128zk. - Zestoa

2012ko maiatza
128zk.
erditze
gela etxean

U M E A R E K I N Z E R
E G I N G O D U G U
Onartu behar dut nire zalantzak izan nituela
gaia mahai gainean jarri zutenean.
Ez zitzaidan bururatzen erditzearen inguruko
artikulu bat nola egin zitekeen.
Begi bistakoa den bezala, gizonezkoa
naiz, eta, horren ondorioz, niretzat fisikoki
ezinezkoa da ume bat erditzea. Oso
konplikatua egiten zait bizi ezin dudan
esperientzia baten inguruan galderak egitea
edo idaztea. Nola heldu adarretatik
zezenari Ez dakit horregatik izan den
edo, baina artikulua egiteko aukeratua
emakume bat izan da. Emakume bat
emakume kontuez idazten. Topikoa. Ausardia
falta taldean. Baliteke. Edo ez. Irakurri
gabe epaitzen duenak hanka sartuko
du.
Gizonezko batek egin dezakeen edozer
egin dezake emakume batek. Baina gizonezko
batek ezin du umea erditu. Baliteke bi generoak bereizten dituen esperientzia bakarra
hura izatea. Ez dut esango pena ematen didala ezin erditzeak eta ahal banu erdituko
nukeela. Gezurra litzateke. Eta nik ez dut gezurrik esaten. Eta hori dioten gizonek
ere gezurra diote. Ongi gelditzeko esaten dugun zerbait da. Mapa baten aurrean galdu
egin garela onartzen ez dugun bezala. Gizonezkoak ez gara erditzeko gai, eta ez gara
izango. Horretarako, emakumea izan behar da. Bizitza bat aldatzen duen sufrimendu
hori jasateko, izaera berezia izan behar da.
Bizitza aldatzen duen unea bada ere, beti ez da arrosa kolorekoa izaten. Naiararen erreportajean,
hainbat arrazoi direla-eta umea etxean izan duten emakumeak ageri dira.
Bakoitzak bere arrazoiak ditu, eta, antzeko esperientzia bada ere, denborak modu desberdinean
gordetzen ditu oroitzapenak. Batzuek erditzea aurreratu, eta umea etxean
izan dute. Beste batzuek, berriz, lehen beste modurik ez, eta etxean izaten zuten umea
laguntzarekin. Gaur egun, berriz, gehiengoa ospitalera joaten da, eta, Espainia mailako
estatistika baten arabera, 1.000tik soilik hiru ume jaiotzen dira etxean. Ez dira asko,
egia esan. Batzuen arabera, alferrikako arriskua hartzea da.
Aurtengo urtarrilean etxean umea edukitzearen alde borrokatu zen emakume bat, Caroline
Lowell australiarra, bere etxean hil zen, bigarren umea erditzen ari zela. Etxean
umea edukitzea arriskutsua dela uste dutenentzat, aldeko argudioa izango da, baina ospitale
batean ezer ez zela gertatuko baieztatzea espekulatzea litzateke, eta horrek orain
ez du axola. Datuen arabera, Espainian etxeko 2.500 erditze egon dira azken 20 urteetan,
eta ez da inolako konplikaziorik egon. Alde horretatik, estatistikak argiak dira, baina
datuek guk nahi dutena esan dezakete. Batzuentzat, segurua izango da; beste batzuentzat,
berriz, urtean milaka ume jaiotzen diren ospitaleetako datuak ezin dira alderatu
etxean jaiotzen diren 125 umeren kasuekin.
Urko Canseco
34 6 10 12 16 19
I N K E S T A
E N B I D O A K
E T X E A N E R D I T U,
Z E R G A T I K E Z
DANBOLIN ZULO
JARDUNIAN
JUAN MARI IGARATAUNDI
diruz lagundutakoa
AUZOETATIK
A G E N D A
d a n b o l i n EK EZ DU BERE G AIN HARTZEN ALDIZKARIAN ADIERAZITAKO ESANEN ETA IRITZIEN ERANTZUKIZUNA
argitaratzailea: Danbolin Zulo elkartea. Kultur Etxea. Axun Arrazola plaza 1, 20740 Zestoa (Gipuzkoa)
tel.: 943 147 123
h.el.: danbolin@topagunea.com
danbolin:
Jone Bergara, Amaiur Aristi, Urko Canseco, Janire Diaz, Naiara Exposito, Joxeba Larrañaga eta Nerea Odriozola
kolaboratzaile/zuzentzaile taldea:
Lierni Arrieta, Jon Artano, Fernando Arzallus, Onintza Irureta, Mireia Orbegozo eta Nora Palmitano
diseinua eta maketazioa: Eneko Aristi
inprimategia: Gertu (Oñati). lege gordailua: SS-1108/2000 ISSN: 1576-9429

enbidoa I.
KUKUAK BUKATUKO DU KRISIAREKIN
albiste on batekin nator: iritsi dira lehen iberiar kukuak
iparraldetik. Ezaguna da kukuari buruzko esaera: kukua entzuten
Udaberriko
duzun lehen egunean eskua poltsikoan sartu eta dirua edukiz gero,
ez zaizu dirurik faltako urte osoan, baina kukuak kantatu eta dirurik gabe harrapatzen
bazaitu, larri ipintzeko modukoa da, dirurik gabe jarraituko duzu eta.
Hara hor non dugun oraingo krisi ekonomikoari aurre egiteko konponbidea.
Horixe da gelditzen zaigun aukera; diru mordo bat sartu karteran (edo gutxienez
txanpontxo batzuk), eta mendira joan. Hori antzinatik datorren superstizio
bat da, Euskadin eta baita Estatu Batuetan
ere oso ezaguna, ahoz aho datorren tradizio
batean oinarritua. Sinistu, ez dugu horretan
sinisten, baina gertatzen ari den guztiarekin,
zer galtzen dugu probatzeagatik Gainera,
tradizioa mantentzen lagunduko dugu,
eta haren kantua entzuteak eguna alaituko
digu. Ez iruditzen
Nik ez dut aurten oraindik entzun; normala,
ez bainaiz joan mendira. Baina bada kukuarekin
gertatzen zaidan beste gauza bat;
sekula ez dut kukurik ikusi! Eta iruditzen
zait nirekin kukuka dabilela eta beti ni para
naizela.
Hurrengo enbidoa Aitor Unanueri bidaltzen
diot. Hi ibiliko hintzen mendi aldean, eta
entzun al duk kukurik
Pintada.
Ander Gonzalez
Zer iruditzen zaizu
pintxo poteoa
Ondo dago,
bazen garaia zerbait
egiteko. Hemen
mugimendua
behar du,
geldi egonda jai
dago. Herriari bizia
eman dio,
beste tokitan ere
egiten da eta
funtzionatzen
du. Eguraldi on
hauekin eta gainera…
Unai Lizaso
37 urte
Gazteentzat
eta ondo dago,
guretzat ez, jan
eta gutxi egin behar
dugu eta…
Hala ere kale zaleak
gara. Zestoan
funtzionatzen
du eta horrela
eguna jantziagoa
geratzen da.
Joxe Mari Aranberri
6... urte
Bihotza zatiturik. Zekorketa ez dut atsegin. Ez dut gogoratzen Amabirjin Eguneko arratsaldeko
seietan herriko plazan izan nintzen azkeneko aldia. Badira, bestalde, garbi gogoratzen ditudan xehetasunak:
eguzki izpi gogorrak, eserleku libreen gabezia, nire lagunen presentzia, txikitatik ezagutzen dudan jendearen
alaitasuna, politikaren eragina, alboko herriko kulturaren sartzea, zirraren arteko talka, ikuskizun hutsa,
irribarreak, odola. Bi ikuspuntu. Bi errealitate. Irribarreak, odola. Nire barnean, pentsamendu gehienak
odolez bustiak, sentitzen ez ditudan doinuak, gorroto dudan garagardoa, sufrimenduaren etorrera…
egonezina. Lagunen barnean, berriz, ilusioz jasotako unea, beren herria maitatzeko beste arrazoi bat, hainbat
arazo alde batera uzteko aukera, adiskidetasuna azaleratzeko arratsaldea, haurtzaroko joko askoren agertokia,
bandan jotzen duten herrikideak. Nik haien poza ere nahi dut. Ez naiz inor haien errealitatea suntsitzeko,
duela bi mende suntsituko ez nukeen bezala. Badakigu ez garela mundu borobil batean bizi, zoritxarrez.
Pertsonen egoera gutxi axola zaigu, hitzek ez dute inongo baliorik, nork bere bere burua salbatzeko
norgehiagoka gero eta lotsagabeagoa da… eta apaltasuna urraturik dago, itzaltzear ia-ia, eta justuak eta
bekatariak, beti bezala, automatikoki sortzen dira. Esango nuke gutxi gorabehera, ongi sinplifikatuz, astean
behin erabaki garrantzitsu bat hartzea egokitzen zaigula. Kementsua izatea gero eta zailagoa da. Faktore asko
dira inguruan. Kanpotik, denak erraza dirudi. Katalunian zezenketak debekatuko zituztela jakin nuenean:
“Bai horixe! Bi potrorekin!”, pentsatu nuen. Baina nire herriko urteroko kontu hau datorrenean, sentitzen dut
nire buruak ez duela halako erabakirik hartzeko inongo botererik. Izan ere, boterea, neure hiztegian,
tatxatuta daukadan hitz horietako bat da.
Julio Vila Albert

