ბიომრავალფეროვნება<br />
UNCCD<br />
გაეროს კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ<br />
MEPNR<br />
გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო<br />
EPA<br />
გარემოსდაცვითი აქტი<br />
EIA<br />
გარემოზე ზეგავლენის შეფასება<br />
EA<br />
გარემოსდაცვითი შეფასება<br />
SEE<br />
სახელმწიფო ეკოლოგიური ინსპექცია<br />
IUCN<br />
ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირი<br />
FCG<br />
საქართველოს ტყის კოდექსი<br />
DoF<br />
სატყეო დეპარტამენტი<br />
GCCW<br />
საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი - ”ბუდე”<br />
B.C.<br />
ძველი წელთაღრიცხვით<br />
CENN<br />
კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
1<br />
1. Sesavali<br />
1.1 zogadi nawili<br />
xudonis kaSxali da hidroeleqtro sadguri (hesi), romelic mdebareobs zemo svaneTis<br />
regionSi, erTerTia sabWoTa periodSi daproeqtebul im ramdenime msxvil hidroeleqtro<br />
nagebobas Soris, romelTa mizani iyo dasavleT saqarTveloSi, mdinare enguris auzis hidrosageneracio<br />
SesaZleblobebis aTviseba. imave periodSi dasrulda da amuSavda enguris hesi da<br />
vardnilis hidroeleqtrosadgurTa kaskadi, xolo mdinaris dinebis zemoT mdebare xudonis<br />
nagebobis mxolod nawilobriv aSeneba moeswro.<br />
mSenebloba Seferxda garkveuli politikuri, ekologiuri da finansuri problemis gamo,<br />
Tumca, saqarTvelos xelisuflebas ganzraxuli aqvs misi ganaxleba.<br />
proeqtis usafrTxoebis aspeqtebis Seswavlaze pasuxismgebeli organizaciaa konsorciumi BRLi-<br />
ARS Progetti Assignment, romlis movaleobebSi Sedis proeqtis garemoze zegavlenis Sefasebis<br />
(gzS) angariSis momzadeba da misi wardgena energetikis saminiatrosaTvis, agreTve<br />
garemosdacviTi marTvis gegmisa (gmg) da gansaxlebis samoqmedo gegmis (gsg) damuSaveba.<br />
winamdebare angariSi exeba aRniSnuli samuSaoebis pirvel fazas – `winaswari ekologiur<strong>social</strong>uri<br />
Sefaseba~. angariSis damkveTia saqarTvelos energetikis saministro.<br />
1.2 proeqtis fonuri monacemebi<br />
mdinare enguri. mdinare enguri (221 km) saqarTvelos samdinare sistemebs Soris erTerTi<br />
umniSvnelovanesia. is ikvebeba ramdenime wyarodan, ZiriTadad, myinvarebidan da TovliT.<br />
mdinaris wyali Tavs iyris zemo svaneTis regionis zeda xeobaSi, Semdeg miedineba viwro, Rrma<br />
kanionebSi, gaivlis dablobebs da bolos Caedineba Sav zRvaSi.<br />
mdinaris sruli vardna 2,600 m Seadgens, auzi 4,062 km2 moicavs, saSualo grZelvadiani gadineba<br />
5.35 km3-ia, xolo hidro potenciali Sefasebulia 21 miliardi kvt/sT-is odenobiT (aqedan 5.5<br />
miliardi kvt/sT ukve aTvisebulia).<br />
xudonis kaSxali da hidroeleqtro sadguri (hesi). saqarTvelos energetikis saministros mier<br />
SemoTavazebuli xudonis proeqtis ganxorcielebis adgilia mdinare enguris viwro xeoba,<br />
enguris arsebuli TaRovani kaSxlidan (erTerTi udidesia msoflioSi arsebul betonis<br />
TaRovan kaSxalTa Soris) da hesebis kaskadebis sistemidan wyalaRma 32 km-is daSorebiT.<br />
proeqtis mizania energo deficitis Semcireba da saeqsporto potencialis zrda damatebiTi<br />
hidroeleqtro generaciis safuZvelze:<br />
• damatebiTi tevadoba hesis wyalsacavSi;<br />
• damatebiTi energiis gamomuSaveba axali hesis meSveobiT;<br />
• enguris kaSxlis wyalsacavis saeqspluatacio vadis gaxangrZliveba;<br />
• meti eleqtroenergiis gamomuSaveba xudonis, engurisa da wyaldaRma mdebare hesebis<br />
kaskadis sistemis erToblivi eqspluataciiT;<br />
• xudonis kaSxlisa da hidroeleqtro sadguris mSenebloba mdinare engurze daiwyo 1979<br />
wels. Tumca, xudonis hesis mSenebloba SeCerda 1989 wels politikuri, ekologiuri da<br />
seismuri riskebidan gamomdinare.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
2<br />
სურათი 1.1: ხუდონის პროექტის ადგილმდებარეობა<br />
Tumca, xudonis hesis im mniSvnelobidan da aucileblobidan gamomdinare, rac mas akisria<br />
saqarTvelos saerTo energetikuli sistemis funqcionierebisaTvis, agreTve arsebuli energo<br />
deficitis Semcirebis TvalsazerisiT, saqarTvelos energetikis saministro mudmivad zrunavs<br />
da fiqrobs xudonis kaSxlisa da hesis mSeneblobis dawyebaze.<br />
winaswari garemosdacviTi Sefasebebi. 1989 wels dasrulebul samuSaoebTan mimarTebaSi<br />
Catarda proeqtis usafrTxoebis kvlevebi, romlebic moicavda garemosdacviT, ekologiur,<br />
gansaxlebisa da seismur aspeqtebs.<br />
winaswar kvlevebSi, xudonis adgilmdebareobidan gamomdinare, savaraudo ekologiuri<br />
zemoqmedeba Sefasda minimalurad, vinaidan is mdinare engurze ukve arsebul wyalsacavTa<br />
mTel sistemaSi yvelaze maRla mdebare wyalsacavia. miuxedavad amisa, am regionis bunebrivi<br />
garemos Sesaxeb arsebuli monacemebi, rogorc Cans, SedarebiT mwiria.<br />
rac Seexeba <strong>social</strong>ur sakiTxebs, 1992 wels Catarebuli gansaxlebis masStabebis Sefasebisas<br />
aRmoCnda, rom proeqtma SesaZloa imoqmedos 6 sofelze, daaxloebiT 1000 adamianze.<br />
saWiroa aRniSnuli winaswari Sefasebis ganxleba msoflio bankis moTxovnebTan harmonizaciis<br />
mizniT.<br />
xudonis hesis axal proeqtTan dakavSirebuli mimdinare kvlevebi. amJamad mimdinareobs 3<br />
erTmaneTisgan damoukidebeli kvleva axal proeqtTan mimarTebaSi:<br />
• usafrTxoebis kvlevebi – Semxrulebeli BRLingénierie – ARS Progetti;<br />
• teqnikuri kvlevebi – Semsrulebeli Colenco Stucky JV;<br />
• strategiuli garemosdacviTi Sefaseba (sgS) saqarTvelos energetikul seqtorTan<br />
mimarTebaSi – Semsrulebeli South East Europe Consultants Ltd.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
3<br />
1.3 Sefasebis fazis miznebi<br />
qvemoT moyvanil cxrilSi mocemulia xudonis hesis proeqtis teqnikuri da usafrTxoebis<br />
kvlevebis ganrigi:<br />
cxrili 1-1: teqnikuri da usafrTxoebis kvlevebis ganrigi<br />
fazebi xangrZlivoba teqnikuri kvlevebi usafrTxoebis kvlevebi<br />
I 2 Tve arsebuli mdebareobisa da<br />
samuSaoebis, agreTve arsebuli<br />
dokumentaciis Sefaseba<br />
II 3 Tve proeqtis gansazRvra, anu<br />
alternatiuli variantebis<br />
(mdebareobis, tipisa da moculobis)<br />
kvleva<br />
winaswari garemosdacviTi<br />
da <strong>social</strong>uri Sefaseba<br />
gadawyvetileba teqnikur-ekonomikuri dasabuTebis samizne alternatiuli variantis Sesaxeb<br />
gzS da gansaxlebis<br />
III 7 Tve teqnikur-ekonomikuri dasabuTeba<br />
samoqmedo gegma<br />
samuSaoTa dawyebis gadawyvetileba<br />
IV 4 Tve detaluri teqnikuri pirobebi da<br />
proeqti, winaswari SerCeva da<br />
-<br />
saganacxado dokumentebis mzadeba<br />
winamdebare angariSi `winaswari ekologiur-<strong>social</strong>uri Sefaseba~ miznad isaxavs im sakiTxebis<br />
speqtrisa da siRrmis mimoxilvas, romlebic SemdgomSi detalurad ganixileba garemoze<br />
zegavlenis Sefasebis angariSSi proeqtis momdevno – me-3 fazaSi.<br />
es winaswari samuSao, romelic Catarda teqnikuri kvlevis I da II fazaze pasuxismgebel<br />
eqspertebTan erTad, saSualebas iZleva, Camoyalibdes proeqtis iseTi formulireba, sadac<br />
garemosdacviTi sakiTxebi adreuli fazidan iqneba integrirebuli, rogorc teqnikuri<br />
perspeqtiviT, agreTve ZiriTadi jgufebis konsultaciebiT mopovebul mosazrebaTa<br />
TvalsazrisiT.<br />
usafrTxoebis kvlevebis pirveli, winamdebare nawili Semdeg miznebs isaxavs:<br />
• dazustdes kvleviT moculi teritoria;<br />
• dazustdes monacemebis zusti mdgomareoba – rogorc arsebulis da xelmisawvdomisa,<br />
agreTve dasasrulebeli an gasaaxlebelisa;<br />
• gamovlindes bio-fizikuri, socio-ekonomikuri da memkvidreobiTi (kulturuli<br />
memkvidreobis) garemos yvelaze mgrZnobiare komponentebi;<br />
• gamovlindes proeqtis iseTi elementebi, romlebic gamoiwvevs ekologiur zegavlenas,<br />
agreTve iseTebi, romlebic savaraudod Seqmnis konfliqtebs da moiTxovs ufro<br />
intensiur Zalisxmevas sakonsultacio samuSaos mimdinareobisas;<br />
• ganxiluli iqnas proeqtis sxvadasxva alternativa potenciuri garemosdacviTi<br />
zegavlenis TvalsazrisiT;<br />
• dadgindes im zomaTa pirveli kompleqsi, romelTac SeuZlia mniSvnelovani uaryofiTi<br />
zegavlenis Semcireba an kompensireba da dadebiTi zegavlenis gaZliereba;<br />
• momzaddes winadadebebi adgilobriv mosaxleobasTan da sxva monawile jgufebTan<br />
komunikaciis strategiis Sesaxeb.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
4<br />
2. proeqtisa da alternatiuli variantebis<br />
aRwera<br />
am TavSi aRwerilia proeqtis sxvadasxva komponenti proeqtis ZiriTadi variantis SemTxvevaSi<br />
(xudonis kaSxali, romelic aigeba Tavdapirvelad dagegmil adgilas wylis 2 sxvadasxva<br />
niSnuliT) da 6 sxva alternativis SeemTxvevaSi, maT Soris mSeneblobis ganuxorcieleblobis<br />
pirobebSi. yoveli variantis SemTxvevaSi savaraudoa urTierTqmedeba da zegavlena bunebriv da<br />
<strong>social</strong>ur garemoze.<br />
ZiriTad variantsa da alternatiul variantebSi warmodgenili monacemebi mowodebulia<br />
erToblivi sawarmos Colenco-Stucky mier.<br />
2.1 kaSxali da hidroeleqtro sadguri<br />
2.1.1 xudonis hidroeleqtro sadguris Tavdapirveli<br />
infrastruqtura<br />
kaSxlis Tavdapirveli proeqti iTvaliswinebda 200 m simaRlis ormagi simrudis TaRovani<br />
kaSxlis agebas.<br />
xudonis hidroeleqtro sadguris proeqtis ganxorcieleba SeCerda 1989 wlis ivnisSi.<br />
cxrilSi warmodgenilia 1992 wlis proeqtis mixedviT xudonis kaSxlis reliefuri monacemebi:<br />
cxrili 2-1: kaSxlis ZiriTadi maxasiaTeblebi (1992 wlis proeqtis mixedviT)<br />
kaSxlis tipi<br />
simaRle<br />
Txemis niSnuli<br />
sigane<br />
fundamentis sisqe<br />
wylis gamSvebi fskerze<br />
1992 design<br />
ormagi simrudis TaRovani kaSxali<br />
170.50 m<br />
670 m zRvis donidan<br />
3.9 m<br />
25 m<br />
2 gamSvebi diametri = 3 m<br />
1989 wels dasrulebuli samuSaoebi moicavda Semdeg komponentebs:<br />
• mSeneblobis adgilamde misasvleli droebiTi da mudmivi gza;<br />
• samSeneblo nagebobebi da banakebi;<br />
• mdinaris gadasagdebi samuSaoebi, maT Soris gvirabisa da wylis aRma da daRma mdebare<br />
koferdamebi;<br />
• TaRovani kaSxlis nawilobrivi gaTxra da saZirkvlis damuSaveba, maT Soris 84,000 m3<br />
betoni kaSxlis fundamentis cokolisaTvis;<br />
• miwisqveSa samuSaoebi – gaTxra da betoniT nawilobrivi damuSaveba;<br />
• 500 kilovoltiani qvesadguri.<br />
2.1.2 xudonis hidroeleqtro sadguris 2008 wlis proeqti –<br />
ZiriTadi maxasiaTeblebi<br />
erTobliv sawarmo Colenco-Stucky mier SemoTavazebuli kaSxlis 2008 wlis proeqtis ZiriTadi<br />
maxasiaTeblebi II fazis proeqtis gansazRvris angariSis muSa variantSi Semdegia:<br />
• yvela struqtura aRimarTeba Tavdapirvelad dagegmil adgilas;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
5<br />
• satkepniT gamkvrivebuli betonis TaRovani gravitaciuli kaSxali wylis doniT 702.0 m<br />
kaSxlis RerZis Tavdapirvel adgilas;<br />
• zedapiruli wyalsagdebi marcxena napirze;<br />
• centraluri safexurebrivi wyalsagdebi;<br />
• wylis mimRebi marjvena napirze, ZiriTadad 1982 wlis mdebareobiT;<br />
• arsebuli miwisqveSa samuSaoebis integrireba axal eleqtromeqanikur danadgarebTan 700<br />
megavati saproeqto simZlavris pirobebSi (3X234 megavati).<br />
წყალსაცავს შესაძლოა გააჩნდეს შემდეგი მახასიათებლები:<br />
ცხრილი 2-2: მთავარი წყალსაცავის მახასიათებლები 1-ე ლი და მე-2 ვარია ნტებისა თვის<br />
დასატბორი ფართობი (წყალსაცავი)<br />
წყლის დონე ჩვეულებრივ პირობებში<br />
მოცულობა<br />
წყლის მინიმალური დონე<br />
მაქსიმალური სიღრმე<br />
# 400 ჰექტარი<br />
670 -700 მ ზღვის დონიდან<br />
# 350 მილიონი მ3<br />
645 მ ზღვის დონიდან<br />
145 - 170 მ<br />
• sxva nagebobani<br />
გზების, მუშების დასახლების, ელექტროხაზების, საგრუნტე კარიერებისა და მიწაყრილების, აგრეთვე სხვა<br />
ნაგებობების პროექტები ამჟამად არ არსებობს და ბევრად არის დამოკიდებული შერჩეულ ვარიანტზე.<br />
ბეტონის აგრეგატისათვის საჭირო საშენი მასალები (ფუნდამენტის ბლოკები კაშხლის მარცხენა დასაყრდენზე<br />
და კონსტრუქციის სხვა საბეტონე მასალა) შეიძლება მოძიებულ იქნას ენგურის კაშხლის მშენებლობისას<br />
გამოყენებულ კარიერზე, რომელიც მდინარის ქვედა წელზე, ენგურის წყლით დატბორილ ველზე ხუდონიდან<br />
35 კმ-ში მდებარეობს.<br />
შესაბამისი ხარისხის ქვის კარიერები მიკვლეული იქნება სხვადასხვა ადგილას ხუდონის სამშენებლო<br />
ზონიდან ზემოთ.<br />
ასევე უნდა დაპროექტდეს საბეტონე მასალის დამუშავებისა და დასაწყობების, სარევი დანადგარის<br />
განლაგების ადგილი.<br />
ყველა ამგვარი ლოკაცია უნდა მოინიშნოს რუკაზე და ჩართული იქნას გარემოსდაცვით შეფასებაში.<br />
2.2 proeqtis alternatiuli variantebi<br />
proeqtis gansaxilveli variantebi moicavs Semdeg elementebs:<br />
• kaSxlis adgilmdebareoba<br />
winamdebare kvlevaSi kaSxlisa da wylis mimRebi struqturebis samomavlo mdebareobis<br />
gansazRvris mizniT Sefasda oTxi adgili. qvemoT mocemulia kaSxlis mosawyobad<br />
Seswavlili sxvadasxva adgili:<br />
o xudonis istoriuli/Tavdapirveli adgili – 1-eli da me-2 variantebi: ZiriTadi<br />
variantebi. kaSxlis ageba hidroproeqtis mier SerCeul Tavdapirvel adgilze,<br />
sadac 1989 wels proeqtis SeCerbamde ukve Catarda didi raodenobis samuSao.<br />
kaSxlis RerZi mdebareobs mdinare enguris saTavidan 113.7 km-is daSorebiT<br />
kalapotis wertilSi zRvis donidan 530.3 m. am adgilze moiazreba variantebi 1,<br />
2A da 2B.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
6<br />
o xaiSi C – variantebi 3-5: istoriuli mdebareobidan 4.6 km-iT wyalaRma, xaiSsa<br />
da mdinare nenskras SesarTavs Soris. am adgilas agreTve kombinirebuli iqneba<br />
wyalaRma mdebare kaSxali da eleqtrosadguri xudonis qvabulSi, romelic<br />
mowyobili iqna xudonis Tavdapirveli proeqtisaTvis. kaSxlis RerZi<br />
mdebareobs zRvis donidan 570.3 m-ze. am adgilas gaTvaliswinebulia kaSxlis<br />
ადგილი ვარიანტი ქვე-ვარიანტი აღწერა<br />
წყალსაცავის სიმაღლის<br />
ნიშნული (მ)<br />
mowyoba variantebSi 3A, 3B, 4A, 4B da 5.<br />
o xaiSi B – me-6 varianti: istoriuli mdebareobidan 5.6 km-iT wyalaRma, xaiSsa da<br />
mdinare nenskras SesarTavs wyalaRma. es adgili SeirCa pirveli mcdelobisas,<br />
momxdariyo wyalaRma mdebare kaSxlis eleqtrosadgurTan xudonis qvabulSi,<br />
romelic mowyobili iqna xudonis Tavdapirveli proeqtisaTvis. kaSxlis RerZi<br />
mdebareobs zRvis donidan 635.3 m-ze. am adgilas gaTvaliswinebulia kaSxlis<br />
mowyoba variantebSi 6A, 6B, 6C da 6D.<br />
o xaiSi A – zeda varianti – me-7 zeda varianti: istoriuli mdebareobidan 9.4 kmiT<br />
wyalaRma, xaiSsa da mdinare nenskras SesarTavs wyalaRma. kaSxlis RerZi<br />
mdebareobs zRvis donidan 701.0 m-ze. am adgilas gaTvaliswinebulia kaSxlis<br />
mowyoba variantebSi 7A, 7B, 7C da 7D.<br />
o xaiSi A – qveda varianti – me-7 qveda varianti: istoriuli mdebareobidan 8 kmiT<br />
wyalaRma, xaiSsa da mdinare nenskras SesarTavs wyalaRma. kaSxlis RerZi<br />
mdebareobs zRvis donidan 670.3 m-ze. am adgilas gaTvaliswinebulia kaSxlis<br />
mowyoba variantebSi 7E, 7F, 7G da 7H.<br />
o me-8 varianti: Tavdapirveli kaskadi<br />
o me-9 varianti: kaSxlis aSenebis gareSe.<br />
• kaSxlis sainJinro proeqti: TaRovani kaSxali, satkebniT gamkvrivebuli betonis<br />
TaRovani gravitaciuli kaSxali wylis sxvadasxva doniT, wyalsagdebi (dabali kaSxali)<br />
silis damWerebiT;<br />
• yvela konceptualuri variantis SemTxvevaSi eleqtrosadguri ganTavsdeba aresebul<br />
miwisqveSa eleqtrosadgurSi, romlis mSenebloba nawilobriv dasrulda xudonis<br />
Tavdapirveli proeqtis farglebSi;<br />
• kaSxlidan eleqtrosadguramde mimyvani gvirabis aSeneba aucilebeli iqneba, Tu kaSxali<br />
ganTavsda Tavdapirveli adgilis zemoT (4.5-9 km);<br />
• maqsimaluri saproeqto simZlavre arsebul xudonis qvabulSi Sefasebulia 750<br />
megavatad. es simZlavre warmoadgens winamdebare kvlevaSi Sefasebuli saproeqto<br />
simZlavris zeda zRvars;<br />
• silis damWerebi gaTvaliswinebulia wyalsagdebebisa da dabali kaSxlebis<br />
variantebisaTvis, romelTac ar gaaCnia sakmarisi moculoba danaleqi qviSebis<br />
dasaWerad.<br />
teqnikur jgufTan, eqspertTa sabWosTan da msofilo bankis warmomadgenlebTan Semdgari<br />
ganxilvebis Sedegad, teqnikuri, garemosdacviTi da finansuri Sefasebebi Sejerda im formiT,<br />
rogorc es warmodgenilia cxrilSi 2-3 moyvanil variantebSi.<br />
qvemoT mocemuli winaswari ekologiur-<strong>social</strong>uri Sefaseba moicavs proeqtis ZiriTad<br />
variantebs xudonis kaSxlis Tavdapirveli mdebareobis farglebSi:<br />
o 1-eli varianti – dabali kaSxali xudonze kaSxlis wylis doniT 670.0 m-ze, rac<br />
Seesabameba 1992 wlis gadamuSavebul proeqts;<br />
o me-2 varianti – maRali kaSxali xudonze kaSxlis wylis doniT 700.0 m-ze, rac<br />
Seesabameba 1982 wlis Tavdapirvel proeqts.<br />
winaswari ekologiur-<strong>social</strong>uri Sefaseba agreTve moicavs sxvadasxva alternatiuli<br />
variantis ekologiur Sefasebas (Tavi 10).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
7<br />
ცხრილი 2-3: კაშხლის ალტერნატიული ვარიანტები (ე.ს. კოლენკო-სტაკი)<br />
1-ელი ვარიანტი - დაბალი კაშხალი 670.0<br />
ხუდონი<br />
თავდაპირველი<br />
ადგილი<br />
მე-2 ვარიანტი<br />
A<br />
B<br />
მაღალი კაშხალი<br />
გრავიტაციული თაღით<br />
მაღალი კაშხალი<br />
გრავიტაციული თაღით<br />
700.0<br />
700.0<br />
ხაიში C<br />
დინების ზედა<br />
ხაიში<br />
და<br />
დინების ქვედა<br />
შენაკადი<br />
მე-3 ვარიანტი<br />
მე-4 ვარიანტი<br />
A<br />
B<br />
დაბალი კაშხალი<br />
(წყლის გადასადენი)<br />
დაბალი კაშხალი<br />
(წყლის გადასადენი)<br />
578.0<br />
615.0<br />
A საშუალო კაშხალი 670.0<br />
B საშუალო კაშხალი 700.0<br />
მე-5 ვარიანტი - მაღალი კაშხალი 725.0<br />
დინების ზედა<br />
ხაიში<br />
A<br />
დაბალი კაშხალი<br />
(წყლის გადასადენი)<br />
645.0<br />
ხაიში B<br />
და<br />
დინების ზედა<br />
შენაკადი<br />
მე-6 ვარიანტი<br />
B<br />
დაბალი კაშხალი<br />
(წყლის გადასადენი)<br />
670.0<br />
C საშუალო კაშხალი 735.0<br />
D მაღალი კაშხალი 800.0<br />
დინების ზედა<br />
ხაიში<br />
A<br />
დაბალი კაშხალი<br />
(წყლის გადასადენი)<br />
713.0<br />
და<br />
მე-7 ვარიანტი<br />
B<br />
დაბალი კაშხალი<br />
(წყლის გადასადენი)<br />
730.0<br />
დინების ზედა<br />
შენაკადი<br />
დინების ზემოთ<br />
C საშუალო კაშხალი 800.0<br />
D მაღალი კაშხალი 870.0<br />
ხაიში A<br />
დინების ზედა<br />
ხაიში<br />
E<br />
დაბალი კაშხალი<br />
(წყლის გადასადენი)<br />
683.0<br />
და<br />
დინების ზედა<br />
შენაკადი<br />
მე-7 ვარიანტი<br />
დინების ქვემოთ<br />
F<br />
დაბალი კაშხალი<br />
(წყლის გადასადენი)<br />
700.0<br />
G საშუალო კაშხალი 730.0<br />
H მაღალი კაშხალი 800.0<br />
ხაიში<br />
(კასკადის<br />
პროექტი)<br />
თავდაპირველი<br />
მე-8 ვარიანტი მაღალი კაშხალი 910.0<br />
ცვლილების გარეშე მე-9 ვარიანტი კაშხლის გარეშე 0<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
8<br />
3. samarTlebriv-institucionaluri<br />
safuZveli<br />
winamdebare TavSi mimoxilulia proeqtis samarTlebriv-institucionaluri safuZveli da<br />
garemoze zegavlenis kvleva, romelic momavalSi Seva garemoze zegavlenis Sefasebis<br />
angariSSi (usafrTxoebis kvlevebis III faza).<br />
3.1 qarTuli kanonmdebloba da institutebi<br />
3.1.1 saxelmwifo politikis miznebi<br />
საქართველოს დამოუკიდებლობის შემდგომ წლებში საბჭოთა კანონები თანდათანობით შეიცვალა ახალი<br />
ეროვნული კანონმდებლობით, რომლებიც დიდწილად ეფუძნება ევროპულ კანონმდებლობასა და რიოს<br />
დეკლარაციასა და გეგმა 21-ს.<br />
yvelaze seriozul garemosdacviT gamowvevebze reagirebis mizniT ganxorcielda rigi<br />
qmedebebisa garemosdacviTi kanonmdeblobis saTanado kompleqtis Sesaqmnelad.<br />
საქმიანობის კონკრეტული სახეებისათვის ჩართულია დაგეგმარებით დოკუმენტაციაში, romelTa Sorisaa:<br />
o სოციალ-ეკონომიკური აღორძინებისა და ეკონომიკური ზრდის პროგრამა, დამტკიცებული 2001<br />
წელს (პრეზიდენტის ბრძანებულება #89);<br />
o სიღარიბის შემცირებისა და ეკონომიკური ზრდის სახელმწიფო გეგმის შუალედური დოკუმენტი<br />
(დადგენილება #1282);<br />
o 2000 წლის სახელმწიფო გარემოსდაცვითი სამოქმედო გეგმა (პრეზიდენტის ბრძანებულება #191),<br />
რომელიც გადამუშავდა ? წელს და წარმოადგენს გარემოსდაცვითი პოლიტიკის უახლეს დოკუმენტს,<br />
რომელიც სახავს გარემოსდაცვით პრიორიტეტებს;<br />
o 2005 წლის ბიომრავალფეროვნების სახელწიფო სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა (დადგენილება #27).<br />
3.1.2 რეგიონული და საერთაშორისო თანამშრომლობა<br />
3.1.2.1 რეგიონული თანამშრომლობა<br />
გარემოსდაცვით სფეროში რეგიონული თანამშრომლობა ვრცელდება სხვადასხვა დონეზე:<br />
o საქართველო ერთერთია იმ ექვს ქვეყანას შორის (სომხეთი, აზერბაიჯანი, რუსეთის ფედერაციის<br />
კავკასიური ნაწილი, ჩრდილო-აღმოსავლეთ თურქეთი და ირანის ჩრდილო-დასავლეთი ნაწილი),<br />
რომელიც შეადგენს კავკასიის რეგიონს და ეკორეგიონს, რომელიც ისტორიულად და<br />
გეოგრაფიულად მოიაზრება, როგორც შავი და კასპიის ზღვებს შორის არსებული რეგიონი;<br />
o გარდა ამისა, საქართველო შედის შავი ზღვის ქვეყნების ჯგუფში და ჩართულია შავი ზღვის<br />
კონსერვაციის თანმშრომლობაში;<br />
o საქართველო შედის დსთ-ის ქვეყნების სამთავრობოთაშორისო გარემოსდაცვით საბჭოში, რომელიც<br />
კოორდინაციას უწევს გარემოსდაცვით სფეროში მიმდინარე საქმიანობას ქვეყნებს შორის.<br />
გარდა ამისა, ფუნქციონირებს კავკასიის რეგიონული გარემოსდაცვითი ცენტრი.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
9<br />
სურათი 3.1: საქართველო კავკასიის რეგიონში<br />
3.1.2.2 საერთაშორისო ხელშეკრულებები<br />
საქართველოს რესპულიკამ სწრაფად მოახდინა გარემოსდაცვითი საერთაშორისო ინსტრუმენტების<br />
რატიფიცირება. ჩვენი კვლევის ფარგლებში აღსანიშნავია რამდენიმე მათგანი:<br />
o ბუნებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვა<br />
o ბიოლოგიური მრავალფეროვნების კონვენცია;<br />
o რამსარის კონვენცია ჭაობიანი ადგილების შესახებ;<br />
o კონვენცია გადაშენების პირას მყოფი სახეობებით საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ;<br />
o ბონის კონვენცია ველური ცხოველების მიგრაციული სახეობების დაცვის შესახებ.<br />
o კლიმატის ცვლილება<br />
o გაეროს ჩარჩო-კონვენცია კლიმატის ცვლილების შესახებ;<br />
o მონრეალის ოქმი ოზონის შრის დამაბინძურებელი ნივთიერებების შესახებ;<br />
o ვენის კონვენცია ოზონის შრის დაცვის შესახებ;<br />
o გაეროს კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ.<br />
o დაბინძურება და ეკოლოგიური საფრთხეები<br />
o ევროპის ხელშეკრულება მნიშვნელოვანი საფრთხეების შესახებ.<br />
o კულტურული მემკვიდრეობა<br />
o ევროპული კონვენცია ევროპის არქიტექტურული მემკვიდრეობის დაცვის შესახებ;<br />
o ევროპული კონვენცია ევროპის არქეოლოგიური მემკვიდრეობის დაცვის შესახებ.<br />
o საჯარო ინფორმაცია<br />
o აარჰუსის კონვენცია გარემოსდაცვით სფეროში ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის,<br />
გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობისა და სამართლიანობის<br />
ხელმისაწვდომობის შესახებ.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
10<br />
3.1.3 გარემოსდაცვითი ინსტიტუციონალური საფუძველი<br />
საქართველოს საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლება ძირითადად ცენტრალიზებულია.<br />
პარლამენტი წარმოადგენს კანონების მიმღებ ძირითად ორგანოს, ხოლო გარემოსდაცვით საკითხებში მთავარი<br />
სუბიექტია პარლამენტის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტი.<br />
გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო წარმოადგენს მთავარ უწყებას, რომელიც<br />
პასუხისმგებელია გარემოსდაცვით პოლიტიკასა და მართვაში გადაწყვეტილებათა მიღება-განხორციელებაზე.<br />
გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს ხელმძღვანელობს მინისტრი, მას<br />
ექვემდებარებიან მინისტრის მოადგილეები, რამდენიმე დეპარტამენტი და საქვეუწყებო<br />
დაწესებულება, როგორც ეს ნაჩვენებია სურათზე 2.<br />
ლიცენზიებისა და ნებართვების დეპარტამენტი პასუხისმგებელია ინვესტორთა მიერ წარმოდგენილი<br />
პროექტების ეკოლოგიურ შეფასებაზე, ზოგადად ეკოლოგიური შეფასებების მომზადებაზე,<br />
დასკვნების ფორმულირებასა და გამოქვეყნებაზე.<br />
საქვეუწყებო დაწესებულება ეკოლოგიურ ინსპექციას ევალება გარემოსდაცვითი ნებართვების<br />
მოთხოვნათა შესრულების აღსრულება.<br />
ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის განხორციელებაში პოტენციურად ჩართული სხვა დარგობრივი<br />
სამინისტროები და/ან დაწესებულებებია:<br />
o ენერგეტიკის სამინისტრო (პროექტზე პასუხისმგებელი დეა წინამდებარე კვლევის პარტნიორი<br />
ორგანიზაცია);<br />
o კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტრო;<br />
o სოფლის მეურნეობის სამინისტრო;<br />
o შრომის, ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტრო;<br />
o ეკონომიკური განვითარების სამინისტრო (ურბანულ დაგეგმარებასა და მშენებლობაზე<br />
პასუხისმგებელი დაწესებულება);<br />
o ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტრო;<br />
o იუსტიციის სამინისტრო (მიწის მართვაზე პასუხისმგებელი დაწესებულება).<br />
3.1.4 გარემოსდაცვითი კანონმდებლობა<br />
ისევე, როგორც ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების უმეტესობა, საქართველოს რესპუბლიკა გეგმავს<br />
თანამედროვე კანონმდებლობის შექმნას, რომელიც ჩაანაცვლებს ძველ საბჭოურ კანონებს. ბოლო წლების<br />
განმავლობაში ახალი საკანონმდებლო აქტების შემუშავებისა და მიღების პროცესმა მნიშვნელოვანი წინსვლა<br />
განიცადა.<br />
კანონი გარემოს დაცვის შესახებ (1996) ანუ გარემოს დაცვის აქტი არეგულირებს გარემოს დაცვასა და<br />
ბუნებრივი რესურსების გამოყენებას. ის მოიცავს საკითხთა ფართო სპექტრს, მათ შორის გარემოსდაცვით<br />
სტანდარტებს, ბუნებრივი რესურსების გამოყენებასთან დაკავშირებული საქმიანობის ლიცენზირებას,<br />
გარემოსდაცვითი ნებართვების გაცემას, აგრეთვე გარემოსდაცვითი ინფორმაციის სახელმწიფო რეესტრის<br />
წარმოებასა და მონიტორინგს.<br />
ეს ჩარჩო-კანონია, რომელშიც შესულია ამ სფეროში არსებული სხვა რამდენიმე კანონი, რომელთა შორის<br />
აღსანიშნავია კანონი გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის შესახებ და კანონი სახელმწიფო ეკოლოგიური<br />
ინსპექციის შესახებ, აგრეთვე დებულებები გარემოზე ზეგავლენის შეფასების თაობაზე.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
11<br />
გარემოს დაცვის აქტში გათვალისწინებულია მრავალი მნიშვნელოვანი უფლება, მაგალითდ, მოქალაქეთა<br />
უფლება, ხელი მიუწვდებოდეთ ინფორმაციაზე და მონაწილეობა მიიღონ ისეთ პროცედურებში, როგორიცაა<br />
გარემოზე ზეგავლენის შეფასება, აგრეთვე მექანიზმები, როგორიცაა ნებართვების გაცემა და გარემოზე<br />
ზეგავლენის შეფასების პროცედურები და ეკონომიკური მექანიზმები, რაც მთლიანობაში ქმნის<br />
კანონაღსრულებითი ინსტრუმენტების სისტემას.<br />
3.1.4.1 გარემოსდაცვით სფეროში მოქმედი ძირითადი საკანონმდებლო აქტები<br />
• ქვემოთ მოცემულია საქართველოში მოქმედი რამდენიმე ძირითადი საკანონმდებლო აქტი<br />
გარემოსდაცვით სფეროში, რომელიც დაკავშირებულია პროექტთან (სია არ არის ამომწურველი):<br />
• საქართველოს კონსტიტუცია (1995 წლის 24 აგვისტო)<br />
• ჩარჩო-კანონი გარემოს დაცვის შესახებ<br />
ü 1996 წლის კანონი გარემოს დაცვის შესახებ [იგივე გარემოს დაცვის აქტი]<br />
• ბუნებისა და ბიომრავალფეროვნების კონსერვაცია<br />
ü 1996 წლის კანონი დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ (2003 წლის შესწორებებით)<br />
ü 1996 წლის კანონი ველური ფაუნის დაცვის შესახებ<br />
• ბუნებრივი რესურსების დაცვა<br />
ü 1999 წლის ტყის კოდექსი (მიმდინარეობს ცვლილებების შეტანის პროცესი)<br />
ü 1997 წლის კანონი წყლის შესახებ (მიმდინარეობს ცვლილებების შეტანის პროცესი 2008 ?)<br />
ü 1994 წლის კანონი ნიადაგის დაცვის შესახებ<br />
ü 1998 წლის კანონი ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ<br />
ü 1994 და 1996 წლების აქტი სამთამადნო საქმის შესახებ (კანონი მინერალური რესურსების<br />
შესახებ)<br />
• გარემოს დაცვა<br />
ü 2005 წლის კანონი ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ (შესწორებები 1996 წლის<br />
რედაქციაში)<br />
ü 2007 წლის კანონი გარემოზე ზემოქმედების ნებართვების შესახებ (ძალაში შევიდა 2008 წლის<br />
1 იანვარს)<br />
ü 1996 წლის კანონი სახელმწიფო ეკოლოგიური ინსპექციის შესახებ<br />
i. 2003 წელი, დადგენილება სახელმწიფო ეკოლოგიური ექსპერტიზის ჩატარების<br />
წესების შესახებ (2003 წლის 14 აგვისტო)<br />
ii. 2003 წელი, მთავრობის 2003 წლის 24 თებერვლის 38/ნ გადაწყვეტილება გარემოს<br />
მდგომარეობის ხარისხის სტანდარტების შესახებ [შრომის, ჯანმრთელობის დაცვისა<br />
და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტრო].<br />
• გარემოსდაცვითი უსაფრთხოება<br />
ü 1995 წლის კანონი მავნე ნარჩენების ტრანზიტისა და იმპორტის შესახებ<br />
ü 1998 წლის კანონი ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების შესახებ<br />
ü 1998 წლის კანონი მავნე ქიმიური ნივთიერებების შესახებ<br />
ü 1998 წლის კანონი საქართველოს საზღვაო აკვატორიის შესახებ<br />
• მიწათსარგებლობა და მიწის შეძენა<br />
ü 1997 წლის სამოქალაქო კოდექსი (განსაზღვრავს მიწის ფლობის სამართლებრივ რეჟიმს)<br />
ü 1999 წლის ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი<br />
ü 1997 წლის საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი (განსაზღვრავს ექსპროპრიაციის<br />
ძირითად პროცედურებს)<br />
ü 1999 წლის კანონი აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების<br />
ექსპროპრიაციის წესის შესახებ (2006 წლის დეკემბრის ცვლილებებით)<br />
ü 1996 წლის კანონი სასოფლო-სამეურნეო მიწაზე საკუთრების უფლების შესახებ<br />
ü 2005 წლის კანონი უძრავ ქონებაზე საკუთრების უფლების რეგისტრაციის შესახებ<br />
ü 1997 წლის კანონი სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის არასასოფლო-სამეურნეო<br />
მიზნით გამოყოფისას სანაცვლო მიწის ათვისების ღირებულებისა და მიყენებული ზიანის<br />
ანაზღაურების შესახებ<br />
• კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა<br />
ü 2007 წლის საქართველოს კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ<br />
i. 2005 წელი, მთავრობის დადგენილება (#140) სამშენებლო ნებართვის გაცემის წესისა<br />
და ლიცენზირების პირობების შესახებ<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
12<br />
ii. 2005 წელი, მთავრობის დადგენილება (#215) ისტორიულ და კულტურულ<br />
ძეგლებზე სამუშაოთა ჩატარების ნებართვის გაცემის წესისა და ლიცენზირების<br />
პირობების შესახებ.<br />
3.1.4.2 გარემოსდაცვითი სტანდარტები<br />
გარემოსდაცვითი სტანდარტები შექმნილია გარემოში ეკოლოგიური ბალანსის შენარჩუნების<br />
უზრუნველსაყოფად. გარემოს დაცვის აქტის 29-ე მუხლში ჩამოთვლილია გარემოს ხარისხის სტანდარტები,<br />
აგრეთვე მავნე ნივთიერებების ემისიის მაქსიმალური დასაშვები დონე და მიკრო ორგანიზმებით<br />
დაბინძურების სტანდარტები (თუმცა, არა რაოდენობრივად). მათი განსაზღვრა მოხდება ხუთწლიანი ციკლით<br />
”გარემოს მდგომარეობის ხარისხის სტანდარტების განსაზღვრის წესში”, რომელიც შეიმუშავა და დაამტკიცა<br />
შრომის, ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტრომ გარემოს დაცვისა და<br />
ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსთან შეთანხმებით. უახლესი ბრძანებულებაა 2003 წლის 24 თებერვლის<br />
#38/ნ.<br />
3.1.5 გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული ძირითადი<br />
პროცედურები და დებულებები საქართველოში<br />
3.1.5.1 გარემოსდაცვითი შეფასების პროცედურა საქართველოში<br />
გარემოსა და ბიომრავალფეროვნების დაცვა დაცული ტერიტორიების ფარგლებს გარეთ რეგულირდება<br />
კანონით ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ, კანონით გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის შესახებ და<br />
კანონით სახელმწიფო ეკოლოგიური ინსპექციის შესახებ.<br />
ამ კანონების თანახმად, ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტი შედის იმ პროექტთა კლასში,<br />
რომელთათვისაც სავალდებულოა ეკოლოგიური შემოწმებისა და შეფასების ჩატარება (”10 000 მ2 ან მეტი<br />
მოცულობის წყალსაცავების მშენებლობა”; ”კაშხლების, ნავმისადგომების,დოკების, წყალსაცავების<br />
მშენებლობა”).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
13<br />
გარემოსდაცვითი შეფასების პროცედურის ზოგადი სქემა საქართველოში<br />
საქართველოში მოქმედებს გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის გაცემის შემდეგი პროცედურა:<br />
ჩანართი 3.1: გარემოსდაცვითი შეფასების პროცედურის ზოგადი სქემა საქართველოში<br />
• (წინასწარი განსაზღვრა და შეფასება) ამგვარი პრაქტიკა არ არსებობს<br />
• გარემოზე ზეგავლენის შეფასების ჩატარება - ინვესტორი<br />
ინვესტორი პასუხისმგებელია გარემოზე ზეგავლენის შეფასების პროცესზე.<br />
გარემოზე ზეგავლენის შეფასების ანგარიშს ამზადებს სათნადო საკონსულტაციო კომპანია<br />
• პროექტის შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნება - ინვესტორი<br />
ინფორმაციის გამოქვეყნება დაგეგმილი საქმიანობის შესახებ, იმის შესახებ, თუ სად შეიძლება გარემოზე<br />
ზეგავლენის შეფასების გაცნობა და ჩასატარებელი საჯარო განხილვის ადგილი და დრო; თვალსაზრისისა<br />
და შენიშვნების მიწოდების ბოლო ვადა ეროვნული და ადგილობრივი მას მედიისათვის.<br />
• გარემოზე ზეგავლენის შეფასების ანგარიშის მიწოდება (ბეჭდური და ელექტრონული ვერსიები)<br />
გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსა და სამშენებლო ნებართვის გამცემი<br />
უწყებისათვის ერთი კვირის ვადაში დაგეგმილი საქმიანობის შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნებიდან -<br />
ინვესტორი<br />
• საზოგადოების წერილობითი თვალსაზრისისა და შენიშვნების მიღება და განხილვა 45 დღეში<br />
დაგეგმილი საქმიანობის შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნებიდან - ინვესტორი<br />
• საჯარო განხილვის მოწყობა გარემოზე ზეგავლენის ანგარიშსა და დაგეგმილ საქმიანობაზე (პროექტის<br />
ადმინისტრაციულ რაიონში) 50-60 დღეში ინფორმაციის გამოქვეყნებიდან და ადგილობრივი<br />
თვითმმართველობის, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს, ეკონომიკური<br />
განვითარების სამინისტროსა და სხვა საჯარო დაწესებულებათა წარმომადგენლების მოწვევა<br />
წერილობით - ინვესტორი<br />
• საჯარო განხილვის ოქმის მიღება (ხელს აწერენ ინვესტორი და საჯარო უწყებათა წარმომადგენელი)<br />
და ყველა საჯარო თვალსაზრისისა და შენიშვნის გათვალისწინება გარემოზე ზეგავლენის შეფასების<br />
ანგარიშის საბოლოო ვერსიაში - ინვესტორი<br />
• განაცხადი გარემოსდაცვითი ნებართვის მიღებაზე ნაბართვის გამცემ უწყებაში (გარემოს დაცვისა და<br />
ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო) ერთი წლის განმავლობაში - ინვესტორი<br />
• სამინისტროს მიერ გადაწყვეტილების მიღება განაცხადის მიღებიდან 30 დღეში - ინვესტორი<br />
• საგანაცხადო დოკუმენტაციის ეკოლოგიური ექსპერტიზა და ეკოლოგიური შემოწმების ანგარიშის<br />
მიღება - გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო<br />
გარემოსდაცვითი ადმინისტრირების ორგანო იწვევს დამოუკიდებელ ექსპერტთა კომისიას<br />
• გადაწყვეტილების მიღება და გარემოსდაცვითი ნებართვის გაცემა ეკოლოგიური შემოწმების<br />
დადებითი დასკვნის საფუძველზე - გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო<br />
• ნებართვის პირობების შესრულების კონტროლი - გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების<br />
სამინისტრო<br />
• (პროექტის შემდგომი მონიტორინგი) ამგვარი პრაქტიკა არ არსებობს<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
14<br />
საჯარო ინფორმაცია და საზოგადოების მონაწილეობა<br />
საქართველოს კანონმდებლობა უზრუნველყოფს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების<br />
მონაწილეობის სამართლებრივ საფუძველს და საზოგადოების წარმომადგენელთა უფლებას, მიიღოს<br />
დროული და ზუსტი ინფორმაცია.<br />
გარდა ამისა, საქართველოს რატიფიცირებული აქვს კონვენცია ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის<br />
გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობისა და გარემოსდაცვით საკითხებში<br />
სამართლიანობის ხელმისაწვდომობის შესახებ (აარჰუსი, 1998).<br />
პრინციპები<br />
საჯარო ინფორმაციისა და საჯარო მონაწილეობის პრინციპები ქართულ კანონმდებლობაში ნათლად არის<br />
ჩამოყალიბებული:<br />
• საქართველოს კონსტიტუცია (1995 წლის 24 აგვისტო) ადგენს, რომ “ადამიანს უფლება აქვს მიიღოს<br />
სრული, ობიექტური და დროული ინფორმაცია მისი სამუშაო და საცხოვრებელი გარემოს<br />
მდგომარეობის შესახებ” (მუხლი 37, პარ. 5).<br />
• საქართველოს კანონში გარემოს დაცვის შესახებ (1996 წლის 10 დეკემბერი), I თავში (ზოგადი<br />
დებულებები) მოტანილია ორი პრინციპი: (1) "გადაწყვეტილების მიღების პროცესში<br />
საზოგადოებრიობის მონაწილეობის პრინციპი"; ” საქმიანობის განხორციელებასთან დაკავშირებული<br />
მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების დროს; (2) "ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის<br />
პრინციპი" - ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ ღია და ხელმისაწვდომია<br />
საზოგადოებრიობისათვის. ”<br />
ეს ვალდებულებები აგრეთვე მოხსენიებულია გარემოს დაცვის აქტში, სხვა კანონებში,<br />
განსაკუთრებით კი კანონში სახელმწიფო ეკოლოგიური ინსპექციის შესახებ მოცემულია<br />
საზოგადოების მონაწილეობის დეტალური პროცედურა.<br />
• საქართველოს კანონი გარემოსდაცვითი ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ (მიღებულია 1996<br />
წლის 15 ოქტომბერს, ცვლილებები შევიდა 2005 წელს) იძლევა ინფორმაციის საჯაროობისა და<br />
მონაწილეობის მარეგულირებელ საფუძველს.<br />
• საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი აგრეთვე შეიცავს ამგვარ პრინციპებს. ის<br />
ცალსახად ადგენს ”ინფორმაციის თავისუფლებას” (მე-3 ნაწილი) და ავალდებულებს სამთავრობო<br />
უწყებებს, საზოგადოებას მიაწოდონ ყველა სათანადო ინფორმაცია.<br />
პროცესი<br />
როგორც ინვესტორმა, აგრეთვე ადმინისტრაციამ გარემოზე ზეგავლენის შეფასების მომზადების აგრეთვე<br />
გადაწყვეტილების მიღების პროცესში უნდა გაითვალისწინოს საზოგადოების მხრიდან გამოთქმული<br />
თვალსაზრისი და შენიშვნები. ქვემოთ ჩამოთვლილია ყოველი დაინტერესებული ჯგუფის (ინვესტორი,<br />
ადმინიასტრაცია და საზოგადოების წარმომადგენლები) მოვალეობა და როლი:<br />
ინვესტორი მოვალეა, უზრუნველყოს საჯარო მონაწილეობა გარემოზე ზეგავლენის შეფასებისათვის საჯარო<br />
ფორუმის ჩატარებისა და საზოგადოებისათვის შესაბამისი დასკვნითი ანგარიშის გაცნობის გზით.<br />
ეს პროცესი აღწერილია ჩანართში 3.1.<br />
ინვესტორს უფლება აქვს, არ გასცეს ინფორმაცია, როდესაც: (1) მოთხოვნილი ინფორმაცია შეიცავს<br />
ოფიციალურ, სამრეწველო ან კომერციულ საიდუმლოებას; (2) გარემოზე ზეგავლენის შეფასებასთან<br />
დაკავშირებული სათანადო კვლევა ჯერ არ დასრულებულა, ინფორმაცია არ დახვეწილა და არ აღწერს<br />
რეალურ სიტუაციას.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
15<br />
შენიშვნა: 2002 წელს კავკასიის გარემოსდაცვით არასამთავრობო ორგანიზაციათა ქსელმა ქართული<br />
კანონმდებლობა და რეგულირების წესები მიიჩნია ზედმეტად ზოგადად (CNEE, 2002). მათში არ არის<br />
გათვალისწინებული სათანადო კონსულტაცია პროექტით მოცულ ჯგუფებთან და/ან საზოგადოებასთან არც<br />
გარემოზე ზეგავლენის შეფასების მომზადების ეტაპზე და არც გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. მეტიც,<br />
ხშირად არც ინვესტორი და არც გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი სამინისტრო ამ ზოგად დებულებებს<br />
სათანადოდ არ აღასრულებს.<br />
საჯარო მონაწილეობა გარემოზე ზეგავლენის შეფასების მომზადების პროცესში შემოიფარგლება<br />
ინფორმაციის მიწოდებითა და კონსულტაციით. ჩვეულებრივ საზოგადოებას არ აქვს იმის საშუალება, რომ<br />
ზეგავლენა მოახდინოს გადაწყვეტილების მიღების პროექტზე (განპირობებულია დაგეგმილი და<br />
განსახილველი პროექტის შესახებ მწირი ცოდნით, გადაწყვეტილების მიღების პროცედურების შესახებ<br />
ცოდნის ნაკლებობით, ინფორმაციის არასაკმარისი ოდენობით მიწოდებით).<br />
3.1.5.2 ბუნებრივი ტერიტორიების დაცვა<br />
დაცული ტერიტორიები<br />
საქართველოს კანონის თანახმად დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ (1996, 2003 წლის<br />
ცვლილებებით), საქართველოს დაცული ტერიტორიები კლასიფიცირებულია ექვს, ბუნებისა და ბუნებრივი<br />
რესურსების დაცვის საერთაშორისო კავშირის (IUCN) შესაბამის კატეგორიად.<br />
ცხრილი 3-1: საქართველოს დაცული ტერიტორიების კლასიფიკაცია<br />
დაცული ტერიტორიის ტიპი მმართველობის ტიპი და ნებადართული საქმიანობა IUCN კატეგორია<br />
სახელმწიფო ნაკრძალი მკაცრი დაცვა I<br />
ეროვნული პარკი ეკოსისტემის კონსერვაცია; რეკრეაცია II<br />
ბუნების ძეგლი ბუნებრივი მახასიათებლების დაცვა III<br />
აღკვეთილი დაცვა აქტიური მართვის საშუალებით IV<br />
დაცული ლანდშაფტი ეკოსისტემის კონსერვაცია; რეკრეაცია V<br />
მრავალმხრივი გამოყენების<br />
ტერიტორია<br />
ბუნებრივი ეკოსისტემის მდგრადი გამოყენება<br />
VI<br />
გარდა ამისა, კანონში გათვალისწინებულია დაცული ტერიტორიების შექმნა საერთაშორისო მოდელების<br />
მიხედვით, ასეთებია რამსარის ტერიტორიები, ბიოსფეროს ნაკრძალები და მსოფლიო მემკვიდრეობის<br />
ტერიტორიები.<br />
ტყის მართვა<br />
საქართველოში ტყეები იმართება ტყის კოდექსში გათვალისწინებულ დებულებებზე დაყრდნობით.<br />
საქართველოს ტყის კოდექსში (1999 წელი) დასახულია ზოგადი საორიენტაციო ჩარჩოები ცენტრალური<br />
დაგეგმარებიდან უფრო საბაზრო მიდგომებზე გადასვლის მიზნით. ეს შეეხება როგორც ინსტიტუციონალურ,<br />
აგრეთვე პოლიტიკის რეფორმებს, ახალი საორგანიზაციო, მმართველობითი და დაფინანსების წესების<br />
სამართლებრივ უზრუნველყოფას ეკონომიკურად, ეკოლოგიურად და სოციალურად მისაღებ პირობებში.<br />
კოდექსში გათვალისწინებულია კერძო და საჯარო ჯგუფებისათვის სახელმწიფო ტყეების მართვის<br />
გრძელვადიანი უფლებების გადაცემის შესაძლებლობა. გარდა ამისა, ნებადართულია ტყის ფლობის<br />
სხვადასხვა ფორმა - სახელმწიფო, თემის, საეკლესიო და კერძო (მუხლი 9), რაც უნდა განისაზღვროს<br />
საქართველოს კანონით საქართველოს ტყეების პრივატიზების შესახებ, თუმცა ეს ჯერ არ მომხდარა.<br />
ტყის კოდექსში მოცემულია გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსა და სატყეო<br />
დეპარტამენტს შორის მარეგულირებელ და საზედამხედველო ფუნქციათა განაწილების გაუმჯობესებული<br />
მოდელი. დეპარტამენტს აღარ ეხება მოსავლის აღება პირდაპირი კომერციული მიზნებით, მისი ფუნქციები<br />
ახლა მხოლოდ კონტროლსა და მართვას მოიცავს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
16<br />
არსებობს სახელმწიფო ტყეების ფონდი, რომელიც იმართება რეესტრის სისტემით, რაც მოიცავს სახელმწიფო<br />
ტყეების ფონდის მონიტორინგს, საკადასტრო და სატყეო ინვენტარიზაციას/აღრიცხვას (მუხლები 23-25)<br />
მართვის ათწლიანი გეგმების მიხედვით.<br />
საქართველოს ტყის კოდექსი და ტყის დაცვა<br />
სახელმწიფო ტყეების ფონდი შედგება შემდეგი კომპონენტებისგან: (1) ტერიტორიები, რომლებიც უკვე<br />
კლასიფიცირდება, როგორც ”დაცული ტერიტორია” (ზოგიერთს ეს კატეგორია მინიჭებული აქვს 1999<br />
წლამდე) და იმართება დაცული ტერიტორიების დეპარტამენტის მიერ (მუხლები 14-15), და (2) ”სახელმწიფო<br />
სამეურნეო ტყეები”, რომელთაც, მათი ფუნქციებიდან გამომდინარე, კოდექსი უწესებს 3 საგანგებო დაცვის<br />
რეჟიმს: ”საკურორტო ზონა”, ”მწვანე ზონა” და ”ნიადაგდაცვითი და წყალმარეგულირებელი ტყეები” (მუხლი<br />
20).<br />
ამ კატეგორიათა მინიჭება ხდება გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს მიერ შეტანილი<br />
თხოვნის საფუძველზე, რომელიც უნდა მოიცავდეს მეტყევეობისა და დაცული ტერიტორიების<br />
დეპარტამენტის მიერ მომზადებულ რეგულირებისა და მართვის წესებს (მუხლი 43).<br />
ნიადაგის დაცვისა და წყლის რესურსების რეგულირების თვალსაზრისით ხის მოჭრა იკრძალება ტყეთა<br />
შემდეგ კატეგორიებში:<br />
• სანაპირო ტყეები;<br />
• ტყის საზღვრიდან 300 მ რადიუსში მდებარე ტყეები (ე.წ. სუბალპური ზონები);<br />
• 100 ჰა ფართობის ტყეები ღია ადგილებში;<br />
• ტყეები ზვავებისა და ადიდებული წყლის მოძრაობის კალაპოტიდან 200 მ რადიუსში;<br />
• ტყეები, სადაც დომინირებს რელიქტური, ენდემური, ძვირფასი ხის სახეობები ან სასარგებლო (მაგ.<br />
თაფლის, სათესლე) სახეობები;<br />
• ტყეები >35 0 დაქანების ფერდობებზე;<br />
• კურორტებიდან ან მინერალური წყაროებიდან 1 კმ რადიუსში მდებარე ტყეები (ეს მანძილი<br />
შემოფარგლულია აუზის საზღვრით);<br />
• ნაპირის დამცავი ტყეები მდინარეებიდან, ტბებიდან, წყალსაცავებიდან და არხებიდან 300 მ<br />
რადიუსში;<br />
• ტყეები კლდეებიდან, რიყიდან, მეწყერსაშიში ზონებიდან და კარსტებიდან 100 მ რადიუსში;<br />
• ტყეები რკინიგზებიდან და საავტომობილო გზებიდან 100 მ რადიუსში.<br />
3.1.5.3 აბსოლუტური სახელმწიფო აუცილებლობისათვის კერძო საკუთრების<br />
ექსპროპრიაციის საქართველოში მოქმედი პროცედურა<br />
ექსპროპრიაციის საქართველოში მოქმედი პროცედურა<br />
პროცედურა ეყრდნობა საქართველოს კანონს აბსოლუტური სახელმწიფო აუცილებლობისათვის კერძო<br />
საკუთრების ექსპროპრიაციის პროცედურის შესახებ (მიღებულია 1999 წლის 23 ივლისს, ცვლილებები შევიდა<br />
2006 წლის 12 დეკემბერს).<br />
ექსპროპრიაცია ხდება საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულებისა და სასამართლოს გადაწყვეტილების<br />
საფუძველზე.<br />
ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტი მოიცავს სამუშოებს, რომელთათვისაც შესაძლოა საჭირო<br />
გახდეს ქონების ექსპროპრიაცია (კანონის მოთხოვნების შესაბამისად):<br />
• გზის და/ან საჩქაროსნო გზის მშენებლობა;<br />
• ელექტროგადამცემი და/ან სადისტრიბუციო ინფრასტრუქტურის მოწყობა;<br />
• სატელეფონო ხაზების გაყვანა;<br />
• საზოგადოებრივი დანიშნულების შენობებისა და/ან ობიექტების მშენებლობა;<br />
• სამთო ობიექტების დამუშავება.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
17<br />
საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება განსაზღვრავს აბსოლუტური სახელმწიფო აუცილებლობისათვის<br />
ექსპროპრიაციის გარდაუვალობასა და იმ სუბიექტს (ორგანიზაცია ან პირი, იგივე ექსპროპრიატორი),<br />
რომელსაც ექნება ექსპროპრიაციის განხორციელების უფლებამოსილება.<br />
გადაწყვეტილებას ექსპროპრიაციის შესახებ იღებს მხოლოდ სასამართლო. სასამართლოს გადაწყვეტილება<br />
განსაზღვრავს იმ სახელმწიფო უწყებას ან საჯარო/კერძო დაწესებულებას, რომელსაც ექნება ექსპროპრიაციის<br />
განხორციელების უფლებამოსილება.<br />
სასამართლოს გადაწყვეტილებით აგრეთვე დგინდება ექსპროპრიაციას დაქვემდებარებული კერძო<br />
საკუთრების დეტალური აღწერა და მესაკუთრისათვის ადეკვატური კომპენსაციის გადახდის ინსტრუქციები.<br />
ექსპროპრიატორმა ქონების ყველა მესაკუთრეს უნდა შეატყობინოს გადაწყვეტილების შესახებ პრეზიდენტის<br />
ბრძანებულების გამოქვეყნების შემდეგ. ინფორმაცია უნდა გამოქვეყნდეს სახელმწიფოს მასშტაბისა და<br />
ადგილობრივ გაზეთებში და მოიცავდეს პროექტის მოკლე აღწერას, მისი განხორციელების ორიენტირებს,<br />
ტერიტორიასა და ექსპროპრიაციას დაქვემდებარებული კერძო ქონების მითითებას.<br />
ქონების ყველა მესაკუთრეს აგრეთვე უნდა ეცნობოს სასამართლოში საკითხის განხილვის შესახებ და<br />
სასამართლოს სხდომის თარიღი.<br />
ექსპროპრიატორმა ყველაფერი უნდა გააკეთოს, რათა მესაკუთრისგან ქონება მიიღოს<br />
ვაჭრობის/მოლაპარაკების გზით. ექსპროპრიატორმა მესაკუთრესთან უნდა მოილაპარაკოს კომპენსაციის<br />
პირობების შესახებ. მოლაპარაკებების დაწყებამდე ექსპროპრიატორი ქირაობს დამოუკიდებელ ექსპერტს<br />
(ექსპერტებს), რათა ქონების ღირებულება შეფასდეს ბაზარზე არსებული ფასებით. მესაკუთრეს უფლება აქვს,<br />
საკუთარი ხარჯით დაიქირაოს სხვა დამოუკიდებელი ექსპერტი (ექსპერტები).<br />
მოლაპარაკებათა დაწყებამდე ექსპროპრიატორი მესაკუთრეს წერილობითი ფორმით წარუდგენს<br />
კომპენსაციის პირობებსა და გათვლებს. საკომპენსაციოდ შეთავაზებული სხვა ქონების საბაზრო ფასი არ უნდა<br />
ჩამოუვარდებოდეს საექსპროპრიაციო ქონების ჯამურ ღირებულებას. სხვა ქონების გადაცემა კომპენსაციის<br />
სახით დასაშვებია მხოლოდ საექსპროპრიაციო ქონების მესაკუთრის თანხმობით.<br />
ექსპროპრიატორს ეკრძალება მოლაპარაკებათა მიმდინარეობისას მესაკუთრეზე ზეწოლა.<br />
შეთვაზებული წინადადება უნდა მოიცავდეს ნებისმიერ ქონებას (მისი მცირე მნიშვნელობის მიუხედავად),<br />
რომელიც დაკავშირებულია ძირითად ქონებასთან ან გამოუსადეგარია მის გარეშე.<br />
სასოფლოსამეურნეო მიწების ღირებულების დადგენისას მხედველობაში მიღებული უნდა იყოს მოსავლის<br />
ღირებულებაც. ეს უკანასკნელი გამოითვლება იმ შემოსავლის გათვალისწინებით, რისი მიღებაც მოსავლისგან<br />
შეეძლო მესაკუთრეს მიმდინარე წლის განმავლობაში. იმ შემთხვევაში, თუ მიწაზე კულტურები დაითესა<br />
სასოფლოსამეურნეო მიწის ღირებულების დადგენის შმდეგ, მოსავლის ღირებულება გათვალისწინებული<br />
აღარ იქნება.<br />
ექსპროპრიატორის მიერ დაქირავებულ ექსპერტს უფლება აქვს, დაათვალიეროს ქონება, ჩაატაროს შესაბამისი<br />
კვლევა და/ან მესაკუთრის თანხმობით აიღოს სინჯები.<br />
ექსპროპრიაციის დაწყებამდე ექსპროპრიატორი მესაკუთრეს გადასცემს წერილობით დოკუმენტს, რომელიც<br />
უნდა მოიცავდეს:<br />
• ქონების ექსპროპრიაციის აბსოლუტური სახელმწიფო მნიშვნელობის დასაბუთებას პრეზიდენტის<br />
შესაბამისი ბრძანებულებისა და სასამართლოს გადაწყვეტილების მითითებით;<br />
• აღნიშნული ქონების აბსოლუტური სახელმწიფო მნიშვნელობით გამოყენების დასაბუთებას;<br />
• საექსპროპრიაციო ქონების განლაგების დეტალურ აღწერასა და ღირებულებას; საკომპენსაციო თანხის<br />
ოდენობას ან საკომპენსაციოდ შეთავაზებული სხვა ქონების დეტალურ აღწერასა და საბაზრო ფასს.<br />
თუ ექსპროპრიატორი და მესაკუთრე ვერ შეთანხმდნენ ქონების საბაზრო ფასსა და კომპენსაციის ოდენობაზე,<br />
ორივე მხარეს უფლება აქვს, მიმართოს სასამართლოს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
18<br />
ექსპროპრიატორის განცხადება უნდა მოიცავდეს:<br />
• საექსპროპრიაციო კერძო ქონების დეტალურ აღწერილობას;<br />
• ქონების ექსპროპრიაციის აბსოლუტური სახელმწიფო მნიშვნელობის დამამტკიცებელ დოკუმენტებს;<br />
• პროექტთან დაკავშირებულ დოკუმენტაციას;<br />
• სასამართლოს გადაწყვეტილებას ექსპროპრიაციის შესახებ.<br />
სასამართლოს უფლება აქვს, ქონების ღირებულების დასადგენად დანიშნოს დამოუკიდებელი ექსპერტი<br />
(ექსპერტები). ექსპროპრიატორს ეკისრება სასამართლოსთან დაკავშირებული მათ შორის, ქონების შეფასების<br />
ხარჯები.<br />
რეგიონში წარსულში არსებული სოციალური გამოცდილება (1989-1992)<br />
ენგური<br />
1960-იან წლებში აშენდა ენგურის კაშხალი, რომლის ელექტროსადგური ექსპლუატაციაში შევიდა 1978 წელს.<br />
ამ პროექტის ფარგლებში დაიტბორა პატარა სოფელი, ხოლო რამდენიმე ოჯახი განსახლდა თავდაპირველი<br />
საცხოვრებელი ადგილიდან წყალაღმა.<br />
მოსახლეობა აღნიშნავს იმ სიძნელეებს, რაც თან ახლავს სასოფლოსამეურნეო მიწების ხელმისაწვდომობას,<br />
დატბორვით, აგრეთვე სასაფლაო ადგილების დაკარგვით გამოწვეულ პრობლემებს.<br />
ხუდონი<br />
ხუდონის კაშხლის მშენებლობის გამო, რომელიც 80-იანი წლების ბოლოს დაიწყო, აუცილებელი გახდა,<br />
გადასახლებულიყო 275 ოჯახი, რაც მთელ იმ დასახლებას შეადგენდა, რომელიც კაშხლის მშენებლობის<br />
საწყისი ეტაპის ადგილას მდებარეობდა. ოჯახების გადასახლება მოხდა 1992 წელს სამუშაოთა შეწყვეტიდან<br />
სულ ცოტა ხნით ადრე. გადასახლებულ ხალხს მეტწილად შეადგენდნენ სახელმწიფო მოხელეები, რაც<br />
საბჭოთა პრაქტიკას შეესაბამებოდა.<br />
მოსახლეობის განსახლება მოხდა თბილისიდან სამხრეთით 45 კმ-ში, ქვემო ქართლის რეგიონში,<br />
თეთრიწყაროს რაიონში მდებარე დასახლებაში ”ხაიში” (სიმარტივისათვის ქვემოთ მას ახალ ხაიშად<br />
მოვიხსენიებთ).<br />
მოსახლეობას დაურიგდა სახლები და კარგი ხარისხის სასოფლოსამეურნეო მიწის ნაკვეთები, თუმცა,<br />
თითქმის უდაბნო ადგილას, სადაც არ არსებობდა საირიგაციო ინფრასტრუქტურა.<br />
განსახლებულები აგრეთვე უზრუნველყვეს ფინანსური კომპენსაციით, თუმცა, ადგილზე მოპოვებული<br />
ინფორმაციის თანახმად, საბჭოთა რეჟიმის დამხობის შემდეგ ბანკში შენახული თანხები დაიკარგა.<br />
ოჯახების უმეტესობამ გადაწყვიტა გადასახლება, თუმცა სვანეთში ნათესავები ჰყავდათ; მოგვიანებით ბევრი<br />
ადამიანი დაუბრუნდა თავდაპირველ სახლკარს ან შეინარჩუნა ქონება აგარაკების სახით. ახალი ხაიშის<br />
გამგებლის ცნობით ამჟამად ქვემო ქართლში ცხოვრობს 130 ოჯახი (600-მდე ადამიანი), მათგან 30<br />
რეგულარულად ბრუნდება სვანეთში მდებარე სოფელში ზაფხულობით და თეთრიწყაროს რაიონში ზამთარში<br />
ჩადის.<br />
მეტად განსხვავებულ გარემო პირობებთან ადაპტაცია ზოგიერთი უხუცესისათვის, როგორც ყველაზე<br />
დაუცველი ჯგუფისათვის, ფატალური აღმოჩნდა.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
19<br />
სურათი 3.2: ახალი ხაიშის ადგილმდებარეობა<br />
ბოლოდროინდელი პრაქტიკა საქართველოში<br />
საქართველოს შეზღუდული გამოცდილება გაჩნია ექსპროპრიაცია-განსახლების სფეროში. ამგვარი პრაქტიკა<br />
საბჭოთა პერიოდის შემდეგ პრაქტიკულად არც არსებობდა. ჩვენი კვლევისათვის ყველაზე შესაბამისი<br />
გამოცდილება იყო ბრიტიშ პეტროლიუმის ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის პროექტი, რომლის<br />
განხორციელება 2003 წელს დაიწყო. საყოველთო მოლოდინს წარმოადგენდა ის, რომ პროექტის სარგებელი,<br />
განსაკუთრებით დასაქმების კუთხით, გადაფარავდა პოტენციურ ნეგატიურ ზეგავლენას. ამ მიზნით ბრიტიშ<br />
პეტროლიუმმა გადაწყვიტა: ა) მიწის 44 მ-იანი კორიდორის შესყიდვა იმ მაცხოვრებლებისგან, რომელთა<br />
ნაკვეთები განლაგებული იყო ნავთობსადენის მარშრუტის გასწვრივ; ბ) დაზარალებული ოჯახებისა და<br />
ნავთობსადენით გადაკვეთილი (რაც აზარალებდა საერთო მფლობელობის მიწას, ძირითადად საძოვრებს)<br />
სოფლებისათვის სრული კომპენსაციის გადახდა; გ) თემის განვითარების პროექტის განხორციელება და<br />
დაფინანსება. მისი რეალიზების უფლება მიეცა ორგანიზაციას CARE International. პროექტი ითვალისწინებდა<br />
ადგილობრივი მოსახლეობის მობილიზებასა და ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციას გარშემომდებარე<br />
საკრებულოებში. თუმცა, ხუდონის შემთხვევაში, კომპენსაციის გადახდის პასუხისმგებლობა ეკისრება<br />
ხელისუფლებას (და არა სამშენებლო კომპანიას ან პოტენციურ დონორებს), ბრიტიშ პეტროლიუმის პროექტი<br />
საინტერესო გაკვეთილს წარმოადგენს, რადგან კარგი განზრახვების მიუხედავად, წამოიჭრა რამდენიმე<br />
პრობლემაც. ჩვენთვის საინტერესოა მათგან ოთხი პრობლემატური სფერო:<br />
• დასაქმება: ყველა მხარე ხასიათდებოდა პოტენციური დასაქმების არარეალისტური მოლოდინებით:<br />
საქართველოს ნავთობის საერთაშორისო კორპორაციის პრეზიდენტი ვარაუდობდა 70 000 ახალი<br />
სამუშაო ადგილის შექმნას 1 . ოფიციალური ინფორმაციით ”თუმცა ნავთობსადგენის მშენებლობამ<br />
დაასაქმა დაახლოებით 6000 ადგილობრივი მოსახლე (ბევრი მათგანი არაკვალიფიცირებული<br />
მუშხელი) და პროექტის ფარგლებში პირდაპირი ზეგავლენის ქვეშ მოქცეულებზე გაიცა საკმაოდ<br />
დიდი კომპენსაცია, ეს არ აღმოჩნდა საკმარისი სტაგნაციის ქვეშ მყოფი ადგილობრივი ეკონომიკის<br />
გასაცოცხლებლად” 2 .<br />
1 გაზეთი ჯორჯიან ტაიმს, 2001 წლის 12 თებერვალი<br />
2 ”კონფლიქტების განეიტრალება საქართველოს წალკის რაიონში: მიგრაცია, საერთაშორისო ჩარევა და სახელმწიფოს<br />
როლი”, ჯ. უეტლი, უმცირესობათა საკითხების ევროპული ცენტრი, 2006 წლის დეკემბერი. ანგარიშში მიმოხილულია<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
20<br />
• მიგრაციის ტალღა: პოტენციური დასაქმების მიმართ არარეალისტურმა მიდგომამ გარკვეულ<br />
ადგილებზე მოახდინა პოტენციურად არასტაბილური დემოგრაფიული ეფექტი, წაახალისა რა უკვე<br />
მიმდინარე მიგრაციული პროცესები რეგიონებიდან, სადაც მეწყრები და ზვავები იწვევდა<br />
მოსახლეობის გადინებას. ამ ჯგუფებში შედიოდა ზემო სვანეთიდან მოდინებული ხალხი, რომლებსაც<br />
მიეცათ საშუალება, დასახლებულიყვნენ მათს მეგობრებსა და ნათესავებთან ერთად, რომლებიც იქ<br />
უკვე ცხოვრობდნენ ეკოლოგიური მიგრანტების სახით; ვინაიდან სამუშაოები ძირითადად<br />
მოკლევადიანი იყო, ხოლო რეგიონებიდან ხალხი დიდი რაოდენობით მოდიოდა დასაქმების ძიების<br />
მიზნით, საბოლოო შედეგი იყო უმუშევრობის უფრო მაღალი დონე და გაუარესებული სოციალური<br />
სიტუაცია.<br />
• კომპენსაცია კერძო მიწებისათვის: ამ კომპენსაციის გადახდა მოხდა ცოტა ხნის წინ შეცვლილი კანონის<br />
დაცვით, რამაც გამოიწვია დაპირისპირება იმაზე, თუ ვის უნდა მიეღო კომპენსაცია ნავთობსადენით<br />
გადაკვეთილი მიწისათვის: კომპენსაცია მიიღეს მხოლოდ მათ, ვინც ოფიციალურად ფლობდა მიწას,<br />
უკომპენსაციოდ დარჩნენ ახლად ჩამოსული მიგრანტები, რომელთაც იურიდიული უფლება არ<br />
ჰქონდათ.<br />
• კომპენსაცია სათემო მიწისათვის: ამ საკითხმა აგრეთვე გამოიწვია აზრთა სხვადასხვაობა, ვინაიდან<br />
კანონში უბრალოდ ნათქვამი იყო, რომ სათემო საძოვარი მიწა სოფლის საკუთრებაა, მაგრამ სოფლის<br />
საზღვრების განსაზღვრება იურიდიულად არ იყო ნათლად დადგენილი. იმისათვის, რათ სოფლის<br />
დონეზე დაარსებულიყო სათემო ორგანიზაციები და შექმნილიყო წარმომადგენლობის<br />
დემოკრატიული მექანიზმი, ბრიტიშ პეტროლიუმმა დაიქირავა მიწის მესაკუთრეთა უფლებების<br />
დაცვის ასოციაცია. თუმცა, შერეული ეთნიკურობის სოფლებში 3 დაპირისპირება ძირითადად<br />
ეხებოდა იმ საკითხს, თუ ვინ იყო სასოფლო თემის წევრი და, შესაბამისად, ვის შეეძლო სათემო მიწის<br />
კომპენსაციის მიღება. სახელმწიფო და ადგილობრივი ადმინისტრაციები სათანადოდ ვერ<br />
უმკლავდებოდნენ ამ დისპუტებს და არ შეეძლოთ მათი დარეგულირება. არასამთავრობო<br />
ორგანიზაცია მწვანე ალტერნატივას ცნობით, ეს მწვავე პრობლემას წარმოადგენს იმ ხალხისათვის,<br />
ვისაც ეკონომიკური მდგომარეობა საშუალებას არ აძლევს, მიმართონ სასამართლოს.<br />
• მოგებულები და წაგებულები: პროექტის შედეგად გაჩნდნენ მოგებულები და წაგებულები, ვინაიდან<br />
რამდენიმე ოჯახმა, ვისი მიწაც ნავთობსადენმა უშუალოდ გადაკვეთ, მიიღო საკმაოდ კარგი<br />
კომპენსაცია მიწის ხარისხიდან გამომდინარე, კვადრატულ მეტრზე 2-5 ლარის ($1-3) ოდენობით,<br />
ხოლო სხვებმა - უმრავლესობამ, ვისი მიწაც ნავთობსადენს არ გადაუკვეთავს, მიიღო ძალზე ცოტა ან<br />
არაფერი.<br />
წალკის რაიონში (ქვემო ქართლის რეგიონის დასავლეთი ნაწილი) არსებული პრობლემები, რომლებიც ხასიათდება<br />
შერეული ეთნიკური ჯგუფების არსებობითა და მიგრაციის რამდენიმე ტალღით როგორც რაიონში (განსაკუთრებით<br />
სვანეთისა და აჭარის ეკომიგრანტები), ისე რაიონიდან (ბერძენთა დიდი მიგრაცია ქვეყნიდან, რომელიც საბჭოთა<br />
კავშირის დაშლის შემდეგ დაიწყო). ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის პროექტის განხორციელებამ, თავის მხრივ, მოიზიდა<br />
ბევრი არაადგილობრივი ადამიანი, რამაც გააუარესა სოციალური ფონი.<br />
3 წალკის რეგიონში ბევრმა ქართველმა დაიკავა საბერძნეთში დაბრუნებული ბერძნული წარმოშობის პირების კუთვნილი<br />
სახლები. თუმცა, ბევრ მესაკუთრეს არ ჰქონდათ გაყიდული თავისი ქონება და ის იურიდიულად კვლავ ეკუთნოდათ,<br />
ხოლო ახალ მფლობელებს არ გააჩნდათ იურიდიული დოკუმენტი, რომელიც დაადასტურებდა მათს საკუთრების<br />
უფლებას.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
21<br />
3.2 მსოფლიო ბანკის პოლიტიკა და პრინციპები გარემოს<br />
დაცვისა და განსახლების თემაზე<br />
ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის უსაფრთხოების კვლევების ჩატარებისას გასათვალისწინებელია<br />
მსოფლიო ბანკის უსაფრთხოების 10 პოლიტიკას შორის 6, რომლებიც გარემოსდაცვით საკითხებს ეხება.<br />
ეკოლოგიური შეფასება (OP/BP/GP 4.01)<br />
ეს არის ის მთავარი პოლიტიკა, რომელიც ვრცელდება ხუდონის პროექტის გარემოზე ზეგავლენის შეფასების ანგარიშზე,<br />
გარემოსდაცვით მართვის გეგმაზე, განსახლების სამოქმედო გეგმასა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფის პროგრამაზე,<br />
როდესაც ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტი კლასიფიცირდება A კატეგორიაში.<br />
მიზანი<br />
პოლიტიკა მოიცავს ზეგავლენას ბუნებრივ გარემოზე (ჰაერი, წყალი, ნიადაგი); ადამიანის<br />
ჯანმრთელობა და უსაფრთხოება; ფიზიკური კულტურული რესურსები; ქვეყანათაშორისი<br />
და გლობალური ეკოლოგიური გამოწვევები.<br />
მოთხოვნები<br />
პოლიტიკა მიზნად ისახავს იმის უზრუნველყოფას, რომ პროექტი (რომელიც სავარაუდოდ<br />
გამოიწვევს ეკოლოგიურ რისკებსა და ზეგავლენას მისი გავრცელების არეალში) იყოს<br />
ეკოლოგიურად ჯანსაღი და მდგრადი, ხოლო გადაწყვეტილების მიღების პროცესი<br />
დაიხვეწოს ქმედებათა და სავარაუდო ეკოლოგიურ ზეგავლენათა სათანადო ანალიზის<br />
მეშვეობით.<br />
კონსულტაცია და<br />
ინფორმაციის საჯაროობა<br />
რაც შეიძლება ადრე მსესხებელი კონსულტაციას გადის პროექტის ზემოქმედების ქვეშ<br />
მყოფ ჯგუფებთან და ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან პროექტის<br />
გარემოსდაცვითი ასპექტების შესახებ და ითვალისწინებს მათს მოსაზრებებს.<br />
ა კატეგორიის პროექტების შემთხვევაში: მსესხებელი ამ ჯგუფებთან კონსულტაციას<br />
გადის სულ ცოტა ორჯერ: (ა) ცოტა ხანში წინასწარი ეკოლოგიური შეფასების შემდეგ, და<br />
(ბ) გარემოს შეფასების პროექტის მომზადების შემდეგ. (გ) გაერდა ამისა, მსესხებელი ამ<br />
ჯგუფებთან კონსულტაციას გადის პროექტის განხორციელების პერიოდში, რაც<br />
აუცილებელია გარემოსთან დაკავშიერებული პრობლემების გადასაწყვეტად.<br />
ბუნებრივი საცხოვრებელი გარემო (OP/BP 4.04)<br />
ეს პოლიტიკა ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტზე ვრცელდება ბუნებრივი საცხოვრებელი გარემოს დაკარგვის<br />
კუთხით, რაც გამოწვეულია დატბორვით და პოტენციურად სხვა ინფრასტრუქტურის, მათ შორის გზების მშენებლობით<br />
(სამუშაოები და ეროზია).<br />
მიზანი<br />
პოლიტიკის სფეროში შედის ნებისმიერი პროექტი, რომელსაც გაჩნია ბუნებრივი<br />
საცხოვრებელი გარემოს პირდაპირ თუ ირიბად, მნიშვნელოვანი მოდიფიცირების ან<br />
დეგრადირების პოტენციალი.<br />
მოთხოვნები<br />
კონსულტაცია და<br />
ინფორმაციის საჯაროობა<br />
პოლიტიკა ერთმანეთისგან განასხვავებს კრიტიკულ საცხოვრებელ გარემოსა [ტერიტორია,<br />
რომელიც სამართლებრივად დაცულია, ოფიციალურად შემოთავაზებულია დასაცავად ან<br />
არ არის დაცული, მაგრამ ცნობილია კონსერვაციის მაღალი ხარისხით] და სხვა ბუნებრივ<br />
საცხოვრებელ გარემოს. გარემოს შეფასების პროცესში უნდა გამოვლინდეს ნებისმიერი<br />
კრიტიკული ბუნებრივი საცხოვრებელი გარემო პროექტის ზემოქმედების არეალში.<br />
ბანკის მიერ დაფინანსებულმა პროექტმა თვი უნდა აარიდოს ნებისმიერი კრიტიკული<br />
ბუნებრივი საცხოვრებელი გარემოს მნიშვნელოვან მოდიფიცირებას ან დეგრადირებას.<br />
პოლიტიკით გათვალისწინებელია უარყოფითი ზეგავლენის შემცირების ისეთი მისაღები<br />
ზომების აუცილებლობა, რომლებიც მინიმუმამდე შეამცირებს ზარალს სხვა ბუნებრივ<br />
საცხოვრებელ გარემოებში.<br />
კონსულტაციისა და ინფორმაციის საჯაროობის მოთხოვნები იგივეა, რაც გარემოს<br />
შეფასების პოლიტიკაში (OP 4.01). პოლიტიკით გათვალისწინებულია იმის<br />
აუცილებლობა, რომ მოხდეს ადგილობრივ მოსახლეობასთან კონსულტაცია პროექტების<br />
დაგეგმვის, დაპროექტებისა და მონიტორინგის დროს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
22<br />
ტყეები (OP/BP 4.36)<br />
ეს პოლიტიკა ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტზე ვრცელდება იმ სავარაუდო სატყეო ზონების კუთხით,<br />
რომლებიც დაიტბორება, აგრეთვე ტყით დაფარულ ნაპირებზე მეწყრისა და ეროზიის პოტენციური გამომწვევი ფაქტორის<br />
