biuleteni # 116 - csrdg
biuleteni # 116 - csrdg
biuleteni # 116 - csrdg
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
tbjowftujdjp!tfrupsjt!bobmj{j!eb!flpopnjlvsj!{sejt!<br />
qfstqfrujwfcj!tbrbsUwfmpTj<br />
gia ZnelaZe<br />
2010 wlis 27-31 ianvars davosSi (Sveicaria)<br />
gaimarTa saiubileo, rigiT me-40 msoflio ekonomikuri<br />
forumi deviziT: `gavaumjobesoT situacia<br />
msoflioSi: axleburad moviazroT, gardavqmnaT,<br />
gadavakeToT~. forumis gaxsnaze nikola sarkozim<br />
ganacxada: `globalizaciam Seqmna iseTi samyaro, sadac<br />
yvelaferi finansistebis xelSi aRmoCnda. yvelaferi!<br />
da TiTqmis araferi - mSromel adamianebs.<br />
mewarmeebi aRmoCndnen spekulantebis tyveobaSi da<br />
maT Seqmnes sistema, sadac norma gaxda sxvisi fuliT<br />
sarisko TamaSebi... saxelmwifos Caurevlad saerTod<br />
yvelaferi daingreoda, iqneboda sruli kraxi. mas<br />
Semdeg, rac Cven vTqviT, rom `bazari yovelTvis mar-<br />
Talia~, globalizacia saerTod gamovida kontrolidan.<br />
sabazro ekonomikas alternativa ar gaaCnia,<br />
magram kapitalizmisa da sabazro ekonomikis gadar-<br />
Cena SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tuki Cven<br />
maT gardavqmniT~.<br />
safrangeTis prezidentis es sityvebi, romelic<br />
cnobilia Tavisi memarjvene SexedulebebiT,<br />
aSkara dadasturebaa imisa, rom adam smitis liberaluri<br />
doqtrina `bazris uxilavi xelis~ Sesaxeb,<br />
rac uzrunvelyofs ekonomikuri ganviTarebis dabalansebasa<br />
da stabilurobas, seriozuli eWvis qveS<br />
aRmoCnda. faqtiurad, dRis wesrigSi dadga sakiTxi<br />
saxelmwifos rolis, mniSvnelobisa da Carevis xarisxis<br />
Taobaze ekonomikuri procesebis regulirebasa<br />
da kontrolSi. dRes msoflio politikur da finansur<br />
elitaSi myarad Camoyalibda azri imis Sesaxeb,<br />
rom krizisi uaxloes momavalSi ar iqneba daZleuli<br />
da misi kupireba jerjerobiT xdeba mxolod kolosaluri<br />
finansuri ineqciebiT sabanko sistemaSi da<br />
mTeli rigi saxelmwifo programebis ganxorcielebiT,<br />
anu saxelmwifo saxsrebis monawileobiT ekonomikis<br />
sxvadasxva segmentebSi, rac, faqtiurad, niSnavs<br />
am segmentebis nawilobriv nacionalizacias!!!<br />
saubaria sabanko da sawarmoo biznes seqtorebze,<br />
sainvesticio meqanizmze.<br />
saqarTvelos mTavroba da `didi biznesic~ jerjerobiT<br />
ver acnobiereben axal realobas, rac gulisxmobs<br />
sakuTari sainvesticio politikis modernizaciasa<br />
da kapitalis bazarze Seqmnili situaciis<br />
realistur aRqmas. swored am problemebs ganvixilavT<br />
Cvens statiaSi da SevecdebiT davsaxoT ZiriTadi<br />
mimarTulebebi qveynis sainvesticio garemos analizisa<br />
da ganviTarebis, Sida da ucxouri investiciebis<br />
stimulirebisa da mozidvis sferoSi.<br />
msoflio ekonomikuri krizisi warmoudgenelia<br />
ar asaxuliyo saqarTvelos ekonomikur ganviTarebaze<br />
da, Sesabamisad, mosaxleobis cxovrebis doneze,<br />
rac, Tavis mxriv, iwvevs socialur daZabulobas sazogadoebaSi.<br />
Tuki amas davumatebT saxelmwifos Sida<br />
da gare politikur arastabilurobas, Zalze Znelia<br />
msjeloba qveynis sainvesticio garemosa da misi gaumjobesebis<br />
gzebze, magram aucilebelia am sferoSi<br />
garkveuli analizis Catareba da moZraobis savaraudo<br />
mimarTulebebis miniSneba. mTavroba aqtiurad<br />
cdilobs daarwmunos sakuTari da gansakuTrebiT saerTaSoriso<br />
sazogadoeba ekonomikis stabilurobaSi<br />
(igegmeba 2-4%-iani zrda) da mis sainvesticio mimzidvelobaSi<br />
1 , magram am mimarTulebiT mosaxleobisTvis<br />
sagrZnobi Zvrebi jerjerobiT ar Cans.<br />
investiciebze ukve Zalze bevria naTqvami. Ti-<br />
Tqmis yvela qarTveli politikosi adgilze Tu uadgilod<br />
iyenebs am termins (gansakuTrebiT saarCevno<br />
kampaniebis periodSi), acnobiereben ra, rom investiciebis<br />
gareSe ver gadarCeba qarTuli warmoeba, ver<br />
gaizrdeba dasaqmebis maCvenebeli, anu ver miiRweva<br />
socialur-ekonomikuri da politikuri stabiluroba.<br />
amave dros, ucxoeli investorebi, romlebic<br />
orientirebuli arian upirveles yovlisa saqarTvelos<br />
sainvesticio klimatze, rac ganisazRvreba damoukidebeli<br />
eqspertiziT da miuTiTebs dabandebebis<br />
efeqturobaze ama Tu im qveyanaSi (ar agverios<br />
`biznesis keTebis msoflio reitingSi~ saqarTvelos<br />
me-11 adgili).<br />
qarTvel potenciur investorebs ki ukve didi<br />
xania aRar jera sakuTari mTavrobis. es ganpirobebulia<br />
sazogadoebaSi Camoyalibebuli stereotipiT<br />
- `mTavroba muSaobis mxolod sakuTari TavisTvis~.<br />
magram, amave dros ar unda daviviwyoT, rom saxelmwifo<br />
SeZlebisdagvarad cdilobs uzrunvelyos<br />
investorebi misaRebi pirobebiT saqarTvelos bazarze<br />
samuSaod da es imedis momcemia. qveynisTvis<br />
ucxourze aranaklebad mniSvnelovania Sida investiciebi.<br />
aravisTvis ar warmoadgens did saidumloebas,<br />
Tu ramdeni Cveni moqalaqe da maTi aqtivebi muSaobs<br />
ucxour realur da safinanso bazrebze. saxelmwifo<br />
didi ZalisxmeviT cdilobs maT ukan dabrunebas<br />
(deklarirebis doneze mainc), magram tendenciebi<br />
jerjerobiT arasaxarbieloa.<br />
saerTod, sabazro principebidan gamomdinare,<br />
1. (http://www.mfa.gov.ge/index.phplang_id=GEO&sec_id=76)<br />
45
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
kerZo investori kapitaldabandebas awarmoebs pirvel<br />
rigSi mogebis misaRebad. Sesabamisad, sanam saqme<br />
gvaqvs gauwonasworebel politikur-ekonomikur<br />
situaciasTan, Znelia saubari qarTul ekonomikaSi<br />
grZelvadian strategiul investiciebze. amis gareSe<br />
ki zedmetia ocneba warmoebis reanimaciaze, teqnologiur<br />
aRmavlobaze, axal samuSao adgilebze, socialuri<br />
fonis cvlilebaze da a.S.<br />
ekonomikuri da finansuri krizisidan gamosvlis<br />
ori ZiriTadi indikatori da sawindaria: laris<br />
kursis stabilizacia (araeqspansiuri, aramed sagareo<br />
savaWro balansis saldos gaumjobesebiT) da saprocento<br />
ganakveTis daweva. magram es ar mogvcems<br />
avtomatur efeqts warmoebaSi investiciebis gazrdis<br />
saxiT. es, upirveles yovlisa, damokidebulia<br />
Semdeg faqtorebze:<br />
1. investiciebis potenciuri mimRebi sawarmoebis<br />
moumzadeblobaze efeqturad gamoiyenon saxsrebi,<br />
mizezi gaxlavT marTvis dabali done;<br />
2. investorebis moumzadeblobaze - Cadon kapitali<br />
gaCerebul, gadauiaraRebel da arareformirebul<br />
sawarmoebSi. es, Tavis mxriv, ukavSirdeba maRal<br />
risks (sakuTrebis uflebis daucveloba, saxsrebis<br />
dakargva cudi menejmentis gamo da sxv.). gansaku-<br />
TrebiT Znelia TviT am riskebis donis adekvaturad<br />
gansazRvra (sawarmoebis finansuri mdgomareobis<br />
gaumWvirvaloba, problemebi likvidurobasTan da<br />
sainvesticio saqmianobasTan).<br />
1. sainvesticio politikis analizi<br />
dRevandel praqtikaSi dazogva da investicia,<br />
umetes wilad, xorcieldeba sxvadasxva pirebis mier.<br />
magram es yovelTvis ase ar iyo. dResac ki, Tuki<br />
magaliTad fermeri sakuTari drois nawils uTmobs<br />
sadrenaJo-melioraciul samuSaoebs imis magivrad,<br />
rom moiyvanos kultura da aiRos mosavali,<br />
igi erTdroulad zogavs da abandebs. igi zogavs,<br />
radganac Tavs ikavebs moxmarebisagan dRes, raTa<br />
uzrunvelyos meti moxmareba momavalSi. am danazogis<br />
sidide ganisazRvreba mis wminda realur mogebasa<br />
da moxmarebaze danaxarjebis sxvaobiT. amas-<br />
Tanave igi investicias akeTebs, radgan meurneobis<br />
sawarmoo saSualebebis gaumjobeseba niSnavs wminda<br />
kapitaldabandebas. ubralo fermeris magaliTze<br />
vxedavT ara marto dazogvisa da investiciis, aramed<br />
im mizezebis Tanxvedras, ris gamoc igi saerTod<br />
axorcielebs am procesebs. igi Tavs ikavebs awmyo<br />
moxmarebisagan (zogavs) mxolod imitom, rom surs<br />
awarmoos sadrenaJo samuSaoebi, anu daabandos. Tuki<br />
investiciis saSualeba ar eqneboda, mas saerTod ar<br />
moafiqrdeboda danazogis gakeTeba.<br />
Tanamedrove ekonomikaSi wminda investicias<br />
axorcieleben samrewvelo an savaWro organizaciebi<br />
da, upirveles yovlisa, korporaciebi. Tuki korporacias<br />
an mcire sawarmos gaaCnia farTo sainvesticio<br />
SesaZleblobebi, maT mesakuTreebs, obieqturad, uCndebaT<br />
survili ukanve Cadon Tavisi mogebis didi nawili.<br />
aqedan gamomdinare, sawarmoo danazogebi mniSvnelovnad<br />
damokidebulia sawarmoo investiciebze.<br />
amave dros danazogs qmnis mosaxleobis sxvadasxva<br />
jgufebi: calkeuli pirebi da saojaxo meurneobebi.<br />
adamians SeiZleba gaaCndes dazogvis sxvadasxva<br />
motivi: Rirseuli siberis uzrunvelyofa, an<br />
garkveuli Tanxis dagroveba momavali xarjisaTvis<br />
(Svebulebis gatareba an avtomobilis SeZena). igi,<br />
SeiZleba, grZnobdes sakuTari mdgomareobis aramdgradobas<br />
da `Savi dRisTvis~ inaxavs saxsrebs. mas<br />
SeiZleba amoZravebdes survili dautovos Tavis<br />
STamomavlobas garkveuli memkvidreoba da a.S. ranairic<br />
ar unda iyos ama Tu im pirovnebis motivacia<br />
- danazogis Seqmnisa, xSirad es ar aris pirdapir<br />
kavSirSi uSualod investiciis SesaZleblobasTan.<br />
radgan yoveldRiur cxovrebaSi sityvas `investicias~<br />
yovelTvis ar gaaCnia is mniSvneloba, rasac<br />
mas aniWeben ekonomikur msjelobaSi. Cven vuwodebT<br />
`wminda investicias~ anu kapitalwarmoqmnas imas,<br />
rac warmoadgens sazogadoebis realuri kapitalis<br />
wminda nazards (Senobebi, mowyobiloba, materialuri<br />
sawarmoo maragebi da sxva). obivateli ki saubrobs<br />
investiciaze, rodesac yidulobs miwis nakveTs,<br />
mimoqcevaSi myof fasian qaRaldebs an sakuTrebis<br />
romelime sxva tituls; ekonomistisaTvis ki es suf-<br />
Ta transfertuli operaciebia. ris investiciasac<br />
akeTebs erTi, meore awarmoebs igives `deinvesticias~.<br />
wminda investicias adgili aqvs maSin, rodesac<br />
iqmneba axali realuri kapitali.<br />
rogorc ukve vaxseneT, wminda investicia warmoebs<br />
ZiriTadad samrewvelo da savaWro sferoSi.<br />
misi moculoba periodulad meryeobs da upiratesad<br />
gaaCnia cikluri xasiaTi. aseTi arastabiluri dinamika<br />
aixsneba imiT, rom investirebis SesaZleblobebi<br />
damokidebulia axal produqtebze, axal teritoriebze<br />
da sazRvrebze, axal sawarmoo resursebze,<br />
da agreTve ekonomikis mzard donesa da Semosavlebze.<br />
investiciebi damokidebulia gafarToebuli sazogadoebrivi<br />
sistemis dinamiur da Znelad formalizebad<br />
elementebze: teqnikisa da teqnologiebis<br />
doneze, politikaze, ganviTarebis optimistur da<br />
pesimistur prognozebze, saxelmwifo xarjebze da<br />
gadasaxadebze, samarTlebriv garemoze da a.S. investirebis<br />
dafinanseba warmoebs Sida da gare wyaroebis<br />
xarjze. Sida wyaroebs ganekuTvneba: sawarmo-<br />
Ta sakuTari saxsrebi da mosaxleobis danazogebi;<br />
sabiujeto asignebebi (centraluri da adgilobrivi<br />
biujetebidan) da aseve grZelvadiani kreditebi da<br />
sesxebi (saxelmwifo da komerciuli). gare wyaroebia:<br />
kerZo pirdapiri da `portfeluri~ ucxouri investiciebi;<br />
ucxouri kreditebi da sesxebi (m.S. samTavrobo<br />
garantiiT).<br />
vfiqrobT, saqarTveloSi Zireulad unda Seicvalos<br />
damokidebuleba Sida sainvesticio procesebis<br />
warmarTvisadmi, sadac gansakuTrebuli aqcentebi<br />
unda gakeTdes danazogebis investiciebad gardaqmnaze.<br />
saqarTveloSi erT sul mosaxleze wminda danazogis<br />
maCvenebeli sakmaod dabalia.<br />
46
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
erovnuli Semosavali, danazogi da moxmareba<br />
diagrama 1<br />
25,000.0<br />
20,000.0<br />
15,000.0<br />
10,000.0<br />
5,000.0<br />
0.0<br />
-5,000.0<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*<br />
(=) wminda erovnuli gankargvadi Semosavali<br />
(-) saboloo moxmareba<br />
(=) wminda danazogi<br />
erovnuli Semosavali da erovnuli angariSebis<br />
sxva agregatuli maCveneblebi<br />
cxrili #1<br />
(mln. lari)<br />
mTliani Sida produqti<br />
(=) mTliani erovnuli<br />
Semosavali/meS<br />
(=) wminda erovnuli<br />
Semosavali<br />
(=) wminda erovnuli<br />