5
HERRIKO FESTAK ETA ZEKORKETAK
Ondo iruditzen
zait, ostegunei
bizi pixka
Oso ondo
Oso ondo
iruditzen zait,
iruditzen zait,
bat emateko
Z
herrian astean
Ondo iruditzen
zait, ostegu-
bazen ordua tabernarien
parte-
Askotan ibil-
oso ondo dago.
behin gazteak
eta irteteko eta.
netan koadrilakoekin
kalera irtik
zerbait egiten
tzen naiz kalean,
gehiegi
Giro ona ikusten
hasteko. Aitzakia
da. Gu ere irtetean
gara, gustu-
da. Jarraitzea
teteko modu bat
ederra da kalera
agian. Batean
irteteko, giro polita
egon ohi da
latu dut baina ia
edo bestean faira
jaten ditugu
gustatuko litzaidake.
Kroketak
pintxoak.
eta gu ere hemen
beti agertzen
eta zuritoak hartzen
ditut nik.
ibiltzen gara.
naiz.
Maria Luisa Olaizola
77 urte Koro Aizpurua
Asier Acedo
Izaro Aizpurua
55 urte
19 urte
30 urte
EKORKETA
bai, zekorketa ez! Hainbat puntutatik aztertu da gaia han eta hemen. Nik herriko edo herriguneko
festen testuinguruan kokatuko nituzke zekorketak.
Hogeigarren mendearen zati handi batean oinarritutako formatuan jarraitzen dugula iruditzen
zait festen kontuan. Inertziaz, ohituraz antolatzen dira festak, bai Amabirjinak, bai Santakutzak.
Inertzia horren barruan daude gainbehera doazen zekorketak ere. Zergatik irauten duten Nire
ustez, festak aldatzeko eta eguneratzeko ez delako benetako ahaleginik egin.
Gaur egun, amabirjinak festa luzeegiak dira Zestoan. Interesgarria izan daiteke amabirjinetako
aurrekontua pixka bat murriztea (zezenak kenduta, egunen bat edo beste kenduta…) eta santakutzetako
danborrada indartzea parte-hartzea bultzatuz.
Herri jaietako atal bat (zekorketa) aldatzeko edo moldatzeko galdeketa unibertsala egin behar al
da Ez al dago hori baino gai garrantzitsuagorik gure herrian
Nik uste, zezenarenak egin duela. Gaur egun, Zestoan egiten den zekorketak ez du inon lekurik.
Plazak badu xarma, ezin ukatuko dugu, baina zaharkitua gelditu da, bai mamiz, bai azalez.
Zekorketa kentzeko, “odolaren gaia” aipatu da. Bada beste arrazoi bat ere. Salbuespenak salbuespenen,
"urtero zekorketa eskasa" ateratzen da. Zezenzaleen lekuan jarrita ere, Zestoan ez
dago zekorketa txukun antzeko bat antolatzeko dirurik. Ondorioz, beti zekorketa eskasak ateratzen
dira, zezenaren sufrikarioa handituz. Beraz, horrelakoak antolatzea baino hobe ez antolatzea,
baita zezenzale ikuspegitik ere.
Azken urteetan zekorketaren aurreko eta ondorengo ekitalditxoen glamurra aipatu izan da sarritan.
Zekorketaren beherakadaren eta porrotaren adierazpena ikusten dut hor. Zekorketa porrota
izan da azken urteetan, Porrot isilduaren kronika. Zekorketaz hitz egin beharrean, baita zezenzaleek
ere, "Amparito Roca" aipatzen da. Zekorketa bera albo batera uzten da.
Halere, zekorketak kenduta ere, ez nintzateke batere harrituko, ondoren, jendeak faltan botatzea.
Benetan, seinale txarra izango litzateke, taxuzko festak antolatzeko gaitasun eza adieraziko
luke horrek.
Irudipen bat: ikusitakoak ikusita, martxan honetan helduen danborrada ere desagertzeko zorian
jarriko dugu. Herri-galdeketa egin beharko ote da
E
nbido 2.
Manuel Arregi

etxean
erditu,
zergatik ez
Duela 60 urte ingurura arte
arrunta zen etxean erditzea. Denborarekin, ordea, erietxeetan hasi
ziren. Aurrerapen guztiak alde batera utzita, etxean erditzea
erabaki zuten Arrox Etxabek, Mia Rissanenek, Itziar Larrañagak,
Itziar Pouk, Beatriz Zubiak, Nerea
Mendizabalek eta Idoia Larrañagak.
Batzuk ama berri-berriak dira; beste
batzuk duela hainbat urte izan ziren. Une
hori ez dela sekula ahazten, eta
xehetasun ia guztiak kontatu dizkigute.
etxean
erditzeak,
besteak beste,
anestesiarik
gabe erditzea
dakar
Haurra etxean izateko garaian, sendagile baten laguntza
izaten dute, eta berek aukeratutako lagun eta senideak
izaten dira berekin. Osakidetzak ez du aukera hori eskaintzen.
Hori dela eta, bakoitzak bere poltsikotik ordaindu
behar du zerbitzuaren kostua, 2.000 euro inguru
gaur egun. Zerbitzu horretan, emagin bat zuretzat libre
egoten da 37. astetik 42. astera, egunean 24 orduan eta
erditu aurreko eta ondorengo kontsulta edo bisitak ere
sartzen dira prezioan.
Etxean erditzearen desabantaila bat aipatzekotan, inguruan jasan behar izaten duten
presioa da; inguruko jendearenaz gain, osasun arloko profesionalena. Sistematik irteten
baduzu gizartearen presioa ikaragarria dela diote. Oso garbi eduki behar da etxean erditu
nahi duzula; bestela, presio hori jasatea zaila egiten da.
Etxean erditu ahal izateko, haurdunaldiak normal joan behar du, eta epe baten barruan
jaio behar du haurrak. Epemuga horren aurretik edo ondoren bada, erietxera joan behar
izaten da, “arrisku” egoerak saihesteko. Etxeko erditzeak erditze naturalak dira; hau da,
anestesiarik gabeak.
Haurra etxean izatea arriskutsua dela uste du jende askok; uste okerra, gure solaskideek
diotenez. Gizakia bere kabuz erditzeko prestatua dago. Ez dauka zertan ezerk gaizki
atera. Dena den, zerbait okertuko balitz, Zestoatik 20 minutura ospitalean zaude, eta,
gainera, ospitalean erditzea erabakita ere, kasu berean, ebakuntza gelak prestatzen horrenbeste
denbora behar izaten da. Oso garrantzitsua da une horretan lasai eta seguru
sentitzea, eta haiek diote etxean lortu zutela hori. Beste batzuek, beharbada, ospitalean
lortuko dute; hori oso pertsonala da.

