08.01.2015 Views

robert j. marzano debra j. fiqeringi jein i. foloqi

robert j. marzano debra j. fiqeringi jein i. foloqi

robert j. marzano debra j. fiqeringi jein i. foloqi

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

efeqturi<br />

<strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong><br />

<strong>debra</strong> j. <strong>fiqeringi</strong><br />

swavleba<br />

<strong>jein</strong> i. <strong>foloqi</strong><br />

skolaSi<br />

kvlevebze dayrdnobiT<br />

SemuSavebuli meTodebi, romlebic<br />

aumjobeseben moswavleTa akademiur moswrebas<br />

saswavlo gegmebis SemuSavebisa da mentorobis asociacia<br />

aleqsandria, virjinia, amerikis SeerTebuli Statebi


obert j. <strong>marzano</strong>, <strong>debra</strong> j. <strong>fiqeringi</strong>, <strong>jein</strong> i. <strong>foloqi</strong><br />

efeqturi swavleba skolaSi: kvlevebze dayrdnobiT<br />

SemuSavebuli meTodebi, romlebic aumjobeseben moswavleTa<br />

akademiur moswrebas<br />

Robert J. Marzano, Debra J. Pickering, Jane I. Pollock<br />

Classroom Instruction that Works: Research-Based Strategies<br />

For Increasing Student Achievement<br />

mTargmneli: maia Canqseliani<br />

redaqtorebi: naTia nacvliSvili<br />

sofio gorgoZe<br />

ydis dizaini da dakabadoneba: giorgi bagrationi<br />

yvela ufleba daculia<br />

pirveli qarTuli gamocema,<br />

`maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis centri~, 2009.<br />

Targmanis xarisxze pasuxismgebelia<br />

`maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis centri~.<br />

Tbilisi, 0102, uznaZis q. 52.<br />

tel: (+995) 91 14 53, 95 13 02/04<br />

veb-gverdi: www.tpdc.ge el-fosta: info@tpdc.ge<br />

© saswavlo gegmebis SemuSavebisa da mentorobis asociacia (ASCD)<br />

aleqsandria, virjinia, aSS.<br />

veb-gverdis misamarTi: http://www.ascd.org el-fostis misamarTi: member@ascd.org<br />

© Association for Supervision and Curriculum Development<br />

Alexandria, Virginia, USA<br />

Web site: http://www.ascd.org E-mail: member@ascd.org<br />

ISBN 978-9941-0-1397-3


Zvirfaso maswavleblebo,<br />

warmogidgenT saxelmZRvanelos, romelic, vfiqrobT, yvela maswavlebelsa<br />

da ganaTlebis specialists daainteresebs. saxelmZRvanelos Targmna<br />

imis gamo gadavwyviteT, rom igi erT-erTi yvelaze warmatebuli<br />

gamocemaa, romelsac maswavleblebi msoflios mraval qveynaSi iyeneben<br />

da romlis gayiduli egzemplarebis raodenobam, didi xania, milions<br />

gadaaWarba.<br />

saxelmZRvanelo fokusirebulia swavlebis im meTodebze, romelTa efeqturoba<br />

kvlevis Sedegadaa dadasturebuli. uSualod meTodebis ganxilvamde,<br />

avtorebi mokled mimoixilaven ganaTlebis sferoSi Catarebul<br />

kvlevebs da yuradRebas maT ZiriTad statistikur maxasiaTeblebze<br />

amaxvileben. amis Semdeg avtorebi TiToeul meTods praqtikuli<br />

magaliTis WrilSi ganixilaven. mkiTxvels saSualeba aqvs, TiToeuli<br />

meTodis efeqturoba swored kvlevis maxasiaTeblebis gaTvaliswinebiT<br />

gansajos. aqedan gamomdinare, saxelmZRvanelos wakiTxva mizanSewonilia<br />

masSi mocemuli sakiTxebis Tanmimdevrobis dacviT, miuxedavad imisa,<br />

rom SesaZloa, maswavleblebi konkretuli magaliTebis ganxilviT ufro<br />

dainteresdnen.<br />

swavlebis meTodebis ganxilvisas, avtorebi iseT magaliTebsac iSvelieben,<br />

romliTac dasturdeba, rom ar arsebobs nebismier situaciaSi<br />

Tanabrad efeqturi meTodi. asakobrivi jgufi, konkretuli sagani Tu<br />

sxvadasxva SesaZleblobis moswavleebi erTsa da imave meTods sxvadasxvagvari<br />

efeqturobiT warmoaCenen. amitom, sabolood, mainc maswavleblis<br />

gonivrul gansjazea damokidebuli, Tu ra meTodebs gamoiyenebs<br />

konkretul gakveTilze da ra iqneba yvelaze efeqturi misi moswavleebisTvis.<br />

vimedovnebT, rom am daskvnis gakeTebaSi es wigni maT did daxmarebas<br />

gauwevT.<br />

pativiscemiT,<br />

sofio gorgoZe<br />

maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis<br />

centris direqtori


efeqturi<br />

swavleba<br />

skolaSi<br />

kvlevebze dayrdnobiT SemuSavebuli meTodebi,<br />

romlebic aumjobeseben moswavleTa akademiur moswrebas<br />

diagramebis nusxa .......................................................................V<br />

1. kvlevis gamoyeneba swavlebaSi:<br />

dadga dro, es idea realobad vaqcioT ........................1<br />

kvlevebze dafuZnebuli meTodebi<br />

2. msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena ........................15<br />

3. Sejameba da Canawerebis gakeTeba ................................33<br />

4. moswavlis Zalisxmevis gaZliereba<br />

da misi warmatebis aRiareba ........................................57<br />

5. saSinao davaleba da praqtika ......................................72<br />

6. warmodgenis aralingvisturi xerxebi ........................87<br />

7. TanamSromlobiTi swavla ........................................... 100<br />

8. miznebis dasaxva da komentarebis gakeTeba .............. 111<br />

9. hipoTezis Camoyalibeba da gamocda ......................... 124<br />

10. miniSnebebi, SekiTxvebi da winmswrebi aqtivobebi .... 134<br />

swavlebis meTodebis gamoyeneba<br />

11. moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema<br />

swa v lebis sxvadasxva meTodis gamoyenebiT .......... 149<br />

12. saswavlo procesis dagegmvis cxra<br />

kategoriis gamoyeneba ............................................... 177<br />

13. bolosityva................................................................. 189<br />

danarTi: efeqtis sididesa da procentilis zrdas Soris<br />

statistikuri Sesabamisobebis cxrili ........................ 192<br />

gamoyenebuli literatura .................................................... 194<br />

wignis avtorTa Sesaxeb .......................................................... 211


diagramebis nusxa<br />

1.1. normaluri ganawileba ...............................................................6<br />

1.2. swavlebis meTodi, romelic analitikuri SekiTxvebis<br />

gamoyenebas gulisxmobs: efeqtis saSualo sidide ...................7<br />

1.3. swavlebis im meTodebis kategoriebi, romlebic<br />

moswavleTa akademiur moswrebaze axdenen gavlenas ...............8<br />

1.4. efeqturi swavlebis sami elementi ........................................12<br />

2.1. msgavsebisa da gansxvavebis identifikaciasTan<br />

dakavSirebuli mniSvnelovani kvlevebis Sedegebi...................17<br />

2.2. ganmartebebi .............................................................................19<br />

2.3. venis diagrama ..........................................................................21<br />

2.4. Sedarebis matrica ...................................................................21<br />

2.5. venis diagrama: Soreuli warsuli da dRevandeloba ..........23<br />

2.6. klasifikaciisaTvis saWiro grafikuli sqemebi ...................24<br />

2.7. grafikuli sqema metaforebTan dakavSirebuli<br />

savarjiSoebisaTvis ....................................................................28<br />

2.8. grafikuli sqema analogiebisaTvis ......................................31<br />

2.9. grafikuli sqema analogiebisaTvis (magaliTi)......................31<br />

3.1. Sejamebis meTodebis Sesaxeb Catarebuli<br />

kvlevebis Sedegebi .....................................................................34<br />

3.2. Sejamebis savarjiSo ................................................................35<br />

‣ fotografiuli procesi .....................................................35<br />

‣ fotografiuli procesis makrostruqtura......................35<br />

3.3. Sejamebis strategia: teqsti magaliTisaTvis ......................33<br />

3.4. naratiuli CarCo .....................................................................40


VI<br />

efeqturi swavleba skolaSi<br />

3.5. Tema _ SezRudva _ ilustrirebis CarCo ..............................42<br />

3.6. ganmartebiTi CarCo .................................................................43<br />

3.7. argumentaciis CarCo ...............................................................44<br />

3.8. problemis aRmofxvraze orientirebuli CarCo....................45<br />

3.9. saubris CarCo ..........................................................................46<br />

3.10. ukuqceviTi swavleba...............................................................48<br />

3.11. Canawerebis gakeTebis meTodis efeqturobis<br />

Sesaxeb Catarebuli kvlevebis Sedegebi ................................49<br />

3.12. maswavleblis mier momzadebuli Canawerebi:<br />

bili uflebaTa Sesaxeb ..............................................................51<br />

3.13. moswavlis Canawerebi: araformaluri monaxazi ................51<br />

3.14. qseluri Canawerebis magaliTi _ olimpiuri TamaSebi .....54<br />

3.15. Canawerebis gakeTebis kombinirebuli teqnika _ inflacia ....55<br />

4.1. kvlevebis Sedegebi Zalisxmevis gaZlierebis Sesaxeb .........59<br />

4.2. kavSiri Zalisxmevasa da miRwevebs Soris: rubrikebi .........60<br />

‣ Zalisxmevis rubrika ............................................................60<br />

‣ miRwevis rubrika ..................................................................60<br />

4.3. Zalisxmevasa da miRwevebs Soris kavSiris dasadgeni<br />

diagrama........................................................................................62<br />

4.4. moswavlis warmatebis aRiarebis meTodi:<br />

Catarebuli kvlevebis Sedegebi ..............................................63<br />

4.5. efeqturi Seqebis saxelmZRvanelo principebi .....................66<br />

4.6. moswavlis dajildoeba: metaanalizis Sedegebi ...................67<br />

4.7. warmatebis aRiarebis abstraqtuli da xelSesaxebi<br />

formebis zegavlena ...................................................................69<br />

5.1. saSinao davalebebis gamoyenebis meTodTan dakavSirebuli<br />

kvlevebis Sedegebi .....................................................................73<br />

5.2. saSinao davalebisaTvis yoveldRiurad gamoyofili<br />

drois (wT.) raodenoba................................................................75<br />

5.3. kvlevebis Sedegebi saSinao davalebis gasworebisas<br />

miRebuli komentarebis Sesaxeb ................................................77<br />

5.4. praqtikis Sesaxeb Catarebuli kvlevebis Sedegebi ..............80<br />

5.5. swavlis procesis amsaxveli mrudi .......................................81<br />

5.6. swavlebis Sedegebis gaumjobeseba yoveli axali praqtikuli<br />

mecadineobis Sedegad ................................................................83<br />

6.1. warmodgenis aralingvisturi formebis kvlevebis Sedegebi ....89<br />

6.2. grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba: aRweriTi<br />

paradigma .........................................................................................91


diagramebis nusxa<br />

VII<br />

6.3. grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba:<br />

droiTi Tanmimdevrobis paradigma ...........................................91<br />

6.4. grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba:<br />

procesis/mizez-Sedegobriobis paradigma ...............................91<br />

6.5. grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba:<br />

epizodis paradigma ....................................................................92<br />

6.6. grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba:<br />

ganzogadebis/principis paradigma ...........................................92<br />

6.7. grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba: cnebis paradigma ......93<br />

6.8. droiTi Tanmimdevrobis paradigma<br />

arbitraJis meTodisaTvis ..........................................................94<br />

6.9. procesis/mizez-Sedegobriobis paradigma<br />

molaparakebis meTodisaTvis ...................................................94<br />

6.10. cnebis paradigma nebayoflobiTi Suamavlobis<br />

meTodisaTvis ..............................................................................95<br />

6.11. moswavlis piqtograma ...........................................................99<br />

7.1. kvlevebis Sedegebi TanamSromlobiTi swavlis meTodis<br />

gamoyenebasTan dakavSirebiT ................................................... 102<br />

7.2. homogenur jgufebad dayofis efeqturoba ....................... 103<br />

7.3. moswavleTa homogenur da heterogenul jgufebSi<br />

muSaobis efeqturobis Sedareba ............................................. 105<br />

7.4. TanamSromlobiTi jgufebis zoma......................................... 105<br />

8.1. miznebis dasaxvis meTodis Sesaxeb Catarebuli<br />

kvlevebis Sedegebi ................................................................... 112<br />

8.2. komentarebis gakeTebis meTodis Sesaxeb Catarebuli<br />

kvlevebis Sedegebi ................................................................... 127<br />

8.3. moswavlis Sedegebis gaumjobesebaze orientirebuli<br />

komentarebis Sesaxeb Catarebuli kvlevebis Sedegebi.......... 118<br />

8.4. komentarebis drouloba ....................................................... 118<br />

8.5. komentarebis rubrikebi ........................................................ 120<br />

‣ zogadi rubrika: informacia ............................................. 120<br />

‣ zogadi rubrika: procesebi da unarebi ........................... 120<br />

8.6. rubrikebis adaptacia ........................................................... 121<br />

‣ industriuli revoluciis rubrika: informacia ........... 121<br />

‣ histogramis wakiTxva: procesebi da unarebi ................. 121<br />

9.1. kvlevebis Sedegebi: hipoTezis Camoyalibeba da gamocda . 125<br />

9.2. induqciuri Tu deduqciuri midgoma ................................ 125


VIII<br />

efeqturi swavleba skolaSi<br />

10.1. miniSnebisa da SekiTxvebis meTodis kvlevebis Sedegebi...... 136<br />

10.2. analitikuri unarebis ganmarteba ...................................... 140<br />

10.3. winmswrebi aqtivobebis gamoyenebis Sesaxeb Catarebuli<br />

kvlevebis Sedegebi ................................................................... 141<br />

10.4. grafikuli winmswrebi aqtivobebi:<br />

franguli impresionizmi ......................................................... 145<br />

11.1. axali sityvebis konteqstSi swavlis albaToba................. 151<br />

11.2. swavlebis meTodebi, romlebic asociaciebs ukavSirdeba..... 153<br />

11.3. detalebi ............................................................................... 158<br />

11.4. swavlebis tipebi da maTi zegavlena swavlaze................... 159<br />

11.5. ideaTa organizacia .............................................................. 162<br />

11.6. araswori warmodgenis koreqtirebis strategiebi .......... 163<br />

11.7. amocanebis tipebi ................................................................ 169<br />

11.8. werisadmi sxvadasxva midgomis efeqturoba....................... 173<br />

12.1. swavlebis meTodebi, romlebic<br />

axali Temis dasawyisSi SegviZlia gamoviyenoT ..................... 178<br />

12.2. axal TemasTan dakavSirebuli swavlebis miznebi:<br />

amindis Zala............................................................................... 179<br />

12.3. swavlebis meTodebi, romlebic axali Temis<br />

swavlebis periodSi SegviZlia gamoviyenoT:<br />

swavlis miznebis monitoringi ................................................ 181<br />

12.4. swavlebis meTodebi, romlebic axali Temis swavlebis<br />

periodSi SegviZlia gamoviyenoT: klasSi axali<br />

codnis Semotana ....................................................................... 182<br />

12.5. rogori SeiZleba iyos moswavlis samuSao rveuli .......... 183<br />

12.6. swavlebis meTodebi, romlebic axali Temis<br />

swavlebis periodSi SegviZlia gamoviyenoT:<br />

varjiSi, gameoreba da codnis gamoyeneba............................... 184<br />

12.7. sanimuSo grZelvadiani proeqti.......................................... 185<br />

12.8. swavlebis meTodebi, romlebic Temis<br />

dasrulebisas SeiZleba gamoiyenoT......................................... 187


1<br />

kvlevebis<br />

gamoyeneba<br />

swavlebaSi: dadga dro, es idea<br />

realobad vaqcioT<br />

Cven, ganaTlebis specialis tebs,<br />

saintereso dros gviwevs cxovreba.<br />

ratom Tanamedroveobas Tan<br />

axlavs bevri siaxle, rasac xSirad<br />

axali aTwleulis, saukunisa Tu<br />

aTaswleulis dadgomas ukavSireben.<br />

CvenTvis umTavresi siaxlea is,<br />

rom momswreni varT axali epoqis,<br />

romelSic swavlebis `xelovneba“<br />

swavlebis `mecnierebad“ iqceva.<br />

zogierTi mkiTxveli SeiZleba<br />

gaocdes, roca gaigebs, rom mxolod<br />

ocdaaTiode wlis win daiwyo<br />

swavlebis meTodebis safuZvliani<br />

samecniero kvleva. es, ra Tqma unda,<br />

ar niSnavs imas, rom 1970 wlamde<br />

ar icnobdnen swavlebis efeqtur<br />

gzebs; maswavleblebi so k rates<br />

me Tods mTeli ornaxevari aTasi<br />

wlis manZilze iye nebdnen. mkvlevarebi<br />

mxolod 1970 _ iani wlebis<br />

dasawyisSi dainteresdnen swavlebis<br />

sxvadasxva meTodsa da swavlis<br />

Sedegebs Soris kavSiriT. 1960-ian<br />

wlebSi ki miaCndaT, rom moswavlis<br />

akademiuri moswreba saerTod<br />

ar iyo damokidebuli swavlebis<br />

1<br />

meTodologiaze. aseT daskvnamde<br />

mivida CvenTvis cnobili angari­<br />

Sis `saganmanaTleblo SesaZleblobebis<br />

Tanasworoba“ avtori<br />

(ix. qoulmani, qemfbeli, hobsoni,<br />

maqfarTlandi, mudi, uainfeldi<br />

da iorki, 1966). am angariSs<br />

`qoulmanis angariSis“ saxeliT<br />

moixsenieben, misi avtoris, jeims<br />

qoulmanis pativsacemad. qoulmanma,<br />

angariSis TanaavtorebTan<br />

erTad, 60_ian wlebSi 4000 _ ze<br />

met skolaSi 600000 moswavle da<br />

60000 maswavlebeli Seiswavla da<br />

daaskvna: Tu moswavlis akademiur<br />

moswrebas ganvixilavT, rogorc<br />

sxvadasxva faqtoris zegavlenis<br />

jams, swavlebis xarisxi moswavlis<br />

saSualo akademiur moswrebas<br />

maqsimum 10 %_iT cvlis. imisaTvis,<br />

raTa zustad gaviazroT, Tu<br />

ras gulisxmobs kvlevis es Sedegi,<br />

warmovidginoT Semdegi magaliTi:<br />

gvyavs 100 merveklaseli moswavle<br />

da xelT gvaqvs maTi testirebis<br />

Sedegebi maTematikaSi. testirebis<br />

Sedegebi qulebiTaa warmodge­


2 efeqturi swavleba skolaSi<br />

nili. moswavleebi sami sxvadasxva<br />

skolidan arian. cxa dia, mosalodnelia<br />

gansxvavebebi am moswavleebis<br />

akademiur moswrebaSi, rac<br />

gamoixateba imiT, rom zog maTgans<br />

eqneba Zalian maRali qula, zogs<br />

_ Zalian dabali, zogs ki _ saSualo.<br />

qoulmanis kvlevis angariSis<br />

mixedviT, romelic 60 _ ian wlebSi<br />

gamoCnda, am gansxvavebis mxolod<br />

10 procenti aixsneba im skolis<br />

swavlebis xarisxiT, romelSic es<br />

moswavleebi swavlo ben. sxva sityvebiT<br />

rom vTqvaT, Tu moswavle,<br />

romelic am sami skolidan yvelaze<br />

dabali xarisxis mqone skolaSi<br />

swavlobs, gadava im skolaSi,<br />

sadac swavlebis xarisxi yvelaze<br />

maRalia, misi akademiuri moswreba,<br />

SesaZloa, saSualod mxo lod<br />

10%-iT gaumjobesdes.<br />

riTi aixsneba akademiur moswrebaSi<br />

moswavleTa Soris sxvaobis<br />

danarCeni 90% jeims qoulmani da<br />

misi kolegebi im daskvnamde mividnen,<br />

rom skolis moswavleTa Soris<br />

akademiur moswrebaSi arsebuli<br />

gan sxvaveba damokidebulia iseT<br />

faqtorebze, rogorebicaa: moswavlis<br />

niWi an unarebi, misi socioekonomikuri<br />

statusi da ojaxuri<br />

garemo. samwuxaroa, rom skolas am<br />

sami faqtoridan arc erTis Secvla<br />

ar SeuZlia. analogiuri SedegiT<br />

dasrulda 70 _ ian wlebSi harvardis<br />

universitetSi qristofer jenqsis<br />

kvleva, romlis Sedegebi warmodgenilia<br />

wignSi `uTanasworoba:<br />

oja xisa da skolis zegavlena amerikel<br />

moswavleze~ (ix. jenqsi, smiTi,<br />

aqlendi, beini, qoheni, grinTlisi,<br />

heinsi da miqelsoni, 1972). jenqsma<br />

da misma kolegebma xelaxla Seiswavles<br />

im monacemTa didi nawili,<br />

rac qoulmanis angariSSi iyo warmodgenili.<br />

winaswarve naTeli iyo,<br />

rom daskvna msgavsi iqneboda _<br />

moswavlis akademiur moswrebaze<br />

skolebis zegavlena umniSvneloa.<br />

jenqsi wers: `skola ar axdens zegavlenas<br />

im faqtorebis umetesobaze,<br />

romlebic ganapirobeben moswavleTa<br />

Soris gansxvavebebs akademiur<br />

moswrebaSi, rac qulebiT<br />

gamoixateba~ (gv. 109).<br />

j. qoulmanisa da q. jenqsis<br />

daskvnebi gansakuTrebuli imedis<br />

momcemi ar aris ganaTlebis<br />

specialistebisa da ganaTlebis<br />

sferos kvlevebSi CarTuli mecnierebisaTvis.<br />

Tu im faqtorTa<br />

umetesoba, rac moswavlis akademiur<br />

moswrebaze axdens zegavlenas,<br />

skolis gareTaa, maSin<br />

Rirs ki ganaTlebis specialistebis<br />

mxridan rame RonisZiebis gatareba<br />

sabednierod, dRevandeli<br />

gadasaxedidan, zemoT warmodgenil<br />

daskvnebSi seriozuli naklovanebebi<br />

ikveTeba. Cven amJamad<br />

did imedebs vamyarebT maswavleblebsa<br />

da skolebze, rogorc im<br />

faqtorebze, romelTac garkveuli<br />

zegavlenis moxdena SeuZliaT<br />

moswavlis akademiur moswrebaze.<br />

ratom jer erTi, qoulmani da<br />

jenqsi warmogvidgenen ukiduresad<br />

uimedo suraTs, roca mTavar<br />

aqcents moswavleTa testirebis<br />

qulebSi arsebuli sxvaobis procentul<br />

axsnaze akeTeben. mkvlevarebi:<br />

<strong>robert</strong> rozentali, jon<br />

hanteri da frank Smidti damajereblad<br />

da cxadad ganmartaven<br />

zemoTqmuls. mkiTxveli, romelsac<br />

teqnikuri detalebi ainter­


kvlevebis gamoyeneba swavlebaSi: dadga dro, es idea realobad vaqcioT<br />

3<br />

esebs, r. rozentalis (1991), j.<br />

hanterisa da f. Smidtis (1990) naSromebs<br />

unda gaecnos. aqve mokled<br />

SegviZlia ganvmartoT, rom ufro<br />

sasargeblo iqneboda qoulmanisa<br />

da jenqsis kvlevis Sedegebis ganxilva<br />

moswavlis akademiur moswrebaSi<br />

procentilis 1 zrdis kuTxiT<br />

(am sakiTxis ufro detaluri axsna<br />

warmodgenilia qveTavSi `ramdenime<br />

kvlevis kompleqsuri analizi,<br />

rogorc swavlebis konkretuli<br />

meTodis efeqturobis dadgenis<br />

saukeTeso saSualeba~). sailustraciod<br />

ganvixiloT Semdegi magali­<br />

Ti: is, rom skolis xarisxiT moswavleTa<br />

akademiur moswrebaTa Soris<br />

arsebuli sxvaobebis mxo lod<br />

10 % aixsneba, aseve gulisxmobs<br />

moswavlis akademiuri moswrebis<br />

gaumjobesebas 23 procentiliT.<br />

sxva sityvebiT, saSualo akademiuri<br />

moswrebis mqone moswavles,<br />

romelic dadis `karg~ skolaSi,<br />

aqvs 23 procentiliT maRali akademiuri<br />

moswreba, vidre saSualo<br />

akademiuri moswrebis mqone moswavles<br />

SedarebiT cud skolaSi.<br />

roca am kuTxiT vudgebiT sakiTxs,<br />

cxadi xdeba, rom skolas namdvilad<br />

aqvs arsebiTi zegavlena moswavlis<br />

akademiur moswrebaze.<br />

Cveni optimisturi damokidebulebis<br />

mniSvnelovan safuZvels,<br />

aseve, is kvlevebi warmoadgenen,<br />

romlebic qoulmanisa da jenqsis<br />

naSromebis Semdeg gamoqveynda. xsene<br />

buli kvlevebi moswavlis akade­<br />

1 qula, romlis qvemoTac xvdeba dakvirvebebis<br />

Sedegebis garkveuli procenti.<br />

mag. me-20 procentili gulisxmobs<br />

mis qvemoT arsebul yvela qulas<br />

(mTarg. SeniSvna).<br />

miur moswrebaze maswavleblis mniSvnelovan<br />

zegavlenas im SemTxveveb­<br />

Sic ki adastureben, roca sko lis<br />

zegavlena minimaluria. es daskvna<br />

safuZvliania. miT ufro, Tu gaviTvaliswinebT,<br />

rom qoulmani da jenqsi<br />

ikvlevdnen skolebis saSualo<br />

zegavlenas moswavleebis akademiur<br />

moswrebaze. rogorc wesi, TiToeul<br />

skolaSi moRvawe maswavlebelTa<br />

swavlebis xarisxi mniSvnelovnad<br />

gansxvavdeba. yvelaze efeqturi maswavleblebis<br />

meTodebis SeswavliT ki<br />

im faqtorebis ufro dakonkreteba<br />

moxerxdeba, rac moswavleTa akademiur<br />

moswrebaze axdens gavlenas.<br />

jer kidev 1970-ian wlebSi mivida<br />

mecniereba im daskvnamde, rom<br />

naklebad efeqtur skolebSic ki<br />

maswavlebeli SeiZleba did gavlenas<br />

axdendes moswavlis akademiur<br />

moswrebaze. am aRmoCenis gakeTeba<br />

SesaZlebeli gaxda efeqturi swavlebis<br />

meTodebis SeswavliT. 1970-<br />

ian wlebSi Catarebuli asobiT kvlevis<br />

Sedegebis gacnobis Semdeg,<br />

mkvlevarebi jere brofi da Tomas<br />

gudi (1986) weren: `miTi daimsxvra:<br />

maswavleblebi realur gavlenas<br />

axdenen moswavleTa swavlis Sedegebze~<br />

(gv. 370).<br />

bolo periodSi Catarebuli<br />

kvlevebi ki aCveneben, rom maswavlebels<br />

ufro didi zegavlena<br />

aqvs moswavlis akademiur moswrebaze,<br />

vidre es manamde Catarebul<br />

kvlevebSi ikveTeboda (ix. sandersi<br />

da horni, 1994; raiti, horni<br />

da sandersi, 1997). ramdenime<br />

aseuli skolidan 100000-ze meti<br />

moswavlis testirebis Sedegebis<br />

analizis Semdeg, raitma da misma<br />

kolegebma daaskvnes:


4 efeqturi swavleba skolaSi<br />

`am kvlevis Sedegebi adasturebs,<br />

rom sxva faqtorTa Soris, maswavlebeli<br />

yvelaze did zegavlenas axdens<br />

moswvlis akademiur moswrebaze. amas­<br />

Tanave, kvleva aCvenebs, rom maswavlebelTa<br />

efeqturobis maCvenebeli,<br />

rogorc wesi, didi variaciulobiT<br />

gamoirCeva. daskvna, romelic am<br />

kvle vis Sedegebis mixedviT SeiZleba<br />

gakeTdes, Semdegia: maswavlebelTa<br />

efeqturobis zrdaze mimarTuli<br />

RonisZiebebi SeiZleba yvelaze mniSvnelovani<br />

iyos im RonisZiebaTa Soris,<br />

romlebic moswavleTa swavlis<br />

Sedegebis gasaumjobeseblad tardeba.<br />

naTlad ikveTeba, rac unda<br />

heterogenuli iyos klasi, efeqturi<br />

maswavlebeli warmatebulad muSaobs<br />

sxvadasxva akademiuri moswrebis<br />

moswavleebTan. Sesabamisad, Tu<br />

maswavlebeli araefeqturia, mis moswavleebSi<br />

ar fiqsirdeba saTanado<br />

akademiuri progresi, imisda miuxedavad,<br />

ramdenad msgavsni an gansxvavebulni<br />

arian moswavleebi TavianTi<br />

akademiuri moswrebiT~ (raiti<br />

da sxvebi, 1997, gv. 63).<br />

mocemuli wigni warmoadgens<br />

qoulmanisa da jenqsis moRvaweobis<br />

Semdgom periodSi Catarebuli<br />

optimisturi kvlevebis gagrZelebas.<br />

Cveni naSromi praqtikulia da<br />

masSi Tavmoyrilia informacia<br />

swavlebis im meTodebis Sesaxeb,<br />

romlebic efeqtur swavlebaze<br />

orientirebuli kvlevebidan SevarCieT.<br />

maswavleblebs SeuZliaT,<br />

gamoiyenon es meTodebi da<br />

swavlebis procesi ise warmarTon,<br />

rom maqsimumamde iqnas ayvanili<br />

moswavlis akademiuri warmateba.<br />

sanam swavlebis meTodebis uSualo<br />

aRweraze gadavalT, mokled<br />

mimovixilavT ganaTlebis sferos<br />

kvlevebis maxasiaTeblebsa da<br />

xarisxs.<br />

ganaTlebis sferoSi<br />

Catarebuli kvlevebi:<br />

gansxvavebuli mosazrebebi<br />

miuxedavad imisa, rom ganaT lebis<br />

sferos kvlevebs universitetebsa<br />

da kvleviT centrebSi atareben,<br />

ganaTlebis specialistebs da<br />

maTac, vinc am dargis specialistebi<br />

ar arian, rogorc wesi, dabali<br />

warmodgena aqvT aseT kvlevebze.<br />

bevri fiqrobs, rom samecniero<br />

kvleva ganaTlebis sferoSi<br />

iseTi zusti da Tanmimdevruli ar<br />

aris, rogorc, magaliTad, qimiasa<br />

da fizikaSi. 1987 wels JurnalSi<br />

`amerikeli fsiqologi~ daibeWda<br />

lari hejisis statia, romlis sa­<br />

Tauri iyo `sabunebismetyvelo da<br />

socialuri mecnierebebi: gansxvavebebi<br />

kvlevis meTodebSi~. am<br />

statiaSi hejisi fsiqologiasa da<br />

ganaTlebas `socialur mecnierebebad~<br />

moixseniebs da safuZvlianad<br />

ganixilavs ganaTlebis<br />

sferoSi Catarebuli kvlevebisadmi<br />

undoblobis sakiTxs. lari<br />

hejisma Seiswavla fsiqologiisa<br />

da ganaTlebis camet sferoSi<br />

Catarebuli kvelevebi da Seadara<br />

es kvlevebi samecniero kvlevebs<br />

fizikaSi. man aRmoaCina, rom kvlevebi<br />

fizikaSi iyo iseve sxvadasxvagvari,<br />

rogorc ganaTlebasa da<br />

fsiqologiaSi: `arsebuli recenziebis<br />

TiTqmis 50%-is avtorebi<br />

principulad ar eTanxmebian kvlevis<br />

Sedegebs, rogorc socialur


kvlevebis gamoyeneba swavlebaSi: dadga dro, es idea realobad vaqcioT<br />

5<br />

mecnierebebSi, ise fizikaSi~ (gv.<br />

450). ase rom, kvlevebi fizikasa<br />

da ganaTlebaSi TiTqmis Tanabari<br />

SeusabamobebiT xasiaTdebian, rac<br />

imas niSnavs, rom Tu erTi kvleva<br />

adasturebs konkretuli me­<br />

Todis efeqturobas, sxva kvleva<br />

uaryofs mas. lari hejisma aseve<br />

daaskvna, rom mecnierebi sabunebismetyvelo<br />

sferoebSi ufro xSirad<br />

ugulebelyofdnen im kvlevis<br />

Sedegebs, romelic `eqstremaluri<br />

aRmoCeniT~ sruldeboda.<br />

magaliTad, nawilakebis fizikaSi<br />

kvlevebis Sedegebis analizis Semdeg<br />

kvlevaTa, daaxloebiT, 40%-<br />

is ignorireba xdeboda imis gamo,<br />

rom am kvlevebSi gakeTebuli<br />

daskvnebi auxsnelad iyo miCneuli.<br />

ganaTlebasa da fsiqologiaSi<br />

ki, l. hejisis mixedviT, kvlevaTa<br />

kompleqsuri analizis dros individualuri<br />

kvlevebis mxolod 10<br />

%-is ugulebelyofa fiqsirdeba.<br />

hejisis daskvna imaSi mdgomareobs,<br />

rom kvlevebi ganaTlebisa<br />

da fsiqologiis dargSi, xarisxiT<br />

ar Camouvardeba kvlevebs fizikis<br />

mimarTulebiT. hejisi ganaTlebis<br />

specialistebs, iseve rogorc<br />

fizikis sferos mkvelvarebs, ur­<br />

Cevs, kvlevebis analizis dros am<br />

kvlevebSi dafiqsirebuli Ziri­<br />

Tadi mimarTulebebi ganixilon.<br />

es imas niSnavs, rom erTi kvlevis<br />

safuZvelze ar SeiZleba gavakeToT<br />

daskvna konkretuli meTodisa Tu<br />

midgomis efeqturobis Sesaxeb.<br />

aucilebelia, gavecnoT mocemuli<br />

meTodisa Tu midgomis Sesaswavlad<br />

Catarebul, rac SeiZleba, met kvlevas<br />

da meTodisa Tu midgomis efeqturobaze<br />

uSualod maTi analizis<br />

safuZvelze vimsjeloT. mxo lod<br />

aseTma kompleqsurma Seswav lam SeiZleba<br />

Camogviyalibos konkretuli<br />

mosazrebebi CvenTvis saintereso<br />

TemasTan dakavSirebiT.<br />

ramdenime kvlevis kompleqsuri<br />

analizi, rogorc swavlebis<br />

konkretuli meTodis<br />

efeqturobis dadgenis<br />

saukeTeso saSualeba<br />

am wignis momzadebis procesSi<br />

organizaciam `kontinentis centraluri<br />

nawilis kvlevebi ganaT<br />

lebisa da swavlebisaTvis~<br />

(McREL) yvela im rCeuli kvlevis<br />

analizi ganaxorciela, romelic<br />

zogadsaganmanaTleblo skolaSi<br />

gamosayenebel swavlebis meTodebs<br />

(detaluri aRwera ix. <strong>marzano</strong>,<br />

1998) ukavSirdeba. Cven visargebleT<br />

kvlevis teqnikiT, romelic<br />

metaanalizis saxeliTaa cnobili.<br />

metaanalizi gulisxmobs sxvadasxva<br />

kvlevis Sedegebis kombinirebas,<br />

konkretuli meTodis efeqturobis<br />

gansazRvris mizniT.<br />

metaanalizis dros mkvlevari<br />

sxva dasxva kvlevis Sedegis gazomvis<br />

erTeulad efeqtis sidides<br />

iyenebs. efeqtis sidide, standartuli<br />

gadaxris erTeulebiT,<br />

sakvlev jgufSi akademiuri moswrebis<br />

gaumjobesebas an gauaresebas<br />

gamosaxavs. sakvlev jgufad<br />

movixseniebT moswavleTa jgufs,<br />

romelTanac swavlebis konkretul<br />

meTods iyeneben. magaliTisaTvis,<br />

warmovidginoT, rom mocemuli<br />

kvle vis efeqtis sidide


6 efeqturi swavleba skolaSi<br />

warmoadgens 1.0-s. es imas niSnavs,<br />

rom sakvlev jgufSi moswavleTa<br />

saSualo qula 1.0 standartuli<br />

gadaxriT maRalia, vidre moswavleTa<br />

saSualo qula sakontrolo<br />

jgufSi. sxva sityvebiT, moswavle,<br />

romelic sakvlev jgufSi<br />

50-e procentilzea, erTi standartuli<br />

gadaxriT gansxvavdeba<br />

im moswavlisagan, romelic<br />

analogiur maCvenebelzea sakontrolo<br />

jgufSi.<br />

diagrama 1.1.<br />

normaluri ganawileba<br />

efeqtis zomis gamoyeneba imi­<br />

Tacaa sasargeblo, rom advilad<br />

SesaZlebelia misi gadayvana procentilis<br />

zrdaSi. rogorc gaxsovT,<br />

jer kidev pirvel qveTav­<br />

Si vaxseneT procentilis zrda.<br />

axla avxsnaT, rogor keTdeba<br />

es. rogorc statistikosebi acxa<br />

deben, moswavleTa qulebis<br />

ganawileba, Cveulebriv, zarisebr,<br />

simetriul mruds gvagonebs,<br />

anu aris `normaluri~. Sesabamisad,<br />

statistikaSi mas `normalur<br />

ganawilebas~ uwodeben. diagrama<br />

1.1 swored normalur ganawilebas<br />

warmoadgens.<br />

rogorc diagrama 1.1-ze Cans,<br />

normaluri ganawileba moicavs<br />

daaxloebiT sam standartul gadaxras<br />

saSualos zemoT da sam standartul<br />

gadaxras saSualos qvemoT.<br />

diagrama 1.1_ze aseve naCvenebia,<br />

rom normalur ganawilebaSi<br />

qulebis daaxloebiT 34% moqceulia<br />

saSualo qulasa da saSualos<br />

zemoT erTi standartuli gadaxris<br />

SualedSi. qulaTa daaxloebiT 14%<br />

xvdeba pirvel da meore standartul<br />

gadaxras Soris. rogorc wesi,<br />

ase simetriulad nawildeba danar­<br />

Ceni qulebic. axla davubrundebiT<br />

Cvens kvlevas, romelsac magali­


kvlevebis gamoyeneba swavlebaSi: dadga dro, es idea realobad vaqcioT<br />

7<br />

Tad ganvixilavT da romlis efeqtis<br />

sididec 1.0 standartuli gadaxriT<br />

gamoixateboda. SevecadoT<br />

es efeqtis sidide gamovsaxoT procentilis<br />

zrdiT. efeqtis sidide<br />

1.0 igivea, rac procentilis 34 er­<br />

TeuliT zrda. rogorc zemoT ganvmarteT,<br />

qulaTa swored 34% aris<br />

moqceuli saSualos zemoT standartul<br />

gadaxraSi.<br />

efeqtis zomis procentilis<br />

zrdiT gamosaxva ama Tu im swavlebis<br />

meTodis efeqturobis naTlad<br />

warmoCenis saSualebas iZleva.<br />

Sesabamisad, am wignSi warmodgenili<br />

kvlevebis Sedegebis analizisas,<br />

yuradRebas vamaxvilebT rogorc<br />

efeqtis sidideze, ise procentilis<br />

zrdaze. imisaTvis, rom dasawyis­<br />

Sive naTeli warmodgena SegeqmnaT<br />

analizis Cveneul stilze, Segi­<br />

ZliaT gaecnoT kvlevas, romelic<br />

d. redfildma da i. rusom (1981)<br />

Caatares da romelsac am wignis<br />

me-10 TavSi ganvixilavT. redfildma<br />

da rusom Seiswavles analitikuri<br />

SekiTxvebis gamoyenebasTan<br />

dakavSirebuli ToTxmeti kvlevis<br />

Sedegebi da daaskvnes, rom saSualo<br />

efeqtis sidide iyo 0. 73. es imas<br />

niSnavs, rom, saSualod, moswavle,<br />

romelsac analitikuri SekiTxvebis<br />

gamoyenebis meTodiT aswavlidnen,<br />

0. 73 standartuli gadaxriT maRal<br />

qulas iRebda, vidre is moswavle,<br />

visTanac swavlebis aseT meTods<br />

ar iyenebdnen. es gansxvaveba warmodgenilia<br />

diagramis 1. 2 gamuqebuli<br />

nawiliT. Tu gamoviyenebT<br />

standartuli ganawilebis cxrils,<br />

romelic adgens efeqtis sididisa<br />

da procentilis zrdis Sesabamisobebs,<br />

davinaxavT, rom efeqtis<br />

sidide 0.73 Seesabameba, daaxloebiT,<br />

27 procentiliT zrdas. standartuli<br />

normaluri ganawilebis qveS<br />

mdebare farTobis wilis cxrili<br />

warmodgenilia danarTSi.<br />

arsebobs efeqtis sididis interpretaciis<br />

kidev erTi meTodi, romelic<br />

pirvelad mkvlevarma jeiqob qohenma<br />

(1988) gamoiyena. is miiCnevs, rom<br />

SegviZlia efeqtis sidide 0.20 ganvixiloT,<br />

rogorc mcire efeqti, 0.50 _<br />

saSualo efeqti, xolo 0.80 _ Zlieri<br />

efeqti (gv. 25 – 26).<br />

diagrama 1. 2<br />

swavlebis meTodi, romelic analitikuri SekiTxvebis gamoyenebas<br />

gulisxmobs: efeqtis saSualo sidide<br />

e.z. = 0. 73<br />

sakontrolo jgufi<br />

sakvlevi jgufi


8 efeqturi swavleba skolaSi<br />

ra aRmovaCineT<br />

erT-erTi mTavari mizani, rasac<br />

emsaxureboda organizaciis<br />

`kon tinentis centraluri nawilis<br />

kvle vebi ganaTlebisa da swavlebisaTvis~<br />

mier Catarebuli kvleva,<br />

iyo swavlebis im meTodebis identificireba,<br />

romelTa gamoyenebac<br />

moswavleTa sxvadasxva asakobriv,<br />

sagnobriv Tu akademiuri moswrebis<br />

jgufebTan swavlebis efeqturobas<br />

zrdis. diagramaze 1.3<br />

swavlebis meTodebis swored is<br />

cxra kategoriaa warmodgenili,<br />

romelsac mniSvnelovani gavlena<br />

SeiZleba hqondes moswavlis akademiur<br />

moswrebaze.<br />

diagrama 1.3.<br />

swavlebis im meTodebis kategoriebi, romlebic gavlenas<br />

axdenen moswavleTa akademiur moswrebaze<br />

kategoria<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

standartuli<br />

gadaxra<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis<br />

gamovlena 1.61 45 31 0.31<br />

Sejameba da<br />

Canawerebis<br />

gakeTeba 1.00 34 179 0.50<br />

moswavlis<br />

Zalisxmevis<br />

gaZliereba da<br />

misi warmatebis<br />

aRiareba 0.80 29 21 0.35<br />

saSinao davaleba<br />

da praqtika 0.77 28 134 0.36<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi<br />

xerxebi 0.75 27 246 0.40<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

0.73 27 122 0.40<br />

miznebis dasaxva<br />

da komentarebis<br />

gakeTeba 0.61 23 408 0.28


kvlevebis gamoyeneba swavlebaSi: dadga dro, es idea realobad vaqcioT<br />

9<br />

hipoTezis<br />

Camoyalibeba da<br />

gamocda 0.61 23 63 0.79<br />

miniSnebebi,<br />

SekiTxvebi da<br />

winmswrebi<br />

aqtivobebi 0.59 22 1,251 0.26<br />

SeniSvna: vafrTxilebT mkiTxvels, rom am diagramaze naCvenebi efeqtis sidideebi<br />

ar warmoadgens efeqtis sidideebis Sesaxeb im informaciis naerTs, rac me-2 _ me-10<br />

TavebSi diagramebzea mocemuli. am TavebSi naCvenebi efeqtis sidideebi gamoTvlilia<br />

konkretuli meTodis kvlevasTan dakavSirebuli naSromebis analizis Sedegad.<br />

swavlebis konkretuli meTodebis kvlevebis sinTezuri monacemebi, rac mocemuli<br />

wignis sxvadasxva TavSia warmodgenili, xSirad erTi da imave kvlevis analizs eyrdnoba<br />

da moicavs sakvlevi da sakontrolo jgufebis analogiur Sedarebebs. Sesabamisad,<br />

am monacemebze dayrdnobiT `saSualoTa saSualos~ gamoTvla araswor daskvnebamde<br />

migviyvanda. diagramaSi 1.3 warmodgenili efeqtis saSualo sidideebi efuZneba<br />

damoukidebel Sedarebebs. gamomdinare iqidan, rom aseTi damoukidebeli gamoTvla<br />

gamoricxavs damTxvevebs, es diagrama swavlebis sxvadasxva meTodis efeqturobis<br />

Sesaxeb met-naklebad zust suraTs iZleva.<br />

diagrama 1.3-ze warmodgenili<br />

kategoriebi detaluradaa ganxiluli<br />

am wignis Semdgom TavebSi. mniSvnelovania,<br />

dasawyisisaTvis mimovixiloT<br />

cxrave kategoria. rogorc<br />

diagrama 1.3_ze Cans, swavlebis me­<br />

Todebis efeqtis sidideebi 1.61-dan<br />

0.59 _ mde meryeobs. diagrama 1.3_is<br />

interpretaciis dros unda gaviTvaliswinoT,<br />

rom efeqtis sidideebi,<br />

romlebic pirvel svetSia mocemuli<br />

(saSualo efeqtis zomebi),<br />

warmoadgens Cven mier Seswavlili<br />

sxvadasxva kvlevidan miRebul sa­<br />

Sualo maCveneblebs. es imas niSnavs,<br />

rom zogierT kvlevaSi dafiqsirda<br />

diagrama 1.3_is meore svetSi warmodgenil<br />

saSualoze ufro maRali<br />

efeqtis sidide, zogSi ki _ ufro<br />

dabali. TiToeul swavlebis meTod­<br />

Tan dakavSirebuli efeqtis sidide<br />

eqvsi standartuli gadaxris farglebSi<br />

SeiZleba meryeobdes (sami<br />

standartuli gadaxra efeqtis<br />

saSualo zomis qvemoT da sami _<br />

zemoT). magaliTad, ganvixiloT<br />

swavlebis meTodi, romelic moxseniebuli<br />

gvaqvs, rogorc Zalisxmevis<br />

gaZliereba da warmatebaze<br />

yuradRebis gamaxvileba. diagrama<br />

1.3_ze Cans, rom efeqtis saSualo<br />

sidide am kategoriisaTvis aris<br />

0.80, xolo standartuli gadaxra _<br />

0.35. diagramaze aseve vkiTxulobT,<br />

rom ganxilul iqna 21 kvle va imisaTvis,<br />

raTa gamoTvliliyo efeqtis<br />

saSualo sidide, romelic am SemTxvevaSi<br />

0.80-s udris. standartuli<br />

gadaxris maCvenebeli _ 0.35 _ ki<br />

xazs usvams gansxvavebebs am 21 kvlevas<br />

Soris. im 21 kvlevaSi, romlebic<br />

gavaanalizeT, raTa efeqtis saSualo<br />

sidide (0.80) gamogveTvala,<br />

dafiqsirda saSualosagan sami standartuli<br />

gadaxriT maRali efeqtis<br />

sidide (radgan standartuli gadaxra<br />

0.35-is tolia, sami standartuli<br />

gadaxra iqneba samjer 0.35, anu


10 efeqturi swavleba skolaSi<br />

1.05). Sesabamisad, 21 kvlevidan zogierTSi<br />

efeqtis sidide iseT maRal<br />

niSnuls aRwevda, rogoricaa 1.85<br />

(0.80 + 1.05). aseTive principiT, 21<br />

kvlevidan ramdenimeSi dafiqsirda<br />

efeqtis sidide, romelic saSualodan<br />

(0.80) sami standartuli gadaxriT<br />

qvemoT iyo. es imas niSnavs,<br />

rom zog kvle vaSi efeqtis sidide<br />

Zalian dabali iyo da utoldeboda<br />

niSnuls _ 0.35 (0.80 _ 1.05).<br />

ase rom, zogierT kvlevaSi efeqtis<br />

uaryofiTi sidide gamoikveTa.<br />

es imaze mianiSnebs, rom swavlebis<br />

meTodis gamosacdeli kvle vis dasrulebis<br />

Semdeg sakvlevi jgufi<br />

uares akademiur Sedegebade mivida,<br />

vidre sakontrolo jgufi.<br />

am magaliTidan SegviZlia gavakeToT<br />

Semdegi daskvna: ar arsebobs<br />

swavlebis meTodi, romelic<br />

yvela situaciaSi Tanabari efeqturobiT<br />

gamoirCeva. aucilebelia,<br />

es kargad daimaxsovroT da<br />

gaiTvaliswinoT rogorc am wignis<br />

kiTxvisas, iseve aq amokiTxuli<br />

swavlebis meTodebis klasSi danergvis<br />

dros. gasaTvaliswinebelia<br />

isic, rom swavlebis esa Tu<br />

is meTodi mxolod saSualebaa. am<br />

wignSi warmodgenilia meTodebi,<br />

romlebic swavlebis efeqtur sa­<br />

Sualebebad SeiZleba iqnen gamoyenebulni.<br />

ar unda velodoT, rom<br />

sxvadasxva situaciaSi yvela meTodi<br />

Tanabrad warmatebuli iqneba.<br />

ras ipoviT am wignSi<br />

me-2 _ me-10 TavebSi ganxilulia<br />

swavlebis meTodebis cxra kategoria<br />

da TiToeulis sailustraciod<br />

mocemulia magaliTebi. yvela Tavs<br />

aqvs daaxloebiT erTnairi struqtura.<br />

pirvel rigSi, vajamebT<br />

kvle visa da Teoriis Sedegebs. informacia<br />

efeqtis sidideebisa da<br />

procentilis zrdis Sesaxeb moyvanilia<br />

im SemTxvevaSi, Tu konkretuli<br />

swavlebis meTodis efeqturobasTan<br />

dakavSirebuli kvlevebi<br />

aseT informacias Seicavs. Semdeg<br />

ganvixilavT am meTodis pratikuli<br />

gamoyenebis sakiTxebs, rac SeiZleba<br />

saxelmZRvanelo principebad gamoadges<br />

maswavlebels. bolos, warmovadgenT<br />

konkretul strategiebsa<br />

da magaliTebs. CvenTvis gasagebia,<br />

rom zogierTi maswavlebeli,<br />

romelic yoveldRiuri profesiuli<br />

saqmianobiT sakmaod dakavebulia,<br />

Seecdeba, pirdapir magaliTebs<br />

gaecnos. girCevT, ase ar moiqceT da<br />

yuradRebiT waikiTxoT manamde moyvanili<br />

informacia, maT Soris, mocemul<br />

swavlebis meTodTan dakav­<br />

Sirebuli Teoriebi da kvlevebis<br />

Sedegebi. konkretuli magaliTebis<br />

ganxilvamde warmodgenili masalis<br />

safuZvliani gaanalizeba saSualebas<br />

miscems maswavlebels, ufro<br />

kargad gaacnobieros mocemuli me­<br />

Todis gamoyenebis Taviseburebebi.<br />

is, rac jer ar viciT<br />

sxvadasxva kvlevis Sedegebis<br />

kompleqsuri analiziT bevri<br />

ram viswavleT. miuxedavad amisa,<br />

rCeba SekiTxvebi, romlebic pasuxgaucemelia.<br />

am SekiTxvebidan<br />

ramdenimes warmogidgenT:<br />

• aris Tu ara zogierTi swavlebis<br />

meTodi gansakuTrebiT efeq­


kvlevebis gamoyeneba swavlebaSi: dadga dro, es idea realobad vaqcioT<br />

11<br />

turi gansazRvrul saganSi<br />

• aris Tu ara zogierTi swavlebis<br />

meTodi gansakuTrebiT<br />

efeqturi romelime asakobriv<br />

jgufTan<br />

• aris Tu ara zogierTi swavlebis<br />

meTodi gansakuTrebiT<br />

efeqturi garkveuli maxasiaTeblebis<br />

mqone moswavleebTan<br />

• aris Tu ara zogierTi swavlebis<br />

meTodi gansakuTrebiT efeqturi<br />

garkveuli SesaZleblobebis<br />

mqone moswavleebTan<br />

es mniSvnelovani SekiTxvebia;<br />

maTze pasuxebi dagvexmareba,<br />

swavlebis xelovneba swavlebis<br />

mec nierebad vaqcioT. manam, sanam<br />

am SekiTxvebze zusti pasuxebi<br />

gveqneba, saWiroa, frTxilad vimoqmedoT<br />

da gaviTvaliswinoT, rom<br />

zogierTi gamoukvleveli meTodis<br />

Tu strategiis gamoyenebam Sei­<br />

Zleba uneblie uaryofiT Sedegebamde<br />

migviyvanos. sailustraciod,<br />

mkvle varebma van zekerma da r. lisicma<br />

(1999) Seiswavles im ramdenime<br />

strategiis gavlena moswavleTa<br />

akademiur moswrebaze, romelTac<br />

rekomendacias uwevs erovnuli saganmanaTleblo<br />

standarti mecnierebebSi<br />

(erovnuli kvlevebis<br />

sabWo, 1996). es strategiebia:<br />

• moswavleze<br />

swavleba;<br />

orientirebuli<br />

• kritikuli azrovnebis unar _<br />

Cvevebis ganviTareba;<br />

• praqtikuli, laboratoriuli<br />

aqtivobebi.<br />

zogadad, yvela am meTods pozitiuri<br />

gavlena hqonda meaTeklasel<br />

moswavleebze sabunebismetyvelo sagnebSi.<br />

ufro rom davazustoT, moswavleze<br />

orientirebuli swavlebis<br />

efeqtis sidide iyo 1.07, kritikuli<br />

azrovnebis unar-Cvevebis swavlebis<br />

efeqtis sidide _ 0.12, praqtikuli,<br />

laboratoriuli aqtivobebis ki _<br />

0.85. mkvlevarebma aseve aRmoaCines,<br />

rom sabunebismetyvelo sagnebSi<br />

moswavleze orientirebuli swavlebis<br />

aqtiurad gamoyenebis dros<br />

izrdeboda gansxvaveba gogonebisa<br />

da biWebis akademiur moswrebaSi.<br />

maSin roca kritikuli azrovnebis<br />

unar-Cvevebis ganviTarebaze gansakuTrebuli<br />

aqcenti zrdida gansxvavebebs<br />

akademiur moswrebaSi<br />

rogorc umciresobebis warmomadgenel<br />

moswavleebsa da danarCen<br />

klass Soris, aseve maRali da dabali<br />

socio-ekonomikuri statusis<br />

mqone moswavleebs Soris.<br />

van zekerisa da r. lisicis<br />

kvle va adasturebs, rom aucilebelia,<br />

SeviswavloT swavlebis konkretuli<br />

meTodis gavlena konkretuli<br />

maxasiaTeblebis moswavleebze<br />

konkretul garemoebebsa da konkretul<br />

saganSi. manam, sanam gamovikvlevT<br />

pasuxebs zemoT warmodgenil<br />

SekiTxvebze, maswavleblebi<br />

unda endon sakuTar codnas moswavleebis<br />

maxasiaTeblebTan, sagan­<br />

Tan da saswavlo garemosTan dakav­<br />

SirebiT, raTa swavlebis yvelaze<br />

marTebuli meTodebi SearCion.<br />

ra ar SevitaneT am wignSi<br />

kidev erTi gafrTxileba ganaTlebis<br />

specialistebs, romlebic<br />

mocemuli naSromis kiTxvas<br />

iwyeben: miuxedavad imisa, rom am


12 efeqturi swavleba skolaSi<br />

wignis saTaurSi, zogadad, swavlebazea<br />

saubari, Tavad naSromSi<br />

mxo lod swavlebis meTodebis ganxilviT<br />

SemovifarglebiT. ra Tqma<br />

unda, swavlebis meTodebis garda<br />

pedagogikaSi aris sxva aspeqtebic,<br />

romlebic moswavleTa akademiur<br />

moswrebaze axdenen gavlenas.<br />

ufro metic, mniSvneloviania<br />

aRiniSnos, rom efeqturi swavleba<br />

sam elements moicavs, esenia: 1.<br />

maswavleblis mier gamoyenebuli<br />

swavlebis meTodebi, 2. maswavleblis<br />

mier gamoyenebuli klasis<br />

marTvis strategiebi, 3. sagnis<br />

swavlebis gegma, romelsac maswavlebeli<br />

adgens (ix. diagrama<br />

1.4).<br />

diagrama 1. 4<br />

efeqturi swavlebis sami elementi<br />

swavlebis<br />

meTodebi<br />

klasis marTvis<br />

meTodebi<br />

sagnis swavlebis<br />

gegma<br />

efeqturi swavleba<br />

am wignSi efeqturi swavlebis<br />

mxolod pirveli elementia ganxiluli.<br />

organizacia `kontinentis<br />

centraluri nawilis kvlevebi<br />

ganaTlebisa da swavlebisaTvis~<br />

amJamad swored danarCen or elementTan<br />

dakavSirebuli kvlevebis<br />

sinTezur analizze muSaobs.<br />

Cven gvjera, rom ganaTlebis<br />

mecnierebaSi axali epoqa iwyeba.<br />

epoqa, roca kvlevis Sedegebs maswavleblebi<br />

realurad gamoiyeneben<br />

TavianT saskolo praqtikaSi.<br />

Cven vimedovnebT, rom es wigni am<br />

axal epoqaSi gadasvlaSi dagvexmareba.


