20.01.2015 Views

biuleteni # 116 - csrdg

biuleteni # 116 - csrdg

biuleteni # 116 - csrdg

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

tbjowftujdjp!tfrupsjt!bobmj{j!eb!flpopnjlvsj!{sejt!<br />

qfstqfrujwfcj!tbrbsUwfmpTj<br />

gia ZnelaZe<br />

2010 wlis 27-31 ianvars davosSi (Sveicaria)<br />

gaimarTa saiubileo, rigiT me-40 msoflio ekonomikuri<br />

forumi deviziT: `gavaumjobesoT situacia<br />

msoflioSi: axleburad moviazroT, gardavqmnaT,<br />

gadavakeToT~. forumis gaxsnaze nikola sarkozim<br />

ganacxada: `globalizaciam Seqmna iseTi samyaro, sadac<br />

yvelaferi finansistebis xelSi aRmoCnda. yvelaferi!<br />

da TiTqmis araferi - mSromel adamianebs.<br />

mewarmeebi aRmoCndnen spekulantebis tyveobaSi da<br />

maT Seqmnes sistema, sadac norma gaxda sxvisi fuliT<br />

sarisko TamaSebi... saxelmwifos Caurevlad saerTod<br />

yvelaferi daingreoda, iqneboda sruli kraxi. mas<br />

Semdeg, rac Cven vTqviT, rom `bazari yovelTvis mar-<br />

Talia~, globalizacia saerTod gamovida kontrolidan.<br />

sabazro ekonomikas alternativa ar gaaCnia,<br />

magram kapitalizmisa da sabazro ekonomikis gadar-<br />

Cena SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tuki Cven<br />

maT gardavqmniT~.<br />

safrangeTis prezidentis es sityvebi, romelic<br />

cnobilia Tavisi memarjvene SexedulebebiT,<br />

aSkara dadasturebaa imisa, rom adam smitis liberaluri<br />

doqtrina `bazris uxilavi xelis~ Sesaxeb,<br />

rac uzrunvelyofs ekonomikuri ganviTarebis dabalansebasa<br />

da stabilurobas, seriozuli eWvis qveS<br />

aRmoCnda. faqtiurad, dRis wesrigSi dadga sakiTxi<br />

saxelmwifos rolis, mniSvnelobisa da Carevis xarisxis<br />

Taobaze ekonomikuri procesebis regulirebasa<br />

da kontrolSi. dRes msoflio politikur da finansur<br />

elitaSi myarad Camoyalibda azri imis Sesaxeb,<br />

rom krizisi uaxloes momavalSi ar iqneba daZleuli<br />

da misi kupireba jerjerobiT xdeba mxolod kolosaluri<br />

finansuri ineqciebiT sabanko sistemaSi da<br />

mTeli rigi saxelmwifo programebis ganxorcielebiT,<br />

anu saxelmwifo saxsrebis monawileobiT ekonomikis<br />

sxvadasxva segmentebSi, rac, faqtiurad, niSnavs<br />

am segmentebis nawilobriv nacionalizacias!!!<br />

saubaria sabanko da sawarmoo biznes seqtorebze,<br />

sainvesticio meqanizmze.<br />

saqarTvelos mTavroba da `didi biznesic~ jerjerobiT<br />

ver acnobiereben axal realobas, rac gulisxmobs<br />

sakuTari sainvesticio politikis modernizaciasa<br />

da kapitalis bazarze Seqmnili situaciis<br />

realistur aRqmas. swored am problemebs ganvixilavT<br />

Cvens statiaSi da SevecdebiT davsaxoT ZiriTadi<br />

mimarTulebebi qveynis sainvesticio garemos analizisa<br />

da ganviTarebis, Sida da ucxouri investiciebis<br />

stimulirebisa da mozidvis sferoSi.<br />

msoflio ekonomikuri krizisi warmoudgenelia<br />

ar asaxuliyo saqarTvelos ekonomikur ganviTarebaze<br />

da, Sesabamisad, mosaxleobis cxovrebis doneze,<br />

rac, Tavis mxriv, iwvevs socialur daZabulobas sazogadoebaSi.<br />

Tuki amas davumatebT saxelmwifos Sida<br />

da gare politikur arastabilurobas, Zalze Znelia<br />

msjeloba qveynis sainvesticio garemosa da misi gaumjobesebis<br />

gzebze, magram aucilebelia am sferoSi<br />

garkveuli analizis Catareba da moZraobis savaraudo<br />

mimarTulebebis miniSneba. mTavroba aqtiurad<br />

cdilobs daarwmunos sakuTari da gansakuTrebiT saerTaSoriso<br />

sazogadoeba ekonomikis stabilurobaSi<br />

(igegmeba 2-4%-iani zrda) da mis sainvesticio mimzidvelobaSi<br />

1 , magram am mimarTulebiT mosaxleobisTvis<br />

sagrZnobi Zvrebi jerjerobiT ar Cans.<br />

investiciebze ukve Zalze bevria naTqvami. Ti-<br />

Tqmis yvela qarTveli politikosi adgilze Tu uadgilod<br />

iyenebs am termins (gansakuTrebiT saarCevno<br />

kampaniebis periodSi), acnobiereben ra, rom investiciebis<br />

gareSe ver gadarCeba qarTuli warmoeba, ver<br />

gaizrdeba dasaqmebis maCvenebeli, anu ver miiRweva<br />

socialur-ekonomikuri da politikuri stabiluroba.<br />

amave dros, ucxoeli investorebi, romlebic<br />

orientirebuli arian upirveles yovlisa saqarTvelos<br />

sainvesticio klimatze, rac ganisazRvreba damoukidebeli<br />

eqspertiziT da miuTiTebs dabandebebis<br />

efeqturobaze ama Tu im qveyanaSi (ar agverios<br />

`biznesis keTebis msoflio reitingSi~ saqarTvelos<br />

me-11 adgili).<br />

qarTvel potenciur investorebs ki ukve didi<br />

xania aRar jera sakuTari mTavrobis. es ganpirobebulia<br />

sazogadoebaSi Camoyalibebuli stereotipiT<br />

- `mTavroba muSaobis mxolod sakuTari TavisTvis~.<br />

magram, amave dros ar unda daviviwyoT, rom saxelmwifo<br />

SeZlebisdagvarad cdilobs uzrunvelyos<br />

investorebi misaRebi pirobebiT saqarTvelos bazarze<br />

samuSaod da es imedis momcemia. qveynisTvis<br />

ucxourze aranaklebad mniSvnelovania Sida investiciebi.<br />

aravisTvis ar warmoadgens did saidumloebas,<br />

Tu ramdeni Cveni moqalaqe da maTi aqtivebi muSaobs<br />

ucxour realur da safinanso bazrebze. saxelmwifo<br />

didi ZalisxmeviT cdilobs maT ukan dabrunebas<br />

(deklarirebis doneze mainc), magram tendenciebi<br />

jerjerobiT arasaxarbieloa.<br />

saerTod, sabazro principebidan gamomdinare,<br />

1. (http://www.mfa.gov.ge/index.phplang_id=GEO&sec_id=76)<br />

45


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

kerZo investori kapitaldabandebas awarmoebs pirvel<br />

rigSi mogebis misaRebad. Sesabamisad, sanam saqme<br />

gvaqvs gauwonasworebel politikur-ekonomikur<br />

situaciasTan, Znelia saubari qarTul ekonomikaSi<br />

grZelvadian strategiul investiciebze. amis gareSe<br />

ki zedmetia ocneba warmoebis reanimaciaze, teqnologiur<br />

aRmavlobaze, axal samuSao adgilebze, socialuri<br />

fonis cvlilebaze da a.S.<br />

ekonomikuri da finansuri krizisidan gamosvlis<br />

ori ZiriTadi indikatori da sawindaria: laris<br />

kursis stabilizacia (araeqspansiuri, aramed sagareo<br />

savaWro balansis saldos gaumjobesebiT) da saprocento<br />

ganakveTis daweva. magram es ar mogvcems<br />

avtomatur efeqts warmoebaSi investiciebis gazrdis<br />

saxiT. es, upirveles yovlisa, damokidebulia<br />

Semdeg faqtorebze:<br />

1. investiciebis potenciuri mimRebi sawarmoebis<br />

moumzadeblobaze efeqturad gamoiyenon saxsrebi,<br />

mizezi gaxlavT marTvis dabali done;<br />

2. investorebis moumzadeblobaze - Cadon kapitali<br />

gaCerebul, gadauiaraRebel da arareformirebul<br />

sawarmoebSi. es, Tavis mxriv, ukavSirdeba maRal<br />

risks (sakuTrebis uflebis daucveloba, saxsrebis<br />

dakargva cudi menejmentis gamo da sxv.). gansaku-<br />

TrebiT Znelia TviT am riskebis donis adekvaturad<br />

gansazRvra (sawarmoebis finansuri mdgomareobis<br />

gaumWvirvaloba, problemebi likvidurobasTan da<br />

sainvesticio saqmianobasTan).<br />

1. sainvesticio politikis analizi<br />

dRevandel praqtikaSi dazogva da investicia,<br />

umetes wilad, xorcieldeba sxvadasxva pirebis mier.<br />

magram es yovelTvis ase ar iyo. dResac ki, Tuki<br />

magaliTad fermeri sakuTari drois nawils uTmobs<br />

sadrenaJo-melioraciul samuSaoebs imis magivrad,<br />

rom moiyvanos kultura da aiRos mosavali,<br />

igi erTdroulad zogavs da abandebs. igi zogavs,<br />

radganac Tavs ikavebs moxmarebisagan dRes, raTa<br />

uzrunvelyos meti moxmareba momavalSi. am danazogis<br />

sidide ganisazRvreba mis wminda realur mogebasa<br />

da moxmarebaze danaxarjebis sxvaobiT. amas-<br />

Tanave igi investicias akeTebs, radgan meurneobis<br />

sawarmoo saSualebebis gaumjobeseba niSnavs wminda<br />

kapitaldabandebas. ubralo fermeris magaliTze<br />

vxedavT ara marto dazogvisa da investiciis, aramed<br />

im mizezebis Tanxvedras, ris gamoc igi saerTod<br />

axorcielebs am procesebs. igi Tavs ikavebs awmyo<br />

moxmarebisagan (zogavs) mxolod imitom, rom surs<br />

awarmoos sadrenaJo samuSaoebi, anu daabandos. Tuki<br />

investiciis saSualeba ar eqneboda, mas saerTod ar<br />

moafiqrdeboda danazogis gakeTeba.<br />

Tanamedrove ekonomikaSi wminda investicias<br />

axorcieleben samrewvelo an savaWro organizaciebi<br />

da, upirveles yovlisa, korporaciebi. Tuki korporacias<br />

an mcire sawarmos gaaCnia farTo sainvesticio<br />

SesaZleblobebi, maT mesakuTreebs, obieqturad, uCndebaT<br />

survili ukanve Cadon Tavisi mogebis didi nawili.<br />

aqedan gamomdinare, sawarmoo danazogebi mniSvnelovnad<br />

damokidebulia sawarmoo investiciebze.<br />

amave dros danazogs qmnis mosaxleobis sxvadasxva<br />

jgufebi: calkeuli pirebi da saojaxo meurneobebi.<br />

adamians SeiZleba gaaCndes dazogvis sxvadasxva<br />

motivi: Rirseuli siberis uzrunvelyofa, an<br />

garkveuli Tanxis dagroveba momavali xarjisaTvis<br />

(Svebulebis gatareba an avtomobilis SeZena). igi,<br />

SeiZleba, grZnobdes sakuTari mdgomareobis aramdgradobas<br />

da `Savi dRisTvis~ inaxavs saxsrebs. mas<br />

SeiZleba amoZravebdes survili dautovos Tavis<br />

STamomavlobas garkveuli memkvidreoba da a.S. ranairic<br />

ar unda iyos ama Tu im pirovnebis motivacia<br />

- danazogis Seqmnisa, xSirad es ar aris pirdapir<br />

kavSirSi uSualod investiciis SesaZleblobasTan.<br />

radgan yoveldRiur cxovrebaSi sityvas `investicias~<br />

yovelTvis ar gaaCnia is mniSvneloba, rasac<br />

mas aniWeben ekonomikur msjelobaSi. Cven vuwodebT<br />

`wminda investicias~ anu kapitalwarmoqmnas imas,<br />

rac warmoadgens sazogadoebis realuri kapitalis<br />

wminda nazards (Senobebi, mowyobiloba, materialuri<br />

sawarmoo maragebi da sxva). obivateli ki saubrobs<br />

investiciaze, rodesac yidulobs miwis nakveTs,<br />

mimoqcevaSi myof fasian qaRaldebs an sakuTrebis<br />

romelime sxva tituls; ekonomistisaTvis ki es suf-<br />

Ta transfertuli operaciebia. ris investiciasac<br />

akeTebs erTi, meore awarmoebs igives `deinvesticias~.<br />

wminda investicias adgili aqvs maSin, rodesac<br />

iqmneba axali realuri kapitali.<br />

rogorc ukve vaxseneT, wminda investicia warmoebs<br />

ZiriTadad samrewvelo da savaWro sferoSi.<br />

misi moculoba periodulad meryeobs da upiratesad<br />

gaaCnia cikluri xasiaTi. aseTi arastabiluri dinamika<br />

aixsneba imiT, rom investirebis SesaZleblobebi<br />

damokidebulia axal produqtebze, axal teritoriebze<br />

da sazRvrebze, axal sawarmoo resursebze,<br />

da agreTve ekonomikis mzard donesa da Semosavlebze.<br />

investiciebi damokidebulia gafarToebuli sazogadoebrivi<br />

sistemis dinamiur da Znelad formalizebad<br />

elementebze: teqnikisa da teqnologiebis<br />

doneze, politikaze, ganviTarebis optimistur da<br />

pesimistur prognozebze, saxelmwifo xarjebze da<br />

gadasaxadebze, samarTlebriv garemoze da a.S. investirebis<br />

dafinanseba warmoebs Sida da gare wyaroebis<br />

xarjze. Sida wyaroebs ganekuTvneba: sawarmo-<br />

Ta sakuTari saxsrebi da mosaxleobis danazogebi;<br />

sabiujeto asignebebi (centraluri da adgilobrivi<br />

biujetebidan) da aseve grZelvadiani kreditebi da<br />

sesxebi (saxelmwifo da komerciuli). gare wyaroebia:<br />

kerZo pirdapiri da `portfeluri~ ucxouri investiciebi;<br />

ucxouri kreditebi da sesxebi (m.S. samTavrobo<br />

garantiiT).<br />

vfiqrobT, saqarTveloSi Zireulad unda Seicvalos<br />

damokidebuleba Sida sainvesticio procesebis<br />

warmarTvisadmi, sadac gansakuTrebuli aqcentebi<br />

unda gakeTdes danazogebis investiciebad gardaqmnaze.<br />

saqarTveloSi erT sul mosaxleze wminda danazogis<br />

maCvenebeli sakmaod dabalia.<br />

46


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

erovnuli Semosavali, danazogi da moxmareba<br />

diagrama 1<br />

25,000.0<br />

20,000.0<br />

15,000.0<br />

10,000.0<br />

5,000.0<br />

0.0<br />

-5,000.0<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*<br />

(=) wminda erovnuli gankargvadi Semosavali<br />

(-) saboloo moxmareba<br />

(=) wminda danazogi<br />

erovnuli Semosavali da erovnuli angariSebis<br />

sxva agregatuli maCveneblebi<br />

cxrili #1<br />

(mln. lari)<br />

mTliani Sida produqti<br />

(=) mTliani erovnuli<br />

Semosavali/meS<br />

(=) wminda erovnuli<br />

Semosavali<br />

(=) wminda erovnuli<br />

gankargvadi Semosavali<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*<br />