7
Arrox Etxabe (Zestoa,
1959): “Nire bizitzeko filosofia
ez da sekula izan naturista
edo horrelako zerbait, baina oso
garbi nuen erditu beharko banu
leku goxo batean izatea nahi nuela;
nik erabakita nor izango zen
han eta nola. Niretzat, erietxeak
beti zerbait arrotza izan dira, eta
izugarrizko atzerakoa ematen zidan
han erditzeak.
Lehenengo uzkurdurak sentitu nituenean, sendagileari deitu genion.
Etxera etorri zen, begiratu zidan, eta, artean asko falta zela eta, poteatzera
joan ginen. Handik ordu batzuetara jaio zen Jokin. Bost kiloko pisua
zuen!
Etxeko guztien babesa izan nuen, eta senarrak eta biok oso garbi genuen
nola nahi genuen gure haurra jaiotzea.
Makurtuta, senarrari eusten, izan nuen haurra.
Desabantailaren bat aipatzekotan, haurra izan osteko pare bat egunetan
sentitu genuen ziurtasun eza aipatuko nuke. Lehenengo haurra izanik,
guztia berria zen guretzat… Ospitalean une oro norbait duzu inguruan…
Hala ere, ez naiz inoiz damutu hartutako erabakiaz! Gaur egun,
Jokinek 17 urte ditu”.
Nerea Mendizabal (Zestoa, 1976): “Bilbon ikasten ari
nintzela, etxean erditzearen inguruko hitzaldi baten kartela ikusi nuen
supermerkatu batean. Hitzaldi horretara joan nintzen, eta han entzundakoak
badirudi zerbait piztu zidala. Ordura arte, ama izatea ere ez
nuen sekula planteatu. Bi haur izan ditut etxean: Eñaut eta Xuban. Bakoitza
etxe batean, eta esperientzia oso onak biak.
Lehenengo erditzea Zestoako jaietan izan zen. Barreretan Mikel Urdangarinen
kontzertua entzuten ari nintzela hasi zitzaizkidan uzkurdurak.
Kontzertua amaitu ondoren, Bainuetxeko buelta egin genuen lagun
batzuekin, eta zuhaitzetan gelditzen nintzen uzkurdura pasatu zain. Emagina
jakinaren gainean zegoen, eta ni lasai. Gau erdian hasi ziren benetako
uzkurdurak. Erditzeko aulki berezi batean eserita izan nuen Eñaut.
Gure ama, senarra eta ahizpa izan ziren bi erditzeetan. Xubanen erditzea
oso berezia izan zen, Eñaut jaiota baitzegoen; hark ere ikusteko aukera
izan zuen. Baineran sartuta egon nintzen mina ezin jasanda; izugarrizko
lasaitasuna izan zen uretan sartzea, eta, azkenean, hantxe jaio zen”.
Mia Rissanen (Helsinki, Finlandia, 1963): “Gaztetan, osasunaren
autogestioaz hasi nintzen interesatzen, eta, 18 urterekin, barazkijalea
egin nintzen. Artean Finlandian bizi
nintzen, eta haurrak izatea planteatu ere ez
nuen egiten, baina gauzak era naturalean, nire
erara, egitea nahi nuen. Han ezagutu nuen
senarra, eta, urte batzuk geroago, hona etortzeko
hiru hilabeteko bidaia hasi genuen. Segituan
haurdun geratu nintzen. Finlandian
izan nuen emaginarekin lehen hitzordua, Eskozian
bigarrena eta gainerakoak Euskal Herrian.
Bidaian zehar haurra etxean izatea erabaki
genuen. Sei hilabeteko nengoela iritsi ginen:
ez nuen hemengo hizkuntza
menderatzen, ez nuen inor ezagutzen; niretzat,
aukera egokiena zen etxean erditzea.
Hiru seme-alaba ditugu: Maia, Aitor
eta Ainara. Bakoitza etxe batean jaio da,
eta emagin edo sendagile desberdinek lagunduta.
Lehenengoa, Donostiako Traperos
de Emausen etxean; bigarrena, Zumaian,
alokairuko etxean; eta hirugarrena,
Arroabeko gure etxean.
Azkenekoan, sendagileak puntuak
eman bitartean, senarra egon zen linternarekin
laguntzen, baina hura mareatu,
eta sendagilek zazpi urteko Maia jarri
zuen linternari eusten. Oso xelebrea izan
zen egoera!”.
Idoia Larrañaga (Zestoa,
1983): “Duela sei urte inguru, lagun baten
erditzean egoteko aukera izan nuen.
Han bizitakoa ikaragarria iruditu zitzaidan,
eta konturatu nintzen egunen batean
erditu beharko banu nik ere nire erara,
jarrera erabakitzeko aukerarekin eta etxeko
giroan erditu nahi nuela. Gerora, haurdun
nengoela, beste lagun baten erditzean
ere parte hartu nuen. Ezin da azaldu
bertan sentitzen dena! Etxean erditzeko
kostuari aurre egiteko beste lagun batzuek
disko bat grabatzeko ideia izan zuten,
eta inguruan ditugun
lagun musikarien artean
gauza bera egin dugu. June
izeneko diskoa kaleratu
dugu eta guztiak agortu
dira; beraz, helburua
beteta!
Junek hilabete pasatxo
du orain. Esperientzia
ona, erditze ona eta hau-
···

···
rra ere oso lasaia da oraingoz! Igerilekutxo
bat jarri genuen komunean, eta kuxinak
beste gela batean. Leku batetik bestera
ibili nintzen, eta, min handienak hasi
zitzaizkidanean, uretan sartu nintzen, eta
hantxe jaio zen. Bikotekidea eta emaginaz
gain, hainbat lagun ere etorri ziren baserrira.
Oso babestuta sentitu nintzen une
oro, zalantzarik gabe errepikatuko nuke!”.
Itziar Pou (Madril, 1965): “Ospitalean
eduki ditudan esperientziak nahiko
gogorrak izan dira, eta, egia esan, ez
nuen gogorik berriro ospitale batera joateko,
are gutxiago umea han izateko. Gauzak
modu xumean eta naturalean egitea
nahi nituen, lasai, lagunen babesarekin,
prozesua nire esku izanda.
Etxean erditzearen inguruan gazte-gaztetatik
informatu izan naiz, eta garbi
nuen ume bat izatekotan etxean edukitzea
izango zela onena.
Gainera, bai Madrileko bai hemengo lagun
batzuek etxean erditu zuten, eta,
haien esperientzia ezagututa, ez nuen zalantzarik
izan. Banuen beldur apur bat,
baina, haurdunaldi guztia normaltasunez
joan zenez, beldur gutxi horiek isilaraztea
lortu nuen.
Etxean erditu zuen lagun batek ikaragarri
lagundu zidan haurdunaldi guztian zehar,
erditzean eta ondorengo egunetan.
1999an jaio zen Iratz. Neka-neka eginda
nengoen, eta azken momentua ohean
etzanda izan zen. Aurretik, ordea, jarrera pila
bat pasa nituen: lau hankan, kukubilko…
Semearen jaiotza bizitzako esperientzia
handiena, gogorrena, hunkigarriena; urduritasuna,
tristura, mina, beldurra eta zo-
riontasuna bata bestearen jarraian sentitu nituen unea izan zen. Ez zait
erraza hitzekin adieraztea… Baina sabeletik kanpo ikusi nuenean, nire biziko
pozik handiena sentitu nuen! Erditzean, hiru lagun egon ziren nirekin,
hirurak etxean seme-alabak izan dituztenak.”
Itziar Larrañaga (Zestoa, 1953): “Mikel, zaharrena, ospitalean
jaio zenean, oso mingarria izan zen erditu eta hiru egunez bananduta
egotea, bularra emateko bakarrik izatea neurekin. Erabaki nuen ez
nuela berriro baldintza haietan haurrik izango. Iñaki (erdikoa) jaio zenerako,
ospitaleetan haurrak amaren
ondoan uzten hasi ziren, baina,
orduan ere, ez zen nirekin egon
jaio eta lehen orduetan.
Nerearen (hirugarrena) haurdunaldiko
emaginarekin gai honi buruz
asko hitz egiten nuen, eta orduan
ikusi nuen aukera. Gainera,
Nerea jaio baino lehentxeago, nire
etxean, ezustean, Urtzi, ahizparen
semea, jaio zen ospitalera joateko
astirik gabe. Mikel eta Iñaki etxean
ziren, eta ikusmiran ibili ziren.
Emagina iritsi bitartean, nik hartu
nuen haurra eskuetan.
Amesten nuen erditzera gerturatzea
izan zen etxean erditzea.
Nereak zilborrestea lepoan buelta bat emanda zeukan, eta emaginak arazorik
gabe askatu zion ni lau hanketan nengoen bitartean. Erditu ondoren,
Nerearekin bainuontzian sartu nintzen; oroitzapen ona dut. Senarra
lanean zegoen, eta, iritsi zenerako, Nerea jaiota, pena. Errepikatuz gero,
senarra eta semeak alboan izatea nahiko nuke, esperientziak erakutsi baitit
haurrak gai direla parte hartu nahi duten erabakitzeko”.
Beatriz Zubia (Zestoa, 1974): “Hiru haur ditut: lehenengoa,
Irene, etxean izan nuen. Ospitaleek beldur handia ematen zidaten. 24 urte
nituen, eta garbi neukan ez nuela han erditu nahi. Neuk kontrolatu
nahi nuen erditzea. Itziar Larrañagarekin eta Mia Rissanenekin hitz egin
nuen. Justu garai hartan, Mia ere haurdun zegoen, eta hilabete bateko aldearekin
erditu genuen sendagile berarekin.
Esperientzia oso ona izan zen: dena ondo atera zen; senarra denbora
guztian aldamenean izan nuen. Mari Jose Etxeberria lagunari ere eskatu
nion nire alboan egoteko. Lau hanketan erditu nuen.
Bigarrena, Xuban, ospitalean izan nuen, haurdunaldian arazotxo batzuk
izan bainituen. Baina oso dilatatuta joan nintzen, azken unean, eta,
han, eskatu nuen guztia errespetatu zidaten. Jokinen kasuan, berriz, jakin
nuen Irenerenean lagundu zidan sendagileak ez zuela lanik egiten inguru
honetan, eta, ospitaleko esperientzia
nahiko ona izan
zela eta, azkenean, berriro
hara joatea erabaki nuen.
Egia esan, gauzak asko aldatu
dira: jarrera aukeratzen
uzten dizute, musika jartzen,
baloiak daude… Garai
batean, hori pentsaezina
zen!”.
Naiara Exposito Alberdi