k vlevebze<br />

d afuZnebuli<br />

m eTodebi


2<br />

msgavsebisa<br />

da gansxvavebis<br />

gamovlena<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

qalbatoni jeqsonis klasSi moswavleebma mousmines martin luTer<br />

kingis gamosvlas - `me maqvs erTi ocneba”; aseve, gaecnen sxvadasxva<br />

masalas am gamosvlasTan dakavSirebiT. es moxda amerikis<br />

istoriis gakveTilze, romelzec moswavleebi 1960 - iani wlebis<br />

istorias ecnobodnen. qalbatonma jeqsonma icoda, rom moswavleebs<br />

manamdec hqondaT wakiTxuli martin luTer kingis es sityvebi<br />

da, Sesabamisad, ar gahkvirvebia, roca mxolod mosalodneli<br />

komentarebi moismina Tavisi moswavleebisagan. maswavlebels<br />

surda, sxva kuTxiT SeexedaT axalgazrdebs am sityvebisaTvis da<br />

gaegoT am gamosvlis mniSvneloba im codnis gaTvaliswinebiT, rac<br />

mTeli wlis manZilze mis saganSi SeiZines. am mizniT, qalbatonma<br />

jeqsonma Semdegi arasruli analogiis moSvelieba gadawyvita:<br />

martin luTer kingis gamosvla `me maqvs erTi ocneba~ igive iyo<br />

samoqalaqo uflebebis moZraobisaTvis, rac<br />

_______________iyo_______________ Tvis.<br />

moswavleebs mcire jgufebSi unda emuSavaT da daesrulebnaT<br />

es analogia. analogiis dasasruleblad maT unda gamoeyenebinaT<br />

nebismieri sxva istoriuli movlena an dokumenti analogiis<br />

pirveli nawilis Sesavsebad da istoriuli moZraoba an movlena<br />

meore nawilis Sesavsebad. Semdeg moswavleebs TavianTi jgufis<br />

mier Camoyalibebuli analogia danarCeni klasisaTvis unda aexsnaT.<br />

moswavleebma SesaniSnavad Camoayalibes analogiebi da klaselebsac<br />

kargad auxsnes. qalbatoni jeqsoni gancvifrebuli darCa. moswavleebic<br />

gaocebas ver malavdnen, roca savarjiSos dasrulebis<br />

Semdeg mixvdnen, Tu ramdeni axali niuansi aRmoaCines martin<br />

luTer kingis gamosvlas (`me maqvs erTi ocneba”) da samoqalaqo<br />

uflebebis davcisaTvis moZraobas Soris.<br />

qalbatoni jeqsoni am savarjiSoTi Seecada, moswavleeb­<br />

Si movlenaTa msgavsebebze msjelobis inicireba analogiebis<br />

gamoyenebiT moexdina.<br />

15


16 efeqturi swavleba skolaSi<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena: kvlevebi<br />

da Teoriebi<br />

swavlebis meTodebis am pirvel<br />

kategorias movixseniebT saxelwodebiT<br />

_ `msgavsebisa da gansxvavebis<br />

gamovlena~. rogorc<br />

mkvle varebi askvnian, msgavsebisa<br />

da gansxvavebis identifikacia<br />

adamianis azrovnebis sabazo elementebTan<br />

dakavSirebuli procesia<br />

(gentneri da marqmani, 1994;<br />

marqmani da gentneri, 1993a, 1993b;<br />

medini, goldsTouni da marqmani,<br />

1995). marTlac, meTodebi, romlebic<br />

msgavsebisa da gansxvavebis<br />

gamovlenas ukavSirdeba, SeiZleba<br />

swavlis `qvakuTxedad~ CaiTvalos.<br />

is, Tu ra efeqti SeiZleba<br />

hqondes msgavsebisa da gansxvavebis<br />

gamovlenaze mimarTul swavlebis<br />

meTods, kargadaa warmo­<br />

Cenili m. giqisa da q. holioaqis<br />

(1980) eqsperimentSi. mkvlevarebma<br />

eqsperimentSi monawileebs q. danqeris<br />

(1945) naSromidan adaptirebuli<br />

Semdegi problema miawodes:<br />

warmoidgineT, rom xarT eqimi.<br />

TqvenTan moiyvanes pacienti,<br />

romelsac kuWis avTvisebiani<br />

simsivne aqvs. SeuZlebelia operaciis<br />

Catareba. Tqven gesmiT,<br />

rom Tu simsivnes ar moaSorebT,<br />

pacienti daiRupeba. arsebobs<br />

sxivebiT mkurnalobis meTodi,<br />

rac SeiZleba gamoyenebul iqnas<br />

simsivnis mosaspobad. im SemTxvevaSi,<br />

Tu saTanado simZlavris<br />

sxivebi simsivnemde CaaRwevs,<br />

gzad ganlagebuli jansaRi<br />

qso vilebic ganadgurdeba. naklebi<br />

simZlavris SemTxvevaSi<br />

ki sxivebi usafrTxoa rogorc<br />

jansaRi qsovilebisaTvis, ise<br />

simsivnisaTvis. Sesabamisad,<br />

na k lebi simZlavris sxivebis<br />

gam oyenebiT, simsivnes araferi<br />

daakldeba. ra procedura unda<br />

gamoiyenos eqimma imisaTvis, rom<br />

simsivne gaanadguros da, amavdroulad,<br />

ar daazianos da narCeni<br />

qsovilebi (gv. 307 _ 308).<br />

rogorc wesi, am problemis gacno<br />

bis Semdeg, gadawyvetis gzas<br />

mkiTxvelTa mxolod 10% poulobs.<br />

m. giqma da q. holioaqma<br />

eqsperimentSi monawileebs Semdegi<br />

problemac warmoudgines:<br />

erT patara qveyanas cixe-simagridan<br />

marTavda diqtatori.<br />

es cixe-simagre qveynis<br />

SuagulSi iyo ganTavsebuli<br />

da garSemo fermebi da soflebi<br />

ertya. bevri gza midioda<br />

cixe-simagremde. ajanyebulma<br />

generalma piroba dado, rom<br />

aiRebda am cixes; man isic icoda,<br />

rom mTeli misi jari sakmarisi<br />

iqneboda cixe-simagris<br />

dasakaveblad. generalma jariskacebs<br />

Tavi mouyara da mzad<br />

iyo srulmasStabiani TavdasxmisaTvis.<br />

moulodnelad generlis<br />

yu ramde miaRwia Semdegma informaciam:<br />

cixe-simagresTan<br />

mi sasvlelebi ise iyo mowyobili,<br />

rom jariskacebs masTan<br />

miaxloeba mxolod saTiTaod<br />

SeeZloT; mTeli jari cixes<br />

erTbaSad veranairad Seutevda.<br />

saqme is iyo, rom misadgomebi<br />

danaRmuli iyo da Tu adamianTa<br />

didi raodenoba gzaze erTbaSad<br />

imoZravebda, es gza afeTqdeboda.<br />

aseTi afeTqeba mezobel<br />

soflebsac gaanadgurebda. Sesabamisad,<br />

SeuZlebeli Canda<br />

cixe-simagris aReba. generalma<br />

Semdegi gegma SeimuSava da ganaxorciela:<br />

man dayo Tavisi<br />

jari patara jgufebad da isini<br />

cixe-simagrisaken mimaval sxvadasxva<br />

gzaze ganalaga. roca


msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena<br />

17<br />

1. msgavsebisa da gansxvavebis<br />

identifikaciis procesSi moswavleebisaTvis<br />

pirdapiri daxmarebis<br />

aRmoCena maTSi codnis gaazrebisa<br />

da gamoyenebis SesaZleblobas<br />

zrdis. imisaTvis, rom moswavleebma<br />

msgavseba da gansxvaveba dainaxon,<br />

yvelaze martivi gza aris<br />

aseTi msgavsebisa da gansxvavebis<br />

aRmoCenaSi maTi daxmareba. kvlevebis<br />

didi nawili adasturebs am<br />

martivi meTodis efeqturobas (ix.<br />

Ceni, ianoviCi da deleri, 1996;<br />

golsoni, smiseri, burmani da<br />

dunkani, 1997; niubai, ertmeri da<br />

Stefiki, 1995; rivsi da vaisburgi,<br />

1994; rosi, b.h., 1984; solomoni,<br />

1995). msgavsebaze da gansxvavebadiagrama<br />

2. 1<br />

msgavsebisa da gansxvavebis identifikaciasTan dakavSirebuli<br />

mniSvnelovani kvlevebis Sedegebi<br />

sinTezuri naSromi<br />

efeqtis<br />

sidideTa<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

sidide<br />

sTouni, 1983 72 0.88 31<br />

Stali da<br />

fearbenqsi, 1986*<br />

9 1.39 42<br />

20 1. 76 46<br />

rosi, j. a. 2 1. 26 38<br />

li, uTariRo 2 1. 28 39<br />

*Stalisa da fearbenqsis naSromis gaswvriv efeqtis sididis ori kategoriaa<br />

mocemuli, Tavad naSromSi warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan gamomdinare.<br />

detaluri informaciis misaRebad, mkiTxvels vurCevT, gaecnos naSroms.<br />

yvelaferi mzad iyo, niSani<br />

misca jariskacebs da TiToeulma<br />

jgufma daiwyo svla<br />

cixe-simagrisaken. ase rom,<br />

ci xe-simagresTan, sabolood,<br />

erT droulad mTeli armia aRmoCnda.<br />

ase moaxerxa generalma<br />

cixe-simagris aReba da diqtatoris<br />

Camogdeba (gv. 351).<br />

am ukanaskneli magaliTis gaTvaliswinebiT,<br />

simsivnis ganadgurebis<br />

Sesaxeb amocanis amoxsna eqsperimentis<br />

monawileTa 90%-ma SeZlo.<br />

sainteresoa, ratom gauadvila<br />

generlis Sesaxeb moTxrobam eqsperimentis<br />

monawileebs amocanis<br />

amoxsna pasuxi martivia: mas Semdeg,<br />

rac adamiani xedavs msgavsebas<br />

amocanaSi warmodgenil problemasa<br />

da mosmenil ambavs Soris,<br />

problemis gadaWris gzebs ufro<br />

advilad poulobs. diagrama 2.1-<br />

ze mocemulia daskvnebi im ramdenime<br />

ZiriTadi naSromdan, romelic<br />

msgav sebisa da gansxvavebis identifikaciasTan,<br />

rogorc swavlebis<br />

meTodTan, dakavSirebuli<br />

kvle vebis sinTezs warmoadgens.<br />

msgavsebisa da gansxvavebis gamovlenis<br />

meTodTan dakavSirebiT<br />

Catarebuli kvlevebis Sedegebis analizi<br />

saSualebas gvaZlevs, gavake­<br />

ToT Semdegi oTxi zogadi daskvna:


18 efeqturi swavleba skolaSi<br />

ze pirdapiri miTiTeba ar niSnavs<br />

imas, rom swavleba didaqtikuri<br />

unda iyos. bevr kvlevaSi, romelic<br />

am meTodis efeqturobas amtkicebs,<br />

naxsenebia, rom msgavsebisa<br />

da gansxvavebis aRmoCenas Tan moswavleTa<br />

Soris sasargeblo diskusiebi<br />

da kiTxva _ pasuxi axlda.<br />

2. moswavleebisagan moTxovna<br />

imisa, rom maT damoukideblad ipovon<br />

msgavseba da gansxvaveba, maTSi<br />

codnis gaazrebisa da gamoyenebis<br />

SesaZleblobas zrdis. arsebobs<br />

kvle vaTa mTe li wyeba imis dasadastureblad,<br />

rom Zalian efeqturia<br />

moswavleebis mier msgavsebisa<br />

da gansxvavebis damoukideblad<br />

aRmoCena, maswavleblisagan pirdapiri<br />

miniSnebebis gareSe (ix. Ceni,<br />

1996; fliki, 1992; giqi da holioaqi,<br />

1980; meisoni, 1994, 1995; meisoni<br />

da sorzio, 1996). es meTodi,<br />

erTi SexedviT, pirvel daskvnas<br />

ewinaaRmdegeba. sinamdvileSi, es<br />

ase ar aris. aqtivobebs, romleb­<br />

Sic mTavari roli maswavlebels<br />

eniWeba da aqtivobebs, romlebic<br />

mTlianad moswavleTa Zalisxmevazea<br />

mimarTuli, klasSi sakuTari<br />

adgili aqvT. zogi Tvlis, rom aqtivoba,<br />

romelSic mTavari roli<br />

maswavlebels eniWeba, moswavleebSi<br />

homogenuri daskvnebis gakeTebas<br />

uwyobs xels. sxva sityvebiT, moswavleTa<br />

mier aRmoCenili msgavseba<br />

da gansxvaveba aseT SemTxvevebSi<br />

`erTmaneTis msgavsia~. maSin, roca<br />

aqtivoba, romelic mTlianad moswavleTa<br />

Zalisxmevazea mimarTuli,<br />

moswavleebSi ufro heterogenul<br />

damokidebulebebs aRvivebs. aqedan<br />

gamomdinare, SeiZleba davaskvnaT:<br />

Tu maswavlebeli miznad isaxavs,<br />

rom moswavleebi msgavs daskvnebamde<br />

miiyvanos, maSin man unda gamoiyenos<br />

aqtivobebi, romelSic mTavar<br />

rols maswavlebeli asrulebs;<br />

xolo maSin, roca maswavlebels<br />

surs, moswavleebSi gansxvavebuli<br />

ideebis stimulireba moaxdinos,<br />

klasSi iseTi aqtivobebi unda gamoiyenos,<br />

romelic mTlianad moswavleTa<br />

Zalisxmevazea mimarTuli.<br />

3. moswavleebisaTvis msgavsebisa<br />

da gansxvavebis grafikuli<br />

an simboluri warmodgena maTSi<br />

codnis gaazrebisa da gamoyenebis<br />

SesaZleblobas zrdis. swavlebis<br />

meTodTa am kategoriaSi Zalian<br />

mniSvnelovani aRmoCenaa is, rom<br />

msgavsebisa da gansxvavebis grafikuli<br />

an simboluri warmodgena<br />

moswavleebs exmareba, ukeTesad<br />

gaiazron masalis Sinaarsi (ix.<br />

Ceni, 1999; qouli da maqleodi,<br />

1999; glini da TaqahaSi, 1998;<br />

lini, 1996; meisoni, 1994). am wignis<br />

me-6 TavSi detalurad ganvixilavT,<br />

Tu ratom aRrmavebs codnas<br />

masalis grafikuli da simboluri<br />

warmodgena. aq ki mxolod<br />

imas davZenT, rom maTi gamoyeneba<br />

mniSvnelovnad aumjobesebs moswavlis<br />

mxridan masalis gagebas da<br />

msgavsebisa da gansxvavebis aRmo­<br />

Cenis stimulacias uwyobs xels.<br />

4. msgavsebisa da gansxvavebis<br />

aRmoCenis procesi sxvadasxvagvarad<br />

SeiZleba warimarTos da sakmao<br />

Zalisxmevas saWiroebs. kvlevebSi<br />

ikveTeba am meTodis oTxi sxvadasxva,<br />

yvelaze efeqturi `forma~:<br />

• Sedareba (ix. Ceni, 1996;<br />

Ceni, ianoviCi da deleri, 1996;<br />

fliki, 1992; rosi, 1987; solomoni,<br />

1995);<br />

• klasifikacia (ix. Ci, feltoviCi<br />

da glazeri, 1981; ingliSi,<br />

1997; niubai, ertmeri da Stefiki,<br />

1995; rifoli, 1999);<br />

• metaforebi (ix. Ceni, 1999;<br />

qouli da maqleodi, 1999; dageri,<br />

1995; gotfridi, 1998; meisoni,<br />

1994, 1995);<br />

• analogiebi (ix. aleqsanderi,<br />

1984; li, dauTariRebeli; ra­<br />

Termani da genTneri, 1998; Sternbergi,<br />

1977, 1978, 1979).


msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena<br />

19<br />

diagrama 2. 2-ze ganmartebulia es<br />

formebi.<br />

cxadia, rom msgavsebisa da<br />

gansxvavebis aRmoCena Sedarebis<br />

dros xdeba. es procesi mniSvnelovania<br />

klasifikaciis drosac,<br />

radgan garkveuli elementebis<br />

klasifikacia swored msgavsebisa<br />

da gansxvavebis identifikaciiT<br />

iwyeba. mxolod amis Semdeg xdeba<br />

mocemuli elementebis dajgufeba<br />

or an met kategoriad. metaforis<br />

Seqmna gulisxmobs or elements<br />

Soris abstraqtuli msgavsebisa<br />

da gansxvavebis dadgenas. da bolos,<br />

analogiebis Seqmna gulisxmobs<br />

imis identificirebas, Tu<br />

ra msgavseba da gansxvaveba akav­<br />

Sirebs elementTa or wyvils.<br />

diagrama 2. 2<br />

ganmartebebi<br />

Sedareba warmoadgens sagnebs an<br />

ideebs Soris msgavsebisa da gansxvavebis<br />

identifikaciis process.<br />

klasifikacia warmodgens saganTa<br />

kategoriebad dajgufebis process,<br />

romelic efuZneba maT maxasiaTeblebs.<br />

metaforebis Seqmna warmoadgens<br />

konkretul TemaSi zogadi an sabazo<br />

paradigmis identifikaciis<br />

process da Semdeg iseTi sxva Temis<br />

moZiebas, romelic sruliad gansxvavebulia,<br />

magram imave, zogad<br />

paradigmas emorCileba.<br />

analogiebis Seqmna warmoadgens<br />

cnebaTa wyvilebSi urTierTkav­<br />

Sirebis identifikaciis process.<br />

msgavsebisa da gansxva vebis<br />

identificirebis praqtika<br />

klasSi<br />

Sedareba<br />

efeqturi SedarebisaTvis gadamwyvetia<br />

mniSvnelovani maxasiaTeblebis<br />

naTlad Camoyalibeba.<br />

es maxasiaTeblebi Semdeg msgavsebisa<br />

da gansxvavebis identifikaciis<br />

safuZvlad gamoiyeneba.<br />

Sedarebis savarjiSoebi, romlebSic<br />

mTavari roli maswavlebels<br />

eniWeba. erTi SexedviT, Sei­<br />

Zleba mogveCvenos, rom Sedarebis<br />

procesi martivia. Tu davukvirdebiT,<br />

mivxvdebiT, rom es ase<br />

ar aris. Cveni rCevaa, maswavleblebma<br />

SedarebebisaTvis kargad<br />

struqturirebuli savarjiSoebi<br />

gamoiyenon. es imas niSnavs, rom<br />

maswavlebeli moswavleebs miu­<br />

TiTebs, Tu ra sagnebi an movlenebi<br />

unda Seadaron maT da romeli<br />

maxasiaTeblebis mixedviT. aseTi<br />

savarjiSoebi saSualebas iZleva,<br />

moswavleTa Zalisxmeva saWiro<br />

tipis daskvnebze mivmarToT. Sesabamisad,<br />

maswavleblebma aseTi<br />

savarjiSoebi maSin unda gamoiyenon,<br />

roca maTi mizania, moswavleebi<br />

erTsa da imave maxasiaTeblebs<br />

Soris arsebul msgavsebebsa<br />

da gansxvavebebs gaecnon. qvemoT<br />

moyvanilia Sedarebis savarjiSo,<br />

romelSic moqmedeba istoriis<br />

gakveTilze xdeba da mTavari<br />

roli maswavlebels eniWeba:


20 efeqturi swavleba skolaSi<br />

mimdinare Tve eZRvneboda `qalebis<br />

rols istoriaSi~. qalbatonma<br />

qolierma miznad daisaxa, uke­<br />

Tesad gaegebinebina Tavisi moswavleebisaTvis<br />

is, Tu rogor<br />

icvleba qalis roli amerikul<br />

sazogadoebaSi. Tavdapirvelad,<br />

maswavlebeli Seecada, moswavleebisaTvis<br />

Sesadareblad ramdenime,<br />

e.w. pirveli ledi amerikis<br />

istoriidan warmoedgina.<br />

eseni iyvnen: marta vaSingtoni,<br />

meri Tod linkolni, florens<br />

qing hardingi, ana eleanor ruzvelti,<br />

mari aizenhaueri da<br />

hilari rodem qlinToni. moswavleebs<br />

unda gamoeyenebinaT<br />

TeTri sax lis veb-gverdi (http://<br />

www.whitehouse.gov), moeZiebinaT<br />

in formacia am qalbatonebis Sesaxeb<br />

da SeedarebinaT isini Semdegi<br />

sakiTxebis mixedviT: maTi<br />

warsuli; ZiriTadi pasuxismgeblobebi,<br />

romlebic maT, rogorc<br />

pirvel qalbatonebs ekisrebodaT;<br />

riTi gamoiCines Tavi. miuxedavad<br />

imisa, rom moswavleebi<br />

erTi da imave qalbatonebze da<br />

maT zustad gansazRvrul maxasiaTeblebze<br />

agrovebdnen informacias<br />

erTsa da imave wyarodan<br />

(TeTri saxlis veb-gverdi), mainc<br />

gansxvavebul aRmoCenebamde mividnen.<br />

mas Semdeg, rac yvelam warmodagina<br />

Sedarebebis sakuTari<br />

Sedegebi, erTsulovnad aRiares,<br />

rom sagrZnoblad gaifarToves<br />

warmodgena qalebis cvalebad<br />

rolze amerikul sazogadoebaSi.<br />

Sedarebis savarjiSoebi, romlebic<br />

mTlianad moswavleTa Zalisxmevazea<br />

mimarTuli. moswavleTa<br />

Zalisxmevaze mimarTulad<br />

iTvleba savarjoSo, roca isini<br />

Tavad irCeven: a) romeli maxasiaTeblebis<br />

mixedviT Seadaron sagnebi<br />

Tu movlenebi an b) romeli<br />

sagnebi an movlenebi Seadaron<br />

erTmaneTs da ra maxasiaTeblebis<br />

mixedviT. qvemoT moyvanilia ori<br />

magaliTi, romelTac moswavleTa<br />

Zalisxmevaze mimarTuli Sedarebis<br />

savarjiSoebis ori tipis sailustraciod<br />

warmogidgenT:<br />

magaliTi 1.<br />

batoni uebis moswavleebi zRaprebis<br />

Temis gavlas iwyebdnen. pirvel<br />

gakveTilze batonma uebma moswavleebs<br />

sTxova, TiToeuls ori zRapari Seer­<br />

Cia, romelsac kargad icnobdnen. Semdeg<br />

maswavlebelma axsna literaturis<br />

iseTi elementebi, rogorebicaa: universaluri<br />

Tema, personaJisa da siu­<br />

Jetis interaqcia, Tvalsazrisi. batoni<br />

uebi moswavleebs daexmara, epovaT<br />

es elementebi maT mierve SerCeul<br />

zRaprebSi. amis Semdeg moswavleebs,<br />

literaturuli elementebis mixedviT,<br />

ori zRapari unda SeedarebinaT. Sedegebis<br />

warmodgenis dros, moswavleebs<br />

unda esaubraT ara mxolod imaze, rac<br />

SerCeuli zRaprebis Sesaxeb gaiges,<br />

aramed imazec, rac literaturuli<br />

elementebis Sesaxeb iswavles.<br />

magaliTi 2.<br />

julia Zalian kmayofili iyo musikis<br />

maswavlebel qalbaton enqor­<br />

Tan gatarebuli erTi wliT; bolo<br />

gamocdazec siamovnebiT gavida.<br />

gamocdaze julias oTxi musikaluri<br />

nawarmoebi unda warmoedgina da isini<br />

im romelime musikaluri maxasiaTeblis<br />

mixedviT Seedarebina, rac akademiuri<br />

wlis ganmavlobaSi iswavla.<br />

Tavad julias bevri musikaluri<br />

Canaweri ar hqonda, magram moswavleebs<br />

SeeZloT, gakveTilebis Semdeg<br />

qalbatoni enqoris araCveulebrivi<br />

CanawerebiT esargeblaT. juliam<br />

gadawyvta, SedarebisaTvis Semdegi<br />

nawarmoebebi gamoyenebina: klasikuri<br />

musikaluri nawarmoebi, qanTri<br />

- vesTernis Janris simRera, romelic<br />

dedamiss uyvarda, erT - erTi popularuli<br />

simRera da Tavisi sayvareli<br />

melodia disneis multiplikaciuri<br />

filmidan. julias azriT, am musikaluri<br />

nawarmoebebis ramdenjerme<br />

mosmena gamocdisaTvis momzadebis<br />

process Zalian gaaxalisebda.


msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena<br />

21<br />

maxasiaTeblebi<br />

diagrama 2. 4<br />

Sedarebis matrica<br />

Sesadarebeli Temebi<br />

# 1 # 2 # 3<br />

1 msgavsebebi<br />

gansxvavebebi<br />

2 msgavsebebi<br />

gansxvavebebi<br />

3 msgavsebebi<br />

gansxvavebebi<br />

4 msgavsebebi<br />

gansxvavebebi<br />

grafikuli sqemis gamoyeneba<br />

Sedarebis savarjiSoSi. Sedarebis<br />

dros, ZiriTadad, ori tipis<br />

grafikuli sqema gamoiyeneba _<br />

venis diagrama (diagrama 2.3) da<br />

Sedarebis matrica (diagrama 2.4).<br />

rogorc diagrama 2.3-ze Cans,<br />

venis diagrama exmareba moswavleebs,<br />

vizualurad aRiqvan or<br />

sagans an movlenas Soris arsebuli<br />

msgavseba da gansxvaveba.<br />

rogorc wesi, ori wris gadakveTaSi<br />

msgavsebaTa CamonaTvalia<br />

mocemuli. gansxvavebebi ki<br />

warmodgenilia wreebis im nawilebze,<br />

romlebic ar ikveTeba. idealur<br />

SemTxvevaSi, moswavleebma<br />

venis diagrama ori sagnis an movlenis<br />

TiToeuli maxasiaTeblis<br />

Sedarebisas unda Seavson. aseT<br />

dros isini kargad dainaxaven, Tu<br />

rogor hgavs an gansxvavdeba ori<br />

movlena an sagani am konkretuli<br />

maxasiaTeblis mixedviT.<br />

diagrama 2. 3.<br />

venis diagrama<br />

rogorc diagrama 2.4-ze Cans, detaluri<br />

midgomis dros Sedarebis<br />

matrica ufro gamoiyeneba, vidre<br />

venis diagrama. Sesabamisad, roca<br />

maswavlebeli Sedarebis matricas<br />

iyenebs, aucilebelia, moswavleebs<br />

ufro detaluri instruqciebi<br />

misces. qvemoT ori magaliTia moyvanili.<br />

magaliTi 1 warmoadgens<br />

savarjiSos, Sedarebis matricis


22 efeqturi swavleba skolaSi<br />

gamoyenebiT, xolo magaliTi 2 _<br />

venis diagramis gamoyenebiT.<br />

magaliTi 1.<br />

bolo ramdenime kviris ganmavlobaSi<br />

Cven maT istorias<br />

vswavlobdiT, vinc amerikis<br />

SeerTebuli Statebis dasavleT<br />

sanapiroze mogzaurobda.<br />

gavigeT luisisa da klarkis<br />

araCveulebrivi eqspediciisa<br />

da zebulon faikis ambebi. axla<br />

ki, Sedarebis matricis gamoyenebiT,<br />

sxvadasxva eqspediciis<br />

monawileTa Sedareba mogviwevs.<br />

SegiZliaT, Tavad SearCioT<br />

maxasiaTeblebi, romlebsac mat<br />

ricaSi SeiyvanT, Tumca gaiTvaliswineT,<br />

rom aucilebelia<br />

Semdegi maxasiaTeblebi:<br />

`vin iyo eqspediciis damkveTi~,<br />

`riskebi, romlebic am eqspedicias<br />

ukavSirdeboda~, `ra gavlena<br />

moaxdina am eqspediciam<br />

adamianebis cxovrebaze~. mas<br />

Semdeg, rac matricis ZiriTad<br />

nawils SeavsebT, unda SeqmnaT<br />

axali matrica imave maxasiaTeblebis<br />

gamoyenebiT. es axali<br />

matrica Tan geqnebaT sabunebismetyvelo<br />

sagnis gakveTilze.<br />

maswavlebeli Tqven warmogidgenT<br />

informacias im mecnierTa<br />

Sesaxeb, romlebic eqspediciebSi<br />

iRebdnen monawileobas. es<br />

mecnierebi TiToeuli maxasiaTeblis<br />

mixedviT unda SeadaroT.<br />

mecnierTa Sedarebis matricis<br />

Sevsebisas, Tu axali maxasiaTebeli<br />

gagaxsendebaT, isic<br />

CaamateT matricaSi. ar dagaviwydeT<br />

axali maxasiaTebl(eb)<br />

is Tavdapirvel matricaSic<br />

Camateba. bolos orive matrica<br />

gverdigverd unda moaTavsoT<br />

da erTmaneTs SeadaroT. Segi­<br />

ZliaT, yvelaze saintereso an<br />

mniSvnelovani gansxvavebebi da<br />

msgavsebebi gamoyoT.<br />

magaliTi 2.<br />

qalbatoni boltonis klasSi<br />

pirvelklaselebi cdilobdnen,<br />

venis diagrama gaekeTebinaT,<br />

romelSic im msgavsebebsa da<br />

gansxvavebebs warmoadgendnen,<br />

rac imdroindel cxovrebas Soreuli<br />

warsulis cxovrebasTan<br />

(ori aseTi venis diagrama warmodgenilia<br />

diagrama 2.5-ze)<br />

akavSirebda. TiToeuli diagrama<br />

erT konkretul maxasiaTebels<br />

miuZRvnes. aseTi diagramebi<br />

maT daxmara, naTlad daenaxaT<br />

msgavseba da gansxvaveba TavianT<br />

da Soreul warsuls Soris.<br />

klasifikacia<br />

klasifikacia gulisxmobs elementebis<br />

jgufebad dayofas, maT<br />

Soris msgavsebis sa fuZvelze.<br />

klasifikaciisas mTa varia im wesebis<br />

identifi kacia, romelic<br />

klassa da kategoriaSi kuTvnilebas<br />

gansazRvravs.<br />

klasifikaciis savarjiSoebi,<br />

romlebSic mTavari roli maswavlebels<br />

eniWeba. klasifikaciis savarjiSoebSi,<br />

romlis drosac moswavleebi<br />

im mza elementebs iReben,<br />

romelTa klasifikaciac Tvi­<br />

Ton mouwevT, maswavlebels wamyvani<br />

roli aqvs. aseve, moswavleebs<br />

im kategoriebis Sesaxeb aZleven<br />

informacias, romelTa mixedvi­<br />

Tac mocemuli elementebis klasifikacia<br />

unda ganaxorcielon.<br />

aseT savarjiSoSi mTavaria, moswavlem<br />

zustad gansazRvros elementis<br />

kategoria da gaiazros,<br />

Tu ratom miekuTvneba esa Tu is<br />

elementi ama Tu im kategorias.<br />

qvemoT moyvanilia klasifikaciis<br />

savarjiSos magaliTi, romel­<br />

Sic mTavari roli maswavlebels<br />

eniWeba. moqmedeba fizikuri aRzrdis<br />

gakveTilze xdeba.<br />

baton trelfas surda, fizkulturis<br />

gakveTilze ukeT<br />

gaecnobierebina Tavisi daw­


msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena<br />

23<br />

diagrama 2. 5<br />

venis diagrama: Soreuli warsuli da dRevandeloba<br />

Soreuli warsuli<br />

sakvebi<br />

dRevandeloba<br />

• xalxs sakvebis<br />

mopoveba da<br />

nadiroba SeeZlo<br />

• ar iyo sakvebis<br />

Senaxvis kargad<br />

ganviTarebuli<br />

saSualebebi<br />

• sakvebi ar iyo<br />

mravalferovani<br />

• sakvebis<br />

mopovebis<br />

da nadirobis<br />

SesaZlebloba<br />

• sakvebis<br />

yvela<br />

saxeoba<br />

• xalxis umetesoba<br />

sakvebs maRaziaSi<br />

yidulobs; SeuZliaT<br />

sakvebis mopoveba an<br />

nadiroba;<br />

• sakvebis Senaxvis kargi<br />

saSualebebi arsebobs:<br />

macivari/sayinule<br />

• sakvebis didi<br />

mravalferovnebaa<br />

dasvenebisa da sadResaswaulo dReebi<br />

• madlierebis<br />

dRe<br />

• religiuri<br />

dResaswaulebi:<br />

Soba, aRdgoma,<br />

hanuka<br />

• 4 ivlisi<br />

• qorwilebi, dabadebis<br />

dRebi,<br />

iubileebi<br />

• xsovnis dRe<br />

• mSromelTa dRe<br />

• martin luTer<br />

kingis dabadebis<br />

dRe<br />

yebiTi klasis moswavleebi<br />

sportSi. olimpiuri TamaSebis<br />

mimdinareobis periodSi maswavlebelma<br />

moswavleebs Semdegi<br />

davaleba misca: TamaSebis yurebis<br />

dros (saxlSi an skolaSi)<br />

maT unda moexdinaT olimpiuri<br />

RonisZiebebis klasifikacia.<br />

aseTi RonisZiebebis nusxa maswavleblisagan<br />

miiRes. klasifikacia<br />

Semdegi kategoriebis<br />

mixedviT unda gaekeTebinaT:<br />

• RonisZiebebi, romlebic, Ziri<br />

Tadad, fizikur Zalasa da<br />

gamZleobas saWiroeben;<br />

• RonisZiebebi, romlebic, Ziri­<br />

Tadad, sizustes saWiroeben;


24 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 2. 6<br />

klasifikaciisaTvis saWiro grafikuli sqemebi<br />

kategoriebi<br />

• RonisZiebebi, romelTac fizikuri<br />

Zala da sizuste Tanabrad<br />

sWirdebaT.<br />

moswavleebs klasSi unda warmoedginaT<br />

klasifikaciis saku­<br />

Tari Sedegebi da argumentirebulad<br />

aexsnaT, ratom miakuTvnebdnen<br />

ama Tu im RonisZiebas<br />

konkretul kategorias.<br />

klasifikaciis savarjiSoebi,<br />

romlebic mTlianad moswavleTa<br />

Zalisxmevazea mimarTuli. mTlianad<br />

moswavleTa Zalisxmevazea<br />

mimarTuli klasifikaciis savarjiSoebi,<br />

roca moswavles maswavlebeli<br />

aZlevs im sagnebis an movlenebis<br />

CamonaTvals, romelTa<br />

klasifikaciac moswavlem damoukideblad<br />

unda ganaxorcielos<br />

da kategoriebis dadgenasac misgan<br />

iTxovs. aris SemTxvevebi,<br />

roca moswavleebs uwevT ara mxolod<br />

kategoriebis damoukideblad<br />

mofiqreba, aramed im sagan­<br />

Ta an movlenaTa nusxis Sedgenac,<br />

romelTa kategorizaciac maT mierve<br />

Camoyalibebuli kategoriebis<br />

mixedviT unda moaxdinon. qvemoT<br />

warmodgenilia klasifikaciis<br />

savarjiSos magaliTi, romelic<br />

mTlianad moswavleTa Zalisxmevazea<br />

mimarTuli da romelSic<br />

Cans, rom moswavles Tavad uxdeba<br />

rogorc kategoriebis mofiqreba,<br />

aseve im elementebis nusxis Sedgena,<br />

romlebsac kategoriebad<br />

gaanawilebs.<br />

literaturis gakveTilze wlevandeli<br />

wlisaTvis gansazRvruli<br />

bolo wignis kiTxva daasrules.<br />

qalbatonma bleiqma,<br />

romelic am moswavleebs ukve<br />

ori wlis ganmavlobaSi aswavlida,<br />

klasSi axali savarjiSo<br />

Semoitana. am savarjiSos saSualebiT,<br />

mas surda, moswavleebs<br />

SeZenili codna gamoeyenebinaT<br />

da Seswavlili masalis safuZvelze<br />

garkveuli siaxleebi<br />

aRmoeCinaT. maswavlebelma moswavleebs<br />

Semdegi savarjiSo<br />

misca:<br />

dawyvildiT klaselTan erTad<br />

da CamowereT personaJebi im<br />

wignebidan, romlebic wavikiTxeT.<br />

CamowereT rac SeiZleba<br />

bevri personaJis saxeli. Semdeg<br />

isini Tqvens mierve mofiqrebuli<br />

kategoriebis mixedviT


msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena<br />

25<br />

daalageT. Tavi SeikaveT iseTi<br />

cxadi kategoriebisagan, rogorebicaa<br />

sqesi da erovneba.<br />

iseTi kategoriebi gamoiyeneT,<br />

romlebSic personaJTa xasia­<br />

Tis ganviTareba gamoixateba.<br />

roca daasrulebT, igive personaJebi<br />

ukve sruliad gansxvavebuli<br />

kategoriebis mixedviT<br />

daajgufeT. Semdeg sxva<br />

moswavlesTan dawyvildiT da<br />

ganixileT Tqveni namuSevari.<br />

klasifikaciisaTvis saWiro<br />

gra fikuli sqemebi. diagrama 2.6-<br />

ze warmodgenilia klasifikaciis<br />

dros gamoyenebuli yvelaze<br />

popularuli grafikuli sqemebi.<br />

gra fikuli organizaciis sqema<br />

ma rcxniv (romelic cxrils waagavs),<br />

roca yvela kategoria msgavsia<br />

ganzogadebis donis mixedviT.<br />

grafikuli sqema marjvniv<br />

(`burTulebiani~ diagrama) ufro<br />

maSin gamoiyeneba, roca zogierTi<br />

kategoria ufro zogadia, vidre<br />

sxvebi.<br />

moswavleebi unda wavaxalisoT,<br />

rom es grafikuli sqemebi<br />

sxvadasxva tipisa da klasifikaciis<br />

savarjiSos Sesrulebis dros<br />

gamoiyenon _ romelSic mTavari<br />

roli maswavlebels eniWeba, an<br />

romelic mTlianad moswavleTa<br />

Zalisxmevazea mimarTuli. qvemoT<br />

moyvanilia magaliTi, roca moswavles<br />

grafikuli sqemis gamoyeneba<br />

sWirdeba.<br />

qvemoT mocemulia personaJebi<br />

im wignebidan, romlebic wels<br />

wavikiTxeT. grafikuli sqemis<br />

gamoyenebiT, daajgufeT es<br />

personaJebi or an met kategoriad.<br />

mzad iyaviT, axsnaT, ratom<br />

miakuTvneT esa Tu is personaJi<br />

konkretul kategorias<br />

da ra principiT gamoyaviT es<br />

kategoriebi.<br />

• foniboi kurtisi s. e. hinTonis<br />

wignidan `auTsaiderebi~<br />

• joni qeiqi s. e. hinTonis<br />

wignidan `auTsaiderebi~<br />

• Ceri valansi s. e. hinTonis<br />

wignidan `auTsaiderebi~<br />

• jeiq barnesi e. hemingueis<br />

wignidan `aRmoxdebis mze”<br />

• breT eSli e. hemingueis<br />

wignidan `aRmoxdebis mze”<br />

• pedro romero e. hemingueis<br />

wignidan `aRmoxdebis mze”<br />

• seli a. uolqeris wignidan<br />

`mewamuli feri”<br />

• emsi a. uolqeris wignidan<br />

`mewamuli feri”<br />

• Sag averi a. uolqeris wignidan<br />

`mewamuli feri”<br />

• eTan fromi e. uarTonis<br />

wignidan `eTan fromi”<br />

• zenobia fromi e. uarTonis<br />

wignidan `eTan fromi”<br />

• meTi silveri e. uarTonis<br />

wignidan `eTan fromi”<br />

• jin foresteri jon qnoulsis<br />

wignidan `gancalkevebuli<br />

mSvidoba~<br />

• fini jon qnoulsis wignidan<br />

`gancalkevebuli mSvidoba”<br />

• antonio marezi r. anaias<br />

wignidan `damloce, ultima~<br />

• ultima r. anaias wignidan<br />

`damloce, ultima~<br />

• skauti harper lis wignidan<br />

•<br />

`mokali jafara”<br />

atikusi harper lis wignidan<br />

`mokali jafara”<br />

• bo redli harper lis wignidan<br />

`mokali jafara”


26 efeqturi swavleba skolaSi<br />

metaforebi<br />

metaforis Sedgenisas yvelaze<br />

mniSvnelovani imis gaanalizebaa,<br />

rom metaforis ori Semadgeneli<br />

saxe erTmaneTs abstraqtulad an<br />

arapirdapir ukavSirdeba. magali­<br />

Tad, `siyvaruli aris vardi~ metaforaa.<br />

erTi SexedviT, pirdapiri<br />

kavSiri siyvarulsa da vards Soris<br />

ar arsebobs. abstraqtulad<br />

Tu SevxedavT, aseT kavSirs davinaxavT.<br />

qvemoT ganvmartavT, Tu<br />

rogor SeiZleba siyvaruli iyos<br />

vardi!<br />

pirdapiri mniSvneloba: vards<br />

kargi surneli aqvs da sasiamovnoa<br />

misi Sexeba. gasaTvaliswinebelia,<br />

rom vardi<br />

ekliania da eklebTan Sexeba<br />

mtkivneulia.<br />

abstraqtuli mniSvneloba: es ra­<br />

Rac araCveulebrivia, ginda<br />

mas miuaxlovde, magram Zalian<br />

axlos misvla SeiZleba mtkivneuli<br />

aRmoCndes.<br />

metaforebis gamoyenebasTan<br />

dakavSirebuli aqtivobebi, romel­<br />

Sic mTavari roli maswavlebels<br />

eniWeba. aseTi aqtivobis dros<br />

maswavlebeli moswavleebs metaforis<br />

erT-erT elements da im<br />

abstraqtul urTierTobasac warmoudgens,<br />

romelic metaforis<br />

elementebs Soris arsebobs. es<br />

imas niSnavs, rom maswavlebeli<br />

akeTebs `xaraCos~, samSeneblo<br />

sa muSaoebis Catareba ki moswavleebis<br />

saqmed rCeba. qvemoT moyvanilia<br />

sabunebismetyvelo sagnis<br />

gakveTili. aq metaforis gamoyenebasTan<br />

dakavSirebuli iseTi savarjiSoa<br />

warmodgenili, romel­<br />

Sic mTavari roli maswavlebels<br />

eniWeba.<br />

qalbatonma blerma gadaSenebuli<br />

cxovelebis Sesaxeb gakveTili<br />

imiT daiwyo, rom moswavleebs<br />

dauriga statia dodos<br />

Sesaxeb (ixileT qvemoT).<br />

statiis wakiTxvis Semdeg, qalbatoni<br />

bleris uSualo miTiTebebis<br />

safuZvelze, moswavleebma<br />

ramodenime zogadi daskvna<br />

gaakeTes:<br />

pirdapiri mniSvneloba: siyvarulis<br />

grZnoba gabednierebs,<br />

magram im adamianma, romelic<br />

giyvars, SeiZleba tkivili<br />

mogayenos.<br />

mxolod abstraqtul donezea<br />

vardi da siyvaruli urTierTdakavSirebuli<br />

cnebebi. Sesabamisad,<br />

swavlebis meTodi, romelic<br />

metaforis gamoyenebas gulisxmobs,<br />

yovelTvis cnebebs Soris<br />

abstraqtul kavSirze unda iyos<br />

orientirebuli.<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

garkveuli saxeoba kargad<br />

viTardeboda konkretul<br />

garemo pirobebSi;<br />

garemo pirobebis cvalebadobasTan<br />

erTad Seicvala<br />

saxeoba. zogma cvlilebam<br />

am saxeobis maxasiaTebelTa<br />

SezRudva gamoiwvia;<br />

garkveulma damatebiTma<br />

cvlilebebma im pirobebis<br />

moSla, romelic am saxeobas<br />

arsebobisaTvis sWirdeboda<br />

da, Sesabamisad, misi<br />

ganadgureba ganapiroba. im<br />

SezRudvis gamo, romelic<br />

meore punqtSi vaxseneT,


msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena<br />

27<br />

dodo - gadaSenebuli Citi<br />

dodos Sesaxeb pirveli informacia<br />

1600-iani wlebidan mogvepoveba.<br />

is, rogorc irkveva,<br />

indoeTis okeaneSi mavrikis kun­<br />

Zulis binadari iyo. daaxloebiT<br />

oTxmoci wlis ganmavlobaSi<br />

iarseba da Semdeg gadaSenda.<br />

dodos mZime frTebiTa da sxeuliT<br />

Tu vimsjelebT, SeiZleba<br />

davaskvnaT, rom mas ar SeeZlo<br />

frena. amasTanave, cnobili xdeba,<br />

rom misi mkerdis Zvali susti<br />

iyo imisaTvis, raTa frenisas<br />

amxela frinvelis wonisaTvis<br />

gaeZlo. miuxedavad amisa, mecnierebs<br />

miaCniaT, rom dodo<br />

warmoiSva iseTi frinvelis evoluciis<br />

Sedegad, romelsac frena<br />

SeeZlo. roca dodos winapari<br />

mavrikis kunZulze damkvidrda,<br />

man aRmoaCina, rom kunZulze<br />

iyo uamravi sakvebi da TiTqmis<br />

ar iyvnen mtaceblebi. gamomdinare<br />

iqidan, rom dodos ar qonda<br />

frenis aucilebloba, man Tanda­<br />

TanobiT dakarga frenis unari.<br />

arsebobda sxva faqtorebic,<br />

romlebmac xeli Seuwyo dodos<br />

gadaSenebas. bevri dodo sakvebad<br />

im holandielma mezRvaurebma<br />

gamoiyenes, romlebsac dodoTa<br />

aRmoCenas miaweren. yvelaze<br />

mniSvnelovani roli dodoebis<br />

gadaSenebaSi miuZRvis Semdeg<br />

or garemoebas: a. ganadgurda<br />

tye, romelic dodos sakvebiT<br />

uzrunvelyofda, b. mezRvaurebma<br />

Semoiyvanes katebi, Tagvebi<br />

da Rorebi, romelTac dodos<br />

budeebi gaanadgures.<br />

mecnierebma, amerikis bunebaTmcodneobis<br />

muzeumidan<br />

da msoflios sxva samecniero<br />

dawesebulebebidan, bevri ram<br />

gaiazres dodos cxovrebis wesis<br />

Seswavlis Sedegad. imedia,<br />

dodos istoria dagvexmareba,<br />

Tavidan aviciloT sxva cocxal<br />

arsebaTa gadaSeneba da amiT<br />

xeli SevuwyoT biomravalferovnebas<br />

dedamiwaze.


28 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 2. 7<br />

grafikuli sqema metaforebTan dakavSirebuli savarjiSoebisaTvis<br />

pirdapiri<br />

pirdapiri<br />

elementi # 1 paradigma # 1 abstraqcia paradigma # 2 elementi # 2<br />

4.<br />

saxeobas Tavis gadasarCenad<br />

adgilmdeba reobis Secvla<br />

da axal adgilas damkvidreba<br />

ar SeeZlo;<br />

es saxeoba aRar arsebobs.<br />

qalbatonma blerma moswavleebs<br />

sTxova, gamoeyenebinaT mocemuli<br />

paradigma da asociaciurad<br />

sxva saganTan an movlenasTan<br />

daekavSirebinaT.<br />

metaforebis gamoyenebasTan<br />

dakavSirebuli aqtivobebi, romlebic<br />

mTlianad moswavleTa Zalisxmevazea<br />

mimarTuli. mas Semdeg,<br />

rac moswavleebi abstraqtuli<br />

paradigmis an urTierTkavSiris<br />

arss gaiazreben, SeiZleba mivceT<br />

savarjiSo, romelSic metaforis<br />

mxolod erTi elementia mocemuli<br />

da vTxovoT, moifiqron<br />

meore elementi da aRweron am<br />

or elements Soris arsebuli abstraqtuli<br />

urTierTkavSiri. es<br />

aris savarjiSo, romelic mTlianad<br />

moswavleTa Zalis xmevazea<br />

mimarTuli. qvemoT warmodgenilia<br />

aseTi savar ji Sos magaliTi. moqmedeba<br />

xde ba sabunebismetyvelo<br />

sagnis gakveTilze.<br />

ori moswavle gamovida mTeli<br />

klasis winaSe da warmoadgenda<br />

Tavisi muSaobis Sedegs. maT<br />

gamotanili hqondaT `varskvlavebis<br />

sawarmos~ diagrama (`varskvlavebis<br />

mogzaurobidan~). ma­<br />

Ti davaleba ujredis ZiriTadi<br />

funqciebis gamovlena da aRwera<br />

iyo. Semdeg unda ganezogadebinaT<br />

warmodgenili informacia<br />

da sxva iseTi sistemisaTvis<br />

daekavSirebinaT, romelic<br />

ujredul sistemas abstraqtulad<br />

ukavSirdeba. mos wavleebma<br />

metaforis meore elementad<br />

`varskvlavebis sawarmo~ air­<br />

Cies. Semdegi abstraqtuli paradigmis<br />

mixedviT, metaforis<br />

ori elementi erTmaneTs daukavSires.<br />

moswavleebma detalurad<br />

aRweres msgavsebebi ujredis<br />

TiToeul nawilsa da `varskvlavebis<br />

sa warmos~ sxvadasxva<br />

elementebs Soris.<br />

ujredi<br />

birTvi<br />

nawili, romelic<br />

mar­<br />

Tavs sistemas<br />

SerCevi­<br />

Tad<br />

gam tari<br />

membrana<br />

nawili, romelic<br />

gareT<br />

tovebs<br />

uvargiss da<br />

SigniT uS ­<br />

vebs sasargeblos<br />

zogadi,<br />

abstraqtuli<br />

`varskvlavebis<br />

sawarmo~<br />

xidi<br />

oTaxi,<br />

romelSic<br />

adamiani<br />

an sagani<br />

energiis<br />

wyarod<br />

iqceva


msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena<br />

29<br />

sendviCis momzadeba<br />

ra gsurT miirTvaT<br />

rogori puri<br />

mWirdeba<br />

ra Cavdo sendviCSi,<br />

gemrieli rom<br />

gamovides<br />

imisaTvis, rom<br />

gavaumjobeso, kidev<br />

rame unda davamato<br />

kitris mwnili<br />

mdogvi bananis<br />

naWrebi<br />

imaves Tqma<br />

sxvanairad<br />

ra aris Cemi<br />

mizani<br />

rogor SevkravT<br />

erT mTlianobad<br />

ra iqneba SuaSi<br />

rogor SeiZleba<br />

kidev ufro<br />

gavaumjobeso<br />

abzacis Camoyalibeba<br />

ra aris abzacis<br />

Camoyalibebis mizani<br />

ra iqneba Cemi pirveli da<br />

bolo winadadeba<br />

kidev ra winadadebebi<br />

damWirdeba imisaTvis, rom<br />

abzacis ZiriTadi azri<br />

gamovxato<br />

rogor SeiZleba gavxado<br />

abzaci ufro saintereso<br />

da advilad gasagebi<br />

gamoviyeno zedsarTavebi<br />

moviyvano detalebi<br />

grafikuli sqemebi metaforebTan<br />

dakavSirebuli savarjiSoebisaTvis.<br />

grafikuli sqemebi metaforebTan<br />

dakavSirebul savarjiSoebSi<br />

ise xSirad ar gamoiyeneba,<br />

rogorc klasifikaciasa da<br />

Sedarebze orientirebul davalebebSi.<br />

diagrama 2.7-ze mocemulia<br />

sqema, romelic SeiZleba<br />

metaforis bunebisa da funqciis<br />

vizualuri warmoCenisaTvis gamoviyenoT.<br />

am sqemis arsi mdgomareobs<br />

SemdegSi: metaforis Semadgenel<br />

or elements SeiZleba gansxvavebuli<br />

paradigmebi hqo n des,<br />

magram maT erTi abstraq tuli<br />

cneba aerTianebT. moswavleebs<br />

SeiZleba vTxovoT am sqemis Sevseba;<br />

isini saTanado adgilas gana­<br />

Tavseben orive elementis Sesaxeb<br />

informacias, cal-calke. Semdeg<br />

ki aRweren maT Soris arsebul<br />

zogad, abstraqtul urTierTkav­<br />

Sirs. qvemoT moyvanili magaliTidan<br />

TvalnaTliv Cans, Tu rogor<br />

SeiZleba maswavlebelma grafikuli<br />

sqema gakveTilze gamoiyenos.<br />

qalbatoni zeno cdilobda,<br />

Tavisi dawyebiTi klasis moswavleebisaTvis<br />

aexsna, Tu<br />

rogor unda dalagdes winadadebebi<br />

abzacebSi. `sendvi­<br />

Cis momzadeba~ dawera maswavlebelma<br />

marcxniv da `abzacis<br />

Camoyalibeba~ marjvniv (ixileT<br />

sqema). Semdeg is SekiTxvebi<br />

Camowera, romlebze pasuxis<br />

gacemac aucilebelia, Tu kargi<br />

sendviCis damzadebas visaxavT<br />

miznad. moswavleebma es<br />

SekiTxvebi abstraqtul, zogad<br />

kiTxvebad aqcies da Sua svetSi<br />

moaTavses (saTauriT `imaves<br />

Tqma sxvanairad~). pirvel or<br />

svetSi Camoyalibebuli SekiTxvebis<br />

safuZvelze moswavleebma<br />

mesame svetSi (saTauriT `abzacis<br />

Camoyalibeba~) is SekiTxvebi<br />

Camoayalibes, romelze<br />

pasuxis gacemac aucilebelia<br />

kargad Camoyalibebuli abzacis<br />

momzadebisTvis.


30 efeqturi swavleba skolaSi<br />

analogiebi<br />

metaforebis msgavsad, analogiebi<br />

im sagnebs an movlenebs Soris<br />

msgavsebis aRmoCenaSi gvexmareba,<br />

romlebic, erTi SexedviT,<br />

erTmaneTisagan gansxvavdebian;<br />

Sesabamisad, axal informaciasac<br />

ufro kargad vigebT. rogorc<br />

wesi, analogiebi Semdegi formiT<br />

gvxvdeba A : B :: C : D (Semdegnairad<br />

vkiTxulobT: A ise ukavSirdeba<br />

B-s, rogorc C ukavSirdeba D-s).<br />

magaliTad:<br />

cxeli : civi :: Rame : dRe (cxeli<br />

ise miemarTeba civs, rogorc Rame<br />

dRes). civi da dRe iseTive sawinaaRmdego<br />

cnebebia, rogorc cxeli<br />

da Rame.<br />

durgali : CaquCi :: mxatvari :<br />

funji (durgali ise miemarTeba<br />

CaquCs, rogorc mxatvari funjs).<br />

CaquCi da funji is iaraRebia,<br />

romlebsac durgali da mxatvari<br />

iyeneben.<br />

albaT analogia msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlenis yvelaze<br />

rTul formats warmoadgens,<br />

radgan is `urTierTobaTa Soris<br />

arsebul urTierTobebs~ exeba.<br />

iseve rogorc msgavsebisa da gansxvavebis<br />

aRmoCenis sxva formebi,<br />

analogiebis moZieba SeiZleba<br />

iyos aqtivoba, romelSic mTavari<br />

roli maswavlebels eniWeba, an<br />

aqtivoba, romelic mTlianad moswavleTa<br />

Zalisxmevazea mimarTuli.<br />

analogiebis moZieba, rogorc savarjiSo,<br />

romelSic mTavari roli<br />

maswavlebels eniWeba. rogorc<br />

wesi, roca mTavari roli maswavlebels<br />

eniWeba, moswavleebs<br />

ufro struqturirebuli savarjiSos<br />

gakeTeba uwevT. magali­<br />

Tad, maswavlebelma SeiZleba warmoadginos<br />

Semdegi analogia:<br />

Termometri igivea temperaturisaTvis,<br />

rac<br />

odometri manZilisaTvis.<br />

Semdeg maswavlebels SeuZlia,<br />

sTxovos moswavleebs, axsnan, Tu<br />

riTi hgavs Termometrsa da temperaturas<br />

Soris kavSiri im kav­<br />

Sirs, romelic odometrsa da<br />

manZils Soris arsebobs. Termometrica<br />

da odometric sazomi<br />

xelsawyoebia; Termometri<br />

zomavs temperaturis cvalebadobas,<br />

xolo odometri - manZilis<br />

cvalebadobas. maswavlebels<br />

SeuZlia, moswavleebs analogiis<br />

oTxi elementidan mxolod sami<br />

warmoudginos da meoTxis moZieba<br />

maT daavalos. qvemoT moyvanili<br />

magaliTi 1 da magaliTi 2 am ori<br />

tipis analogiis ilustracias<br />

warmoadgens.<br />

magaliTi 1<br />

Jangbadi - - - adamiani<br />

naxSirorJangi - - - mcenare<br />

cunami - - - talRa<br />

miwisZvra - - - biZgi<br />

birTvi - - - dedamiwa<br />

birTvi - - - atomi


msgavsebisa da gansxvavebis gamovlena<br />

31<br />

sixSire - - - bgera<br />

amperi - - - el. energia<br />

magaliTi 2<br />

maTematikis maswavlebelma moswavleebs<br />

Semdegi analogiis<br />

savarjiSoebi misca, im mizniT,<br />

rom maTTvis ukeTesad gaegebinebina<br />

maTematikuri cnebebi:<br />

oTxmoci - rva<br />

aTcentiani - - - - - - - - - - - -<br />

maxvili kuTze - samkuTxedi<br />

90 gradusiani kuTxe - - - - - -<br />

<strong>robert</strong> frosti - poezia<br />

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -<br />

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -<br />

- - - - - - - - - - - -<br />

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -<br />

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -<br />

- - - - - - - - - - - romanSi (1984)<br />

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -<br />

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -<br />

- - - - - romanSi `mewamuli aso~<br />

diagrama 2. 8<br />

grafikuli sqema<br />

analogiebisaTvis<br />

garSemoweriloba - wre<br />

perimetri - - - - - - - - - - - - -<br />

½ - wiladi<br />

5 – - - - - - - - - - - - - - - - -<br />

analogiebis moZieba, rogorc<br />

savarjiSo, romelic mTlianad<br />

moswavleTa Zalisxmevazea<br />

mimarTuli. analogiis elementebis<br />

mo Ziebisas moswavleebis wvlili<br />

aseT savarjiSoebSi ufro<br />

maRalia, vidre im savarjiSoebSi,<br />

romlebic zemoT ganvixileT. magaliTad,<br />

maswavlebelma Se iZleba<br />

moswavleebs ana logiis pirveli<br />

wyvili misces da meore wyvilis<br />

mofiqreba sTxovos. ra Tqma unda,<br />

aseTi savarjiSos Sesrulebis Semdeg<br />

moswavles mouwevs imis argumentirebuli<br />

dasabuTeba, Tu ratom<br />

SearCia es konkretuli wyvili.<br />

qvemoT warmodgenilia aseTi<br />

analogiis ramdenime magaliTi,<br />

romelTa gamoyenebac literaturis<br />

gakveTilze SeiZleba.<br />

diagrama 2. 9<br />

grafikuli sqema<br />

analogiebisaTvis (magaliTi)<br />

Termometri _ temperatura<br />

urTierTkavSiri: zomavs cvalebadobas<br />

odometri _ distancia<br />

diagrama 2.8-ze mocemulia<br />

grafikuli sqema, romelic moswavleebs<br />

gauadvilebs analogiebis<br />

gagebas. am sqemaSi moswavleebma<br />

ise unda Caweron informacia,<br />

rogorc diagrama 2.9-ze aris mocemuli.<br />

batoni uoTersi klasSi ganixilavs<br />

kompiuteris gavlenas


32 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Tanamedrove sazogadoebaze.<br />

imisaTvis, rom moswavleebma<br />

kargad gaiazron Sedareba, is<br />

grafikul sqemas iSveliebs da<br />

Semdeg analogias warmoadgens:<br />

cifruli _ kompiuteri<br />

mier Sevsebuli analogiis savarjiSos<br />

grafikul sqemas. moswavleebs<br />

uwevT imis axsna, Tu<br />

ratom warmoadgines es konkretuli<br />

elementebi analogiis<br />

meore wyvilSi da ra kavSiria<br />

analogiis wyvilebs Soris.<br />

urTierToba:<br />

miuxedavad imisa, rom analogiis<br />

pirveli nawili ukve Sevsebulia,<br />

pirveli wyvilis ori<br />

elementis moswavleebTan er­<br />

Tad ganxilvas batoni uoTersi<br />

ramdenime wuTs uTmobs. Semdeg<br />

moswavleebi jgufdebian.<br />

TiTo jgufSi sami moswavlea.<br />

maT analogiis meore wyvili<br />

unda Seqmnan. meore dRes Ti­<br />

Toeuli jgufi warmoadgens mis<br />

* * *<br />

msgavsebisa da gansxvavebis Zieba<br />

sxvadasxva savarjiSos saSualebiT<br />

SeiZleba ganxorcieldes.<br />

moswavleebi SeiZleba CavrToT<br />

davalebebSi, romlebic Sedarebebs,<br />

klasifikacias, metaforebs<br />

da analogiebs ukavSirdeba. savarjiSoebSi<br />

SeiZleba mTavari<br />

roli maswavlebels eniWebodes,<br />

an, SesaZloa, mTlianad moswavle­<br />

Ta Zalisxmevaze iyos mimarTuli.