არსებობის თვალსაზრისით.<br />
მიზანი<br />
ამ პოლიტიკის მიზნები ძირითადად მოიცავს ტყეების სასიცოცხლო ადგილობრივი და<br />
გლობალური ეკოლოგიური ფუნქციებისა და ხარისხის დაცვას.<br />
მოთხოვნები<br />
იმ შემთხვევებში, სადაც ამ მიზნების მისაღწევად აუცილებელია ტყეების აღდგენა და<br />
მცენარეული საფარის გაშენება, ბანკი მსესხებლებს ეხმარება ტყის აღდგენისაკენ<br />
მიმართული ქმედებების გატარებაში, რომელთ მიზანია ბიომრავალფეროვნებისა და<br />
ეკოსისტემის ფუნქციონირების შენარჩუნება ან გაძლიერება.<br />
კონსულტაცია და<br />
ინფორმაციის საჯაროობა<br />
კონსულტაციისა და ინფორმაციის საჯაროობის მოთხოვნები იგივეა, რაც გარემოს<br />
შეფასების პოლიტიკაში (OP 4.01). გარდა ამისა, პოლიტიკაში გათვალისწინებულია<br />
კონსულტაციები სატყეო ზონაში წარმოდგენილ კერძო სექტორთან და დაინტერესებულ<br />
ჯგუფებთან, თუ ასეთი არსებობს.<br />
კულტურული მემკვიდრეობა (OPN 11.03, ცვლილებებით OP 4.11)<br />
ეს პოლიტიკა ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტზე ვრცელდება იმ საკითხებში, რომლებიც მოიცავს ზემო<br />
სვანეთის საერთაშორისო დონეზე კულტურული მემკვიდრეობის რეგიონად აღიარებას (იუნესკოს კლასიფიკაციით),<br />
კერძოდ კი ენგურის ხეობის შუასაუკუნეების ხანის სოფლებისა და საცხოვრებელი კოშკების არსებობას.<br />
მიზანი<br />
პოლიტიკა მოიცავს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა ზეგავლენა ობიექტებზე, ადგილებსა და<br />
შენობებზე, შენობათა ჯგუფებზე, ბუნებრივ მახასიათებლებსა და ლანდშაფტზე,<br />
რომელთაც გააჩნია არქეოლოგიური, სპელეოლოგიური, ისტორიული, არქიტექტურული,<br />
რელიგიური, ესთეტიური ან სხვა კულტურული მნიშვნელობა და შეიძლება<br />
მდებარეობდეს მიწის ზემოთ, მიწის ქვეშ ან წყალქვეშ. მათი კულტურული მნიშვნელობა<br />
შეიძლება იყოს ადგილობრივი, რეგიონული ან ეროვნული მასშტაბის ან საერთაშორისო<br />
დონისა.<br />
მოთხოვნები<br />
პოლიტიკით გათვალისწინებულია იმ კულტურული რესურსების გამოკვლევა და<br />
აღრიცხვა, რომლებიც პოტენციურად ექცევა პროექტის ზემოქმედების ქვეშ; აგრეთვე ის<br />
ქმედებები, რომლებიც შეამცირებს პოტენციურ უარყოფით ზეგავლენას, მათ შორის<br />
რისკის შემცირების ზომები, პროექტის განხორციელებისას აღმოჩენილი მატერიალური<br />
კულტურული რესურსების დაცვის ღონისძიებები, აგრეთვე ნებისმიერი ზომები,<br />
რომლებიც მიმართულია მართვის გეგმის განხორციელებისა და საქმიანობის პროგრესის<br />
მონიტორინგის ინსტიტუციონალური შესაძლებლობების გაუმჯობესებისაკენ.<br />
კონსულტაცია და<br />
ინფორმაციის საჯაროობა<br />
კონსულტაციისა და ინფორმაციის საჯაროობის მოთხოვნები იგივეა, რაც გარემოს<br />
შეფასების პოლიტიკაში (OP 4.01). გარდა ამისა, პოლიტიკაში გათვალისწინებულია<br />
კონსულტაციები შესაბამის უწყებებთან, არასამთავრობო ორგანიზაციებთან და<br />
საუნივერსიტეტო დეპარტამენტებთან.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
23<br />
იძულებითი განსახლება (OP/BP/4.12)<br />
ეს პოლიტიკა ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტზე ვრცელდება ხაიშისა და სხვა დასახლებების მოსალოდნელი<br />
დატბორვის კუთხით.<br />
მიზანი ეს პოლიტიკა მოიცავს პროექტის ზეგავლენას, რომელიც სავარაუდოდ მოიტანს<br />
პოტენციურ უარყოფით სოციო-ეკონომიკურ რისკებსა და ზეგავლენას მისი ზემოქმედების<br />
არეალში არსებულ მოსახლეობასა და ქონებაზე. პოლიტიკა მოიცავს არა მხოლოდ<br />
ფიზიკურ რელოკაციას, აგრეთვე მიწისა და საცხოვრებელი საშუალებების დაკარგვის<br />
რისკს.<br />
მოთხოვნები<br />
პროექტმა თავი უნდა აარიდოს ან მინიმუმამდე შეამციროს იძულებითი განსახლება,<br />
სადაც ეს შესაძლებელია პროექტის ყველა რეალური ალტერნატიული ვარიანტის<br />
მოსინჯვით;<br />
პროექტი უნდა დაეხმაროს გასახლებულ მოსახლეობას მათი წარსული საცხოვრებელი<br />
სტანდარტების, შემოსავლის შოვნის შესაძლებლობის, წარმოების დონის გაუმჯობესებაში<br />
ან, სულ ცოტა, შენარჩუნებაში;<br />
პროექტმა ხელი უნდა შეუწყოს საზოგადოების მონაწილეობას განსახლების დაგეგმვასა და<br />
განხორციელებაში;<br />
პროექტი უნდა დაეხმაროს ზემოქმედების ქვეშ მოქცეულ პირებს მიწის ფლობის<br />
სამართლებრივი სტატუსის მიუხედავად.<br />
კონსულტაცია და<br />
ინფორმაციის საჯაროობა<br />
პოლიტიკის ამოქმედების შემთხვევაში საჭიროა განსახლების სამოქმედო გეგმის<br />
მომზადება.<br />
კონსულტაციისა და ინფორმაციის საჯაროობის მოთხოვნები იგივეა, რაც გარემოს<br />
შეფასების პოლიტიკაში (OP 4.01).<br />
ალბომი 1: მესტია და ენგურის ზედა ხეობა<br />
1ა. მესტიის ხეობა 1ბ. მესტიის საცხოვრებელი კოშკები<br />
1გ. მესტია 1დ. ენგურის ზედა ხეობა და კავკასიონის მთები<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
24<br />
1ე. ენგურის ზედა ხეობაHigh Enguri valley. 1ვ. სოფელი მესტიის სიახლოვეს<br />
1ზ. გზის სამუშაოები 1თ. გზა მთაზე<br />
ალბომი 2 : ენგურის ზედა ხეობა, მომავალი წყალსაცავის აღმა მდებარე ტერიტორია<br />
2ა. ეროზიასთნ ბრძოლა მთაზე გამავალი გზის ქვემოთ<br />
2ბ. ეროზია მთის ფერდობებზე 2გ. სახერხი მეურნეობა<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
25<br />
2დ. ენგურის ღრმა ხეობა 2ე. ენგურის ღრმა ხეობა 2ვ. ენგურის ღრმა ხეობა<br />
ალბომი 3: მომავალი წყალსაცავის ტერიტორია (1 - ტობარის ხიდის ზემოთ)<br />
3ა. ხიდი მდინარე ენგურაზე 3ბ. მდინარე ენგური<br />
3გ. მდინარე ენგური (ხედი წყალაღმა) 3დ. გზა მთის ფერდობზე<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
26<br />
3ე. სახერეხი მეურნეობა და კულტურები დასატბორ<br />
ველზე<br />
3ვ. კენჭების საბადო მდინარე ენგურის კალაპოტში<br />
3ზ. ლოდები მდინარის კალაპოტში 3თ. ლოდები მდინარის კალაპოტში<br />
ალბომი 4: მომავალი წყალსაცავის ტერიტორია (2 - მდინარე ნენსკრა და მის ქვემოთ<br />
მდებარე ტობარის ხიდი)<br />
4ა. მდინარე ნენსკრა 4ბ. მდინარე ნენსკრა<br />
4გ. მდინარე ნენსკრა 4დ. მდინარე ნენესკრა ენგურთან შეერთებამდე<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
27<br />
4ე. 4ვ. მდინარე ენგურის კალაპოტი<br />
4ზ. მდინარე ენგური ხაიშის ზემოთ 4თ. მდინარე ენგური ხაიშის ზემოთ<br />
ალბომი 5: ხაიში და მისი შემოგარენი<br />
5ა. აბრა სოფელ ხაიშის დასახელებით 5ბ. ადგილობრივ მაცხოვრებელთ და ექსპერტთა<br />
შეხვედრა ხაიშში<br />
5გ. სოფელი ხაიში - მარჯვნივ მდინარე ენგური, მარცხნივ მისი შენაკადი<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
28<br />
5დ. სახლები მდინარის პირას 5ე. ქუჩა ხაიშში<br />
5ვ. ერთერთი ეკლესია და სასაფლაო 5ზ. მაღაზია ხაიშში<br />
ალბომი 6: ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის მდებარეობა თავდაპირველი<br />
პროექტის მიხედვით<br />
6ა. მდინარის შემოვლითი კალაპოტის მიმღები 6ბ. მდინარის შემოვლითი კალაპოტის მიმღები<br />
6გ. ხუდონის კაშხლის მშენებლობის ადგილი 6დ. ტყეებგანდგურებული და ეროზირებული<br />
ფერდობი მდინარის მარჯვენა ნაპირზე<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
29<br />
6ე. ტყეებგანდგურებული და ეროზირებული<br />
ფერდობი მდინარის მარჯვენა ნაპირზე<br />
6ვ. ძრავის ოთახისკენ მიმავალი გვირაბი<br />
6ზ. ხუდონის კაშხლის არსებული ფუნდამენტი<br />
მარცხენა ნაპირზე<br />
6თ. მდინარის შემოვლითი კალაპოტის გამომშვები<br />
წერტილი<br />
ალბომი 7: მდინარე ენგური ხუდონის საპროექტო ადგილის ქვემოთ<br />
7ა. მდინარე ენგური წყლის გამომშვების ქვემოთ 7ბ. მდინარე ენგური ხუდონის საპროექტო ადგილის<br />
ქვემოთ<br />
7გ. მდინარე ენგური საპროექტო ადგილის ზემოთ 7დ. მდინარე ენგური<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
30<br />
7ე. მდინარე ენგური 7ვ. მომავალი ძრავის ოთახის წყლის გამომშვები<br />
პუნქტი<br />
7ზ. ძველი დასახლებების მეტნაკლებად<br />
არალეგალური საქმიანობა<br />
7თ. სახერხი და ნახერხი მდინარის ნაპირზე<br />
ალბომი 8: ენგურის კაშხლის წყალსაცავი<br />
8ა. ხეების გროვა ნაპირზე 8ბ. ხეების გროვა ნაპირზე<br />
8გ. ნალექების დაგროვება წყალაღმა მდებარე<br />
ქვაბულში<br />
8დ. ნალექების დაგროვება წყალაღმა მდებარე<br />
ქვაბულში<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
31<br />
8ე. ენგურის კაშხლის ზემოთ მდებარე წყალსაცავი 8ვ. ენგურის კაშხლის ზემოთ მდებარე წყალსაცავი<br />
(www.erkanet.de).<br />
8ზ. ენგურის კაშხალი და მისი წყალსაცავი 8თ. ენგურის კაშხალი და მისი წყალსაცავი<br />
(www.apsny.ru).<br />
ალბომი 9: ენგურის კაშხალი<br />
9ა. ენგურის კაშხალი 9ბ. ენგურის კაშხალი<br />
9გ. ენგურის კაშხალი და მისი წყალსაცავი 9დ. მარცხენა ნაპირზე მდებარე ბაქანი<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
32<br />
9ე. ამ ფოტოზე ჩანს ენგურის ჰიდროელექტრო<br />
სადგურის წყლის მიმღები წერტილები<br />
9ვ. წყლის გამოსვლის წერტილები<br />
9ზ. წყლის გამომშვები ნაგებობები 9თ. მდინარე ენგური კაშხლის ქვემოთ<br />
ალბომი 10: მდინარე ენგურის ქვედა ნაწილი<br />
10ა. მდინარე ენგური ჯვარის ხიდის ზემოთ 10ბ. მდინარე ენგური ჯვარის ხიდის ქვემოთ<br />
10გ. ორსანტიას ხიდი 10დ. თხილის პლანტაცია სანაპირო დაბლობზე<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
33<br />
10ე. ანაკლია - სანაპირო ჭაობის ხედი 10ვ. ანაკლია - სანაპირო ჭაობის ხედი<br />
10ზ. ანაკლია - მდინარე ენგური უერთდება შავ ზღვას 10თ. ანაკლია - შავი ზღვა<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
34<br />
4. დიაგნოსტიკისა და ზეგავლენის წინასწარი<br />
შეფასების მეთოდოლოგია<br />
4.1 გეოგრაფიული ინფორმაციის სისტემა (გის)<br />
წინამდებარე წინასწარ ფაზაში იგეგმება გეოგრაფიული ინფორმაციის სისტემის შემუშავება ხუდონის<br />
პროექტის ეკოლოგიური შეფასების მიზნით, რაც მეტად სასარგებლო იქნება უსაფრთხოების კვლევების<br />
შემდგომ ეტაპებზე და საშუალებას მოგვცემს, შევადგინოთ თემატური რუკები, სადაც აისახება ბიო-<br />
ფიზიკური, სოციოლოგიური და კულტურული გარემოს ძირითადი მახასიათებლები.<br />
ამ ეტაპზე სხვადასხვა ადგილას მოპოვებული იქნა არსებული სივრცული მონაცემები საკვლევი ტერიტორიის<br />
ბუნებრივი გარემოსა და რესურსების შესახებ: (1) გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს<br />
სივრცული ინფორმაციის ცენტრსა და სატყეო დეპარტამენტის ზედამხედველობის სამსახურში; (2)<br />
საქართველოს სეისმური მონიტორინგის ცენტრში; (3) კერძო ორგანიზაციაში GIS Lab.<br />
წინამდებარე ანგარიშში გამოყენებულია სხვადასხვა რუკა:<br />
მთელი საკვლევი ტერიტორიის ტოპოგრაფიული რუკები, რომლებიც შეიქმნა ენერგეტიკის სამინისტროს (და<br />
სხვა წყაროების) მიერ მოწოდებული ტოპოგრაფიული რუკების (1/50,000) გეო-რეფერირებით.<br />
ძირითადი საკვლევი ტერიტორიის ტოპოგრაფიული რუკები (1/25,000, ეფუძნება 60-იანი წლების ძველ<br />
მონაცემებს) მოგვაწოდა ენერგეტიკის სამინისტრომ.<br />
ვინაიდან წინასწარ ფაზაში ძნელი იყო საკვლევი ტერიტორიის კონტექსტში გამოსაყენებელი მასშტაბის<br />
მონაცემების მოპოვება, უსაფრთხოების კვლევების ამ პირველ ნაწილში ძირითადად წარმოდგენილია<br />
რუკების ატლასზე დაფუძნებული ინფორმაცია.<br />
შემდეგ ეტაპებზე გის-ის უზრუნველსაყოფად გამოყენებული იქნება ე.ს. კოლენკო-სტაკის მიერ მოწოდებული,<br />
მისაღები რეზოლუციის ტოპოგრაფიული რუკები (1/1,000) და საჰაერო ფოტოები. ისინი განსაკუთრებით<br />
სასარგებლო იქნება მიწის ნაკვეთების დონეზე მცენარეულის საფარისა და სოციალური საკითხების<br />
შესწავლის პროცესში.<br />
4.2 ბიო-ფიზიკური გარემო<br />
ბუნებრივი გარემოს შემთხვევაში ჩვენი მეთოდიკა მოიცავს შემდეგ ელემენტებს: (1) არსებული მონაცემების<br />
სიღრმისეულ იდენტიფიცირებას, რომელიც მოხდება (2) საკვლევი ტერიტორიის წინასწარი კვლევისა და<br />
შერჩეულ პუნქტებზე საველე დაკვირვებების გზით; (3) საკვლევი ტერიტორიის გლობალურ აღწერასა და<br />
ძირითადი ბიოფიზიკური მახასიათებლების რუკაზე დატანას; (4) ძირითადი საკითხების ანალიზსა და<br />
გარემოზე ზეგავლენის ფაქტორების პირველად შეფასებას, აგრეთვე რისკის შემცირების<br />
ზომების/მონიტორინგის პროცესის დასახვას.<br />
4.2.1 არსებული ინფორმაციის სიღრმისეული იდენტიფიკაცია<br />
გამოვლინდა და გასაანალიზებლად, აგრეთვე არარსებული მონაცემების დასადგენად შეგროვდა არსებული<br />
გარემოსდაცვითი მონაცემები, კვლევები და პროექტის გარემოზე სპეციალიზებული დოკუმენტები, კერძოდ:<br />
• ფიზიკური მონაცემები (მეტეოროლოგია, გეოლოგია და ნიადაგები, მორფოლოგია, ჰიდროლოგია,<br />
სედიმენტოლოგია და მდინარის დინამიკა, მოტივტივე ნივთიერებები, წყლის ხარისხი, სეისმური<br />
რისკი, ა.შ.);<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
35<br />
• ბიოლოგიური და ბიომრავალფეროვნებითი მონაცემები საკვლევ ტერიტორიაზე მსოფლიოს გარშემო<br />
ეროვნული და საერთაშორისო სტატუსის გადაშენების საფრთხის ქვეშ მყოფი სახეობების სიის<br />
შედგენით და ისეთი ადგილების შეტანით, რომლებიც უკვე იდენტიფიცირებულია როგორც<br />
მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების ადგილები (იხ. ჩანართი 4.1).<br />
ჩანართი 4.1: მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების ადგილების დადგენა<br />
იმისათვის, რათა პირველი შეხედვით და წინასწარი შეფასებისათვის დამახასიათებელი სიზუსტით განისაზღვროს<br />
ძირითადი საკვლევი ტერიტორიის მნიშვნელობა ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისათვის (ეხება მხოლოდ ხმელეთის<br />
ბიომებს), ჩვენ ცალკეული ადგილისათვის შევიმუშავეთ კონსერვაციის პრიორიტეტები მთელს კავკასიის ეკორეგიონში<br />
მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების ადგილების გამოვლენის კონტექსტში. მეთოდი მოიცავს ორ ეტაპს:<br />
• განსაზღვრა, შეესაბამება თუ არა ძირითადი საკვლევი ტერიტორია მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების<br />
ადგილების ეროვნულ კრიტერიუმებს;<br />
• პრიორიტეტის დონის მინიჭება მნიშვნელოვან ბიომრავალფეროვნების ადგილებზე დაფუძნებული GAP<br />
ანალიზის 4 გზით.<br />
ხუდონის პროექტის შემთხვევაში პროცედურა მოიცავს ეროვნულ დონეს ბუნებისა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის<br />
საერთაშორისო კავშირის ეროვნული კრიტერიუმების გამოყენებით.<br />
ქვემოთ მოცემულია ის კრიტერიუმები, რომლებიც გამოიყენება სახეობა-ადგილის კომბინაციებისათვის სახეობაზე<br />
დაფუძნებული რისკის კატეგორიის მინიჭებისას:<br />
სახეობაზე დაფუძნებული<br />
რისკის კატეგორია<br />
ექსტრემალური<br />
მაღალი<br />
საშუალო<br />
დაბალი<br />
გლობალური საფრთხე / სტატუსი<br />
გადაშენების პირას მყოფი (CR)<br />
გადაშენების რისკის ქვეშ მყოფი (EN)<br />
სარისკო (VU)<br />
საფრთხის ქვეშ მყოფი (NT), პრობლემატური (LC)<br />
მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების ადგილების გამოვლენის პროცესში გამოიყენება ორი კრიტერიუმი, რომლებიც<br />
უტოლდება კონსერვაციის სისტემატური დაგეგმვის ორ მთავარ საზომს: სარისკო და შეუცვლელი.<br />
ამ კრიტერიუმებით მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების ადგილების შერჩევა ხდება იმგვარ სახეობათა არსებობის<br />
შემთხვევაში, რომლებიც საჭიროებს კონსერვაციას რაიონის დონეზე.<br />
4.2.2 დეტალური ინტერვიუები<br />
პირველი მისიის ფარგლებში გასაუბრება ჩაუტარდა გარმოსდაცვით საკითხებზე პასუხისმგებელ ან<br />
გარემოსდაცვითი მონაცემების მფლობელ სხვადასხვა ჯგუფს. ამ პირთა სია მოცემულია დანართში 4.2:<br />
წინასწარი ფაზის და კერძოდ, პროექტის მიღების მისიის დროს გარემოსდაცვითი ექსპერტები გაესაუბრნენ<br />
ზემოთ აღნიშნულ მთავარ სუბიექტებს, რათა წარმოდგენა შეექმნათ პროექტის ეკოლოგიური სურათის<br />
შესახებ და შეეგროვებინათ გარემოსდაცვითი მონაცემები საკვლევი ტერიტორიის შესახებ (ძირითადად<br />
მარეგულირებელი წესები და ჰიდრომეტეოროლოგიური მონაცემები).<br />
4.2.3 საკვლევი ტერიტორიის წინასწარი მიმოხილვა<br />
მომდევნო საველე დაკვირვებების გზით ჩატარდა საკვლევი ტერიტორიის წინასწარი მიმოხილვა (2007 წლის<br />
მარტი-აპრილი), რომელმაც მოიცვა შემდეგი საკითხები:<br />
4 ბიომრავალფეროვნების მნიშვნელოვანი ადგილების იდენტიფიცირებისა და მათზე დაფუძნებული GAP ანალიზის<br />
პროცედურა აღწერილია ბუნებისა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის საერთაშორისო კავშირის რეკომენდაციებში<br />
ბიომრავალფეროვნების მნიშვნელოვანი ადგილების შესახებ (Langhammer et al. პრესაში)<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
36<br />
• ალუვიალური ხეობისა და მდინარის კალაპოტის მორფოლოგია და ლანდშაფტი: ხეობის მონაკვეთის<br />
ფორმა და ნიადაგი, ნაპირებისა და მდინარის კალაპოტის ხასიათი, დანალექების ხასიათი,<br />
ალუვიალური ჭაობების არსებობა და ხასიათი, დინების მახასიათებლები და დინების მიახლოებითი<br />
მოცულობა;<br />
• მდინარის ნაპირებსა და კალაპოტზე მიმდინარე საქმიანობა: ადამიანების საქმიანობა, საძოვრები,<br />
სათევზაო მეურნეობები, სახერხი მეურნეობები;<br />
• ინვესტიციები (წყლის ამოღება და ჩაშვება, ხიდები და ფონები, ზღურბლები, სარწყავი ადგილები,<br />
ა.შ.);<br />
• მცენარეული საფარის ხასიათი (მთავარი საცხოვრებელი გარემო და ვეგეტაციის ჯგუფები, მოცულობა,<br />
დეგრადაციის ხარისხი, თუ ასეთი არსებობს);<br />
• ტერიტორიაზე არსებული მაკრო-ფაუნის წინასწარი შეფასება.<br />
დაკვირვებები აღრიცხულია დოკუმენტურად მრავალი დანომრილი ფოტოს საშუალებით (იხ. ქვემოთ<br />
მოცემული ალბომები).<br />
4.3 სოციო-ეკონომიკური გარემო<br />
როგორც ეს აღნიშნული იყო სატენდერო დოკუმენტაციაში, წინასწარი სოციალური შეფასების მეთოდად<br />
გამოყენებული იყო სწრაფი წარმომადგენლობითი შეფასების ტექნიკა 5 .<br />
მთავარ მიზანს წარმოადგენს იმ ოჯახების, ადამიანებისა და ქონების გამოვლენა, რომლებიც მოექცევიან<br />
პროექტის ზემოქმედების ქვეშ; განსახლების სავარაუდო ვარიანტების პირველადი შეფასება და საყოველთაო<br />
აღწერისათვის მზადება, რომელიც გაფართოებული სოციალური შეფასებისას ჩატარდება. ამისათვის საჭიროა<br />
დამატებითი მონაწილე ჯგუფების გამოვლენა და მათთან გასაუბრება, აგრეთვე შეფასების იმ<br />
ინსტრუმენტების (კითხვარები) წინასწარი გამოცდა, რომლებიც გამოყენებული იქნება მოსახლეობისა და<br />
მათი ქონების მომავალი აღწერის პროცესში.<br />
წინასწარი კვლევები საშუალებას იძლევა, შემუშავდეს კომუნიკაციის სტრატეგიის მონახაზი.<br />
4.3.1 სწრაფი წარმომადგენლობითი შეფასება<br />
დამატებითი მონაწილე მხარეები იდენტიფიცირდება ”თოვლის გუნდის” მეთოდით: (1) გამოვლინდება<br />
ფოკუსური მონაწილე ან მონაწილეთა ჯგუფი; (2) თითოეულ მონაწილეს სთხოვენ, დაასახელოს სხვა<br />
რამდენიმე ან ყველა მონაწილე; (3) ყველა დასახელებული მონაწილე (რომლებიც არ იყვნენ თავდაპირველ<br />
სიაში) აღირიცხება. მათაც ეკითხებიან სხვა მონაწილეების შესახებ. პროცესი გრძელდება მანამ, სანამ ახალ<br />
მონაწილეთა გამოვლენა არ შეწყდება.<br />
იდენტიფიცირებულ მონაწილეთაგან მიღებული ინფორმაცია გროვდება ორი მეთოდით: (1) დეტალური<br />
ინტერვიუები და (2) განხილვები ფოკუს ჯგუფში. ამ შეფასების დროს გამოკითხულ პირთა სია მოცემულია<br />
დანართში 4.2.<br />
4.3.1.1 დეტალური ინტერვიუები<br />
ინდივიდუალურ მონაწილეებთან ტარდება დეტალური ინტერვიუები წინასწარ შემუშავებული<br />
რეკომენდაციების საფუძველზე. დეტალური გასაუბრება საშუალებას იძლევა, განისაზღვროს ამ პირთა აღქმა,<br />
თვალსაზრისი, ფაქტები და პროგნოზები, აგრეთვე მათი რეაქციები პირველად დასკვნებსა და გადაწყვეტის<br />
პოტენციურ გზებზე. ინტერვიუები ტარდება თბილისში, ზუგდიდში, მესტიასა და სამიზნე ტერიტორიაზე.<br />
ინტერვიუები იწერება ფირზე და დასრულების შემდეგ მზადდება მათი სრული ტრანსკრიპცია. მოპოვებული<br />
მონაცემები ექვემდებარება ანალიზს და მუშავდება ანგარიშის სამუშაო ვარიანტი.<br />
5 ეს ტექნიკა მოიცავს რამდენიმე მეთოდს, რომელთაგან შეირჩევა პროექტის კონტექსტისათვის ყველაზე შესაბამისი<br />
მეთოდების შერჩევა. ტექნიკა ხორციელდება ინტერვიუებისა და განხილვების, რუკების შედგენის, რანჟირებისა და<br />
ტენდენციის ანალიზის გზით. სწრაფ წარმომადგენლობით შეფასებაში გამოყენებული ძირითადი ინსტრუმენტებია<br />
საშუალოდ სტრუქტურიზებული გასაუბრება, განხილვები ფოკუს ჯგუფებთან, პრეფერენციების რანჟირება, რუკების<br />
შედგენა და მოდელირება, აგრეთვე სეზონური და ისტორიული დიაგრამების შედგენა.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
37<br />
4.3.1.2 განხილვები ფოკუს ჯგუფებთან<br />
ფოკუს ჯგუფებში ჩატარებული განხილვების მიზანია წინასწარ გამოვლენილ სამიზნე ჯგუფებთან (6-7 პირი)<br />
გასაუბრება. ეს წარმოადგენს ხარისხობრივი კვლევის მეთოდს, სადაც ჯგუფური განხილვა ეყრდნობა<br />
განხილვის მოდერატორის მიერ შემოტანილ რამდენიმე თემას. ჯგუფის წევრებს საშუალება ეძლევათ,<br />
გამოხატონ საკუთარი თვალსაზრისი ყოველ თემაზე ან რეაგირება მოახდინონ სხვათა პოზიციებზე.<br />
განხილვების წარსამართად სოციალური ჯგუფი (გუნდი) შეიმუშავებს ფოკუს ჯგუფის სარეკომენდაციო<br />
პრინციპებს, რომლებიც შეესაბამება კვლევის მიზნებს და ადაპტირდება ყოველი ფოკუს ჯგუფის შემთხვევაში.<br />
ყოველ განხილვას ხელმძღვანელობს მოდერატორი ფოკუს ჯგუფის სარეკომენდაციო პრინციპების<br />
შესაბამისად. განხილვა გრძელდება 1.5-2 საათი. განხილვები იწერება ფირზე და დასრულების შემდეგ<br />
მზადდება მათი სრული ტრანსკრიპცია. მოპოვებული მონაცემები ექვემდებარება ანალიზს და მუშავდება<br />
ანგარიშის სამუშაო ვარიანტი.<br />
ფოკუს ჯგუფებში ჩატარებული განხილვებით მოპოვებული ხარისხობრივი მასალის დამუშავების შედეგები<br />
შეიძლება გამოიყენებოდეს, როგორც დამოუკიდებელი მონაცემები ან როგორც რაოდენობრივი კვლევის<br />
შედეგების ანალიზის დამატებითი ინფორმაცია.<br />
4.3.1.3 აღწერის ინსტრუმენტების წინასწარი გამოცდა<br />
გაფართოებული სოციალური შეფასების ფარგლებში ჩატარდება სრული აღწერა, რომელიც საფუძვლად<br />
დაედება განსახლების სამოქმედო გეგმას. მომზადდება დეტალური კითხვარი. იმისათვის, რათა შეფასდეს<br />
მისი ეფექტურობა და სტრუქტურა, ეს ინსტრუმენტი გამოიცდება პილოტური ინტერვიუების მეთოდით სულ<br />
ცოტა 15 ოჯახის მონაწილეობით (მათგან 10 შემთხვევითი წესით შეირჩევა ხაიშში, ხოლო 5 ასეთივე წესით -<br />
ხაიშის გარშემო მდებარე პატარა დასახლებებში). წინასწარ შემუშავებული ინსტრუმენტებია: 1) კითხვარის<br />
სამუშაო ვარიანტი და 2) ქონების აღწერის კითხვარის სამუშაო ვარიანტი.<br />
კვლევას დაასრულებს ფოტოგრაფიული დოკუმენტაცია.<br />
წინასწარ გამოცდაში მონაწილეობდნენ ყველაზე გამოცდილი ინტერვიუერები. თითოეული მათგანი<br />
ატარებდა ერთ ან ორ ინტერვიუს. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა შემდეგ საკითხებს:<br />
• კითხვები, რომელთა გაგება რესპონდენტებს გაუჭირდათ;<br />
• კითხვები, რომლებიც უპასუხოდ დარჩა;<br />
• კითხვები, რომლებზეც გაეცა ისეთი პასუხები, რომლებიც კითხვარში გათვალისწინებული არ იყო;<br />
• კითხვები, რომლებიც რესპონდენტებმა არასწორად გაიგეს;<br />
• სხვა სიძნელეები.<br />
ინტერვიუების შემდეგ იკრიბება მთელი გუნდი (პროექტის მენეჯერი, ანალიტიკოსი, საველე<br />
კოორდინატორი, მონაცემთა მენეჯერი და ინტერვიუერები). ხდება გამოცდილების გაზიარება, კითხვარი<br />
განიცდის ადაპტაციას შედეგების მიხედვით და მზადდება საბოლოო ვარიანტი. ეს იძლევა გაფართოებული<br />
სოციალური შეფასების ფაზაში მყისიერი ოპერატიულობის საშუალებას.<br />
4.3.2 საჯარო კონსულტაციებისა და კომუნიკაციის არხებისათვის<br />
ყველაზე ეფექტური მეთოდოლოგიის დადგენა<br />
წინასწარი ეკოლოგიური შეფასების ფაზაში გამოყენებული პროცესი პირველი ნაბიჯია საჯარო<br />
კონსულტაციების ჩასატარებლად. გარდა ამისა, გაფართოებული სოციალური შეფასების ფაზისათვის იქმნება<br />
სისტემა, რომელიც მიზნად ისახავს ხალხის უწყვეტ ინფორმირებას კვლევის შედეგების შესახებ და მათთვის<br />
თვალსაზრისის გამოხატვის საშუალების მიცემას (გარდა ზემოთ გამოვლენილი მომენტებისა). სტრატეგია<br />
მიესადაგება სვანური მოსახლეობის სპეციფიკას და გამოვლინდება ყველაზე ეფექტური და მისაღები<br />
მექანიზმი. წინასწარი ფაზის შედეგები განსახილველად და შესასწორებლად წარედეგინება ყველა<br />
დაინტერესებულ პირს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
38<br />
4.4 კულტურული მემკვიდრეობა<br />
ინფორმაცია რეგიონში არსებული ისტორიული და არქეოლოგიური ადგილების შესახებ გროვდება არსებული<br />
ლიტერატურის, კულტურულ ტურიზმთან დაკავშირებული დოკუმენტაციის, კვლევებისა და კონსერვაციის<br />
სხვა პროექტების ანგარიშებისა და ამ ხეობის კულტურული მემკვიდრეობის სპეციალისტებთან გასაუბრების<br />
გამოყენებით.<br />
განიხილება აგრეთვე გათხრების არსებული ანგარიშები.<br />
კვლევითი ჯგუფი დაუკავშირდა იუნესკოს (იუნესკოს ოფისებს თბილისსა და პარიზში), რათა განისაზღვროს<br />
იმ ტერიტორიის ფარგლები, რომელიც კლასიფიცირებულია, როგორც მსოფლიო მემკვიდრეობა (ზემო<br />
სვანეთი).<br />
4.5 სავარაუდო ზემოქმედების წინასწარი აღრიცხვა და რისკის<br />
შემცირების ზომები<br />
წინამდებარე წინასწარ შეფასებაში მიმოიხილება იმ საკითხთა სპექტრი და სიღრმე, რომლებიც მოგვიანებით<br />
დეტალურად უნდა იქნას განხილული გარემოზე ზეგავლენის შეფასების ანგარიშში.<br />
გამოვლენილია კაშხლისა და წყალსაცავის (ძირითადი პროექტი), აგრეთვე ყველა შესაბამისი<br />
ინფრასტრუქტურის (მისასვლელი გზების, გადამცემი ხაზების, კარიერებისა და მიწაყრილების, ა.შ.)<br />
ზეგავლენა გარემოს ზემოთ აღწერილ მგრძნობიარე კომპონენტებზე, როგორც ბიო-ფიზიკურზე, აგრეთვე<br />
სოციო-ეკონომიკურსა და კულტურულზე.<br />
ზემოქმედება ფასდება ყოველი კომპონენტის ეკოლოგიური ფასეულობისა და მგრძნობიარობის დონის (ან<br />
სავარაუდო კონფლიქტის დონის) მიხედვით.<br />
ამ შეფასებაში ჩართულია სავარაუდო (1) მასშტაბი: ლოკალიზებული თუ ფართოდ გავრცელებული ეფექტი;<br />
(2) ხანგრძლივობა: მოკლე, საშუალო თუ გრძელვადიანი ეფექტი; (3) შექცევადობა: დროებითი თუ შეუქცევადი<br />
ეფექტი; და ეკოლოგიური კომპონენტების ღირებულება.<br />
გამოიყენება ზემოქმედების ოთხი დონე: უმნიშვნელო, დაბალი, ზომიერი და მაღალი.<br />
ალტერნატიული ვარიანტები (კაშხლის მდებარეობა, კაშხლის სიმაღლე, წყალსაცავის მოცულობა, კარიერების<br />
მდებარეობა, ა.შ.) განიხილება და შეუდარდება ძირითად პროექტს მათი ეკოლოგიური ზემოქმედების<br />
მიხედვით.<br />
შემოთავაზებულია ზემოქმედების შემცირების ზომების პირველი მონახაზი<br />
(შემასუსტებელი/ამანაზღაურებელი).<br />
გარემოს სხვადასხვა კომპონენტზე გავრცელებული ძირითადი ზემოქმედების ტიპები წარმოდგენილი იქნება<br />
პროექტის ყოველი ეტაპისათვის შემუშავებულ ”ზემოქმედებისა და ზომების ცხრილში” (მშენებლობის,<br />
წყალსაცავის შევსებისა და ექსპლუატაციის ეტაპებზე).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
39<br />
5. საკვლევი ტერიტორიის განსაზღვრა<br />
5.1 საკვლევი ტერიტორია<br />
ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტის წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასების ფარგლებში<br />
საკვლევი ტერიტორია მოიცავს ყველა იმ ტერიტორიას, რომელზეც პროექტს შეუძლია პოტენციური<br />
ზეგავლენის მოხდენა ან რომლის შესწავლა აუცილებელია პროექტის ზემოქმედების უკეთ გასაგებად.<br />
საკვლევი ტერიტორია მოიცავს:<br />
• მთელ წყალგამყოფს მომავალი წყალსაცავის ზემოთ, ვინაიდან სწორედ ის განაპირობებს წყლის<br />
მიწოდებას, წყლის ხარისხს, დანალექი და მოტივტივე მასალების ჩამოტანას მომავალ წყალსაცავში;<br />
• მომავალი წყალსაცავის ტერიტორიასა და მის შემოგარენს: ენგურისა და მისი შენაკადების ხეობებს,<br />
სოფელ ხაიშს;<br />
• ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტის ადგილსა და მის მიმდებარე ტერიტორიას, ანუ კაშხლისა და<br />
დამხმარე ინფრასტრუქტურის განლაგების ადგილს: მშენებლობის ადგილს, მუშათა დასახლებებს,<br />
მისასვლელ გზებს, საშენი მასალების კარიერებსა და ა.შ.;<br />
• მდინარის სისტემებს ხუდონის პროექტის ადგილის ქვემოთ, ანუ (1) ენგურის მდინარეს ხუდონის<br />
კაშხლის ადგილსა და ენგურის წყალსაცავს შორის; (2) ენგურის წყალსაცავს; (3) მდინარე ენგურის<br />
ქვედა ნაწილს ენგურის კაშხლიდან შავ ზღვამდე; (4) აფხაზეთის მდინარეთა სისტემას ენგურის<br />
ჰიდროელექტრო სადგურის ქვემოთ (ერისწყლის წყალგამყოფს). ბოლო სამი ელემენტის<br />
გათვალისწიენბა აუცილებელია, ვინაიდან ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის განხორციელებამ<br />
შეიძლება შეცვალოს ენგურის კაშხლის ჰიდრავლიკური მართვა.<br />
საკვლევი ტერიტორიის ეკოლოგიური და სოციალური ფონის ანალიზი მოხდება ორ დონეზე:<br />
• ფართო მიმდებარე ტერიტორია, ანუ მთელი საკვლევი ტერიტორია, რომლის ნაწილებზეც<br />
ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტმა შეიძლება იქონიოს ირიბი ზეგავლენა;<br />
• ცენტრალური ნაწილი, სადაც შესაძლებელია პროექტმა მოახდინოს პირდაპირი და ძლიერი<br />
ზემოქმედება, ანუ წყალსაცავის განლაგება და სოფელ ხაიშის დატბორვა, გზებისა და სხვა<br />
ნაგებობების მშენებლობით განპირობებული ფერდობების ეროზია, პროექტის სხვა ზემოქმედება<br />
მომზადების, მშენებლობისა და ექსპლუატაციის ეტაპებზე.<br />
პირველი - ცენტრალური ნაწილი, რომელიც გამოსახულია სურათზე 5-1 მიესადაგა ალტერნატივათა<br />
გარემოსდაცვით შეფასებას ორი მიმართულებით: მდინარე ნენსკრას დინების ზედა მიმართულებით და<br />
მდინარე ენგურის დინების ზედა მიმართულებით (იხ. სურათი 10-1).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
41<br />
სურათი 5.1: საკვლევი ტერიტორიების რუკა<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
43<br />
სურათი 5.2: ზოგადი სამგანზომილებიანი ხედი, ზედა წყალგამყოფის წყალაღმა მდებარე პუნქტიდან:<br />
ენგურის ხეობა, მესტიის ხეობა (Google Earth, 2007)<br />
Confluence between<br />
Enguri riv. <strong>and</strong> Mestiacha river<br />
Lenashi<br />
Mestia<br />
Enguri riv.<br />
Mulkhura riv.<br />
Mestiacha riv.<br />
სურათი 5.3: ზოგადი სამგანზომილებიანი ხედი, ზედა წყალგამყოფის წყალაღმა მდებარე პუნქტიდან:<br />
ენგურის ხეობა სვიპსა და ფარს შორის (Google Earth, 2007)<br />
Nakra riv.<br />
Pari<br />
Enguri riv.<br />
Svipi<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
44<br />
სურათი 5.4: ზოგადი სამგანზომილებიანი ხედი, ენგურის წყალგამყოფის ცენტრალური ნაწილის წყალაღმა<br />
მდებარე პუნქტიდან: ხუდონის პროექტის ადგილი და ენგურის წყალსაცავი (Google Earth, 2007)<br />
Enguri reservoir<br />
Kaishi<br />
Khudoni<br />
site<br />
Khaishura riv.<br />
Enguri riv.<br />
Nenskra riv.<br />
სურათი 5.5: ზოგადი სამგანზომილებიანი ხედი, ენგურის წყალგამყოფის ქვედა ნაწილის წყალაღმა მდებარე<br />
პუნქტიდან: ენგურის კაშხალი და გალის წყალსაცავი (Google Earth, 2007)<br />
Tsalenjikha<br />
Enguri<br />
HPP<br />
Gali reservoir<br />
Enguri riv.<br />
Olori riv.<br />
Jvari<br />
Enguri<br />
dam<br />
Enguri<br />
tributary.<br />
Enguri reservoir<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
45<br />
6. ბუნებრივი გარემოს დიაგნოსტიკა<br />
ამ თავში მოცემულია საკვლევ ტერიტორიაზე არსებული ბუნებრივი გარემოს წინასწარი შეფასების ეტაპზე<br />
აღწერილი მნიშვნელოვანი ეკოლოგიური კომპონენტები: (1) ფიზიკური გარემო (ანუ კლიმატი, რელიეფი,<br />
გეოლოგია, ნიადაგები, ჰიდროგრაფია, ჰიდროლოგია, წყლის ხარისხი, მყარი ნივთიერებების გადატანა<br />
დინებით); (2) ბიოლოგიური გარემო (მცენარეული საფარი, ხმელეთის და წყლის ფაუნა,<br />
ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობა, დაცული ტერიტორიები); (3) ლანდშაფტი; (4) ბუნებრივი რესურსები<br />
(ჰიდრო რესურსები, სატყეო რესურსები, წიაღისეული, სათევზაო და სანადირო რესურსები); და (5) ბუნებრივი<br />
რისკები და დაბინძურება.<br />
6.1 ფიზიკური გარემო<br />
6.1.1 კლიმატი<br />
6.1.1.1 ადგილობრივი კლიმატი<br />
ზოგადი მახასიათებლები. დასავლეთ საქართველოს დაბლობ შავი ზღვის სანაპიროს გაყოლებაზე (კოლხეთის<br />
დაბლობი) ხასიათდება ტენიანი სუბტროპიკული კლიმატით. დიდი კავკასიონის ქმნის ბუნებრივ ბარიერს<br />
ჩრდილოეთიდან გადმოადგილებული ცივი ჰაერის მასების გზაზე და აიძულებს შავი ზღვიდან მომდინარე<br />
ტენიანი ჰაერის მასებს, გადაადგილდეს ზემოთ, რაც იწვევს ინტენსიურ ნალექებს. ამის საპირისპიროდ,<br />
აღმოსავლეთ საქართველო გაცილებით მშრალია.<br />
კლიმატი საგრძნობლად ვარირებს ზღვის დონიდან სიმაღლის მიხედვით, რაც მთელს სივრცეში ზღვიდან<br />
მწვერვალებამდე, მხოლოდ ასეული კილომეტრის მანძილზე ქმნის კლიმატური სარტყლების სპექტრს.<br />
ენგურის ზედა წყალგამყოფი ხასიათდება გრილი და ტენიანი ზაფხულებითა და თოვლიანი, გრძელი<br />
ზამთრებით. ყველაზე მაღალ მთებში გვხვდება მუდმივი ყინვებიც.<br />
ტემპერატურა. კოლხეთის დაბლობი საქართველოს ერთერთი ყველაზე თბილი ადგილია, საშუალო წლიური<br />
ტემპერატურით 12-15°C. საშუალო ტემპერატურის მაქსიმუმი მოდის ივლისზე (22-24°C), ხოლო მინიმუმი -<br />
იანვარზე (5-7°C). აბსოლუტური მინიმუმი დაახლოებით -16°C უდრის.<br />
საშუალო წლიური ტემპერატურა (სურათი 6.1) იკლებს სიმაღლის მატებასთან ერთად და დაბლობის მთიან<br />
ნაწილში მერყეობს 6-10°C ფარგლებში, ხოლო მაღალმთიან რაიონებში - 2-4°C ფარგლებში. აბსოლუტური<br />
მინიმუმი ტემპერატურაში, შესაბამისად, უტოლდება -30 - -35°C. ზემო სვანეთის ხეობის სამხრეთი ფერდობი<br />
საკვლევი ტერიტორიის ყველაზე ცივი ადგილია, აქ საშუალო წლიური ტემპერატურა 2°C-ზე ნაკლებია.<br />
ნალექები. სანაპირო ზოლზე, ანაკლიასთან და ენგურის ხეობის ცენტრალურ ნაწილში, ლახანამდე წლიური<br />
ნალექები მერყეობს 1,400-1,800მმ ფარგლებში (სურათი 6.2).<br />
ზუგდიდში ნალექების დონე დაახლოებით 1,877 მმ-ია წელიწადში (1929-88 წწ.) და ხასიათდება წლის<br />
განმავლობაში თანაბარი განაწილების ტენდენციით, წვიმის განსაკუთრებული ინტენსივობით ზაფხულისა და<br />
შემოდგომის თვეებში (სურათი 6.3). ნალექების საშუალო დონე მაქსიმუმს აღწევს ივნისში (182 მმ) და<br />
თანდათნობით იკლებს მაისის მინიმუმამდე (111 მმ). დროგამოშვებით სუბტროპიკული ანტიციკლონები<br />
იწვევს გვალვასაც.<br />
წვიმის ინტენსივობა იმატებს სიმაღლის მატებასთნ ერთდ და კოძალისა და ლაჯლა-ლეხელის მწვერვალებზე<br />
2800 მმ აღწევს (სამომავლო წყალსაცავის ორივე მხარეს), ხოლო დიდი კავკასიონის უმაღლეს წერტილებში -<br />
3,200 მმ აღემატება.<br />
სამაგიეროდ, საკვლევ ტერიტორიაზე ყველაზე მშრალი ადგილია ზემო ენგურის ხეობა, სადაც ნალექები<br />
მერყეობს 1,000-1,200 მმ ფარგლებში.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
46<br />
სურათი 6.1: საშუალო წლიური ტემპერატურის განაწილება საკვლევ ტერიტორიაზე (წყარო: UNDP/GEF, 1999)<br />
სურათი 6.2: ატმოსფერული ნალექების ჯამური მოცულობის საშუალო წლიური განაწილება (წყარო:<br />
UNDP/GEF, 1999)<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
47<br />
სურათი 6.3: ნალექების საშუალო თვიური დონე ზუგდიდში 1929-88 წწ. (წყარო: GHCN)<br />
naleqebi (mm)<br />
200<br />
180<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
jan. feb. mar. apr. may jun. jul. agu. sept. oct. nov. dec.<br />
თოვლის საფარი. თოვლის სტაბილური საფარის არსებობის ხანგრძლივობა დაბლობებზე 10-20 დღიდან<br />
მთიან რაიონებში 100-150 დღემდე იმატებს. თოვლის სტაბილური საფარი ფორმირდება ზღვის დონიდან 500-<br />
600 მ სიმაღლეზე. ალპური პირობები გვხვდება დახლოებით 2,100 მ-დან. 3,000 მ ზემოთ მთები თოვლითა და<br />
ყინულით მთელი წლის განმავლობაშია დაფარული (USAID, 2006). მთის ზოგიერთ პუნქტში თოვლის<br />
საფარის სიმაღლე 4-6 მ აღწევს.<br />
ქარი. დასავლეთ საქართველოში ქარის რეჟიმზე გავლენას ახდენს ოროგრაფია. შესამჩნევია ქარების<br />
ცირკულირება შავი ზღვიდან დაბლობებისკენ. ტყით დაფარულ ხეობებში ქარის საშუალო სიჩქარე არ<br />
აღემატება 2-3 მ/წმ. ყველაზე ხშირი და ძლიერი ქარები დამახასიათებელია მთებისა და მაღალმთიანი<br />
რაიონების უღელტეხილებისათვის, სადაც წლიური საშუალო სიჩქარე 5.5-9.0 მ/წმ აღწევს (UNDP/GEF, 1999).<br />
მზის რადიაცია. საქართველოს ტერიტორიის უმეტეს ნაწილში მზის რადიაციის საშუალო წლიური<br />
ხანგრძლივობაა 1900-2200 სთ. მაღალმთიან აადგილებში, სადაც ზოგან გვხვდება ღრუბლიანობა, ეს<br />
მაჩვენებელი იკლებს 1,500-1,300 სთ-მდე (UNDP/GEF, 1999).<br />
6.1.1.2 კლიმატის ცვლილება<br />
საკვლევი ტერიტორიის ფარგლებში კლიმატის ცვლილება ანალიზს ექვემდებარება (1) XX საუკუნის<br />
განმავლობაში მომხდარი გლობალური ცვლილებისა და (2) 80-იან წლებში ენგურის წყალსაცავის აშენებით<br />
გამოწვეული ცვლილების თვალსაზრისით.<br />
კლიმატის ცვლილება XX საუკუნის განმავლობაში. 1905 წ.-დან 90-იანი წლების დასაწყისამდე მოპოვებული<br />
კლიმატური მონაცემების ანალიზი ცხადყოფს, რომ საკვლევ ტერიტორიაზე არსებულმა ტემპერატურამ და<br />
ნალექების დონემ მცირე ცვლილება განიცადა (UNDP/GEF, 1999 ; N. Begalishvili, pers.com.):<br />
• საშუალო ტემპერატურის კლება ზემო ენგურის წყალგამყოფში (- 0.3°C) და მიმდებარე ქედებზე,<br />
თუმცა საკმაოდ სტაბილური ტემპერატურა ხეობის ცენტრალურ და ქვედა ნაწილში;<br />
• ნალექების წლიური დონის ზოგადი შემცირება მთელს ქვეყანაში, გარდა რამდენიმე ადგილისა,<br />
როგორიცაა კავკასიონის მაღალი მთები მესტიასთან (5%-მდე) და ზუგდიდსა და ანაკლიას შორის<br />
არსებული სანაპირო დაბლობი (10%-მდე).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
48<br />
კლიმატის ცვლილება ენგურის კაშხლის წყალსაცავის გამო. 90-იანი წლების ბოლოს ჰიდრომეტეოროლოგიის<br />
ინსტიტუტმა (საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია) შეიმუშავა პროგრამა, რომლის მიზანი იყო ადგილობრივ<br />
კლიმატზე ენგურის წყალსაცავის მშენებლობის ზეგავლენის კვლევა. ის ეფძუნებოდა მესტიაში/ბეთოში,<br />
ხაიშში, ჯვარსა და ზუგდიდში ადრე არსებული მეტეოროლოგიური სადგურების მიერ და ტბის მიდამოებში<br />
მიმდინარე გაზომვებით მოპოვებული მონაცემების ანალიზს.<br />
შედეგები შემდეგია (Begalishvili, pers. com.):<br />
• უმნიშვნელო სტატისტიკური განსხვავება კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურა, ტენიანობა,<br />
ნალექების დონე, ა.შ.) დროით შკალაში კაშხლის მშენებლობამდე და მის შემდეგ. თუ კაშხალი რაიმე<br />
ზეგავლენას ახდენს ტენიანობაზე, ის უმნიშვნელოა შავი ზღვის ზემოქმედებასთან შედარებით.<br />
• 4 სადგურის (ჯვარი და ზუგდიდი კაშხლის ქვემოთ; მესტია/ბეთო და ხაიში კაშხლის ზემოთ) კარგი<br />
კორელაცია. ზამთარსა თუ ზაფხულში წყალსაცავის მასშტაბური ზემოქმედება არ შეინიშნება. თუმცა,<br />
ზაფხულში წყალსაცავის მშენებლობის შემდეგ კლიმატურმა განსხვავებებმა ჯვარსა და ხაიშს შორის<br />
იკლო, რაც ხეობის ამ ნაწილში იწვევს ჰომოგენური პირობების წარმოქმნას.<br />
• საშუალო ტემპერატურის მნიშვნელოვანი ზრდა შეიმჩნევა წყალსაცავის ზემოთ (გაზომილია წყლის<br />
დონიდან 2 მ სიმაღლეზე) და მის უშუალო სიახლოვეს, თუმცა, ხეობაში განსხვავება უმნიშვნელოა,<br />
როგორც ტბის ზემოთ, ასევე მის ქვემოთ.<br />
ამ სამეცნიერო შედეგების მიხედვით ენგურის წყალსაცავის მშენებლობის შედეგად ადგილობრივი კლიმატის<br />
მნიშვნელოვანი ცვლილება სახეზეა მხოლოდ წყალსაცავის ზემოთ, ნაპირიდან 1-2 კმ დაშორებით. ხეობის<br />
ზედა ნაწილში კლიმატური ცვლილება არ დაფიქსირებულა.<br />
6.1.2 რელიეფი<br />
6.1.2.1 გაფართოებული საკვლევი ტერიტორია<br />
ენგურის წყალგამყოფი, რომელიც ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან სამხრეთ-დასავლეთით არის მიმართული,<br />
გადაჭიმულია დაახლოებით 200 კმ მანძილზე და მოიცავს 4,062 კმ2 ფართობს, დიდი კავკასიონის ქედიდან<br />
შავი ზღვის სანაპირომდე.<br />
წყალგამყოფი მიეკუთვნება სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონს, ხეობის ქვემო მხარის აფხაზეთში<br />
მოხვედრილი მცირე ნაწილის გამოკლებით. ის მდებარეობს ზღვის დონიდან დაახლოებით იმავე სიმაღლეზე,<br />
როგორც ჩრდილოეთ საბერძნეთი და ჩრდილოეთ ესპანეთი.<br />
მორფოლოგიური მახასიათებლების მიხედვით, ენგურის წყალგამყოფი შეიძლება დაიყოს სამ ნაწილად,<br />
თითოეული დაახლოებით 70 კმ სიგრძის: ზედა, ცენტრალური და ქვედა ხეობები.<br />
ზედა ხეობა: სოფელ ლახანის ზემოთ ხეობა მიმართულია დასავლეთისკენ. მას ესაზღვრება 3,500 მ მეტი<br />
სიმაღლის ორი მთაგრეხილი: დიდი კავკასიონის ქედი ჩრდილოეთით, უმაღლესი წერტილით შხარაზე (5,068<br />
მ) და სვანეთის ქედი სამხრეთით, უმაღლესი წერტილით ლაჯლა-ლეხელზე (4,008 მ).<br />
ტერიტორიის უმეტესი ნაწილი მდებარეობს ზღვის დონიდან 1,000-3,500 მ სიმაღლეზე. ფერდობები ციცაბოა,<br />
ეროზიის მნიშვნელოვანი მაჩვენებლებით. მთავარი ხეობის ფსკერი საკმაოდ ფართოა და მჭიდროდ არის<br />
მოცული სვანური დასახლებებითა და სასოფლოსამეურნეო სავარგულებით.<br />
ენგურის შენაკადების ხეობები, ძირითადად მიმართული ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ, გაცილებით უფრო<br />
პატარა და ვიწროა. მათგან გამონაკლისს წარმოადგენს მესტიის ხეობა.<br />
ცენტრალური ხეობა: ლახანის ქვემოთ ხეობის მიმართულება იცვლება და გადადის სამხრეთიდან<br />
დასავლეთისაკენ. ცენტრალური ხეობა, რომელიც დაახლოებით 70 კმ-ია და ლახანიდან ჯვრამდეა<br />
გადაჭიმული, გაცილებით უფრო ვიწროა, ვიდრე ზედა, ფერდობები კი - ძალიან ციცაბო.<br />
ხეობა გარშემორტყმულია მთებით - დასავლეთით აფხაზეთის ქედით და აღმოსავლეთით სვანეთის მთებით,<br />
რომლებიც დიდი კავკასიონის ქედზე უფრო დაბალია და 2,000-3,000 მ სიმაღლეს აღწევს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
49<br />
ორივე მხარეს ჩადის მდინარის შენაკადთა ხეობები. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანია ნენსკრას ხეობა<br />
მარჯვენა მხარეს, ხაიშის ზემოთ. სოფელი ქვემო მარგი ზემო აფხაზეთში მდებარე სოფელ საკენს უკავშირდება<br />
მეორადი ხეობითა და უღელტეხილით, ამჟამად მიმდინარეობს გზის მშენებლობა.<br />
ხაიშის ზემოთ (ლახანსა და ტობარს შორის) ხეობა დაახლოებით 15 კმ მანძილზე ვიწრო ხევში გადადის.<br />
მდინარის გარშემო არსებული რამდენიმე გაფართოებული და მოსწორებული ადგილი იძლევა ცხოვრების<br />
საშუალებას. აქ არის დასახლებები, სახნავ-სათესი მიწები და სახერხებები. მათგან ყველაზე დიდ ბაქანზე<br />
განლაგებულია სოფელი ხაიში.<br />
ხაიშის ქვემოთ ხეობა შევსებულია 20 კმ სიგრძის ენგურის ჰიდროელექტრო სადგურის წყალსაცავით.<br />
სურათი 6.4: ენგურის სამ ნაწილად დაყოფილი წყალგამყოფი<br />
Greater caucasus range<br />
Upper part<br />
Abkhazian Range<br />
Abkhasia<br />
region<br />
Central part<br />
Svaneti mountain range<br />
Kolkhida<br />
Coastal plain<br />
Lower part<br />
●<br />
Main towns <strong>and</strong> villages<br />
Sections of the<br />
Enguri watershed<br />
ცენტრალური საკვლევი ტერიტორია (ანუ მომავალში დასატბორი ზონა და მისი მიმდებარე ადგილები)<br />
მთლიანდ მოთავსებულია ცენტრალური ხეობის შუა ნაწილში.<br />
ქვედა ხეობა: ჯვრის ქვემოთ მდინარე ენგური გამოდის მთიანი ზოლიდან, მიედინება გორაკებიან<br />
ლანდშაფტში, ზღვის დონიდან 200-500 მ, მარჯვენა მხარეს ჩამოიტოვებს რეგიონულ ცენტრ ზუგდიდს და<br />
კვეთს კოლხეთის სანაპირო დაბლობს ანაკლიისაკენ.ზუგდიდის ქვემოთ მდინარე ქმნის ბუნებრივ საზღვარს<br />
საქართველოსა და აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკას შორის.<br />
საკვლევი ტერიტორიის აფხაზური ნაწილი, ერიწყლის წყალგამყოფი თითქმის მთლიანად ეკუთვნის<br />
აფხაზეთის სანაპირო დაბლობს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
50<br />
6.1.2.2 ცენტრალური საკვლევი ტერიტორია<br />
მომავალი წყალსაცავის გარემომცველი ფერდობების საერთო ფართობი დაახლოებით 30.5 კმ2-ია. ფერდობები<br />
საკმაოდ წესიერი ფორმისაა და ადის მეორადი მწვერვალებისაკენ, მარჯვენა ნაპირზე - 1,800 მ-მდე და<br />
მარცხენა ნაპირზე - 2,000 მ მეტ სიმაღლეზე (იხ. რუკა, სურათი 5.1).<br />
მომავალი წყალსაცავით დაიტბორება ენგურის ხეობის ორი ნაწილი, რომელთა შეერთების წერტილში<br />
მდებარეობს სოფელი ხაიში (იხ. მომდევნო სამგანზომილებიანი ფოტო).<br />
• 4 კმ სიგრძის ზედა ნაწილი მიმართულია სამხრეთ-დასავლეთისაკენ. ფერდობები ორივე მხარეზე<br />
მეტად ციცაბოა, განსაკუთრებით, ლახანსა და ტობარს შორის მდებარე ხევისმაგვარ გრძელ ნაწილში.<br />
სოფელ ტობართან ნენსკრას ხეობა მარჯვენა ნაპირზე იტოტება. მომავალი წყალსაცავით დაიტბორება<br />
ამ შენაკადის ხეობის ქვედა ნაწილი.<br />
• 3 კმ სიგრძის ქვედა ნაწილი მიმართულია დასავლეთისაკენ და ოდნავ უფრო დიდი, მაგრამ მაინც<br />
ძალიან ციცაბოა. ხუდონის კაშხლის მშენებლობის პირველი ეტაპი დაიწყო ხეობის ამ შევიწროებულ,<br />
კლდოვან ნაწილში. კაშხლის ასაგებ ადგილზე ფერდობის ტყეები გაიჩეხა და ამჟამად ვლინდება<br />
ეროზიის მნიშვნელოვანი მაჩვენებელი (ფოტოები 6.ე და 6.ვ).<br />
სოფელ ხაიშს (ფოტო 5.გ), მიმდებარე სავარგულების ჩათვლით, უკავია ენგურის ხეობის გაფართოებული<br />
ნაწილი ამ ორი მონაკვეთის შერწყმის ადგილას და სვანეთის მთებიდან მომდინარე ორი შენაკადით<br />
(მდინარები ხაიშურა და თხეიში) შექმნილი ხეობის ქვედა ნაწილი.<br />
ხაიშის მიმდებარე ზოგიერთ ადგილას ფერდობები ქმნის მცირედ გაშლილ შელფებს, რომლებიც უკავია<br />
რამდენიმე სახლსა და სახნავ-სათეს მიწებს.<br />
სურათი 6.5: ცენტრალური საკვლევი ტერიტორიის ქვედა მხარის ზოგადი სამგანზომილებიანი სურათი<br />
(წყარო: Google Earth, 2007)<br />
Enguri river<br />
Tkheisi river<br />
Khaishi<br />
Khaishura river<br />
Nenskra river<br />
Khudoni<br />
Project site<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
51<br />
6.1.3 გეოლოგია<br />
რეგიონული გეოლოგია<br />
საკვლევი ტერიტორია მიეკუთვნება ევრაზიის ფილისა და ჩრდილოეთით მოძრავი არაბეთის ფილის<br />
შეჯახების ზონას კავკასიაში. აქტიური ტექტონიკური მახასიათებლებია: (1) ჩრდილო-დასავლეთის<br />
მიმართულების ნაწევები, რომელთაგან ყველაზე დიდი მიმართულია აფხაზეთის სანაპიროდან (სოხუმი და<br />
ოჩამჩირე) დიდი კავკასიონის ქედისკენ და (2) დიდი კავკასიონის ღერძის (ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან<br />
სამხრეთ-დასავლეთისკენ) პარალელური ნასხლეტები. დედამიწის ქერქი მთელს ამ ტერიტორიაზე<br />
დაყოფილია მრავალ ტექტონურ ბლოკად.<br />
საკვლევი ტერიტორიის სტრატიგრაფია<br />
• გაფართოებული საკვლევი ტერიტორია მიეკუთვნება ცენტრალური დიდი კავკასიონის ნაკეცთა<br />
სისტემას. ის წარმოადგენს სხვადასხვა ასაკის, დროთა განმავლობაში დანაოჭებული და დაბზარული<br />
დანალექი, მეტამორფული და ვულკანური ქანების რთულ მონაცვლეობას.<br />
გეოლოგია კაშხლის მიდამოებში<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე ზედაპირზე ამოსული ქანები (თიხა-ფიქლები, ქვიშნარი, ვულკანური და<br />
ტუფური ქანები) ძირითადად მიეკუთვნება შუა იურულ (ბაიოსის) ხანას და მცირე ოდენობით - ქვედა<br />
იურულ ხანას. კაშხლის ძირში ჩანს უფრო ძველი შრეები, მაგ. ლეიასის ხანის ფიქლები.<br />
მდინარე ენგურთან, ტობარის ზემოთ და მდინარე თხეიშთან, ხაიშის ზემოთ ნანახია ენგურის გაქვავებული<br />
ქანების ფილები, დიაბაზი და პორფირი.<br />
ენგურისა და ნენსკრას ხეობები და მათი შერთვის ადგილი შევსებულია მეოთხეული ხანის დანალექი ქანებით<br />
(ლოდებით, რიყის ქვებით და ქვიშით).<br />
ფუნდამენტის მარცხენა მხარეს განვითარებულია დიდი, 10-20 მ სიგანის ნაწევი, რომელიც კვეთს კიდეც<br />
კაშხლის ფუნდამენტს. ეს ნაწევი ქმნის ტექტონურ ზღვას პორფირულ ვულკანურ ქანებსა (ზედა ნაწილი) და<br />
ტუფურ ქანებს (ქვედა ნაწილი) შორის. ფუნდამენტის მარცხენა მხარის ზედა ნაწილში ჩანს მდინარის<br />
პალეოარხის არსებობა.<br />
6.1.4 ნიადაგები<br />
გაფართოებულ საკვლევ ტერიტორიაზე არსებული ნიადაგები (იხ. ქვემოთ მოცემული სურათი 6.6) შედგება<br />
შემდეგი ელემენტებისგან:<br />
(1) პრიმიტიული ნიადაგის ფრაგმენტები დიდი კავკასიონის ქედზე (მყინვარები); (2) მთის ტყის<br />
მურა ნიადაგები ზედა და ცენტრალური ხეობის უმეტეს ნაწილებში; (3) კირნარევი შავმიწები<br />
ზოგიერთ ადგილას, რაც დაკავშირებულია კიროვან გეოლოგიურ ფონთან; (4) ალუვიალური<br />
ნიადაგები მდინარის კალაპოტის გაყოლებაზე, მსხვილი საბადოებით სანაპირო დაბლობში; (5)<br />
წითელმიწა ნიადაგები და კოლხეთის დაბლობში ჭანჭროვანი ნიადაგები.<br />
ნიადაგები ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე, ანუ მომავალში დასატბორი არეალის ფერდობები და<br />
მიმდებარე მიწები ძირითადად წარმოადგენს მთისა და ტყის შავმიწას, არც ისე ღრმად წასული ნიადაგების<br />
რიგს, თიხოვან მიწას. ნიადაგი აქა იქ ძლიერ ეროზიას განიცდის, განვითარებულია დანალექ და გამოფიტულ,<br />
გარეთ გამოსულ ქანებზე. მდინარის გაყოლებაზე გვხვდება ალევიური ნალექები.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
52<br />
სურათი 6.6: საკვლევი ტერიტორიის ნიადაგების რუკა (წყარო: CENN)<br />
6.1.5 ჰიდროგრაფია<br />
მდინარე ენგურის სისტემა<br />
დაახლოებით 220 კმ სიგრძის მდინარე ენგური სათავეს იღებს დიდი კავკასიონის ქედზე მდებარე მთა შხარას<br />
(სიმაღლე - 5,068 მ) სიახლოვეს და ანაკლიასთან შავ ზღვას უერთდება.<br />
მდინარე ენგურის სისტემა, რომელიც დასავლეთ საქართველოში სიდიდით მეორეა რიონის შემდეგ, საკმაოდ<br />
მჭიდროა დიდი წვიმებისა და გეოლოგიური მახასიათებლების გამო. ქვემოთ მოცემულია ზემოთ აღწერილი<br />
სამი მონაკვეთის ჰიდროლოგიური მახასიათებლები (იხ. სურათი 6.4):<br />
• ზედა ხეობა (ლახანის ზემოთ): მდინარე ენგური მიედინება დასავლეთით საკმაოდ დიდ დაბლობში<br />
(ფოტო 1.ე). მას მარცხნიდან უერთდება ორი მთავარი შენაკადი, რომლებიც სათავეს სვანეთის მთებში<br />
იღებს (მდინარეები ნაკუ და ხუმფრერი), მარჯვნიდან - სამი, რომლებიც დიდი კავკასიონის ქედიდან<br />
მოედინება (მდინარეები მულხრა-მესტიაჩა, ბეცოჩა და ნაკრა);<br />
• ცენტრალური ხეობა (ლახანიდან ჯვრამდე): მდინარე ენგური მიედინება სამხრეთ-დასავლეთით<br />
ვიწრო და ღრმა კანიონში, ბევრი ჭორომით. ხაიშიდან 2.5 კმ მანძილით ქვემოთ მდინარე ჩაედინება<br />
ენგურის წყალსაცავში (სიგრძე: 20 კმ, ზედაპირის ფართობი: 13.5 კმ2).<br />
მდინარე ნენსკრა, რომელიც მდინარე ენგურს მარჯვნიდან, ტობარის ხიდის სიახლოვეს უერთდება,<br />
მისი უდიდესი შენაკადია. 42 კმ სიგრძის ნენსკრა სათავეს იღებს ზღვის დონიდან 2,650 მ<br />
სიმაღლეზე და ენგურს 565.7 მ სიმაღლეზე უერთდება. იგეგმება მისი ქვედა ნაწილის (2.5 კმ)<br />
დატბორვა მომავალი ხუდონის წყალსაცავის მიერ. ნენსკრა უფრო დაქანებულია, ვიდრე ენგურის<br />
ტოტი, გააჩნია ბევრი ჭორომი და კლდოვანი მონაკვეთები (ფოტოები 4ა-დ).<br />
ზემოდან ქვემოთ ცენტრალურ ხეობაში სხვა შენაკადებია: (1) მდინარე ხაიშურა (ფოტო 5.გ) და მისი<br />
შენაკადი, მდინარე თხეიში, რომელიც ენგურს მარჯვნიდან უერთდება ხაიშთან; მომავალი<br />
წყალსაცავით აგრეთვე დაიტბორება ხაიშურას ქვედა წელი; (2) მარჯვენა შენაკადი, რომელიც<br />
სათავეს იღებს მთა ბოძალთან და ენგურის წყალსაცავში ჩაედინება, ხასიათდება დანალექი ქანების<br />
მნიშვნელოვანი დაგროვებით (ფოტო 8.დ); (4) მარცხენა შენაკადი, რომელიც ენგურს უერთდება<br />
ჯვრის ხიდის ქვემოთ და მდინარის კალაპოტში შემოაქვს დიდი რაოდენობით ალუვიალური<br />
დანალექები (ფოტო 10.ბ).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
53<br />
• ქვედა ხეობა (ჯვრის ქვემოთ). მდინარე ენგური კვეთს კოლხეთის დაბლობს დატოტვილი კალაპოტით<br />
და ალუვიალური მასალების დიდი ოდენობით. დაჩელთან ენგურს ერთვის კიდევ ერთი დიდი<br />
შენაკადი, რომელიც მოიცავს ქვედა წყალგამყოფის აღმოსავლეთ ნაწილს (ზუგდიდის მიდამოებს).<br />
მდინარე ენგური შავ ზღვაში ჩადის ანაკლიასთან, გაივლის რა დაჭაობებულ და ჭანჭროვან ადგილებს.<br />
მდინარე ერისწყლის სისტემა<br />
30 კმ სიგრძის მდინარე ერისწყალი სათავეს იღებს დიდი კავკასიონის ქედიას ძირიდან, კვეთს სანაპირო<br />
დაბლობს და მეორე გუდავასთან ჩაედინება შავ ზღვაში. მდინარის ზედა ნაწილში მოწყობილია გალის<br />
წყალსაცავი და 4 ჰიდროელექტრო სადგურის კასკადი (ვარდნილჰესის კასკადი, იხ. §6.4.1), რომელიც იკვებება<br />
ენგურის ჰიდროელექტრო სადგურიდან გამომავალი წყლით (იხ.§6.4.1 და სურათი 6-12).<br />
6.1.6 ჰიდროლოგია<br />
წყლის დინება მდინარე ენგურში<br />
ენგურის წყლის დინების ძირითადი მახასიათებლები ამოკრეფილია არსებული ანგარიშებიდან.<br />
წყლის დინების სიჩქარე ხუდონის კაშხლის მიდამოებში აღწევს 130.8 მ3/წ, ხოლო ენგურის წყალსაცავის<br />
ზემოთ - 155.3 მ3/წ. საშუალო გრძელვადიანი ჩადინება ხუდონთან შეფასებულია, როგორც 5.35<br />
კმ3/წელიწადში.<br />
წყლის დინება ხეობაში ემორჩილება მნიშნველოვან სეზონურ ვარიაციებს, მაქსიმალური სიჩქარით გვიანდელ<br />
გაზაფხულსა და ადრეულ ზაფხულში - 600-900 მ3/წ, რაც განპირობებულია თოვლის დნობით და დიდი<br />
ნალექებით. მინიმალური სიჩქარე ზამთარში შეადგენს დახლოებით 20 მ3/წ.<br />
წყლის დინება ენგურის კაშხლის ქვემოთ წლის განმავლობაში უმეტესწილად სუსტია, ვინაიდან ენგურის<br />
ჰიდროელექტრო სადგურიდან გამომავალი წყალი ჩადის მდინარე ერისწყლის სისტემაში. მარცხენა ნაპირზე,<br />
შენაკადთან შერთვის ქვემოთ, ჯვრის ხიდთან გაზომილი მინიმალური ნორმატიული მაჩვენებელია 10 მ3/წმ<br />
(შპს ენგურჰესი).<br />
ხუდონის კაშხლის მშენებლობის ადგილთან გაზომილი მაქსიმალური სიჩქარეა 2,500 მ3/წმ.<br />
ენგურის წყალსაცავის მახასიათებლები და წყლის დონე<br />
ენგურის წყალსაცავის მოცულობა მომარაგების მაქსიმალურ დონეზე შეადგენს 1,110 მილიონ მ3, მისი<br />
ზედაპირის ფართობია 13.5 კმ2, სიგრძე - დახლოებით 25 კმ, ხოლო მაქსიმალური სიღრმე - 268.5 მ.<br />
წყალსაცავის ძირითადი მახასიათებლები შეჯამებულია მომდევნო ცხრილში.<br />
ცხრილი 6-1: ენგურის კა შხლის წყალსაცავის ძ ი რი თა დი მახასიათებლები<br />
საშუალო ჩადინება<br />
წყლის მიწოდების სრული დონე<br />
მაქსიმალური დონე<br />
მინიმალური საექსპლუატაციო დონე<br />
მაქსიმალური მოცულობა<br />
სამუშაო მოცულობა<br />
ფართობი მიწოდების სრულ დონეზე<br />
მაქსიმალური სიღრმე მიწოდების სრულ დონეზე<br />
სიგრძე მიწოდების სრულ დონეზე<br />
155 მ3/წმ<br />
510.0 მ ზღვის დონიდან<br />
511.5 მ ზღვის დონიდან<br />
430.0 მ ზღვის დონიდან<br />
1,110 მილიონი მ3<br />
676 მილიონი მ3<br />
13.5 კმ2<br />
დაახლოებით 250 მ<br />
29 კმ<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
54<br />
წყლის დონეზე მიმდინარეობს ავტომატური დაკვირვება. მონიტორინგის სისტემა (წყლის მზომი)<br />
მოდერნიზებული იქნა 1996 წელს. წყალსაცავის დონის ჩვეულებრივი რეჟიმი წლის განმავლობაში (იხ.<br />
მომდევნო სურათი) შემდეგია (შპს ენგურჰესი):<br />
• აგვისტოს დასაწყისიდან ოქტომბრის დასაწყისამდე (ზაფხულის ბოლოდან ადრეულ შემოდგომამდე)<br />
წყალსაცავი მარაგდება სრული დონით (510 მ ზღვის დონიდან);<br />
• ოქტომბრიდან დონე იკლებს გვიანდელი შემოდგომისა და ადრეული ზამთრის პერიოდში;<br />
• მინიმალური დონე ფიქსირდება თებერვალში. წყალსაცავის დონე ჩვეულებრივ ჩამოდის 440 მ-ზე<br />
ზღვის დონიდან (მინიმალური საექსპლუატაციო დონეა 430 მ ზღვის დონიდან), იშვიათად - 400 მ-ზე<br />
ზღვის დონიდან (ჰიდროელექტრო სადგურის წყლის მიმღებების ქვემოთ), როდესაც ხდება წყლის<br />
გაშვება ქვემოთ, მდინარეში;<br />
• დონე დაბალია ადრეულ გაზაფხულზე, ჩვეულებრივ - მაისამდე;<br />
• წყალსაცავი სწრაფად ივსება გვიანდელ გაზაფხულსა და ადრეულ ზაფხულში, როდესაც დნება<br />
თოვლი, ხოლო ნალექები უხვად მოდის.<br />
სურათი 6.7: ენგურის წყალსაცავის დონის ცვლილება წლის განმავლობაში, მონაცემები: 2004 წლის აპრილი-<br />
2006 წლის იანვარი (წყარო: USAID, 2005)<br />
520<br />
500<br />
Reservoir Level (m a.s.l.)<br />
480<br />
460<br />
440<br />
420<br />
400<br />
May<br />
June<br />
July<br />
Aug.<br />
2004-2005<br />
Sept.<br />
Oct.<br />
Nov.<br />
Dec.<br />
2005-2006<br />
Jan.<br />
Feb.<br />
Mar.<br />
Apr.<br />
წყლის დონის მერყეობა საკმაოდ დიდია, დაახლოებით 100 მ. წყალსაცავის დონის კლებისას ქვედა ნაწილსა<br />
და ზედა ნაწილის მთელ ხეობაში შიშვლდება ციცაბო ნაპირები და მდინარე მიედინება თავის ყოფილ<br />
კალაპოტში მოტანილ და დაგროვილ დანალექებს შორის.<br />
წყლის გამშვებთა ქვედა დონის ცენტრალური ნაწილი განლაგებულია ზღვის დონიდან 339 მ სიმაღლეზე, ანუ<br />
101 მ-ით დაბლა ჩვეულებრივ მინიმალურ დონეზე. ბუნებრივი ფსკერი დაახლოებით 256 მ-ზეა. მთელი<br />
წყალსაცავის დაცლა ნიშნავს 339 მ-დან 256 მ-მდე მთელი წყლის ამოტუმბვას.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
55<br />
6.1.7 წყლის ხარისხი<br />
წყლის ხარისხი მდინარე ენგურში<br />
ამჟმად წყლის ხარისხის მონიტორინგი მდინარე ენგურზე არ ხორციელდება 6 . შესაბამისად, ხუდონის<br />
გარემოზე ზეგავლენის ანგარიშის მონიტორინგის გეგმაში რეკომენდებული იქნება წყლის ხარისხის<br />
მინიმალური მონიტორინგის ჩატარება.<br />
წყლის ხარისხის ქვემოთ მოცემული აღწერილობა ძირითადად ეყრდნობა იმ შვიდ სინჯს, რომლების<br />
აღებული იქნა 2007 წლის აპრილში საველე გასვლის დროს (იხ. მომდევნო ცხრილი).<br />
სინჯები 1-4 იძლევა მომავალ წყალსაცავში შემავალი წყლის ხარისხის დახასიათების საშუალებას.<br />
დაბინძურების დაბალი დონე. მთლიანობაში ხუდონის წყალსაცავის ადგილთან არსებული წყალი კარგი<br />
ხარისხისაა გახსნილი ჟანგბადის მაღალი დონით (თ. მერგიანი, მესტიის მუზეუმი). აზოტოვანი და ფოსფორის<br />
ელემენტების კონცენტრაცია დაბალია (ნიტრატები - 1.2 მგ/ლ; ამონიუმი, ნიტრიტები და ფოსფატები -<br />
აღსარიცხი დონის ქვემოთ), რაც მწირი ბიოლოგიური პროდუქტიულობის მაჩვენებელია. ზომიერია<br />
ორგანული ნივთიერებების შემცველობა (1.3-8.9 მგ/ლ O2). ეს სიტუაცია დამახასიათებელია მთის<br />
წყალგამყოფისათვის, რომელსაც დეგრადაციის ცოტა წყარო გაჩნია (ადამიანთა დასახლებების სიცოტავე,<br />
არაინტენსიური სოფლის მეურნეობა, მრეწველობის არქონა).<br />
საკმაოდ მაღალი მინერალიზაცია. ხაიშთან გაზომილი გამტარობისა და ტუტოვანობის (HC03) მაჩვენებლები<br />
საკმაოდ მნიშვნელოვანია (შესაბამისად198 µS/სმ და 109.8 მგ/ლ), რაც ახასიათებს კირქვოვანი<br />
გეოლოგიური ფონის დამახასიათებელია. ტობარიდან წყალაღმა შესამჩნევია ორ მდინარეს შორის<br />
მნიშვნელოვანი განსხვავება მინერალიზაციაში, რაც სხვადასხვა გეოლოგიური ფონის ამსახველი უნდა იყოს:<br />
წყლის გამტარობა მდინარე ენგურში სამჯერ უფრო მაღალია, ვიდრე მდინარე ნენსკრაში.<br />
შეწონილი მყარი ნივთიერებები, რომლებიც ამ ორ მდინარეში მღვრიე წყლის საშუალებით შედის, უფრო<br />
დიდი ოდენობითაა მდინარე ენგურში (41 FTU), ვიდრე მდინარე ნენსკრაში (9.4 FTU). ეს განსხვავება<br />
შესაძლოა დაკავშირებული იყოს მცენარეულ საფართან და მიწის გამოყენებასთან: ნენსკრა პირდაპირ<br />
მოედინება დიდი კავკასიონის ქედიდან და შედარებით ცოტა სოფელსა და სასოფლო-სამეურნეო მიწას<br />
გამოივლის, მაშინ, როდესაც ენგური მოედინება საკმაოდ მჭიდროდ დასახლებულ ხეობაში, სადაც ბევრია<br />
საქონელი და მოხნული მინდვრები.<br />
სინჯების 3 და 4 შედარება არ გვიჩვენებს წყლის ხარისხის რაიმე მნიშვნელოვან განსხვავებას ხაიშის ზემოთ<br />
და ქვემოთ, ეს განსაკუთრებით ეხება დაბინძურების მაჩვენებლებს (NH4, COD).<br />
სანაპირო დაბლობში (სინჯი 7) ნიტრატების კონცენტრაცია მაქსიმალურია სხვებთან შედარებით, თუმცა,<br />
კვლავ ძალიან ზომიერი (2.6 მგ/ლ).<br />
6 1981-91 წლებში მდინარე ენგურზე ფუნქციონირებდა წყლის ხარისხზე დაკვირვების 5 სადგური: (1) ხაიში; (2) ენგურის<br />
წყალსაცავი (კაშხლიდან 500 მ ზემოთ); (3) აბასთუმანიდან 5.6 კმ ზემოთ (ზუგდიდთან ახლოს); (5) დარჩალი<br />
(ზუგდიდსა და ანაკლიას შორის).<br />
თითქმის ყოველთვიურად ტარდებოდა შემდეგი პარამეტრების გაზომვა: სუსპენდირებული მყარი მასალების ჯამური<br />
ოდენობა, გახსნილი ჟანგბადი, ქიმიურად საჭირო ჟანგბადი, ბიოქიმიურად საჭირო ჟანგბადი, ამონიუმის აზოტი,<br />
ნიტრატული აზოტი, რკინა, სპილენძი, თუთია, ფენოლები, ნავთობპროდუქტები და ზედაპირულად აქტიური<br />
ნივთიერებები.<br />
ჯგუფმა სთხოვა გარემოს მონიტორინგისა და პროგნოზირების ცენტრის დაბინძურების მონიტორინგის დეპარტამენტს,<br />
ამ მონაცემთა მოწოდება, თუმცა მონაცემები მოწოდებული არ იქნა.<br />
ენგურის კაშხლის ძირში წყლის ხარისხი მდინარე ენგურის სისტემაში კონტროლდებოდა წელიწადში ორჯერ. ამ<br />
მონაცემებს ფლობს ჰიდროპროექტი.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
56<br />
წყლის ხარისხი ენგურის წყალსაცავში<br />
წყალსაცავის წყლის სვეტში ხარისხსა და დაშრევებაზე მონაცემები არ არსებობს. შპს ენგურჰესის<br />
ინფორმაციაზე დაყრდნობით, კაშხლის ძირში გოგირდოვანი სუნი არ შეიმჩნევა. თუმცა, წყალსაცავის ქვედა<br />
ნაწილი აშკარად დეზოქსიგენირებულია.<br />
საველე მისიის დროს წყალსაცავის ზედაპირის წყალი (სინჯი 5) უფრო მღვრიე აღმოჩნდა - შესაძლებელია,<br />
მასში პლანკტონის არსებობის გამო - და მდინარესთან შედარებით ნაკლებ მინერალიზებული. რაც შეეხება<br />
სხვა პარამეტრებს, სინჯების 4, 5 და 6 ანალიზმა არ უჩვენა წყლის ხარისხის დიდი განსხვავება შემომავალ,<br />
ზედაპირულ და გამავალ წყალში.<br />
ცხრილი 6-2: წყლის ხარისხი - მდინარე ენგურის სისტემა - პროექტის მიღების მისიის დროს<br />
შეგროვილი სინჯებიდან (2007 წლის 1პ რ ი ლი), ა ნ ა ლი ზი ჩაატარა შპს გამამ, თბილისი<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
მდინარე ენგური ნენსკრა ენგური ენგური<br />
ენგურის<br />
წყალსაცავი<br />
ენგური<br />
ენგური<br />
სინჯის აღების სადგური<br />
ხუდონის<br />
მომავალი<br />
წყალსაცავის<br />
ზემოთ<br />
ხიდთან<br />
ხაიშის<br />
ზემოთ<br />
ხაიშის<br />
ქვემოთ წყალსაცავი ჯვრის<br />
ხიდი<br />
ორსანტიას<br />
ხიდი<br />
pH 6,7 6,5 7,8 6,7 6,6 6,7 7,9<br />
პირ. µS/სმ 250 88 179 198 146 198 202<br />
სულ მყარი<br />
mg-Eq 3,2 1,0 2,0 2,5 1,8 2,5 2,5<br />
(Ca-Mg)<br />
ძირითადი იონები<br />
Cl მგ/ლ 5,7 5,7 5,7 5,7 5,7 5,7 5,7<br />
HCO3 მგ/ლ 135,5 53,7 104,9 109,8 87,8 129,3 135,4<br />
CO3 მგ/ლ
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
57<br />
6.1.8 მყარი მასალები<br />
მონაცემები მყარი და შეწონილი მასალების შესახებ. საკვლევ ტერიტორიაზე არ არსებობს მონაცემები<br />
დინებით მოტანილი მყარი მასალების შესახებ, საბჭოთა პერიოდში შეწონილი მასალების მონიტორინგის<br />
მონაცემების გამოკლებით (იხ. წინა შენიშვნა). ეს მონაცემები კვლევის დროს ხელთ არ გვქონია.<br />
წყალი შეიცავს დიდი რაოდენობით მყარ ნაწილაკებს, რაზეც მეტყველებს ნაპირებზე არსებული ძლიერი<br />
ეროზია და ენგურის წყალსაცავში არსებული დანალექების ოდენობა.<br />
შლამების დალექვა წყალსაცავში. სპეციალისტები თვლიან, რომ 80-იანი წლებიდან მოყოლებული<br />
წყალსაცავში დიდი ოდენობით შლამი დაგროვდა (შპს ენგურჰესი). ბოლო კვლევის მიხედვით, რომელიც<br />
წყალქვეშა და ულტრაბგერითი მეთოდებით ჩატარდა, კაშხლის ზემოთ შლამების ფენა 50 მ სისქისაა.<br />
შლამით სავსეა აგრეთვე ენგურის ჰიდროელექტრო სადგურისკენ მიმავალი გვირაბი (საშუალო სისქე: 0.5 მ).<br />
მზადდება ტენდერი ამ გვირაბის გაწმენდაზე წყალაღმა შლამის გატანით. გვირაბის გაწმენდა წყალდაღმა<br />
შლამის მოშორებით არ იქნება გონივრული გადაწყვეტილება, ვინაიდან ამ შემთხვევაში ეკოლოგიური რისკის<br />
ქვეშ დგება აფხაზეთის ჰიდროსისტემა (შპს ენგურჰესი).<br />
მოტივტივე მასალები: მდინარეს მოჰყვება დიდი რაოდენობით მოტივტივე მასალები, ძირითადად მორები,<br />
ტოტები და სახერხი საწარმოს ნარჩენი ნაფოტები.<br />
ამ მასალების ნაწილი დიდი რაოდენობით აკუმულირდება ენგურის კაშხლის უკან, რაც ქმნის წყალსაგდების<br />
დაზიანების რისკს. ყოველწლიურად ამწეებით გააქვთ 1,000 მ3 მოცულობის ხის მასალა. ამაზე<br />
პასუხისმგებელი კერძო კომპანია უფასოდ მუშაობს და მასალები შეშად იყიდება (შპს ენგურჰესი).<br />
ხის მასალების დაგროვება შეინიშნება წყლის დონესთან ახლოსაც, განსაკუთრებით წყალსაცავის ზედა<br />
ნაწილში (ფოტოები 8ა და 8ბ).<br />
ხუდონის კაშხლის აგება სავარაუდოდ შეამცირებს როგორც მყარი, ასევე მოტივტივე მასალების შედინებას<br />
ხუდონის კაშხალში.<br />
6.2 ბიოლოგიური გარემო<br />
წინასწარი საველე დაკვირვებებით დაგროვილი ბიბლიოგრაფიული ინფორმაცია საშუალებას გვაძლევს (1)<br />
წარმოვაჩინოთ საქართველოს ბიომრავალფეროვნების გლობალური მნიშვნელობა, (2) აღვწეროთ საკვლევ<br />
ტერიტორიაზე არსებული მცენარეული საფარი, (3) შევქმნათ ფაუნის იმ სახეობათა წინასწარი სია, რომლებიც<br />
პოტენციურად არსებობს საკვლევ ტერიტორიაზე და (4) განვსაზღვროთ პროექტის ადგილი (არსებულ და<br />
შემოთავაზებულ) დაცულ ტერიტორიებთან მიმართებაში.<br />
6.2.1 საქართველოს ბიომრავალფეროვნების გლობალური მნიშვნელობა<br />
(ქვემოთ მოცემული აღწერილობა ეყრდნობა შემდეგ წყაროებს: Elanidze et al. 1970, Elanidze 1983,<br />
Beruchashvili 2000, Bukhnikashvili 2004, GCCW მონაცემთა ბაზა).<br />
კავკასიის რეგიონი მთლიანად მოიცავს საქართველოს, სომხეთსა და აზერბაიჯანს, აგრეთვე რუსეთის<br />
ფედერაციის, თურქეთისა და ირანის გარკვეულ ნაწილებს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
58<br />
გარდა იმისა, რომ ის წარმოადგენს ისტორიულ და ბიო-გეოგრაფიულ ერთეულს, კავკასიის რეგიონი<br />
შეტანილია ველური ბუნების დაცვის მსოფლიო ფონდის გლობალურ ეკორეგიონთა 200 წევრიან სიაში,<br />
რომელშიც ჩამოთვლილია მსოფლიოს ბიომრავალფეროვნებით აღსანიშნავი კავკასია, როგორც დედამიწაზე<br />
არსებული ბიოლოგიურად ერთერთი ყველაზე მდიდარი ეკორეგიონი, აგრეთვე შეტანილია პლანეტის 34<br />
ყველაზე მრავალფეროვან და საფრთხის ქვეშ მყოფ ცხელ წერტილთა 7 სიაში.<br />
ზომიერი კლიმატის სხვა ქვეყნებთან შედარებით საქართველო აღსანიშნავია სახეობათა სიმდიდრით,<br />
ენდემიზმისა და რელიქტური სახეობების მაღალი დონით როგორც ფლორაში, აგრეთვე ფაუნაში.<br />
საქართველოში არსებობს:<br />
• 6,000 ძარღვოვანი მცენარეული სახეობა (რომელთაგან 600 ადგილობრივი სახეობაა კავკასიაში, 300 კი -<br />