Apirilaren 26a
Izena emanda zeuden adina babes ofizialeko
etxe Arrobean.
Apirilaren 27a
Zubeldia eta Sotorekin bertso saioa Arroabean
Ekainberriko azken berrikuntzak. Maiatzaren 18a, Museoen Nazioarteko
Eguna, baliatu zuen Ekainberrik bere azken berrikuntzez jarduteko;
web gunea dinamiko eta parte-hartzaileago egin dute, bisitaria
orain dela 14.000 urteko bizimodura eramaten duen “Ekain Abentura”
aurkeztu zuten eta argazki, mapa, audio eta testuz osatuta dagoen
smartphonetarako doako aplikazioak nola funtzionatzen duen azaldu
zuten. Turismo bulegotik hasi eta 9 geldialditan Ekainberriraino darama
bisitaria Portalekoa, Lizentziadonekoa, plaza, Udaletxea, Arretxe,
Lauiturri eta Lili jauregi parean geldialditxoak egin eta azalpenak jasoz.
Juanjo Aranburu zuzendariak, aukera aprobetxatu zuen, Lili jauregia
uztailetik aurrera bisitatzeko moduan izango dela esateko.
A pirilaren 27a
“Gure ingurua landatuz” ekimenaren baitan lore landaketa Aizarnan
danbolin
zulo
Apirilaren 28a
Human herriko taldeak lehen kontzertua eskaini
zuen gaztetxearen urteurren festan.
Eskola txikiak Santa Engrazi eta Ezkaizto tontorrera. Larraulen ekainean
egingo den Eskola Txikien Festa dela eta, "25 urte, 25 tontor"
ekintzaren baitan ikasle, ikasle ohi, irakasle, guraso, eta gainerako auzotarrek
mendi irteera egin zuten; Aizarnarrak Santa Engraziara eta
Arroabekokoak Ezkaiztora.
Maiatzaren 3a
Santakutz jaietan pilotak ere bere lekua irabazi du
Maiatzaren 3a
Lignum Crucis-arekin prozesioa Gurutzera

kale/bale
KALE. GURUTZEAGA
KALEKO LU-
RRAZPIKO APARKALEKURA DOAZEN AUTOEK KOS-
KA IGO EDO JAITSI EGIN DEZATEN BURDINAZKO
XAFLA BAT DAGO. BERE GARAIAN IBILGAILU PISU-
TSU BATEK ZAPALDU ETA OKERTUTA DAGOENEZ
IZUGARRIZKO ZARATA ATERATZEN DU.
11
Maiatzaren 13a
Aranburu futbol jokalaria agurtu zuten
Zestoako Real zaleek
BALE. MAIATZAREN 6AN, BERRO-
GEI LAGUNETIK GORA BILDU ZIREN AZAROKO
UHOLDEEK ZIKINDUTAKO IBAI ERTZAK GARBI-
TZEKO. EZIN IZAN ZUTEN DENA GARBITU OR-
DEA ETA EKAINAREN 10EAN ELKARTZEKOAK
DIRA BERRIRO. EA BESTE HORRENBESTE ELKAR-
TZEN DIREN!
Zestoako Udal Artxibo Historikoko agiriak ikusgai interneten.
Eusko Jaurlaritzako Irargiri (Euskadiko Ondare Dokumentalaren Zentroa)
esker, ikusgai daude interneten Zestoako Udal Artxibo Historikoko agiri
garrantzitsuenak. Guztira 600 agiri-bilduma inguru daude, 40.000 orrialde
baino gehiago http://dokuklik.snae.org/default.php helbidean. Agiri zaharrena
hiribildua sortu baino hiru urte lehenagokoa da (1380) eta berriena
XX. mendearen 30eko hamarkadakoa.
Zestoako udaleko lehen agiri-zerrenda 1489koa da; han dioenez, “kutxa batean
jarri ziren pergamino guztiak”. 1601ean udaletxea eraiki zenetik, agiri
guztiak eraikuntza horretan gorde ziren, gerrate eta obra garaietan izan ezik.
Herriko etxe partikular batean ere gorde ziren 1800ean frantsesek erreko zituzten
beldur. XX. mendean, udaletxeak jasan zituen bi obra nagusietan
(1943an eta 1985ean), “ale” eder asko galdu ziren. Digitalizatuta, erraz kontsultatzeko
moduan eta galtzeko
arriskurik gabe daude orain.
Maiatzaren 16a
TS Fundicioneseko langileak asanbladan,
lantokia ixteko asmoen berri izan ostean
Maiatzaren 18a
Bildu eta EAJk zekorketen gaineko eskaerajasotzeari
buruzko aurkezpena egin zuten
Maiatzaren 19a
Magoa birziklapen kanpainaren baitan haurren kontzientziazioa lantzen
Asentzioak Endoian.
Ez du gehiegi lagundu eguraldiak
Endoiako Asentzio jaietako
ekitaldietan. Zenbait asmo
bertan behera utzi behar izan
dituzte baina haurrei gozamentxoa
eman nahi eta jolas batzuk
behintzat aurrera atera dira.
Mañukortaren bertsoak ere
ez dira falta izan, hau ez du
euriak beldurtzen nonbait! Datorren
urtean gehiago.
Maiatzaren 19a
Futbol denboraldi amaieran kadete neskek
lesionatuta dagoen Jone kidea gogoan izan zuten
Maiatzaren 19a
Herrira plataformak deitutako “Goazen plazara” elkarretaratzea preso eta iheslarien eskubideen alde