3<br />

Sejameba<br />

da Canawerebis<br />

gakeTeba<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

sabazo skolis moswavleebs qalbatoni cimersi miTologias<br />

Semdegi meTodiT aswavlida: maT wasakiTxad ramdenime miTs aZlevda<br />

da sTxovda, Tavad SeeTxzaT miTebi, arsebuli struqturisa<br />

da personaJTa cxovrebaSi gardatexis Semomtani cvlilebebis<br />

gaTvaliswinebiT. moswavleebi aseT davalebebs siamovnebiT<br />

akeTebdnen, magram xSirad bolomde ver acnobierebdnen miTebis<br />

istoriul mniSvnelobas im adamianebisaTvis, romlebzec maT<br />

Txzavdnen. wels qalbatonma cimersma Cveuli savarjiSoebis<br />

Secvla gadawyvita. imisaTvis, rom moswavleebs ukeT gaeazrebinaT<br />

antikuri saberZneTis istoria, maT unda waekiTxaT ori ese da<br />

enaxaT mokle filmi berZnuli miTologiis Sesaxeb. amasTanave,<br />

maswavleblis TxovniT, moswavleebs, saSinao davalebis saxiT,<br />

orive ese unda SeejamebinaT. da bolos, filmis yurebis dros,<br />

moswavleebs unda moemzadebinaT Canawerebi da es Canawerebic<br />

maswavleblisaTvis warmoedginaT.<br />

qalbatoni cimersi gaocebuli garCa moswavleebis nawerebiT.<br />

man aRmoaCina, rom davalebaTa umetesoba sruliadac ar<br />

warmoadgenda eseebis Sejamebas da adasturebda, rom moswavleebma<br />

davalebis arsi ver gaiges; maT, ubralod, sityvebis perifrazi<br />

gaekeTebinaT da ar hqondaT Sejamebuli eseebis Sinaarsi.<br />

maswavlebeli imedgacruebuli darCa, roca aRmoaCina, rom mis<br />

moswavleebs teqstis Sinaarsis Sejameba ar SeeZloT. qalbatonma<br />

cimersma miznad daisaxa, eswavlebina moswavleebisaTvis, Tu<br />

rogor unda SeZlon teqstis Sinaarsis Sejameba. maswavlebeli<br />

mixvda, rom moswavleebisTvis Canawerebis gakeTebac unda<br />

eswavlebina, radgan Sesrulebuli davalebebidan ikveTeboda, rom<br />

isini an Zalian mcire informacias iniSnavdnen, an sityva-sityviT<br />

iwerdnen yvelafers.<br />

qalbatonma cimersma sworad daaskvna, rom mis moswavleebs<br />

ar hqondaT akademiuri unar-Cvevebi da gadawyvita,<br />

maT iseTi gamosadegi unar-Cvevebis dauflebaSi daxmareboda,<br />

rogorebicaa Sejameba da Canawerebis gakeTeba.<br />

am ori unar-Cvevis gamomuSaveba swavlebis erT meTodSi<br />

gavaerTianeT, radgan informaciis warmodgenas orive<br />

mokle, sinTezuri formiT moiTxovs.<br />

33


34 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Sejameba: kvlevebi da Teoria<br />

Sejamebis Sesaxeb bevri kvlevaa<br />

Catarebuli. diagrama 3.1-ze warmodgenilia<br />

im ramdenime naSromis<br />

Sedegebi, romlebSic Sejamebis<br />

Sesaxeb sxvadasxva kvlevis Sedegebia<br />

Tavmoyrili. mkvlevarebma<br />

valeri andersonma da siuzan hidim<br />

Sejamebis Sesaxeb arsebuli didi<br />

moculobis literaturis mimoxilva<br />

moamzades (ix. andersoni da<br />

hidi, 1988 / 1989; hidi da andersoni,<br />

1987). am mimoxilviTi kvlevidan<br />

maswavleblebisaTvis sasargeblo<br />

sami daskvnis gakeTeba SeiZleba:<br />

1. efeqturi SejamebisaTvis<br />

sa Wiroa, moswavleebma informaci<br />

is nawili waSalon, nawilis perifrazireba<br />

moaxdinon da nawili<br />

datovon. es daskvna momdinareobs<br />

iseTi kognituri fsiqologebis<br />

naSromebidan, ro gorebic iyvnen<br />

uolter qin Ci da Toin van diki (ix.<br />

qinCi, 1979; van diki,1980); maT Seiswavles<br />

Sejamebis dros moqmedi<br />

ZiriTadi kognituri meqanizmebi.<br />

magaliTisaTvis, ga ecaniT diagrama<br />

3.2-s, ro melSic mocemulia<br />

teqsti fo tografiis Sesaxeb.<br />

Tu am teqsts waikiTxavT im<br />

mizniT, rom Semdeg SeajamoT,<br />

teqstis kiTxvisas Tqveni goneba<br />

sami mimarTulebiT imuSavebs, es<br />

mimarTulebebia: 1. garkveuli na ­<br />

wilebis waSla, 2. garkveuli nawilebis<br />

Canacvleba, 3. te qs tis<br />

zogierTi nawilis da toveba. imisaTvis,<br />

rom war moidginoT am procesis<br />

Sedegi, daakvirdiT diagrama<br />

3.2-is meore nawils, sadac mocemulia<br />

mkiTxvelis mier teqstis<br />

Sejamebis procedura.<br />

diagrama 3. 1.<br />

Sejamebis meTodebis Sesaxeb Catarebuli kvlevebis Sedegebi<br />

naSromi<br />

flaumi, uolbergi,<br />

qeargianesi da raSeri, 1980*<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

2<br />

2<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

0. 62<br />

0. 73<br />

procentilis<br />

zrda<br />

qrismori 100 1.04 35<br />

rozenSeini da maisteri, 1994 10 0.88 31<br />

heTi, bigsi da ferdi, 1996 15 0.88 31<br />

rozenSeini, maisteri<br />

da Cafmani, 1996 16 0.87 31<br />

rafaeli da qirSneri, 1985 3 1.80 47<br />

* flaumisa da sxvaTa naSromis gaswvriv efeqtis sididis ori kategoriaa mocemuli,<br />

Tavad naSromSi warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan gamomdinare.<br />

mkiTxvels, igi Tu detalebiTaa dainteresebuli, vurCevT, gaecnos naSroms.<br />

23<br />

27


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

35<br />

rogorc diagrama 3.2-dan (meore<br />

nawili) ikveTeba, Sejamebis<br />

dros teqstis didi nawili waSlas<br />

eqvemdebareba. mkiTxvelma gadawyvita,<br />

rom informacia, romelic<br />

waSala, nawyvetis Sinaarsis gadmocemisaTvis<br />

ar iyo relevanturi.<br />

erT _ erTi termini originalidan<br />

(naerTi) axali sityviT Seicvala<br />

(kristali). Sejamebisas Canacvlebuli<br />

sityva, konteqstis gaTvaliswinebiT,<br />

SeiZleba ufro zogadi<br />

an ufro konkretuli iyos. da bolos,<br />

rogorc magaliTidan Cans,<br />

is ramdenime winadadeba, romelic<br />

mTavari mniSvnelobis matarebelia,<br />

xeluxlebeli darCa. Tvaldiagrama<br />

3. 2<br />

Sejamebis savarjiSo<br />

pirveli nawili<br />

fotografia<br />

sityva fotogafia momdinareobs ber­<br />

Znuli sityvidan, romelic `sinaTliT<br />

xatvas” niSnavs... sinaTle fotografiis<br />

yvelaze mniSvnelovani komponentia.<br />

TiTqmis yvela fotografiuli<br />

procesi fotosensitiur qimiur<br />

nivTierebebs ukavSirdeba. es ukanaskneli<br />

niSnavs imas, rom nivTiereba,<br />

sinaTlesTan miaxloebis SemTxvevaSi,<br />

icvleba. bunebaSi mravalgvari fotosensitiuri<br />

masalaa, magaliTad,<br />

mcenareebi, romlebic RamiT iZineben.<br />

fotografiaSi gamoyenebuli firebi<br />

im qimiur naerTebzea damokidebuli,<br />

romlebic sinaTlesTan Sexebisas<br />

muqdeba. naerTebi, romlebic amJamad<br />

yvelaze aqtiurad gamoiyeneba,<br />

vercxli da qimiuri nivTiereba, halogenebia<br />

(rogorc wesi, esenia: bromini,<br />

qlorini da iodini).<br />

meore nawili<br />

fotografiis procesis<br />

makrostruqtura<br />

sityva fotogafia momdinareobs ber­<br />

Znuli sityvidan, romelic `sinaTliT<br />

xatvas” niSnavs... sinaTle fotografiis<br />

yvelaze mniSvnelovani komponentia.<br />

TiTqmis yvela fotografiuli<br />

procesi fotosensitiur qimiur<br />

nivTierebebs ukavSirdeba. es ukanaskneli<br />

niSnavs imas, rom nivTiereba,<br />

sinaTlesTan miaxloebis SemTxvevaSi,<br />

icvleba. bunebaSi mravalgvari fotosensitiuri<br />

masalaa, magaliTad,<br />

mcenareebi, romlebic RamiT iZineben.<br />

fotografiaSi gamoyenebuli firebi<br />

im qimiur kristalebzea damokidebuli,<br />

romlebic sinaTlesTan Sexebisas<br />

muqdeba. naerTebi, romlebic amJamad<br />

yvelaze aqtiurad gamoiyeneba, vercxli<br />

da qimiuri nivTiereba, halogenebia<br />

(rogorc wesi, esenia: bromini,<br />

qlorini da iodini).<br />

wyaro: `fotografia”, maikrosofT enkarta enciklopedia 99, maikrosofti, 1999.<br />

saCinoebisaTvis, teqstis Sejamebul<br />

nawils `makrostruqtura”<br />

viwodeT.<br />

2. aucilebelia, moswavlem kargad<br />

gaiazros Sesajamebeli teq s ­<br />

tis arsi, raTa zustad gansazRvros,<br />

informaciis ra nawilia wasaSleli,<br />

Casanacvlebeli da/an<br />

dasatovebeli. erTi SexedviT, SeiZleba<br />

advilad mogveCvenos is<br />

mentaluri operaciebi, romlebic<br />

teqstis sxvadasxva monakveTis Se ­<br />

jamebas, waSlas, Canacvlebas da<br />

SerCevas ukavSirdeba. sinamdvile<br />

Si, swori gadawyvetilebebis<br />

miReba am operaciebis Sesaxeb informaciis<br />

zedmiwevniT analizs


36 efeqturi swavleba skolaSi<br />

moiTxovs. magaliTisaTvis, kvlav<br />

diagrama 3.2-s mivubrundeT. Sejamebis<br />

avtorma analizis Sedegad<br />

daaskvna, rom sityva fotografiis<br />

warmomavlobis Sesaxeb<br />

in formacia ararelevanturia, xolo<br />

informacia imis Sesaxeb, rom<br />

sinaTle mTavari komponentia<br />

_ mniS vnelovani. mkvle vari borak<br />

rozenSaini da misi kolegebi<br />

askvnian, rom swavlebis is meTodebia<br />

yvelaze efeqturi, romle bic<br />

Sejamebisas teqstis Rrma analizze<br />

amaxvileben yuradRebas (ix.<br />

rozenSaini da maisteri, 1994; rozenSaini,<br />

maisteri da Capmani, 1996).<br />

3. informaciis SejmebisaTvis<br />

Zalian sasargebloa teqstis<br />

struqturis gageba. rogorc<br />

wesi, nebismieri teqsti garkveul<br />

struqturas efuZneba. Sejamebis<br />

dros, rac ufro ukeT gvaqvs<br />

gacnobierebuli Sesajamebeli teqstis<br />

struqtura, miT ufro efeqturad<br />

gavaanalizebT mas. aseT<br />

daskvnamde mividnen fsiqologebi,<br />

maT Soris boni meieri (ix. meieri,<br />

1975; meieri da fridli, 1984).<br />

magaliTisaTvis, warmoidgineT,<br />

rom ganaTlebis Temaze gamocemul<br />

JurnalSi unda waikiTxoT<br />

statia klasSi disciplinis damyarebis<br />

efeqtur meTodebze. sanam<br />

statiis kiTxvas daiwyebT, ukve<br />

iciT, rom statias, savaraudod,<br />

garkveuli struqtura eqneba. albaT<br />

daiwyeba SesavliT, romel­<br />

Sic axsnili iqneba, Tu ratomaa<br />

sasargeblo klasSi disciplinis<br />

damyarebis efeqturi meTodebi;<br />

Semdeg mohyveba garkveuli teqsti<br />

imis Sesaxeb, Tu ra gakeTda am mimarTulebiT<br />

warsulSi da romeli<br />

meTodebi miaCnia avtors yvelaze<br />

sasargeblod. statia, savaraudod,<br />

garkveuli Semajamebeli<br />

winadadebebiT dasruldeba. teqstis<br />

struqturis saTanado gaazreba<br />

adamians exmareba, strategiulad<br />

dagegmos Sejamebis procesi<br />

da Tavidanve gansazRvros,<br />

teqstis romel nawils miaqcevs<br />

met yuradRebas. kvlevebi adasturebs,<br />

rom moswavleebi ufro<br />

kargad aanalizeben teqsts, roca<br />

gaazrebuli aqvT Sesajamebeli<br />

teqstis struqtura (ix. armbras­<br />

Teri, andersoni da osTerTgi,<br />

1987; rafaeli da qirSneri, 1985).<br />

praqtika klasSi: Sejamebis<br />

savarjiSoebis gamoyeneba<br />

wesebze dafuZnebuli Sejamebis<br />

meTodi<br />

Sejamebis erT-erTi meTodi<br />

cnobilia wesebze dafuZnebuli<br />

Sejamebis meTodis saxeliT; misi<br />

avtorebi arian a. brauni, j. qamfione<br />

da j. dei (1981). rogorc<br />

saxelwodebidan irkveva, am meTodis<br />

gamoyeneba konkretuli wesebis<br />

Tanamimdevrul Sesrulebas<br />

gulisxmobs. es wesebia:<br />

• waSaleT ararelevanturi informacia,<br />

romelic teqstis<br />

ZiriTadi azris gagebisaTvis<br />

ar aris Rirebuli;<br />

• waSaleT zedmeti informacia;<br />

• Tu teqstSi gxvdebaT saganTa<br />

CamonaTvali, CaanacvleT es<br />

CamonaTvali krebiTi saxeliT<br />

(magaliTad, CamonaTvali `gvirilebi,<br />

titebi da vardebi~ Sei­


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

37<br />

cxadia, rom es wesebi zustad<br />

mihyveba im kognitur process,<br />

romelic dasawyisSi iyo warmodgenili<br />

da moicavda waSlas,<br />

Canacvlebasa da teqstis garkveuli<br />

nawilis datovebas. es wesebi<br />

akonkretebs im nabijebs, romlebsac<br />

moswavleebi teqstis Sejamebisas<br />

unda mihyvnen. gasaTvaliswinebelia,<br />

rom moswavleebs imis Cvediagrama<br />

3. 3<br />

Sejamebis strategia: teqsti magaliTisaTvis<br />

ra informacias gvawvdis mzis qaris Seswavla<br />

mzis sistemis warmomavlobis Sesaxeb<br />

mecnierTa umetesoba miiCnevs, rom<br />

mzis sistema 4. 6 milioni wlis win<br />

mzis Rrubelis gravitaciuli kolafsis<br />

Sedegad, varskvlavTSorisi<br />

gazis, mtvrisa da yinulis im<br />

nawilakebisagan warmoiSva, rac wina<br />

Taobis varskvlavebisagan iyo dar­<br />

Cenili. drois svlasTan erTad,<br />

nawilakebi erTmaneTs ejaxebodnen,<br />

jgufdebodnen da planetebs, mTvares,<br />

asteroidebs, kometebs im formiT<br />

qmnidnen, ra formiTac dRes arseboben.<br />

mecnierebisaTvis dRemde gamoucnobi<br />

da burusiT moculia, Tu<br />

rogor moxda mzis Rrublis planetebad<br />

gardaqmna. aseve auxsnelia,<br />

Tu ratom ganuviTarda zog planetas,<br />

magaliTad, veneras, sqeli,<br />

momwamvleli atmosfero maSin, roca<br />

dedamiwaze sicocxle damkvidrda.<br />

pasuxebi am SekiTxvebze, nawilobriv,<br />

mzis sistemaSi Semavali sxeulebis<br />

qimiur Semadgenlobas ukavSirdeba.<br />

mecnierebi adastureben, rom sxvadasxva<br />

sxeulis qimiuri Semadgenloba<br />

mniSvnelovnad gansxvavdeba erTmaneTisagan.<br />

es informacia maT saSualebas<br />

aZlevs, mzis sistemis planetebis<br />

warmoSobis sxvadasxva modelze<br />

ifiqron. mainc pasuxgaucemeli<br />

rCeba erTi SekiTxva: risgan Sedgeboda<br />

Tavdapirvelad mzis Rrubeli<br />

savaraudod, pasuxi am SekiTxvaze<br />

Tavad mzeSi unda veZeboT. is Seicavs<br />

mzis sistemaSi arsebuli elementebis<br />

99 procents da Tumca misi SigTavsi<br />

birTvuli procesebis gamo Seicvala,<br />

rogorc amtkiceben, mzis gare Sreebic<br />

imave nivTierebebis Semcvelia,<br />

risganac mzis Rrubeli Sedgeboda.<br />

mzis qaris Seswavla mecnierebs saSualebas<br />

miscems, gasaRebi mouZebnon<br />

am saidumloebiT mocul gamocanas,<br />

radgan mzis qari mzis zedapiris<br />

nawilakebs Seicavs.<br />

Zleba CavanacvloT sityviT<br />

`yvavilebi”);<br />

• SearCieT mTeli abzacis azris<br />

gamomxatveli erTi winadadeba;<br />

aseTis ararsebobis SemTxveva­<br />

Si, Tavad moifiqreT is.<br />

nebac sWirdebaT, Tu rogor unda<br />

Seajamon, da ara mxolod imis<br />

Tqma, Tu ra unda gaakeTon. moswavleTa<br />

cnobierebaSi am wesebis<br />

`gacocxlebis” mizniT, maswavlebelma<br />

Sejamebis wesebi magaliTebis<br />

daxmarebiT unda warmoudginos.<br />

qvemoT moyvanil magaliTSi<br />

naCvenebia, Tu rogor SeiZleba<br />

amis gakeTeba.<br />

batoni niutoni sabunebismetyvelo<br />

sagnis maswavlebelia;<br />

is cdilobs, moswavleebs wesebze<br />

dafuZnebuli Sejamebis me­<br />

Todi gaacnos. batoni niutoni<br />

gakveTils iwyebs imiT, rom mo­


38 efeqturi swavleba skolaSi<br />

swavleebs warmoudgens teqsts<br />

mzis sistemis warmoSobis Sesaxeb<br />

(ix. diagrama 3.3).<br />

maswavlebeli moswavleebs<br />

sTxovs, waikiTxon teqsti. mas<br />

Semdeg, rac isini teqsts<br />

gaecnobian, batoni niutoni<br />

uxsni s klass, rom am teqsts<br />

wina dRes warmodgenili `wesebze<br />

dafuZnebuli Sedarebis me­<br />

Todis~ sailustraciod gamoiyeneben.<br />

maswavlebeli Sejamebis<br />

procesSi Semdegnairad uZRveba<br />

moswavleebs:<br />

`me vapireb, xmamaRla vifiqro<br />

da ise gamoviyeno am me­<br />

TodiT gaTvaliswinebuli wesebi.<br />

daukvirdiT da miTxariT,<br />

Tu Cemi azrebis Tanamimdevroba<br />

TqvenTvis kargad gasagebia.<br />

`wesis mixedviT, unda wavSaloT<br />

ararelevanturi informacia,<br />

romelic teqstis ZiriTadi<br />

azris gagebisaTvis ar aris Rirebuli;<br />

aseve, unda wavSaloT<br />

is informaciac, romelic zedmetia<br />

da saganTa CamonaTvali<br />

krebiTi saxeliT CavanacvloT~.<br />

mocemuli teqstis pirveli<br />

abzaci mTlianad winaistoriaa,<br />

magram trivialurad ver CaiTvleba.<br />

teqstSi ramdenjerme<br />

gvxvdeba CamonaTvali. modiT,<br />

am CamonaTvlebs mivxedoT. fraza<br />

`varskvlavTSorisi gazisa,<br />

mtvri sa da yinulis nawilakebisagan~<br />

SegviZlia CavanacvloT<br />

sityvaTSeTanxmebiT `varskvlavTSorisi<br />

masalisagan~. fraza<br />

`planetebs, mTva res, asteroidebs,<br />

kometebs” ki CavanacvloT<br />

sityvaTSeTanxmebiT `ciuri<br />

sxe ulebi~. Tu teqsts kargad<br />

da vakvirdebiT, Se vam CnevT, rom<br />

es ori fraza _ `mzis Rrubeli~<br />

da `varskvlavTSorisi gazisa,<br />

mtvrisa da yinulis nawilakebisagan,<br />

rac wina Taobis varskvlavebisagan<br />

iyo darCenili~<br />

_ erTsa da imaves aRniSnavs.<br />

ase rom, SegviZlia, erT-erTi<br />

fraza wavSaloT. aseve, pirvel<br />

abzacSi gvxvdeba fraza `erTmaneTs<br />

ejaxeboda~, romelic<br />

namdvilad zedmeti da ararelevanturia.<br />

ase rom, Cemi azriT,<br />

am frazis amoRebac SegviZlia.<br />

ai, ase gamoiyureba axla teqstis<br />

pirveli abzaci:<br />

mecnierTa umetesoba miiCnevs,<br />

rom Cveni mzis sistema 4.6<br />

milioni wlis win mzis Rrubelis<br />

gravitaciuli kolafsis Sedegad<br />

warmoiSva. drois svlasTan<br />

erTad, nawilakebi jgufdebodnen<br />

da zeciur sxeulebs im formiT<br />

qmnidnen, ra formiTac dRes<br />

arseboben.<br />

`axla imave wesebs meore<br />

abzacis Sesajameblad gamoviyeneb.<br />

SeiZleba iTqvas, rom am<br />

abzacSi ver vxedav erTgvarovan<br />

elementTa CamonaTvals,<br />

romlis Canacvlebasac krebiTi<br />

saxeliT SevZlebdi. Tumca fraza<br />

`gamoucnobi da burusiTmoculia~<br />

zedmetad meCveneba.<br />

me ubralod vityodi `aocebT~,<br />

rac TiTqos am orive sityvis<br />

Semcvelia. aseve, mimaCnia, rom<br />

magaliTebi, venerasa da dedamiwis<br />

Sesaxeb, sainteresoa,<br />

Tumca ar aris aucilebeli aq<br />

gadmocemuli ZiriTadi azris<br />

gasagebad. am magaliTebsac amoviRebdi.<br />

`am abzacis danarCeni nawili<br />

xsnis imas, Tu ra ician<br />

dReisaTvis mecnierebma da ra<br />

darCaT gasagebi. es, ra Tqma<br />

unda, ar aris umniSvnelo informacia,<br />

magram, SejamebisaTvis,<br />

gavamartivebdi. am monakveTis<br />

nacvlad `pasuxe bi<br />

am SekiTxvebze nawilobriv<br />

ukavSirdeba mzis sistemaSi<br />

Semavali sxeulebis qimiur Semadgenlobas.<br />

mecnierebi adastureben,<br />

rom sxvadasxva sxe­


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

39<br />

ulis qimiuri Semadgenloba<br />

mniSvnelovnad gansxvavdeba<br />

er T maneTisagan. es informacia<br />

me c nierebs saSualebas aZlevs,<br />

mzis sistemis planetebis warmoSobis<br />

sxvadasxva modelze<br />

ifiqron. pasuxgaucemeli mainc<br />

rCeba erTi SekiTxva: risgan<br />

Sedgeboda Tavdapirvelad mzis<br />

Rrubeli~ davwerdi Semdegs:<br />

`garkveul SekiTxvebze mecnierebs<br />

aqvT pasuxebi, magram<br />

maT jer ar ician is, Tu risgan<br />

Sedgeboda Tavdapirvelad mzis<br />

Rrubeli~. aba, rogoria<br />

ase rom, meore abzacis Sejameba<br />

Semdeg saxes miRebs:<br />

mec nierebs dRemde aocebT is,<br />

Tu rogor moxda mzis Rrublis<br />

gardaqmna planetebad. garkveul<br />

SekiTxvebze mecnierebs aqvT pasuxebi,<br />

magram maT jer ar ician<br />

is, Tu risgan Sedgeboda Tavdapirvelad<br />

mzis Rrubeli.<br />

`mesame abzaci savsea saintereso<br />

informaciiT. rogor<br />

mivusadagoT Sejamebis wesebi<br />

mesame abzacs aris aq informacia,<br />

rac umniSvnelod, an zedmetad<br />

gveCveneba<br />

`pirvel winadadebaSi naTqvamia:<br />

`am SekiTxvaze pasuxi,<br />

SesaZloa, Tavad mzeSi unda ve­<br />

ZeboT~. es mniSvnelovani winadadebaa,<br />

ase rom, mas vtoveb.<br />

meore winadadeba xsnis imas,<br />

Tu ratom SeiZleba veZeboT am<br />

kiTxvaze pasuxi Tavad mzeSi.<br />

sagulisxmoa, rom meore winadadebis<br />

mxolod nawilia CemTvis<br />

mniSvnelovani _ `rogorc<br />

amtkiceben, mzis gare Sreebic<br />

imave nivTierebebis Semcvelia,<br />

risganac mzis Rrubeli Sedgeboda~.<br />

Sesabamisad, vtoveb meore<br />

winadadebis mxolod am<br />

nawils da danarCes vSli. bolo<br />

winadadebaSi ori fraza analogiuri<br />

mniSvnelobis matarebelia<br />

_ `mzis qari~ da `nawilakebi<br />

mzis zedapiridan~. am ori<br />

frazidan mxolod erTs vtoveb.<br />

ai, ra gamovida:<br />

pasuxi am SekiTxvaze, Sesa­<br />

Zloa, Tavad mzeSi unda veZeboT.<br />

rogorc amtkiceben, mzis gare<br />

Sreebic imave nivTierebebis Semcvelia,<br />

risganac mzis Rrubeli<br />

Sedgeboda. mzis qaris Seswavla<br />

mecnierebs saSualebas miscems,<br />

gasaRebi mouZebnon am saidumloebiT<br />

mocul gamocanas.<br />

da bolos, SegviZlia teqstis<br />

sxvadasxva nawilis Sejamebis<br />

Sedegebs erTad movuyaroT<br />

Tavi. miviReT Sejamebuli<br />

teqstis sruli versia. rogor<br />

fiqrobT, es sami axali abzaci<br />

logikuradaa dawyobili<br />

mecnierTa umetesoba miiCnevs,<br />

rom Cveni mzis sistema 4.6<br />

milioni wlis win mzis Rrubelis<br />

gravitaciuli kolafsis<br />

Sedegad, drois svlasTan erTad<br />

warmoiSva, nawilakebi jgufdebodnen<br />

da zeciur sxeulebs im<br />

formiT qmnidnen, ra formiTac<br />

dRes arseboben.<br />

mecnierebs dRemde aocebT<br />

is, Tu rogor moxda mzis<br />

Rrub lis gardaqmna planetebad.<br />

gar kveul SekiTxvebze mecnierebs<br />

aqvT pasuxebi, magram<br />

maT jer ar ician is, Tu risgan<br />

Sedgeboda Tavdapirvelad mzis<br />

Rrubeli.<br />

pasuxi am SekiTxvaze, Sesa­<br />

Zloa, Tavad mzeSi unda veZeboT.<br />

rogorc amtkiceben, mzis gare<br />

Sreebic imave nivTierebebis Semcvelia,<br />

risganac mzis Rrubeli<br />

Sedgeboda. mzis qaris Seswavla<br />

mecnierebs saSualebas miscems,<br />

gasaRebi mouZebnon am saidumloebiT<br />

mocul gamocanas.<br />

aseTi detaluri da argumentirebuli<br />

msjelobis Semdeg<br />

batonma niutonma moswavleebs<br />

sTxova, Tavad SeejamebinaT teqs<br />

ti, wesebze dafuZnebuli Se­


40 efeqturi swavleba skolaSi<br />

jamebis meTodis gamoyenebiT.<br />

axali teqsti moswavleebs saxel<br />

mZRvanelodan unda Seer­<br />

CiaT.<br />

Sejamebis CarCoebi<br />

Sejamebis CarCo warmoadgens<br />

SekiTxvebis serias, romelsac maswavlebeli<br />

moswavleebs warmoudgens.<br />

es SekiTxvebi isea Sedgenili,<br />

rom moswavleebs exmareba, yuradReba<br />

miapyron konkretul informacias.<br />

am TavSi mocemulia Sejamebis<br />

CarCos eqvsi tipi. esenia:<br />

1. naratiuli CarCo;<br />

2. Tema _ SezRudva _ ilustrirebis<br />

CarCo;<br />

3. ganmartebiTi CarCo;<br />

4. argumentaciis CarCo;<br />

5. problemis aRmofxvraze orientirebuli<br />

CarCo;<br />

6. saubris CarCo.<br />

TiToeuli CarCo exeba sxvadasxva<br />

tipis teqstis arsebiT<br />

struqturas. ilustraciisaTvis,<br />

gaecaniT diagramebs 3.4 – 3.9 da<br />

daakvirdiT SekiTxvebs, romlebic<br />

TiToeul CarCoSi xvdeba.<br />

diagrama 3. 4<br />

naratiuli CarCo<br />

naratiuli, anu moTxrobis CarCo, Cveulebriv, mxatvrul nawarmoebebSi<br />

gvxvdeba da moicavs Semdeg elementebs:<br />

1. personaJebi: nawarmoebis mTavari personaJebis maxasiaTeblebi;<br />

2. garemo: dro, adgili da konteqsti, romelSic moqmedeba xdeba;<br />

3. moqmedebis inicireba: movlena, romelic iwyebs nawarmoebSi<br />

ganviTarebul siuJets;<br />

4. Sida pasuxi: rogori emociuri reaqcia aqvT mTavar personaJebs<br />

movlenaze, romelic nawarmoebSi ganviTarebul siuJets iwyebs;<br />

5. mizani: ris gakeTebas gadawyveten mTavari personaJebi nawarmoebis<br />

siuJetis inicirebis movlenis Semdeg (mizani, romelsac personaJebi<br />

daisaxaven);<br />

6. Sedegi: rogor cdiloben mTavari personaJebi miznis miRwevas;<br />

7. gadawyveta: ra mosdis mTavari personaJebis mier dasaxul mizans.<br />

komponentebi 3 _ 7 xandaxan meordeba, raTa Seiqmnas `epizodi”.<br />

naratiuli CarCos SekiTxvebi<br />

1. vin arian mTavari personaJebi da ra ganasxvavebs maT sxvebisagan<br />

2. sad da rodis xdeba nawarmoebSi ganviTarebuli moqmedeba<br />

3. riTi iwyeba moqmedeba nawarmoebSi<br />

4. rogor gamoxates personaJebma TavianTi grZnobebi<br />

5. risi gakeTeba gadawyvites mTavarma personaJebma daisaxes mizani<br />

Tu mizani daisaxes, raSi mdgomareobs is<br />

6. rogor cdilobdnen mTavari personaJebi, mieRwiaT TavianTi<br />

mizn(eb)isaTvis<br />

7. ra Sedegebi moitana mTavari personaJebis mcdelobam


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

41<br />

Semdegi magaliTi warmogvidgens<br />

imas, Tu rogor gamoiyena<br />

pirveli klasis maswavlebelma<br />

naratiuli CarCo (diagrama 3. 4)<br />

imisaTvis, rom moswavleebisaTvis<br />

teqstis Sejameba eswavlebina.<br />

qalbatonma meisonma gamoiyena<br />

naratiuli CarCo, raTa<br />

mis pirvelklasel moswavleebs<br />

moTxrobis gaanalizebaSi daxmareboda.<br />

moTxrobis saxelwodeba<br />

iyo `inqTomim dakarga<br />

Tvalebi” (indielTa erT _ erTi<br />

tomis moTxroba). pirvel rig­<br />

Si, maswavlebelma klass Car­<br />

Cos SekiTxvebi gaacno da moswavleebs<br />

sTxova, es SekiTxvebi<br />

moTxrobis mosmenis dros gaeTvaliswinebinaT.<br />

maswavlebeli<br />

moTxrobas xmamaRla kiTxulobda.<br />

moswavleebs man meoredac<br />

waukiTxa moTxroba. meore<br />

jerze maswavlebeli drodadro<br />

Cerdeboda da moswavleebs<br />

sTxov da, pasuxi gaecaT SekiTxvebze.<br />

qvemoT warmodgenilia<br />

SekiTxvebi da moswavleebis mier<br />

warmodgenili pasuxebi:<br />

1. vin arian mTavari personaJebi<br />

da ra ganasxvavebs maT sxvebisagan<br />

inqTomi, patara cnobismoyvare<br />

biWuna da momRerali<br />

Citi, romelsac SeeZlo,<br />

`amoeyara” misi Tvalebi.<br />

2. sad<br />

da rodis xdeba nawarmoebSi<br />

ganviTarebuli moqmedeba<br />

indielTa legendis<br />

mixedviT, moqmedeba viTardeba<br />

tyeSi, sadac patara biWuna<br />

daseirnobda.<br />

3. riTi iwyeba moqmedeba nawarmoebSi<br />

biWunam gaigona Citis<br />

simRera missave enaze, rasac<br />

biWunas Tvalebis `amocvena”<br />

mohyva.<br />

4. rogor gamoxates personaJebma<br />

gadadiT Semdeg CarCoze<br />

TavianTi grZnobebi patara bi­<br />

Wunas raRac undoda, ris gamoc<br />

mas gaaRmerTebdnen da rac mas<br />

Zalas SesZenda; man swored ase­<br />

Ti ram sTxova Cits.<br />

5. risi gakeTeba gadawyvites mTavarma<br />

personaJebma maT daisaxes<br />

mizani Tu mizani daisaxes,<br />

raSi mdgomareobda is patara<br />

biWunam Citisagan zustad is<br />

miiRo, rac iTxova, Tumca ar<br />

daicva Citis mier micemuli<br />

gafrTxilebebi. Sedegad, bi­<br />

Wunam Tvalis Cini dakarga da<br />

misi dabruneba gadawyvita.<br />

6. rogor cdilobdnen mTavari<br />

personaJebi TavianTi mizn(eb)<br />

is miRwevas biWunam sxva cxovelebs<br />

sTxova, Citis povnaSi<br />

daxmarebodnen.<br />

7. ra Sedegebi moitana mTavari<br />

personaJebis mcdelobam sabolood,<br />

biWunam mxedveloba<br />

daibruna da iswavla, rom gandidebaze<br />

ar unda eocneba.<br />

gakveTilis bolos, qalbatonma<br />

meisonma da misma moswavleeba<br />

gamoiyenes maT mierve<br />

momzadebuli pasuxebi CarCos<br />

SekiTxvebze da moamzades qvemoT<br />

warmodgenili moTxrobis<br />

Semajamebeli abzaci:<br />

indieli tomebis am legendis<br />

mixedviT, moqmedeba tyeSi xdeba.<br />

patara biWunam gaigona Citis sim­<br />

Rera. biWunas undoda, gaeRmer­<br />

TebinaT is; aseve, mas surda, didi<br />

Zalis matarebeli yofiliyo. man<br />

swored es sTxova Cits. patara bi­<br />

Wunam ar daicva Citis mier micemuli<br />

gafrTxilebebi. Sedegad,<br />

biWunam Tvalis Cini dakarga da<br />

misi dabruneba gadawyvita. biWunam<br />

sxva cxovelebs sTxova, Citis<br />

povnaSi daxmarebodnen. sabolood,<br />

biWunam mxedveloba daibruna<br />

da iswavla, rom gandidebaze<br />

ar unda eocneba.


42 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 3. 5<br />

Tema - SezRudva - ilustrirebis CarCo<br />

Tema _ SezRudva _ ilustrirebis (T _ S _ i) CarCos paradigma ganmartebiT<br />

masalaSi gvxvdeba. aseTi CarCo moicavs Semdeg elementebs:<br />

Tema (T) _ zogadi winadadeba im Temis Sesaxeb, romelic unda<br />

ganvixiloT;<br />

SezRudva (S) _ axdens informaciis garkveul SezRudvas;<br />

ilustracia (i) _ warmoadgens TemasTan an SezRudvasTan dakavSirebul<br />

magaliTs.<br />

Tema _ SezRudva _ ilustrirebis CarCos paradigmas SeiZleba ramdenime<br />

SezRudva da damatebiTi ilustracia hqondes.<br />

Tema - SezRudva - ilustrirebis CarCos SekiTxvebi<br />

1. T _ romelia mTavari winadadeba an Tema<br />

2. S _ ra informacia zRudavs an aviwroebs mTavar winadadebas<br />

an Temas<br />

3. i _ ra magaliTebiT xdeba Temis an SezRudvebis ilustrireba<br />

diagrama 3. 5-ze warmodgenilia<br />

Sejamebis kidev erTi meTodi _<br />

Tema _ SezRudva _ ilustrirebis<br />

CarCo. qvemoT warmodgenil<br />

magaliTSi Cans, Tu rogor iyenebs<br />

maswavlebeli Tema _ SezRudva _<br />

ilustrirebis CarCos geografiis<br />

gakveTilze:<br />

sxvadasxva qveyanas Soris<br />

vaWrobis sferoSi arsebuli<br />

kavSirebis sailustraciod, batoni<br />

burke meSvideklaselebTan<br />

Tema _ SezRudva _ ilustrirebis<br />

CarCos iyenebs. maswavlebeli<br />

moswavleebs jer Tema _<br />

SezRudva _ ilustrirebis Car­<br />

Cos SekiTxvebs warmoudgens:<br />

1. T _ ganmarteT sityva `vaWroba”<br />

2. S _ riTi gansxvavdeba sityvis<br />

`vaWroba” mniSvneloba sxvadasxva<br />

qveyanaSi (magaliTad,<br />

industriul da ganviTarebad<br />

qveynebSi)<br />

3. i _ ra magaliTebiT dasturdeba<br />

es<br />

4. S _ ganviTarebad qveyanaSi<br />

dafiqsirebuli moklevadiani<br />

dadebiTi savaWro balansi ra<br />

uaryofiT gavlenas axdens am<br />

qveynis vaWrobaze grZelvadian<br />

perspeqtivaSi<br />

5. i _ ra magaliTebiT dasturdeba<br />

es<br />

batoni burke agrZelebs<br />

imiT, rom leqciis saxiT warmoadgens<br />

informacias vaWrobis<br />

Sesaxeb. drodadro is Cerdeba<br />

da moswavleebs sTxovs, moamzadon<br />

pasuxebi CarCoSi mocemul<br />

SekiTxvebze im informaciis mixedviT,<br />

rasac TviTonve awvdis.<br />

saSinao davaleba SemdegSi<br />

mdgomareobs: CarCoSi mocemul<br />

SekiTxvebis mixedviT, moswavleebma,<br />

maT mierve momzadebuli<br />

pasuxebis safuZvelze, unda<br />

Seajamon moTxroba.


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

43<br />

diagrama 3. 6<br />

ganmartebiTi CarCo<br />

ganmartebiTi CarCos mizania, warmoadginos konkretuli cnebis ganmarteba,<br />

an moaxdinos daqvemdebarebuli cnebebis identificireba.<br />

ganmartebiTi CarCo moicavs Semdeg elementebs:<br />

1. termini _ cneba, romelic unda ganimartos;<br />

2. dajgufeba _ kategoria, romelsac es termini miekuTvneba;<br />

3. maxasiaTeblebi _ maxasiaTeblebi, romlebic mocemul termins<br />

dajgufebaSi arsebuli sxva terminebisagan ganasxvaveben;<br />

4. mcire gansxvavebebi _ obieqtebis sxva klasebi, romlebic mocemuli<br />

terminis qveS ganlagdebian.<br />

ganmartebiTi CarCos SekiTxvebi<br />

1. ras ganvmartavT<br />

2. romel zogad kategorias miekuTvneba cneba, romelsac ganvmartavT<br />

3. ra maxasiaTeblebiT gansxvavdeba cneba, romelsac ganvmartavT,<br />

amave zogad kategoriaSi moqceuli sxva cnebebisagan<br />

4. kidev ra klasebsa da tipebs miekuTvneba cneba, romelsac<br />

ganvmartavT<br />

Sejamebis CarCos mesame tipi,<br />

romelsac am TavSi warmogidgenT,<br />

aris ganmartebiTi CarCo (diagrama<br />

3. 6). qvemoT mocemulia ganmartebiTi<br />

CarCos gamoyenebis magali­<br />

Ti. moqmedeba sabunebismetyvelo<br />

sagnis gakveTilze mimdinareobs.<br />

qalbatoni mileri mesameklaselebs<br />

lurji veSapis Sesaxeb uxsnis<br />

gakveTils. dRes maswavlebels<br />

filmis Cveneba aqvs gadawyvetili.<br />

imisaTvis, rom filmis<br />

yureba moswavleebisaTvis maqsimalurad<br />

sasargeblo iyos, maswavlebeli<br />

maT winaswar aZlevs<br />

ganmartebiTi CarCos SekiTxvebsa<br />

da zogierT pasuxsac ki:<br />

1. ras ganvmartavT lurj veSaps.<br />

2. romel zogad kategorias miekuTvnebian<br />

lurji veSapebi<br />

ZuZumwovrebs.<br />

3. ra maxasiaTeblebi ganasxvavebs<br />

lurj veSapebs amave<br />

zogad kategoriaSi moqceuli<br />

sxva arsebebisagan<br />

4 lurji veSapebis romel sxvadasxva<br />

tips icnobT<br />

qalbatoni mileri moswavleebs<br />

uxsnis, rom ganmartebiTi<br />

CarCos yvela mocemul<br />

SekiTxvaze pasuxi filmSi iqneba<br />

mocemuli. moswavleebis amocanaa,<br />

zustad gansazRvron, Tu<br />

romeli informacia warmoadgens<br />

konkretuli kiTxvis pasuxs<br />

da romeli _ ara. ase rom,<br />

moswavleebi, filmis yurebisas,<br />

mudmivad SekiTxvebze fiqroben<br />

da pasuxebis Ziebazea arian<br />

rientirebulebi. filmis<br />

dasrulebis Semdeg qalbatoni<br />

mileri moswavleebs jgufebad<br />

yofs. maswavlebeli bavSvebs<br />

sTxovs, Seadaron kiTxvebze pasuxebi<br />

da moamzadon Semajamebeli<br />

informacia lurji veSapebis<br />

Sesaxeb.


44 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 3. 7<br />

argumentaciis CarCo<br />

argumentaciis CarCo moicavs informacias, romelic konkretuli<br />

argumentis gasamyarebladaa saWiro. argumentaciis CarCo Semdeg<br />

elementebs aerTianebs:<br />

1. mtkicebuleba: informacia, romelsac argumentamde mivyavarT;<br />

2. argumenti: mtkicebuleba imis Sesaxeb, rom esa Tu is konkretuli<br />

mosazreba marTalia;<br />

3. sayrdeni: argumentTan dakavSirebuli magaliTebi an ganmartebebi ;<br />

4. ganmsazRvreli: argumentis SezRudva an argumentis mtkicebuleba.<br />

argumentaciis CarCos SekiTxvebi<br />

1. ra informacias mivyavarT argumentamde<br />

2. romelia mTavari mtkicebuleba an argumenti<br />

3. ra magaliTebi an ganmartebebia warmodgenili argumentis<br />

gasamyareblad<br />

4. ra daTmobebi keTdeba argumentTan dakavSirebiT<br />

Sejamebis meoTxe saxeoba aris<br />

argumentaciis CarCo (diagrama 3.7).<br />

literaturis gakveTilze moswavleebi<br />

SekiTxvebs pasuxoben. es SekiTxvebi<br />

ukavSirdeba statias, romlis wakiTxvasac<br />

maswavlebeli sTxovT.<br />

qalbatoni van den vildenbergi<br />

meorekurselebTan argumentaciis<br />

CarCos imisaTvis iyenebs, rom<br />

moswavleebs teqstis SejamebaSi<br />

daexmaros. statia, romelic moswavleebma<br />

unda waikiTxon, exeba<br />

mark tvens. maswavlebeli awvdis<br />

klass argumentaciis CarCos<br />

mixedviT Sedgenil SekiTxvebs<br />

da moswavleebs sTxovs, werilobiTi<br />

pasuxebi im teqstis safuZvelze<br />

moamzadon, romelsac<br />

qalbatoni van den vildenbergi<br />

ukiTxavs. erT _ erTi moswavle,<br />

maurini, argumentaciis CarCos<br />

SekiTxvebze Semdeg pasuxebs ayalibebs:<br />

1. ra informacias mivyavarT argumentamde<br />

avtori acxadebs, rom<br />

namdvili amerikeli mwerali<br />

amerikuli kulturis ZiriTad<br />

maxasiaTeblebs unda amJRavnebdes,<br />

rogorebicaa: aRmoCenebisaken<br />

swrafva, meamboxe suli,<br />

iumoris grZnoba, Tavisufleba.<br />

2. romelia mTavari mtkicebuleba<br />

an argumenti<br />

3. gregi miiCnevs, rom mark tveni<br />

aris `tipuri amerikeli”<br />

mwerali.<br />

4. ra magaliTebi an ganmartebebia<br />

warmodgenili argumentis<br />

gasamyareblad moyvanilia<br />

mark tvenis sxvadasxva nawarmoebebi<br />

da misi wignebis kritikuli<br />

analizi.<br />

5. ra daTmobebi keTdeba argumentTan<br />

dakavSirebiT naxsenebia<br />

sxva avtorTa wignebi,<br />

romlebic amerikuli xasiaTis<br />

ZiriTad niSnebs ganasaxereben.<br />

mas Semdeg, rac yvela moswavle<br />

argumetaciis CarCoSi<br />

warmodgenil SekiTxvebze ayalibebs<br />

werilobiT pasuxs, qalbatoni<br />

van den vildenbergi<br />

moswavleebs jgufebSi anawilebs.<br />

jgufebSi isini adareben<br />

TavianT pasuxebs da jgufurad<br />

aanalizeben teqsts.


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

45<br />

diagrama 3. 8<br />

problemis aRmofxvraze orientirebuli CarCo<br />

problemis aRmofxvraze orientirebuli CarCo ayalibebs problemas da<br />

Semdgom axdens misi aRmofxvris gzebis identifikacias.<br />

problema: mtkicebuleba, romlis mixedviTac ukve momxdari an mosaxdeni<br />

movlena problemuria;<br />

aRmofxvris gza: pirveli SesaZlo gamosavlis aRwera;<br />

aRmofxvris gza: meore SesaZlo gamosavlis aRwera;<br />

aRmofxvris gza: mesame SesaZlo gamosavlis aRwera;<br />

aRmofxvris gza: im gamosavlis identifikacia, romelsac warmatebis yvelaze<br />

meti Sansi aqvs.<br />

problemis aRmofxvraze orientirebuli CarCos SekiTxvebi<br />

1. ras warmoadgens problema<br />

2. raSi mdgomareobs am problemidan gamosavali<br />

3. kidev ra gamosavlis gza isaxeba<br />

4. problemis aRmofxvris romeli gza aris yvelaze realuri<br />

Sejamebis CarCos mexuTe saxesxvaoba<br />

problemis aRmofxvraze<br />

orientirebuli CarCoa (diagrama<br />

3. 8). qvemoT warmodgenilia<br />

magaliTi imisa, Tu rogor Sei­<br />

Zleba gamoviyenoT problemis aRmofxvraze<br />

orientirebuli CarCo<br />

gakveTilze, meeqvseklaselebTan:<br />

batoni faringtoni meeqvseklaselebs<br />

gakveTils uxsnis<br />

Temaze: `monterei _ didi dasufTaveba”.<br />

maswavlebeli mokle<br />

Sesaval leqcias kiTxulobs<br />

meqsikis yvelaze did sawarmoo<br />

qalaqze da warmoudgens klass<br />

slaidebsa da videofirs, sadac<br />

aRwerilia meSaxteobis ganvi­<br />

Tarebis gamo Seqmnili problemebi.<br />

meSaxteobam gamoiwvia<br />

miwisa da wylis dabinZureba.<br />

mTavrobas miwasa da wyalSi<br />

Sereuli narCenebis problema<br />

awuxebs da gamosavals eZebs.<br />

batoni faringtoni klasSi ramdenime<br />

sademonstracio sainformacio<br />

centrs awyobs. Ti­<br />

Toeuli centri warmoadgens<br />

imis ilustracias, Tu rogor<br />

SeZleba narCenebis gamocalkeveba<br />

miwidan da wylidan. moswavleebi<br />

am centrebs guldasmiT<br />

ecnobian. Semdeg isini pasuxoben<br />

problemis aRmofxvraze<br />

orientirebul CarCoSi warmodgenil<br />

SekiTxvebs. saboloo<br />

Sejamebis momzadebisas, moswavleebi<br />

grafikulad warmodgenis<br />

meTodebsac iyeneben, imis saCveneblad,<br />

Tu miwidan da wylidan<br />

narCenebis gamocalkevebis<br />

romeli saSualeba SeiZleba<br />

iyos yvelaze efeqturi.


46 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 3. 9<br />

saubris CarCo<br />

saubris CarCo aris sityvebis urTierTgacvla or an met adamians Soris.<br />

Cveulebriv, saubari Semdegi komponentebisagan Sedgeba.<br />

1. misalmeba: imis aRniSvna, rom saubris monawile mxareebs garkveuli<br />

periodis ganmavlobaSi erTmaneTi ar unaxavT;<br />

2. SekiTxva: zogadi an konkretuli sakiTxis Sesaxeb informaciis gamokiTxva;<br />

3. diskusia: Temis garSemo msjeloba, an analizi. diskusiaSi, rogorc wesi,<br />

qvemoT CamoTvlilTagan erTi an ramdenime elementi gvxvdeba:<br />

gancxadeba: faqtebis dafiqsireba mosaubris mier;<br />

Txovna: msmenelis mier garkveuli moqmedebis Sesrulebis sasurvelobis<br />

Sesaxeb ganacxadi;<br />

piroba: mosaubris mxridan garkveuli qmedebebis aucilebeli<br />

ganxorcielebis Sesaxeb ganacxadis gakeTeba;<br />

moTxovna: msmenelis mier garkveuli moqmedebis Sesrulebis aucileblobis<br />

Sesaxeb ganacxadi;<br />

muqara: gancxadeba, romelic gulisxmobs garkveuli qmedebebis<br />

ganxorcielebas msmenelis interesebis sawinaaRmdegod, im SemTxvevaSi, Tu<br />

moTxovna ar Sesruldeba;<br />

milocva: gancxadeba, romelSic mosaubris mxridan msmenelis mier<br />

Sesrulebuli saqmisadmi damokidebuleba fiqsirdeba;<br />

4.Sejameba: saubris garkveuli dasasruli.<br />

saubris CarCos SekiTxvebi<br />

1. rogor miesalmnen erTmaneTs saubris monawileebi<br />

2. ra Temas Seexnen saubris monawileebi<br />

3. rogor ganviTarda saubris monawileebs Soris diskusia<br />

saubris romelime monawilem daafiqsira faqtebi<br />

saubris romelime monawilem sTxova rame partniors<br />

saubris romelime monawilem moiTxova konkretuli qmedebis<br />

ganxorcieleba partniorisagan<br />

saubris romelime monawile daemuqra partniors, rom raimes<br />

dauSavebda im SemTxvevaSi, Tu es ukanaskneli mis moTxovnas ar<br />

Seasrulebda<br />

saubris romelime monawilem ganacxada, rom misTvis Rirebulia<br />

partnioris mier ganxorcielebuli romelime aqtivoba<br />

4. rogor dasrulda saubari<br />

zogjer informacia modis saubris,<br />

dialogis, an moTxrobis formiT.<br />

moswavleebs SeuZliaT, aseTi<br />

teqstis Sesajameblad, gamoiyenon<br />

saubris CarCo (diagrama 3. 9).<br />

qalbaton vaSingtons sjera,<br />

rom saubris Sejamebis unari<br />

exmareba moswavleebs, Caswvdnen<br />

personaJTa xasiaTs da<br />

nawarmoebis siuJets. am unaris<br />

ganviTarebis mizniT, qalbatoni<br />

vaSingtoni uxsnis meoreklaselebs<br />

saubris CarCos da<br />

magaliTisaTvis warmoudgens<br />

martiv teqsts `gabrazebuli<br />

Txebi”. maswavlebeli diskusias<br />

uZRveba da sTxovs moswavleebs,


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

47<br />

dasmul SekiTxvebs upasuxon.<br />

qalbatono vaSingtoni Semdeg<br />

pasuxebs iniSnavs:<br />

1. rogor miesalmnen erTmaneTs<br />

saubris monawileebi Txas<br />

buzRuniT miesalmnen; man ki<br />

sakuTari saxelis wardgeniT<br />

upasuxa.<br />

2. ra Temas Seexnen saubris<br />

monawileebi saubris Tema<br />

gaxldaT Txis mier xidis<br />

gadakveTa.<br />

3. rogor ganviTarda saubris<br />

monawileebs Soris diskusia<br />

Txas daemuqrnen, rom SeWamdnen,<br />

Tu xidis gadakveTas<br />

Seecdeboda.<br />

4. rogor dasrulda saubari<br />

Txam agresiuli mosaubre<br />

daarwmuna, moecadaT, sanam<br />

misi didi Zma movidoda.<br />

saubris CarCos SekiTxvebis<br />

safuZvelze gacemuli pasuxebis<br />

mixedviT, klasi moTxrobis<br />

Semajamebel teqsts amzadebs.<br />

qalbatoni vaSingtoni yovel<br />

gakveTilze arTulebs Sesajamebeli<br />

saubrebis teqstebs<br />

manam, sanam moswavleebi im<br />

doneze ar ahyavs, roca isini<br />

Serlok holmsis Tavgadasavlebidan<br />

nawyvetebis Sejamebas<br />

SeZleben. qalbatoni vaSingtoni<br />

afrTxilebs moswavleebs,<br />

rom nawarmoebSi warmodgenili<br />

dialogebi grZelia, magram<br />

teqstis gagebisaTvis umniSvnelovanesia<br />

maTi Sejameba.<br />

klasi `Serlok holmsis Tavgadasavlidan~<br />

pirvel nawyvetze<br />

iwyebs muSaobas. am nawyvetSi is<br />

dialogia mocemuli, romelic<br />

doqtor uotsonsa da Serlok<br />

holmss Soris maTi Sexvedris<br />

pirvel dRes gaimarTa. gasaocaria,<br />

magram moswavleebi sakmaod<br />

kargad arTmeven Tavs<br />

davalebas da teqsts saubris<br />

CarCos gamoyenebiT ajameben.<br />

ukuqceviTi swavleba<br />

a. felincarma da a. braunma<br />

(1984, 1985) ukuqceviTi swavlebis<br />

meTodi SeimuSaves. ukuqceviTi<br />

swavleba aris erT-erTi yvelaze<br />

kargad gamokvleuli meTodi,<br />

romelic maswavleblebma SeiZleba<br />

gamoiyenon (ix. rozenSaini da maisteri,<br />

1994). es meTodi oTx komponents<br />

moicavs: Sejameba, kiTxvebis<br />

dasma, axsna da winaswarmetyveleba.<br />

diagrama 3.10-ze es oTxi faza<br />

mokledaa warmodgenili.<br />

imis miuxedavad, rom ukuqceviTi<br />

swavleba Semajamebe li<br />

fraziT iwyeba, is SeiZleba Sejamebis<br />

`pirvel samuSao ver siad~<br />

CaiTvalos. rac Seexeba kiTxvebis<br />

dasmis, axsnisa da winaswarmetyvelebis<br />

komponentebs, isini<br />

analitikur aqtivobebs warmoadgenen.<br />

Sesabamisad, ukuqceviTi<br />

swavleba xels uwyobs teqstis safuZvlianad<br />

gagebas, rac aucilebelia<br />

xarisxiani SejamebisaTvis.<br />

qvemoT warmodgenili magaliTidan<br />

kargad Cans, Tu rogor iyenebs<br />

maswavlebeli ukuqceviT swavlebas<br />

musikis gakveTilze.<br />

kolini airCies ukuqceviTi<br />

swavlebis meTodis danergvis<br />

jgu fis liderad. maswavlebelma<br />

moswavleebs pirvel gakveTilze<br />

gansaxilvelad moutana teqsti,<br />

romelic internetis saSualebiT<br />

moiZia. teqstis saTauria<br />

`bgera aris energia~ (http://tojunior.advanced.org/5116/).<br />

moswavleTa<br />

jgu fi gakveTilze teqstis<br />

pirvel ram denime abzacs kiTxulobs.<br />

kolini jgufs uxsnis terminebs<br />

`tonaloba~ da `harmonia”~;<br />

aseve, kargad agebinebs moswavleebs,<br />

Tu ra aris `bgeris tal­<br />

Rebi~. pasuxebi kiTxvebze, romlebsac<br />

kolini moswavleebs `her­


48 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Sejameba _ mas Semdeg, rac moswavleebi<br />

Cumad an xmamaRla<br />

kiTxuloben nawyvets teqstidan,<br />

erT-erTi moswavle, romelsac<br />

maswavleblis (anu moswavleTa<br />

lideris) roli ekisreba,<br />

ajamebs am nawyvets. danarCen moswavleebs<br />

SeuZliaT, garkveuli<br />

damatebebi Seitanon. damatebebis<br />

Setana maswavleblis uSualo<br />

CareviT xdeba. Tu moswavleebs<br />

Sejameba uWirT, maswavlebels<br />

SeuZlia, moswavleebs garkveuli<br />

formiT daexmaros. magaliTad,<br />

mianiSnos yvelaze mniSvnelovan<br />

informaciaze. an abzacis mTavar<br />

winadadebaze. aseTi miniSnebebi<br />

moswavleebs teqstis SejamebaSi<br />

exmareba.<br />

kiTxvebis dasma _ moswavle­<br />

Ta lideri garkveul SekiTxvebs<br />

svams, romlebzec pasuxebs klasi<br />

scems. SekiTxvebis mizania, klass<br />

yvelaze mniSvnelovani informaciis<br />

identificirebaSi daexmaros.<br />

aseve, moswavleTa liders<br />

diagrama 3. 10<br />

ukuqceviTi swavleba<br />

SeuZlia, konkretuli informaciis<br />

Sesaxeb dasvas SekiTxvebi.<br />

danarCeni moswavleebi imis<br />

mixedviT pasuxoben, rac teqstidan<br />

daamaxsovrdaT.<br />

axsna _ amis Semdeg moswavleTa<br />

lideri azustebs teqstis<br />

gaurkvevel nawilebs; mas<br />

SeuZlia, Tavad SearCios aseTi<br />

nawilebi, an klass sTxvos naklebad<br />

gasagebi monakveTebis<br />

identificireba. magaliTisaTvis,<br />

mos wavleTa liderma SeiZleba<br />

iki Txos: `ZaRlisa da manqanis<br />

Sejaxebis nawili CemTvis cotaTi<br />

damabneveli iyo. SeuZlia<br />

vinmes amixsnas~<br />

winaswarmetyveleba _ moswavleTa<br />

lideri jgufisagan iTxovs<br />

mosazrebebs imis Taobaze,<br />

Tu ra moxdeba teqstis Semdgom<br />

segmentSi. moswavleTa lideri<br />

moswavleTa mier warmodgenil<br />

mosazrebebs dafaze wers, an<br />

moswavleebs sTxovs, rveulebSi<br />

CainiSnon.<br />

cisa~ da `sixSiris~ Sesaxeb usvams,<br />

adasturebs, rom klasma es konkretuli<br />

masala gaiazra. saintereso<br />

iyo `axsnis~ faza, radgan<br />

bevrma moswavlem Semdegi fraza,<br />

ZiriTadi tonisa da xmis simaRlis<br />

Sesaxeb, ver gaigo: `Tu ZiriTadi<br />

toni da xmis simaRle icvleba,<br />

bgeris talRebis forma igive<br />

rCeba~. am frazis Sinaarsi Tavad<br />

kolinsac ar esmoda kargad. moswavleebi<br />

aqtiurad monawileobdnen<br />

frazis dazustebis procesSi.<br />

kolinma aRiara, rom fraza mis<br />

gonebaSic nel-nela iZenda sicxades.<br />

gakveTilis bolos kolinma<br />

gadaxeda Temebs, romlebic vebgverdze<br />

teqstis gaswvriv iyo mocemuli<br />

da gaarkvia, rom Semdeg<br />

gakveTilebze ufro mets gaigebdnen<br />

tonalobaze, harmoniaze, bgeris<br />

talRebsa da sixSireebze<br />

sxva dasxva tipis instrumentisaTvis,<br />

rogorebicaa: Casaberi, simiani,<br />

xis Casaberi da dasartyami<br />

instrumentebi.