საქართველოში);<br />
• 659 ხერხემლიანი ენდემური სახეობების დიდი რაოდენობით - თევზები, წყალხმელეთა ცხოველბი (12<br />
სახეობა), ქვეწარმავლები (54 სახეობა), ძუძუმწოვრები (100 სახეობა) და ფრინველები (350 სახეობა).<br />
საქართველოში მუდმივად ცხოვრობს ფრინველების სახეობათა ნახევარზე მეტი, დანარჩენი კი<br />
მოფრინავს გამოსაზამთრებლად, კვერცხების დასადებად ან ჩერდება დასასვენებლად. თუმცა<br />
საქართველოს ფრინველთა სახეობების უმეტესობა აგრეთვე გვხვდება ევროპის<br />
ხმელთაშუაზღვისპირეთის რეგიონში, აქ არსებული ზოგიერთი სახეობა მეტად იშვიათია ქვეყნის<br />
გარეთ.<br />
• 13,514 უხერხემლო.<br />
ბიომრავალფეროვნების (BDI) ინდექსის მიხედვით, რომელიც ყველა ქვეყნისათვის გამოანგარიშდება,<br />
საქართველო 1.01 ინდექსით 36-ე ადგილზეა მსოფლიოში და 1-ელ ადგილზე ევროპაში<br />
(Beruchashvili, 2000).<br />
ველური ფლორისა და ფაუნის მრავალფეროვნების გარდა, საქართველო მეტად მდიდარია აგრო-<br />
მრავალფეროვნებითაც. ის არის მცენარეთა და ცხოველთა მოშინაურების ერთერთი ცენტრი. ქვეყნის<br />
მდიდარია აგრო-მრავალფეროვნება მოიცავს ორიგინალურ სახეობებს, ასევე ყურძნის, ხილისა და<br />
ხორბლეულის მრავალ მრავალსახეობას.<br />
6.2.2 მცენარეული საფარი<br />
საკვლევი ტერიტორიის მცენარეული საფარის პირველი აღწერილობა ეყრდნობა არსებულ ლიტერატურას.<br />
ქვემოთ მოცემულია (1) მცენარეული საფარის ძირითდი მახასიათებლები გაფართოებულ საკვლევ<br />
ტერიტორიაზე, (2) მცენარეთა სახეობების წინასწარი სივრცითი განლაგება ცენტრალურ საკვლევ<br />
ტერიტორიაზე და (3) იმ ენდემური სახეობებისა და სახეობების, აგრეთვე საფრთხის ქვეშ მყოფი სახეობების<br />
სია, რომლებიც პოტენციურად გვხვდება ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე.<br />
გარემოზე ზეგავლენის შეფასების ანგარიშის მზადების პროცესში ჩასატარებელი კვლევებით, როგორც საველე<br />
მეთოდით, აგრეთვე სპეციალისტებთან კონსულტაციის გზით, განისაზღვრება მცენარეულ სახეობათა უფრო<br />
ზუსტი სივრცითი განწილება და საფრთხის ქვეშ მყოფი და ენდემური სახეობები ან სახეობები ცენტრალურ<br />
საკვლევ ტერიტორიაზე.<br />
7 ბიომრავალფეროვნების ცხელი წერტილები: ქვეყნები ან რეგიონები, რომლებიც მოიცავენ დედამიწის ხმელეთის მხოლოდ<br />
1.4%, მაგრამ სადაც, როგორც ენდემურ ადგილებში, გვხვდება დედამიწის მცენარეული სახეობების 44% და<br />
ხერხემლიანთა სახეობების 35% და რომელიც დგას ადამიანის ხელით გამოწვეული დეგრადაციის მაღალი რისკის ქვეშ<br />
(Myers et al., 2000).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
59<br />
6.2.2.1 მცენარეული საფარი<br />
მომდევნო აღწერილობა ეყრდნობა შემდეგ წყაროებს: Gagnidze 2000; Gigauri 2000; Shetekauri &<br />
Gagnidze 2000; Gagnidze et al. 2006, Nakhutsrishvili, 2000.<br />
გაფართოებული საკვლევი ტერიტორია<br />
დასავლეთ საქართველოში არ გვხვდება ნახევრად მშრალი ან მშრალი ლანდშაფტები. ტყიანი ზონების ქვედა<br />
ზღვარი ზღვის დონეს მიუყვება.<br />
ზედა ხეობა. ენგურის ზედა ხეობაში, და განსაკუთრებით, ჯვრის წყალაღმა გხვდება მომდევნო ვეგეტაციური<br />
ზონები, ზღვის დონიდან სიმაღლის მიხედვით:<br />
• ტყიანი ზონა 400-2,500 მ ზღვის დონიდან, მოიცავს ფართოფოთლოვან ტყეებს (მუხა და სხვა<br />
ფართოფოთლოვანი სახეობები) და მუქწიწვოვან ტყეებს;<br />
• სუბალპური ზონა 1,800-2,600 მ ზღვის დონიდან, ძირითადად - არყის ხის ტყეებს;<br />
• ალპური ზონა 2,350-3,150 მ ზღვის დონიდან, სადაც ძირითადად გვხვდება მინდვრები;<br />
• სუბნივალური ზონა 2,900-3,300 მ ზღვის დონიდან;<br />
• თოვლის საფარის ქვეშ ზღვის დონიდან 3,150 მ-ის ზემოთ.<br />
მცენარეული საფარის ზონების ზედა და ქვედა ზღვარი განსხვავდება ფერდობის მიმართულების მიხედვით.<br />
აღმოსავლეთით მიმართულ ფერდობებზე (მდინარე ენგურის მარჯვენა ნაპირი) ეს ზღვარი 100-200 მ-ით<br />
მაღალია დასავლეთისკენ მიმართულ ფერდობებთან შედარებით (მდინარე ენგურის მარცხენა ნაპირი).<br />
ვეგეტაციის ზედა ზღვარი დიდი კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფში აღწევს სუბნივალურ ზონამდე (3,250 მ).<br />
სურათი 6.8: მცენარეული საფარის ვერტიკალური განაწილება დასავლეთ საქართველოში<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
60<br />
სურათი 6.9: მცენარეული საფარი ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე<br />
ქვედა ხეობა. ენგურის ხეობის ქვედა ნაწილსა და, განსაკუთრებით, ჯვრის წყალდაღმა მცენარეული საფარი<br />
ძირითადად შედგება ფართოფოთლოვანი ტყებით (წიფელი და ვერცხლისფერი ნაძვი ფერდობებზე და მუხა<br />
და სხვა ფართოფოთლოვანი ხეები დაბლობზე).<br />
სანაპირო დაბლობი. კოლხეთის სანაპირო დაბლობზე მცენარეული საფარი უპირველესად წარმოდგენილია<br />
გორაკებზე არსებული ტყით. ჭაობები (ჭაობიანი ტყეები და ჭანჭრობები) გავრცელებულია მდინარე ენგურის<br />
შავ ზღვაში ჩადინების ადგილსა და სანაპიროს გაყოლებაზე (კოლხეთის ეროვნული პარკი).<br />
ცენტრალური საკვლევი ტერიტორია<br />
ცენტრალური საკვლევი ტერიტორია ზოგადად მოცულია ტყით. ამ ზონის შიგნით გხვდება ტყის სხვადასხვა<br />
ტიპი (იხ. ჩანართი 6-1) ისეთი ფაქტორების მიხედვით, როგორებიცაა ადგილობრივი ტენიანობა ან მშრალი<br />
პირობები, გეოლოგიური საფუძვლის ბუნება და ნიადაგები, დაქანება და ორიენტაცია.<br />
ცენტრალური საკვლევი ტერიტორიის მცენარეული საფარი, განსაკუთრებით ის ადგილი, რომელიც შეიძლება<br />
დაიტბოროს, ძირითადად წარმოდგენილია ფართოფოთლოვანი ტყეებით, თუმცა, წიწვოვანი ტყეების<br />
სხვადასხვა ზომის მონაკვეთებით.<br />
სანაპიროს ტყეები ვიწრო ზოლს შეადგენს ციცაბო ფერდობებისა და ვიწრო ხეობის გამო. ტყის ეს ტიპი უფრო<br />
გავრცელებულია მდინარე ნენსკრას გარშემო.<br />
ხუდონის მშენებლობის ადგილას კვლავ ჩანს წარსული საქმიანობის კვალი, რამაც გამოიწვია მრავალი<br />
გაუდაბნოებული ადგილის გაჩენა ისეთი აღდგენითი სამუშაოების არარსებობის გამო, რომლებიც ამ ადგილს<br />
პირვანდელ სახეს დაუბრუნებდა. მაგ. ფერდობებზე, ტყის გაუფრთხილებელმა გაჩეხვამ და გამოხშირვამ<br />
სერიოზულად გადააგვარა ან მთლიანად გააქრო მცენარეული საფარი და სათავე მისცა ეროზიის ნიშნების<br />
გაჩენას.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
61<br />
მცენარეული საფარის დეგრადირების ამგვარი მდგომარეობა აშკარად ჩანს სატელიტურ ფოტოზე (სურათი 6-<br />
5).<br />
სოფლის წყალაღმა და მდინარე ნენსკრას შერთვის არეალში ფერდობები უფრო შემონახულია, ხოლო ტყე -<br />
უფრო ხშირი. გვხვდება დიდი დიამეტრის ხეები. აქვეა რამდენიმე ლოკალიზებული მეწყრული ზონა.<br />
წინასწარი დაკვირვების ეს შედეგები უნდა შეივსოს უფრო დეტალური კვლევით საჰაერო ფოტოებისა და<br />
ნიადაგის ინსპექციის საშუალებით.<br />
ჩანართი 6.1: ტყის ზონაში სხვადასხვა ტიპის მცენარეული საფარის აღწერილობა<br />
• ფართოფოთლოვანი ტყეები<br />
ზღვის დონიდან 600-1,600 მ ძირითადად გვხვდება ფართოფოთლოვანი ტყეები.<br />
შედარებით მშრალ ფერდობებზე გვხვდება მუხის ტყები (Quercus iberica), რომელშიც მჟავე ნიადაგებზე შერეულია<br />
კავკასიური (Carpinus caucasicus) ან აღმოსავლური (Carpinus orientalis) რცხილა.<br />
მჟავე ნიადაგებსა და ჩრდილოეთის ფერდობებზე უფრო ნაკლები წაბლის ტყეა (Castanea sativa), შერეული კავკასიურ<br />
რცხილასთან (Carpinus caucasicus) და წიფელთან (Fagus orientalis), ქვედა დონეებზე ხშირად თხილის ხეებით (Coryllus<br />
avellana).<br />
ტენიან ადგილებში დომინირებს წიფლის ტყეები (Fagus orientalis), შერეული წაბლთან (Castanea sativa) მჟავე ნიადაგებზე<br />
და ევკალიპტი (Boxus colchicus) კირქვა ნიადაგებზე, სადაც ქვედა სართულებზე ხშირია როდოდენდრონი (Rhododendron<br />
ponticum, R. caucasicum) და მოცვი (Vaccinum myrtillus, V. arctostaphylos).<br />
• მუქწიწვოვანი ტყეები<br />
ზღვის დონიდან 1,600 მ-ის ზემოთ წიფლის ტყეები (Fagus orientalis) გზას უთმობს მუქწიწვოვან ტყეებს (Picea orientalis,<br />
Abies nordmanniana) წიფლისა და ფიჭვის (Pinus sosnowskyi) ტყეების მონაკვეთებით.<br />
კავკასიური სოჭის (Abies nordmanniana) ტყეები ძირითადად გავრცელებულია უხვწვიმიან რაიონებში, როგორიცაა<br />
ნენსკრას ხეობები, აქვე გვხვდება Laurocerasus officinalis, Vaccinum arctostaphylos, ზოგან - Rhododendron luteum<br />
<strong>and</strong> Viburnum lantana.<br />
ფიჭვის ტყეები (Pinus sosnowskyi) ძირითადად იზრდება მშრალ, სამხრეთისკენ მიმართულ ფერდობებზე ნიადაგის თხელი<br />
ფენით.<br />
პირველადი ფიჭვის ტყეები ასოცირებულია ღვიასთან და ბალახოვან სახეობებთან, როგორებიცაა Poa და Brachypodium,<br />
ხოლო მეორადი ფიჭვის ტყეები ჩვეულებრივ უკავშირდება თხილს (Coryllus avellana), მოცვსა (Vaccinum myrtillus) <strong>and</strong><br />
Azalea pontica სახეობას, და იზრდება გაცილებით უფრო მშრალ ადგილებში.<br />
ნაძვის გავრცელება უწესრიგოა: ნაკლებწვიმიან ადგილებში გვხვდება ნაძვი სოჭთან ან ფიჭვთან ერთად. უფრო ტენიან<br />
მონაკვეთებში ისინი ასოცირებულია სახეობებთან: Rhododendron ponticum, Vaccinum arctostaphylos და მაღალ<br />
ბალახოვან მცენარეებთან, ხოლო სამხრეთის ზომიერად მშრალ ფერდობებზე - სახეობებთან: Rhododendron luteum და<br />
Calamagrostis.<br />
ამავე სიმაღლეებზე სამხრეთისა და სამხრეთ-აღმოსავლეთის ფერდობებზე აგრეთვე გვხვდება მთის მუხა<br />
(Quercus<br />
macranthera). სვანეთი წარმოადგენს კავკასიაში მთის მუხის გავრცელების დასავლეთ ზღვარს.<br />
მთის ნეკერჩხლის ტყეები (Acer trautvetteri) გვხვდება ალუვიალურ კონცხებზე ზღვის დონიდან 1,700-2,300 მ და კიდურა<br />
ტყეების სიახლოვეს - ზღვის დონიდან 2,100-2,200 მ.<br />
• ბუჩქნარი. ენგურის წყალგამყოფში, ტენიანობის, ზღვის დონიდან სიმაღლისა და ტყის დეგრადირების ხარისხის მიხედვით<br />
გვხვდება ბუჩქნარის რამდენიმე სახეობა. შედარებით ტენიანი ადგილები იზიდავს სახეობებს attract Sambucus nigra,<br />
Ligustrum vulgare, Rubus caucasicum, Lonicera caucasica, Ribes biebersteinii, Viburnum opulus და Viburnum<br />
lantana, Sorbus subfusca, ა.შ. მაშინ, როდესაც მშრალ ადგილებში გაბატონებულია ღვია (Juniperus depressa და Juniperus<br />
oblonga), Rhododendron luteum, Cotinus coggygria, Crataeus pentagyna, Spiraea hypericifolia, Leptopus colchica….<br />
• ბალახოვანი მცენარეები. ბალახოვანი მცენარეების გავრცელება დაკავშირებულია მთის ჭაობებთან, კლდეებთან და რიყე ქვებთან.<br />
მაღალმთიანი რაიონების მინდვრებზე (1,800 მ ზღვის დონიდან) გვხვდება ძარღვოვან მცენარეთა 400 სახეობა, რომელთაგან 160<br />
კავკასიური ადგილობრივი სახეობაა. მაღალი ბალახოვანი მცენარეები გვხვდება ღია ტყეებში ან მათს სიახლოვეს. ტყისგან<br />
დაცლილ ადგილებში გავრცელებული მაღალბალახოვანი მცენარეები მოიცავს სახეობას Senecio pojarkovae, რომელიც დიდი<br />
კავკასიონის ადგილობრივი სახეობაა;<br />
• სანაპირო ტყეები. ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე, მდინარის ციცაბო ნაპირებიდან გამომდინარე, არ არის ჭანჭრობები,<br />
გვხვდება მხოლოდ ვიწრო ნაპირის ტყეების ვიწრო ზოლები.<br />
სანაპირო ტყეები შედგება მურყნის (Alnus spp.), ვერხვის (Populus tremula), ტირიფიას (Salix spp.) და სხვა ტენის<br />
მოყვარული სახეობებისგან, რომლებიც ასოცირდება მაღალბალახოვან მცენარეებთან, როგორებიცაა Senecio rhombifolius,<br />
Petasites albus, Pachyphragma macrophyllum, Matteuchia struthiopteris და ა.შ.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
62<br />
6.2.2.2 ბიოლოგიური ფასეულობა (ფლორა)<br />
ტყე კავკასიაში ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის ყველაზე მნიშვნელოვან ბიომია. მთის ტყეები<br />
წარმოადგენს ამ ეკორეგიონის სატყეო ბიომის უმეტესობას და, გარდა ამისა, კრიტიკულ როლს თამაშობს<br />
ნიადაგის ეროზიის აღკვეთისა და წყლის დინების რეგულირების საქმეში.<br />
ტყეები წარმოადგენს ხისა და ბალახების ბევრი ენდემური და რელიქტური სახეობის თავშესაფარს და<br />
ფრინველისა და სხვა ცხოველების იშვიათი და გადაშენების პირას მყოფი სახეობების მნიშვნელოვან<br />
საცხოვრებელ გარემოს (WWF Caucasus, 2006). გარდა ამისა, ცხოველთა ფოკუსური სახეობების უმეტესობა<br />
სხვადასხვა დონეზე დაკავშირებულია ტყის ეკოსისტემებთან ან სანაპირო ტყის ეკოსისტემებთან.<br />
• სვანეთში ხის სახეობათა 50-55% ადგილობრივია.<br />
• სვანეთის ძარღვოვან მცენარეთა 1,100-მდე სახეობაა, რომელთაგან 264 ენდემურია. ამ<br />
უკანასკნელთაგან 212 კავკასიის ადგილობრივი სახეობაა, ხოლო დანარჩენი (ანუ 52 სახეობა),<br />
საქართველოს ადგილობრივი სახეობაა. მათგან 10 შესაძლოა ენდემური იყოს სვანეთში.<br />
• სვანეთში გვხვდება 7 ენდემური სახეობი: სედინსკია (S. gr<strong>and</strong>is), ჩარესია (Ch. akinfievii),<br />
ფსევდოვეზიკარია (P. digitata), აგასილისი (A. latifolia), პედოროტელა (P. pontica), გადელია<br />
(G. lactiflora), კემულარიელა (K. colchica, K. caucasica).<br />
უკვე შედგა მცენარეთა იმ ენდემურ და გადაშენების პირას მყოფ სახეობათ 20 პუნქტიანი სია, რომელიც<br />
პოტენციურად გავრცელებულია ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე.<br />
ცხრილი 6-3: ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე პოტენციურად გავრცელებულ მცენარეთა გადაშენების<br />
მყოფ სახეობათა წინასწარი სია (VU: სარისკო, EN: გადაშენების პირას მყოფი) და ცენტრალურ საკვლევ<br />
ტერიტორიაზე პოტენციურად გავრცელებულსახეობთა წინასწარი სია<br />
სახეობა ოჯახი UICN საფრთხის სტატუსი<br />
ხის სახეობები<br />
Buxus colchicus Buxaceae (VU)<br />
Castanea sativa Fagaceae (VU)<br />
Staphylea colchica Staphylaceae (VU)<br />
ბალხის სახეობები<br />
Senecio rhombifolius<br />
Asteraceae<br />
(VU ან EN 8 ))<br />
Campanula svanetica<br />
Campanulaceae<br />
(VU ან EN),<br />
Silene pygmaea Caryophylacea (VU ან EN)<br />
8 ბუნებისა და ბუნებრივი რესურსების საერთაშორისო კავშირის საფრთხის სტატუსი: EN ან VU მინიჭება ზოგიერთი<br />
სახეობისათვის ჯერ კიდევ განიხილება.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
63<br />
ცხრილები 6-4: centralur sakvlev teritoriaze potenciurad გ ა ვ რც ე ლე ბ ული ე ნ დე მ ური სახეობებისა<br />
და სახეობების წინასწარი წია<br />
სახეობა ოჯახი ენდემური სტატუსი<br />
ენდემურ მცენარეთა ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე პოტენციურად გავრცელბული სახეობები<br />
Pseudovesicaria digitata Brassicaceae ენდემურია კავკასიაში<br />
Paederotella pontica Scrophularyacea ენდემურია კავკასიაში<br />
Charesia akinfielvii Caryophylacea ენდემურია კავკასიაში<br />
Kemulariella colchica Asteraceae ენდემურია საქართველოში<br />
ენდემურ მცენარეთა ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე პოტენციურად გავრცელბული სახეობები<br />
Jurinella subacaulis Asteraceae ენდემური სახეობა<br />
Senecio pojarkovae Asteraceae ენდემურია კავკასიაში<br />
Lamyropsis charadzeae Asteraceae ენდემურია კავკასიაში<br />
Senecio rhombifolius Asteraceae ენდემურია კავკასიაში<br />
Omphalodes lojkae Boraginaceae ენდემურია კავკასიაში<br />
Arabis brachycarpa (A.<br />
drummondii)<br />
Brassicaceae<br />
ენდემური სახეობა<br />
Barbarea ketzkhovelii Brassicaceae ენდემურია საქართველოში<br />
Coluteocarpus vesicaria Brassicaceae ენდემურია კავკასიაში (იშვიათი?)<br />
Campanula engurensis Campanulaceae ენდემურია საქართველოში<br />
Campanula svanetica Campanulaceae ენდემურია საქართველოში (სვანეთი)<br />
Silene pygmaea Caryophylacea ენდემურია კავკასიაში<br />
Genista suanica Fabaceae ენდემურია საქართველოში ან დასავლეთ კავკასიაში<br />
Paederotella pontica Scrophullariaceae ენდემურია საქართველოში<br />
Heracleum osseticum Umbelliferae Endemic species to Georgia<br />
Valeriana elenevsky Valerianaceae ენდემურია კავკასიაში<br />
• პალეოენდემური სახეობები 9<br />
მდინარე ნენსკრას ხეობებში (გაფართოებული საკვლევი ტერიტორია) გავრცელებულია ისეთი<br />
პალეოენდემური სახეობები, როგორიცაა Leptopus cholchica.<br />
გარდა ამისა, Leptopus სახეობის შესწავლას მნიშვნელოვანი როლი აკისრია ადგილობრივი<br />
ფლორის ისტორიის შესაბნობად, ვინაიდან ამ სახეობის წარმომავლობა<br />
სუბტროპიკული/ტროპიკულია - სამხრეთ და აღმოსავლეთ აზიიდან.<br />
6.2.3 ფაუნა<br />
6.2.3.1 ხმელეთის ფაუნა საკვლევ ტერიტორიაზე<br />
პირველი კვლევებისა (2007 წლის 1-10 მაისს ჩატარებული მისიები) და სპეციალისტებთნ და ამ ადგილების<br />
მოსახლეებთან ჩატარებული გასაუბრებების შდეგად დადგინდა გაფართოებულ საკვლევ ტერიტორიაზე<br />
პოტენციურად გავრციელებული სახეობების წინასწარი სია (იხ. დანართი 6-1) და ამ სახეობების<br />
ენდემურობისა და საფრთხის ქვეშ ყოფნის სტატუსი (წყარო: Elanidze et al. 1970; Elanidze 1983;<br />
Bukhnikashvili 2004; WWF-Caucasus პროგრამის ოფისის მონაცემთა ბაზა;GCCW მონაცემთა<br />
ბაზა;საქართველოს წითელი წიგნი).<br />
9 პალეოენდემურია რელიქტური და გეოგრაფიულად და ფილოგენეტიკურად იზოლირებული სახეობები.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
64<br />
ერთი შეხედვით, გაფართოებული საკვლევი ტერიტორიის პოტენციური ხმელეთის მაკროფაუნა შედარებით<br />
მრავალფეროვანია: ამფიბიათა 2 (ან მეტი) სახეობა, ქვეწარმავალთა 7 სახეობა, ფრინველების 249 და<br />
ძუძუმწოვრების 55 სახეობა. მათი გავრცელება ძირითადად, თუმცა სხვადასხვა დონით უკავშირდება ტყეს,<br />
როგორც ბუნებრივ საცხოვრებელ გარემოს.<br />
ტყე, როგორც საცხოვრებელი გარემო. ტყის ეკოსისტემები, განსაკუთრებით მთის ტყეები წარმოადგენს<br />
ცხოველთა მრავალი სახეობის საცხოვრებელ გარემოს. ამგვარ სახეობათა შორისაა კავკასიის ფოკუსურ<br />
სახეობათა უმეტესობა. გარდა ამისა, სუბალპურ სარტყელში მცხოვრები სახეობები (მაგ. როჭო) მთის ტყეებს<br />
იყენებს, როგორც ალტერნატიულ, საკვებ და გამოსაზამთრებელ გარემოს.<br />
ტყეების არსებობასა და ხარისხზე დამოკიდებულია ღამურის სახეობათა უმეტესობა, მურა დათვი (Ursus<br />
arctos), მტაცებლები, მაგ. მგელი (Canis lupus), ტურა (Canis aureus), მელია (Vulpes vulpes) და<br />
ჩლიქოსნები. აღსანიშნავია, რომ ევროპული ველური კატის (Felis sylvestris) კავკასიის პოპულაცია და<br />
ფიჭვის კვერნა (Martes martes) შედარებით უფრო ხშირად გვხვდება ტყეებში. ამ პოპულაციების<br />
შენარჩუნება მეტად მნიშვნელოვანია დედამიწის გარშემო ამ სახეობათა კონსერვაციის თვალსაზრისით.<br />
ტყის გარემოში აგრეთვე ხშირად სახლდება ზოგიერთი ენდემური მღრღნელი და მწერიჭამია, მაგ. მინდვრის<br />
თაგვი (Chionomys roberti) ან თხუნელა (Talpa caucasia <strong>and</strong> Talpa levantis).<br />
ფრინველთა ფაუნა კავკასიის ტყეებში ასევე მდიდარია, თუმცა ენდემურ ან გლობალურად გადაშენების პირას<br />
მყოფ სახეობათა რაოდენობა შედარებით მცირეა.<br />
ტყის ლანდშაფტთან ჩვეულებრივ ასოცირდება სალამანდრის რამდენიმე ენდემური სახეობა და<br />
ქვეწარმავალთა ზოგიერთი სახეობა. ენგურის ხეობის ტყეებში გვხვდება ქვეწარმავალთა შორის ენდემური<br />
კავკასიური გველგესლა (Vipera kaznakovi), რომელიც ბუნებისა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის<br />
საერთაშორისო კავშირის წითელ წიგნშია შეტანილი, აგრეთვე კლდის ხვლიკის ენდემური ჯგური (Darevskia<br />
spp.).<br />
ტყის ეკოსისტემებზე ექსკლუზიურად დამოკიდებულია ბევრი ენდემური უხერხემლო.<br />
სანაპირო ტყის გარემო. სანაპირო ტყის ეკოსისტემებთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული ზოგიერთი სახეობა,<br />
მაგ. წავი (Mustela nivalis).<br />
ტბები. ენურის წყალსაცავის მსგავსი კაშხლოვანი ტბები შედარებით ნაკლებ მნიშვნელოვანი გარემოა წყლის<br />
ფრინველთათვის დაბუდების, გამოზამთრების ან გადაფრენისას დასვენების თვალსაზრისით, ვიდრე<br />
ბუნებრივი ჭაობები ან ტბები მათი, როგორც საკვების ცუდი ხარისხის გამო.<br />
6.2.3.2 წყლის ფაუნა<br />
• ინფორმაციის წყარო<br />
ინფორმაცია თევზებისა და წყლის უხერხემლოთა შესახებ ეფუძნება (1) საინფორმაციო<br />
პუბლიკაციებს, სადაც აღწერილია ენგურის კაშხლის აშენებამდე არსებული სიტუაცია (Elanidze et<br />
al., 1970 და 1983 ; Terofal, 1984), (2) არსებულ მონაცემთა ბაზებსა (WWF, GCCW;<br />
საქართველოს წითელი წიგნი) და (3) ადგილობრივ ჯგუფებთან ჩატარებულ ინტერვიუებს.<br />
თანამედროვე ექსპერიმენტული მონაცემები თევზების შესახებ არ არსებობს.<br />
• თევზები<br />
მდინარე ენგურის სისტემაში იდენტიფიცირებულია თევზის სულ 35 სახეობა (იხ. დანართი 6-2).<br />
შესაძლებელია მათი დაყოფა ოთხ ჯგუფად ეკობიოლოგიისა და მდინარე ენგურის სისტემის<br />
გაყოლებაზე გავრცელების მიხედვით.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
65<br />
1/ ამფიბიონტური მიგრაციული სახეობები. ზუთხის ოთხი სახეობა (Acipencer sturio, A.<br />
stellatus, A. gueldenstaedti colchicus <strong>and</strong> Huso Huso) წარმოადგენს ანადრომულ სახეობებს,<br />
სასიცოცხლო ციკლით შავ ზღვასა და მდინარე ენგურის ქვედა წელს შორის. ევროპული გველთევზა<br />
(Anguilla anguilla) კი სიცოცხლეს ატარებს მდინარის სისტემებსა და სარგასის ზღვას შორის.<br />
ენგურის კაშხალი წარმოადგენს ბარიერს მიგრაციის გზაზე: კაშხლის ზემოთ არ მოიპოვება არც<br />
ერთი ზუთხი. რაც შეეხება გველთევზას, შემჩნეული გველთევზები ძალიან დაბერებული<br />
ინდივიდები იყო, რომლებიც 70-იანი წლების მიგრაციის შემდეგ შემორჩა.<br />
2/ ევრიჰალინური სახეობები: ეს სახეობები საცხოვრებლად იყენებს როგორც ზღვის ან მლაშე<br />
წყალს, ასევე მტკნარ წყალს. გვხვდება მდინარე ენგურის ქვედა წელზე, ზღვასთან მიერთებამდე. ამ<br />
ჯგუფში შედის კეფალის ორი სახეობა (Mugil cephalus, და M. auratus), ზღვის ნემსა<br />
(Syngnatus nigrolineatus), ღორჯო (Neogobius cephalarges და Neogobius melanostomus)<br />
და სამეკალა (Gasterosteus aculeatus). სახეობები დამახასიათებელია მდინარის დელტისა და<br />
ქვედა წელისათვის და ენგურის კაშხლის წყალაღმა არ გვხვდება.<br />
3/ მდინარის ქვედა წელის მტკნარი წყლის თევზები: ეს თევზები შეადგენს ფართო კალაპოტიან და<br />
ნელდინებიან მდინარეთა ქვედა წელის პოპულაციებს. ისინი ენგურის ქვედა წელზეც გვხვდება.<br />
ზოგი მათგანი შესაძლოა გავრცელებული იყოს ენგურის წყალსაცავშიც. მათი უმრავლესობა<br />
კობრისებრია: კაპარჭინა, ამიერკავკასიური ბლიკა და Vimba vimba, კობრი (Cyprinus carpio),<br />
Scardinius eurythrphtalmus და კარჩხალი (Leucosiscus. boristhenicus), აგრეთვე<br />
ჩვეულებრივი თაღლითა და დუნაის თაღლითა (Alburnus alburnus და Chalcalburnus<br />
chalcoides), Rhodeus sericeus amarus და Aspius aspius. მათთან ასოცირებული მტაცებელი<br />
თევზებია ქარიყლაპია (Esox lucius), რომელიც წყალსაცავში კარგად არ მრავლდება, ევროპული<br />
ქორჭილა (Perca fluviatulis), Lucioperca lucioperca და ლოქო (Silurus glanis). სხვა<br />
პოტენციური სახეობებია Cobitis taenia satunini და Noemacheilus angorae და კავკასიური<br />
მდინარის ღორჯოს ქვესახეობა (Neogobius cephalarges constrictor).<br />
4/ მდინარის ზედა წელის თევზები: ეს სახეობები ბინადრობს მთის, ჩქარ მდინარეებში, ქვიშასა და<br />
ოლიგოტროპულ პირობებში. ყველაზე გავრცელებული სახეობებია ჩვეულებრივი კალმახი (Salmo<br />
trutta) წყალსაცავებში მცხოვრები ფორმით (Salmo trutta morpho labrax). მათ შორისაა<br />
კობრისებრნი, როგორიცაა კოლხური წვერა (Barbus tauricus escherichi), Chondrostoma<br />
colchicum - ენდემურია კოლხეთის მდინარეებში, კარჩხალი (Leuciscus cephalus), ციმორი<br />
(Phoxinus phoxinus colchicus) და დასავლეთ ამიერკავკასიური ციმორი (Gobio gobi). სხვა<br />
სახეობებს შეადგენს მტკნარი წყლის მრგვალი მურწა Neogobius cephalarges constrictor,<br />
რომელიც პრაქტიკულად ყველგან ბინადრობს და მტკნარი წყლის უკრაინული სალამურა<br />
(Lamperta = Eudontomyson mariae).<br />
დომინანტური სახეობებია ჩვეულებრივი კალმახი (Salmo trutta) წყალსაცავებში მცხოვრები<br />
ფორმით (Salmo trutta morpho labrax).<br />
• ვერტიკალური ზონალობა<br />
თევზების ვერტიკალური ზონალობა ევროპის წყლებში ჰუიტის (1949) მიხედვით დამოკიდებულია<br />
მდინარის სიგანესა და დაქანებაზე. აქ გამოიყოფა ოთხი ზონა, რომელთაგან თითოეული<br />
ხასიათდება კონკრეტული ჯგუფით: კაპარჭინების ზონა, წვერას ზონა, ქარიუსის ზონა და<br />
კალმახის ზონა.<br />
ამგვარი ზონალობის მიხედვით ხუდონის წყალსაცავის მშენებლობის ადგილას მდინარე ენგური,<br />
10%-იანი დაქანებით წარმოადგენს კალმახის ზონის ეკოსისტემას.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
66<br />
6.2.3.3 ბიოლოგიური ფასეულობა (ფაუნა)<br />
ქვემოთ მოცემული ცხრილი (იხ. ცხრილი 6-4) წარმოგვიდგენს გაფართოებულ საკვლევ ტერიტორიაზე<br />
პოტენციურად არსებულ სახეობათა რიცხვს, ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე არსებულ სახეობათა<br />
რიცხვს და გადაშენების პირას ყოფნის გლობალურ ან ადგილობრივ სტატუსს (ბუნებისა და ბუნებრივი<br />
რესურსების დაცვის საერთაშორისო კავშირის კატეგორიებს), ასევე კავკასიის რეგიონისათვის ენდემურ,<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე მობინადრე სახეობათა რაოდენობას.<br />
• ამფიბიები<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე არ გვხვდება გადაშენების პირას მყოფ ამფიბიათა სახეობები.<br />
ჯერჯერობით არ აღრიცხულა ორი ენდემური ამფიბია, Pelodytes caucasicus და<br />
verrucosissimus, თუმცა მათი ამ ადგილებში ბინადრობა მეტად სავარაუდოა.<br />
Bufo<br />
• ქვეწარმავლები<br />
ცხრილში მოხსენიებულია ერთადერთი გადაშენების პირას მყოფი ქვეწარმავალი, კავკასიური<br />
გველგესლა, Vipera kaznakovi, რომელიც საერთაშორისო კავშირის წითელი წიგნით<br />
კლასიფიცირებულია, როგორც გადაშენების პირას მყოფი გლობალურ და ეროვნულ დონეზე. ეს<br />
სახეობა ასოცირდება ტყის ლანდშაფტთან.<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე არსებული ენდემური ქვეწარმავლები მოიცავს კლდის<br />
ხვლიკების ენდემურ ჯგუფს: Darevskia brauneri და Darevskia derjugini.<br />
ზოგიერთი წყარო ვარაუდობს სხვა ენდემური ქვეწარმავლების არსებობასაც, როგორებიცაა<br />
Darevskia saxicola და Natrix megalocephala, თუმცა მათი სტატუსი, როგორც ფართოდ<br />
გავრცელებული სახეობებისა კვლავ სადავოა ტაქსონომიური თვალსაზრისით.<br />
• ფრინველები<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე გადაშენების პირას მყოფი ერთადერთი ფრინველია ტყეში<br />
მობინადრე სახეობა ბუკიოტი, Aegolius funereus (ეროვნულ დონეზე სარისკო კატეგორიაში).<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე ფრინველთა ენდემური სახეობები არ გვხვდება. ორი<br />
ენდემური ფრინველი, როგორებიცაა კავკასიური შურთხი (Tetraogallus caucasicus) და<br />
კავკასიური როჭო (Tetrao mlokosiewiczi), რომელიც ენგურის წყალგამყოფშია გავრცელებული,<br />
გვხვდება აგრეთვე ცენტრალური საკვლევი ტერიტორიიდან შორს.<br />
• ძუძუმწოვრები<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე გვხვდება ზოგიერთი გადაშენების პირას მყოფი და ენდემური<br />
ძუძუმწოვარა ცხოველი.<br />
ეს სახეობები მოიცავს მურა დათვსა (Ursus arctos - nationally EN) და ფოცხვერს (Lynx lynx).<br />
მურა დათვი და ფოცხვერი ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე არ ბინადრობს. აქ მურა დათვი<br />
იშვიათად გვხვდება გზების სიახლოვისა და ადამიანთა ბინადრობის გამო და ხასიათდება<br />
სეზონური გადადგილებებით (მაგ. ვერტიკალურად). ფოცხვერი ძალზე იშვიათია ენგურის მთელ<br />
წყალგამყოფში, მათ შორის ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
67<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე პოტენციურად არსებულ სხვა ენდემურ სახეობათა შორის<br />
არის რამდენიმე მღრღნელი, მაგ. კავკასიური ანუ სპარსული ციყვი (Sciurus anomalus),<br />
კლუხორის თაგვანა (Sicista kluchorica - ეროვნულ დონეზე მოწყვლადი), პრომეთეს მემინდვრია<br />
(Prometheomys schaposchnikovi - მოწყვლადი ეროვნულ დონეზე), გუდაურის მემინდვრია<br />
(Chionomys gud), მცირეაზიური მემინდვრია (Chionomys roberti) და რამდენიმე მწერიჭამია<br />
კავკასიური წყლის ბიგა (Neomys teres schelkovnikovi), კავკასიური ბიგა (Sorex satunini), და<br />
ვოლნუხინის ბიგა (Sorex volnuchini).<br />
წავი (Lutra lutra - ეროვნულ დონეზე სარისკო) ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე<br />
პოტენციურად უნდა მოიპოვებოდეს, თუმცა მათი ბინადრობის სტატუსი გაურკვეველია.<br />
კვლევის შედეგები გვიჩვენებს, რომ დასავლეთ კავკასიური ჯიხვი (Capra caucasica), რომელიც<br />
გადაშენების პირას მყოფთა სიაშია შეტანილი, გვხვდება ცენტრალური საკვლევი ტერიტორიის<br />
ფარგლებს გარეთ ენგურის წყალგამყოფის ზედა ზონებში.<br />
მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების ადგილების ანალიზი. პროექტის განხორციელების<br />
შემთხვევაში დასატბორი და დეგრადირებული ცენტრალური საკვლევი ტერიტორიის<br />
შეუცვლელობის შესაფასებლად ვიყენებდით ფარდობითობის მიდგომას, რომელიც მნიშვნელოვანი<br />
ბიომრავალფეროვნების ადგილების ანალიზის ფარგლებში იქნა შემუშავებული (იხ. ჩანართი 4-1).<br />
ცენტრალური საკვლევი ტერიტორიისათვის მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების ადგილის<br />
სტატუსისა და კონსერვაციის პრიორიტეტული დონის მისანიჭებლად გამოვიყენეთ ამ სტატუსის<br />
გამოსავლენი ისეთი სახეობები, როგორებიცაა ფაუნის გადაშენების პირას მყოფი და ადგილობრივი<br />
სახეობები.<br />
ამ სახეობებზე დაყრდნობით, ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე არ სრულდება მნიშვნელოვანი<br />
ბიომრავალფეროვნების ადგილის სტატუსის მისანიჭებელი კრიტერიუმი გლობალურ მასშტაბში,<br />
თუმცა ეს სტატუსი მას მიენიჭება ეროვნულ დონეზე.<br />
მნიშვნელოვანი ბიომრავალფეროვნების ადგილებზე დაფუძნებული ანალიზით, ცენტრალურ<br />
საკვლევ ტერიტორიას მიენიჭა მე-5 დონე, რომელიც ეროვნულ დონეზე წარმოადგენს კონსერვაციის<br />
პრიორიტეტის ყველაზე დაბალ ხარისხს.<br />
გარდა ამისა, ჩვენს ანალიზში გამოყენებული სტატუსის გამოსავლენი სახეობების წყარო<br />
პოპულაციები გვხვდება ცენტრალური საკვლევი ტერიტორიის გარეთ, რაც არ აქცევს მას არც ამ<br />
პოპულაციების მნიშვნელოვან დერეფნად.<br />
• წყლის ფაუნა<br />
კავკასიის ეკორეგიონში შავ ზღვასა და კასპიის ზღვაში ჩამდინარე მდინარეთა სისტემები, როგორც<br />
სახმელეთო ეკოსისტემები, თევზისა და მდინარის კიბორჩხალის 18 ენდემური სახეობით<br />
ხასიათდება მაღალი ენდემურობით (წყარო: WWF Caucasus).<br />
კოლხეთის მდინარეებში ენდემურია თევზის სამი სახეობა: Chondrostoma colchicum,<br />
კავკასიური მდინარის ღორჯო, Neogobius cephalarges constrictor და ციმორი, Phoxinus<br />
phoxinus colchicus, ჩვეულებრივი ციმორის ქვესახეობა. ყველა ეს სახეობა სავარაუდოდ<br />
მოიპოვება ენგურის წყალსაცავის წყალაღმა.<br />
სხვა სახეობები სუბენდემურია შავი და კასპიის ზღვების მდინარეებში, მაგ. Syngnathus<br />
nigrolineatus და Neogobius cephalarges მდინარის დელტასა და ქვედა წელზე, ხოლო<br />
Lampetra mariae - ზედა წელზე.<br />
უხერხემლოთა შორის: კოლხური კიბო (Astacus colchicus) ის ენდემური სახეობაა, რომელიც<br />
შესაძლოა არსებობდეს საკვლევ ტერიტორიაზე.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
68<br />
ცხრილი 6-5: ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე პოტენციურად არსებული ფაუნის გადაშენების პირას<br />
მ ყ ოფი და ე ნ დე მ ური სახეობები (RSA)<br />
სახეობათა<br />
რიცხვი<br />
მაკრო ფაუნა<br />
გაფართოებულ<br />
საკვლევ<br />
ტერიტორიაზე<br />
წყლის უხერხემლოები ?<br />
სახეობათა სტატუსი დაცულ ტერიტორიებზე<br />
ენდემურობა<br />
რელიქტური და<br />
Astacus colchicus (კოლხური კიბო)<br />
ადგილობრივი<br />
ენდემური სახეობა<br />
თევზები 35<br />
Salmo fario (ყავისფერი კალმახი)<br />
VU<br />
ენდემური სახეობა<br />
Chondrostoma colchicum<br />
კოლხეთის ზედა<br />
მდინარეებში<br />
ენდემური სახეობა<br />
Neogobius constrictor (მრგვალი მურწა)<br />
კოლხეთის ზედა<br />
მდინარეებში<br />
ამფიბიები ?<br />
Pelodytes caucasicus (ბაყაყი)<br />
ენდემური სახეობა<br />
კავკასიაში<br />
Bufo verrucosissimus (გომბეშო)<br />
ენდემური სახეობა<br />
კავკასიაში<br />
ქვეწარმავლები ?<br />
Vipera kaznakovi (გველგესლა) ენდემური ? EN<br />
Darevskia (= Lacerta) brauneri<br />
ეროვნულ დონეზე<br />
გადაშენების პირას ყოფნა<br />
Darevskia derjugini<br />
Darevskia saxicola<br />
ენდემური<br />
კავკასიაში<br />
სახეობა<br />
(კავკასიური გველგესლები)<br />
Natrix megalocephala (წყლის გველი)<br />
ენდემური სახეობა<br />
ფრინველები 249<br />
Aegolius funereus (ბუკიოტი)<br />
VU<br />
ძუძუმწოვრები 55 ?<br />
Ursus arctos (მურა დათვი)<br />
EN<br />
Lynx lynx (ფოცხვერი)<br />
CR<br />
Lutra lutra (წავი)<br />
VU<br />
Sciurus anomalus (კავკასიური ციყვი)<br />
VU<br />
Sorex satunini (ბიგა)<br />
ენდემური სახეობა<br />
Sorex volnuchini (მიწის თაგვი)<br />
ენდემური სახეობა<br />
Neomys teres schelkovnikovi (მიწის თაგვი)<br />
ენდემური სახეობა<br />
Chionomys gud (მემინდვრია)<br />
ენდემური სახეობა<br />
Chionomys roberti (მინდვრის თაგვი)<br />
ენდემური სახეობა<br />
Prometheomys schaposchnikovi (მინდვრის<br />
VU<br />
ენდემური სახეობა<br />
თაგვი)<br />
Sicista kluchorica (თაგვანა) ენდემური სახეობა VU<br />
6.2.4 დაცული ტერიტორიები<br />
• ზოგადი ფონი<br />
დღესდღეისობით საქართველოს დაცული ტერიტორიები მოიცავს ქვეყნის მთელი ფართობის 6.6%.<br />
ისინი იყოფა ხუთ კატეგორიად: (1) მკაცრი რეჟიმის ბუნებრივი ნაკრძალი, (2) ეროვნული პარკი, (3)<br />
ბუნებრივი ძეგლი, (4) აღკვეთილი და (5) დაცული ლანდშაფტი.<br />
• დაცული ტერიტორიები საკვლევ არეალში<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
69<br />
ამჟამად ენგურის წყალგამყოფში ენგურის კაშხლის წყალაღმა დაცული ტერიტორიები არ არის.<br />
თუმცა, სიტუაცია შეიძლება ადრე თუ გვიან შეივალოს, რადგან არსებობს სვანეთის ხეობების<br />
გარშემო მაღალმთიანი ქედების დიდ დაცულ ტერიტორიად გამოცხადების პროექტი.<br />
• დაცული ტერიტორიები საკვლევი არეალის სიახლოვეს<br />
ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიასთან უახლოესია კოლხეთის ეროვნული პარკი (მასში შდის<br />
ცენტრალური კოლხეთის რამსარის ჭაობიანი ტერიტორია), რომელიც გაფართოებულ საკვლევ<br />
ტერიტორიას ესაზღვრება მდინარე ენგურის დელტასთან, ხუდონის მშენებლობის ადგილიდან 90<br />
კმ-ით ქვემოთ;<br />
კოლხეთის ეროვნული პარკი<br />
კოლხეთის ეროვნული პარკი ერთერთია საერთაშორისო მნიშვნელობის რამსარის<br />
ტერიტორიებს შორის. ეს ადგილი გამოირჩევა მრავალფეროვანი ეკოსისტემებით (სანაპირო<br />
ქვიშების დიუნები, ჭანჭრობები, ჭაობიანი ტყეები და წყალსავალი გზები), აგრეთვე<br />
ბიომრავალფეროვნების მაღალი ხარისხით. პარკს აგრეთვე გააჩნია მდიდარი კულტურული<br />
მემკვიდრეობა და ყველაფრიდან გამომდინარე მიმზიდველი ტურისტული ადგილია.<br />
კოლხეთის ეროვნული პარკი მდებარეობს ენგურის წყალგამყოფის სამხრეთ ზღვართან, შავი<br />
ზღვის გამოყლებაზე. მისი და ენგურის წყალგამყოფის კიდეები ერთმანეთისგან მხოლოდ 3 კმ<br />
მანძილით არის დაშორებული. ვინაიდან ეს ადგილები ხასიათდება დაჭაობებული ტყეებითა და<br />
ტორფული მიწებით, აქ შესაძლებელია მდინარე ენგურის წყლისა და ეროვნულ პარკში<br />
არსებული წყლის ურთიერთქმედება, განსაკუთრებით წყალდიდობების დროს.<br />
პრიელბრუსიეს ეროვნული პარკი მდებარეობს რუსეთში, დიდი კავკასიონის ქედის ჩრდილოეთ<br />
ფერდობზე. ის ესაზღვრება სვანეთის პრიორიტეტული კონსერვაციის პროექტს.<br />
• დაცული ტერიტორიის შექმნის პროექტები რეგიონში<br />
ენგურის წყალგამყოფთან და კერძოდ ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიასთან პირდაპირ კავშირში<br />
იმყოფება ორი პროექტი, რომლითაც გათვალისწინებულია საქართველოში ახალი დაცული<br />
ტერიტორიების შექმნა.<br />
დაცული ტერიტორიების განვითარების პროექტი. ეს პროექტი გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი<br />
რესურსების სამინისტრომ და მსოფლიო ბანკმა 2001 წელს წამოიწყეს.<br />
ამ დროისათვის არსებობს სვანეთის დაცული ტერიტორიის (საქართველოს დაცული<br />
ტერიტორიების პროგრამა) მართვის გეგმის პირველი სამუშაო ვარიანტი. ამ ანგარიშში<br />
წარმოდგენილი რუკის მიხედვით (იხ. სურათი 6.10), დაგეგმილია ახალი ეროვნული პარკისა და<br />
დაცული ლანდშაფტის შექმნა, თუმცა მათი საზღვრები ჯერ კიდევ პირობითია და სხვადასხვა<br />
არაოფიციალური რუკის მიხედვით შეიძლება მოიცავდეს ზემო და ქვემო სვანეთს მთლიანად,<br />
ხეობის ძირის გარდა ან დიდი კავკასიონისა და სვანეთის ქედების უმაღლეს ნაწილებს.<br />
ეროვნული პარკის ამ პროექტში არც ერთ შემთხვევაში არ ხვდება ცენტრალური საკვლევი<br />
ტერიტორია. ენგურის ზედა ხეობა (მესტიასთან) შეტანილია იუნესკოს კლასიფიკაციაში და<br />
დაგეგმილია მისი გადაქცევა დაცულ ლანდშაფტად და ტრადიციული ბუნების გამოყენების ზონად.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
71<br />
სურათი 6.10: სვანეთის დაცული ტერიტორიის პროექტი (გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო, მსოფლიო ბანკი)<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
73<br />
სვანეთის პრიორიტეტული კონსერვაციის ტერიტორია. ველური ბუნების მსოფლიო ფონდის<br />
კავკასიის პროგრამების ოფისმა და კრიტიკული ეკოსისტემების თანამშრომლობის ფონდმა<br />
ერთობლივად გამოავლინეს პრიორიტეტული კონსერვაციის არეალები კავკასიის მთელს<br />
ეკორეგიონში. ეს პირველი ნაბიჯია ამ ადგილების დაცულ ტერიტორიებად გარდაქმნის საქმეში.<br />
ერთერთი ასეთი ადგილი, სვანეთის პრიორიტეტული კონსერვაციის ტერიტორია (#13) მოიცავს<br />
ენგურის წყალგამყოფის მთელ ზედა ნაწილს, სოფელ ხაიშის წყალაღმა, სულ 2,320 კმ2. მისი<br />
საზღვრები დაახლოებით ემთხვევა ნენსკრასა და ხაიშურას ხეობებს (იხ. სურათი 6-11). ამავე<br />
ტერიტორიის ფარგლებში მოიაზრება ხუდონის დაგეგმილი წყალსაცავის ზედა ნაწილიც.<br />
ამ პრიორიტეტული კონსერვაციის ტერიტორიასთან ასოცირებული აღსანიშნავი სახეობებია:<br />
კავკასიური ჯიხვი (Capra caucasica/Capra cylindricornis), არჩვი (Rupicapra ruiocapra),<br />
მურა დათვი (Ursus arctos), ფოცხვერი (Lynx Lynx), კავკასიური როჭო (Tetrao<br />
mlokosiewiczi), კავკასიური შურთხი (Tetraogallus caucasicu)s, მთის ჭივჭავი (Phylloscopus<br />
lorenzii) და გველგესლა (Vipera dinniki).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
75<br />
სურათი 6.11: სვანეთის პრიორიტეტული კონსერვაციის ტერიტორიის პროექტი (ველური ბუნების საერთაშორისო ფონდის კავკასიის ოფისი)<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
76<br />
6.2.5 ბიომრავალფეროვნებასა და კონსერვაციაზე მოქმედი ძირითადი<br />
ფაქტორები საკვლევ ტერიტორიაზე<br />
საკვლევ ტერიტორიაზე ბიომრავალფეროვნებასა და კონსერვაციაზე ზემოქმედებს შემდგომი ძირითადი ფაქტორები,<br />
სიმწვავის მიხედვით:<br />
• ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე ბიომრავალფეროვნებას უპირველესად ემუქრება ტყის უკანონო ჭრა და<br />
მორების დამზადება, საწვავი შეშის მოგროვება, საშენი მასალებითა და ხე-ტყით ვაჭრობა. ეს ფაქტორები<br />
იწვევს ბუნებრივი გარემოს დეგრადაციას.<br />
• ბრაკონიერობა და ველური ცხოველებით უკანონო ვაჭრობა, ნადირობა/ჭერა, აგრეთვე იშვიათ სახეობებზე<br />
ბრაკონიერული ნადირობა ფართოდაა გავრცელებული მთიან რაიონებში (ნადირობენ მსხვილ ჩლიქოსნებზე,<br />
მურა დათვებზე, ფოცხვერზე; მელიასა და წავს იჭერენ ტყავის მოპოვების მიზნით - იხ. § 6.4.4, ნადირობა).<br />
• ზოგან მცენარეული საფარის დეგრადაციას იწვევს მისი ზედმეტი გამოყენება საძოვრად, გაუკონტროლებელი<br />
ძოვა, რაც ცვლის მცენარეული საფარის სპონტანური წარმოქმნის რეჟიმს.<br />
• გარდა გეოლოგიური მოვლენებისა (მიწისძვრები, ზვავები, მეწყრები) მცენარეული საფარისა და ნიადაგის<br />
სერიოზულ დეგრადაციას იწვევს აქტიური ეროზია, რასაც ხშირად ხელს უწყობს ნაპირებზე მიმდინარე<br />
გაუფრთხილებელი სამუშაოები.<br />
• ამჟამად ხეობაში დაბინძურება დიდ პრობლემას არ წარმოადგენს. ჯერ კიდევ ლოკალიზებულ დაბინძურებას<br />
იწვევს საშინაო და ურბანული ჩამდინარე წყლები, ნაგავი და მყარი ნივთიერებები, სასოფლოსამეურნეო და<br />
სატყეო მეურნეობებისდან მომდინარე მინარევები (კერძოდ, სახერხები, საიდანაც ნახერხი პირდაპირ<br />
მდინარეში იყრება).<br />
6.3 ლანდშაფტი<br />
წყალდაღმა მიმავალი გზა ენგურის მწვანე ფონში ჩამჯდარ, საოცრად ლურჯ წყალსაცავს მიუყვება, რომელსაც<br />
ჰორიზონტის ხაზზე მაღალი მთები საზღვრავს. ხედები სეზონის მიხედვით იცვლება და ზამთარში წყლის დაბალი<br />
დონე აშკარად აჩენს მთის გაშიშვლებულ ფერდობებს.<br />
თუ წყალაღმა გაიხედავთ, თქვენ წინაშე გადაიშლება ტიპიური მთის ხეობის ლანდშაფტი, ვიწრო ხევებითა და ტყით<br />
დაფარული ციცაბო ფერდობებით, რომლებიც მჩქეფარე მდინარეს გარს ერტყმის. ცოტა კიდევ უფრო სამხრეთით<br />
უკეთ დაინახავთ, თუ რაოდენ რთული პრობლემაა აქ მეწყრები. ხეობაში მრავლადაა ელექტროგადამცემი ხაზები,<br />
ხშირად აშკარად მოძველებული.<br />
ხუდონის მშენებლობის ადგილზე ბევრი, მეტნაკლებად მიტოვებული შენობააა (წარსულში არსებული დასახლებები<br />
და საოფისე შენობები) და საქმიანობის ასე თუ ისე ლეგალური ფორმები კერძო სასტუმრო სახლების, სახერხების<br />
სახით. ლანდშაფტი მეტად დაზიანებულია ეროზიით. წარსულში არსებული ინფრასტრუქტურა მიტოვებულია<br />
ყოველგვარი გაფრთხილების გარეშე და ახლა ეს ადგილები მართლაც ცუდ შთაბეჭდილებას ახდენს (მიტოვებული<br />
რელსები, აქა იქ - მასალის გროვები, ეროდირებული ფერდობები, ნახევრადდამთავრებული შენობები, გვირაბში<br />
შესასვლელი და ა.შ.).<br />
შესართავის ზემოთ ხეობა კვლავ ვიწროვდება, ფერდობები კი მწვანდება, ტყეც უფრო ხშირია და წყალაღმა<br />
ლანდშაფტი გაცილებით უფრო ლამაზია.<br />
მდინარე ნენსკრას დასაწყისში ვიწრო ხეობა ნელნელა ფართოვდება, რაც იძლევა გარკვეული საქმიანობის<br />
განხორციელების საშუალებას. აქაურ გორაკებს იყენებენ საძოვრად ან სავარგულებად.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
77<br />
6.4 ბუნებივი რესურსები<br />
ხუდონის პროექტმა შესაძლოა ზეგავლენა მოახდინოს საკვლევ ტერიტორიაზე არსებულ ბუნებრივ რესურსებზე:<br />
წყალი (ჰიდრორესურსები), მინერალური რესურსები, ტყის რესურსები, ნადირი და თევზები.<br />
6.4.1 ჰიდრო რესურსები<br />
მდინარე ენგურის სისტემის ჰიდროპოტენციალი<br />
ჰიდროპოტენციალი საქართველოს ყველაზე მნიშვნელოვან ენერგორესურსად ითვლება. მდინარე ენგურის სისტემას,<br />
რომელიც ხშირი წვიმებითა და დიდი დაქანებით საზრდოობს, გააჩნია ჰიდროელექტროგენერაციის დიდი<br />
პოტენციალი, რომელიც შეფასებულია დაახლოებით 21 მილიარდ კვატ/სთ-ის ოდენობით.<br />
მომდევნო ცხრილში (ცხრილი 6.5) მოყვანილია ენგურის წყალგამყოფში არსებული და დაგეგმილი ჰიდროელექტრო<br />
ინფრასტრუქტურის მახასიათებლები.<br />
ხაიშის წყალდაღმა არსებული ინფრასტრუქტურა შედგება, პირველ რიგში, ენგურის ჰიდროელექტრო სადგურისა და<br />
აფხაზეთში მდებარე ვარდნილის ჰიდროელექტრო სადგურების კასკადისაგან. ერთობლივად ეს ობიექტები 5.5<br />
მილიარდ კვატ/სთ ენერგიას აწარმოებს.<br />
ხუდონის გარდა დაგეგმილია კიდევ სამი ობიექტის შექმნა სოფელ ტობარის წყალაღმა.<br />
ენგურის კაშხალი და ჰიდროელექტრო სადგური<br />
ენგურის კაშხალი (ფოტო ალბომში 9) მდებარეობს დიდი კავკასიონის ქედის ძირში, ჯვრის ჩრდილოეთით. ამ<br />
ობიექტს ფლობს და ამუშავებს შპს ენგურჰესი. ჰიდროელექტრო სადგური ექსპლუატაციაშია 1978 წლიდან, თუმცა<br />
კაშხლის მშენებლობა 1994 წელს დამთავრდა. ამჟამად ენგურის ჰიდროელექტრო სადგური გამოიმუშავებს<br />
საქართველოსათვის საჭირო მთელი ელექტროენერგიის 40%.<br />
ფუნდამენტის ზევით 271.5 მ სიმაღლის კაშხალი მისი მშენებლობის დროს მსოფლიოს ყველაზე მაღალი თაღოვანი<br />
კაშხალი იყო. მისი ზედაპირი ზღვის დონიდან 513 მ-ზეა.<br />
წყლის მიმღებები, თითოეული 10 x 35 მ ჭრილის, მდებარეობსა კლდეში, მარჯვენა ნაპირზე, ქვედა დონით ზღვის<br />
დონიდან დაახლოებით 430 მ. თითოეულის გამტარუნარიანობაა 450 მ3/წმ. მათ იცავს ბადე (ფოტო 9). მიმღებებიდან<br />
მარაგდება 15 კმ სიგრძის, 9.5 მ დიამეტრის წნევითი გვირაბი.<br />
ელექტროსადგურის შენობა, რომელიც აფხაზეთში მიწის ქვეშ არის განლაგებული, აღჭურვილია 5 დიაგონალური<br />
ჰიდროტურბინით. სრული საპროექტო სიმძლავრე 1,300 მეგავატს შეადგენს, წლიური გენერაცია კი - 4,430<br />
გიგავატ/სთ (POYRY, 200?).<br />
გასული წყალი 3,200 მ სიგრძის გამავალი გვირაბით ჩადის გალის წყალსაცავში და ამარაგებს ვარდნილის<br />
ჰიდროელექტრო სადგურების კასკადს (იხ. ქვემოთ).<br />
წყალი წყალსაცავიდან ჩაედინება (1) ოთხი ქვედა დონის გამშვებით, სარქველის დიამეტრი - 4.5 მ, თითოეული 750<br />
მ3/წმ გამტარობით; (2) წყალსაგდებით, რომელიც შედგება 12 გვერდული სარქველისაგან (3.5 მ x 9.5 მ), საპროექტო<br />
სიმძლავრით - 2,500 მ3/წმ. განსაკუთრებული შემთხვევების გარდა წყალსაცავი იცლება ქვედა დონის გამშვების<br />
საშუალებით, ვინაიდან ხის მოტივტივე ნაჭრებმა წყალსაგდები დააზიანა, რაც ზრდის მდინარეში ანოქსინებისა და<br />
ტოქსიკური ნივთიერებების ჩაშვების რისკს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
78<br />
ვარდნილის ჰიდროელექტრო სადგურების კასკადი<br />
მდინარე ერისწყალზე გალის (აფხაზეთი) მახლობლად აშენებულია კაშხალი (გალის წყალსაცავი), რომლიდანაც არხი<br />
მიყვანილია შავ ზღვამდე (ერისწყლის არხი) და 4 ჰიდროელექტრო სადგურის კასკადი (ვარდნილის ჰიდროელექტრო<br />
სადგური 1, 2, 3 და 4). ყველა ეს ობიექტი ექსპლუატაციაში შევიდა 1971-72 წლებში. 1978 წლიდან მოყოლებული<br />
ერისწყლის წყალსაცავი მარაგდება ენგურის ჰიდროელექტრო სადგურიდან გამავალი წყლით.<br />
ვარდნილის ჰიდროელექტრო სადგურების კასკადი რეაბილიტაციას საჭიროებს. ვარდნილ-1-ის საპროექტო<br />
სიმძლავრე 220 მეგავატია, ხოლო საექსპლუატაციო სიმძლავრე 110 მეგავატი. ვარდნილ-2, 3 და 4 ჰიდროელექტრო<br />
სადგურები (თითოეული 120 მეგავატის სიმძლავრით) სრულად არის დატბორილი და არ ფუნქციონირებს.<br />
ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტები ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის<br />
მშენებლობის ადგილის წყალაღმა<br />
მე-2 თავში აღწერილი ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტის გარდა, ხაიშის წყალაღმა მდებარე მდინარის<br />
სისტემაში აგრეთვე შესწავლილია სამი სხვა ჰიდროელექტრო სადგურის განთავსების შესაძლებლობა.<br />
(1) ტობარის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტი: მდინარე ენგურზე, ხუდონის მომავალი წყალსაცავის<br />
წყალაღმა მესამე, 600 მეგავატის (ხუდონის მსგავსად) საპროექტო სიმძლავრის კაშხლის აგება. კაშხალი<br />
აიგება ზღვის დონიდან 1060 მ სიმაღლეზე.<br />
(2) ნენსკრას ჰიდროელექტრო სადგურების კასკადის პროექტი: პროექტი ითვალისწინებს ენგურის ზედა<br />
წელის უმსხვილეს შენაკადზე, მდინარე ნენსკრაზე დერივაციული ტიპის 5 ჰიდროელექტროსადგურის<br />
აგებას. სათავო კონსტრუქციებისა და ელექტროსადგურების მშენებლობა იგეგმება მარცხენა ნაპირზე, რაც<br />
გამოიწვევს მდინარის გრძელი შემოვლითი კალაპოტის შექმნას. პროექტის სრული პოტენციური<br />
სიმძლავრეა 87 მეგავატი.<br />
(3) შდიგირის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტი: მდინარე ნაკრაზე ენგურის მარჯვენა შესართავზე,<br />
სოფელ ლახანის წყალაღმა. პროექტი მოიცავს მარცხენა ნაპირზე დერივაციული ტიპის ჰიდროელექტრო<br />
სადგურის აგებას. პოტენციური საპროექტო სიმძლავრეა 29.2 მეგავატი.<br />
ზედა ხეობებში ჰიდროელექტრო სადგურების მშენებლობის ამ სხვადასხვა პროექტის განხორციელების სცენარის<br />
შედგენისას გათვალისწინებული უნდა იქნას ხუდონის ჰიდროელექტრო სადგურის პროექტის გარემოსდაცვითი და<br />
სოციალური ზეგავლენის შეფასება და ამ პროექტების ერთობლივი, კუმულატიური პოტენციური ზემოქმედება.<br />
სურათი 6.12: ენგურისა და ერისწყლის სამდინარო სისტემებზე არსებული (ენგური და ვარდნილი) და დაგეგმილი<br />
(ხუდონი) ჰიდროელექტრო სადგურების ინფრასტრუქტურის სქემა<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
79<br />
6.4.2 ტყის რესურსები<br />
ტყის რესურსები საქართველოში: საქართველოს მთელი ტერიტორიის 40% და მესტიის რაიონის 46% შეადგენს ტყეს.<br />
ის ბუნებრივად გავრცელდა ბოლო ოთხი ათწლეულის განმავლობაში (წელიწადში დაახლოებით 5,500 ჰა, UNECE,<br />
2003).<br />
ცხრილი 6-6: ტყის საფარი საქართველოში<br />
ტყის ფართობი (1999)<br />
ტყის საფარის რეალური ფართობი<br />
2,770,000 კმ2<br />
ტყის საფარის პროცენტული წილი<br />
გავრცელება ზღვის დონიდან სიმაღლის<br />
მიხედვით<br />
< 1000 მ<br />
1000-2000 მ<br />
> 2000 მ<br />
გავრცელება ფერდობის დახრის კუთხის<br />
მიხედვით<br />
< 10 °<br />
11 to 20 °<br />
21 to 30 °<br />
31 to 35<br />
36 ° ზევით<br />
გავრცელება ხის ტიპების მიხედვით<br />
41%<br />
26.8%<br />
66.2%<br />
7.0%<br />
5.5%<br />
16.5%<br />
34.8%<br />
19.6%<br />
23.6%<br />
წიფელი<br />
სხვა ფოთლოვანი სახეობები<br />
წიწვოვანი<br />
სხვა სახეობები<br />
52.9%<br />
22.,5%<br />
15.7%<br />
8.9%<br />
ტყის რესურსები ყველაზე უხვად წარმოდგენილია წიფლით (Fagus orientalis), რომელიც ტყის მთელი საფარის<br />
52.9% შეადგენს.<br />
შესაბამისად, 22.5%, 15.7% და 8.9% შეადგენს სხვა ფოთლოვანი სახეობები (ძირითადად მუხა (Quercus spp), თხილი<br />
(Corylus caucasica), თელა (Ulmus barbata) და წაბლი (Castabea sativa), აგრეთვე წიწვოვანი (ძირითადად<br />
კავკასიური სოჭი (Abies nordm<strong>and</strong>iana), ნაძვი (Picea orientalis) და ფიჭვი (Pinus sp) და სხვა სახეობები.<br />
კომერციულად უფრო ძვირფასი სახეობები (წიფელი, წაბლი, მუხა) 1,500 მ ზევით იშვიათია.<br />
ამჟამად თითქმის მთელი ტყით დაფარული მიწა სახელმწიფო საკუთრებაშია. თუმცა ტყის კოდექსით დაშვებულია<br />
საკუთრების სხვადასხვა ფორმა, ტყის პრივატიზაციის პროცესი ჯერ არ დაწყებულა (84% აკონტროლებს ტყის<br />
სახელმწიფო დეპარტამენტი, 2% - სამთო ტყეების ინსტიტუტი, ხოლო 8% - ყოფილი კოლექტიური და სახელმწიფო<br />
მეურნეობები). ტყის კოდექსით მათი პრივატიზება გათვალისწინებული არ არის.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
80<br />
საქართველოს ტყეების კლასიფიკაცია შემდეგია: (1) ძვირფასი ტყის მასივები; (2) მწვანე ზონის ტყე; (3) საკურორტო<br />
ტყე; (4) ნიადაგის დამცავი და წყლის მარეგულირებელი ტყე; და (5) დაბლობის დამცავ-საექსპლუატაციო ტყე.<br />
ტყის ეკოსისტემა გლობალურად კვლავ კარგად არის შენაჩუნებული - ბუნებრივი ან თითქმის ბუნებრივი ტყის 98%-<br />
ით (მათ შორის 800,000 ჰა დაუმუშვებელი ტყე, ჩვეულებრივ ბუნებრივ ნაკრძალებში ან ექსპლუატაციის<br />
შეზღუდული სტატუსის მქონე ადგილებში). როგორც წესი, ამის მიზეზი ისაა, რომ ბევრი ადგილი მიუდგომელია<br />
ტოპოგრაფიის ან სატყეო გზების შეზღუდული ინფრასტრუქტურის გამო, ვინაიდან საბჭოთა ხანაში სატყეო<br />
ინდუსტრია ძირითდად რუსეთიდან იმპორტირებულ, იაფ მასალაზე იყო დამოკიდებული. ამჟმად ყოველწლირად<br />
იგება ტყის გზების 100 კმ და რემონტდება 800 კმ-მდე (UNECE, 2003).<br />
მიუხედავად ამისა, ბევრგან ტყე სერიოზული საფრთხის წინაშე დგას კერძო პირებისა და საწარმოების მხრიდან<br />
მიმდინარე უკანონო ჩეხვის გამო. რუსეთიდან ხეტყის იაფი მასალის იმპორტის შეზღუდვამ უკანონო ჩეხვას<br />
შემაშფოთებელი მასშტაბი შესძინა და ახლა ახოები ხშირად უკვე გზასთან ახლოს ჩნდება.<br />
საფრთხის მთავარ წყაროს წარმოადგენს საწვავი შეშის მოპოვება, რისი მასშტაბებიც ძალიან გაიზარდა მთლიანი<br />
შიდა პროდუქტის კლებასთან და საწვავი წიაღისეულის მოპოვების შეჩერებასთნ ერთდ. ამჟამად ტყის მოპოვების<br />
წლიური ოდენობის თითქმის 60% აღურიცხავი საწვავი შეშა შეადგენს (UNECE, 2003). უკანონოდ მოპოვებული<br />
ხეტყის მასალა შეუიარაღებელი თვალითაც ჩნდება. საზღვარზე, ძირითადად, თურქეთთან, ხშირად გადადის<br />
სატვირთო მანქანები, რომლებიც მაღალი ხარისხის წიფლის მორებითაა დატვირთული. თუმცა, ეს მთელი მოსავლის<br />
მხოლოდ 6% შეადგენს.<br />
სატყეო ინდუსტრია. ჩარგული ხეების სრული ოდენობა დაახლოებით 434 მილიონ მ3 შეადგენს, თუმცა,<br />
მოპოვებული ხეტყის ბრუნვის საშუალო ეკონომიკური ღირებულება საქართველოში მაღალი არ არის, ვინაიდან<br />
საშუალო სიხშირე ერთ ჰექტარზე 158-164 მ3 შეადგენს (სატყეო დეპარტამენტი, 2002, 1999 წლის სტატისტიკა), რაც<br />
ბევრად ჩამოუვარდება ევროპის მაქსიმალურ მაჩვენებლებს.<br />
20-მდე რეგისტრირებული სახერხის მიერ ზემო სვანეთში ყოველწლიურად მოპოვებული ხეტყის მოცულობა 60,000<br />
მ3-დან (სატყეო დეპარტამენტი) 120,000 მ3 (GTZ) შეადგენს.<br />
საქართველოში ტყის საფარის უმეტესობა განლაგებულია ციცაბო ფერდობებზე. ამის გამო, ეროზიიდან გამომდინარე<br />
ექსპლუატაციის პროცესი მეტად ძნელი და ხშირად საშიშიც არის.<br />
ტრადიციული ბაზრების კარგვისა და მოძველებული ტექნოლოგიის გამო ხეტყის პირველადი დამუშავების<br />
(ქაღალდი და სამშენებლო ხე-ტყე) მრეწველეობა დაღმასვლას განიცდის.<br />
არასატყეო პროდუქტები. გარდა ხის მასალის მიმწოდებელი და გარემოსდაცვითი ფუნქციების შესრულებისა,<br />
საქართველოში ტყეებს სხვა როლიც აკისრია. ტყეში იქმნება არასატყეო პროდუქტების დიდი რაოდენობა: 150-ზე<br />
მეტი სახეობის ხილი, კენკრა, ხის ქერქი (წაბლი, თხილი, კაკალი, შინდი, ასკილი, ბროწეული, ა.შ.), საჭმელი სოკოს<br />
100-მდე სახეობა, რომელთაგან თორმეტი სახეობა რეგულარულად მოიხმარება; აგრეთვე ადამიანებისა და<br />
ცხოველების სამკურნალო ადგილობრივი სამედიცინო მცენარეების დიდი ოდენობა (მათ შორის, 110-ზე მეტი ხის<br />
სახეობა). ქართული ტყეები გამოირჩევა თაფლის მწარმოებელი და დეკორატიული მცენარეების სიმდიდრით. ყველა<br />
ამ პროდუქტს იყენებს ადგილობრივი მოსახლეობა და არ მოიხმარება არც ერთ მრეწველობაში.<br />
6.4.3 მინერალები<br />
საკვლევი ტერიტორია მდიდარია სხვადასხვა ლითონური და არალითონური მინერალების ბუნებრივი რესურსებით,<br />
მათ შორისა:<br />
• დანალექ ქანებში მოიპოვება ოქრო (Au). მეორე მსოფლიო ომამდე მდინარის კალაპოტში მიმდინარეობდა<br />
მცირე მასშტაბის მომპოვებელი სამუშაოები;<br />
• საბჭოთა პერიოდის განმავლობაში, ხაიშთან ახლოს არსებულ ბარიტის საბადოზე მოიპოვებდნენ ბარიუმს<br />
(Ba);<br />
• ენგურის ხეობაში მრავალ ადგილას გვხვდება ვერცხლისწყალი (Hg) და თუთია (Pb);<br />
• ხაიშის მახლობლად არსებობს მარმარილოს მოსაპირკეთებელი ქვების დიდი დაუმუშავებელი საბადო<br />
(204,000 ტ);<br />
• დიდი რაოდენობით გვხვდება კირქვები და ტრავერტინი, ასევე მაგარი ინტრუზიული მაგმატური ქვები,<br />
რომელთა მოპოვება ჯერ არ მიმდინარეობს.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
81<br />
6.4.4 თევზაობა<br />
ენგურის წყალსაცავსა და მდინარის სისტემაში წყალაღმა თუ წყალდაღმა თევზაობა კომერციული მიზნით არ<br />
მიმდინარეობს, თუნდაც მცირე მასშტაბით. თევზაობას აქ გართობისა და დასვენების ფუნქცია აქვს ან ადგილობრივი<br />
მოსახლეობის საკვებად ხდება. ნებართვა საჭირო არ არის. სათევზაო იარაღები მოიცავს ანკესს, ქისისებრ ბადეს,<br />
ბადის მახეებს (ძირითადად გამოიყენება მდინარის წყალსაცათან შერთვის ადგილებში). გვხვდება<br />
ელექტროთევზაობის ფაქტებიც, თუმცა ასეთი პრაქტიკა უკანონოა.<br />
კაშხლის აშენებამდე მდინარეში უხვად მოიპოვებოდა კალმახი. ენგურის წყალსაცავში თევზების პოპულაციებსა და<br />
თევზაობაზე კვლევა არ ჩატარებულა. ამჟამად წყალსაცავში თევზის ბიომასის სრული ოდენობა სავარაუდოდ მცირეა.<br />
თევზაობა ძირითადად ეხება კალმახს (Salmo trutta), მათში ზოგჯერ გვხვდება დიდი ზომის ინდივიდებიც (შპს<br />
ენგურჰესი). წარსულში უშედეგოდ ჩაიარა კობრისებრთა კომერციული სახეობების მოშენების მცდელობამ, რაც<br />
სავარაუდოდ გამოწვეული იყო ცივი ტემპერატურითა და მწირი საკვები გარემოთი. ინფორმაცია ცივი წყლის<br />
სახეობების, მაგ. კალმახის, Coregonus albula და სხვა სახეობების მოშენების შესახებ არ არსებობს.<br />
6.4.5 ნადირობა<br />
საქართველოში ნადირობას არეგულირებს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო. კანონის<br />
მიხედვით ნადირობა ნებადართულია სეზონურად, ნანადირევის გარკვეული მოცულობით სანადირო<br />
მეურნეობებში. ეს არ შეეხება გადამფრენ სანადირო ფრინველებს, რომელზეც ნადირობა ნებადართულია სანადირო<br />
მეურნეობის გარეთაც.<br />
ზემო სვანეთში, მათ შორის ცენტრალურ საკვლევ ტერიტორიაზე სანადირო მეურნეობები არ არის. თუმცა, ნადირობა<br />
(ბრაკონიერობა) აქ რეგულარულად მიმდინარეობს მთელი წლის განმავლობაში.<br />
რეგულარულად ნადირობენ დიდ ცხოველებზე: დათვზე (Ursus arctos), გარეულ ტახზე (Sus scrofa), შველზე<br />
(Capreolus capreolus), არჩვზე (Rupicapra rupicapra) და კავკასიურ ჯიხვზე (Capra caucasica, C.<br />
cylindricornis). ასევე ნადირობენ წყლის ფრინველებზე.<br />
დათვი და არჩვი შეტანილია საქართველოს წითელ წიგნში, ხოლო დასავლეთ და აღმოსავლეთ კავკასიური ჯიხვი<br />
გლობალურ მასშტაბში აღიარებულია, შესაბამისად, გადაშენების პირას მყოფებად და დაუცველებად. უმართავი და<br />
არაკანონიერი ნადირობის გამო ჯიხვების პოპულაცია მთელ სვანეთში გადაშენებამდეა მისული.<br />
ადგილობრივ მონადირეებს დაკარგული აქვთ სანადირო ცხოველების პატივისცემის ძველი ტრადიციები. თუმცა,<br />
ბოლო დროს ადგილი ჰქონდა რამდენიმე ფაქტს, როდესაც რამდენიმე სოფელმა დააწესა ლიმიტი ნანადირევის<br />
მოცულობაზე დასავლურ-კავკასიური ჯიხვების შემთხვევაში, რათა ეს სახეობა გადაარჩინოს სოფლის სიახლოვეს.<br />
ნადირობის ძირითად საფუძველს წარმოადგენს გართობა და არა კომერცია, თუმცა მონადირეები ზოგჯერ ყიდიან<br />
დათვის ნაღვლის ბუშტსა და ქონს (სამედიცინო მიზნებით), ტყავს, ბეწვს, აგრეთვე ჯიხვის რქებს. საბედნიეროდ,<br />
ამგვარი ვაჭრობის საკმაოდ მცირე მასშტაბი არ იწვევს ადგილობრივ მოსახლეობაში ნადირობის მეტ სურვილს.<br />
ძალზე იშვიათია და ძირითადად გართობის მიზნით ხდება ძვირფასი ბეწვის მქონე ცხოველებისათვის მახეების<br />
დაგება.<br />
სვანეთის ზოგ რაიონში ხალხი წარმართული რიტუალებისათვის კლავს სხვადასხვა ფრინველს.<br />
იმის გამო, რომ მტაცებელი სახეობების (მაგ. მგელი) რაოდენობა სვანეთში ძალზე დაბალია, მათი ადამიანებზე<br />
თავდასხმის ფაქტები თითქმის არ გვხვდება.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
82<br />
6.5 ბუნებრივი რისკები და დაბინძურება<br />
6.5.1 სეისმური რისკი<br />
ვინაიდან ეს რეგიონი წარმოადგენს ალპურ-ჰიმალაიური სეისმური სარტყლის ნაწილს და მდებარეობს სამხრეთიდან<br />
აფრიკულ-არაბული ფილისა და ჩრდილოეთიდან ევრაზიის ფილის თანხვედრის წერტილში, ის გამოირჩევა<br />
სეისმური აქტივობის მაღლი დონით. ამისა და ახლო წარსულის გეოდინამიკური აქტივობის სხვა გამოვლინებების<br />
გამო (დანაოჭება, დაბზარვა, მთათწარმოქმნა) სვანეთი დგას რეალური ბუნებრივი საფრთხეების წინაშე, რაც<br />
პოტენციურად დიდ ზიანს აყენებს ინფრასტრუქტურასა და გარემოს.<br />
როგორც ეს ნაჩვენებია შემდეგ სურათზე, მიწისძვრები აღინიშნება დიდი კავკასიონის გაყოლებაზე, რაც აქტიურ<br />
ბზარს უკავშირდება, ძირითადად სამხრეთ ოსეთში და მცირე კავკასიონის გასწვრივ (ძირითადად ჯავახეთის<br />
ზეგანზე).<br />
სურათი 6.13: საქართველოში დაფიქსირებული მიწისძვრების ეპიცენტრები<br />
წარსულში ენგურის აუზში აღირიცხა რამდენიმე ძლიერი მიწისძვრა (6.0 ბალი სიმძლავრის).<br />
საქართველოს ისტორიაში ერთერთი ყველაზე მძლავრი მიწისძვრა (7 ბალი - რუკაზე #8) მოხდა 1350 წელს ლეჩხუმ-<br />
სვანეთში, საკვლევი ტერიტორიიდან არც ისე შორს.<br />
საქართველოს სეისმური ქსელი საკვლევ ტერიტორიაზე მოიცავს ორ სადგურს: ენგურის კაშხალთან და ზედა<br />
ხეობაში.<br />
ენგურის კაშხალი აგებულია 8 ბალიანი მიწისძვრის შესაძლებლობის გათვალისწინებით.<br />
ხუდონის კაშხლის პროექტში უნდა გათვალისწინებული იქნას შესაბამისი ანტი-სეისმური მახასიათებლები,<br />
რომლებიც განისაზღვრება ტექნიკური კვლევებით.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
83<br />
6.5.2 წყალდიდობა, მეწყერი და ზვავი<br />
საკვლევი ტერიტორია ისევე, როგორც საქართველოს სხვა მთიანი რეგიონები დგას ზოგიერთი საშიში გეოლოგიური<br />
და ჰიდრო-მეტეოროლოგიური საფრთხის წინაშე, როგორებიცაა წყალდიდობა, მეწყერი და ზვავი. ამ საფრთხეებს<br />
იწვევს ფიზიკური გარემოს სხვადასხვა კომპონენტი (კლიმატი, ჰიდროლოგია, გეოლოგია და ნიადაგები,<br />
ტოპოგრაფია, მცენარეული საფარი) და აგრეთვე წყალგამყოფში მიმდინარე საქმიანობა (სატყეო მეურნეობები,<br />
სოფლის მეურნეობა).<br />
ამ საფრთხეების, განსაკუთრებით კი წყალდიდობისა და მეწყრის მუდმივმა ხასიათმა ბოლო წლებში ზოგიერთ<br />
სოფელში (მესტია, მულახი, წვირმი, ა.შ. ) მაცხოვრებელი ბევრი ოჯახი აიძულა უფრო უსაფრთხო რაიონებში<br />
გადასვლა (ICRC, 2005). 1987 წელს სოფელი ბეჩო მთავრობის შეფასებით აღიარებული იქნა დიდი რისკის ზონად<br />
და ოჯახებს მისცეს რჩევა, დაუყოვნებლივ დაეტოვებინათ ხეობა მორიგი მეწყრის საშიშროების გამო<br />
(ეკომიგრანტები).<br />
ბოლოდროინდელი კვლევები ცხადყოფს, რომ კლიმატის ცვლილებამ შეიძლება ზეგავლენა იქონიოს ამ ჰიდრო-<br />
მეტეოროლოგიურ მოვლენათა სიხშირეზე, ხანგრძლივობასა და ინტენსივობაზე და გაზარდოს საშიშროება (UNEP,<br />
UNDP, OSCE, 2004).<br />
6.5.3 დაბინძურება<br />
მდინარის დაბინძურების დონე ზომიერია ისევე, როგორც საქართველოს დიდ მდინარეთა უმეტესობაში.<br />
გამონაკლისს წარმოადგენს მდინარე მტკვარი, რომელიც თბილისის ქვემოთ მეტად დაბინძურებულია.<br />
დაბინძურება საშინაო ნარჩენებით საკვლევ ტერიტორიაზე გარკვეულ პრობლემას წარმოადგენს. მესტიის რაიონში<br />
საკანალიზაციო სისტემა ქალაქ მესტიის მხოლოდ 50% მოიცავს და საერთოდ არ არსებობს ბევრ სოფელში. ცუდმა<br />
სანიტარულმა მდგომარეობამ (ტუალეტები) შესაძლოა გამოიწვიოს წყლის დაბინძურება. წყალდიდობის შემდეგ<br />
მესტიის წყალში აღინიშნება E. Coli ჩხირის მაღალი დონე. მიკრობიოლოგიური ხარისხის გაუარესება პრობლემას<br />
წარმოადგენს ზუგდიდშიც, სადაც საკანალიზაციო სისტემა სრულ რეაბილიტაციას საჭიროებს (UNECE, 2003).<br />
თუმცა, წყლის ფიზიკურ-ქიმიური ხარისხი მაინც კარგია. აზოტის, ფოსფორისა და ორგანული ნივთიერებების დონე<br />
საველე მისიისას გაზომვის შედეგად ზომიერი აღმოჩნდა (იხ. ცხრილი 6.2).<br />
სამრეწველო ნარჩენები წყალგამყოფის ზედა ნაწილში (მესტიის რაიონი) იშვიათია. მის ძირითად წყაროს<br />
წარმოადგენს მდინარის გასწვრივ განლაგებული სახერხები. ზოგ ადგილას ნახერხი და სხვა ნარჩენები პირდაპირ<br />
მდინარეში ჩაედინება, რაც ზრდის წყალში ორგანული მასალების შემცველობის დონეს. ხეობის ქვედა ნაწილში<br />
განლაგებული რამდენიმე სამრეწველო საწარმოდან წყლის ჩაშვება ბუნებაში დამუშავების გარეშე ხდება.<br />
ენგურის ჰიდროელექტრო ნაგებობები (კაშხალი და ჰიდროელექტრო სადგური) სავარაუდოდ ხელს უწყობს წყლისა<br />
და ნიადაგის დაბინძურებას. ეს აღინიშნა ენგურის კაშხლის რეაბილიტაციის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების<br />
კვლევისას (ე.წ. ელექტროვატ-სტაკი, 1998). დაბინძურების წყაროები შემდეგია: (1) გამოყენებული ავზებიდან<br />
გაჟონილი ნავთობპროეუქტები; (2) ელექტროსადგურიდან, კაშხლის ნაგებობებიდან და დასახლებებიდან (500-ზე<br />
მეტი ადამიანი) ჩამდინარე ტექნიკური და საშინაო წყალი; (3) საშინაო ნარჩენები და საშენი მასალების ნაწილაკები ამ<br />
ნაგებობებსა და დასახლებაში ნაგავსაყრელის არქონის პირობებში. რეაბილიტაციის შემდეგ დაბინძურების ეს<br />
წყაროები შესაძლოა შემცირდა.<br />
6.5.4 რადიოაქტიური ნარჩენები საკვლევ ტერიტორიაზე<br />
რადიოაქტიური დაბინძურება ზემო სვანეთში დიდ პრობლემას წარმოადგენს სტრონციუმ-90 შემცველი<br />
რადიოაქტიური ცილინდრების აღმოჩენის შემდეგ. ეს მასალები საბჭოთა პერიოდში გამოიყენებოდა, როგორც<br />
პორტატული თერმოელექტრო გენერატორების საწვავი მოშორებულ ადგილებში განლაგებულ საკომუნიკაციო<br />
სადგურებში გამოსაყენებლად. 1984 წელს საქართველოში ჩამოიტანეს რვა ასეთი გენერატორი. გადამუშავების<br />
ნაცვლად ისინი პირდაპირ დატოვეს ადგილზე. ზოგმა ადგილობრივმა მაცხოვრებელმა ეს მასალები იპოვა და<br />
სახლში ინახავდა. ისინი მძიმედ დაშავდნენ (UNECE, 2003).<br />
საკვლევ ტერიტორიაზე აღმოჩენილია სტრონციუმ-90-ის ექვსი წყარო, მათგან ოთხი ხაიშში 1999 წლის მაისში და<br />
ორიც - წალენჯიხის რაიონში 2001 წლის დეკემბერში (გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო,<br />
2002). დანარჩენი ორი ჯერ აღმოჩენილი არ არის.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
84<br />
7. <strong>social</strong>ur-ekonomiuri da kulturuli<br />
diagnostika<br />
warmodgenili winaswari diagnostika eyrdnoba literaturul wyaroebs da individual interviuebs<br />
(dawvrilebiT interviuebs), aseve samizne jgufebis diskusiebs, romelic 2007 wlis invnis-ivlisSi<br />
Catarda.<br />
interviuebi da samizne jgufis diskusiebi ganxorcielda xaiSisa da 5 sxva soflis (idliani,<br />
laxani, wvirmindi, Tobari, vedi) adgilobrivi warmomadgenlebis mier. interviuebsa da diskusiebSi<br />
monawileobdnen moraluri mmarTvelobebi (patriarqi, eqimi, xaiSis skolis direqtori, mestiis<br />
raionuli sakrebulos wevri, agreTve xaiSis skolis maswavlebeli, sxva skolis maswavleblebi),<br />
fermerebi, qalebi (dainteresebul pirTa CamonaTvali mocemulia danarT 4.3-Si). interviuebis<br />
Sedegebi mTavar teqstSia warmodgenili. yvela dagegmili interviu ver Sedga, radganac<br />