gankargvadi Semosavali<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*<br />
8 9 11 13 16 19 17<br />
564,1<br />
8<br />
824,3<br />
10<br />
620,9<br />
11<br />
789,9<br />
14<br />
993,8<br />
17<br />
074,9<br />
18<br />
948,6<br />
17<br />
631,3 004,9 791,7 102,5 060,5 818,0 682,8<br />
7 9 10 12 15 17 16<br />
698,4 028,0 678,3 796,1 443,4 060,0 128,4<br />
8<br />
086,8<br />
7<br />
9<br />
811,5<br />
8<br />
11<br />
327,7<br />
13<br />
713,4<br />
12<br />
972,0<br />
16<br />
589,9<br />
15<br />
731,9<br />
18<br />
656,6<br />
19<br />
595,8<br />
17<br />
696,1<br />
19<br />
(-) saboloo moxmareba<br />
9 794,1<br />
028,8 573,8<br />
218,9<br />
1 1<br />
-1<br />
(=) wminda danazogi<br />
1 533,6 741,5 858,0 -939,2<br />
058,0 237,7<br />
522,7<br />
(=) kapitalis wminda<br />
Rirebulebis cvlileba<br />
1 1<br />
1<br />
-1<br />
danazogebisa da<br />
1 641,5 1 040,9<br />
-781,9<br />
100,6 314,8<br />
070,8<br />
225,9<br />
kapitaluri transfertebis<br />
Sedegad<br />
(=) wminda dakrediteba (+),<br />
-1 -1 -3 -4 -1<br />
-750,8 -592,3<br />
wminda sesxeba (-)<br />
142,6 801,1 119,0 184,2 899,7<br />
gacvliTi kursi, aSS<br />
dolari/lari, periodis 2,1459 1,9170 1,8127 1,7767 1,6707 1,4902 1,6705<br />
saSualo<br />
mosaxleoba 4,3 4,3 4,3 4,4 4,4 4,4 4,4<br />
1 2<br />
3<br />
4<br />
meS erT sulze, lari<br />
2 728,6 3 204,2<br />
4 294,3<br />
987,6 318,5<br />
882,1<br />
032,2<br />
meS erT sulze, aSS<br />
1<br />
2<br />
2<br />
926,2<br />
1 505,3 1 803,5<br />
2 881,8<br />
dolari<br />
209,4<br />
323,7<br />
413,8<br />
meS, mln. aSS dolari<br />
4 5<br />
10 12 10<br />
6 505,2 7 937,6<br />
022,1 218,9<br />
211,8 628,2 585,6<br />
47
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
2009 wels wminda danazogma erT sul mosaxleze<br />
- 346 lari Seadgina da dawyebuli 2005 wlidan,<br />
am maCvenebels klebis myari tendencia gaaCnia<br />
(ix. diagrama 1). saerTo jamSi, 2009 wels danazogma<br />
-1,522 mlrd. lari Seadgina. SedarebisaTvis gaviTvaliswinoT,<br />
rom 2009 wels pirdapiri ucxouri investiciebi<br />
759 mln. dolaramde Semcirda. gamomdinare<br />
aqedan, maTTvis Sida danazogebi veraviTar damxmare<br />
sainvesticio potencials ver warmoadgens, am parametris<br />
uaryofiTi mniSvnelobidan gamomdinare. ra<br />
Tqma unda, es Sedegia msoflio samomxmareblo bumis,<br />
romelic saqarTvelosac Seexo 2005-2008 wlebSi.<br />
damatebiT, sainvesticio resursad SeiZleboda<br />
ganvixiloT ucxoeTidan Semosuli eleqtronuli<br />
fuladi gzavnilebi, magram es parametric 2009 wlisaTvis,<br />
wina wlis analogiur maCvenebelTan SedarebiT,<br />
16%-iT Semcirda da mxolod 841,598 mln. aSS<br />
dolari Seadgina, 2008 wlis 1002,1 mln. aSS dolaris<br />
winaaRmdeg (ix. diagrama 2). ase rom, globaluri ekonomikuri<br />
krizisi am sferozec aisaxa. 2010 wlis sami<br />
Tvis maCvenebelze dayrdnobiT (2010 wlis sami Tve<br />
- 199,5 mln. aSS dolari, anu wina wlis maCveneblis -<br />
23,7%) SeiZleba vTqvaT, rom aseTi tendencia welsac<br />
SenarCundeba.<br />
da orgvar xasiaTze. misi azriT, investicia, erTis<br />
mxriv, asaxavs dagrovebis miznebisaTvis akumulirebuli<br />
Semosavlis sidides, anu gansazRvravs potenciur<br />
sainvesticio moTxovnas, meores mxriv,<br />
warmoadgens danaxarjs, romelic gansazRvravs sainvesticio<br />
winadadebis realizaciis Sedegad kapitaluri<br />
qonebis mniSvnelovan zrdas. vfiqrobT, ufro<br />
konkretulad investicia aris saangariSo periodSi<br />
samewarmeo saqmianobis Sedegad kapitaluri qonebis<br />
Rirebulebis zrda, aseve Semosavlis is nawili, romelic<br />
moxmarebisTvis ar iyo gamoyenebuli. SedarebiT<br />
gansxvavebuli mosazrebis mixedviT keinsis sistemaSi<br />
erToblivi warmoebis da Semosavlis ryevis<br />
mizezia sasurveli sainvesticio xarjebis sididis<br />
cvlileba. aseTi midgomiT investireba niSnavs garkveuli<br />
keTildReobis yidvas im SemosavlisaTvis,<br />
romlis miRebasac Cven velodebiT momavalSi.<br />
investiciebis yvelaze ufro ganzogadebuli<br />
gansazRvreba aris is, rom igi warmoadgens investirebuli<br />
saxsrebis meSveobiT dRevandeli moTxovnilebis<br />
dakmayofilebis gacvlis aqts moTxovnis<br />
samomavlo dakmayofilebaze, anu investicia niSnavs:<br />
dRes gaimeto fuli imisaTvis, rom momavalSi ufro<br />
meti miiRo.<br />
eleqtronuli fuladi gzavnilebi<br />
diagrama 2<br />
aTasi aSS dolari<br />
1,200,000<br />
1,000,000<br />
800,000<br />
600,000000<br />
400,000<br />
200,000<br />
0<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009<br />
2. sainvesticio politikis roli<br />
krizisis daZlevasa da ekonomikuri<br />
stabilurobis miRwevaSi<br />
axal ekonomikur sistemaSi sainvesticio procesis<br />
analizi SeuZlebelia investiciis arsis gansazRvris<br />
gareSe. mravali gamokvlevis miuxedavad,<br />
am sakiTxis mimarT jer kidev ar aris SemuSavebuli<br />
erTiani midgoma.<br />
investiciis gansazRvrisas, keinsi gansakuTrebiT<br />
migviTiTebs maT Tvisobriv maxasiaTeblebsa<br />
zogadad, Tanamedrove ekonomikur literaturaSi<br />
investiciebi ganixileba, rogorc grZelvadiani<br />
kapitaldabandeba nebismieri (fuladi saxsrebi, miznobrivi<br />
sabanko anabrebi, pai, aqciebi da sxva fasiani<br />
qaRaldebi, inteleqtualuri faseulobebi da a.S.)<br />
formiT sakuTar qveyanaSi an sazRvargareT, sxvadasxva<br />
profilis sawarmoSi, samewarmeo proeqteb-<br />
Si, socialur-ekonomikur programebSi, inovaciur<br />
proeqtebSi mogebis miRebis mizniT dabandebidan garkveuli<br />
vadis Semdeg.<br />
saqarTvelos kanonmdeblobiT „investiciad<br />
miiCneva yvela saxis qonebrivi da inteleqtualuri<br />
48
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
faseuloba an ufleba, romelic dabanddeba da gamoiyeneba<br />
SesaZlo mogebis miRebis mizniT, saqarTvelos<br />
teritoriaze mTlianad da upirobod daculia~.<br />
investiciebSi igulisxmeba ekonomikur sistemaSi moqmedi<br />
kapitalis moculobis zrda. aqedan gamomdinare,<br />
SeiZleba iTqvas, rom investicia warmoadgens<br />
sxvadasxva instrumentebiT ganxorcielebuli garkveuli<br />
xarjebis erTianobas awmyoSi da SesaZlo gafarToebul<br />
moTxovnas momavalSi. amgvarad, SeiZleba<br />
davaskvnaT, rom arsebobs investiciis orgvari gansazRvra:<br />
pirveli, ekonomikuri anu arsobrivi, romlis<br />
mixedviTac investicia aris samomavlo moTxovnilebebis<br />
dakmayofilebis aqti gazrdili moculobiT da<br />
meore - teqnikuri, romlis mixedviTac investicia danaxarjebis<br />
jamia. orive es aspeqti mWidro kavSirSia<br />
erTmaneTTan da urTierTs gansazRvravs.<br />
xangrZlivi drois ganmavlobaSi finansuri investiciebi<br />
saqarTveloSi saerTod ar arsebobda,<br />
ris gamoc investiciebs da kapitaldabandebebs erTmaneTTan<br />
aigivebdnen. kapitaldabandebis ganmartebaTa<br />
analizis mixedviT arsebobs ramdenime konceptualuri<br />
midgoma: pirveli, kapitaldabandebis<br />
xarjviTi koncefcia (kapitaldabandeba warmoadgens<br />
garkveuli miznobrivi mimarTulebis xarjebis<br />
erTobliobas); meore, kapitaldabandebis sasesxo<br />
koncefcia (kapitaldabandeba warmoadgens sazogadoebis<br />
ganviTarebis an misi calkeuli dargebis ganviTarebis<br />
resurss); mesame, kapitaldabandebis miznobrivi<br />
koncefcia - gamoiyofa ara mxolod fuladi<br />
saxsrebis xarjebi, aramed mocemuli dabandebis<br />
(materialur-teqnikuri bazis Seqmna, ZiriTadi fondebis<br />
dagroveba da ganaxleba) miznebic; meoTxe, kapitaldabandebis<br />
sinTetikuri (Sereuli) koncefcia<br />
(kapitaldabandebaTa xarjviTi xasiaTi ukavSirdeba<br />
mocemuli xarjebis miznebs).<br />
safondo bazris gamoCenasTan da sazogadoebaSi<br />
sabazro gardaqmnis dawyebasTan dakavSirebiT, kapitaldabandebis<br />
cneba teqnikur gansazRvraTa rigSi<br />
gadavida. arsebobas ganagrZobs agreTve xarjviTi<br />
koncefciac: kapitaldabandeba aris investiciebi ZiriTad<br />
kapitalSi (ZiriTad saxsrebSi), maT Sorisaa<br />
xarjebi axal mSeneblobaSi, sawarmoo bazis gafar-<br />
Toebaze, moqmedi sawarmoebis rekonstruqciasa da<br />
teqnikur gadaiaraRebaze, manqanebis aRWurvilobis,<br />
instrumentebis, inventaris SeZenaze, saproeqto-sakvlev<br />
samuSaoebsa da sxva saqmianobaze. Cveni<br />
azriT, aseTi ganmarteba sakmaod srulad ganmartavs<br />
am kategorias.<br />
Tanamedrove pirobebSi kapitaldabandebis ma-<br />
Cvenebeli ukve ar asaxavs investiciuri Sevsebis mTel<br />
siRrmes. swored amitom marTebulia maTi ganxilva<br />
kapitalwarmomqmneli investiciebis saxiT. aseTi ganmarteba<br />
ukve damkvidrebulia Cvens qveyanaSi im sainvesticio<br />
nakadebis srulfasovani SefasebisaTvis,<br />
rac aisaxeba ekonomikis realuri seqtoris muSaobaSi.<br />
aRniSnuli kategoria moicavs: kapitaluri remontis<br />
xarjs; investiciebs miwis nakveTis SeZenaze; investicias<br />
patentebis, licenziebis, programuli saqonlis<br />
SeZenaze, samecniero-kvleviT da sacdel-sakonstruqtoro<br />
gegmebis SemuSavebaze; sabrunavi materialuri<br />
saSualebebis rezervis Sevsebaze.<br />
finansuri bazari anu fasiani qaRaldebis bazari<br />
es aris finansuri aqtivebis gacvlis meqanizmi fasiani<br />
qaRaldebis gamyidvelisa da myidvelis erT adgilze<br />
Tavmoyris Sedegad. aseT midgomas SeiZleba vuwodoT<br />
funqciur-teqnikuri midgoma, rac ar asaxavs finansuri<br />
bazris mTel arss. finansuri bazrisa da fasiani<br />
qaRaldebis bazris gaerTianebiT uyuradRebod rCeba<br />
sxva fuladi dinebebi, rac xels uSlis ekonomikuri<br />
procesebis srulfasovan, obieqtur analizs. finansuri<br />
bazris ZiriTad Sinaars sakmaod kargad gansazRvravs<br />
Semdegi mosazreba: finansuri bazari es aris<br />
meqanizmi, romelic garigebaTa dasadebad erTmaneTs<br />
akavSirebs fulis maZieblebsa da maT mflobelebs.<br />
finansuri bazris arsis srulad gansazRvris mizniT,<br />
aucilebelia, SevexoT finansuri bazris struqturas,<br />
rac moicavs or Semadgenel nawils: fasiani qaRaldebis<br />
(an safondo bazars) da sasesxo kapitalis (sakredito<br />
fuladi resursebis) bazars. fasiani qaRaldebis<br />
arsi ufro srulad SeiZleba gamoixatos misi<br />
sainvesticio da samobilizacio nawilebis dabalansebaSi.<br />
investicia da mobilizeba erTi procesis ori<br />
mxarea. amasTan, sainvesticio Semadgeneli wina planze<br />
imyofeba, vinaidan swored moTxovna warmoSobs<br />
miwodebas. investiciis moTxovna warmoSobs droebiT<br />
Tavisufali fuladi saxsrebis SemoTavazebas. garda<br />
amisa, cnobilia, rom sainvesticio saqmianobis wyaro<br />
SeiZleba iyos ara marto nasesxebi, aramed sakuTari<br />
da aseve saxelmwifo saxsrebi. investiciebis mobilizebaze<br />
saubrisas pirvel rigSi igulisxmeba droebiT<br />
Tavisufali damatebiTi resursebis gamoyeneba, rac<br />
warmoadgens sainvesticio procesis fuladi resursebis<br />
mxolod nawils. SeiZleba iTqvas, fuladi resursebis<br />
moZraobis procesi iwyeba mobilizebiT da<br />
mTavrdeba investiciebis ganxorcielebiT, Tumca,<br />
amavdroulad, es procesi iwyeba investirebiT da<br />
mTavrdeba mobilizebiT.<br />
aRniSnul process SeiZleba davakvirdeT fasiani<br />
qaRaldebis bazris monawileebis magaliTze.<br />
banki, romelic abandebs saxsrebs safondo instrumentebSi,<br />
axorcielebs investiciebs, xolo mocemuli<br />
valdebulebis emitenti axorcielebs finansuri<br />
resursebis mobilizebas. SeiZleba iTqvas, rom mobilizeba<br />
da investirebis procesi erTdroulad mimdinareobs,<br />
Tumca finansuri bazris sxvadasxva monawileebis<br />
Tvalsawieridan es procesebi gansxvavebulad<br />
gamoiyureba. safinanso bazris or polarul<br />
wertils Soris moZraobis procesSi fuladi saxsrebi<br />
garkveul cvlilebebs ganicdis. fuladi saxsrebi,<br />
msesxeblis xelSi mobilizaciis Semdeg, gadis<br />
ganawilebis (gadanawilebis) etaps fuladi saxsrebis<br />
moZraobis saSualebiT, isini kargaven pirovnul niSnebs<br />
da kavSirs sakuTar „wyarosTan~. amasTan, finansuri<br />
institutebis meSveobiT mobilizebuli saxsrebi<br />
gardaiqmneba fulad nakadebad da, investiciebis<br />
bazris gavliT, miemarTebian dabandebisTvis yvelaze<br />