Jardunian
92ko
olinpiadetarako
irtengo ginela
uste genuen
Baratzeko lanak
egitetik etorri da hitzordura.
Gauza txikiez gozatzen
egun guztia: baratzan,
sukaldean eta batik bat
umeei eta animaliei begira,
nola jolasten duten. Ia
egunero etxeratzen dela
prakak ilez beteta, edozein
katu edo txakur laztantzen
jardutetik. Kanpoan
dagoenetik iluntasunaz ere
gozatzen du. Gauetako
iluntasuna eta isiltasuna,
kartzelako telebista ozen,
irrati eta zalapartarik gabe,
belarrietako tapoiak
kenduta. 9085 egun izan
dira. “La ostia!” batez
erantzun du kalkulua bota
diogunean. Hizkeran ere
badu kartzelako herentzia.
Bere adineko zestoar baten
ahotan deigarria egin zaigu
euskara batuko hainbeste
hitz aditzea. Luze eta
benetan jardun zaigu.
Herrera de la Mancha (Ciud
Bonxen (Lugo). Urte t’erdi.
Villabona (Asturias). 5 t’erd
Mansilla de las Mulas (León
Alcalá-Meco eta Valdemoro
epaiketetarako-eta, egonald
Martxoaren 29a. Greba orokorra. Parot Doktrina ezarritako 28
euskal presoetatik hiru helegitea onartuta askatuko zituztela berri
eman zuten. Nola jakin zenuen
Telefonoz eman zioten albistea kide zarauztar bati. Hark esan zidan:
“bota kaleratuko dituzten hiruren izenak”. Hiru bota eta bi asmatu nituen,
neurea ez. Ez nuen uste txanda horretan sartuko nintzenik. Gero zeldan,
telebistak esan zuen nire izena; salida inminente. Gaua nola ahala pasatu
nuen, lo gutxi eginda. Goizean Ixiarri deitu nion, oraindik ez zidatela ezer
esan eta nik abisatzean etortzeko bila. Esan zidan gauetik han zeudela seikotea
( barre egin du oroitzean) . Siestan erdi lo nengoela zeldako interfonoz
deitu zidan kartzeleroak: prestatzeko gauzak kalera nindoala eta.

Atea gurutzatzea nolakoa izan zen
Uste baino euforia gutxiagokoa. Kartzelero
batekin egin nuen topo: “Ba huen ordua!” esan
zidan. “Ni atera nauk baina hi hor geldituko
haiz jubilatu arte” esan nion. Pentsatuta neukan,
ateratakoan bota behar niola.
Orain bizpahiru aste eman diete baldintzapeko
askatasuna “Langraitz Bidea”
onartu duten bi presori: Astarloari eta Perez
de Nanclaresi. ETArekin hautsi, egindakoengatik
barkamena eskatu eta kalteordaina
ematea onartu dute. Ulertzen al
duzu
Bigarrena ez dut ezagutzen baina Astarloa
oso lagun handia dut. ‘Damutu’ gehienak ezagutzen
ditut eta esango nuke espetxeak gainditu
egin dituela. Ezin izan dutela jasan, asko Parot
doktrinagatik, Astarloa adibidez. Zuk txipa
prestatuta daukazu dagozkizun urteetan eusteko.
Baldin badira 20 urte eta betetzera juxtujuxtuan
iritsi zarenean esaten badizute beste 10
egin behar dituzula… Hor jendeak
hondoa jotzen du eta bi aukera
baino ez dizkiote uzten: suizidioa
edo damutzea. Nirea errazagoa
izan da: nik 22 egin behar
nituen baina ordurako baziren
hiru urte doktrina sartu zutela
eta banekien ez nintzela aterako.
Astarloa bera edo beste batzuk
kalean ikusiko banitu, besarkatu
egingo nituzke eta baita eurekin
afaldu ere. Baina gauza bat da
nik ulertzea espetxeak gainditu
egin dituela, eta bestea kalera irteteko
edozer egitea, eta zenbaitzuk
gezurra eta zikina sartu dute.
Irakurri dut gobernuak 30
preso biltzea espero duela Langraitz
bidearekin. Ze abiapuntu
da hori 30, 700eko kolektibotik
ad Real). 11 urte.
Batetik hondoa jo dutenak,
irteteagatik edozer egin dutenak
bestetik. Benetan damu-
i.
). 6 t’erdi.
(biak Madrilen),
tutakorik ez al dago
i laburragoak. Bakarren bat egon liteke; nik
ezagutzen ditudanetatik alerik
ere ez. Badakit jendeak nola
pentsatzen duen. Batek ezin dezake hilabete
batetik bestera urteetako ideologia aldatu. Ezinezkoa
da. Desadostasun puntual batzuk izatea
gauza bat da, eta bestea da etsi etsian aurrera
ihes egitea. Horrek atzean utzitakoei kaka sartzea
dakar eta Madriletik eginarazitako denak
egitea.
···
JUAN MARI ERDIKALEAN GORA 25 URTE ETA GERO
KARTZELA: PARENTESIA
Lehen eguna, Mecon. Patio luzexkan preso arruntak ikusten nituen,
fu-fa, aurrera eta atzera pasieran. Pentsatu nuen: zoroen moduloren
bat izango dek, baina keba! Pentsatu nuen: ez zegok aguantatzerik!
Gero pentsatu nuen: gainontzekoek aguantatzen baditek, nik ere bai.
Ohitzea izango dek. Biharamunean moduloan Azkoitiar batzuk
kristoren harrera egin ziguten. Kideak ziren denak. Garai hartan
oraindik dispertsioa ez zen erabatekoa –89an orokortu zuten–,
horrek asko erraztu zigun bertara egitea. Orduan ez genuen
pentsatzen hainbeste urte pasako genituenik; lehenago amaituko
zela uste genuen, Bartzelonako olinpiadetarako edo.
Gerora hiru urte t’erdian kiderik gabe egotea tokatu zitzaidan;
euskaraz ezin egin, politikaz ezin inorekin hitz egin. Gogorra.
Parentesia. Kartzela da parentesi bat. Ez dakit bizi egiten zaren
edo iraun egiten duzun. Parentesi bat ireki da sartu zarenean, isilisilik.
Konturatzen zara kalean bizimodua aurrera doala. Telebistazeta
ikusten dituzu ez dakit zenbat elektronika kontu, mugikorrak,
kotxeak, dena la ostia aldatu dela. Ez zara bizitza horren parte.
Estankatuta zaude zulo batean, jokoz kanpo.
Gose grebak 13 edo 14. Motzenak astebete, luzeenak 25 egun.
Azkenekotan moldatu naiz ondoen. Protestak ere bai. 89an,
Herreran, urte erdiz pikoletoak modulo barruan izan genituen,
egunero ‘egurra jasotzen’. Dena pintadaz josita edukitzen genuen
edozein gaztetxek inbidia hartzeko moduan.
Osasuna. Izorratuta atera naiz. Parestesia dut: bizkarhezurrean
nerbio-estutzea gertatzen da eta min hori izterrera pasatzean
lokartua bezala gelditzen zait. Horretaz aparte, barruan nengoela,
buruko mina lehertzekoa izaten nuen 20 egunez behin.
Matematikoa zen. Kanpoan ez ote nuen izango, baina eman dit
hilabetera. Pilatutako estresa dela esaten dute medikuek.
Ezezkoa. Anaiak tronbosia izan zuen eta gaua ez zuela pasako esan
zidaten. Trasladoa eskatu nuen hiru medikuren idatziekin. Madrildik
erantzuna: No es suficiente motivo. Eskerrak anaia atera zen.
Besteak. Ez dut rifi-rafe bat izan 25 urtean. Al Kaedakoekin,
narkoekin… ondo. Gehienak nahiko mixerableak dira. Ez daukate
dirurik; bizioak denak. Asko komenientzira hurbiltzen zaizkizu.
Beste batzuek, pixkat jantziagoak, gure borroka eredutzat ikusten
dute.
Errutina. Gure egun normala: 8:00 kontaketa. Zelda garbitu eta
dutxatu. 9:00 gosaltzera jeitsi. 9:30 yoga, gimnasioa, ingelesa edo
eskulanak. Derrigorra da zerbait egitea. Nik eskulanak: Buztina.
11:00 patiora. 13:00 bazkaria. 13:30 zelda. 18:00 eskulanak. 19:30
afaria. 20:30 zelda. 21:30 kontaketa.
Arruntek ez zuten ezertarako gogorik eta haiena zen partxisean
edo kartetan eguna pasatzea edo telebistari begira. Luze egiten
zitzaien eguna. Guk orduak falta. Disziplina inportantea da.
Barruan azkar pasatzen da eguna hemengo aldean.
31