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

49<br />

Canawerebis gakeTeba: kvlevebi da<br />

Teoriebi<br />

Canawerebis gakeTeba mWidro kav­<br />

SirSia SejamebasTan. Canawerebis gakeTebis<br />

efeqturobisaTvis, moswavleebma<br />

unda gansazRvron da Semdeg<br />

mokled Camoayalibon yvelaze mniSvnelovani<br />

informacia. rogorc zemoT<br />

aRvniSneT, swored es gaxlavT<br />

Sejamebis arsic. bevri kvlevaa<br />

Catarebuli im urTierTkavSiris<br />

gamosavlenad, rac Canawerebis gakeTebasa<br />

da moswavleTa akademiuri<br />

moswrebas Soris arsebobs. diagrama<br />

3.11-ze ramdenime aseTi kvlevis<br />

Sedegia warmodgenili.<br />

dis efeqturobis Sesaxeb~ (biCeri,<br />

1988). Canawerebis gakeTebis<br />

efeqturobis Sesaxeb Catarebuli<br />

sxva dasxva kvelevidan ramdenime<br />

ganzogadebuli daskvna amovkribeT,<br />

romlebic sasargeblo iqneba<br />

maswavleblebisaTvis.<br />

1. sityvasityviT Canawerebis gakeTeba,<br />

savaraudod, am meTodis yvelaze<br />

naklebad efeqturi saxeobaa.<br />

kvlevebi adasturebs, rom sityvasityviT<br />

Canawerebis gakeTeba ar<br />

warmoadgens efeqtur strategias<br />

(brecingi da qulari, 1979). roca moswavleebi<br />

yoveli sityvis CaniSvnaze<br />

arian orientirebulni, naklebad<br />

cdiloben da ver axerxeben informaciis<br />

sinTezs. yoveli gagonili<br />

Tu wakiTxuli sityvis Cawera imden<br />

adgils ikavebs moswavlis mexsierebaSi,<br />

rom am informaciis gasaanalizeblad<br />

`adgili~ aRar rCeba.<br />

am kvlevaTa Sedegebis Sesaxeb<br />

detaluri informacia SegiZliaT<br />

monografiidan miiRoT, romlis<br />

saTauria `Canawerebis gakeTeba:<br />

ra viciT swavlebis am meTodiagrama<br />

3. 11<br />

kvlevebis Sedegebi Canawerebis gakeTebis meTodis<br />

efeqturobis Sesaxeb<br />

sinTezuri naSromi<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

henki da Stali, 1985 * 25<br />

11<br />

<strong>marzano</strong>, nadti da<br />

jese, 1990<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

0.34<br />

1.56<br />

procentilis<br />

zrda<br />

13<br />

44<br />

3 1.26 40<br />

heTi da sxvebi, 1996 3 1.05 35<br />

gensqe, 1981 24 0.52 20<br />

* henkisa da Stalis naSromis gaswvriv efeqtis sididis ori kategoriaa mocemuli,<br />

Tavad naSromSi warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan gamomdinare.<br />

mkiTxvels, Tu detalebiTaa dainteresebuli, vurCevT, gaecnos naSroms.


50 efeqturi swavleba skolaSi<br />

2. Canawerebi mudmivad unda axldebodes<br />

da ivsebodes. mas Semdeg,<br />

rac moswavleebi, konkretul TemasTan<br />

dakavSirebiT, Tavdapirvel<br />

Canawerebs gaakeTeben, maswavleblis<br />

waxalisebiT, am Canawerebis<br />

ganaxlebaze mudmivad unda zrunavdnen.<br />

Canawerebis ganaxleba<br />

gulisxmobs Semdgom Seswavlili<br />

informaciis damatebas, cvlilebebis<br />

Setanas ukve Caweril teqst­<br />

Si, masalis ukeT gaanalizebisa da<br />

ufro Rrmad wvdomis safuZvelze<br />

(am Temaze diskusiebs SegiZliaT<br />

gaecnoT naSromebSi: andersoni da<br />

armbrusTeri, 1986; deneri, 1986;<br />

ainStaini, morisi da smiTi, 1985).<br />

maswavlebeli yovelTvis unda aZlevdes<br />

moswavleebs sakmaris dros<br />

imisaTvis, rom Canawerebi ganaaxlon<br />

da Seavson. Canawerebis ganaxlebisa<br />

da Sevsebis aqtivoba Sei­<br />

Zleba gansakuTrebiT sasargeblo<br />

aRmoCndes, Tu maswavlebeli mis<br />

waxalisebasa da struqturirebaze<br />

zrunavs. maswavlebels SeuZlia,<br />

daexmaros moswavleebs, Secvalon<br />

is mcdari Sexedulebebic, romlebic,<br />

konkretul TemasTan dakav­<br />

SirebiT, pirveli Canawerebis gakeTebisas<br />

CamouyalibdaT.<br />

3. gamocdisTvis mzadebis procesSi<br />

Canawerebma gzamkvlevis funqcia<br />

unda Seasrulon. Canawerebis<br />

erT-erTi yvelaze pragmatulad<br />

gamoyenebis magaliTia gamocdebisaTvis<br />

mzadebis procesi. Tu Canawerebi<br />

kargadaa organizebuli da<br />

moswavleebi maT mTeli saswavlo<br />

procesis ganmavlobaSi anaxleben,<br />

Canawerebi ukve gaazrebuli masalis<br />

gameorebis SesaniSnav saSualebas<br />

warmoadgens (es sakiTxi kargadaa<br />

ganxiluli Semdeg naSromebSi: qarieri<br />

da TiTusi, 1981; qarTeri da van<br />

maTre, 1975; van maTre da qarTeri,<br />

1975). rogorc wesi, gamocdisaTvis<br />

momzadebis procesSi moswavleebi<br />

Canawerebs ar iyeneben ise aqtiurad,<br />

rogorc es mosalodnelia. amis mizezi<br />

SeiZleba is iyos, rom maT ar aqvT<br />

gacnobierebuli Canawerebis gamoyenebis<br />

efeqturoba gamocdisaTvis<br />

mzadebis periodSi. aseve, SesaZloa,<br />

ar ician, sworad rogor dagegmon<br />

dro da mosamzadebeli samuSaos ra<br />

nawili dauTmon am meTodis gamoyenebiT<br />

mecadineobas.<br />

4. rac ufro met Canawerebs gaakeTeben<br />

moswavleebi, miT ukeTesia.<br />

erT _ erTi farTod gavrcelebuli<br />

mosazreba, Canawerebis gakeTebis<br />

Sesaxeb, gaxlavT Semdegi: `lakonuri<br />

Canaweri mravlismetyvelia~.<br />

es mosazreba mcdaria. maswavleblebi,<br />

romlebic am mosazrebas iziareben,<br />

moswavleebs mouwodeben, rac<br />

SeiZleba mokle Canawerebi gaakeTon.<br />

mkvlevarebma f. naim, T. qruqsma, m.<br />

foulim da j. Trifma (1984) gamoikvlies<br />

is saxelmZRvanelo bro­<br />

Surebi, romlebsac universitetebi<br />

studentebisaTvis amzadeben, raTa<br />

Canawerebis teqnikis dauflebaSi<br />

daexmaron; maT daaskvnes, rom: `aTidan<br />

xuTi broSura xazs usvamda<br />

imas, rom Canawerebi unda yofiliyo<br />

lakonuri da studentebs ar unda<br />

moegrovebinaT Zalian bevri informacia<br />

” (gv. 95). Canawerebis gakeTebis<br />

efeqturobis dasadgen kvlevaSi f.<br />

nai da misi kolegebi im daskvnamde<br />

mividnen, rom Canawerebis moculobasa<br />

da gamocdebze studentebis<br />

warmatebas Soris Zalze mniSvnelovani<br />

kavSiria.


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

51<br />

diagrama 3. 12<br />

maswavleblis mier momzadebuli Canawerebi: bili uflebaTa Sesaxeb<br />

I. ra aris bili uflebaTa Sesaxeb<br />

bili uflebaTa Sesaxeb warmoadgens amerikis SeerTebuli Statebis<br />

konstituciis pirvel 10 Sesworebas. bili uflebaTa Sesaxeb icavs<br />

adamianis fundamentur uflebebsa da Tavisuflebebs.<br />

II. bili uflebaTa Sesaxeb: istoria<br />

jeims medisonma wamoayena winadadeba amerikis SeerTebuli<br />

A.<br />

Statebis konstituciaSi cvlilebaTa seriis Setanis Taobaze. jeims<br />

medisoni virjiniis Statidan iyo. medisonma cvlilebaTa proeqti<br />

warmomadgenelTa palataSi 1789 wlis maisSi Seitana.<br />

B. warmomadgenelTa palatis da senatis sxvadasxva komitetma jeims<br />

medisonis mier warmodgenili cvlilebaTa seriis Tavdapirveli<br />

versia Secvala.<br />

C. 1789 wlis seqtemberSi warmomadgenelTa palata da senati daeTanxma<br />

12 Sesworebis Setanas amerikis SeerTebuli Statebis konstituciaSi.<br />

D. 12 Sesworebidan aTis ratificireba 1791 wlis 14 dekembers moxda.<br />

ratifikacia aris konstituciuri cvlilebebis damtkiceba.<br />

1.<br />

imisaTvis, rom cvlileba ratificirebuli iyos, mas kongresis<br />

TiToeuli palatis 2 / 3 da TiToeuli Statis sakanonmdeblo<br />

organos 3 / 4 unda daeTanxmos.<br />

TiToeuli warmodgenili cvlilebis Sesaxeb kenWisyra cal<br />

2.<br />

_ calke mimdinareobda. Statebis sakanonmdeblo organos<br />

warmomadgenelTa 3 / 4 pirvel or sakonstitucio cvlilebas ar<br />

daeTanxma.<br />

III. uflebebi, romelTa dacvasac uzrunvelyofs bili uflebaTa Sesaxeb<br />

A. bili uflebaTa Sesaxeb, romelic warmoadgens 10 Sesworebas amerikis<br />

SeerTebuli Statebis konstituciaSi, icavs 30-ze met uflebasa da<br />

Tavisuflebas.<br />

B. TiToeuli Sesworeba konkretuli uflebis dacvas ukavSirdeba:<br />

1. icavs sityvis, presis, Sekrebisa da religiuri rwmenis<br />

Tavisuflebas; ukrZalavs mTavrobas, romelime religiis<br />

saxelmwifo religiad gamocxadebas, an romelime religiisadmi<br />

mxardaWeras;<br />

2. icavs iaraRis tarebis Tavisuflebas;<br />

3. ukrZalavs mTavrobas, maT Soris SeiaraRebul Zalebs, moqalaqis<br />

saxlSi SeWras;<br />

4. krZalavs moqalaqeTa umizezo Cxrekasa da dakavebas; adgens,<br />

rom aseTi qmedebis Cadenisas, aucilebelia, arsebobdes Cxrekis<br />

mizezi an dakavebis ordeni;<br />

krZalavs erTi da imave danaSaulisaTvis orjer gasamarTlebas;<br />

5.<br />

icavs dumilis uflebas; ukrZalavs mTavrobas adamianis<br />

sicocxlis, qonebis an Tavisuflebis xelyofas saTanado<br />

iuridiuli procesis gverdis avliT;<br />

6. icavs samarTliani sasamarTlos uflebas; maT Soris, advokatis<br />

ayvanis uflebas;<br />

7. icavs nafic msajulTa sasamarTloze gasamarTlebis<br />

uflebas; ukrZalavs sasamarTlos, xelaxla ganixilos is<br />

gadawyvetilebebi, romelTa miRebaSic nafici msajulebi<br />

monawileobdnen;<br />

krZalavs didi raodenobis gamosasyidis an jarimis dawesebas,<br />

8.<br />

aseve, uCveulo an sastiki meTodebiT dasjas;<br />

unarCunebs yvela adamians im uflebebsa da Tavisuflebebs,<br />

9.<br />

romlebic dakonkretebuli ar aris konstituciaSi;<br />

10. unarCunebs Statebs Zalauflebas.


52 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 3. 13<br />

moswavlis Canawerebi: araformaluri monaxazi<br />

sisxlis cirkulaciis sistema<br />

cocxali organizmis sxeulis erTerTi<br />

satranporto sistema<br />

3 funqcia:<br />

• ujredebamde miaqvs sakvebi<br />

da Jangbadi;<br />

• gamoaqvs narCenebi<br />

ujredebidan;<br />

• daavadebebisagan icavs<br />

cocxal organizms.<br />

3 nawili:<br />

• guli<br />

• sisxlZarRvebi<br />

• sisxli<br />

sisxlis cirkulaciis sistemis<br />

erT-erTi nawilia sisxli<br />

4 nawili:<br />

• plazma<br />

• sisxlis wiTeli ujredebi<br />

• sisxlis TeTri ujredebi<br />

• Trombocitebi<br />

sisxlis Txevadi nawilebi _ plazma<br />

• moyviTalo feris da,<br />

ZiriTadad, wylisgan<br />

Sedgenili;<br />

• Seicavs sakvebsa da<br />

narCenebs;<br />

• warmoadgens sisxlis<br />

moculobis naxevarze mets;<br />

sisxlis erT _ erTi myari nawilia<br />

sisxlis wiTeli ujredebi<br />

• moaqvT Jangbadi<br />

filtvebidan ujredebSi;<br />

• ujredebidan<br />

filtvebisaken ezidebian<br />

naxSirorJangs;<br />

• donatis formis, SuagulSi<br />

xvrelis gareSe;<br />

• Seicavs hemoglobins, rac<br />

funqciebis SesrulebaSi<br />

exmareba;<br />

• sisxlis erT wveTSi aris,<br />

daaxloebiT, 5 milioni<br />

sisxlis wiTeli ujredi.<br />

sisxlis Semadgeneli myari<br />

nawilia sisxlis TeTri ujredebi<br />

• exmarebian cocxal<br />

organizms infeqciasTan<br />

brZolaSi;<br />

• uferulni da uformoni<br />

arian;<br />

• moZraobisas icvlian<br />

formas; infeqcias imiT<br />

ebrZvian, rom gars<br />

exvevian baqteriebs da<br />

STanTqaven.<br />

aseve, sisxlis Semadgeneli myari<br />

nawilia Trombocitebi<br />

• sisxlis SededebaSi<br />

monawileoben da<br />

sisxldenis SeCerebas<br />

uzrunvelyofen;<br />

• isini mTliani ujredebi ar<br />

arian, mxolod ujredebis<br />

nawils warmoadgenen;<br />

• ara aqvT feri da zomiT<br />

ufro patarebi arian,<br />

vidre sisxlis wiTeli<br />

ujredebi.<br />

hemoglobini aris qimiuri<br />

nivTiereba, romelic<br />

sisxlis wiTeli ujredebis<br />

SemadgenlobaSi Sedis<br />

• Seicavs rkinas;<br />

• fers aniWebs sisxlis<br />

wiTel ujredebs;<br />

• exmareba sisxlis wiTel<br />

ujredebs nivTierebaTa<br />

transportirebaSi, ujredebidan<br />

gareT da SigniT.


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

53<br />

klasSi Canawerebis gakeTebis<br />

praqtika<br />

maswavleblis mier<br />

momzadebuli Canawerebi<br />

maswavleblis mier momzadebuli<br />

Canawerebis magaliTi warmodgenilia<br />

diagrama 3.12-ze. es<br />

meTodi aris Canawerebis gamoyenebis<br />

erT-erTi yvelaze pirdapiri<br />

gza. jer erTi, aseTi Canawerebi<br />

naTel warmodgenas uqmnis moswavles<br />

imaze, Tu masalis ra nawils<br />

miiCnevs maswavlebeli yvelaze<br />

sayuradRebod. aseve, maswavleblis<br />

mier gakeTebuli Canawerebi<br />

moswavlisaTvis Canawerebis gakeTebis<br />

karg magaliTs warmoadgens.<br />

diagrama 3.12-ze mocemulia<br />

ramdenime Canaweri, romelic maswavlebelma<br />

SeiZleba misces moswavleebs<br />

adamianis uflebaTa bilis<br />

wardgenisas.<br />

Canawerebis formati<br />

ar arsebobs Canawerebis gakeTebis<br />

erTi swori gza. sxvadasxva<br />

moswavlem SeiZleba Canawerebis<br />

gakeTebis sruliad gansxvavebuli<br />

teqnika airCios. Sesabamisad, sasurvelia,<br />

maswavlebelma moswavleebs<br />

Canawerebis gakeTebis ramodenime<br />

gansxvavebuli meTodi<br />

warudginos. erT _ erTi farTod<br />

gavrcelebuli formatia araformaluri<br />

monaxazi. araformalur<br />

monaxazSi abzacebi Ziri­<br />

Tadi ideebisa da maTTan dakav­<br />

Sirebuli detalebis gamokveTis<br />

mizniT gamoiyeneba. diagrama 3.13-<br />

ze warmodgenilia aseTi meTodiT<br />

gakeTebuli Canawerebi. am SemTxvevaSi<br />

moswavle sisxlis Temaze<br />

akeTebs Canawerebs. moswavlem<br />

meorexarisxovani ideebi da detalebi<br />

abzaciT gamoxata.<br />

qseluri Canawerebis gakeTeba<br />

ki ideebis fardobiTi mniSvnelovnebis<br />

gamosaxatad sxvadasxva<br />

zomis wreebis, xolo<br />

ideebs Soris urTierTkavSiris<br />

warmosaCenad _ xazebis gamoyenebas<br />

gulisxmobs. SedarebiT<br />

mniSvnelovani ideebi ufro didi,<br />

xolo naklebad mniSvnelovani<br />

ideebi _ ufro patara wreebiTaa<br />

warmodgenili. wreebis makavSirebeli<br />

xazebi imaze mianiSneben,<br />

rom wreebiT gamoxatuli ideebi<br />

erTmaneTs raRaciT ukavSirdeba.<br />

qseluri Canawerebis upiratesoba<br />

isaa, rom aseTi Canawerebi informaciis<br />

saTanado vizualizaciis<br />

saSualebas iZleva. qseluri<br />

Canawerebis garkveuli naklovaneba<br />

ki SemdegSi mdgomareobs: aseTi<br />

Canawerebi met-naklebad zRudavs<br />

moswavles, radgan mas SedarebiT<br />

mcire moculobis informaciis<br />

CaniSvna uwevs. didi moculobis<br />

informacia, ubralod, wreeb­<br />

Si ver Caeteva. diagrama 3.14-ze<br />

naCvenebia qseluri Canawerebis<br />

magaliTi olimpiuri TamaSebis<br />

Temaze.


54 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 3. 14<br />

qseluri Canawerebis magaliTi<br />

TamaSebis iniciaciis<br />

ceremoniebi<br />

da<br />

simboloebi<br />

olimpiuri<br />

TamaSebi<br />

zafxulis<br />

olimpiada<br />

zamTris<br />

olimpiada<br />

Suquris<br />

anTeba<br />

iwyeba<br />

olimpiaSi,<br />

saberZneTi<br />

saberZneTi<br />

pirvelad<br />

Catarda saberZneTSi<br />

1896 wels<br />

simbolo:<br />

ideebis gadmocema<br />

Tanamedrove<br />

msofliosaTvis<br />

uZvelesi saber­<br />

ZneTidan<br />

droSa<br />

xuTi wre<br />

xuTi kontinentis<br />

erTianobis<br />

simboloa<br />

olimpiuri<br />

cecxlis<br />

anTeba<br />

afrika amerika azia avstralia evropa<br />

olimpiuri<br />

TamaSebis<br />

gaxsnis<br />

ceremonia<br />

arenaze<br />

pirvelebi Se dian<br />

sportsmenebi<br />

saberZneTidan<br />

olimpiadaSi<br />

monawile<br />

qveynebis warmomadgenelTa<br />

sazeimo svla<br />

Canawerebis gakeTebis<br />

kombinirebuli teqnika<br />

Canawerebis gakeTebis erTerTi<br />

yvelaze moqnili meTodia<br />

araformaluri monaxazisa da<br />

qseluri Canawerebis erToblivi<br />

gamoyeneba. am meTods, SegviZlia,<br />

kombinirebuli teqnika vuwodoT.<br />

kombinirebuli teqnikis gamoyenebisas,<br />

Canawerebis TiToeuli<br />

gverdi ori xazis gavlebiT sam<br />

nawilad iyofa: erTi xazi vertikalurad<br />

eSveba zemodan da<br />

Suaze hyofs gverds, xolo meore<br />

xazi horizontalurad aris gav­<br />

lebuli da gverdis bolo nawils<br />

gamoyofs. ase rom, furceli dayofilia<br />

marcxena, marjvena da<br />

qveda nawilebad. marcxena nawili<br />

gamoiyeneba informaciis monaxazis<br />

warmosadgenad. marjvena<br />

nawili gamoiyeneba qseluri meTodiT<br />

informaciis CaniSvnisaTvis.<br />

da bolos, furclis qveda nawili<br />

Semajamebeli informaciisTvis<br />

aris Semonaxuli. diagrama 3.15<br />

warmoadgens Canawerebis gakeTebis<br />

kombinirebul teqnikas. magaliTisaTvis<br />

aRebulia inflaciis Tema.


Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

55<br />

diagrama 3. 15<br />

Canawerebis gakeTebis kombinirebuli teqnika _ inflacia<br />

inflacia<br />

izrdeba ...<br />

rodesac fulis miwodeba aWarbebs<br />

qveynis mier warmoebuli saqonlis<br />

da momsaxurebis (s & m) Rirebulebas<br />

an<br />

rodesac danaxarjebi (sakvebze,<br />

saqonelze, investiciaze,<br />

mTavrobis Senaxvaze da mTlian<br />

saeqsporto produqciaze) qveynis<br />

mier warmoebuli saqonlis da<br />

momsaxurebis<br />

(s & m) Rirebulebas aWarbebs<br />

$ 1.10<br />

$ 1.00<br />

$$$$$$<br />

fulis<br />

miwodeba<br />

mcirdeba ...<br />

rodesac fulis miwodeba qveynis<br />

mier warmoebuli saqonlisa da<br />

momsaxurebis<br />

(s & m) Rirebulebaze naklebia<br />

$ 1.00<br />

$ 0.90<br />

fuli<br />

an<br />

rodesac danaxarjebi naklebia<br />

qveynis mier warmoebuli saqonlisa<br />

da momsaxurebis<br />

(s & m) Rirebulebaze<br />

><br />

><br />

s & m<br />

saqonlis da<br />

momsaxurebis<br />

Rirebuleba<br />

inflacia fulis miwodebasa da qveynis mier warmoebuli saqonlis da momsaxurebis<br />

(s & m) Rirebulebas Soris urTierTmimarTebazea damokidebuli<br />

Canawerebis gakeTebis kombinirebuli<br />

teqnikis gamoyenebisas,<br />

mniSvnelovania, moswavleebma<br />

informaciis garkveuli vizualuri<br />

formiT furclis marjvena<br />

mxares warmodgena SeZlon. amisaTvis<br />

aucilebelia, moswavleebi<br />

furclis marcxena ujredSi Canawerebis<br />

gakeTebisas, drodadro<br />

SeCerdnen da sityvierad dafiqsirebuli<br />

Canawerebi vizualurad<br />

gamosaxon. miuxedavad imisa, rom<br />

Canawerebis gakeTebis kombinirebuli<br />

teqnika moswavlisagan damatebiTi<br />

drois xarjvas moiTxovs, is<br />

sasargebloa im TvalsazrisiT,<br />

rom moswavles informaciis gaazreba<br />

orjer uxdeba. rac Seexeba<br />

furclis qveda ujreds, romelic<br />

Semajamebeli informaciisTvisaa<br />

gankuTvnili, moswavle mas drodadro<br />

avsebs, furclis marjvena<br />

da marcxena ujredebSi CaniSnuli<br />

informaciidan gamotanili<br />

daskvnebis safuZvelze. es ki mas<br />

informaciis mesamed gaazrebis<br />

saSualebas aZlevs.


56 efeqturi swavleba skolaSi<br />

* * *<br />

Cven xSirad movixseniebT Sejamebisa<br />

da Canawerebis gakeTebis<br />

sxvadasxva meTods, rogorc `swavlis<br />

unar-Cvevebs~. mniSvnelovania<br />

imis gaTvaliswineba, rom Sejameba<br />

da Canawerebis gakeTeba umniSvnelovanesi<br />

unar-Cvevebia, romlebic<br />

SeiZleba moswavles ganuvi­<br />

TaroT, radgan isini moswavleebs<br />

Sesaswavli masalis yvelaze mniSvnelovani<br />

aspeqtebis gansazRvrasa<br />

da gaazrebaSi exmarebian.


4<br />

moswavlis<br />

Zalisxmevis gaZliereba<br />

da misi warmatebis aRiareba<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

ian makintoSi axali gadasuli iyo preris dawyebiT skolaSi. cota<br />

xanSi iani Semdeg daskvnamde mivida: Tanaklaselebisa da maswavleblebis<br />

keTilganwyobili damokidebulebis miuxedavad, naTeli<br />

iyo, rom es skola `dabali akademiuri moswrebis~ saswavleblad<br />

iTvleboda. Statis yvela skolaSi Catarebuli testebis mixedviT,<br />

am skolis moswavleebs erT-erTi yvelaze dabali Sedegebi<br />

hqondaT, rac yvelasTvis iyo cnobili, radgan testirebis Sedegebi<br />

adgilobriv gazeTebSi qveyndeboda. skolaSi gadmosvlidan<br />

Zalian male ians testirebis gavla mouwia. iseve, rogorc am<br />

skolis sxva moswavleebisaTvis, misTvisac mTavari amocana iyo,<br />

rogorme gadaelaxa is zRvari, romelic testis damakmayofileblad<br />

CabarebisaTvis iyo sakmarisi.<br />

meore wels skolaSi axali direqtori, qlabatoni haixmani<br />

movida. yvelafers cvlileba daetyo. ianis maswavleblebma daiwyes<br />

ambebis moyola maT Sesaxeb, vinc cxovrebaSi did warmatebebs<br />

miaRwia. maswavleblebi ambobdnen, rom Tu adamiani Zalian<br />

ecdeba, mizans yovelTvis miaRwevs; Sesabamisad, yvela mizani<br />

miRwevadia. moswavleebsac uxdebodaT warmatebuli adamianebis<br />

Sesaxeb ambebis klasSi moyola. iani babuamisis istorias moyva,<br />

mas yovelTvis sjeroda, rom warmatebuli ferma eqneboda. ianis<br />

maswavleblebma moswavleebisaTvis `gansakuTrebuli ZalisxmevisaTvis<br />

sertifikatebis~ gacema daiwyes. ianma erT kviraSi ori ase­<br />

Ti sertifikati miiRo, ramac mas sakuTari Tavis rwmena Sehmata<br />

da waaxalisa misi survili, meti warmatebisaTvis mieRwia. ianis<br />

klaselebsac etyobodaT cvlileba _ isinic ufro Tavdajerebulebi<br />

gaxdnen, gansakuTrebiT mas Semdeg, rac mTelma klasma<br />

direqtorisagan erT TveSi orjer miiRo `gansakuTrebuli ZalisxmevisaTvis<br />

sertifikati~. es sertifikati sakuTari warmatebiT<br />

daimsaxures, radgan maTematikis testebSi wina klasze maRali<br />

qulebi miiRes. iani siamayem aRavso, roca sertifikatis miRebis<br />

Sesaxeb informacia maTi klasis karzec ganaTavses. aseve, Zalian<br />

didi siamovnebiT miirTva nayini, romliTac mSoblebma miRweuli<br />

warmatebisaTvis daajildoves bavSvebi.<br />

yvelaze sasixarulo Statis testirebis Sedegebi iyo.<br />

gazeTebSi gamoqveynebuli statiebis saTaurebSi es skola moxseniebuli<br />

iyo, rogorc yvelaze gamorCeuli skola, radgan testirebis<br />

Sedegebi, yvela sxva skolasTan SedarebiT, sagrZnoblad<br />

gaaumjobesa. ianma icoda, rom saboloo warmatebis misaRwevad<br />

mas da mis Tanaskolelebs kidev grZeli gza hqondaT gasavleli,<br />

magram sjeroda, rom am gzis gavlas SeZlebdnen.<br />

ianis direqtoris mier gamoyenebuli midgoma swavlebis<br />

zogadi meTodebis mesame kategoriis erT-erT maga liTs<br />

warmoadgens. sxvebisagan gansxvavebiT, es kategoria<br />

57


58 efeqturi swavleba skolaSi<br />

pirdapir ar ukavSirdeba moswavleTa<br />

kognituri SesaZleblobebis<br />

gaumjobesebas. is mTlianad moswavlis<br />

damokidebulebebzea orientirebuli<br />

da or nawilad iyofa:<br />

moswavlis Zalisxmevis gaZliereba<br />

da misi warmatebis aRiareba.<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba: kvlevebi da Teoriebi<br />

fsiqologma bernard uainerma<br />

(1972, 1983) Zalze popularuli<br />

gaxada Teoria Zalisxmevis dafasebisa<br />

da efeqturobis zrdis<br />

urTierTkavSiris Sesaxeb. kerZod,<br />

Teoria SemdegSi mdgomareobs:<br />

rwmena imisa, rom adamianis Zalisxmeva<br />

Sedegs gamoiRebs, adamianis<br />

efeqturobas zrdis. aseve, m.<br />

qavinTonisa (1983) da s. harTeris<br />

(1980) kvlevebma daadastures, Tu<br />

ramdenad mnivnelovania Zalisxmevis<br />

dafaseba. ufro konkretulad,<br />

es kvlevebi aCvenebs, rom adamianebi<br />

warmatebas, rogorc wesi,<br />

qvemoT CamoTvlilTagan erT-erT<br />

faqtors ukavSireben:<br />

• unari<br />

• Zalisxmeva<br />

• sxva adamianebi<br />

• iRbali<br />

am oTxidan sami abrkolebs<br />

saqmis warmatebiT dasrulebas.<br />

erTi SexedviT, imis rwmena, rom<br />

unari mniSvnelovania, sasargeblo<br />

Cans, anu Tu gjera, rom gaqvs unari,<br />

nebismier dabrkolebas gaumklavdebi.<br />

miuxedavad imisa, Tu ra<br />

unarebis patronad warmogidgenia<br />

Tavi, yovelTvis mixval im mdgomareobamde,<br />

roca daeWvdebi, Segwevs<br />

Tu ara am konkretul saqmesTan<br />

gamklavebis unari. m. qavingTonis<br />

(1983, 1985) kvleva adasturebs Semdegs:<br />

moswavleebi, romlebic miiCneven,<br />

rom, konkretuli davalebis<br />

Sesasruleblad, ar aqvT Sesabamisi<br />

unarebi, xSirad Tavs ver arTmeven<br />

davalebas. imis rwmenas, rom<br />

warmatebis garanti sxva adamianebi<br />

arian, aseve aqvs uaryofiTi mxareebi.<br />

warmatebis ganmapirobebel<br />

ZiriTad faqtorad sxva adamianebis<br />

moazreba gansakuTrebiT mavnea<br />

maSin, roca adamiani konkretuli<br />

davalebis winaSe marto aRmoCndeba.<br />

iRbalze yvelafris mindobac<br />

ar iqneba swori. ra geSveleba,<br />

Tu iRbali gimtyunebs ase rom,<br />

rwmena imisa, rom Seni Zalisxmeva<br />

Sedegs gamoiRebs, yvelaze sasargebloa.<br />

Sesabamisad, Tu gjera, rom<br />

warmateba ZalisxmeviT miiRweva,<br />

nebismier situaciaSi, warmatebis<br />

miRwevis mTavari samotivacio iaraRi<br />

SenTanaa.<br />

ramdenime mkvlevarma moswavleebis<br />

akademur moswrebasa da<br />

Zalisxmevis gaZlierebas Soris kav­<br />

Sirze Catarebuli kvlevebis Sedegebis<br />

sinTezi moaxdina. diagrama 4.<br />

1-ze warmodgenilia aseTi naSromebidan<br />

amoRebuli informacia.<br />

qvemoT warmodgenilia ramdenime<br />

zogadi daskvna Zalisxmevis<br />

Sesaxeb arsebuli kvlevebidan:<br />

1. yvela moswavlisaTvis gasagebi<br />

ar aris, Tu ramxela mniSvneloba<br />

eniWeba imis rwmenas, rom misi<br />

Zalisxmeva dafasdeba. zrdasrul­<br />

TaTvis, gansakuTrebiT, warmatebul<br />

zrdasrulTaTvis, met-nakle­


moswavlis Zalisxmevis gaZliereba da misi warmatebis aRiareba<br />

59<br />

diagrama 4. 1<br />

kvlevebis Sedegebi Zalisxmevis gaZlierebis Sesaxeb<br />

sinTezuri naSromi<br />

efeqtis sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

Sunqi da qoqsi, 1986 3 0. 93 32<br />

sTifeqi da vaisci, 1981 * 98 0. 52 20<br />

heTi, bigsi da ferdi,<br />

1996 **<br />

8<br />

2<br />

2<br />

1. 42<br />

0. 57<br />

2. 14<br />

qumari, 1991 5 1. 76 46<br />

* am kvlevebis Seswavlis sagani aseve aris moswavleebSi kontrolis unari.<br />

** heTis, bigsis da ferdis naSromis gaswvriv, efeqtis sididis ramdenime kategoriaa<br />

mocemuli, Tavad naSromSi warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan<br />

gamomdinare. mkiTxvels vurCevT, Tu detalebiTaa dainteresebuli, gaecnos<br />

naSroms.<br />

42<br />

22<br />

48<br />

bad cnobilia, Tu ra mniSvneloba<br />

aqvs Zalisxmevas, dasaxuli miznis<br />

misaRwevad. moswavleebisaTvis es<br />

xSirad naklebad gasagebia. kvlevebi<br />

adasturebs, rom moswavleebis<br />

garkveul nawils ar aqvs<br />

gacnobierebuli Zalisxmevasa da<br />

samuSaos Sesrulebas Soris arsebuli<br />

urTierTkavSiri. es imas niSnavs,<br />

rom isini ver iazreben, Tu<br />

ra pirdapiri zegavlena SeiZleba<br />

hqondes maT mier gaRebul Zalisxmevas<br />

gasakeTebeli samuSaos saboloo<br />

warmatebaze (ix. zeligmani,<br />

1990, 1994; urdani, midglei da andermani,<br />

1998). Sesabamisad, maswavleblebma<br />

sakuTr Tavze unda aiRon<br />

moswavleTaTvis rwmenis gaRviveba,<br />

rom Zalisxmeva Sedegs yovelTvis<br />

gamoiRebs; maswavleblebi aseTi<br />

rwmenis magaliTs sakuTari cxovrebiT<br />

unda iZleodnen.<br />

2. moswavleebma SeiZleba Seicvalon<br />

damokidebuleba da Zalisxmevaze<br />

orientirebulebi gaxdnen.<br />

kvlevebis mixedviT, im moswavleebsac<br />

ki, vinc Tavdapirvelad<br />

ar amJRavnebs imis rwmenas,<br />

rom Zalisxmeva Sedegs gamoiRebs,<br />

SeuZliaT, es rwmena droTa ganmavlobaSi<br />

ganiviTaron. kvleva­<br />

Ta mTeli wyeba adasturebs, rom<br />

moswavleTaTvis imis demostrireba,<br />

Tu ramxela mniSvneloba<br />

aqvs Zalisxmevas miznis miRwevaSi,<br />

maT damokidebulebas cvlis da<br />

TviTrwmenas uRvivebs (ix. qraske,<br />

1985; uilsoni da linvili, 1982).<br />

erT-erTma kvlevam (van overuoli<br />

da de meceneri, 1990) isic ki<br />

daadastura, rom moswavleebma,<br />

romelTac gaaanalizes urTierTkavSiri<br />

Zalisxmevasa da warmatebas<br />

Soris, ufro met warmatebas<br />

miaRwies, vidre im moswavleebma,<br />

romelTac mxolod drois marTvisa<br />

da axali masalis aTvisebis<br />

sxvadasxva meTodi iswavles.


60 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Zalisxmevis gaZlierebis<br />

praqtika klasSi<br />

swavleba Zalisxmevis Sesaxeb<br />

zemoT warmodgenili ori<br />

zogadi daskvna adasturebs imas,<br />

rom moswavleebma SeiZleba ar<br />

icodnen, Tu ramdenad mniSvnelovania<br />

rwmena imisa, rom Zalisxmeva<br />

Sedegs gamoiRebs. es daskvnebi,<br />

aseve, adasturebs am rwmenis<br />

gamomuSavebis SesaZleblobas. gamosavali<br />

albaT SemdegSi mdgomareobs:<br />

Zalisxmevasa da warmatebebs<br />

Soris kavSiri moswavleebs<br />

maswavleblebma unda auxsnan da<br />

aseTi kavSiris gansaxierebas Tavadve<br />

unda warmoadgendnen. Tval ­<br />

saCinoebisaTvis, SeiZleba mas ­<br />

wavlebelma moswavles Tavisi pirovnuli<br />

gamocdileba gauziaros<br />

_ is, Tu rogor agrZelebda mcdelobas,<br />

mieRwia dasaxuli miznisaTvis<br />

maSinac ki, roca warmateba miuRwevel<br />

ocnebas warmoadgenda.<br />

aseve, maswavleblebs SeuZliaT,<br />

moiZion analogiuri magaliTebi<br />

cnobili adamianebis cxovrebidan,<br />

rogorebic arian: aTletebi,<br />

ganmanaTleblebi, politikosebi.<br />

aseTi magaliTebiT moswavleebs<br />

diagrama 4. 2<br />

kavSiri Zalisxmevasa da miRwevebs Soris: rubrikebi<br />

Sefasebis skala: 4 = umaRlesia, 3 = kargia, 2 = sWirdeba gaumjobeseba,<br />

1 = miuRebelia<br />

A: Zalisxmevis rubrika<br />

4. me bolomde davasrule davaleba.<br />

maSinac ki vagrZelebdi muSaobas,<br />

roca sirTuleebis winaSe videqi,<br />

an roca problemis gadaWris<br />

gzas ver vxedavdi. davalebis<br />

Sesrulebisas wamoWril yovel<br />

sirTules aRviqvamdi, rogorc<br />

SesaZleblobas, romelic saSualebas<br />

maZlevda, ukeTesad Cavwvdomodi<br />

Sesasrulebeli davalebis<br />

arss.<br />

3. me bolomde davasrule davaleba<br />

maSinac ki vagrZelebdi muSaobas,<br />

roca sirTuleebis winaSe videqi,<br />

an roca problemis gadaWris<br />

gzas ver vxedavdi.<br />

2. me garkveuli Zalisxmeva gaviRe<br />

davalebis Sesasruleblad, magram<br />

roca sirTuleebs gadavawydi,<br />

muSaoba Sevwyvite.<br />

1. Zalian mcire Zalisxmeva gaviRe<br />

davalebis Sesasruleblad.<br />

B: miRwevis rubrika<br />

4. me moTxovnilze ukeTesad Sevasrule<br />

davaleba.<br />

3. me zustad Sevasrule davalebis<br />

moTxovna.<br />

2. me garkveulwilad Sevasrule davaleba,<br />

magram ver davakmayofile<br />

davalebis yvela moTxovna.<br />

1. me ver Sevasrule davaleba.


moswavlis Zalisxmevis gaZliereba da misi warmatebis aRiareba<br />

61<br />

SegviZlia vaCvenoT, Tu ra mniSvnelovania<br />

miznisaken swrafva da<br />

ra gadamwyveti mniSvneloba hqonda<br />

am adamianebis cxovrebaSi imas,<br />

rom isini ar gaCerdnen da TavianTi<br />

miznis miRwevisTvis brZolas<br />

agrZelebdnen. aseT magaliTs warmoadgens<br />

daniel `rudi~ ruiTigeris<br />

cxovreba. es iyo notr-damis<br />

universitetis studenti, romelsac<br />

didi survili hqonda, sauniversiteto<br />

safexburTo gundSi<br />

eTamaSa. ruiTigeris ambavi safuZvlad<br />

daedo films `rudi~.<br />

maswavlebelma SeiZleba moswavleebisaTvis<br />

sayovelTaod cnobili<br />

magaliTebic moiyvanos. kidev<br />

erTi meTodia Tavad moswavle­<br />

Tagan aseTi istoriebis mosmena;<br />

maswavlebels SeuZlia, sTxovos<br />

moswavleebs, moyvnen im piradi<br />

gamocdilebis Sesaxeb, roca maTi<br />

warmateba ukavSirdeboda maTsave<br />

gadawyvetilebas, ar SeewyvitaT<br />

mcdeloba da gaegrZelebinaT dasaxuli<br />

miznisaken swrafva. qvemoT<br />

moyvanili magaliTi giCvenebs<br />

imas, Tu rogor gamoiyena maswavlebelma<br />

am mizniT olimpiuri<br />

TamaSebis Tema.<br />

mTeli kviris manZilze ma Tematikis<br />

gakveTilze maRalklaselebs<br />

saSinao davalebas<br />

ar aZlevdnen. maTi davaleba<br />

SemdegSi mdgomareobda: yovel<br />

saRamos unda eyurebinaT<br />

olimpiuri TamaSebisaTvis da<br />

gansakuTrebuli yuradReba gaemaxvilebinaT<br />

aTletebis pirad<br />

istoriebze. moswavleebs unda<br />

epovaT iseTi aTletebi, romlebic<br />

Cveulebrivi adamianebi<br />

iyvnen da piradi Zalisxmevis<br />

wyalobiT miaRwies araCveuleriv<br />

warmatebas. mTeli kviris<br />

manZilze gakveTilis pirveli<br />

aTi wuTi swored am istoriebis<br />

ganxilvas eZRvneboda. moswavleebi<br />

mcire jgufebad iyofodnen<br />

da mopovebul informacias<br />

ganixilavdnen. gansakuTrebul<br />

yuradRebas moswavleebi im me­<br />

Todebze amaxvilebdnen, riTac<br />

aTletebi miznisaken swrafvis<br />

periodSi sakuTari Tavis rwmenas<br />

inarCunebdnen. momavali<br />

kviris orSabaTisTvis ki moswavleebs<br />

unda warmoedginaT<br />

sakuTari meTodi, Tu rogor<br />

unda gaumklavdes adamiani akademiur<br />

sirTuleebs da rogor<br />

unda Seaxsenos sakuTar Tavs,<br />

rom auclebelia mcdelobis<br />

gagrZeleba.<br />

Zalisxmevisa da miRwevebis<br />

CaniSvna da erTmaneTTan<br />

dakavSireba<br />

zemoT warmodgenili zogadi<br />

daskvnebi adastureben, Tu ramdenad<br />

mniSvnelovania moswavle­<br />

TaTvis, Zalisxmevasa da warmatebas<br />

Soris kavSiris Secnoba. ra<br />

Tqma unda, zogi moswavlisaTvis<br />

Zalisxmevis Sesaxeb swavlebac ki<br />

SeiZleba sakmarisi iyos. sxvaTaTvis,<br />

SesaZloa, aucilebeli aRmoCndes<br />

pirdapiri kavSiris danaxva<br />

Zalisxmevasa da warmatebis miRwevas<br />

Soris. aseTi kavSiris demonstrirebisaTvis<br />

araCveulebriv<br />

saSualebas warmoadgens Semdegi<br />

aqtivoba: SegviZlia moswavleebs<br />

vTxovoT, gaakeTon Canawerebi sakuTari<br />

gamocdilebis Sesaxeb; maT<br />

periodulad unda CainiSnon, ra<br />

Zalisxmeva gaiRes da, aseve, mianiSnon<br />

imaze, Tu rogor daexmara maT<br />

es Zalisxmeva konkretuli miznis<br />

miRwevaSi. aseT davalebas moswavleebi<br />

advilad Seasruleben, Tu


62 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 4. 3<br />

Zalisxmevasa da miRwevebs Soris kavSiris dasadgeni diagrama<br />

moswavle<br />

- - - - - - - - - - - - - - - - -<br />

paraskevi, 22 oqt.<br />

oTxSabaTi, 27 oqt.<br />

davaleba<br />

Sefaseba<br />

Zalisxmevis<br />

rubrikis<br />

mixedviT<br />

Sefaseba<br />

miRwevis<br />

rubrikis<br />

mixedviT<br />

saSinao davaleba<br />

- moamzados 5 abzacisagan<br />

Semdgari ese<br />

nawarmoeb `cxovelTa<br />

fermis~ Sesaxeb 4 4<br />

klasSi mosamzadebeli<br />

ese _ Temaze<br />

alegoria 4 3<br />

xuTSabaTi, 28 oqt. testi 3 3<br />

maT mivcemT diagrama 4.2-ze (A da<br />

B) warmodgenil rubrikebs.<br />

rubrikebis gamoyeneba moswavleebs<br />

SeuZliaT imisaTvis, rom<br />

yoveldRiurad CainiSnon informacia<br />

TavianTi Zalisxmevisa da<br />

miRwevebis Sesaxeb. qvemoT warmodgenili<br />

diagrama 4.3-is gamoyenebiT,<br />

maswavlebels SeuZlia,<br />

daexmaros moswavleebs Zalisxmevasa<br />

da miRwevebs Soris urTierTkavSiris<br />

dafiqsirebaSi.<br />

or cvlads Soris (Zalisxmeva<br />

da miRweva) kavSiris dadgenis<br />

garda, SegviZlia, moswavleebs<br />

vTxovoT, Camoayalibon informacia<br />

imis Sesaxeb, Tu ra iswavles<br />

Zalisxmevisa da miRwevis erTmaneTTan<br />

dakavSirebis konkretuli<br />

gamocdilebidan. sakuTar<br />

gamocdilebaze kidev erTxel<br />

dafiqreba da daskvnebis werilobiT<br />

Camoyalibeba moswavleebs<br />

Zalisxmevis mniSvnelobis ukeT<br />

gaazrebis saSualebas miscems.<br />

qvemoT warmodgenili magaliTi<br />

gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba<br />

klasSi am meTodis gamoyeneba:<br />

<strong>jein</strong> uiTbi miCveuli iyo, rom<br />

rveulis boloSi saswavlo<br />

dRiuris gakeTebas avalebdnen;<br />

am dRiurSi yovelTvis zedmiwevniT<br />

ayalibebda informacias<br />

Seswavlili masalis Sesaxeb.<br />

aseve, iniSnavda, Tu ramdenad<br />

kargad Seiswavla masala. erT<br />

dRes <strong>jein</strong> uiTbis davaleba Seicvala.<br />

es iyo martSi, roca misi<br />

swavlis enTuziazmi, rogorc<br />

wesi, ecemoda xolme. maswavlebelma<br />

<strong>jein</strong>is klass Semdegi<br />

davaleba misca: saswavlo dRiuris<br />

nacvlad, moswavleebs diagramaze<br />

unda CaeniSnaT xolme<br />

informacia TavianTi Zalisxmevisa<br />

da miRwevebis Sesaxeb. es<br />

diagrama ise unda SeedginaT,<br />

rom horizontalur RerZze<br />

kviris dReebi dafiqsirebuliyo,<br />

vertikalur RerZze ki<br />

unda Camoweriliyo procentuli<br />

maCveneblebi 1-dan 100-<br />

mde. moswavleebs diagrama or<br />

kviraze unda gaeTvalaT. ori<br />

kviris manZilze moswavleebi<br />

yoveldRiurad ini S navdnen<br />

kavSirs TavianT, individu­


moswavlis Zalisxmevis gaZliereba da misi warmatebis aRiareba<br />

63<br />

sinTezuri naSromi<br />

diagrama 4. 4<br />

moswavlis warmatebis aRiarebis meTodi:<br />

Catarebuli kvlevebis Sedegebi<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

blumi, 1976 18 0.78 28<br />

uolbergi, 1999 14 0.16 6<br />

uilkinsoni, 1981 791 0.16 7<br />

alur Zalisxmevasa da swavlis<br />

Sedegebs Soris. Zalisxmeva<br />

skalaze procentulad 1-dan<br />

100-mde gamoisaxeboda. swavlebis<br />

donis gadanawilebasac<br />

moswavleebi Tavad axdendnen<br />

da im mTlianis procentuli<br />

maCvenebliT gamosaxavdnen, romelic<br />

swavlebis maqsimalur<br />

Sedegs asaxavda. ori kviris<br />

gasvlis Semdeg <strong>jein</strong>ma da misma<br />

klaselebma SeamCnies, rom es<br />

diagrama maTi swavlis motivacias<br />

zrdida. bevrma isic ki<br />

aRiara, rom am periodis ganmavlobaSi,<br />

rogorc ki swavlaze<br />

koncentracia ekargebodaT,<br />

Tva l win maSinve diagrama udgebodaT<br />

da momentalurad erTvebodnen<br />

saqmeze.<br />

moswavlis warmatebis aRiareba:<br />

kvlevebi da Teoriebi<br />

moswavlis warmatebis aRiareba<br />

SeiZleba am wignSi warmodgenil<br />

swavlebis meTodTa Soris yvelaze<br />

arasworad interpretirebul me­<br />

Todad CaiTvalos. aseve, moswavlis<br />

warmatebis aRiarebis meTods<br />

SeiZleba `moswavlis dafaseba~<br />

vuwodoT; Tumca es ukanaskneli<br />

teqnikurad arazusti saxelwodeba<br />

iqneboda. kidev erTi, aseve<br />

arazusti SesaZlo saxelwodeba<br />

iqneboda `dajildoeba~. im mizezebis<br />

gaTvaliswinebiT, romlebic<br />

qvemoTaa warmodgenili,<br />

Cven virCevT, vixmaroT fraza<br />

`moswavlis warmatebis aRiareba~.<br />

diagrama 4.4-ze warmodgenilia im<br />

naSromebis Sesaxeb informacia,<br />

romlebSic Tavmoyrilia moswavlis<br />

warmatebis aRiarebis Temaze<br />

Catarebuli kvlevebis Sedegebi.<br />

diagrama 4.4-ze warmodgenili informaciis<br />

mixedviT, am meTodis<br />

efeqturobaze arc Tu ise saxarbielo<br />

STabeWdileba iqmneba. gansakuTrebiT<br />

im SemTxvevaSi, Tu<br />

h. uolbergis (1999) da s. uilkinsonis<br />

(1981) naSromebs gadavavlebT<br />

Tvals. sayuradReboa, rom<br />

am naSromebSi yuradReba im kvlevebzea<br />

gamaxvilebuli, romelSic<br />

dafaseba aRiarebad miiCneva. Sesabamisad,<br />

aseTi kvlevebis Sedegi<br />

SeiZleba iyos is, rom bevri<br />

ganaTlebis specialistisaTvis<br />

mos wavlis warmatebis aRiareba<br />

mos wavlis akademiuri moswrebis<br />

gaumjobesebis efeqtur saSualebas<br />

ar warmoadgens. ufro metic,<br />

maswavleblebi xSirad miiCneven,<br />

rom moswavlis warmatebis aRiareba,<br />

garkveulwilad, amcirebs mis


64 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Sinagan motivacias. im gaurkvevlobis<br />

gaTvaliswinebiT, rac am<br />

meTodis gamoyenebis efeqturobas<br />

axlavs Tan, saWirod migvaCnia, gagacnoT<br />

dafasebasTan da dajildoebasTan,<br />

rogorc moswavlis<br />

warmatebis aRiarebis formebTan<br />

dakavSirebuli kvlevebis winaistoria.<br />

mkvlevarma e. deCim (1971)<br />

pirvelma daiwyo muSaoba laboratoriul<br />

gamokvlevebze, romlebic<br />

miznad isaxavda, Seeswavla,<br />

ra gavlenas axdens dajildoeba<br />

moswavlis motivaciaze. e. deCis<br />

pirveli eqsperimenti SemdegSi<br />

mdgomareobda: SearCies kolejis<br />

24 studenti da SemTxveviTobis<br />

principiT gadaanawiles or<br />

jgufSi. orive jgufs amocanebi<br />

misces amosaxsnelad. sakvlev<br />

jgufs yoveli sworad amoxsnili<br />

amocanisaTvis erT dolars<br />

aZlevdnen. studentebis Sinagani<br />

motivacia izomeboda Tavisufal<br />

dros amocanebis amoxsnis mcdelobebis<br />

raodenobiT. e. deCim<br />

aRmoaCina, rom is studentebi,<br />

romelTac yoveli amoxsnili amocanisaTvis<br />

erTi dolari ergebodaT,<br />

Tavisufali drois gacilebiT<br />

mcire nawils uTmobdnen<br />

amocanebis amoxsnas, vidre isini,<br />

vinc am saqmeSi fuls ar eloda. e.<br />

deCi aRniSnavs:<br />

rodesac adamiani garkveul<br />

saqmeSi Sinagani motivaciis<br />

gamoa CarTuli da raRac<br />

etapze am saqmis gakeTebisaTvis<br />

gareSe jildos, am SemTxvevaSi<br />

fulis miRebas iwyebs,<br />

misi Sinagani motivaciis done<br />

sagrZnoblad klebulobs (deCi,<br />

1971, gv. 108).<br />

zogma am SemTxvevis safuZvelze<br />

daaskvna, rom, zogadad,<br />

jildo Sinagani motivaciis<br />

daqveiTebas iwvevs (qoni, 1993).<br />

kidev erTi kvleva, romlis Sedegebic<br />

xSirad am argumentis dasadastureblad<br />

mohyavT, m. leferis,<br />

d. grinisa da r. nisbeTis (1973)<br />

saxelebs ukavSirdeba. am kvlevaSi<br />

yuradReba gamaxvilebulia imaze,<br />

Tu ra gavlena SeiZleba iqonios<br />

jildom patara bavSvebis Sinagan<br />

motivaciaze xatvisadmi. sakvlev<br />

jgufSi, Tu suraTebs daxatavdnen,<br />

jildo `kargi moTamaSis~<br />

wodeba iyo. am kvlevamac daadastura,<br />

rom gareSe jildo moswavleTa<br />

motivacias amcirebda.<br />

arsebobs kvlevebis Sedegebi,<br />

romlebic maswavleblis mxridan<br />

moswavlis Seqebas da moswavlis<br />

motivaciaze am Seqebis gavlenas<br />

ukavSirdeba. aRmoCnda, rom moswavlis<br />

Sinagan motivacias moswavlis<br />

warmatebis aRiarebis es formac<br />

(Seqeba) amcirebs (ix. brofi,<br />

1981; leferi, 1983; morin - derSimeri,<br />

1982). magaliTad, kvlevebiT<br />

dadginda, rom advili davalebebis<br />

SesrulebasTan dakavSirebuli<br />

Seqeba safrTxes uqmnis moswavlis<br />

momaval miRwevebs. moswavleebi<br />

advili davalebis SesrulebisaTvis<br />

Seqebas, rogorc wesi, daumsaxureblad<br />

miiCneven. ufro metic,<br />

Seqebam, romelsac moswavle<br />

advili davalebis SesrulebisaTvis<br />

iRebs, SesaZloa, sakuTar SesaZleblobebze<br />

dabali warmodgena<br />

Seuqmnas (morin - derSimeri).