efeqtur dargebsa da regionebSi.<br />
rogorc cnobilia, safondo bazarze fuladi<br />
49
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
saxsrebis moZraobis mizania investiciebi. sainvesticio<br />
procesis erT-erTi mizania saxsrebis dabandeba<br />
realur sferoSi. amasTan, investorebi mniSvnelovan<br />
yuradRebas uTmoben mogebis momtan moklevadian<br />
proeqtebs, anu spekulaciebs.<br />
amasTan, investiciebis ganxorcieleba dasaSvebia,<br />
rodesac mocemuli saangariSo saprocento ganakveTis<br />
pirobebSi investiciebis kapitaluri Rirebuleba<br />
C 0<br />
, misi realizaciis sawyis etapze ar aris<br />
uaryofiTi:<br />
C 0<br />
=Σ (b t<br />
– a t<br />
) / (1+ i) ≥ 0<br />
sadac, t - moqmedebis droa, b - daricxvebi,<br />
a - gadaxdebi.<br />
aRniSnuli principi metyvelebs imaze, rom mocemuli<br />
saangariSo saprocento ganakveTis pirobebSi,<br />
investiciebi misaRebia, rodesac yovelwliuri saSualo<br />
Semosavlebi aWarbebs Sesabamis danaxarjebs.<br />
Sesabamisad, investiciebis ganxorcielebis alternatiuli<br />
variantebis arsebobisas upiratesoba<br />
eniWeba im variants, rodesac mocemuli saangariSo<br />
saprocento ganakveTis pirobebSi garkveuli momentisaTvis<br />
kapitaluri Rirebuleba minimaluria. am<br />
SemTxvevaSi, dasaSvebia, rom investors mocemuli saangariSo<br />
saprocento ganakveTis pirobebSi SeuZlia<br />
ganaxorcielos saxsrebis nebismieri dabandeba da<br />
amoReba, radganac, SesaZlebelia, xarjebis da Semosavlebis<br />
Sedareba kapitalis Rirebulebis Sefasebis<br />
meTodis an anuitetis meSveobiT.<br />
am principis gamoyeneba mizanSewonilia, investirebis<br />
ganxorcielebis alternatiuli variantebidan,<br />
saukeTesos amorCevisTvis.<br />
rodesac saubaria sainvesticio gadawyvetilebis<br />
Sesaxeb, aqtualuri xdeba risk-faqtorebis gaanalizebis<br />
sakiTxi. investiciebis mosalodneli Sedegebis<br />
Sefasebisas gamoiyeneba:<br />
- „sufTa dRevandeli Rirebulebis~ meTodi,<br />
riTac ganisazRvreba momavalSi mosalodneli Semosavlebis<br />
dRevandeli Rirebuleba;<br />
- „ukugebis saprocento ganakveTi~, rodesac<br />
proeqtze gaweuli danaxarjebi am proeqtis ganxorcielebis<br />
Semdeg misaRebi Sedegebis mixedviT dgindeba;<br />
- investiciis „amoRebis~ meTodi, rac ganisazRvreba<br />
investiciaze gaweuli danaxarjebis amoReba.<br />
kapitaldabandebis ganxorcielebamde investorisTvis<br />
gadasawyveti ZiriTadi risk-faqtorebi Sei-<br />
Zleba Semdegi saxiT Camoyalibdes:<br />
ekonomikuri riski - SeiZleba momdinareobdes<br />
qveynis ekonomikur struqturaSi mosalodneli mniSvnelovani<br />
cvlilebebis Sedegad; albaToba imisa, Tu<br />
ramdenad moaxdens es cvlileba gavlenas investiciis<br />
mosalodnel ukugebaze.<br />
transferis riski - kapitalis qveynis gareT gatanis<br />
ra SesaZlebloba arsebobs.<br />
inflaciis riski - inflaciis arsebuli da saprognozo<br />
maCveneblebi gansazRvravs gadaxdisunariani<br />
moTxovnis arsebobas da gasaRebis bazrebis<br />
funqcionirebas.<br />
adgilmdebareobis riski - regionSi SesaZlebeli<br />
uaryofiTi Sedegebis erToblioba.<br />
suverenuli riski – ZiriTadad, ukavSirdeba<br />
sagareo valebis momsaxurebas da im saSiSroebas,<br />
rom mTavroba ver gaistumrebs saxelmwifo valebs.<br />
politikuri riski - ukavSirdeba qveynis SigniT<br />
mosalodnel samoqalaqo arastabilurobas.<br />
investiciebis ekonomikuri arsis daxasiaTebis<br />
Semdeg, mniSvnelovania, ganisazRvros saxsrebis dabandebis<br />
Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis Semdgom<br />
investoris mier gasavleli etapebi. pirveli etapi,<br />
mimarTulia kapitalis swrafi zrdisken - investiciebis<br />
ganxorcielebis sawyis etapze investors,<br />
rogorc wesi, aqvs SezRuduli raodenobis Tanxa,<br />
amitom igi miiswrafvis saxsrebis swrafi miRebisken,<br />
drois SedarebiT mokle ganakveTSi; meore etapi -<br />
mniSvnelovani xdeba kapitalis zrdis xarisxi da investiciisagan<br />
mimdinare Semosavlis miReba; mesame<br />
etapi, moicavs kapitalis SenarCunebas, mdgradi da,<br />
amasTan, maRali Semosavlis miRebas.<br />
sabazro ekonomikis pirobebSi investiciebis<br />
ZiriTadi etapebis klasifikacia saSualebas iZleva<br />
ganisazRvros am procesis saxelmwifo regulirebis<br />
mimarTulebebi. aRsaniSnavia, rom mimdinare da saprognozo<br />
etapebze makroekonomikuri parametrebis<br />
dagegmva emyareba or mTavar faqtors, romelTagan<br />
erT-erTia pirdapiri ucxouri investiciebis zrda.<br />
es procesi unda eyrdnobodes fiskaluri politikis<br />
Sesabamis cvlilebebs, struqturul da instituciur<br />
reformebs, raTa ekonomikis droebiTi gamococxlebis<br />
safuZvelze, safinanso-sabanko sistemis<br />
monawileobiT, uzrunvelyos grZelvadiani zrda.<br />
3. danazogebi da investirebis stimulebi<br />
realuri seqtori<br />
sainvesticio saqmianobis adgilobrivi anu erovnuli<br />
resursi sainvesticio proeqtebis ganxorcielebis<br />
safuZvelia. am resursebs SeiZleba mivakuTvnoT<br />
sainvesticio aqtivobis dafinansebis ori mniSvnelovani<br />
wyaro: Sida da moziduli wyaroebi.<br />
sainvesticio proeqtebis Sida wyaroebSi igulisxmeba<br />
mogeba da saamortizacio anaricxebi. dafinansebis<br />
orive wyaros moculoba mTlianad regulirdeba<br />
saxelmwifos mier, sagadasaxado da saaRricxvo<br />
politikis meSveobiT.<br />
saqarTveloSi sainvesticio procesebis stimulireba<br />
unda daiwyos adgilobriv samewarmeo saqmianobaSi<br />
saamortizacio anaricxebis politikis SecvliT.<br />
amortizacia - fulad erTeulSi gamoxatuli ZiriTadi<br />
fondebis cveTaa, maTi samewarmeo gamoyenebis<br />
Sedegad. amortizaciis meTodi amavdroulad saSualebas<br />
iZleva warmoebis moZvelebuli saSualebebis<br />
Rirebuleba aisaxos maT mier warmoebul saqonelSi.<br />
ZiriTadi saSualebebis cveTis aRdgenis instrumen-<br />
50
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
tia saamortizacio anaricxebi, fuladi saxiT. fulis<br />
es masa gamiznulia remontisTvis, mSeneblobisTvis, an<br />
axali warmoebis saSualebebis SesaZenad. saamortizacio<br />
anaricxebis odenoba Sedis saqonlis TviTRirebulebaSi,<br />
Sedegad, igi saqonlis saboloo fasis ganmsazRvreli<br />
erT-erTi faqtoria.<br />
saamortizacio normebi kvlavwarmoebisa da ZiriTadi<br />
fondebis dafinansebis erT-erTi umTavresi<br />
wyaroa. erovnuli ekonomikis sabazro ekonomikaze<br />
gadasvlis pirobebSi, saamortizacio anaricxebis<br />
normebs, rac saxelmwifos mier mtkicdeba, udidesi<br />
mniSvneloba eniWeba, vinaidan es meTodi sawarmos SesaZleblobas<br />
aZlevs, Tavisi dabandebis xarjze, saku-<br />
Tari sawarmoo saSualebebis uzrunvelyofis, saxelmwifos<br />
mxridan (rogorc ekonomikis centralizebuli<br />
marTvis pirobebSi) daxmarebisgan da sakredito<br />
institutebisgan damoukideblad, funqcionirebdes.<br />
saxelmwifos mier dadgenili saamortizacio<br />
normebi gansazRvravs moqmedi ZiriTadi fondebis Secvlis<br />
intensivobas. Tumca, unda iTqvas, rom inflaciis<br />
pirobebSi saamortizacio anaricxebis normebi<br />
azrs kargavs, vinaidan, fulad erTeulSi gamoxatuli<br />
ZiriTadi fondebis Rirebuleba inflaciis periodSi<br />
Zlier ufasurdeba. amitom, aucilebeli xdeba Ziri-<br />
Tadi fondebis Sefasebis koreqtireba im mizniT, rom<br />
Tavidan aviciloT realuri amortizaciis gaufasureba,<br />
inflaciis pirobebSi.<br />
koreqtirebis amgvari formaa daCqarebuli<br />
amortizacia, Tumca, gardamavali ekonomikis pirobebSi,<br />
amgvari nabijis gadadgma safrTxiloa, vinaidan,<br />
sasaqonlo deficitisa da warmoebis saSualebebis<br />
warmoebis araelastikurobis pirobebSi, daCqarebuli<br />
saamortizacio anaricxebi SeiZleba seriozuli<br />
inflaciuri procesebis stimulad iqces, radganac<br />
saamortizacio anaricxebi warmoadgens fulad masas,<br />
rac qveynis sasaqonlo bazarze zedmet tvirTad awveba<br />
gadaxdisunarian moTxovnas. amgvari procesebis<br />
Tavidan asacileblad aucilebelia, erovnuli warmoebis<br />
daCqarebuli ganviTarebis proteqcionistuli<br />
programis ganxorcieleba, rasac qveynis mTavroba<br />
gauwevs koordinirebas. amis gareSe mewarmeebis xel-<br />
Si aRmoCenili Tavisufali fuladi saxsrebi, pirvel<br />
rigSi, inflaciis matebas gamoiwvevs.<br />
mogebis investiciebad gardasaqmnelad saxelmwifos<br />
didi roli akisria. mxolod saxelmwifos<br />
mizanmimarTul politikas ZaluZs stimuli misces<br />
sainvesticio aqtivobas da mogebis gadanawilebas<br />
sainvesticio proeqtebis dafinansebaze. aseT stimulebs<br />
SeuZlia saqarTveloSi daabrunos qveynis teritoriidan<br />
gadinebuli, sxvadasxva dasavlur sabanko<br />
angariSebze funqcionirebadi da sxva qveynebis ekonomikaSi<br />
CarTuli fuladi saxsrebic.<br />
mogeba da amortizacia ZiriTadi sawarmoo fondebis<br />
gafarToebisken mimarTuli sainvesticio programebis<br />
finansirebis tradiciuli wyaroebia.<br />
2003-2008 wlebSi saqarTvelos biznes-seqtoris<br />
Semosavlebis formirebis dinamika asaxulia cxrilSi<br />
#2, saidanac naTlad Cans, rom am periodSi absoluturi<br />
monacemebiT, mSp-sTan erTad, zrdis tendencia<br />
Cans mxolod Sromis anazRaurebaSi, xolo amortizacia<br />
TiTqmis mudmiv niSnulze rCeba. rac Seexeba<br />
kompaniebis wminda mogebas, aq naTel klebis tendenciasTan<br />
gvaqvs saqme. ra SeiZleba davaskvnaT aqedan<br />
maSin, rodesac drois am monakveTSi garkveul ekonomikur<br />
zrdasTan gvaqvs saqme, kompaniebi iswrafvian<br />
ara dazogvisa da investiciebisken, aramed veqtori<br />
aSkarad mimarTulia moxmarebis mimarTulebiT da<br />
saxelfaso saxsrebis matebaSi gamoixateba (ix. diagrama<br />
1). es kidev ufro naTlad Cans fardobiTi ma-<br />
Cveneblebis SedarebaSi (ix. diagrama 3).<br />
resursebi<br />
Semosavlebis formirebis angariSi<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
cxrili #2<br />
mln. lari<br />
2009/<br />
9 Tve<br />
mTliani Sida produqti 8 564,1 9 824,3 11 620,9 13 789,9 16 993,8 19 074,9 12 714,1<br />
Sromis anazRaureba 1 484,8 1 641,1 1 977,4 2 293,2 3 252,3 4 422,7 3625,0<br />
saoperacio mogeba 2 706,3 3 533,5 4 284,8 5 571,0 6 798,5 7 194,7 3887,6<br />
daricxuli cveTa<br />
Sinameurneobebis seqtorSi<br />
121,6 113,2 135,1 129,8 151,4 172,5 127,4<br />
Sromis anazRaureba/ mSp % 17,3 16,7 17,0 16,6 19,1 23,2 28,5<br />
saoperacio mogeba, wminda/<br />
mSp %<br />
daricxuli cveTa<br />
Sinameurneobebis<br />
seqtorSi/ mSp %<br />
31,6 36,0 36,9 40,3 40,0 37,7 30,5<br />
1,4 1,2 1,2 0,9 0,9 0,9 1,0<br />
51
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
Semosasvlebi formirebis angariSi<br />
diagrama 3<br />
25,000.0<br />
20,000.0<br />
15,000.0<br />
10,000.0<br />
5,000.0<br />
0.0<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
mTliani Sida produqti<br />
Sromis anazRaureba<br />
saoperacio mogeba, wminda<br />
daricxuli cveTa Sinameurneobebis seqtorSi<br />
Tuki davubrundebiT #2 cxrils da davakvirdebiT<br />
2009 wlis 9 Tvis maCveneblebs (2009 wlis saboloo<br />
rezultatebi mxolod 2010 wlis noemberSi<br />
gamoqveyndeba), davinaxavT ufro mZime tendencias,<br />
moxmarebis zrdis mimarTulebiT. wminda saoperacio<br />
mogebis 7,2%-iani mogebis miuxedavad, sawarmoTa<br />
Sromis anazRaurebis fondma 5,3%-iT moimata. aqedan<br />
SeiZleba garkveuli daskvnis gamotana: negatiurma<br />
makroekonomikurma tendenciebma ganapirobes moxmarebis<br />
zrda. es ki, garkveulwilad, metyvelebs kompaniebis<br />
uaryofiT damokidebulebaze investirebis<br />
procesebis mimarT. rac Seexeba amortizaciuli anaricxebis<br />
ara cvlad 1%-ian dinamikas, es imis maCvenebelia,<br />
rom sawarmoTa saamortizacio politikas<br />
kvlav ar eqceva saTanado yuradReba, razec Cven zemoT<br />
gvqonda saubari.<br />
sabanko seqtori<br />
sabanko kreditebi. krediti warmoadgens sasesxo<br />
kapitalis moZraobas. yvelaze farTod gavrcelebulia<br />
ipoTekuri krediti. garda amisa, SesaZlebelia salombardo<br />
an faqtoringuli kreditis gamoyeneba. sainvesticio<br />
garigebebSi gamoyenebuli sabanko kreditebi<br />
SeiZleba mravalferovani iyos. am SemTxvevaSi ZiriTadi<br />