saministroebSi an adgilze ar imyofebodnen mniSvnelovani pirebi, romlebsac monawileoba unda<br />
mieRoT. aRniSnuli interviuebi Semdeg etapebze Sedgeba imis gaTvaliswinebiT, rom axla ukve<br />
SesaZlebeli iqneba ufro dawvrilebiTi interviuebis Catareba, ramdenadac dadgenil iqna<br />
kaSxalisaTvis mniSvnelovani obieqtebi (adgilze interviuebis Catareba ganxorcielda teqnikuri<br />
gundis mier sxvadasxva variantis Seswavlamde da am varantebis mixedviT <strong>social</strong>uri gavlenisa da<br />
garemo pirobebze gavlenis Sefasebamde).<br />
7.1 teritoriis adgilmdebareoba<br />
sakvlevi teritoria mdebareobs samegrelo-zemo svaneTis regionSi, saqarTvelos dasavleT nawilSi<br />
da igi 8 raionisagan Sedgeba (mestia, walenjixa, zugdidi, Cxorowyu, martvili, xobi, senaki da<br />
abaSa).<br />
dokumentSi warmodgenilia xaiSis Temis da misi Semogarenis mTavari demografiuli, ekonomiuri,<br />
<strong>social</strong>uri da kulturuli maxasiaTeblebi. rac Seexeba mTlianad mestiis raions, romelsac xaiSis<br />
Temi ekuTvnis, unda gaviTvaliswinoT, rom zemo svaneTis yvela Temi didad aris damokidebuli<br />
ojaxur klanebze da naTesaur kavSirebze; aseve sagulisxmoa is faqtic, rom mosaxleobam<br />
araoficialurad iTxova gagveTvaliswinebina kaSxalis savaraudo mSenebloba, romelic<br />
mniSvnelovania ara mxolod xudonis teritoriisaTvis, aramed mTliani regionisaTvis.<br />
mestiis raioni mdebareobs mdinare enguris CrdiloeTiT zRvis donidan 700 - 3000 metrs Soris<br />
teritoriaze; am teritorias saqarTvelos "saxuravs" uwodeben 10 . mestia 140 km-iT aris daSorebuli<br />
zugdidisagan, romelic regionis administraciul centrs da regionaluri mmarTvelobis<br />
rezidenciis adgils warmoadgens. mestia Tbilisidan daSorebulia 540 kilometriT, xolo jvarSi<br />
mdebare uaxloesi rkinigzis sadguridan - 118 kilometriT. raions Savi zRvisgan gamoyofs afxaseTis<br />
avtonomiuri respublika, sadac konfliqti jerac ar mogvarebula.<br />
xaiSi mdegareobs zRvis donidan 600 - 900 m. simaRleze; igi erTidaigive manZiliT (daaxloebiT 70 km)<br />
aris daSorebuli regionalur centr zugdididan da raionul centr mestiidan.<br />
10 teritoriis erTi mesamedi zRvid donidan 1,000 - 2,000 metr simaRleze mdebareobs, teritoriis<br />
TiTqmis naxevari 2,000 - 2,000 metr simaRleze mdebareobs danarCeni nawili ki - 3,000 metris zemoT.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
85<br />
suraTi 7-1: samegrelo-zemo svaneTis regioni<br />
70 km<br />
.<br />
Mestia<br />
Khaishi<br />
.600-900 m<br />
Zugdidi<br />
.<br />
70 km<br />
Mestia -<br />
Ushguli<br />
Road<br />
Project<br />
7.2 svaneTis mosaxleoba: sazogadoeba, ojaxis struqtura<br />
da genderuli rolebi<br />
zemo svaneTi dasaxlebulia qarTvelTa eTnikuri ojaxis eTnikuri jgufiT, romelTac "svanebi"<br />
ewodebaT. sxvanebi saubroben rogorc qarTul, ise sakuTar enaze, romelsac damwerloba ar gaaCnia.<br />
svanuri qarTul, megrul da lazur enebTan erTad Sedis qarTvelur enaTa anu amierkavkasiur enaTa<br />
ojaxSi. svanebi marTlmadidebeli qristianebi aria. maT qristianoba me-4 - me-6 saukuneebSi miiRes,<br />
Tumca dRemde aqvT SemorCenili garkveuli warmarTuli gadmonaSTebi.<br />
svanebi dasaxlebuli arian 3,044.5 km 2 teritoriaze; isini eqvs Temad arian dajgufebulni (15 soflis<br />
sakrebulo da erTi patara qalaqi (mestia), 134 dasaxleba 11 ). svanebs axasiaTeben, rogorc amay<br />
eTnikur jgufs. maT Zlieri tradiciebi da mniSvnelovani kulturuli memkvidreoba gaaCniaT (ix.<br />
Sesabamisi Tavebi). svenebs gansxvavebuli Tavdacvis struqturebi da koSkebi aqvT; isini bolomde<br />
arasodes emorCilebodnen gare wesebs.<br />
11 2002 wlis aRweriT miRebuli monacemebi. monacemebis umetesoba 2002 wlis aRweridan aris<br />
aRebuli; zogierT SemTxvevaSi miTiTebulia monacemeTa baza, romelic zugdidid regionalur<br />
sammarTveloSi arsebobs, arasamTavrobo organizaciis "moZraoba SimSilis winaaRmdeg"<br />
mxardaWeriT. damxmare literaturidan (umetesad germaniis teqnikuri kooperaciis, gaeros,<br />
msoflio bankis dokumentebi) aRebuli monacemebi gansxvavebulia: rodesac sxvaoba<br />
mniSvnelovania, amis Sesaxeb miTiTeba iqneba mocemuli; Tu as ear iqneba, maSin mTavar oficialur<br />
wyarod 2002 wlis aRwera miiCneva.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
86<br />
sazogadieba tradiciulia da gaerTianebulia ojaxis, naTesaobisa da mezoblobis principiT. es aris<br />
elementebi, romelic <strong>social</strong>uri erTianobis garantias qmnis da romelsac didi gavlena aqvs<br />
formalur administriciul struqturebze. <strong>social</strong>-kulturuli elemetebi Zlier gavlenas axdens<br />
adgilobriv ekonomikur procesebze da alternativebze; nebismieri ganviTarebis nebismier<br />
alternativaSi gaTvaliswinebuli unda iyos aRniSnuli <strong>social</strong>-ekonomiurii elementebi: rodesac<br />
ojaxis an naTesauri sazRvrebis miRma TanamSromlobaze midgeba sakiTxi, maSinve undobloba da<br />
skepticizmi iCens xolve Tavs. moraluri mmarTvelobebi da Suamavlebi warmoadgenen pirebs,<br />
romelsac mniSvnelovan sakiTxTan dakavSirebiT mimarTaven. ojaxis uxucesebi mmarTvelebs<br />
warmoadgenen da didi pativiscemiT sargebloben. ujaxis ufrosi mamakacia, maSinac ki, Tu is ojaxSi<br />
yvelaze ufrosi ar aris. specifiuri genderuli rolebi aSkarad ikveTeba samuSao datvirTvis<br />
gadanawilebisas: saojaxo saqmeebi da saganmanaTleblo sakiTxebi qalis pasuxismgeblobaSi Sedis.<br />
qals evaleba aseve Zroxis mowvela, rZis damuSaveba, mebaReoba da sasoflo-sameurneo samuSaoebi.<br />
Tibva, xvna da xeebis moWra mamakacis movaleobaSi Sedis. kartofilis moyvanasa da Tivis<br />
Segrovebaze erTad zrunaven qalic da mamakacic. qalebi iuridiulad da <strong>social</strong>urad Tavisufalni<br />
arian da SeuZliaT ganacxadi waradginon warmomadgenlobiT Tanamdebobebze, magram mainc ZiriTadad<br />
mamakacebi dominireben. intervius dros qalebi gulaxdilad saubroben.<br />
svanebi didi xania izolaciaSi cxovroben; konfliqtma mezobel afxazeTSi, sabWoTa reJimis<br />
damxobam da infrastruqturis degradaciam, gansakuTrebiT gzebisa da satransporto kavSirebis<br />
mdgomareobis gauaresebam, svanebis izolacia kidev ufro metad gaaZliera. mosaxleobis finansuri<br />
statusi Raribsa da Zalian Raribs Soris meryeobs, rac gamowveulia svaneTSi miwis mousavlianobiT<br />
da damuSavebuli teritoriis simciriT, cudi infrastruqturiT, bazarze SeRwevis SezRuduli<br />
SesaZleblobiT, aseve im faqtiT, rom svaneTi mudmivad stiqiuri safrTxis winaSe imyofeba; es ki<br />
xalxzec axdens gavlenas da maT dovlaTzec.<br />
7.2.1 xaiSis Temi da axlomdebare dasaxlebebi<br />
sofeli xaiSi raionis 16 Temidan erTerTia. igi centrisa da 19 dasaxlebisagan Sedgeba (2002 wlis<br />
aRweriT). dasaxlebebi mTis garSemoa gabneuli 10-15 kilometrze. mTliani teritoria moicavs 30,938<br />
heqtars da Semdegnairad aris gadanawilebuli:<br />
cxrili 7-1: xaiSis Temis miwaTsargebloba<br />
miwaTsargebloba<br />
farTobi (h)<br />
SenobebiT dakavebuli farTobi 27<br />
gzebi 68<br />
sasoflo-sameurneo teritoria 10,247<br />
tye 13,679<br />
buCqnari 393<br />
eroziuli teritoriebi 1,501<br />
mdinareebi da tbebi 4,296<br />
myonvarebi 98<br />
kldeebi da qviSa 330<br />
sasaflaoebi 12<br />
xevi 287<br />
farTobi sul<br />
30,938 h<br />
mosaxleoba naturaluri soflis meorneobiT irCens Tavs. izolacia, mkacri klimaturi pirobebi da<br />
zemo svaneTis Znelad misadgomi gzebi xaiSSi naklebad sagrZnobia, ramdenadac igi ufro dabal<br />
simaRleze mdebareobs da sxva TemebTan SedarebiT zugdidTanac ufro axlos aris. TumcaRa xaiSis<br />
<strong>social</strong>uri da ekonomikuri infrastruqtura seriozulad aris ganadgurebuli da xalxic sul<br />
ramdenime wyaros saSualebiT cxovrobs; naxevrad-samrewvelo ganviTarebis ramdenime SesaZlobloba,<br />
romelic sabWoTa periodSi arsebobda, axla aRar arsebobs da amJamad mosaxleba Semosavals<br />
ZiriTadad metyeveobis seqtoridan iRebs; magram aseTi Semosavali mxolod maTTvis arsebobs, vinc<br />
xe-tyios mWrel sawarmoebSia dasaqmebuli.<br />
regionaluri centridan xaiSi igive manZiliTGaris daSorebuli, ra manZiliTac raionuli centridan,<br />
magram saqmianobisa da saWiroebebisaTvis mosaxleoba ZiriTadad zugdids iyenebs. aqve eZeben<br />
dasaqmebis SesaZleblobebs, ramdenadac mestiisaken mimavali erTaderTi gza Zalian cud<br />
mdgomareobaSia Tovlis, zvavebisa da mewyeris gamo. Tumca biurokratiuli sakiTxebi mestiis<br />
adgilobrvi mmarTvelobasTan kavSirs moiTxovs.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
87<br />
7.3 demografia<br />
mosaxleobis 2002 wlis aRweris mixedviT mestiis raionSi 14,284 adamiani cxovrobs (6,899 mamakaci da<br />
7,349 qali); mosaxleobis 80% sofelSi cxovrobs (11,673 adamiani: 5,668 mamakaci da 6,005 qali). raionSi<br />
cxovrobs daaxloebiT 3000 iZulebiT gadaadgilebuli piri. eseni arian devnilebi mezobeli<br />
afxazeTidan. aRweraSi dafiqsirebulia 3,950 ojaxi. ojaxis saSualo moculoba saqarTvelos<br />
danarCen nawilSi mcxovrebi ojaxebis moculobaze metia. aq ojaxi 3-is nacvlad 6 wevrisagan<br />
Sedgeba. mosaxleobis simWidrovis maCvenebelia 4,68 piri 1 kvadratul kilometrze. 1930 wlamde<br />
megrelebsa da svanebs sakuTari aRwerilobiTi dajgufeba gaaCndaT, magram amis Semdeg maT<br />
qarTvelTa ufro farTo kategoriaSi aerTianebdnen.<br />
adgilze Sekrebilma informaciam daadastura, rom xaiSSi daaxloebiT 400 mudmivad mkvidri ojaxi<br />
cxovrobs, xolo mosaxleobis saerTo raodenobaa 1,376 (2002 wlis aRweriT) 12 , aqedan 653 mamakacia,<br />
xolo 723 ki - qali. 50 ojaxi mudmivad ar cxovrobs, magram aq zafxulobiT Camodis agarakze. 13<br />
qvemoT mocemuli cxrilSi mosaxleoba dayofilia centrsa da sofelSi mcxovreb kategoriebad imis<br />
mixedviT, Tu rogor imoqmedebs maTze kaSxalis mSenebloba. gansxvavebebi damokidebulia teqnikuri<br />
kvlevebiT miRebul alternativebze.<br />
cxrili 7-2: sakvlev teritoriaze mcxovrebi mosaxleoba<br />
soflebi<br />
N.° rukaze<br />
mcxovr.<br />
raod.<br />
soflebi<br />
N.°<br />
rukaze<br />
mcxovr.<br />
raod.<br />
soflebi, romlebic daitboreba kaSxalis mier (ZiriTadi varianti)<br />
xaiSi 1 554<br />
zemoT mdebare patara soflebi, romlebic kaSxlis agebis Sedegad izolaciaSi<br />
moxvdeba<br />
Weri 3 87 jorkvari 5 34<br />
qedani 6 0 lalxorali 7 0<br />
laxani 8 10 luxi 10 41<br />
muxaSura 11 0 Tobari 14 28<br />
cicxvari 16 0 qveda wvirsmindai 17 38<br />
qveda vedi 18 82 zeda wvirsmindai 19 0<br />
zeda vedi 20 27 qvemo marRi 21<br />
lekalmaxe<br />
+<br />
zemo marRi ?<br />
sarai trator ou<br />
mramor<br />
22 dizi 23<br />
24 50 qveda ipari 25 50<br />
qvemoT mdebare patara soflebi, romelzec gavlenas moaxdens kaSxali<br />
bajraSi 2 6 nalkorvali 12 18<br />
idliani 4 321 skorZeTi 13 59<br />
12 monacemebi gansxvavdeba wyaroebis mixedviT: monacemTa bazaSi miTiTebuli 1, 570 piri da 462 ojaxi.<br />
2002 wlis aRweraSi ojaxebi miTiTebuli ar aris, naCvenebia mxolod macxovrebelTa raodenoba.<br />
Tavad mosaxleoba acxadebs, rom mudmivad macxovrebeli ojaxebis raodenobaa 400, plius 50<br />
ojaxi, romelic zafxulobiT Camodis.<br />
13 Sobadobisa da sikvdilianobis maCveneblebze monacemebis mopoveba ver moxerxda<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
88<br />
leburcxila 9 71 totani 15 0<br />
7.3.1 migraciis tendenciebi<br />
raonSi emigraciis mzardi tendencia SeiniSneba da yvela raionSi ojaxebis mniSvnelovani raodenoba<br />
gadadis sacxovreblad sxva raionebSi (yovel wels daaxloebiT 75 - 80 ojaxi tovebs zemo svaneTs).<br />
es gamowveulia rogorc postsabWouri periodis rTuli ekonomikuri da <strong>social</strong>uri mdgomareobiT<br />
(dasaqmebis SesaZleblobebis ararseboba), aseve xSiri stiqiuri ubedurebebiT. 1995 wlidan<br />
mosaxleobis raodenoba mudmivad mcirdeba, rac seriozul safrTxes warmoadgens ganviTarebisa da<br />
mdgradobis TvalsazrisiT.<br />
xaiSSi sezonuri demografiuli sxvadasxvaoba mniSvnelovania eko-migrantebis (eseni arian adamianebi,<br />
romlebic saxlebs toveben zvavebisa da mewyerebis gamo), ekonomikuri migrantebis (eseni arain<br />
adamianebi, romlebic raionidan gadian an naTesavebTan erTad midian samuSaos saZebnelad) da<br />
mosaxleobis im nawilis gamo, romlebic 90-ian wlebSi sofel axal xaiSSi gadasaxldnen da mxolod<br />
zafxulobiT brundebian.<br />
7.3.2 mosaxleobis daucveli jgufebi<br />
daucvel mosaxleobaSi SeiZleba Sediodes Zalian Raribi mosaxleoba, moxucebi, qvrivebi an qalebi,<br />
romlebsac didi datvirTviT muSaoba uwevT, aseve yvela is adamiani, romlebzec kaSxalis<br />
<strong>social</strong>uri da garemos xarjebis araproporciuli wili modis da romlebic saTanado ekonomikur<br />
sargebls ver iReben.<br />
monacemeTa bazaSi daucvel mosaxleobas Soris aRniSnulia erTi martoxela deda, 63 pensioneri da<br />
erTi Sromisuunaro piri. iZulebiT gadaadgilebul pirTa raodenoba 20-dan 30-mde meryeobs, es ki<br />
sul Seadgens 80 - 10 ojaxs 14 . iZulebiT gadaadgilebuli pirebi xaiSis saavadmyofos SenobaSi<br />
cxovroben. maT Soris arian eko-migrantebi (ZiriTadad sofeli vedidan, sadac stiqiuri ubedurebis<br />
Semdeg maT nawilobriv dakarges sacxovrebeli da veRar Sediodnen saZovrebze). erTi ojaxi ki<br />
afxazeTidan aris gadmosaxlebuli. iZulebiT gadaadgilebuli pirebi ZiriTadad dausaqmebelni<br />
arian; zogierTi maTgani saxelmwifo pensias iRebs; isini saavadmyofosTan axlos arsebul patara<br />
baR-bostans amuSaveben da xels uwyoben yofili saavadmyofos teritoriis nawilobriv ganaxlebas<br />
sakuTari xarjebiT.<br />
iZulebiT gadaadgilebuli pirebis arsebobam SeiZleba mosaxleobaSi eWvianoba warmoSvas rodesac,<br />
magaliTad, isini iReben daxmarebas, romelsac ver iRebs Zalian Raribi mosaxleoba. nebismier<br />
SemTxvevaSi iZulebiT gadaadgilebuli pirebi yovelTvis rTul pirobebSi arian da sakvebi<br />
produqtebi maTTvis yovelTvis uzrunvelyfoli ar aris, radgan maT ar gaaCniaT miwebi da ar aqvT<br />
saSualeba awarmoon naturaluri meurneoba, ris gamoc isini daucvel jgufebSi unda iqnen<br />
gaTvaliswinebulni.<br />
rodesac saqme Sromisuunaro mosaxleobas exeba, Znelia maTi zusti ricxvis dadgena, ramdenadac<br />
maTi umetesoba registrirebuli ar aris; maT samedicino momsaxurebisa da ZviradRirebuli<br />
medikamentebis miReba mxolod registraciis SemTxvevaSi SeuZliaT.<br />
7.4 <strong>social</strong>uri momsaxureba da ekonomikuri<br />
infrastruqtura<br />
sacialuri da ekonomikuri infrastruqtura Zalian cud mdgomareobaSia zemo svaneTSi.<br />
infrastruqturis SezRuduloba ganpirobebulia ganviTarebis strategiis ararsebobiT. mestiis<br />
raions saerTaSoriso organizaciebTan muSaobis garkveuli gamocdileba gaaCnia, magram 2004 wlamde<br />
usafrTxoebis problemebis gamo SezRuduli iyo donorTa mxardaWera stiqiuri ubedurebis Semdgom<br />
ganxorcielbuli humanitaruli daxmarebisadmi.<br />
14 monacemebi: monacemebis bazaSi 21 piria Seyvanili, adgilze mopovebuli informaciiT 26 piria<br />
dafiqsirebuli, xolo 2004 wels arasamtavrobo organizaciam "moZraoba SimSilis winaaRmdeg" 29<br />
piri daafiqsira.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
89<br />
7.4.1 j<strong>and</strong>acvis sakiTxebi<br />
regionSi amJamad arsebuli pirveladi samedicino daxmarebis struqtura sabWoTa peiriodidan aris<br />
SemorCenili; Sromis, j<strong>and</strong>acvisa da <strong>social</strong>uri usafrTxoebis saministros regionaluri<br />
mmarTvelobis departamentebi sxvadasxva doneze koordinacias uweven j<strong>and</strong>cvisa da <strong>social</strong>uri<br />
usafrTxoebis RonisZiebebs.<br />
raionis mTavari saavadmyofo mestiaSi mdebareobs, magram saavadmyooSi cudi pirobebia da umetesad<br />
Sesabamisi medikamentebi da aRWurviloba ar arsebobs. eqimebis raodenoba Zalian SezRudulia,<br />
radganac gzebis cudi mdgomaraobis gamo adilamde miRweva Wirs. medikamentebis umetesoba Zviria da<br />
maTi yidva mxolod zugdidSi, quTaisSi da TbilisSia SesaZlebelia.<br />
xaiSis Tems sabWoTa periodSi 35 sawoliani saavadmyofi gaaCnda, dRes yofili saavadyofos SenobaSi<br />
iZulebiT gadaadgilebuli pirebi cxovroben. samedicino dawesebulebas ori oTaxi ukavia da<br />
mxolod erTi eqimi yavs. mTavroba mosaxleobas dapirda rom saswrafo daxmarebis manqanas gadascems.<br />
pirobebi Zalian cudia da mxolod pirvelad daxmarebis gawevaa SesaZlebeli. mniSvnelovani<br />
problemebisaTvis regionuli centris siaxlovisa da aRWurvilobebis xarisxis gamo<br />
mosaxleobisaTvis zugdidSi wasvla ufro advilia vidre mestiaSi.<br />
sakvebTan dakavSirebuli ZiriTadi daavadebebia rkinisa da iodis deficiti da vitaminebis nakleboba.<br />
xSiria wneva da gulis daavadebebi. rogorc xaiSSi, ise regionis sxva adgilebSi, mosaxleoba<br />
acxadebs, rom janmrTelobasTan dakavSirebulma problemebma imata (ZiriTadad arTritma) enguris<br />
kaSxalis arsebobis gamo, radganac kaSxalma mikro klimati Secvala. jgufma daadgina sapirispiro<br />
mtkicebulebebi, romelic samecniero kvlevebiT aris dadasturebuli.<br />
7.4.2 ganaTleba<br />
raionSi arsebobs ZiriTadi, dawyebiTi da saSualo donis skolebi. umaRlesi ganaTlebis uaxloesi<br />
dawesebulebaa zugdidis universiteti. skolebi yvela TemSia, magram TiTqmis yvela skolis Senoba<br />
cud mdgomareobaSi; xSirad skolebi dasaxlebebidan Sors mdebareobs da moswavleebs didi manZilis<br />
fexiT gavla uwevT.<br />
xaiSis TemSi oTxi dawyebiTi skolaa (Cveni informaciiT skolis mxolod erTi makontrolebeli<br />
arsebobs) da erTi saSualo skola.<br />
Tavad xaiSi dawyebiT da saSualo skolebs 12 klasiTa da 170 moswavliT uzrunvelyofs. meore<br />
mxriv, soflebis umetesobaSi mxolod dawyebiTi skolaa moswavleebis mcire raodenobiT.<br />
moswavleebs didi manZilis fexiT gavla uwevT skolamde misaRwevad (5-10 km), radganac bevr sofeli<br />
miudgomelia da mxolod cxeniT SeiZleba iq miRweva; garda amisa, saganmanaTleblo sistemaSi<br />
mosalodneli cvlilebebis Sedegad aRniSnuli skolebi SeiZleba Zalian male daixuros.<br />
7.4.3 sacxovrebeli da infrastruqtura<br />
sxvadasxva TemSi arsebuli bevri saxli da damxmare nageboba saswrafo SekeTebas iTxovs. saxlebis<br />
umetesobas ar gaaCnia saTanado sakanalizacio da sanitaruli sistema, romelic aucilebelia<br />
sanitariis saTanado dacvisa da Camdinare wylebis marTvisaTvis. wylis mowodeba xdeba wyaroebidan,<br />
magram es mudmivi procesi ar aris yvela adgilze; garda amisa, ar arsebobs milgayvaniloba.<br />
sasmeli wyali saTanado parametrebs ar akmayofilebs da Camdinare wylis sistema amJamad mestiis<br />
mxolod 50%-s faravs. gaTboba uzrunvelyofilia SeSis saSualebiT da iSviaTad eleqtro<br />
gamaTboblebiTac. eleqtro energia yvelgan aris da ufasoa, mxolod kerZo biznesebi ixdian<br />
eleqtro enegrgiis safasurs. moqalaqeebis azriT maT ufleba aqvT ufasod miiRon eleqtro energia<br />
im faqtis gamo, rom isini enguris kaSxalis uaryofiTi Sedegebis gavlenas ganicdian, aseve imitomac,<br />
rom maT da maTma naTesavebmac monawileoba miiRes kaSxalis agebaSi.<br />
tipiuri svanuri saxlebi da koSkebi, romlebic erTdroulad gvxvdeba zemo svaneTSi da iuneskos<br />
mier kulturul memkvidreobad aris gamocxadebuli, xaiSSi ar gvxvdeba.<br />
sacxovreblebis reabilitacia xSirad ar xorcieldeba, albaT imis gamo, rom mosaxleoba didi xania<br />
gadasaxlebis molodinSia. meore mxriv, bolo dros aSenebuli mcire nagebobebis aSenebis mizezi<br />
SeiZleba iyos kaSxalis agebis SesaZlebloba, romelic am bolo dros swrafi tempiT viTardeba. am<br />
nagebobebidan, rogorc Cans kompensaciis miRebas elodebian.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
90<br />
xaiSis centrSi aris erTaderTi afTiaqi, erTi gaz gasamarTi sadguri da 15-20 patara maRazia, sadac<br />
ZiriTadad sakvebi da sasmeli produqtebi iyideba (alkoholuri sasmelebi, puri, sigareti, maionezi,<br />
Saqari, marili, yava, Cai, burRuleuli, tkbileuli, namcxvrebi..); saqonels umetesad zugdidSi<br />
yiduloben "realizaciis Semdeg anazRaurebis pirobiT" 15 . patara maRaziebi dReSi daaxloebiT 5<br />
laris saqonels yidian.<br />
sazogadoebriv Senobebs warmoadgenen gamgeobis ofisi, policiis dawesebuleba da Zveli<br />
saavadmyofo. arsebobs aseve sxvadasxva Zveli municipaluri Senobac, romlebic sabWoTa periodiS<br />
Semdeg aRar gamoyeneba da amJamad privatizaciis siaSia Setanili: yofili momxmarebelTa samsaxuri<br />
(aSenebuli 1973 wels); ori mravalbiniani korpusi (aSenebuli 1980-1985 wlebSi); samrecxao (aSenebuli<br />
1975 wels); sagzao departamentis ofisi (aSenebuli 1976 wels); xe-tyis sammarTvelos ofisi;<br />
gastronomiuli maRazia; warmoebuli saqonlis sawyobi; sasoflo-sameurneo saqonlis sawyobi; klubi<br />
(damwvari). rekreaciuli infrastruqtura am raionSi Zalian SezRudulia.<br />
7.4.4 sagzao qseli<br />
mTavari gza, romelic saqarTvelos ruseTTan akavSirebs, samegrelos regionze gadis; Tumca<br />
afxazeTSi arsebuli konfliqtis gamo amJamad es gza daketilia. zugdidi-mestiis gza samegrelos<br />
zemo svaneTTan akavSirebs da mas regionaluri mniSvneloba gaaCnia. mestia Tbiliss ukavSirdeba: i)<br />
mestia-jvari-zugdidi-quTaisi-Tbilisi gziT; II) alternatiuli gziT, romelic mestia-lentexi-cageriquTaisi-zugdidi<br />
mimarTulebiT gadis. mestiis raionuli sagzao qseli 333,7 km-ia, aqedan gzis 193,7 km<br />
monakveTi adgilobrivad Zalian mniSvnelovania, radgan sxvadasxva dasaxlebas akavSirebs.<br />
sagzao qseli mniSvnelovan investiciebsa da SekeTebas saWiroebs; am mizniT gamoyofili biujeti<br />
arasakmarisia da mdgomareoba T<strong>and</strong>aTan uaresdeba mudmivi bunebrivi klimatis gamo, romelic sul<br />
ufro zrdis gzebisa da xidebis perioduli SekeTebis saWiroebas. bevri Temi zamTris sezonze<br />
garesamyaros mowyvetilia. mas Semdeg rac yofili saxelmwifo satransporto sawarmo gauqmda,<br />
raionSi satransporto momsaxurebaze arcerT saxelmwifo seqtoris organizacias aRar ekisreba<br />
pasuxismgebloba. mgzavrebisTvisac da saqonlis transportirebisTvisac transports kerZo seqtori<br />
uzrunvelyofs; mestiasa da Tbiliss, aseve mestiasa da zugdids Soris yoveldRiurad dadis mikro<br />
avtobusebi. raioni maRali riskis teritoriebis kategoriaSia gaerTianebuli stiqiuri saSiSroebis<br />
gamo; mgzavrebisa da saqonlis moZraoba gansakuTrebiT problematuria regionis CrdiloeT nawilSi,<br />
sadac gzebi xSirad gauvalia mewyerebis, Tovlisa da gzebis cudi mdgomareobis gamo. mestiaSi<br />
adgilmdebareobis gamo 1936 wels patara raionuli aeroporti gaixsna; aeroporti bolo wlebSi<br />
aRdga da kviraSi 4 reisi sruldeba.<br />
xaiSi zugdidi - mestiis gzaze mdebareobs. zugdididan gza normaluria, magram mestiamde gza<br />
xSirad Caketilia klimaturi pirobebis gamo. dasaxlebebis damakavSirebeli patara gzebi<br />
dangreulia da zogierTi maRalmTiani sofeli xSirad sruliad izolirebulia zamTris sezonze.<br />
saZovrebis gzebi xSirad miuvalia da zogjer sasoflo-sameurneo nakveTebamde misvlac ki Wirs;<br />
x<strong>and</strong>axan iq miRwevas mTeli dRe Wirdeba; mosavlis mosawevad cxenebs iyeneben.<br />
7.4.5 komunikaciebi<br />
sakomunikacio infrastruqtura Zalian cud mdgomareobaSia. televizia da radio yvelgan ar aris da<br />
gadmocemac Zalin cudi xarisxisaa. miiReba mxolod ori satelevizio arxis gadmocema (rusTavi 2 da<br />
imedi). qarTuli FM radios arxebi saerTod ar miiReba. magTisa da jeoselis sakomunacio sistemebi<br />
arsebobs, magram bevr adgilze miReba ar aris; tradiciuli (sakabelo) satelefono sistema<br />
regionSi ar arsebobs. aseve ar arsebobs gazeTebis sadistribucio sistema; gamyidvelebi zogjer 1-2<br />
kviris gazeTebs yidian.<br />
sakomunikacio infrastruqturis cudi mdgomareoba SeiZleba iyos erTerTi mizezi imisa, rom<br />
mosaxleobam srulad ver miiRo mTavrobis pirveli Setyobinebebi xudonis kaSxalTan dakavSirebiT.<br />
saWiroa komunikaciis sxvadasxva sistema imisaTvis, rom regionis yvela mosaxlem saTanadod,<br />
Tanabrad da droulad miiRos informacia (ix. Tavi komunikaciis strategiis Sesaxeb).<br />
15 angariSsworeba mxolod saqonlis gayidvis Sedegad miRebuli Semosavlidan xdeba<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
91<br />
7.5 mmarTveloba da mosaxleobis warmomadgenloba<br />
adgilobriv/regionalur doneze<br />
vardebis revoluciam Secvala qveynis xelmZRvaneloba, rac aSkarad aisaxa regionalur donezec. 1993<br />
- 1995 wlebSi saqarTvelo dayofili iyo cxra regionad, romelTagan TiToeulSi ramdenime raioni<br />
Sedioda. 2001 wels qveynis administracia oTx doned gadanawilda: erovnuli, regionaluri,<br />
raionuli da Temis doneebi. es ukanaskneli 2005 wels "adgilobrivi TviTmmarTvelobis kanoniT"<br />
gauqmnda. amJamad regionalur doneze (samegrelo-zemo svaneTi) ar arsebobs warmomadgenlobiTi<br />
organo da regionis administracia saqarTvelos prezidentis mier daniSnuli regionis<br />
gubernatoris pasuxismgeblobaSi Sedis. regionis gubernatori gansazRvravs regionis saTanado<br />
administraciul struqturas. miuxedavad imisa, rom arsebobs saxelmwifo m<strong>and</strong>ati mimarTulia<br />
saerTo, yovlismomcveli, gamWvrivale, konsensusze orientirebuli, angariSvaldebuli da efeqturi<br />
politikisaken, adgilobriv doneze mmarTvelobis xarisxi da kavSiri sazogadoebasa da adgilobriv<br />
administracias Soris Zalian sustia. decentralizaciis procesi mimdinareobs, magram mdgomareoba<br />
gaurkvevelia amaTuim poziciis rolsa da pasuxismgeblobebTan mimarTebaSi, rac adgilobrivi<br />
biujetis uzrunvelyofasa da dagegmvas sakmaod arTulebs.<br />
samegrelo-zemo svaneTis regionisaTvis 2006 - 2009 wlebis periodisaTvs "regionaluri ekonomikuri<br />
da <strong>social</strong>uri ganviTarebis gegma" moamzada da daafinansa msoflio bankma samoqalaqo sazogadoebis<br />
ganviTarebis centris da unarSezRuduli qalebisa da Cvil bavSvTa dedebis asociaciis programis<br />
farglebSi. am gegmis nawilis saxiT Camoyalibda axali regionaluri mmarTvelobis struqtura.<br />
regionis gubernatorma daniSna gubernatoris moadgile, romelsac unda exelmZRvanela<br />
"regionaluri ekonomikuri da <strong>social</strong>uri ganviTarebis gegmis" strategiuli dagegmis procesisaTvis.<br />
daarsda dainteresebul pirTa mrCevelTa jgufi, romelSic gaerTi<strong>and</strong>a 62 piri, maT Soris<br />
prezidentis aparatis, regionuli da raionuli mmarTvelobebis, arasamTavrobo organizaciebis,<br />
Temebis, kerZo seqtorisa da mediis warmomadgenlebi. aRniSnuli jgufi forumis funqcias asrulebs<br />
strategiis SemuSavebasa da ganviTarebasTan dakavSirebuli sakiTxebis ganxilvis mizniT. rogorc<br />
Cans, ukukavSiris uzrunvelsayofad da strategiis ganviTarebis 16 Sesaxeb monacemebis miwodebisaTvis<br />
dainteresebul pirTa jgufebi unda daarsdes raionul doneze.<br />
raionul doneze (zemo svaneTi), administraciuli sammarTvelo mestiaSi mdebareobs. raions marTavs<br />
Teqvsmeti sabWo, romelic ganagebs raionis qalaqs da soflebs. raionSi daniSnulia raionis<br />
gamgebeli da Teqvsmeti TanamSromeli, romelSic Sedis ori gamgeblis moadgile, erTi gamgeblis<br />
mrCeveli, erTi asistenti da Tormeti teqnikuri specialisti.<br />
zemo svaneTSi arsebobs arasamTavrobo organizaciebi da sazogadoebrivi organizaciebi, ronelTagan<br />
zogierTi aSS saierTaSoriso ganviTarebis organizaciis sazogadoebis mobilizaciis programis<br />
farglebSi Camoyalibda. Tumca finansuri da mmarTvelobiTi TvalsazrisiT es organizaciebi Zalian<br />
sustia.<br />
amJamad xaiSSi adgilobrivi warmomadgenloba ar aris, magram gvacnobes, rom samegrelo-zemo<br />
svaneTis mmarTveli organoebi daniSnaven ndobiT aRWurvil pirs, romelsac gadawyvetilebis miRebis<br />
uflebamosileba ar mieniWeba, magram eqneba warmomdgenlobiTi funqcia; garda amisa, soflis or<br />
deputats (warmomadgenels) eqneba sakrebulos wevrobis ufleba. 17<br />
arsebobs mxolod erTi arasamTavrobo organizacia, fermerTa asociacia, romelic arsebobs<br />
saerTaSoriso arasamTavrobo organizaciis "moZraoba SimSilis winaaRmdeg" xelmZRvanelobis<br />
mimdinare proeqtis farglebSi (ix. qvemoT).<br />
16 Tumca mestiaSi interviuebis dros aRmoCnda, rom aravin icoda am procesis Sesaxeb<br />
17 aseTi saxis jgufi albaT upasuxebs xe-tyis mrewvelobaSi kontrolisa da gayidvebis<br />
nebarTvasTan dakavSirebiT saWiro gamWvirvalobis moTxovnas da aseve SesaZlebels gaxdis<br />
sazogadoebis dainteresebas xudonis kaSxlis mSeneblobiT.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
92<br />
7.6 miwaTsargebloba da uZravi qoneba saxlebis saxiT<br />
(miwis kadastri)<br />
1991 wels saqarTvelom daiwyo miwis reformebis ganxorcieleba. 1992 wels damtkicda rezolucia,<br />
romelic miwis privatizaciis nebarTvas iZleoda. rezoluciiT ganisazRvra, rom TiToeul ojaxs<br />
SeeZlo mieRo maqsimum 1,25 heqtari miwa. maram saqarTvelos parlamentma mxolod 1996 wlis martSi<br />
miiRo kanoni saspflo-sameurneo miwis sakuTrebis Sesaxeb da kerZo sakuTrebis ufleba mxolod amis<br />
Semdeg ganiszRvra.<br />
amJamad zemo svaneTSi yvela sasoflo-sameurneo da samiwaTmoqmedo miwa (1,209 heqtari) kerZo<br />
sakuTrebaSia; zogierTi saerTo saZovari sakrebulos mflobelobaSia, radgan svaneTSi Cveulebriv<br />
ojaxebi araoficialurad floben tyis patara nawils. privatizaciis procesSi TiToeulma ojaxma<br />
miiRo miwis patara nakveTi: Cveulebriv 2,5 heqtari erT ojaxze fermerebis SemTxvevaSi da 1,5 heqtari<br />
sajaro moxeleebis SemTxvevaSi. magram rogorc Cans, svaneTis Zlieri ojaxuri tradiciebis gamo -<br />
svaneTSi tradiciulad miwa da sakuTreba mamidan Svils memkvidreobiT gadaecema - arapraqtikuli<br />
gaxada kanonis srulad ganxorcieleba: miwis mcire nakveTi uwindel mflobels veRar daubrunda<br />
sakuTrebis uflebis gaurkvevlobis gamo, amdenad amJamad es miwa ar gamoiyeneba. ojaxebis umetesoba<br />
naturalur meurneobas daubrunda da Tavs amiT irCens. yovel ojaxs minimum 50 - 100 kv. m. bostani<br />
aqvs; TiToeuli miwis nakveTi Cveulebriv 1 heqtaria, SeiZleba maqsimum 2-3 heqtari iyos.<br />
aRniSnuli procesi dasrulda sakuTrebisa da miwebis danawevrebiT da maTi marTvis garTulebiT;<br />
savarguli miwis arseboba iSviaTia rogorc geografiuli pirobebis, aseve im faqtis gamoc, rom<br />
vaJebisaTvis memkvidreobiT gadacemisas miwa Tanabar nawilebad iyofa da Sedegad ufro mcire<br />
sawarmoo-sameurneo erTeulebi miiReba; sabolood ki sasoflo-sameurneo warmoeba minimaluria<br />
Zalian patara miwis nakveTebis gamo. garda amisa, adgilobrivi ojaxebis umetesobas ar gaaCnia<br />
dokumentebi, raTa miwaze Tavisi ufleba kanonierad gaaformos, saxlebic ar aris zustad<br />
registrirebuli 18 .<br />
centralur doneze, saxelmwifo reestris erovnul saagentos informacia ar gaaCnia xaiSis<br />
sakrebulosTan dakavSirebiT, xolo samegrelo-zemo svaneTis regionalurma filialma gvacnoba, rom<br />
saxelmwifo reestris programa qveyanaSi ganxorcielebis procesSia da svaneTSi registracia jer<br />
ar dawyebula. adgilobriv doneze mmarTvelobiTi organoebi fiqroben, rom xudonis kaSxalis<br />
mSeneblobis SesaZlebloba xaiSSi registraciis process daaCqarebs. amJamad saagentos regionaluri<br />
filiali muSaobs 1996 wlis sasoflo-sameurneo miwis privatizaciis kanonis safuZvelze, romlis<br />
mixedviTac: a) saxnavi miwebi, saZovrebi; sakarmidamo nakveTebi da e.w. "rezervaciebi" (miwebi,<br />
romlebic adre kolmeurneobas ekuTvnoda) privatizebul unda iqnes ufasod; b) fermerebs ufleba<br />
aqvT privatizaciiT miiRon daaxloebiT 5 heqtari erT sulze (0.74 heqtari unda iyos saxnavi miwa,<br />
danarCeni ki saZovrebi); g) maRalmTian teritoriebze (rogoric xaiSia), saZovrebis privatizacia<br />
SeuZlebelia; amis nacvlad saZovrebi saerTo sakuTrebas warmoadgens.<br />
2005 wels, energetikis saministrom moiTxova informacia miwebis Sesaxeb, romelsac savaraudo<br />
datborva emuqreboda xudonis hidroeleqtro sadguris mSeneblobis SemTxvevaSi da aseve mouwoda<br />
saagentos daeCqarebina miwebis registraciis procesi. saagentos regionaluri filialis oficialur<br />
pasuxSi miTiTebulia saqarTvelos sasoflo sameurneo institutis "miwebis kvlevis aRweris" gemgma,<br />
romelic 2010 wlamde unda ganxorcielebuliyo; aRniSnuli dokumenti moicavs im miwebis aRweras,<br />
romlis CamorTmevac unda moxdes. aqve miTiTebulia SesaZlo axali samuSaoebis raodenoba, romelic<br />
xudonis kaSxlis mSeneblobis SemTxvevaSi Seiqmneba.<br />
amJamad xaiSSi daregistrirebuli erTaderTi miwa moicavs 20 nakveTs xaiSis axlos (TiToeuli 100-<br />
200 kv.m.); es nakveTebi ZiriTadad saxerxi SenobebisTvis gamoyeneba. saxelmwifo reestris erovnuli<br />
saagento adasturebs, rom miwebis oficialuri registraciis procesi regionSi, kerZod ki xaiSSi<br />
daCqarebulia da miwebisa da saxlebis gansazRvra, aseve dokumentebis Segroveba male dasruldeba.<br />
xaiSis sakrebulos kerZo sakuTrebis Sesaxeb dawvrilebiTi informaciis miRebis sxva SesaZlo<br />
wyaroebic gaaCnia: a) gadasaxadis gadamxdelTa CamonaTvalebi; b) ojaxebis saregistracio baraTebi;<br />
g) sakrebulos arqivebi, romlis saSualebiTac SeZlebs Seagrovos informacia sakarmidamo<br />
nakveTebis Sesaxeb (amis nacvlad ki sakrebulo pasuxismgebelia Senobebis Sesaxeb informaciis<br />
Segrovebaze). magram aRniSnuli dokumentebi albaT mxolod 1996 wlamdea ganaxlebuli (amJamad<br />
regioni gadasaxadisagan gaTavisuflebulia). sakiTxis Seswavla SemdgomSic gagrZeldeba kvlevis<br />
Semdeg etapze.<br />
xaiSis mimdebare teritoriaze arsebuli saxelmwifo miwebi satyeo fondis mier imarTeba (satyeo<br />
departamenti, garemos davisa da bunebrivi resursebis saministro).<br />
18 kadastris problema mTels qveyanaSi aqtualuria<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
93<br />
sasoflo-sameurneo miwebi da sakarmidamo nakveTebi kerZo sakuTrebaSia.<br />
eklesiebis miwebis mflobeli ki sapatriarqoa.<br />
miwebis oficialur fasebTan (arasabazro fasebTan) dakavSirebiT Segrovda Semdegi winaswari<br />
informacia: a) mestiaSi 1,06 lari/1 kv.m; b) soflebSi 0,53 lari /1 kv. m.; (soflebSi miwis Rirebuleba<br />
mestiaSi arsebuli fasis naxevaria); g) soflebis gareT 0,275 lari/1 kv.m. (mestiaSi arsebuli fasis<br />
25%). sabazro fasebi saerTod 0,50-dan 1,00 laramde meryeobs 1 kv.m.-ze, mestiaSi ki 2,00 laramde.<br />
mestiaSi saxlis Rirebuleba 5,000-dan 8,000 aSS dolaramde meryeobs.<br />
7.7 saarsebo wyaro: ojaxebis samewarmeo saqmianoba da<br />
Semosavali<br />
saqarTveloSi bolo 15 wlis manZilze arsebulma politikurma da ekonomikurma mdgomareobam<br />
ukiduresad imoqmeda ekonomikur saqmianobaze regionSi. garda amisa, ramdenime wlis ganmavlobaSi,<br />
zemo svaneTi qveynis danarCeni nawilisgan izolirebulia, radganac igi saqarTveloSi yvelaze<br />
saxifaTo teritoriad iqna miCneuli. ojaxis Semosavali damokidebuli iyo da aris soflis<br />
meurneobasa da metyeveobaze, nawilobriv ki turizmzec. mosaxleobis umetesoba sasoflo sameurneo<br />
saqmianobiT aris dakavebuli. ojaxis kvebis produqtebis meurneobis kvlevam, romelic msoflio<br />
kvebis produqtebis programis farglebSi Catarda samegrelo-zemo svaneTSi, zemo svaneTi daaxasiaTa,<br />
rogorc sakvebi produqtebiT Tavisufali vaWrobis zona, maRalmTiani teritoria, sadac mosaxleoba<br />
eweva mesaqonleobas da kartofilis mosavlis moyvanas. saukuneebis ganmavlobaSi mesaqonleoba da<br />
yvelis warmoeba ZiriTad saarsebo wyaros warmoadgenda da regioni yovelTvis cnobili iyo<br />
saukeTeso xarisxis kartofiliT. sakvebi produqtebis warmoeba komerciul doneze ar arsebobs.<br />
raioni xasiaTdeba naturaluri meurneobiT da savarguli miwebis simciriT, rogorc saxnavi miwebis,<br />
ise saZovrebis TvalsazrisiT.<br />
sofeli xaiSic ar aris gamonaklisi; aqac Semosavlebi ZiriTadad damokidebulia metyeveobaze.<br />
sabWoTa periodis ganmavlobaSi, mosaxleoba ZiriTadad saxelmwifos mier iyo daqiravebuli an<br />
sasoflo-sameurneo saqmianobaSi da mecxoveleobaSi iyo CarTuli. arsebobda 16 mcire da saSualo<br />
sawarmo, maT Soris bariumis gadasamuSavebeli baritis Saxti. yvela sawarmo daixura sabWoTa<br />
kavSiris daSlis Semdeg; darCa mxolod satyeo sawarmoebi, sadac amJamad mosaxleobis ZiriTadi<br />
nawili saqmdeba; vinc satyeo meurneobaSi ar aris dasaqmebuli, naturaluri soflis meornobiT aris<br />
dakavebuli (ZiriTadad saqonlis, magram aseve Roris xorcis warmoeba, frivelisa da Txis moSeneba,<br />
xilisa da bostneulis, simindis moyvana, rZis produqtebis warmoeba, kartofilisa da sunelebis<br />
moyvana); sasoflo-sameurneo produqtis Zalian mcire raodenoba iyideba an barteruli gziT icvleba<br />
(ZiriTadad saqonlis xorci, kartofili da yveli, aseve xdeba velebisa da mdeloebis ijariT gacema<br />
da wilis miReba). mosaxleoba misdevs daTvze nadirobis saqmesac. meTevzeobas ar iyeneben<br />
komerciuli TvalsazrisiT, Tumca mdinare engurSi saukeTeso xarisxis Tevzia.<br />
Semosavlis kidev erTi wyaroa fulis gadmoricxva eko da ekonomikuri migrantebis mier, romlebic<br />
sxva teritoriebze cxovroben da ZiriTadad zafxulSi brundebian. regionis sxva nawilebis msgavsad<br />
emigracia mniSvnelovani sakiTxia, radgan Zalian bevri axalgazrda midis samuSaos saZebnelad did<br />
qalaqebSi an ruseTSi; saerTod mosaxleoba Zlier ojaxur kavSirebs inarCunebs da naTesavebis mier<br />
fulis gamogzavna Semosavlis mniSvnelovan wyaros warmoadgens. turizmi, romelic regionis sxva<br />
nawilebSi Semosavlis saukeTeso wyaros warmoadgens da sul ufro metad viTardeba, xaiSSi TiTqmis<br />
ar arsebobs.<br />
gamoTvlebis mixedviT xaiSis mosaxleobis Semosavali weliwadSi 505,325 lars Seadgens, rac niSnavs<br />
rom Semosavali erT ojaxze = 1,743 an erT sulze = 404; aqedan gamomdinare, Tviuri Semsoavali 33-34<br />
laria, ris gamoc mosaxleoba Zalian Raribebis kategoriaSi erTi<strong>and</strong>eba. maqsimaluri oficialuri<br />
Semosavali aqvT eqimebs, maswavleblebs, gamgebels. maTi Semosavali Seadgens 250 lars; xolo<br />
minimaluri Semosavalia pensia, romelic TveSi 38 lars udris. mosaxleobis umetesoba<br />
dausaqmebelia an satyeo seqtorSi muSaobs dReSi 5-10 lari anazraurebiT; am seqtorSi<br />
privatizaciis procesi mimdinareobs, magram jer ar dasrulebula; privatizaciis procesi albaT<br />
dasaqmebis maCvenebels Seamcirebs.<br />
raioni mdidaria bunebrivi mineraluri resursebiT. moipoveba marmarilo, mineraluri da samkurnalo<br />
wylebi, kirqva, oqro da oqros qviSa. magram am resursebis mopovebisaTvisaTvis mniSvnelovani<br />
samrewveloebi ar arsebobs an maTi mopoveba xdeba drodadro, mcire xniT. mosapirkeTebeli<br />
marmarilo da bariti moipoveba xaiSSi. oqro moipoveba mdinaris fskerze da aseve Tobarsa da xaiSs<br />
Soris arsebul teritoriaze. Tumca am teritoriebze amJamad aRniSnuli resursebis mopovebis<br />
aranairi proeqti ar xorcieldeba.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
94<br />
xe-tye aseve mniSvnelovan resurss warmoadgens da xe-tyis adgilobrivi warmoebisa da damuSavebis<br />
saSualebas iZleva. raionSi arsebobs erTi didi da 15 patara xe-tyis gadamamuSavebeli kompania.<br />
7.7.1 soflis meurneoba da mecxoveleoba<br />
raionis meurneoba ZiriTadad emyareba soflis meurneobas da TiTqmis mTeli mosaxleoba am<br />
seqtorSia dasaqmebuli (2004 wlis saqarTvelos sasoflo-sameurneo aRweris mixedviT 19 am raionSi<br />
12,560 adamiania dakavebuli soflis meurneobaSi). raionSi daaxloebiT 101,100 heqtari sasoflosameurneo<br />
miwaa, 96-98% saZovrebad gamoiyeneba da mxolod mcire teritoria gamoiyeneba (1,209<br />
heqtari) saxnavad da marcvleulis mosayvanad (mdeloebi) (2,064 heqtari).<br />
mesaqonleoba (rogorc xorcis, ise yvelis warmoebis TvalsazrisiT) da kartofilis moweva<br />
mosaxleobis mTavari saqmianobaa. sasoflo-sameurneo sezoni maisidan - oqtombramde grZeldeba.<br />
raionSi mravalwliani nargavebi ar aris. kartofili mTavar sasoflo-sameurbeo produqts<br />
warmoadgens da fuladi meurneobisaTvis marto mas eniWeba didi mniSvneloba. iwarmoeba aseve<br />
simindi, lobio, Tiva, bostneuli, xilic, magram ZiriTadad mxolod ojaxis mier moxmarebis mizniT.<br />
popularulia aseve mefutkreoba. sakvebi produqtebis warmoeba ojaxSi xdeba da moicavs ZiriTadad<br />
xilisa da bostneulis Senaxvas zamTrisaTvis; xdeba rZis gadamuSavebac yvelis (sulgunis) da<br />
mawvnis sawarmoeblad. mesaqonleoba erTerT umniSvnelovanes saarsebo wyaros warmoadgens, magram<br />
mas dabali produqtiuloba axasiaTebs, rac rZisa da xorcis nayofierebis Zalian dabal doneze<br />
aisaxeba; yveli daaxloebiT 7 lari/kg fasad iyideba. Tumca arsebuli sakvebi ekologiuri sistemis<br />
potencialis gamo ukve aranair kontrols aRar eqvemdebareba da gaumjobesebis SesaZleblobac<br />
SezRudulia, miuxedavad imisa, rom saTanado zomebs iReben. 2004 wels raionSi aRiricxa 13 204 suli<br />
saqoneli, maT Soris 8,924 Zroxa, 5 441 Rori da 1 588 cxvari da Txa. yovlewliurad iwarmoeba 1 050<br />
kg rZe. mesaqonleoba <strong>social</strong>ur funqciasac asrulebs: dovlaTi ganisazRvreba saqonlis flobis<br />
mixedviT da svanebis yvela dResaswaulze saqonlis dakvla Zalian mniSvnelovania. saqoneli<br />
finansuri rezervis rolsac asrulebs, radganac fulis ukiduresi saWiroebis SemTxvevaSi saqonels<br />
yidian an klaven. ufro metic, xarebi mniSvnelovan rols asruleben rogorc gamwevi Zala. saZovrebi<br />
Temebis sakuTrebaSia da mas yvela iyenebs. saZovrebi SemoRobili ar aris. meore mxriv, mdeloebi<br />
ZiriTadad kerZo sakuTrebaSia da SemoRobilia miwis dasacavad ucxo piris mier misi moTibvis<br />
Tavidan asacileblad.<br />
raionis sasoflo sameurneo produqciis umetesobas mcire mflobelebi awarmoeben. raionis<br />
mosaxleobis 99% mcire fermeria. saqarTveloSi 1992 wels ganxorcielebuli miwis reformebis<br />
wyalobiT raionis adgilobrivma fermerebma saxnavi miwebi da 16,714 heqtari saZovrebi miiRes raionis<br />
teritoriaze, ris Sedegadac 3,828 axali mcire miwis nakveTi gaCnda. yovel Tems gadaeca saSualod<br />
0,33 heqtari privatizebuli saxnavi miwa.<br />
es seqtori Sromatevadia: soflis meurneoba TiTqmis ar aris meqanizebuli; gamoyenebuli teqnikuri<br />
aRWurviloba moZvelebuli da Zvelmoduria, amitom soflis meurneobaSi ZiriTadad xeliT marTvadi<br />
saSualebebi gamoiyeneba: sakuTari, daqiravebuli an mezoblisgan naTxovari xarebi. miwis mcire<br />
nakveTebis marTva Znelia. krediti, sesxi, saTesle masala, veterinaruli da specialistis<br />
momsaxureba, maRalmTian pirobebs Seguebuli saqoneli, qimiuri nivTierebebi, sasuqebi - am yvelafris<br />
Sovna SeuZlebeli Tu ara, Zalian rTuli mainc aris. mdgomareoba sakmaod uCveuloa, Tu<br />
gaviTvaliswinebT, rom regionis ZiriTad saqmianobas sasoflo-sameurneo saqmianoba warmoadgens.<br />
saTanado konstruqciis, Segrovebisa da gadamuSavebis procesebis ararseboba abrkolebs damatebiTi<br />
Rirebulebis warmoebas da nawarmis umetesoba bazramde ver aRwevs. aseTi viTareba, adgilobrivi<br />
bazris mier Sesyidvis SeRudul SesaZleblobebTan da didi manZilisa da cudi gzebis gamo sxva<br />
regionebSi transportirebis siZnelesTan erTad, Zalian arTulebs produqtiulobis donis zrdas,<br />
mcire mewarmeebisaTvis aramomgebians xdis sakuTari sasoflo-sameurneo produqtis bazarze waRebas<br />
da naturaluri meurneobis warmoebas. garda amisa, produqtis didi raodenoba, gansakuTrebiT<br />
kartofili, ikargeba.<br />
mTavari bazrebi zugdidSi, quTaisSi da TbilisSi mdebareobs; produqtis umetesoba mwarmoeblebs<br />
Tavad miaqvT bazarze saziarod daqiravebuli transportiT da iq yidian biTumad movaWreebze; aseTi<br />
SemTxvevebi xelsayrelia maTTvis im produqti sayidladac, romelic zemo svaneTSi ar iSoveba.<br />
xaiSis Temi 30,937 heqtar farTobze cxovrobs, aqedan 10,247 heqtari sasoflo-sameurneo miwaa,<br />
romelSic Sedis: 10, 065 heqtari saZovrebi, 139 heqtari mdeloebi da mxolod 43 heqtari saxnavi miwa.<br />
19 ekonomikuri ganviTarebis saministro, statistikis sammarTvelo<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
95<br />
xaiSSi mcire raodenobiT aris sasoflo-sameurneo produqcia, romelic SeiZleba gaiyidos an<br />
barteruli wesiT gaicvalos. aseTi saxis produqciaSi Sedis maRali xarisxis kartofili, saqonlis<br />
xorci da rZis produqtebi; xili da bostneuli mxolod ojaxis mier moxmarebisaTvis iwarmoeba.<br />
saSualod, yovel ojaxs ramdenime suli saqoneli hyavs. maRali xarisxis Taflic iwarmoeba, magram<br />
raionSi misi warmoeba mcirdeba bazarze arsebuli sxva Taflis ufro maRali fasebis gamo, aseve<br />
transportirebis siZviris Sedegad, rac Taflis warmoebas aramomgebians xdis. garda amisa, CARE<br />
intervenciis dros, zogierT sofelSi darigda kolorados WiebiT daavadebuli saTesle<br />
kartofili; daavadebasTan sabrZolvelad Warvad gamoiyenes pesticidebi, ramac uaryofiTi gavlena<br />
iqonia futkrebze. raionSi mravlad aris Tevzi, umTavresad kalmaxi, magram mas iSviaTad Wamen<br />
xaiSSi.<br />
cxrili 7-3: xaiSis sasoflo-sameurneo produqcia<br />
soflis<br />
meurneoba<br />
h<br />
mdeloebi<br />
saZovrebi<br />
mindvrebi<br />
sul<br />
kartofilis<br />
naTesebi<br />
simindis<br />
yana<br />
lobios<br />
naTesebi<br />
48,5 780 109,2 105,0 2,0 2,0<br />
cxovelebi saqoneli Zroxa Rori cxvari da Txa<br />
7.7.2 tyis produqtebi<br />
1096 767 1650 355<br />
zemo svaneTs gaaCnia didi raodenobiT mTis tyeebi, romlis nawili (naklebad misadgomi) sawyis<br />
mdgomareobaSia SenarCunebulia da ekologiuri damcavis funqcias asrulebs, aq aseve Semonaxulia<br />
iSviaTi ervonuli mcenareebi da cxovlebi. tyeebi umTavresad orgvarad gamoiyeneba: a) naZvnaris<br />
moxmareba (gasaTbobad da sakvebis mosamzadeblad), rac eleqtro energis mdgomareobis gauaresebis<br />
Semdeg gaizarda da b) xe-tyis komerciuli warmoebisaTvis. zamTari svaneTSi sakmaod civia da xis<br />
moWraze dawesebuli akrZalvebi/jarima didad ar moqmedebs, Tuki alternativa ar iqneba<br />
uzrunvelyofili: bolo wlebis ganmavlobaSi mosaxleobasa da garemosa da tyis mmarTvel<br />
organoebs Soris Zlier dapirispirebas hqonda adgili. magram ramdenime weliwadis mere<br />
aralegalurad gaCexvis gamo tyem nelnela SeTxeleba daiwyo mTis ferdobebze, radganac amJamad<br />
tyis gaCexva arasakmarisad kontroldeba da es aRniSnuli problemis gamwvavebas ver SeaCerebs.<br />
erozia, mewyeri da datborva zogierT teritoriaze katastrofulia da amitom ekologiuri<br />
migrantebis raodenoba izrdeba; saZovrebis ukiduresad gadaZovac problemad iqca.<br />
saxelmwifo statistika zemo svaneTSi yovelwliurad moWrili xe-tyis raodenobis Sesaxeb metad<br />
meryevia. germaniis teqnikuri kooperaciis mier Segrovili informaciis mixedviT Temebi acxadeben,<br />
rom yovelwliurad daaxloebiT 120,000 kuburi metri iWreba, maSin rodesac satyeo departamenti am<br />
raodenobis mxolod naxevars aRniSnavs. oficialurad registrirebulia 22 saxerxi dawesebuleba,<br />
magram xe-tyis gadamamuSavebeli sawarmoebi realurad albaT orjer metia; xeebis araoficialuri da<br />
ukanono Wra am TemSi Zalian mniSvnelovan rols asrulebs. garda amisa, svaneTis Zlieri<br />
<strong>social</strong>uri memkvidreobiTi tradiciac SeiZleba xels uwyobdes tyeebis ukanono gamoyenebas,<br />
ramdenadac ojaxur klanebs miaCniaT, rom "TavianT tyes" TviTon unda marTavdnen. mcire saxerxi<br />
dawesebulebebis umetesobas licenzia ar gaaCnia; iSviaTad xdeba tyis ganaxlebisa da aRdgenis<br />
gamokvleva, tyis dacvisa da marTvis RonisZiebebi ar igegmeba. magram adgilobrivma mosaxleobam<br />
icis ramdenad mnSvnelovania tyis mudmivad gamoyeneba. xe-tyisgan gansxvavebuli tradiciuli tyis<br />
produqtebi da xelTnakeTi nivTebi SeiZleba axali Semosavlis wyarod iqces. xeze kveTiT iwarmoeba<br />
skamebi, samzareulos WurWeli, jvrebi da suvenirebi. xaiSSi xe-tyisgan gansxvavebuli tyis<br />
produqtebi ZiriTadad ojaxSi gamosayeneblad grovdeba; aseTi produqti moicavs: kenkras, sokos,<br />
mcenareuls, wabls, romlebic marmaladisa da kompotis dasamzadeblad gamoiyeneba. Tafli Zalian<br />
kargi xarisxisaa, magram komerciuli miznebisTvis gamosayeneblad Zviria.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
96<br />
7.8 donori organizaciebis mxardaWera da ganviTarebis<br />
SesaZleblobebi<br />
1990 wlidan adgili hqonda sxvadasxva movlenas, romelmac ganviTarebis SesaZleblobebis SezRudva<br />
gamoiwvia: sabWoTa periodidan memkvidreobiT miRebuli sistema daiSala, gzebisa da sakomunikacio<br />
sistemebis mdgomareoba gauaresda, teritoriaze safrTxis arsebobam SezRuda turizmis, saSinao da<br />
sagareo investiciebis da saerTod ekonomikuri ganviTarebis SesaZleblobebi. afxazeTis konfliqti,<br />
ltolvilebis Semosvla da izolaciis pirobebi xelsayreli iyo damnaSaveobrivi samyarosaTvis da<br />
zemo svaneTi saqarTvelos yvelaze saSiS zonad iqna aRiarebuli.<br />
arsebuli mdgomareoba xels uSlida donor organizaciebs regionis saqmianobaSi CarTuliyvnen 2004<br />
wlamde. donori organizaciebis mier bolo periodSi ganxorcielda Semdegi RonisZiebebi: I)<br />
<strong>social</strong>uri investiciebis ganviTarebis fondi, romelic msoflio bankis dafinansebiT ganxorcielda;<br />
II) aSS saierTaSoriso ganviTarebis organizaciis sazogadiebis mobilizaciis programa; III) sakvebi<br />
produqtebis msoflio prgramisa da wiTeli jvris saerTaSoriso sazogadoebis mier sakvebi<br />
produqtebis darigeba; IV) gaeros mier mdinaris napirebisa da xidebis reabilitacia mestiis<br />
raionSi; v) germaniis kooperaciis RonisZiebebi (germaniis teqnikuri kooperacia magram aseve<br />
frederik ebert Stiftungi, romelic TanamSromlobs saqarTvelos samTo RonisZiebebis kavSirTan -<br />
GUMA) mcire biznesisa da turizmis ganviTarebis mxardasaWerad: investirebis SesaZleblobebis,<br />
xarisxiani Rvinis warmoebis, turizmis industriis xelSewyoba (sastumroebi, kulturuli da<br />
samgzavro marSrutebi, gidebis momzadeba, informaciis gavrceleba veb gverdis saSualebiT..); VI)<br />
soflis meurneobis ganviTarebis saerTaSoriso fondic mzad aris ganaxorcielos soflis<br />
meurneobis ganviTarebis RonisZiebebi. specialurad xaiSTan dakavSirebuli RonisZiebebi WFP - ECHO<br />
xelSekrulebis farglebSi xorcieldeba: saerTaSoriso arasamTavrobo organizaciam "moZraoba<br />
SimSilis winaaRmdeg" ganaxorciela <strong>social</strong>-ekonomikuri konteqstis da sakvebi produqtebis<br />
usafrTxoebis situciis Sefaseba, raTa daedgina Temi da ojaxebi, romelsac sasoflo-samurneo<br />
warmoebaSi mxardaWera Wirdeba; xaiSi, romelic Tavdapirvelad programaSi gaTvaliswinebuli ar<br />
iyo, programaSi aRmoCnda, radganac man daakmayofila daxmarebis misaRebad saWiro mcire proeqtis<br />
SemuSavebis moTxovna. "moZraoba SimSilis winaaRmdeg" amJamad erTaderTi organizaciaa, romelic<br />
Tems daxmarebas uwevs; misi partnioria xaiSis fermerTa asociacia, romelmac miiRo saqonlis<br />
sakvebi da amJamad acxadebs, rom sakvebis wveladobam sagrZnoblad imata.<br />
ganviTarebis SesaZleblobebis TvalsazrisiT, infrastruqturis Zalian cudi mdgomareoba,<br />
gansakuTrebiT gzebis mdgomareoba, gavlenas axdens yvela ekonomikur seqtorze. teqmomsaxureba<br />
arasakmarisia da stiqiuri ubedurebebi kidev ufro xels uwyobs infrastruqturebis dazianebas.<br />
institucionaluri TvalsazirisiT eqspertTa momsaxurebis ararseboba TvalSisacemia teritoriaze,<br />
sadac soflis meurneoba arsebobis mTavar wyaros warmoadgens. bankisa da mosaxleobis mier<br />
kreditis miRebis SesaZleblobis ararseboba kidev erTi uaryofiTi mxarea. raionSi arsebobs<br />
mdgradi ganviTarebis garkveuli SesaZlebloba da miuxedavad imisa, rom kvlavac xdeba yaCaRobisa<br />
da Zarcvis faqtebi, situacia etapobrivad gaumjobesda vardebis revoluciis Semdeg policiis<br />
refromebis da farTomasStabiani antikriminaluri operaciebis ganxorcielebis Sedegad (xaiSis<br />
nawili saSiS da arakontrolirebad teritoriad aris miCneuli miuxedavad imisa, rom policiis 12<br />
ganyofileba arsebobs).<br />
7.8.1 regionaluri ganviTareba/biznesi<br />
zemoxsenebuli '"regionaluri ekonomikuri da <strong>social</strong>uri ganviTrebis gegma" (RESDP) ayalibebs<br />
ufro farTo ekonomikuri da <strong>social</strong>uri mdgradi ganviTarebis scenars, romelic xels Seuwyobs<br />
soflis meurneobis gaumjobesebas, biznesis zrdas da samegrelo-zemo svaneTis mosaxleobis<br />
saarsebo wyaros gaumjobesebas.<br />
SWOT analizi (Zlieri da susti mxareebis, SesaZleblobebisa da safrTxeebis analizi) da<br />
regionaluri biznesis xelSemwyobi garemos kvleva Catarda regionis Semadgenel rva raionSi, maT<br />
Soris mestiis raionSi. gamoikveTa biznesis damabrkolebeli bariebi da mTeli rigi sakiTxebi,<br />
romelic biznesis ganviTarebis TvalsazrisiT mniSvnelovania regionaluri da adgilobrivi<br />
biznesis xelSemwyobi garemosaTvis.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
97<br />
SerCeul sakiTxebs Soris mimdinare kvlevisaTvis yvelaze mniSvnelovania eleqtroenergiis<br />
mowodebisa da raionebs Soris sagzao qselis gaumjobesebasTan dakavSirebuli sakiTxebia;<br />
igulisxmeba gzebis gaumjobeseba raionebs Soris, rogorc axali gzebis gaxsnis, ise gzebis<br />
teqmomsaxurebis TvalsazrisiT. regionaluri ekonomikuri da <strong>social</strong>uri ganviTrebis gegmis<br />
mixedviT orive elementi ganviTarebisaTvis da regionaluri xedvis xel umniSvnelovanes<br />
komponentebad aris miCneuli. am TvalsazrisiT xudonis kaSxalis mSeneblobam SeiZleba xeli<br />
Seuwyos gegmiT dasaxuli zogierTi strategiuli miznis miRwevas, Tuki miRebuli iqneba<br />
usafrTxoebis yvela zoma.<br />
7.8.2 mecxoveleobis mdgradi warmoeba<br />
adgolobrivi meurneoba sasoflo-sameurneo saqmianobasa da mecxoveleobazea damyarebuli.<br />
saerTaSoriso arasamTavrobo organizacia "moZraoba SimSlis winaaRmdeg", romelic Temis<br />
mxardaWeras uzrunvelyofs, acxadebs, rom mesaqonleobas xaiSSi didi potenciali gaaCnia, magram<br />
saZovrebsa da saqonlis sakvebis warmoebasTan dakavSirebuli codnis, menejmentis ararsebobis,<br />
sasoflo-sameurneo danadgarebis ararsebobis an moZvelebuli mdgomareobis gamo amJamad warmoeba<br />
arasakmarisia.<br />
Tumca ekologiuri sistemebis potenciali raionSi ukve SezRudulia, mesaqonleobis ganviTareba<br />
unda SenarCundes da amasobaSi swrafi tempiT unda ganviTardes ufro didi potencialis mqone<br />
faqtori - turizmi.<br />
7.8.3 turizmi<br />
regioni mdidaria bunebrivi da kulturuli resursebiT da turizms ekonomiiuri ganviTarebis<br />
uzarmazari potenciali gaaCnia. tradiciulad mestia mniSvnelovan rols asrulebda saqarTvelos<br />
istoriasa da kulturaSi. svanebis unikaluri istoriuli da kulturuli memkvidreoba<br />
Suasaukuneebis soflebiTa da koSkebiT, aseve mTis peizaJis silamaze gaxda imis safuZveli, rom<br />
iuneskom zemo svaneTi gaeros msoflio memkvidreobis obieqtad daasaxela 1996 wels.<br />
turizmi yovelTvis iyo raionis ganviTarebis erTerTi wamyvani saqmianoba; dasaqmeba da bevri ojaxis<br />
saarsebo kwyaro swored am seqtorTan iyo dakavSirebuli. svaneTi weliwadSi TiTqmis 20 000<br />
turists maspinZlobda. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg da gardaqmnis periodSi, aRniSnuli<br />
saqmianoba Semcirda da amJamad regionSi turizmis infrastruqtura ganadgurebulia; mas<br />
reabilitacia da rekonstruqcia esaWiroeba. germanuli teqnikuri kooperacia (GTZ), saqarTvelos<br />
mTis federacia (GMF) da fridrix ebert Stiftungi (FES) daexmarnen zemo svaneTSi 20 turizmisa da<br />
biznesis SesaZleblobebis ganviTarebisadmi miZRvnili kvlevis Catarebas 2005 wels. bolo wlebis<br />
ganmavlobaSi, rodesac aRniSnul teritoriaze usafrTxoebis pirobebi gaumjobesda, turistebis<br />
raodenoba izrdeba (2004 wlidan 2005 wlamde 48%). mTavari SemzRudveli faqtorebia miuvaloba,<br />
ganuviTarebeli infrastruqtura da turizmis ganviTarebis strategiis ararseboba. stiqiuri<br />
ubedurebebi anadgurebs ekonomikur infrastruqturas da abrkolebs ganviTarebis SesaZleblobebs.<br />
TumcaRa, SedarebiT Sori mdebareobisa da teritoriis izolaciis Sedegad civilizaciis gavlena am<br />
regionSi naklebad igrZnoba da sxva mTian regionebTan SedarebiT aq ufro didi resursi da<br />
SesaZleblobebi arsebobs eko da kulturuli turizmis ganviTarebisaTvis: svaneTis arqiteqturuli<br />
RirsSesaniSnaobebi, istoriuli mniSvnelobis mqone adgilebi, kolxeTis erovnuli parki<br />
samegreloSi, sufTa haeri, daculi flora da fauna SeiZleba gavaerTianoT iseT saqmianobebTan,<br />
rogoric aris nadiroba, Tevzaoba, cxeniT seirnoba, curva da jomardi enguris wyalsacavSi da<br />
enguris Sua da zemo welSi. sainteresoa nakeTobebic, rogoric aris svanuri qudebi, xis xelTnakeTi<br />
suvenirebi, xis produqtebi, adgilobrivi naxatebi. turizmis seqtoris ganviTarebam SeiZleba xeli<br />
Seuwyos raionSi <strong>social</strong>uri pirobebis gaumjobesebas da Seamciros emigraciis tempi rodesac<br />
investiciebi xelmisawvdomi gaxdeba, Tu Temebi CaerTvebian aRniSnul RonisZiebebSi da gatardeba<br />
mdgradi zomebi, Tu gaTvaliswinebuli iqneba adgilobrivi buneba da svanebis <strong>social</strong>uri<br />
maxasiaTeblebi. xaiSidan dadgenilia 3 marSruti da adgilobrivi msaxleoba mxars uWers maT<br />
gamoyenebas turizmis ganviTarebis sistemaSi.<br />
20 2005 wlis martSi fridrix ebert Stiftungi maspinZlobda seminars "prioritetebis ganviTareba svaneTSi",<br />
xolo Semdeg 2005 wlis oqmtomberSi Sedga dainteresebul pirTa Sexvedra, sadac ganxilul iqna Tema<br />
"turizmis momsaxurebisa da samTo turizmis ganvitarebis xelSewyoba svaneTSi".<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
98<br />
7.9 sakomunikacio strategia<br />
sakomunikacio strategia aucilebelia dainteresebul pirTa konsultaciisa da monawileobis<br />
uzrunvelyofisaTvis.<br />
sakomunikacio strategiis arseboba akmayofilebs Tanasworobisa da samarTlianobis moTxovnas, aseve<br />
amcirebs risks, zrdis grantis miRebis SesaZleblobas da gadawyvetilebis miRebis procesis<br />
mdgradobas. xudonis investiis sakomunikacio strategia unda akmayofilebdes minimalur moTxovnebs,<br />
romlis Tanaxmadac informacia I) aucileblad unda miewodos yvela mxares, II) informacia<br />
saTanadod unda gavrceldes sxvadasxva dainteresebuli piris sxvadasxva doneze; III) informacia<br />
Tanmimdevrulad unda gavrceldes winaRmdegobrivi an dafaruli Setyobinebebis gareSe.<br />
amisaTvis saWiroa Sefasdes: I) politikuri, <strong>social</strong>uri da kulturuli garemo; II) proeqtis istoria<br />
sabWoTa periodidan, raTa dadgindes mosaxleobis gamocdileba, mosazrebebi da problemebi; III)<br />
institucionaluri konteqsti, gansakuTrebiT proeqtze pasuxismgebel organoebTan mimarTebaSi; IV)<br />
arasamTavrobo organizaciebis konteqsti; V) media garemo da misi SesaZleblobebi komunikaciis<br />
TvalsazrisiT.<br />
zemoaRniSnuli I), II) da IV) punqtebi metnaklebad gaTvaliswinebulia; mTavrobaSi, gansakuTrebiT ki<br />
saministroebSi ganxorcielebuli garkveuli cvlilebebis gamo III) punqti saWiroebs Semdgom<br />
analizs. sakomunikacio strategia, romelic Semdgom etapze unda SemuSavdes, unda moicavdes<br />
konteqstis Rrma analizs, raTa dadasturebuli iyos politikuri neba im<br />
dawesebulebebis/departamentebis dadgenasTan dakavSirebiT, romelmac sruli pasuxismgebloba unda<br />
aiRos aRniSnul procesze. arasamTavrobo organizaciebi unda miviCnioT mTavrobis potenciur<br />
partniorebad sakomunikacio RonisZiebebis ganxorcielebis saqmeSi. aRniSnul sferoSi media garemos<br />
Sesaxeb arsebobs pirveladi Sefaseba, magram media garemo Semdeg etapze Semdgom Sefasebas<br />
saWiroebs raTa realurad dadgindes mediis TiToeuli punqtis SesaZlebloba, eTikuri da<br />
profesionaluri xarisxi dainteresebul pirTa sxvadasxva jgufTan dakavSirebis TvalsazrisiT. es<br />
yvelaferi ki saWiroa Sesabamisi sakomunikacio strategiis SesamuSaveblad.<br />
7.9.1 sajaro konsultacia<br />
sajaro konsultacia unda Catardes saqarTvelos mTavrobis kanonmdeblobisa da praqtikis, aseve<br />
msoflio bankis moTxovnebis Sesabamisad.<br />
• saqarTvelos mTavrobis kanonmdebloba da praqtika (ix $ 3.1.5);<br />
• msoflio bankis moTxovnebis A kategoriis proeqtebisaTvis 21 , saxelmiwifo konsultaciisa da<br />
sajaroobis gegmis (PCDP), aseve garemos dacvis samoqmedo gegmis (EAP) SemuSaveba; am<br />
SemTxvevaSi aucilebelia mosaxleobis gadaadgilebis samoqmedo gegmac (RAP). mosaxleobasTan<br />
da dawesebilebasTan sul mcire ori konsultacia unda Sedges: pirveli, garemoze zegavlenis<br />
SefasebisaTvis (EIA) kompetenciebis momzadebis dros maT dasrulebamde da meore, rodesac<br />
garemoze zegavlenis Sefaseba mzad iqneba.<br />
garda amisa, saWiroa jgufi, romelic xelmZRvanelobs kaSxalebis msoflio komisiis principebiT,<br />
gansakuTrebiT Semdeg sakiTxebTan dakavSirebiT:<br />