moswavlis Zalisxmevis gaZliereba da misi warmatebis aRiareba<br />

65<br />

aseve, iTvleba, rom maswavleblebi<br />

Seqebas arasistemurad<br />

da araTanabrad unawileben moswavleebs.<br />

erT-erTi kvlevis Sedegebis<br />

mixedviT, pirveli klasis<br />

maswavlebeli moswavleTa swori<br />

pasuxebis mxolod 11%-s Tvlida<br />

Seqebis Rirsad (ix. andersoni,<br />

evertsoni da brofi, 1979).<br />

sxva kvlevam daadastura, rom<br />

ufrosklaselTa maswavlebeli<br />

mos wavleTa swori pasuxebis mxolod<br />

10%-s afasebda dadebiTad<br />

(ix. evertsoni, andersoni, andersoni<br />

da brofi, 1980). efeqturi<br />

Seqebis saxelmZRvanelo principebi<br />

mkvlevarma jere brofma (1981)<br />

Seajama (ix. diagrama 4.5).<br />

Tu am kvlevebis Sedegebs<br />

gaviTvaliswinebT, SeiZleba davaskvnaT,<br />

rom Seqeba an dajildoeba<br />

ara mxolod ar uwyobs xels moswavleTa<br />

miRwevebs, aramed aferxebs<br />

maT da aqveiTebs motivacias.<br />

miuxedavad amisa, Tu kvlevebs<br />

ufro kargad CavuRrmavdebiT,<br />

sruliad sxva suraTs davinaxavT.<br />

sxvadasxva kvle vis safuZvelze,<br />

maswavleblebisaTvis sasargeblo<br />

sami zogadi daskvna gamovitanoT:<br />

1. jildo yovelTvis uaryofiT<br />

gavlenas ar axdens moswavlis Sinagan<br />

motivaciaze. isini, vinc am<br />

Temaze Catarebuli kvlevebis<br />

Sedegebs zedmiwevniT aanalizeben,<br />

Cveulebriv, im daskvnamde<br />

midian, rom jildo yovelTvis<br />

ar amcirebs Sinagan motivacias.<br />

magaliTad, marq morganma (1984)<br />

specialuri naSromi miuZRvna<br />

jildoebTan dakavSirebul kvlevaTa<br />

mimoxilvas. marq morgani<br />

aRniSnavs: `ZiriTadi daskvna, rac<br />

SeiZleba am kvlevebis mimoxilvis<br />

Sedegad gakeTdes, gaxlavT is,<br />

rom jildom SeiZleba safrTxis<br />

qveS daayenos, an piriqiT gazardos<br />

motivacia. yvelaferi damokidebulia<br />

garemoebebze~ (gv. 25).<br />

u. uiersmam (1992), j. qameronma<br />

da u. firsma (1994) mniSvnelovani<br />

metaanalizi Caatares am Temaze.<br />

maTma naSromebma morganis daskvna<br />

ganamtkica. sailustraciod, ixileT<br />

Sedegebi, romlebic diagrama<br />

4.6-ze aris warmodgenili.<br />

diagrama 4.6 adasturebs, rom<br />

Sinagani motivaciis gazomvis me­<br />

Todis sxvadasxvaobis gamo mkvlevarebi<br />

SeiZleba sruliad gansxvavebul<br />

daskvnebamde mividnen.<br />

ufro zustad, zogierTi kvleva<br />

moswavlis Sinagani motivaciis<br />

gasazomad Tavisufal dros mis<br />

saqmianobas iyenebs. es imas niSnavs,<br />

rom aseT kvlevebSi yuradReba<br />

eqceva imas, Tu ramdenad<br />

irCevs moswavle, Tavisufal<br />

dros am konkretuli saqmianobiT<br />

dakavdes, anu im dros, roca mas<br />

konkretuli saqmianobis valdebuleba<br />

ar akisria. ormocdaoTxi<br />

kvleva, romelic moswavlis Sinagani<br />

motivaciis gasazomad Tavisufal<br />

dros mis saqmianobas<br />

iyenebs, afiqsirebs, rom jildos<br />

mcired negatiuri gavlena aqvs Sinagan<br />

motivaciaze, kerZod, _ 0.04.<br />

meore mxriv, aris SemTxvevebi,<br />

rodesac Sinagani motivacia saqmianobisadmi<br />

moswavlis damokidebulebiT<br />

izomeba. ocdacxrameti<br />

kvleva, romelic moswavlis Sinagan<br />

motivacias saqmianobisadmi<br />

moswavlis damokidebulebiT zom­


66 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 4. 5<br />

efeqturi Seqebis saxelmZRvanelo principebi<br />

efeqturi Seqeba<br />

1. mas iZlevian garemoebis mixed viT;<br />

2. akonkretebs miRwevas;<br />

3. spontanurobas, mravalferovnebasa<br />

da damajereblobis sxva<br />

niSnebs amJRavnebs. adasturebs<br />

imas, rom yuradReba eqceva moswavlis<br />

miRwevebs;<br />

4. im dafasebis gamoxatulebaa,<br />

romelic konkretuli kriteriumebis<br />

miRwevas ukavSirdeba<br />

(rac SeiZleba ZalisxmevasTan<br />

dakavSirebul kriteriumebs<br />

gulisxmobdes);<br />

5. moswavleebs awvdis informacias<br />

maTi kompetenciis, an maTi<br />

miRwevis Sesaxeb;<br />

6. xels uwyobs moswavleTa orientacias<br />

davalebis SesrulebasTan<br />

dakavSirebul qcevasa<br />

da problemebis gadaWraze;<br />

7. moswavleebis wina miRwevebs imisTvis<br />

iyenebs, rom maTi amJamindeli<br />

miRwevebi aRweros;<br />

8. moswavle mas rTuli (misTvis)<br />

davalebis warmatebiT Sesrulebis,<br />

an Sesasruleblad gaRebuli<br />

ZalisxmevisaTvis iRebs;<br />

9. warmatebas Zalisxmevasa da unarTan<br />

akavSirebs; mianiSnebs<br />

moswavles, rom mas analogiuri<br />

warmatebis ganmeoreba momavalSic<br />

SeuZlia;<br />

10. moswavleebs uRvivebs imis<br />

rwme nas, rom maT davalebaze<br />

muSaoba siamovnebT, an mniSvnelovan<br />

unarebs uviTarebT;<br />

11. moswavlis yuradRebis koncentracias<br />

davalebis SesrulebasTan<br />

dakavSirebul qcevaze axdens;<br />

12. moswavleebSi aviTarebs davalebis<br />

SesrulebasTan dakav­<br />

Sirebuli unarebis dafasebis<br />

grZnobas.<br />

araefeqturi Seqeba<br />

1. mas iZlevian SemTxveviT, an arasistemurad<br />

2. mxolod zogad pozitiur reaqcias<br />

amJRavnebs;<br />

3. advilad SesamCnevia, rom moswavles<br />

didi yuradReba ar<br />

daTmobia;<br />

4. afasebs monawileobas da yuradRebas<br />

ar aqcevs procesebsa<br />

da Sedegebs;<br />

5. ar awvdis moswavleebs aranair<br />

informacias maTi statusis<br />

Sesaxeb;<br />

6. xels uwyobs moswavleebs, ifiqron<br />

sxva moswavleebTan konkurenciaze;<br />

7. sxva moswavleebis miRwevebs imisTvis<br />

iyenebs, rom konkretuli<br />

moswavlis miRwevebi aRweros;<br />

8. moswavles imis gauTvalis wi neblad<br />

eZleva, Tu ra Zalisxmeva<br />

Cado davalebis SesrulebaSi;<br />

9. warmatebas mxolod unars, an<br />

gareSe faqtorebs ukavSirebs;<br />

gareSe faqtorebSi igulisxmeba<br />

iRbali an davalebis simartive;<br />

10. moswavleebs imis grZnobas uRvivebs,<br />

rom davalebaze gare<br />

faqtorebis gamo muSaoben _<br />

maswavleblis dasakmayofileblad,<br />

Sejibrebis, an jildos<br />

mosagebad da a. S.<br />

11. moswavlis yuradRebis koncentracias<br />

maswavlebelze, ro gorc<br />

gare faqtorze axdens, romelic<br />

moswavleebiT manipulirebs;<br />

12. moswavleebs ar aZlevs saSuale<br />

bas, yuradReba mxolod<br />

davalebis SesrulebasTan dakav<br />

Sirebuli unarebis gavi­<br />

Tarebisken mimarTon.<br />

wyaro: brofi, j. (1981). maswavleblis Seqeba: funqciuri analizi. saganmanaTleblo<br />

kvlevebis mimoxilva, 51, 5 – 32. adaptirebisTvis miRebulia saTanado nebarTva.


moswavlis Zalisxmevis gaZliereba da misi warmatebis aRiareba<br />

67<br />

naSromi<br />

qameroni da<br />

firsi (1994)<br />

uiersma<br />

(1992)<br />

diagrama 4. 6<br />

moswavlis dajildoeba: metaanalizis Sedegebi<br />

rogor xdeba<br />

Sinagani motivaciis<br />

Sefaseba<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

Tavisufali dro 44 _ 0.04 -2<br />

damokidebuleba 39 0.14 6<br />

davalebis warmatebiT<br />

Sesruleba<br />

11 0.34 13<br />

avs, adasturebs, rom jildo moswavlis<br />

Sinagani motivaciis zrdas<br />

xels uwyobs. efeqtis sidide aris<br />

0.14. da bolos, roca ikvleven<br />

moswavlis SesaZleblobas, Seasrulos<br />

`jildosTan~ dakavSirebuli<br />

davaleba, TerTmeti kvlevis<br />

Sedegebi aCvenebs, rom jildos<br />

dadebiTi gavlena aqvs moswavlis<br />

motivaciaze. efeqtis sidide aris<br />

0.34. zogadad, moswavlis motivaciaze<br />

jildos uaryofiTi zegavlena<br />

ikveTeba mxolod maSin,<br />

roca mkvlevari moswavlis motivaciis<br />

sazomad iyenebs moswavlis<br />

Tavisufal arCevans, rom dro<br />

davalebis Sesrulebas dauTmos<br />

(uiersma, 1992, gv. 101).<br />

2. jildo yvelaze efeqturia<br />

maSin, roca misi miReba akademiuri<br />

moswrebis garkveuli standartis<br />

miRwevas ukavSirdeba. u. uiersmas<br />

(1992), iseve rogorc j. qameronisa<br />

da u. firsis (1994) mier Catarebuli<br />

metaanalizi adasturebs zogad<br />

daskvnas imasTan dakavSirebiT,<br />

rom jildo efeqturia, rodesac<br />

misi miReba garkveuli standartis<br />

miRwevas ukavSirdeba. ufro<br />

zustad, uiersmas metaanalizSi<br />

gamoyenebuli cxra sxvadasxva<br />

kvlevis Sedegi, romlebic erT<br />

jgufad aRiqmeba, jildos gamoyenebis<br />

efeqtis saSualo sidided<br />

asaxelebs 0.38-s. msgavsma aRmo­<br />

Cenebma qameroni da firsi Semdeg<br />

daskvnamde miiyvana:<br />

moswavleTa Sinagan motivaciaze<br />

uaryofiTi gavlena<br />

jildos SeiZleba hqondes ma­<br />

Sin, rodesac davalebis SesrulebisaTvis<br />

moswavleebs ise<br />

ajildoeben, rom ar afaseben<br />

davalebis Sesrulebis xarisxs.<br />

klasSi aseT SemTxvevebTan maSin<br />

gvaqvs saqme, rodesac maswavlebeli<br />

moswavleebs, ZiriTadad,<br />

garkveuli savarjiSos dasrulebisaTvis<br />

hpirdeba jildos.<br />

moswavlis motivaciaze<br />

jildos im SemTxvevaSi eqneboda<br />

SedarebiT ukeTesi gavlena,<br />

Tu misi miReba davalebis warmatebiT<br />

Sesrulebas daukav­<br />

Sirdeboda (gv. 397).<br />

ufro martivad rom CamovayaliboT,<br />

davalebis dasrulebisaTvis<br />

moswavleTa dajildoeba ar<br />

zrdis maT Sinagan motivacias da<br />

SeiZleba misi Sesustebac ki gamoiwvios.<br />

savaraudod, moswavleebs<br />

uCndebaT gancda, rom maT `uxdian~<br />

imisaTvis, rom konkretuli


68 efeqturi swavleba skolaSi<br />

davalebis SesrulebaSi Caeban.<br />

davalebis warmatebiT SesrulebisaTvis<br />

moswavleTa dajildoeba<br />

ki zrdis maT motivacias.<br />

3. abstraqtuli, simboluri<br />

aRiareba ufro efeqturia, vidre<br />

xelSesaxebi jildo. moswavleTa<br />

aRiarebis Sesaxeb bolo daskvna<br />

ukavSirdeba imas, rom aRiarebis<br />

abstraqtuli, simboluri forma<br />

ufro efeqturia, vidre xelSesaxebi<br />

jildo. es mniSvnelovani<br />

daskvnaa. bevri kvleva, romelic<br />

askvnis, rom aRiareba uaryofi­<br />

Tad moqmedebs moswavleTa Sinagan<br />

motivaciaze, iyenebs dajildoebis<br />

iseT formebs, rogorebicaa<br />

tkbileuliT an fuliT dajildoeba.<br />

unda aRiniSnos, rom<br />

aseTma jildoebmac ki SeiZleba<br />

dadebiTi gavlena moaxdinon moswavlis<br />

motivaciaze, Tu maT meore<br />

SemTxvevaSi gamoviyenebT, anu<br />

roca xelSesaxebi jildos miReba<br />

konkretuli davalebis warmatebiT<br />

(garkveuli standartis Sesabamisad)<br />

Sesrulebas ukavSirdeba.<br />

kvlevebi adasturebs, rom rac<br />

ufro simboluria warmatebis aRiarebis<br />

forma, miT ufro Zlieria<br />

misi gavlena moswavlis Sinagan<br />

motivaciaze. am mignebis sailustraciod,<br />

ixileT diagrama 4.7,<br />

romelic qameronisa da firsis<br />

(1994) naSromidanaa amoRebuli.<br />

sagulisxmoa, rom sityvieri<br />

aRiarebis gamoyenebas aqvs efeqtis<br />

sidide 0.42 an 0.45, roca motivaciis<br />

sazomad damokidebuleba<br />

an Tavisufali dro gamoiyeneba.<br />

Sesabamisad, sityvieri aRiareba<br />

ufro efeqturia, imisda miuxedavad,<br />

Tu misi gazomvis ra saSualebas<br />

viyenebT. meore mxriv, xel ­<br />

Sesaxebi jildo ar aris motivaciis<br />

amaRlebis efeqturi saSualeba,<br />

imisda miuxedavad, Tu rogor<br />

vzomavT motivacias. sityvier<br />

aRi arebasTan dakavSirebul am<br />

mni Svnelovan aRmoCenebs qameroni<br />

da firsi Semdeg daskvnamde mihyavs:<br />

rodesac adamianebis Sesafaseblad<br />

Seqebasa da pozitiuri<br />

Sefasebis sxva formebs Tundac<br />

droebiT iyeneben, maTi<br />

Sewyvetis Semdeg, adamianebi<br />

am saqmisadmi interess mainc<br />

amJRavneben. qonis (1993, gv. 55)<br />

mier am bolo periodSi gakeTebuli<br />

daskvnebis miuxedavad,<br />

sityvieri Seqeba aris gare motivatori,<br />

romelic damokidebulebebis<br />

da qcevis pozitiur<br />

cvlilebas iwvevs (1994. gv.<br />

397).<br />

zemoT warmodgenili sami ganzogadebuli<br />

daskvnis validurobis<br />

gaTvaliswinebiT, cxadi xdeba,<br />

rom abstraqtuli jildo, gansakuTrebiT,<br />

Seqeba, romelsac moswavle<br />

konkretuli davalebis warmatebiT<br />

SesrulebisaTvis iRebs,<br />

SeiZleba Zlieri motivatori aRmoCndes.<br />

aseTi tipis aRiarebis<br />

gavlena moswavlis motivaciaze<br />

jer kidev bevrisaTvis gaugebaria<br />

da, Sesabamisad, zogi maswavlebeli<br />

uaryofiTadaa ganwyobili<br />

aRiarebis meTodis mimarT. gasaTvaliswinebelia,<br />

rom rodesac am<br />

wignSi moswavlis warmatebis aRiarebaze<br />

vsaubrobT, vgulisxmobT<br />

moswavlis konkretuli warmatebis<br />

aRiarebas da amitom vuwodebT<br />

am meTods `aRiarebas~, da ara<br />

`jildos~ an `dafasebas~.


moswavlis Zalisxmevis gaZliereba da misi warmatebis aRiareba<br />

69<br />

diagrama 4. 7<br />

warmatebis aRiarebis abstraqtuli da xelSesaxebi formebis zegavlena<br />

aRiarebis tipi<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

sityvieri aRiarebis gavlena<br />

damokidebulebaze 15 0.42 16<br />

sityvieri aRiarebis gavlena<br />

Tavisufali drois gamoyenebaze 15 0.45 17<br />

xelSesaxebi jildos gavlena<br />

damokidebulebaze 37 0.04 2<br />

xelSesaxebi jildos gavlena<br />

Tavisufali drois gamoyenebaze 51 -0.20 - 8<br />

* gamoTvlilia qameronisa da firsis (1994) naSromSi warmodgenil monacemebze dayrdnobiT<br />

moswavlis warmatebis<br />

aRiarebis praqtika<br />

aRiarebis personalizacia<br />

mniSvnelovania, maswavlebelma<br />

moswavlis warmatebis aRiarebis<br />

dros xazi gausvas moswavlis<br />

pirovnul damsaxurebas. aseT<br />

dros warmateba, rogorc wesi,<br />

konkretuli standartis miRwevas<br />

(rogorc meore daskvnaSia warmodgenili)<br />

ukavSirdeba. qvemoT mocemulia<br />

maswavlebelTa garkveuli<br />

jgufis mier moswavleebis warmatebis<br />

pirvnuli aRiarebis meTodis<br />

SemuSavebis procesi.<br />

saSualo skolis damamTavrebeli<br />

klasebis maswavleblebi im mizniT<br />

Seikribnen, rom moswavleTa<br />

namuSevrebis Sefasebis meTodebi<br />

ganexilaT; isini aqtiur diskusiaSi<br />

Caebnen. maswavlebelTa<br />

nawili acxadebda, rom moswavleebis<br />

mniSvnelovani nawili swrafad<br />

aumjobesebs akademiur miRwevebs,<br />

Tumca sanimuSo dones moswavle­<br />

Ta mcire raodenoba aRwevs. maswavlebelTa<br />

erTi nawili miiCnevda,<br />

rom aseTia cxovrebac, maqsimalur<br />

warmatebas yvela ver aRwevs.<br />

maswavlebelTa meore nawili<br />

aseT Sefasebas ar eTanxmeboda<br />

da Tvlida, rom skolis funqcia<br />

swored `yvela moswavlis daxmarebaSi<br />

mdgomarebs, maT xelSewyobaSi,<br />

rom TavianTi potenciali<br />

maqsimalurad gamoavlinon~. am<br />

diskusiis Sedegad, maswavleblebma<br />

SeimuSaves programa, romelic<br />

maRali akademiuri miznebis dasaxvasa<br />

da miRwevaSi skolis yvela<br />

moswavles daexmareboda, maTi<br />

akademiuri moswrebis miuxedavad.<br />

is moswavle, romelic dasaxul<br />

akademiur mizans warmatebiT miaRwevda,<br />

`pirovnuli miRwevis~<br />

sajaro aRiarebas moipovebda. es<br />

axali jildo male warmatebis<br />

aRiarebis Zalian sasurvel formad<br />

iqca.<br />

pauza, Sexseneba da Seqeba<br />

swavlebis erT-erTi meTodi,<br />

romelic efeqturad iyenebs Seqebas,<br />

Cveulebriv, moixsenieba<br />

saxeliT `pauza, Sexseneba da Se­


70 efeqturi swavleba skolaSi<br />

qeba~ (ix. mereTi da Torfe, 1996).<br />

es meTodi gansakuTrebiT kargad<br />

muSaobs maSin, roca moswavleebi<br />

iseT davalebas eWidebian, romlis<br />

Sesrulebac sirTuleebTan aris<br />

dakavSirebuli. `pauza~ gulisxmobs<br />

imas, rom maswavlebeli moswavleebs<br />

cota xniT awyvetinebs<br />

rTul davalebaze muSaobas. pauzis<br />

ganmavlobaSi maswavlebeli da<br />

moswavleebi erTad ganixilaven<br />

davalebis SesrulebasTan dakav­<br />

Sirebuli sirTuleebis gamomwvev<br />

mizezebs. maswavlebeli iyenebs<br />

`Sexsenebas~ imisaTvis, raTa moswavleebs<br />

mianiSnos amocanis amoxsnis/davalebis<br />

Sesrulebis ama Tu<br />

im meTodze. Tu moswavleTaTvis<br />

aseTi Sexseneba sakmarisi aRmoCndeba<br />

da isini warmatebiT gaarTmeven<br />

Tavs davalebas, maswavlebeli<br />

maT Seaqebs. qvemoT moyvanilia<br />

am meTodis maTematikis<br />

gakveTilze gamoyenebis magaliTi,<br />

rac adasturebs meTodis dadebiT<br />

gavlenas klasze.<br />

jeikisaTvis imdenad rTuli<br />

iyo qveSmiweriT gayofa, rom<br />

maTematikis swavlaze guli<br />

TandaTan ucruvdeboda. jeiks<br />

aSkara imedgacrueba daetyo,<br />

roca maswavlebelma sTxova,<br />

wera Seewyvita. maswavlebelma<br />

SeniSna, rom jeikis mier Secdomebis<br />

daSvebis ZiriTadi mizezi<br />

qveSmiweriT gamoklebisas<br />

svetebis arasworxazovnebaSi<br />

mdgomareobda, man moswavles<br />

ujriani furceli misca da<br />

auxsna, rogor unda daecva<br />

sworxazovneba. jeiki gaaoca<br />

im efeqtma, rac ujriani furclis<br />

gamoyenebas mohyva - misi<br />

cifrebi axla ukve Zalian lamazad<br />

lagdeboda da gamoTvlebis<br />

gakeTebac advildeboda.<br />

roca maswavlebeli mis merxTan<br />

meored SeCerda, jeikma ukve<br />

Seqeba daimsaxura; mas oTxi<br />

davaleba sruliad uSecdomod<br />

hqonda Sesrulebuli.<br />

warmatebis aRiarebis<br />

konkretuli simboloebi<br />

bevri maswavlebeli, romelic<br />

moswavleTa warmatebas xSirad<br />

sityvierad aRiarebs, dagveTanxmeba,<br />

rom zogjer aRiarebisaTvis<br />

nivTieri, simboluri formis<br />

micemac sasargebloa. maswavlebelma<br />

aRiarebis aseT xelSesaxeb<br />

formad SeiZleba sasaCuqre baraTebi,<br />

stikerebi, jildoebi<br />

da mcire saCuqrebi gamoiyenos.<br />

rogorc pirvel daskvnaSi aRvniSneT,<br />

jildoebi ar amcirebs moswavlis<br />

Sinagan motivacias, Tu<br />

isini konkretuli miRwevis aRsaniSnavad<br />

eZleva axalgazrdas.<br />

qvemoT warmodgenili magaliTi<br />

gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba<br />

simboluri wamaxaliseblis efeqturi<br />

gamoyeneba.<br />

ukve ori weli iyo, derili<br />

saerTaSoriso skolaSi swavlobda.<br />

mas uyvarda swavla da<br />

warmatebul moswavled iTvleboda.<br />

am semestrSi uCveulod<br />

energiagamoclilad grZnobda<br />

Tavs. derilis niSnebi gauaresda<br />

da klasSic gonebagafantuli<br />

ijda xolme. maswavlebelma<br />

SeamCnia derils es cvlileba.<br />

ufro metic, maswavlebeli xedavda,<br />

rom sxva moswavleebsac<br />

analogiuri simptomebi hqondaT.<br />

derilis sabednierod,<br />

maswavlebelma gadawyvita, mosw<br />

avleebis `gamosafxizleblad~<br />

da maT dasaxmareblad<br />

rame RonisZiebisaTvis miemar­<br />

Ta. gansakuTrebiT mniSvnelo­


moswavlis Zalisxmevis gaZliereba da misi warmatebis aRiareba<br />

71<br />

vani gamocdis TariRamde ori<br />

kviris manZilze maswavlebeli<br />

moswavleebs yoveldRiurad avarjiSebda<br />

mokle amocanebze.<br />

yovelTvis, roca moswavle maRal<br />

qulas (90-dan 100-mde) iRebda,<br />

an wina dResTan SedarebiT<br />

10 quliT aumjobesebda Sedegs,<br />

maswavlebeli ajildoebda.<br />

raS i mdgomareobda jildo<br />

mxiaruli saxis gamosaxulebian<br />

stikerebSi, makdonaldsis saTamaSoebSi,<br />

wveulebis qudebSi da<br />

a. S. derili da misi klaselebi<br />

gaxalisdnen; isini sixaruliTa<br />

da siciliT xvdebodnen jildos<br />

gadacemis yovel ceremonias.<br />

rac yvelaze mniSvnelovania,<br />

gamocdaze moswavleebma<br />

saukeTeso niSnebi miiRes, maTi<br />

akademiurma moswreba sagrZnoblad<br />

gaumjobesda.<br />

* * *<br />

klasSi Zalisxmevis gaZlierebaze<br />

mimarTuli meTodebis gamoyeneba<br />

moswavleebs mniSvnelovan<br />

gamocdilebas uviTarebs; isini<br />

acnobiereben, rom damatebiTi<br />

mcdeloba gazrdil warmatebas­<br />

Tanaa dakavSirebuli. ufro metic,<br />

Tu moswavleTa warmatebis<br />

aRiarebis teqnikasac gamoviyenebT,<br />

davinaxavT, rom ara mxolod<br />

gavzrdiT moswavleTa akademiur<br />

miRwevebs, aramed gavaZlierebT<br />

maT motivacias, rom kidev ufro<br />

kargad iswavlon da kidev ufro<br />

meti energia moaxmaron miznis<br />

miRwevisaken swrafvas.


5<br />

saSinao<br />

davaleba<br />

da praqtika<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

`me mZuls saSinao davalebebis Sesruleba. ratom ar SeiZleba skolaSive<br />

gvaswavlon yvelaferi vici, rogor amovxsna es amocanebi.<br />

raRa saWiroa kidev 25 aseTi amocanis amoxsna~ jefs araerTxel<br />

gamouxatavs amgvari mosazreba saxlSi, mSoblebTan. amjerad jefis<br />

dedas SvilisaTvis gasacemi pasuxi momzadebuli hqonda.<br />

`roca mSobelTa Sekrebaze viyavi, Tqveni klasis maswavleblebma<br />

gangvimartes saSinao davalebebis arsi da agvixsnes, Tu<br />

raSi mdgomareobda mSoblis roli. axla vecdebi, Sen agixsna es<br />

yvelaferi. Tu maswavlebeli amosaxsnelad 25 amocanas gaZlevs,<br />

es imitom, rom mas surs, gavarjiSos. amdeni amocanis amoxsnis<br />

Semdeg Sen ufro male da ukeT SeZleb amocanebis amoxsnas. ase<br />

rom, amocanebze muSaobisas televizoris yureba ar aris kargi.”<br />

aseve, jefis dedas axsovda is ramdenime rCeva, romelic<br />

mSobelTa Sekrebaze misces. es rCevebi ukavSirdeboda bavSvebis<br />

daxmarebas saSinao davalebebis Sesrulebisas. `ai, Sexede saaTs.<br />

roca getyvi `daiwye~, Sen iwyeb pirveli 5 amocanis keTebas da<br />

rogorc ki morCebi, daiZaxeb `movrCi~. Semdegi 30 wuTi jefma<br />

mTlianad amocanebis amoxsnas miuZRvna. 25 amocana 5 amocanisagan<br />

Semdgar jgufebad dayo da cdilobda, yoveli axali jgufi ufro<br />

male daeZlia, vidre wina. amavdroulad, is yuradRebiT unda yofiliyo,<br />

rom siCqareSi Secdomebi ar daeSva. saSinao davalebis<br />

Sesrulebis Semdeg jefma aRiara, rom xalisiT amoxsna amocanebi<br />

da saSinao davalebis SesrulebisaTvis gamoyofilma dromac<br />

swrafad gaiara.<br />

`maswavlebels gaaxareb, roca naxavs, rom yvela amocana amoxseni<br />

da Tan es siCqarisa da sisworis meTodi gamoiyene~, uTxra<br />

dedam jefs. maswavlebels marTlac moewona jefis diagrama,<br />

romelzec davalebis Sesrulebis droebi iyo gamosaxuli. SemdegSi<br />

maswavlebeli am meTods xSirad iyenebda klasSi da met sixalises<br />

hmatebda moswavleTa mier Sesasrulebel davalebebs.<br />

saSinao davalebebi da praqtikuli muSaoba swavlebis<br />

is meTodebia, romlebic maswavleblebisaTvis kargadaa<br />

cnobili. orive meTodi saSualebas moswavleebs aZlevs,<br />

gaiumjobeson unarebi da ukeTesad Cawvdnen Sesaswavl<br />

masalas.<br />

72


saSinao davaleba da praqtika<br />

73<br />

saSinao davaleba: kvlevebi da<br />

Teoriebi<br />

gan `cxovrebis pirveli 18 wlis<br />

manZilze moswavle Tavisi aqtiuri<br />

drois saSualod 13 procents<br />

skolaSi atarebs~. es naklebia im<br />

drosTan SedarebiT, rasac moswavleebi<br />

TavianTi cxovrebis am<br />

monakveTSi televizorTan atareben<br />

(freizeri, uolbergi, uelCi<br />

da heTi, 1987, gv. 234). diagrama<br />

5.1-ze warmodgenilia saSinao davalebebis<br />

gamoyenebis meTodTan<br />

da kavSirebuli kvlevebis Sedegebi.<br />

Cven am kvlevebidan oTxi<br />

zogadi daskvna gamovitaneT, rac<br />

sasargeblo iqneba im maswavleblebisaTvis,<br />

romlebic saSinao<br />

davalebis meTods iyeneben.<br />

1. dawyebiT, sabazo da saSualo<br />

safexurebze moswavleebs<br />

gadaWarbebad ar unda CaiTvalos<br />

imis Tqma, rom saSinao davaleba<br />

amerikis SeerTebuli Statebis<br />

ganaTlebis sistemaSi aqtiurad<br />

gamoyenebuli, misi warmmarTveli<br />

elementia. im droisaTvis, roca<br />

moswavleebi sabazo ganaTlebas<br />

asruleben, saSinao davalebis Sesrulebis<br />

Cveva ukve maTi cxovrebis<br />

ganuyofeli nawilia. isini, vinc<br />

saSinao davalebis meTods emxrobian,<br />

Semdeg arguments iSvelieben:<br />

saSinao davaleba afarToebs swavlebis<br />

SesaZleblobebs da aiZulebs<br />

moswavleebs, skolidan Sin wasvlis<br />

Semdegac ki ar Sewyviton swavlis<br />

procesi. es aucilebelicaa, raddiagrama<br />

5. 1<br />

saSinao davalebebis gamoyenebis meTodTan dakavSirebuli<br />

kvlevebis Sedegebi<br />

naSromi<br />

faSali, uain­<br />

Staini da uolbergi,<br />

1984<br />

grau, uain­<br />

Staini da<br />

uolbergi,<br />

1983<br />

heTi, 1992<br />

rosi, 1988<br />

kvlevebSi yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

saSinao davalebis<br />

zogad gavlenaze<br />

saSinao<br />

davalebis zogad<br />

gavlenaze<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

procentilis<br />

zrda<br />

81 0.36 14<br />

29 0.49 19<br />

saSinao<br />

dava lebis zogad<br />

gavlenaze 110 0.43 1<br />

saSinao<br />

dava lebis zogad<br />

gavlenaze 53 0.65 24


74 efeqturi swavleba skolaSi<br />

sxvadasxva moculobis saSinao<br />

davaleba unda mivceT. xSirad svamen<br />

SekiTxvas dawyebiT klasebSi<br />

saSinao davalebis micemis efeqturobis<br />

Sesaxeb. damokidebuleba<br />

am sakiTxi sadmi orad iyofa: zogi<br />

Tvlis, rom dawyebiTi klasebis<br />

moswavleebisaTvis saSinao da valebis<br />

micema efeqturia, zogic<br />

miiCnevs, rom xsenebuli meTodi<br />

dawyebiT klasebSi ar amarTlebs.<br />

es sakiTxi pirvelad heris<br />

kuperma wamowia (1989, a, b) Tavis<br />

metaanalizSi. 1988 wlamde<br />

Catarebuli kvlevebis mimoxilvis<br />

safuZvelze kuperma Semdegi<br />

efeqtis sidideebi daadgina:<br />

klasebi 4 _ 6:<br />

efeqtis sidide = 0.15<br />

klasebi 7 _ 9:<br />

efeqtis sidide = 0.31<br />

klasebi 10 _ 12:<br />

efeqtis sidide = 0.64<br />

maSin, roca maRal klasebSi<br />

saSinao davalebaze muSaoba akademiuri<br />

moswrebis 24 procentiliT<br />

zrdas ukavSirdeba, sabazo skolaSi<br />

es efeqti mxo lod 12 procentilia.<br />

yvelaze didi aRmoCena,<br />

rac kuperma gaakeTa, iyo saSinao<br />

davalebis mcire zegavlena moswavlis<br />

akademiur moswrebaze 4 -<br />

6 klasebSi _ mxolod 6 procentiliT<br />

zrda. am daskvnis safuZvelze<br />

ganaTlebis specialistTa<br />

gar kveulma nawilma daiwyo imis<br />

mtkiceba, rom dabali klasebis<br />

moswavleebs saSinao davaleba ar<br />

unda mivceT, radgan es araefeqturi<br />

meTodia. gasaTvaliswinebelia<br />

isic, rom kuperis metaanalizis<br />

Semdeg kidev Catarda kvlevebi<br />

am sakiTxTan dakavSirebiT<br />

(maT Soris ramodenime Tavad kuperis<br />

mier). Semdgomma kvlevebma<br />

daadastura, rom saSinao davaleba<br />

meore klasis moswavleebisaTvisac<br />

ki sasargebloa (kuperi,<br />

lindsi, nai da greiThausi, 1998;<br />

kuperi, valentaini, nai da lindsi,<br />

1999; gudi, grausi da ebmaieri,<br />

1983; gorjesi da elioti, 1995;<br />

rozenbergi, 1989). kuperis (1989,<br />

a, b) Tavdapirveli daskvnis miuxedavad,<br />

rom saSinao davaleba dawyebiTi<br />

klasebis moswavleTa akademiur<br />

moswrebaze mniSvnelovan<br />

gavlenas ar axdenda, Semdgom naSromebSi<br />

is urCevs maswavleblebs,<br />

dawyebiT klasebSic gamoiyenon<br />

saSinao davalebis meTodi:<br />

me vurCev maswavleblebs, rom<br />

miscen saSinao davaleba dawyebiTi<br />

klasebis moswavleebsac,<br />

imisda miuxedavad, mniSvnelovnad<br />

gaaumjobesebs Tu<br />

ara saSinao davalebebis Sesruleba<br />

moswavleTa testirebis<br />

qulebs. saSinao davalebaze<br />

muSaoba patara bavSvebs swavlis<br />

sasargeblo unar-Cvevebs<br />

gamoumuSavebs, gauRvivebs pozitiur<br />

damokidebulebas skolisadmi<br />

da, aseve, miaCvevs im<br />

azrs, rom swavla SeiZleba ara<br />

mxolod skolaSi, aramed saxl­<br />

Sic (1989 b, gv. 90).<br />

Cven miviCnevT, rom dawyebiTi klasis<br />

moswavleebs, sul mcire meore<br />

klasidan mainc, maswavleblebma<br />

garkveuli moculobis saSinao<br />

davalebebi unda miscen. am rCevis<br />

safuZvelia kuperis naSromebi<br />

(1989, a, b) da im kvlevaTa Sedegebi,<br />

romlebic kuperis Semdgom


saSinao davaleba da praqtika<br />

75<br />

periodSi Catarda da romlebic<br />

adastureben, rom saSinao davaleba<br />

mniSvnelovan dadebiT gavlenas<br />

axdens dawyebiTi klasis moswavleebis<br />

akademiur moswrebaze.<br />

gasaTvaliswinebelia, rom dawyebiTi<br />

klasis moswavleebs gacilebiT<br />

mcire moculobis saSinao<br />

davaleba unda mivceT, vidre SedarebiT<br />

maRali klasebis moswavleebs.<br />

gadamwyveti mniSvneloba<br />

eniWeba dawyebiTi klasebis moswavleebisaTvis<br />

misacemi saSinao<br />

davalebis optimaluri moculobis<br />

gansazRvras. samwuxarod,<br />

am SekiTxvaze zusti pasuxi jerjerobiT<br />

ar arsebobs. diagrama<br />

5.2- ze warmodgenilia rekomendaciebi<br />

sxvadasxva kvlevidan.<br />

da bolos, miuxedavad imisa,<br />

rom arsebobs maRali klasis moswavleTaTvis<br />

misacemi saSinao<br />

davalebis moculobis praqtikuli<br />

(da eTikuri) zRvari, kvlevebi<br />

adasturebs Semdegs: rac ufro<br />

didi moculobis saSinao davalebas<br />

asruleben maRalklaselebi,<br />

miT ufro maRal qulebs iReben<br />

testirebisas; sxva sityvebiT, miT<br />

ufro maRalia maTi akademiuri moswreba.<br />

T. qeiTis (1982) monacemebi<br />

adasturebs, rom yovel saRamos<br />

saSinao davalebis Sesrulebaze<br />

daxarjuli yoveli damatebiTi 30<br />

wuTi moswavlis saSualo niSans<br />

(GPA-s) naxevari quliT zrdis.<br />

es imas niSnavs, rom Tu moswavle,<br />

romlis saSualo niSania 2.00, yovel<br />

saRamos 30 wuTiT mets imecadinebs,<br />

gaaumjobesebs niSans 2.50-<br />

mde.<br />

2. saSinao davalebis Sesrulebis<br />

procesSi mSobeli Zalian iSviaTad<br />

unda Caerios. bevri mSobeli<br />

Tvlis, rom aucilebelia, Svils<br />

saSinao davalebis SesrulebaSi<br />

diagrama 5. 2<br />

saSinao davalebisaTvis yoveldRiurad gamoyofili drois (wT.)<br />

raodenoba<br />

klasi<br />

pensilvaniis<br />

Statis<br />

ganaTlebis<br />

departamenti,<br />

1973<br />

leone<br />

da ri­<br />

Cardsi,<br />

1989<br />

bondi<br />

da<br />

smiTi,<br />

1966<br />

sTrengi,<br />

1975<br />

dawyebiTi 30 20 _ 29 10<br />

dawyebi­<br />

Tis bo lo<br />

klasebi 45 _ 90 30 _ 40 40*<br />

sabazo ganaTleba<br />

90 _ 120 50 50 60*<br />

qeiTi,<br />

1982<br />

Timci<br />

da<br />

ficgibsi,<br />

1992<br />

saSualo<br />

ganaTleba 120 _ 180 120 60* 60<br />

*es savaraudo ricxvebia da efuZneba avtoris SeniSvnebs


76 efeqturi swavleba skolaSi<br />

daexmaros. zogierT skolaSi werilobiT<br />

Camoayalibes mSoblis mier<br />

moswavlisaTvis saSinao davalebis<br />

Sesrulebisas daxmarebis gawevis<br />

wesebi (roderiqi, fulouei, qumbladi<br />

da efSTaini, 1994). sasurvelia,<br />

mSoblebi moswavlisaTvis<br />

micemuli davalebis Sesaxeb saqmis<br />

kursSi iyvnen, magram saWiro ar<br />

aris, davalebis SesrulebaSi da exmaron<br />

Svilebs. bevri kvleva aCvenebs,<br />

rom Tu mSoblebi aqtiurad exmarebian<br />

bavSvs davalebis momzadebis<br />

procesSi, saSinao davalebis<br />

Sesrulebam SeiZleba saerTod<br />

ar moaxdinos gavlena moswavlis<br />

akademiur moswrebaze, an piriqiT,<br />

gaauaresos is (ix. bali, 1998;<br />

bali, demo da uedmani, 1998; bali,<br />

uedmani da demo, 1997; perkinsi da<br />

milgrami, 1996). es, ra Tqma unda,<br />

ar niSnavs imas, rom mSoblebi<br />

saerTod ar unda dainteresdnen<br />

moswavleebis saSinao davalebiT.<br />

gavixsenoT jefis dedis mier jefisaTvis<br />

saSinao davalebis Sesrulebisas<br />

mimarTulebis mi cemis<br />

magaliTi, rac am Tavis dasawyis­<br />

Si iyo warmodgenili. mSoblebi<br />

ar unda ecadon, Svilebs saSinao<br />

davalebis Sinaarsobrivi mxaris<br />

gadawyvetaSi daexmaron.<br />

3. maswavlebeli kargad unda<br />

adgendes da xsnides saSinao<br />

davalebis mizans. yvela saSinao<br />

davaleba erTnairi ar aris. maswavlebelma<br />

moswavleebs SeiZleba<br />

sxvadasxva mizniT misces saSinao<br />

davaleba. miznidan gamomdinare,<br />

sxvadasxva SemTxvevaSi saSinao<br />

davalebis forma da misi Sesworebis<br />

meTodi gansxvavebulia. ai, is<br />

ori ZiriTadi mizani, rac SeiZleba<br />

saSinao davalebas hqondes: (1)<br />

praqtika, (2) axladaxsnili/asaxsneli<br />

masalis gasagebad momzadeba<br />

(ix. foile, 1985; foile da beili,<br />

1988; foile, limani, Tomfqinsi,<br />

ferne da foile, 1990). Tu saSinao<br />

davalebis mizania praqtika, maSin<br />

davaleba im Sinaarsobriv masalas<br />

unda exebodes, rac moswavleebisaTvis<br />

axali ar aris. magaliTad,<br />

Tu maswavlebels surs, rom moswavleebs<br />

saSinao davalebis SesrulebiT<br />

garkveuli unar-Cveva<br />

ganuviTaros, gakveTilze unda<br />

auxsnas maT, Tu raSi mdgomareobs<br />

es unar-Cveva. saxlSi im unar-Cvevis<br />

gamomuSavebaze varjiSi,<br />

romelic moswavlisaTvis gaugebari<br />

da ucnobia, araefeqturi<br />

iqneba da, SesaZlebelia, es konkretuli<br />

unar-Cveva moswavles<br />

arasworad ganuviTardes.<br />

meore mizani, rac davalebis<br />

Sesrulebas SeiZleba hqondes,<br />

aris moswavleTa momzadeba asaxsneli<br />

masalisaTvis, an im masalis<br />

gagebisaTvis, rac axlad axsnilia.<br />

magaliTad, ujredis Sesaxeb<br />

davaleba maswavlebelma SeiZleba<br />

manam misces moswavleebs, sanam<br />

gakveTilze zedmiwevniT ganumartavs<br />

maT ujredis raobas. mas<br />

Semdeg, rac maswavlebeli ujredis<br />

Temas auxsnis klass, ukve<br />

iseT saSinao davalebas miscems,<br />

romelic moswavleebs daexmareba,<br />

ukeTesad Caswvdnen axladaxsnil<br />

masalas. am orive SemTxvevaSi, ar<br />

aris aucilebeli, moswavleebs<br />

siRrmiseulad hqondeT gaazrebuli<br />

masalis Sinaarsi (gansxvavebiT<br />

im SemTxvevebisagan, roca saSinao<br />

davalebas maswavlebeli praqti­


saSinao davaleba da praqtika<br />

77<br />

kis mizniT aZlevs moswavleebs).<br />

4. Tu maswavlebeli moswavleebs<br />

saSinao davalebas aZlevs, Sesrulebuli<br />

davalebis gasworebisTvisac<br />

mzad unda iyos. erT-erTi kvleva<br />

(ix. uolbergi, 1999) adasturebs,<br />

rom saSinao davalebis gavlena<br />

moswavlis akademiur moswrebaze<br />

gansxvavdeba im komentarebis<br />

mixedviT, rasac am davalebis gasworebis<br />

dros maswavlebeli umzadebs<br />

moswavles. diagrama 5.3-ze<br />

am kvlevidan amoRebuli daskvnebia<br />

warmodgenili.<br />

diagrama 5.3-is mixedviT, sa­<br />

Sinao davaleba, romelsac maswavlebeli<br />

ar asworebs (arc niSniT<br />

afasebs da arc komentarebs uwers),<br />

moswavleTa akademiuri moswrebis<br />

gaumjobesebis TvalsazrisiT,<br />

efeqturi ar aris; efeqtis<br />

sididea 0.28. gacilebiT ufro<br />

efeqturia saSinao davaleba im<br />

SemTxvevaSi, Tu maswavlebeli<br />

davalebas amowmebs da moswavles<br />

afasebs kidec; efeqtis sididea<br />

0.78. saSinao davalebis Sesruleba<br />

yvelaze sasargebloa maSin, rodesac<br />

moswavlis davalebas maswavlebeli<br />

ara mxolod amowmebs,<br />

aramed werilobiT komentarebsac<br />

uwers; efeqtis sididea 0. 83. es<br />

ukanaskneli moswavlis akademiur<br />

moswrebas 30 procentiliT aumjobesebs.<br />

saSinao davalebis micemis<br />

praqtika<br />

1. CamoayalibeT da auxseniT<br />

moswavleebs saSinao davalebis<br />

Sesrulebis wesebi. moswavleebs<br />

da maT mSoblebs aucileblad<br />

unda esmodeT saSinao davalebis<br />

Sesrulebis miznebi, moculoba,<br />

saSinao davalebis momzadebis<br />

procesSi mSoblis CarTulobis<br />

diagrama 5. 3<br />

kvlevebis Sedegebi saSinao davalebis gasworebisas<br />

miRebuli komentarebis Sesaxeb<br />

saSinao davalebis tipi<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

saSinao davaleba, romelsac<br />

maswavlebeli asworebs da<br />

komentarebs uwers 2 0.83 30<br />

saSinao davaleba, romelsac<br />

maswavlebeli amowmebs da<br />

niSniT afasebs 3 0.78 28<br />

saSinao davaleba, romelsac<br />

maswavlebeli ar asworebs (arc<br />

niSniT afasebs da arc<br />

komentarebs uwers) 47 0.28 11


78 efeqturi swavleba skolaSi<br />

daSvebuli zRvari da is RonisZiebebi,<br />

rac davalebis Seusruleblobis<br />

SemTxvevaSi gatardeba.<br />

saSinao davalebis Sesrulebis<br />

wesebis SemuSavebisas, TiToeuli<br />

zemoT Camoyalibebuli daskvna<br />

unda iqnas gaTvaliswinebuli. imisda<br />

miuxedavad, Tu vin imuSavebs<br />

wesebs (saxelwifo, skola, Tu<br />

maswavlebeli), au cilebelia, es<br />

wesebi moswavleebamde da mSoblebamde<br />

naTlad iyos mitanili.<br />

kargi komunikacia imis garantia,<br />

rom ar gaCndeba gaugebroba moswavleebsa<br />

da mSoblebs, maswavleblebsa<br />

da moswavleebs, maswavleblebsa<br />

da mSoblebs Soris.<br />

saSinao davalebis Sesrulebis<br />

wesebis Camoya libeba, swori komunikacia<br />

da dacva zrdis moswavlis<br />

akademiur moswrebas. qvemoT<br />

warmodgenili maga liTi kargi<br />

ilustraciaa imisa, Tu ras unda<br />

moicavdes saSinao davalebis Sesrulebis<br />

wesebi da rogor unda<br />

auxsnan maswavleblebma es wesebi<br />

moswavleebsa da mSoblebs.<br />

Sermaini axali misuli iyo skolaSi,<br />

roca Tavis mSoblebs<br />

sTxo va, 30 wuTi daeTmoT mis­<br />

Tvis. maswavlebelma Sermains<br />

gamoatana orgverdiani dokumenti<br />

saSinao davalebis Sesrulebis<br />

wesebis Sesaxeb. maswavleblis<br />

miTiTebis Sesabamisad,<br />

Sermains mSoblebTan erTad<br />

unda waekiTxa es dokumenti.<br />

mSoblebs unda moeweraT xeli<br />

dokumentze imis niSnad, rom<br />

maT es wesebi waikiTxes. meore<br />

dRes Sermains unda mietana es<br />

dokumenti skolaSi da Tavisi<br />

saSinao davalebebis rveulis<br />

wina gverdze miemagrebina. Sermainis<br />

mSoblebi ganacvifra<br />

dokumentis detalizaciam. maT<br />

ufros Svilebs mxolod im Sedegebis<br />

Sesaxeb afrTxilebdnen<br />

xolme, rac davalebis Seusruleblobas<br />

mohyveboda (niSnis<br />

dakleba). es wesebi ki saSinao<br />

davalebis SesrulebasTan dakav­<br />

Sirebul bevr sxva sakiTxsac<br />

detalurad xsnida. Sermainis<br />

mSoblebi gansakuTrebiT gaaxara<br />

Semdegi informaciis gacnobam:<br />

• mSoblebi unda daexmaron<br />

Svilebs im adgilis mowyobaSi,<br />

sadac moswavlem<br />

saSinao davaleba unda Seasrulos;<br />

• mSoblebi unda daexmaron<br />

Svilebs saSinao davalebis<br />

Sesrulebis ganrigis SemuSavebaSi,<br />

an yovel kvira<br />

saRamos miiRon monawileoba<br />

aseTi ganrigis momzadebaSi,<br />

romelic momaval kviraSi<br />

Sesasrulebel saSinao<br />

davalebebs asaxavs;<br />

• mSoblebma unda gaamxnevon<br />

da waaxalison bavSvebi, Seaxsenon<br />

saSinao davalebis<br />

Sesaxeb, magram arasdros<br />

ar unda Seasrulon saSinao<br />

davaleba maTTan erTad.<br />

saSinao davalebis mizania,<br />

daexmaros Tqvens Svils im<br />

masalis ukeTesad aTviseba­<br />

Si, rac man ukve Seiswavla.<br />

im SemTxvevaSi, Tu Tqvens<br />

Svils uWirs davalebis Sesruleba,<br />

amis Sesaxeb maswavlebels<br />

unda acnoboT;<br />

• Tu Tqveni Svili konkretuli<br />

unar-Cvevis gamomuSavebis<br />

mizniT asrulebs sa­<br />

Sinao davalebas, sTxoveT<br />

mas, agixsnaT, romeli savarjiSoa<br />

misTvis advili,<br />

romeli ki _ SedarebiT rTuli.<br />

aseve, dainteresdiT,<br />

Tu rogor apirebs bavSvi<br />

am sirTul(eeb)is gadalaxvas.<br />

Tu Tqveni Svili saSi­


saSinao davaleba da praqtika<br />

79<br />

nao davalebad garkveul<br />

proeqts amzadebs, hkiTxeT,<br />

ra codnas iyenebs am proeqtis<br />

SemuSavebisas. Tu moswavles<br />

uWirs imis axsna, Tu<br />

ra codnas iyenebs, acnobeT<br />

amis Sesaxeb Tqveni Svilis<br />

maswavlebels;<br />

• romel klasSia Tqveni Svili<br />

klasis aRmniSvneli<br />

ricxvi gaamravleT 10-ze da<br />

miiRebT drois im saSualo<br />

xangrZliobas, rasac moswavle<br />

saSinao davalebis<br />

momzadebas unda axmardes.<br />

es imas niSnavs, rom meoreklaseli,<br />

daaxloebiT, 20<br />

wuTs unda xarjavdes sa­<br />

Sinao davalebaze, mesameklaseli<br />

_ 30 wuTs, meoTxeklaseli<br />

_ 40 wuTs da a. S.<br />

ra Tqma unda, iqneba gamonaklisebic.<br />

• rekomendebulia, mSobelma<br />

Seawyvetinos Svils davalebaze<br />

muSaoba, Tu bavSvis<br />

Zilis dro moaxlovda,<br />

im SemTxvevaSic ki, roca<br />

bavSvs davalebaze muSaoba<br />

ar aqvs dasrulebuli.<br />

2. ise CamoayalibeT saSinao<br />

davaleba, rom davalebis mizani<br />

da Sedegi cxadi iyos moswavleebisaTvis.<br />

zemoT warmodgenil mesame<br />

daskvnaSi naTqvami iyo, rom<br />

saSinao davalebis erT-erTi mizania,<br />

uzrunvelyos moswavlis<br />

varjiSi ukve axsnil da gaazrebul<br />

masalaze (praqtika). aseve,<br />

saSinao davaleba SeiZleba miznad<br />

isaxavdes moswavlis momzadebas<br />

asaxsneli masalisaTvis, an im<br />

masalis gagebisaTvis, rac axlad<br />

axsnilia. aris SemTxvevebi, roca<br />

moswavleebi saSinao davalebebs am<br />

ori mizanis mixedviT erTmaneTisagan<br />

ver asxvaveben. zogi moswavle<br />

fiqrobs, rom erTaderTi, rac<br />

mis maswavlebels ainteresebs,<br />

dasrulebuli saSinao davalebis<br />

naxvaa. Sesabamisad, mniSvnelovania,<br />

maswavlebelma zustad gansazRvros,<br />

ratom aZlevs ama Tu im<br />

saSinao davalebas moswavleebs da<br />

saSinao davalebis mizani bavSvebsac<br />

cxadad unda auxsnas. qvemoT<br />

warmodgenili magaliTi gviCvenebs,<br />

Tu rogor SeiZleba amis gakeTeba:<br />

karlim saSinao davalebebis<br />

rveuli imisTvis gadaSala, rom<br />

davaleba CaeniSna. klasSi yvela<br />

moswavles davalebis erTnairi<br />

rveuli hqonda, romelic bloknots<br />

waagavda da yovel gverdze<br />

specialurad gamoyofili<br />

grafebi hqonda, davalebis Sesaxeb<br />

informaciis Sesayvanad. am<br />

grafebSi Semdegi informacia<br />

unda Seetana moswavles:<br />

sagani: _____________________<br />

saSinao davalebis<br />

Cabarebis TariRi: ___________<br />

ra maqvs gasakeTebeli<br />

dRes saRamos: ______________<br />

saSinao davalebis<br />

Sesrulebis mizani: __________<br />

ra vici ukve, an ra unda<br />

vicode imisaTvis, rom es<br />

davaleba Sevasrulo: ________<br />

wlis dasawyisSi maswavlebelma<br />

moswavleebs auxsna, Tu rogor<br />

unda SeevsoT saSinao davalebebis<br />

rveuli. Tavdapirvelad,<br />

moswavleebs es rveuli didad<br />

ar moewonaT, magram Tanda­


80 efeqturi swavleba skolaSi<br />

TanobiT mieCvivnen TiToeuli<br />

grafis swrafad da zedmiwevniT<br />

Sevsebis proceduras.<br />

moswavleebs gansakuTrebiT<br />

imis gamo moswondaT davalebebis<br />

rveuli, rom is naTel<br />

warmodgenas aZlevda maT Sesasrulebeli<br />

saSinao davalebisa<br />

da am davalebis miznis<br />

Sesaxeb.<br />

3. moumzadeT moswavleebs sa­<br />

Sinao davalebasTan dakavSirebuli<br />

sxvadasxva tipis komentarebi.<br />

Sesrulebul saSinao davalebaze<br />

maswavleblis mier gakeTebuli<br />

SeniSvnebis gacnoba<br />

zrdis moswavlis akademiur moswrebas.<br />

SeiZleba Cveni mizani<br />

moswavleTaTvis, rac SeiZleba,<br />

maRali xarisxis, konkretuli komentarebis<br />

miwodeba iyos. Tumca<br />

gasagebia, rom maswavlebeli yvela<br />

saSinao davalebas erTsa da<br />

imave dros ver dauTmobs. bevri<br />

maswavlebeli cdilobs, gaasworos<br />

da TiTqmis yvela davalebas<br />

daurTos komentarebi. roca<br />

es SesaZlebelia, maswavleblebi<br />

iseT meTodebs mimarTaven, riTac<br />

cdiloben, maqsimalurad gazardon<br />

mcire droSi gakeTebuli komentarebis<br />

efeqturoba. qvemoT<br />

moyvanili magaliTi swored erTerT<br />

aseT meTods exeba:<br />

Tu saSinao davaleba ramdenime<br />

dRis manZilze erTsa da imave<br />

Temas exeba, dilaobiT qalbatoni<br />

braunis me-5 klasis moswavleebi<br />

davalebebs Tavad asworeben<br />

da ganixilaven, Semdeg<br />

ki portfolioSi deben. portfolio<br />

saklaso oTaxSi inaxeba.<br />

qalbatoni brauni am portfolios,<br />

SeZlebisdagvarad, xSirdiagrama<br />

5. 4<br />

praqtikis Sesaxeb Catarebuli kvlevebis Sedegebi<br />

naSromi<br />

rosi,<br />

1988<br />

blumi,<br />

1976 *<br />

qumari,<br />

1991<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

kvlevebSi<br />

yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

procentilis<br />

zrda<br />

praqtikis<br />

zogadi<br />

gavlena 9 0.29 40<br />

praqtikis<br />

zogadi<br />

gavlena<br />

7<br />

34<br />

10<br />

0.54<br />

93<br />

1.43<br />

21<br />

32<br />

42<br />

praqtikis<br />

zogadi<br />

gavlena 5 1.58 44<br />

* blumis naSromis gaswvriv efeqtis sididis sami kategoriaa mocemuli, Tavad naSromSi<br />

warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan gamomdinare. detalebiT<br />

dainteresebul mkiTxvels vurCevT, gaecnos naSroms.


saSinao davaleba da praqtika<br />

81<br />

diagrama 5. 5<br />

swavlis procesis amsaxveli mrudi<br />

ad amowmebs da moswavleTa mier<br />

Sesrulebul da maT mierve gasworebul<br />

saSinao davalebebs<br />

komentarebs ukeTebs. roca<br />

qalbatoni brauni iseT davalebas<br />

aZlevs moswavleebs, romelic<br />

maT mier garkveuli unar-<br />

Cvevis swraf da swor gamoyenebazea<br />

mimarTuli, avalebs,<br />

Tavadve Seasworon davaleba da<br />

sakuTar nawerebs komentarebic<br />

gaukeTon. ufro zustad, maswavlebeli<br />

moswavleebs sTxovs,<br />

davalebis Sesrulebis siCqaresTan<br />

da sisworesTan dakav­<br />

Sirebuli komentarebi moamzadon.<br />

Tu moswavleebs maswavlebelTan<br />

saubari da davalebis<br />

Sesrulebisas wamoWrili problemebis<br />

ganxilva sWirdebaT,<br />

qalbatoni brauni specialur<br />

dros gamoyofs maTTvis.<br />

praqtika: kvlevebi da Teoriebi<br />

yvelasaTvis kargad cnobilia,<br />

rom praqtika aucilebelia codnisa<br />

da unar-Cvevebis SeZena-ganviTarebisaTvis.<br />

qveTavi, romelic<br />

saSinao dava lebas exeboda, gansakuTrebul<br />

yuradRebas swored<br />

praqtikaze amaxvilebda. qvemoT<br />

ufro detalurad ganvixilavT<br />

praqtikis mniSvnelobas. diagrama<br />

5.4-ze warmodgenilia im naSromebis<br />

Sedegebi, sadac Tavmoyrilia<br />

kvlevebi praqtikis Sesaxeb.<br />

praqtikasTan dakavSirebuli<br />

kvlevebidan ramdenime mniSvnelovan<br />

daskvnas movuyareT Tavi.