ganmsazRvreli momentia ara dakreditebis vadebi, aramed<br />
kreditis gacemisa da dafarvis pirobebi.<br />
saqarTveloSi didi gavrceleba pova sabanko ipo-<br />
Semosasvlebi formirebis angariSi (%)<br />
diagrama 4<br />
45.0<br />
40.0<br />
35.0<br />
30.0<br />
25.0<br />
20.0<br />
15.0<br />
10.0<br />
5.0<br />
00 0.0<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
Sromis anazRaureba/mSp %<br />
saoperacio mogeba, wminda/mSp %<br />
daricxuli cveTa Sinameurneobebis seqtorSi/mSp %<br />
52
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
Tekurma kreditebma. aRsaniSnavia, rom bankebi sakredito<br />
xazebis gamoyofis procesSi did mniSvnelobas<br />
aniWeben ara imdenad sainvesticio riskebs, aramed<br />
kreditis mimRebis likvidur qonebas, romelic bankSi<br />
ipoTekis saxiT ideba.<br />
sul komerciuli bankebis mier saqarTvelos<br />
ekonomikaSi gaweuli sesxebis saerTo raodenobam<br />
2010 wlis TebervlisaTvis Seadgina 339,3 mln lari.<br />
aqedan erovnul valutaSi 97,7 mln. lari, xolo<br />
ucxourSi - 241,6 mln. lari. saidanac sainvesticio<br />
xaziT gamoyofil kreditebs SeiZleba mivakuTvnoT<br />
Semdegi seqtorebi: soflis meurneoba, metyeveoba,<br />
TevzWera; mrewveloba; mSenebloba; sastumroebi da<br />
restornebi; transporti da kavSirgabmuloba, razedac,<br />
saerTo jamSi, gamoyofilia mTeli moculobis<br />
30%-ze meti.<br />
meti wili sakredito sesxebisa modis warmoebis<br />
gafarToebaze da mSeneblobebze. am mxriv aRsaniSnavia<br />
Tbs bankisa da samSeneblo kompania `centrpointis”,<br />
aseve bazisbankisa da samSeneblo firma<br />
`meridianis” erToblivi proeqtebi binaTmSeneblobis<br />
sferoSi.<br />
ganviTarebuli da ganviTarebadi ekonomikis pirobebSi<br />
komerciuli bankebi da sxva safinanso-sakredito<br />
institutebis erT-erTi mniSvnelovani mimar-<br />
Tulebis sferos warmoadgens lizinguri momsaxurebis<br />
bazari.<br />
saqarTveloSi salizingo saqmianobis aqtivobis<br />
zrdas xeli Seuwyo saqarTveloSi 2002 wels SemoRebulma<br />
kanonma „salizingo saqmianobis xelSewyobis<br />
Sesaxeb“. lizingi finansirebis alternatiuli gzaa<br />
im kompaniebisaTvis, romelTac ar gaaCniaT saWiro girao<br />
bankis sesxis misaRebad, danadgaris SeZenisTvis.<br />
sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi mcire<br />
da saSualo biznesis dafinansebisaTvis lizingi aris<br />
saSualo da grZelvadiani dafinansebis mniSvnelovani<br />
wyaro. misi mniSvneloba didia iseTi sawarmoebisa-<br />
Tvis, romelTac surT Secvalon warmoebis moZvelebuli<br />
saSualebebi da danergon axali teqnologiebi.<br />
amasTan, lizingi warmoadgens privatizebis SedarebiT<br />
umtkivneulo meTods, romelic saSualebas iZleva,<br />
ganxorcieldes qveynis ekonomikis gadayvana<br />
sabazro urTierTobebze. 2004 wels saerTaSoriso<br />
safinanso korporaciisa da kanadis saerTaSoriso<br />
cxrili #3<br />
Sida kreditebis struqtura periodis bolosaTvis<br />
(mln. lari)<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008 III 2009<br />
Sida kreditebi 1 665,1 1 836,8 2 488,9 3 267,4 5 315,0 6 245,2 6 013,3<br />
mTavrobis wminda<br />
davalianeba<br />
danarCeni ekonomikis<br />
davalianeba<br />
maT Soris:<br />
sesxebi erovnul<br />
valutaSi<br />
sesxebi ucxour<br />
valutaSi<br />
12 Tvemde erovnul<br />
valutaSi gacemul<br />
sesxebze saprocento<br />
ganakveTebi<br />
12 Tvemde ucxour<br />
valutaSi gacemul<br />
sesxebze saprocento<br />
ganakveTebi<br />
12 Tveze meti vadiT<br />
erovnul valutaSi<br />
gacemul sesxebze<br />
saprocento ganakveTebi<br />
12 Tveze meti vadiT<br />
ucxour valutaSi<br />
gacemul sesxebze<br />
saprocento ganakveTebi<br />
765,7 740,4 627,4 414,9 352,7 -171,2 385,1<br />
899,5 1 096,4 1 861,4 2 852,5 4 962,2 6 416,4 5 628,2<br />
115,6 173,9 437,4 754,2 1 687,0 2 014,1 1 534,4<br />
783,9 922,5 1 424,1 2 098,3 3 275,3 4 402,3 4 093,8<br />
25,9 24,0 21,1 21,8 21,2 24,0 24,9<br />
22,5 22,1 19,8 18,3 19,3 21,6 22,7<br />
19,2 20,8 20,2 19,2 20,2 22,2 23,3<br />
18,4 16,2 15,2 16,0 16,1 16,7 17,1<br />
53
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
Sida dakretitebis struqtura periodis bolosaTvis<br />
diagrama 5<br />
(mln. lari)<br />
7,000.0<br />
6,000.0<br />
5,000.0<br />
4,000.0<br />
3,000.0<br />
2,000.0<br />
1,000.0<br />
0.0<br />
-1,000.0<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008 III 2009<br />
Sida kreditebi<br />
mTavrobis wminda davalianeba<br />
danarCeni ekonomikis davalianeba<br />
ganviTarebis saagentos mier saqarTvelos biznesis<br />
ganviTarebis kvlevis Sedegad dadginda, rom saqar-<br />
Tvelos ekonomikis sxvadasxva dargebSi arsebobs ZiriTadi<br />
kapitalis ganaxlebis sakmaod didi moTxovna<br />
saSualod 70%-is farglebSi, xolo potenciurma salizingo<br />
moTxovnam 2004 wlisaTvis, 15 mln. dolars<br />
gadaaWarba.<br />
ganvixiloT sainvesticio proeqtebis finansirebis<br />
amerikuli da evropuli modelebi. germaniisa<br />
da kontinenturi evropis qveynebSi, aseve iaponiaSi,<br />
garkveuli ZiriTadi aqcionerebis, ZiriTadad bankebis,<br />
xelSi koncentrirdeba aqciebis mniSvnelovani<br />
raodenoba, maSin rodesac did britaneTSi, aSS-sa<br />
da kanadaSi aqciebis mepatroneebad ufro mravalferovani<br />
speqtri gvevlineba. Tu aSS-Si 50% aqciebisa<br />
kerZo pirebs ekuTvniT, iaponiasa da germania-<br />
Si es maCvenebeli Sesabamisad 22 da 17 procentia.<br />
amavdroulad finansuri institutebi iaponiaSi da<br />
germaniaSi akontroleben Sesabamisad yvela aqciebis<br />
73 da 64 procents (maT Soris bankebi Sesabamisad<br />
19% da 10%).<br />
amerikul sistemaSi korporaciebi ufro metad<br />
finansirebis sakuTar wyaroebze arian orientirebulni<br />
(mogeba da saamortizacio anaricxebi) da<br />
aqedan gamomdinare naklebad arian damokidebulni<br />
msxvil bankebze. 1970-1985 wlebSi es wyaroebi Seadgendnen<br />
aSS-Si, kanadasa da did britaneTSi ganxorcielebuli<br />
investiciebis sam meoTxeds. Sedarebisa-<br />
Tvis safrangeTSi, germaniaSi, italiasa da iaponiaSi<br />
es maCvenebeli Seadgenda 52-71%-s.<br />
aranakleb sainteresoa Sida dakreditebis struqtura<br />
saqarTvelos sabanko seqtorSi (ix. cxrili 3).<br />
rogorc #5 diagramazea asaxuli, Sida kreditebis<br />
saerTo zrdis miuxedavad, izrdeba mxolod<br />
samTavrobo davalianeba, xolo rac Seexeba danarCeni<br />
ekonomikis davalianebas, igi saerTod mizerulia.<br />
rasTan gvaqvs saqme nuTu realur ekonomikas aRar<br />
Wirdeba sabanko krediti, rogorc sainvesticio resursi,<br />
Tu problema sxva sivrceSi devs<br />
qarTuli bankebisTvis 2010 wlis ianvaric wamgebiani<br />
aRmoCnda. saerTo zaralma 2 milion 720 aTasi<br />
lari Seadgina. vadagadacilebuli sesxebis moculoba<br />
51 milioniT, 210 milionamde gaizarda. 2009 weli<br />
qarTulma sabanko seqtorma 65 milioniani zaraliT<br />
daasrula. ra unda gakeTdes sabanko seqtorisa da<br />
mTlianad ekonomikuri situaciis gasaumjobeseblad<br />
qveyanaSi ra strategiiT SeiZleba bankebis daxmarebiT<br />
krizisidan Tavis daRweva<br />
faqtia, rom rigi optimisturi gancxadebebis<br />
miuxedavad, mdgomareoba qarTul sabanko seqtorSi<br />
kvlav mZimea. pirvel rigSi, mxedvelobaSi gvaqvs zaraliani<br />
sabanko weli da dabali sakredito aqtivoba.<br />
lokaluri Tu globaluri finansuri krizisis<br />
dros, bankebisTvis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani<br />
mosaxleobis da, Sesabamisad, potenciuri klientebis<br />
ndobis SenarCunebaa, am amocanas qarTuli banke-<br />
54
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
bi arcTu warmatebiT arTmeven Tavs.<br />
sasurvelia, ekonomikuri krizisis dros bankebma<br />
maqsimalurad moaxdinon finansuri resursebis koncentrireba<br />
im korporatiul klientebze, romelTa<br />
gadarCenac SemdgomSi ekonomikuri winsvlisTvisaa<br />
aucilebeli, radgan bankebis aqtiurobisa da optimaluri<br />
saprocento ganakveTebis gareSe ekonomika<br />
ver gamococxldeba da win ver wava. sabrunavi saxsrebi<br />
ekonomikaSi bankebma unda Semoitanon. magram<br />
qarTulma bankebma gansxvavebuli strategia airCies,<br />
rodesac TiTqmis erTi mesamediT gazardes saprocento<br />
sargebeli. am nabijma fizikuri pirebis myidvelobiTi<br />
unaris katastrofuli vardna gamoiwvia.<br />
TiTqmis ganulda moTxovna ipoTekaze. amoRebulma,<br />
magram sistemaSi Caubrunebelma sesxebma, sagrZnoblad<br />
Seamcira fulis masa ekonomikaSi, ramac bevr<br />
bizness Seuqmna problema. biznes-garemo da biznessituacia<br />
imdenad myifea, rom gazrdili riskebis<br />
gamo, TiTqmis yvela banki Tavs ikavebs sesxebis gacemaze.<br />
Sesabamisad, ver aqtiurobs biznes-seqtoric.<br />
mogebis norma saqarTveloSi legalur biznesSi daaxloebiT<br />
15%-ia, Sesabamisad, biznesmens bankisagan<br />
kreditis aReba 20% da meti ganakveTiT ar uRirs.<br />
Sedegad, ekonomika, TiTqmis, gaCerebulia. didad saxarbielo<br />
arc uaxloesi periodis perspeqtivaa.<br />
kreditinfos `Sav siaSi~ 300 aTasamde kreditoria<br />
moxvedrili. vadagadacilebuli kreditebis Ti-<br />
Tqmis 80%-is moculoba 5 000 laramdea. rac niSnavs,<br />
rom es xalxi mcire da saSualo biznesSi dasaqmebuli<br />
adamianebi arian. sadamsjelo RonisZiebebis amoqmedebis<br />
Semdeg ki, maT arsebobis Sansi sabolood<br />
moespobaT, rac qveynis mcire da saSualo biznesis<br />
isedac savalalo mdgomareobas, kidev ufro daamZimebs.<br />
amiT Cven ar vgulisxmobT, rom bankma kreditorebs<br />
vali ar unda mosTxovos, Tumca, msoflios<br />
TiTqmis yvela qveyanaSi gatarda zomebi krizisiT<br />
dazaralebuli xalxis mdgomareobis Sesamsubuqeblad,<br />
saqarTveloSi ki jerjerobiT am mimarTulebiT<br />
araferi Secvlila.<br />
`evrobankis~ prognoziT, saqarTvelos ekonomika<br />
mciredi ryevebis SemTxvevaSi, SesaZloa, recesiaSi<br />
dabrundes. bankis eqspertebi aRniSnaven, rom<br />
2010 wels aRmasvlis tendencia, SesaZloa, sakmaod<br />
susti da fragmentuli iyos. ucxoeli eqspertebi<br />
gviwinaswarmetyveleben, rom globaluri ekonomikuri<br />
krizisis Sedegebs wels movimkiT, rodesac socialuri<br />
problemebi wamoiwevs, radgan kompaniebis<br />
gakotrebis da umuSevrobis tendencia gaizrdeba.<br />
gasaTvaliswinebelia, rom swored mcire da saSualo<br />
seqtors SeuZlia umuSevrobis problemis Semsubuqeba.<br />
magram problemuri msesxeblebi, uaxloesi<br />
7 wlis manZilze, komerciuli bankebidan kreditis<br />
miRebis Sanss kargaven, rac situacias kidev ufro<br />
arTulebs. rogorc biznesmenebi aRniSnaven, biznesaqtivobas<br />
sagrZnoblad aferxebs maRali saprocento<br />
ganakveTebi.<br />
msxvili biznesis warmomadgenlebi, wvril biznesze<br />
rom aRaraferi vTqvaT, qarTvel bankirebs<br />
ekonomikuri da biznesSi mimdinare procesebis xelovnurad<br />
Seferxebasa da arakompetenturobaSi<br />
Riad da daufaravad adanaSauleben. dabali sakredito<br />
aqtivoba da maRali saprocento ganakveTebi<br />
is mTavari pretenziebia, rasac bankebis mimarT biznesis<br />
warmomadgenlebi gamoTqvamen. biznesmenTa gancxadebiT,<br />
saqarTveloSi mcire biznesze 25-26%-ze<br />
dabali sesxi ar gaicema, dasavleTSi ki, ukve 14%-<br />
iani ganakveTi gangaSis safuZveli xdeba. biznesmenTa<br />
SefasebiT, sabanko sesxiT dRes biznesmenma SesaZloa<br />
mxolod gamouvali mdgomareobisas isargeblos, sxva<br />
SemTxvevaSi, is banks ar mimarTavs. bankirebis nawili<br />
ki, eWvqveS Tavad biznesmenebis profesionalizms<br />
ayenebs. isini acxadeben, rom sesxebze saqarTveloSi<br />
arsebuli saprocento ganakveTebis evropulTan Sedareba<br />
arasworia, radgan bankebi adgenen im saprocento<br />
ganakveTs, ris saSualebasac qarTuli ekonomika<br />
iZleva, saqarTvelos ekonomika gansxvavdeba<br />
evropuli qveynebis ekonomikisagan da, Sesabamisad,<br />
saprocento ganakveTebic sxvadasxvaa. maTi TqmiT,<br />
ganviTarebul qveynebSi meti resursia da, Sesabamisad,<br />
saprocento ganakveTebic naklebia. saqarTvelos<br />
ekonomika ki, ganviTarebuli qveynebis ekonomikas<br />
CamorCeba. zogierTi bankiris azriT, iafi fulis<br />
arsebobas fulis siWarbe gansazRvravs. qarTul komerciul<br />