8 9 11 13 16 19 17<br />

564,1<br />

8<br />

824,3<br />

10<br />

620,9<br />

11<br />

789,9<br />

14<br />

993,8<br />

17<br />

074,9<br />

18<br />

948,6<br />

17<br />

631,3 004,9 791,7 102,5 060,5 818,0 682,8<br />

7 9 10 12 15 17 16<br />

698,4 028,0 678,3 796,1 443,4 060,0 128,4<br />

8<br />

086,8<br />

7<br />

9<br />

811,5<br />

8<br />

11<br />

327,7<br />

13<br />

713,4<br />

12<br />

972,0<br />

16<br />

589,9<br />

15<br />

731,9<br />

18<br />

656,6<br />

19<br />

595,8<br />

17<br />

696,1<br />

19<br />

(-) saboloo moxmareba<br />

9 794,1<br />

028,8 573,8<br />

218,9<br />

1 1<br />

-1<br />

(=) wminda danazogi<br />

1 533,6 741,5 858,0 -939,2<br />

058,0 237,7<br />

522,7<br />

(=) kapitalis wminda<br />

Rirebulebis cvlileba<br />

1 1<br />

1<br />

-1<br />

danazogebisa da<br />

1 641,5 1 040,9<br />

-781,9<br />

100,6 314,8<br />

070,8<br />

225,9<br />

kapitaluri transfertebis<br />

Sedegad<br />

(=) wminda dakrediteba (+),<br />

-1 -1 -3 -4 -1<br />

-750,8 -592,3<br />

wminda sesxeba (-)<br />

142,6 801,1 119,0 184,2 899,7<br />

gacvliTi kursi, aSS<br />

dolari/lari, periodis 2,1459 1,9170 1,8127 1,7767 1,6707 1,4902 1,6705<br />

saSualo<br />

mosaxleoba 4,3 4,3 4,3 4,4 4,4 4,4 4,4<br />

1 2<br />

3<br />

4<br />

meS erT sulze, lari<br />

2 728,6 3 204,2<br />

4 294,3<br />

987,6 318,5<br />

882,1<br />

032,2<br />

meS erT sulze, aSS<br />

1<br />

2<br />

2<br />

926,2<br />

1 505,3 1 803,5<br />

2 881,8<br />

dolari<br />

209,4<br />

323,7<br />

413,8<br />

meS, mln. aSS dolari<br />

4 5<br />

10 12 10<br />

6 505,2 7 937,6<br />

022,1 218,9<br />

211,8 628,2 585,6<br />

47


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

2009 wels wminda danazogma erT sul mosaxleze<br />

- 346 lari Seadgina da dawyebuli 2005 wlidan,<br />

am maCvenebels klebis myari tendencia gaaCnia<br />

(ix. diagrama 1). saerTo jamSi, 2009 wels danazogma<br />

-1,522 mlrd. lari Seadgina. SedarebisaTvis gaviTvaliswinoT,<br />

rom 2009 wels pirdapiri ucxouri investiciebi<br />

759 mln. dolaramde Semcirda. gamomdinare<br />

aqedan, maTTvis Sida danazogebi veraviTar damxmare<br />

sainvesticio potencials ver warmoadgens, am parametris<br />

uaryofiTi mniSvnelobidan gamomdinare. ra<br />

Tqma unda, es Sedegia msoflio samomxmareblo bumis,<br />

romelic saqarTvelosac Seexo 2005-2008 wlebSi.<br />

damatebiT, sainvesticio resursad SeiZleboda<br />

ganvixiloT ucxoeTidan Semosuli eleqtronuli<br />

fuladi gzavnilebi, magram es parametric 2009 wlisaTvis,<br />

wina wlis analogiur maCvenebelTan SedarebiT,<br />

16%-iT Semcirda da mxolod 841,598 mln. aSS<br />

dolari Seadgina, 2008 wlis 1002,1 mln. aSS dolaris<br />

winaaRmdeg (ix. diagrama 2). ase rom, globaluri ekonomikuri<br />

krizisi am sferozec aisaxa. 2010 wlis sami<br />

Tvis maCvenebelze dayrdnobiT (2010 wlis sami Tve<br />

- 199,5 mln. aSS dolari, anu wina wlis maCveneblis -<br />

23,7%) SeiZleba vTqvaT, rom aseTi tendencia welsac<br />

SenarCundeba.<br />

da orgvar xasiaTze. misi azriT, investicia, erTis<br />

mxriv, asaxavs dagrovebis miznebisaTvis akumulirebuli<br />

Semosavlis sidides, anu gansazRvravs potenciur<br />

sainvesticio moTxovnas, meores mxriv,<br />

warmoadgens danaxarjs, romelic gansazRvravs sainvesticio<br />

winadadebis realizaciis Sedegad kapitaluri<br />

qonebis mniSvnelovan zrdas. vfiqrobT, ufro<br />

konkretulad investicia aris saangariSo periodSi<br />

samewarmeo saqmianobis Sedegad kapitaluri qonebis<br />

Rirebulebis zrda, aseve Semosavlis is nawili, romelic<br />

moxmarebisTvis ar iyo gamoyenebuli. SedarebiT<br />

gansxvavebuli mosazrebis mixedviT keinsis sistemaSi<br />

erToblivi warmoebis da Semosavlis ryevis<br />

mizezia sasurveli sainvesticio xarjebis sididis<br />

cvlileba. aseTi midgomiT investireba niSnavs garkveuli<br />

keTildReobis yidvas im SemosavlisaTvis,<br />

romlis miRebasac Cven velodebiT momavalSi.<br />

investiciebis yvelaze ufro ganzogadebuli<br />

gansazRvreba aris is, rom igi warmoadgens investirebuli<br />

saxsrebis meSveobiT dRevandeli moTxovnilebis<br />

dakmayofilebis gacvlis aqts moTxovnis<br />

samomavlo dakmayofilebaze, anu investicia niSnavs:<br />

dRes gaimeto fuli imisaTvis, rom momavalSi ufro<br />

meti miiRo.<br />

eleqtronuli fuladi gzavnilebi<br />

diagrama 2<br />

aTasi aSS dolari<br />

1,200,000<br />

1,000,000<br />

800,000<br />

600,000000<br />

400,000<br />

200,000<br />

0<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009<br />

2. sainvesticio politikis roli<br />

krizisis daZlevasa da ekonomikuri<br />

stabilurobis miRwevaSi<br />

axal ekonomikur sistemaSi sainvesticio procesis<br />

analizi SeuZlebelia investiciis arsis gansazRvris<br />

gareSe. mravali gamokvlevis miuxedavad,<br />

am sakiTxis mimarT jer kidev ar aris SemuSavebuli<br />

erTiani midgoma.<br />

investiciis gansazRvrisas, keinsi gansakuTrebiT<br />

migviTiTebs maT Tvisobriv maxasiaTeblebsa<br />

zogadad, Tanamedrove ekonomikur literaturaSi<br />

investiciebi ganixileba, rogorc grZelvadiani<br />

kapitaldabandeba nebismieri (fuladi saxsrebi, miznobrivi<br />

sabanko anabrebi, pai, aqciebi da sxva fasiani<br />

qaRaldebi, inteleqtualuri faseulobebi da a.S.)<br />

formiT sakuTar qveyanaSi an sazRvargareT, sxvadasxva<br />

profilis sawarmoSi, samewarmeo proeqteb-<br />

Si, socialur-ekonomikur programebSi, inovaciur<br />

proeqtebSi mogebis miRebis mizniT dabandebidan garkveuli<br />

vadis Semdeg.<br />

saqarTvelos kanonmdeblobiT „investiciad<br />

miiCneva yvela saxis qonebrivi da inteleqtualuri<br />

48


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

faseuloba an ufleba, romelic dabanddeba da gamoiyeneba<br />

SesaZlo mogebis miRebis mizniT, saqarTvelos<br />

teritoriaze mTlianad da upirobod daculia~.<br />

investiciebSi igulisxmeba ekonomikur sistemaSi moqmedi<br />

kapitalis moculobis zrda. aqedan gamomdinare,<br />

SeiZleba iTqvas, rom investicia warmoadgens<br />

sxvadasxva instrumentebiT ganxorcielebuli garkveuli<br />

xarjebis erTianobas awmyoSi da SesaZlo gafarToebul<br />

moTxovnas momavalSi. amgvarad, SeiZleba<br />

davaskvnaT, rom arsebobs investiciis orgvari gansazRvra:<br />

pirveli, ekonomikuri anu arsobrivi, romlis<br />

mixedviTac investicia aris samomavlo moTxovnilebebis<br />

dakmayofilebis aqti gazrdili moculobiT da<br />

meore - teqnikuri, romlis mixedviTac investicia danaxarjebis<br />

jamia. orive es aspeqti mWidro kavSirSia<br />

erTmaneTTan da urTierTs gansazRvravs.<br />

xangrZlivi drois ganmavlobaSi finansuri investiciebi<br />

saqarTveloSi saerTod ar arsebobda,<br />

ris gamoc investiciebs da kapitaldabandebebs erTmaneTTan<br />

aigivebdnen. kapitaldabandebis ganmartebaTa<br />

analizis mixedviT arsebobs ramdenime konceptualuri<br />

midgoma: pirveli, kapitaldabandebis<br />

xarjviTi koncefcia (kapitaldabandeba warmoadgens<br />

garkveuli miznobrivi mimarTulebis xarjebis<br />

erTobliobas); meore, kapitaldabandebis sasesxo<br />

koncefcia (kapitaldabandeba warmoadgens sazogadoebis<br />

ganviTarebis an misi calkeuli dargebis ganviTarebis<br />

resurss); mesame, kapitaldabandebis miznobrivi<br />

koncefcia - gamoiyofa ara mxolod fuladi<br />

saxsrebis xarjebi, aramed mocemuli dabandebis<br />

(materialur-teqnikuri bazis Seqmna, ZiriTadi fondebis<br />

dagroveba da ganaxleba) miznebic; meoTxe, kapitaldabandebis<br />

sinTetikuri (Sereuli) koncefcia<br />

(kapitaldabandebaTa xarjviTi xasiaTi ukavSirdeba<br />

mocemuli xarjebis miznebs).<br />

safondo bazris gamoCenasTan da sazogadoebaSi<br />

sabazro gardaqmnis dawyebasTan dakavSirebiT, kapitaldabandebis<br />

cneba teqnikur gansazRvraTa rigSi<br />

gadavida. arsebobas ganagrZobs agreTve xarjviTi<br />

koncefciac: kapitaldabandeba aris investiciebi ZiriTad<br />

kapitalSi (ZiriTad saxsrebSi), maT Sorisaa<br />

xarjebi axal mSeneblobaSi, sawarmoo bazis gafar-<br />

Toebaze, moqmedi sawarmoebis rekonstruqciasa da<br />

teqnikur gadaiaraRebaze, manqanebis aRWurvilobis,<br />

instrumentebis, inventaris SeZenaze, saproeqto-sakvlev<br />

samuSaoebsa da sxva saqmianobaze. Cveni<br />

azriT, aseTi ganmarteba sakmaod srulad ganmartavs<br />

am kategorias.<br />

Tanamedrove pirobebSi kapitaldabandebis ma-<br />

Cvenebeli ukve ar asaxavs investiciuri Sevsebis mTel<br />

siRrmes. swored amitom marTebulia maTi ganxilva<br />

kapitalwarmomqmneli investiciebis saxiT. aseTi ganmarteba<br />

ukve damkvidrebulia Cvens qveyanaSi im sainvesticio<br />

nakadebis srulfasovani SefasebisaTvis,<br />

rac aisaxeba ekonomikis realuri seqtoris muSaobaSi.<br />

aRniSnuli kategoria moicavs: kapitaluri remontis<br />

xarjs; investiciebs miwis nakveTis SeZenaze; investicias<br />

patentebis, licenziebis, programuli saqonlis<br />

SeZenaze, samecniero-kvleviT da sacdel-sakonstruqtoro<br />

gegmebis SemuSavebaze; sabrunavi materialuri<br />

saSualebebis rezervis Sevsebaze.<br />

finansuri bazari anu fasiani qaRaldebis bazari<br />

es aris finansuri aqtivebis gacvlis meqanizmi fasiani<br />

qaRaldebis gamyidvelisa da myidvelis erT adgilze<br />

Tavmoyris Sedegad. aseT midgomas SeiZleba vuwodoT<br />

funqciur-teqnikuri midgoma, rac ar asaxavs finansuri<br />

bazris mTel arss. finansuri bazrisa da fasiani<br />

qaRaldebis bazris gaerTianebiT uyuradRebod rCeba<br />

sxva fuladi dinebebi, rac xels uSlis ekonomikuri<br />

procesebis srulfasovan, obieqtur analizs. finansuri<br />

bazris ZiriTad Sinaars sakmaod kargad gansazRvravs<br />

Semdegi mosazreba: finansuri bazari es aris<br />

meqanizmi, romelic garigebaTa dasadebad erTmaneTs<br />

akavSirebs fulis maZieblebsa da maT mflobelebs.<br />

finansuri bazris arsis srulad gansazRvris mizniT,<br />

aucilebelia, SevexoT finansuri bazris struqturas,<br />

rac moicavs or Semadgenel nawils: fasiani qaRaldebis<br />

(an safondo bazars) da sasesxo kapitalis (sakredito<br />

fuladi resursebis) bazars. fasiani qaRaldebis<br />

arsi ufro srulad SeiZleba gamoixatos misi<br />

sainvesticio da samobilizacio nawilebis dabalansebaSi.<br />

investicia da mobilizeba erTi procesis ori<br />

mxarea. amasTan, sainvesticio Semadgeneli wina planze<br />

imyofeba, vinaidan swored moTxovna warmoSobs<br />

miwodebas. investiciis moTxovna warmoSobs droebiT<br />

Tavisufali fuladi saxsrebis SemoTavazebas. garda<br />

amisa, cnobilia, rom sainvesticio saqmianobis wyaro<br />

SeiZleba iyos ara marto nasesxebi, aramed sakuTari<br />

da aseve saxelmwifo saxsrebi. investiciebis mobilizebaze<br />

saubrisas pirvel rigSi igulisxmeba droebiT<br />

Tavisufali damatebiTi resursebis gamoyeneba, rac<br />

warmoadgens sainvesticio procesis fuladi resursebis<br />

mxolod nawils. SeiZleba iTqvas, fuladi resursebis<br />

moZraobis procesi iwyeba mobilizebiT da<br />

mTavrdeba investiciebis ganxorcielebiT, Tumca,<br />

amavdroulad, es procesi iwyeba investirebiT da<br />