···
GAZTE GARAITAN LAGUNEKIN PARRANDAN
KARTZELARAINOKO UHARA
25 urte nituen itsasoan hasi nintzenean. Orion. Bi gauza on irabazi
nituen: itsasoak duen lasaitasuna eta berdintasuna. Irabazia denon
artean berdin banatzen zen eta ez zegoen inor inoren gainetik ez
azpitik. Guztiok Baten jardun eta gero tailer mundutik urrundu nahi
nuen. Hamasei urterekin hasi nintzen han, eskola utzita, 73an.
Carrero Blancorena izan zen oso gutxira. Garai haietan greba erruz
egiten genuen eta han hasi nintzen kontzientzia politikoa hartzen.
Tartean izan nuen aukera merkante batean ofizialen kamarero
izatekoa. Lan erraza, zuriz jantzita. Sei hilabete itsasoan eta bi
lehorrean. 200.000 pezetako jornala. Ordurako ordea pentsatua
nuen erakundean sartzea, eta horregatik hasi nintzen Orion,
astebururo etxeratzeko. Pena beti izan dut, portu batetik bestera
munduan zehar ibiltze hori aprobetxatu ez izanaz. Baina beste
lehentasunak nituen.
Goizeko hiruretan-edo tinbrea jo zuten eta esan nion Ixiarri:
Altxa hi, zumaiarren bat izango den eta. Bikoteren bat elkarrekin
egoteko leku bila izango zelakoan. Burrundaran sartu ziren eta, buf,
esan nuen: gureak egin dik.
Hirugarren pisuan bizi gara eta munduko errekorra egin genuen
eskailera jaisten. Ostiaka jaitsi ninduten. Automobilean bat
bibotetik tiraka, bestea porra elektrikoaz deskargak ematen,
besteak ukabilkadak barrabiletan, muturrean, kaputxa jantzita ito
beharrean... Azkenean minaren kontzientzia pixka bat galdu egiten
duzu. Besteak Intxaurrondora eraman zituzten eta ni zuloak
altxatzera.
Dena filmatu zuten, nola seinalatzen nizkien zuloak, armekin
irudiak. Aizarna bideko mina zuloan, tunel batean eta Etorra
aldeko Zabaleta baserrian –lehergaiak genituen hor–. Gero
epaiketan erakutsi ziguten bideoa, Getaria eta agertzen ziren, eta
gustura egon ginen begira.
Garai hartan hemen ibiltzen ziren Telefonicako langileak eta gas bila
etorritako ‘petroleroak’-eta, asko extremeñoak. Beti izan genuen
susmoa polizia sartu zitekeela haien artean eta gero komisaldegian
baieztatu ziguten, zer, ez al zarete konturatu hor ibili garela Egokiera
ikusi zutenean herriko irteera guztiak hartuak zituzten 200en bat
pikoletok. Gu harrapatzerako dena zekiten.
Madrilen ere eman zizkiguten zartatekoak-eta baina okerragoa
izan zen galdeketena. Sei-zortzi ordu, ordubete-edo utzi
deskantsatzen eta berriz. Lorik egiten uzten ez. Zarata. Badakizu
besteak han daudela, Ixiar ere bai. Eta hala ere hainbestekoa da
nekea, beldurra... beste baten bila joan direla entzun eta esaten
duzu uf, oraingoan behintzat ez naute ni atera galdekatzeko.
Urte erdi pasa da ETAk borroka armatua
uztea erabaki zuenetik.
Gehienok bide berria onartu dugu, bukaera bat
ikusteko ilusioarekin. Lehen ez zen amaierarik
ikusten, argi zegoen irabazi ez genuela egingo, ni
por el forro. ‘Dena-da-ETA’ teoria, edozein hitz
egiteagatik jendea espetxeratzen... Irteera bat bilatu
beharra zegoen. Egongo dira bakarren batzuk
praka jaiste bat izan dela uste dutenak baina
oso gutxi, eta ez dago zatiketarako arriskurik. Ilusioz
eta konfiantzarekin geunden, horregatik uste
genuen oraingoan doktrina kenduko zutela.
Zuk zeuk aspalditik ikusten al zenuen armak
uztea zela bide bakarra
Bai bai, ikusten genuen ez zegoela besterik.
Tontakeria zatekeen egoera luzatzea. Agian pixka
bat lehenago egin balitz, hobe.
Presoekiko politikan eta epaitegietan ez
da aldaketarik sumatu.
50 urteko gatazka ezin da hiru hilabetean
amaitu, urteetako kontua izango da. Madrilgo
gobernuak ez du pauso txikiena ere eman, baina
izango dituzte presioak Europatik eta Espainian
bertan. Bitartekariek esan dute erakundea prest
dagoela armak entregatzen hasteko. Agian orduan
mugituko dira. Iruditzen zait pare bat urteko
epean gauzak argiago ikusi behar ditugula,
jendea kaleratzen hasi…
87an atxilotu zintuzten. Ze delitugatik
epaitu eta zer zigor ezarri zizuten
89an izan zen epaiketa. Lehendabizikoan bota
zizkiguten 32-33 urte, erakundean parte-hartzeagatik.
Gero beste epaiketa, ekintzena, hor beste
180na urte.
Ze ekintza egin zenituzten
Orduan kanpaina gogorra zegoen produktu
frantsesen kontra, banketxeen eta kontzesionarioen
aurka petardoak eta... Hildakorik eta ez genuen.
Gero ikusten dira espetxean ez dakit zenbat
hil dituzten preso sozialak eta abar, dozena
bat urte, hamabost urte asko jota eta kalera.