bankebs didi resursi ar aqvT, moTxovna ki,<br />
maRalia. swored amitom, saprocento ganakveTebi,<br />
dasavlur qveynebTan SedarebiT, maRalia. erovnuli<br />
banki pirvelad aRiarebs, rom saqarTvelos sabanko<br />
sistemaSi sakredito aqtivoba dabalia. bankis<br />
SefasebiT, sakredito portfelis sasurveli zrdis<br />
tempi ar SeiniSneba, rac sabanko sistemaSi laris gr-<br />
Zelvadiani resursis deficitiT aris gamowveuli.<br />
Tumca, meores mxriv, bankebi depozitebis mzardi<br />
moculobiT iwoneben Tavs, rac TiTqosda krizisis<br />
dasrulebisa da ekonomikuri zrdis mauwyebelia.<br />
arsebobs sapirispiro mosazrebac - roca qveyanaSi<br />
ekonomika kvlav recesiul mdgomareobaSia, mniSvnelovani<br />
ekonomikuri vardna fiqsirdeba da sagr-<br />
Znoblad izrdeba umuSevrobis done, depozitebis<br />
moculobis maCveneblis zrda mxolod imis maniSnebelia,<br />
rom sazogadoeba ekonomikaSi fulis Cadebas<br />
gaurbis. finansuri TvalsazrisiT, arasaxarbielo<br />
tendenciaa sabanko sferosTvis da, zogadad, ekonomikisaTvis,<br />
roca depozitebis moculobis zrda<br />
sakredito aqtivobis zrdis proporciulad ar mimdinareobs.<br />
bankebisTvis sakmaod msxvili msesxebeli, Tanac<br />
saukeTeso pirobebiT, saxelmwifo gaxda (ix. diagrama<br />
5). finansTa saministro Tu erovnuli banki<br />
komerciul bankebze didi raodenobiT fasian qa-<br />
Raldebs yidis. marto 2009 wels erovnuli bankis<br />
sadepozito sertifikatebis auqcionze 902 milioni<br />
laris fasiani qaRaldi gaiyida. amas emateba finans-<br />
Ta saministros mier gayiduli 270 milioni laris<br />
saxazino valdebulebebi. Tu saSualo-Sewonili 4%-<br />
iani ganakveTiT viangariSebT, erovnul banks komerciuli<br />
bankebisTvis, uxeSi gaTvlebiT, daaxloebiT,<br />
36 milioni lari daubrunebia. 2008 wels erovnulma<br />
bankma 3.761 miliardi laris fasiani qaRaldi gayi-<br />
55
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
da. imave gaTvlebiT, procentis saxiT, seb-ma bankebs,<br />
daaxloebiT, 150 milioni lari gadauxada. yvelaze<br />
didi raodenobiT fasiani qaRaldebi bankma 2007<br />
wels gayida - 4.202 miliardi lari, xolo 2006 wels<br />
- 380 milioni lari.<br />
2010 wels finansTa saministrom 75 milioni laris<br />
saxazino valdebulebebi ukve gayida. bankebis<br />
mxridan fasian qaRaldebze moTxovna stabilurad<br />
mzardia. saxazino valdebulebebis pirveli emisia<br />
finansTa saministrom SarSan agvistoSi ganaxorciela.<br />
5 TveSi 270 milioni laris fasiani qaRaldi<br />
gaiyida. eqspertebis gancxadebiT, fasian qaRaldebze<br />
maRali moTxovna imiTaa ganpirobebuli, rom<br />
bankebma saxelmwifos saxiT myari msesxebeli naxes,<br />
mTavrobas ki, bankebis fuli biujetis deficitis<br />
dasafarad sWirdeba. marTalia, es, TavisTavad, sulac<br />
araa uaryofiTi movlena, magram, albaT, umjobesi<br />
iqneboda bankebs es fuli ekonomikis ganviTarebisTvis<br />
gamoeyenebinaT.<br />
`bankebisadmi mosaxleobis ndobis gasamyareblad<br />
aucilebelia, zedamxedveloba gamkacrdes~ -<br />
am rekomendacias evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis<br />
banki iZleva. maTi gancxadeba erovnuli<br />
bankisadmia mimarTuli. EBRD amis aucileblobas<br />
sakuTari prognozidan gamomdinare xedavs. evrobankis<br />
gaTvlebiT, ekonomikuri vardnis Sedegad vadagadacilebuli<br />
kreditebis moculobis zrda da<br />
uZravi qonebis sferoSi problemebi, isev mosalodnelia.<br />
maTi gancxadebiT, bankebisTvis aseve mniSvnelovan<br />
garemoebad rCeba savaluto riskebi. am<br />
negatiuri Sefasebebis garda, EBRD-is prognoziT,<br />
SesaZlebelia pirdapiri ucxouri investiciebis da<br />
fuladi gzavnilebis ufro mkveTri dacemac. aman ki,<br />
SesaZloa, erovnul valutasa da bankebis balansze<br />
zewola moaxdinos. ase ar fiqroben evropasa da aSS-<br />
Si. globalurma finansurma krizisma, bevri ram daayena<br />
Tavdayira - maT Soris, Tavisufali sabazro<br />
ekonomikisa da demokratiis ZiriTadi principebic.<br />
2008 wlis finansuri kolafsidan dRemde msoflioSi<br />
ar wydeba saubari bankebisa da finansuri institutebis<br />
ufro meti regulirebis saWiroebis Sesaxeb.<br />
msoflios wamyvani qveynebi axlos arian SeTanxmebasTan,<br />
romelic bankebze msoflio gadasaxadebis<br />
dawesebas iTvaliswinebs. Sesabamis SeTanxmebas qveynebma,<br />
SesaZloa, kanadaSi dagegmil 20 ivnisis samitze<br />
miaRwion, ris Sesaxebac didi britaneTis premier-ministrma,<br />
gordon braunma ganacxada. ganviTarebuli<br />
qveynebis liderebs Soris yalibdeba saerTo mosazreba,<br />
rom bankebma, momavalSi, safinanso institutebis<br />
dasaxmareblad aucilebeli RonisZiebebi unda<br />
miiRon. ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis<br />
organizaciis SefasebiT, krizisis dros bankebis<br />
daxmarebisTvis gaweulma xarjebma 11 trln. dolari<br />
Seadgina. didma britaneTma sabanko bonusebi 50%-iani<br />
gadasaxadiT ukve dabegra, Sveicariam ki, krizisiT<br />
dazaralebuli safinanso institutebis gadasarCenad<br />
bankebis mier dafinansebuli fondi Seqmna.<br />
Tumca, dasavleTis gamocdilebasa da tendenciebs<br />
saqarTveloSi yovelTvis rodi iziareben. fondebis<br />
Seqmnas rom Tavi davaneboT, CvenTan bankebi<br />
pirdapir movaleobasac ki ar asruleben da dakreditebas<br />
Zalian arTuleben, rac, moklevadian perspeqtivaSi<br />
- biznesze, saSualo da grZelvadian perspeqtivaSi<br />
ki, mTlianad qveynis ekonomikaze da, maT<br />
Soris, sabanko seqtorzec uaryofiTad aisaxeba.<br />
amave dros, situacia saqarTvelos sabanko sistemaSi<br />
dRes gacilebiT ufro mdgradia, vidre 2008<br />
wlis Semodgomaze iyo. saerTaSoriso safinanso institutebis<br />
mier gamoyofili seriozuli daxmarebis<br />
Sedegad, wamyvanma komerciulma bankebma SeZles TavianTi<br />
vadadamdgari sagareo valdebulebebis gastumreba.<br />
`saqarTvelos bankma~ da `Tibisi~-m miiRes<br />
mniSvnelovani daxmarebebi. evropis rekonstruqciisa<br />
da ganviTarebis bankisgan da sxva institutebisgan<br />
mozidulia naxevar miliard dolaramde da gadaxdilia<br />
sagareo valdebulebebi.<br />
SeiZleba iTqvas, rom yvela problema, rac bolo<br />
periodSi saqarTvelos sabanko sistemaSi arsebobs,<br />
2008 wlis agvistos movlenebamdea dawyebuli. jer<br />
kidev omamde da finansur krizisamde, praqtikulad,<br />
ramdenime problemis gamokveTa SeiZleboda. pirvel<br />
rigSi, es iyo maRali inflacia, rac saqarTvelos<br />
ekonomikisTvis qronikul daavadebad iqca, gansakuTrebiT<br />
2005 wlis Semdeg periodSi. 2006 wlis<br />
ivlisSi inflaciis wliurma maCvenebelma 14.5%-s<br />
miaRwia. araoficialuri monacemebiT ki, inflaciis<br />
maCvenebeli kidev ufro maRali iyo. aman, bunebrivia,<br />
kreditebis gaZvirebazec moaxdina gavlena. 2006<br />
wlidan gansakuTrebiT SesamCnevi gaxda saprocento<br />
ganakveTebis zrda. 2007 wlis ivlisidan ukve sabazro<br />
saprocento ganakveTi sesxebze mTeli wlis ganmavlobaSi<br />
TiTqmis 5 erTeuliT gaizarda. 2008 wlis<br />
ivlisisTvis is daaxloebiT 22,2%-s Seadgenda, rac<br />
26%-iani zrda iyo. es erT-erTi mniSvnelovani problema<br />
iyo saqarTvelos sabanko sistemisTvis.<br />
bankebs sul ufro da ufro uWirdaT saxsrebis<br />
mozidva, rogorc Sida, aseve gare bazrebze da<br />
kreditebze gazrdili moTxovnis dakmayofileba. Tu<br />
agvistos Tvis movlenebamde periods vnaxavT, mozidvis<br />
TvalsazrisiT, adgilobriv bazrebze 2008<br />
wlis ramdenime TveSi SeiniSneboda depozitebis Semcireba,<br />
magaliTad, mTliani depozitebi TebervalSi<br />
2,5%-iT Semcirda, xolo maisis TveSi fizikur pir-<br />
Ta depozitebi 0,5%-iT Semcirda. esec maCvenebeli<br />
iyo imisa, rom bankebi likvidurobis seriozuli<br />
problemis winaSe dadgnen. aseve problema iyo sasesxo<br />
portfelis xarisxis gauareseba. oficialuri<br />
monacemebiT, 2008 wlis ganmavlobaSi rezervebis Sefardeba<br />
mTlian sakredito portfelTan 4,3%-mde,<br />
xolo vadagadacilebuli wili ki 1,7%-iT gaizarda.<br />
mxolod am problemebis CamoTvliTac naTlad Cans,<br />
rom sabanko sistemaSi problemebi 2008 wlis agvistomde<br />
gvqonda da cxadia, rom sabanko sistema am<br />
periodisaTvis aSkarad amuxruWebda. agvistos ruseT-saqarTvelos<br />
omma, praqtikulad, es problemebi<br />
daamZima. sabanko sistemis aqtivebi 2008 wlis agvisto-oqtomberSi<br />
TiTqmis 13%-iT Semcirda - 1, 026<br />
mln. lariT. xolo 2009 wlis 1 ianvrisaTvis sistemis<br />
56
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
zaralma 215 mln. lari Seadgina.<br />
bolo periodSi ekonomikis dakrediteba, miuxedavad<br />
yvelafrisa, mainc mcirdeba. 2008 wlis bolos<br />
mTlianad sistemas hqonda 5 992 000 000 laris<br />
sakredito portfeli. 2009 wlis pirveli dekembris<br />
mdgomareobiT, mTliani sakredito portfeli 5 194<br />
000 000 laria, anu Semcirebulia TiTqmis 800 mln.-<br />
iT. sakredito depresia jer kidev daZleuli araa<br />
da garkveuli periodi, saSualod, 2 weli dasWirdeba,<br />
rom bankebma moaxerxon dakreditebis Zveli<br />
moculobiT aRdgena. ekonomikuri garemo qveyanaSi<br />
jer kvlav arastabiluria, ekonomikuri subieqtebi<br />
eridebian kreditebis aRebas, bankebi ki piriqiT,<br />
eZeben kargi sakredito istoriis mqone msesxebels,<br />
romelTa raodenobac didi ar aris. swored amitom<br />
Seamcires saprocento ganakveTebi rogorc depozitebze,<br />
aseve kreditebze, magram sanam saqarTveloSi<br />
ar gamoikveTeba ekonomikuri, krizisidan gamosvlis<br />
mkveTri niSnebi, Warbi likvidurobis problemis mogvareba<br />
bankebisTvis seriozuli gamowveva iqneba.<br />
dRes yvelaze naklebad riskiania saxelmwifos<br />
mier saerTaSoriso safinanso institutebis xarjze<br />
dafinansebuli infrastruqturuli, sagzao, energetikuli<br />
da municipaluri proeqtebi, raSic bankebi<br />
Tamamad monawileoben, radgan iq SedarebiT naklebia<br />
riski, Tumca aseTi proeqtebis ricxvi arc ise didia.<br />
bankebi aseve aqtiurad iZenen saxazino valdebulebebs<br />
da SeiZleba iTqvas, rom yvela saxelmwifo<br />
proeqtSi warmatebiT da Tamamad monawileoben. aqedan<br />
gamomdinareobs, rom qarTuli biznesis mTavari<br />
sayrdeni saxelmwifo investiciebia.<br />
saqarTvelos sabanko sistemasTan mimarTebaSi,<br />
miuxedavad imisa, rom Cven 2009 wlis Sua periodidan<br />
aqtivebis zrda gvqonda, noemberSi mainc Semcirda<br />
sabanko aqtivebi. noemberSi, oqtomberTan SedarebiT,<br />
TiTqmis 90 mln.-iT Semcirda sabanko sistemis<br />
aqtivebi. pirveli noembris mdgomareobiT, sabanko<br />
sistemis aqtivebi 8 mlrd. 52 mln.-s, xolo pirveli<br />
dekembris monacemebiT sabanko aqtivebi 7 mlrd. 963<br />
mln.-s Seadgenda, mTeli wlis ganmavlobaSi ki sabanko<br />
sistema 900 mln.-iT aris Semcirebuli. marTalia,<br />
garkveuli progresi saxezea, magram es ar aris<br />
mkveTrad gamoxatuli tendencia.<br />
ssf-s (saerTaSoriso savaluto fondi) bolo<br />
daskvnac saqarTvelos sainvesticio mdgomareobaze<br />
naklebi optimizmis safuZvels iZleva. masSi miTi-<br />
Tebulia, rom regionulma da adgilobrivma politikurma<br />
viTarebam, SesaZloa, investiciebi Seaferxos.<br />
magram mTavroba jerjerobiT optimizms inarCunebs<br />
da momavali sainvesticio bumis imedi aqvs. 2010<br />
wels saqarTvelos ekonomikuri aRmasvla neli iqneba.<br />
savaluto fondis axal, 77-gverdian daskvna-<br />
Si am mimarTulebiT saimedo Zalze cotaa. fondis<br />
SefasebiT, ekonomikis gamococxleba gasuli wlis<br />
me-4 kvartlidan SeiniSneba. Tumca, kerZo kapitalis<br />
susti Semodineba da dakreditebis mZime zrda ekonomikurad<br />
nel aRmasvlas moitans.<br />
fondis SefasebiT, bankebis monetarulma politikam<br />
sakredito pirobebis Semsubuqeba ver SeZlo.<br />
Tavad bankebi ki vadagadacilebuli sesxebis da laris<br />
kursis cvlilebis gamo, kvlav riskis qveS arian.<br />
savaluto fondi wels qarTuli ekonomikis 2%-ian<br />
zrdas kvlav prognozirebs, Tumca ganmartavs, rom<br />
riski kvlav maRalia.<br />
fondis SefasebiT, regionulma da adgilobrivma<br />
politikurma viTarebam, SesaZloa, investiciebic<br />
Seaferxos. statistikis departaments pirveli kvartlis<br />
monacemebi jerac ar gamouqveynebia. amitom<br />