mTavrdeba mobilizebiT.<br />

aRniSnul process SeiZleba davakvirdeT fasiani<br />

qaRaldebis bazris monawileebis magaliTze.<br />

banki, romelic abandebs saxsrebs safondo instrumentebSi,<br />

axorcielebs investiciebs, xolo mocemuli<br />

valdebulebis emitenti axorcielebs finansuri<br />

resursebis mobilizebas. SeiZleba iTqvas, rom mobilizeba<br />

da investirebis procesi erTdroulad mimdinareobs,<br />

Tumca finansuri bazris sxvadasxva monawileebis<br />

Tvalsawieridan es procesebi gansxvavebulad<br />

gamoiyureba. safinanso bazris or polarul<br />

wertils Soris moZraobis procesSi fuladi saxsrebi<br />

garkveul cvlilebebs ganicdis. fuladi saxsrebi,<br />

msesxeblis xelSi mobilizaciis Semdeg, gadis<br />

ganawilebis (gadanawilebis) etaps fuladi saxsrebis<br />

moZraobis saSualebiT, isini kargaven pirovnul niSnebs<br />

da kavSirs sakuTar „wyarosTan~. amasTan, finansuri<br />

institutebis meSveobiT mobilizebuli saxsrebi<br />

gardaiqmneba fulad nakadebad da, investiciebis<br />

bazris gavliT, miemarTebian dabandebisTvis yvelaze<br />

efeqtur dargebsa da regionebSi.<br />

rogorc cnobilia, safondo bazarze fuladi<br />

49


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

saxsrebis moZraobis mizania investiciebi. sainvesticio<br />

procesis erT-erTi mizania saxsrebis dabandeba<br />

realur sferoSi. amasTan, investorebi mniSvnelovan<br />

yuradRebas uTmoben mogebis momtan moklevadian<br />

proeqtebs, anu spekulaciebs.<br />

amasTan, investiciebis ganxorcieleba dasaSvebia,<br />

rodesac mocemuli saangariSo saprocento ganakveTis<br />

pirobebSi investiciebis kapitaluri Rirebuleba<br />

C 0<br />

, misi realizaciis sawyis etapze ar aris<br />

uaryofiTi:<br />

C 0<br />

=Σ (b t<br />

– a t<br />

) / (1+ i) ≥ 0<br />

sadac, t - moqmedebis droa, b - daricxvebi,<br />

a - gadaxdebi.<br />

aRniSnuli principi metyvelebs imaze, rom mocemuli<br />

saangariSo saprocento ganakveTis pirobebSi,<br />

investiciebi misaRebia, rodesac yovelwliuri saSualo<br />

Semosavlebi aWarbebs Sesabamis danaxarjebs.<br />

Sesabamisad, investiciebis ganxorcielebis alternatiuli<br />

variantebis arsebobisas upiratesoba<br />

eniWeba im variants, rodesac mocemuli saangariSo<br />

saprocento ganakveTis pirobebSi garkveuli momentisaTvis<br />

kapitaluri Rirebuleba minimaluria. am<br />

SemTxvevaSi, dasaSvebia, rom investors mocemuli saangariSo<br />

saprocento ganakveTis pirobebSi SeuZlia<br />

ganaxorcielos saxsrebis nebismieri dabandeba da<br />

amoReba, radganac, SesaZlebelia, xarjebis da Semosavlebis<br />

Sedareba kapitalis Rirebulebis Sefasebis<br />

meTodis an anuitetis meSveobiT.<br />

am principis gamoyeneba mizanSewonilia, investirebis<br />

ganxorcielebis alternatiuli variantebidan,<br />

saukeTesos amorCevisTvis.<br />

rodesac saubaria sainvesticio gadawyvetilebis<br />

Sesaxeb, aqtualuri xdeba risk-faqtorebis gaanalizebis<br />

sakiTxi. investiciebis mosalodneli Sedegebis<br />

Sefasebisas gamoiyeneba:<br />

- „sufTa dRevandeli Rirebulebis~ meTodi,<br />

riTac ganisazRvreba momavalSi mosalodneli Semosavlebis<br />

dRevandeli Rirebuleba;<br />

- „ukugebis saprocento ganakveTi~, rodesac<br />

proeqtze gaweuli danaxarjebi am proeqtis ganxorcielebis<br />

Semdeg misaRebi Sedegebis mixedviT dgindeba;<br />

- investiciis „amoRebis~ meTodi, rac ganisazRvreba<br />

investiciaze gaweuli danaxarjebis amoReba.<br />

kapitaldabandebis ganxorcielebamde investorisTvis<br />

gadasawyveti ZiriTadi risk-faqtorebi Sei-<br />

Zleba Semdegi saxiT Camoyalibdes:<br />

ekonomikuri riski - SeiZleba momdinareobdes<br />

qveynis ekonomikur struqturaSi mosalodneli mniSvnelovani<br />

cvlilebebis Sedegad; albaToba imisa, Tu<br />

ramdenad moaxdens es cvlileba gavlenas investiciis<br />

mosalodnel ukugebaze.<br />

transferis riski - kapitalis qveynis gareT gatanis<br />

ra SesaZlebloba arsebobs.<br />

inflaciis riski - inflaciis arsebuli da saprognozo<br />

maCveneblebi gansazRvravs gadaxdisunariani<br />

moTxovnis arsebobas da gasaRebis bazrebis<br />

funqcionirebas.<br />

adgilmdebareobis riski - regionSi SesaZlebeli<br />

uaryofiTi Sedegebis erToblioba.<br />

suverenuli riski – ZiriTadad, ukavSirdeba<br />

sagareo valebis momsaxurebas da im saSiSroebas,<br />

rom mTavroba ver gaistumrebs saxelmwifo valebs.<br />

politikuri riski - ukavSirdeba qveynis SigniT<br />

mosalodnel samoqalaqo arastabilurobas.<br />

investiciebis ekonomikuri arsis daxasiaTebis<br />

Semdeg, mniSvnelovania, ganisazRvros saxsrebis dabandebis<br />

Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis Semdgom<br />

investoris mier gasavleli etapebi. pirveli etapi,<br />

mimarTulia kapitalis swrafi zrdisken - investiciebis<br />

ganxorcielebis sawyis etapze investors,<br />

rogorc wesi, aqvs SezRuduli raodenobis Tanxa,<br />

amitom igi miiswrafvis saxsrebis swrafi miRebisken,<br />

drois SedarebiT mokle ganakveTSi; meore etapi -<br />

mniSvnelovani xdeba kapitalis zrdis xarisxi da investiciisagan<br />

mimdinare Semosavlis miReba; mesame<br />

etapi, moicavs kapitalis SenarCunebas, mdgradi da,<br />

amasTan, maRali Semosavlis miRebas.<br />

sabazro ekonomikis pirobebSi investiciebis<br />

ZiriTadi etapebis klasifikacia saSualebas iZleva<br />

ganisazRvros am procesis saxelmwifo regulirebis<br />

mimarTulebebi. aRsaniSnavia, rom mimdinare da saprognozo<br />

etapebze makroekonomikuri parametrebis<br />

dagegmva emyareba or mTavar faqtors, romelTagan<br />

erT-erTia pirdapiri ucxouri investiciebis zrda.<br />

es procesi unda eyrdnobodes fiskaluri politikis<br />

Sesabamis cvlilebebs, struqturul da instituciur<br />

reformebs, raTa ekonomikis droebiTi gamococxlebis<br />

safuZvelze, safinanso-sabanko sistemis<br />

monawileobiT, uzrunvelyos grZelvadiani zrda.<br />

3. danazogebi da investirebis stimulebi<br />

realuri seqtori<br />

sainvesticio saqmianobis adgilobrivi anu erovnuli<br />

resursi sainvesticio proeqtebis ganxorcielebis<br />

safuZvelia. am resursebs SeiZleba mivakuTvnoT<br />

sainvesticio aqtivobis dafinansebis ori mniSvnelovani<br />

wyaro: Sida da moziduli wyaroebi.<br />

sainvesticio proeqtebis Sida wyaroebSi igulisxmeba<br />

mogeba da saamortizacio anaricxebi. dafinansebis<br />

orive wyaros moculoba mTlianad regulirdeba<br />

saxelmwifos mier, sagadasaxado da saaRricxvo<br />

politikis meSveobiT.<br />

saqarTveloSi sainvesticio procesebis stimulireba<br />

unda daiwyos adgilobriv samewarmeo saqmianobaSi<br />

saamortizacio anaricxebis politikis SecvliT.<br />

amortizacia - fulad erTeulSi gamoxatuli ZiriTadi<br />

fondebis cveTaa, maTi samewarmeo gamoyenebis<br />

Sedegad. amortizaciis meTodi amavdroulad saSualebas<br />

iZleva warmoebis moZvelebuli saSualebebis<br />

Rirebuleba aisaxos maT mier warmoebul saqonelSi.<br />

ZiriTadi saSualebebis cveTis aRdgenis instrumen-<br />

50


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

tia saamortizacio anaricxebi, fuladi saxiT. fulis<br />

es masa gamiznulia remontisTvis, mSeneblobisTvis, an<br />

axali warmoebis saSualebebis SesaZenad. saamortizacio<br />

anaricxebis odenoba Sedis saqonlis TviTRirebulebaSi,<br />

Sedegad, igi saqonlis saboloo fasis ganmsazRvreli<br />

erT-erTi faqtoria.<br />

saamortizacio normebi kvlavwarmoebisa da ZiriTadi<br />

fondebis dafinansebis erT-erTi umTavresi<br />

wyaroa. erovnuli ekonomikis sabazro ekonomikaze<br />

gadasvlis pirobebSi, saamortizacio anaricxebis<br />

normebs, rac saxelmwifos mier mtkicdeba, udidesi<br />

mniSvneloba eniWeba, vinaidan es meTodi sawarmos SesaZleblobas<br />

aZlevs, Tavisi dabandebis xarjze, saku-<br />

Tari sawarmoo saSualebebis uzrunvelyofis, saxelmwifos<br />

mxridan (rogorc ekonomikis centralizebuli<br />

marTvis pirobebSi) daxmarebisgan da sakredito<br />

institutebisgan damoukideblad, funqcionirebdes.<br />

saxelmwifos mier dadgenili saamortizacio<br />

normebi gansazRvravs moqmedi ZiriTadi fondebis Secvlis<br />

intensivobas. Tumca, unda iTqvas, rom inflaciis<br />

pirobebSi saamortizacio anaricxebis normebi<br />

azrs kargavs, vinaidan, fulad erTeulSi gamoxatuli<br />

ZiriTadi fondebis Rirebuleba inflaciis periodSi<br />

Zlier ufasurdeba. amitom, aucilebeli xdeba Ziri-<br />

Tadi fondebis Sefasebis koreqtireba im mizniT, rom<br />

Tavidan aviciloT realuri amortizaciis gaufasureba,<br />

inflaciis pirobebSi.<br />

koreqtirebis amgvari formaa daCqarebuli<br />

amortizacia, Tumca, gardamavali ekonomikis pirobebSi,<br />

amgvari nabijis gadadgma safrTxiloa, vinaidan,<br />

sasaqonlo deficitisa da warmoebis saSualebebis<br />

warmoebis araelastikurobis pirobebSi, daCqarebuli<br />

saamortizacio anaricxebi SeiZleba seriozuli<br />

inflaciuri procesebis stimulad iqces, radganac<br />

saamortizacio anaricxebi warmoadgens fulad masas,<br />

rac qveynis sasaqonlo bazarze zedmet tvirTad awveba<br />

gadaxdisunarian moTxovnas. amgvari procesebis<br />

Tavidan asacileblad aucilebelia, erovnuli warmoebis<br />

daCqarebuli ganviTarebis proteqcionistuli<br />

programis ganxorcieleba, rasac qveynis mTavroba<br />

gauwevs koordinirebas. amis gareSe mewarmeebis xel-<br />

Si aRmoCenili Tavisufali fuladi saxsrebi, pirvel<br />

rigSi, inflaciis matebas gamoiwvevs.<br />

mogebis investiciebad gardasaqmnelad saxelmwifos<br />

didi roli akisria. mxolod saxelmwifos<br />

mizanmimarTul politikas ZaluZs stimuli misces<br />

sainvesticio aqtivobas da mogebis gadanawilebas<br />

sainvesticio proeqtebis dafinansebaze. aseT stimulebs<br />

SeuZlia saqarTveloSi daabrunos qveynis teritoriidan<br />

gadinebuli, sxvadasxva dasavlur sabanko<br />

angariSebze funqcionirebadi da sxva qveynebis ekonomikaSi<br />

CarTuli fuladi saxsrebic.<br />

mogeba da amortizacia ZiriTadi sawarmoo fondebis<br />

gafarToebisken mimarTuli sainvesticio programebis<br />

finansirebis tradiciuli wyaroebia.<br />

2003-2008 wlebSi saqarTvelos biznes-seqtoris<br />

Semosavlebis formirebis dinamika asaxulia cxrilSi<br />

#2, saidanac naTlad Cans, rom am periodSi absoluturi<br />

monacemebiT, mSp-sTan erTad, zrdis tendencia<br />

Cans mxolod Sromis anazRaurebaSi, xolo amortizacia<br />

TiTqmis mudmiv niSnulze rCeba. rac Seexeba<br />

kompaniebis wminda mogebas, aq naTel klebis tendenciasTan<br />

gvaqvs saqme. ra SeiZleba davaskvnaT aqedan<br />

maSin, rodesac drois am monakveTSi garkveul ekonomikur<br />

zrdasTan gvaqvs saqme, kompaniebi iswrafvian<br />

ara dazogvisa da investiciebisken, aramed veqtori<br />

aSkarad mimarTulia moxmarebis mimarTulebiT da<br />

saxelfaso saxsrebis matebaSi gamoixateba (ix. diagrama<br />

1). es kidev ufro naTlad Cans fardobiTi ma-<br />

Cveneblebis SedarebaSi (ix. diagrama 3).<br />

resursebi<br />

Semosavlebis formirebis angariSi<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

cxrili #2<br />

mln. lari<br />

2009/<br />

9 Tve<br />

mTliani Sida produqti 8 564,1 9 824,3 11 620,9 13 789,9 16 993,8 19 074,9 12 714,1<br />

