Xabier Renteria Uriarte

mayoría no lo saben! Pero a pagar impuestos, ¡como todos los españoles!
(Azurmendi, 1992´k zitatua)
Zein aukera hartu beraz, euskaldunek berezko-berezkoa duten munduikuskera ezagutu
nahi badugu, historikoki “nahastua” izan den ikuspuntu epistemikoa izaki? Hasieran
eztabaidatutako irizpidera garamatza: noiz den zerbait euskaldun. Hemen, berreraikitze
kontzeptual askotan horrela egiten delako eta bide batez eztabaida horien uxatzeko,
gaiaren funtsera lotuko gatzaizkio: noiz berma dezakegu munduikuskera hori bertoko
berezitasunetan ezbairik gabe garbia, xahua eta aratza zela? Baltzak (2000) gogoratu
bezalako berezitasunak ondo isola ahal izateko, antzinatik datozkigun joera nahastaileak
saihesteko ezinbesteko izango zaigu kanpo eragin horiek heldu baino lehenagoko
antzinate zaharragoan arakatzea. Hots: aurre-indoeuropartasunean.
Lan honetan, beraz, euskal munduikuskera edo “kosmo-ikuskera” diogunean euskaldunok
berez, guk geuk eta lur maitatu honetan, sortu genuen mundua eta bizitza azaltzeko
moduaz ari gara. Egungo gizarte mendebaldarraren ikuskera zientifiko modernoa XVII.
mende ingurutik aurrera joan zen eraikitzen; baina aurrekoa genuke gure ikuskera.
Filosofia judu-kristaua zeukaten gizarte batzuetan jaio zen zientzia mendebaldar moderno
hau, eta filosofia hauen eraikuntza orain 2.000 urte hasi zen. Aurrekoa dugu geurea.
Munduikuskera indoeuroparrean jaio zen, era berean, filosofia judu-kristaua. Ikuskera
indoeuropar hau kristo aurreko 4.500 inguruan hasi zen Ekialde Hurbiletik Europara
hedatzen. Gure euskal ikuskera hedapen indoeuropar hori baino antzinagokoa da 17.
Noiz litzateke euskal munduikuskera euskaldun?
- Weltanshauung´a “filosofia tradizionalekin” parekatuz zaila da, euskarak ez duelako indoeuroparren
“identitate” edo “izatearen” gorpuzte zehatzik (Baltza 2000).
- Antzinatetik etorritako joera nahastaileak saihesteko ezinbestekoa eragin horiek heldu baino
lehenagoko antzinate zaharragoan arakatzea, aurre-indoeuropar garaietan.
Mundu ikuskeren osagaiei buruzko proposamenen artean Renteria (2013) harturik
irizpide, euskal munduikuskerak weltanshauung baten labela jasoko luke, ikuskera zabala
eta koherentea izango genuke, bost galdera ontologiko eta epistemologikoei erantzun
betea ematean. Berreraiki dezakegun aitzin euskal munduikuskerak, nire
aurreikuspenean, guztiei ematen die erantzun zabala eta koherentea. Ikus ildo nagusien
sintesia, beste alternatiba epistemikoen parean:
17 Ñabardura kontuan har: indoeuropar munduikuskera noiz sortu zen alde batera utzirik, euskal
munduikuskera “hedapen indoeuroparra” baino antzinagokoa dela diogu; hori bai sendo argudia
daitekeela munduikuskera zabal hedatzean agertzen diren lekuz-kanpoko aztarnen arabera.
Euskararen Jatorriaren 8. Biltzarra. Lazkao. 2013.05.25 50