• dainteresebuli piris analizi uflebebis aRiarebisa da riskis Sefasebis safuZvelze, aqedan<br />
gamomdinare dainteresebul pirTa im jgufis safuZvelze, romelTanac SeiZleba konsultacia<br />
gaimarTos;<br />
• Sefaseba, Tu vin inawilebs sainvesticio proeqtis xarjebsa da mogebas;<br />
• informaciis miRebis safuZvelze monawileoba miRebis saSualebis micema yvela jgufisaTvis,<br />
maT Soris SedarebiT daucveli an tradiciulad arasaxarbielo poziciaSi myofi<br />
jgufebisaTvis;<br />
• garemos dabinZurebis Semcirebisa da mosaxleobis gadaadgilebis SeTanxmebuli zomebis<br />
SemuSaveba ganviTarebis SesaZleblobebisaTvis da iZulebiT gadaadgilebul Tu dazaralebul<br />
pirTa sargeblis zrdis xelSewyobis mizniT;<br />
• nebismieri arasasurveli da ucvleli ekosistemis gavlenis Tavidan acileba Secvlili<br />
konstruqciis saSualebiT (teqnikur kvlevebTan dakavSirebiT);<br />
21 am kategoriaSi didi kaSxalebi erTi<strong>and</strong>eba<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
99<br />
• ekosistemis nebismieri gardauvali uaryofiTi zegavlenis Serbileba an Sesabamisi<br />
kompensacia;<br />
• resursebisa Sesabamisobis meqanizmebis Seqmna da ganxorcieleba;<br />
sajaro konsultacia garemos Sefasebis procesis ganuyofeli nawilia. misi mTavari mizania<br />
uzrunvelyos, rom I) yvela dainteresebuli piri da mxare, romelsac saqme exeba, srulad<br />
monawileobdes da II) dainteresebul pirTa CarTvis procesi proeqtis identifikaciisa da dagegmivis<br />
rac SeiZleba adreul etapze daiwyos, raTa SesaZlebeli iyos yvela mosazrebis mosmena, aseve<br />
kompensaciisa da garemos dabinZurebis donis Semcirebis zomebis gansazRvra uaryofiTi zegavlenis<br />
Semcirebis mizniT.<br />
ramdenadac xudonis kaSxalis Sesaxeb konkretuli sainvesticio gadawyvetilebis miRebamde<br />
SemuSavebuli kvlevebi usafrTxoebis Sesaxe, kvlevebis pirveli etapi koncentrirebulia konteqstis<br />
analizze, mTavari dainteresebuli pirebis dadgenaze da dawvrilebiTi interviuebis Catarebaze,<br />
aseve miznobriv jgufTan ganxilvebis warmoebaze. gaTvaliswinebulia kiTxvaris sacdeli gamoyeneba<br />
15 ojaxze, raTa momavalSi ganxorcieldes im mosaxleobis aRwera, romelic savaraudod gavlenas<br />
ganicdis proeqtis ganxorcielebis Sedegad.<br />
konsultaciis pirveli turi mravalmiznobrivi iyo: I) mTavari informatorebisa da dainteresebuli<br />
pirebis dadgena (ix. danarTi 4-2 da danarTi 11); II) garemosTan dakavSirebuli da <strong>social</strong>uri<br />
ZiriTadi sakiTxebi; III) dainteresebul pirTa mosazrebebis dafiqsireba im SesaZlo gavlenasTan<br />
dakavSirebiT, romelic SeiZleba xudonis kaSxalis mSeneblobam iqonios; IV) msjelobis dawyeba<br />
SesaZlo alternativebis Sesaxeb saTanado teritoriaze mcxovrebi adamianebis gasaxlebasTan<br />
dakavSirebiT, SezRudvebisa da SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT. konsultaciebi gaimarTa rogorc<br />
erovnul, ise adgilobriv doneze (ix. danarTi X: organizaciebi da adamianebi, romlebTanac<br />
dawvrilebiTi interviu Sedga, diskusiebi samizne jgufTan). Sedegebi qvemoT aris warmodgenili.<br />
Tu am etapis Semdeg miiReba gadawyvetileba sainvesticio proeqtis gagrZelebis Sesaxeb da amdenad<br />
teqnikuri sakiTxebisa da usafrTxoebis kvlevebis gagrZelebis Sesaxeb, ganxorcieldeba<br />
konsultaciis sxva etapebic. konsultaciebi gaimarTeba saqarTvelos kanonis Sesabamisad garemosTan<br />
dakavSirebuli lizenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb. sajaro sxdomebi moewyoba usafrTxoebis<br />
kvlevebis Semdgomi SemuSavebis ganmavlobaSi da aseve maTi daxurvisa da ganxilvis drosac.<br />
Sesabamisi dainteresebuli pirebis dadgenis da pirveli interviuebis Semdeg konsultaciebis<br />
pirveli turi moiTxovs proeqtis miznebis reziumes SemuSavebas da SesaZlo gavlenis aRweras.<br />
konsultaciebis meore turi Sedgeba pirveli etapis damtkicebisa da sainvesticio proeqtis<br />
garemosa da <strong>social</strong>uri Sefasebis gagrZelebis uflebamosilebis miRebis Semdeg. am etapze<br />
SemuSavdeba garemoze gavlenis Sefasebis daskvnebis arateqnikuri reziume da informacia, romelic<br />
xelmisawvdomia yvela dainteresebuli mxarisaTvis, sxvadasxva jgufis Sesabamisi formiT da<br />
Sesabamis enaze. gaimarTeba sajaro sxdomebi.<br />
Tu miiReba gadawyvetileba kaSxalis mSeneblobis Sesaxeb, sajaro konsultaciebi unda gagrZeldes<br />
proeqtis ganxorcielebis ganmavlobaSi da Sesabamisad unda momzaddes yovelwliuri angariSebi.<br />
7.9.2 dainteresebul mxareTa mosazreba xudonis kaSxalTan<br />
dakavSirebiT<br />
interviuebi da diskusiebi samizne jgufebTan Sedga yvela Sesabamisi dainteresebuli mxaris<br />
monawileobiT (ix. danarTi 4-2 da danarTi 11). ganxilul iqna ramdenime sakiTxi.<br />
gasaubreba gaimarTa mosaxleobasTan da gansakuTrebiT ki raionis sakrebulos warmomadgenlebTan,<br />
maT Soris sofeli xaiSisa da eweris, cxumaris, Wuberis, latalis, beCosa da mestiis<br />
warmomadgenlebTan. soflis warmomadgenlebs adgilobrivi mosaxleoba irCevs; maT mosazrebas<br />
endobian da mTavar makavSireblad miiCneven adgilobriv mmarTvelobisaTvis informaciis miwodebisa<br />
da maTgan informaciis miRebis TvalsazrisiT.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
100<br />
7.9.2.1 mosaxleoba<br />
xudonis kaSxalis mSenebloba regionis mosaxleobisaTvis siaxles ar warmoadgens; arsebobs<br />
molodini, rom mSenebloba dRes Tu xval daiwyeba. mosaxleobis did nawils sulac ar surs<br />
gasaxleba da imedovnebs, rom proeqtis ganxorcielebadobis kvlevis Sedegad mSeneblobis Sesaxeb<br />
uaryofiTi daskvna gakeTdeba. maTu azriT sabWoTa periodSi proeqtis ganxorcielebadobis kvleva<br />
saTanadod ar Catarda da mTis ferdobebi kaSxals ver gauZlebs. mosaxleobisaTvis Zalian<br />
mniSvnelovania, rom gadawyvetilebis miRebis procesSi monawileobs: isini moiTxoven saTanado<br />
informaciis miwodebas da maTi mosazrebebis gaTvaliswinebas. rogorc ukve aRiniSna, gakeTda<br />
specialuri moTxovna, rom xudonis kaSxalis mSeneblobis sakiTxi ganxilul iqnes rogorc<br />
problema, romelic gavlenas moaxdens zemo svaneTis regionze. aSkaraa, rom mosaxleobis<br />
molodinebi gansxvavdeba imisda mixedviT, esaTuis piri xaiSSi cxovrobs, Tu regionis sxva nawilSi.<br />
mosalodneli dadebiTi gavlena:<br />
• dasaqmebis SesaZleblobebis zrda mSeneblobasTan dakavSirebiT da momsaxurebis<br />
uzrunvelyofa dasaqmebuli pirebisaTvis (xaiSisa da sxva yvela soflis mosaxleoba);<br />
• gzebis reabilitacia. ramdenadac kaSxalis aSenebis Semdeg zugdidi-mestiis gza SeiZleba<br />
Caiketos an gza dagrZeldes, komensaciis RonisZiebebis saxiT, moTxovnaSi gaTvalsiwinebulia<br />
axali zugdidi-mestia-uSgulis gzis gaxsna. es mniSvnelovan rols Seasrulebs regionis<br />
ganviTarebisaTvis, ramdenadac daexmareba adgilobrivi komunikaciis, bazrebisa da turizmis<br />
gaumjobesebas, rac ekonomikuri ganviTarebis umniSvnelovanes faqtorebad iqceva (ZiriTadad<br />
zeda soflebis mcxovrebTaTvis);<br />
• saZovrebis gzebis reabilitacia: fermerebi aRniSnaven, rom xaiSis zemoT alpur zonaSi 900 kv.<br />
km. savargulebia, romelic sabWoTa periodSi gamoiyeneboda, magram axla miuvalia.<br />
ekologiuri mdgradobis SenarCunebis TvalsazrisiT am miwebis saZovrad gamoyeneba<br />
damtkicebulia, fermerebi fiqroben, rom miwis nakveTebi SeiZleba kartofilis, bostneulisa<br />
da burRuleulis mosayvanad gamoiyenon; amJamad SedarebiT SeZlebul ojaxebs 4-5 Zroxa yavT,<br />
magram fermerebis azriT Tu saZovrebisaken gzebi aRdgeba (teritoriaze wyali arsebobs),<br />
SesaZlebeli iqneba didi raodenobiT saqonlis gazrda, ramdenadac satvirToebiTac SeZleben<br />
saqonlis sakvebis motanas; Sesabamisad Semosavalic gaizrdeba;<br />
• axali eleqtroenergiis mowodeba; amJamad eleqtroenergia mosaxleobas miewodeba, magram mas<br />
mxolod eleqtrobisaTvis iyeneben, momavalSi ki SesaZlebeli gaxdeba misi gamoyeneba<br />
gaTbobisTvisac, rac tyis gaCexvis SeCerebas Seuwyobs xels;<br />
• gasaxlebasTan dakavSirebuli fuladi kompensacia, ramac SeiZleba gaaumjobesos mosaxleobis<br />
ekonomikuri pirobebi;<br />
• sazogadoebrivi dainteresebis zrda zemo svaneTiT da amdenad meti investicia da meti<br />
donori organizaciis daintereseba.<br />
mosalodneli uaryofiTi gavlena<br />
• zogierTi sofeli daitboreba da mdinaris zemo da qvemo welSi mdebare soflebi SeiZleba<br />
izolaciaSi moeqcnen, Tu misasvleli gzebi ar aSendeba;<br />
• satransporto mdgomareobis SesaZlo gauareseba garkveul punqtebSi gzis droebiTi Caketvis<br />
gamo da Sedegad marSrutis dagrZeleba jvaridan mestiamde, Tu mestia-uSgulis gza ar<br />
gaixsneba (Seexeba zeda soflebis macxovreblebs);<br />
• klimaturi pirobebis gauareseba: mosaxleoba fiqrobs, rom enguris kaSxali ukve uaryofiTad<br />
moqmedebs soflis meurneobaze (naleqebis ufro didi raodenoba mosavals azianebs) da<br />
adamianebis janmrTelobaze (ufro didi tenianoba zrdis revmatizmebTan, asTmasTan da a.S.<br />
dakavSirebul problemebs): xudonis kaSxalis mSenebloba am pirobebs kidev ufro gaauaresebs.<br />
gasaxlebasTan da specialur moTxovnebTan dakavSirebuli alternativebi:<br />
• svanuri naTesauri kavSirebi da tradiciebi iTvaliswinebs, rom adgilmdebareobis Secvlis<br />
dros umjobesia regionis SigniT gadasaxleba da ara mis gareT;<br />
• Tumca, sxvadasxva mosazrebis mixedviT, ar arsebobs sakmarisi miwebi imisaTvis, rom mTliani<br />
sofeli erTad gadasaxldes;<br />
• aRiniSna, rom zogierT sofelSi arsebobs mitovebuli saxlebi, magram rogorc Cans<br />
mflobelebs maTi daTmoba ar surT;<br />
• zogierTi mosazrebis Tanaxmad dapirispirebul klanebs Soris konfliqtebi xels uSlis<br />
ramdenime ojaxis sxvadasxva adgilze gadasaxlebas;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
101<br />
• xaiSis mTeli sofeli mTlianad unda SenarCundes Temis saxiT da erTad gadasaxldes<br />
kuTaissa da Tviliss Soris mdebare garkveul teritoriaze;<br />
• adgilze Segrovili informaciis Tanaxmad, axali xaiSi mosaxleobis umetesobisaTvis<br />
miuRebeli iyo, radgan kargi miwebis arsebobis miuxedavad arsebobs wylis problema (rogorc<br />
sasmeli, ise sarwyavi wylis problema) da teritoria miCneulia "udabnod", sadac dasaxleba<br />
miuRebelia.<br />
• kompensacia, romelic unda gadaeceT axlomdebare soflebs, romlebic ar daitboreba, magram<br />
dakargavs kavSirs sofel xaiSis infrastruqturasTan (skola, samedicino punqti, maRaziebi..);<br />
• fuladi kompensacia, romelic iZulebiT gadaadgilebul pirebs unda gadaeceT did qalaqebSi<br />
binebis sayidlad;<br />
• fuladi kompensaciis gadacema da Semdeg mosaxleobisaTvis saSualebis micema gadawyviton<br />
sad da rogor dasaxldnen (es mosazreba gamoxates svanebma, romlebic xaiSSi ar cxovroben);<br />
• adgilobriv mdinareebze unda Seiqmnas mikro hidro eleqtro sadguri, romelic fermerebs<br />
eleqtroenergiiT moamaragebs;<br />
xaiSis Temis doneze germaniis teqnikuri kooperaciis mier 2005 wels Catarebuli kvlevidan<br />
varkvevT, rom mosaxkleoba prioritetul saWiroebad miiCnevs Semdegs: I) soflebs Sorisi gzebis<br />
reabilitacia; II) saZovrebisa da mdeloebisaken mimavali gzebis reabilitacia; III) biznesTan<br />
dakavSirebuli codnis gaumjobeseba (xe-tyis mrewvelobisaTvis); IV) xis narCenebis marTvis<br />
sistemebis Seqmna; v) tyeebis aRdgena.<br />
mosalodnelia, rom gasaxlebas did winaaRmdegobas gauweven is jgufebi, romlebic xe-tyis<br />
damzadebis ukanono saqmianobiT Souloben fuls.<br />
7.9.2.2 mmarTveli organoebi<br />
energetikis saministros meSveobiT mTavroba xudonis kaSxalis mSeneblobas ganixilavs rogorc<br />
regionisa da qveynis ganviTarebis SesaZleblobas, gansakuTrebiT im TvalsazrisiT, rom kaSxali<br />
xels Seuwyobs qveynis damoukideblobas energowarmoebaSi. am pozicias adasturebs Semdegi faqtebi:<br />
a) saqarTvelos hidroeleqtro energiis gamomuSavebis didi potenciali gaaCnia, romelic amJamad ar<br />
gamoiyeneba; b) sabWoTa periodis Semdeg xudoni erTerT yvelaze realur hidroeleqtro sadgurad<br />
aris miCneuli.<br />
saministro mzad aris ipovos saukeTeso alternativebi, romelic misaRebi iqneba rogorc<br />
xalxisaTvis, ise mTavrobisaTvis da damyarebuli iqneba mogeba /zaralis Sedarebis dadebiT<br />
Sedegebze.<br />
sxva oficialuri mmarTvelobiTi organoebi gamoxataven azrs, romlis mixedviTac kaSxali unda<br />
aigos ise, rom Tavidan iqnes acilebuli soflis datborva da amdenad mosaxleobis gadasaxlebis<br />
saWiroeba, radganac amisaTvis raionSi sakmarisi miwa ar arsebobs.<br />
gamoiTqva aseve mosazrebac, rom ar unda moxdes gadasaxleba walkis regionSi, Tbilisis samxreTiT,<br />
sadac wlebis ganmavlobaSi saxldebobdnen eko-migrantebi (zemo svaneTidanac ki) da iZulebiT<br />
gadaadgilebuli pirebi, romlebic aq berZnebis saxlebsa da qonebas iRebdnen (ris gamoc maT<br />
berZnuli pasportis aReba da emigraciaSi wasvle uadvildebodaT): Sedegad ki miviReT<br />
mouwesrigebeli da konfliqturi teritoria, sadac cxovrobs sxvadasxva erovnebis xalxi, romelTac<br />
xSirad erT enaze komunikaciis damyarebac ki ar SeuZliaT da romlebic ejibrebian erTmaneTs<br />
arsebuli mwiri resursebosaTvis; am raionSi sruliad gaurkveveli situaciaa miwisa da saxlebis<br />
sakuTrebasTan dakavSirebiT (oficialurad saxlebi da sakuTreba kvlavac emigraciaSi wasul<br />
berZnebs ekuTvniT). am teritoriaze mosaxleobis damateba mxoloddamxolod daZabulobis<br />
gamwvavebas gamoiwvevs;<br />
zogierTi mosazrebis Tanaxmad ki ar unda moxdes fuladi kompensaciis gadaxda; sanacvlod<br />
mosaxleobam kompensacia saqonlis saxiT unda miiRos.<br />
7.9.2.3 arasamTavrobo organizaciebi<br />
aRniSnuli proeqtisaTvis yvelaze mniSvnelovani arasamTavrobo organizaciebia: mwvaneTa moZraoba,<br />
mwvaneTa alternativa, "jvari" da arasamTavrobo organizaciebis zogierTi qseli, rogoric aris<br />
"kavkasiis garemos dacvis arasamTavrobo organizaciebis qseli (CENN)". saWiroa maTi<br />
umetesobisaTvis informaciis miwodeba da kaSxalis agebasTan dakavSirebiT dadebiTi<br />
gadawyvetilebis misaRebad arsebul procesebSi maTi CarTva.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
102<br />
unda gaviTvaliswinoT, rom arasamTavrobo organizacia mwvaneTa alternativa sakmaod xmamaRla<br />
upirispirdeba proeqtis ganxorcielebas. organizaciis warmomdgenlebTan Sedga interviuebi; garda<br />
amisa, evropis ekonomikuri gaerTianebis qselis wevri qarTuli jgufebis mosazrebebi amoRebul iqna<br />
organizaciis mier 2007 wlis ivnisSi Sedgenili angariSidan. angariSSi gaSuqebulia avtorebis<br />
misazrebebi xudonis kaSxalis mSeneblobis uaryofiT gavlenasTan dakavSirebiT.<br />
arasamTavrobo organizaciebi gamoxataven mosazrebas, rom xudoni mosaxleobis cxovrebis xarisxs<br />
mcired gaaumjobesebs, radganac warmoebuli eleqtro energia umetesad eqsportisaTvis iqneba<br />
gamoyenebuli da faqtiurad, kaSxalis mSeneblobam SeiZleba kidec gaauaresos mosaxleobis<br />
mdgomareoba, radganac eleqtro energiis safasuri aRniSnuli faqtis Sedegad gaizrdeba. es ukve<br />
realobaa sofel jvarSi, enguris kaSxalTan axlos, sadac mosaxleobas eleqtro energiis<br />
safasuris gadaxda uwevs (0,13 - 0,14 lari kv/sT-ze), maSin rodesac zemo svaneTs eleqtro energia<br />
ufasod miewodeba. rodesac erT ojaxs mainc ar aqvs eleqtro energiis safasuris gadaxdis<br />
saSualeba, energo kompania eleqtro energias uwyvets mTel ubans (ojaxebSi individualuri<br />
mricxvelebi ar ayenia, ase rom eleqtro energiis moxmareba ganisazRvreba ubnebze da ara<br />
erTYojaxze 22 ), es ki momxmareblebs Soris konfliqts iwvevs.<br />
arasamTavrobo organizaciebi aseve aRniSnaven, rom teritorias ekologiuri safrTxe emuqreba da<br />
saWiroa arqeologiuri adgilebisa da samarxebis dacva.<br />
rogorc Cans, arasamTavrobo organizaciebis umetesoba iziarebs mosaxleobis mosazrebas, rom<br />
enguris kaSxalma Secvala mikroklimati, gansakuTrebiT jvaris teritoriaze.<br />
7.9.2.4 sajaro konsultaciebis winaswari daskvnebi<br />
Catarebuli sajaro konsultaciebis Sedegad SeiZleba gakeTdes garkveuli winaswari daskvnebi,<br />
romelic Semdegi saxiT SeiZleba Sejamdes:<br />
• mosaxleoba, romelzec proeqtis ganxorcieleba imoqmedebs, moelis, rom proeqti adre Tu<br />
gvian ganxorcieldeba, radganac amaze saubari jer kideb sabWoTa periodidan daiwyo;<br />
ramdenime ojaxi ukve gadasaxlda kidec;<br />
• rogorc Cans, mosaxleoba mkveTrad ar upirispirdeba sainvesticio proeqts, magram bevri<br />
adamiani ar miesalmeba proeqts da Sewuxebulia Tavisi momavali bediT;<br />
• zogadad mosaxleobaSi ar arsebobs rwmena SesaZleblobis Sesaxeb, rac SeiZleba realurad<br />
da efeqturad iqnes gaTvaliswinebuli gadawyvetilebis miRebis dros;<br />
• dRemde informacia cudad vrceldeba da mosaxleobamde sworad ar aRwevs, rac<br />
dezinformirebasa da dabneulobas iwvevs;<br />
• garkveuli interesebi riskis qveS dgeba da dabneuloba izrdeba, rasac dezinformaciac<br />
uwyobs xels;<br />
• arsebobs riski, rom dasaqmebis SesaZleblobebTan dakavSirebuli molodinebi igive<br />
mdgomareobas gamoiwvevs, rac BP proeqtma gamoiwvia;<br />
• media garemo Zalian sustia;<br />
• arasamTavrobo organizaciebi zogadad sainvesticio proeqtis winaaRmdegi araian;<br />
• teritoriis da misi mosaxleobis unikaluri maxasiaTeblebi moiTxovs sakomunikacio<br />
strategiaSi sxvadasxva elementis gaTvaliswinebas, rac qvemoT aris aRwerili.<br />
7.9.3 proeqtis sakomunikacio strategiis SemuSavebis elementebi<br />
proeqtis sakomunikacio strategiis mTavari elementebia:<br />
• swori informaciis miwodeba xudonis kaSxalis investiis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis<br />
procesTan dakavSirebiT;<br />
• iseTi meqanizmebis Seqmna, romelic mosaxleobas saSualebas miscems gamoxaton TavianTi<br />
mosazrebebi da saCivrebi rocesTan dakavSirebiT; meqanizmebi maTi problemebisa da<br />
mosazrebebis Sesaxeb informaciis Segrovebis saSualebas unda iZleodes;<br />
22 es mdgomareoba Cveulebrivia saqarTvelos sasoflo-sameurneo raionebis umetesobisaTvis<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
103<br />
• iseTi meqanizmebis Seqmna, romelic mosaxleobas rwmenas Caunergavs da efeqturad upasuxebs<br />
maT problemebs: Sors mcxovrebi mosaxleobis monawileoba raTa maT igrZnon, rom maTi<br />
monawileoba mniSvnelovania.<br />
rogorc zemoT iyo aRniSnuli, sakomunikacio infrastruqtura Zalian cud mdgomareobaSia.<br />
televizia da radio signali saTanadod ar faravs zemo svaneTs. saWiroa sxvadasxva elementis<br />
gaerTianeba informaciis gasavrceleblad da misaRebad. mosaxleobasTan da mmarTvel organoebTan<br />
erTad ganxilul iqna sxvadasxva elementi, romelic gaTvaliswinebul unda iqnes:<br />
• media punqtebi unda Sediodes infrastruqturaSi, magram maT sxva saSualebebic unda avsebdes;<br />
• moraluri mmarTvelobiTi organoebisa da sakrebulos mier arCeuli pirebi sakontaqto<br />
punqtebs unda warmoadgenen;<br />
• Jurnalistebi uzrunvelyofilni unda iyvnen saTanado informaciiT; saWiroa maTi<br />
stimulireba proeqtis Sesaxeb sasaubrod;<br />
• regularulad unda gamoices pres rilizebi;<br />
• saWiroa monitoruli saSualebebi da arasamTavrobo organizaciebis informaciis miReba;<br />
• saWiroa mestiaSi raionul administraciasTan satelefono da eleqtronuli fostis<br />
kavSirebis damyareba;<br />
• saWiroa werilobiTi informaciis gamocema lifletebis, sainformacio biuletenebis,<br />
bilbordebis da a.S. saxiT;<br />
• saWiroa informaciis gamoqveyneba mestiaSi sakrebulos ofisis sainformacio stendze;<br />
• aucilebelia soflis warmomadgenlebTan da raionis mcxovreblebTan sajaro Sexvedrebis<br />
organizeba;<br />
• xaiSSi Sida gzebi Zalian cud mdgomareobaSia, zogierT sofelSi misvla mxolod cxeniT<br />
aris SesaZlebeli: zogierT pirs SeiZleba mobiluri telefoniT daukavSirdeT, magram Zalian<br />
cota adgilebia iseTi, sadac telefoni signals kargad iRebs;<br />
• werilobiTi informacia (sainformacio biuletenebi, bukletebi…) SeiZleba gaegzavnos ojaxebs<br />
da maTgan SeiZleba informaciis ukanve miReba xaiSis skolaSi moswavleebis saSualebiT;<br />
• informacia SeiZleba gadaeces xaiSs da iqidan ukanve iqnes miRebuli mini avtobusebis<br />
mZRolebis saSualebiT 23 ;<br />
• SeiZleba dainSnos da organizeba gaukeTdes sajaro Sexvedrebs skolis direqtorisa da<br />
gamgeblis daxmarebiT (mosaxleoba orive pirs endoba), romelTac SeiZleba daweron<br />
Setyobinebebi, romlis saSualebiTac soflis warmomadgenlebs moiwveven sxdomaze da<br />
miawvdian informacias gaumjobesebis Sesaxeb;<br />
• informacia SeiZleba gamoqveyndes gamgeobis ofisis sainformacio stendze;<br />
• sakomunikacio strategiis proeqti warmodgenilia danarT 7-1-Si;<br />
7.10 ZiriTadi informacia kulturuli memkvedreobis<br />
Sesaxeb<br />
7.10.1 iunesko saqarTveloSi da zemo svaneTi<br />
saqarTvelo iuneskos wevri qveyana gaxda 1992 wlis 7 noembers. imave wels daarsda iuneskos<br />
saqarTvelos erovnuli komisiis sekretariati da Tavad komisia, sadac gaerTi<strong>and</strong>nen ganaTlebis,<br />
mecnierebis, kulturisa da komunikaciis sferos warmomadgenlebi. 1994 wels parizSi daarsda<br />
saqarTvelos mudmivi delegacia iuneskoSi. 1999 wels saqarTvelo gaxda amierkavkasiis regionis<br />
pirveli saxelmwifo, romelic arCeul iqna aRmasrulebeli sabWos wevrad.<br />
1994 wels saqarTvelos kulturuli memkvidreobis oTxi Zegli iuneskos msoflio memkvidreobis<br />
siaSi Sevida:<br />
23 saqarTveloSi safosto samsaxuri Zalian cudad muSaobs da amanaTebis erTi adgilidan meoreze<br />
gasagzavnad ZiriTadad mini avtobusis mZRolebs mimarTaven xolme<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
104<br />
• mcxeTis istoriuli Zeglebi: aRmosavleT saqarTvelos, qarTlis samefos (saqarTvelos<br />
qronikebis mixedviT) an iberiis (berZnuli Canawerebis mixedviT) Zveli dedaqalaqi;<br />
• bagratis taZari: X-XI saukuneebis Zegli quTaisSi (imereTi, dasavleT saqarTvelo);<br />
• gelaTis monasteri (saqarTvelos religiuri, kulturuli da saganmanaTleblo centri,<br />
romelic 1106 wels daarsda gaerTianebuli saqarTvelos mefis - daviT (IV) aRmaSenebelis<br />
mier;<br />
• zemo svaneTi: amJamad mxolod sofeli CaJaSi uSgulis TemSi, unikaluri l<strong>and</strong>SaptiTa da<br />
Suasakunis arqiteqturiT, Setanilia iuneskos msoflio memkvidreobis siaSi (IV) da (V)<br />
kriteriumebis mixedviT. magram saxelmwifo partiis mosazrebiT daemata aseve (II), (III), (IV) da<br />
(VII) kriteriumebic; - kriteriumebis gansazRvreba ix. danarTi 1. saxelmwifo partio apirebs<br />
momavalSi Zeglis teritoriis gafarTovebas, magram nakleb savaraudoa, rom xudonis<br />
teritoria, romelic uSguli-CaJaSidan sakmaod Sor manZilze mdebareobs (daaxloebiT 100 kmze),<br />
sakuTrebaSi gaerTi<strong>and</strong>es 24 .<br />
amJamad Zeglis sazRvrebi jer kidev ar aris dazustebuli da winadadeba amis Sesaxeb qarTulma<br />
mxarem unda warmoadginos.<br />
7.10.2 kulturuli memkvidreoba/sakuTreba<br />
7.10.2.1 arqeologia<br />
svaneTSi cnobilia 300-ze meti arqeologiuri adgili, romlebic spilenZis xanidan gvian<br />
Suasakuneebamde periodebs ekuTvnis. arqeologiuri kvlevebi adasturebs, rom regioni mudmivad<br />
dasaxlebuli iyo Cv.-w.-aR-mde mesame saukunidan. es periodi aRsaniSnavia brinjaos gamoCeniT<br />
(spilenZisa da TuTiis, aseve sxva liTonebis Senadnobi) da Zvel msoflioSi Sor manZilze savaWro<br />
urTierTobebis damyarebiT. svaneTSi xelsayreli bunebrivi pirobebi arsebobda brinjaos<br />
metalurgiisaTvis iseve rogorc oqros dasamuSaveblad, romelzec Zvel axlo aRmosavleTSi sul<br />
ufro izrdeboda moTxovna. es albaT mTavari stimuli iyo svanebisaTvis, romlebmac regioni Cv.w.aR.-<br />
mde mesame aTaswleulidan daikaves. mesame da meore aTaswleulis brinjaos iaraRi, romelic<br />
svaneTSia aRmoCenili, kavkasiasa da axlo aRmosavleTSi aRmoCenili sxva iaraRebis msgavsia. es ki<br />
adasturebs, rom svaneTs mWidro urTierToba hqonda garesamyarosTan. oqros maragis simdidre<br />
svaneTSi uZvelesi droidan aris cnobili. straboni werda "amboben, rom am qveyanaSi oqro mTidan<br />
mdinaareebs moyveba da mas sacerebisa da cxvris tyavis saSualebiT iReben mdinaridan, swored<br />
aqedan momdinareobs miTi oqros sawmisis Sesaxeb".<br />
svaneTi liTonis mdidari resursiT rkinis metalurgiisaTvis mimzidvel regionad kvlavac rCeboda<br />
Cv.w.aR-mde pirvel aTaswleulSi da klasikuri periodis ganmavlobaSi.<br />
7.10.2.2 Suasaukuneebis arqiteqtura da kedlis mxatvroba<br />
zemo svaneTis dasaxlebebis yvelaze mniSvnelovani maxasiaTebelia koSkebis simravle, gansakuTrebiT<br />
ki mestiasa da sasazRvro soflebSi, rogoric aris uSguli da latali. koSkebs Cveulebriv samidan<br />
xuT sarTulamde gaaCniaT da kedlebis sisqe koSkebs pirquS Sesaxedaobas matebs. zeda sarTulebi<br />
mxolod TavdacvisaTvis gamoiyeneboda; aqedan zveravdnen da sabrZolo saSualebebiT igeriebdnen<br />
mters; koSkebs gaaCniaT maCubebi, romelsac zemoT TaRebi aqvs. Tavad saxlebi Cveulebriv<br />
orsarTuliania da 80 - 130 m 2 farTobze dgas. qveda sarTuli erTaderTi misaRebia Ria keriiT. aq<br />
aris rogorc adamianebis sacxovrebeli oTaxebi, ise Sinauri cxovelebis sadgomi. cxovelebis<br />
sadgomi xis tixrebiT aris erTmaneTisagan gamoyofili. koridoris danamati SenobaSi siTbos<br />
SenarCunebas uwyebs xels. zeda sarTuls mcxovrebni zafxulobiT iyenebdnen. aqve inaxeboda<br />
cxovelTa sakvebi da xelsawyoebi. meore sarTulze arsebuli kari koSks ukavSirdeboda. koSki aseve<br />
dakavSirebuli iyo koridorTan, romelic Sesasvlels icavda.<br />
24 dawvrilebiTi informaciisaTvis ix. veb gverdi<br />
http://whc.unesco.org/archive/periodicreporting/EUR/cycle01/section2/709-summary.pdf.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
105<br />
svaneTis koSkis warmomavlobis kvleva adasturebs, rom koSkebi preistoriul periods miekuTvneba.<br />
misi maxasiaTeblebi miekuTvneba imave sazogadoebebis ekonomikur wyobas: mTis intensiuri soflis<br />
meurneoba da mesaqonleoba. kvlevebi aseve naTels fens <strong>social</strong>ur organizacias (ojaxis moculoba,<br />
funqciebis ganawileba da a.S.). bevri koSki gaqra an daingra. Tumca sofel CaJaSSi uSgulis TemSi<br />
koSkebi SemorCenilia muzeumebis saxiT. gadarCenilia orasze meti koSki da oTxasi saxli. sofeli<br />
mdebareobs Savi da enguris mdinareebis SesarTavSi, ramdenadac es advilad dasacavi adgilia.<br />
sofeli daculia ori koSkiT soflis Tavsa da boloSi; qveda koSks holSi patara eklesia aqvs,<br />
romelsac laSxdaSxs uwodeben; meore eklesi - macxvari axlomdebare gorakze dgas da aq<br />
SemorCenilia Sua saukuneebis kedlis mxatvrobis nimuSebi.<br />
svanuri saxlis mkacri konturebi, romelic Zlieri vertikaluri da horizontaluri elementebisagan<br />
Sedgeba, Serbilebulia koSkze wminda dekoratiuli "saxuravis" damatebiT. saxlebi araTanabari<br />
zomis qvebiT aris naSeni, zogjer ki adgilobrivi filebi kirqvaSi Casmuli.<br />
zemo svaneTis eklesiebi Cveulebriv Zalian pataraa da iSviaTad aRemateba 20m 2 -s, zogierTi maTgani<br />
ki mxolod 5-6 m 2 farTobze dgas. eklesiebs gare dekoraciebi ar gaaCnia. magram eklesiebis<br />
interieri Zalian mdidaria kedlis mxatvrobiT, graviurebiani kariT, ceremoniebisa da sakurTxevlis<br />
jvrebiT, miniaturebiT gaformebuli xelnawerebiT. eklesiebi me-9-dan me-17-saukuneebs Soris<br />
periodebiT TariRdeba. mSeneblobebis piks warmoadgenda me-10- me-12 saukuneebi. gansakuTrebuli<br />
istoriuli da mxatvruli mnSvnelobis matarebelia kedlis mxatvroba. svaneTis eklesiebis<br />
gansakuTrebuli maxasiaTebelia fasadebis gaformeba; fasadebze gamosaxuli arian bibliuri da<br />
hagiografiuli gmirebi. sofeli Jibiani erTerTi yvelaze maRali sofelia svaneTSi da zRvis<br />
donidan daaxloebiT 2100 m-ze mdebareobs. soflis CrdiloeTiT mdebareobs lamarias religiuri<br />
kompleqsi. eklesiis kedlis mxatvroba aq saqarTveloSi renesansis mxatvrobis gamorCeul nimuSs<br />
warmoadgens.<br />
7.10.3 sakvlev teritoriaze arsebuli kulturuli Zeglebi<br />
sakvlev teritoriaze arsebuli kulturuli Zeglebis CamonaTvali mocemulia pirvel punqtSi (ix.<br />
danarTi 7.1).<br />
7.10.3.1 sakvlev teritoriaze arsebuli kulturuli Zeglebi<br />
cxrili 7-4: sakvlev teritoriaze arsebuli kulturuliZeglebi<br />
Zeglis aRwera<br />
xaiSis samarxi<br />
xaiSis samarxSi arsebuli xelovnebis nimuSebi SemTxveviT iqna aRmoCenili 1948 wels, soflis gzis<br />
mSeneblobisas. am aRmoCenis zusti adgilmdebareoba ucnobia.<br />
samarxi daTariRebulia Cveni welTaRricxvis I saukuniT. samarxSi aRmoCenil iqna erTnairi formis sami<br />
orsaxeluriani maRalfexiani vercxlis Tasi, oqros yelsabamebi ori miTiuri cxovelis gamosaxulebiT<br />
da oqros gulsakidi gadaxuruli koSkisa da ori musikalur sakraviani adamianis gamosaxulebiT.<br />
erTerTi vercxlis Tasi gaformebulia horeliefuri furclovani aplikaciiT da miCneulia klasikuri<br />
vercxlis nakeTobebis saukeTeso nimuSad. aSkaraa, rom es Tasi elenisturi aRmosavleTis erTerT<br />
saxelosnoSia damzadebuli. rac Seexeba oqros nivTebs, isini adgilobrivi warmoebisaa da saqarTvelos<br />
adreuli klasikuri periodis oqromWedlobis tradiciebs agrZelebs.<br />
xaiSis wm. giorgis saxelobis eklesia<br />
xaiSis wminda giorgis saxelobis eklesia mdebareobs sofel xaiSSi, mdinare xaiSuras marjvena<br />
sanapiroze, SemaRlebul adgilze, axl<strong>and</strong>eli sasaflaosa da Suasaukuneebis sasaflaos Soris arsebul<br />
teritoriaze. mdebareobis gansazRvris sistemis globaluri koordinatebi: Elv. – 881 m., N -<br />
42°54.517, EO - 42°11.263 (koordinatebi eklesiis aRmosavleT SesasvlelTan axlos iqna gazomili).<br />
gvian Sausakuneebis periodis wm. giorgis saxelobis eklesia xaSSi aSenda m12 - me-13 saukuneebis<br />
sasaflaos Tavze. misi rekonstruqcia ganxorcielda 1903-05 wlebSi. magram 1991-94 wlebSi axali,<br />
arqiteqturulad msgavsi eklesia aSenda amave adgilze, Tumca axali eklesia, ufro didia vidre<br />
Suasaukuneebis eklesia. xaiSis orive eklesiis arqiteqtura - naxevradwriuli niSa CrdiloeTiT da<br />
naxevargumbaTovani gadaxurva zemo svaneTis tipiuri saeklesio arqiteqturas warmoadgens.<br />
xaiSis Suasaukuneebis sasaflao<br />
xaiSis Suasaukuneebis sasaflao mdebareobs sofel xaiSSi, mdinare xaiSuras marjvena sanapiroze,<br />
Tanamedrove sasaflaos da xaiSis eklesiis teritoriaze. Suasaukuneebis sasaflaos nawilis gaTxrebi<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
106<br />
Zeglis aRwera<br />
1979 wels ganaxorciela arqeologiuri kvlevebis centris svaneTis arqeologiurma eqspediciam<br />
(eqspediciis xelmZRvaneli - SoTa CarTolani). saflavebis umetesoba me-12 - me-13 saukuneebiT TariRdeba.<br />
namarxebi ZiriTadad warmodgens rkinis iaraRi da Tixis nakeTobebi (ix. Pl. 4 2). gaTxrebis monawileebis<br />
azriT saflavebi meomrebs ekuTvnis. am saflavebiT ufro adrindeli sasaflao ganadgurda, ramdenadac<br />
eklesia zogierT saflavze zemodan aSenda. mainc aris SemorCenili Sua saukuneebis saflavebi, romelic<br />
jer ar gaTxrila. zogierTi maTganis qvis struqtura naTlad Cans (Pl. 7 1). garda saflavebisa,<br />
sasaflaoze aris garkveuli nagebobebi, romlis struqtura aSkarad Sua saukuneebs miekuTvneba (Pl. 7 2).<br />
xaiSis adreuli klasikuri periodis dasaxleba<br />
xaiSis adreuli klasikuri periodis dasaxlebis naStebi eklesiis Crdilo-dasavleTiT daaxloebiT 200 m-<br />
Si mdebareobs, soflis skolasTan axlos. am adgilze gaTxrebi 1983 welsa da 1988 wels ganaxorciela<br />
arqeologiuri kvlevebis centris svaneTis arqeologiurma eqspediciam (eqspediciis xelmZRvaneli - SoTa<br />
CarTolani). aq aRmoCenili arqeologiuri masala warmodgenilia Cv-w-aR-mde me-6 - me-7 saukuneebis Tixis<br />
nakeTobebis natexebiT, romelic gaTxrebis teritoriaze iyo mimobneuli. aqve naxes garkveuli qvis<br />
struqturebic, Tumca nagebobebis arqiteqturis dadgena ver moxerxda.<br />
xaiSis klasikukri periodis obieqtebi<br />
klasikuri periodis Tixis nakeTobebis natexebi aRmoCenili iqna xaiSis kldovani gorakis wverze, mdinare<br />
enguris marcxena mxares, mTavar gzasTan axlos, benzingasamarTi sadguris ukan. gorakis Tavze rkinis<br />
jvaria aRmarTuli. simaRle 706 m.<br />
7.10.3.2 sakvlevi teritoriis farglebs gareT arsebuli kulturuli<br />
mniSvnelobis mqone adgilebi<br />
cxrili 7-5: kulturuli mniSvnelobis mqone adgilebi mTavari sakvlevi teritoriis farglebs gareT<br />
kulturuli mniSvnelobis mqone adgilebis aRwera<br />
barjaSis qvabuli<br />
qvabuli, sadac aRmoCenilia Suasaukuneebis periodisTixis nakeTobebis naSTebi, mdebareobs sofeli xaiSis<br />
dasavleTiT, 15 kilometrze, sofel barjaSTan axlos, mdinare enguris marcxena mxares, samegrelo-zemo<br />
svaneTis gzasTan. mdebareobis gansazRvris sistemis globaluri koordinatebi: Elv – 579.5 m, N - 42°52.229, EO -<br />
42°01.910 (koordinatebi ganisazRvra mocemuli adgilis CrdiloeTiT daaxloebiT 10 metrSi).<br />
barjaSis qvabuli niadagiT iyi dafaruli gzis mSeneblobis dros da amJamad mxolod misi zeda nawili Cans.<br />
qvabuls Sua saukuneebSi aSakarad TavSesafrad iyenebdnen Sor manZilze mgzavrobis dros zemo svaneTisken an<br />
piriqiT, zemo svaneTidan. qvabuli mTavari sakvlevi teritoriis farglebs gareT mdebareobs, magram<br />
SesaZlebelia masze xudonis proeqtma gavlena iqonios qvabulTan axlos gzis gafarToebis an am adgilze<br />
axali gzis mSeneblobis SemTxvevaSi. am konteqstSi, SeiZleba miviCnioT, rom mcire masStabiani arqeologiuri<br />
samuSaoebi unda Catardes am adgilis Sesaxeb ufro dawvrilebiTi informaciis mosapoveblad.<br />
xaiSis cixesimagre<br />
xaiSis cixesimagre mdebareobs sofeli xaiSidan daaxloebiT 10 kilometrSi, leburcxilas uRletexilTan.<br />
mdebareobis gansazRvris sistemis globaluri koordinatebi: Elv – 602 m, N - 42°54.797, EO - 42°04.310<br />
(koordinatebi ganisazRvra cixesimagris samxreTiT, daaxloebiT 30 metrSi, Zvel gzasTan axlos).<br />
xaiSis cixesimagris parametrebis 11,5m/7m. cixesimagris kuTxeebi gamagrebulia momrgvalebuli boZebiT (ix.<br />
suraTi). kedlebis qvis wyobisaTvis gamoyenebulia kirqvis xsnari da xis armatura. mSeneblobis es moTodi<br />
tipiuria svaneTis Sua saukuneebis arqiteqturisaTvis da gamoiyeneboda manam, sanam igi Tanamedrove betonis<br />
armaturis karkasma ar Secvala. arqeologiuri samuSaoebma, romelic arqeologiuri kvlevebis centris svaneTis<br />
arqeologiurma eqspediciam (eqspediciis xelmZRvaneli - SoTa CarTolani) ganaxorciela, aCvena, rom<br />
cixesimagre aSkarad me-10 saukuneSi aSenda da me-17 saukunemde funqcionirebda. magram gaTxrebis dros<br />
aRmoCenili xelovnebis zogierTi nimuSis naSTebi adasturebs, rom es adgili samxedro saguSagos funqcias<br />
asrulebda klasikur periodSic ki. am adgilze adreuli Suasaukuneebis periodSi iyo xis koSki manam, sanam me-<br />
10 saukuneSi cixesimagre aSendeboda.<br />
xaiSis cixesimagre datborvis teritoriaze ar mdebareobs, magram ramdenadac igi arsebul enguris hidro<br />
eleqtro sadguris wyalsacavTan axlos mdebareobs proeqtiT gaTvalsiwinebuli xudonis<br />
hidroeleqtrosadguris wyalsacavis Semdeg da ramdenadac savaraudoa, rom es ukanskneli teritoriaze<br />
tenianobis zrdas gamoiwvevs, SesaZloa cixesimagris qvis wyobaze proeqtis ganxorcielebiT gamowveuli<br />
gavlenis gamo aucilebeli gaxdes aRdgeniTi samuSaoebis Catareba. am adgilze aRdgeniTi samuSaoebi<br />
gaTvaliswinebuli iyo kulturis saministros dRis wesrigSi, magram samuSaoebi jer ar ganxorcielebula.<br />
xaiSis cixesimagre mdinare enguris Sua welSi fortifikaciis sistemaSi yvelaze mTavari elementia da<br />
erTerTi pirveli istoriuli adgilia, romelic samegrelodan zemo svaneTisken mimavali gzidan moCans. igi<br />
advilad misavalia da SeiZleba miviCnioT obieqtad, romelic svaneTis kulturul memkvidreobas pirveli<br />
gvacnobs; cixesimagre SeiZleba gamoyenebul iqnes turistul obieqtad.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
107<br />
7.10.3.3 kulturuli memkvidreobis adgilebi mdinare enguris marjvena<br />
mxares<br />
marTalia mdinare enguris marjvena napirze arsebuli kulturuli memkvidreobis obieqtebi mTavar<br />
sakvlev teritoriaze ar mdebareobs, magram maTzec SeiZleba imoqmedos proeqtma, radganac<br />
erTaderTi gza, romelic zemo svaneTs qveynis danarCen nawilebTan aerTebs, mdinaris marcxena<br />
sanapiroze gadis. me-9 saukunis mTavarangelozis eklesia laRralSi, aseve cixesimagris nangrevebi,<br />
me-12 saukunis eklesia da sasaflao idlianSi SeiZleba qveynis danarCen nawils mowydes wyalsacavis<br />
gamo (ix, ruka). amdenad, xidebis ageba mdinare engurze da gzebis gayvana aRniSnul adgilebamde<br />
albaT aucilebeli gaxdeba da es gaTvaliswinebul unda iqnes.<br />
7.10.3.4 kulturuli memkvidreobis sxva adgilebi mTavari sakvlevi<br />
teritoriis SemogarenSi (kaSxalis adgilmdebareobis 5, 6 da 7 variantebis<br />
SemTxvevaSi)<br />
kaSxalis mdebareobis variantebis SemTxvevaSi qveda dinebaSi Tu zeda dinebaSi sofel xaiSSi,<br />
SeiZleba proeqtma gavlena iqonios ramdenime sxva kuturul adgilzec (datborili teritoria) 25 :<br />
varianti 5:<br />
• metalurgiuli nawarmis naSTebi mdinare nenskras orive mxares soflebSi - qvemo marRi, zemo<br />
marRi da laxani;<br />
• Suasaukuneebis cixesimagreebis nangrevebi zemo marRSi;<br />
• klasikuri periodis sasaflao (nawilobriv gaTxrebi Catarebulia) da nasaxlarebi mdinare<br />
nenskras napirze qvemo marRSi (adgili lari-lari);<br />
• spilenZis samarxi sofel TobarSi;<br />
variantebi 6 da 7:<br />
• metalurgiuli nawarmis naSTebi mdinare enguris marcxena sanapiroze sofel qveda ipariSi;<br />
• klasikuri periodis adgili mdinare enguris marjvena napirze sofel diziSi;<br />
• qvabuli SuasaukuneebisTixis nakeTobebiT mdinare enguris marjvena napirze;<br />
suraTi 7-2: kulturuli memkvidreobis adgilebi<br />
25 informacia miRebulia adgilobrivi eqspertis - profesori SoTa CarTolanisagan<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
108<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
109<br />
suraTi 7-3: kulturuli memkvidreobis adgilebi<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
110<br />
cxrili 8-1: gavlena fizikur komponentebze da Sesabamisi RonisZiebebi<br />
mSeneblobis etapi<br />
CP<br />
CP1<br />
CP2<br />
CP3<br />
CP4<br />
fizikuri<br />
komponentebi<br />
haeris xarisxi<br />
niadagebi<br />
niadagebi<br />
wylis nakadis<br />
qvemo dineba<br />
SesaZlo gavlena<br />
adgilobrivi haeris xarisxis gauareseba Semdegi<br />
mizezebis gamo: (I) kaSxalis, gzebisa da sxva nagebobebis<br />
mSeneblobiT, qvis mopovebiTa da mtvreviT gamowveuli<br />
mtveri; (II) Zravebidan gamonabolqvi haeri; (III) betonis<br />
qarxnidan warmoSobili kvamli;<br />
cicabo adgilebis momatebuli arastabiluroba:<br />
kaSxalis, gzebis mSeneblobis, eleqtro xazebis<br />
gayvanisa da sxva saSualebebis uzrunvelyofis, aseve<br />
qvis mopovebis gamo mcenareuli safaris mocileba da<br />
Sedegad gamowveuli niadagis erozia; mewyeris<br />
saSiSroebis zrda Zlieri wvimis dros da<br />
zvavsaSiSroeba zamTarSi.<br />
sasoflo-sameurneo niadagebis dakargva samSeneblo<br />
samuSaoebis gamo (saZovrebis, saxnavi miwebis, baRbostnebis<br />
da a.S. )<br />
mdinare enguris dineba aranair cvlilebas ar ganicdis<br />
(dineba kvlav SemovliTi sistemiT gaivlis)<br />
gavlenis<br />
done<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
maRali<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
saSualo<br />
pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
Zravebis gamoyeneba da teqmomsaxureba garemos dacis st<strong>and</strong>artebis Sesabamisad -<br />
satransporto saSualebebis siCqaris SezRudva - Ria zedapirebis morwyva mtvris<br />
warmoqmnis Tavidan asacileblad - garemos dacvis st<strong>and</strong>artebis<br />
gaTvaliswinebis valdebulebis daweseba samuSaoebSi CarTuli kompaniebisaTvis -<br />
garemos dacvis marTvis sistemis (ISO 14001 an msgavsi st<strong>and</strong>artis)<br />
ganxorcieleba mSeneblobis dros.<br />
eroziis kontroli - garemos dacvis st<strong>and</strong>artebis gaTvaliswinebis<br />
valdebulebis daweseba samuSaoebSi CarTuli kompaniebisaTvis - samuSaos<br />
dasrulebis Semdeg miwis zedapirebis pirveladi formis aRdgena da mcenareuli<br />
safaris ganaxleba.<br />
kompensacia miwis mflobelebisaTvis<br />
wyalTan dakavSirebuli moTxovnebis Sefaseba gavlenis dadgenis mizniT.<br />
wyalgamimRebis monitorigni mSeneblobis etapze.<br />
CP5<br />
CP6<br />
CP7<br />
CP8<br />
CP9<br />
wylis nakadis<br />
qvemo dineba<br />
zedapiruli<br />
da gruntis<br />
wylebis<br />
xarisxi<br />
zedapiruli<br />
da gruntis<br />
wylebis<br />
xarisxi<br />
zedapiruli<br />
da gruntis<br />
wylebis<br />
xarisxi<br />
naleqebi<br />
wyalmimRebis gavlena mSeneblobis dros muSebis<br />
dasaxlebis, betonis qarxnis da sxva nagebobebis<br />
(dasabani da gamagrilebeli saSualebebi) asagebad<br />
wylis gamoyenebis gamo.<br />
mdinaris qvemo dinebaSi xudonis teritoriaze daleqili<br />
nivTirebebis wylis dagubebisa da safaris armqone<br />
zedapirebis eroziis gamo.<br />
zedapiruli da gruntis wylebis fiziko-qimiuri da<br />
baqteriologiuri xarsxis gauareseba muSebis<br />
sacxovrebeli adgilidan Camdinare wylebisa da<br />
narCenebis gaCenis gamo.<br />
gaJonvisa da saxifaTo siTxeebis (sawvavi, zeTebi,<br />
momwamvleli nivTierebebi) SemTxveviT daRvris gavlena<br />
zedapirul wylebze Zravebis, Zravebis masalebis<br />
Sesanaxi adgilebisa da gruntis amoRebis adgilebis<br />
gaCenis Sedegad.<br />
enguris wyalsacavSi Slamis gazrdili raodenobis<br />
daleqva kaSxalis, gzebisa da sxva nagebobebis<br />
mSeneblobis dros safaris armqone zedapirebis eroziis<br />
gamo.<br />
─<br />
dabali<br />
─<br />
maRali<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
dabali<br />
sadrenaJo da daleqvis sistemebis ganxorcieleba gamdinare wylebisaTvis.<br />
mdinareSi daleqili nivTierebebis koncentraciis monitoringi.<br />
kanalizaciis droebiTi gamwmendis sistemis ganxorcieleba<br />
Zravidan gaJonili nivTierebebis gavrcelebis kontroli.<br />
xudonSi mdinaris qvemo dinebaSi wylis xarisxis monitoringi.<br />
garemos dacvis st<strong>and</strong>artebis gaTvaliswinebis valdebulebis daweseba<br />
samuSaoebSi CarTuli kompaniebisaTvis.<br />
garemos dacvis marTvis sistemis (ISO 14001 an msgavsi st<strong>and</strong>artis)<br />
ganxorcieleba mSeneblobis dros.<br />
sadrenaJo da daleqvis sistemebis ganxorcieleba gamdinare wylebisaTvis.<br />
samuSaos dasrulebis Semdeg miwis zedapirebis pirveladi formis aRdgena da<br />
mcenareuli safaris ganaxleba.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
111<br />
CP10<br />
FP<br />
FP1<br />
FP2<br />
FP3<br />
naleqebi<br />
fizikuri<br />
komponentebi<br />
adgilobrivi<br />
klimati<br />
wylis nakadis<br />
qvemo dineba<br />
wylis done<br />
enguris<br />
wyalsacavSi<br />
mdinaris kalapotis mdgomareobis gauareseba hidronaleqebis<br />
gavlenis gamo, rasac jvaris axlos mdinare<br />
enguridan masalebis amoReba ganapirobebs.<br />
SesaZlo gavlena<br />
mikroklimatis cvliileba sicxisa da sicivis<br />
akumulirebis gamo; Sedegad mosalodnelia (I)<br />
temperaturisa da tenianobis zrda wyalsacavis zemoT<br />
da uaxloes teritoriaze; (II) diliT adre da zamTarSi<br />
wyalsacavis igvliv nislis warmoqmna. mniSvnelovani<br />
cvlileba ar aris mosalodneli zemo svaneTis velze.<br />
wylis nakadis droebiTi moSla mdinare enguris qveda<br />
welSi xudonSi wyalsacavis avsebis dros (daaxloebiT<br />
130 dRe zamTarSi da 20 dReze naklebi didi wylis<br />
nakadis sezonze)<br />
gavlena enguris wyalsacavis marTvaze<br />
wyalsacavis avsebis dros<br />
─<br />
saSualo<br />
wyalsacavis gavsebis etapi<br />
xudonis<br />
gavlenis<br />
done<br />
─<br />
dabalidan<br />
saSualomde<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
saSualo<br />
masalis amosaRebad saTanado adgilisa da procesebis SerCeva.<br />
mdinareSi daleqili nivTierebebis koncentraciis monitoringi.<br />
pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
aranairi RonisZieba SesaZlo gavlenis Sesarbileblad<br />
sanitaruli da ekonomikuri normebis dacva.<br />
wylis nakadis kontroli xudonis qveda dinebaSi.<br />
enguris wyasalcavis marTva Semdgomi movlenebis gaTvaliswinebiT xudonis<br />
gavsebis etapze.<br />
wylis donis kontroli orive wyalsacavSi.<br />
FP4<br />
FP5<br />
FP6<br />
FP7<br />
gruntis wyali<br />
niadagebi<br />
niadagebi<br />
seismuri<br />
safrTxe<br />
miwiszeda wylebis donis zrda wyalsacavis mimdebare<br />
teritoriaze<br />
niadagebis destabilizacia wyalsacavis Sevsebis dros,<br />
mewyeris saSiSroebis gaCena<br />
sasoflo-sameurneo da satyeo niadagebis dakargva<br />
datboril teritoriaze (saZovrebi, saxnavi miwebi, baRbostnebi<br />
da a.S.)<br />
seismuri saSiSroebis SesaZlo zrda wyalsacavis<br />
gavsebis dros<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
maRalidan<br />
saSualomde<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
saSualo?<br />
aranairi RonisZieba SesaZlo gavlenis Sesarbileblad<br />
wyalsacavis progresuli Sevseba<br />
mewyeris saSiSroebas daqvemdebarebuli cicabo adgilebis kontroli<br />
kompensaciis gacema miwis mflobelebze<br />
xudonis wyalsacavis progresuli Sevseba<br />
seismurobis kontroli wyalsacavis Sevsebis dros da mis Semdeg<br />
FP8<br />
wylis<br />
xarisxis<br />
momaval<br />
wyalsacavSi<br />
wylis xarisxis gauareseba momaval rezervuarSi<br />
datborili organuli nivTierebebis daSlis gamo<br />
(niadagebi, mcenareebi), rac ganapirobebs sakvebi<br />
nivTierebebis koncentraciis zrdas da savaraudod<br />
Jangbadis Semcirebas<br />
─<br />
dabali<br />
datborili adgilebis wyliT gavsebamde teritoriaze xeebis moWra da gatana<br />
nawilobriv an mTlianad.<br />
Zvirfasi xeebis gayidva da miRebuli produqtis (xis naxSiri an SeSa) fasebis<br />
dadgena saxelmwifo RonisZiebebis Sesabamisad.<br />
FP9<br />
wylis<br />
xarisxis<br />
momaval<br />
wyalsacavSi<br />
wylis xarisxis gauareseba momaval rezervuarSi<br />
xudonSi arsebuli nagebobebis (saxlebis, maRaziebis,<br />
garaJebis da a.S. ) datborvis gamo<br />
─<br />
saSualo<br />
soflis datborvamde nagebobebis dangreva da narCnebis gatana teritoriidan.<br />
FP10<br />
wylis<br />
xarisxis qveda<br />
dinebaSi<br />
komunaluri kanalizaciis SeCereba xaiSis<br />
mosaxleobisgan<br />
+<br />
dabali<br />
aranairi RonisZieba<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
112<br />
FP11<br />
daleqili<br />
minarevebi da<br />
Slami<br />
naleqebisa da progresuli Slamis Semcireba xudonis<br />
wyalsacavSi.<br />
Slamis daleqsvis siCqaris Semcireba enguris<br />
wyalsacavSi.<br />
+/─<br />
saSualo<br />
eroziis sawinaaRmdego RonisZiebebi wyalgamyofze (mewyeris kontroli, tyeebis<br />
aRdgena da tyis dacva)<br />
Slamis daleqvis kontroli orive wyalsacavSi<br />
FP12<br />
motivtive<br />
masalebi<br />
xudonis wyalsacavSi motivtive masalebis SeCereba<br />
(xeebisa da totebis, saxerxebis narCenebis), rasac<br />
wyalsacavis napirebze da enguris kaSxalis zemoT<br />
narCnebis mniSvnelovani raodenobis dagroveba moyveba.<br />
+/─<br />
saSualo<br />
dasatbor teritoriaze xeebis moWra da gatana<br />
xudonis rezervuarSi motivtive masalebis marTva momavlis movlenebis<br />
gaTvaliswinebiT - motivtive xe-tyis marTvis saSualebebi xudonSi (amwe,<br />
dasamuSavebeli da Sesanaxi teritoria)<br />
saxerxebis narCenebis marTvis gaumjobeseba<br />
OP<br />
OP1<br />
fizikuri<br />
komponentebi<br />
globaluri<br />
klimati<br />
SesaZlo gavlena<br />
wyalsacavidan saTburis airebis (GHG), gansakuTrebiT<br />
ki meTanis (CH4), gogirdis wyalbadis (H2S) da naxSiris<br />
dioqsidis (CO2) gamoyofa<br />
eqspluataciis etapi<br />
gavlenis<br />
done<br />
─<br />
dabali?<br />
pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
aranairi RonisZieba SesaZlo gavlenis Sesarbileblad<br />
saTburis airebis gamoyofis monitoringi<br />
OP2<br />
OP3<br />
adgilobrivi<br />
klimati<br />
niadagebi<br />
mikroklimatis damkvidreba wyalsacavis axlomdebare<br />
teritoriaze (temperaturisa da tenianobis zrda, adre<br />
diliT da zamTarSi nislis warmoqmna).<br />
mSeneblobis etapis ganmavlobaSi mSeneblobis Semdgomi<br />
erozia da SesaZlo mewyerebi momavali wyalsacavis,<br />
gzebisa da sxva nagebobebis irgvliv, cudad<br />
gamagrebuli cicabo adgilebis gamo da wyalsacavis<br />
SemogarenSi wyalgamyofis donis gamo<br />
─<br />
dabali<br />
─<br />
maRali<br />
aranairi RonisZieba SesaZlo gavlenis Sesarbileblad<br />
gaCexili tyis da mTliani wyalgamyofis adgilze mcenareuli safaris aRdgena<br />
tyis dacvis statusis ganxorcielebiT;<br />
stabilizaciis samuSaoebi da eroziuli adgilebis mcenareuli safariT dafarva<br />
gzebis gaswvriv. sadrenaJo sistema.<br />
cicabo adgilebis eroziis monitoringi<br />
OP4<br />
OP5<br />
wylis resursi momaval wyalsacavSi wylis dakrgva aorTqlebis gamo<br />
wylis nakadi<br />
(mdinaris<br />
SemovliT<br />
monakveTze)<br />
wylis nakadis mkveTri Semcireba mdinare enguris<br />
SemovliT monakveTSi momaval xudonis kaSxalsa da<br />
eleqtrosadgurs Soris im periodSi, rodesac<br />
wyalgamSvebidan wylis gaSveba ar xdeba<br />
─<br />
dabali<br />
─<br />
dabali<br />
aranairi RonisZieba SesaZlo gavlenis Sesarbileblad<br />
minimaluri sanitaruli da ekologiuri moTxovnebis dacva mdinaris SemovliT<br />
monakveTze.<br />
OP6<br />
OP7<br />
OP8<br />
wylis nakadi<br />
(qveda dinebis<br />
eleqtro<br />
sadguris<br />
punqti)<br />
wylis nakadi<br />
(qveda dinebis<br />
enguris<br />
kaSxali)<br />
momavali<br />
wyalsacavis<br />
wylis done<br />
wylis nakadis modelis xelovnurad Seqmna (xudonis<br />
hidravlikuri marTvisaTvis) Semdegi komponentetebis<br />
mixedviT (I) sezonuri regulireba; (II) gaSvebuli wylisa<br />
da mdinaris donis yoveldRiuri cvalebadoba; (III)<br />
gaSvebuli nakadis Sewyveta rodesac turbinebi<br />
gaCerdeba (mag., HPP teqmomsaxurebisaTvis)<br />
savaraudod aranairi mniSvnelovani cvlileba wylis<br />
nakadis modelSi enguris kaSxalis qvemo dinebaSi da<br />
mdinare eriskalSi<br />
axali wyalsadenis Seqmna: moculoba 230 mm 3 , farTobi 4<br />
km 2 , maqs. siRrme 170 m, miSvnelovani sezonuri done<br />
(minimaluri done zamTarSi da maqsimaluri done adre<br />
gazafxulze)<br />
─<br />
saSualo<br />
O ?<br />
+/─<br />
maRali<br />
minimaluri sanitaruli da ekologiuri moTxovnebis dacva mdinaris qveda<br />
dinebaSi.<br />
hidroeleqtro sadgurebis (HPP), maT Soris eriskalis patara CanCqeris<br />
hidravlikuri marTvis konstruqcia da ganxorcieleba<br />
engurisa da xudonis hidroeleqtro sadgurebis (HPP) hidravlikuri marTvis<br />
konstruqcia da ganxorcieleba.<br />
wyalsacavSi wylis donis monitoringi<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
113<br />
OP9<br />
enguris<br />
wyalsacavis<br />
wylis done<br />
wylis donis SesZlo Semcireba enguris wyalsacavSi<br />
wylis Semomavali nakadi daregulirdeba xudonis<br />
kaSxalis mier)<br />
+/─ ?<br />
saSualo<br />
engurisa da xudonis hidroeleqtro sadgurebis (HPP) hidravlikuri marTvis<br />
konstruqcia da ganxorcieleba.<br />
wyalsacavSi wylis donis monitoringi<br />
OP10<br />
wylis xarisxi<br />
momaval<br />
wyalsacavSi<br />
wyalsacavis wylis Termuli da qimiuri stratifikacia<br />
zafxulSi civi, anoqsikuri da uxarisxo hipolimnioniT.<br />
wylis xarisxis SesaZlo (magram albaT umniSvnelo)<br />
Semcireba tbaSi organuli nivTierebebis daSlis gamo<br />
(datborili mcenareebi da niadagebi, bunebrivi da<br />
anTropuli organuli nivTierebebi, romelic<br />
wyalgamyofidan Camoaqvs wyals, qronikuli Senakadebi<br />
xudonidan).<br />
zedapiruli wylebis Semcirebis safrTxe saxifaTo<br />
siTxeebis (sawvavis, zeTebis, momwamvleli qimiuri<br />
nivTierebebis da a.S.) SemTxveviTi daRvris gamo.<br />
─<br />
saSualo<br />
wylis Termuli da qimiuri stratifikaciis monitoringi<br />
aranairi RonisZieba wylis stratifikaciis sawinaaRmdegod<br />
mcenareuli safaris mocileba datborvamde; sakanalizacio sistemebis<br />
gaumjobeseba/ganxorcielba; motivtive masalebis mocileba<br />
OP11<br />
OP12<br />
OP13<br />
OP14<br />
OP15<br />
OP16<br />
wylis xarisxi<br />
momavali<br />
kaSxalis<br />
qveda dinebaSi<br />
naleqebi<br />
momaval<br />
wyalsacavSi<br />
naleqebi<br />
momaval<br />
wyalsacavSi<br />
daleqili<br />
minarevebi<br />
momavali<br />
wyalsacavis<br />
qveda dinebaSi<br />
daleqili<br />
minarevebi<br />
momavali<br />
kaSxalis<br />
qveda dinebaSi<br />
motivtive<br />
masalebi<br />
mdinaris qveda dinebis da enguris wyalsacavis zemoT<br />
mdebare sxva nakadebis Termuli da xarisxobrivi<br />
modelis Secvla xudonis hipolimnionidan civi,<br />
anoqsikuri da uxarisxo wylis Semodinebis gamo<br />
(damokidebulia wyalgamSvebis simaRleze da<br />
stratifikaciis modelze).<br />
xudonis nagebobebidan siTxeeebis (sawvavis, qimiuri<br />
nivTierebebis, komunaluri da samrewvelo Camdinare<br />
wylebis) SemTxveviTi daRvra.<br />
wyalsacavSi Slamis progresuli daleqva didi zomis<br />
naleqebis warmoqmniT wyalsacavis daboloebebze da<br />
wvrili minarevebiT mTels wyalsacavSi<br />
stronciumis da sxva radioaqtiuri nivTierebebis<br />
SesaZlo dagroveba<br />
fskeris datvirTvis Sewyveta da minarevebis Semcireba<br />
mdinaris qveda dinebaSi<br />
hidro naleqebiis wonasworobis Secvla mdinaris qveda<br />
dinebaSi, napirebis SesaZlo eroziiT.<br />
Slamis daleqvis mkveTri Semcireba enguris<br />
wyalsacavSi.<br />
motivtive masalebis dagroveba (morebis, totebis,<br />
naxerxis narCenebis da a.S.) momavali kaSxalis zemoT<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
saSualo<br />
─<br />
?<br />
─<br />
saSualo<br />
+<br />
maRali<br />
─<br />
saSualo<br />
xudonis kaSxalidan gamoSvebuli wylis xarisxis monitoringi;<br />
wyalgamSvebidan gaSvebuli wylis nakadis marTva sxvadasxva simaRleze<br />
anoqsikuri wylebis gaSvebis Tavidan asacileblad.<br />
saxifaTo nivTierebebis SemTxveviTi daRvris Tavidan acileba da sakanalizacio<br />
sistemebis Seqmna momavali hidroeleqtro sadgurebis Camdinare wylebisaTvis.<br />
eroziis sawinaaRmdego RonisZiebebi wyalgamyofze<br />
naleqebis donisa da xarisxis kontroli momaval tbaSi<br />
eroziis sawinaaRmdego RonisZiebebi wyalgamyofze<br />
stronciumis koncentraciis monitoringi naleqebSi<br />
aranairi RonisZieba SesaZlo gavlenis Sesarbileblad (SeuZlebelia fskeris<br />
Sluzis Cayeneba Camdinare Slamis Sesakaveblad, radgan momavali kaSxalis<br />
erTerTi amocanaa naleqebis Segroveba)<br />
napirebis eroziis monitoringi da napirebis gamagreba (saWiroebis SemTxvevaSi)<br />
aranairi RonisZieba<br />
motivtive xe-tyis mudmivad mocileba mdinaridan da SeSis saxiT gayidva<br />
saxerxebis narCenebis marTvis gaumjobeseba<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
114<br />
8. proeqtis winaswari inventarizacia gavlena<br />
garemoze da alternativebi<br />
garemoze mosalodneli gavlena warmodgenilia komponentebisa (fizikuri, biologiuri, socioekonomikuri<br />
da kulturuli) da miznebis kategoriis mixedviT. TiToeul gavlenasTan dakavSirebiT<br />
aseve mocemulia gavlenis Sesamcireblad saWiro RonisZienebi.<br />
gavlenisa da RonisZiebebis aRwera mocemulia 8-1 da 8-3 cxrilebSi.<br />
8.1 gavlena fizikur komponentebze<br />
8.1.1 gavlena klimatsa da haeris xarisxze<br />
haeris xarisxis droebiTi gauareseba (CP1)<br />
mSeneblobis etapis ganmavlobaSi haeris xarisxze aisaxeba zegavlena Semdegi faqtorebis gamo: (I)<br />
kaSxalis, gzebisa da sxva nagebobebis mSeneblobiT, qvis mopovebiTa da mtvreviT, gazrdili sagzao<br />
moZraobiT gamowveuli mtveri; (II) Zravebidan gamonabolqvi haeri (CO 2 da sxva saxis airi); (III) betonis<br />
qarxnidan warmoSobili kvamli;<br />
mikroklimati wyalsacavis siaxloves (FP1 & OP2)<br />
didi moculobis wyalsacavis arseboba, rac sicxisa da sicivis akumulirebas ganapirobebs,<br />
savaraudod gamoiwvevs adgilobrivi klimatis cvlilebas; Sedegad mosalodnelia: (I) wyalsacavis<br />
uaxloes teritoriaze temperaturisa da tenianobis zrda wylis aorTqlebis zrdis gamo; (II) nislis<br />
warmoqmna wyalsacavis Tavze da misi napirebis gaswvriv, rodesac temperatura gayinvis wertils<br />
miuaxlovdeba (gansakuTrebiT adre diliT zamTarSi); (III) zogierT SemTxvevaSi, wvimianobis sistemis<br />
Secvla (wyaro: berkampi da a.S., 2000).<br />
enguris kaSxalis aSenebiT gamowveuli adgilobrivi klimatis cvlileba wlebis ganmavlobaSi<br />
warmoadgenda msjelobis sagans, rogorc ukve aRiniSna $6.1.1.-Si. am teritoriaze mcxovrebi bevri<br />
adamianisaTvis enguris kaSxali zemo svaneTSi tenianobis momatebis mTavari mizezia; maTi azriT es<br />
arapirdapir gavlenas axdens adamianebisa da cxovelebis janmrTelobaze. momatebuli tenianobis<br />
uaryofiTi gavlena mosavalzec aisaxeba.<br />
magram zemo svaneTSi arsebuli yofili meteorologiuri sadgurebidan miRebuli monacemebis<br />
safuZvelze 90-iani wlebis bolos hidrometeorologiuri institutis (IHM), saqarTvelos<br />
mecnierebaTa akademiis mier Catarebulma kvlevis programam naTald aCvena, rom mniSvnelovani<br />
cvlilebebi mxolod wyalsacavis Tavze da wyalsacavis napirebidan 1-2 kilometris manZilze<br />
aRiniSneba. zemo velze klimati ar Secvlila wyalsacavis aSenebis mizeziT. wvimianobis wliuri<br />
maCveneblis mciredi zrda (+5%), romelic mestiaSi dafiqsirda XX saukunis ganmavlobaSi,<br />
gamowveulia regionaluri an globaluri cvlilebebiT. hidrometeorologiuri institutis<br />
xelmZRvanelis, b-ni begaSvilis azriT, regionaluri klimatis gavlena, gansakuTrebiT ki Savi<br />
zRvidan momavali teniani haeris masebi, gacilebiT ufro mniSvnelovania, vidre enguris wyalsacavis<br />
SesaZlo gavlena.<br />
rac Seexeba xudonis momaval kaSxals, adgilobriv klimatze gavlena igive iqneba, rac enguris<br />
kaSxalis SemTxvevaSi, da gamoixateba wyalsacavis Tavze da axlomdebare teritoriaze haeris<br />
temperaturis mniSvnelovani zrdiT, aseve zamTarSi nislis SesaZlo warmoqmniT. magram zemo velze<br />
wvimianobasa da klimatze mniSvnelovani cvlileba mosalodneli ar aris.<br />
globaluri saTburis efeqtis xelSewyoba (OP1)<br />
xudonis wyalsacavidan saTburis (CO 2 da CH 4 ) airebis warmoqmna niSvnelovan pirdapir gavlenas ar<br />
moaxdens adhilobriv klimatze, magram mainc xels Seuwyobs globaluri klimatis Secvlas.<br />
kaSxalebis mSeneblobam SeiZleba xeli Seuwyos zogierTi saTburis airis warmoqmnas. xudonis<br />
kaSxalTan dakavSirebiT aseTi airebis warmoqmnis maCvenebeli gamoTvlebis mixedviT SeiZleba iyos 1-<br />
2 CO 2 g /kvsT (svensoni, 2005).<br />
proeqtis ganxorcielebis Semdeg wyalsacavi ganapirobebs ori tipis saTburis airis warmoqmnas:<br />
meTani (CH 4 ), romelic organuli nivTierebebis anaerobuli daSlis Sedegad warmoiqmneba da CO 2<br />
(naxSiris dioqsidi).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
115<br />
anaerobuli daSlis Sedegad savaraudod warmoiqmneba wyalbadis gogirdic (H 2 S), rasac wylis<br />
florasa da faunaze momwavleli gavlena moyveba Sedegad.<br />
aRniSnuli airebis gamoyofa jer kidev saWiroebs gansazRvras; amisaTvis gamoyenebul unda iqnes<br />
monacemebi saqarTveloSi an sxva qveyanaSi msgavs geografiul konteqstSi arsebuli wyalsacavebis<br />
Sesaxeb. (l.p. rosa da m.a. dos santosi, 2000).<br />
msgavs geografiul konteqstSi arsebuli wyalsacavebis Sesaxeb arsebuli monacemebi gviCvenebs, rom<br />
xudonis wyalsacavidan saTburis airebis warmoqmnis SefasebisaTvis Seswavlil unda iqnes sami<br />
mTavari faqtori (svensoni, 2005):<br />
• wyalSi arsebuli organuli nivTierebebis raodenoba (datborili ekosistemebebis naxSiris<br />
Semcveloba da biomasis raodenoba);<br />
• siRrme (wyalsacavis moculobisa da wyalsacavis zedapiris farTobis Sefardeba);<br />
• klimaturi pirobebi (ganedi).<br />
wyalsacavidan saTburis airebis warmoqmnis saerTo raodenoba ganixileba warmoqmnili CH 4 -is<br />
warmoqmnil CO 2 -ze mimatebis meTodiT:<br />
warmoqmnili CH 4 = [M-faqtori (%)]*[naxSiris Semcveloba (g/m 2 )]*[datborili farTobi (m 2 )]*[16/12<br />
(C – CH 4 )]*[21 (GWP)]<br />
warmoqmnili CO 2 = [100 – M-faqtori (%)]*[naxSiris Semcveloba (g/m 2 )]*[ datborili<br />
farTobi (m 2 )]*[44/12 (C – CO 2 )]<br />
M-faqtori (%) - meTanis fardobiTi raodenoba warmoqmnili saTburis airebis saerTo<br />
raodenobaSi. msgavs mdgomareobasTan dakavSrebiT arsebuli ramdenime hipoTezis Tanaxmad M-<br />