Sromis anazRaureba 1 484,8 1 641,1 1 977,4 2 293,2 3 252,3 4 422,7 3625,0<br />

saoperacio mogeba 2 706,3 3 533,5 4 284,8 5 571,0 6 798,5 7 194,7 3887,6<br />

daricxuli cveTa<br />

Sinameurneobebis seqtorSi<br />

121,6 113,2 135,1 129,8 151,4 172,5 127,4<br />

Sromis anazRaureba/ mSp % 17,3 16,7 17,0 16,6 19,1 23,2 28,5<br />

saoperacio mogeba, wminda/<br />

mSp %<br />

daricxuli cveTa<br />

Sinameurneobebis<br />

seqtorSi/ mSp %<br />

31,6 36,0 36,9 40,3 40,0 37,7 30,5<br />

1,4 1,2 1,2 0,9 0,9 0,9 1,0<br />

51


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

Semosasvlebi formirebis angariSi<br />

diagrama 3<br />

25,000.0<br />

20,000.0<br />

15,000.0<br />

10,000.0<br />

5,000.0<br />

0.0<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

mTliani Sida produqti<br />

Sromis anazRaureba<br />

saoperacio mogeba, wminda<br />

daricxuli cveTa Sinameurneobebis seqtorSi<br />

Tuki davubrundebiT #2 cxrils da davakvirdebiT<br />

2009 wlis 9 Tvis maCveneblebs (2009 wlis saboloo<br />

rezultatebi mxolod 2010 wlis noemberSi<br />

gamoqveyndeba), davinaxavT ufro mZime tendencias,<br />

moxmarebis zrdis mimarTulebiT. wminda saoperacio<br />

mogebis 7,2%-iani mogebis miuxedavad, sawarmoTa<br />

Sromis anazRaurebis fondma 5,3%-iT moimata. aqedan<br />

SeiZleba garkveuli daskvnis gamotana: negatiurma<br />

makroekonomikurma tendenciebma ganapirobes moxmarebis<br />

zrda. es ki, garkveulwilad, metyvelebs kompaniebis<br />

uaryofiT damokidebulebaze investirebis<br />

procesebis mimarT. rac Seexeba amortizaciuli anaricxebis<br />

ara cvlad 1%-ian dinamikas, es imis maCvenebelia,<br />

rom sawarmoTa saamortizacio politikas<br />

kvlav ar eqceva saTanado yuradReba, razec Cven zemoT<br />

gvqonda saubari.<br />

sabanko seqtori<br />

sabanko kreditebi. krediti warmoadgens sasesxo<br />

kapitalis moZraobas. yvelaze farTod gavrcelebulia<br />

ipoTekuri krediti. garda amisa, SesaZlebelia salombardo<br />

an faqtoringuli kreditis gamoyeneba. sainvesticio<br />

garigebebSi gamoyenebuli sabanko kreditebi<br />

SeiZleba mravalferovani iyos. am SemTxvevaSi ZiriTadi<br />

ganmsazRvreli momentia ara dakreditebis vadebi, aramed<br />

kreditis gacemisa da dafarvis pirobebi.<br />

saqarTveloSi didi gavrceleba pova sabanko ipo-<br />

Semosasvlebi formirebis angariSi (%)<br />

diagrama 4<br />

45.0<br />

40.0<br />

35.0<br />

30.0<br />

25.0<br />

20.0<br />

15.0<br />

10.0<br />

5.0<br />

00 0.0<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />

Sromis anazRaureba/mSp %<br />

saoperacio mogeba, wminda/mSp %<br />

daricxuli cveTa Sinameurneobebis seqtorSi/mSp %<br />

52


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

Tekurma kreditebma. aRsaniSnavia, rom bankebi sakredito<br />

xazebis gamoyofis procesSi did mniSvnelobas<br />

aniWeben ara imdenad sainvesticio riskebs, aramed<br />

kreditis mimRebis likvidur qonebas, romelic bankSi<br />

ipoTekis saxiT ideba.<br />

sul komerciuli bankebis mier saqarTvelos<br />

ekonomikaSi gaweuli sesxebis saerTo raodenobam<br />

2010 wlis TebervlisaTvis Seadgina 339,3 mln lari.<br />

aqedan erovnul valutaSi 97,7 mln. lari, xolo<br />

ucxourSi - 241,6 mln. lari. saidanac sainvesticio<br />

xaziT gamoyofil kreditebs SeiZleba mivakuTvnoT<br />

Semdegi seqtorebi: soflis meurneoba, metyeveoba,<br />

TevzWera; mrewveloba; mSenebloba; sastumroebi da<br />

restornebi; transporti da kavSirgabmuloba, razedac,<br />

saerTo jamSi, gamoyofilia mTeli moculobis<br />

30%-ze meti.<br />

meti wili sakredito sesxebisa modis warmoebis<br />

gafarToebaze da mSeneblobebze. am mxriv aRsaniSnavia<br />

Tbs bankisa da samSeneblo kompania `centrpointis”,<br />

aseve bazisbankisa da samSeneblo firma<br />

`meridianis” erToblivi proeqtebi binaTmSeneblobis<br />

sferoSi.<br />

ganviTarebuli da ganviTarebadi ekonomikis pirobebSi<br />

komerciuli bankebi da sxva safinanso-sakredito<br />

institutebis erT-erTi mniSvnelovani mimar-<br />

Tulebis sferos warmoadgens lizinguri momsaxurebis<br />

bazari.<br />

saqarTveloSi salizingo saqmianobis aqtivobis<br />

zrdas xeli Seuwyo saqarTveloSi 2002 wels SemoRebulma<br />

kanonma „salizingo saqmianobis xelSewyobis<br />

Sesaxeb“. lizingi finansirebis alternatiuli gzaa<br />

im kompaniebisaTvis, romelTac ar gaaCniaT saWiro girao<br />

bankis sesxis misaRebad, danadgaris SeZenisTvis.<br />

sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi mcire<br />

da saSualo biznesis dafinansebisaTvis lizingi aris<br />

saSualo da grZelvadiani dafinansebis mniSvnelovani<br />

wyaro. misi mniSvneloba didia iseTi sawarmoebisa-<br />

Tvis, romelTac surT Secvalon warmoebis moZvelebuli<br />

saSualebebi da danergon axali teqnologiebi.<br />

amasTan, lizingi warmoadgens privatizebis SedarebiT<br />

umtkivneulo meTods, romelic saSualebas iZleva,<br />

ganxorcieldes qveynis ekonomikis gadayvana<br />

sabazro urTierTobebze. 2004 wels saerTaSoriso<br />

safinanso korporaciisa da kanadis saerTaSoriso<br />

cxrili #3<br />

Sida kreditebis struqtura periodis bolosaTvis<br />

(mln. lari)<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008 III 2009<br />