sainvesticio saagentos uWirs dakonkreteba sruldeba<br />
Tu ara sainvesticio gegma qveyanaSi. miuxedavad<br />
mTavrobis pozitiuri molodinebisa, misi zogierTi<br />
warmomadgenlis ucxouri vizitebis Semdeg investiciebis<br />
Semodinebas garkveuli dro - saSualod erTi<br />
weli dasWirdeba.<br />
amasobaSi ki, saqarTvelos wminda saerTaSoriso<br />
sainvesticio pozicia uaryofiTia da 2009 wlis<br />
meoTxe kvartlis bolos - 11.3 miliard aSS dolars<br />
Seadgens. erovnuli bankis informaciiT, aRniSnuli<br />
maCvenebeli 2008 wlis Sesabamisi periodis maCvenebels<br />
10.8%-iT aRemateba, xolo mimdinare wlis mesame<br />
kvartalTan SedarebiT 2.7%-iT metia.<br />
am periodSi mTliani aqtivebi 3.2 mlrd. aSS<br />
dolars Seadgens, aqedan 66.7% sarezervo aqtivebis<br />
wilze modis. sarezervo aqtivebi, wina wlis analogiur<br />
periodTan SedarebiT, 42.6%-iT gaizarda da 31<br />
dekembrisTvis 2.1 mlrd. aSS dolarze fiqsirdeba.<br />
pirdapiri investorebisadmi valdebulebebi,<br />
wina wlis Sesabamis periodTan SedarebiT, 11.2%-iT<br />
gaizarda da 7.6 mlrd. aSS dolars gautolda. portfelis<br />
investiciis valdebulebebma 869.4 mln. aSS<br />
dolari Seadgina. aqedan, 500 mln. aSS dolari samTavrobo<br />
evrobondebia.<br />
2008 wlis Sesabamis periodTan SedarebiT, saangariSo<br />
kvartlis bolosTvis, erovnuli bankis sasesxo<br />
valdebulebebi 49.3%-iT gaizarda saerTaSoriso<br />
savaluto fondis kreditebis xarjze da 687.1<br />
mln. aSS dolari Seadgina.<br />
saxelmwifo investiciebi<br />
saxelmwifo kapitaldabandebebi, sxva sainvesticio<br />
resursebisgan gansxvavebiT, araTu klebadi,<br />
aramed sagrZnoblad mzardi tempebiT xasiaTdeba<br />
(sainteresoa Sedareba samTavrobo davalianebis msgavs<br />
tendenciasTan). 2010 wlisaTvis saxelmwifo investiciebma<br />
saqarTveloSi 930,53 mln. lari unda Seadginos,<br />
anu 2008 welTan SedarebiT, saxezea 62,4%-<br />
iani zrda. 2009 wels ki amave maCvenebelma 52,3%<br />
Seadgina, maSin rodesac wina 5 wlis ganmavlobaSi<br />
es parametri 7-8%-is farglebSi meryeobda (ix. diagrama<br />
6). raze metyvelebs aseTi mdgomareoba unda<br />
gvixarodes, Tu piriqiT<br />
ra Tqma unda, sxva sainvesticio resursebis<br />
dakninebis fonze, kargia, rom gamoiZebna sxva wyaro,<br />
romelic, garkveulwilad, kvebavs qveynis ekonomikas.<br />
magram, amave dros, ar SeiZleba, rom es ar<br />
iyos safuZveli garkveuli SiSisa. cxadia, rom zrdadi<br />
saxelmwifo ineqciebi ekonomikaSi, niSnavs mis<br />
amave wiliT `nacionalizacias~. gasagebia, rom kri-<br />
57
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
saxelmwifo investiciebi 2006-2010 w.w.<br />
diagrama 6<br />
1000<br />
900<br />
800<br />
700<br />
600<br />
500<br />
400<br />
300<br />
200<br />
100<br />
0<br />
2006 2007 2008 2009 gegma 2010 gegma<br />
saxelmwifo investiciebi mln. lari<br />
zisis periodSi saxelmwifo Carevebis forsireba moxda<br />
TiTqmis mTels msoflioSi, magram saqarTvelos<br />
specifikur, centralizebul vertikalze agebul<br />
politikur sistemasTan mimarTebaSi, aseTi veqtori<br />
ekonomikis `socializmizaciis~ saSiSroebazec gvafiqrebs.<br />
magaliTad, amazeve kamaTobdnen aSS-s kongresSi<br />
`polsenis antikrizisuli gegmis~ ganxilvisas<br />
da evroparlamentarebi evrokavSiris analogiuri<br />
programebis SemuSavebisas.<br />
4. investirebis sagareo wyaroebi<br />
ucxouri kapitalis mozidva damaxasiaTebelia<br />
nebismieri ekonomikuri sistemisaTvis. XX saukunis<br />
bolos msoflio ekonomikaSi ucxouri investiciebis<br />
zrdam Zalzed maRali aqtivobiT iCina Tavi. 1980-<br />
1997 wlebSi marto pirdapiri investiciebis saSualo<br />
wliuri matebis tempi 13%-s Seadgenda, maSin, roca<br />
amave periodSi msoflio eqsporti da mTliani Sida<br />
produqti 7-7%-iT izrdeboda. 1998-2000 wlebSi pirdapiri<br />
investiciebis saSualo wliurma zrdam TiTqmis<br />
50% Seadgina da 2000 wlis ganmavlobaSi piks - 1,5<br />
trln. aSS dolars, miaRwia. Tumca, 2001 wlisaTvis<br />
es maCvenebeli TiTqmis ganaxevrda da 729,2 mlrd.<br />
aSS dolari Seadgina, rac, savaraudod, 90-ian wlebSi<br />
ruseTSi, aziisa da laTinuri amerikis qveynebSi<br />
ganviTarebul finansur krizisebs ukavSirdeba. amas-<br />
Tan, mTeli rigi qveynebis gamocdilebam daadastura,<br />
rom ucxouri kapitalis ama Tu im qveynis ekonomikuri<br />
zrdis samsaxurSi Cayeneba mxolod sainvesticio nakadebis<br />
swori marTvis safuZvelzea SesaZlebeli.<br />
rogorc cnobilia, ucxoeli investori kapitalur<br />
resursebs abandebs mxolod stabiluri ekonomikis<br />
mqone qveynebSi, romlebic, Tavis mxriv, adgilobrivi<br />
investoris ndobiTac xasiaTdebian. aqedan gamomdinare,<br />
SeiZleba danamdvilebiT iTqvas - rodesac<br />
saubaria saqarTveloSi ucxouri kapitalis mozidvaze,<br />
unda gvaxsovdes, rom misi Semosvla qveyanaSi<br />
moxdeba mxolod adgilobrivi kapitalis realurad<br />
amoqmedebis pirobebSi.<br />
gadavxedoT saqarTveloSi pirdapiri ucxouri<br />
investiciebis 2003-2009 wlebis struqturasa da dinamikas<br />
mTlianad da qveynebis mixedviT.<br />
bolo ori wlis ganmavlobaSi saxezea am parametris<br />
sagrZnobi, Tu ara sagangaSo kleba, Sesabamisad,<br />
22,4%-iT 2008 w. da 51,5%-iT 2009 wels. ra<br />
Tqma unda, am negatiuri tendenciebis axsna SeiZleba<br />
Cveni mTavrobisaTvis sabediswero Tu `mxsneli~<br />
(mZlavri ucxouri daxmarebebis saxiT) ori mizeziT<br />
- globaluri msoflio krizisiTa da omiT. magram,<br />
marTebulia, kiTxvis dasma: zrunavs ki jerovnad<br />
mTavroba saqarTvelos sainvesticio mimzidvelobis<br />
asamaRleblad Torem, rac Seexeba Cvens `saamayo~<br />
reitings biznesis keTebis TvalsazrisiT, Zalauneburad<br />
azrad modis aseTi Sedareba: Tuki saqarTvelos<br />
ekonomikas ganvixilavT, rogorc `sainvesticio<br />
sufras~, romlis swraf da advil gawyobas (`sainvesticio<br />
kerZebis~ saxiT) sTavazoben ucxoel (da adgilobriv)<br />
investors, rodesac gamaspinZlebis (anu<br />
`dividendebis miRebis~) dro dadgeba, SeiZleba realur<br />
investors magidasTan misasvleli arc adgili<br />
da aRarc survili aRar darCes. saubaria qarTuli<br />
biznesis supermonopolizebul `gasamTavroebul~<br />
(`gaxelisuflebul~) orientaciaze da, Sesabamisad,<br />
maRal riskianobaze.<br />
sayuradReboa, rom Tuki niderlandebs ar CavTvliT,<br />
saqarTvelos yvelaze ufro msxvil investor-partniorebs<br />
arabeTis gaerTianebuli emiratebi<br />
da TurqeTi warmoadgenen, Sesabamisad: 22,4%<br />
58
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
Tarebadi qveynisa.<br />
amave dros, ar unda dagvaviwydes, rom xSirad<br />
ucxouri investiciebis Sedegad ganviTarebad qveynebSi<br />
inergeba moZvelebuli sasicocxlo ciklis mqone saqonlis<br />
warmoeba, Semodis moZvelebuli teqnologiebi da<br />
a.S., rac, bunebrivia, investiciebis mimRebi qveynis gr-<br />
Zelvadian ekonomikur interess ar unda warmoadgendes.<br />
ra Tqma unda, zemoT aRniSnuli ar unda iqnas gagebuli<br />
calsaxad. sainvesticio procesebs da maT Soris<br />
cxrili 4<br />
saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri investiciebi qveynebis mixedviT<br />
(1000 aSS dolari)<br />
qveynebi<br />
2003 2004 2005<br />
weli<br />
2006 2007 2008 2009*<br />
sul<br />
340 499 449 1 190 2 014 1 563 759<br />
070 107 785 375 842 963 078,6<br />
maT Soris:<br />
29 69 66<br />
azerbaijani<br />
77 804,5 41 368,1 23 943 24 596,0<br />
697,5 099,4 920,2<br />
18 23 14<br />
avstria<br />
10 749,3 11 384,4 51 463 14 451,3<br />
108,4 157,2 732,2<br />
virjiniis k-bi<br />
187<br />
6 225,5 6 893,6 4 900,2 58 586,2<br />
156 847 5 691,8<br />
(brit.)<br />
815,5<br />
227<br />
CexeTi 249,8 276,6 1 279,6 15 032,2<br />
34 858 15 057,3<br />
926,4<br />
158<br />
dania - - 319,0 42 477,8<br />
256 139,8<br />
126,2<br />
16 22 14<br />
safrangeTi<br />
17 221,7 43 726,0 8 180 11 944,8<br />
709,5 854,3 383,3<br />
germania 4 144,9 5 140,5 5 031,8 20 380,8 56 987,8 40 591 3 658,0<br />
indoeTi - - 29,0 54,9 61,9 26 998 20 283,9<br />
italia<br />
15<br />
895,7<br />
32<br />
453,0<br />
22<br />
833,5<br />
47 219,1 15 228,1 6 048 1 172,5<br />
luqsemburgi 249,8 276,6 553,1 261,1 9 245,7 5 731 6 206,3<br />
299<br />
105<br />
niderlandebi - - 492,0 18 530,2<br />
135 870<br />
277,2<br />
679,7<br />
11 37 23<br />
norvegia<br />
77 894,8 34 200,1 2 693 1 877,3<br />
262,2 496,7 620,9<br />
panama - - - 3 391,6 6 177,7 -2 470 73 414,1<br />
42 43 38<br />
ruseTi<br />
34 210,0 88 996,5 26 212 2 049,5<br />
659,4 796,1 737,6<br />
arabeTis gaerT.<br />
130<br />
169<br />
291,1 - 280,5 422,6<br />
306 576<br />
emiratebi<br />
858,7<br />
784,0<br />
17 33 21 129<br />
TurqeTi<br />
93 871,1 164 526 89 506,3<br />
275,1 927,2 812,5 727,8<br />
gaerTianebuli<br />
37 87 132 186 145<br />
148 908 63 549,2<br />
samefo<br />
629,7 831,2 925,8 824,1 474,8<br />
saerTaSoriso<br />
- - - 8 741,7 14 293,9 23 651 30 141,1<br />
organizaciebi<br />
139 135 100 440 449 403 119<br />
danarCeni qveynebi<br />
671,4 904,1 933,7 844,2 821,4 081,9 875,7<br />
da 11,8%. anu bolo 2 wlis manZilze mniSvnelovnad<br />
Senelda dabandebis procesi msoflios ganviTarebuli<br />
qveynebis mxridan. es ki, garkveulwilad, saqarTveloSi<br />
Semosuli sainvesticio resursebis<br />
warmomavlobis xasiaTsa da teqnologiur donezec<br />
metyvelebs.<br />
amiT Cven imis Tqma gvinda, rom ganviTarebadi samyaros<br />
qveynebisaTvis pirdapiri ucxouri investiciebis<br />
ganxorcielebas gardamtexi cvlilebebis Setana<br />
SeuZlia im ufskrulis amosavsebad, romelic ganviTarebad<br />
da ganviTarebul samyaros Soris arsebobs.<br />
aqedan gamomdinare, rodesac saubaria, erTis<br />
mxriv, qveynis, sadac es investicia ideba, da, meores<br />
mxriv, investoris mier investiciebis ganxorcielebiT<br />
miRebul ormag sargebelze, unda gvaxsovdes, rom<br />
investoris sargebeli gacilebiT didia, vidre ganvi-<br />
pirdapir ucxour investiciebs udidesi mniSvneloba<br />
aqvs qveynis ekonomikuri winsvlisaTvis. zemoTqmulidan<br />
gamomdinare, saWiroa gaviTvaliswinoT ganviTarebadi<br />
samyaros mravalferovani speqtri da amis safuZvelze<br />
SemuSavdes is sainvesticio strategia, romelic konkurentul<br />
garemoSi saWiro investiciebis sasurveli pirobebiT<br />
mozidvis SesaZleblobebs Segviqmnis.<br />
marTlac, ganviTarebad qveynebSi, ucxouri kapitalis<br />
Semodinebaze mkacri SezRudvebis arsebobis<br />
59
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
miuxedavad, sainvesticio politika sruliad Seicvala,<br />
kerZod, ekonomikuri ganviTarebisa da zrdis pro-<br />
• mosaxleobis Semosavlebisa da qveynis ekono-<br />
procesebSi;<br />
cesSi ucxouri investiciebis CarTvis mimarTulebiT, mikis organizaciuli struqtura;<br />
diagrama 7<br />
saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri investiciebi<br />
aTasi aSS dol.<br />
2500000 2,500,000<br />
2,000,000<br />
1,500,000<br />
1,000,000<br />
500,000<br />
0<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*<br />
rasac Tan mohyva am tipis investiciebis regulirebis<br />
reJimebis uprecedento liberalizacia. am procesis<br />
miRma ver darCa verc yofili sabWoTa kavSiris qveynebi<br />
da maT Soris saqarTveloc. qveyanam ucxour investiciebs<br />
farTod gauRo kari erovnuli ekonomikis<br />
im dargebSi monawileobis misaRebad, razedac manamde<br />
qveynis ekonomikuri usafrTxoebisTvis strategiuli<br />
mniSvneloba hqonda miniWebuli (energetika, portebi,<br />
komunikaciebi da a.S.).<br />
Tumca, saerTo liberalizacia ucxouri investiciebis<br />
regulirebis saqmeSi ukve arasakmarisia, ganvi-<br />
Tarebadi qveynebis sainvesticio sastarto pirobebis<br />
identurobis gamo. amitom, ucxouri investiciebis<br />
mozidvis mizniT, saxelmwifo politikis interesebSi<br />
sul ufro mwvaved dgeba axali midgomebis SemuSavebis<br />
sakiTxi, rac pirdapiri ucxouri investiciebis<br />
bazarze am qveyanas konkurentuls gaxdis.<br />
am konkretul bazarze, qveyanaSi ucxouri investiciebis<br />
mozidvis saqmeSi gansakuTrebuli roli<br />