faqtori SeiZleba udrides 0-s an 1-s datborvidan 100 wlis Semdeg biomasis daSlis 50% an<br />
100%-s SemTxvevaSi, Sesabamisad.<br />
Tumca arsebul literaturul wyaroebSi ganxiluli SemTxvevebis mixedviT, airis warmoqmna<br />
SeiZleba sakmaod mniSvnelovani iyos, gansakuTrebiT zafxulSi, rodesac savaraudod adgili eqneba<br />
subtropikul temperaturas.<br />
magram iseTi Rrma da civi wyalsacavisaTvis, rogoric xudonis wyalsacavia, saTburis efeqti<br />
nebismier SemTxvevaSi naklebad mniSvnelovani iqneba vidre Termuli eleqtrosadgurebis SemTxvevaSi,<br />
ramdenadac xudonis wyalsacavis mSeneblobiT moxdeba organuli nivTierebebis zomieri raodenobis<br />
datborva (rac damokidebulia wyalsacavis datborvamde tyis gaCexvaze).<br />
8.1.2 gavlena niadagze, mTis ferdobis stabilurobasa da adgilobriv<br />
seismurobaze<br />
eroziisa da mewyerebis safrTxis zrda (CP2, FP5 & OP3)<br />
kaSxalis, gzebis, eleqtroxazebisa da a.S. mSeneblobisas proeqtis ganxorcielebis adgilze da<br />
mimdebare teritoriaze mcenareuli safari mocildeba.<br />
rac Seexeba Tavad kaSxals, xeebis micileba 80-ian wlebSi ganxorcielda, gansakuTrebiT marjvena<br />
napirze, ris Sedegadac gaSiSvlebul ferdobze daiwyo erozia (ix. suraTi 6.E). sxva adgilebSi wina<br />
samuSaoebis Sedegad Camoyalibebuli Zlieri erozia aSkaraa ferdobebze suraTebi (7.E - 7G) da<br />
savaraudod adgili eqneba xangrZliv gavlenas im SemTxvevaSi, Tu eroziis kontrolisaTvis araferi<br />
gakeTdeba.<br />
gzebis mSenebloba eroziis yvelaze mniSvnelovani wyaro iqneba da ganapirobebs gzis gawvriv<br />
ferdobebis destabilizacias im SemTxvevaSic ki, Tu gaTxriTi samuSaoebi saTanadod Sesruldeba.<br />
mTavari gza (jvaridan mestiamde) imave ferdobze xelaxla unda aSendes. axali gza amJamad<br />
arsebulze 200 metriT maRla unda iyos. kaSxalis sxvadasxva doneze misasvleli gza albaT cicabo<br />
ferdobebze aSendeba, enguris SemTxvevis msgavsad. danarCeni gzebi mSneblobamde da moSorebiT myof<br />
nagebobamde misasvlad an mowyvetil patara soflebTan xelaxla dasakavSireblad aSendeba.<br />
sxva damxmare saSualebebi (eleqtroxazebi, betonis qarxana, muSebis sacxovreblebi, sasawyobo<br />
teritoriebi, garaJebi) ZiriTadad velis boloSi ganlagdeba da mcire gavlenas iqoniebs ferdobis<br />
eroziaze. rac Seexeba eleqtro sadguris mSeneblobas, romelic ukve gaTxril qvabulSi<br />
ganxorcieldeba, samuSaoebis dros an maTi dasrulebis Semdeg misgan mniSvnelovani erozia<br />
mosalodneli ar aris.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
116<br />
mSeneblobis etapze tyeebis gaCexvam SeiZleba mewyerebis saSiSroeba gazardos Zlieri wvimebis<br />
SemTxvevaSi, xolo zamTarSi ferdobebze dabrkolebis mocilebis gamo gaizrdeba zvavsaSiSroeba.<br />
ferdobebis cudi stabilizacia mSeneblobis dros da mis Semdeg savaraudod gaauaresebs<br />
mdgomareobas eroziis TvalsazrisiT da gazrdis mewyerebis saSiSroebas.<br />
garda samSeneblo samuSaoebisa, wyalsacavSi wylis donis mniSvnelovani cvalebadoba Sevsebisa da<br />
sezonuri ciklis dros aseve ganapirobebs ferdobebis destabiliziacias wyalsacavis irgvliv da<br />
gazrdis mewyerebis saSiSroebas.<br />
sasoflo-sameurneo da tyis niadagebis dakargva (CP3 & FP6)<br />
wyalsacavis mSeneblobisa da Sevsebis etapebze sasoflo-sameurneo miwebi (saZovrebi, saxnavi miwebi<br />
da baR-bostnebi) da tyis niadagebi daikargeba im teritoriaze, romelic momavalSi daitboreba<br />
proeqtis ganxorcielebis adgilebSi da mimdebare teritoriaze.<br />
wyalgamyofis doneze dakarguli niadagebis zedapiri zomieri iqneba. magram zedapiris Sefaseba unda<br />
ganxorcieldes. dakarguli niadagebi ZiriTadad xaiSis SemogarenSi arsebuli sasoflo-sameurneo<br />
miwebi da ferdobebis qveda nawilSi mdebare tyis niadagebi iqneba.<br />
gavlena adgilobriv seismurobaze (FP7)<br />
didi wyalsacavebis avsebam SeiZleba adgilobrivi seismurobis riski gamoiwvios wylis wonisa da<br />
mis qvemoT arsebuli geologiuri formaciebis destabilizaciis gamo. xudonis SemTxvevaSi riskis<br />
Sesafaseblad saWiroa eqspertebis Careva.<br />
8.1.3 hidravlikuri zegavlena mdinaris qveda welSi<br />
rac Seexeba gavlenas wylis qveda dinebaze, kaSxali mdinaris Zalian mcire monakveTs (2 km) Seexeba<br />
momaval kaSxalsa da enguris tbis zeda daboloebas Soris. Sexebis werilis centri iqneba<br />
wyalgamSvebis monakveTi (momaval kaSxalsa da momaval hidro eleqtro sadgurs Soris).<br />
mosalodneli ar aris mniSvnelovani gavlena mdinare enguris qveda welsa da mdinare eriswyalze.<br />
mSeneblobis dros wylis nakadze mniSvnelovani gavlenis ararseboba (CP4 & CP5)<br />
mSeneblobis etapze:<br />
• wylis nakadi gaagrZelebs 80-ian wlebSi aSenebuli wyalgamSvebis gavliT dinebas (ix.<br />
suraTebi 6A - 6D). wylis nakadis sistemis aranairi cvlileba ar aris mosalodneli;<br />
• mSeneblobis etapze wylis moxmareba muSebis sacxovrebeli adgilisaTvis, betonis<br />
damuSavebisaTvis (qviSis recxva da kondicireba), aseve sxva daniSnulebisaTvis albaT mcire<br />
iqneba. amdenad, wylis nakadis mniSvnelovani Semcireba mosalodneli ar aris zamTarSic ki,<br />
rodesac wylis nakadi minimaluria (daaxloebiT 20 m 3 /wm)<br />
wylis nakadis droebiTi moSla wyalsacavis Sevsebis dros (FP2)<br />
wyalsacavis Sevseba Zalin cota xans gagrZeldeba (daaxloebiT 130 dRe zamTarSi wylis minimaluri<br />
nakadis, daaxloebiT 20 m 3 /wm-is, gaTvaliswinebiT; daaxloebiT 20 dRe, saSualo nakadis 130 m 3 /wm-is<br />
gaTvaliswinebiT da 20 dReze naklebi gvian gazafxulze an adre zafxulSi).<br />
wyalsacavis Sevsebis etapze mosalodnelia wylis nakadis moSla an mniSvnelovani Semcireba<br />
mdinaris qvemo welSi an enguris tbaSi.<br />
SeiZleba miviCnioT, rom mdinareze hidravlikuri gavlena mcire iqneba misi droebiTi xasiaTisa da<br />
gavlenis qveS myofi mdinaris monakveTis sigrZis gamo (daaxloebiT 13 km).<br />
qvemoT Sefasebulia enguris tbis marTvaze arapirdapiri gavlena.<br />
wylis nakadis moSla wyalgamSvebis monakveTSi (OP5)<br />
eqspluataciis etapze wylis nakadi wyalgamSvebis monakveTze, daaxloebiT 200 m-ze ( = mdinaris<br />
monakveTi momaval kaSxalsa da momavali eleqtro sadguris gamSveb wertils Soris) moiSleba an<br />
mniSvnelovnad Semcirdeba, garda wylis nakadis momatebis sezonisa (gviani gazafxuli-adre<br />
zafxuli), rodesac wyalgadasaSvebebi daicleba.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
117<br />
wylis nakadis xelovnurad Seqmna momavali hidro eleqtrosadguris qvemoT (OP6)<br />
rodesac xudonis hidro eleqtrosadguri amuSavdeba, mdinaris hidravlikuroba momavali<br />
hidroeleqtro sadguris gamSveb wertilsa da enguris tbas Soris (daaxloebiT 13 km)<br />
gakontroldeba xudonis hidravlikuri marTvis saSualebiT: (I) sezonuri hidrologiuri reJimis<br />
regulireba bunebriv mdgomareobasTan SedarebiT, wylis momatebuli nakadiT wylis dabali donis<br />
periodebSi (zamTarSi) da wylis Semcirebuli nakadiT wylis donis awevis periodSi (zafxulSi); (II)<br />
datborvis SesaZlo kleba gvian gazafxulsa da adreul zafxulze wyalsacavis sezonuri avsebis<br />
ganmavlobaSi; (III) wyalgadaSvebis nakadisa da mdinaris donis dRiuri cvalebadoba turbinuli<br />
reJimis gamo; (IV) wyalgadaSvebis moSla turbinebis gaCerebis dros (mag., hidroeleqtrosadguris<br />
teqmomsaxurebis mizniT).<br />
gavlena wylis nakadze enguris kaSxalis qvemoT (OP7)<br />
enguris kaSxalis qvemoT arc mdinare enguris da arc mdinare eriwyalis wylis nakadze ar<br />
imoqmedebs momavali kaSxalis mSeneblobiT ganpirobebuli hidrologiuri cvlilebebi, ramdenadac<br />
enguris kaSxalis hidrologiuri marTva ucvleli rCeba. komunaluri-sayifacxovrebo wylis nakadis<br />
CaSveba klavac gagrZeldeba mdinare enguris qveda welSi.<br />
8.1.3 gavlena wyalsacavebis hidravlikur marTvaze<br />
gavlena enguris wyalsacavze wyalsacavis Sevsebis etapze (FP3)<br />
momavali wyalsacavis pirvel Sevsebas ramdenime dRidan ramdenime kviramde periodi daWirdeba,<br />
sezonisda mixedviT (daaxloebiT 130 dRe zamTarSi wylis minimaluri 20 m 3 /wm-is nakadiT; daaxloebiT<br />
20 dRe, saSualo nakadis 130 m 3 /wm-is gaTvaliswinebiT da 20 dReze naklebi gvian gazafxulze an adre<br />
zafxulSi). wylis nakadis Cadineba enguris tbaSi SeiZleba moiSalos, rac savaraudod aisaxeba<br />
enguris wyalsacavis donesa da hidravlikur marTvaze.<br />
axali wyalsacavis Sevsebis etapis Semdeg (OP8)<br />
Sevsebis etapze mdinare enguris sistema etapobrivad Seicvleba gamdinaredan mdgar mdgomareobamde,<br />
rac gamowveuli iqneba Rrma wyalsacaviT, romelic mdinaris qveda nawils daikavebs (maqsimaluri<br />
siRrme: daaxloebiT 170 m), moculoba 130mm 3 da enguris tbaze naklebi zedapiri (4 km 2 - 13,5 km 2 ).<br />
wyalsacavi datboravs enguris velis daaxloebiT 8 kilometrian monakveTs, 3.5 km nenskras vels da<br />
daaxloebiT 1 km xaiSuras vels.<br />
momaval wyalsacavSi mniSvnelovani sezonuri donis cvalebadoba dafiqsirdeba (igive, rac enguris<br />
tbis amJamad arsebuli mdgomareoba). wyalsacavi sruli mowodebis dones uzrunvelyofs gvian<br />
zafxulidan adre Semodgomamde. wylis done Semcirdeba gviani Semodgomis ganmavlobaSi da adre<br />
zamTarze, Sua zamTarSi ki minimalur dones miaRwevs.<br />
gavlena enguris wyalsacavze eqspluataciis etapze (OP9)<br />
momavali kaSxalis qvemoT sezonuri hidrologiuri modelis xelovnurad Seqmnam (ix. OP6) SeiZleba<br />
mniSvnelovani gavlena moaxdinos wylis sezonuri donis diapazonze da enguris wyalsacavis<br />
marTvaze. wylis maRali donis periodSi (gvian gazafxuli - adre zafxuli), enguris tbis Sevsebis<br />
periodi ufro xangrZlivi iqneba xudonis wyalsacavis Sevsebis gamo. da piriqiT, wylis dabali<br />
donis periodebSi (zamTarSi) enguris wyalsacavSi wylis done naklebad daiwevs xudonis tbdan<br />
wylis turbinuli nakadis gamo, rac wylis bunebriv nakadze meti iqneba. enguris tbaSi wylis donis<br />
diapazoni savaraudod Semcirdeba amJamad arsebul mdgomareobasTan SedarebiT.<br />
8.1.4 gavlena wylis xarisxze<br />
mdinaris qveda welSi wylis xarisxis gauareseba mSeneblobis periodSi (CP6, CP7 & CP8)<br />
mSeneblobis etapis ganmavlobaSi momavali kaSxalisa da enguris wyalsacavis qvemoT wylis xarisxi<br />
13 km monakveTze savaraudod ramdenime faqtoris gavlenas ganicdis:<br />
• mdinaris qveda welSi xudonis teritoriaze mosalodnelia daleqili minarevebis zrda wylis<br />
mcenareuli safariT daufaravi zedapirebis gadarecxvisa da eroziis gamo;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
118<br />
• savaraudod muSebis sacxovrebeli adgilidan warmoqmnili Camdinare wylebisa da narCenebis<br />
gamo adgili eqneba zedapiruli da gruntis wylebis fizikuri, qimiuri da baqteriologiuri<br />
xarisxis Semcirebas, Tu ar Seiqmneba Camdinare wylebis gadamamuSavebeli sistema;<br />
• aseve savaraudod adgili eqneba zedapirul da gruntis wylebSi saxifaTo siTxeebis (sawvavi,<br />
zeTi, momwamvleli nivTierebebi) gaJonvas da SemTxveviT CaRvras satransporto saSualebebis<br />
arsebobis, Zravebisa da masalebis Sesanaxi adgilebis, gruntis amoRebis adgilebis arsebobis<br />
gamo.<br />
SeiZleba gavlena aRiniSnos enguris tbis wylis xarisxzec, magram SedarebiT naklebi doziT vidre<br />
wyalsacavSi, sadac adgili eqneba nivTierebebis gaxsnasa da daleqvas.<br />
wylis xarisxi momaval wyalsacavSi (OP11)<br />
Sevsebis periodSi da Semdgom momaval wyalsacavSi savaraudod aRiniSneba wylis xarisxis<br />
gauareseba Semdegi mizezebis gamo: (I) datborili organuli nivTierebebis (niadagebi da mcenareuli<br />
safari) daSla, sakvebi nivTierebebis koncentraciis zrdasTan erTad, rac savaraudod Jangbadis<br />
raodenobis Semcirebas ganapirobebs; (II) xaiSSi dabinZurebis savaraudo wyaroebis (saxlebi,<br />
maRaziebi, garaJebi..) datborva. magram Sewydeba komunaluri narCenebiT dabinZureba xaiSis<br />
mosaxleobis mier.<br />
eqspluataciis etapis ganmavlobaSi momavali kaSxali bunebrivi da anTropuli organuli<br />
nivTierebebis garkveul nakads miiRebs wyalgamyofidan. mineraluri da organuli naerTebis<br />
koncentracia wesiT dabal doneze unda SenarCundes. SesaZloa aseve adgili hqondes qronikul<br />
Senakadebs xudonis nagebobebidan.<br />
Tumca wylis xarisxi etapobrivad aRdgeba ramdenime wlis ganmavlobaSi, ramdenadac datborviT<br />
ganpirobebuli damabinZurebeli da sakvebi nivTirebebi wyalsacavSi wylis swrafi ganaxlebis gamo<br />
wylis nakads gayveba. xudonis wyalsacavi savaraudod oligotrofikuli xasiaTis iqneba.<br />
momaval wyalsacavSi adgili eqneba wylis sezonur Termul da qimiur stratifikacias, rac<br />
gamowveuli iqneba misi siRrmiT. sxvadasxvaobebi sezonur hidrologiur da klimatur sxvaobebze<br />
iqneba damokidebuli. zafxulSi Rrma fena (hipolimnioni) warmodgenili iqneba civi, anoqsikuri da<br />
uxarisxo wyliT, xolo zeda done warmodgenili iqneba Tbili da JangbadiT gamdidrebuli wyliT.<br />
stratifikacia SeiZleba gaqres gvian Semodgomaze da gazafxulze wylis mTlianad Serevis gamo.<br />
mdinaris qveda welSi wylis xarisxis gauareseba saeqspluatacio etapze (FP8, FP9 & FP10)<br />
gadamuSavebuli wylis temperaturam da xarisxma SeiZleba gavlena moaxdinos mdinaris 13 km<br />
monakveTze momaval kaSxalsa da enguris tbas Soris. gavlena damokidebuli iqneba stratifikaciis<br />
modelze da eleqtro sadgurze Semavali wylis donis awevaze, aseve komunaluri da sayofacxovrebo<br />
wylis gaSvebaze. zafxulSi gadamuSavebuli wyali savaraudod civi iqneba da mas dabali<br />
Jangbadianoba an anoqsikuroba, aseve uxarisxoba daaxasiaTebs.<br />
gaTvaliswinebul unda iqnes xudonis nagebobebidan saxifaTo siTxeebis (sawvavis, zeTis,<br />
sayofacxovrebo da samrewvelo Camdinare wylebis) SemTxveviTi daRvris saSiSroebac.<br />
8.1.5 gavlena myari masalebis gadatanasa da dagrovebaze<br />
Slamis daleqva momaval wyalsacavSi<br />
momavali kaSxali bariers Seqmnis naleqebis gadatanis TvalsazrisiT. msxvili zomisa da mZime<br />
naleqebi (msxvili da wvrili qvebi, granulebi) ZiriTadad dagrovdeba wyalsacavis daboloebebze<br />
(enguris, nenskrasa da xaiSuras velebze), Tumca qviSa da Slami etapobrivad mTlian wyalsacavSi<br />
daileqeba. xangrZlivi drois ganmavlobaSi wyalsacavs igive maxasiaTeblebi eqneba, rac enguris<br />
wyalsacavs.<br />
Semdgom etapze, danaleqebis raodenobis mixedviT, Slamis fena wyalsacavis mTlian fskers<br />
dafaravs.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
119<br />
naleqebSi stronciumis dagrovebis safrTxe aRniSnulia rogorc stronciumiT dabinZureba;<br />
aRniSnuli safrTxe amJamad svaneTis zogierT nawilSi arsebobs. aRniSnuli gavlenis ukeTesad<br />
Sesafaseblad aucilebelia dawvrilebiTi informacia da ZiriTadi monacemebi naleqebis analizis<br />
Sesaxeb.<br />
motivtive masalebis dagroveba momaval wyalsacavSi (FP12 & OP16)<br />
Sevsebisa da eqspluataciis etapze motivtive masalebi (wyalgamyofidan da datborili tyeebidan<br />
wamoRebuli morebi da totebi, saxerxis narCenebi..) dagrovdeba momaval wyalsacavSi, napirebsa da<br />
kaSxalis zemoT, radganac igive moxda enguris tbis SemTxvevaSic (enguris wyalsacavidan weliwadSi<br />
daaxloebiT 1000 m3 xe-tye gaaqvT).<br />
droTa ganmavlobaSi enguris wyalsacavSi motivtive masalebis dagroveba Semcirdeba.<br />
naleqebis gavlena mdinareze momaval kaSxali kaSxalis qvemoT (OP14)<br />
momavali kaSxalis qvemoT mdinaris 13 km monakveTze naleqebis dagroveba gamoiwvevs kaSxalis qvemoT<br />
fskeris datvirTvis SeCerebas da daleqili minarevebis mniSvnelovnad Semcirebas. savaraudod<br />
adgili eqneba hidro-naleqebis wonasworobis cvlilebebs mdinaris am monakveTSi, rac mdinaris<br />
napirebis erozias da mdinaris fskeris daRarvas gamoiwvevs.<br />
mdinare eggursa da eriwyalze, enguris kaSxalisa da hidro eleqtro sadguris qveda nawilze<br />
aranairi gavlena ar aris mosalodneli. xudonis proeqtis ganxorcielebam gavlena ar unda iqonios<br />
enguris qveda welis naleqebis hidrodinamikaze, magram enguris hidroeleqtri sadguris marTva<br />
SeiZleba SesamCnevad Seicvalos. faqtiurad, mdinare enguris qveda weli ukve ganicdis enguris<br />
kaSxalis gavlenas. wylis nakadis nakleboba mdinaris fskerze Senakadebis mier motanili<br />
minarevebis mniSvnelovani raodenobis daleqvas iwvevs, rac eroziis sistemaSi, mdinaris kurssa da<br />
fskeris donis momatebaSi mniSvnelovan cvlilebebs ganapirobebs.<br />
Slamis daleqvis Semcireba enguris wyalsacavSi (OP15)<br />
momatebuli eroziis gamo naleqebis gadatana enguris wyalsacavSi droebiT gaizrdeba mSneblobis<br />
dros da mis Semdgom xanmokle periodis ganmavlobaSi (gansakuTrebiT axali gzebis mSeneblobisas.<br />
magram rodesac momavali kaSxali gaivseba, enguris kaSxalSi mosalodnelia Slamis daleqvis<br />
mniSvnelovani Semcireba. xudonis proeqtis erTerTi mizania "naleqebis xafangis" efeqtis Seqmna:<br />
proeqtis mizania gaizardos enuris hidroeleqtro sadguris sasargeblo eqspluataciis vada.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
121<br />
cxrili 8-2: biologiuri komponentebis gavlena da saTanado RonisZiebebi<br />
mSeneblobis etapi<br />
CB<br />
biologiuri<br />
komponentebi<br />
SesaZlo gavlena<br />
gavlenis<br />
done<br />
pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
CB1<br />
CB2<br />
CB3<br />
mcenareuli<br />
safari<br />
tyis<br />
resursebi<br />
wylis flora<br />
da fauna<br />
xudonis<br />
qvemoT<br />
mcenareuli safaris moSla kaSxalis, axali gzebis,<br />
eleqtro xazebisa da a.S. mSeneblobis adgilze, aseve<br />
eroziiT dazianebul ferdobebze. mcenareebis<br />
gavrcelebis adgilebis, endemuri da SesaZlo daculi<br />
mcenareebis jiSebis ganadgureba.<br />
tyis resursebis (farTofoTlovani da wiwvovani), arasatyeo<br />
resursebisa da saZovrebis ganadgureba kaSxalis,<br />
axali gzebis, eleqtro xazebisa da a.S. mSeneblobis<br />
adgilze, aseve eroziiT dazianebul ferdobebze.<br />
xudonis teritorize mdinaris qvemo welis da mcired<br />
enguris tbis biologiuri Rirebulebis dakargva<br />
qronikuli an SemTxveviTi dabinZurebisa da Slamis<br />
gazrdili raodenobiT daleqvis gamo. Tevzis savaraudo<br />
gawyveta.<br />
─<br />
zomieri<br />
─<br />
zomieri<br />
─<br />
zomieri<br />
garemos dacvis valdebulebebis daweseba samuSaoebSi CarTuli kompaniebisaTvis.<br />
mSeneblobis Semdgom mcenareuli safaris ganaxleba da ferdobebze tyeebis<br />
xelaxla gaSeneba wyalsacavisa da kaSxalis SemogarenSi (rogorc kompensacia<br />
da/an ferdobebis dacvis RonisZieba teritoriis irgvliv). daculi jiSebis<br />
adgilebis lokalizacia da dacva. samuSao adgilis mimdebare teritoriis dacva<br />
saWiroebis SemTxvevaSi.<br />
samuSao adgilze im xeebis moWra da gayidva, romelic isedac dazi<strong>and</strong>eba.<br />
muSebisaTvis kodeqsis daweseba xeebis ukanono moWris prevenciis<br />
gaTvaliswinebiT.<br />
kompensaciis gadaxda miwis mesakuTreTaTvis.<br />
eroziis kontroli. mcenareuli safaris ganaxleba mSeneblobis Semdeg.<br />
sadrenaJo da naleqebis sistemebis ganxorcieleba gamdinare wylebisaTvis.<br />
Camdinare wylebis gawmendis droebiTi sistema. saxifaTo siTxeebis gaJonvisa da<br />
SemTxveviTi daRvris prevencia. EMS ganaxleba<br />
CB4<br />
CB5<br />
wylis flora<br />
da fauna<br />
jvaris qvemoT<br />
veluri buneba<br />
jvaris teritorize mdinaris qvemo welis biologiuri<br />
Rirebulebis dakargva mdinaris fskerze daleqili<br />
minarevebisa da masalebis eqstraqciebis sxvagvari<br />
gavlenis gamo.<br />
gavlena teritoriaze arsebul velur bunebaze (maT<br />
Soris cxovelebze, endemur da savaraudod dacul<br />
jiSebze):<br />
- mcenareebis gavrcelebis adgilebis (ZiriTadad<br />
tyeebis) ganadgureba;<br />
- cxovelebis gadaxvewa xmauris, adamianebis gamoCenisa<br />
da sagzao moZraobis gamo;<br />
SemTxveviTi sikvdilianoba gazrdili sagzao moZraobis<br />
gamo;<br />
brakonieroba muSebis mier;<br />
─<br />
zomieri<br />
─<br />
zomieri<br />
saTanado adgilisa da procesis SerCeva masalebis eqstraqciisaTvis.<br />
mdinareSi danaleqi minarevebis koncentraciis monitoringi.<br />
sakompensacio RonisZiebebi mSeneblobis Semdgom tyisa da mcenareebis<br />
gavrcelebis sxva adgilebis aRsadgenad, romelic gavlenis qveS moeqceva (Tu<br />
saWiroa).<br />
garemos dacvis valdenulebebis daweseba kompaniebisaTvis: satransporto<br />
saSualebebis siCqaris SezRudva, Zlieri xmauris (afeTqebebis) drois<br />
gansazRvrisas faunaze gavlenis gaTvaliswineba (mag., xmauris Tavidan acileba<br />
gamravlebis periodSi).<br />
muSebisaTvis kodeqsis daweseba brakonierobis prevenciis gaTvaliswinebiT.<br />
veluri bunebisa da nadirobis monitoringi da kontroli.<br />
CB6<br />
daculi<br />
teritoriebi<br />
mSeneblobis etapis aranairi gavlena dacul<br />
teritoriebze.<br />
O<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
122<br />
wyalsacavis gavsebis etapi<br />
FB<br />
biologiuri<br />
komponentebi<br />
SesaZlo gavlena<br />
gavlenis<br />
done<br />
pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
FB1<br />
FB2<br />
mcenareuli<br />
safari<br />
tyis<br />
resursebi<br />
mcenareuli safaris datborva momavali wyalsacavis<br />
teritoriaze, Sedegad mcenareebis gavrcelebis<br />
adgilebis, endemuri da SesaZlo daculi mcenareebis<br />
jiSebis ganadgureba.<br />
tyis resursebis (farTofoTlovani da wiwvovani)<br />
datborva, arasatyeo resursebi da saZovrebi datboril<br />
teritoriaze.<br />
─<br />
zomieri<br />
─<br />
zomieri<br />
SesaZlo sakompensacio RonisZiebebi: (I) wyalgamyofis dacva da tyeebis<br />
ganaxleba; (II) eleqtroenergiis kompaniis Careva tyis teritoriebis da daculi<br />
teritoriis dacvis statusis ganxorcielebaSi; (III) mcenareTa daculi jiSebis<br />
araadgilobrivi dacva (saWiroebis SemTxvevaSi)<br />
wyalsacavis Sevsebamde samuSao adgilze im xeebis moWra da gayidva, romelic<br />
isedac dazi<strong>and</strong>eba - arakomerciuli xe-tyis mocileba an adgilze dawva.<br />
kompensaciis gadaxda tyis mflobelebisaTvis.<br />
SesaZlo sakompensacio RonisZiebebi: tyis marTvis normebis gaumjobeseba<br />
mimdebare teritoriaze; xe-tyisa da sawvavi SeSis moWris monitoringi da<br />
kontroli.<br />
FB3<br />
FB4<br />
FB5<br />
veluri buneba<br />
wylis flora<br />
da fauna<br />
wylis flora<br />
da fauna<br />
xmeleTis jiSebis, maT Soris cxovelebis, endemuri da<br />
daculi jiSebis gavrcelebis adgilebis dakargva.<br />
datborili teritoriebidan cxovelebis gadaxvewa, rac<br />
savaraudod droebiT da arapirdapir gavlenas iqoniebs<br />
axlomdebare teritoriis faunaze. barieris efeqti<br />
wyalsacavis Sevsebis gamo.<br />
wylis florasa da faunas gavrcelebis adgilebis<br />
Secvla datboril teritoriaze da gamdinare wylis<br />
Tevzis jiSebis, maT Soris endemuri jiSebis (Tevzisa<br />
da kiborCxalebis) gaqrobac.<br />
barieris efeqti wylis florisa da faunisaTvis,<br />
gansakuTrebiT ki reproduqciuli migraciisaTvis<br />
enguris wyalsacavidan mdinaris zemo welisken.<br />
─<br />
zomieri<br />
─<br />
zomieri<br />
─<br />
dabalidan<br />
zomieramde<br />
SesaZlo sakompensacio RonisZiebebi: (I) wyalgamyofis dacva da tyeebis<br />
ganaxleba; (II) eleqtroenergiis kompaniis Careva tyis teritoriebis da daculi<br />
teritoriis dacvis statusis ganxorcielebaSi;<br />
aranairi RonisZieba SesaZlo gavlenis Sesamcireblad<br />
aranairi RonisZieba SesaZlo gavlenis Sesamcireblad (Tevzebis gamSvebi<br />
mowyobilobis uzrunvelyofas azri ar aqvs kaSxalis simaRlis gamo)<br />
FB6<br />
wylis flora<br />
da fauna<br />
momaval wyalsacavSi Tevzebis biomasis zrda da tbis<br />
florisa da faunis ganviTareba mikrofagebisa da<br />
xorcis mWameli zRvis jiSebis safuZvelze. Cveulebrivi<br />
kalmaxebi tbis ekologias SeeCvevian. Tevzaobis<br />
gazridili resursi.<br />
zomieri<br />
momaval tbaSi axal garemosTan Seguebuli Tevzis komerciuli Rirebulebis<br />
jiSebis SeSveba (iseTi jiSebis, rogoric aris kalmaxi da organuli)<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
123<br />
saeqspluatacio etapi<br />
OB<br />
biologiuri<br />
komponentebi<br />
SesaZlo gavlena<br />
gavlenis<br />
done<br />
pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
OB1<br />
mcenareuli<br />
safari<br />
mcenareuli safaris cvlileba wyalsacavis axlos da<br />
mdinaris qvemo welSi adgilobrivi klimatis da<br />
gruntis wylebis donis cvlilebis gamo.<br />
─<br />
zomieri<br />
wyalsacavis irgvliv ferdobebze mcenareuli safaris da tyis ganaxleba<br />
adaptirebuli jiSebiT.<br />
OB2<br />
tyis<br />
resursebi<br />
teritoriaze tyis resursze zewolis cvlileba:<br />
zewolis Semcireba sofeli xaiSis gaqrobis gamo,<br />
magram zewolis gazrda axali misasvleli gzebis gamo.<br />
+ /-<br />
zomieri<br />
gamqrali tyeebis adgilze mcenareuli safaris aRdgena da wylis dacvis<br />
statusis ganxorcieleba wyalsacavis SemogarenSi - kontroli xeebis<br />
aralegalur moWraze.<br />
OB3<br />
OB4<br />
OB5<br />
OB6<br />
wylis flora<br />
da fauna<br />
momaval<br />
wyalsacavSi<br />
wylis flora<br />
da fauna<br />
mdinaris qveda<br />
welSi<br />
veluri buneba<br />
veluri buneba<br />
stabiluri tbis florisa da faunis progresuli<br />
damkvidreba (ZiriTadad mdinaris qveda welSi,<br />
zooplanqtoni mikrofagebi da xorcis mWameli<br />
pelagiuri Tevzebi).<br />
qviriTis dasadebad saWiro fskeris ararseboba<br />
sezonuri donis sxvadasxvaobis gamo.<br />
axali saTevzao resursis Seqmna.<br />
mdinaris qveda welSi wylis florisa da faunis<br />
biocenozis degradacia Semdegi mizezebis gamo: (I)<br />
nakadis Sewyveta wyalgamSvebis monakveTSi; (II) wylis<br />
donis yoveldRiuri da sezonuri cvlilebebi, romelic<br />
dakavSirebulia hidro eleqtrosadguridan gamomavali<br />
gadamuSavebuli wylebiT; (III) uxarisxo da civi nakadi<br />
(sakmao raodenobis jiSebis gauCinareba, kalmaxis<br />
qviriTobis Sesabamisi fskeris dakargva..).<br />
kaSxali iqneba barieri enguris kaSxalidan mdinaris<br />
zeda welisaken Cveulebrivi kalmaxis reproduqciuli<br />
migraciisaTvis.<br />
mcenareeebisa da cxovelebis gavrcelebis adgilebis<br />
ganadgureba da wyalsacavis barieris efeqti. veluri<br />
bunebis faunis (amfibiebis, wylis frinvelebis,<br />
ZuZumwovrebis) adaptacia axal garemosTan.<br />
biologiuri sxvadasxvaobis warmoSoba wyalsacavis gamo<br />
(axali gavrcelebis adgilebis, gadamfreni<br />
frinvelebisaTvis dasasvenebeli adgilis da wylis<br />
florisa da faunis jiSebisaTvis gavrcelebis<br />
adgilebis Seqmna...)<br />
─ / +<br />
zomieri<br />
─<br />
zomieri<br />
─<br />
zomieri<br />
+<br />
dabali<br />
Tevzebisa da TevzWeris marTvis gegma wyalsacavisaTvis.<br />
Tevzis moSeneba momaval tbaSi komerciuli Rirebulebis adaptirebuli jiSis<br />
momravlebiT (kalmaxi da oraguli).<br />
qviriTis dadebis Sesabamisi motivtive xelovnuri saSualebebis Seqmna.<br />
wyalsacavsa da zeda welis Senakadebs (enguri, nenskra, xaiSura) Soris kavSiris<br />
saTanadod SenarCuneba tbis kalmaxis gamravlebis mizniT.<br />
wyalsacavSi Tevzis monitoringi; sacdeli TevWera badis saSualebiT unda<br />
gaanxorcieldes.<br />
komunaluri da ekologiuri wylis minimaluri nakadis SenarCuneba mdinaris<br />
wyalgamSvebis monakveTSi.<br />
Tevzebis gamSvebi mowyobilobis uzrunvelyofas azri ar aqvs kaSxalis<br />
simaRlis gamo;<br />
Tevzis raonodebis monitoringi mdinareSi eleqtro eqsperimentuli<br />
TevzsaWeriT.<br />
SesaZlo sakompensacio RonisZiebebi: tyis teritoriebis dacvis statusis<br />
ganxorcieleba wyalsacavis SemogarenSi.<br />
aranairi RonisZieba<br />
OB7<br />
daculi<br />
teritoriebi<br />
aranairi gavlena dacul teritoriebze.<br />
O<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
125<br />
8.2 gavlena biologiur komponentebze<br />
8.2.1 gavlena xmeleTis ekosistemebsa da biologiur<br />
nairsaxeobebze<br />
mcenareuli safaris ganadgureba da datborva (CB1 & FB1)<br />
mSeneblobis etapze sxvadasxva nagebobis adgilze (kaSxali, axali gzebi, eleqtro xazebi) da<br />
maT SemogarenSi mcenareuli safari ganadgurdeba an gavlenas ganicdis, rasac pirdapiri<br />
(mcenareulis mocileba mSeneblobamde) an arapirdapiri Sedegebi (ferdobis destabilizacia<br />
da erozia, gansakuTrebiT gzis mSeneblobisas) moyveba. ganadgurebuli mcenareuli safaris<br />
Sefaseba garemos kvlevis am etapze SeuZlebelia.<br />
wyalsacavis Sevsebis etapze, mdinaris 4km 2 farTobze, napirze mdgari mcenarebi da ferdobis<br />
tyeebi daitboreba.<br />
mcenareuli safaris ganadgurebas SemdgomSi mcenareebis gavrcelebis arealis ganadgureba da<br />
am adgilTan dakavSirebuli biologiuri nairsaxeobebis gaqroba moyveba, rac savaraudod<br />
endemuri da/an daculi mcenareebis jiSebis gadaSenebas, aseve velur bunebasa da tyis<br />
resursebze gavlenas ganapirobebs (ix. qvemoT).<br />
aRniSnuli gavlena SeiZleba SevafasoT rogorc: uaryofiTi, mudmivi, adgilobrivi da<br />
nawilobriv ganeitralebadi. gavlenis done SeiZleba zomierad miviCnioT.<br />
mcenareuli safaris cvlileba wyalsacavis axlomdebare teritoriaze (OB1)<br />
wyalsacavis axlomdebare teritoriebze mcenareuli safari savaraudod Seicvleba<br />
adgilobrivi klimatisa da gruntis wylebis donis cvlilebis gamo, rasac moyveba mezobili<br />
xis jiSebis progresuli warmoSoba.<br />
momavali tbis mniSvnelovani sezonuri cvlilebebis gamo wyalsacavis irgvliv<br />
wyalmcenareebis (hidrofitebisa da helofitebis) ganviTareba ar aRiniSneba. sanapiroze<br />
warmoSobili yovelwiuri balaxeuli mcire raodenobiT gaizrdeba wyalsacavis napirebze,<br />
ramdenadac zamTarSi aq dabali temperatura iqneba.<br />
mdinaris qveda welSi sanapiros mcenareuli safari SeiZleba aseve Seicvalos mdinaris<br />
nakadis cvlilebebisa da gruntis wylis dabali donis gamo.<br />
gavlena SeiZleba Sefasdes Semdegnairad: uaryofiTi, mudmivi, adgilobrivi (wyalsacavi da 10<br />
km sigrZis mdinaris monakveTi). gavlenis done SeiZleba Sefasdes rogorc "dabali".<br />
tyis resursebis ganadgureba da datborva (CB1 & FB2)<br />
wyalsacvis mSeneblobisa da Sevsebis etapebi gamoiwvevs tyis resursebis (farTofoTlovani da<br />
wiwvovani), arasatyeo resursebisa da saZovrebis ganadgurebas kaSxalis, axali gzebis agebis,<br />
eleqtro xazebis gayvanis gamo. aRniSnul etapebs Sedegad moyveba aseve ferdobebis datborva<br />
da destabilizacia.<br />
pirdapiri gavlenis garda, teritoriaze muSebis arsebobiT ganpirobebulma saqmainobam<br />
SeiZleba tyeebze da tyis sxva resursebze damatebiTi zewola gamoiwvios.<br />
bunebrivi tyis resursebis dakargvis Sefaseba garemos dacvis sakiTxebis kvlevis am etapze<br />
SeuZlebelia.<br />
gavlena SeiZleba Sefasdes Semdegnairad: uaryofiTi, mudmivi, adgilobrivi (wyalsacavi,<br />
mSeneblobis obieqtebi da Semogareni). gavlenis done SeiZleba Sefasdes rogorc "saSualo".<br />
gavlena velur bunebaze (CB5 & FB3)<br />
mSeneblobis etapze gavlenas ganicdis mocemul teritoriaze arsebuli fauna (maT Soris<br />
gareuli cxovelebi, savaraudod endemuri jiSebi da/an daculi jiSebi). gavlena<br />
ganpirobebuli iqneba Semdegi faqtorebiT: (I) gavrcelebis adgilebis (ZiriTadad tyis)<br />
ganadgureba; (II) xmauri, sagzao moZraoba da teritoriaze adamianTa momatebuli saqmianoba,<br />
rac cxovelebs Seawuxebs da maT gadaxvewas ganapirobebs; (III) SemTxveviTi sikvdilianoba<br />
gazrdili sagzao moZraobis gamo; (IV) SesaZlo brakonieroba muSebis mier.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
126<br />
wyalsacavis Sevsebis etapze 4 km 2 teritoriis datborva kidev ufro gaamwvavebs gavrcelebis<br />
adgilebis dakargvis problemas. kidev ufro metic, aRniSnuli faqtis Sedegad moxdeba<br />
bunebrivi gavrcelebis adgilebis ganadgureba da barieris efeqtis Seqmna (wyalsacavis<br />
gadalaxva gacilebiT ufro rTuli iqneba, vidre mdinaris).<br />
proeqtis dasrulebamde fauna ganadgurdeba an aRiniSneba migracia axlomdebare<br />
teritoriebze, magram ar arsebobs imis garantia, rom cxovelebi axal teritoriebs ipovian.<br />
wyalsacavis proeqtis ganxorcieleba axal balanss Seqmnis veluri bunebis (amfibiebi, wylis<br />
frinvelebi, ZuZumwovrebi) axal garemosTan SeTvisabisaTvis. garkveul doneze wyalsacavi<br />
warmoadgens gavrcelebis axal areals (mag., Sesasvenebeli adgili gadamfreni wylis<br />
frinvelebisaTvis) da man SeiZleba faunis garkveul jgufebSi gazardos biologriuri<br />
mravalferovneba.<br />
xudonis proeqtis gavlenis done biologiur nairsaxeobaze da xmeleTis faunis<br />
Seucvlelobaze momaval datboril an gauaresebul teritoriaze (= ZiriTadi sakvlevi<br />
teritoria) Sefasda fardobiTi meTodiT, romelic biologiuri nairsaxeobebis mTavari<br />
teritoriebis analizisaTvis SemuSavda. gamoyenebulia biologiuri nairsaxeobebis mTavari<br />
teritoriebis statusis da dacvis prioritetulobis miniWeba ZiriTadi sakvlevi<br />
teritoriisaTvis, biologiuri nairsaxeobebis mTavari teritoriebis ZiriTadi jiSebisaTvis,<br />
rogorc yvelaze didi safrTxis qveS myofi cxovelebis jiSebisaTvis.<br />
aRniSnuli jiSebis safuZvelze ZiriTadma sakvlevma teritoriam ver daakmayofila<br />
biologiuri nairsaxeobebis mTavari teritoriebis globaluri masStabis moTxovnebi, magram<br />
teritoria erovnul K biologiuri nairsaxeobebis mTavari teritoriebad dasaxelda.<br />
biologiuri nairsaxeobebis mTavari teritoriebis safuZvelze Catarebuli GAP analizis dros<br />
ZiriTad sakvlev teritorias, rogorc biologiuri nairsaxeobebis mTavari teritoriebs,<br />
mieniWa me-5 done, romelic erovnul doneze bunebis dacvis yvelaze dabali prioritetia;<br />
amdenad, amJamad ar arsebobs am teritoriis dacvis saswrafo RonisZiebebis aucilebloba,<br />
Tumca SeiZleba biologiuri nairsaxeobebis mTavari teritoriebs ufro mniSvnelovani<br />
prioritetebis ganxorcielebis xangrZlivi drois Semdeg dadgindes da ganxorcieldes<br />
aRniSnuli prioritetisaTvis saWiro RonisZiebebi. garda amisa, Cvens analizSi gamoyenebuli<br />
biologiuri nairsaxeobebis mTavari teritoriebis ZiriTadi jiSebis warmomadgenlebi<br />
binadroben ZiriTadi sakvlevi teritoriis farglebs gareT; arc is teritoria, sadac<br />
aRniSnuli jiSis cxovlebi binadroben, ar warmoadgens mTavar koridors am cxovelebisaTvis.<br />
gavlena SeiZleba Sefasdes Semdegnairad: uaryofiTi, ZiriTadad droebiTi (proeqtis<br />
dasrulebamde), adgilobrivi (ZiriTadi sakvlevi teritoria). gavlenis done SeiZleba Sefasdes<br />
rogorc "saSualo".<br />
gavlena dacul teritoriebze (CB6 & OB7)<br />
proeqti gavlenas ar moaxdens dacul teritoriebze ramdenadac sakvlevi teritoriis<br />
farglebSi amJamad daculi teritoria ar arsebobs.<br />
daculi teritoriis Seqmna zemo velze proeqtiT gaTvaliswinebulia da SeiZleba ganvixiloT<br />
rogorc hidroeleqtro ganviTarebiT ganpirobebuli Sua velis gamoyenebis kompensacia.<br />
gavlena SeiZleba Sefasdes rogorc: nuli<br />
8.2.2 gavlena wylis ekosistemebze da biologiur<br />
mravalferovnebaze<br />
gavlena wylis florasa da faunaze momaval wyalsacavSi (FB6 & OB’)<br />
wyalsacavis datborva mdinaris sistemis daaxloebiT 8 kilometrs tbis sistemad gardaqmnis.<br />
wylis biocenozi gardaiqmneba. sanapiroze amJamad arsebuli tye, wyalmcenareebi da<br />
helofitebi daitboreba.<br />
cicabo ferdobebisa da sezonuri donis mniSvnelovani diapazonis gamo mcenareuli safari<br />
wyalsatevis napirebze mcired warmoiqmneba. erTaderTi teritoria, sadac Waobi gaCndeba,<br />
savaraudod iqneba wyalsatevis Senakadebis adgili da zeda daboloeba mTavar velze. SeiZleba<br />
iSviaTi iyos Tevzis gamravlebisaTvis xelsayreli adgilebi.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
127<br />
wylis binadarni (Tevzebi, kiborCxalebi da uxerxemlo cxovelebi) gardaiqmnebian, rasac<br />
Sedegad moyveba gamdinare wyalSi mcxovrebi Tevzis jiSebis gaqroba, maT Soris SesaZloa<br />
(Tevzis da kiborCxalebis) endemuri jiSebic gaqres; savaraudod aq dasaxlebas daiwyeben tbis<br />
binadarni (ZiriTadad qvedawelSi dasaxldebian zooplanqtoni mikrofaguri da xorcismWameli<br />
pelagiuri Tevzebi). Cveulebrivi kalmaxis populaciebi, romelic biomasisa da TevzWeris<br />
potencialis TvalsazrisiT erTerTi yvelaze mniSvnelovani jiSia, SeiZleba tbis pirobebs<br />
Seeguos.<br />
wyalsacavis Seqmna garkveulwilad gazrdis Tevzis biomasas mdinaris sawyis monakveTTan<br />
SedarebiT. magram biomasa dabal doneze darCeba oligotropuli mdgomareobebis gamo da<br />
kobrisebrTa gamravlebisaTvis Sesabamisi teritoriis iSviaTobis gamo.<br />
tba mcire komerciuli TevzWeris biznesis ganviTarebis saSualebas TiTqmis ar iZleva Tu<br />
Tevzis momravleba ar moxda. magram SesaZlebeli iqneba Tevzaoba garTobis mizniT.<br />
gavlena wylis florasa da faunaze momavali kaSxalis qvemoT (CB3, CB4, FB5 & OB5)<br />
momavali kaSxalis qvemoT mdinaris 13 km sigrZis monakveTze mSeneblobis etapze da mis<br />
Semdeg savaraudod adgili eqneba biologiuri Rirebulebis dakargvas Semdegi mizezebis gamo:<br />
(I) danaleqi minarevebis maRali koncentracia mSeneblobis dros; (II) nakadis dabrkoleba<br />
wyalgamSvebis teritoriaze; (III) civi da uxarisxo wylis gaSveba wyalsacavidan, gansakuTrebiT<br />
gbian zafxulze, rodesac hipolimnioni anoqsikuria; (III) wylis donis yoveldRiuri da<br />
sezonuri cvlilebebi hidroeleqtro sadguridan wylis gaSvebis gamo; (IV) qronikuli an<br />
SemTxveviTi dabinZureba. amdenad, mgrZnobiare jiSebi (Tevzebi, koborCxalebi da uxerxemloebi)<br />
SeiZleba gaqrnen mdinaris am monakveTidan.<br />
enguris tbaSi, Tevzebi gavlenas ar ganicdian. magram amJamad tbaSi arsebuli kalmaxis<br />
populacia ver SeZlebs mdinaris zemo welSi amosvlas gamravlebisaTvis (kaSxalis "barieris<br />
efeqti"). namdvilad, qviriTis dasadebad aRniSnul jiSs dabali siRrme, zomieri nakadi da<br />
granulirebuli fskeri esaWiroeba. kalmaxi qviriTis dasadebad Sesaferis adgils ipovis<br />
mxolod or kaSxals Soris SenakadebSi. aman Seizleba gavlena moaxdinos tbis potenciur<br />
populaciaze.<br />
enguris kaSxalis qvemoT wylis florasa da faunaze xudonis wyalsacavis gamo mniSvnelovani<br />
gavlena mosalodneli ar aris. magram jvaris betonis qarxanasTan axlos mdinaris fskerze<br />
daleqili qviSa da sila savaraudod danaleqi minarevebis Semcveli nakadis zrdas<br />
ganapirobebs da sxvagvarad imoqmedebs mdinaris fskerze, rac arapirdapir gavlenas iqoniebs<br />
wylis florasa da faunaze.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
129<br />
cxrili 8-3: gavlena <strong>social</strong>-ekonomikur komponentebze da Sesabamisi RonisZiebebi<br />
CS<br />
CS1<br />
<strong>social</strong>-ekonomikuri<br />
komponentebi<br />
miwa da uZravi qoneba<br />
(xaiSis Temi)<br />
mSeneblobis etapi<br />
SesaZlo gavlena gavlenis done pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
miwisa da uZravi qonebis dakargva xudonis TemSi<br />
(sul mcire 550 adamiani);<br />
Temis sakuTrebis dakargva<br />
-<br />
maRali<br />
mosaxleobis gadasaxleba maTTan SeTanxmebul adgilebSi (svaneTis Temi)<br />
(minimumis saxiT saxlebisa da miwis uzrunvelyofa maTi sawyisi<br />
mdgomareobis analogiurad).<br />
finansuri kompensacia.<br />
Temis uZravi qonebis rekonstruqcia.<br />
CS2<br />
saarsebo wyaro da<br />
bunebrivi resursebi<br />
soflis meurneobidan, xe-tyis damzadebis, xetyisgan<br />
gansxvavebuli satyeo produqtebis,<br />
saZovrebze ganxorcielebuli samuSaoebidan<br />
miRebuli Semosavlisa da saarsebo wyaros<br />
dakargva.<br />
bunebriv resursebze (SeSa, gareuli cxovelebi,<br />
xe-tyisgan gansxvavebuli tyis produqtebi)<br />
zewolis gaZliereba.<br />
-<br />
maRali<br />
-<br />
saSualo<br />
SedarebiTi produqtiulobis mqone sasoflo-sameurneo, satyeo da<br />
saZovrebis alternativebis dadgena<br />
xe-tyis damzadebis altarnativebis Seqmna.<br />
informacia wesebisa da normebis Sesaxeb (tyis moWra, nadiroba...)<br />
garemos dacvis saministros samsaxurebis CarTva proeqtis kontroli<br />
CS3<br />
CS4<br />
CS5<br />
CS6<br />
dasaqmebis<br />
SesaZleblobebi<br />
adgilobrivi<br />
/regionaluri<br />
ekonomika<br />
satransporto xazebi<br />
da kavSirebi<br />
(soflebi,<br />
saZovrebi/sasoflosameurneo<br />
miwebis<br />
gzebi)<br />
<strong>social</strong>uri<br />
infrastruqtura<br />
TevWeris Sewyveta<br />
dasaqmebis SesaZloblobebis gazrda (kaSxalis<br />
mSenebloba da masTan dakavSirebuli saqmianoba)<br />
adgilobrivi bazris zrda (gayidvebis gazrda)<br />
teritoriaze muSebis da ufro meti xalxis<br />
arsebobis gamo.<br />
finansuri kompensaciis Semdeg moxmarebis zrda.<br />
adgilobrivi fasebis inflacia<br />
saZovrebTan da sasoflo-sameurneo miwebTan<br />
misasvlelis dakargva an miRwevis garTuleba.<br />
satransporto mdgomareobis gauareseba velze.<br />
<strong>social</strong>ur da sanitarul infrastruqturaze<br />
gazrdili zewola regionSi muSebis dasaxlebis<br />
gamo.<br />
-<br />
dabali<br />
+<br />
maRali<br />
+<br />
saSualo<br />
-<br />
saSualo<br />
-<br />
maRali<br />
-<br />
saSualo<br />
adgilobrivi dasaqmebisa da wyaroebis moZiebis politikis Camoyalibeba<br />
daucveli mosaxleobis dadgenisa da daxmarebis meqanizmebi<br />
gzebis qselis reabilitacia (mudmivi misasvleli soflebsa da<br />
saZovrebamde)<br />
mudmivi misasvleli mestiasa da jvars Soris<br />
mestia-uSgulis gzis gaxsna<br />
<strong>social</strong>uri struqturis gaumjobeseba;<br />
teritoriaze dasaxlebis regulireba;<br />
muSebis dasaxlebisaTvis nagebobebis mSenebloba;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
130<br />
CS7<br />
cxovrebis stili da<br />
<strong>social</strong>uri<br />
organizacia<br />
<strong>social</strong>uri qselisa da kulturuli urTierTobis<br />
moSla ara-svanuri warmoSobis muSebis<br />
Semodinebis gamo.<br />
-<br />
saSualo<br />
ojaxuri klanebisa da naTesauri kavSirebis gaTvaliswineba;<br />
adgilobrivi mmarTvelobisa administraciul da samoqalaqo sazogadoebas<br />
Soris TanamSromlobis gaumjobeseba;<br />
muSebisaTvis kodeqsis daweseba adgilobriv mosaxleobasa da emigrant<br />
muSebs Soris konfliqtis Tavidan asacileblad;<br />
proeqtis SemuSaveba sxvadasxva donoris CasarTvelad svaneTis regionSi;<br />
emigraciis kontroli regionSi;<br />
CS8<br />
genderuli sakiTxebi<br />
prostitucia<br />
kulturuli da genderuli sxvaobebi adgilobriv<br />
macxovreblebsa da emigrant muSebs Soris.<br />
-<br />
maRali<br />
muSaTa kodeqsis daweseba prostituciis Tavidan asacileblad;<br />
mosaxleobisaTvis informaciis miwodeba saTanado sakomunikacio arxebisa<br />
da saSualebebis gamoyenebiT;<br />
CS9<br />
j<strong>and</strong>acva<br />
gadamdebi daavadebebis Semotana/cvlilebebi<br />
(sasunTqi gzebis mwvave infeqciebi,<br />
imunodeficitis virusi da seqsualuri gziT<br />
gadamdebi sxva daavadebebi)<br />
fermeruli saqmianobidan miRebuli Semosavlebis<br />
dakargva<br />
-<br />
maRali<br />
informaciis miwodeba mosaxleobisa da muSebisaTvis (prevenciuli<br />
kampaniebi)<br />
CS10<br />
saziano gavlena<br />
xmauri da dabinZureba gaTxrebis, samTo<br />
samuSaobis, betonis damuSavebis, kaSxalis<br />
mSeneblobis, sagzao moZraobis da a.S. gamo.<br />
-<br />
saSualo<br />
valdebulebebis daweseba samuSaoSi CarTuli firmebisaTvis. droiTi<br />
SezRudvebis daweseba Zlieri xmaurisaTvis (afeTqebis) mosaxleobasa da<br />
faunaze gavlenis gaTvaliswinebiT.<br />
CS11<br />
CS12<br />
sazogadoebrivi<br />
usafrTxoeba<br />
teritoriaze<br />
kulturuli<br />
sakuTreba<br />
sagzao SemTxvevebis saSiSroebis da dabinZurebis<br />
gazrda;<br />
SesaZlo safrTxe/gavlena afxazeTTan arsebul<br />
konfliqtTan dakavSirebiT.<br />
kulturuli TvalsazrisiT mniSvnelovani<br />
adgilebis dakargva an istoriuli adgilebis<br />
dazianeba<br />
-<br />
saSualo<br />
-<br />
saSualo<br />
gzebis qselis reabilitacia;<br />
usafrTxoebis zomebis gazrda teritoriaze.<br />
damatebiTi arqeologiuri gaTxrebi;<br />
saWiroebis SemTxvevaSi kulturuli Zeglebis aRdgena da ganaxleba (xaiSis<br />
eklesia da sasaflao) mosaxleobis survilisamebr;<br />
samuSaoebis (gzebze da a.S.) ganmavlobaSi arqeologiuri adgilebis dacva<br />
signalizaciiT.<br />
CS13<br />
l<strong>and</strong>Safti<br />
adamianTa gazrdili aqtivoba regionSi.<br />
l<strong>and</strong>Saftis maxasiaTeblebis Secvla (kaSxalisa<br />
da sxva infrastruqturis mSenebloba, samuSaoebi,<br />
romelsac mtveri da xmauri axlavs).<br />
+<br />
maRali<br />
transportis moZraobisa da gaCerebis organizacia;<br />
nagavsayrelisaTvis adgilis SerCeva;<br />
gzis gasworeba l<strong>and</strong>Saptis gaTvaliswinebiT;<br />
wylis nakadis kontroli;<br />
mtvrisa da talaxis narCenebis kontroli;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
131<br />
0S<br />
<strong>social</strong>-ekonomikuri<br />
komponentebi<br />
wyalsacavis gavsebis etapi<br />
SesaZlo gavlena gavlenis done pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
OS1<br />
miwa da uZravi qoneba<br />
(xaiSis Temi)<br />
miwisa da uZravi qonebis dakargva xudonis TemSi<br />
(sul mcire 550 adamiani);<br />
Temis sakuTrebis dakargva<br />
-<br />
maRali<br />
mosaxleobis gadasaxleba - molaparakeba gadasaxlebis Sesaxeb (SeTanxmeba<br />
SerCeul adgilze da gadasaxlebis kontroli);<br />
ojaxuri klanebisa da naTesauri kavSirebis gaTvaliswineba;<br />
finansuri kompensacia dakarguli saxlebisa da sakuTrebisaTvis;<br />
kompensacia dakarguli marcvleulisa da saZovrebis produqtis<br />
sanacvlod;<br />
OS2<br />
saarsebo wyaro da<br />
bunebrivi resursebi<br />
soflis meurneobidan, xe-tyis damzadebis,<br />
saZovrebze ganxorcielebuli samuSaoebidan<br />
miRebuli Semosavlisa da saarsebo wyaros<br />
dakargva.<br />
xe-tyis damzadebisgan miRebuli Semosavlis<br />
dakargva;<br />
xe-tyisgan gansxvavebuli satyeo produqtebidan<br />
miRebuli saarsebo wyaros dakargva.<br />
bunebriv resursebze zewolis gaZliereba (tyis<br />
ukanono Wra, nadiroba)<br />
-<br />
saSualo<br />
imave produqtiulobis mqone sasoflo-samurneo da saZovrebis<br />
alternativebis dadgena;<br />
kompensacia dakarguli marcvleulisa da saZovrebis produqtis<br />
sanacvlod;<br />
mdgradi ganviTarebis proeqtis SemuSaveba mTliani svaneTis regionisaTvis<br />
(rogoric aris gaeros ganviTarebis programis farglebSi teritoriis<br />
kvleva);<br />
xe-tyis damzadebis alternativebis dadgena da ganxorcieleba (SeSis<br />
nacvlad axali eleqtro energiis miwodeba);<br />
wyalsacavis SemogarenSi arsebuli ferdobebis (zemodanve) Seyvana tyeebisa<br />
da faunas dasacavad dadgenil dacul teritoriebSi (xe-tyis moWris da<br />
nadirobis akrZalva)<br />
bunebriv resursebze zewolis gaZliereba<br />
gadasaxlebis adgilze<br />
-<br />
saSualo<br />
xe-tyis damzadebis alternativebis dadgena da ganxorcieleba (SeSis<br />
nacvlad axali eleqtro energiis miwodeba);<br />
saZovrebze moculobiTi RonisZiebebis ganxorcieleba<br />
cvlilebebi TevzWeraSi<br />
-<br />
dabali<br />
axal ekologiur pirobebTan Seguebuli Tevzebis moSeneba;<br />
TevzWeris ganviTareba wyalsacavSi;<br />
OS3<br />
dasaqmebis<br />
SesaZleblobebi<br />
dasaqmebis SesaZleblobebis zrda regionisa da<br />
muSaTa mudmivi dasaxlebebis ganviTarebis<br />
Sedegad.<br />
rekreaciuli RonisZiebebis gatareba wyalsacavze.<br />
+<br />
dabali<br />
adgilobrivi dasaqmebisa da wyaroebis moZiebis politikis Camoyalibeba;<br />
teritoriaze dayrdnobiT sruli ganviTarebis proeqtis SemuSaveba<br />
svaneTis regionisaTvis<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
132<br />
0S<br />
<strong>social</strong>-ekonomikuri<br />
komponentebi<br />
wyalsacavis gavsebis etapi<br />
SesaZlo gavlena gavlenis done pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
adgilobrivi ekonomikis Sesusteba mSeneblobis<br />
Semdeg da mSeneblobis muSebis mier adgilis<br />
datovebis Semdeg.<br />
-<br />
maRali<br />
donorTa investiciebis uzrunvelyofa zemo svaneTis regionisaTvis<br />
OS4<br />
OS5<br />
OS6<br />
regionaluri<br />
ekonomika<br />
satransporto xazebi<br />
da kavSirebi<br />
(soflebi,<br />
saZovrebi/sasoflosameurneo<br />
miwebis<br />
gzebi)<br />
<strong>social</strong>uri<br />
infrastruqtura<br />
eleqtro energiis tarifebis zrda<br />
regionis ganviTarebisaTvis xelSewyoba gzebis<br />
qselis reabilitaciis Sedegad;<br />
adgilobrivi komunikaciebis, bazrebisa da<br />
turizmis xelSewyoba;<br />
zemo svaneTis regioniT sazogadiebis<br />
dainteresebis zrda da turizmis SesaZlo<br />
ganviTareba<br />
saZovrebamde da sasoflo-sameurneo miwebamde<br />
misasvleli gzebis dakargva an garTuleba;<br />
gzebis qselis gaumjobeseba<br />
Temis sakuTrebisa da <strong>social</strong>-ekonomikuri<br />
infrastruqturis (skola, j<strong>and</strong>acvis<br />
dawesebulebebi, maRaziebi) dakargva rogorc im<br />
soflebisaTvis, romlebic pirdapiri gavlenis<br />
qveS eqcevian, ise soflebisaTvis, romlebic<br />
kavSirs dakargaven <strong>social</strong>ur<br />
infrastruqturasTan (axlomdebare soflebi da<br />
dasaxlebebi).<br />
-<br />
saSualo<br />
+<br />
saSualo<br />
+<br />
saSualo<br />
-<br />
maRali<br />
arapirdapiri -<br />
maRali<br />
specialur pirobebze SeTanxmeba zemo svaneTis regionSi eleqtro energiis<br />
miwodebasTan dakavSirebiT<br />
mdgradi ganviTarebis proeqtis SemuSaveba svaneTis regionisaTvis<br />
(rogoric aris teritoriis kvleva) gaeros ganviTarebis programis<br />
farglebSi<br />
gzebis qselis reabilitacia (mudmivi misasvleli soflebsa da<br />
saZovrebamde)<br />
mestia-uSgulis gzis gaxsna<br />
kompensacia axlomdebare soflebisaTvis (ara pirdapir datborili<br />
soflebi), gzebisa da sxva sakomunikacio kavSirebis gaumjobeseba;<br />
<strong>social</strong>uri da ekonomikuri infrastruqturis rekonstruqcia<br />
gadasaxlebis adgilze.<br />
sakomunikacio arxebis gaumjobeseba (gazeTebi, televizia, radio,<br />
interneti)<br />
OS7<br />
sazogadoebrivi<br />
usafrTxoeba<br />
teritoriaze<br />
SesaZlo safrTxe/gavlena afxazeTTan arsebul<br />
konfliqtTan dakavSirebiT.<br />
-<br />
dabali<br />
emigraciis kontroli teritoriaze<br />
OS8<br />
cxovrebis stili da<br />
<strong>social</strong>uri<br />
organizacia<br />
<strong>social</strong>uri qselisa da kulturuli urTierTobis<br />
moSla ara-svanuri warmoSobis mudmivi muSebisa<br />
da maTi ojaxebis gamo.<br />
-<br />
saSualo<br />
ojaxuri klanebisa da naTesauri kavSirebis gaTvaliswineba;<br />
adgilobriv mosaxleobasa da emigrant muSebsa da maT ojaxebs Soris<br />
konfliqtis prevencia (kodeqsi muSebisaTvis) (informacia svanebis<br />
cxovrebis stilisa da wesebis Sesaxeb).<br />
OS9<br />
genderuli sakiTxebi<br />
genderuli sxvaobebi adgilobriv mosaxleobasa<br />
da emigrant muSebsa da maT ojaxebs Soris.<br />
-<br />
dabali<br />
ojaxuri klanebisa da naTesauri kavSirebis gaTvaliswineba<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
133<br />
0S<br />
OS10<br />
<strong>social</strong>-ekonomikuri<br />
komponentebi<br />
j<strong>and</strong>acva<br />
wyalsacavis gavsebis etapi<br />
SesaZlo gavlena gavlenis done pirveli winadadeba RonisZiebebis Sesaxeb<br />
daavadebebis SesaZlo gazrda/afeTqeba<br />
wyalsacavis mimdebare teritoriaze haeris<br />
tenianobis gamo (enguris wyalsacavis<br />
kumulaciuri gavlena)<br />
-<br />
dabali<br />
OS11<br />
gaumjobesebuli<br />
SesaZleblobebi<br />
ufro meti investiciebi da donorTa gazrdili<br />
daintereseba regionis ganviTarebiT<br />
+<br />
saSualo<br />
mdgradi ganviTarebis proeqtis SemuSaveba svaneTis regionisaTvis<br />
(rogoric aris teritoriis kvleva gaeros ganviTarebis programis<br />
farglebSi)<br />
OS12<br />
OS13<br />
kulturuli<br />
sakuTreba<br />
kulturuli TvalsazrisiT mniSvnelovani<br />
adgilebis dakargva<br />
ufro didi daintereseba zemo svaneTis<br />
kulturuli da bunebrivi memkvidreobiT.<br />
-<br />
dabali<br />
+<br />
dabali<br />
damatebiTi arqeologiuri gaTxrebi;<br />
saWiroebis SemTxvevaSi kulturuli Zeglebis aRdgena da ganaxleba (xaiSis<br />
eklesia da sasaflao) mosaxleobis survilisamebr;<br />
mosaxleobis survilebis gaTvaliswineba gadasaxlebamde sasaflaosTan<br />
dakavSirebiT arsebuli tradiciebis Sesaxeb;<br />
OS14<br />
l<strong>and</strong>Safti<br />
atmosferosa da l<strong>and</strong>Saftis maxasiaTeblebis<br />
saxecvlileba (kaSxalisa da misi tbis, kaSxalTan<br />
da hidro eleqtrosadgurTan dakavSirebuli<br />
Senobebisa da sxva nagebobebis, eleqtro<br />
gadamcemi xazebis, axali gzebis arseboba)<br />
-/+<br />
maRali<br />
l<strong>and</strong>Saftis aRdgena (mcenareuli safaris aRdgena da l<strong>and</strong>Saftis<br />
gamTlianeba) samuSao teritoriis mTel zedapirze da infrastruqturis<br />
SemogarenSi;<br />
yvela zedmeti infrastruqturisa da aRWurvilobis moSla da evakuacia;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
134<br />
8.3 gavlena <strong>social</strong>-ekonomikur da kulturul<br />
komponentebze<br />
gavlena miwasa da uZrav qonebaze (CS1,OS1)<br />
kaSxalis mSeneblobas da teritoriis datborvas Sedegad moyveba mosaxleobis miwebisa da uZravi<br />
qonebis sruli dakargva, rac gamoiwvevs Semdegs:<br />
• saxlebisa da miwis dakargva xaiSis TiTqmis mTeli Temis da sxva soflebis mier (ZiriTad<br />
sakvlev teritoriaze); gamodis, rom dazaraldeba daaxloebiT 554 adamiani, rac<br />
centraluri xaiSis mosaxleobis raodenobis Sesabamisia. magram im soflebis/patara<br />
soflebis dadgena, romelic daitboreba, aseve im mosaxleobisa da ojaxebis raodenobis<br />
gansazRvra, romelic pirdapir gavlenas ganicdis, damokidebulia proeqtis konstruqciaze.<br />
saWiro iqneba mosaxleobis gadasaxleba.<br />
• Temis sakuTrebis dakargva<br />
gavlena saarsebo wyarosa da bunebriv resursebze (CS2,OS2)<br />
mSeneblobis ganmavlobaSi miwisa da bunebrivi resursebis dakargva (rogorc mSeneblobis<br />
adgilze, ise ganaxlebuli an axlad gayvanili gzebis mSeneblobis Sedegad) gamoiwvevs Semdegs:<br />
• xe-tyis damzadebidan da xe-tyisgan gansxvavebuli satyeo produqtebidan miRebuli<br />
Semosavlis dakargva;<br />
• sasoflo samurneo miwebidan da saZovrebze ganxorcielebuli saqmianobidan miRebuli<br />
Semosavlebisa da saarsebo wyaros dakargva;<br />
kaSxalisa da wyalsacavis eqspluatacia gavlenas iqoniebs TevWeraze enguris mdinareSi da<br />
gamoiwvevs saarsebo wyaros nawilis dakargvas (arcTu ise mniSvnelovani Semosavlis, radgan<br />
TevzWera naklebad ganviTarebuli) wyalsacavis ekologiisa da nakadis reJimebis cvlilebis gamo;<br />
dasaqmeba da regionaluri ekonomika (CS3, CS4, OS3, OS4)<br />
kaSxalis mSenebloba ganapirobebs samuSaoebTan dakavSirebuli dasaqmebis SesaZloblobebis<br />
zrdas da muSebisaTvis momsaxurebis uzrunvelyofas; garda amisa, gadasaxlebasTan<br />
dakavSirebulma kompensaciam SeiZleba gaaumjobesos mosaxleobis ekonomikuri mdgomareoba;<br />
eqspluataciis zogierTi gavlena dakavSirebuli iqneba SemdegTan:<br />
• eleqtro energiis mowodebis pozitiuri zrda, rac SeiZleba gamoyenebul iqnes<br />
gaTbobisaTvis; es ki xels Seuwyobs tyis dazianebis Semcirebas;<br />
• eleqtro energiis tarifebis negatiuri zrda;<br />
• wyalsacavze rekreaciuli RonisZiebebis pozitiuri zrda;<br />
gavlena gzebze, saZovbrebis gzebsa da satransporto kavSirebze (CS5, OS5)<br />
wyalsacavis mSenebloba (mSeneblobisa da eqspluataciis ganmavlobaSi) da teritoriis datborva<br />
gavlenas moaxdens satransporto xazebsa da kavSirebze;<br />
samuSaoebis ganxorcielebis ganmalvobaSi adgili eqneba regionSi satransporto situaciis<br />
gauaresebas garkveul donemde gzebis dabrkolebis gamo da Sedegad jvaridan mestiamde gza<br />
dagrZeldeba. Sedegebs Soris aRsaniSnavia Semdegic:<br />
• zogierT mowyvetil soflamde mTavari gzis ararseboba an soflamde miRwevis garTuleba;<br />
• saZovrebis gzebTan da zogierTi soflis sasoflo-sameurneo miwebTan misasvlelis<br />
ararseboba an sirTule;<br />
• zugdidis bazrebTan da kulturul dawesebulebebTan miRwevis garTuleba (da<br />
gadasaxlebis SemTxvevaSi), transportirebisaTvis saWiro drois da gzis sigrZis zrda;<br />
eqspluataciis dros mosaxleobisaTvis SesaZlo sargebeli SeiZleba iyos gzebis qselis da<br />
saZovrebis gzebis reabilitacia, aseve mestia-uSgulis gzis gaxsna;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
135<br />
adamianuri resursis moZraobiT ganpirobebuli gavlena <strong>social</strong>ur organizaciaze (CS6, CS7,<br />
CS8, OS6, OS7, OS8)<br />
mSeneblobis ganmavlobaSi Temis urTierToba momuSaveebTan da droebiTi muSebis emigracia<br />
gamoiwvevs Semdegs:<br />
• <strong>social</strong>uri qselis moSla da kulturuli urTierToba ara-svani warmoSobis muSebis<br />
SemosvlasTan erTad;<br />
• prostituciasTan an kulturul da genderul sxvaobebTan dakavSirebuli konfliqtebi<br />
adgilobriv mosaxleobasa da emigrant muSebs Soris;<br />
• gazrdili zewola <strong>social</strong>ur da sanitarul infrastruqturaze;<br />
mSeneblobisa da eqspluataciis Sewyvetis dros, aRniSnul gavlenas SeiZleba Sedegad moyves<br />
<strong>social</strong>uri qselis xelaxla moSla.<br />
gavlena j<strong>and</strong>acvasa da usafrTxoebaze (CS9, CS10, CS11, OS9, OS10, OS11)<br />
eqspluataciis ganmavlobaSi wyalsacavis arsebobam SeiZleba gamoiwvios mikro-klimatis<br />
cvlilebebi, gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, Tu kumulaciuri gavlena gamowveuli iqneba engurisa<br />
da xudonis kaSxalebis arsebobiT. mosalodnelia<br />
• daavadebebis SesaZlo zrda/afeTqeba;<br />
• haeris tenianobis gazrdili SemTxvevebi;<br />
• arTritis, revmatizmebis, asTmisa da maTTan dakavSirebuli problemebis SemTxvevebis<br />
gazrda;<br />
• gavlena fermerul saqmianobaze da amdenad Semosavlebis SesaZlo dakargva;<br />
garda amisa, teritoriaze muSebis arsebobam SeiZleba gamoiwvios gadamdebi daavadebebis<br />
gavrceleba (sasunTqi gzebis mwvave daavadeba, imunodeficitis virusi da seqsualuri gziT<br />
gadamdebi sxva daavadebebi).<br />
gavlena adgilobriv /regionalur ekonomikasa da ganviTarebaze (CS2, CS4, OS2, OS4)<br />
mSeneblobis ganmavlobaSi gavlenebs SeiZleba Sedegad moyves:<br />
• adgilobrivi fasebis inflacia;<br />
• zewola bunebriv resursebze.<br />
eqspluataciis da mSeneblobis Sewyvetis ganmavlobaSi gavlenas SeiZleba Sedegad moyves Semdegi:<br />
• zewola adgilobriv resursebze mSeneblobis adgilze da axal dasaxlebebSi;<br />
• dadebiTi gavlena tyis safarze eleqtro energiis miwodebis Sedegad gaTbobisaTvis SeSis<br />
gamoyenebis Sewyvetis gamo (sakiTxi ukeTesad unda gaanalizdes SEA -s farglebSi);<br />
• adgilobrivi ekonomikis Sesusteba mSeneblobis Sewyvetis gamo;<br />
• regionis ganviTarebisaTvis xelSewyoba gzebis qselis reabilitaciiTa da adgilobrivi<br />
komunikaciebis, bazrebisa da turizmis mxardaWeriT;<br />
• sazogadoebrivi interesis zrda zemo svaneTis mimarT da amdenad ufro meti investiciis<br />
mozidva da meti donoris daintereseba;<br />
gavlena adgilobriv Temebze gadasaxlebis Semdeg (OS2)<br />
gadasaxleba gavlenas moaxdens adgilobriv miwebsa da Temebze, magram es SeiZleba Sefasdes<br />
mxolod maSin, rodesac gadasaxlebis alternativebi ufro mkafiod gamoikveTeba. miwebis<br />
gamoyenebam (fermeruli saqmianoba, nadiroba, Tevzaoba, satyeo produqtis miReba) SeiZleba<br />
Secvalos axali adgilebi da gaizrdeba zewola bunebriv resursebze, rac gazrdis konfliqtebs<br />
adgilobriv mosaxleobas Soris. svanebs Soris Zlieri solidaroba arsebobs, magram miwisa da<br />
bunebrivi resursebisaTvis ciloba adgilobrivi Temebs da gadmosaxlebul mosaxleobas Soris<br />
aucileblad ganapirobebs dapirispirebas.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
136<br />
gavlena kulturul sakuTrebaze (CS12, OS12)<br />
kulturuli mniSvnelobis mqone adgilebis dakargva (mocemul teritoriaze arsebobs ramdenime<br />
arqeologiuri Zegli, magram iseTi adgilebi, rogoric aris eklesiebi da sasaflaoebi, aseve<br />
mniSvnelovania mosaxleobisaTvis) gamoiwvevs:<br />
• gavlenas mosaleobis damokidebulebaze adgilebTan, istoriasTan, kulturasa da<br />
mogonebebTan dakavSirebiT...<br />
gavlena l<strong>and</strong>Saftze (CS13, OS13)<br />
mSeneblobis etapis ganmavlobaSi samuSaoebi, muSaTa dasaxlebebi da damxmare nagebobebi,<br />
gazrdili RonisZiebebi (samuSaoebi, sagzao moZraoba..) mniSvnelovnad Secvlis teritoriis<br />
l<strong>and</strong>Safts. teritoria, romelic winaT mSvidi adgili iyo da romelsac iSviaTad stumrobdnen,<br />
gaxdeba intensiuri RonisZiebebis zona (sagzao moZraoba, xmauri, mtveri..)<br />
kaSxalis progresuli mSenebloba vizualur bariers Seqmnis velebs Soris.<br />
garda amisa, (maRali Zabvis) eleqtro energiis xazebi aigeba ferdobebze, savaraudod velebis<br />
zeda nawilSi, da gzebis gaswvriv.<br />