Sida kreditebi 1 665,1 1 836,8 2 488,9 3 267,4 5 315,0 6 245,2 6 013,3<br />

mTavrobis wminda<br />

davalianeba<br />

danarCeni ekonomikis<br />

davalianeba<br />

maT Soris:<br />

sesxebi erovnul<br />

valutaSi<br />

sesxebi ucxour<br />

valutaSi<br />

12 Tvemde erovnul<br />

valutaSi gacemul<br />

sesxebze saprocento<br />

ganakveTebi<br />

12 Tvemde ucxour<br />

valutaSi gacemul<br />

sesxebze saprocento<br />

ganakveTebi<br />

12 Tveze meti vadiT<br />

erovnul valutaSi<br />

gacemul sesxebze<br />

saprocento ganakveTebi<br />

12 Tveze meti vadiT<br />

ucxour valutaSi<br />

gacemul sesxebze<br />

saprocento ganakveTebi<br />

765,7 740,4 627,4 414,9 352,7 -171,2 385,1<br />

899,5 1 096,4 1 861,4 2 852,5 4 962,2 6 416,4 5 628,2<br />

115,6 173,9 437,4 754,2 1 687,0 2 014,1 1 534,4<br />

783,9 922,5 1 424,1 2 098,3 3 275,3 4 402,3 4 093,8<br />

25,9 24,0 21,1 21,8 21,2 24,0 24,9<br />

22,5 22,1 19,8 18,3 19,3 21,6 22,7<br />

19,2 20,8 20,2 19,2 20,2 22,2 23,3<br />

18,4 16,2 15,2 16,0 16,1 16,7 17,1<br />

53


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

Sida dakretitebis struqtura periodis bolosaTvis<br />

diagrama 5<br />

(mln. lari)<br />

7,000.0<br />

6,000.0<br />

5,000.0<br />

4,000.0<br />

3,000.0<br />

2,000.0<br />

1,000.0<br />

0.0<br />

-1,000.0<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008 III 2009<br />

Sida kreditebi<br />

mTavrobis wminda davalianeba<br />

danarCeni ekonomikis davalianeba<br />

ganviTarebis saagentos mier saqarTvelos biznesis<br />

ganviTarebis kvlevis Sedegad dadginda, rom saqar-<br />

Tvelos ekonomikis sxvadasxva dargebSi arsebobs ZiriTadi<br />

kapitalis ganaxlebis sakmaod didi moTxovna<br />

saSualod 70%-is farglebSi, xolo potenciurma salizingo<br />

moTxovnam 2004 wlisaTvis, 15 mln. dolars<br />

gadaaWarba.<br />

ganvixiloT sainvesticio proeqtebis finansirebis<br />

amerikuli da evropuli modelebi. germaniisa<br />

da kontinenturi evropis qveynebSi, aseve iaponiaSi,<br />

garkveuli ZiriTadi aqcionerebis, ZiriTadad bankebis,<br />

xelSi koncentrirdeba aqciebis mniSvnelovani<br />

raodenoba, maSin rodesac did britaneTSi, aSS-sa<br />

da kanadaSi aqciebis mepatroneebad ufro mravalferovani<br />

speqtri gvevlineba. Tu aSS-Si 50% aqciebisa<br />

kerZo pirebs ekuTvniT, iaponiasa da germania-<br />

Si es maCvenebeli Sesabamisad 22 da 17 procentia.<br />

amavdroulad finansuri institutebi iaponiaSi da<br />

germaniaSi akontroleben Sesabamisad yvela aqciebis<br />

73 da 64 procents (maT Soris bankebi Sesabamisad<br />

19% da 10%).<br />

amerikul sistemaSi korporaciebi ufro metad<br />

finansirebis sakuTar wyaroebze arian orientirebulni<br />

(mogeba da saamortizacio anaricxebi) da<br />

aqedan gamomdinare naklebad arian damokidebulni<br />

msxvil bankebze. 1970-1985 wlebSi es wyaroebi Seadgendnen<br />

aSS-Si, kanadasa da did britaneTSi ganxorcielebuli<br />

investiciebis sam meoTxeds. Sedarebisa-<br />

Tvis safrangeTSi, germaniaSi, italiasa da iaponiaSi<br />

es maCvenebeli Seadgenda 52-71%-s.<br />

aranakleb sainteresoa Sida dakreditebis struqtura<br />

saqarTvelos sabanko seqtorSi (ix. cxrili 3).<br />

rogorc #5 diagramazea asaxuli, Sida kreditebis<br />

saerTo zrdis miuxedavad, izrdeba mxolod<br />

samTavrobo davalianeba, xolo rac Seexeba danarCeni<br />

ekonomikis davalianebas, igi saerTod mizerulia.<br />

rasTan gvaqvs saqme nuTu realur ekonomikas aRar<br />

Wirdeba sabanko krediti, rogorc sainvesticio resursi,<br />

Tu problema sxva sivrceSi devs<br />

qarTuli bankebisTvis 2010 wlis ianvaric wamgebiani<br />

aRmoCnda. saerTo zaralma 2 milion 720 aTasi<br />

lari Seadgina. vadagadacilebuli sesxebis moculoba<br />

51 milioniT, 210 milionamde gaizarda. 2009 weli<br />

qarTulma sabanko seqtorma 65 milioniani zaraliT<br />

daasrula. ra unda gakeTdes sabanko seqtorisa da<br />

mTlianad ekonomikuri situaciis gasaumjobeseblad<br />

qveyanaSi ra strategiiT SeiZleba bankebis daxmarebiT<br />

krizisidan Tavis daRweva<br />

faqtia, rom rigi optimisturi gancxadebebis<br />

miuxedavad, mdgomareoba qarTul sabanko seqtorSi<br />

kvlav mZimea. pirvel rigSi, mxedvelobaSi gvaqvs zaraliani<br />

sabanko weli da dabali sakredito aqtivoba.<br />

lokaluri Tu globaluri finansuri krizisis<br />

dros, bankebisTvis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani<br />

mosaxleobis da, Sesabamisad, potenciuri klientebis<br />

ndobis SenarCunebaa, am amocanas qarTuli banke-<br />

54


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

bi arcTu warmatebiT arTmeven Tavs.<br />

sasurvelia, ekonomikuri krizisis dros bankebma<br />

maqsimalurad moaxdinon finansuri resursebis koncentrireba<br />

im korporatiul klientebze, romelTa<br />

gadarCenac SemdgomSi ekonomikuri winsvlisTvisaa<br />

aucilebeli, radgan bankebis aqtiurobisa da optimaluri<br />

saprocento ganakveTebis gareSe ekonomika<br />

ver gamococxldeba da win ver wava. sabrunavi saxsrebi<br />

ekonomikaSi bankebma unda Semoitanon. magram<br />

qarTulma bankebma gansxvavebuli strategia airCies,<br />

rodesac TiTqmis erTi mesamediT gazardes saprocento<br />

sargebeli. am nabijma fizikuri pirebis myidvelobiTi<br />

unaris katastrofuli vardna gamoiwvia.<br />

TiTqmis ganulda moTxovna ipoTekaze. amoRebulma,<br />

magram sistemaSi Caubrunebelma sesxebma, sagrZnoblad<br />

Seamcira fulis masa ekonomikaSi, ramac bevr<br />

bizness Seuqmna problema. biznes-garemo da biznessituacia<br />

imdenad myifea, rom gazrdili riskebis<br />

gamo, TiTqmis yvela banki Tavs ikavebs sesxebis gacemaze.<br />

Sesabamisad, ver aqtiurobs biznes-seqtoric.<br />

mogebis norma saqarTveloSi legalur biznesSi daaxloebiT<br />

15%-ia, Sesabamisad, biznesmens bankisagan<br />

kreditis aReba 20% da meti ganakveTiT ar uRirs.<br />

Sedegad, ekonomika, TiTqmis, gaCerebulia. didad saxarbielo<br />

arc uaxloesi periodis perspeqtivaa.<br />

kreditinfos `Sav siaSi~ 300 aTasamde kreditoria<br />

moxvedrili. vadagadacilebuli kreditebis Ti-<br />

Tqmis 80%-is moculoba 5 000 laramdea. rac niSnavs,<br />

rom es xalxi mcire da saSualo biznesSi dasaqmebuli<br />

adamianebi arian. sadamsjelo RonisZiebebis amoqmedebis<br />

Semdeg ki, maT arsebobis Sansi sabolood<br />

moespobaT, rac qveynis mcire da saSualo biznesis<br />

isedac savalalo mdgomareobas, kidev ufro daamZimebs.<br />

amiT Cven ar vgulisxmobT, rom bankma kreditorebs<br />

vali ar unda mosTxovos, Tumca, msoflios<br />

TiTqmis yvela qveyanaSi gatarda zomebi krizisiT<br />

dazaralebuli xalxis mdgomareobis Sesamsubuqeblad,<br />

saqarTveloSi ki jerjerobiT am mimarTulebiT<br />

araferi Secvlila.<br />

`evrobankis~ prognoziT, saqarTvelos ekonomika<br />

mciredi ryevebis SemTxvevaSi, SesaZloa, recesiaSi<br />

dabrundes. bankis eqspertebi aRniSnaven, rom<br />

2010 wels aRmasvlis tendencia, SesaZloa, sakmaod<br />

susti da fragmentuli iyos. ucxoeli eqspertebi<br />

gviwinaswarmetyveleben, rom globaluri ekonomikuri<br />

krizisis Sedegebs wels movimkiT, rodesac socialuri<br />

problemebi wamoiwevs, radgan kompaniebis<br />

gakotrebis da umuSevrobis tendencia gaizrdeba.<br />

gasaTvaliswinebelia, rom swored mcire da saSualo<br />

seqtors SeuZlia umuSevrobis problemis Semsubuqeba.<br />

magram problemuri msesxeblebi, uaxloesi<br />

7 wlis manZilze, komerciuli bankebidan kreditis<br />

miRebis Sanss kargaven, rac situacias kidev ufro<br />

arTulebs. rogorc biznesmenebi aRniSnaven, biznesaqtivobas<br />

sagrZnoblad aferxebs maRali saprocento<br />

ganakveTebi.<br />

msxvili biznesis warmomadgenlebi, wvril biznesze<br />

rom aRaraferi vTqvaT, qarTvel bankirebs<br />

ekonomikuri da biznesSi mimdinare procesebis xelovnurad<br />

Seferxebasa da arakompetenturobaSi<br />

Riad da daufaravad adanaSauleben. dabali sakredito<br />

aqtivoba da maRali saprocento ganakveTebi<br />

is mTavari pretenziebia, rasac bankebis mimarT biznesis<br />

warmomadgenlebi gamoTqvamen. biznesmenTa gancxadebiT,<br />

saqarTveloSi mcire biznesze 25-26%-ze<br />

dabali sesxi ar gaicema, dasavleTSi ki, ukve 14%-<br />

iani ganakveTi gangaSis safuZveli xdeba. biznesmenTa<br />

SefasebiT, sabanko sesxiT dRes biznesmenma SesaZloa<br />

mxolod gamouvali mdgomareobisas isargeblos, sxva<br />

SemTxvevaSi, is banks ar mimarTavs. bankirebis nawili<br />

ki, eWvqveS Tavad biznesmenebis profesionalizms<br />

ayenebs. isini acxadeben, rom sesxebze saqarTveloSi<br />

arsebuli saprocento ganakveTebis evropulTan Sedareba<br />

arasworia, radgan bankebi adgenen im saprocento<br />

ganakveTs, ris saSualebasac qarTuli ekonomika<br />

iZleva, saqarTvelos ekonomika gansxvavdeba<br />

evropuli qveynebis ekonomikisagan da, Sesabamisad,<br />

saprocento ganakveTebic sxvadasxvaa. maTi TqmiT,<br />

ganviTarebul qveynebSi meti resursia da, Sesabamisad,<br />

saprocento ganakveTebic naklebia. saqarTvelos<br />

ekonomika ki, ganviTarebuli qveynebis ekonomikas<br />

CamorCeba. zogierTi bankiris azriT, iafi fulis<br />

arsebobas fulis siWarbe gansazRvravs. qarTul komerciul<br />

bankebs didi resursi ar aqvT, moTxovna ki,<br />

maRalia. swored amitom, saprocento ganakveTebi,<br />

dasavlur qveynebTan SedarebiT, maRalia. erovnuli<br />

banki pirvelad aRiarebs, rom saqarTvelos sabanko<br />

sistemaSi sakredito aqtivoba dabalia. bankis<br />

SefasebiT, sakredito portfelis sasurveli zrdis<br />

tempi ar SeiniSneba, rac sabanko sistemaSi laris gr-<br />

Zelvadiani resursis deficitiT aris gamowveuli.<br />

Tumca, meores mxriv, bankebi depozitebis mzardi<br />

moculobiT iwoneben Tavs, rac TiTqosda krizisis<br />

dasrulebisa da ekonomikuri zrdis mauwyebelia.<br />

arsebobs sapirispiro mosazrebac - roca qveyanaSi<br />

ekonomika kvlav recesiul mdgomareobaSia, mniSvnelovani<br />

ekonomikuri vardna fiqsirdeba da sagr-<br />

Znoblad izrdeba umuSevrobis done, depozitebis<br />

moculobis maCveneblis zrda mxolod imis maniSnebelia,<br />

rom sazogadoeba ekonomikaSi fulis Cadebas<br />

gaurbis. finansuri TvalsazrisiT, arasaxarbielo<br />

tendenciaa sabanko sferosTvis da, zogadad, ekonomikisaTvis,<br />

roca depozitebis moculobis zrda<br />

sakredito aqtivobis zrdis proporciulad ar mimdinareobs.<br />

bankebisTvis sakmaod msxvili msesxebeli, Tanac<br />

saukeTeso pirobebiT, saxelmwifo gaxda (ix. diagrama<br />

5). finansTa saministro Tu erovnuli banki<br />

komerciul bankebze didi raodenobiT fasian qa-<br />

Raldebs yidis. marto 2009 wels erovnuli bankis<br />

sadepozito sertifikatebis auqcionze 902 milioni<br />

laris fasiani qaRaldi gaiyida. amas emateba finans-<br />

Ta saministros mier gayiduli 270 milioni laris<br />

saxazino valdebulebebi. Tu saSualo-Sewonili 4%-<br />

iani ganakveTiT viangariSebT, erovnul banks komerciuli<br />

bankebisTvis, uxeSi gaTvlebiT, daaxloebiT,<br />

36 milioni lari daubrunebia. 2008 wels erovnulma<br />

bankma 3.761 miliardi laris fasiani qaRaldi gayi-<br />

55


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

da. imave gaTvlebiT, procentis saxiT, seb-ma bankebs,<br />

daaxloebiT, 150 milioni lari gadauxada. yvelaze<br />

didi raodenobiT fasiani qaRaldebi bankma 2007<br />

wels gayida - 4.202 miliardi lari, xolo 2006 wels<br />

- 380 milioni lari.<br />

2010 wels finansTa saministrom 75 milioni laris<br />

saxazino valdebulebebi ukve gayida. bankebis<br />

mxridan fasian qaRaldebze moTxovna stabilurad<br />

mzardia. saxazino valdebulebebis pirveli emisia<br />

finansTa saministrom SarSan agvistoSi ganaxorciela.<br />

5 TveSi 270 milioni laris fasiani qaRaldi<br />

gaiyida. eqspertebis gancxadebiT, fasian qaRaldebze<br />

maRali moTxovna imiTaa ganpirobebuli, rom<br />

bankebma saxelmwifos saxiT myari msesxebeli naxes,<br />

mTavrobas ki, bankebis fuli biujetis deficitis<br />

dasafarad sWirdeba. marTalia, es, TavisTavad, sulac<br />

araa uaryofiTi movlena, magram, albaT, umjobesi<br />

iqneboda bankebs es fuli ekonomikis ganviTarebisTvis<br />

gamoeyenebinaT.<br />

`bankebisadmi mosaxleobis ndobis gasamyareblad<br />

aucilebelia, zedamxedveloba gamkacrdes~ -<br />

am rekomendacias evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis<br />

banki iZleva. maTi gancxadeba erovnuli<br />

bankisadmia mimarTuli. EBRD amis aucileblobas<br />

sakuTari prognozidan gamomdinare xedavs. evrobankis<br />

gaTvlebiT, ekonomikuri vardnis Sedegad vadagadacilebuli<br />

kreditebis moculobis zrda da<br />

uZravi qonebis sferoSi problemebi, isev mosalodnelia.<br />

maTi gancxadebiT, bankebisTvis aseve mniSvnelovan<br />

garemoebad rCeba savaluto riskebi. am<br />

negatiuri Sefasebebis garda, EBRD-is prognoziT,<br />

SesaZlebelia pirdapiri ucxouri investiciebis da<br />

fuladi gzavnilebis ufro mkveTri dacemac. aman ki,<br />

SesaZloa, erovnul valutasa da bankebis balansze<br />

zewola moaxdinos. ase ar fiqroben evropasa da aSS-<br />

Si. globalurma finansurma krizisma, bevri ram daayena<br />

Tavdayira - maT Soris, Tavisufali sabazro<br />

ekonomikisa da demokratiis ZiriTadi principebic.<br />

2008 wlis finansuri kolafsidan dRemde msoflioSi<br />

ar wydeba saubari bankebisa da finansuri institutebis<br />

ufro meti regulirebis saWiroebis Sesaxeb.<br />

msoflios wamyvani qveynebi axlos arian SeTanxmebasTan,<br />

romelic bankebze msoflio gadasaxadebis<br />

dawesebas iTvaliswinebs. Sesabamis SeTanxmebas qveynebma,<br />

SesaZloa, kanadaSi dagegmil 20 ivnisis samitze<br />

miaRwion, ris Sesaxebac didi britaneTis premier-ministrma,<br />

gordon braunma ganacxada. ganviTarebuli<br />

qveynebis liderebs Soris yalibdeba saerTo mosazreba,<br />

rom bankebma, momavalSi, safinanso institutebis<br />

dasaxmareblad aucilebeli RonisZiebebi unda<br />

miiRon. ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis<br />

organizaciis SefasebiT, krizisis dros bankebis<br />

daxmarebisTvis gaweulma xarjebma 11 trln. dolari<br />

Seadgina. didma britaneTma sabanko bonusebi 50%-iani<br />

gadasaxadiT ukve dabegra, Sveicariam ki, krizisiT<br />

dazaralebuli safinanso institutebis gadasarCenad<br />

bankebis mier dafinansebuli fondi Seqmna.<br />

Tumca, dasavleTis gamocdilebasa da tendenciebs<br />

saqarTveloSi yovelTvis rodi iziareben. fondebis<br />

Seqmnas rom Tavi davaneboT, CvenTan bankebi<br />

pirdapir movaleobasac ki ar asruleben da dakreditebas<br />

Zalian arTuleben, rac, moklevadian perspeqtivaSi<br />

- biznesze, saSualo da grZelvadian perspeqtivaSi<br />

ki, mTlianad qveynis ekonomikaze da, maT<br />

Soris, sabanko seqtorzec uaryofiTad aisaxeba.<br />

amave dros, situacia saqarTvelos sabanko sistemaSi<br />

dRes gacilebiT ufro mdgradia, vidre 2008<br />

wlis Semodgomaze iyo. saerTaSoriso safinanso institutebis<br />

mier gamoyofili seriozuli daxmarebis<br />

Sedegad, wamyvanma komerciulma bankebma SeZles TavianTi<br />

vadadamdgari sagareo valdebulebebis gastumreba.<br />

`saqarTvelos bankma~ da `Tibisi~-m miiRes<br />

mniSvnelovani daxmarebebi. evropis rekonstruqciisa<br />

da ganviTarebis bankisgan da sxva institutebisgan<br />

mozidulia naxevar miliard dolaramde da gadaxdilia<br />

sagareo valdebulebebi.<br />

SeiZleba iTqvas, rom yvela problema, rac bolo<br />

periodSi saqarTvelos sabanko sistemaSi arsebobs,<br />

2008 wlis agvistos movlenebamdea dawyebuli. jer<br />

kidev omamde da finansur krizisamde, praqtikulad,<br />

ramdenime problemis gamokveTa SeiZleboda. pirvel<br />

rigSi, es iyo maRali inflacia, rac saqarTvelos<br />

ekonomikisTvis qronikul daavadebad iqca, gansakuTrebiT<br />

2005 wlis Semdeg periodSi. 2006 wlis<br />

ivlisSi inflaciis wliurma maCvenebelma 14.5%-s<br />

miaRwia. araoficialuri monacemebiT ki, inflaciis<br />

maCvenebeli kidev ufro maRali iyo. aman, bunebrivia,<br />

kreditebis gaZvirebazec moaxdina gavlena. 2006<br />

wlidan gansakuTrebiT SesamCnevi gaxda saprocento<br />

ganakveTebis zrda. 2007 wlis ivlisidan ukve sabazro<br />

saprocento ganakveTi sesxebze mTeli wlis ganmavlobaSi<br />