82 efeqturi swavleba skolaSi<br />

1. unar-Cvevis ganviTareba,<br />

rogorc wesi, garkveuli periodis<br />

manZilze mimdinare mizanmimarTul<br />

praqtikas ukavSirdeba.<br />

kognituri fsiqologiis sferoSi<br />

Catarebulma kvlevebma aCvena, rom<br />

swavlis procesi SeiZleba mrudis<br />

formiT gamoisaxos (ix. andersoni,<br />

1995; niueli da rozenblumi,<br />

1981). diagrama 5.5-ze swored es<br />

mrudia warmodgenili, e. w. `swavlis<br />

procesis amsaxveli mrudi~.<br />

diagrama 5.5-ze vertikaluri<br />

RerZi swavlisas miRweul progress<br />

gamoxatavs; is 100 erTeulisagan<br />

Semdgar skalas moicavs,<br />

romelSic 100 srul daostatebas<br />

niSnavs, xolo 0 _ unar-Cvevis /<br />

codnis ararsebobas. horizontaluri<br />

RerZi ki im praqtikuli<br />

mecadineobebis raodenobis<br />

gamomxatvelia, rac moswavlem<br />

gaiara. diagrama 5.5-ze warmodgenili<br />

swavlis procesis amsaxveli<br />

mrudi sagulisxmoa ramdenime<br />

mizezis gamo. pirvel rigSi, unda<br />

mivaqcioT yuradReba praqtikis<br />

odenobas, rac moswavles unar-<br />

Cvevis gasaviTareblad sWirdeba.<br />

praqtikis, daaxloebiT, 24 er­<br />

Teuli moswavles imisTvis esaWiroeba,<br />

rom mocemul unar _<br />

Cvevas 80%-iT daeuflos. meorec,<br />

daakvirdiT imas, Tu rogor<br />

mcired izrdeba kompetencia<br />

praqtikis yovel axal erTeul­<br />

Tan erTad, anu pirveli ramdenime<br />

praqtikuli mecadineoba kompetenciis<br />

gacilebiT mniSvnelovan<br />

zrdasTanaa dakavSirebuli, vidre<br />

yoveli Semdgomi mecadineoba. es<br />

Tavisebureba STambeWdavadaa warmodgenili<br />

diagrama 5.6-ze.<br />

diagrama 5.6 gviCvenebs, rom<br />

pirveli oTxi praqtikuli mecadineoba<br />

moswavles srul daostatebaSi,<br />

saSualod, 47.9 %-iT exmareba.<br />

Semdegi 4 praqtikuli mecadineoba<br />

ki mxolod, daaxloebiT, 14<br />

procentian zrdas iwvevs. Sesabamisad,<br />

axali masalis aTviseba ar<br />

aris swrafi procesi; mas sWirdeba<br />

praqtika, rac, Tavis mxriv, dros<br />

moiTxovs. praqtikis Sedegia axali<br />

codna/unar-Cvevebi, romelTa did<br />

nawilsac dasawyisSive iTvisebs<br />

moswavle da Semdeg, praqtikul<br />

mecadineobaze daxarjuli drois<br />

safuZvelze, SedarebiT neli tempiT<br />

aumjobesebs. mxolod didi<br />

moculobis praqtika aZlevs moswavles<br />

saSualebas, swrafad da<br />

sworad SeZlos axali unar-Cvevisa<br />

Tu codnis gamoyeneba.<br />

2. praqtikis dros moswavleebi<br />

aTvisebul masalas ukeT iazreben<br />

da TavianT swavlis saWiroebebs<br />

argeben. kvlevebidan gamomdinare,<br />

erT-erTi yvelaze sasargeblo,<br />

praqtikuli rCeva mdgomareobs<br />

imaSi, rom moswavleebma<br />

SeZenili unarebis gacnobiereba<br />

da swavlis saWiroebebs morgeba<br />

SeZlon. ufro metic, mkvlevarebi<br />

miiCneven, rom konkretuli<br />

unaris aTvisebis procesi yovelTvis<br />

gulisxmobs gaazrebas<br />

(anu aTvisebuli masalisaTvis<br />

garkveuli `formis micemas~).<br />

swored am dros xdeba moswavlis<br />

mier axali unaris konceptualuri<br />

gaazreba. konceptualuri<br />

gaazreba Zalian mniSvnelovania<br />

swavlis procesisaTvis, radgan<br />

amis ararsebobis SemTxvevaSi,<br />

moswavle sworad da efeqturad


saSinao davaleba da praqtika<br />

83<br />

diagrama 5. 6<br />

swavlebis Sedegebis gaumjobeseba yoveli axali<br />

praqtikuli mecadineobis Sedegad<br />

praqtikuli<br />

mecadineoba (#)<br />

swavlis Sedegebis<br />

gaumjobeseba (%)<br />

sruli daostateba<br />

(%)<br />

1 22.918 22.918<br />

2 11.714 34.659<br />

3 7.659 42.318<br />

4 5.593 47.911<br />

5 4.349 52.26<br />

6 3.534 55.798<br />

7 2.960 58.754<br />

8 2.535 61.289<br />

9 2.205 63.494<br />

10 1.946 65.439<br />

11 1.740 67.179<br />

12 1.562 68.741<br />

13 1.426 70.167<br />

14 1.305 71.472<br />

15 1.198 72.670<br />

16 1.108 73.778<br />

17 1.034 74.812<br />

18 0.963 75.775<br />

19 0.897 76.672<br />

20 0.849 77.521<br />

21 0.802 78.323<br />

22 0.761 79.084<br />

23 0.721 79.805<br />

24 0.618 80.423<br />

ver gamoiyenebs axal unars (ix.<br />

qlementi, loqhedi da minqi,<br />

1979; deivisi,1984; ganaTlebis<br />

sabWo maTematikuri mecnierebis<br />

sferoSi, 1990; rombergi da qarfenTeri,<br />

1986).<br />

rogorc irkveva, axali unaris<br />

aTvisebis procesis gaazrebis<br />

dros, mniSvnelovania, moswavlem<br />

yuradReba mxolod ramdenime<br />

magaliTis ganxilvaze gaamaxvilos.<br />

moswavleebs axali unaris<br />

swrafi gamoyeneba ar unda movTxovoT.<br />

moswavleTa gadatvirTva<br />

am etapze mizanSewonili ar aris.<br />

j. hialis (1990) angariSis mixedviT,<br />

amerikis SeerTebul Stateb­<br />

Si maswavleblebi am rCevas xSir­


84 efeqturi swavleba skolaSi<br />

ad ar iTvaliswineben da Tavidanve<br />

uamrav magaliTebs aZleven<br />

moswavleebs. j. hialis kvlevis<br />

angariSSi moyvanilia iaponiis<br />

magaliTic da aRniSnulia, rom<br />

iaponeli maswavleblebi, amerikeli<br />

maswavleblebisagan gansxvavebiT,<br />

axali masalis samyaroSi<br />

moswavleTa TandaTanobiT Seyvanas<br />

arCeven. sawyis etapze moswavleebs<br />

iaponiaSi gacilebiT<br />

mcire moculobis savarjiSoebs<br />

aZleven, vidre amerikis SeerTebul<br />

StatebSi.<br />

magaliTad, ganvixiloT tipuri<br />

meoreklaseli amerikis SeerTebuli<br />

Statebis skolaSi da<br />

misi Tanatoli iaponiaSi. amerikaSi<br />

bavSvi, daaxloebiT, 30<br />

wuTs andomebs or an samgverdian<br />

mimateba-gamoklebis savarjiSoebs.<br />

iaponiaSi ki moswavle<br />

imave xangrZlivobis<br />

dros mxolod ori an sami savarjiSos<br />

amosaxsnelad iyenebs,<br />

uRrmavdeba am or an sam<br />

savarjiSos da amoxsnaze mimarTuli<br />

msjelobis process<br />

akvirdeba (gv. 281).<br />

varjiSi axali unarebis<br />

gasaviTareblad:<br />

praqtika skolaSi<br />

rogorc zemoT aRvniSneT,<br />

moswavleebma axali unari ise<br />

unda aiTvison, rom misi swori da<br />

swrafi gamoyeneba SeeZloT. Sesabamisad,<br />

unaris saTanadod ganvi­<br />

Tarebis mizniT, aucilebelia, moswavleebi<br />

swavlis/davalebis Sesrulebis<br />

tempisa da aTvisebuli<br />

masalis/Sesrulebuli davalebis<br />

sisworis gakontrolebas mivaCvioT.<br />

amis miRweva SesaZlebelia, Tu<br />

am orive mimarTulebiT Canawerebs<br />

awarmoeben. qvemoT warmodgenili<br />

magaliTi gviCvenebs, Tu rogor<br />

axerxebda klasi aseTi Canawerebis<br />

gakeTebas analogiebis problemebze<br />

muSaobisas.<br />

qalbatoni qamingsi moswavleebs<br />

leqsikis gamdidrebaSi exmareboda.<br />

zogadad, leqsikuri maragis<br />

gaumjobesebis garda,<br />

sa varjiSoebis mizani Statis<br />

moaxloebuli gamocdisaTvis<br />

moswavleTa momzadeba iyo.<br />

maswavlebelma saSinao davalebebis,<br />

klasSi Sesasrulebeli<br />

savarjiSoebisa da testebis<br />

mTeli seria moamzada. am savarjiSoebSi<br />

uxvad iyo analogiebTan<br />

dakavSirebuli masala.<br />

TiToeuli testis dasasruleblad<br />

moswavleebs 30 wuTi<br />

hqondaT micemuli. roca tests<br />

saxlSi akeTebdnen, isini dros<br />

Tavad iniSnavdnen da akvirdebodnen,<br />

ramdenad moaswrebdnen<br />

testis droulad dasrulebas.<br />

yoveli testis bolos qalbatoni<br />

qamingsi swor pasuxebs<br />

klasSi ganixilavda. moswavleebi<br />

iniSnavdren im SekiTxva­<br />

Ta raodenobas, romlebsac 30<br />

wuTis ganmavlobaSi upasuxes<br />

da, aseve, im SekiTxvaTa raodenobasac,<br />

romelTa pasuxebic<br />

swori aRmoCnda. Semdeg orive<br />

maCvenebels iwerdnen: swavlis/<br />

davalebis Sesrulebis tempi da<br />

aTvisebuli masalis/Sesrulebuli<br />

davalebis siswore. am<br />

maCveneblebs moswavleebi imisTvis<br />

iyenebdnen, rom daedginaT,<br />

siCqaris xarjze xarisxi<br />

xom ar zaraldeboda. moswavleTa<br />

saboloo mizani iyo, rac<br />

SeiZleba meti swori pasuxi gaecaT<br />

gamoyofil 30 wuTSi.


saSinao davaleba da praqtika<br />

85<br />

iseTi savarjiSoebis Sedgena,<br />

romlebic kompleqsuri unaris<br />

an procesis erT konkretul<br />

komponentzea orientirebuli<br />

roca moswavleebi kompleqsuri<br />

unaris gamomuSavebaze mecadineoben,<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas<br />

iZens `fokusirebuli praqtikis~<br />

cneba. kompleqsuri unaris aTviseba<br />

ramdenime etapisagan Sedgenili<br />

procesia da xSirad kvlevas, samecniero<br />

Ziebas an weras ukavSirdeba.<br />

mravalmxriv unarze muSaobisas,<br />

xSiria SemTxvevebi, rodesac moswavleebs<br />

romelime etapis gavla gansakuTrebiT<br />

uWirT. aseT SemTxvevaSi,<br />

iseTi savarjiSoebi unda movumzadoT,<br />

romlebic maT yuradRebas<br />

erT konkretul problemaze miapyrobs<br />

da arsebuli sirTuleebis<br />

daZlevaSi daexmareba. am tipis<br />

savarjiSoebi fokusirebuli praqtikis<br />

saxeliTaa cnobili; isini exmarebian<br />

moswavles, ganiviTaros<br />

unari konkretul, misTvis problemur<br />

sakiTxze muSaobiT. qvemoT<br />

warmodgenili magaliTi exeba moswavles,<br />

romelsac fokusirebuli<br />

praqtika daexmara, gamoesworebina<br />

weris unari.<br />

jeqsoni mTeli wlis manZilze<br />

asrulebda Temebis weras­<br />

Tan dakavSirebul sxvadasxva<br />

davalebas; is merve klasSi iyo.<br />

jeqsoni grZnobda, rom mecadineobis<br />

miuxedavad, misi weris<br />

unari sagrZnoblad ar umjobesdeboda.<br />

analogiuri problemis<br />

winaSe idga misi ramdenime<br />

klaseli. jeqsonis maswavlebeli<br />

yovelTvis gulisyuriT<br />

usmenda moswavleTa SeniSvnebsa<br />

da winadadebebs. maswavleblis­<br />

Tvis cnobili gaxda jeqsonisa<br />

da misi klaselebis imedgacruebis<br />

ambavic. maswavlebelTan am<br />

sakiTxis ganxilvis dros SeTanxmdnen,<br />

rom klasSi ufro fokusirebuli<br />

praqtika daenergaT.<br />

jeqsons surda, meti yuradReba<br />

gaemaxvilebinaT, konkretulad,<br />

abzacebis dasasrulis momzadebaze,<br />

radgan Tvlida, rom misi<br />

yvela abzacis dasasruli Zalian<br />

hgavda erTmaneTs. jeqsoni TiTqmis<br />

yvela abzacis daboloebas<br />

romelime am fraziT iwyebda:<br />

`ase rom...~ an `rogorc TqvenTvis<br />

cnobili gaxda~. erTi da imave<br />

frazebis wera jeqsons Tavadac<br />

mobezrda.<br />

momavali ori kviris manZilze<br />

maswavlebeli gansakuTrebul<br />

yuradRebas aqcevda abzacebis<br />

daboloebebis weris teqnikas; am<br />

mizniT, xSirad ganixilavda moswavleTa<br />

namuSevrebs. zogjer<br />

maswavlebels magaliTad mohyavda<br />

abzacebi bolo winadadebis<br />

gareSe da damamTavrebeli winadadebis<br />

Camoyalibebas moswavleebs<br />

sTxovda. am orkviriani<br />

fokusirebuli praqtikis Sedegad,<br />

jeqsonma aSkara progresi<br />

igrZno _ mas gacilebiT ukeT<br />

SeeZlo abzacis damasrulebeli<br />

winadadebebis mofiqreba.<br />

moswavleTa drois dagegmvis<br />

roli axali unaris an procesis<br />

ukeTesad gaazrebaSi<br />

saswavlo gegmis klasSi danergvaze<br />

muSaobis dros xdeba im<br />

codnisa da unarebis identifikacia,<br />

romelTa aTvisebac moswavlisaTvis<br />

aucilebelia. maswavlebeli<br />

wyvets, ra dro unda moaxmaros<br />

moswavlem axali masalis<br />

TiToeuli komponentis dauflebaze<br />

muSaobas klassa da saxlSi.<br />

maswavleblebi TiToeuli axali<br />

unarisa da codnis aTvisebis pro­


86 efeqturi swavleba skolaSi<br />

cess ramdenime etapad yofen,<br />

rogorebicaa: unaris modelireba,<br />

praqtika maswavleblis uSualo<br />

xelmZRvanelobis qveS da proeqtze/savarjiSoze<br />

damoukidebelad<br />

muSaoba. mniSvnelovania, moswavles<br />

esmodes, zustad raSi mdgomareobs<br />

unari, romelsac eufleba.<br />

saswavlo gegmis detalurad<br />

gaweris procesSi maswavlebelma<br />

is droc unda gaiTvaliswinos,<br />

romelic Seuqmnis moswavleebs<br />

zogad warmodgenas axali unaris<br />

Sesaxeb; aseve, man unda gaTvalos,<br />

rom axali masalis gaazrebis<br />

mizniT, moswavleebisaTvis<br />

konkretuli savarjiSoebis micema<br />

dasWirdeba. qvemoT warmodgenili<br />

magaliTi, fizikuri aRzrdis<br />

gakveTilidan, gviCvenebs, Tu ra<br />

mniSvneloba aqvs axali masalis<br />

aTvisebisTvis moswavleebis mier<br />

drois sworad ganawilebas.<br />

maria maRalklaselebs fizikuri<br />

aRzrdis gakveTilebs<br />

utarebda. man SeamCnia, rom<br />

mis moswavleebs didi survili<br />

hqondaT, CogburTis kortebze<br />

wasuliyvnen, iq evarjiSaT<br />

da daexvewaT miwodebis axali<br />

teqnika, romelic maswavlebelma<br />

es-es aris uCvena. `jer unda<br />

moicadoT. jer varjiSisTvis<br />

mzad ar xarT. minda, rom<br />

CogburTis kargi moTamaSeebi<br />

dadgeT. amisaTvis aucilebelia,<br />

kargad gaiazroT, ra aris<br />

kargi miwodeba da Tqven ra<br />

stiliT TamaSi SegeferebaT~.<br />

garkveuli periodis ganmavlobaSi<br />

maria moswavleebs miwodebis<br />

teqnikis daxvewaSi<br />

amecadinebda; TiToeul moswavles<br />

sTxovda, nel tempSi ganexorcielebinaT<br />

miwodeba da<br />

`gayinuliyvnen~ ama Tu im moZraobis<br />

dros. es `gayinva~ maswavlebels<br />

saSualebas aZlevda,<br />

ufro detalurad aexsna<br />

moswavleebisaTvis TiToeuli<br />

moZraobis upiratesobebi da<br />

naklovani mxareebi. Semdeg moswavleebi<br />

am moZraobebs ramdenjerme,<br />

sxvadasxva variaciiT<br />

imeorebdnen. axalgazrdebi mo­<br />

Z ra obebs Zalian nela, maswavleblis<br />

miTiTebebis Sesabamisad<br />

asrulebdnen. saxlSi moswavleebs<br />

is moZraobebi unda<br />

aReweraT, romlebic maTTvis<br />

yvelaze mosaxerxebeli iyo<br />

da, aseve, aexsnaT, Tu ratom<br />

Tvlid nen am moZraobebs sauke­<br />

Tesod.<br />

* * *<br />

saSinao davaleba da praqtika<br />

moswavleebs saSualebas aZlevs,<br />

gaixangrZlivon mecadineobis saaTebi<br />

skolis Semdeg, daxvewon da<br />

gaimdidron skolaSi SeZenili axali<br />

unarebi da codna. maswavleblebs<br />

SeuZliaT, es ori meTodi,<br />

rogorc swavlebis efeqturi sa­<br />

Sualebebi, ise gamoiyenon.


6<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

qalbatonma melim mexuTeklaselebs sTxova, xelebi merxze daewyoT,<br />

Tavi xelebSi CaergoT da Tvalebi daexuWaT. maswavlebelma<br />

wignis xmamaRla kiTxva daiwyo. es iyo en milardis wigni `droSi<br />

ganfenili quCa~. wignSi aRwerilia quCa, romelzec momTabare<br />

monadire-Semgroveblebi saxldebian. wignis kiTxvis dros mkiTxveli<br />

xvdeba, rom dro mudmivad icvleba. aseve, cvlilebas ganicdis<br />

is moTxovnebi, rac `droSi ganfenil quCaze~ macxovrebel<br />

adamianebs ekisrebaT. roca maswavlebeli pirveli ramdenime furclis<br />

kiTxvas morCa, aRwera, rasac `gonebis TvaliT xedavda~ da<br />

moswavleebsac sTxova, `gonebis TvaliT~ warmodginaT is, rasac<br />

maswavlebeli maT aRuwerda. qalbatonma melim bavSvebi gaafrTxila,<br />

rom SeeZloT, nebismier dros SeewyvetinebinaT misTvis kiTxva<br />

da daesvaT SekiTxvebi (magaliTad, rogori iyo qoxis saxuravi<br />

iwvevda Tu ara tkivils Savi Wiri) roca maswavlebelma kiTxva<br />

daasrula, moswavleebs sTxova, daexataT maTi `sayvareli scenebi~<br />

nawarmoebidan. `sayvareli scenebi~ im saxeebidan unda amoer­<br />

CiaT, rac maT gonebaSi nawarmoebis mosmenis Semdeg darCa.<br />

meore dRes moswavleebi mcire jgufebSi muSaobdnen; maT<br />

klaselebs aCvenes da auxsnes TavianTi namuSevrebi. roca ganxilva<br />

daasrules, TiToeulma jgufma moamzada semantikuri<br />

qseli, romelzec nawarmoebis yvelaze mniSvnelovani informacia<br />

iyo warmodgenili. qalbatonma melim moswavleebs urCia, qselis<br />

pirveli Sre gamoeyenebinaT zogadi TemebisaTvis, romelic nawarmoebSi<br />

aRwerili yvela droisTvis saerTo iyo (magaliTad, transporti,<br />

sakvebi, sacxovrebeli da samsaxuri). semantikuri qselis<br />

Semdgomi Sre exeboda gansxvavebul magaliTebsa da ilustraciebs<br />

nawarmoebSi warmodgenili sxvadasxva periodidan.<br />

rogorc magaliTidan Cans, qalbatonma melim gamoiyena<br />

swavlebis efeqturi meTodi, rac moicavs moswavleebis<br />

gonebaSi saxeebis Camoyalibebas, axladmiRebul<br />

informaciasTan dakavSirebiT, da grafikuli gamosaxulebebis<br />

Seqmnas miRebuli informaciis safuZvelze.<br />

87


88 efeqturi swavleba skolaSi<br />

informaciis warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi:<br />

kvlevebi da Teoriebi<br />

bevri fsiqologi saubrobs informaciis<br />

`ormagi kodirebis~ Teoriaze<br />

(ix. faivio, 1969, 1971, 1990).<br />

am Teoriis mixedviT, codna ori<br />

formiT inaxeba _ lingvisturi da<br />

warmosaxviTi formiT. lingvisturi<br />

forma, arsebiTad, semantikuria.<br />

lingvisturi forma Segi­<br />

ZliaT, warmoidginoT, rogorc<br />

winadadebebis wyeba grZelvadian<br />

mexsierebaSi. warmosaxviTi forma<br />

ki gamoixateba mentaluri suraTebiT,<br />

an fizikuri SegrZnebebiT,<br />

rogorebicaa: surneli, gemo, Sexeba,<br />

xma da a.S. (riCardsoni, 1983).<br />

am wignSi warmosaxviTi forma<br />

moixsenieba, rogorc warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxi. rac<br />

ufro xSirad viyenebT miwodebis<br />

formebs, lingvistursa Tu<br />

warmosaxviTs, ufro ukeTesad<br />

viazrebT, ra viciT. klasSi es<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania.<br />

rogorc kvlevebi adasturebs,<br />

moswavleebisaTvis axali masalis<br />

wardgena, ZiriTadad, lingvisturi<br />

formiT xdeba. an Cven Tvi­<br />

Ton vesaubrebiT axal masalaze,<br />

an rames vakiTxebT axali masalis<br />

Sesaxeb (ix. flandersi, 1970). es<br />

imas niSnavs, rom moswavleebisagan<br />

moveliT warmodgenis aralingvisturi<br />

formebis damoukideblad<br />

Seqmnas. rodesac maswavlebeli<br />

moswavleebs aseTi formebis SeqmnaSi<br />

exmareba, swavlis Sedegi gacilebiT<br />

maRalia. dadasturebulia,<br />

rom warmodgenis aralingvisturi<br />

formebis SeqmnaSi moswavleTa<br />

xSiri CarTva xels uwyobs tvinis<br />

muSaobis stimulirebas (ix. gerliqi<br />

da jausoveci, 1999). diagrama<br />

6.1-ze Sejamebulia sxvadasxva<br />

naSromSi warmodgenili daskvnebi,<br />

sadac Tav moyrilia warmodgenis<br />

aralin gvisturi formebis Sesaxeb<br />

kvlevebis Sedegebi.<br />

aRniSnuli kvlevebis safuZvelze,<br />

ramdenime ganzogadebul<br />

rCevas warmogidgenT, rac maswavleblebs<br />

warmodgenis aralingvisturi<br />

formebis klasSi gamoyenebaSi<br />

daexmareba.<br />

1. warmodgenis aralingvisturi<br />

formebis gamoyenebaze moswavleebma<br />

SeiZleba sxvadasxva<br />

aqtivobiT ivarjiSon. kvlevebi<br />

adasturebs, rom qvemoT warmodgenili<br />

aqtivobebi xels uwyobs<br />

moswavleTa gonebaSi aralingvisturi<br />

sqemebis Camoyalibebas da,<br />

Sesabamisad, aumjobesebs masalis<br />

gaazrebas:<br />

• grafikuli gamosaxulebebis Seq<br />

mna (alvermani da buTbai, 1986;<br />

armbrusTeri, andersoni da meieri,<br />

1992; darCi, qarnaini da<br />

qaminui, 1986; grifini, simonsi da<br />

qaminui, 1992; horToni, loviTi<br />

da bergerudi, 1990; maqlaflini,<br />

1991; robisoni da qievra, 1996).<br />

• fizikuri modelebis gakeTeba<br />

(uelCi, 1997).<br />

• mentaluri saxeebis Seqmna (mueleri<br />

da ziermani, 1996; uilobai,<br />

desmarias, vudi, zimsi<br />

da kalra, 1997).<br />

• suraTebisa da piqtogramebis<br />

xatva (meqlini, 1997; niutoni,<br />

1995; fruiTi, 1993).


warmodgenis aralingvisturi xerxebi<br />

89<br />

diagrama 6. 1<br />

warmodgenis aralingvisturi formebis kvlevebis Sedegebi<br />

naSromi<br />

maieri, 1989 *<br />

aTafili,<br />

smidCensi da<br />

kofeli, 1983<br />

faueli, 1980*<br />

heTi da<br />

sxvebi, 1996<br />

uolbergi,<br />

1999 *<br />

guzeTi,<br />

snaideri da<br />

glasi, 1993<br />

fleCeri, 1990<br />

kvlevebSi<br />

yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

zogadi<br />

aralingvisturi<br />

formebi<br />

10<br />

16<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

1.02<br />

1.31<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

procentilis<br />

zrda<br />

34<br />

40<br />

zogadi<br />

aralingvisturi<br />

formebi 39 0.510 19<br />

zogadi<br />

aralingvisturi<br />

formebi<br />

13<br />

6<br />

4<br />

1.01<br />

1.16<br />

0.56<br />

34<br />

38<br />

21<br />

zogadi<br />

aralingvisturi<br />

formebi 9 0.91 32<br />

zogadi<br />

aralingvisturi<br />

formebi<br />

24<br />

64<br />

0.56<br />

1.04<br />

21<br />

35<br />

zogadi<br />

aralingvisturi<br />

formebi 3 0.51 20<br />

zogadi<br />

aralingvisturi<br />

formebi 47 0.50 20<br />

* Tavad naSromSi warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan gamomdinare,<br />

efeqtis sididis ramdenime kategoriaa mocemuli. mkiTxvels, Tu dainteresebulia<br />

detalebiT, vurCevT, gaecnos naSroms.<br />

• kinesTetikur aqtivobaSi CarTva<br />

(aubusoni, fosvili, bari da<br />

ferkoviCi, 1997; draiani, 1997).<br />

2. warmodgenis aralingvisturi<br />

forma unda afarToebdes<br />

codnas. codnis gafarToebaSi<br />

meti codnis SeZenas vgulisxmobT.<br />

magaliTad, moswavle ifar­<br />

Toebs sakuTar codnas wiladebze,<br />

rodesac iqmnis wiladis realuri<br />

mniSvnelobis mentalur models.<br />

roca moswavle sxvadasxva saSualebiT<br />

ifarToebs codnas, igi ara<br />

mxolod ukeTesad igebs masalas,<br />

aramed ufro adviladac ixsenebs


90 efeqturi swavleba skolaSi<br />

mas saWiroebis SemTxvevaSi (fresli,<br />

simonsi, maqdanieli, snaideri<br />

da Turnuri, 1988; uoloSini,<br />

uilobai, vudi da fresli, 1990).<br />

sabednierod, warmodgenis aralingvisturi<br />

formebis meSveobiT<br />

moswavleebi azrovnebis procesSi<br />

erTvebian (ix. andersoni, 1990).<br />

moswavlis mier SemuSavebuli warmodgenis<br />

aralingvisturi forma,<br />

TavisTavad, ukve imis niSania, rom<br />

moswavlem iazrovna da azrovnebis<br />

procesSi SeiZina meti codna.<br />

warmodgenis aralingvisturi<br />

formebis Seqmna codnis gafar­<br />

Toebas maSinac uwyobs xels, roca<br />

moswavleebs vTxovT, aRweron da<br />

axsnan maT mier Seqmnili formebi<br />

(uilobai da sxvebi, 1997).<br />

warmodgenis aralingvisturi<br />

formebis Camoyalibebis<br />

praqtika<br />

grafikuli sqemebi<br />

grafikuli sqemebis gamoyeneba<br />

warmodgenis aralingvistur<br />

formebs Soris yvelaze farTod<br />

gavrcelebuli meTodia. grafikul<br />

sqemebTan dakavSirebiT,<br />

amomwuravi informaciis miReba<br />

SesaZlebelia david haierlis<br />

(1996) wignidan `codnis miRebis<br />

vizualuri meTodebi~. grafikuli<br />

sqema, rogorc wesi, warmosaxvis<br />

orive formas gulisxmobs _<br />

lingvisturs da aralingvisturs.<br />

lingvisturia sityvebi da frazebi.<br />

aralingvisturia sxvadasxva<br />

tipis simboloebi da isrebi, romlebic<br />

simboloebs Soris urTierTobebs<br />

gamoxataven. qvemoT<br />

warmodgenilia grafikuli sqemebis<br />

eqvsi nairsaxeoba; klasSi maTi<br />

gamoyeneba bevr SesaZleblobas<br />

iZleva, radgan isini im eqvs paradigmas<br />

Seesabamebian, romlis mixedviTac<br />

informaciis dalageba<br />

SeiZleba. es paradigmebia: aRweriTi<br />

paradigmebi, droiTi Tanmimdevrobis<br />

paradigmebi, procesis/<br />

mizez-Sedegobriobis paradigmebi,<br />

epizodis paradigmebi, ganzogadebis/principis<br />

paradigmebi da<br />

cnebis paradigmebi.<br />

aRweriTi paradigmebi. aRweriTi<br />

paradigma SeiZleba gamoviyenoT<br />

konkretuli adamianebis,<br />

adgilebis, sagnebisa da movlenebis<br />

Sesaxeb faqtebis warmosadgenad.<br />

ar aris aucilebeli, rom<br />

aRweriT paradigmaSi moqceuli<br />

informacia rame Tanmimdevrobis<br />

mixedviT iyos dalagebuli.<br />

diagrama 6.2-ze warmodgenilia<br />

magaliTi imisa, Tu rogor Sei­<br />

Zleba gamosaxon maswavlebelma da<br />

moswavleebma aRweriTi paradigma<br />

grafikulad.<br />

droiTi Tanmimdevrobis paradigmebi.<br />

droiTi Tanmimdevrobis<br />

paradigma movlenebis qronologiuri<br />

principiT dalagebas gulisxmobs.<br />

magaliTad, SeiZleba droi­<br />

Ti Tanmimdevrobis principiT<br />

ganlagdes movlenebi, romlebic<br />

kosmosur programa apolos exeba.<br />

diagrama 6.3-ze warmodgenilia<br />

droiTi Tanmimdevrobis paradigmis<br />

grafikuli gamosaxuleba.


warmodgenis aralingvisturi xerxebi<br />

91<br />

diagrama 6. 2<br />

grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba: aRweriTi paradigma<br />

faqti<br />

faqti<br />

faqti<br />

Tema<br />

faqti<br />

faqti<br />

diagrama 6. 3<br />

grafikuli sqemis erT-erTi<br />

saxeoba: droiTi<br />

Tanmimdevrobis paradigma<br />

movlena<br />

movlena<br />

movlena<br />

movlena<br />

movlena<br />

movlena<br />

procesis/mizez-Sedegobriobis<br />

paradigmebi. procesis/mizez-Sedegobriobis<br />

paradigma gulisxmobs<br />

informaciis dalagebas a. kauzati­<br />

ur qselSi, romelsac konkretul<br />

Sedegamde mivyavarT. an b. moqmedebebis<br />

erTobliobaSi, romelic<br />

logikurad sruldeba konkretuli<br />

produqtiT. magaliTad, informacia<br />

im faqtorebis Sesaxeb, romlebic<br />

adamianis organizmis janmrTelobas<br />

ganapirobeben, SeiZleba<br />

procesis/mizez-Sedegobriobis<br />

paradigmis mixedviT dalagdes. diagrama<br />

6.4-ze warmodgenilia procesis/mizez-Sedegobriobis<br />

paradig<br />

mis grafikuli gamosaxuleba.<br />

diagrama 6. 4<br />

grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba:<br />

procesis/mizez-Sedegobriobis paradigma<br />

Sedegi


92 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 6. 5<br />

grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba: epizodis paradigma<br />

xangrZlivoba<br />

adgili<br />

dro<br />

mizezi<br />

epizodi<br />

Sedegi<br />

adamiani adamiani adamiani<br />

epizodis paradigmebi. epizodis<br />

paradigma saSualebas iZleva,<br />

garkveul sistemaSi moviyvanoT<br />

iseTi konkretuli informacia,<br />

rogoricaa: a. movlenis dro da<br />

adgili, b. konkretuli adamianebi,<br />

g. movlenis xangrZlivoba, d. movlenaTa<br />

konkretuli Tanmimdevroba,<br />

e. konkretuli mizezi da<br />

Sedegi. magaliTad, moswavleebma<br />

SeiZleba safrangeTis revoluciis<br />

Sesaxeb informacia ise daalagon,<br />

rogorc diagrama 6.5-ze warmodgenil<br />

epizodis paradigmis grafikul<br />

gamosaxulebazea mocemuli.<br />

ganzogadebis/principis paradigmebi<br />

da cnebis paradigmebi. ganzogadebis/principis<br />

paradigma<br />

gve x mareba, informacia zogad w i­<br />

nadadebebad da maTTan dakavSirebul<br />

magaliTebad davalagoT.<br />

TvalsaCinoebisaTvis, warmoidgineT<br />

Semdegi winadadeba `maTematikuri<br />

funqcia iseT urTierTobas<br />

gamoxatavs, romelSic erTi cvla­<br />

dis mniSvneloba damokidebulia<br />

meore cvladis mniSvnelobaze~. am<br />

winadadebis sailustraciod, moswavleebma<br />

SeiZleba imave principiT<br />

warmoadginon magaliTebi, rogorc<br />

diagrama 6.6-zea mocemuli.<br />

diagrama 6. 6<br />

grafikuli sqemis<br />

erT-erTi saxeoba: ganzogadebis/principis<br />

paradigma<br />

ganzogadebuli principi<br />

magaliTi<br />

magaliTi<br />

magaliTi


warmodgenis aralingvisturi xerxebi<br />

93<br />

cnebis paradigma. cnebis paradigma<br />

grafikuli sqemis yvelaze<br />

zogadi formaa. cnebis paradigmis<br />

saSualebiT, SesaZlebelia informaciis<br />

Tavmoyra im sityvis<br />

an frazis garSemo, romelic adamianebis,<br />

adgilebis, sagnebis an<br />

movlenebis mTlian klass an kategorias<br />

warmoadgens. cnebis maxasiaTeblebi<br />

an ganmsazRvrelebi,<br />

magaliTebTan erTad, paradigmis<br />

nawils unda warmoadgendes.<br />

magaliTad, moswavleebma diagrama<br />

6.7-ze warmodgenili grafikuli<br />

gamosaxuleba SeiZleba gamoiyenon<br />

imisaTvis, rom igav-arakis cneba<br />

magaliTebiTa da maxasiaTeblebiT<br />

gamosaxon.<br />

qvemoT warmodgenili magalidiagrama<br />

6. 7<br />

grafikuli sqemis erT-erTi saxeoba: cnebis paradigma<br />

magaliTi<br />

maxasiaTebeli<br />

cneba<br />

maxasiaTebeli<br />

maxasiaTebeli<br />

magaliTi<br />

magaliTi<br />

magaliTi<br />

magaliTi<br />

magaliTi<br />

magaliTi<br />

Ti gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba<br />

gamoiyenos moswavlem grafikuli<br />

sqemis erTze meti forma erT TemasTan<br />

dakavSirebiT.<br />

rodesac Ti qroqeri iurisprudenciasa<br />

da iuridul sistemeb­<br />

Si testis Casabareblad mecadineobda,<br />

man kargi saSualeba aRmoaCina,<br />

Tu rogor SeiZleboda,<br />

daemaxsovrebina sasamarTlo<br />

davebis mogvarebis sami far­<br />

Tod gavrcelebuli meTodi.<br />

es meTodebi iyo: arbitraJi,<br />

molaparakeba da nebayoflobiTi<br />

Suamavloba. Ti qroqeri<br />

Seecada, TiToeuli es meTodi<br />

erT-erTi grafikuli gamosaxvis<br />

saSualebisaTvis miesadagebina,<br />

romelic inglisuri enisa<br />

da literaturis gakveTilze<br />

aswavles. arbitraJisaTvis man<br />

gamoiyena droiTi Tanmimdev­


94 efeqturi swavleba skolaSi<br />

robis paradigma, molaparakebisaTvis<br />

airCia procesis/mizez-<br />

Sedegobriobis paradigma, xolo<br />

nebayoflobiTi Suamavlobis<br />

me TodisaTvis cnebis paradigma<br />

gadawyvita. Semdeg diagramebze<br />

6. 8 _ 6.10 grafikuli gamosaxvis<br />

es formebia warmodgenili.<br />

diagrama 6. 8<br />

droiTi Tanmimdevrobis paradigma arbitraJis meTodisaTvis<br />

nabiji 1: dava warmoiSoba or mxares Soris.<br />

nabiji 2: orive mxare Tanxmdeba, rom mzad<br />

arian, gaacnon mesame mxares TavianTi argumentebi<br />

da wamoWrili davis garkveva da<br />

gadawyvetilebis miReba mas gadaabaron.<br />

nabiji 3: sasamarTlo niSnavs arbitrs.<br />

nabiji 4: sasamarTlosTan SedarebiT, naklebad<br />

formalur garemoSi arbitri xvdeba<br />

orive mxares da ismens maT argumentebs.<br />

nabiji 5: arbitri iRebs saboloo gadawyvetilebas<br />

da orive mxare valdebulia,<br />

daemorCilos am gadawyvetilebas.<br />

diagrama 6. 9<br />

procesis/mizez-Sedegobriobis paradigma molaparakebis meTodisaTvis<br />

erTi mxaris<br />

qceva<br />

warmoiSoba dava<br />

or mxares Soris<br />

meore mxaris qceva<br />

orive mxare warmoadgens<br />

saqmesTan<br />

da kavSirebul mniSvnelovan<br />

faqtebs<br />

mesame mxare<br />

davis gadawyvetis<br />

gzebs SeimuSavebs<br />

dava<br />

gadawydeba<br />

meore mxaris<br />

qceva


warmodgenis aralingvisturi xerxebi<br />

95<br />

diagrama 6. 10<br />

cnebis paradigma nebayoflobiTi Suamavlobis meTodisaTvis<br />

colebi da<br />

qmrebi<br />

saxlis<br />

mflobeli<br />

da mdgmuri<br />

momxmarebeli<br />

da<br />

mimwodebeli<br />

wyvetda<br />

sru liad<br />

gansxvavebul<br />

davebs<br />

biznesis<br />

ganviTarebis<br />

xelSewyobis<br />

saagento<br />

samar­<br />

Tlianobis<br />

samezoblo<br />

centrebi<br />

iyenebda<br />

sxvadasxva<br />

sazogadoebrivi<br />

programa<br />

skolebi<br />

nebayoflobiTi<br />

Suamavloba<br />

iZiebs<br />

saCivrebs<br />

neitraluri<br />

mesame mxare<br />

saxalxo<br />

damcveli<br />

exmareba<br />

SeTanxmebaSi<br />

sTavazobs<br />

alternativebs<br />

xelmZRvanelobda<br />

sxvadasxva<br />

adamiani<br />

sasamarTloebi<br />

adgilobrivi<br />

resursebis<br />

qselebi<br />

raionis<br />

prokuratura<br />

Tanaswori<br />

mediatori<br />

socialuri<br />

samsaxurebi


96 efeqturi swavleba skolaSi<br />

warmodgenis sxva<br />

aralingvisturi formebi<br />

fizikuri modelebis gakeTeba.<br />

rogorc saxelwodebidan irkveva,<br />

fizikuri modeli im masalis<br />

konkretuli warmodgenaa, romelsac<br />

moswavles wavlobs. maTematikisa<br />

da sabunebismetyvelo sagnebis<br />

maswavleblebi aseT modelebs<br />

`manipulatorebis~ saxeliT<br />

moixsenieben. fizikuri modeli<br />

moswavles exmareba, gonebaSi Seiqmnas<br />

asaTvisebeli codnis `gamosaxuleba~.<br />

qvemoT warmodgenili<br />

magaliTi aRwers am process<br />

sabunebismetyvelo gakveTilze.<br />

qalbatoni elisoni Tavis me-4<br />

klaselebs imis gaazrebaSi exmareboda,<br />

Tu ratom vxedavT<br />

zecaze mTvaris sxvadasxva<br />

fazas. am mizniT, maswavlebelma<br />

klasSi Semoitana dedamiwis<br />

garSemo mTvaris yovelTviuri<br />

marSrutis konkretuli<br />

modeli, romelic, amave dros,<br />

moswavleebs awvdida informacias<br />

am marSrutis mzesTan mimarTebis<br />

Sesaxeb. qalbatonma<br />

elisonma TiToeul moswavles<br />

misca penoplastis burTula,<br />

romelic mTvares warmoadgenda<br />

da sTxova, es burTula fanqris<br />

boloze miemagrebinaT. maswavlebelma<br />

mze magidis naTuriT<br />

gamoxata, romelsac saCrdilobeli<br />

nawili CamoaSora. Ti­<br />

Toeuli moswavle warmoadgenda<br />

dedamiwas.<br />

qalbatonma elisonma naTura<br />

saklaso oTaxis centrSi<br />

moa Tavsa; man daabnela oTaxi<br />

_ gawia fardebi da gamorTo<br />

sinaT le. Semdeg moswavleebs<br />

sTxo va, burTebi mxris simaRleze<br />

daeWiraT da naTuris mimarT<br />

iseT mdgomareobaSi gae­<br />

CerebinaT, rom mzis dabnelebis<br />

imitacia Seqmniliyo. qalbatonma<br />

elisonma moswavleebs auxsna,<br />

rom mzis dabneleba iSviaTi movlenaa,<br />

radgan mTvare, rogorc<br />

wesi, Tu mas dedamiwidan vakvirdebiT,<br />

mzis zemoT an qvemoT<br />

gadis. Semdeg qlabatonma<br />

elisonma moswavleebs sTxova,<br />

mTvare aewiaT da CamoewiaT ise,<br />

rom mzis yureba SeZlebodaT.<br />

am poziciidan moswavleebma<br />

SeamCnies, rom mzis mTeli sinaTle<br />

mTvaris im mxa res ecemoda,<br />

romelic maT mo pirdapire<br />

mxares iyo _ es gaxldaT savse<br />

mTvaris simulacia.<br />

qalbatoni elisonis Semdegi<br />

miTiTebebis mixedviT, moswavleebma<br />

naxevarmTvaris, savse<br />

mTvaris, ¾ mTvaris imitacia<br />

gaakeTes. maswavlebeli maT<br />

sTxovda, daefiqsirebinaT, rom<br />

TiToeul SemTxvevaSi mze mTvaris<br />

naxevars anaTebda (garda<br />

mTvaris dabnelebis periodisa),<br />

xolo mTvaris sxvadasxva moculobis<br />

gamoCena ganpirobebuli<br />

iyo imiT, rom mTvare yoveli<br />

Tvis ganmavlobaSi icvlida<br />

mdebareobas dedamiwis mimarT.<br />

mentaluri suraTebis Seqmna.<br />

aralingvisturi gamosaxvis yvelaze<br />

pirdapiri da martivi gza<br />

moswavlis mier im codnis Sesaxeb<br />

mentaluri suraTis Seqmnaa<br />

(anu warmosaxva), rasac amJamad<br />

eufleba. abstraqtuli informaciisaTvis<br />

aseTi mentaluri suraTi<br />

Zalian simboluri iqneba.<br />

magaliTisaTvis, fsiqologi jon<br />

heiesi (1981) gvixsnis, Tu rogor<br />

SeiZleba Seqmnas moswavlem mentaluri<br />

suraTi qvemoT warmodgenili<br />

fizikis formulis Sesaxeb:<br />

F = G (m1 x m2) / r 2<br />

am formulis mixedviT, Zala


warmodgenis aralingvisturi xerxebi<br />

97<br />

(F) udris ori obieqtis masisa<br />

(m1, m2) da konstantis namravls<br />

(G), romelic am or obieqts Soris<br />

arsebuli manZilis kvadratze (r 2 )<br />

iyofa. am informaciis simboluri<br />

gamoxatvis ramdenime saSualeba<br />

arsebobs. jon heiesi gvirCevs,<br />

sivrceSi ori didi globusi da<br />

maT Soris mdgari moswavle warmovidginoT,<br />

romelic cdilobs,<br />

es globusebi erTmaneTs daaSoros.<br />

im SemTxvevaSi, Tu erTi globusi<br />

mainc SedarebiT mZimea,<br />

am ori globusis erTmaneTisagan<br />

daSoreba ufro rTuli<br />

iqneba, vidre maSin, roca orive<br />

globusi SedarebiT msubuqia.<br />

gamomdinare iqidan, rom Zala<br />

obieqt(eb)is masis (m1, m2)<br />

zrdasTan erTad izrdeba, masa<br />

unda iyos mocemuli gasayofSi.<br />

rac ufro davaSorebT globusebs<br />

erTmaneTisgan, maT Soris<br />

miziduloba Semcirdeba,<br />

radgan magnitebs Soris miziduloba<br />

maTi daSorebis SemTxvevaSi<br />

mcirdeba. gamomdinare<br />

iqidan, rom Zala globusebs<br />

Soris manZilis zrdasTan er­<br />

Tad mcirdeba, or obieqts Soris<br />

arsebuli manZili (r) unda<br />

iyos gamyofSi.<br />

qvemoT warmodgenil magaliTSi<br />

moqmedeba socialuri mecnierebebis<br />

gakveTilze mimdinareobs.<br />

magaliTidan aSkara xdeba,<br />

Tu rogor SeiZleba daexmaros<br />

maswavlebeli moswavleebs mentaluri<br />

suraTis SeqmnaSi.<br />

batoni uiliamsis me-5 klaseli<br />

moswavleebi amerikis SeerTebuli<br />

Statebis samxreT- dasavleTSi<br />

macxovrebeli amerikeli<br />

indielebis kulturis Sesaswavlad<br />

emzadebian. gakveTilis dasawyisSi<br />

maswavlebeli moswavleebs<br />

ideebisa da informaciis<br />

Sesaxeb mentaluri suraTebis<br />

Seqmnis meTodebs uxs nis. batoni<br />

uiliamsi sTxovs maT, warmoidginon,<br />

rom ad reuli evropeli<br />

mogzaurebi arian da SeCerdnen<br />

mitovebul kldis sasaxle<br />

mesa verdesTan. maswavlebeli<br />

sTxovs, daxuWon Tvalebi da<br />

warmoidginon, rom cxeniT kanionebisken<br />

midian. moswavleebma<br />

unda `igrZnon~ udabnos mzis<br />

mcxunvareba, `dainaxon~ udabnos<br />

vegetacia, `SeigrZnon~ udabnos<br />

mcenareTa `surneli~.<br />

`axla warmoidgineT, _ ambobs<br />

batoni uiliamsi, rom sad­<br />

Rac Sors Senobis magvari nageboba<br />

SeniSneT, romelic klde­<br />

Sia gakeTebuli. sagonebelSi<br />

CavardebodiT gagikvirdebodaT<br />

SegeSindebodaT Semdeg<br />

ki warmoidgineT, rom am nagebobas<br />

WenebiT miuaxlovdiT<br />

da roca axlos aRmoCndiT da<br />

daakvirdiT, fiqrobT, rom es<br />

aris sacxovrebeli Senoba. ase­<br />

Ti daskvnis gakeTeba savsebiT<br />

SesaZlebelia, radgan Tqven xedavT<br />

kibeebs, fanjrebs da sacxovrebeli<br />

nagebobisaTvis damaxasiaTebel<br />

sxva komponentebs.<br />

SenobaSi ar arian adamianebi.<br />

iq sruli simSvidea. sicocxlis<br />

natamali ar Cans. daiwyebdiT<br />

fiqrs imaze, Tu ra mouvidaT<br />

am Senobis macxovrebel adamianebs<br />

am gamoucnobi Senobis<br />

amgebebze raRas ifiqrebdiT<br />

gabedavdiT da SexvidodiT am<br />

SenobaSi Sesvlis SemTxvevaSi,<br />

rogor fiqrobT, ras aRmoaCendiT<br />

iq~<br />

suraTebisa da piqtogramebis<br />

xatva. suraTebisa da piqtogramebis<br />

(anu simboluri suraTebis) xatva<br />

gonebaSi aralingvisturi warmosaxvis<br />

kargi saSualebaa. magaliTad,<br />

moswavleTa umetesobas<br />

dauxatavs, gauferadebia an klas­


98 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Si mainc unaxavs adamianis sxe ulis<br />

Zvlovani sistemis suraTi. aseve,<br />

skolis moswavleTa umetesobas<br />

dauxatavs an gauferadebia mzis<br />

sistemis gamosaxuleba. piqtograma<br />

suraTis variaciaa, romelic<br />

informacias naxatis formiT, simboloebis<br />

an simboluri suraTebis<br />

gamoyenebiT warmoadgens. qvemoT<br />

warmodgenili magaliTi gviCvenebs,<br />

Tu rogor iyenebs simbolur<br />

suraTebs pirveli klasis maswavlebeli<br />

geografiis gakveTilze.<br />

elison meisonis pirvelklaselebisaTvis<br />

Zneli gasagebia abstraqtuli<br />

faqti imis Sesaxeb,<br />

rom CrdiloeT naxevarsferos<br />

gadaxra mzis mimarTulebiT,<br />

an mzis sapirispiro mimar­<br />

TulebiT, zafxulsa da zamTars<br />

Soris sxvaobas iwvevs. maswavlebeli<br />

moswavleebs sezonebis<br />

cvalebadobasTan dakav­<br />

Sirebul detalebs uxsnis da<br />

sTxovs, mosmenilis safuZvelze<br />

daxaton mzis moZraoba. yvela<br />

moswavle xatavs (ix. diagrama<br />

6.11). qalbatoni meisoni suraTis<br />

Sesaxeb zaks esaubreba.<br />

aRmoCnda, rom mxolod ekvatoris<br />

daxatvis Semdeg mixvda<br />

zaki, rac gulisxmobda maswavlebeli,<br />

roca dedamiwis `gadaxraze~<br />

saubrobda.<br />

kinesTetikur aqtivobaSi Car­<br />

Tva. kinesTetikuria aqtivoba,<br />

romelic fizikur moZraobas gulisxmobs.<br />

ganmartebis mixedviT,<br />

fizikuri moZraoba, romelic<br />

konkretul codnasTanaa asocirebuli,<br />

xels uwyobs moswavleSi am<br />

codnasTan dakavSirebuli mentaluri<br />

suraTis Seqmnas (zemoT naxsenebi<br />

iyo, rom mentaluri suraTi<br />

fizikur SegrZnebebsac moicavs).<br />

moswavleTa umetesobisaTvis es<br />

codnis gamoxatvis bunebrivi da<br />

sasiamovno saSualebaa. qvemoT<br />

moyvanili magaliTi warmogvidgens<br />

kinesTetikuri aqtivobis<br />

gamoyenebis SemTxvevas maTematikis<br />

gakveTilze.<br />

qalbatoni jenkinsi me-4 klaselebs<br />

maTematikas aswavlis.<br />

gakveTilze mcire pauzis dros,<br />

moswavleebs sTxovs xolme, ifiqron<br />

imaze, Tu rogor warmoadgendnen<br />

axlad SeZenil<br />

codnas kinesTeturad. magali­<br />

Tad, erT-erTi aseTi davaleba<br />

wris radiusis, diametrisa da<br />

garSemowerilobis kinesTetur<br />

warmodgenas ukavSirdeba. barim,<br />

erT-erTma moswavlem,<br />

marjvena mklavi horizontalurad<br />

gaSala da ganacxada,<br />

rom ase warmoudgenia radiusi.<br />

Semdeg man orive mklavi<br />

gaSala da Tqva, rom es aris<br />

diametri. wris garSemowerilobis<br />

sademonstraciod, barim<br />

xelebi erTmaneTs CasWida<br />

da wris forma gaakeTa. Semdegi<br />

gakveTili kuTxeebs exeboda.<br />

erT-erTma moswavlem, devonma,<br />

maxvili da blagvi kuTxeebis<br />

demonstrireba Semdegnairad<br />

scada: is mklavebis kuTxeebis<br />

erTmaneTTan sxvadasxvanairad<br />

miaxloebiT cdilobda, sxvadasxva<br />

zomis kuTxeebi Seeqmna.<br />

moswavleebma isic ki SeZles,<br />

rom wiladebi da Sereuli ricxvebic<br />

ki warmoedginaT sxeulis<br />

moZraobiT.<br />

qalbatonma jerkinsma msgavs<br />

aqtivobebs sxeulis maTematika<br />

uwoda; Tavdapirvelad, am savarjiSoebis<br />

Semotana im mizniT<br />

gadawyvita, rom moswavle­<br />

TaTvis maTematikis swavlasTan<br />

dakavSirebuli rutina gaexalisebina.<br />

SemdgomSi ki, Tanda­<br />

TanobiT mixvda, rom kinesTetikuri<br />

aqtivobebi Zalian kargad<br />

aCvenebda, Tu rogor gaigo<br />

moswavlem masala. mas Semdeg,


warmodgenis aralingvisturi xerxebi<br />

99<br />

diagrama 6. 11<br />

moswavlis piqtograma<br />

gazafxulis<br />

bunioba (marti)<br />

gazafxuli<br />

zamTari<br />

21 ivnisi<br />

zafxuli<br />

mze<br />

Semodgoma<br />

21<br />

dekemberi<br />

Semodgomis bunioba<br />

(seqtemberi)<br />

rac skolaSi gavrcelda informacia<br />

qalbatoni jerkinsis<br />

axali aqtivobebis Sesaxeb, sxva<br />

klasebis moswavleebi xSirad<br />

ixedebodnen meoTxeklaselebis<br />

gakveTilebze da didi interesiT<br />

adevnebdnen Tvals sxeulis<br />

maTematikas.<br />

* * *<br />

am wignSi ganxiluli swavlebis<br />

meTodebidan praqtikaSi<br />

yvelaze iSviaTad warmodgenis<br />

aralingvisturi formebi gamoiyeneba.<br />

rogorc am TavSi moyvanili<br />

magaliTebidan da kvlevebis<br />

Sedegebidan SevityveT, es sakmaod<br />

efeqturi meTodia, radgan<br />

sruliad axleburad warmoudgens<br />

moswavleebs Sesaswavl masalas.<br />

maswavleblebs SeuZliaT, warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebis<br />

gamoyenebisas, sruliad gansxvavebuli<br />

midgomebi airCion,<br />

dawyebuli grafikuli sqemiT da<br />

damTavrebuli fizikuri modelebiT.