mTavari gzis axal marSruts gaiyvanen ufro maRal simaRleze, rac velis l<strong>and</strong>Safts Secvlis<br />
rogorc zeda, ise qveda nawilSi.<br />
wyalsacavis avsebisTanave veli sruliad sxvagvar saxes miiRebs, ufro didi gamoCndeba da misi<br />
vizualuri mxare Serbildeba tbis arsebobis gamo (lurji feri, damdgari wyali..). amdenad,<br />
atmosfero sruliad Seicvleba.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
137<br />
9. zemoqmedebis SemcirebasTan dakavSirebuli<br />
RonisZiebebis winaswari CamonaTvali<br />
winamdebare TavSi mocemulia garemos dacvasa da <strong>social</strong>ur problemebTan dakavSirebiT<br />
SeTavazebuli RonisZiebebis winaswari CamonaTvali, romlebic gankuTvnilia SemdegisaTvis:<br />
proeqtis negatiuri zegavlenis Semcireba an aRmofxvra (= Semsubuqebis RonisZiebebi) da/an<br />
dadebiTi zemoqmedebis gaZliereba (=optimizaciis RonisZiebebi), negatiuri zemoqmedebis<br />
kompensacia (= sakompensacio RoisZiebebi), garemos dacvasa da <strong>social</strong>ur problemebTan<br />
dakavSirebuli cvlilebebze kontroli (= zedamxedvelobis RonisZiebebi).<br />
RonisZiebebi ganisazRvra 8-1 –dan 8-3-mde cxrilebSi mocemul zemoqmedebebsa da RonisZiebebs<br />
Soris calsaxa damokidebulebebis safuZvelze. isini warmodgenilia sxvadasxva blokSi,<br />
saeqspluatacio Tvalsazrisidan gamomdinare, raTa moxdes garemos dacvasTan dakavSirebuli da<br />
<strong>social</strong>uri RonisZiebebis safuZvlis Camoyalibebamsoflio bankis st<strong>and</strong>artebis Sesabamisad.<br />
RonisZiebebis programis ufro detaluri da praqtikuli gansazRvreba daigegmeba Semdgom etapze,<br />
"EIA" angariSTan (i) erTad, rodesac proeqtis teqnikuri detalebi mogvcems misi ganxorcielebis,<br />
marTvisa da zegavlenis ufro naTlad warmodgenis saSualebas; (ii) dainteresebul mxareebTan<br />
(administracia, zemoqmedebis qveS myofi mosaxleoba, arasamTavrobo organizaciebi da a.S.) erTad<br />
ganxilvis Semdeg.<br />
9.1 bio-fizikur garemosTan dakavSirebuli RonisZiebebi<br />
garemos dacvasTan dakavSirebuli RonisZiebebi SesaZlebelia dajgufdes erTmaneTTan oTxi<br />
ZiriTadi sakiTxis mixedviT: (i) dagegmvisa da samSeneblo saqmianobasTan dakavSirebuli<br />
RonisZiebebi; (ii) proeqtis teritoriaze wylis sistemis marTvasa da dacvasTan dakavSirebuli<br />
RonisZiebebi; (iii) proeqtis teritoriaze mdinaris auzis marTvasa da dacvasTan dakavSirebuli<br />
RonisZiebebi.<br />
dagegmvisa da samSeneblo saqmianobasTan dakavSirebuli RonisZiebebi<br />
miznebi da pozicionireba<br />
dagegmvis etapze unda gadawydes sakiTxebi, romlebic dakavSirebulia gzebis, trasebisa da<br />
eleqtrogadamcemi xazebis marSrutebTan da aseve proeqtis ganxorcielebis adgilas damxmare<br />
nagebobebTan, rogoricaa qvisa da qviSis mopovebis adgilebi, masalebis Sesanaxi adgilebi,<br />
momuSaveTa sacxovreblebi, da a.S. am sakiTxebma SesaZloa Tavi iCinon "EIA"-s dasrulebis Semdeg.<br />
gaTvaliswinebuli unda iqnas garemos dacvasTan dakavSirebuli ZiriTadi sakiTxebi: eroziis<br />
riski, garkveuli ekologiuri an luturuli daniSNulebis adgilebis arseboba, l<strong>and</strong>Safti da<br />
a.S.<br />
rogorc ukve ganvixileT wina TavSi, mSeneblobis etapze warmoiSveba garemoze mniSvnelovani,<br />
specifiuri zemoqmedeba, romelTagan umTavresia Semdegi: (i) proeqtis teritoriaze adgilis<br />
degradacia, tyis masivebis ganadgurebasTan erTad; (ii) ferdobebis erozia da daSla,<br />
gansakuTrebiT gzebis mSeneblobasTan dakavSirebiT (jvari-mestiis gza, misasvleli gzebi,<br />
droebiTi bilikebi); (iii) wylis garemos (mdinare da tba) hidro-sedimentacia da wylis xarisxze<br />
hidrobiologiuri zemoqmedeba tobarsa da jvars Soris, da gansakuTrebiT or kaSxals Soris.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
138<br />
unda ganxorcieldes garemoze zemoqmedebis SesustebasTan dakavSirebuli RonisZiebebi, Semdegis<br />
saSualebiT:<br />
(i) garemos dacvasTan dakavSirebuli valdebulebebi da pasuxikmgebloba<br />
saxelSekrulebi kompaniebisaTvis, romlebic warmoadgenen sxvadasxva xelSekrulebebis<br />
kompetenciis farglebis ganuyofel nawils;<br />
(ii)<br />
(iii)<br />
(iv)<br />
garemos dacvis marTvis sistemebi (EMSs) – Tu SesaZlebelia serTificirebuli<br />
ISO14001 an msgavsi – romlebic unda ganxorcieldes kontraqtori kompaniebis mier.<br />
"EMS" midgoma saSualebas iZleva miRweul iqnas garemoze zemoqmedebis kargi<br />
Sedegebi, gansakuTrebiT yvela im sakiTxTan mimarTebaSi, romlebic pirdapiraa<br />
dakavSirebuli mSeneblobisa da warmoebis procesebTan (sawvavis Senaxva, cementis<br />
sawarmo da a.S);<br />
garemos kontroli administraciebis mier, kontraqtorebis erovnul an saerTaSoriso<br />
st<strong>and</strong>artebTan (Tu erovnuli st<strong>and</strong>artebi ar arsebobs, an Seusabamoa) Sesabamisobis<br />
kontrolisa da kanonisa da dadgenili wesebis dacvis mizniT.<br />
garemos mdgomareobis kontroli, rogorc es miTiTebulia garemos dacvis<br />
RonisZiebebis gegmaSi (EMP).<br />
SeTavazebuli RonisZiebebis winaswari CamonaTvali<br />
mSeneblobasTan da samuSao saSualebebis marTvasTan dakavSirebuli RonisZiebebi, rogorc es<br />
miTiTebulia 8.1 cxrilSi, unda moicavdes Semdegs (Semdegi CamonaTvali ar aris SezRuduli):<br />
• miwis saTxreli manqanebisa da satransporto saSualebebis gamoyeneba da eqspluatacia<br />
garemos dacvisa (mag. xmauri da airebis gamoyofa. . . ) da usafrTxoebis st<strong>and</strong>artebis<br />
dacviT (satransporto saSualebebis siCqaris SezRudvebi . . );<br />
• miwis saTxreli manqanebiTa da satransporto saSualebebiT moZraobisa da maTi gaCerebis<br />
Tavidan acileba moZraobisa da gaCerebisaTvis nebadarTuli adgilebis farglebs gareT.;<br />
• Ria teritoriebis morwyva – bilikebi da samuSao teritoria – mSrali amindebisas mtvris<br />
gavrcelebis Tavidan acilebis mizniT;<br />
• Zlieri xmaurisaTvis (afeTqebebi) drois gansazRvra, ekologiuri (mag. gamravlebis sezoni)<br />
da <strong>social</strong>uri (aranairi afeTqebebi kvira da sadResasaswaulo dReebSi) sakiTxebis<br />
gaTvaliswinebiT;<br />
• saSiSi siTxeebis Senaxva da menejmenti erovnuli da saerTaSoriso st<strong>and</strong>artebis<br />
Sesabamisad, raTa Tavidan iqnas acilebuli gaJonvebi da SemTxveviTi daRvra;<br />
• qvisa da qviSis mopoveba, Senaxva da menejmenti da betonis damuSaveba st<strong>and</strong>artebis<br />
Sesabamisad da l<strong>and</strong>Saftze zemoqmedebisa da wylis dabinZurebis SemcirebiT;<br />
• momuSaveTaTvis wesebisa da normebis dadgena, tyis ukanono gaCexvisa da brakonierobis<br />
akrZalvis CaTvliT:<br />
• samuSao teritoriaze zedmeti wylisa da samSeneblo samuSaoebis Sedegad warmoqmnili<br />
gamdinare da wvimis wylis Segroveba da damuSaveba, sanam igi Caedineba mdinareSi (mag.<br />
sedimentacia da navTobis gamoyofis Webi);<br />
• momuSaveTa dasaxlebebidan narCenebis Segroveba da damuSaveba, maT mdinareSi CaSvebamde<br />
(mag. droebiTi gadasamuSavebeli sawarmo) ;<br />
• samSeneblo da sayofacxovrebo myari narCenebis Segroveba, Senaxva da marTva (Senaxva,<br />
utilizacia, Camarxva, teritoriis farglebs gareT gatana . . .), sanitaruli da<br />
l<strong>and</strong>SaftTan dakavSirebuli sakiTxebis gaTvaliswinebiT;<br />
• sisufTavis dacva sadac SesaZlebelia, samuSao teritoriasa da manqanebis samoZrao<br />
adgilebSi. masalebis an produqtebis Sesanaxi adgilebi iqneba organizebuli da<br />
ganTavsdeba, garemos dacvasTan (wylis nakadidan daSoreba) da l<strong>and</strong>SaftTan (dabali<br />
xilvadoba) dakavSirebuli sakiTxebis gaTvaliswineiT SerCeul adgilebSi.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
139<br />
• gzebis mSebebloba dadgenili wesebisa da normebis Sesabamisad, raTa Tavidan iqnas<br />
acilebuli ferdobebis erozia da daSla: amoRebuli masalis gatana satvirTo<br />
avtomanqanebiT da aranairi datvirTva ferdobebze; napirebisa da terasuli adgilebis<br />
gamagreba, maTze mcenareebis dargvis saSualebiT, saWiroebis SemTxvevaSi sadrenaJo<br />
samuSaoebisa da anti-eroziuli RonisZiebebis gatarebis Semdeg; mdinaris wylis<br />
menejmentis samuSoebis Catareba, ferdoebebze gamomavali xvrelebis gakeTebiT; gzebis<br />
gaswvriv grZivi damcavi saSualebebis ageba. . .<br />
• samuSoebis dasrulebis Semdeg adgilisaTvis pirv<strong>and</strong>eli saxis dabruneba: SemdgomSi<br />
gamousadegari infrastruqturisa da aRWurvilobis daSla da maTi gatana Sesabamis<br />
adgilebze, samuSao teritoriaze gaCexili tyis masivebisa da samuSao teritoriis<br />
mimdebare adgilebisaTvis pirv<strong>and</strong>el mdgomareobaSi dabruneba da gamwvaneba, mimdebare<br />
l<strong>and</strong>SaftTan maTi integraciis uzrunvelyofis mizniT. amasTan erTad, SemdgomSi<br />
gamousadegari infrastruqtura da aRWurviloba daiSleba da gadaitaneba Sesabamisa<br />
adgilas.<br />
dacul teritoriaze mdinaris sistemis marTvasa da dacvasTan dakavSirebuli RonisZiebebi<br />
miznebi da pozicionireba<br />
xudonis hesis proeqtis sxvadasxva etapebi (mSenebloba, Sevseba da marTva) warmoqmnis<br />
mniSvnelovan zemoqmedebas mdinaris nakadze, wylis xarisxze, naleqebze da wylis florasa da<br />
faunaze md. enguris auzSi (gansazRvrulia 8-1 da 8-2 cxrilebSi).<br />
aRniSnuli zemoqmedebebis Semsubuqebasa an kontrolTan dakavSirebuli specialuri RonisZiebebi<br />
Semdegia: (i) mdinaris nakadis menejmenti; (ii) naleqebisa da hidravlikuri kontroli, (iii)<br />
organuli nivTierebebis (xe-masala) da damabinZurebeli nivTierebebis mocileba an rezervuarSi<br />
maTi Cadinebis SezRudva, rac iwvevs wylis xarisxis gauaresebas, da (iv) Tevzisa da TevzWeris<br />
menejmenti.<br />
SeTavazebuli RonisZiebebis winaswari CamonaTvali<br />
mdinaris wylis marTvasTan dakavSirebuli RonisZiebebi<br />
• samomavlo rezervuaris Tanmimdevruli Sevseba rezervuaris garSemo ferdobis CamoSlisa<br />
(mewyeris riski) da adgilobrivad seismo riskis Semcirebis mizniT;<br />
• enguris hesebis hidravlikuri menejmentis koordinaciis daproeqteba da ganxorcieleba<br />
(eriwyalis kaskadis CaTvliT), eleqtroenergiis gamomuSavebis optimizaciisa da wylis<br />
garemosa da masTan dakavSirebul saqmianobaze zemoqmedebis Semcirebis mizniT;<br />
• enguris rezervuaris samomavlo marTva, samomavlo kaSxlis Sevsebis etapze, enguris hesis<br />
mier eleqtroenergiis gamomuSavebis mizniT;<br />
• minimaluri sanitariisa da ekologiurad sufTa wylis nakadis SenarCuneba, samomavlo<br />
kaSxlis qveda biefSi, nebismieri garemoebaSi mdinareSi or rezervuars Soris, Sevsebisa<br />
da eqspluataciis etapze, rogorc SemovliTi wyalsataris nawilSi (200m daSorebiT<br />
samomavlo hesidan, samomavlo kaSxalsa da wyalsagdebis adgils Soris) aseve mdinaris<br />
qveda biefSi, samomavlos hesis wyalsagdebze (9km sigrZis). unda ganisazRvros minimaluri<br />
saregulirebeli wylis nakadis mniSvneloba, sxva qveynebis st<strong>and</strong>artebis safuZvelze da/an<br />
savaraudo wylis miwodeba, romelic saWiroa wylis florisa da funis dasacavad 26 . wylis<br />
minimaluri xarji warmoiqmeneba samuSaoebis ganmavlobaSic da araturbinuli reJimisasac<br />
(mag. hesis eqspluataciisaTvis);<br />
• wylis xarjis marTva, sxvadasxva simaRlis niSnulebze ganTavsebuli wyalsagdebebis<br />
saSulebiT, uJangbado wylebis xarjis Tavidan acilebis mizniT.<br />
hidrologiuri da naleqebis monitoringTan dakavSierbuli RonisZiebebi<br />
• md. engurze Tobarsa da jvars Soris hidrologiuri sadgurebisa da rezervuarebze<br />
limnigrafebebis da mdinaris nakadisa da rezervuarebis donis makontrolebeli sistemis<br />
xelaxali amuSaveba energo kompaniis (kompaniebis) mier, "MNERP"-saTvis monacemebis<br />
miwodebiT da sajaro xelmisawvdomobiT. Tu SesaZlebelia monitoringi ganxorcieldeba<br />
igive sadgurebze, romlebic gamoiyeneboda 90-iani wlebis dasawyisSi.<br />
26 winaswari kvlevebis etapze, xudonis kaSxlis eqspluataciisaTvis rekomendirebuli minimaluri<br />
xarjia 10m3/wm. aRniSnuli maCvenebeli SemdgomSi unda iqnas xelaxla Sefasebuli, damatebiTi<br />
biologiuri informaciisa da daineresebuli mxareebis konsultaciebis Sesabamisad.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
140<br />
• wylis xarisxis monitoringi sistemis xelaxali amuSaveba md. enguris sistemaSi, Tobarsa<br />
da jvars Soris, administraciisa da/an energo kompaniis (kompaniebis) kontroliT da<br />
sajaro xelmisawvdomobiT (Tu SesaZlebelia monitoringi ganxorcieldeba igive<br />
sadgurebze, romlebic gamoiyeneboda 90-iani wlebis dasawyisSi). monitoringi<br />
fokusirebuli iqneba wylis xarisxis ZiriTad maCveneblebze: temperatura, kuTri<br />
eleqtrogamtarianoba, pH, O2 done, Sewonili nivTierebebis, organuli nivTierebebis<br />
koncentracia,.<br />
• rezervuarSi Termuli da qimiuri wylis stratifikaciis monitoringi rezervuarebis<br />
sxvadasxva doneebze energo kompaniis (kompaniebis) mier, "MNERP"-saTvis monacemebis<br />
miwodebiT da sajaro xelmisawvdomobiT (sul cota pirveli 3 wlis ganmavlobaSi,<br />
stratifikaciis modelis dadgenis mizniT).<br />
• rezervuarSi dalamvisa da naleqebis xarisxis regularuli kontroli energo kompaniis<br />
(kompaniebis) mier, "MNERP"-saTvis monacemebis miwodebiT da sajaro xelmisawvdomobiT.<br />
xarisxis analizi sxvaTa da sxvaTa Soris moicavs: granulometrias, organuli<br />
nivTierebebisa da stronciumis koncentracias.<br />
• eroziis Sesusteba wyalgamyofze, samomavlo rezervuaris zeda biefSi, samomavlo<br />
rezervuarSi dalamvis xarisxis Semcirebis mizniT (ix. SemdegSi).<br />
samomavlo rezervuarasa da mdinaris qveda biefSi Camdinare organuli masalebisa (xe-tye) da<br />
damabinZurebeli nivTierebebis mocileba/SezRudva<br />
• samomavlo datboril teritoriaze xeebis nawilobrivi an mTlianad mocileba, Sevsebamde,<br />
samomavlod wylis xarisxis degradaciisa da turbinebisa da wyalsagdebi nagebobis<br />
dazianebis Tavidan asacileblad. Tu SesaZlebelia, xe-tye gamoiyeneba, rogorc masala an<br />
SeSa.<br />
• sof. xaiSis datborvamde, yvela nagebobis demontaJi da saWiroebis SemTxvevaSi<br />
gasufTaveba (garaJebi, sawarmoebi da a.S.)<br />
• garemos dacvis RonisZiebebis sistemis (EMS) ganxorcieleba xudonis samomavlo<br />
nagebobebTan dakavSirebiT – Tu SesaZlebelia serTificirebuli ISO14001 an<br />
eqvivalenturi – rezervuarisa da mdinaris sistemis Cveulebrivi Tu SemTxveviTi<br />
dabinzurebis riskis Tavidan asacileblad.<br />
• mcuravi xe-masalis mudmivi amoReba kaSxlis zeda biefSi da maTi SeSis saxiT SesaZlo<br />
gamoyenebiT an saboloo variantSi dawviT.<br />
• saxerxi sawarmoebis narCenebis (naxerxi da natexebi) mdinaris zeda biefSi CaSvebis<br />
SezRudva wylis xarisxis degradaciisa da turbinebisa da wyalsagdebi nagebobis<br />
dazianebis Tavidan asacileblad. "DoF" gamoiyenebs wesebs mdinareSi saxerxi sawarmoebis<br />
narCenebis CayrasTan dakavSirebiT da saxerxi sawarmoebis mfolbelebTan TanamSormlobiT<br />
moZebnis gzebs, maTi sawvavad gamoyenebisaTvis.<br />
Tevzisa da TevzWeris menejmentTan dakavSirebuli RonisZiebebi<br />
• samomavlo rezervuaris Tevzis maragi sicivesTan da oligotrofiul tbebTan<br />
adaptirebul saxeobebTan erTad da maRal sabazro fasTan erTad (mag. oragulis jiSebi<br />
da sxva);<br />
• qviriTis dasayrelad xelovnuri, mcuravi adgilebis ageba;<br />
• rezervuarsa da zeda biefis Senakadebs (enguri, nenskra, xaiSura) Soris Sesabamisi<br />
kavSiris ganxorcieleba, raTa mdinaris tbis kalmaxebs saSualeba mieceT miaRwion<br />
qviriTis dasayrel adgilebamde, zeda biefis SenakadebSi;<br />
• TevzWeris menejmentisa da Tu SesaZlebeli iqneba, Tavisufal dros TevzWeris<br />
RonisZiebebis SemuSaveba;<br />
• Tevzebis populaciisa da biomasis resularuli kontroli rezervuarSi (badiT<br />
eqsperimentaluri TevzWera) da mdinareSi (eleqtrobis gamoyenebiT eqsperimentaluri<br />
TevzWera) TevzWeris departamentis mier (yovel 2-5 welSi ?)<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
141<br />
dacul teritoriaze mdinaris auzis marTvasa da dacvasTan dakavSirebuli RonisZiebebi<br />
miznebi da pozicionireba<br />
proeqtis zemoqmedeba miwiszeda ekosistemebze, savaraudod umniSvnelo iqneba enguris zeda da<br />
qveda xeobaSi, magram sakmaod mniSvnelovani- proeqtis teritoriaze, anu samomavlo kaSxlisa da<br />
rezervuaris teritoriaze da maT SemogarenSi (=ZiriTadi kvlevis teritoria). faqtiurad, proeqti<br />
pirdapir da arapirdapir zemoqmedebas moaxdens ferdobebis stabilurobaze da mcenareuli<br />
safaris mTlianobaze, tyeebis bio-mravaferovnebaze, endemuri jiSebisa da tyis resursebis<br />
CaTvliT.<br />
mSeneblobisa da rezervuaris Sesebis etapze, mcenareebis mocileba im adgilebidan, romlebic<br />
iqneba datborili an dazianebuli, saSualebas mogvcems gamoviyenoT tyis resursebi, SeSad an<br />
tye-masalad da amiT Sesustdes wylis xarisxze zemoqmedeba da wyalsagdebis dazianebis xariszi.<br />
hesis dasrulebis Semdeg, SesZloa hidroenergo kompaniia dainteresebuli iyos, rom samomavlo<br />
rezervuarisa da nagebobebis garSemo iyos uwindelze ukeTesi, Sesabamisi tyis ekosistema,<br />
adqvaturi mcenareuli safariT, rac xels uwyobs ferdobebis stabilurobis SenarCunebas,<br />
eroziebisa da dalamvis SezRudvas. mniSvnelovani mcenareebiTa da cxovelTa<br />
biomravalferovnebiT warmodgenil, endemurobis maRali xarisxis mqone teritoriaze,<br />
SesaZlebelia ganxiluli iqnas ferdobebis tyeebis ukeTesi dacva da marTva, rogorc<br />
sakompensacio RonisZieba, mdinareze hidroeleqtrosadguris mSeneblobasTan dakavSirebiT.<br />
aRniSnuli dacvis RonisZiebebi unda ganxorcieldes adgilobrivi mosaxleobisa da satyeo<br />
meurneobis sferos warmomadgenlebis mier resursebis mdgrad ganviTarebasTan erTad.<br />
xaiSis mosaxleobis gadasaxlebiT gamowveuli vakuumi gaamyarebs SesaZleblobas, ganxorcieldes<br />
menejmentis mdgradi sistema, proeqtis teritoriis garSemo tyeebTan dakavSirebiT.<br />
SeTavazebuli RonisZiebebis winaswari CamonaTvali<br />
• faseuli tyis resursebis mTlianad an nawilobriv gaCexva da valorizacia samSeneblo<br />
adgilebsa da datboril adgilebSi. komerciuli faseulobis mqone tye-masala<br />
SesaZlebelia gaiyidos saxelmwifos mier mowyobili auqcionis wesiT. SeSa SesaZloa<br />
gaiyidos an gadaeces adgilobriv mosaxleobas, satyeo departamentTan (DoF) da<br />
adgilobriv mmarTvel organoebTan SeTanxmebiT. "DoF" valdebuli iqneba moniSnos gasaCexi<br />
teritoria.<br />
• kompensacia miecemaT tyis dazaralebul, kerZo mesakuTreebs.<br />
• ferdobebis mSeneblobis Semdgomi xelaxali gatyianeba samomavlo rezervuaris garSemo<br />
da kaSxlis adgilebSi, xeebis Sesabamisi jiSebiT. miznebi iqneba Semdegi: (i) eroziisagan,<br />
mewyerebisagan da Camoqcevisagan, da rezervuaris dalamvisagan dacva; (ii)<br />
biomravaferovnebis dacva; (iii) SeSis, maRali xarisxis tye-masalisa da tyis sxva<br />
resursebis miwodeba adgilobrivi mosaxleobisa da satyeo meurneobisaTvis.<br />
• anti-eroziuli RonisZiebebis ganxorcieleba proeqtis teritoriis garSemo mdebare<br />
ferdobebze.<br />
• daculi tyeebis statusis miniWeba samomavlo kaSxlisa da rezervuaris mimdebare<br />
ferdobebisaTvis, satyeo departamentisa da "MEPNR"-s (garemos dacvis saministro) mier<br />
(ara mTliani gaCexva an komerciuli Wra.<br />
• tyeebis menejmentis gegmis daproeqteba da ganxorcieleba mTlian teritoriasTan<br />
dakavSirebiT, satyeo departamentis mier, adgilobriv mmarTvel organoebTan, miwis kerZo<br />
mesakuTreebTan, satyeo meurneobasTan, "MEPNR"-sa da arasamTavrobo organizaciebTan<br />
erTad. "DoF" regionaluri ofisis xelmZRvanelis mixedviT, garemos dacvis saministro<br />
Seqmnis miwis gamoyenebis komisias, rogorc tyis menejmentis politikis instruments,<br />
xudonis proeqtTan dakavSirebiT.<br />
• ferdobebis eroziisa da destabilizaciis riskebis Sefaseba da monitoringi teritoriaze<br />
(geoteqnikuri auskultacia, eroziis maCveneblebi da a.S.)<br />
• mcenareuli safarisa da cocxali bunebis, tyis resursebis monitoringi.<br />
• administraciis zedamxedvelobis gamyareba xe-masalis damzadebis da nadirobis<br />
RonisZiebebTan dakavSirebiT, tyis ukanono gaCexvasa da brakonierobasTan brZola.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
142<br />
• daculi an gadaSenebis piras myofi saxeobebis (cxovelebi an mcenareebi) SesaZlo<br />
adgilebis lokalizacia da dacva. saWiroebis SemTxvevaSi, teritoriis farglebs gareT<br />
dacva.<br />
• mSeneblobis Semdgomi aRdgena da/an daculi teritoriebis Seqmna proeqtisagan<br />
dazaralebul garkveul adgilebTan dakavSirebiT (saWiroebis SemTxvevaSi).<br />
• tyeebsa da bio-mravalferovnebaze pasuxismgebeli adgilobrivi administraciis gaZliereba.<br />
• "GIS", rogorc eroziis riskis, tyisa da tyis resursebis marTvis instrumentis<br />
SemuSaveba, proeqtis teritoriasa da mis mimdebare adgilebSi.<br />
9.2 socio-ekonomikur komponentebTan dakaSirebuli<br />
RonisZiebebi<br />
rogorc kaSxlebis msoflio komisia (WCD) aRniSnavs "kaSxlebi warmoadgens, mxolod miznis<br />
misaRwev saSualebas". da nebismieri proeqtis mizani unda iyos adamianis keTildReoba. es niSnavs<br />
adamianis ekonomikurad efeqtur, <strong>social</strong>urad samarTlian da ekologiurad stabuilur<br />
ganviTarebas. Tu didi kaSxali am miznis miRwevis saukeTeso saSualebaa, igi imsaxurebs<br />
mxardaWeras. magram Tu raime sxva varianti iqneba ukeTesi, Sesabamisad igi iqeba gamoyenebuli<br />
jgufs sjera, rom xudonis kaSxlis agebiT (Tu amasTan dakavSirebiT miRebuli iqneba dadebiTi<br />
gadawyvetileba) Seiqmneba mTavrobisa da donorebis Zalisxmevis gaerTianebis SesaZlebloba,<br />
teritoriis mdgrad ganviTarebasTan dakavSirebiT.<br />
Tu es namdvilia, rom kaSxlis mSeneblobasa da Sedegad – gadasxaxleba yovelTvis iwvevs<br />
<strong>social</strong>ur problemebsa da siZneleebs, aseve marTalia, rom arsebobs rigi detalebi svaneTTan<br />
dakavSirebiT, roomelTac SeuZliaT xeli Seuwyon mdgrad ganviTarebas: usafrTxeoba izrdeba,<br />
donorebis daintereseba izrdeba, turizmi Sefasebulia, rogorc pozitiuri da imdeis momcemi<br />
SesaZlebloba, saZovrebi da saqonlis fermebi SesaZloa iqnas SenarCunebuli da gamoyenebuli, Tu<br />
daculi iqneba mwarmoebluroba.<br />
Sesabamisad, saqmianobebs zemo svaneTSi SeuZliaT xeli Seuwyon mileniumis ganviTarebis (MDGs)<br />
sami miznidan minimum erTis miRwevas, romelTan dakavSirebiTac saqarTvelo aqtiur monawileobas<br />
iRebs:<br />
• MDG 1: ukiduresi siRatakis daZleva<br />
• MDG 2: saqarTvelos ganaTlebis sistemis, ganviTarebuli qveynebis ganaTlebis sistemebTan<br />
kavSiris uzrunvelyofa, gaumjobesebuli xarisxisa da institucionaluri struqturis<br />
saSualebiT.<br />
• MDG 7: garemos dacvis mdgradi ganviTareba<br />
adgilobrivi ekonomikuri ganvitareba da Semosavlebi SesaZlebelia iqnas SenarCunebuli,<br />
Semdegis gaTvaliswinebiT:<br />
• erTdroulad xdeba xelis Sewyoba bunebrivi resursebis racionaluri gamoyenebisaTvis,<br />
miwis gamoyenebis dagegmvis integrirebuli sqemis farglebSi;<br />
• adgilobrivi mmarTveloba umjobesdeba administraciasa da samoqalaqo saZogadoebas<br />
Soris TanamSromlobis damyarebiT, yvela doneze potencialis zrdis SesaZleblobebis<br />
SeTavazebiT;<br />
• stiqiuri ubedurebebis prevencia da maTTvis mzadyofna mimarTulia ganviTarebis yvela<br />
SesaZlo procesisaken, romelsacc didi xania mivyavarT miwis gamoyenebis integrirebul<br />
dagegmvisa da katastrofebis riskis marTvis sistemis Camoyalibebisaken;<br />
• svanebis naTesauri kavSirebi gaTvaliswinebulia da sazogadoebas ekisreba<br />
pasuxismgebloba ganviTarebis maTi variantebisaTvis da maTi warmatebis<br />
uzrunvelyofisaTvis.<br />
gundi gTavazobT gamokvleuli iqnas sxva qveynebSi warmatebiT ganxorcielebuli UNDP-s sferos<br />
specifikaciaze dafuZnebuli midgoma misi zeda svaneTis regionSi gamoyenebis mizniT, sadac<br />
adgili aqvs qmedebebis mravalseqtorul damTxvevas ekonomikuri SesaZleblobebis<br />
stimulirebisaTvis bunebrivi safuZvlebisa da konteqstis dacviT.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
143<br />
meores mxriv, gadawvetilebis miReba iseT mniSvnelovan sakiTze, rogoricaa kaSxalis mSenebloba,<br />
unda efuZnebodes SeTanxmebas, adamianis uflebebis aRiarebas da masTan dakavSirebul riskebs,<br />
gansakuTrebiT iseTi iZulebiTi riskis matareblebs, romlebic umniSvneloa mTlianad wyalsa da<br />
energetikasTan dakavSirebul politikaSi. es gulisxmobs riskebis mimarTvas, riskis gavlenisgan<br />
adamianebis dacvas, yvela jgufisaTvis informaciis xelmisawvdomobis uzrunvelyofas, yvelaze<br />
mgrZnobiare jgufebis CaTvliT, Ria da gamWvirvale molaparakebebs xelSekrulebebis Taobaze.<br />
qvemoT mocemulia kerZod kompensaciis/Semsubuqebis zomebis Taobaze da gasaubrebis dros<br />
warmoSobili riskebis Sesustebis gegmis SemuSavebis dros gansaxilveli mTeli rigi sakiTxebi:<br />
gadasaxlebasT<strong>and</strong>akavSirebuli RonisZiebebi<br />
gadasaxleba (sacxovrebeli saxlebis da miwebis da/an fuladi kompensaciis uzrunvelyofiT)<br />
dagegmili iqneba mosaxleobasTan SeTanxmebul adgilebSi da da pirobebiT. dainteresebul<br />
mxareebTan gasaubrebis Catarebis momentisaTvis, gundis gankargulebaSi ar iyo informacia<br />
kaSxlis adgilis SerCevis sxvadasxva alternativebis Taobaze. sxvadasxva variantebis<br />
ararsebobis gareSe gadasaxlebis gegmis mosamzadebeli samuSaos Catareba miCneuli iqna ara<br />
saTanadod. siRrmiseuli analizis Catareba mxolod axlaa SesaZlebeli, rodesac Catarebulia<br />
gamokvlevebi da es gagrZeldeba Semdeg etapebzec. SemuSavebuli iqna sapiloto kiTxvari<br />
gadasaxlebasTan dakavSirebiT da moxda misi winaswari testireba am sferoSi miRebuli saxiT.<br />
gasaubrebis dros gundi Cveulebriv iRebda yvelaze konservatiul gadawyvetilebas, romelic<br />
efuZneba xaiSisa da misi mimdebare soflebis mTeli mosaxleobis gadasaxlebis Sesaxeb<br />
Sexedulebas. winamdebare angariSis sxvadasxva nawilSi mocemulia sxvadasxva variantebisa da<br />
misi <strong>social</strong>uri gavlenis ganxilva<br />
aRsaniSnavia, rom gadasasaxleblad SerCeuli dasaxlebuli punqti arCeuli unda iqnas sxvadasxva<br />
variantebs Soris, rac moicavs:<br />
• gadasaxleba quTaisis da Tbilisis regionSi an mimdebare teritoriis farglebSi;<br />
• gadasaxleba mosaxleobis gadayvaniT sxvadasxva teritoriis farglebSi an imis<br />
gaTvaliswinebiT, rom mTlianad sof. xaiSi SenarCunebuli unda iqnas erT soflad da am<br />
soflis macxovreblebic erTad unda iqnen dasaxlebuli.<br />
ar aris mizanSewonili walkis raionSi gadasaxleba <strong>social</strong>uri daZabulobis Tavidan acilebis<br />
mizniT.<br />
kompensacia unda iqnas uzrunvelyofili mimdebare soflebisaTvis, romlebic ar daitboreba,<br />
magram dakargavs kavSirs sof. xaiSis <strong>social</strong>ur da ekonomikur insfrastruqturasTan (skola,<br />
samedicino samsaxuri, maRaziebi da a.S).<br />
satransporto xazebTan dakavSirebiT miRebuli iqneba Semdegi zomebi:<br />
• mestia-uSgulis gzis gaxsna;<br />
• sagzao qselis reabilitacia;<br />
• fexiTmosiaruleTa gzebis reabilitacia.<br />
saarsebo saSualebebsa da zemoqmedebis qveS moxvedril pirebTan dakavSirebuli zaralis<br />
SemsubuqebisaTvis misaRebi zomebi:<br />
• xe-tyis damamzadebeli variantebis gansazRvra mcenareebis ganadgurebis an dazianebis<br />
riskis Semcirebis gaTvaliswinebiT;<br />
• msgavsi produqtulobis mqone saZovrebisa da sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebis<br />
variantebis gansazRvra;<br />
• mosavalTan da saZovrebTan dakavSirebuli zaralis anazRaureba;<br />
• SesaZlo finansuri kompensacia im pirebisa da “IDP”-Tvis, romelTac gamoTqves qalaqebSi<br />
gadasaxlebis survili;<br />
• mikro hidroeleqtrosadgurebis ageba adgilobriv mdinareebze, fermebisaTvis<br />
eleqtroenergiis miwodebis mizniT;<br />
• soflebis erTmaneTTan damakavSirebeli gzebis reabilitacia;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
144<br />
• saZovrebTan da mindvrebTan damakavSirebeli gzebis reabilitacia<br />
<strong>social</strong>uri organizaciis rRevis Semamsubuqebeli zomebi:<br />
• adgilobrivi dasaqmebisa da uzrunvelyofis politika SemuSaveba;<br />
• momuSaveTa qcevis kodeqsis SemuSaveba;<br />
• samSeneblo banakebSi damxmare nagebobebis mSenebloba.<br />
sqessa da j<strong>and</strong>acvasTan dakavSirebeli Semamsubuqebeli RonisZiebebi:<br />
• momuSaveTa qcevis kodeqsis SemuSaveba prostituciis aRkveTis mizniT;<br />
• Sesabamisi arxebiTa da saSualebebiT mosaxleobisaTvis informaciis miwodeba.<br />
9.3 kulturul memkvidreobasTan dakavSirebuli<br />
RonisZiebebi<br />
samuSaos dawyebamde<br />
rekomendirebulia arqeologiuri kvlevebis Catareba ramdenime etapze, romelTagan pirveli –<br />
kerZod sacdeli gaTxrebi – umniSvnelovanesia adgilis Rirebulebisa da xasiaTis Sefasebis da<br />
Sesasrulebeli samuSaoebis dadgenis mizniT. momdevno, ufro rTuli etapi iqneba stacionaluri<br />
arqeologiuri gaTxrebi da sxva adgilebze translokacia mosaxleobasTan da religiur<br />
avtoritetebTan SeTanxmebis safuZvelze.<br />
am etapze umniSvnelovanesia xalxTan konsultacia da maTi survilis gaTvaliswineba, raTa<br />
Sesruldes saTanado ceremonia sasaflaoebis relokaciamde.<br />
samuSaoebis ganmavlobaSi<br />
samuSaoebis dros rekomendirebulia, rom proeqtiT gaTvaliswinebuli nebismieri miwis samuSao<br />
ganxorcieldes specializirebuli arqeologiuri zedamxedvelobis an monitoringis gamoyenebiT.<br />
es aucilebeli nebismieri SesaZlo arqeologiuri aRmoCenis an istoriulad Rirebuli adgilis<br />
SesaZlo danakargis an ugulebelyofis Tavidan acilebis mizniT. ase rom, finansuri Sefaseba<br />
mTlianad damokidebulia proeqtis farglebSi teqnikuri mxardaWeris jgufis mier dagegmili<br />
miwis samuSaoebis diapazonsa da moculobaze.<br />
samuSaoebis Catareba xeobaSi iqneba saSualeba, ganaxldes "UNESCO"-s adgilebis sazRvrebis<br />
dadgena (zemo svaneTi), aRniSnuli klasifikaciis ukeTesad gaazrebisaTvis.<br />
9.4 garemos dacvis RonisZiebebis xarjebis kalkulacia<br />
9.4.1 - <strong>social</strong>uri RonisZiebebi<br />
• gadasaxlebasTan dakavSirebuli RonisZiebebi<br />
<strong>social</strong>ur RonisZiebebTan dakavSirebuli xarjebis sxvaobebi ZiriTadad dakavSirebulia<br />
gadasaxlebasTan. statistikis saxelmwifo departamentis mier 2002 wels Catarebuli gamokiTxvis<br />
oficialur monacemebze dayrdnobiT xarjebis kalkulacia gakeTda Semdeg <strong>social</strong>ur<br />
RonisZiebebTan dakavSirebiT:<br />
o sacxovrebeli saxlebis (da miwebis) eqspropriacia da axali sasoflo-sameurneo<br />
miwebiT uzrunvelyofa (2 heqtari TiToeul komlze) da sacxovrebeli saxlebis<br />
aSeneba sakarmidamo nakveTiT (600 kv. metri TiToul komlze):<br />
o fuladi kompensacia da naRdi fulis gadaxda datborili soflebidan an sofel<br />
xaiSTan <strong>social</strong>ur da ekonomikur infrastruqturasTan kavSirdakarguli<br />
soflebis mosaxleobisaTvis;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
145<br />
xaiSis datborvis SemTxvevaSi mosaxleobis didi nawili, romelzedac pirdapir iqonia gavlena<br />
aRniSnulma movlenam, iqneba gadasaxlebuli, Tumca aseve gadasaxlebuli iqneba mezobeli<br />
soflebis mosaxleoba (romelzedac datborvas pirdapir ar umoqmedia, magram damokidebulni<br />
arian xaiSTan), vinaidan daikargeba sazogadoebrivi infrastruqtura da momsaxureba (skola,<br />
samedicino pinqtebi da a.S.).<br />
o gadausaxlebeli komlebisaTvis uzrunvelyofili iqneba fuladi kompensacia<br />
“lodinisaTvis” (vinaidan isini elian gadawyvetilebas 90-iani wlebidan), im<br />
SemTxvevaSi Tu isini sabolood ar iqnebian gadasaxlebulni;<br />
o im SemTxvevaSi Tu aSendeba axali sofeli gadasaxlebuli mosaxleobisaTvis (Tu<br />
xaiSi daitboreba), aucilebeli iqneba ZiriTadi infrastruqturebis (gzebi,<br />
wyalmomarageba, eleqtroenergiiT momarageba da a.S.) da sazogadoebrivi da<br />
mosaxurebis infrastruqturebis (skola, samedicino punqtebi, policia da saxanZro<br />
sadguri) rekonstruqcia.<br />
SeniSvna: xaiSis datborvis SemTxvevaSi axali infrastruqturebis da momsaxurebis amoqmedebam da<br />
gaxsnam mimdebare dasaxlebebisaTvis (romelzedac datborvas pirdapir ar umoqmedia, magram<br />
damokidebulni arian xaiSze), samuSaos dawyebisTanave da xaiSis datborvamde SesaZloa Seamciros<br />
<strong>social</strong>uri gavlenis done (garkveuli variantebisaTvis) da Semdeg gadasaxlebis RonisZiebebis<br />
<strong>social</strong>uri xarjebi.<br />
• saarsebo saSualebebisa da zemoqmedebis qveS myofi pirebis zaralis SemcirebasTan<br />
dakavSirebuli <strong>social</strong>uri RonisZiebebi:<br />
o sasoflo-sameurneo, tyis da saZovrebis alternativebis identifikacia;<br />
o kompensacia miwis mflobelebisaTvis;<br />
o mdgradi ganviTarebis proeqtis SemuSaveba da ganxorcieleba mTlianad svaneTis<br />
regionisaTvis mestia-uSgulis proeqtis gzasTan dakavSirebuli kvlevis CaTvliT;<br />
• <strong>social</strong>uri organizaciebis rRvevasTan/genderul sakiTxebTan dakavSirebuli <strong>social</strong>uri<br />
RonisZiebebi<br />
o konfliqtebisa da prostituciis aRkveTis mizniT muSaTa qcevis kodeqsis<br />
SemuSaveba;<br />
o adgilobrivi dasaqmebis da uzrunvelyofis politikis SemuSaveba;<br />
o informacia wesebsa da normebze (xis moWra, nadiroba da a.S.)<br />
9.4.2 – kulturasTan dakavSirebuli sakiTxebi<br />
o damatebiTi arqeologiuri gamokvlevebi adgilmdebareobis Rirebulebisa da<br />
xasiaTis Sefasebis mizniT;<br />
o muSaobis dros arqeologiuri adgilebis meTvalyureoba da monitoringi;<br />
o mosaxleobasTan molaparakebis safuZvelze kulturuli Zeglebis aRdgena da maTi<br />
gadatana.<br />
9.4.3 – bunebriv garemosTan dakavSirebuli RonisZiebebi<br />
o dagegmarebis, samSeneblo da reabilitaciis samuSaoebTan dakavSirebuli<br />
RonisZiebebi: garemos dacvis valdebulebebis dacva da garemos dacvis menejemntis<br />
sistema samuSaoze pasuxismgebeli kompaniebisaTvis, administraciis mier<br />
meTvalyureoba;<br />
o mdinaris sistemis menejmentisa da dacvis RonisZiebebi: minimaluri ekologiuri<br />
wylis gaSveba, organuli narCenebis Semcireba (xe-tyisa da sayofacxovrebo<br />
narCenebi) da momavali rezervuarisa da mdinaris kalapotis sxva saxis<br />
dabinZureba.<br />
o mcenareebis gakafva rezervuaris avsebis etapamde;<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
146<br />
o wyalgamyofisa da mdinare enguris auzis menejmentisa da dacvis RonisZiebebi:<br />
ferdobebis stabilurobis dacva da monitoringi, erozirebuli adgilebis aRdgena<br />
mcenareebis dargviT da/an tyis gaSenebiT (kerZod xudonis kaSxalis Tavdapirvel<br />
adgilze – daaxloebiT 50 heqtari degradirebuli teritoria).<br />
o daculi jiSebis lokalizacia da stacionaluri prezervacia (flora – gareuli<br />
fauna) da maTi bunebrivi zrdis adgilebis restavracia;<br />
o tyis masivebisTvis daculis statusis da bunebrivad daculi teritoriebis<br />
statusis miniWeba / mimdebare teritoriebze tyis masivebis menejmentis normebis<br />
gaumjobeseba / proeqtis ganxorcielebaSi garemos dacvis saministros CarTva.<br />
o xis gadamamuSavebeli saamqroebis narCenebis menejmentis gaumjobeseba.<br />
9.4.4 – ganxorcielebadobis analizi da damatebiTi kvlevebi (bunebrivi garemo)<br />
o xudonis rezervuarSi Tevzis resursebis gazrda (ganxorcielebadobis analizi);<br />
o enguris hidrosistemis, enguris rezervuarsa da md. enguris Sesaxeb monacemebis<br />
(wylis xarisxi da stratifikacia enguris rezervuarSi, enguris rezervuaris<br />
dalamva, Tevzebis biocenozi da biomasa mdinaresa da enguris rezervuarSi<br />
eqsperimentuli TevzWera badiTa da eleqtrobis gamoyenebiT ) damatebiTi kvlevebi;<br />
9.4.5 – monitoringi (5 wlis manZilze)<br />
zogierTi parametri unda iqnas gakontrolebuli:<br />
o haeris xarisxi / GHG (saTburis airebi) warmoeba;<br />
o wylis xarisxi mdinareSi mSeneblobis ganmavlobaSi, wvimisa da gamdinare wylebis<br />
mdinaresa da rezervuarSi gadagdebis adgilas;<br />
o ferdobebsi, napirebis erozia rezervuari garSemo da sxva samuSaoebi (gzebi da<br />
a.S.);<br />
o mcenareuli safari da veluri buneba, tyis resursebi;<br />
o Tevzebis biocenozi da biomasa mdinareSi (eqsperimentuli eleqtro-TevzWera) da<br />
rezervuarSi (badiT eqsperimentuli TevzWera).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
147<br />
10. alternatiuli Sefaseba<br />
10.1 zemoqmedebis doneebis cvlileba proeqtis<br />
variantebis Sesabamisad.<br />
arsebobs zogierTi gansxvaveba ekologiur da <strong>social</strong>uri zegavlenebis xaisaTs Soris<br />
kaSxlis adgilmdebareobisa da simaRlis niSnulebis variantebaTan dakavSirebiT. isi exeba<br />
gansxvavebebs SemdegTan dakavSirebiT:<br />
• socio-ekonomikuri da kulturulizegavlena: saxlebTan da sasoflo-sameurneo miwis<br />
nakveTebTan (saZovrebi da saxnavi miwebi) dakavSirebuli zarali, sazogadoebriv<br />
materialur aqtivebTan dakavSirebuli zarali, <strong>social</strong>uri da ekonomikuri<br />
infrastruqtura, Tu daitboreba sof. xaiSi, arqeologiuri da kulturuli adgilebis<br />
ganadgureba;<br />
• mcenareuli safarisa da tyis resursebis ganadgureba (tyiani adglebis ganadgureba<br />
da/an datborva);<br />
• wylis nakadis struqturis modifikacia kaSxlis qveda biefSi (wylis nakadis bunebrivi<br />
struqturis dakargva xudonis hidravlikur menejmentTan dakavSirebiT) md. nenskras<br />
SesaZlo CaTvliT;<br />
• wylis ekosistemebsa da biomravalferovnebaze zemoqmedeba, kaSxlis zeda biefSi<br />
(wylis biocenozis degradacia) da samomavlo rezervuarSi (wylis sacxovrebeli<br />
garemosa da jiSebis modifikacia, zemoqmedeba gamdinare wylis jiSebze);<br />
• wylis xarisxi samomavlo rezervuarSi (xaiSis nagebobebis SesaZlo datborvis gamo)<br />
da samomavlo kaSxlis qveda biefSi (pozitiuri zegavlena, xaiSis mosaxleobis mier<br />
sayofacxovrebo narCenebis Cayris SeCerebasTan dakavSirebiT);<br />
aRniSnuli variaciebi saorientaciodaaa gansazRvruli 10-1 cxrilSi kaSxlis<br />
adgilmdebareobisa da simaRlis niSnulis TiToeuli variantisaTvis, Semdegi ekologiuri<br />
kriteriumebis gamoyenebiT;<br />
• dazaralebuli mosaxleoba (sacxovrebeli teritoriis farTobi, pirdapiri zemoqmedebis<br />
qveS moxvedrili ojaxebis raodenoba) (r-ba)<br />
• rezervuaris zedapiris farTobi (ha)<br />
• zemoqmedebis qveS moxvedrili mdinaris sigrZe (km)<br />
• datborili sasoflo-sameurneo miwis nakveTebis (saZovrebi da saxnavi miwebi) farTobi<br />
(ha);<br />
• datborili tyeebis farTobi (ha);<br />
• aRsadgeni erozirebuli teritoriebi (Zvali kaSxlis samuSaoebisa da gzebis gamo<br />
Seqmnili) (ha)<br />
10-1 suraTze naCvenebia datborili teritoria sxvadasxva variantebisaTvis.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
149<br />
suraTi 10-1. daculi datborili teritoria kaSxlis variantebisaTvis<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
151<br />
10.2 komentarebi variantebTan dakavSirebiT<br />
10.2.1 zogierTi ZiriTadi ekologiuri kriteriumebis Sedareba<br />
Catarda SedarebiTi analizi sxvadasxva variantebisaTvis, bunebriv garemosa da mosaxleobaze<br />
raidenobrivi zemoqmedebis winaswari SefasebiT, sizustis Zalian dabali maCvenebliT.<br />
Sedegebis Sesabamisad, saSualeba gvaqvs gamovyoT tendenciebi.<br />
10.1 cxrilSi mocemulia zogierTi saorientaciod gansazRvruli kriteriumebis cvlilebebi,<br />
kaSxlis Seswavlili adgilmdebareobisa da simaRlis niSnulis sxvadasxva variantebs Soris.<br />
mosaxleobasTan dakavSirebiT<br />
1 da 2 variantebi ukavSirdeba adamianebis mniSvnelovnad did raodenobas vidre es sxva<br />
variantebis SemTxvevaSia (minimum 3-jer meti), da dabali prorporciulobiT 5, 7c da 7d (xaiSi<br />
A maRali da saSualo kaSxali), 8 (pirveladi kaskadis koncefcia) variantebis SemTxvevaSi,<br />
sof. xaiSis datborvis gamo.<br />
xaiSis datborvis SemTxvevaSi, unda moxdes ara marto pirdapiri zemoqmedebis qveS myofi<br />
mosaxleobis didi nawilis, aramed mimdebare soflebis mosaxleobis (romlebic ar iqnen<br />
pirdapir datborilebi, magram damokidebulni arian xaiSze) gadasaxleba, sazogadoebrivi<br />
infrastruqturisa da momsaxurebis (skolebi, samedicino punqtebi da a.S.) ganadgurebis gamo.<br />
• 2, 5, 7d (xaiSi A maRali kaSxali) da 8 variantebi ufro did zemoqmedebas axdens sasoflosameurneo<br />
teritoriebze (saZovrebi da saxnavi miwebi), vidre danarCenebi;<br />
• 2, 5 da 7d (maRali kaSxlebi) variantebis SemTxvevaSi SesaZloa daitboros gzebis ufro<br />
didi monakveTi, vidre sxva variantebis SemTxvevaSi.<br />
bunebriv garemosTan dakavSirebiT:<br />
• erozirebuli teritoria (Tavdapirveli kaSxlis siaxloves) ZiriTadad datborilia 1 da 2<br />
variantebis SemTxvevaSi. sxva variantebis SemTxvevaSi, aRniSnuli taeritoria, romelic<br />
warmoqmnilis sabWoTa periodSi ganxorcielebuli samuSaoebis gamo, unda aRdges.<br />
• 1, 2 da 5 da 7d variantebis SemTxvevaSi itboreba mniSvnelovnad didi (20%-ze meti) tyiani<br />
teritoria, vidre sxva variantebis SemTxvevaSi.<br />
• raTqma unda didi rezervuarebi igeba maRali kaSxlebisaTvis (2, 5, 7d da 8) da Semdgom<br />
moicavs mdinaris ufro did nawils.<br />
• 3-7 variantebi icavs md. nenskras, minimaluri bunebrivi nakadis uzrunvelyofiT (sezonuri<br />
cvlilebebiT) kaSxlis qveda biefSi.<br />
dakavSirebuli xarjebi:<br />
ori yvelaze ZviradRirebuli variantia 1 da 2 (xudonis istoriuli adgili), rac gamowveulia<br />
daaxloebiT 450 ojaxis gadasxalebiTa da ZiriTadi infrastruqturis (gzebi, wyalmomarageba,<br />
eleqtromomarageba da a.S) da sazogadoebrivi da momsaxurebis infrastruqturis (skolebi,<br />
samedicino punqtebi, policia, saxanZro sadguri da a.S.) rekonstruqciiT, Tu daitboreba xaiSi.<br />
naklebad ZviradRirebulia 6 (xaiSi- B) da 7e -7h (xaiSi-A qveda biefi) variantebi.<br />
10.2.2 garemos dacvis RonisZiebebis Sedareba<br />
aRniSnul RonisZiebebTan dakavSirebuli gansxvavebebi ZiriTadad ukavSirdeba <strong>social</strong>ur<br />
problemebs da gansakuTrebiT ki gadasaxlebas.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
152<br />
xaiSis datborvis SemTxvevaSi, gadasaxlebuli unda iqnas aramarto pirdapiri zemoqmedebis<br />
qveS moxvedrili mosaxleobis didi nawili, aramed mimdebare soflebis mosaxleobac<br />
(romlebic ar iqnen pirdapiri zemoqmedebis qveS moxvedrili, magram damokidebulni arian<br />
xaiSze) gadasaxleba, sazogadoebrivi infrastruqturisa da momsaxurebis (skolebi, samedicino<br />
punqtebi da a.S.) ganadgurebis gamo .<br />
xaiSis datborvis SemTxvevaSi, axali infrastruqturebis ageba da gaxsna mimdebare soflebis<br />
mosaxleobisaTvis, samuSaoebis dawyebis adreul etapzebze da xaiSis datborvamde, Seamcirebs<br />
<strong>social</strong>uri zemoqmedebis dones (Sesabamisi variantebisaTvis) da Sesabamisad gadasaxlebasTan<br />
dakavSirebul xarjemsac.<br />
10.2.3daskvna variantebis Sesaxeb<br />
• 1 da 2 variantebi, romlebic SemuSavebulia uwindeli adgilisaTvis (xudonis<br />
adgilmdebareoba) naklebad misaRebia dazaralebuli mosaxleobis raodenobis<br />
TvalsazrisiT (radganac sof. xaiSi mTlianad gaqreba), magram ara imdenad rogorc es sxva<br />
maRali kaSxlebis SemTxvevaSi, sasoflo-sameurneo da tyiani teritoriebis datborvasTan<br />
dakavSirebiT.<br />
aRniSnuli pirveli ori varianti sainteresoa, sabWour periodSi Catarebuli samuSaoebis<br />
gamo ukve degradirebuli teritoriebis gamoyenebis TvalsazrisiT.<br />
Tumca, es ori varianti ukavSirdeba rogorc md. engurs, aseve md. nenskras da saSualebas<br />
iZleva, rom moxdes kaSxlis qveda biefSi mdinaris nawilis srulad xelovnuri<br />
zemoqmedebis qveS moqcevas.<br />
• sxva variantebs Soris, TiToeuli simaRlis kaSxlis kategoriisaTvis (maRali, saSualo da<br />
dabali), 6 (xaiSi-B) da 7e -7h (xaiSi-A qveda biefi) variantebi SesaZloa iyos kargi<br />
kompromisi, radgan:<br />
o md. nenskra Tavisufalis perturbaciisagan (garda gvirabebisa):<br />
o pirdapiri zemoqmedebis qveS myofi mosaxleobam infrastruqtura da datborili<br />
sasoflo-sameurneo teritoriebi, sxva variantebTan SedarebiT umniSvneloa;<br />
o datborili tyiani teritoriebi 5 da 7 (7a-7d) variantebTan SedarebiT, aseve<br />
zomieria.<br />
• 3-5 (xaiSi –C dabali kaSxali – maRali kaSxali) cariantebis cvlilebebTan dakavSirebiT<br />
maRali kaSxali (varianti 5) aRniSul adgilas maincdamainc saintereso ar aris garemos<br />
dacvis yvela kriteriumis TvalsazrisiT, garda zemoqmedebis qveS moxvedrili adamianebis<br />
ricxvisa (naklebi, vidre 1 da 2 variantebis SemTxvevaSi).<br />
ekonomikuri Tvalsazrisis gareSe, Txemis dabali doneebi (3 an 4 varianti, maqs. normaluri<br />
done, 700m simaRlis niSnuli), ra Tqma unda naklebad dasawunia garemos dacvis yvela<br />
kriteriumis TvalsazrisiT (mxolod 1 sofeli xvdeba pirdapiri zemoqmedebis qveS, datborili<br />
tyeebisa da kulturuli adgilebis raodenobac Zalian zomieria). magram, zemoqmedebis qveS<br />
xvdeba, rogorc md. enguri, aseve md. nenskrac. Sedegad gamomdinare zemoqmedeba garemosa da<br />
mosaxleobaze SesaZlebelia mniSvnelovnad Sesustdes, garemos dacvis RonisZiebebis<br />
ganxorcielebiT.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
153<br />
cxrili 10-1: bunebriv garemosa da mosaxleobaze zemoqmedebis winaswari Sefaseba<br />
varianti<br />
adgilmdebareoba<br />
mimyvani<br />
gvirabebi<br />
(m)<br />
datborvis<br />
maqs. done<br />
(simaR.<br />
niSnuli, m)<br />
rezervuari<br />
rezervuaris<br />
zedapiri (ha)<br />
maqs.<br />
sigrZe<br />
zemoqmedebis<br />
qveS myofi<br />
mdinare (m)<br />
erozia<br />
(ha)<br />
sof.<br />
meur-ba<br />
(ha)<br />
tyeebi<br />
(ha)<br />
zemoqmedebis<br />
qveS myofi<br />
bunebrivi<br />
garemo (ha)<br />
zemoqmedeb<br />
is qveS<br />
myofi<br />
mosaxleob<br />
a (adamiani)<br />
zemoqmedeb<br />
is qveS<br />
myofi<br />
mtavari<br />
gzebi (m)<br />
1 xudonis dabali kaSxali 0 670 377 14203 14203 39,0 14 223 24 633 9 859<br />
2 xudonis maRali kaSxali 0 700 521 17842 17842 50,0 19 330 27 633 11 446<br />
3a xaiSi-C dabali kaSxali 4 500 578 2 500 500 0,0 0 0 0 0 0<br />
3b xaiSi-C dabali kaSxali 4 500 615 17 2 040 2 040 0,2 0 6 0 0 1 473<br />
4a xaiSi-C saSualo kaSxali 4 500 670 99 7 074 7 074 3,0 7 49 2 41 4 737<br />
4b xaiSi -C saSualo kaSxali 4 500 700 181 9 988 9 988 11,0 11 102 3 41 6 632<br />
5 xaiSi -C maRali kaSxali 4 500 725 302 13 902 13 902 10,4 23 188 5 172 10 642<br />
6a xaiSi -B dabali kaSxali 6 000 645 0 0 0 0,0 0 0 0 0 0<br />
6b xaiSi -B dabali kaSxali 6 000 670 12 1 253 1 253 0,3 0 5 0 0 74<br />
6c xaiSi -B saSualo kaSxali 6 000 735 99 6 580 6 580 1,6 0 61 1 0 5 599<br />
6d xaiSi -B maRali kaSxali 6 000 800 293 11 033 11 033 7,2 12 207 6 84 8 844<br />
7a xaiSi -A dabali kaSxali 9 000 713 12 2 039 2 039 0,0 0 2 0 0 0<br />
7b xaiSi -A dabali kaSxali 9 000 730 33 0 0 0,1 0 16 1 34 2 408<br />
7c xaiSi -A saSualo kaSxali 9 000 800 188 8 224 8 224 5,1 12 119 6 84 5 938<br />
7d xaiSi -A maRali kaSxali 9 000 870 450 12 855 12 855 7,6 30 327 13 184 13 221<br />
7e xaiSi -A dabali kaSxali 8 000 683 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
7f xaiSi -A saSualo kaSxali 8 000 700 6 1 092 1 092 0,0 0 6 0 0 0<br />
7g xaiSi -A saSualo kaSxali 8 000 730 50 4 337 4 337 0,1 0 25 1 0 3 576<br />
7h xaiSi -A maRali kaSxali 8 000 800 266 9 388 9 388 5,2 12 152 6 84 7 146<br />
pirveladi kaskadis<br />
8 koncefcia 910 640 14 769 14 769 8,2 36 500 14 184 14 771<br />
9 aranairi qmedeba 50,0<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
154<br />
11. arasruli monacemebi da informacia<br />
arasruli informacia ukavSirdeba Semdegs:<br />
• hidrologiuri monacemebi. hidrologiuri monacemebi md. enguris Sesaxeb, gansakuTrebiT<br />
yovelTviuri saSualo mravalwliani nakadis xarji (xangrZlivi periodis manZilze).<br />
• sedimentologia. md. engurSi Sewonili nivTirebebisa da md. enguris auzis<br />
sedimentaciis (siRrmis gazomva) da naleqebis Sesaxeb monacemebi<br />
• wylis xarisxi da enguris rezervuaris daSreveba.<br />
• wylis xarisxi md. engurSi.<br />
• Tevzebis biocenozi mdinaresa da enguris rezervuarSi (eqsperimentaluri TevzWera)<br />
• bio-mravalferovneba dacul teritoriaze: samomavlod dasatbor teritoriaze,<br />
samomavlo mSeneblobis adgilas da maT mimdebare tertoriebze potenciurad arsebuli<br />
miwiszeda da wylis bio-mravalferovneba gansazRvrulia arsebuli monacemebisa da<br />
sferos winaswari kvlevebis safuZvelze. Semdgomi kvlevebisas, saWiro iqneba ufro<br />
metad kompleqsuri analizebis Catareba im endemuri mcenareebisa da garkveuli<br />
jiSebisaTvis specialuri adgilebis gansazRvrisaTvis, romlebic unda iqnen daculebi.<br />
• tyeebi mimdinare marTva proeqtis teritoriaze: "GIS"-s masalebi, romlebic<br />
xelmisawvdomia satyeo departamentSi, tyeebis marTvis obieqtebisa da sxva xarisxobrivi<br />
informaciis SezRudviT, tyeebis marTvaze, rogorc saxelmwifo aseve kerZo tyeebTan<br />
dakavSirebiT, inqbe saWiro Semdgomi RonisZiebebis gansasazRvrad, romlebic unda<br />
ganxorcieldes eroziis kontrolis, biomravalferovnebis dacvasa da tyeebis marTvis<br />
samomavlo wesebTan dakavSirebiT<br />
• proeqtis teqnikuri informacia. unfro detaluri informacia proeqtis (arCeuli<br />
varianti), nagebobebisa da maTTan dakavSirebuli infrastruqturis (rogoricaa gzebi da<br />
gadamcemi xazebi) da samuSaoebis etapebad dayofis Sesaxeb.<br />
• dasaqmeba. proeqtis saSualebiT Seqmnili samuSao adgilebis Sefaseba.<br />
• demografia da miwis gamoyeneba. radganac svaneTSi miwebis registracia jer kidev<br />
mimdinareobs, SeuZlebelia Sesabamisi Sefasebebis Catareba, romlebic SesaZloa<br />
dakavSirebuli iyos eqspropriaciis procedurebTan. aseve aucilebelia monacemebis<br />
miReba gadasaxlebis SesaZlo adgilebis Sesaxeb, sxvadasxva adgilebSi miwebis<br />
xelmisawvdomobis Sesabamisad. zemoqmedebis qveS myofi adamianebis Sesaxeb informacia<br />
miRebuli iqneba "RAP" etapze, romelic ganxorcieldeba zemoqmedebis qveS moxvedrili<br />
ojaxebis (arCeuli variantis kaSxlis adgilmdebareobis Sesabamisad) mier anketebis<br />
Sevsebis saSualebiT, moZravi da uZravi qonebis aRwerisaTvis.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
155<br />
12. informacia kvleviTi jgufis Sesaxeb<br />
winamdebare winaswari garemos dacvisa da <strong>social</strong>uri kontroli momzadda "BRLI-Ars Progetti<br />
Consortium"-is mier. konsultantebis jgufi Sedgeba 3 ucxoeli eqspertisagan, romelTagan<br />
TiToeuls hyavs Sesabamisi adgilobrivi eqspertebi da damatebiTi damxmare personali,<br />
moTxovnebis Sesasruleblad:<br />
• doqtori franc marioni. jgufis xelmZRvaneli, garemos dacvis specialiti<br />
• mariam begiaSvili. jgufis xelmZRvanelis moadgile (adgilobrivi eqsperti) –<br />
sociologi.<br />
• elena laura fereti, sociologi (ucxoeli eqsperti)<br />
• mixeil abramiSvili, arqeologi (adgilobrivi da saerTaSoriso eqsperti)<br />
• doqtori loik trebaoli, wylis resursebis eqsperti (ucxoeli eqsperti)<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
156<br />
13. bibliografia da gamoyenebuli<br />
dokumentebi<br />
1. Accion contra la Hambre, 200?. ganaxlebuli monacemebi ACH gadaudebeli qmedebebis<br />
ganawileba datboril teritoriebze zeda da qvemo svaneTSi da raWa-leCxumSi. ACH<br />
samxreT kavkasiis misia, gv. 6<br />
2. Accion contra la Hambre, 2005.dauyovnebeli gadaudebeli moTxovnebis Sefaseba: zeda da<br />
qveda svaneTisa da raWa-leCxumis regionebSi (saqarTvelo) wyaldidobebiT gamowveuli<br />
sasoflo-sameurneo zarali da moTxovnebi. ACH samxreT kavkasiis misia, gv.16<br />
3. Accion contra la Hambre, 2004. kvleviTi misia zemo svaneTSi. 18gv. (+ danarTi)<br />
4. Acta Consultants Georgia Ltd, 2001. saqarTvelos tyeebis ganviTarebis proeqtis<br />
laboratoriis zona – speqtruli ekologiuri Sefaseba- daskvniTi angariSi. Acta<br />
Consultants Georgia Ltd. Tbilisi. 18 gv. + danarTi.<br />
5. Bacalbasa-Dobrovici N., Holcík J., 2000. Acipenser sturio L. (zuTxi), 1758 gavrceleba HSav<br />
zRvaSi da mis wyalgamyofSi. biuletini, espaneTis okeonografiis instituti ISSN:<br />
0074-0195. Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación. 5 p.<br />
6. n. begaliSvili, n. begaliSvili, 1996. mikroklimatze rezervuaris gavlenis Sefaseba<br />
maTematikuri modeliT. ivane javaxiSvilis 120 wlisTavisadmi miZRvnili sameciero<br />
konferencia. Tbilisi, gv. 121-124.<br />
7. n. begaliSvili, n.a. begaliSvili, k. TavarTqilaZe, 2001w. klimatis da gadinebis<br />
grZelvadiani Sefaseba zogierTi mdinaris wyalgamyofisaTvis saqarTveloSi.<br />
hidrometeorologiis institutis SeTanxmeba, “hidrologiis problemebi”, v. 106,<br />
Tbilisi, gv. 52-61 (rusuli versia).<br />
8. n.a. begaliSvili, n. beraZe, b. beritaSvili, g. korZaxia, g. lazrievi, T. TurmaniZe, 2006w.<br />
mTian qveyanaSi klimatis cvlilebis problemebi (SemTxvevis Seswavla saqarTveloSi)<br />
#3. meteorologia da hidrologia, moskovi, gv. 46-54 (rusul enaze).<br />
9. n. bagaliSvili, v. comaia, n.a. begaliSvili, 2002w. mdinaris dinebis cvalebadoba<br />
klimaturi cvlilebebis gavleniT maTematikur meTodze dayrdnobiT, saqarTvelos<br />
mecnierebaTa akademiis SeTanxmeba hidrometeorologiis institutTan “gvalvis<br />
problema da misi Semsubuqeba”, v. 107, Tbilisi, gv 133-138 (qarTul enaze).<br />
10. g. berkampi, m. makartni, p. digani, j.maknili, m. akremani, 2000 w. kaSxlebis ekosistemis<br />
funqcia da garemo pirobebis aRdgenis Tematikis ganxilva II.1 momzadebulia kaSxlebis<br />
msoflio komisiis informaciis saxiT, qeifTauni, gv. 100 – danarTi 1: kaSxlebis,<br />
rezervuarebis da hidroeleqtro proeqtebis gavlena garemo pirobebze,<br />
11. n. beruCaSvili, 2000 w. saqarTvelos biomravalferovneba globaluri fonis winaaRmdeg:<br />
saqarTvelos biologiur da l<strong>and</strong>Saftis biomravalferovnebebSi, pirveli erovnuli<br />
konferencia, 28-29 maisi, 1999 w. Tbilisi (redaqtorebi n. beruCaSvili, a. kuSlini, n.<br />
zazanaSvili), WWF saqarTvelos ofisi, Tbilisi, saqarTvelo, gv 7-20.<br />
12. a. buxnikaSvili, 2004w. saqarTvelos mcire zomis ZuZumwovrebis kadastris Sesaxeb<br />
(Insectivora, Chiroptera, Lagomorpha, Rodentia). kampesteri/universali, Tbilisi<br />
13. CEE Bankwatch Network - Green Alternative, 2007. xudonis kaSxali – saqarTvelos<br />
energo krizisisaTvis aucilebeli gadawyvetileba? – gv. 31<br />
14. CENN, 2004. garemo pirobebis gavlenis Sefasebis sistemis efeqturobis Sefaseba, gv 70<br />
15. CENN – saqarTvelos monacemTa baza (xelmisawvdomia saitze:<br />
http://www.cenn.org/gis/index.html)<br />
16. Cherp A., 1998. garemo pirobebis Sefaseba yofili sabWoTa kavSiris axlad<br />
damoukidebloba-mopovebul qveynebSi.<br />
17. l. CoCua, 2000 w. xis Wris wesebi saqarTvelos tyeebSi. saqarTvelos tyeebis<br />
departamenti, Tbilisi.<br />
18. r. elaniZe, m. demetraSvili, o. burWulaZe, b. quraSvili, 1970, saqarTvelos mtknari<br />
wylis Tevzebis atlasi. gamomcemloba mecniereba, Tbilisi (qarTul da rusul enebze).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
157<br />
19. elaniZe r., 1983, saqarTvelos mdinareebisa da tbebis iqtiofauna, gamomcemlob<br />
mecniereba, Tbilisi (rusul enaze).<br />
20. n. elizbaraSvili, 2004w. – cageris da lentexis regionebSi l<strong>and</strong>Saftis ekologiuri<br />
sazRvrebis dadgena – tyeebis gamoyenebis zonirebisa da dagegemarebisaTvis. gv. 35<br />
21. e. elizbaraSvili, l. papinaSvili, 2004 w. saqarTvelos samecniero wigni – nawili 1 –<br />
calkeuli klimaturi maxasiaTeblebi, saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis dacvis saministro. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />
hidrometeorologiis instituti, Tbilisi, gv 130 (qarTul enaze).<br />
22. evrokomisiis delegacia, 2006w. – evrokomisiis sareabilitacio programa qarTul –<br />
afxazuri konfliqturi zonisaTvis, gv. 3.<br />
23. FAO – Tevzaoba da akvakultura saqarTveloSi – arsebuli mdgomareoba da dagegmareba.<br />
- FAO – Tevzaobis gamocema # 1007 FIPP/C1007, (ing) romi italia, gv. 160<br />
(xelmisawvdomia saitze: ftp://ftp.fao.org/docrep /fao/009/j7599e/j7599e00.pdf)<br />
24. r. gagniZe, 2000 w. saqarTvelos floris mravalferovneba: saqarTvelos biologiuri da<br />
l<strong>and</strong>Safturi mravalferovneba, pirveli erovnuli konferencia, 28-29 maisi, 1999 w.<br />
Tbilisi, (redaqtorebi n. beruCaSvili, a. kuSlini da n. zazanaSvili) WWF<br />
saqarTvelos ofisi, Tbilisi, saqarTvelo, gv 21-32.<br />
25. r, gagniZe, S. SeTekauri, n, margalitaZe, a. qiqoZe, 2006 w. svaneTi, botanikis instituti,<br />
Tbilisi.<br />
26. saqarTvelos geofizikis instituti, 2002 w. geofizikis instituti, regionaluri<br />
seismologiis departamenti, saqarTvelos seismologiuri mimoxilva (xelmisawvdomia<br />
saitze: http://www.ggs.org.ge/geol-geo.htm)<br />
27. GGS, 2005 geologia, seismologiuri safrTxe da seismuroba saqarTveloSi<br />
(xelmisawvdomia saitze: http://www.ggs.org.ge/geol-geo.htm)<br />
28. g, gigauri, 2000 w. saqarTvelis mTiani ekosistemis biologiuri biomravalferovneba:<br />
saqarTvelos biologiuri da l<strong>and</strong>Safturi mravalferovneba, pirveli erovnuli<br />
konferencia, 28-29 maisi, 1999 w. Tbilisi, (redaqtorebi n. beruCaSvili, a. kuSlini da n.<br />
zazanaSvili) WWF saqarTvelos ofisi, Tbilisi, saqarTvelo, gv 69-82.<br />
29. saqarTvelos mTavroba, saqarTvelos kanoni garemos dacvis saxelmwifo Sefasebaze<br />
(xelmisawvdomia saitze http://www.elaw.org/resources/text.asp?ID=211)<br />
30. saqarTvelos mTavroba, 2006. wylis resursebis marTvis politikis Sesaxeb dokumenti<br />
(xelmisawvdomia saitze: moe.caucasus.net/ENG/documents/WaterPolicy.doc)<br />
31. saqarTvelos mTavroba, 2005. saqarTvelos kanoni eleqtroenergiis generaciasa da<br />
bunebriv airze<br />
32. saqarTvelos mTavroba, 2005. dacvis diapazoni – saqarTvelo: wina sainvesticio<br />
saSualebebis insfrastruqtura, gv. 18<br />
33. saqarTvelos mTavroba, 1997. wylis Sesaxeb saqarTvelos kanoni<br />
34. saqarTvelos mTavroba, 1996. saqarTveloos kanoni garemos dacvasTan dakavSirebul<br />
nebarTvebze (xelmisawvdomia saitze:<br />
http://interconnection.org/lsa/DOCS/env_permit.htm).<br />
35. saqarTvelos mTavroba, 1996. garemos dacvis Sesaxeb saqarTvelos kanoni<br />
(xelmisawvdomia saitze: http://www.elaw.org/resources/text.asp?ID=266).<br />
36. saqarTvelos mTavroba, 1996. bunebis dacvis Sesaxeb saqarTvelos kanoni<br />
37. saqarTvelos mTavroba, 1994. niadagebis dacvis Sesaxeb saqarTvelos kanoni<br />
38. saqarTvelos mTavroba, ?. saqarTvelos tyis kodeqsi<br />
39. hidro energia, 2006w. maRal TaRovani kaSxlebis ageba– yovlismomcveli gamocdileba,<br />
gv. 10<br />
40. saqarTvelos hidrometeorologiis instituti, 1987 w. mosazRvre teritoriebis<br />
klimatur pirobebze enguris HPS rezervuaris gavlenis prognoziis SemuSaveba enguris<br />
(jvaris) rezervuiaris gavlenis gaTvaliswinebiT. saqarTvelos hidrometeorologiis<br />
instituti, Tbilisi.<br />
41. wiTeli jvrisa da wiTeli naxevarmTvaris sazogadoebis saerTaSoriso federacia<br />
(ICRC), 2005w. teritoriis Sefaseba da sakoordinacio jgufi – daskvnili angariSi –<br />
wyaldidobebi saqarTveloSi, gv. 19<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
158<br />
42. JV Electrowatt – Stucky, 1998. enguris kaSxali da hidroeleqtro sadguri, saqarTvelo –<br />
reabilitaciis ganxorcielebadobis Seswavla – daskvniTi angariSi – nawili 1:<br />
teqnikuri da ekonomikuri Seswavla. evropis banki reskonstruqciisa da<br />
ganviTarebisaTvis, londoni, gv. 86.<br />
43. JV Electrowatt – Stucky, 1998. enguris kaSxali da hidroeleqtro sadguri, saqarTvelo –<br />
reabilitaciis ganxorcielebadobis Seswavla – daskvniTi angariSi – nawili 2:<br />
j<strong>and</strong>acvisa da usafrTxoebis auditi. reskonstruqciisa da ganviTarebis evropuli<br />
banki, londoni, gv. 86.<br />
44. d. kereseliZe, g. grigolia, 2001 w. rezervuarebSi wylis xarisxis gansazRvris<br />
saimedoobis Sefaseba. hidrometeorologiis institutis SeTanxmeba. tomi # 106, gv. 83-88<br />
(qarTul enaze).<br />
45. n.m. xatiaSvili, g.a. uSveriZe da e.d. kobaxiZe, 1989. kurirtebi da sakurorto resursebi<br />
saqarTveloSi. sabWoTa kavSiris ministrTa sabWosTan arsebuli geodeziisa da<br />
kartografiis mTavari administracia, moskovi (qarTul da rusul enebze).<br />
46. kolxeTis erovnuli parki. kolxeTis daculi teritoria – saxelmZRvanelo, gv. 40<br />
(xelmisawvdomia saitze: http://www.knp.ge/)<br />
47. p.f. langameru, m.i. bakari, l.a. benuni, t.m. bruksi, r.p. qlei, w. darvali, n. de silva, g.<br />
edgari, g. ekeni, l. fiSfuli, g.a.b. fonseka, m.n. fosteri, d.h. noqsi, p. matiku, e.a.<br />