TiTqmis 5 erTeuliT gaizarda. 2008 wlis<br />

ivlisisTvis is daaxloebiT 22,2%-s Seadgenda, rac<br />

26%-iani zrda iyo. es erT-erTi mniSvnelovani problema<br />

iyo saqarTvelos sabanko sistemisTvis.<br />

bankebs sul ufro da ufro uWirdaT saxsrebis<br />

mozidva, rogorc Sida, aseve gare bazrebze da<br />

kreditebze gazrdili moTxovnis dakmayofileba. Tu<br />

agvistos Tvis movlenebamde periods vnaxavT, mozidvis<br />

TvalsazrisiT, adgilobriv bazrebze 2008<br />

wlis ramdenime TveSi SeiniSneboda depozitebis Semcireba,<br />

magaliTad, mTliani depozitebi TebervalSi<br />

2,5%-iT Semcirda, xolo maisis TveSi fizikur pir-<br />

Ta depozitebi 0,5%-iT Semcirda. esec maCvenebeli<br />

iyo imisa, rom bankebi likvidurobis seriozuli<br />

problemis winaSe dadgnen. aseve problema iyo sasesxo<br />

portfelis xarisxis gauareseba. oficialuri<br />

monacemebiT, 2008 wlis ganmavlobaSi rezervebis Sefardeba<br />

mTlian sakredito portfelTan 4,3%-mde,<br />

xolo vadagadacilebuli wili ki 1,7%-iT gaizarda.<br />

mxolod am problemebis CamoTvliTac naTlad Cans,<br />

rom sabanko sistemaSi problemebi 2008 wlis agvistomde<br />

gvqonda da cxadia, rom sabanko sistema am<br />

periodisaTvis aSkarad amuxruWebda. agvistos ruseT-saqarTvelos<br />

omma, praqtikulad, es problemebi<br />

daamZima. sabanko sistemis aqtivebi 2008 wlis agvisto-oqtomberSi<br />

TiTqmis 13%-iT Semcirda - 1, 026<br />

mln. lariT. xolo 2009 wlis 1 ianvrisaTvis sistemis<br />

56


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

zaralma 215 mln. lari Seadgina.<br />

bolo periodSi ekonomikis dakrediteba, miuxedavad<br />

yvelafrisa, mainc mcirdeba. 2008 wlis bolos<br />

mTlianad sistemas hqonda 5 992 000 000 laris<br />

sakredito portfeli. 2009 wlis pirveli dekembris<br />

mdgomareobiT, mTliani sakredito portfeli 5 194<br />

000 000 laria, anu Semcirebulia TiTqmis 800 mln.-<br />

iT. sakredito depresia jer kidev daZleuli araa<br />

da garkveuli periodi, saSualod, 2 weli dasWirdeba,<br />

rom bankebma moaxerxon dakreditebis Zveli<br />

moculobiT aRdgena. ekonomikuri garemo qveyanaSi<br />

jer kvlav arastabiluria, ekonomikuri subieqtebi<br />

eridebian kreditebis aRebas, bankebi ki piriqiT,<br />

eZeben kargi sakredito istoriis mqone msesxebels,<br />

romelTa raodenobac didi ar aris. swored amitom<br />

Seamcires saprocento ganakveTebi rogorc depozitebze,<br />

aseve kreditebze, magram sanam saqarTveloSi<br />

ar gamoikveTeba ekonomikuri, krizisidan gamosvlis<br />

mkveTri niSnebi, Warbi likvidurobis problemis mogvareba<br />

bankebisTvis seriozuli gamowveva iqneba.<br />

dRes yvelaze naklebad riskiania saxelmwifos<br />

mier saerTaSoriso safinanso institutebis xarjze<br />

dafinansebuli infrastruqturuli, sagzao, energetikuli<br />

da municipaluri proeqtebi, raSic bankebi<br />

Tamamad monawileoben, radgan iq SedarebiT naklebia<br />

riski, Tumca aseTi proeqtebis ricxvi arc ise didia.<br />

bankebi aseve aqtiurad iZenen saxazino valdebulebebs<br />

da SeiZleba iTqvas, rom yvela saxelmwifo<br />

proeqtSi warmatebiT da Tamamad monawileoben. aqedan<br />

gamomdinareobs, rom qarTuli biznesis mTavari<br />

sayrdeni saxelmwifo investiciebia.<br />

saqarTvelos sabanko sistemasTan mimarTebaSi,<br />

miuxedavad imisa, rom Cven 2009 wlis Sua periodidan<br />

aqtivebis zrda gvqonda, noemberSi mainc Semcirda<br />

sabanko aqtivebi. noemberSi, oqtomberTan SedarebiT,<br />

TiTqmis 90 mln.-iT Semcirda sabanko sistemis<br />

aqtivebi. pirveli noembris mdgomareobiT, sabanko<br />

sistemis aqtivebi 8 mlrd. 52 mln.-s, xolo pirveli<br />

dekembris monacemebiT sabanko aqtivebi 7 mlrd. 963<br />

mln.-s Seadgenda, mTeli wlis ganmavlobaSi ki sabanko<br />

sistema 900 mln.-iT aris Semcirebuli. marTalia,<br />

garkveuli progresi saxezea, magram es ar aris<br />

mkveTrad gamoxatuli tendencia.<br />

ssf-s (saerTaSoriso savaluto fondi) bolo<br />

daskvnac saqarTvelos sainvesticio mdgomareobaze<br />

naklebi optimizmis safuZvels iZleva. masSi miTi-<br />

Tebulia, rom regionulma da adgilobrivma politikurma<br />

viTarebam, SesaZloa, investiciebi Seaferxos.<br />

magram mTavroba jerjerobiT optimizms inarCunebs<br />

da momavali sainvesticio bumis imedi aqvs. 2010<br />

wels saqarTvelos ekonomikuri aRmasvla neli iqneba.<br />

savaluto fondis axal, 77-gverdian daskvna-<br />

Si am mimarTulebiT saimedo Zalze cotaa. fondis<br />

SefasebiT, ekonomikis gamococxleba gasuli wlis<br />

me-4 kvartlidan SeiniSneba. Tumca, kerZo kapitalis<br />

susti Semodineba da dakreditebis mZime zrda ekonomikurad<br />

nel aRmasvlas moitans.<br />

fondis SefasebiT, bankebis monetarulma politikam<br />

sakredito pirobebis Semsubuqeba ver SeZlo.<br />

Tavad bankebi ki vadagadacilebuli sesxebis da laris<br />

kursis cvlilebis gamo, kvlav riskis qveS arian.<br />

savaluto fondi wels qarTuli ekonomikis 2%-ian<br />

zrdas kvlav prognozirebs, Tumca ganmartavs, rom<br />

riski kvlav maRalia.<br />

fondis SefasebiT, regionulma da adgilobrivma<br />

politikurma viTarebam, SesaZloa, investiciebic<br />

Seaferxos. statistikis departaments pirveli kvartlis<br />

monacemebi jerac ar gamouqveynebia. amitom<br />

sainvesticio saagentos uWirs dakonkreteba sruldeba<br />

Tu ara sainvesticio gegma qveyanaSi. miuxedavad<br />

mTavrobis pozitiuri molodinebisa, misi zogierTi<br />

warmomadgenlis ucxouri vizitebis Semdeg investiciebis<br />

Semodinebas garkveuli dro - saSualod erTi<br />

weli dasWirdeba.<br />

amasobaSi ki, saqarTvelos wminda saerTaSoriso<br />

sainvesticio pozicia uaryofiTia da 2009 wlis<br />

meoTxe kvartlis bolos - 11.3 miliard aSS dolars<br />

Seadgens. erovnuli bankis informaciiT, aRniSnuli<br />

maCvenebeli 2008 wlis Sesabamisi periodis maCvenebels<br />

10.8%-iT aRemateba, xolo mimdinare wlis mesame<br />

kvartalTan SedarebiT 2.7%-iT metia.<br />

am periodSi mTliani aqtivebi 3.2 mlrd. aSS<br />

dolars Seadgens, aqedan 66.7% sarezervo aqtivebis<br />

wilze modis. sarezervo aqtivebi, wina wlis analogiur<br />

periodTan SedarebiT, 42.6%-iT gaizarda da 31<br />

dekembrisTvis 2.1 mlrd. aSS dolarze fiqsirdeba.<br />

pirdapiri investorebisadmi valdebulebebi,<br />

wina wlis Sesabamis periodTan SedarebiT, 11.2%-iT<br />

gaizarda da 7.6 mlrd. aSS dolars gautolda. portfelis<br />

investiciis valdebulebebma 869.4 mln. aSS<br />

dolari Seadgina. aqedan, 500 mln. aSS dolari samTavrobo<br />

evrobondebia.<br />

2008 wlis Sesabamis periodTan SedarebiT, saangariSo<br />

kvartlis bolosTvis, erovnuli bankis sasesxo<br />

valdebulebebi 49.3%-iT gaizarda saerTaSoriso<br />

savaluto fondis kreditebis xarjze da 687.1<br />

mln. aSS dolari Seadgina.<br />

saxelmwifo investiciebi<br />

saxelmwifo kapitaldabandebebi, sxva sainvesticio<br />

resursebisgan gansxvavebiT, araTu klebadi,<br />

aramed sagrZnoblad mzardi tempebiT xasiaTdeba<br />

(sainteresoa Sedareba samTavrobo davalianebis msgavs<br />

tendenciasTan). 2010 wlisaTvis saxelmwifo investiciebma<br />

saqarTveloSi 930,53 mln. lari unda Seadginos,<br />

anu 2008 welTan SedarebiT, saxezea 62,4%-<br />

iani zrda. 2009 wels ki amave maCvenebelma 52,3%<br />

Seadgina, maSin rodesac wina 5 wlis ganmavlobaSi<br />

es parametri 7-8%-is farglebSi meryeobda (ix. diagrama<br />

6). raze metyvelebs aseTi mdgomareoba unda<br />

gvixarodes, Tu piriqiT<br />

ra Tqma unda, sxva sainvesticio resursebis<br />

dakninebis fonze, kargia, rom gamoiZebna sxva wyaro,<br />

romelic, garkveulwilad, kvebavs qveynis ekonomikas.<br />

magram, amave dros, ar SeiZleba, rom es ar<br />

iyos safuZveli garkveuli SiSisa. cxadia, rom zrdadi<br />

saxelmwifo ineqciebi ekonomikaSi, niSnavs mis<br />

amave wiliT `nacionalizacias~. gasagebia, rom kri-<br />

57


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

saxelmwifo investiciebi 2006-2010 w.w.<br />

diagrama 6<br />

1000<br />

900<br />

800<br />

700<br />

600<br />

500<br />

400<br />

300<br />

200<br />

100<br />

0<br />

2006 2007 2008 2009 gegma 2010 gegma<br />

saxelmwifo investiciebi mln. lari<br />

zisis periodSi saxelmwifo Carevebis forsireba moxda<br />

TiTqmis mTels msoflioSi, magram saqarTvelos<br />

specifikur, centralizebul vertikalze agebul<br />

politikur sistemasTan mimarTebaSi, aseTi veqtori<br />

ekonomikis `socializmizaciis~ saSiSroebazec gvafiqrebs.<br />

magaliTad, amazeve kamaTobdnen aSS-s kongresSi<br />

`polsenis antikrizisuli gegmis~ ganxilvisas<br />

da evroparlamentarebi evrokavSiris analogiuri<br />

programebis SemuSavebisas.<br />

4. investirebis sagareo wyaroebi<br />

ucxouri kapitalis mozidva damaxasiaTebelia<br />

nebismieri ekonomikuri sistemisaTvis. XX saukunis<br />

bolos msoflio ekonomikaSi ucxouri investiciebis<br />

zrdam Zalzed maRali aqtivobiT iCina Tavi. 1980-<br />

1997 wlebSi marto pirdapiri investiciebis saSualo<br />

wliuri matebis tempi 13%-s Seadgenda, maSin, roca<br />

amave periodSi msoflio eqsporti da mTliani Sida<br />

produqti 7-7%-iT izrdeboda. 1998-2000 wlebSi pirdapiri<br />

investiciebis saSualo wliurma zrdam TiTqmis<br />

50% Seadgina da 2000 wlis ganmavlobaSi piks - 1,5<br />

trln. aSS dolars, miaRwia. Tumca, 2001 wlisaTvis<br />

es maCvenebeli TiTqmis ganaxevrda da 729,2 mlrd.<br />

aSS dolari Seadgina, rac, savaraudod, 90-ian wlebSi<br />

ruseTSi, aziisa da laTinuri amerikis qveynebSi<br />

ganviTarebul finansur krizisebs ukavSirdeba. amas-<br />

Tan, mTeli rigi qveynebis gamocdilebam daadastura,<br />

rom ucxouri kapitalis ama Tu im qveynis ekonomikuri<br />

zrdis samsaxurSi Cayeneba mxolod sainvesticio nakadebis<br />

swori marTvis safuZvelzea SesaZlebeli.<br />

rogorc cnobilia, ucxoeli investori kapitalur<br />

resursebs abandebs mxolod stabiluri ekonomikis<br />

mqone qveynebSi, romlebic, Tavis mxriv, adgilobrivi<br />

investoris ndobiTac xasiaTdebian. aqedan gamomdinare,<br />

SeiZleba danamdvilebiT iTqvas - rodesac<br />

saubaria saqarTveloSi ucxouri kapitalis mozidvaze,<br />

unda gvaxsovdes, rom misi Semosvla qveyanaSi<br />

moxdeba mxolod adgilobrivi kapitalis realurad<br />

amoqmedebis pirobebSi.<br />

gadavxedoT saqarTveloSi pirdapiri ucxouri<br />

investiciebis 2003-2009 wlebis struqturasa da dinamikas<br />

mTlianad da qveynebis mixedviT.<br />

bolo ori wlis ganmavlobaSi saxezea am parametris<br />

sagrZnobi, Tu ara sagangaSo kleba, Sesabamisad,<br />

22,4%-iT 2008 w. da 51,5%-iT 2009 wels. ra<br />

Tqma unda, am negatiuri tendenciebis axsna SeiZleba<br />

Cveni mTavrobisaTvis sabediswero Tu `mxsneli~<br />

(mZlavri ucxouri daxmarebebis saxiT) ori mizeziT<br />

- globaluri msoflio krizisiTa da omiT. magram,<br />

marTebulia, kiTxvis dasma: zrunavs ki jerovnad<br />

mTavroba saqarTvelos sainvesticio mimzidvelobis<br />

asamaRleblad Torem, rac Seexeba Cvens `saamayo~<br />

reitings biznesis keTebis TvalsazrisiT, Zalauneburad<br />

azrad modis aseTi Sedareba: Tuki saqarTvelos<br />

ekonomikas ganvixilavT, rogorc `sainvesticio<br />

sufras~, romlis swraf da advil gawyobas (`sainvesticio<br />

kerZebis~ saxiT) sTavazoben ucxoel (da adgilobriv)<br />

investors, rodesac gamaspinZlebis (anu<br />

`dividendebis miRebis~) dro dadgeba, SeiZleba realur<br />

investors magidasTan misasvleli arc adgili<br />

da aRarc survili aRar darCes. saubaria qarTuli<br />

biznesis supermonopolizebul `gasamTavroebul~<br />

(`gaxelisuflebul~) orientaciaze da, Sesabamisad,<br />

maRal riskianobaze.<br />

sayuradReboa, rom Tuki niderlandebs ar CavTvliT,<br />

saqarTvelos yvelaze ufro msxvil investor-partniorebs<br />

arabeTis gaerTianebuli emiratebi<br />

da TurqeTi warmoadgenen, Sesabamisad: 22,4%<br />

58


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

Tarebadi qveynisa.<br />

amave dros, ar unda dagvaviwydes, rom xSirad<br />

ucxouri investiciebis Sedegad ganviTarebad qveynebSi<br />

inergeba moZvelebuli sasicocxlo ciklis mqone saqonlis<br />

warmoeba, Semodis moZvelebuli teqnologiebi da<br />

a.S., rac, bunebrivia, investiciebis mimRebi qveynis gr-<br />

Zelvadian ekonomikur interess ar unda warmoadgendes.<br />

ra Tqma unda, zemoT aRniSnuli ar unda iqnas gagebuli<br />

calsaxad. sainvesticio procesebs da maT Soris<br />

cxrili 4<br />

saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri investiciebi qveynebis mixedviT<br />

(1000 aSS dolari)<br />

qveynebi<br />

2003 2004 2005<br />

weli<br />

2006 2007 2008 2009*<br />

sul<br />

340 499 449 1 190 2 014 1 563 759<br />

070 107 785 375 842 963 078,6<br />

maT Soris:<br />

29 69 66<br />

azerbaijani<br />

77 804,5 41 368,1 23 943 24 596,0<br />

697,5 099,4 920,2<br />

18 23 14<br />

avstria<br />

10 749,3 11 384,4 51 463 14 451,3<br />

108,4 157,2 732,2<br />

virjiniis k-bi<br />

187<br />

6 225,5 6 893,6 4 900,2 58 586,2<br />

156 847 5 691,8<br />

(brit.)<br />

815,5<br />

227<br />

CexeTi 249,8 276,6 1 279,6 15 032,2<br />

34 858 15 057,3<br />

926,4<br />

158<br />

dania - - 319,0 42 477,8<br />

256 139,8<br />

126,2<br />

16 22 14<br />

safrangeTi<br />

17 221,7 43 726,0 8 180 11 944,8<br />

709,5 854,3 383,3<br />

germania 4 144,9 5 140,5 5 031,8 20 380,8 56 987,8 40 591 3 658,0<br />

indoeTi - - 29,0 54,9 61,9 26 998 20 283,9<br />

italia<br />

15<br />

895,7<br />

32<br />

453,0<br />

22<br />

833,5<br />

47 219,1 15 228,1 6 048 1 172,5<br />

luqsemburgi 249,8 276,6 553,1 261,1 9 245,7 5 731 6 206,3<br />

299<br />

105<br />

niderlandebi - - 492,0 18 530,2<br />

135 870<br />

277,2<br />

679,7<br />

11 37 23<br />

norvegia<br />

77 894,8 34 200,1 2 693 1 877,3<br />

262,2 496,7 620,9<br />

panama - - - 3 391,6 6 177,7 -2 470 73 414,1<br />

42 43 38<br />

ruseTi<br />

34 210,0 88 996,5 26 212 2 049,5<br />

659,4 796,1 737,6<br />

arabeTis gaerT.<br />

130<br />

169<br />

291,1 - 280,5 422,6<br />

306 576<br />

emiratebi<br />

858,7<br />

784,0<br />

17 33 21 129<br />

TurqeTi<br />

93 871,1 164 526 89 506,3<br />

275,1 927,2 812,5 727,8<br />

gaerTianebuli<br />

37 87 132 186 145<br />

148 908 63 549,2<br />

samefo<br />

629,7 831,2 925,8 824,1 474,8<br />

saerTaSoriso<br />

- - - 8 741,7 14 293,9 23 651 30 141,1<br />

organizaciebi<br />

139 135 100 440 449 403 119<br />

danarCeni qveynebi<br />

671,4 904,1 933,7 844,2 821,4 081,9 875,7<br />

da 11,8%. anu bolo 2 wlis manZilze mniSvnelovnad<br />

Senelda dabandebis procesi msoflios ganviTarebuli<br />

qveynebis mxridan. es ki, garkveulwilad, saqarTveloSi<br />

Semosuli sainvesticio resursebis<br />

warmomavlobis xasiaTsa da teqnologiur donezec<br />

metyvelebs.<br />

amiT Cven imis Tqma gvinda, rom ganviTarebadi samyaros<br />

qveynebisaTvis pirdapiri ucxouri investiciebis<br />

ganxorcielebas gardamtexi cvlilebebis Setana<br />

SeuZlia im ufskrulis amosavsebad, romelic ganviTarebad<br />

da ganviTarebul samyaros Soris arsebobs.<br />

aqedan gamomdinare, rodesac saubaria, erTis<br />

mxriv, qveynis, sadac es investicia ideba, da, meores<br />

mxriv, investoris mier investiciebis ganxorcielebiT<br />

miRebul ormag sargebelze, unda gvaxsovdes, rom<br />

investoris sargebeli gacilebiT didia, vidre ganvi-<br />

pirdapir ucxour investiciebs udidesi mniSvneloba<br />

aqvs qveynis ekonomikuri winsvlisaTvis. zemoTqmulidan<br />

gamomdinare, saWiroa gaviTvaliswinoT ganviTarebadi<br />

samyaros mravalferovani speqtri da amis safuZvelze<br />

SemuSavdes is sainvesticio strategia, romelic konkurentul<br />

garemoSi saWiro investiciebis sasurveli pirobebiT<br />

mozidvis SesaZleblobebs Segviqmnis.<br />

marTlac, ganviTarebad qveynebSi, ucxouri kapitalis<br />

Semodinebaze mkacri SezRudvebis arsebobis<br />

59


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

miuxedavad, sainvesticio politika sruliad Seicvala,<br />

kerZod, ekonomikuri ganviTarebisa da zrdis pro-<br />

• mosaxleobis Semosavlebisa da qveynis ekono-<br />

procesebSi;<br />

cesSi ucxouri investiciebis CarTvis mimarTulebiT, mikis organizaciuli struqtura;<br />