Inor ez al zen zauritu
Bai, bat bai Zarautzen. Ni gainera itsasoan
nengoen egun horretan eta bueltakoan ikusi
nuen jendea pilatuta inguruan. Badirudi denbora
baino lehen lehertu zela. Guk normalean ordubete
lehenago abisatzen genuen Gurutze Gorrira
edo DYAra. Kasu hartan ordea, gauez ipini eta
goizean abisua ematerako, bertako emakumea
joan zen kontzesionariora eta heldu zionean lehertu.
Besoa galdu zuela uste dut baina ez naiz
ondo gogoratzen.
Pentsatuko zenuen ba orduan, ni prestatuta
al nago norbaiti tiro egiteko Norbait
akabatzeko
Noski. Erakundean sartzeko hori dena hausnartu
behar da, eta gero erabaki. Prest geunden
jasotzeko eta emateko. Amorrua ematen du, baita
hiltzeak ere, baina beharrezkoa ikusten genuen.
Garbi geneukan bukatuko genuela edo bide
bazter batean hilda, edo hanka eginda, edo
espetxean. Lehenago edo geroxeago denak erortzen
dira. Esan izan digutenean gezurretan eta
ibili garela, pentsatzen dut, gezurretan politikoak
ibiliko direla, ez daukatelako ezer galtzeko; guk
gehiago genuen galtzeko irabazteko baino. Deskuidatuta
egon gaitezkeela Bale, baina gezurretan
inoiz ez. Faltsukeriarik ez.
Orain asko ari dira aipatzen kontakizuna,
adiskidetzea. Zer da zuretzat adiskidetzea
Nik ez daukat inorekin adiskidetu beharrik; ez
naiz inorekin haserretu. Nik nire ideiak defendatu
ditut, besteek eurenak. Izan gara kontrarioak
pentsakeran edo jokaeran. Barkamena eskatu
Niri eskatu beharko lidakete barkamena, horrenbeste
urte egin ditugulako espetxean egin behar
ez genituzkeenak. Nik badaukat nahikoa neure
minarekin eta ingurukoenarekin. Jende askok
azaletik begiratzen dio gaiari, ondorioei bakarrik.
Arazoa erroan dago eta hortik hasi behar da, ez
puntan usteldu den hostotik. Gu behartu egin
gaituzte horretara. Ez digutelako independentzia
eman nahi edo gutxienez autodeterminazioa. Gerrara
bultza gaituzte eta behin gerran hasitakoan,
bi aldeetan daude ondorioak.
Nola irudikatzen duzu egoera hamar urte
barru
Uste dut hasiko direla jendea askatzen pixkanaka.
Lehendabizi legea aplikatuz, bi herenak,
hiru laurdenak beteta dituztenei, doktrina kenduz.
Horrekin bakarrik ia 200 kalean leudeke.
2022an ez zait iruditzen preso bakar bat egongo
denik. Ez ahal naiz deskuidatuko!
Zer egingo duzu aurrerantzean
Momentuan lanik-eta ez behintzat. Militatzen
hasteko gogoa dut, Gestoretan edo Sortun, legeztatzen
dutenean, legeztatzen badute. Askotan barruan
geundela eskatu dugu kalean mugitzeko,
orain kalean egonda ez ditut barrukoak ahaztuko.
Jon Artano eta Nagore Telleria
IHESI
Jazza eta 1500 nobela. Beharra, liburuena nuen. Istorioaren
barruan sartu eta ez nintzen gogoratzen ez espetxeaz ez kaleaz.
Nobelak, historikoak asko, gazteleraz eta euskaraz. 1500 inguru.
Telebista apenas, informatiboak eta kirola. Irratia, irakurtzerakoan
musika entzutearren, letrarik gabekoa; bestela kantuan hasten
nintzen. Hor zaletu nintzen jazzera eta musika klasikora.
Eskutitzak, barrutik barrurakoak. Egundoko harremanak egiten
dira. 50en bat laguni idazten nien, maiz gainera; espetxekoak eta
kalekoak. Gazte jendea asko, aurrez ezagutzen ez nituenak. Zerbait
kontatu beharra duenak badaki espetxean dagoenari kontatutakoa
barruan gelditzen dela eta hustu egiten da. Pena asko leitu ditut,
sekretuak, beste inori kontatzen ausartzen ez direnak. 16-17
urterekin nobioa egin duen neskarenak eta horrelakoak.
IXIAR ARRIZABALAGA, EMAZTEAREKIN
IXIAR
Xake partida hasi genuen Ixiar Salto del Negron eta ni Herreran
ginela. 50en bat mugimendutan bukatu genuen, sei urtera. Gutunek,
gazteleraz jakina, bi-hiru hilabete behar izaten zuten Kanariastik
penintsulara. Pasada bat.
Ispilua. Egunik onena izan zen Ixiarrekin elkartu nintzenean.
Hamaika urte geunden elkar ikusi gabe eta erabaki genuen
ezkontzea. Nola zibilez ezkonduta geunden, elizako aukera geratzen
zitzaigun. Obispoaren agiria edo ez dakit ze kristo behar zela eta,
behintzat, Setienen baimenarekin –katolikoa nintzela ziurtatzen– han
eraman ninduten Ixiar zegoen kartzelara, Bonxera. Nire zeldatik
nesken modulora pertsiana metaliko bat zegoen, eta ezin barrua
ikusi. Baina izkina batetik ispilu bat aterata bera ikusi nuen. Berak ni
ezin ninduen ikusi baina berriketan hala jarduten genuen, ni ispilua
hartuta eta nahiko gertu gainera, dozena bat metrora. Bost vis a vis
ere izan genituen 20 egunean. Gero banandu gintuzten.
Aznarri eskerrak. Urte eta pikora lortu genuen berriro ni Bonxera
eramatea. Tiempo máximo: un mes ipintzen zuen autoak. Baina Lizarra
Garaziko garaia zelako-edo bertan utzi ninduten. Gero izan zen
Aznarren ‘hurbilketa’ ospetsua. 100-edo hurbildu behar zituztela, eta
bai zera! Bakarren bat akaso. Gu egin gintuzten banandu Ixiar
Brievara (Avila) eramanda. Egunik gogorrena huraxe. Ez genuen
espero. Zortzi urtean zegoen han eta ni mugitu beharrean bera;
propio egin zuten. Gerora lortu genuen berriz biltzea. Guztira sei
urte egin ditugu batera; bat eskas Bonxen eta bost Villabonan.
Ixiar atera bezperan. Bi orduko vis a vis-a izan genuen. Agurtu egin
genuen elkar. Biharamunean, irten aurretik, saiatu zen despeditzen
baina aislamenduan nengoela eta ez zioten utzi. Itxaferuak entzun
nituen eta Gosbinen adar hori.
51

auzo etatik
SANTAKUTZAK IBAÑARRIETAN
Danbor hotsez ospatu ohi dituzten Santakutz
jaiak zestoarrek. Denok dakigu egun horietan jai giroan
murgiltzen dela herria baina herritik kilometro
gutxira ere, Ibañarrietan, ospakizuna da nagusi.
Santakutz egunean bertan, meza ospatu zen eguerdian
Santo Kristo ermitan baina egun nagusia igandean
izan zen. Goizeko 11:30ak aldera, bertara hurbildutakoak
giroan sartzeko, trikitilariak beraien lanari
ekin zioten. 12:00etan meza ospatu zen,
irteeran berriz ere trikitilariek giroa alaitzen jarraitu
zuten. Eguerdiko 13:00ak aldera bertsolarien saioa
iritsi zen, Narbaiza eta Zeberio gustura aritu ziren
jendea zirikatzen. Ondoren, pote jokoan aritu ziren
auzotarrak nor baino nor, irabazleak sari eta guzti
itzuli ziren etxera. 14:30ak aldera lehen Urtain taberna
zen tokian elkartu ziren bazkaltzeko. Trikitilari
eta bertsolariek ez zuten deskantsurako betarik
ibañarrieta
izan, tripak bete ondoren saioa eskaini baitzuten mahaiaren
bueltan. Bertsolariak ez ziren nekatu nonbait eta
18:00etan, azken saioarekin hasi ziren kalean. Beraien lana
bukatzerako, prest zegoen Mutrikuko herri kirol taldea,
hauek Iparraldeko jokoen erakustaldi bikaina eman zuten,
ez zuten animo faltarik izan. Kirolariek lan guztiak eginda,
trikitilarien doinuekin eman zitzaion aurtengo Santa Kutz
festei bukaera. Jai giro ederra izan zuten ibañarrietarrek
igandean, eguraldia ere lagun izan zutela esan daiteke,
arratsalde partera euri tanta batzuk erori baziren ere egun
osoan ateri eutsi zion.
Maite Eizagirre Iturri

1
7
ikus
oroimina
mira
Fernando Arzallus
ZESTOAKO GURUTZEA. ARGAZKIA: AGUILERA FAMILIA (MADRIL). 1925 URTEA.
ITURRIA: FERNANDO ARZALLUSEN ARGAZKI BILDUMA.
Zenbait pertsonek, begiratu batera ez antzeman arren, mina
eta oinaze larrienen aztarnak edukitzen dituzte ezkutatuta,
bihotzean. Askotan, min horiek inola ere atera ezinik geratzen
dira, hortxe, gure barruan, eta ezin sosegurik aurkitu. Oinaze
horiek, etengabe, geurekin eramaten ditugu. Hil arte.
Pertsonek ez ezik, lekuek ere gordetzen dituzte horrelako
minak eta oinazeak: Zestoako gurutzeak, adibidez; urtean
behin lorez apain-apain eginda agertu arren.
Orain kontatuko duguna 1742ko otsailaren 24 gauean gertatutakoa
da. Ama batek bere umetxo jaio berria, oihal zuri
zahar batekin bildu-bildu eginda utzi du, otarratxo batean sartuta,
Gurutzeko eskaileratan. Biharamunean, hilik aurkitu
dute umetxoa, hotzak hilda. Negar batean egon da gau
osoan, harik eta azken arnasa eman duen arte. Zer sufrikario
pasa ote zuen gaixoak…!
Egun hartan bertan Manuel Larramendi jesuita eta idazle
ezagunak gutun ikaragarri bat bidali zion Zestoako alkateari,
Elizak horrelakoetan ohi zuen tonu hotz eta neurtuan:
“Jaun agurgarria: Sentitzen dut zorigaiztoa eta eskandalua,
eta beharrezkoa da ahal den guztia ezkutatzea. Berorrek
eman dizkidan ezaugarrien arabera, erdi-ume hori (semicriatura)
leku ez-sakratuan lurperatu behar da, ez dago-eta bataiatua
izan denaren seinale txikienik ere. Agindu beza horrela
egin dadila, kontu osoz, eta agindu baita ere nik zerbitzatu
dezakedan guztian”.
DANTZA-KOPLA
ZAHARRAK
Jabier Kalzakorta Elorza.
Labayru, 2008
irakurri
berri dut
“Berba baten, dantza-koplen arloan
inoiz batu dan corpusik
aberatsena eskeintzen deusku
ikertzaileak, bestek nekez emon leikezan zehaztasun
eta zidurri guztiez hornidurik” (Adolfo
Arejita)
Mari Paz Uriarte
Xabier Unanueren SANTA AGEDA KOPLAK
ZESTOAN liburua da azkena irakurri dudana. Asko
gustatu zait, bertsoak gustatzen zaizkit eta kopla hauetan
jende ezagun askoren aipamena egiten da. Tartean jada bizi
ez den jendeari botatako koplak ere badira, baserri
ezberdinetan botatakoak… Gainera Manuel Uztapide kintoa
dut eta oso gustora irakurri ditut haren bertsoak ere. Edonori
gomentatzeko moduko liburua dela uste dut, irakurtzeko
ohitura handiegia ez dutenentzat ere egokia.
BIZKAIKO KOPLA
ZAHARRAK
Tapia eta Leturia, Xabier Amuriza.
Elkar, 1999
disko honetan, pieza xamur eta
delikatuak topatuko dituzu batzuetan, zital eta ironiaz
beteak besteetan, dotore eta distiratsu denetan,
edertasunez gainezka. Kopla hauek, azken finean,
Euskal Herriaren bizitza, ohiturak eta pentsamolde
naturalen isla dituzu, herritar xumeen
baloreen memoria, herri osoaren iraunkortasunaren
aldeko erabaki finkoa.