eniWeba sainvesticio garemos Sefasebas, kerZod, Zalzed<br />
mniSvnelovania qveynis sakredito reitingisa da<br />
saxelmwifo valis moculobis gansazRvra. sareitingo<br />
kompaniebi sxvadasxva qveynebis mTavrobebs sakredito<br />
reitings mianiWeben specialurad SemuSavebuli<br />
skalis mixedviT.<br />
sareitingo kompaniebis mier reitingis dadgenisas,<br />
ZiriTadad, gaanalizdeba Semdegi ekonomikuri<br />
da politikuri faqtorebi:<br />
• politikuri institutebis stabiluroba da<br />
mosaxleobis farTo masebis monawileoba politikur<br />
• sagadasaxado-sabiujeto politika da misi<br />
elastikurobis xarisxi;<br />
• fulad-sakredito politika da inflaciuri<br />
wnexis ganmsazRvreli faqtorebi;<br />
• saxelmwifo da kerZo seqtoris davalianebis<br />
(valis) parametrebi da misi momsaxurebis istoria.<br />
sainvesticio garemos gaumjobesebiT, eqsportis<br />
stimulirebis meSveobiT, qveynis ekonomikis stabiluri<br />
ganviTarebis uzrunvelyofa, mizanSewonilia,<br />
ramdenadac:<br />
• importis Canacvleba ucxouri valutis ekonomiis<br />
saSualebas iZleva, xolo eqsportis Canacvleba<br />
mas gamoimuSavebs;<br />
• nebismieri saqonlis Sida bazari msoflio bazarze<br />
mcirea, rac iZleva warmoebis masStabebis did<br />
ekonomias, codnis ganaxlebis SesaZleblobas da qmnis<br />
jansaRi konkurenciis garemos;<br />
• eqsportis Canacvleba moizidavs ufro met investicias,<br />
importis proteqcionistul Canacvlebas-<br />
Tan SedarebiT;<br />
• ufro efeqturad gamoiyeneba Sida resursebi<br />
(aRar arsebobs Warbi resursebis udieri moxmarebis<br />
stimulebi);<br />
• msubuqdeba sagareo valis uReli, umjobesdeba<br />
misi momsaxurebis maCveneblebi da izrdeba sagareo<br />
sesxebis SesaZleblobani.<br />
importis Canacvleba, garda zemoT aRniSnuli<br />
garemoebisa, qveyanaSi gamoiwvevs naklebad mimzidveli<br />
an naklebad konkurentuli dargebis ganviTarebas.<br />
marTalia, proteqcionizms SeuZlia am dargebs misces<br />
60
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
Sida bazari, magram Sida mwarmoebeli ver SeZlebs upiratesobis<br />
mopovebas saerTaSoriso bazrebze, amasTanave<br />
es dargebi Zalian mgrZnobiare iqnebian ekonomikuri<br />
ciklebisa da savaluto ryevebis mimarT.<br />
erovnul ekonomikaSi ucxouri kapitalis monawileoba<br />
damokidebulia qveynis ekonomikis mimzidvelobaze,<br />
rac ganapirobebs ucxoeli investoris mier<br />
kapitaldabandebas sxvadasxva mimarTulebiT - erovnul,<br />
regionul, saerTaSoriso proeqtebSi.<br />
ucxouri investiciebi, ZiriTadad, SeiZleba<br />
daiyos pirdapir da portfelur investiciebad. pirdapiri<br />
ucxouri investiciebi Semosilni arian garkveuli<br />
stabilurobis elferiT, vinaidan isini xels<br />
uwyoben sainvesticio procesebis aqtivobas, marTvisa<br />
da marketinguli srulyofili meTodebis danergvas,<br />
socialur-ekonomikuri stabilurobis zrdas, saeqsporto<br />
mrewvelobis ganviTarebas, Tanamedrove teqnologiebis<br />
mozidvas, axali samuSao adgilebis Seqmnasa<br />
da sxv., amis Tqma naklebad SeiZleba portfelur<br />
investiciebze. Tu pirdapiri ucxouri investiciebis<br />
SemTxvevaSi kapitalis gatana myisierad SeuZlebelia,<br />
portfeluri investiciebis dros kapitalis moZraobam<br />
SeiZleba didi uwesrigobebi gamoiwvios msoflio<br />
ekonomikaSi, vinaidan mogebis maRali ganakveTis Ziebis<br />
procesSi maT SeuZliaT swrafad gadainacvlon<br />
erTi qveynidan meoreSi da amrigad sakmaod mZime finansur<br />
mdgomareobaSi aRmoCndes investiciebis qveynebSi,<br />
saidanac es gaedineba.<br />
miuxedavad pirdapiri ucxouri investiciebis<br />
garkveuli mimzidvelobisa, maTi ekonomikuri mniSvneloba<br />
SeiZleba sxvadasxvagvarad Sefasdes. erTis<br />
mxriv, pirdapiri ucxouri investiciebis qveyanaSi Semosvla<br />
xels uwyobs Sida resursebis deficitis Semcirebas,<br />
axali teqnologiebisa da biznesis warmoebis<br />
axali standartebis danergvas, xolo meores mxriv,<br />
ucxoeli investorebi, romelTa rolSic xSirad gvevlineba<br />
transnacionaluri kompaniebi, aqtiurad erevian<br />
qveynis sakanonmdeblo procesebSi, ignorirebas<br />
uweven qveynis ekologiur Tu SromiT kanonmdeblobas<br />
da saWiroebis SemTxvevaSi arc korufciul garigebebze<br />
amboben uars adgilobriv CinovnikebTan.<br />
pirdapir ucxour investiciebTan dakavSirebuli<br />
kidev erTi safrTxe aris is, rom maT axasiaTebT adgilobrivi<br />
mrewvelobis „gamodevnis efeqti~, romelic<br />
ori formiT iCens Tavs: pirveli asaxavs mdgomareobas<br />
sasaqonlo bazarze, rodesac transnacionaluri kompaniebis<br />
filialebi iyeneben sakuTar konkurentul<br />
upiratesobebs da aviwroeben adgilobrivi kompaniebis<br />
ganviTarebas da meore, rodesac safinanso an sxva<br />
resursebis bazrebze transnacionaluri kompaniebis<br />
filialebi cdiloben Seisruton am resursebis Ziri-<br />
Tadi nawili da adgilobriv kompaniebs SeuzRudon<br />
maTi gamoyenebis SesaZlebloba.<br />
ucxouri kapitalis Semodinebis stimulirebis<br />
uzrunvelyofisaTvis udidesi mniSvneloba eniWeba<br />
Semdeg nabijebs: pirveli, qveynis, misi calkeuli regionebisa<br />
da ekonomikis sxvadasxva dargebis sainvesticio<br />
SesaZleblobis sainformacio uzrunvelyofa;<br />
meore, proeqtebis dafinansebis, miwebis gamoyofis<br />
da sxva mosaxerxebeli sqemis Camoyalibebis SesaZlebloba;<br />
mesame, proteqcionistuli tarifebi im saqonelze,<br />
romelsac awarmoebs ucxoeli investori;<br />
meoTxe, sainvesticio proeqtisaTvis saWiro ZiriTadi<br />
saSualebebis importis gadasaxadisgan ganTavisufleba;<br />
mexuTe, „savaluto koridoris~ SemoReba, rac<br />
garkveul CarCoebSi moaqcevs erovnuli valutis gacvliT<br />
kurss; meeqvse, sagadasaxado SeRavaTebi; meSvide,<br />
sakanonmdeblo garantiebi.<br />
zeviT aRniSnuli ucxouri kapitalis Semodinebis<br />
stimulirebis meTodebis arsi imaSi mdgomareobs, rom<br />
am investiciebiT gamowveuli saerTo Semosavali investoris<br />
Semosavalze didia. Tu ucxouri investiciebi<br />
zrdian erovnuli ekonomikis mwarmoeblurobas, maSin<br />
nameti produqcia nawildeba Semdeg subieqtebze:<br />
1. investorze, romelic iRebs Tavis wil Semosavals<br />
dividendebis, mogebis anaricxebis, lizingis an<br />
sxva saxiT;<br />
2. daqiravebul personalze (samuSao Zala), romelic<br />
iRebs sakuTari Sromis safasurs. rogorc saqarTvelos<br />
magaliTze Cans, ucxouri kapitaliT Seqmnil<br />
sawarmoebs gacilebiT naklebi davalianeba gaaCniaT<br />
aunazRaurebeli xelfasebis saxiT;<br />
3. sasaqonlo bazris gajereba, rogorc wesi, iwvevs<br />
fasebis Semcirebas. aqedan gamomdinare, mogebas iRebs<br />
yvela momxmarebeli, am qveynis rezidentebi;<br />
4. warmoebis gafarToeba, daqiravebul personalze<br />
xelfasebis gacema sagadasaxado Semosavlebis<br />
zrdis safuZvelze iwvevs saxelmwifo xazinis Sevsebas.<br />
metad mniSvnelovania imis aRniSvnac, rom arsebobs<br />
investiciebis stimulirebis meore mxarec. ker-<br />
Zod, qveyanaSi, an mis regionSi stimulebis zrda, savaraudod,<br />
konkurentebis Sesabamis reaqcias gamoiwvevs<br />
da sxva qveynebic adekvatur wamaxalisebel nabijebs<br />
gadadgamen. metic, stimulebis zrdis dros regionma<br />
SeiZleba gadaaWarbos da Semosavlis is nawili daikargos,<br />
romelsac igi miiRebda kapitaldabandebebis<br />
igive donis SenarCunebis SemTxvevaSi. amitom, saWiroa<br />
gvaxsovdes, rom sainvesticio garantiebi marTalia<br />
aCerebs antistimulebis warmoSobas, magram ar zrdis<br />
sainvesticio nakads regionul ekonomikaSi.<br />
ucxouri kapitalis mozidva, ZiriTadad, damokidebulia<br />
mogebis miRebisa da qveynis farglebs gareT<br />
gatanis SesaZleblobaze. rac Seexeba sagadasaxado<br />
stimulebs, rogorc praqtika cxadyofs, ucxoeli<br />
investori ufro metad dainteresebulia mogebis mi-<br />
RebiT, vidre mogebaze sagadasaxado stimulebis mopovebiT.<br />
amis gamo, sagadasaxado SeRavaTebi ar warmoadgens<br />
investiciis mozidvis umTavres stimuls, isini<br />
ufro aucilebeli pirobaa aseTi stimulebis warmoqmnisaTvis.<br />
sainvesticio pirobebis gauaresebisa da<br />
eqspropriaciisagan dazRvevis garda, ucxouri kapitalis<br />
eqsportiori, iTxovs garantias Sida saxelmwifoebrivi<br />
riskebisgan dasacavad. investiciis mimReb<br />
qveyanas SeuZlia sawyis etapze investors dauTmos<br />
proeqtis ganxorcielebis asprocentiani ufleba,<br />
Tumca momavlisaTvis moiTxovos proeqtis ganviTarebaSi<br />
qveynis Sida kapitalisa da erovnuli resursebis<br />
TandaTanobiT CarTva.<br />
61
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
aRsaniSnavia isic, rom sagadasaxado stimulebis<br />
siWarbem SeiZleba uaryofiTi Sedegebi gamoiwvios.<br />
magaliTad, ucxo qveynis firmas, romelic axorcielebda<br />
sainvesticio proeqts braziliaSi, amazonis<br />
regionSi kanonmdeblobiT hqonda ufleba am proeqt-<br />
Si reinvestirebis saxiT Caedo saxelmwifo xazinaSi,<br />
gadasaxadebis saxiT, Sesatani Tanxis naxevari. firmam<br />
isargebla am viTarebiT da Semosavals iRebda im Tanxidan,<br />
rac sxva viTarebaSi qveynis sakuTreba iqneboda.<br />
ra Tqma unda, saxelmwifosTvis ufro xelsayreli<br />
iqneboda, rom firmas wili erToblivi Semosavlidan<br />
mieRo, Tundac, mTlianad gaeuqmebinaT mis saqmianobaze<br />
dawesebuli gadasaxadebi.<br />
saerTaSoriso investiciebis mozidvas, SeiZleba,<br />
seriozuli winaaRmdegoba Seuqmnas savaluto SezRudvebma<br />
da kapitalis formirebaze dawesebulma<br />
saxelmwifo kontrolma, ris gamoc ararezidentebs<br />
xeli ar miuwvdebaT adgilobriv safinanso bazrebze,<br />
mcirdeba kapitalisa da dividendebis repatriaciis<br />
SesaZlebloba, izRudeba adgilobrivi firmis sawesdebo<br />
kapitali, raSic, SesaZlebelia, monawileobdes<br />
ucxoeli investori. Tumca, aseTi SezRudvebis ar<br />
arseboba asustebs kontrols ucxouri kapitalis<br />
moZraobaze. kompromisi am sakiTxSi uSualod garigebebis<br />
dros unda moiZebnos, rac orive mxarisTvis<br />
xelsayreli iqneba.<br />
aRniSnul sakiTxebTan dakavSirebiT kompromisis<br />
ar arsebobaze metyvelebs saqarTvelos ekonomikaSi<br />
dabandebuli ucxouri kapitalis moculoba.<br />
marTlac, saqarTvelos ekonomikaSi sainvesticio dabandebebisTvis<br />
damaxasiaTebeli maRali riskis gamo,<br />
ar SeiZleba didi imedi gvqondes saerTaSoriso kapitalis<br />
mozRvavebasTan dakavSirebiT. marTalia, am<br />
bolo dros qveyanaSi ganxorcielebuli reformebi<br />
arsebuli naklovanebebis aRmosafxvreladaa mimar-<br />
Tuli, magram qveynis politikuri situaciis SesaZlo<br />
arastabiluroba (magaliTad, teritoriuli mTlianobis<br />
aRdgenis procesebis dawyeba) kvlav erT-erTi<br />
umTavresi winaRobaa saerTaSoriso kapitaldabandebebis<br />
ganxorcielebis gzaze. garda amisa, rogorc<br />
uaxloesi warsulis analizi cxadyofs, saerTaSoriso<br />
daxmarebebi qveyanaSi araracionalurad nawildeboda<br />
an ubralod itacebdnen piradi gamdidrebis mizniT.<br />
aRniSnuli mdgomareobis gamosworebis erT-erTi saimedo<br />
gza aris saxelmwifoebrivi mowyobis problemis<br />
dauyovnebeli gadaWra da pirdapiri ucxouri investiciebis<br />
mozidva, rac Tavad warmoadgens realurad<br />
momuSave finansur dabandebebs qveynis ekonomikaSi.<br />
winaaRmdeg SemTxvevaSi, ucxouri investiciebis mozidva,<br />
sasurveli raodenobiTa da grZelvadiani moculobiT,<br />
ganuxorcielebel realobad darCeba.<br />
ganviTarebuli qveynebis gamocdilebidan gamomdinare,<br />
SeiZleba iTqvas, rom ekonomikuri maCveneblebi<br />
ucxouri investiciebis mozidvis ganmsazRvreli<br />
faqtori araa, radganac gadamwyveti mniSvneloba<br />
qveynis politikur stabilurobas eniWeba. sainvesticio<br />
nakadis sidideze aseve mniSvnelovan gavlenas<br />
axdens qveynis mzadyofna, gayidos arsebuli aqtivebi.<br />
Tumca, aseTi strategiis arCevis Sedegad (rasac<br />
adgili aqvs Cvens ekonomikur realobaSi), SesaZlebelia,<br />
qveyana sarezervo sainvesticio obieqtebis gareSe<br />
darCes, Sedegad, investorebis mosazidad axali,<br />
gacilebiT ufro rTuli proeqtebis ganxorcielebis<br />
saWiroeba Seiqmneba (anu Seiqnas situacia, rodesac<br />
gasayidi aRaraferi darCeba „sindisis garda~).<br />