diagrama 7<br />

saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri investiciebi<br />

aTasi aSS dol.<br />

2500000 2,500,000<br />

2,000,000<br />

1,500,000<br />

1,000,000<br />

500,000<br />

0<br />

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*<br />

rasac Tan mohyva am tipis investiciebis regulirebis<br />

reJimebis uprecedento liberalizacia. am procesis<br />

miRma ver darCa verc yofili sabWoTa kavSiris qveynebi<br />

da maT Soris saqarTveloc. qveyanam ucxour investiciebs<br />

farTod gauRo kari erovnuli ekonomikis<br />

im dargebSi monawileobis misaRebad, razedac manamde<br />

qveynis ekonomikuri usafrTxoebisTvis strategiuli<br />

mniSvneloba hqonda miniWebuli (energetika, portebi,<br />

komunikaciebi da a.S.).<br />

Tumca, saerTo liberalizacia ucxouri investiciebis<br />

regulirebis saqmeSi ukve arasakmarisia, ganvi-<br />

Tarebadi qveynebis sainvesticio sastarto pirobebis<br />

identurobis gamo. amitom, ucxouri investiciebis<br />

mozidvis mizniT, saxelmwifo politikis interesebSi<br />

sul ufro mwvaved dgeba axali midgomebis SemuSavebis<br />

sakiTxi, rac pirdapiri ucxouri investiciebis<br />

bazarze am qveyanas konkurentuls gaxdis.<br />

am konkretul bazarze, qveyanaSi ucxouri investiciebis<br />

mozidvis saqmeSi gansakuTrebuli roli<br />

eniWeba sainvesticio garemos Sefasebas, kerZod, Zalzed<br />

mniSvnelovania qveynis sakredito reitingisa da<br />

saxelmwifo valis moculobis gansazRvra. sareitingo<br />

kompaniebi sxvadasxva qveynebis mTavrobebs sakredito<br />

reitings mianiWeben specialurad SemuSavebuli<br />

skalis mixedviT.<br />

sareitingo kompaniebis mier reitingis dadgenisas,<br />

ZiriTadad, gaanalizdeba Semdegi ekonomikuri<br />

da politikuri faqtorebi:<br />

• politikuri institutebis stabiluroba da<br />

mosaxleobis farTo masebis monawileoba politikur<br />

• sagadasaxado-sabiujeto politika da misi<br />

elastikurobis xarisxi;<br />

• fulad-sakredito politika da inflaciuri<br />

wnexis ganmsazRvreli faqtorebi;<br />

• saxelmwifo da kerZo seqtoris davalianebis<br />

(valis) parametrebi da misi momsaxurebis istoria.<br />

sainvesticio garemos gaumjobesebiT, eqsportis<br />

stimulirebis meSveobiT, qveynis ekonomikis stabiluri<br />

ganviTarebis uzrunvelyofa, mizanSewonilia,<br />

ramdenadac:<br />

• importis Canacvleba ucxouri valutis ekonomiis<br />

saSualebas iZleva, xolo eqsportis Canacvleba<br />

mas gamoimuSavebs;<br />

• nebismieri saqonlis Sida bazari msoflio bazarze<br />

mcirea, rac iZleva warmoebis masStabebis did<br />

ekonomias, codnis ganaxlebis SesaZleblobas da qmnis<br />

jansaRi konkurenciis garemos;<br />

• eqsportis Canacvleba moizidavs ufro met investicias,<br />

importis proteqcionistul Canacvlebas-<br />

Tan SedarebiT;<br />

• ufro efeqturad gamoiyeneba Sida resursebi<br />

(aRar arsebobs Warbi resursebis udieri moxmarebis<br />

stimulebi);<br />

• msubuqdeba sagareo valis uReli, umjobesdeba<br />

misi momsaxurebis maCveneblebi da izrdeba sagareo<br />

sesxebis SesaZleblobani.<br />

importis Canacvleba, garda zemoT aRniSnuli<br />

garemoebisa, qveyanaSi gamoiwvevs naklebad mimzidveli<br />

an naklebad konkurentuli dargebis ganviTarebas.<br />

marTalia, proteqcionizms SeuZlia am dargebs misces<br />

60


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

Sida bazari, magram Sida mwarmoebeli ver SeZlebs upiratesobis<br />

mopovebas saerTaSoriso bazrebze, amasTanave<br />

es dargebi Zalian mgrZnobiare iqnebian ekonomikuri<br />

ciklebisa da savaluto ryevebis mimarT.<br />

erovnul ekonomikaSi ucxouri kapitalis monawileoba<br />

damokidebulia qveynis ekonomikis mimzidvelobaze,<br />

rac ganapirobebs ucxoeli investoris mier<br />

kapitaldabandebas sxvadasxva mimarTulebiT - erovnul,<br />

regionul, saerTaSoriso proeqtebSi.<br />

ucxouri investiciebi, ZiriTadad, SeiZleba<br />

daiyos pirdapir da portfelur investiciebad. pirdapiri<br />

ucxouri investiciebi Semosilni arian garkveuli<br />

stabilurobis elferiT, vinaidan isini xels<br />

uwyoben sainvesticio procesebis aqtivobas, marTvisa<br />

da marketinguli srulyofili meTodebis danergvas,<br />

socialur-ekonomikuri stabilurobis zrdas, saeqsporto<br />

mrewvelobis ganviTarebas, Tanamedrove teqnologiebis<br />

mozidvas, axali samuSao adgilebis Seqmnasa<br />

da sxv., amis Tqma naklebad SeiZleba portfelur<br />

investiciebze. Tu pirdapiri ucxouri investiciebis<br />

SemTxvevaSi kapitalis gatana myisierad SeuZlebelia,<br />

portfeluri investiciebis dros kapitalis moZraobam<br />

SeiZleba didi uwesrigobebi gamoiwvios msoflio<br />

ekonomikaSi, vinaidan mogebis maRali ganakveTis Ziebis<br />

procesSi maT SeuZliaT swrafad gadainacvlon<br />

erTi qveynidan meoreSi da amrigad sakmaod mZime finansur<br />

mdgomareobaSi aRmoCndes investiciebis qveynebSi,<br />

saidanac es gaedineba.<br />

miuxedavad pirdapiri ucxouri investiciebis<br />

garkveuli mimzidvelobisa, maTi ekonomikuri mniSvneloba<br />

SeiZleba sxvadasxvagvarad Sefasdes. erTis<br />

mxriv, pirdapiri ucxouri investiciebis qveyanaSi Semosvla<br />

xels uwyobs Sida resursebis deficitis Semcirebas,<br />

axali teqnologiebisa da biznesis warmoebis<br />

axali standartebis danergvas, xolo meores mxriv,<br />

ucxoeli investorebi, romelTa rolSic xSirad gvevlineba<br />

transnacionaluri kompaniebi, aqtiurad erevian<br />

qveynis sakanonmdeblo procesebSi, ignorirebas<br />

uweven qveynis ekologiur Tu SromiT kanonmdeblobas<br />

da saWiroebis SemTxvevaSi arc korufciul garigebebze<br />

amboben uars adgilobriv CinovnikebTan.<br />

pirdapir ucxour investiciebTan dakavSirebuli<br />

kidev erTi safrTxe aris is, rom maT axasiaTebT adgilobrivi<br />

mrewvelobis „gamodevnis efeqti~, romelic<br />

ori formiT iCens Tavs: pirveli asaxavs mdgomareobas<br />

sasaqonlo bazarze, rodesac transnacionaluri kompaniebis<br />

filialebi iyeneben sakuTar konkurentul<br />

upiratesobebs da aviwroeben adgilobrivi kompaniebis<br />

ganviTarebas da meore, rodesac safinanso an sxva<br />

resursebis bazrebze transnacionaluri kompaniebis<br />

filialebi cdiloben Seisruton am resursebis Ziri-<br />

Tadi nawili da adgilobriv kompaniebs SeuzRudon<br />

maTi gamoyenebis SesaZlebloba.<br />

ucxouri kapitalis Semodinebis stimulirebis<br />

uzrunvelyofisaTvis udidesi mniSvneloba eniWeba<br />

Semdeg nabijebs: pirveli, qveynis, misi calkeuli regionebisa<br />

da ekonomikis sxvadasxva dargebis sainvesticio<br />

SesaZleblobis sainformacio uzrunvelyofa;<br />

meore, proeqtebis dafinansebis, miwebis gamoyofis<br />

da sxva mosaxerxebeli sqemis Camoyalibebis SesaZlebloba;<br />

mesame, proteqcionistuli tarifebi im saqonelze,<br />

romelsac awarmoebs ucxoeli investori;<br />

meoTxe, sainvesticio proeqtisaTvis saWiro ZiriTadi<br />

saSualebebis importis gadasaxadisgan ganTavisufleba;<br />

mexuTe, „savaluto koridoris~ SemoReba, rac<br />

garkveul CarCoebSi moaqcevs erovnuli valutis gacvliT<br />

kurss; meeqvse, sagadasaxado SeRavaTebi; meSvide,<br />

sakanonmdeblo garantiebi.<br />

zeviT aRniSnuli ucxouri kapitalis Semodinebis<br />

stimulirebis meTodebis arsi imaSi mdgomareobs, rom<br />

am investiciebiT gamowveuli saerTo Semosavali investoris<br />

Semosavalze didia. Tu ucxouri investiciebi<br />

zrdian erovnuli ekonomikis mwarmoeblurobas, maSin<br />

nameti produqcia nawildeba Semdeg subieqtebze:<br />

1. investorze, romelic iRebs Tavis wil Semosavals<br />

dividendebis, mogebis anaricxebis, lizingis an<br />

sxva saxiT;<br />

2. daqiravebul personalze (samuSao Zala), romelic<br />

iRebs sakuTari Sromis safasurs. rogorc saqarTvelos<br />

magaliTze Cans, ucxouri kapitaliT Seqmnil<br />

sawarmoebs gacilebiT naklebi davalianeba gaaCniaT<br />

aunazRaurebeli xelfasebis saxiT;<br />

3. sasaqonlo bazris gajereba, rogorc wesi, iwvevs<br />

fasebis Semcirebas. aqedan gamomdinare, mogebas iRebs<br />

yvela momxmarebeli, am qveynis rezidentebi;<br />

4. warmoebis gafarToeba, daqiravebul personalze<br />

xelfasebis gacema sagadasaxado Semosavlebis<br />

zrdis safuZvelze iwvevs saxelmwifo xazinis Sevsebas.<br />

metad mniSvnelovania imis aRniSvnac, rom arsebobs<br />

investiciebis stimulirebis meore mxarec. ker-<br />

Zod, qveyanaSi, an mis regionSi stimulebis zrda, savaraudod,<br />

konkurentebis Sesabamis reaqcias gamoiwvevs<br />

da sxva qveynebic adekvatur wamaxalisebel nabijebs<br />

gadadgamen. metic, stimulebis zrdis dros regionma<br />

SeiZleba gadaaWarbos da Semosavlis is nawili daikargos,<br />

romelsac igi miiRebda kapitaldabandebebis<br />

igive donis SenarCunebis SemTxvevaSi. amitom, saWiroa<br />

gvaxsovdes, rom sainvesticio garantiebi marTalia<br />

aCerebs antistimulebis warmoSobas, magram ar zrdis<br />

sainvesticio nakads regionul ekonomikaSi.<br />

ucxouri kapitalis mozidva, ZiriTadad, damokidebulia<br />

mogebis miRebisa da qveynis farglebs gareT<br />

gatanis SesaZleblobaze. rac Seexeba sagadasaxado<br />

stimulebs, rogorc praqtika cxadyofs, ucxoeli<br />

investori ufro metad dainteresebulia mogebis mi-<br />

RebiT, vidre mogebaze sagadasaxado stimulebis mopovebiT.<br />

amis gamo, sagadasaxado SeRavaTebi ar warmoadgens<br />

investiciis mozidvis umTavres stimuls, isini<br />

ufro aucilebeli pirobaa aseTi stimulebis warmoqmnisaTvis.<br />

sainvesticio pirobebis gauaresebisa da<br />

eqspropriaciisagan dazRvevis garda, ucxouri kapitalis<br />

eqsportiori, iTxovs garantias Sida saxelmwifoebrivi<br />

riskebisgan dasacavad. investiciis mimReb<br />

qveyanas SeuZlia sawyis etapze investors dauTmos<br />

proeqtis ganxorcielebis asprocentiani ufleba,<br />

Tumca momavlisaTvis moiTxovos proeqtis ganviTarebaSi<br />

qveynis Sida kapitalisa da erovnuli resursebis<br />

TandaTanobiT CarTva.<br />

61


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

aRsaniSnavia isic, rom sagadasaxado stimulebis<br />

siWarbem SeiZleba uaryofiTi Sedegebi gamoiwvios.<br />

magaliTad, ucxo qveynis firmas, romelic axorcielebda<br />

sainvesticio proeqts braziliaSi, amazonis<br />

regionSi kanonmdeblobiT hqonda ufleba am proeqt-<br />

Si reinvestirebis saxiT Caedo saxelmwifo xazinaSi,<br />

gadasaxadebis saxiT, Sesatani Tanxis naxevari. firmam<br />

isargebla am viTarebiT da Semosavals iRebda im Tanxidan,<br />

rac sxva viTarebaSi qveynis sakuTreba iqneboda.<br />

ra Tqma unda, saxelmwifosTvis ufro xelsayreli<br />

iqneboda, rom firmas wili erToblivi Semosavlidan<br />

mieRo, Tundac, mTlianad gaeuqmebinaT mis saqmianobaze<br />

dawesebuli gadasaxadebi.<br />

saerTaSoriso investiciebis mozidvas, SeiZleba,<br />

seriozuli winaaRmdegoba Seuqmnas savaluto SezRudvebma<br />

da kapitalis formirebaze dawesebulma<br />

saxelmwifo kontrolma, ris gamoc ararezidentebs<br />

xeli ar miuwvdebaT adgilobriv safinanso bazrebze,<br />

mcirdeba kapitalisa da dividendebis repatriaciis<br />

SesaZlebloba, izRudeba adgilobrivi firmis sawesdebo<br />

kapitali, raSic, SesaZlebelia, monawileobdes<br />

ucxoeli investori. Tumca, aseTi SezRudvebis ar<br />

arseboba asustebs kontrols ucxouri kapitalis<br />

moZraobaze. kompromisi am sakiTxSi uSualod garigebebis<br />

dros unda moiZebnos, rac orive mxarisTvis<br />

xelsayreli iqneba.<br />

aRniSnul sakiTxebTan dakavSirebiT kompromisis<br />

ar arsebobaze metyvelebs saqarTvelos ekonomikaSi<br />

dabandebuli ucxouri kapitalis moculoba.<br />

marTlac, saqarTvelos ekonomikaSi sainvesticio dabandebebisTvis<br />

damaxasiaTebeli maRali riskis gamo,<br />

ar SeiZleba didi imedi gvqondes saerTaSoriso kapitalis<br />

mozRvavebasTan dakavSirebiT. marTalia, am<br />

bolo dros qveyanaSi ganxorcielebuli reformebi<br />

arsebuli naklovanebebis aRmosafxvreladaa mimar-<br />

Tuli, magram qveynis politikuri situaciis SesaZlo<br />

arastabiluroba (magaliTad, teritoriuli mTlianobis<br />

aRdgenis procesebis dawyeba) kvlav erT-erTi<br />

umTavresi winaRobaa saerTaSoriso kapitaldabandebebis<br />

ganxorcielebis gzaze. garda amisa, rogorc<br />

uaxloesi warsulis analizi cxadyofs, saerTaSoriso<br />

daxmarebebi qveyanaSi araracionalurad nawildeboda<br />

an ubralod itacebdnen piradi gamdidrebis mizniT.<br />

aRniSnuli mdgomareobis gamosworebis erT-erTi saimedo<br />

gza aris saxelmwifoebrivi mowyobis problemis<br />

dauyovnebeli gadaWra da pirdapiri ucxouri investiciebis<br />

mozidva, rac Tavad warmoadgens realurad<br />

momuSave finansur dabandebebs qveynis ekonomikaSi.<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi, ucxouri investiciebis mozidva,<br />