7<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

qalbatoni kiminos klasSi axali Temis dasawyebad emzadebodnen,<br />

romelic amerikis SeerTebuli Statebis regionebs exeboda. maswavleblis<br />

erT-erTi amocana iyo, moswavleebs kargad gaeazrebinaT<br />

regionebs Soris arsebuli gansxvavebebi. qalbatonma kiminom<br />

bavSvebs auxsna, rom mcire jgufebSi unda emuSavaT da moemzadebinaT<br />

prezentacia romelime regionze. momavali ori kviris man­<br />

Zilze moswavleebi rigrigobiT warmoadgendnen klasis winaSe<br />

TavianT namuSevrebs. es prezentaciebi Semdeg Temebs moicavda:<br />

geografia, amindis Taviseburebani, ekonomikuri da kulturuli<br />

maxasiaTeblebi. qalbatonma kiminom moswavleebs auxsna, rom maT<br />

saklaso oTaxis, biblioTekis da sami veb-gverdis resursebis<br />

gamoyenebac SeeZloT.<br />

jgufuri muSaoba rom waexalisebina, qalbatonma kiminom<br />

moswavleebi jgufebad dahyo da TiToeul jgufs samuSaod<br />

amerikis SeerTebuli Statebis erT-erTi regioni ganusazRvra.<br />

jgufSi sami moswavle Sedioda. TiToeul jgufSi Semavalma moswavleebma<br />

funqciebi gainawiles _ SeTanxmdnen, Tu vin iqneboda<br />

jgufis lideri da organizatori, vin gaakeTebda Canawerebs da<br />

a.S. jgufebSi gaerTianebuli moswavleebi imazec SeTanxmdnen,<br />

Tu ra TanmimdevrobiT unda SeesrulebinaT davaleba da romeli<br />

moswavle davalebis ra nawilze unda yofiliyo pasuxismgebeli.<br />

gamomdinare iqidan, rom jgufebi sam-sami moswavlisagan Sedgeboda,<br />

Sesasrulebeli samuSaoc sam nawilad dayves. qalbatonma kiminom<br />

moswavleebs urCia, ramdenime dReSi erTxel SeemowmebinaT<br />

jgufis wevrebs muSaobis Sualeduri Sedegebi, raTa gadaeWraT<br />

problemebi da, saWiroebisamebr, erTmaneTTan SeeTanxmebinaT is<br />

masala, razec muSaobdnen. qalbatoni kimino TiToeul jgufs periodulad<br />

xvdeboda da afasebda maT. maswavlebeli moswavleebs<br />

ufro efeqturi muSaobis Cvevebis gamomuSavebasa da wamoWrili<br />

sirTuleebis gadalaxvaSi exmareboda.<br />

qalbatonma kiminom swavlebis erT-erTi yvelaze popularuli<br />

meTodi _ TanamSromlobiTi swavla gamoiyena.<br />

100


TanamSromlobiTi swavleba<br />

101<br />

TanamSromlobiTi swavla:<br />

kvlevebi da Teoriebi<br />

mocemuli naSromis es Tavi<br />

mTlianad TanamSromlobiT swavlas<br />

eZRvneba. zogi am meTods aRiqvams,<br />

rogorc `moswavleTa dajgufebis~<br />

zogadi strategiis nawils. moswavleTa<br />

dajgufebis praqtika saTaves<br />

1867 wlidan iRebs, rodesac saganmanaTleblo<br />

reformatorma u. T.<br />

harisma sent luisSi (misuris Stati,<br />

amerikis SeerTebuli Statebi)<br />

danerga axali inicativa, romlis<br />

mixedviTac dawyebiT klasebSi moswavleebs<br />

swrafi winsvlis saSualeba<br />

eZleodaT. j. quliqisa da<br />

q. quliqis (1982) mixedviT, harisis<br />

programa `SesaZleblobebis mixedviT<br />

dajgufebuli klasebis Seqmnisaken<br />

mimarTul pirvel nabijs~<br />

warmoadgenda (gv. 415). Tumca mxolod<br />

saukunis bolos miiRo am siaxlem<br />

is forma, romelic amJamindeli<br />

saskolo praqtikis msgavsia.<br />

magaliTisaTvis, santa barbaraSi,<br />

erTi asakobrivi jgufis moswavleTa<br />

yvela nakadi sam nawilad<br />

iyofoda (a, b, g). miuxedavad imisa,<br />

rom samive klasi, met-naklebad,<br />

erTsa da imave Sinaarsis masalas<br />

swavlobda, a klasi ufro uRrmavdeboda<br />

masalas, vidre b klasi.<br />

Tavis mxriv, b klasi ufro safuZvlianad<br />

eufleboda axal codnas,<br />

vidre g klasi.<br />

j. quliqi da q. quliqi 1982<br />

wels werdnen: `dRes aTasobiT<br />

amerikuli skola misdevs homogenuri<br />

dajgufebis models~ (gv.<br />

416). aucilebelia, aRvniSnoT, rom<br />

j. quliqisa da q. quliqis mier am<br />

Canaweris gakeTebis periodidan<br />

moyolebuli, amerikis SeerTebul<br />

StatebSi mniSvnelovnad Semcirda<br />

homogenuri klasebis raodenoba,<br />

rac imas niSnavs, rom SesaZleblobebis<br />

mixedviT moswavleTa dajgufebis<br />

praqtika amJamad ukve nakleb<br />

popularulia. amis erT-erTi<br />

mizezi albaT isaa, rom es praqtika<br />

naklebad efeqturia, anu efeqtis<br />

sidide, rac swavlebis am meTodis<br />

gamoyenebasTanaa dakavSirebuli,<br />

dabalia. j. quliqma da q. quliqma<br />

saSualo skolebSi Catarebuli 52<br />

eqsperimentuli kvleva gaaanalizes<br />

da daadgines, rom moswavleTa<br />

nakadis SesaZleblobebis mixedviT<br />

dajgufebis meTodis efeqtis<br />

sididea 0.10. am meTodis popularobis<br />

vardna SeiZleba imiTac iyos<br />

ganpirobebuli, rom SesaZleblobis<br />

mixedviT dajgufeba aRvivebs<br />

moswavleTa Soris uTanasworobas.<br />

sxva sityvebiT, es meTodi ar emsaxureba<br />

`farTo SesaZleblobebisa<br />

da dabali SesaZleblobebis<br />

mqone moswavleebs Soris napralis<br />

Sevsebas~ (ix. oaqsi, 1985). imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom am wignSi, Ziri­<br />

Tadad, yuradRebas swavlebis im<br />

meTodebze vamaxvilebT, romelic<br />

SeiZleba maswavlebelma gamoiyenos<br />

da ar ganvixilavT im strategiebs,<br />

romelic skolas moswavleTa homogenur<br />

jgufebad dayofisaTvis<br />

gamoadgeba. Cveni mTavari amocanaa,<br />

is xerxebi warmogidginoT,<br />

romlebsac maswavlebelma heterogenul<br />

klasSi moswavleTa dasajgufeblad<br />

gamoiyenebs.<br />

am Tavis saxelwodebac naTlad<br />

gviCvenebs, rom Cven TanamSromlobiTi<br />

dajgufebis meTodebis gamoy­


102 efeqturi swavleba skolaSi<br />

enebas vemxrobiT. TanamSromlobi­<br />

Ti swavlis sferoSi gamokveTili<br />

specialistebis, devid jonsonisa<br />

da rojer jonsonis (1999) mixedviT,<br />

am meTodis ganmsazRvreli<br />

xuTi elementi arsebobs, esenia:<br />

• pozitiuri urTierTdamokidebuleba<br />

(grZnoba imisa, rom er­<br />

Tad gadavrCebiT, an erTad da­<br />

viRupebiT);<br />

• urTierTgamxneveba (erTmaneTis<br />

daxmareba swavlaSi, urTierTgamxneveba<br />

da waxaliseba);<br />

• individualuri da jgufuri angariSvaldebuleba<br />

(TiToeuli<br />

jgufis wevrs aqvs sakuTari valdebulebebi<br />

da, am valdebulebe bis<br />

SesrulebiT, SesaZlebeli xdeba<br />

jgufis saerTo miznis miRweva);<br />

diagrama 7.1<br />

kvlevebis Sedegebi TanamSromlobiTi swavlis meTodis<br />

gamoyenebasTan dakavSirebiT<br />

naSromi<br />

uolbergi,<br />

1999<br />

lifsi da<br />

uil soni, 1993<br />

Sirensi da<br />

bosqeri, 1997<br />

holi, 1989<br />

jonsoni, d.,<br />

maruiama,<br />

jonsoni,<br />

r., nelsoni,<br />

skoni (1981)<br />

kvlevebSi yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

procentilis<br />

zrda<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla (zogadad) 182 0.78 28<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla (zogadad) 414 0.63 23<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla (zogadad) ---- 0.56 21<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla (zogadad) 37 0.30 12<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla (zogadad) 122 0.73 27<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla da jgufebs<br />

Soris konkurencia 9 0.00 0<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla da jgufSi<br />

moswavleTa Soris<br />

konkurencia 70 0.78 28<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla da moswavle­<br />

Ta individualuri<br />

davalebebi jgufSi 104 0.78 28


TanamSromlobiTi swavleba<br />

103<br />

naSromi<br />

slavini, 1987<br />

quliqi da<br />

quliqi, 1987<br />

quliqi da<br />

quliqi, 1991<br />

diagrama 7. 2<br />

homogenur jgufebad dayofis efeqturoba<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

kvlevebSi yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

procentilis<br />

zrda<br />

SesaZleblobebis<br />

mixedviT dayofa<br />

(zogadad) 7 0.32 12<br />

SesaZleblobebis<br />

mixedviT dayofa<br />

(zogadad) 15 0.17 6<br />

SesaZleblobebis<br />

mixedviT dayofa<br />

(zogadad) 11 0.25 10<br />

lou, i.,<br />

abrami, f. q.,<br />

spensi, j. q.,<br />

faulseni, q.,<br />

Cambersi,<br />

b. da d’apo lonio,<br />

s., 1996<br />

SesaZleblobebis<br />

mixedviT dayofa<br />

(zogadad) 103 0.17 6<br />

dabali SesaZleblobebis<br />

moswavleebi<br />

24 0.37 14<br />

saSualo SesaZleblobebis<br />

moswavleebi<br />

11 0.19 7<br />

maRali SesaZleblobebis<br />

moswavleebi<br />

18 0.28 11<br />

• interpersonaluri da patara<br />

jgufSi muSaobis unarebi (komunikacia,<br />

ndoba, lideroba,<br />

gadawyvetilebebis miReba da<br />

konfliqtebis mogvareba);<br />

• jgufis winsvla (dakvirveba imaze,<br />

Tu rogor muSaobs gundi da<br />

ra RonisZiebebi unda gatardes<br />

imisaTvis, rom gundis muSaoba<br />

gaumjobesdes) (minesotas universitetis<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavlisadmi miZRvnil veb-gverdidan<br />

http://www.co-operation.org/<br />

pages/cl.html. Tanadireqtorebi<br />

jonsoni da jonsoni)<br />

diagrama 7.1-ze warmodgenilia<br />

is Sedegebi, rac TanamSromlobiTi<br />

swavlis Sesaxeb Catarebuli<br />

kvlevebis analizis Sedegad warmoCinda.


104 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 7.1-ze warmodgenili<br />

kvlevebidan yvelaze xSirad jonsonis,<br />

maruiamas, jonsonis, nelsonisa<br />

da skonis naSroms (1981)<br />

imowmeben. am kvlevidan yvelaze<br />

sagulisxmo isaa, rom is TanamSromlobiT<br />

swavlas adarebs<br />

msgavs meTodebs, romelTagan sami<br />

diagrama 7.1-zea mocemuli,<br />

esenia: jgufebs Soris konkurencia,<br />

moswavleTa Soris konkurencia,<br />

moswavleTa individualuri<br />

davalebebi jgufSi. jonsonma da<br />

sxvebma daaskvnes, rom TanamSromlobiTi<br />

swavlis jgufebsa da im<br />

jgufebs, romlebic jgufebs Soris<br />

konkurenciaSi arian CarTulni,<br />

Tanabari zegavlena aqvT moswavleTa<br />

mier masalis aTvisebaze.<br />

aRniSnul daskvnas adasturebs<br />

efeqtis sidide 0.00, romelic am<br />

ori meTodis Sedarebisas fiqsirdeba.<br />

es Sedegi imaze miu­<br />

TiTebs, rom sakontrolo da<br />

sakvlev jgufebSi Semaval moswavleTa<br />

Soris ar dafiqsirda gansaxvavebebi<br />

akademiur moswrebaSi.<br />

rodesac TanamSromlobiT swavlas<br />

moswavleTa Soris konkurenciaze<br />

orientirebul meTodebs vadarebT,<br />

TanamSromlobiTi swavla<br />

ufro efeqturia (efeqtis sidide<br />

0.78). da bolos, rodesac TanamSromlobiTi<br />

swavlis Sedegebs<br />

vadarebT aqtivobebs, romlebic<br />

orientirebulia moswavleTa individualur<br />

davalebebze, TanamSromlobiTi<br />

swavlis efeqtis<br />

sididea 0.78. ase rom, moswavleTa<br />

CarTva TanamSromlobiT swavlaSi,<br />

efeqturi meTodia, imisda miuxedavad,<br />

ejibrebian Tu ara erTmaneTs<br />

moswavleTa jgufebi.<br />

qvemoT warmodgenili ganzogadebuli<br />

daskvnebi sasargeblo<br />

iqneba im maswavleblebisTvis,<br />

rom lebic TanamSromlobiT<br />

swavla ze mimarTuli aqtivobebis<br />

ganxorcielebas gegmaven.<br />

1. naklebad mizanSewonilia moswavleTa<br />

jgufebad dayofa SesaZleblobebis<br />

mixedviT. ganaTlebis<br />

specialistebi xSirad davoben<br />

imis Sesaxeb, Tu rogor unda<br />

moxdes moswavleTa jgufebad dayofa<br />

(TanamSromlobiTi jgufebi<br />

iqneba Tu sxvagvari). davis sagans<br />

jgufebis homogenuroba warmoadgens,<br />

radgan bevri miCnevs, rom<br />

SesaZleblobebis mixedviT moswavleTa<br />

homogenur jgufebad<br />

dayofa mizanSewonili ar aris.<br />

gasaTvaliswinebelia isic, rom<br />

kvlevebis mixedviT, moswavleTa<br />

dayofa homogenur jgufebad gacilebiT<br />

ufro mizanSewonilia, vidre<br />

maTi daujgufeblad datoveba.<br />

diagrama 7.2-ze warmodgenilia<br />

informacia, romelic sxvadasxva<br />

kvlevis Sedegebis Serwymis safuZvelzea<br />

miRebuli.<br />

gansakuTrebiT sayuradReboa<br />

lousa da sxvebis (1996) naSromi,<br />

romelic askvnis, rom nebismieri<br />

akademiuri SesaZleblobebis mqone<br />

moswavlisTvis homogenur jguf<br />

Si muSaoba ufro sasargeb loa,<br />

vidre daujgufeblad muSa oba.<br />

sagulisxmoa diagrama 7.3-ze moyvanili<br />

daskvnebic, sadac warmodgenilia<br />

homogenur da heterogenul<br />

jgufebSi muSaobis Sedegebis<br />

Sejameba.<br />

rogorc diagrama 7.3-zea na­<br />

Cvenebi, dabali akademiuri SesaZleblobis<br />

mqone moswavleebi


TanamSromlobiTi swavleba<br />

105<br />

diagrama 7. 3<br />

moswavleTa homogenur da heterogenul jgufebSi muSaobis<br />

efeqturobis Sedareba<br />

moswavleTa done Sesa­<br />

Zleblobebis mixedviT<br />

efeqtis sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda *<br />

dabali SesaZlebloba 4 - 0.60 -23<br />

saSualo SesaZlebloba<br />

4 0.51 19<br />

maRali SesaZlebloba 5 0.09 3<br />

* monacemebi amoRebulia lousa da sxvebis naSromidan (1996)<br />

heterogenul jgufSi ufro efeqturad<br />

muSaoben, vidre maTive<br />

donis moswavleebTan dajgufebis<br />

SemTxvevaSi. sxva sityvebiT, dabali<br />

donis moswavleTa homogenur<br />

jgufSi moTavseba uaryofiT<br />

Sedegebs iZleva. amas adasturebs<br />

efeqtis uaryofiTi sidide _ 0.60.<br />

ufro metic, maRali donis moswavleTa<br />

homogenur jgufebSi<br />

gaerTianeba dabali efeqturobiT<br />

gamoirCeva (efeqtis sididea mxolod<br />

0.09). saSualo SesaZleblobis<br />

mqone moswavleebi yvelaze<br />

did sargebels homogenur jgufSi<br />

muSaobis dros hpoveben (efeqtis<br />

sidide 0.51). Sesabamisad, moswavleTa<br />

dajgufeba, akademiuri SesaZleblobebis<br />

mixedviT, SeiZleba<br />

sruliad gansxvavebul zegavlenas<br />

axdendes sxvadasxva donis moswavleebze.<br />

dabali SesaZleblobebis<br />

moswavleTaTvis aseTi aqtivobis<br />

Sedegi sruliad gansxvavebuli<br />

iqneba im Sedegisagan, romelsac<br />

saSualo an maRali SesaZleblobebis<br />

mqone moswavleebma SeiZleba<br />

miaRwion (uebi, 1982).<br />

2. sasurvelia, TanamSromlobi­<br />

Ti jgufebi patara iyos. es ganzogadebuli<br />

rCeva TiTqos damatebiT<br />

Sexsenebas ar saWiroebs,<br />

magram aucileblad CavTvaleT,<br />

mainc dagvefiqsirebina. diagrama<br />

7.4-ze moyvanilia lousa da sxvebis<br />

(1996) kvlevebze dayrdnobiT<br />

miRebuli informacia Tanam­<br />

SromlobiTi jgu febis efeqturobis<br />

Sesaxeb, ma Ti zomis gaTvaliswinebiT.<br />

jgufis zoma<br />

diagrama 7. 4<br />

TanamSromlobiTi jgufebis zoma<br />

efeqtis sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

wyvilebi 13 0.15 6<br />

3 _ 4 38 0.22 9<br />

5 _ 7 17 -0.02 -1


106 efeqturi swavleba skolaSi<br />

kvlevaTa zemoTwarmodgenilma<br />

Sedegebma lou da misi kolegebi<br />

Semdeg daskvnamde miiyvana: `3 _<br />

4 moswavlisagan Semdgari patara<br />

zomis TanamSromlobiTi jgufebi<br />

ufro efeqturia, vidre ufro<br />

didi jgufebi~ (1996, gv. 451).<br />

3. TanamSromlobiTi swavla<br />

sasargeblo aqtivobaa, magram zedmetad<br />

xSirad ar unda gamoviyenoT.<br />

TanamSromlobiTi swavla is meTodia,<br />

romelic saukeTeso Sedegebs<br />

sistematurad gamoyenebis SemTxvevaSi<br />

iZleva. lousa da sxvebis<br />

(1996) naSromis mixediT, dajgufebis<br />

meTodi yvelaze nayofieria<br />

maSin, roca kviraSi erTxel mainc<br />

gamoiyeneba. zogierTi fsiqologi<br />

ki gvafrTxilebs, rom TanamSromlobiTi<br />

swavlis meTodis `zedmetad<br />

xSiri~ gamoyeneba sasurveli<br />

ar aris. kerZod, mkvlevarebi<br />

jon andersoni, lin rederi da<br />

herbert saimoni (1997) gvafrTxileben,<br />

rom maswavleblebis mier<br />

TanamSromlobiTi swavla xSirad<br />

arasworad, an zedmeti sixSiriT<br />

gamoiyeneba. es mkvlevarebi miiCneven,<br />

rom TanamSromlobiTi swavlis<br />

aramarTebuli gamoyenebis<br />

SemTxvevis winaSe vdgavarT maSin,<br />

roca jgufebis araswori struqturireba<br />

xdeba. zedmeti sixSiriT<br />

gamoyenebis Sesaxeb ki dasZenen:<br />

moswavleebi ar unda CavrToT<br />

jgufur muSaobaSi iseTi intensiurobiT,<br />

rom asaTvisebel unarebze<br />

damoukideblad muSaobisaTvis<br />

sakmarisi dro aRar darCeT.<br />

TanamSromlobiTi swavla:<br />

praqtika klasSi<br />

sxvadasxva kriteriumis<br />

gamoyeneba moswavleTa<br />

dasajgufeblad<br />

am Temis ganxilva zemoT warmodgenili<br />

pirveli ganzogadebuli<br />

daskvniT unda daviwyoT: SesaZleblobebis<br />

mixedviT moswavle­<br />

Ta jgufebad dayofa arc Tu ise<br />

mizanSewonilia. maSin dajgufebis<br />

ra kriteriumebi SeiZleba gamoiyenos<br />

maswavlebelma moswavleebi<br />

SeiZleba davyoT jgufebad<br />

sxvadasxva niSnis mixedviT,<br />

magaliTad: maTi interesebi, dabadebis<br />

Tveebi, tansacmlis feri,<br />

saxelisa da gvaris pirveli asoebi,<br />

SemTxveviTi SerCeva (moswavleTa<br />

saxelebi patara qaRaldebze<br />

davweroT, CavyaroT qudSi da<br />

SemTxveviTobis principiT amovi­<br />

RoT). imisaTvis, rom moswavleTa<br />

gamocdilebis mravaferovneba uzrunvelvyoT,<br />

aucilebelia, sxvadasxva<br />

kriteriumis gamoyeneba da<br />

TanamSromlobiTi swavlis Ziri­<br />

Tadi principebis gaTvaliswineba.<br />

s. qagani (1994) Tavis wignSi `TanamSromlobiTi<br />

swavla~ gvTavazobs<br />

jgufebis struqturirebis sxvadasxva<br />

meTods. qvemoT warmodgenilia<br />

magaliTi im moswavlis Sesaxeb,<br />

romelsac sxvadasxva tipis<br />

TanamSromlobiT jgufSi mouwia<br />

muSaoba.<br />

toms namdvilad ar gaxarebia,<br />

roca Seityo, rom mTeli wlis<br />

manZilze bunebismetvelebis saganSi<br />

meoTxeklaselebs jgufeb­


TanamSromlobiTi swavleba<br />

107<br />

Si mouxdebodaT muSaoba. toms<br />

jgufebSi muSaobis garkveuli<br />

gamocdileba hqonda; maTematikis<br />

gakveTilze xSirad uwevda<br />

xolme jgufSi gaerTianeba da<br />

yovelTvis `CamorCenil moswavleTa<br />

jgufSi” xvdeboda, radgan<br />

maTematikis maswavlebeli<br />

klass akademiuri SesaZleblobis<br />

mixedviT anawilebda xolme.<br />

SeiZleba iTqvas, rom toms<br />

sZulda jgufSi muSaoba. bunebismetyvelebis<br />

maswavlebeli<br />

Seecada, aexsna moswavleebisaTvis,<br />

ra principebiT imuSavebdnen<br />

jgufebSi, rogor daiyofoda<br />

klasi da ramdenad xSirad<br />

mouwevdaT moswavleebs jgufis<br />

Secvla. maswavlebelma auxsna<br />

klass, rom gakveTilze gatarebuli<br />

drois mxolod naxevari<br />

daeTmoboda jgufur mecadineobas.<br />

bavSvebma Seityves, rom<br />

pirveli TemisaTvis im Sinauri<br />

cxovelebis jiSis mixedviT<br />

daiyofodnen, romelic saxlSi<br />

hyavdaT. aseTi dayofa gauadvilebdaT<br />

cxovelebze da maT<br />

zne-Cveulebebze saubars. Tu<br />

moswavleTa did nawils saxlSi<br />

kata an ZaRli hyavda da mxolod<br />

erTs hyavda zazuna, maSin maswavlebeli<br />

ise dayofda bavSvebs,<br />

rom maqsimalurad uzrunvleyo<br />

msgavsi gamocdilebis<br />

mqone moswavleTa erT jgufSi<br />

moxvedra. toms es meTodi moewona<br />

da darwmunda, rom jguf­<br />

Si muSaoba ar iqneboda iseTi<br />

usiamovno, rogorc manamde<br />

warmoedgina.<br />

araformaluri, formaluri da<br />

sabazo jgufebi<br />

d. jonsoni da r. jonsoni (1999)<br />

TavianT wignSi `sxvebTan erTad da<br />

marto swavla: TanamSromlobiTi,<br />

konkurentuli da individualisturi<br />

swavla”, klasis dajgufebis<br />

sxvadasxva paradigmis gamoyenebis<br />

meTodologias gvTavazoben. araformalur,<br />

formalur da sabzo<br />

jgufebad dayofis SesaZlebloba<br />

mravalferovani TanamSromlobiTi<br />

muSaobis saSualebas iZleva. araformaluri<br />

jgufebis saxeobebia,<br />

magaliTad, dawyvileba da gverdiT<br />

mjdomTan mitrialeba. aseTi<br />

muSaoba SeiZleba ramdenime wuTis<br />

an mTeli gakveTilis ganmavlobaSi<br />

gagrZeldes. araformaluri jgufis<br />

mizani SeiZleba iyos: davalebis<br />

pirobebis dazusteba; moswavleTa<br />

yuradRebis koncentrireba;<br />

moswavleTaTvis meti drois micema<br />

imisaTvis, rom informacia gaiazron;<br />

gakveTilis Sejameba. qvemoT<br />

moyvanilia magaliTi imisa, Tu<br />

rogor SeiZleba gamoiyenos maswavlebelma<br />

moswavleTa araformaluri<br />

dawyvilebis meTodi.<br />

batoni andersoni me-5 klasis<br />

moswavleebs xSirad ukiTxavs<br />

teqstebs monaTmflobelobis<br />

Sesaxeb. erT-erT gakveTilze<br />

maswavlebelma moswavleebs 10<br />

wuTis ganmavlobaSi ukiTxa,<br />

Semdeg ki sTxova maT, dawyvilebuliyvnen<br />

da 3-4 wuTis<br />

ganmavlobaSi mosmenili informaciidan<br />

SerCeul romelime<br />

konkretul sakiTxze emsjelaT.<br />

batonma andersonma<br />

es sakiTxi Tavad ganusazRvra<br />

moswavleebs. aqtivoba SemdegSi<br />

mdgomareobda: TiToeul<br />

wyvilSi orive moswavles calcalke<br />

unda Camoeyalibebina<br />

Tavisi damokidebuleba aRniSnul<br />

sakiTxTan dakavSirdebiT<br />

da Semdeg es damokidebuleba<br />

Tavisi mewyvilisaTvis gaecno.<br />

moswavleebma imsjeles da<br />

daasrules aqtivoba. batonma<br />

andersonma kiTxva ganagrZo. 10<br />

wuTis Semdeg batoni andersoni<br />

SeCerda da moswavleebs axla


108 efeqturi swavleba skolaSi<br />

sxva sakiTxi misca gansaxilvelad.<br />

gakveTili ase grZeldeboda.<br />

maswavlebeli 10 wuTis<br />

Semdeg Cerdeboda da wyvilebSi<br />

gansaxilvelad mcire davalebas<br />

aZlevda moswavleebs. drodadro<br />

batoni andersoni sxvadasxva<br />

wyvils sTxovda, diskusiis<br />

Sedegebi mokled gaecnoT<br />

erTmaneTisTvis. gakveTilis<br />

bolos batonma andersonma<br />

sTxova moswavleebs, TavianTi<br />

daskvnebi da azrebi, ganxilul<br />

masalasTan dakavSirebiT, werilobiT<br />

CamoeyalibebinaT. aseve,<br />

mexuTeklaselebs mouwevdaT,<br />

daekonkretebinaT is axali informacia,<br />

romelic gakveTilze<br />

miiRes. bolos es Semajamebeli<br />

werilobiTi davaleba moswavleebs<br />

maswavleblisaTvis unda<br />

CaebarebinaT.<br />

formaluri jgufebi imisTvis<br />

iqmneba, rom moswavleebs akademiuri<br />

davalebis safuZvlianad<br />

SesrulebisaTvis sakmarisi dro<br />

hqondeT. Sesabamisad, formalur<br />

jgufSi muSaobam, SeiZleba, ramdenime<br />

dRe an zogjer kvira gastanos.<br />

formaluri jgufebis Seqmnis<br />

dros maswavlebeli davalebas ise<br />

ayalibebs, rom is TanamSromlobiTi<br />

dajgufebis yvela ZiriTad komponents<br />

moicavdes. es komponentebia:<br />

• pozitiuri urTierTdamokidebuleba;<br />

• jgufis winsvla;<br />

• socialuri unarebis saTanado<br />

gamoyeneba;<br />

• urTierTgamxneveba, individualuri<br />

da jgufuri angariSvaldebuleba.<br />

(jonsoni da jonsoni, 1999).<br />

qvemoT moyvanili magaliTi<br />

gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba<br />

formaluri jgufebis gamoyeneba<br />

kompleqsuri davalebis Sesrulebisas.<br />

qalbatoni rendeli saSualo<br />

skolis ekonomikis maswavlebelia.<br />

dRes is vaWrobasa da momxmareblebze<br />

xsnis gakveTils.<br />

klasSi 32 moswavlea. qalbatoni<br />

rendeli moswavleebs sTxovs,<br />

1-dan 8-mde gadaiTvalon da 8<br />

jgufad daiyon. Sesabamisad,<br />

TiToeul jgufSi 4 moswavle<br />

aRmoCndeba. jgufis TiToeul<br />

wevrs garkveuli funqcia eni­<br />

Weba: Camweri, Semajamebeli,<br />

teqnikuri mrCeveli da mkvlevari.<br />

TiToeulma jgufma maswavleblis<br />

mier miwvdili<br />

saxelmZRvanelo principebis<br />

mi xedviT unda Seqmnas garkveuli<br />

produqti. momavali oTxi<br />

dRis manZilze moswavleebi<br />

jgufurad imuSaveben da gadawyveten,<br />

ra produqti Seqmnan,<br />

rogori dizaini gaukeTon da<br />

rogor uzrunvelyon misi marketingi.<br />

Semdeg TiToeuli jgufi<br />

Seecdeba, Tavisi produqti<br />

sxva jgufs mihyidos. mTeli<br />

samuSao procesis ganmavlobaSi<br />

qalbatoni rendeli jgufebisa<br />

da jgufebSi Semavali<br />

moswavleebis muSaobas zemoT<br />

Camoyalibebuli xuTi komponentis<br />

mixedviT sistematurad<br />

akvirdeba: ramdenad amJRavneben<br />

moswavleebi socialur unarebs,<br />

rogor wyveten wamoWril<br />

sirTuleebs, rogor midis jgufis<br />

muSaoba win. maswavlebeli<br />

moswavleebs xSirad sTxovs,<br />

drodadro saku Tari Tavi Seafason.<br />

saboloo produqtis<br />

pre zentaciis dros moswavleebma<br />

mTliani jgufis namuSevari<br />

unda warmoadginon da,<br />

aseve, jgufis TiToeuli wevris<br />

konkretuli wvlili unda<br />

aRniSnon.<br />

sabazo jgufebi SedarebiT


TanamSromlobiTi swavleba<br />

109<br />

xangrZliv drozea orientirebuli,<br />

magaliTad, erT semestrze,<br />

an, zogjer, saswavlo welze. ase­<br />

Ti jgufebi imitom iqmneba, rom<br />

moswavleebs mTeli semestrisa<br />

Tu wlis manZilze daexmaros.<br />

qvemoT moyvanil magaliTSi moqmedeba<br />

me-3 klasSi mimdinareobs.<br />

es magaliTi gviCvenebs, Tu rogor<br />

SeiZleba sabazo jgufebis Seqmna<br />

dawyebiT klasSi.<br />

qalbatonma ramosma Tavis<br />

kolegas, baton Stols gauziara<br />

wuxili imis Taobaze,<br />

rom axali saswavlo wlis me-4<br />

kviraSi misi mesameklaselebi<br />

jer kidev ver imaxsovrebdnen<br />

erTmaneTis saxelebs. batonma<br />

Stolma qalbaton ramoss<br />

urCia, Seeqmna klasSi sabazo<br />

jgufebi. qalbaton ramoss<br />

gagonili hqonda, rom sabazo<br />

jgufebis Seqmna sasargeblo<br />

iyo rutinuli davalebebis Sesasruleblad,<br />

magram fiqrobda,<br />

rom aseT jgufebSi muSaoba<br />

mxo lod maRalklaselTaTvis<br />

iyo nayofieri.<br />

qalbatonma ramosma mesameklaselebi<br />

sabazo jgufebad<br />

dahyo da sTxova, gaecvalaT<br />

ZiriTadi sakontaqto da sxva<br />

mniSvnelovani informacia, maT<br />

Soris telefonis nomrebi. am<br />

aqtivobisaTvis moswavleebs<br />

ramdenime wuTi hqondaT micemuli.<br />

moswavleebma sakontaqto<br />

informaciis garda Seityves<br />

erTmaneTis Cvevebisa da interesebis<br />

Sesaxeb (magaliTad, imis<br />

Sesaxeb, Tu vin dadioda fexburTisa<br />

da musikis klasgareSe<br />

gakveTilebze). maswavlebelma<br />

moswavleebs auxsna, rom yoveli<br />

dRis dasawyisSi 5 wuTiT unda<br />

Sexvedrodnen TavianTi sabazo<br />

jgufis wevrebs da moekiTxaT<br />

isini, gaerkviaT, Caabares Tu<br />

ara saSinao davalebebi. gadawyvites<br />

Tu ara, ras miirTmevdnen<br />

sadilad. aseve, mecadineobebis<br />

Semdegac yoveldRe<br />

unda Sexvedrodnen Tavisi jgufis<br />

wevrebs, ganexilaT saSinao<br />

davalebebi da erTmaneTs<br />

rutinuli saskolo sakiTxebis<br />

mogvarebaSi daxmarebodnen.<br />

mTeli wlis manZilze moswavleebi<br />

am sabazo jgufebSi<br />

rCebodnen. rutinuli davalebebis<br />

garda, sabazo jgufebSi<br />

igegmeboda sxvadasxva aqtivoba<br />

da sxvadasxva saskolo samu­<br />

Saoc sruldeboda, magaliTad,<br />

urikebiT wignebis gadazidva<br />

skolis biblioTekidan mediacentrSi.<br />

moswavleebi gasarTob<br />

aqtivobebSic erTvebodnen. qalbatonma<br />

ramosma male SeniSna,<br />

rom moswavleTa sabazo jgufebad<br />

dayofam Sedegi gamoiRo _<br />

maT aSkarad ganuviTardaT klasisadmi<br />

kuTvnilebis grZnoba.<br />

TanamSromlobiTi jgufis zoma<br />

rogorc meore ganzogadebul<br />

daskvnaSi iyo miTiTebuli,<br />

sasurvelia, TanamSromlobiTi<br />

jgufebi patara iyos. miuxedavad<br />

imisa, rom zogierTi davaleba<br />

didi jgufisTvis ufro mizanSewonilia,<br />

SesaZloa, moswavleebs<br />

ar eyoT did jgufebSi muSaobis<br />

kompetencia. maswavleblebis azriT,<br />

`rac ufro pataraa jgufi,<br />

miT ukeTesia”. Tumca xandaxan,<br />

resursebis simwiris gamo, maswavleblebi<br />

jgufebis zomas zrdian.<br />

maswavleblis, rogorc menejeris<br />

pasuxismgeblobaa, mudmivad akontrolos<br />

da, saWiroebisamebr,<br />

cvalos kidevac jgufebis zoma.<br />

batoni edenis moswavleebi media-centrSi<br />

TavianT, konstituciis<br />

proeqtebze muSaobdnen.<br />

stivma maswavlebels sTxova,


110 efeqturi swavleba skolaSi<br />

ramdenime wuTi daeTmo misTvis.<br />

stivs surda baton eden­<br />

Tan dalaparakeba imis Sesaxeb,<br />

rom misi jgufi arc Tu ise<br />

kargad muSaobda. `namdvilad<br />

bevri ramaa gasakeTebeli da<br />

davaleba kargad gvesmis. er­<br />

TaderTi problema isaa, rom<br />

jgufSi Zalian bevrni varT,~ _<br />

SesCivla stivma maswavlebels.<br />

moswavlesTan saubris Semdeg<br />

batoni edeni daakvirda jgufis<br />

muSaobas da mixvda, rom stivi<br />

marTali iyo. im saRamos maswavlebelma<br />

miiRo gadawyvetileba,<br />

eqvskaciani jgufebi or nawilad<br />

daeSala. eqvskaciani jgufebis<br />

samkacian jgufebad qcevas<br />

garkveuli dro dasWirda, Tumca<br />

am saqmes unayofod ar Cauvlia.<br />

drois gasvlasTan erTad,<br />

batoni edeni mixvda, rom Tavis<br />

droze, eqvskaciani jgufebis<br />

Seqmnisas, man Secdoma dauSva<br />

da moswavleebs davalebis Sesruleba<br />

mxolod gaurTula.<br />

TanamSromlobiTi swavlis<br />

kombinireba sxva saklaso<br />

aqtivobebTan<br />

is maswavleblebic ki, romlebic<br />

xSirad iyeneben TanamSromlobiTi<br />

swavlis meTods, daeTanxmebian<br />

ganzogadebul rCevas imis<br />

Sesaxeb, rom TanamSromlobiTi<br />

swavla sasargebloa, magram misi<br />

zedmetad xSirad gamoyeneba ar<br />

aris mizanSewonili. yvelasTvis<br />

cnobilia, rom meTodis gadaWarbebuli<br />

gamoyeneba xSirad efeqturobis<br />

Semcirebas iwvevs. qvemoT<br />

warmodgenilia dajgufebis<br />

meTodis gadametebuli sixSiriT<br />

gamoyenebis magaliTi.<br />

qalbaton mandrels Zalian uyvarda<br />

TanamSromlobiTi swavlis<br />

meTodis gamoyeneba da me-8<br />

klasis moswavleebTan xSirad<br />

iSveliebda mas. rac dro gadioda,<br />

maswavlebeli amCnevda,<br />

rom jgufebis muSaoba iseTi<br />

efeqturobiT aRar gamoirCeoda,<br />

rogorc wlis dasawyisSi,<br />

moswavleebi iseTi mondomebiT<br />

aRar erTvebodnen jgufis<br />

muSaobaSi. qalbatonma mandrelma<br />

gadawyvita, saSualeba<br />

mieca moswavleebisaTvis, Tavad<br />

aerCiaT jgufebi, raTa ufro<br />

gaxalisebuliyvnen. asec moiqca,<br />

magram am siaxlem ar gaWra.<br />

bolos, maswavlebelma gadawyvita,<br />

am Temaze bavSvebTan<br />

esaubra. erT-erTma moswavlem<br />

ganacxada: `Cven meti damoukidebloba<br />

gvsurs. daviRale mudmivi<br />

interaqciiT. namdvilad<br />

mWirdeba meti dro, rom CemTvis<br />

wynarad vimecadino.~<br />

diskusiaSi sxva moswavleebic<br />

CaerTnen: `mogvwons erTad<br />

muSaoba, magram ara aseTi intensivobiT.<br />

iciT, raRaceebs<br />

damoukideblad mecadineobis<br />

dros ufro kargad vigeb.~<br />

qalbatoni mandrelisaTvis<br />

yvelaferi gasagebi gaxda.<br />

`marTali xarT, _ uTxra man<br />

moswavleebs, jgufur muSaobas<br />

metismetad didi dro davuTmeT.<br />

es imitom, rom TanamSromlobiTi<br />

swavlis meTodi Zalian<br />

momwons. gTxovT, SemaxsenoT<br />

xolme, Tu zedmetad Sevyvebi<br />

am meTodis gamoyenebas. gpirdebiT,<br />

dagijerebT.~<br />

* * *<br />

moswavleTa dajgufebis me­<br />

Todebidan TanamSromlobiTi swavla<br />

SeiZleba yvelaze nayofieri<br />

iyos. rogorc am TavSi warmodgenili<br />

magaliTebiT davrwmundiT,<br />

TanamSromlobiTi swavlis meTodi<br />

maswavlebelma SeiZleba sxvadasxva<br />

formiT da sruliad gansxvavebul<br />

situaciebSi gamoiyenos.


8<br />

miznebis<br />

dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

batoni holi amerikis SeerTebuli Statebis istoriis maswavlebeli<br />

iyo. rogorc wesi, yovel axal saswavlo wels moswavleebisadmi<br />

STamagonebeli mimarTviT iwyebda xolme. batoni holi<br />

istoriis umaRles kurss aswavlida da moswavleebs mniSvnelovani<br />

testirebisTvis amzadebda. Tavis sityvaSi maswavlebeli<br />

yovelTvis aRniSnavda, rom saboloo testis qulebi ara mxolod<br />

moswavleTa swavlis Sedegebs asaxavdnen, aramed misi swavlebis<br />

xelovnebis saboloo Sefasebasac warmoadgendnen. testirebaze<br />

batoni holis moswavleebi TiTqmis yovelTvis met-naklebad karg<br />

qulebs iRebdnen. miuxedavad amisa, maswavlebels yovelTvis metis<br />

miRweva surda da fiqrobda, rom moswavleTa ukeT momzadebis<br />

TvalsazrisiT, gacilebiT metis gakeTeba SeeZlo. gasul wlebSi<br />

batoni holi sxvadasxva RonisZiebas atarebda, raTa moswavleTa<br />

testirebis qulebi gaeumjobesebina, sasurvel Sedegs ki mainc<br />

ver miaRwia.<br />

erT zafxuls batonma holma mTeli saswavlo masalis gadamuSaveba<br />

daiwyo, im mizniT, rom moswavleebisaTvis mniSvnelovani<br />

adgilebi moeniSna. am masalas moswavleebi mTeli saswavlo wlis<br />

ganmavlobaSi swavlobdnen da aRiarebdnen, rom mxolod maswavleblis<br />

moniSnul adgilebs aqcevdnen yuradRebas, danarCens ki<br />

sruliad uyuradRebod tovebdnen. moswavleebi zedmetad damokidebulebi<br />

gaxdnen maswavleblis mier moniSnul masalaze.<br />

Semdeg wels batonma holma SabaTis mecadineobebi SemoiRo.<br />

SabaTobiT moswavleebs mxolod im unarebze avarjiSebda, rac,<br />

misi azriT, moswavleTa testirebis Sedegebis gaumjobesebas Seuwyobda<br />

xels. arc am damatebiTma mecadineobebma gamoiRo Sedegi.<br />

moswavleTa qulebi mniSvnelovnad ar gaumjobesebula. wels batonma<br />

holma, saswavlo masalis moniSvnis nacvlad, moswavleebs<br />

TiToeuli epoqis zogadi aRwera moumzada. am aRweraTa Camoyalibebis<br />

procesSi maswavlebeli erovnul saswavlo gegmas eyrdnoboda.<br />

SeimuSava terminebis nusxac TiToeuli epoqisaTvis da<br />

moswavleebs saguldagulod mouniSna is terminebi, romlebic<br />

saswavlo masalaSi xSirad SexvdebodaT.<br />

batonma holma moswavleebs saswavlo dRiuris Sedgenac<br />

mosTxova. am dRiurSi bavSvebs swavlis misaRwevi Sedegebi epoqaTa<br />

im zogadi aRwerebis mixedviT unda CaeniSnaT, rac maT maswavle­<br />

111


112 efeqturi swavleba skolaSi<br />

belma moumzada. batonma holma sanimu­<br />

Sod pirveli abzaci gamoiyena: aCvena moswavleebs<br />

epoqis aRwera da ganumarta, Tu<br />

rogor unda CamoeyalibebinaT swavlis is<br />

Sedegebi, romlisTvisac maT unda mieRwiaT.<br />

maswavlebelma am process `swavlis<br />

miznebis dasaxva~ daarqva. moswavleebi<br />

dabneulebi Candnen, radgan aqamde miznad<br />

isaxavdnen konkretuli davalebis<br />

Sesrulebas, da ara swavlis konkretuli<br />

Sedegebis miRwevas.<br />

amerikis samoqalaqo omis Tema<br />

moicavda ganzogadebebs omis mizezebis<br />

Sesaxeb. erT-erTma moswavlem, polma,<br />

es ganzogadebuli winadadeba dRiuris<br />

gverdis dasawyisSi dawera da mas swavlis<br />

Sedegi miuwera, romlisTvisac unda mieRwia:<br />

`unda gavigo, aris Tu ara erTze<br />

meti Teoria amerikis samoqalaqo omis<br />

gamomwvevi mizezebis Sesaxeb. me yovelTvis<br />

vicodi, rom omis mizezi iyo monoba.<br />

omis mizezebis Sesaxeb ufro meti unda<br />

gavigo.~ ase rom, dRiurSi polma Semoxaza<br />

fraza `samoqalaqo omis mizezebi~.<br />

am Semoxazul frazas sami sxvadasxva<br />

mimarTulebiT gaukeTa isrebi da Ti­<br />

Toeul isars sxvadasxva fraza miawera:<br />

a. sxvadasxva Sexeduleba monobaze, CrdiloeTsa<br />

da samxreTSi, b. dasavleTis mimarTulebiT<br />

gafarToeba, g. industrializacia.<br />

mTeli kviris ganmavlobaSi Seswavlili<br />

masalis mixedviT, poli cvlida<br />

am Canawers. kviris bolos miRebuli<br />

informaciis safuZvelze, pols SeeZlo<br />

samoqalaqo omis gamomwvevi mizezebis<br />

Tavmoyra. yvela moswavles sxvadasxvagvarad<br />

hqonda Camoyalibebuli omis mizezebi.<br />

batoni holi cdilobda, waexalisebina<br />

moswavleebi, rom swavlis miznebi da<br />

SeZenili codna erTmaneTisaTvis gaeziarebinaT.<br />

maswavlebeli, kviraSi erTxel<br />

mainc, TiToeul moswavles individualurad<br />

xvdeboda da ganixilavda mis<br />

progress dasaxuli miznebisaken mimaval<br />

gzaze. aseT Sexvedras xandaxan mxolod<br />

ramdenime wuTi sWirdeboda. maswavlebeli<br />

klass mudmivad amowmebda testebiT.<br />

testirebis Sedegebs ki moswavleTa<br />

mier dasaxuli swavlis miznebis mixedviT<br />

afasebda.<br />

batonma holma miznebis dasaxvisa<br />

da komentarebis micemis meTodebi<br />

Tavisi moswavleebis akademiuri<br />

moswrebis gaumjobesebis mizniT<br />

gamoiyena. rogorc ganaTlebis<br />

sferos mkvlevarebi miiCneven, es<br />

meTodebi azrovnebis metakognitur<br />

sistemas aviTarebs.<br />

miznebis dasaxva: kvlevebi da<br />

Teoriebi<br />

zogadi ganmartebiT, miznebis dasaxva<br />

swavlisaTvis mimarTulebis<br />

micemis meTodia. es is unaria,<br />

romelic warmatebul adamianebs<br />

diagrama 8.1<br />

miznebis dasaxvis meTodis Sesaxeb Catarebuli kvlevebis Sedegebi<br />

naSromi<br />

kvlevebSi<br />

yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

uaizi da<br />

oqei, 1983*<br />

miznebis dasaxvis<br />

mniSvneloba<br />

3<br />

25<br />

1.37<br />

0.48<br />

41<br />

18<br />

uolbergi,<br />

1999<br />

lifsi da<br />

uilsoni, 1993<br />

miznebis dasaxvis<br />

mniSvneloba 21 0.46 18<br />

miznebis dasaxvis<br />

mniSvneloba 204 0.55 21<br />

* Tavad naSromSi warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan gamomdinare,<br />

efeqtis sididis ramdenime kategoriaa mocemuli. mkiTxvels, Tu dainteresebulia<br />

detalebiT, vurCevT, gaecnos naSroms.


miznebis dasaxva da komentarebis gakeTeba<br />

113<br />

kargad aqvT ganviTarebuli da<br />

grZelvadiani da moklevadiani<br />

miznebis miRwevaSi exmareba maT.<br />

dagrama 8.1-ze warmodgenilia<br />

daskvnebi im ramdenime naSromidan,<br />

romlebSic Tavmoyrilia miznebis<br />

dasaxvis meTodis Sesaxeb Catarebuli<br />

saganmanaTleblo kvlevebi.<br />

miznebis dasaxvis Sesaxeb Cata<br />

rebuli kvelevebidan, Cven sam<br />

ganzogadebul daskvnas movu yareT<br />

Tavi. es daskvnebi sasargeblo<br />

iqneba im maswavleblebisaTvis,<br />

romlebic TavianT praqtikaSi<br />

swavlis miznebis dasaxvis meTodis<br />

gamoyenebas apireben.<br />

1. saswavlo miznebis gansazRvris<br />

Sedegad, moswavlis yuradReba<br />

mxolod konkretul masalazea<br />

mimarTuli. kvlevebidan<br />

Zalze siantereso daskvna ikveTeba<br />

imis Sesaxeb, rom miznebis<br />

dasaxva sasargebloa mxolod im<br />

konkretuli saswavlo Sedegebis<br />

miRwevis TvalsazrisiT, rac miznebSia<br />

Camoyalibebuli. miznebis<br />

winaswar Camoyalibeba uaryofiT<br />

gavlenas axdens swavlis danarCen<br />

Sedegebze. h. uolbergma (1999)<br />

saswavlo miznebTan dakavSirebuli<br />

20 kvlevis Sedegebi gaaanaliza<br />

da daaskvna, rom miznebis<br />

dasaxva uaryofiT gavlenas axdens<br />

`winaswar ganusazRvrel Sedegebze~<br />

(efeqtis sididea _ 0.20). es<br />

imas niSnavs, rom Tu maswavlebeli<br />

akonkretebs swavlis mosalodnel<br />

Sedegs (magaliTad ase:<br />

moswavleebs unda esmodeT, Tu<br />

rogor funqcionirebs ujredi),<br />

SeiZleba moswavleebma ise kargad<br />

ver gaiazron am TemasTan dakav­<br />

Sirebuli sxva sakiTxebi, rogorc<br />

im SemTxvevaSi, Tu swavlis Sedegi<br />

winaswar Camoyalibebuli ar iqneboda.<br />

efeqtis sidide _ 0.20 imas<br />

niSnavs, rom Tu testi swored<br />

ujredis funqcionirebas ar Seexeba,<br />

maSin im klasis moswavle,<br />

romelSic konkretuli saswavlo<br />

miznebi iqna dasaxuli, miiRebs 8<br />

procentiliT dabal qulas, vidre<br />

moswavle im klasidan, sadac<br />

aseTi miznebi dasaxuli ar iyo.<br />

erTi SexedviT, SeiZleba es Sedegi<br />

vinmes alogikurad moeCvenos,<br />

magram Tu kargad davukvirdebiT,<br />

gasagebi gaxdeba, rom miznis<br />

dasaxva moswavlis yuradRebis<br />

koncentracias mxolod konkretul<br />

sakiTxze axdens da danarCen<br />

masalas safuZvlianad veRar iTvisebs.<br />

2. saswavlo miznebi ar unda<br />

iyos zedmetad dakonkretebuli.<br />

kvlevebi adasturebs, rom zogadi<br />

formiT warmodgenili saswavlo<br />

miznebi ufro efeqturia, vidre<br />

biheivioristuli formiT Camoyalibebuli<br />

miznebi. b. freizerma<br />

da sxvebma (1987) 111 kvlevis Sedegebi<br />

Seiswavles da daaskvnes, rom<br />

biheivioristuli miznebis klasSi<br />

gamoyenebis efeqtis sididea 0.12<br />

da Seesatyviseba 5 procentiliT<br />

zrdas. es Sedegi gamowveulia<br />

imiT, rom biheivioristuli miznebi<br />

Zalian konkretulia.<br />

biheivioristuli miznebis gamoyeneba<br />

sakmaod popularuli<br />

gaxda 1962 wels, rodesac Sefasebis<br />

eqspertma <strong>robert</strong> meigerma<br />

gamoaqveyna wigni `saswavlo miznebis<br />

momzadeba~. meigeri am wignSi


114 efeqturi swavleba skolaSi<br />

wers, rom efeqtur saswavlo miznebs<br />

sami ganmsazRvreli maxasiaTebeli<br />

aqvs, esenia:<br />

1. Sedegi. mizani yovelTvis<br />

aRwers im Sedeg(eb)s, rasac<br />

moswavlem unda miaRwios.<br />

2. pirobebi. mizani yovelTvis<br />

aRwers im pirobebs, romel­<br />

Sic Sedegebis warmodgena<br />

unda moxdes.<br />

3. kriteriumi. saswavlo mizani<br />

ayalibebs unaris warmodgenis<br />

dones, romelsac moswavlis<br />

Sedegebi unda Seesabamebodes<br />

da, aseve, ganmartavs<br />

am donis Sefasebis<br />

kriteriumebs.<br />

<strong>robert</strong> meigeris kriteriumebis<br />

mixedviT Camoyalibebuli<br />

saswavlo miznebi Zalian konkretulia.<br />

Tu swavlis procesis individualur<br />

da konstruqtivistul<br />

bunebas gaviTvaliswinebT,<br />

es zedmet konkretikadac ki Sei­<br />

Zleba CaiTvalos.<br />

3. moswavleebi unda wavaxalisoT,<br />

rom gaiazron maswavleblis<br />

mier dasaxuli miznebi. mas Semdeg,<br />

rac maswavlebeli Camoayalibebs<br />

saswavlo miznebs, aucilebelia,<br />

mosawvleebs saSualeba mieceT,<br />

moaxdinon am miznebis sakuTar<br />

saWiroebebze morgeba. Sesabamisad,<br />

miznebi ar unda iyos zedmetad<br />

konkretuli. Tu miznebi biheivioristul<br />

formatSia Camoyalibebuli,<br />

moswavleebs gauWirdebaT<br />

maTi morgeba TavianT saWiroebebze.<br />

kvlevebi adasturebs, rom<br />

Zalze efeqturia miznebis dasaxva<br />

`saxelSekrulebo~ formiT.<br />

es imas niSnavs, rom moswavleebi<br />

ara mxolod ayalibeben misaRwev<br />

miznebs (im zogadi miznebidan<br />

gamomdinare, rasac maswavlebeli<br />

usaxavs klass), aramed, aseve,<br />

xelSekrulebas deben im niSanze,<br />

romelsac am miznebis Sesrulebis<br />

SemTxvevaSi miiReben (ix.qale da<br />

qeli, 1994; mileri da qeli, 1994;<br />

volmeri, 1995). aseve, kvlevebi<br />

adasturebs, rom moswavleTa mier<br />

qvemiznebis Camoyalibeba dadebiT<br />

gavlenas axdens moswavleTa akademiur<br />

moswrebaze (bandura da<br />

Sunqi, 1981; morgani, 1985).<br />

miznebis dasaxva:<br />

praqtika klasSi<br />

konkretuli, magram moqnili<br />

miznebi<br />

mniSvnelovania, moswavleebs<br />

maswavlebelma dausaxos miznebi,<br />

Tumca, aucilebelia, es miznebi<br />

iyos zogadi, raTa sakmarisi Tavisufleba<br />

dautovos moswavleebs.<br />

qvemoT warmodgenilia magaliTi<br />

imisa, Tu rogor SeiZleba amis<br />

miRweva.<br />

saswavlo wlis dasawyisidan<br />

moyolebuli, qalbatoni gerSvinis<br />

meoTxeklaseli moswavleebi,<br />

TiToeul TemasTan<br />

dakavSirebiT, sakuTari miznebis<br />

dasaxvas mieCvivnen. maswavlebeli<br />

yovelTvis awvdis<br />

maT zogad miznebs, romlebsac<br />

Semdeg moswavleebi sakuTar<br />

saWiroebebs argeben. roca moswavleebma<br />

adamianis sxeulis<br />

Seswavla daiwyes, maswavlebel­


miznebis dasaxva da komentarebis gakeTeba<br />

115<br />

ma klass miznad dausaxa yvela<br />

ZiriTadi organos individualuri<br />

funqciebisa da, aseve,<br />

maTi urTierTdamokidebulebis<br />

ZiriTadi principebis codna.<br />

am zogadi miznebidan gamomdinare,<br />

joSi, erT-erTi moswavle,<br />

Tavis saswavlo miznebs ayalibebs:<br />

minda, meti vicode Tirkmelebisa<br />

da maTi funqcionirebis<br />

Sesaxeb. male babuaCems<br />

erTi Tirkmeli unda amoaWran.<br />

vici, rom adamianis sxeulSi<br />

guli uSvebs sisxls da mainteresebs,<br />

rogor xdeba gulis<br />

Seteva.<br />

minda, vicode, aris Tu ara<br />

nawlavebis sigrZe marTla 4<br />

mili.<br />

qalbatonma gerSvinma SeamCnia,<br />

rom moswavleTaTvis winadadebebis<br />

dasawyisi frazebis<br />

miwodeba (magaliTad, `minda, vicode...~<br />

da `minda, meti vicode~)<br />

uadvilebs maT konkretuli saswavlo<br />

miznebis Camoyalibebas.<br />

xelSekrulebebi<br />

saswavlo miznebis dasaxvis<br />

erT-erTi meTodia moswavleebTan<br />

xelSekrulebebis gaformeba, rac<br />

moswavleebs swavlis procesis<br />

marTvis saSualebas aZlevs. qvemoT<br />

moyvanili magaliTi aCvenebs,<br />

Tu rogor gamoiyena xelSekrulebebi<br />

sabazo skolis maswavlebelma<br />

teqnologiis gakveTilze.<br />

qalbatoni roumi didi mouTmenlobiT<br />

eloda im dRes, rodesac<br />

moswavleebTan veb-gverdis<br />

Seqmnaze muSaobas daiwyebda. es<br />

samkviriani kursi iyo. veb-gverdis<br />

Seqmnis kursi met-naklebad<br />

momqancveli aRmoCnda maswavleblisaTvis,<br />

radgan moswavleebi<br />

sxvadasxva doneze flobdnen<br />

kompiuteris moxmarebis unarebs.<br />

es gansxvavebebi rom aRmoefxvra,<br />

qalbatonma roumma moamzada<br />

swavlis Sedegebis nusxa, romlis<br />

aTvisebac moswavleebs sxvadasxva<br />

siCqariT SeeZloT. swavlis<br />

Sedegebis nusxaSi is unarebi da<br />

codna iyo ganmartebuli, rac<br />

moswavleebs veb-gverdebisa da,<br />

zogadad, kompiuteris moxmarebasTan<br />

dakavSirebiT dasWirdebodaT.<br />

qalbatonma roumma es<br />

nusxa didi yuradRebiT Seadgina,<br />

radgan ar surda, moswvleebs<br />

davalebebis Sesruleba<br />

ise daewyoT, rom kompiuteris<br />

moxmarebis elementaruli unarebi<br />

da veb-gverdebis Sesaxeb<br />

konceptualuri informacia ar<br />

hqonodaT.<br />

maswavlebelma moswavleebTan<br />

xelSekrulebebi Seitana.<br />

xelSekrulebaSi veb-gverdze<br />

muSaobis dasawyebad aucilebeli<br />

unarebi iyo Camowerili (magali­<br />

Tad, veb-gverdis fonis SerCeva,<br />

melodiebis identifikacia,<br />

bmulebis Seqmna). xelSekrulebis<br />

meore nawili exeboda imas, Tu<br />

ra unda scodnodaT, an gaeazrebinaT<br />

moswavleebs (magaliTad,<br />

ra aris html vis sWirdeba vebgverdi<br />

rogor gavxsnaT am vebgverdis<br />

bmulebi )<br />

moswavleebi, TavianTi xel­<br />

Se krulebis pirobebi rom daekmayofilebinaT,<br />

muSaobis periodSi<br />

mudmivad ekontaqtebodnen<br />

qalbaton roums, masTan<br />

erTad ganixilavdnen, ra iswavles<br />

da xelSekrulebaSi dafiqsirebul<br />

vadebs periodulad<br />

cvlidnen.<br />

komentaris gakeTeba:<br />

kvlevebi da Teorebi<br />

maswavleblebi xSirad iyeneben<br />

moswavleebis mier Sesrulebul<br />

davalebaze komentarebis


116 efeqturi swavleba skolaSi<br />

gakeTebis meTods. komentarebSi,<br />

rogorc wesi, aRniSnulia, Tu ramdenad<br />

kargad Seasrula moswavlem<br />

micemuli davaleba. kvlevebi<br />

adasturebs, rom komentarebis gakeTeba<br />

swavlebis Zalian efeqturi<br />

meTodia. mkvlevarma jon heTim<br />

(1992) 8000-mde kvleva ganixila da<br />

daaskvna:<br />

yvelaze Zlieri meTodi, romelic<br />

moswavleTa akademiur<br />

moswrebas aumjobesebs, komentarebis<br />

gakeTebaa. Sesabamisad,<br />

ganaTlebis xarisxis gaumjobesebis<br />

yvelaze martivi recepti<br />

iqneboda _ `rac SeiZleba<br />

xSirad gaakeTeT komentarebi~<br />

(gv. 9).<br />

dagrama 8.2-ze warmodgenilia<br />

daskvnebi im ramdenime naSromidan,<br />

romelSic gaanalizebulia<br />

kvlevebi komentaris gakeTebis<br />

meTodis Sesaxeb.<br />

komentarebis gakeTebis Sesaxeb<br />

Catarebuli kvlevebidan Tavi<br />

movuyareT oTx ganzogadebul<br />

daskvnas.<br />

1. maswavleblis mier gakeTebuli<br />

komentarebi orientirebuli<br />

unda iyos moswavlis Sedegebis<br />

gaumjobesebaze. SeniSnavdiT, rom<br />

diagarama 8.2-ze mocemuli efeqtis<br />

sidideebi aris 0.90 da zogjer<br />

ufro maRalic. SeiZleba iTqvas,<br />

rom aseTi komentarebi, moswavles<br />

saSualebas aZlevs, mixvdes,<br />

Tu ras akeTebs sworad da ras<br />

_ ara. bengert-dounsis, quliqis,<br />

quliqis da morganis (1991)<br />

kvle va ki askvnis, rom am meTodis<br />

gamoyenebis efeqtis sididea<br />

mxo lod 0.26. am SemTxvevaSi sagulisxmoa,<br />

gaviTvaliswinoT, rom<br />

mo cemuli kvleva mxolod testze<br />

an `testis msgavs procedurebze~<br />

gakeTebul komentars exeboda.<br />

diagrama 8.3-ze detaluradaa warmodgenili<br />

r. bengert-dounsis, q.<br />

quliqis, j. quliqis da m. morganis<br />

kvlevis Sedegebi.<br />

diagrama 8.3-ze mocemuli<br />

kvle vebis Sedegebi ganaTlebis<br />

spe cialistebisaTvis metad mniSvnelovania.<br />

miaqcieT yuradReba,<br />

rom moswavlisaTvis mxolod<br />

imis miniSneba, sworia Tu ara<br />

misi pasuxi, uaryofiT gavlenas<br />

axdens moswavlis akademiur moswrebaze.<br />

moswavlisaTvis swori<br />

pasuxis miwodebas aqvs efeqtis<br />

saSualo sidide (0.22). warmodgenili<br />

kvle vebis Sedegebis mixedviT,<br />

komentari yvelaze sasargebloa<br />

maSin, Tu is zedmiwevniT<br />

uxsnis moswavles, ra aris mis<br />

pasuxSi swori da ra _ ara. moswavlisaTvis<br />

miTiTebis micema,<br />

rom iqamde imuSaos davalebaze,<br />

sanam gansazRvrul Sedegs ar miaRwevs,<br />

aseve, zrdis moswavlis<br />

akademiur moswrebas.<br />

2. maswavleblis mier gakeTebuli<br />

komentarebi drouli unda<br />

iyos. komentarebis efeqturobis<br />

miRwevis TvalsazrisiT, drouloba<br />

gadamwyveti mniSvnelobis<br />

matarebeli faqtori aRmoCnda.<br />

sailustraciod, gaecaniT diagrama<br />

8.4-s, romelic amoRebulia<br />

r. bengert-dounsis, q. quliqis,<br />

j. quliqis da m. morganis kvlevidan.<br />

rogorc am kvlevidan irkveva,<br />

komentarebis micemis yvelaze efeq­


miznebis dasaxva da komentarebis gakeTeba<br />

117<br />

naSromi<br />

lisakovski<br />

da uolbergi,<br />

1982 *<br />

lisakovski<br />

da uolbergi,<br />

1981 *<br />

uolbergi,<br />

1999<br />

Tenebaumi da<br />

goldringi,<br />

1989 *<br />

blumi, 1976<br />

Sirensi da<br />

bosqeri, 1997<br />

qumari, 1991<br />

holeri, Caildi<br />

da uolbergi,<br />

1988<br />

bengert<br />

– dounsi,<br />

quliqi,<br />

quliqi da<br />

morgani, 1991<br />

diagrama 8. 2<br />

komentarebis gakeTebis meTodis Sesaxeb<br />

Catarebuli kvlevebis Sedegebi<br />

kvlevebSi<br />

yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

22<br />

7<br />

3<br />

9<br />

39<br />

19<br />

49<br />

11<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

0.92<br />

0.69<br />

0.83<br />

0.71<br />

1.15<br />

0.49<br />

0.55<br />

0.19<br />

procentilis<br />

zrda<br />

32<br />

25<br />

30<br />

26<br />

37<br />

19<br />

21<br />

7<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti 20 0.94 33<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti<br />

15<br />

7<br />

3<br />

3<br />

2<br />

0.66<br />

0.80<br />

0.52<br />

0.51<br />

0.67<br />

25<br />

29<br />

20<br />

19<br />

25<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti 7 0.54 21<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti _ 1.09 36<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti 5 3.35 41<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti 20 0.71 26<br />

komentarebis<br />

gakeTebis zogadi<br />

efeqti 58 0.26 10<br />

* Tavad naSromSi warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan gamomdinare,<br />

efeqtis sididis ramdenime kategoriaa mocemuli. mkiTxvels, Tu dainteresebulia<br />

detalebiT, vurCevT, gaecnos naSroms.