redfordi, a.s.l. rodrigesi, p. salamani., v. sehresti da a. dordofi. preseSi. ZiriTadi<br />
biomravalferovnebebis teritoriebis identifikacia da gansxvavebebis analizi: mTliani<br />
daculi teritoriebis sistemebis miznebi, . IUCN, Gl<strong>and</strong>, Sveicaria da kembriji,<br />
gaerTianebuli samefo.<br />
48. v. lominaZe, g. WiraqaZe, 1971 w. saqarTvelos klimati da klimaturi resursebi.<br />
hidrometeorologiuri institutis SeTanxmeba. monomgrafia, tomi 44 (50). Tbilisi, gv.<br />
384 (rusul enaze).<br />
49. l. maruaSvili, 1981 w. kavkasiis fizikuri geografia. gamomcemloba mecniereba (qarTul<br />
enaze). L<br />
50. energetikis saminitro, 2005 w. xudonis hidroeleqtro sadguris mSenebloba mdinare<br />
engurze (xelmisawvdomia saitze:<br />
http://www.minenergy.gov.ge/index.php?sec_id=62&lang_id=ENG)<br />
51. energetikis saminitro, 2005 w. mcire da saSualo zomis hidroeleqtrosadgurebis<br />
proeqtireba, gv. 37 (xelmisawvdomia saitze:<br />
http://www.minenergy.gov.ge/files/106_245_285226_Small&mediumHPPsprojectedfor<br />
construction_EOI_.pdf<br />
52. energetikis saminitro, ekonomikuri ganviTareba saqarTveloSi: axali sainvesticio<br />
qveyana – iaponiis prezentacia (xelmisawvdomia saitze<br />
http://www.rotobo.or.jp/activities/committees /ge/georgiapresentation.pdf) n. maiersi, r.a.<br />
mitermaieri, c.g., mitermaieri da g.a.b. fonseka, da j. kenti. bio saxeobebis mTavari<br />
adgilebi sakonservacio prioritetebisaTvis, buneba 403: 853-858.<br />
53. g. naxucriSvili, 2000 w. saqarTvelos ZiriTadi biomebi” saqarTvelos biologiur da<br />
l<strong>and</strong>Saftur mravalferovnebebSi, pirveli erovnuli konferencia, 28-29 maisi, 1999 w.<br />
Tbilisi, (redaqtorebi n. beruCaSvili, a. kuSlini da n. zazanaSvili) WWF<br />
saqarTvelos ofisi, Tbilisi, saqarTvelo, gv 43-68.<br />
54. ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizacia (OECD), 2006w. garemos<br />
dacvis pirobebis cvlilebebis davalianeba saqarTveloSi: potenciuri programis<br />
arxebis xarjebis programisaTvis – nawili 2. garemos pirobebis dacvis dafinanseba. gv.<br />
136<br />
55. OCHA, 2005 w, saWiroebebisa da damxmare samuSaoebis ganxilva – ubeduri SemTxvevebis<br />
menejmentis jgufi, 10 maisi, 2005 w.<br />
56. Pöyry, 200? – enguris Taris kaSxali, gv 2 (xelmisawvdomia saitze<br />
http://www.energy.poyry.com /projects /Enguri.pdf) r.l. pressi, c.j. humprisi, s.r.<br />
margulesi, r.i. vein-raiTi da p.h. uiliamsi, 1993. SesaZleblobebs miRma – sistematuri<br />
sarezervo seleqciebis mTavari principebi. mimarTulebebi ekologiasa da evoluciaSi<br />
8, 124-128.<br />
57. l.p. rosa, m.a. dos Zanto, 2000 w. hidroeleqtro rezervuarebidan saTburebis gazis<br />
emisiis mecnierebis saimedooba da arasaimedooba. Tematuri ganxilva II. 2 momzadebulia<br />
kaSxlebis msoflio komisiisaTvis, qeif Tauni.<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
159<br />
58. saqarTvelo, 2006 w. samegrelo-zemo svaneTis regionaluri mTavroba – regionaluri<br />
ekonomikuri da <strong>social</strong>uri ganviTarebis gegma – 2006-2009 w.- tomi 1 da 2.<br />
59. samegrelo-zemo svaneTis regioni, 2006 w. Cxorowyus raioni – ekonomikuri da<br />
<strong>social</strong>uri profili. momzadebulia, rogorc samegrelo-zemo svaneTis regionaluri<br />
ekonomikuri da <strong>social</strong>uri ganviTarebis gegmis strategiuli dagegmarebis struqturis<br />
nawili. gv. 5.<br />
60. samegrelo-zemo svaneTis regioni, 2006 w. xobis raioni - ekonomikuri da <strong>social</strong>uri<br />
profili. momzadebulia, rogorc samegrelo-zemo svaneTis regionaluri ekonomikuri<br />
da <strong>social</strong>uri ganviTarebis gegmis strategiuli dagegmarebis struqturis nawili. gv.<br />
11.<br />
61. samegrelo-zemo svaneTis regioni, 2006 w. mestiis raioni - ekonomikuri da <strong>social</strong>uri<br />
profili. momzadebulia, rogorc samegrelo-zemo svaneTis regionaluri ekonomikuri<br />
da <strong>social</strong>uri ganviTarebis gegmis strategiuli dagegmarebis struqturis nawili. gv.<br />
7.<br />
62. samegrelo-zemo svaneTis regioni, 2006 w. walenjixis raioni - ekonomikuri da<br />
<strong>social</strong>uri profili. momzadebulia, rogorc samegrelo-zemo svaneTis regionaluri<br />
ekonomikuri da <strong>social</strong>uri ganviTarebis gegmis strategiuli dagegmarebis struqturis<br />
nawili. gv. 3.<br />
63. samegrelo-zemo svaneTis regioni, 2006 w. zugdidis raioni - ekonomikuri da <strong>social</strong>uri<br />
profili. momzadebulia, rogorc samegrelo-zemo svaneTis regionaluri ekonomikuri<br />
da <strong>social</strong>uri ganviTarebis gegmis strategiuli dagegmarebis struqturis nawili. gv.<br />
5.<br />
64. r. samukaSvili, 2001w. mdinare enguris xeobaSi haeri temperaturisa da qaris<br />
cvalebadobis zogierTi Tavisebureba. saqarTvelos hidrometeorologiuri institutis<br />
SeTanxmeba. tomi 102, Tbilisi, gv. 174-182 (qarTul enaze).<br />
65. r. samukaSvili, c. diasamiZe, 2001 w. garemo pirobebis klimatur maxasiaTeblebze wylis<br />
rezervuarebis gavlenis saerTo Taviseburebebi. saqarTvelos hidrometeorologiuri<br />
institutis SeTanxmeba. tomi 102. gv 160-165 (qarTul enaze).<br />
66. r. samukaSvili, c. diasamiZe, 2001 w. garemo pirobebis klimatze xelovnuri<br />
rezervuarebis gavlenis Sefasebis meTodologiuri safuZveli. saqarTvelos<br />
hidrometeorologiuri institutis SeTanxmeba. tomi 102. gv 152-159<br />
67. S. SeTekauri da r. gagniZe, 2000. kavkasiis umetesi nawilis maRal mTianeTis endemuri<br />
floris saxeobebi: saqarTvelos biologiur da l<strong>and</strong>Saftur mravalferovnebebSi,<br />
pirveli erovnuli konferencia, 28-29 maisi, 1999 w. Tbilisi, (redaqtorebi n.<br />
beruCaSvili, a. kuSlini da n. zazanaSvili) WWF saqarTvelos ofisi, Tbilisi,<br />
saqarTvelo, gv 151-158.<br />
68. Stucky, 2005 – teqnikuri siaxleebi, gv. 4 (xelmisawvdomia saitze:<br />
http://www.stucky.ch/en/contenu/pdf/ Tech_News_2005_1sem.pdf)<br />
69. g. svaniZe, v. comaia, 1987. transkavkasiis wylis resursebi. monografia. sagamomcemlo<br />
saxli “hodrometeoizdati”, leningradi, gv. 264 (rusul enaze).<br />
70. g. svaniZe, v. comaia, 1988. kavkasiis wylis resursebi. monografia. sagamomcemlo saxli<br />
“hodrometeoizdati”, leningradi, gv. 264 (rusul enaze).<br />
71. b. svensoni, 2000? hidroeleqtro rezervuarebidan gazis emisia: globaluri perspeqtiva<br />
72. f. terofali, 1984 Süsswasserfische. Mosaik Verlag,miunheni, gv. 287<br />
73. i. wiklauri, 2004 w. erovnuli angariSi ekosistemebis rolze wylis mimwodeblebze –<br />
saqarTvelo. saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministro,<br />
Tbilisi, gv. 5.<br />
74. UICN. saqarTveloSi gadaSenebadi jiSebis wiTeli CamonaTvali (xelmisawvdomia saitze:<br />
://www.iucnredlist.org/)<br />
75. UNDP,GEF, 1999. konvencia klimatis cvlilebis sakiTxebze GEO/96/G31. klimatis<br />
kvlevis erovnuli centri, Tbilisi, gv. 138<br />
76. UNECE, 2003.garemos dacvis RonisZiebebis Sesrulebis programa. gv. 185 (xelmisawvdomia<br />
saitze: http://www.unece.org/env/epr/studies/georgia/welcome.htm).<br />
77. UNEP-UNDP-OSCE, 2004. garemos dacva da usafrTxoeba – riskis TanamSromlobad<br />
transportacia (xelmisawvdomia saitze:<br />
http://www.iisd.org/pdf/2004/envsec_transforming_risk_en.pdf).<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
160<br />
78. Unesco, 1993. msoflio memkvidreobis nusxa - # 709. zemo svaneTi 1993.<br />
(xelmisawvdomia saitze:<br />
http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/709.pdf).<br />
79. gaerTianebuli erebis organizacia, 2002 w. Jeneva, tyeebisa da tyis masivebis ganxilvis<br />
dokumentebi – tye da tyis produqtebi – qveynis profili – saqarTvelo.<br />
ECE/TIM/DP/26. gaerTianebuli erebis publikacia. niu iorki da Jeneva, gv. 52<br />
80. USAID, 2005. w. yovelTviuri energo-statistikuri angariSi – saqarTvelos energetikis<br />
saministros sakonsultacio daxmareba, gv. 5<br />
81. USAID, 2006. programuli garemos dacvis Sefaseba – sasoflo-sameurneo energiis<br />
programa saqarTveloSi. gv 221<br />
(xelmisawvdomia saitze: http://siteresources.worldbank.org/INTGEORGIA/Resources/<br />
PEAReport.pdf).<br />
82. USAID, CHEMONICS, 2000. biomravalferovnebis Sefaseba saqarTvelosTvis gv. 65<br />
(xelmisawvdomia saitze http://www.biofor.org /documents/Georgia-Biodiversity-<br />
Report.pdf).<br />
83. l. uiliamsi, n. zazanaSvili, g. sanadiraZe da a. y<strong>and</strong>aurovi, 2006 w. kavkasiis<br />
ekoregionaluri konservaciis gegma. meore gamocema. WWF kavkasiis programis ofisi,<br />
Tbilisi.<br />
84. msoflio banki, 1999, sabanko procedurebi, BP 4.01. ekologiuri Sefaseba. msoflio<br />
bankis saoperacio saxelmZRvanelo.<br />
85. msoflio banki, 1999 w. ekologiuri Sefasebis sainformacio wigni da ganaxleba –<br />
saoperacio politika<br />
xelmisawvdomia saitze :<br />
http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/ENVIRONMENT/<br />
EXTENVASS/0,,contentMDK:20282864~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:407988,00.h<br />
tml).<br />
86. msoflio banki, GEF, NACRES, 2005. erovnuli biomravalferovnebebis strategia da<br />
moqmedebaTa gegma (NBSAP) – saqarTvelo, Tbilisi, gv. 106 (xelmisawvdomia saitze :<br />
http://www.nacres.org/pdf/bsap_en.pdf).<br />
87. WWF et al.,, 2006. kavkasiis ekoregionaluri konservaciis gegma, gv. 222<br />
88. WWF – monacemTa baza – kavkasiis programis ofisi<br />
89. Zenith Gamma Consulting, saqarTvelo, 2000, garemos dacvis qmedebaTa erovnuli<br />
programa, inglisuri versia, saqarTvelos garemos dacvis saministro, Tbilisi, gv. 58<br />
ხუდონი - წინასწარი ეკოლოგიურ-სოციალური შეფასება - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
161<br />
დანართები<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
163<br />
danarTi 4-1<br />
sawyisi davalebis dros gamokiTxuli<br />
dainteresebuli mxareebi (bunebrivi<br />
garemo)<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
165<br />
danarTi 4-1 –sawyisi davalebisas gamokiTxuli dainteresebuli<br />
mxareebi (bunebrivi garemo)<br />
MEPNR<br />
saTao ofisi<br />
dawesebuleba<br />
wylis resursebis dacvis<br />
ganyofileba<br />
biomravalferovnebis<br />
departamenti<br />
Segrovebuli informacia<br />
xudonis hesis mSeneblobisaTvis saWiro<br />
administraciuli nebarTva – saqarTveloSi<br />
mdinaris auzis menejmentze dafuZnebuli -<br />
xelmisawvdomi hidro-meteorologiuri<br />
informacia<br />
md. engursa da enguris tbaSi Tevzebis<br />
biocenozsa da TevzWerasTan dakavSirebuli<br />
ZiriTadi sakiTxebi<br />
administracia<br />
sxvebi (kerZo kompaniebi da arasamTavroboeb i)<br />
MEPNR – SZS<br />
regionaluri<br />
ofisi<br />
MEPNR<br />
satyeo<br />
departamenti<br />
(DoF)<br />
MEPNR<br />
prognozirebisa<br />
da<br />
monitoringis<br />
centri<br />
saqarTvelos<br />
mecnierebaTa<br />
akademia<br />
nebarTvebis ganyofileba "EIA"-s procedurebis organizeba saqarTveloSi.<br />
biomravalferovnebis<br />
departamenti<br />
saTao ofisi<br />
samegrelo-zemo svaneTis<br />
regionaluri ofisi<br />
garemos dabinZurebis<br />
monitoringis<br />
departamenti<br />
hidrometeorologiuri<br />
departemanti<br />
hidrometeorologiis<br />
instituti (IHM)<br />
NGO DEEH (jvari)<br />
WWF<br />
kavkasiis regionaluri programa<br />
Sps engureSi<br />
mestiis muzeumi<br />
regionaluri warmomadgenlobis davalebebi da<br />
organizacia – davaleba da gamocdileba "EIA"-s<br />
procedurebTan dakavSirebiT<br />
saqarTvelos kanonmdebloba – "GIS"-s monacemebi<br />
kvlevis adgilas tyeebis Sesaxeb<br />
regionaluri ofisis amocanebi da organizacia –<br />
tyis menejmenti da saqmianobebi kvlevis adgilas<br />
– tyeebis menejmenti samomavlo rezervuaris<br />
teritoriisa da mimdebare ferdobebis tyeebTan<br />
dakavSirebiT<br />
amocanebi da organizacia – enguris auzSi wylis<br />
xarisxis monitoringis Sesaxeb xelmisawvdomi<br />
monacemebi<br />
enguris auzSis Sesaxeb xelmisawvdomi<br />
meteorologiuri da hidrologiuri monacemebi<br />
institutis organizacia da amocanebi –<br />
xelmisawvdomi publikaciebi klimatis globalur<br />
cvlilebebsa da enguris rezervuaris garSemo<br />
klimatis cvlilebis Sesaxeb – klimatis<br />
mimdinare monitoringi<br />
DEEH-s miznebi – enguris rezervuaris<br />
zemoqmedebis Sesaxeb Tvalsazrisi – pozicia<br />
xudonis kaSxlis proeqtTan dakavSirebiT –<br />
TevzWera da nadiroba aRniSnul teritoriaze –<br />
stronciumiT dabinZureba<br />
WWF kavkasiis roli EIA-Si – naleqebis<br />
menejmenti enguris rezervuarSi – kvlevis<br />
adgilTan dakavSirebuli botanikuri xasiaTis<br />
sakiTxebi – Tevzebis endemuri jiSebi – kanonebi<br />
da politika wyalTan dakavSirebiT –<br />
hidrologiuri monitoringis sadgurebis<br />
xelaxali aRdgena<br />
monitoringi da xelmisawvdomi monacemebi<br />
klimatis, hidrologiis, wylis xarisxisa da<br />
rezervuarSi wylis donis Sesaxeb – dalamvisa da<br />
mcuravi masalebis problema – wylis sanitaruli<br />
gaSveba – Tevzis warmoeba da TevzWera<br />
rezervuarSi – mSeneblobis ganmavlobaSi da mis<br />
Semdeg enguris kaSxlis ekologiuri zemoqmedeba<br />
– rezervuarisa da misi qveda biefis teritoriaze<br />
–afxazeTis mdinaris sistema enguris hesis qveda<br />
biefSi.<br />
geologiuri dafuZvlebi da mineraluri<br />
resursebi – hidrologia da wylis xarisxi –<br />
Tevzebis biocenozi<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
167<br />
danarTi 4-2.<br />
erToblivi swrafi Sefasebisas<br />
gamokiTxuli dainteresebuli mxareebi<br />
(<strong>social</strong>uri garemo)<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
169<br />
danarTi 4-2: erToblivi swrafi Sefasebisas gamokiTxuli<br />
organizaciebi da adamianebi (detaluri gamokiTxva da samizne jgufis<br />
ganxilvebi)<br />
• energetikis saministro – b-ni arCil nikolaiSvili, energetikis ministris moadgile; b-<br />
ni nikoloz gilauri, energetikis ministri<br />
• Sromis janmrTelobisa da <strong>social</strong>uri dacvis saministro – q-ni nia bJalava,<br />
daavadebaTa kontrolis regionaluri centris xelmZRvaneli (samegrelo-zemo svaneTi);<br />
• samoqalaqo reestris erovnuli saagento – q-ni lia Wanturia, adre muSaobda<br />
samoqalaqo reestris saxelmwifo saagentoSi (Tbilisi) da pasuxismgebeli iyo svaneTis<br />
regionze; q-ni zaira vezdeni, samegrelo/zemo svaneTis samoqalaqo reestris saagentos<br />
regionaluri filialis warmomadgeneli;<br />
• samegrelo-zemo svaneTis administracia – b-ni aleqs<strong>and</strong>re axvlediani, samegrelo-zemo<br />
svaneTis regionis gamgeblis moadgile; b-ni gela svirava – ekonomikisa da statistikis<br />
departamentis ufrosi;<br />
• xaiSis sakrebulos SemadgenlobaSi myofi yvela soflis warmomadgenlebi – samizne<br />
jgufis ganxilva;<br />
• xaiSis garda, zemo svaneTis soflebis araformaluri liderebi (mestiis CaTvliT) -<br />
samizne jgufis ganxilva;<br />
• proeqtis teritoriaze moqmedi adgilobrivi arasamTavrobo organizaciis "jvari"<br />
warmomadgenlebi – q-ni londa xasaia, organizacii xelmZRvaneli;<br />
• mecnierebi da proeqtTan dakavSirebul sakiTxebze informirebuli sxva adamianebi<br />
TbilisSi – doqtori adilar CarTolani, 30 wlis ganmavlobaSi mestiis raionis yofili<br />
mTavari eqimi;<br />
• eklesiis warmomadgenlebi – mama laSa, svaneTis episkoposis asistenti;<br />
• proeqtis teritoriaze fermebis mqone fermerebi/fermerTa asociaciis wevrebi - samizne<br />
jgufis ganxilva;<br />
• proeqtis teritoriaze mcxovrebi <strong>social</strong>urad daucveli ojaxis wevrebis<br />
warmomadgenlebi (xanSiSesulebi, qalebi, ukiduresad gaWirvebulebi) - samizne jgufis<br />
ganxilva;<br />
• axal xaiSSi gadasaxlebuli im adamianebis warmomadgenlebi, romlebic jer kidev<br />
floben sakuTrebas proeqtis teritoriaze - samizne jgufis ganxilva;<br />
• zemosvaneTis regionis warmomadgenlebi - samizne jgufis ganxilva;<br />
• ekologiur da <strong>social</strong>ur problemebze momuSave qarTuli arasamTavrobo<br />
organizaciebis warmomadgenlebi – q-ni manana koWlaZe, "mwvane alternativa; q-ni<br />
rusudan simoniZe "mwvaneTa moZraoba".<br />
zemoTaRniSnuli adamianebis garda gamokiTxul iqna Semdegi adamianebi:<br />
• q-ni roena Wkadua, mestiis municipalitetis warmomadgeneli sof. xaiSSi (gamgeblis<br />
axali pozicia);<br />
• q-ni domna Wkadua, xaiSis saSualo skolis direqtori;<br />
• b-ni zurab niJaraZe, mestiis sakrebulos (sakanonmdeblo organo) deputati sof.<br />
xaiSidan.<br />
• b-ni guladi umriani, TeTriwyaros municipalitetis warmomadgeneli sof. (axali) xaiSSi<br />
(gamgebeli):<br />
• q-ni lali gelovani, "CBO"-s xelmZRvaneli sof. (axali) xaiSSi.<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
171<br />
danarTi 6-1.<br />
kvlevis gafarToebul adgilas<br />
potenciurad arsebuli miwiszeda<br />
faunis CamonaTvali<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
173<br />
danarTi 6-1: kvlevis gafarToebul adgilas potenciurad arsebuli<br />
miwiszeda faunis CamonaTvali<br />
frinvelebi<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
sezonu<br />
roba*<br />
globaluri<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
erovnuli<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
Ciconiiformes yaryatisnairni<br />
Ardea cinerea ruxi yanCa M<br />
Ardea purpurea wiTuri (qarci) yanCa M<br />
Ardea alba/Casmerodius albus didi TeTri yanCa M<br />
Egretta garzetta mcire TeTri yanCa M<br />
egvipturi (mwyemsi)<br />
Bubulcus ibis yanCa<br />
M<br />
Ardeola ralloides yviTeli yanCa M<br />
Nycticorax nycticorax Ramis yanCa M<br />
Ixobrychus minutus mcire yaraula M<br />
Botaurus stellaris<br />
didi yaraula (wylis<br />
buRa)<br />
M<br />
Ciconia ciconia TeTri yaryati M LC VU<br />
Ciconia nigra Savi yaryati M LC VU<br />
Anseriformes batisnairni<br />
Cygnus olor<br />
wiTelniskarTa<br />
(sisina) gedi<br />
M<br />
Cygnus cygnus<br />
yviTelniskarta<br />
(myivani) gedi<br />
M<br />
Anser anser ruxi bati M<br />
Anser fabalis mekaloe bati M<br />
mcire TeTrSubla<br />
Anser erythropus bati M VU EN<br />
didi TeTrSubla<br />
Anser albifrons bati<br />
M<br />
Branta ruficollis wiTelyela bati M<br />
Tadorna tadorna amlayi ixvi M<br />
Tadorna ferruginea wiTeli ixvi M LC VU<br />
Anas platyrhynchos gareuli ixvi M<br />
Anas strepera ruxi ixvi M<br />
Anas penelope TeTrSubla ixvi M<br />
Anas crecca stvenia ixvi (Wikvara) M<br />
Anas querquedula WaxWaxa ixvi (ixvinja) M<br />
Anas acuta<br />
bolosadgisa<br />
(kudsadgisa) ixvi M<br />
Anas clypeata ganierniskarta ixvi M<br />
Netta rufina<br />
wiTelniskarta<br />
yuryumela<br />
M<br />
Aythya fuligula qoCora yvinTia M<br />
Aythya marila zRvis yvinTia M<br />
Aythya ferina wiTelTava yvinTia M<br />
Aythya nyroca TeTrTvala yvinTia M<br />
Melanitta fusca TeTrfrTiani gariela M LC EN<br />
Bucephala clangula amaya M<br />
Mergus merganser didi batasina M<br />
Mergus serrator<br />
grZelniskarta<br />
batasina<br />
M<br />
Mergellus albellus mcire batasina M<br />
Falconiformes Sevardnisnairni<br />
P<strong>and</strong>ion haliaetus Saki M<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
174<br />
frinvelebi<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
sezonu<br />
roba*<br />
globaluri<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
erovnuli<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
TeTrkuda fsovi<br />
Haliaeetus albicilla (TeTrkuda arwivi) M NT EN<br />
Milvus migrans Zera M<br />
Circaetus gallicus gveliWamia (Zeraboti) M<br />
Accipiter brevipes<br />
qorcqvita (SavTvala<br />
mimino, levanmimino) M LC VU<br />
Accipiter nisus mimino YR-R<br />
Accipiter gentilis qori YR-R<br />
Buteo buteo Cveulebrivi kakaCa YR-R<br />
Buteo lagopus fexbanjgvliani kakaCa M<br />
velis (grZelfexa)<br />
Buteo rufinus kakaCa M LC VU<br />
Pernis apivorus krazanaWamia (irao) BB<br />
Hieraaetus pennatus Cia arwivi BB<br />
Aquila heliaca<br />
beqobis (TeTrmxreba)<br />
arwivi M VU VU<br />
Aquila clanga<br />
didi myivani arwivi<br />
(didi TeTrlaqebiani<br />
arwivi) M VU VU<br />
Aquila pomarina<br />
mcire myivani arwivi<br />
(mcire TeTrlaqebiani<br />
arwivi)<br />
BB<br />
Aquila nipalensis velis arwivi M<br />
Aquila chrysaetos mTis arwivi YR-R LC VU<br />
Neophron percnopterus faskunji M LC VU<br />
batkanZeri (wveriani<br />
svavi, yajiri,<br />
Gypaetus barbatus kraviWamia) YR-R LC VU<br />
Aegypius monachus svavi M NT EN<br />
Gyps fulvus orbi SV LC VU<br />
Waobis Zelqori<br />
Circus aeruginosus (Waobis bolobeWeda) M<br />
mindvris Zelqori<br />
Circus cyaneus<br />
(mindvris<br />
bolobeWeda)<br />
M<br />
Circus macrourus<br />
velis Zelqori (velis<br />
bolobeWeda)<br />
M<br />
mdelos Zelqori<br />
Circus pygargus (mdelos bolobeWeda) M<br />
Falco peregrinus Savardeni YR-R<br />
Falco subbuteo marjani M<br />
Falco columbarius alali M<br />
Falco vespertinus wiTelfexa Savardeni M EN<br />
Falco naumanni<br />
mcire kirkita (velis<br />
kirkita) M VU CR<br />
Falco tinnunculus Cveulebrivi kirkita YR-R<br />
Galliformes qaTmisnairni<br />
Tetrao mlokosiewiczi kavkasiuri roWo YR-R DD VU +<br />
Tetraogallus caucasicus kavkasiuri SurTxi YR-R +<br />
Coturnix coturnix mwyeri BB<br />
Gruiformes werosnairni<br />
Grus grus ruxi wero M LC EN<br />
Anthropoides (Grus) virgo weroturfa M<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
175<br />
frinvelebi<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
sezonu<br />
roba*<br />
Rallus aquaticus laina M<br />
Porzana porzana qaTamura M<br />
Porzana parva mcire qaTamura M<br />
Porzana pusilla pawawa qaTamura M<br />
Crex crex RalRa BB<br />
Gallinula chloropus wylis qaTamura M<br />
Fulica atra melota M<br />
Charadriiformes meWvaviasnairni<br />
zrvis kaWkaWi<br />
Haematopus ostralegus (sirkaWkaWi)<br />
M<br />
Himantopus himantopus oCofexa M<br />
Recurvirostra avosetta sadgisniskarta M<br />
Charadrius hiaticula sayeloiani wintala M<br />
Charadrius dubius mcire wintala M<br />
Charadrius alex<strong>and</strong>rinus zRvis wintala M<br />
Charadrius Eudrmomias<br />
morinellus tibuara (mRrinavi) M<br />
Charadrius asiaticus aziuri wintala Cas<br />
Charadrius leschenaultii<br />
sqelniskarta<br />
wintala<br />
Cas<br />
Pluvialis apricaria oqrosferi meWvavia M<br />
ruxi meWvavia<br />
Pluvialis squatarola (kvaTari)<br />
M<br />
Arenaria interpres mekenWia M<br />
Vanellus vanellus pranwia M<br />
Vanellus gregarius, Chetusia<br />
gregaria velis pranwia M<br />
Vanellus leucurus, Chetusia<br />
leucura TeTrkuda pranwia M<br />
Limicola falcinellus Tavzola meqviSia M<br />
Calidris ferruginea wiTelgula meqviSia M<br />
Calidris alpina Savmucela meqviSia M<br />
Calidris temminckii TeTrkuda meqviSia M<br />
mcire meqviSia<br />
Calidris minuta (kokorina-beRura) M<br />
Calidris canutus isl<strong>and</strong>iuri meqviSia M<br />
Calidris alba qviSaqeqia M<br />
Phalaropus lobatus<br />
wiTelkisera<br />
(mrgvalniskarta)<br />
tivtiva<br />
M<br />
Xenus cinereus<br />
ruxi aprexilniskarta<br />
meqviSia<br />
M<br />
Tringa totanus<br />
wiTelfexa menapire<br />
(msevani)<br />
M<br />
laqebiani wiTelfexa<br />
menapire (koxta<br />
Tringa erithropus Wovilo)<br />
M<br />
mwvanefexa menapire<br />
Tringa nebularia (didi Wovilo)<br />
M<br />
Waobis menapire<br />
Tringa stagnatilis (merue)<br />
M<br />
Tringa glareola tyis menapire M<br />
Tringa ochropus Savi menapire M<br />
globaluri<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
erovnuli<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
176<br />
frinvelebi<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
sezonu<br />
roba*<br />
globaluri<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
erovnuli<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
Actitis hypoleucos<br />
Cveulebrivi meqviSia<br />
(meborne)<br />
M<br />
Philomachus pugnax<br />
turuxtani (maCxubara<br />
kokorina)<br />
M<br />
Numenius arquata didi kronSnepi M<br />
Numenius phaeopus saSualo kronSnepi Cas<br />
Limosa limosa didi (Savkuda) lia M<br />
Limosa lapponica zoliankuda lia M<br />
tyis qaTami<br />
Scolopax rusticola (valdSnepi)<br />
M<br />
Gallinago media didi Cibuxa (goWa) M<br />
Gallinago gallinago Cibuxa M<br />
Lymnocryptes minimus Cibuxela (garSnepi) M<br />
Burhinus oedicnemus TvalWyetia M<br />
Glareola nordmanni SavfrTiani mercxala M<br />
Glareola pratincola<br />
JRalfrTiani<br />
mercxala<br />
M<br />
Larus genei wvrilniskarta Tolia M<br />
Larus ichthyaetus didi SavTava Tolia M<br />
Larus ridibundus tbis Tolia M<br />
Larus minutus mcire Tolia M<br />
Larus melanocephalus SavTava Tolia M<br />
Larus cachinnans yviTelfexa Tolia M<br />
Larus fuscus<br />
Savzurga (frTaSavi)<br />
Tolia<br />
M<br />
Larus marinus zRvis didi Tolia Cas<br />
Larus canus veJani Tolia M<br />
Sterna s<strong>and</strong>vicensis<br />
Wrelniskarta<br />
Tevziylapia<br />
M<br />
Sterna hirundo<br />
Cveulebrivi<br />
Tevziylapia<br />
M<br />
Sterna albifrons mcire Tevziylapia M<br />
Chlidonias leucopterus<br />
frTaTeTri<br />
Tevziylapia<br />
M<br />
Chlidonias niger Savi Tevziylapia M<br />
Chlidonias hybridus<br />
loyaTeTri<br />
Tevziylapia<br />
M<br />
Columbiformes mtredisnairni<br />
Columba livia gareuli mtredi YR-R<br />
Columba oenas gulio (gviZini) YR-R<br />
Columba palumbus qedani YR-R<br />
Streptopelia turtur Cveulebrivi gvriti BB<br />
Streptopelia decaocto sayeloiani gvriti YR-R<br />
Stigmatopelia Streptopeliasenegaluri (macinara)<br />
senegalensis gvriti<br />
YR-R<br />
Cuculiformes gugulisnairni<br />
Cuculus canorus guguli BB<br />
Strigiformes busnairni<br />
Bubo bubo zarnaSo YR-R<br />
Asio otus<br />
yurebiani bu (ololi) YR-R<br />
Asio flammeus Waobis bu M<br />
Otus scops wyromi BB<br />
Aegolius funereus bukioti YR-R LC VU<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
177<br />
frinvelebi<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
sezonu<br />
roba*<br />
Athene noctua Woti M<br />
Strix aluco tyis bu YR-R<br />
Caprimulgiformes ufexurasnairni<br />
Caprimulgus europaeus ufexura BB<br />
Apodiformes namgalasnairni<br />
Apus apus namgala BB<br />
mekiria (anu<br />
Tachymarptis Apus melba TeTrmucela namgala) BB<br />
Coraciiformes yapyapisnairni<br />
Merops apiaster oqrosferi kvirioni M<br />
Coracias garrulus yapyapi M<br />
Alcedo atthis alkuni YR-R<br />
Upupa epops ofofi BB<br />
Piciformes kodalasnairni<br />
Dryocopus martius Savi kodala YR-R<br />
Picus viridis mwvane kodala YR-R<br />
Dendrocopos major didi Wreli kodala YR-R<br />
saSualo Wreli<br />
Dendrocopos medius kodala<br />
YR-R<br />
Dendrocopos leucotos TeTrzurga kodala YR-R<br />
Dendrocopos minor mcire Wreli kodala YR-R<br />
Jynx torquilla maqcia BB<br />
Passeriformes beRurasnairni<br />
Eremophila alpestris rqosani torola YR-R<br />
Lullula arborea tyis torola BB<br />
Hirundo rustica soflis mercxali BB<br />
Hirundo Ptyonoprogne rupestris kldis mercxali BB<br />
Delichon urbicum qalaqis mercxali BB<br />
Anthus trivialis tyis mwyerCita BB<br />
Anthus pratensis mdelos mwyerCita BB<br />
Anthus spinoletta mTis mwyerCita YR-R<br />
Motacilla alba TeTri boloqanqara YR-R<br />
Motacilla cinerea ruxi boloqanqara YR-R<br />
Motacilla flava yviTeli boloqanqara M<br />
Bombycilla garrulus meduduke M<br />
Lanius excubitor ruxi RaJo M<br />
Lanius collurio Cveulebrivi RaJo BB<br />
Prunella modularis tyis Wvintaka YR-R<br />
Prunella collaris alpuri Wvintaka YR-R<br />
mwvane butbuta<br />
Hippolais icterina (mqirdavi)<br />
BB<br />
didi TeTryela<br />
Sylvia communis aspuWaka<br />
BB<br />
Sylvia borin baRis aspuWaka BB<br />
Sylvia atricapilla SavTava aspuWaka BB<br />
Phylloscopus collybita<br />
Cveulebrivi WivWavi<br />
(yarana)<br />
BB<br />
Phylloscopus sindianus lorenzii mTis WivWavi (yarana) BB<br />
momwvano WivWavi<br />
Phylloscopus nitidus (yarana)<br />
BB<br />
Regulus regulus<br />
yviTelTava narCita<br />
(RabuaCiti)<br />
YR-R<br />
Regulus ignicapilus wiTelTava narCita YR-R<br />
globaluri<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
erovnuli<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
178<br />
frinvelebi<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
sezonu<br />
roba*<br />
(RabuaCiti)<br />
ruxi buziWeria<br />
Muscicapa striata (mematlia)<br />
BB<br />
Wreli buziWeria<br />
Ficedula hypoleuca (mematlia)<br />
M<br />
Ficedula albicollis<br />
TeTryela buziWeria<br />
(mematlia)<br />
M<br />
wiTelyela (mcire)<br />
Ficedula parva buziWeria (mematlia) BB<br />
Ficedula semitorquata<br />
naxevrad-TeTryela<br />
buziWeria (mematlia) BB<br />
Saxicola torguata SavTava ovsadi BB<br />
Saxicola rubetra<br />
TeTrwarba (mdelos)<br />
ovsadi<br />
BB<br />
Monticola saxatilis kldis Wreli SaSvi BB<br />
Oenanthe oenanthe Cveulebrivi meRorRia BB<br />
Phoenicurus ochruros Savi bolocecxla YR-R<br />
Phoenicurus phoenicurus bolocecxla BB<br />
Erithacus rubecula gulwiTela YR-R<br />
Luscinia svecica cisfergula BB<br />
Luscinia luscinia<br />
aRmosavluri<br />
bulbuli (iadoni) BB<br />
Luscinia megarhynchos<br />
Cveulebrivi bulbuli<br />
(iadoni)<br />
BB<br />
Turdus merula SaSvi YR-R<br />
Turdus torquatus TeTrgula SaSvi YR-R<br />
Turdus pilaris ruxTava SaSvi M<br />
Turdus iliacus<br />
TeTrwarba<br />
(frTawiTeli) SaSvi M<br />
wripa SaSvi<br />
Turdus philomelos (mgalobeli SaSvi) YR-R<br />
Turdus viscivorus CxarTvi YR-R<br />
Turdus ruficollis Savyela SaSvi (jijRi) M<br />
Aegithalos caudatus Toxitara YR-R<br />
mcire wivwiva<br />
Parus ater (wiwkana)<br />
YR-R<br />
Parus major didi wivwiva (wiwkana) YR-R<br />
molurjo wivwiva<br />
Parus caeruleus (wiwkana)<br />
YR-R<br />
qoCora wivwiva<br />
Parus cristatus (wiwkana)<br />
Cas<br />
Sitta europaea Cveulebrivi xecocia YR-R<br />
Sitta krueperi SavTava xecocia YR-R<br />
Tichodroma muraria<br />
frTawiTeli<br />
kldecocia<br />
BB<br />
Certhia familiaris Cveulebrivi mglinava YR-R<br />
Certhia brachidactyla mokleTiTa mglinava ND<br />
Troglodytes troglodytes<br />
WinWraqa<br />
(RobemZvrala) YR-R<br />
Cinclus cinclus wylis SaSvi YR-R<br />
Emberiza cia kldis grata YR-R<br />
mozamTre (an<br />
Fringilla montifringila CrdiloeTis) skvinCa M<br />
globaluri<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
erovnuli<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
179<br />
frinvelebi<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
sezonu<br />
roba*<br />
Fringilla coelebs skvinCa (niblia) YR-R<br />
Carduelis carduelis Citbatona YR-R<br />
Carduelis spinus SavTava mwvanula YR-R<br />
Carduelis chloris mwvanula YR-R<br />
Carduelis flavirostris mTis Wvinta YR-R<br />
Carduelis cannabina Wvinta (mekanafia) YR-R<br />
Pyrrhula pyrrhula stvenia YR-R<br />
Coccothraustes Coccothraustes kulumburi<br />
YR-R<br />
Serinus pusillus wiTelSubla mTiula YR-R<br />
Carpodacus erythrinus Cveulebrivi koWoba BB<br />
Loxia curvirostra niskartmarwuxa YR-R<br />
Passer domesticus saxlis beRura YR-R<br />
Montifringilla nivalis meTovlia YR-R<br />
Oriolus oriolus molaRuri BB<br />
Garrulus gl<strong>and</strong>arius Cxikvi YR-R<br />
Pyrrhocorax pyrrhocorax<br />
wiTelniskarta<br />
maRrani<br />
YR-R<br />
Pyrrhocorax graculus<br />
yviTelniskarta<br />
maRrani<br />
YR-R<br />
Corvus corax yorani YR-R<br />
Corvus frugilegus Wilyvavi M<br />
Corvus corone cornix ruxi yvavi YR-R<br />
Corvus monedula Wka M<br />
globaluri<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
erovnuli<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
* - sezonuroba: ganviTarebis ciklis segmentebi, sadac aRniSnuli jiSebia warmodgenili<br />
sakvlev regionSi:<br />
სეზონურობა სახეობის ყოფნის სტატუსი<br />
YR-R<br />
ფრინველი ბუდობს და გვხვდება მთელი წლის განმავლობაში<br />
BB<br />
ფრინველი გვხვდება მხოლოდ ბუდობის დროს - მარტის დასაწყისიდან<br />
სექტემბრის ბოლომდე. წლის დანარჩენ დროს იგი სხვაგან ატარებს<br />
SV<br />
ფრინველი გვხვდება თოვლის აღებიდან მის დადებამდე, მოიპოვებს<br />
საკვებს, მაგრამ არ ბუდობს.<br />
M ფრინველი გვხვდება მხოლოდ გადაფრენისას. საგაზაფხულო<br />
გადაფრენა მიმდინარეობს მარტის დასაწყისიდან მაისის ბოლომდე,<br />
საშემოდგომო კი - აგვისტოს დასაწყისიდან ნოემბრის ბოლომდე<br />
Cas<br />
შემთხვევით შემომფრენი ფრინველი<br />
safrTxis statusi: (IUCN):<br />
(CR) კრიტიკულად გადაშენებადი<br />
(EN) გადაშენებადი<br />
(VU) მოწყვლადი<br />
(NT) თითქმის მოწყვლადი<br />
(LC) არამოწყვლადი<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
180<br />
globaluri erovnuli<br />
ZuZumwovrebi:<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
kategoria) kategoria)<br />
Lutra lutra wavi NT VU<br />
Martes foina TeTryela kverna<br />
Martes martes<br />
yviTelyela<br />
kverna<br />
Mustela nivalis<br />
dedofala<br />
(sindiofala)<br />
Meles meles maCvi<br />
Ursus arctos mura daTvi EN<br />
Canis lupus mgeli<br />
Canis aureus tura<br />
Vulpes vulpes mela<br />
Felis silvestris gareuli kata<br />
Lynx lynx focxveri CR<br />
Sus scrofa gareuli Rori<br />
Capreolus capreolus Sveli<br />
Rupicapra rupicapra fsiti (arCvi) EN<br />
Capra caucasica<br />
dasavleT<br />
kavkasiuri jixvi EN EN +<br />
Erinaceus concolor zRarbi<br />
Talpa caucasica<br />
kavkasiuri<br />
Txunela<br />
Talpa levantis mcie Txunela<br />
Sorex raddei rades biga +<br />
Sorex satunini kavkasiuri biga +<br />
Sorex volnuchini volnuxinis biga +<br />
Neomys teres<br />
schelkovnikovi<br />
kavkasiuri wylis<br />
biga +<br />
grZelkuda<br />
Crocidura gueldenstaedtii<br />
Crocidura leucodon lasia<br />
Rhinolophus<br />
ferrumequinum<br />
Rhinolophus hipposideros<br />
Rhinolophus euryale<br />
Myotis blythii<br />
Myotis bechsteinii<br />
Myotis mystacinus<br />
Nyctalus lasiopterus<br />
Nyctalus noctula<br />
Plecotus auritus<br />
Plecotus (austriacus)<br />
macrobularis<br />
Pipistrellus pipistrellus<br />
Pipistrellus kuhlii<br />
kbilTeTra<br />
kolxuri<br />
TeTrmucela<br />
kbilTeTra<br />
didi cxvirnala<br />
mcire cxvirnala<br />
samxreTuli<br />
cxvirnala VU VU<br />
wvetyura<br />
mRamiobi<br />
wiTelyura<br />
mRamiobi VU VU<br />
ulvaSa mRamiobi<br />
giganturi<br />
meRamura<br />
mwiTuri<br />
meRamura<br />
ruxi yura<br />
alpuri yura<br />
Cia Ramori<br />
xmelTaSuazRvis<br />
Ramori<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
181<br />
ZuZumwovrebi:<br />
zogadad miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
globaluri<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
erovnuli<br />
statusi<br />
(IUCN<br />
kategoria)<br />
endemuri<br />
kavkasiaSi:<br />
Pipistrellus nathusii tyis mRamori<br />
Cveulebrivi<br />
Vespertilio murinus Ramura<br />
Cveulebrivi<br />
Miniopterus schreibersii frTagrZeli<br />
evropuli<br />
Lepus europaeus kurdReli<br />
Sciurus anomalus kavkasiuri ciyvi NT VU<br />
Sciurus vulgaris<br />
Cveulebrivi<br />
ciyvi<br />
Sicista kluchorica<br />
kluxoris<br />
Tagvana DD VU +<br />
Myoxus glis<br />
Cveulebrivi<br />
Zilguda<br />
Dryomys nitedula tyis Zilguda<br />
Prometheomys<br />
schaposchnikowi<br />
promeTes<br />
memindvria VU +<br />
Chionomys gud<br />
gudauris<br />
memindvria +<br />
Chionomys roberti<br />
mcireaziuri<br />
memindvria +<br />
Terricola (Microtus) majori<br />
(subterraneus)<br />
buCqnaris<br />
memindvria<br />
Terricola Microtus<br />
daghestanicus<br />
daRestnuri<br />
memindvria +<br />
Apodemus agrarius mindvris Tagvi<br />
Apodemus Sylvaemus<br />
uralensis mcire tyis Tagvi<br />
Apodemus Sylvaemus<br />
fulvipectus<br />
kavkasiuri tyis<br />
Tagvi<br />
Apodemus ponticus<br />
pontos tyis<br />
Tagvi<br />
Mus musculus saxlis Tagvi<br />
Rattus rattus Savi virTagva<br />
Rattus norvegicus ruxi virTagva<br />
safrTxis statusi: (IUCN):<br />
(CR) კრიტიკულად გადაშენებადი<br />
(EN) გადაშენებადი<br />
(VU) მოწყვლადი<br />
(NT) თითქმის მოწყვლადი<br />
(LC) არამოწყვლადი<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
183<br />
danarTi 6-2<br />
wylis fauna<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
185<br />
danarTi 6-2: Tevzebi md. engurSi (wyaro: elaniZe da sxvebi, 1970 da 1983; Terofal, 1984) IUCN globaluri/erovnuli<br />
statusi da potenciuri adgilmdebareoba mdinaris sistemaSi, jiSebze arsebuli ekobiologiuri monacemebidan<br />
(Terofal, 1984)<br />
zogadad<br />
miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
mecnieruli saxelwodeba<br />
ojaxi<br />
gadaSenebis<br />
statusi<br />
endemuri<br />
statusi<br />
potenciuri adgilmdebareoba<br />
delta qveda enguri enguris tba zeda enguri<br />
tbis kalmaxi<br />
Savi<br />
kalmaxi<br />
ukrainuli<br />
salamura<br />
zRvis<br />
Salmo fario<br />
Salmo fario morpha labrax<br />
Lampetra mariae<br />
oragulisebr<br />
Ta<br />
oragulisebr<br />
Ta<br />
salamurasebr<br />
Ta<br />
VU ? + +<br />
+ + + +<br />
Cau + +<br />
Savpira Rorjo Neogobius cepharges constructor RorjosebrTa Cau + +<br />
goWala<br />
goWala<br />
aRmosavluri<br />
karCxali<br />
dnepris<br />
karCxali<br />
Noemacheilus angorae angorae<br />
Cobitis taenia satunini<br />
xlakunisebrT<br />
a<br />
xlakunisebrT<br />
a<br />
+? +? +<br />
+? +? +<br />
Leuciscus cephalus orientalis kobrisebrTa + ? +<br />
Leuciscus borysthenicus<br />
kobrisebrTa<br />
+ ? +<br />
yirimuli wvera Barbus tauricus escherichi kobrisebrTa +? +<br />
kolxuri tobi Chondrostoma colchicum kobrisebrTa Col + ? ? +<br />
kolxuri<br />
kobrisebrTa<br />
Phoxinus phoxinus colchicus<br />
Col ? +<br />
kvirCxla<br />
cimori<br />
Gobio gobio lepidolaemus n. kobrisebrTa<br />
+ ? +<br />
caucasicus<br />
Werexi Aspius aspius kobrisebrTa + ?<br />
tafela Rhodeus sericeus amarus kobrisebrTa +<br />
TeTrula Alburnus alburnus kobrisebrTa + ?<br />
dunais TeTrula Chalcalburnus chalcoides derjugini kobrisebrTa + ?<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
186<br />
zogadad<br />
miRebuli<br />
saxelwodeba<br />
mecnieruli saxelwodeba<br />
ojaxi<br />
gadaSenebis<br />
statusi<br />
endemuri<br />
statusi<br />
potenciuri adgilmdebareoba<br />
delta qveda enguri enguris tba zeda enguri<br />
qaSapi Alburnoides bipunctatus fasciatus kobrisebrTa + ?<br />
farflwiTela Scardinius erythrophthalmus kobrisebrTa + ?<br />
kobri Cyprinus caprio kobrisebrTa + ?<br />
kaparWina Abramis brama kobrisebrTa + ?<br />
oqrosferi<br />
kobrisebrTa<br />
Blicca bjoerkna<br />
+ ?<br />
stavrida<br />
rusuli<br />
kaparWina<br />
evropuli<br />
qorWila<br />
farga<br />
qariylapia<br />
Vimba vimba tenella<br />
Perca fluviatilis<br />
Lucioperca lucioperca<br />
Esox lucius<br />
kobrisebrTa<br />
qorWilasebr<br />
Ta<br />
qorWilasebr<br />
Ta<br />
qariylapiaseb<br />
rTa<br />
Cau + ?<br />
? + ?<br />
+ ?<br />
- + ?<br />
loqo Silurus glanis veSapisebrTa ? + ?<br />
evropuli<br />
gvelTevza<br />
Anguilla anguilla<br />
gvelTevzaseb<br />
rTa<br />
+ +<br />
svia Huso huso Acispenceridae EN + +<br />
Savi<br />
zuTxi<br />
zRvis<br />
Acipenser gueldenstaedti colchicus Acispenceridae EN + +<br />
evropuli zuTxi Acipenser sturio Acispenceridae CR + +<br />
taraRana Acipenser stellatus Acispenceridae EN + +<br />
Savpira Rorjo Neogobius cepharges RorjosebrTa Cau + +<br />
Savpira Rorjo Neobius melanostomus RorjosebrTa + +<br />
kefali Mugil cephalus kefalisebrTa + +<br />
Mugil auratus kefalisebrTa + +<br />
Gasterosteus aculeatus + +<br />
Savi zRvis nemsa Syngnathus nigrolineatus nemsasebrTa + +<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო<br />
187<br />
IUCN globaluri/erovnuli safrTxis statusi:<br />
(CR) კრიტიკულად გადაშენებადი<br />
(EN) გადაშენებადი<br />
(VU) მოწყვლადი<br />
(NT) თითქმის მოწყვლადი<br />
(LC) არამოწყვლადი<br />
endemuroba: (Col) : kolxeTis mdinareebSi; (Cau): kavkasiis mdinareebSi (wyaro: Terofal, 1984)<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
189<br />
danarTi 11.<br />
im adamianebis/organizaciebis<br />
CamonaTvali, romelTanac Sexvedra<br />
Sedga winaswari kvlevebis procesSi<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
190<br />
danarTi 11. im adamianebis/organizaciebis CamonaTvali, romelTan<br />
Sexvedrac Sedga jgufis xelmZRvanelisa da ucxoeli eqspertebis<br />
pirveli misiisas<br />
saxeli funqcia organizacia/misamarTi<br />
telefoni<br />
.<br />
el. fosta<br />
franc marioni jgufis<br />
xelmZRvaneli<br />
mariam<br />
begiaSvili<br />
elena laura<br />
fereti<br />
loik<br />
trebaoli<br />
irakli<br />
sak<strong>and</strong>eliZe<br />
aleqs<strong>and</strong>re<br />
gavaSeliSvili<br />
mixeil<br />
abramiSvili<br />
jgufis<br />
xelmZRvanelis<br />
moadgile da<br />
adgilobrivi<br />
sociologi<br />
ucxoeli<br />
eqsperti, soc.<br />
sakiTxebi da<br />
gadasaxleba<br />
ucxoeli<br />
eqsperti, wylis<br />
bunebrivi<br />
resursebi<br />
direqtori,<br />
adgilobrivi<br />
partniori<br />
adgilobrivi<br />
eqsperti,<br />
miwiszeda<br />
bunebrivi<br />
resursebi<br />
direqtori<br />
adgilobrivi<br />
eqsperti,<br />
kulturuli<br />
memkvidreoba<br />
qeTi kvinikaZe proeqtis<br />
direqtori<br />
BRLingénierie (France)<br />
1105, av° Pierre Mendès-<br />
France<br />
30001 NIMES cedex 5<br />
soc. kvlevebis<br />
instituti (ISR),<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0160, gamsaxurdias<br />
gamz. 34, 3 sarT.<br />
33 466 87<br />
51 99<br />
ARS Progetti 39 055<br />
23404 61<br />
BRLingénierie (France)<br />
1105, av° Pierre Mendès-<br />
France<br />
30001 NIMES cedex 5<br />
soc. kvlevebis<br />
instituti (ISR),<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0160, gamsaxurdias<br />
gamz. 34, 3 sarT.<br />
საქართველოს<br />
ბუნების შენარჩუნების<br />
ცენტრი - ”ბუდე”<br />
(GCCW)<br />
Tbilisis<br />
arqeologiuri<br />
muzeumi<br />
saqarTelos<br />
axalgarda iuristTa<br />
asociacia (GYLA)<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0102, krilovis q. 15<br />
33 467 54<br />
90 77<br />
mob. 33 671<br />
26 64 85<br />
(995 32) 38<br />
95 84<br />
mob.(995<br />
77) 40 23<br />
82<br />
(995 32) 32<br />
64 96<br />
(995 32) 53<br />
74 78<br />
mob. (995<br />
99) 49 65<br />
52<br />
(995 32) 99<br />
70 81 h.<br />
(995 32) 52<br />
13 05 of.<br />
mob. 95 25<br />
70 81<br />
(995 32) 95<br />
23 53<br />
(995 32) 93<br />
61 01<br />
mob. (995<br />
99) 90 06<br />
54<br />
faqsi (995<br />
32) 92 32<br />
11<br />
france.marion@brl.fr<br />
begiashvili@isr.ge<br />
elferretti@viglio.fr<br />
loic.trebaol@wanadoo.fr<br />
trebaol-consult@wanadoo.fr<br />
irakli@isr.ge<br />
kajiri2000@yahoo.com<br />
mikho@archeologist.com<br />
kkvinikadze@gyla.ge<br />
www.gyla.ge<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
191<br />
saxeli funqcia organizacia/misamarTi<br />
telefoni<br />
.<br />
el. fosta<br />
Tamar RvalaZe<br />
arCil<br />
nikolaiSvili<br />
ministris<br />
moadgile<br />
saqarTelos<br />
axalgarda iuristTa<br />
asociacia (GYLA)<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0102, krilovis q. 15<br />
saqarTvelos<br />
energetikis<br />
saministro<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0105,<br />
lermontovis q. 10<br />
(995 32) 95<br />
23 53<br />
(995 32) 93<br />
61 01<br />
faqsi (995<br />
32) 92 32<br />
11<br />
(995 32) 93<br />
62 17<br />
mob. (995<br />
99) 10 59<br />
80<br />
Ghvaladze@yahoo.com<br />
archil.nikolaishvili@minergy.g<br />
ov.ge<br />
arCil<br />
mamaTelaSvili<br />
yofili<br />
ministris<br />
moadgile<br />
saqarTvelos<br />
energetikis<br />
saministro<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0105,<br />
lermontovis q. 10<br />
Achiko.mamatealshvili@mine<br />
rgy.gov.ge<br />
aleko beganiZe ekonomikuri<br />
departamentis<br />
ufrosi<br />
saqarTvelos<br />
energetikis<br />
saministro<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0105,<br />
lermontovis q. 10<br />
rezo xunwaria gvirabebis<br />
teqnikuri<br />
eqsperti<br />
saqarTvelos<br />
energetikis<br />
saministro (MoE)<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0105,<br />
lermontovis q. 10<br />
givi kiknaZe<br />
iuridiuli<br />
departamenti<br />
saqarTvelos<br />
energetikis<br />
saministro<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0105,<br />
lermontovis q. 10<br />
mob. (995<br />
99) 196 341<br />
maiko<br />
maxaraSvili<br />
enver CiCua<br />
saerTaSoriso<br />
saqmeebis<br />
departamenti (MoE)<br />
teqnikuri<br />
ganyofileba,<br />
energetikis<br />
saministro<br />
mob. (995<br />
99) 31 26<br />
60<br />
biorn hamso<br />
ufrosi energoekonomisti<br />
msoflio banki,<br />
infrastruqturis<br />
departamenti<br />
evropisa da aziis<br />
regioni<br />
1818 H Street, NW<br />
WASHINGTON, DC<br />
20433, USA<br />
1 202 458<br />
1065<br />
faqsi<br />
1 202 614<br />
1569<br />
bhamso@worldbank.org<br />
www.worldbank.org<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
192<br />
saxeli funqcia organizacia/misamarTi<br />
telefoni<br />
.<br />
el. fosta<br />
ioseb<br />
meliTauri<br />
darejan<br />
kapanaZe<br />
Tamar<br />
suluxia<br />
satoSi<br />
iSihara<br />
operatiuli<br />
oficeri<br />
operatiuli<br />
oficeri<br />
infrastruqturis<br />
ufrosi<br />
specialisti<br />
soc.<br />
ganviTarebis<br />
specialisti<br />
msoflio banki,<br />
energetikisa da<br />
infrastruqturis<br />
departamenti<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0179, 5a, WavWavaZis<br />
gamz, 1 Sesax.<br />
msoflio banki,<br />
garemos dacva da<br />
<strong>social</strong>uri mdgradi<br />
ganviTareba,<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0179, 5a, WavWavaZis<br />
gamz, 1 Sesax.<br />
msoflio banki,<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0179, 5a, WavWavaZis<br />
gamz, 1 Sesax.<br />
msoflio banki,<br />
infrastruqturis<br />
departamenti<br />
evropisa da aziis<br />
regioni<br />
1818 H Street, NW<br />
WASHINGTON, DC<br />
20433, USA<br />
(995 32) 91<br />
30 96<br />
(995 32) 91<br />
23 71<br />
(995 32) 91<br />
23 56<br />
mob. (995<br />
99) 11 08<br />
33<br />
faqsi (995<br />
32) 91 34<br />
78<br />
(995 32) 91<br />
30 96<br />
(995 32) 91<br />
23 71<br />
(995 32) 91<br />
23 56<br />
faqsi (995<br />
32) 91 34<br />
78<br />
(995 32) 91<br />
30 96<br />
(995 32) 91<br />
23 71<br />
(995 32) 91<br />
23 56<br />
faqsi (995<br />
32) 91 34<br />
78<br />
1 202 473<br />
4313<br />
faqsi<br />
1 202 614<br />
0698<br />
jmelitauri@worldbank.org<br />
www.worldbank.org<br />
dkapanadze@worldbank.org<br />
www.worldbank.org<br />
tsulukhia@worldbank.org<br />
www.worldbank.org<br />
sishihara@worldbank.org<br />
www.worldbank.org<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
193<br />
anzor<br />
WiTanava<br />
Name Fonction Organization / Adress Phone<br />
number.<br />
knut gerberi<br />
direqtori<br />
proeqtis<br />
koordinatori<br />
hidroproeqti,<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0177, yazbegis gamz. 45<br />
3 sarT.<br />
Deutsche Gesellschaft für<br />
Technische<br />
Zusammenarbeit (GTZ),<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0103, jorbenaZis q. 19<br />
maria iarera proeqtis menejeri evrokavSiri<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0102, nino CxeiZis q. 38<br />
ia TikanaZe<br />
goga<br />
jafariZe<br />
jumber<br />
xanTaZe<br />
saqarTveloSi<br />
warmomadgenlobis<br />
xelmZRvaneli<br />
Friedrich Ebert Stiftung<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0179<br />
bankiri rekonstruqciisa da<br />
ganviTarebis<br />
evropuli banki<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0102, nino CxeiZis q. 38<br />
saqarTvelos<br />
mTamsvlelTa kavSiri<br />
(GUMA)<br />
tel/faqsi<br />
(995 32) 31<br />
14 79<br />
(995 32) 77<br />
61<br />
17/18/20<br />
mob.. (995<br />
77) 42 10<br />
50<br />
faqsi (995<br />
32) 77 60<br />
75<br />
(995 32) 94<br />
37 63<br />
mob. (995<br />
77) 79 70<br />
10<br />
faqsi (995<br />
32) 94 37<br />
68<br />
(995 32) 91<br />
26 15/95<br />
(995 32) 25<br />
07 28<br />
faqsi (995<br />
32) 22 67<br />
27<br />
(995 32) 92<br />
05<br />
12/13/14<br />
faqsi (995<br />
32) 92 38<br />
45<br />
mob. (995<br />
99) 53<br />
9048<br />
mariam SoTaZe UNDP mob. (995<br />
93) 32 84<br />
46<br />
nino CobaZe garemos dacvis<br />
regionaluri centri<br />
nino<br />
SatberaSvili<br />
dana keni (da<br />
USAID –is<br />
sxva<br />
oficrebi)<br />
prof. SoTa<br />
CarTolani<br />
ufrosi energo<br />
zedamxedveli<br />
REC Caucasus (995 77)<br />
74 83 92<br />
USAID (995 32) 92<br />
28 44<br />
mob. (995<br />
99) 50 89<br />
53<br />
mecnierebaTa akademia,<br />
arqeologiis<br />
instituti<br />
mob. (995<br />
99) 58 18<br />
49<br />
e-mail<br />
tbilisihydro@mail.ru<br />
knut.gerber@gtz.ge<br />
www.gtz.de<br />
Maria.IARRERA@ec.europ<br />
a.eu<br />
www.delgeo.ec.europa.eu<br />
ia@fesgeo.ge<br />
stiftung@fesgeo.org.ge<br />
www.fes.ge<br />
JaparidG@ebrd.com<br />
guma@access.sanet.ge<br />
dkenney@usaid.org.ge<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
194<br />
saxeli funqcia organizacia/misamarTi<br />
telefoni<br />
.<br />
el. fosta<br />
mironi<br />
firzelani<br />
ISR jgufi zugdidSi eliso geguCia<br />
arasamTavrobo<br />
organizacia jvari da<br />
energodistribuciis<br />
saxelmwifo kompaniis<br />
wevri<br />
mob. (995<br />
99)<br />
471297<br />
badri gelovani (xaiSis Temis<br />
xelmZRvaneli) da soflis sxva<br />
warmomadgenlebi<br />
gigla farjiani (laTalis Temis<br />
xelmZRvaneli da soflis sxva<br />
warmomadgenlebi)<br />
eTeri<br />
mWedliani<br />
tariel<br />
xergiani<br />
nino<br />
jafariZe<br />
mob. (995<br />
99) 28 68<br />
82<br />
mob. (995<br />
99) 44 79<br />
78<br />
Jurnalisti mestia mob. (995<br />
99) 20 61<br />
27<br />
mob. (995<br />
95) 34 17<br />
53<br />
administraciis<br />
xelmZRvaneli<br />
mestiis Temis xelmZRvaneli da<br />
soflis sxva warmomadgenlebi<br />
luCia<br />
oliveira<br />
manana<br />
koWlaZe<br />
karloi<br />
bazis<br />
xelmZRvaneli<br />
kavkasiaSi<br />
regionaluri<br />
koordinatori<br />
mestiis muzeumis<br />
warmomadgeneli<br />
mob. (995<br />
99) 26 01<br />
24<br />
mestia (gamgebeli) (995 23) 62<br />
26 26<br />
mob. (995<br />
99) 57 28<br />
50<br />
Accion Contra el Hambre 8215 –<br />
50501<br />
mob. (995<br />
99) 97 00<br />
46<br />
saerTaSoriso<br />
finansuri<br />
dawesebulebebisa (CEE<br />
bankebis<br />
zedamxedvelobis<br />
qseli) da mwvane<br />
alternativebis<br />
saqmianobis<br />
monitoringis<br />
centraluri da<br />
aRmosavleT evropis<br />
qseli<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
yifSiZis q. 5a, IV sad.<br />
VII sarT.<br />
KWF<br />
(995 32) 22<br />
16 04<br />
(995 32) 22<br />
38 74<br />
mob. (995<br />
99) 91 66<br />
47<br />
faqsi (995<br />
32) 22 38<br />
74<br />
admestia@hotmail.com<br />
Hob_zugdidi@yahoo.com<br />
manana@wanex.net<br />
www.bankwatch.org<br />
busSofi<br />
jgufis xelmZRvaneli,<br />
KWF proeqti miwis<br />
kadastrze<br />
mob. (995<br />
77) 47 45<br />
75<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
195<br />
saxeli funqcia organizacia/misamarTi<br />
telefoni<br />
.<br />
el. fosta<br />
rusiko<br />
simoniZe<br />
gia<br />
gaCeCilaZe<br />
nana janaSia aRmasrulebeli<br />
direqtori<br />
paata<br />
janeliZe<br />
marina<br />
SvangiraZe<br />
ramaz<br />
goxelaSvili<br />
levan<br />
WiTanava<br />
julieta<br />
cxakaia<br />
mwvaneTa moZraoba<br />
(arasamTavrobo)<br />
mwvaneTa moZraobis<br />
xelmZRvaneli da<br />
mwvaneTa partiis wevri<br />
kavkasiis garemos<br />
dacvis arasamtavrobo<br />
organizaciebis qseli<br />
CENN), saqarTvelo,<br />
Tbilisi, 0105,<br />
beTlemis q.27<br />
proeqtis menejeri gaerTianebuli erebis<br />
organizaciis<br />
ganviTarebis programa<br />
(UNDP), saqarTvelo,<br />
Tbilisi, 0114, guluas<br />
q. 6<br />
koordinatori/mene<br />
jeri<br />
( UNFCCC)<br />
UNDP/GEF proeqti<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0114, guluas q. 6<br />
direqtori IUCN, samxreT<br />
kavkasiis programebis<br />
ofisi, s/y 56,<br />
saqarTvelo, Tbilisi<br />
0160, nucubiZis plato<br />
3, 1-7-10<br />
(995 32) 75<br />
19 03/04<br />
mob. (995<br />
99) 57 77<br />
22<br />
faqsi(995<br />
32) 75 19<br />
05<br />
(995 32) 50<br />
70 45<br />
mob. (995<br />
99) 54 99<br />
62<br />
(995 32) 50<br />
70 47<br />
mob. (995<br />
99) 19 12<br />
75<br />
faqsi (995<br />
32) 50 70<br />
46<br />
(995 32) 32<br />
64 96<br />
faqsi (995<br />
32) 53 74<br />
78<br />
mTavari inJineri enguri (995 99)<br />
16 04 08<br />
hidrologi enguris kaSxali (995 99)<br />
95 74 93<br />
londa xasaia ufrosi jvaris ekologiursaganmanaTleblo<br />
humanitaruli<br />
asociacia (ONG,<br />
jvari)<br />
kaxa Turnava xelmZRvaneli samegrelo-zemo<br />
svaneTis regionis<br />
satyeo departamenti.<br />
(995 99)<br />
67 85 89<br />
(995 95)<br />
30 40 35<br />
Nana.janashia@cenn.org<br />
www.cenn.org<br />
janelidze@caucasus.net<br />
www.climatechange.telenet.<br />
ge<br />
mshvangiradze@gol.ge<br />
Ramaz.gokhelashvili@iucn.<br />
org<br />
www.iucneurope.org<br />
www.iucn.org<br />
levan<br />
zar<strong>and</strong>ia<br />
qetevan<br />
lataria<br />
mamuka<br />
kobalia<br />
nugzar Jvania<br />
biomravalferovneb<br />
is jgufi<br />
svaneTis regionis<br />
garemos dacvis<br />
departamenti<br />
(zugdidi)<br />
samegrelo zemosvaneTis<br />
regionaluri<br />
departamenti<br />
(995 99)<br />
55 25 05<br />
(995 99)<br />
24 97 94<br />
(995 55)<br />
48 65 77<br />
(995 96)<br />
35 11 22<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
196<br />
saxeli funqcia organizacia/misamarTi<br />
telefoni<br />
.<br />
el. fosta<br />
daviT<br />
lipartelian<br />
i<br />
giorgi<br />
miqelaZe<br />
tariel<br />
adamia<br />
iuristi<br />
teqnikuri<br />
specialisti<br />
GISmenejeri<br />
vice-prezidenti<br />
da<br />
LKN niadagis kvleva<br />
da konsultaciebi<br />
GISlaboratoria,<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
kojris gza 1<br />
samecniero-kvleviTi<br />
firma GAMMA<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0193, merab aleqsiZis q.<br />
9<br />
( 995 32)<br />
94 05 48<br />
faqsi (995<br />
32) 94 05<br />
79<br />
(995 32)50<br />
53 63<br />
faqsi (995<br />
32) 50 63<br />
54<br />
mob (995<br />
99) 93 18<br />
50<br />
tel/faqsi<br />
(995 32)<br />
333 268<br />
david.liparteliani@lkn.ge<br />
gmikeladze@gis-lab.ge<br />
t.adamia@gamma.ge<br />
mixeil<br />
elaSvili<br />
zviad<br />
WeiSvili<br />
direqtoris<br />
moadgile<br />
Tavmjdomare<br />
saqarTvelos seismomonitoringis<br />
centeri<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0186 nucubiZis q.77<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis<br />
saministro, satyeo<br />
departamenti<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0186, mindelis q. 9<br />
(995 32) 33<br />
59 13<br />
faqsi (995<br />
32) 33 59<br />
34<br />
(995 32) 32<br />
90 92<br />
mob. (995<br />
95) 783278<br />
m.elashvil@seismo.ge<br />
zcheishvili@moe.gov.ge<br />
giorgi<br />
baRaTuria<br />
xelmZRvaneli<br />
tyeebis kvleva, satyeo<br />
departamenti,<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0186, mindelis q. 9<br />
(995 95) 30<br />
40 02<br />
gogabagaturia@yahoo.com<br />
marina<br />
arabiZe<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
monitoringisa da<br />
prognozirebis centri<br />
garemos dabinZurebis<br />
monitoringis<br />
departamenti<br />
(995 32) 95<br />
95 33<br />
mob. (995<br />
99) 69 96<br />
03<br />
marabidze@environment.g<br />
e<br />
jemal<br />
doliZe<br />
xelmZRvaneli<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
monitoringisa da<br />
prognozirebis centri<br />
hidrometeorologiuri<br />
departementi<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0112, d. aRmaSeneblis<br />
gamz. 150<br />
(995 32) 95<br />
12 64<br />
faqsi (995<br />
32) 96 50<br />
06<br />
mob (995<br />
32) 69 96<br />
10<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
197<br />
saxeli funqcia organizacia/misamarTi<br />
telefoni<br />
.<br />
el. fosta<br />
ramaz<br />
WiTanava<br />
saqarTvelos WMO<br />
mudmivmoqmedi<br />
warmomadgeneli<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
monitoringisa da<br />
prognozirebis centri<br />
hidrometeorologiuri<br />
departementi<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0112, d. aRmaSeneblis<br />
gamz. 150<br />
(995 32) 95<br />
50 06<br />
(995 32) 95<br />
50 06<br />
ramazchitanava@rambler.r<br />
u<br />
nodar<br />
begaliSvili<br />
anrei<br />
k<strong>and</strong>aurovi<br />
nugzar<br />
zazanaSvili<br />
ivane<br />
wiklauri<br />
mariam<br />
makamura<br />
marina<br />
xavTasi<br />
direqtori<br />
zoologi<br />
direqtori<br />
oficeri<br />
eqspertiiqtiologi<br />
saqarTvelos<br />
mecnierebaTa akademiis<br />
hidrometeorologiis<br />
instituti (IHM)<br />
0112, d. aRmaSeneblis<br />
gamz. 150a<br />
WWFkavkasia<br />
programi ofisi<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0193, aleqsiZis q. 11<br />
WWFkavkasia<br />
programi ofisi<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0193, aleqsiZis q. 11<br />
WWFkavkasia<br />
programi ofisi<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
0193, aleqsiZis q. 11<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
wylis resursebis<br />
dacva<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
saqarTvelo, Tbilisi,<br />
uznaZis 6<br />
ana ruxaZe xelmZRvaneli saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
biomravalferovnebis<br />
ganyofileba<br />
nino Txilava xelmZRvaneli<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
garemos dacis<br />
gaerTianebuli<br />
menejmentis<br />
departamenti<br />
(995 32) 95<br />
10 97<br />
mob. (995<br />
99) 15 80<br />
26<br />
(995 32) 33<br />
01 54/55<br />
mob. (995<br />
99) 19 25<br />
47<br />
(995 32) 33<br />
01 54/55<br />
faqsi (995<br />
32) 33 01<br />
90<br />
(995 32) 33<br />
01 54/55<br />
faqsi (995<br />
32) 33 01<br />
90<br />
(995 99) 69<br />
68 30<br />
(995 99) 27<br />
57 56<br />
(995 32)<br />
951 681<br />
mob. (995<br />
99) 574<br />
170<br />
(995 93) 90<br />
51 58<br />
(995 32) 27<br />
57 32<br />
(995 32) 27<br />
57 50<br />
nb@gw.acnet.ge<br />
ak<strong>and</strong>aurov@<br />
wwfcaucasus.ge<br />
nzazanashvili@wwfcaucasu<br />
s.ge<br />
vtsiklauri@wwfcaucasus.ge<br />
xmarina@mail.ru<br />
biodepbio@moe.gov.ge<br />
anarukhadze@yahoo.com<br />
ntkhilava@meo.gov.ge<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
saqarTvelos energetikis saministro<br />
198<br />
saxeli funqcia organizacia/misamarTi<br />
paata<br />
WipaSvili<br />
giorgi<br />
cxakaia<br />
xelmZRvaneli<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
miwisa da ganviTarebis<br />
ganyofileba<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
licenziebisa da<br />
nebarTvebis<br />
deparatamenti<br />
nika Caxaskia xelmZRvaneli saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
garemos dacvis<br />
nebarTvebis gany.<br />
miSa avaliani xelmZRvaneli<br />
direqtori<br />
saqarTvelos garemos<br />
dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis saministro<br />
sivrcobrivi<br />
informaciis centri<br />
(SIC)<br />
telefoni<br />
.<br />
(995 93)<br />
99 69 89<br />
(995 77)<br />
50 50 67<br />
(995 77)<br />
40 19 72<br />
(995 32) 27<br />
57 46<br />
(995 95) 54<br />
71 51<br />
el. fosta<br />
g.tskhakaia@moe.gov.ge<br />
nick_tch@moe.gov.ge<br />
info@sic.gov.ge<br />
დანართები - საბოლოო ანგარიში
Change language