sasurveli raodenobiTa da grZelvadiani moculobiT,<br />

ganuxorcielebel realobad darCeba.<br />

ganviTarebuli qveynebis gamocdilebidan gamomdinare,<br />

SeiZleba iTqvas, rom ekonomikuri maCveneblebi<br />

ucxouri investiciebis mozidvis ganmsazRvreli<br />

faqtori araa, radganac gadamwyveti mniSvneloba<br />

qveynis politikur stabilurobas eniWeba. sainvesticio<br />

nakadis sidideze aseve mniSvnelovan gavlenas<br />

axdens qveynis mzadyofna, gayidos arsebuli aqtivebi.<br />

Tumca, aseTi strategiis arCevis Sedegad (rasac<br />

adgili aqvs Cvens ekonomikur realobaSi), SesaZlebelia,<br />

qveyana sarezervo sainvesticio obieqtebis gareSe<br />

darCes, Sedegad, investorebis mosazidad axali,<br />

gacilebiT ufro rTuli proeqtebis ganxorcielebis<br />

saWiroeba Seiqmneba (anu Seiqnas situacia, rodesac<br />

gasayidi aRaraferi darCeba „sindisis garda~).<br />

gamomdinare zemoTqmulidan, ucxouri investiciebis<br />

mosazidad didi mniSvneloba eniWeba: pirveli,<br />

erovnul ekonomikaSi arsebul dagrovebis donesa da<br />

erovnuli investoris aqtivobas; meore, ucxouri investiciebis<br />

konkurentul bazarze frTxili da amasTanave<br />

novatoruli midgomebis gamoyenebas; mesame, iseT ekonomikur<br />

garemos, sadac mesakuTres (misi moqalaqeobis<br />

miuxedavad) gaaCnia kapitalis dacvisa da zrdis garantiebi.<br />

investiciebis mozidvis Sedegad, ucxouri investiciebis<br />

regulirebis mxriv ki, aucilebelia, SemuSavdes<br />

ucxoeli investoris da qveynis interesebisaTvis<br />

Tanabrad misaRebi zomieri midgomebi.<br />

sainvesticio garemo. saqarTveloSi investiciebis<br />

safinanso-sakredito regulireba ucilobel<br />

kavSirSia qveynis sainvesticio garemos, misi dadebiTi<br />

da uaryofiTi mxareebis SefasebasTan, vinaidan<br />

sainvesticio xasiaTis finansuri gadawyvetilebebi<br />

pirdapiraa damokidebuli mTeli rigi politikuri,<br />

socialur-ekonomikuri da kulturuli faqtorebis<br />

mowesrigebasTan.<br />

saxelmwifo sainvesticio politikis erT-erTi<br />

umniSvnelovanesi sakiTxia xelsayreli sainvesticio<br />

garemos formireba. cneba „sainvesticio garemo“ moicavs<br />

yvela im faqtors, romelsac iTvaliswinebs investori<br />

kapitaldabandebebis ganxorcielebamde da<br />

romelic, saboloo jamSi, aisaxeba iseT kompleqsur<br />

maCvenebelze, rogoricaa sainvesticio riski.<br />

xelsayreli sainvesticio garemos Sesaqmnelad<br />

metad mniSvnelovania ormxrivi sainvesticio SeTanxmebis<br />

ricxvis gazrda. didi mniSvneloba aqvs ormagi dabegvris<br />

Tavidan asacilebel xelSekrulebebs, vinaidan<br />

ucxouri investiciebiT Seqmnili sawarmo, erTi mxriv,<br />

ukavSirdeba im qveynis sagadasaxado kanonmdeblobas,<br />

sadac ganxorcielda investicia, xolo meore mxriv - im<br />

qveynisas, romlis rezidenticaa investori. qveynebs<br />

Soris Sesabamisi xelSekrulebis ar arsebobis SemTxvevaSi,<br />

aRniSnuli garemoeba iwvevs ormag dabegvras, rac<br />

metad uaryofiTad aisaxeba kapitalis moZraobaze da,<br />

Sesabamisad, investiciebis ganxorcielebaze.<br />

investiciebis ganxorcielebisas yvelaze didi<br />

Semaferxebeli problema, korufciasTan erTad, aris<br />

biurokratia, rac seriozul bariers uqmnis yovel<br />

investors.<br />

saqarTvelos sainvesticio garemos naklovanebas<br />

warmoadgens aseve e.w. damatebiTi xarjebis ma-<br />

Rali done, mxedvelobaSi gvaqvs: kavSirgabmulobis,<br />

transportis, eleqtroenergiis SeferxebiT miwodeba<br />

da aqedan gamomdinare, mewarmeebis damatebiTi xarjebis<br />

zrda mdgomareobis gamosasworeblad.<br />

ucxoeli mewarmeebi erTxmad acxadeben, rom<br />

62


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

yvelaze met problemebs isini sagadasaxado organoebTan<br />

urTierTobisas awydebian. aranakleb mniSvnelovani<br />

dabrkolebaa qveynis arasrulyofili sabanko<br />

sistemac. igulisxmeba, sesxebze maRali saprocento<br />

ganakveTebi da bankebis mier, ZiriTadad, moklevadiani<br />

kreditebis gacema.<br />

sainvesticio garemoze uaryofiTad moqmed faqtorebs<br />

Soris erT-erTi yvelaze mniSvnelovania<br />

qveyanaSi arsebuli socialur-politikuri mdgomareoba<br />

(korufcia, kriminaluri mdgomareoba da sxva). saqarTveloSi<br />

qveynis teritoriuli mTlianoba darRveulia,<br />

rac kidev ufro arTulebs viTarebas. aqve<br />

aRvniSnavT, rom arsebuli siZneleebis gamo mravali<br />

sainvesticio kompania ikavebs Tavs saqarTveloSi investiciebis<br />

dabandebaze.<br />

2005 wlisaTvis saqarTvelos sainvesticio reitingis<br />

analitikuri Sefaseba mocemuli aqvs sareitingo<br />

saagento Standard&Poor’s, romelic Tavis angariSebSi<br />

qveynebis sainvesticio garemos Sefasebisas<br />

did mniSvnelobas aniWebs sakredito reitingisa da<br />

saxelmwifo valis moculobas.<br />

reitingis mixedviT saqarTvelos mieniWa B+ pozitiuri<br />

sakredito reitingi. sakredito reitingis<br />

miniWebis pozitiuri faqtorebidan gamoiyofa saqar-<br />

Tvelos mTavrobis awon-dawonili finansuri politika<br />

da sabazro ekonomikis struqturuli cvlilebebis<br />

Catareba, saxelmwifo valis zomieri da klebadi done,<br />

dadebiTi ekonomikuri perspeqtiva, rac ganpirobebulia<br />

myari sabazro orientaciiT. uaryofiT faqtorebs<br />

Soris Standard&Poor’s miuTiTebs ekonomikuri<br />

zrdis Semcirebul bazas da dabal Semosavals erT<br />

sul mosaxleze, biznes garemoSi jer kidev arsebul<br />

problemebs, sagareo likvidurobis sust maCveneblebs,<br />

Camouyalibebel politikur, samarTlebriv da<br />

ekonomikur institutebs, regionul konfliqtebTan<br />

dakavSirebul politikur gaurkvevlobas.<br />

baqo-jeihanis proeqtis dasrulebis Semdeg, saqarTveloSi<br />

Semosuli ucxouri investiciebis mobilizeba,<br />

ZiriTadad, ganpirobebuli unda yofiliyo<br />

qveyanaSi mimdinare privatizaciis procesiT. unda<br />

iTqvas, rom privatizaciis procesSi CarTuli investoris<br />

motivacia, umTavresad, damokidebulia: pirveli,<br />

igi kapitals likvidur qonebaSi abandebs,<br />

riTac amcirebs kapitaldabandebis risks da meore,<br />

yidulobs qonebas nominalTan SedarebiT dabali Rirebulebis<br />

fasad. ase, rom warumatebeli biznesis<br />

SemTxvevaSi, investori SeZlebs minimaluri danakargebiT<br />

am qonebis gayidvas da Cadebuli Tanxebis ukan<br />

dabrunebas. Znelia gamovyoT sxva motivacia, ramac<br />

SeiZleba ucxoeli investori moizidos, vinaidan saqarTvelo<br />

ver gaakvirvebs veravis verc ganaTlebis<br />

doniT da muSa-xelis kvalifikaciiT, verc ganviTarebuli<br />

infrastruqturiT, verc socialuri uzrunvelyofis<br />

moqnili sistemiTa Tu sxva saxis pirobebiT.<br />

aqedan gamomdinare, umTavresia swored privatizaciis<br />

Semdeg mosalodneli sainvesticio aqtivoba,<br />

Tu ramdenad dainteresdeba ucxoeli investori<br />

privatizebis Semdeg warmoebis gafarToebiT, es<br />

mTlianad damokidebuli iqneba qveynis SigniT arsebul<br />

politikur-ekonomikur stabilurobaze, sakomunikacio<br />

infrastruqturebis ganviTarebasa da ganaTlebis<br />

doneze.<br />

saqarTvelos ekonomikis zogadi ekonomikuri<br />

maCveneblebis mixedviT, ekonomikur krizisamde SeimCneoda<br />

mSp-s zrdis tendencia. miuxedavad amisa, jer<br />

kidev dabalia mSp-s mimarT sabiujeto Semosavlebis<br />

xvedriTi wili. Sesabamisad, dabalia erovnuli Semosavlis<br />

ganawilebis procesSi biujetis monawileobis<br />

done. sagareo vaWrobas saqonelbrunvis udidesi<br />

uaryofiTi saldoc axasiaTebs. sagareo vaWrobidan<br />

Semosavlebis dakargva da qveyanaSi damatebiTi finansuri<br />

saSualebebis mozidvis aucilebloba, garkveulwilad,<br />

ukavSirdeba krizisul wlebSi dawyebul kapitalis<br />

gaqcevis process, rac saqarTveloSi dResac<br />

grZeldeba da zrdis tendenciiT xasiaTdeba. adgilobrivi<br />

kapitalis gatanis mzardi tendencia erT-erTi<br />

umniSvnelovanesi xelisSemSleli faqtoria, ucxouri<br />

kapitalis mozidvis TvalsazrisiT.<br />

aRniSnulidan gamomdinare, vfiqrobT, arsebuli<br />

mdgomareobis gamosworebis TvalsazrisiT, aucilebelia,<br />

Seiqmnas kapitalis gatanis saxelmwifo regulirebis<br />

sistema, rac, garkveulwilad, kapitalis<br />

gatanaze konkretuli SezRudvebis dawesebas da adgilobrivi<br />

investorebisTvis saTanado pirobebis Seqmnas<br />

gulisxmobs. mxedvelobaSi gvaqvs, erTis mxriv,<br />

samamulo investorebis informaciuli da teqnikuri<br />

uzrunvelyofa, kerZo investiciebis dafinanseba,<br />

investiciebis dazRveva da, meores mxriv, garkveuli<br />

saxis investiciebis akrZalva, sazRvargareT ganxorcielebuli<br />

investiciebis licenzireba da Sesabamisi<br />

winapirobebis SemuSavebis safuZvelze kapitalis gatanaze<br />

dafinansebis SezRudva. sabolood, SeiZleba<br />

iTqvas, rom kapitalis gadinebis masStabebis Semcireba<br />

damokidebulia gonivruli ekonomikuri kursis<br />

gatarebaze.<br />

kapitalis eqsporti, romelic ar aris orientirebuli<br />

erovnuli meurneobis SesaZleblobebis gafarToeba-stimulirebaze,<br />

mosaxleobis dasaqmebaze<br />

da Semosavlebis zrdaze, bunebrivia, sagareo wyaroebidan<br />

saxsrebis mozidvis aucileblobas iwvevs.<br />

finansuri resursebiT kvlavwarmoebis procesis<br />

uzrunvelyofis Seferxebaze sagareo valis zrdiT<br />

gamowveuli uaryofiTi gavlenis Sesafaseblad arsebobs<br />

ramdenime kriteriumi. erT-erTi kriteriumia<br />

sagareo valis Tanafardoba da qveynis mosaxleobis<br />

odenobis, aseve biujetis saerTo SemosavlebTan an<br />

qveynis Sida produqtTan. magram yvelaze srulyofili<br />

maCvenebeli mainc sagareo valebis saeqsporto<br />

SemosavlebTan Tanafardobaa, Tundac imitom, rom<br />

Tu, magaliTad, romelime qveynis ekonomika dabali<br />

efeqturobiT funqcionirebs, mas, erT sul mosaxleze<br />

gaangariSebiT, gacilebiT naklebi valic rom hqondes,<br />

vidre meore qveyanas, romlis ekonomika swrafad<br />

viTardeba da saeqsportodac sakmarisi raodenobis<br />

saqoneli gaaqvs, ukanaskneli ufro advilad gadaixdis<br />

vals. qveynis sagareo valis saSiSroebis Sesafaseblad,<br />

miCneulia sagareo valis an masze daricxuli<br />

procentis Sefardeba (an orivesi erTad) eqsportis<br />

63


# <strong>116</strong> <strong>biuleteni</strong><br />

moculobasTan. saSiSroebis zRvarad miCneulia saprocento<br />

ganakveTebis Sefardeba eqsportTan, rac<br />

26-30 procents ar unda aRematebodes. saxarbielo<br />

mdgomareobiT aqac ver davikvexniT.<br />

5. daskvnebi da rekomendaciebi<br />

Cveni azriT, saqarTvelos mTavrobam unda moaxdinos<br />

saxelmwifo sainvesticio politikis seriozuli<br />

koreqtireba Semdegis gaTvaliswinebiT:<br />

1. Camoyalibdes pirobebi da meqanizmi sawarmoebis<br />

aqtivebis sabazro SefasebisTvis, rac am aqtivebis<br />

ufro racionalurad gamoyenebis saSualebas<br />

miscems;<br />

2. Seicvalos saamortizacio politika, misi<br />

liberalizaciis mimarTulebiT, reformirebuli sawarmoebisaTvis<br />

Tavisuflebis xarisxis gazrdiT;<br />

3. sainvesticio procesis TanamimdevrobiTi decentralizacia<br />

da sawarmoebis dagrovebis sakuTari<br />

Sida wyaroebis rolis gaZliereba, maTi sainvesticio<br />

proeqtebis dasafinanseblad;<br />

4. kompaniebis saxelmwifo mxardaWera centralizebuli<br />

investiciebis xarjze;<br />

5. SezRuduli raodenobis centralizebuli kapitaluri<br />

dabandebebis ganTavseba da sainvesticio<br />

proeqtebis saxelmwifo dafinanseba mkacrad miznobrivi<br />

programebisa da konkursis safuZvelze;<br />

6. sainvesticio proeqtebis erToblivi saxelmwifo-komerciuli<br />

dafinansebis praqtikis mniSvnelovani<br />

gafarToeba.<br />

64


# <strong>116</strong><br />

<strong>biuleteni</strong><br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. Keynes John M. The General Theory of Employment, Interest, and Money. London, Palgrave Macmillan. 1936.<br />

2. Campbell, C.D., R.G.Campball and E.G.Dolan. Money, Banking, and Monetary Policy, The Dry-den Press, 1988.<br />

3. Friedman D. , Money & Banking, American Bankers Association, 1989.<br />

4. Miller, R.L. and D.VanHoose, Money, Banking & Financial Markets, Cincinnati, 2001.<br />

5. R.A.Brealey, S.C.Mayers. Principles of Corporate Finance. New York: McGrow Hill, 1988.<br />

6.Warren E. Buffett. The Essays of Warren Buffett: Lessons for Corporate America. The Cunningham Group. 2001.<br />

7. ZnelaZe g. finansuri nakadebis modelirebis meqanizmi saqarTveloSi, Jurnali „banki“, #16, 2003;<br />

8. ZnelaZe g. makroekonomikuri maCveneblebis gavlenis analizi mosaxleobis cxovrebis doneze –<br />

socialuri politikis warmarTvis safuZveli, sskgc-s <strong>biuleteni</strong> #102, 2007 weli.<br />

9. ZnelaZe g. finansuri usafrTxoeba – qveynis socialur-ekonomikuri stabilurobis aucilebeli<br />

piroba, sskgc-s <strong>biuleteni</strong> #107, 2008 weli.<br />

10. z. garayaniZe. S. murRulia. sainvesticio usafrTxoebis zogierTi problema saqarTveloSi. sskgc-s<br />

<strong>biuleteni</strong> #107, 2008 weli.<br />

11. ZnelaZe g. globaluri krizisis socialur-ekonomikuri Sedegebi saqarTveloSi da maTi<br />

kompensaciis gzebi. sskgc-s <strong>biuleteni</strong> #114, 2009 weli.<br />

65

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!