gamomdinare zemoTqmulidan, ucxouri investiciebis<br />
mosazidad didi mniSvneloba eniWeba: pirveli,<br />
erovnul ekonomikaSi arsebul dagrovebis donesa da<br />
erovnuli investoris aqtivobas; meore, ucxouri investiciebis<br />
konkurentul bazarze frTxili da amasTanave<br />
novatoruli midgomebis gamoyenebas; mesame, iseT ekonomikur<br />
garemos, sadac mesakuTres (misi moqalaqeobis<br />
miuxedavad) gaaCnia kapitalis dacvisa da zrdis garantiebi.<br />
investiciebis mozidvis Sedegad, ucxouri investiciebis<br />
regulirebis mxriv ki, aucilebelia, SemuSavdes<br />
ucxoeli investoris da qveynis interesebisaTvis<br />
Tanabrad misaRebi zomieri midgomebi.<br />
sainvesticio garemo. saqarTveloSi investiciebis<br />
safinanso-sakredito regulireba ucilobel<br />
kavSirSia qveynis sainvesticio garemos, misi dadebiTi<br />
da uaryofiTi mxareebis SefasebasTan, vinaidan<br />
sainvesticio xasiaTis finansuri gadawyvetilebebi<br />
pirdapiraa damokidebuli mTeli rigi politikuri,<br />
socialur-ekonomikuri da kulturuli faqtorebis<br />
mowesrigebasTan.<br />
saxelmwifo sainvesticio politikis erT-erTi<br />
umniSvnelovanesi sakiTxia xelsayreli sainvesticio<br />
garemos formireba. cneba „sainvesticio garemo“ moicavs<br />
yvela im faqtors, romelsac iTvaliswinebs investori<br />
kapitaldabandebebis ganxorcielebamde da<br />
romelic, saboloo jamSi, aisaxeba iseT kompleqsur<br />
maCvenebelze, rogoricaa sainvesticio riski.<br />
xelsayreli sainvesticio garemos Sesaqmnelad<br />
metad mniSvnelovania ormxrivi sainvesticio SeTanxmebis<br />
ricxvis gazrda. didi mniSvneloba aqvs ormagi dabegvris<br />
Tavidan asacilebel xelSekrulebebs, vinaidan<br />
ucxouri investiciebiT Seqmnili sawarmo, erTi mxriv,<br />
ukavSirdeba im qveynis sagadasaxado kanonmdeblobas,<br />
sadac ganxorcielda investicia, xolo meore mxriv - im<br />
qveynisas, romlis rezidenticaa investori. qveynebs<br />
Soris Sesabamisi xelSekrulebis ar arsebobis SemTxvevaSi,<br />
aRniSnuli garemoeba iwvevs ormag dabegvras, rac<br />
metad uaryofiTad aisaxeba kapitalis moZraobaze da,<br />
Sesabamisad, investiciebis ganxorcielebaze.<br />
investiciebis ganxorcielebisas yvelaze didi<br />
Semaferxebeli problema, korufciasTan erTad, aris<br />
biurokratia, rac seriozul bariers uqmnis yovel<br />
investors.<br />
saqarTvelos sainvesticio garemos naklovanebas<br />
warmoadgens aseve e.w. damatebiTi xarjebis ma-<br />
Rali done, mxedvelobaSi gvaqvs: kavSirgabmulobis,<br />
transportis, eleqtroenergiis SeferxebiT miwodeba<br />
da aqedan gamomdinare, mewarmeebis damatebiTi xarjebis<br />
zrda mdgomareobis gamosasworeblad.<br />
ucxoeli mewarmeebi erTxmad acxadeben, rom<br />
62
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
yvelaze met problemebs isini sagadasaxado organoebTan<br />
urTierTobisas awydebian. aranakleb mniSvnelovani<br />
dabrkolebaa qveynis arasrulyofili sabanko<br />
sistemac. igulisxmeba, sesxebze maRali saprocento<br />
ganakveTebi da bankebis mier, ZiriTadad, moklevadiani<br />
kreditebis gacema.<br />
sainvesticio garemoze uaryofiTad moqmed faqtorebs<br />
Soris erT-erTi yvelaze mniSvnelovania<br />
qveyanaSi arsebuli socialur-politikuri mdgomareoba<br />
(korufcia, kriminaluri mdgomareoba da sxva). saqarTveloSi<br />
qveynis teritoriuli mTlianoba darRveulia,<br />
rac kidev ufro arTulebs viTarebas. aqve<br />
aRvniSnavT, rom arsebuli siZneleebis gamo mravali<br />
sainvesticio kompania ikavebs Tavs saqarTveloSi investiciebis<br />
dabandebaze.<br />
2005 wlisaTvis saqarTvelos sainvesticio reitingis<br />
analitikuri Sefaseba mocemuli aqvs sareitingo<br />
saagento Standard&Poor’s, romelic Tavis angariSebSi<br />
qveynebis sainvesticio garemos Sefasebisas<br />
did mniSvnelobas aniWebs sakredito reitingisa da<br />
saxelmwifo valis moculobas.<br />
reitingis mixedviT saqarTvelos mieniWa B+ pozitiuri<br />
sakredito reitingi. sakredito reitingis<br />
miniWebis pozitiuri faqtorebidan gamoiyofa saqar-<br />
Tvelos mTavrobis awon-dawonili finansuri politika<br />
da sabazro ekonomikis struqturuli cvlilebebis<br />
Catareba, saxelmwifo valis zomieri da klebadi done,<br />
dadebiTi ekonomikuri perspeqtiva, rac ganpirobebulia<br />
myari sabazro orientaciiT. uaryofiT faqtorebs<br />
Soris Standard&Poor’s miuTiTebs ekonomikuri<br />
zrdis Semcirebul bazas da dabal Semosavals erT<br />
sul mosaxleze, biznes garemoSi jer kidev arsebul<br />
problemebs, sagareo likvidurobis sust maCveneblebs,<br />
Camouyalibebel politikur, samarTlebriv da<br />
ekonomikur institutebs, regionul konfliqtebTan<br />
dakavSirebul politikur gaurkvevlobas.<br />
baqo-jeihanis proeqtis dasrulebis Semdeg, saqarTveloSi<br />
Semosuli ucxouri investiciebis mobilizeba,<br />
ZiriTadad, ganpirobebuli unda yofiliyo<br />
qveyanaSi mimdinare privatizaciis procesiT. unda<br />
iTqvas, rom privatizaciis procesSi CarTuli investoris<br />
motivacia, umTavresad, damokidebulia: pirveli,<br />
igi kapitals likvidur qonebaSi abandebs,<br />
riTac amcirebs kapitaldabandebis risks da meore,<br />
yidulobs qonebas nominalTan SedarebiT dabali Rirebulebis<br />
fasad. ase, rom warumatebeli biznesis<br />
SemTxvevaSi, investori SeZlebs minimaluri danakargebiT<br />
am qonebis gayidvas da Cadebuli Tanxebis ukan<br />
dabrunebas. Znelia gamovyoT sxva motivacia, ramac<br />
SeiZleba ucxoeli investori moizidos, vinaidan saqarTvelo<br />
ver gaakvirvebs veravis verc ganaTlebis<br />
doniT da muSa-xelis kvalifikaciiT, verc ganviTarebuli<br />
infrastruqturiT, verc socialuri uzrunvelyofis<br />
moqnili sistemiTa Tu sxva saxis pirobebiT.<br />
aqedan gamomdinare, umTavresia swored privatizaciis<br />
Semdeg mosalodneli sainvesticio aqtivoba,<br />
Tu ramdenad dainteresdeba ucxoeli investori<br />
privatizebis Semdeg warmoebis gafarToebiT, es<br />
mTlianad damokidebuli iqneba qveynis SigniT arsebul<br />
politikur-ekonomikur stabilurobaze, sakomunikacio<br />
infrastruqturebis ganviTarebasa da ganaTlebis<br />
doneze.<br />
saqarTvelos ekonomikis zogadi ekonomikuri<br />
maCveneblebis mixedviT, ekonomikur krizisamde SeimCneoda<br />
mSp-s zrdis tendencia. miuxedavad amisa, jer<br />
kidev dabalia mSp-s mimarT sabiujeto Semosavlebis<br />
xvedriTi wili. Sesabamisad, dabalia erovnuli Semosavlis<br />
ganawilebis procesSi biujetis monawileobis<br />
done. sagareo vaWrobas saqonelbrunvis udidesi<br />
uaryofiTi saldoc axasiaTebs. sagareo vaWrobidan<br />
Semosavlebis dakargva da qveyanaSi damatebiTi finansuri<br />
saSualebebis mozidvis aucilebloba, garkveulwilad,<br />
ukavSirdeba krizisul wlebSi dawyebul kapitalis<br />
gaqcevis process, rac saqarTveloSi dResac<br />
grZeldeba da zrdis tendenciiT xasiaTdeba. adgilobrivi<br />
kapitalis gatanis mzardi tendencia erT-erTi<br />
umniSvnelovanesi xelisSemSleli faqtoria, ucxouri<br />
kapitalis mozidvis TvalsazrisiT.<br />
aRniSnulidan gamomdinare, vfiqrobT, arsebuli<br />
mdgomareobis gamosworebis TvalsazrisiT, aucilebelia,<br />
Seiqmnas kapitalis gatanis saxelmwifo regulirebis<br />
sistema, rac, garkveulwilad, kapitalis<br />
gatanaze konkretuli SezRudvebis dawesebas da adgilobrivi<br />
investorebisTvis saTanado pirobebis Seqmnas<br />
gulisxmobs. mxedvelobaSi gvaqvs, erTis mxriv,<br />
samamulo investorebis informaciuli da teqnikuri<br />
uzrunvelyofa, kerZo investiciebis dafinanseba,<br />
investiciebis dazRveva da, meores mxriv, garkveuli<br />
saxis investiciebis akrZalva, sazRvargareT ganxorcielebuli<br />
investiciebis licenzireba da Sesabamisi<br />
winapirobebis SemuSavebis safuZvelze kapitalis gatanaze<br />
dafinansebis SezRudva. sabolood, SeiZleba<br />
iTqvas, rom kapitalis gadinebis masStabebis Semcireba<br />
damokidebulia gonivruli ekonomikuri kursis<br />
gatarebaze.<br />
kapitalis eqsporti, romelic ar aris orientirebuli<br />
erovnuli meurneobis SesaZleblobebis gafarToeba-stimulirebaze,<br />
mosaxleobis dasaqmebaze<br />
da Semosavlebis zrdaze, bunebrivia, sagareo wyaroebidan<br />
saxsrebis mozidvis aucileblobas iwvevs.<br />
finansuri resursebiT kvlavwarmoebis procesis<br />
uzrunvelyofis Seferxebaze sagareo valis zrdiT<br />
gamowveuli uaryofiTi gavlenis Sesafaseblad arsebobs<br />
ramdenime kriteriumi. erT-erTi kriteriumia<br />
sagareo valis Tanafardoba da qveynis mosaxleobis<br />
odenobis, aseve biujetis saerTo SemosavlebTan an<br />
qveynis Sida produqtTan. magram yvelaze srulyofili<br />
maCvenebeli mainc sagareo valebis saeqsporto<br />
SemosavlebTan Tanafardobaa, Tundac imitom, rom<br />
Tu, magaliTad, romelime qveynis ekonomika dabali<br />
efeqturobiT funqcionirebs, mas, erT sul mosaxleze<br />
gaangariSebiT, gacilebiT naklebi valic rom hqondes,<br />
vidre meore qveyanas, romlis ekonomika swrafad<br />
viTardeba da saeqsportodac sakmarisi raodenobis<br />
saqoneli gaaqvs, ukanaskneli ufro advilad gadaixdis<br />
vals. qveynis sagareo valis saSiSroebis Sesafaseblad,<br />
miCneulia sagareo valis an masze daricxuli<br />
procentis Sefardeba (an orivesi erTad) eqsportis<br />
63
# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />
moculobasTan. saSiSroebis zRvarad miCneulia saprocento<br />
ganakveTebis Sefardeba eqsportTan, rac<br />
26-30 procents ar unda aRematebodes. saxarbielo<br />
mdgomareobiT aqac ver davikvexniT.<br />
5. daskvnebi da rekomendaciebi<br />
Cveni azriT, saqarTvelos mTavrobam unda moaxdinos<br />
saxelmwifo sainvesticio politikis seriozuli<br />
koreqtireba Semdegis gaTvaliswinebiT:<br />
1. Camoyalibdes pirobebi da meqanizmi sawarmoebis<br />
aqtivebis sabazro SefasebisTvis, rac am aqtivebis<br />
ufro racionalurad gamoyenebis saSualebas<br />
miscems;<br />
2. Seicvalos saamortizacio politika, misi<br />
liberalizaciis mimarTulebiT, reformirebuli sawarmoebisaTvis<br />
Tavisuflebis xarisxis gazrdiT;<br />
3. sainvesticio procesis TanamimdevrobiTi decentralizacia<br />
da sawarmoebis dagrovebis sakuTari<br />
Sida wyaroebis rolis gaZliereba, maTi sainvesticio<br />
proeqtebis dasafinanseblad;<br />
4. kompaniebis saxelmwifo mxardaWera centralizebuli<br />
investiciebis xarjze;<br />
5. SezRuduli raodenobis centralizebuli kapitaluri<br />
dabandebebis ganTavseba da sainvesticio<br />
proeqtebis saxelmwifo dafinanseba mkacrad miznobrivi<br />
programebisa da konkursis safuZvelze;<br />
6. sainvesticio proeqtebis erToblivi saxelmwifo-komerciuli<br />
dafinansebis praqtikis mniSvnelovani<br />
gafarToeba.<br />
64
# <strong>116</strong><br />
<strong>biuleteni</strong><br />
gamoyenebuli literatura:<br />
1. Keynes John M. The General Theory of Employment, Interest, and Money. London, Palgrave Macmillan. 1936.<br />
2. Campbell, C.D., R.G.Campball and E.G.Dolan. Money, Banking, and Monetary Policy, The Dry-den Press, 1988.<br />
3. Friedman D. , Money & Banking, American Bankers Association, 1989.<br />
4. Miller, R.L. and D.VanHoose, Money, Banking & Financial Markets, Cincinnati, 2001.<br />
5. R.A.Brealey, S.C.Mayers. Principles of Corporate Finance. New York: McGrow Hill, 1988.<br />
6.Warren E. Buffett. The Essays of Warren Buffett: Lessons for Corporate America. The Cunningham Group. 2001.<br />
7. ZnelaZe g. finansuri nakadebis modelirebis meqanizmi saqarTveloSi, Jurnali „banki“, #16, 2003;<br />
8. ZnelaZe g. makroekonomikuri maCveneblebis gavlenis analizi mosaxleobis cxovrebis doneze –<br />
socialuri politikis warmarTvis safuZveli, sskgc-s <strong>biuleteni</strong> #102, 2007 weli.<br />
9. ZnelaZe g. finansuri usafrTxoeba – qveynis socialur-ekonomikuri stabilurobis aucilebeli<br />
piroba, sskgc-s <strong>biuleteni</strong> #107, 2008 weli.<br />
10. z. garayaniZe. S. murRulia. sainvesticio usafrTxoebis zogierTi problema saqarTveloSi. sskgc-s<br />
<strong>biuleteni</strong> #107, 2008 weli.<br />
11. ZnelaZe g. globaluri krizisis socialur-ekonomikuri Sedegebi saqarTveloSi da maTi<br />
kompensaciis gzebi. sskgc-s <strong>biuleteni</strong> #114, 2009 weli.<br />
65