ze
erremedio
Txikoria belarra edo kardabera
(“diente de león”)
LANDAREAREN DESKRIBAPENA: Landare ezagun eta ugaria da, eta inguruko
edozein belarditan aurki dezakegu ia urte guztian zehar. Hostoak zerratuak
eta irregularrak dira, luzexkak. Loreak horiak dira irekita daudenean, baina,
hasiera batean, itxita egoten dira, eta, heldutasunera iristen direnean, zuritu
eta haize bultzada batez erortzen dira.
ZERTARAKO ETA NOLA HARTU: Osasunari kalte egin diezaioketen hainbat
eragile toxikotatik babesteko gaitasuna du; pixa eragilea da; ona da sabelarentzat,
gibelarentzat eta eztularentzat; diabetes arazoetan ere erabiltzen
da, eta libragarria ere bada. Garatxoen aurka erabiltzen da zurtoina moztuta
ateratzen den zuku zuria. Odola garbitzeko eta kolesterol arazoak hobetzen
laguntzeko ere asko erabiltzen da.
NOLA HARTU: Egosi litro bat uretan 20-30 gramo hosto, eta edan egunean 3
basokada. Lehenengoa baraurik, eta besteak otorduen aurretik.
SILVANA HUEGUN
Hostoak erabiltzen ditu batez ere, entsaladan jateko. Lau edo bost hosto
berri hartu, ondo garbitu eta letxugarekin nahastuta jan. Autorik pasatzen
ez den lekuan bildu behar dira, eta ahalik eta hosto berrienak (zaharrenak
tente eta mikatzagoak izaten dira, eta iletxoak ere hazten zaizkie).
Ona da haragi asko jaten dutenentzat. Alkohola, kafea eta tabakoak
gibela tenkatzen dute, eta txikori belarrak freskatzeko balio du, gibela lasaitzeko.
Digestioa indartzeko eta sistema linfatikoarentzat (zelulitisa…)
ere oso ona da.
Lehortuta, infusioan ere hartzen ditu; normalean, asuna eta azeri buztanarekin
nahastuta. Diuretikoa ere bada: garbiketa egiteko balio du. Litro
bat uri lau koilarakada eder belar lehortu botatzen zaizkio. Belar freskoarekin
ere egin liteke salda moduko bat; freskoan, beti kantitate gehiago
erabiltzen da, bikoitza gutxi gorabehera.

agenda
ma IATZA
26 LARUNBATA
Pazko jaia Aizarnan. Goizean artisau azoka bertako
baserriko produktu eta eskulanekin. Eguerdian, txahal
errea eta txotxa Eider eta Monik trikitilariekin. Arratsaldean
aizkoran Aizarna - Segovia apustua.•Merendola gaztelekuan.
30 ASTEAZKENA
Puxka Muxka Zirkus Iraetan 17:00etan.
ek AINA
01 OSTIRALA
19:30ean Ertxiña Musika Eskolak antolatuta jazbana
udaletxe azpian; trikiti, pandero, gitarra eta perkusioa.
•Gaueko 22:00etan Zestoa-Bergara Gipuzkoako herri arteko
pilota txapelketako final zortzirenen itzuliko partida
kiroldegian.
03 IGANDEA
Zezenketen inguruko galdeketa goizeko 9:00etatik
iluntzeko 20:00etara, Aizarna, Arroagoia, Arroabea, Iraeta
eta Zestoan. Egun honetan eskaera egiterik ez dutenek, aldez
aurretik egiteko aukera izango dute. Informazio
gehiago www.zestoa.net helbidean. •Agiro mendi taldeak
antolatuta XIV. Ibilaldi Neurtua.
08 OSTIRALA
Ertxiña Musika Eskolakoak Hondarribira joango
dira banda txikiarekin. •Itxaropena dantza taldearen
emanaldia kiroldegian 22:00etan.
10 IGANDEA
Urola ibaia garbitzeko bigarren eguna. Goizeko
9:00etan elkartuko dira Lau Iturrin. Oraingoan, Arozenatik
Zubimuzura eta Errotazar paretik Artzubiko zubira
garbituko da. •Ibañarrietako Itxurtxo Elkarteak antolatuta
irteera goizeko 10:30ean Ibañarrietatik aterata Zumaiako
Flysch-a ezagutzera itsasontziz.
1
9
13 ASTEAZKENA
Puxka Muxka Zirkus eta bere ludoteka ibiltaria
Arroabean.
14 OSTEGUNA
"Nire bizi osoa espetxean" Argia dokumentala
20:00etan liburutegian.
17 IGANDEA
Arratsaldeko 18:30ean gaztetxoen antzerkia. Obraren
izena: Hamlet (geure erara).
20 ASTEAZKENA
19:00etan Ertxiña Musika Eskolak ikasturte bukaerako
emanaldia Kultur Etxeko aretoan; biolinak, tronpetak,
pianoak...
21 OSTEGUNA
19:00etan Ertxiña Musika Eskolak Kultur Etxeko
aretoan euskal instrumentuen emanaldia; txistuak, trikitixak,
panderoak eta txalaparta.
22 OSTIRALA
19:30ean Ertxiña Musika Eskolako talde eta banda
txikiaren emanaldia udaletxeko arkupetan.
23 LARUNBATA
San Joan bezperako sua, musika, ikuskizunak...
•Auzoetan ere San Joan sua ospatuko da; Aizarnan umeentzako
puzgarriak arratsaldean zehar. Gauean, Aranburu
landetxe atarian, sua eta trikitilariak. •Arroabean ere su
festa izango da gaueko 22:00etan.
23
federatuentzat.
24 IGANDEA
San Juan egoitzak Fundazioaren Eguna ospatuko
du. 10.30ean Meza kapilan eta 11.00etan luntxa egoitzako
atarian. •Alima dantzako kurtso bukaerako emanaldia
Bainuetxean.
25 ASTELEHENA
Udaleku irekien hasiera.
-24 ASTEBURUA
Agiro Mendi Taldeak antolatuta Pirineotara irteera
Z guneak ikastaroa eskainiko du Zumaian uztai-
16tik 30era. Lehenengo astean internet eta
•Klaren
emaila erabiltzen ikasiko da eta bigarren astean; kurrikuluma
egiten, google.docs eta internet bidez lana bilatzen.
Ikastaroak arratsaldez izango dira, 16:00etatik 18:00etara
eta 18:00etatik 20:00etara. Izena emateko Zestoako udaletxeko
bigarren solairuan (Leire Abanzabalegi).

zure iragarkia jartzeko
deitu
943 147 123 telefonora