118 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 8. 3<br />

moswavlis Sedegebis gaumjobesebaze orientirebuli komentarebis<br />

Sesaxeb Catarebuli kvlevebis Sedegebi<br />

naSromi<br />

komentaris<br />

tipi<br />

kvlevebSi<br />

yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

swori / araswori<br />

pasuxi 6 -0.08 - 3<br />

swori pasuxi 39 0.22 9<br />

gaimeore, sanam<br />

sworad ar<br />

Seasruleb 4 0.53 20<br />

ganmarteba 9 0.53 20<br />

turi dro testirebis damTavrebis<br />

periodia. moswavleebs rac ufro<br />

gvian mivawvdiT komentarebs, miT<br />

ufro nakleb gavlenas moaxdenen<br />

isini moswavlis akademiur moswrebaze.<br />

testis mxolod romelime<br />

nawilis dasrulebisTanave<br />

gakeTebuli komentarebi arc Tu<br />

ise efeqturi aRmoCnda (efeqtis<br />

sididea mxolod 0.19). maSin roca<br />

naSromi<br />

komentaris<br />

drouloba<br />

testirebis<br />

drouloba<br />

diagrama 8. 4<br />

komentarebis drouloba<br />

kvlevebSi<br />

yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

testis romelime<br />

nawilis dasrulebisTanave<br />

testis Semdeg<br />

(maSinve)<br />

testis dasrulebidan<br />

garkveuli periodis<br />

Semdeg<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

49 0.19 7<br />

2 0.72 26<br />

8 0.56 21<br />

maSinve 37 0.17 6<br />

erT dReSi 2 0.74 27<br />

erT kviraSi 12 0.53 20<br />

ufro xangrZlivi<br />

periodis Semdeg<br />

4 0.26 10


miznebis dasaxva da komentarebis gakeTeba<br />

119<br />

testis mTlianad dasrulebisTanave<br />

komentarebis gakeTeba yvelaze<br />

efeqtur meTodad iTvleba<br />

(efeqtis sididea 0.72).<br />

da bolos, mniSvnelovania<br />

testirebisTvis SerCeuli drois<br />

faqtoric. axali masalis SeswavlisTanave<br />

Catarebul testirebas<br />

Zalian mcire gavlena aqvs<br />

moswavlis akademiur moswrebaze.<br />

testirebis CatarebisaTvis optimalur<br />

drod iTvleba masalis Seswavlis<br />

dasrulebidan erTi dRe.<br />

3. maswavleblis mier gakeTebuli<br />

komentarebi konkretul kriteriumebs<br />

unda ukavSirdebodes.<br />

komentarebi moswavlisaTvis maqsi<br />

malurad sasargeblo rom iyos,<br />

aucilebelia, garkveuli kriteriumebiT<br />

gansazRvrul konkretuli<br />

donis unarze an codnaze<br />

miuTiTebdes. sxva sityvebiT<br />

rom vTqvaT, komentarebi<br />

uSualod unda ukavSirdebodes<br />

gansazRvrul kriteriumebs, da<br />

ara normebs. roca komentarebi<br />

garkveul normebs ukavSirdeba,<br />

moswavleebi iReben informacias<br />

imis Sesaxeb, Tu ra mimarTebaa<br />

maTsa da sxva moswavleebs Soris.<br />

imis dasadgenad, Tu ra iswavla<br />

da ra aqvs kidev saswavli, moswavlisaTvis<br />

es informacia absoluturad<br />

gamousadegaria. kriteriumebTan<br />

dakavSirebuli komentarebi<br />

ki moswavles miuTiTebs, ra<br />

pozicia ukavia konkretuli codnisa<br />

Tu unarebis miRwevis TvalsazrisiT.<br />

kvlevebi aCvenebs, rom<br />

kriteriumebze mimarTuli komentarebi<br />

gacilebiT ufro sasargebloa,<br />

vidre normebze mimarTuli<br />

komentarebi (ix. qruqsi, 1988,<br />

uilburni da felpsi, 1983).<br />

4. efeqturi komentarebis gakeTeba<br />

moswavleebs Tavadac Seu­<br />

ZliaT. zogi fiqrobs, rom komentarebis<br />

gakeTeba mxolod maswavleblis<br />

saqmea. saganmanaTleblo<br />

kvlevebi aCvenebs, rom moswavleebsac<br />

SeuZliaT sakuTari progresis<br />

efeqturi monitoringi (ix.<br />

Trameli, Slosi da alferi, 1994).<br />

Cveulebriv, es imas gulismobs,<br />

rom moswavleebi swavlis proces­<br />

Si miRweul warmatebebs iniSnaven.<br />

(ix. lindsli, 1972). magaliTad,<br />

maT SeiZleba awarmoon cxrili,<br />

romelSic iweren informacias<br />

axali unaris aTvisebasTan dakav­<br />

Sirebuli aqtivobebis Sesrulebis<br />

sisworis da/an siCqaris Sesaxeb.<br />

grant uiginsi (1993) miiCnevda, rom<br />

moswavlis mxridan komentarebis<br />

gakeTeba, sakuTari swavlis procesTan<br />

dakavSirebiT, Zalian mniSvnelovania,<br />

iseve, rogorc TviTSefaseba.<br />

i. qanTrimeni da m. Sroderi<br />

(1996) ki yuradRebas amaxvileben<br />

maswavleblis mier TviTSefasebis<br />

gamoyenebaze klasSi.<br />

komentarebis gakeTeba:<br />

praqtika klasSi<br />

kriteriumebTan dakavSirebuli<br />

komentarebi<br />

moswavleTa akademiuri moswrebis<br />

gaumjobesebisaTvis, mniSvnelovania,<br />

Tu rogor iReben<br />

komentarebs Tavad moswavleebi.<br />

rogorc zemoT ganvixileT, kri­


120 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 8. 5<br />

komentarebis rubrikebi<br />

Sefasebis skala: 4 = sanimuSo, 3 = kargi, 2 = gamosworeba sWirdeba, 1 =<br />

aradamakmayofilebeli, 0 = Sefaseba SeuZlebelia<br />

a: zogadi rubrika: informacia<br />

4 moswavles srulad da detalurad esmis Tema;<br />

3 moswavles srulad esmis Tema, magram misi codna ar aris detaluri;<br />

2 moswavles aqvs Temis arasruli, an arazusti codna. miuxedavad amisa, mas<br />

aqvs zogadi warmodgena TemasTan dakavSirebiT;<br />

1 moswavles imdenad arasrulad da arasworad esmis Tema, rom SeiZleba<br />

iTqvas, rom mas Tema ar esmis;<br />

0 SeuZlebelia daskvnebis gakeTeba imis Sesaxeb, Tu rogor esmis moswavles<br />

mocemuli Tema.<br />

b: zogadi rubrika: procesebi da unarebi<br />

4 moswavles SeuZlia, TemasTan dakavSirebuli unari an procesi Tavisuflad,<br />

mniSvnelovani Secdomebis gareSe warmoadginos. amasTanave, moswavles<br />

esmis procesis ZiriTadi maxasiaTeblebi;<br />

3 moswavles SeuZlia, TemasTan dakavSirebuli unari an procesi mniSvnelovani<br />

Secdomebis gareSe warmoadginos.<br />

2 moswavles SeuZlia TemasTan dakavSirebuli unaris an procesis garkveuli<br />

formiT demonstrireba, magram am dros seriozul Secdomebs uSvebs.<br />

1 moswavle imden Secdomas uSvebs TemasTan dakavSirebuli unaris an procesis<br />

demonstrirebisas, rom ver amJRavnebs Temis codnas.<br />

0 SeuZlebelia daskvnebis gakeTeba imis Sesaxeb, Tu rogor SeuZlia moswavles<br />

TemasTan dakavSirebuli unaris an procesis demonstrireba.<br />

teriumebze mimarTuli komentarebi<br />

ufro nayofieria, vidre<br />

normebze mimarTuli komentarebi.<br />

sxva sityvebiT, moswavlisaTvis<br />

ufro advilad gasagebia, roca<br />

mas dadgenili kriteriumebis<br />

mixedviT afaseben, da ara sxva moswavleebTan<br />

SedarebiT, zogadad,<br />

procentuli qulebis miniWebiT.<br />

am TvalsazrisiT, Zalian sasargebloa<br />

rubrikebis gamoyeneba. diagrama<br />

8.5 a-ze mocemulia zogadi<br />

rubrika, romelic, arsebiTad, informaciulia.<br />

diagrama 8.5 b-ze<br />

ki mocemulia rubrika, romelic<br />

ufro proceszea orientirebuli.<br />

maswavleblebs SeuZliaT, es<br />

zogadi rubrika konkretul Temas<br />

moargon. diagrama 8.6 a-ze<br />

gamosaxulia magaliTi imisa, Tu<br />

rogor moargo masawvlebelma<br />

informaciaze orientirebuli<br />

zo gadi diagrama industriuli<br />

re voluciis Temas. diagrama


miznebis dasaxva da komentarebis gakeTeba<br />

121<br />

sazogadod cnobilia, rom<br />

rac ufro konkretulia komendiagrama<br />

8. 6<br />

rubrikebis morgeba konkretul Temaze<br />

Sefasebis skala: 4 = sanimuSo, 3 = kargi, 2 = gamosworeba sWirdeba, 1 =<br />

aradamakmayofilebeli, 0 = SeuZlebelia Sefaseba<br />

a: industriuli revoluciis rubrika: informacia<br />

4 moswavles srulad da detalurad esmis industriul revoluciasTan<br />

dakavSirebuli relevanturi informacia;<br />

3 moswavles kargad esmis industriuli revoluciis Tema, magram ar aqvs<br />

gacnobierebuli detalebi;<br />

2 moswavlis codna, industriul revoluciasTan dakavSirebiT, arasruli,<br />

an arazustia; Tumca mas SeuZlia imis demonstrireba, rom aqvs zogadi<br />

informacia am Temaze;<br />

1 moswavle industriuli revoluciis TemasTan dakavSirebiT imdenad<br />

arasworad an arazustad msjelobs, rom adasturebs am Temis arcodnas;<br />

0 SeuZlebelia daskvnebis gakeTeba imis Sesaxeb, Tu rogor esmis moswavles<br />

industriuli revolucia.<br />

b: histogramis wakiTxva: procesebi da unarebi<br />

4 moswavles SeuZlia, Tavisuflad waikiTxos histograma, mniSvnelovani<br />

Secdomebis gareSe. amasTanave, igi acnobierebs histogramis kiTxvis<br />

procesisaTvis damaxasiaTebel ZiriTad niSnebs.<br />

3 moswavles SeuZlia, mniSvnelovani Secdomebis gareSe waikiTxos histograma.<br />

2 moswavles, garkveulwilad, SeuZlia histogramis wakiTxva, magram kiTxvis<br />

procesSi seriozul Secdomebs uSvebs.<br />

1 histogramis kiTxvis procesSi moswavle imden Secdomas uSvebs, rom<br />

praqtikulad ver axerxebs mis gagebas.<br />

0 SeuZlebelia daskvnebis gakeTeba imis Sesaxeb, Tu rogor SeuZlia moswavles<br />

histogramis wakiTxva.<br />

8.6 b-ze ki naCvenebia procesebze<br />

da unarebze orientirebuli zogadi<br />

rubrikis varianti histogramis<br />

wakiTxvis unaris magaliTze.<br />

komentarebi, romlebic<br />

konkretul codnasa da unarebs<br />

ukavSirdeba<br />

tarebi, miT ufro sasargebloa<br />

moswavlisaTvis. Sesabamisad, maswavlebeli<br />

unda ecados, konkretul<br />

codnasa da unarebze gaake­<br />

Tos komentari. qvemoT moyvanil<br />

magaliTSi naCvenebia, Tu rogor<br />

mivida zogadsaganmanaTleblo<br />

skolis maswavlebeli komentarebis<br />

dakonkretebis aucileblobamde.


122 efeqturi swavleba skolaSi<br />

batoni qordova koridorSi<br />

id ga, roca gaigona, rogor<br />

saubrobdnen misi moswavleebi<br />

eseebze, romlebic mis kolegas,<br />

qalbaton maqquins Caabares:<br />

`rogorc wesi, qalbaton<br />

maqquins daaxloebiT eqvsi<br />

kvira sWirdeba Cveni eseebis<br />

gasasworeblad. im droisaTvis,<br />

roca Cems eses gasworebuls<br />

mibrunebs, aRarc ki maxsovs,<br />

ra Temaze iyo ese, an ra mewera<br />

masSi. qalbatoni maqquini meore<br />

dResve rom gvibrunebdes<br />

nawerebs, miRebuli Sefasebidan<br />

gamomdinare, marTla raRacas<br />

viswavlidi. ori kviris Semdeg<br />

miRebul nawers ki, rogorc<br />

wesi, waukiTxavad vteni CanTaSi.<br />

yvelaze metad is ar momwons,<br />

roca Sefaseba erTi niSniT gamoixateba.<br />

A an B ras niSnavs ar<br />

SeiZleba ori niSani mainc damiweros<br />

kargi iqneboda, erTi<br />

niSani rom Sinaarsis Sefasebas<br />

gamoxatavdes, meore niSani ki _<br />

weris stilis Sefasebas.~<br />

batoni qordova daafiqra am<br />

sityvebma. mas gaaxsenda mTeli<br />

wyeba nawerebisa, romlebic, amdeni<br />

xania, gasasworebeli hqonda.<br />

batoni qordova Sefasebis<br />

miseul meTodebzec Cafiqrda.<br />

wina weridan ukve TiTqmis<br />

ori kvira iyo gasuli da jer<br />

kidev ar daebrunebina moswavleebisaTvis<br />

nawerebi; man piroba<br />

misca sakuTar Tavs, rom<br />

am SabaT-kviras yvela nawers<br />

Seamowmebda.<br />

moswavleebi ki saubars agr­<br />

Zelebdnen: `aseve, mZuls iseTi<br />

savarjiSoebi, roca swori pasuxi<br />

gvaqvs Semosaxazi. aseTi<br />

testebis Sesworebisas maswavleblebi<br />

ubralod gadaxazaven<br />

xolme araswor pasuxs, aRniSnaven<br />

swors da amiT mTavrdeba<br />

yvelaferi. me ver vigeb, ratom<br />

iyo Cemi pasuxi araswori. aba,<br />

rogor damexmareba testis ase­<br />

Ti gasworeba ramis gagebasa da<br />

swavlaSi!~<br />

`xandaxan mgonia, rom maswavleblebi,<br />

ubralod, movaleobas<br />

ixdian. ician, rom davalebis<br />

gasworeba da CvenTvis dabruneba<br />

evalebaT. sul es aris.<br />

maT TiTqos saerTod ar anaRvlebT,<br />

ras viswavliT.~<br />

batonma qordovam piroba<br />

misca sakuTar Tavs, rom uke­<br />

Tes komentarebs dauwerda<br />

Tavis moswavleebs; is oTaxSi<br />

dabrunda da nawerebis gasworeba<br />

daiwyo. yvela araswor<br />

pasuxs mokle komentars uke­<br />

Tebda. roca moswavleebs nawerebi<br />

dauriga, Tavisi wuxilic<br />

gaando imis Sesaxeb, rom surda,<br />

Tavisi komentarebiT metad<br />

daxmareboda moswavleebs. maswavlebelma<br />

klass auxsna, rom<br />

dReidan Seecdeboda, rac Sei­<br />

Zleba sasargeblo komentarebi<br />

gaekeTebina maT nawerebze. es<br />

komentarebi moswavleTa mier<br />

aTvisebuli codnisa da unarebis<br />

donis Sesaxeb iqneboda.<br />

Semdeg batonma qordovam moswavleebs<br />

dausva kiTxvebi imis<br />

Sesaxeb, Tu rogori SeniSvnebi<br />

iqneboda, maTi azriT, yvelaze<br />

sasargeblo. aRmoCnda, rom<br />

mxo lod ramdenime moswavle<br />

iyo iseTi, visac niSnis garda<br />

araferi anaRvlebda. danarCenebi<br />

aqtiurad Caebnen batoni<br />

qordovas mier wamowyebul diskusiaSi<br />

da gonivruli, gulwrfeli<br />

winadadebebi SesTavazes<br />

maswavlebels.<br />

komentarebis gakeTeba<br />

moswavleTa mier<br />

ratom ar unda CavrToT moswavleebi<br />

komentarebis gakeTebis<br />

procesSi moswavleTa mier komentarebis<br />

gakeTeba bevri sasargeblo<br />

niSniT gamoirCeva. qvemoT<br />

moyvanilia magaliTi socialur<br />

mecnierebaTa gakveTilidan.<br />

batoni hanteris moswavleebi


miznebis dasaxva da komentarebis gakeTeba<br />

123<br />

kargad werdnen biografiebs<br />

da maswavlebeli kmayofili<br />

iyo, rom moswavleebi, rogorc<br />

wesi, mis SeniSvnebs iziarebdnen.<br />

erT dRes judi, romelic<br />

gamorCeulad kargi moswavle<br />

iyo, winadadebiT gamovida; is<br />

Tvlida, rom sasargeblo iqneboda,<br />

Tu garkveul etapze,<br />

moswavleebi Temebis samuSao<br />

versiebs gacvlidnen da erTmaneTis<br />

nawerebze SeniSvnebs<br />

gaakeTebdnen. judis azriT, moswavleebs<br />

Zalian daexmareboda<br />

is, rom maT nawers erTze meti<br />

adamiani waikiTxavda. rogorc<br />

gogonam aRniSna, es, ra Tqma<br />

unda, ar daakninebda maswavleblis<br />

rols.<br />

maswavlebelma danarCen moswavleebs<br />

hkiTxa, Tu moswondaT<br />

es idea. yvela Tanaxma aRmoCnda.<br />

erT-erTma moswavlem, raSelma,<br />

judis ideas Semdegi SeniSvna<br />

daamata: kargi iqneboda, Tu<br />

komentarebi konkretulad im<br />

adgilebs gamoyofda, razec<br />

meti muSaoba marTebda moswavles.<br />

`me mgoni Zalian sasargeblo<br />

iqneba, Tu Cems daweril<br />

biografiaze komentarebs manam<br />

miviReb, sanam saboloo versias<br />

warvudgen maswavlebels,<br />

_ Tqva raSelma, `Zalian minda,<br />

rom es SeniSvnebi konkretuli<br />

iyos da mimiTiTebdes, ra aris<br />

problema. ar minda, ubralod,<br />

axali ideebi momawodon da<br />

problemad darCes Txzulebis<br />

is adgilebi, razec me vmuSaob.<br />

anu, miCevnia, axali ideebis<br />

nacvlad zusti SeniSvnebi miviRo<br />

Cems namuSevarze.~<br />

batoni hanteri daTanxmda,<br />

rom specialuri dro gamoeyo<br />

xolme aseTi aqtivobisaTvis.<br />

* * *<br />

zogadsaganmanaTleblo skolebSi<br />

miznebis dasaxvisa da komentarebis<br />

gakeTebis meTodebs<br />

arasaTanado sixSiriT iyeneben,<br />

rac swavlebis efeqturobasa da<br />

moqnilobaze uaryofiTad aisaxeba.<br />

am TavSi ganvixileT swavlebis<br />

ori meTodis, miznebis dasaxvisa<br />

da komentarebis gakeTebis sxvadasxva<br />

forma.


9<br />

hipoTezis<br />

Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

meoreklaseli TiSa karga xans uyurebda cas da bolos wamoiZaxa:<br />

`me mgoni, Zlieri wvima daiwyeba. rogor cxeloda cota xnis win.<br />

axla ki civa da ca RrublebiT ifareba.~ TiSas bebo gaocebuli<br />

uyurebda gogonas. `amindis prognozis gakeTebac SegZlebia! sad<br />

iswavle amindis winaswarmetyveleba~ _ hkiTxa TiSas bebom. Ti­<br />

Sam upasuxa, rom maswavlebeli mTeli wlis ganmavlobaSi uxsnida<br />

amindis cvalebadobis niSnebs.<br />

`maswavlebelma gviTxra, rom mTeli weli amindis Sesaxeb<br />

unda gveswavla. Tu amden dros davuTmobdiT, ratom unda gveswavla<br />

zedapirulad maswavlebelma isic gangvimarta, rom ara<br />

mxolod Teoriul sakiTxebs viswavlidiT, aramed SevecdebodiT,<br />

Cveni codna yoveldRiurad gamogveyenebina. es imas niSnavda, rom<br />

xSirad klasis gareT mogviwevda muSaoba.~<br />

TiSas maswavlebeli moswavleebs amindis sxvadasxva movlenis<br />

Taviseburebebs uxsnida. yovel or kviraSi erTxel moswavleebi<br />

internetSi amowmebdnen amindis prognozs da bolo 24 saaTis ganmavlobaSi<br />

dafiqsirebul aminds ganixilavdnen, Semdeg gadiodnen<br />

gareT da akvirdebodnen cas (dReSi orjer, diliT da SuadRisas).<br />

Semdeg moswavleebi aminds winaswarmetyvelebdnen, mecadineobis<br />

damTavrebis Semdgomi periodidan meore dilamde. aseve, maT uwevdaT,<br />

aexsnaT TavianTi winaswarmetyvelebis logikuri safuZveli.<br />

meore dilas moswavleebi TavianT hipoTezebs ganixilavdnen<br />

da afiqsirebdnen, ramdenad gamarTlda maTi varaudebi. Tu aRmoaCendnen,<br />

rom sworad iwinaswarmetyveles, im elementebs iniSnavdnen,<br />

rac yvelaze metad daexmaraT amindis gamocnobaSi. im<br />

SemTxvevaSi, Tu maTi hipoTeza araswori aRmoCndeboda, cdilobdnen,<br />

aexsnaT, konkretulad ra SeeSalaT, an raSi motyuvdnen.<br />

TiSas maswavlebeli amindis Temas imisaTvis iyenebda,<br />

rom moswavleebi erT-erT yvelaze analitikur da SemecnebiT<br />

procesSi CaerTo, romelsac hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda hqvia.<br />

124


hipoTezis Camoyalibeba da gamocda<br />

125<br />

hipoTezis Camoyalibeba da<br />

gamocda: kvlevebi da Teoriebi<br />

ganmartebis mixedviT, hipo Tezis<br />

Camoyalibebisa da gamocdis procesi<br />

codnis gamoyenebas gulisxmobs.<br />

es is procesia, romelsac<br />

xSirad mivmarTavT sxvadasxva<br />

s ituaciaSi (ix. henseli, 1988;<br />

heleri da raifi, 1984; qoedingeri<br />

da andersoni, 1993; qoedingeri da<br />

Tabaxneki, 1994). magaliTad, TviTmfrinavis<br />

frTaze haeris nakadis<br />

moZraobaze dakvirvebis Sedegad,<br />

moswavlem SeiZleba Camoayalibos<br />

hipoTeza, rom TviTmfrinavis<br />

frTis dizainis Secvla garkveul<br />

zegavlenas moaxdenda haeris nakadze.<br />

amis Semdeg moswavles<br />

SeuZlia, daamzados garkveuli<br />

dizainis frTa da gamoscados es<br />

hipoTeza.<br />

diagrama 9.1-ze warmodgenilia<br />

hipoTezis Camoyalibebisa da<br />

gamocdis meTodTan dakavSirebuli<br />

zogierTi kvlevis Sedegebi.<br />

qvemoT warmodgenilia ori<br />

ganzogadebuli daskvna, romelic<br />

SeiZleba klasSi hipoTezis Camoyalibebisa<br />

da gamocdis procesSi<br />

gamoviyenoT.<br />

1. hipoTezis Camoyalibebasa<br />

da gamocdas SeiZleba induqciuri<br />

an deduqciuri kuTxiT SevxedoT.<br />

deduqciuri azrovnebis dros viyenebT<br />

zogad wess, raTa momavali<br />

qmedeba an movlena viwinaswarmetyveloT<br />

(ix. jonson - lardi,<br />

1983). magaliTad, sanam daviwyebT<br />

moTxrobis kiTxvas mglis Sesaxeb,<br />

gonebaSi amotivtivdeba garkeuli<br />

zogadi informacia, rac mglebis<br />

Sesaxeb gagvigia. Tu erT-erTi<br />

Cveni zogadi warmodgena imas<br />

ukavSirdeba, rom mglebi jgufebad<br />

gadaadgildebian da `socialuri~<br />

cxovelebi arian, maSin vivaraudebT,<br />

rom moTxroba, romelic<br />

unda wavikiTxoT, swored `socialur~<br />

mglebs exeba, romlebic<br />

garkveuli jgufis wevrebi arian.<br />

induqciuri azrovneba ki<br />

ukavSirdeba axali daskvnebis ga­<br />

diagrama 9.1<br />

kvlevebis Sedegebi: hipoTezis Camoyalibeba da gamocda<br />

naSromi<br />

heTi da<br />

sxvebi, 1996<br />

loTi, 1983<br />

rosi, 1988<br />

kvlevebSi yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

hipoTezis Camoyali ­<br />

bebisa da gamocdis<br />

zogadi efeqti 2 0.79 28<br />

hipoTezis Camoyalibebisa<br />

da gamocdis<br />

zogadi efeqti 22 0.04 2<br />

hipoTezis Camoyalibebisa<br />

da gamocdis<br />

zogadi efeqti 104 0.72 26


126 efeqturi swavleba skolaSi<br />

keTebas im informaciis safuZvelze,<br />

rac mogvepoveba, an rasac<br />

gvawvdian (ix. holandi, holioaqi,<br />

nisbeTi da Tagardi, 1986). magaliTad,<br />

Tu Tqven kiTxulobT erTi<br />

konkretuli daTvis qcevis Sesaxeb,<br />

romelsac mecnieri akvirdeba,<br />

arsebobs didi albaToba imisa,<br />

rom daaskvnaT Semdegi: daTvis aRwerili<br />

qceva aris ara mxolod am<br />

konkretuli daTvis Cveulebrivi,<br />

tipuri qceva, aramed, zogadad,<br />

daTvebisTvis damaxasiaTebeli<br />

qce va. sagulisxmoa, rom yoveldRiur<br />

cxovrebaSi azrovneba wmindad<br />

deduqciuri an induqciuri<br />

ar aris. mecnierebi askvnian, rom<br />

Cveni azrovneba ufro `Sereulia~,<br />

vidre zemoT moyvanili ganmartebebiTaa<br />

axsnili (dili, 1982; eqo,<br />

1976, 1979, 1984; medavari, 1967;<br />

fersi, 1975).<br />

induqciuri swavlebis me­<br />

Todebi, Tavdapirvelad, moswavlisagan<br />

garkveuli principebis<br />

aRmoCenas, xolo Semdeg am<br />

principebis mixedviT hipoTezis<br />

Camoyalibebas moiTxovs. haeris<br />

nakadis Sesaxeb magaliTSi, maswavlebeli<br />

induqciur meTods<br />

gamoiyenebs, Tu sTxovs moswavleebs,<br />

rom jer haeris nakadis<br />

moZraobis principebi aRmoaCinon<br />

da Semdeg am principebze dayrdnobiT<br />

Camoayalibon hipoTezebi.<br />

maswavlebeli deduqciur meTods<br />

gamoiyenebs, Tu jer aRiarebul<br />

princip(eb)s warmoudgens moswavleebs,<br />

magaliTad, bernulis Teoremas.<br />

Semdeg ki sTxovs, am Teoremaze<br />

dafuZnebiT Camoayalibon<br />

da gamoscadon hipoTeza. miuxedavad<br />

imisa, rom klasSi orive<br />

tipis, deduqciuri da induqciuri<br />

meTodebi kargad muSaobs,<br />

iTvleba, rom deduqciuri midgomebi<br />

ufro amarTlebs. sailustraciod<br />

gaecaniT diagrama 9.2-s,<br />

romelzec am ori tipis meTodTan<br />

dakavSirebiT Catarebuli kvlevebis<br />

Sedegebia warmodgenili.<br />

rogorc diagrama 9.2-is bolo<br />

or xazze vxedavT, deduqciuri me­<br />

Todebis efeqtis saSualo sidide<br />

gacilebiT maRalia, vidre induqiuri<br />

meTodebis (deduqciuri _<br />

0.60, induqciuri _ 0.39). kvlevebis<br />

es Sedegi ar niSnavs imas, rom<br />

induqciur meTods ar SeiZleba<br />

hqondes maRali efeqti (anu efeqtis<br />

maRali sidide). SesaZloa,<br />

maswavleblebs uWirT induqciuri<br />

meTodebis sworad gamoyeneba.<br />

induqciuri meTodiT muSaobas<br />

mowesrigebuli, kargad Camoyalibebuli<br />

codna da gamocdileba<br />

sWirdeba, raTa moswavleebma<br />

konkretuli magaliTebidan zogadi<br />

principebis formulireba Se­<br />

Zlon. im SemTxvevaSi, roca moswavleebs<br />

saTanado gamocdileba<br />

ar aqvT, ra Tqma unda, umjobesia,<br />

zogadi principebi mivawodoT da<br />

hipoTezis Camoyalibeba am principebis<br />

safuZvelze vTxovoT.<br />

2. maswavlebelma unda mosTxovos<br />

moswavleebs, cxadad axsnan<br />

TavianTi hipoTeza da daskvnebi.<br />

kvlevebi adasturebs, rom Zalian<br />

efeqturia moswavleebis mier detaluri<br />

axsna-ganmartebis Camoyalibeba<br />

(sasurvelia, werilobiTi<br />

formiT) imasTan dakavSirebiT,<br />

Tu ra principebze muSaoben, ra<br />

hipoTezas ayalibeben am principebze<br />

dayrdnobiT da ratomaa


hipoTezis Camoyalibeba da gamocda<br />

127<br />

naSromi<br />

Tamiri, 1985<br />

loTi, 1983<br />

el-nemri, 1980<br />

suaiceri da<br />

andersoni, 1983<br />

uolbergi,<br />

1999<br />

rosi, 1988<br />

diagrama 9.2<br />

induqciuri Tu deduqciuri midgoma<br />

kvlevebSi<br />

yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

deduqciuri<br />

meTodebi<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

13 0.27 11<br />

deduqciuri<br />

meTodebi 18 0.02 1<br />

induqciuri<br />

meTodebi 4 0.10 4<br />

induqciuri<br />

meTodebi<br />

250 0.38 15<br />

induqciuri<br />

meTodebi 19 0.43 17<br />

induqciuri<br />

meTodebi 38 0.41 16<br />

induqciuri<br />

meTodebi 39 0.48 19<br />

deduqciuri<br />

meTodebi 65 0.83 30<br />

efeqtis saSualo sidide<br />

induqciuri meTodebisaTvis 380 0.39 15<br />

efeqtis saSualo sidide<br />

deduqciuri meTodebisaTvis 96 0.60 23<br />

gonivruli maTi hipoTeza (ix.<br />

lavoi, 1999; lavoi da gudi, 1988;<br />

losani, 1988). rogorc irkveva, moswavleTa<br />

mier TavianTi azrovnebis<br />

procesis axsna Zalian sasargebloa,<br />

radgan maT im principebis<br />

ukeT gagebaSi exmareba, romelsac<br />

Tavad iyeneben. im SemTxvevaSi,<br />

Tu induqciur meTods viyenebT,<br />

SegviZlia moswavleebs movTxovoT,<br />

axsnan, Tu ra logika udevs<br />

safuZvlad maT dakvirvebebs, rogor<br />

amyarebs maTi dakvirvebebi<br />

warmodgenil hipoTezas, rogor<br />

xdeba eqsperimentis saSualebiT<br />

hipoTezis Semowmeba da rogor<br />

adasturebs an uaryofs Semowmebis<br />

Sedegebi warmodgenil hipoTezas.<br />

Tu deduqciur meTods viyenebT,<br />

moswavleebs dakvirvebis fazis<br />

gavla ar mouwevT.


128 efeqturi swavleba skolaSi<br />

hipoTezis Camoyalibeba da<br />

gamocda: praqtika klasSi<br />

struqturirebuli aqtivobebis<br />

gamoyeneba hipoTezis Camoyalibebisa<br />

da gamocdis procesSi<br />

hipoTezis Camoyalbebisa da<br />

gamocdis procesi, rogorc wesi,<br />

samecniero meTodebTan asocirdeba.<br />

miuxedavad amisa, nebismieri<br />

disciplinis maswavlebels Seu­<br />

Zlia, warmatebiT gamoiyenos es<br />

procesi. qvemoT warmodgenilia<br />

eqvsi tipis aqtivoba, romelic<br />

SeiZleba hipoTezis Camoyalibebisa<br />

da gamocdis procesSi gamoviyenoT.<br />

sistemis analizi. moswavleebi<br />

TiTqmis yvela klassa da yvela<br />

saganSi swavloben sistemebs.<br />

magaliTad, sistemebis saxeebia:<br />

ekosistemebi, anatomiuri sistemebi,<br />

mTavrobis sistemebi, transportis<br />

sistemebi da a. S. moswavleebi<br />

gacilebiT kargad gaiazreben<br />

sistemis arss, Tu davavalebT,<br />

Camoayalibon hipoTezebi im cvlilebebis<br />

Sesaxeb, rasac sistemis<br />

erT-erTi nawilis Secvla gamoiwvevda.<br />

qvemoT mocemulia zogadi<br />

principebi, romlis mixedviTac<br />

SeiZleba warvmarToT moswavleTa<br />

muSaoba sistemebis analizze:<br />

1. axseniT sistemis mizani,<br />

sistemis nawilebi da TiToeuli<br />

nawilis funqcia;<br />

2. aRwereT, Tu ra gavlenas axdens<br />

sistemis TiToeuli nawili sxva<br />

nawilebze;<br />

3. gamoyaviT sistemis erT-erTi<br />

nawili, aRwereT cvlileba<br />

am nawilSi da CamoayalibeT<br />

hipoTeza imis Taobaze, Tu ra<br />

cvlilebebs gamoiwvevs am erTi<br />

nawilis Secvla mTlian sistemaSi;<br />

4. Tu SesaZlebelia, gamocadeT<br />

hipoTeza, sistemaze an sistemis<br />

nawilze ganxorcielebul realur<br />

an simulaciur cvlilebaze<br />

dakvirvebiT.<br />

problemis gadaWra. ganmartebis<br />

mixedviT, problema moicavs Sez­<br />

Rudvebsa da Semaferxebel garemoebebs.<br />

problemebis gadaWrisas,<br />

moswavleebs uwevT hipoTezebis<br />

Camoyalibeba imis Sesaxeb, Tu ra<br />

iqneboda problemis gadaWris<br />

saukeTeso gza. magaliTad, maswavlebelma<br />

moswavleebs SeiZleba<br />

sTxovos, Seqmnan raRac sagnis<br />

modeli (manqanis, xidis), masalis<br />

SezRudvis gaTvaliswinebiT, davuSvaT,<br />

mxolod erTi, garkveuli<br />

saxis masalis gamoyeneba SeuZliaT<br />

(xe an rezini). im codnisa da<br />

gamocdilebis gaTvaliswinebiT,<br />

rac moswavleebs aqvT (codna<br />

inerciaze, gravitaciaze, Zalasa<br />

da moZraobaze), maT unda Camoayalibon<br />

hipoTeza problemis gadaWris<br />

saSualebasTan dakavSirebiT<br />

da Semdeg gamocadon es hipoTeza.<br />

qvemoT mocemulia zogadi<br />

principebi, romelTa mixedviTac<br />

SeiZleba warvmarToT moswavleTa<br />

muSaoba problemis gadaWris mimarTulebiT:<br />

1. CamoayalibeT mizani, romelsac<br />

gindaT, rom miaRwioT;<br />

2. aRwereT is barierebi an Sez­<br />

Rudvebi, rac problemebs giqm­


hipoTezis Camoyalibeba da gamocda<br />

129<br />

niT da xels giSliT dasaxuli<br />

miznis miRwevaSi;<br />

3. gansazRvreT arsebuli problemis<br />

gadaWris saSualebebi da<br />

CamoayalibeT hipoTeza problemis<br />

gadaWris yvelaze efeqtur<br />

saSualebasTan dakavSirebiT;<br />

4. realurad an simulaciis gziT,<br />

gamocadeT problemis gadaWris<br />

Tqveneuli saSualeba;<br />

5. ramdenad dadasturda Tqveni<br />

hipoTeza gansazRvreT, gWirdebaT<br />

Tu ara sxva hipoTezis<br />

Camoyalibeba da gamocda.<br />

istoriuli kvleva. moswavleebi<br />

istoriul kvlevas iyeneben<br />

maSin, roca warsulSi momxdari<br />

im movlenebis mimdinareobas aRweren,<br />

romelTa mimarTac damokidebuleba<br />

sazogadoebaSi araerTgvarovania.<br />

magaliTad, moswavleebma<br />

SeiZleba sxvadasxva<br />

versia warmoadginon imasTan<br />

dakavSirebiT, Tu ra roli iTamaSa<br />

ruzveltma perl harboris<br />

dabombvis winmswreb movlenebSi.<br />

moswavleebs kargad unda esmodeT<br />

istoriuli viTareba, raTa aqtiurad<br />

CaerTon istoriul kvlevaSi<br />

da savaraudo axsna Camoayalibon.<br />

hipoTezis Semowmebis<br />

procesSi moswavles didi moculobiT<br />

informaciis gaanalizeba<br />

uwevs, raTa mtkicebulebebi ipovos.<br />

qvemoT mocemulia zogadi<br />

principebi, romelTa mixedviTac<br />

SeiZleba warvmarToT moswavleTa<br />

muSaoba istoriuli kvlevis mimarTulebiT:<br />

1. kargad aRwereT istoriuli<br />

movlena, romlis kvlevac gadawyvetili<br />

gaqvT;<br />

2. gaarkvieT, am istoriuli movlenis<br />

ra nawilze arsebobs<br />

erTsulovneba sazogadoebaSi<br />

da ra nawilze _ ara;<br />

3. istoriul movlenaze arsebuli<br />

informaciis mixedviT, CamoayalibeT<br />

savaraudo axsna;<br />

4. SeamowmeT hipoTeza arsebul<br />

mtkicebulebebze dayrdnobiT.<br />

gamogoneba. axali midgomis SemuSaveba<br />

aris is aqtivoba, romelic<br />

moswavleebisagan hipoTezis<br />

Camoyalibebasa da mis Semowmebas<br />

moiTxovs. magaliTad, SeiZleba<br />

moswavlem sakuTari codna gulsisxlZarRvTa<br />

sistemisa da kun­<br />

Tovani sistemis Sesaxeb, axali<br />

tipis fizikuri savarjiSos Sesaqmnelad<br />

gamoiyenos. amis gasakeTeblad,<br />

mas mouwevs hipoTezis<br />

Camoyalibeba imis Sesaxeb, Tu ra<br />

tipis savarjiSo iqneba efeqturi<br />

da am hipoTezis Semowmeba. axali<br />

gamogoneba, rogorc wesi, ramdenime<br />

hipoTezis Camoyalibebasa da<br />

gamocdas gulisxmobs manam, sanam<br />

ar aRmoCndeba, rom romelime<br />

maTgani efeqturia. qvemoT mocemulia<br />

zogadi principebi, romlis<br />

mixedviTac SeiZleba warvmarToT<br />

moswavleTa muSaoba gamogonebis<br />

mimarTulebiT:<br />

1. aRwereT situacia, romelic<br />

unda gamoasworoT, an saWiroeba,<br />

romelic axali midgomiTa<br />

Tu gamogonebiT unda daakmayofiloT;<br />

2. CamoayalibeT gamogonebis<br />

konkretuli standartebi, rac


130 efeqturi swavleba skolaSi<br />

xels Seuwyobs situaciis gamosworebas,<br />

an saWiroebis dakmayofilebas;<br />

3. SeimuSaveT hipoTezebi da ifiqreT<br />

imaze, Tu romeli iqneba<br />

yvelaze efeqturi;<br />

4. rodesac mixvalT hipoTezamde,<br />

romelsac warmatebis yvelaze<br />

meti Sansi aqvs, daiwyeT am<br />

hipoTezis Semdgomi ganviTareba,<br />

anu gamogoneba;<br />

5. hipoTeza iseT kondiciamde<br />

unda miiyvanoT, rom SesaZlebeli<br />

iyos misi gamocda;<br />

6. Tu saWiroa, gamogoneba an axali<br />

midgoma ise SecvaleT, rom<br />

man dasawyisSi Camoyalibebuli<br />

standartebi daakmayofilos.<br />

eqsperimentuli kvleva. eqsperimentul<br />

kvlevas, rogorc<br />

wesi, samecniero hipoTezis Camoyalibebisa<br />

da Semowmebis process<br />

vukavSirebT xolme. miuxedavad<br />

amisa, eqsperimentuli kvlevis<br />

meTodi maswavlebelma SeiZleba<br />

nebimier disciplinaSi gamoiyenos,<br />

raTa moswavleebs ukeT<br />

gaagebinos Sesaswavli masala.<br />

magaliTad, moswavleebma SeiZleba<br />

Camoayalibon hipoTeza imis<br />

Taobaze, Tu ra gavlenas moaxdens<br />

mkiTxvelze maT nawerSi gamoyenebuli<br />

esa Tu is literaturuli<br />

xerxi. es hipoTeza, ra Tqma unda,<br />

im codnas efuZneba, romelic<br />

moswavles daugrovda literaturis<br />

gakveTilebidan, sxvadasxva<br />

stilisturi xerxis gamoyenebis<br />

efeqturobasTan dakavSirebiT.<br />

qvemoT mocemulia zogadi<br />

principebi, romelTa mixedviTac<br />

SeiZleba warvmarToT moswavleTa<br />

muSaoba eqsperimentuli kvlevis<br />

mimarTulebiT:<br />

1. daakvirdiT TqvenTvis saintereso<br />

sagans/movlenas/cnebas<br />

da aRwereT Tqveni dakvirveba;<br />

2. gamoiyeneT konkretuli Teoriebi<br />

an wesebi imis asaxsnelad,<br />

rasac akvirdebodiT;<br />

3. Tqvens axsna-ganmartebaze dayrdnobiT,<br />

CamoayalibeT hipo<br />

Teza, Tu ra moxdeboda am<br />

Te oriebisa Tu wesebis Tqvens<br />

dakvirvebasTan misadagebis<br />

Sem TxvevaSi, an im situacias­<br />

Tan misadagebis SemTxvevaSi,<br />

romelic Tqvens dakvirvebas<br />

ukavSirdeba;<br />

4. CaatareT eqsperimenti, an moawyveT<br />

aqtivoba Tqveni hipoTezis<br />

gamosacdelad;<br />

5. axseniT Tqveni eqsperimentisa<br />

Tu aqtivobis Sedegebi. gansaz­<br />

RvreT, swori iyo Tu ara Tqveni<br />

hipoTeza. saWiroebis mixedviT,<br />

gadawyviteT, gWirdebaT<br />

Tu ara damatebiTi eqsperimentis<br />

an aqtivobis mowyoba, an<br />

aucilebelia Tu ara alternatiuli<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda.<br />

gadawyvetilebis miReba. gadawyvetilebebis<br />

miReba xSirad<br />

hipoTezis Camoyalibebasa da SemowmebasTan<br />

ar asocirdeba. miuxedavad<br />

amisa, gadawyvetilebebis<br />

miRebis struqturirebuli procesi<br />

moswavleebs daexmareba, gamoikvlion<br />

hipoTezuri situaciebi.<br />

gansakuTrebiT is situaciebi,<br />

roca saganTa an movlenaTa jguf­<br />

Si yvelaze kargis an cudis SerCe­


hipoTezis Camoyalibeba da gamocda<br />

131<br />

va uwevT. magaliTad, Tu moswavleebs<br />

vTxovT, daasaxelon gasuli<br />

aTwleulis yvelaze mniSvnelovani<br />

musikosi an mxatvari, bevri moswavle<br />

momentalurad SemogvTavazebs<br />

sakuTar hipoTezas. Tu maT<br />

vTxovT, warmodgenili hipoTezis<br />

gamosacdelad,struqturirebuli<br />

gadawyvetilebis miRebis Car­<br />

Co gamoiyenon, bevri moswavlis<br />

hipoTeza Seicvleba. struqturirebuli<br />

gadawyvetilebis miRebis<br />

CarCos gamoyeneba moswavleebs<br />

saSualebas aZlevs, gamoiyenon<br />

da ukeT gaaanalizon am sakiTx­<br />

Tan dakavSirebuli codna. qvemoT<br />

mocemulia zogadi principebi,<br />

romlis mixedviTac SeiZleba<br />

warvmarToT moswavleTa muSaoba<br />

gadawyvetilebis miRebis mimarTulebiT:<br />

1. aRwereT gadawyvetileba, romelsac<br />

iRebT da, aseve, gadmoeciT<br />

am gadawyvetilebis alternatiuli<br />

variantebi;<br />

2. CamoayalibeT is kriteriumebi,<br />

romlebic gadawyvetilebis<br />

procesSi Tqvenze gavlenas<br />

moaxdens. gansazRvreT, romelia<br />

yvelaze mniSvnelovani kriteriumebi.<br />

amisaTvis SegiZliaT<br />

gamoiyenoT mniSvnelovnebis<br />

Sefasebis skalas 1-dan 4-mde;<br />

3. SesaZlo ganawyvetilebis Ti­<br />

Toeul alternativas mianiWeT<br />

qula (1-dan 4-mde) imis aRsani­<br />

Snavad, Tu ramdenad akmayofilebs<br />

konkretuli alternativa<br />

Camoyalibebul kriteriumebs;<br />

4. TiToeuli alternativis Sesafaseblad<br />

mniSvnelovnebis Sefasebis<br />

skalaze dafiqsirebuli<br />

qula gaamravleT alternativis<br />

qulaze. miRebuli cifri<br />

gamoiyeneT saboloo qulis<br />

misaniWeblad;<br />

5. SeadareT sxvadasxva alternativisaTvis<br />

miniWebuli saboloo<br />

qulebi;<br />

6. SerCeuli alternativisadmi<br />

Tqveni damokidebulebis mixedviT,<br />

gansazRvreT, saWirod<br />

TvliT Tu ara mniSvnelovnebis<br />

qulebis gadaxedvas, an romelime<br />

kriteriumis mimatebas an<br />

moSorebas.<br />

qvemoT mocemuli magaliTi<br />

gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba<br />

gamoiyenos maswavlebelma erT<br />

Temaze muSaobisas ramdenime tipis<br />

aqtivoba.<br />

batoni sandersi me-10 klaselebTan<br />

meore msoflio omis<br />

Temas amuSavebda; mas surda,<br />

moswavleebisaTvis hipoTezis<br />

Ca moyalibebisa da gamocdis<br />

sxva dasxva gza warmoedgina. mas<br />

Semdeg, rac moswavleebma Seiswavles<br />

ZiriTadi faqtebi meore<br />

msoflio omis Sesaxeb, maswavlebelma<br />

sTxova maT, mocemuli<br />

sami proeqtidan erT-erTi amoerCiaT:<br />

gadawyvetilebis miReba. Tqveni<br />

azriT, ra iqneboda meore<br />

msoflio omis dasrulebis<br />

saukeTeso saSualeba, atomuri<br />

bombis gamoyenebis garda<br />

CamoayalibeT Tqveni hipoTeza<br />

da am hipoTezis gamosacdelad<br />

gamoiyeneT gadawyvetilebis<br />

miRebis CarCo.<br />

problemis gadaWra. Tqven<br />

rom meore msoflio omis dros<br />

amerikis SeerTebuli Statebis<br />

prezidenti yofiliyaviT,<br />

atomuri iaraRis gamoyenebis<br />

gareSe, rogor aiZulebdiT


132 efeqturi swavleba skolaSi<br />

iaponias, dagnebebodaT<br />

gamoZieba. ratom ganaxorciela<br />

iaponiam perl harborze<br />

Seteva amboben, rom amerikis<br />

SeerTebuli Statebis prezidentma<br />

ruzveltma iaponelebis<br />

provocireba moaxdina. sxvebi<br />

ewinaaRmdegebian am mosazrebas.<br />

rogoria Tqveni hipoTeza SeagroveT<br />

masala, romelic Tqvens<br />

hipoTezas daadasturebs.<br />

hipoTezisa da daskvnebis<br />

Camoyalibebis unari: rogor<br />

davexmaroT moswavleebs<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, mas<br />

wavlebelma moswavleebs unda<br />

mosTxovos, cxadad axsnan Tavian­<br />

Ti hipoTeza, hipoTezis gamocdis<br />

gzebi da daskvnebi. maswavlebelma<br />

maT iseTi savarjiSoebi unda<br />

miawodos, romelic saTanadod<br />

moamzadebs moswavleebs hipoTezis<br />

Camoyalibebis procesis axsnisaTvis;<br />

xels Seuwyobs maT,<br />

daeuflon im unarebs, romlebic<br />

daexmareba, aRweron, ra iswavles<br />

hipoTezis Semowmebis procesSi.<br />

am mizniT, maswavlebels SeuZlia,<br />

Semdeg strategiebs mimarTos:<br />

• moumzados da gadasces moswavleebs<br />

nimuSebi, romelSic<br />

gansazRvruli iqneba maT mier<br />

Sesrulebuli samuSaos aRweris<br />

Tanamimdevroba da xazgasmuli<br />

iqneba im elementebis CamonaTvali,<br />

romlebzec maswavlebeli<br />

moswavleebisagan detalur aRweras<br />

moiTxovs;<br />

• moumzados da gadasces moswavleebs<br />

(gansakuTrebiT, dabalklaselebs)<br />

im winadadebaTa<br />

dasawyisi frazebi, romlebic<br />

aseTi aRwerisas daexmareba maT;<br />

• moamzadebinos moswavleebs audio<br />

Canawerebi, romelSic zepirad<br />

axsnian Tavian hipoTezebsa<br />

da daskvnebs;<br />

• moumzados an moswavleebTan<br />

erTad Camoayalibos rubrika,<br />

romlis mixedviTac Seafasebs<br />

maT. es moswavleebs daexmareba,<br />

gaiazron maswavleblis mTavari<br />

kriteriumebi, romliTac<br />

is hipoTezis Camoyalibebisa da<br />

Semowmebis procesis aRweris<br />

Sefasebisas ixelmZRvanelebs;<br />

• moawyos RonisZiebebi, romlebzec<br />

mSoblebi da sazogadoebis<br />

sxva wevrebi moswavleebs<br />

sTxoven, axsnan TavianTi Sexedulebebi<br />

sxvadasxva sakiTxTan<br />

dakavSirebiT.<br />

qvemoT moyvanil magaliTSi<br />

xelovnebis maswavlebeli moswavleebs<br />

sTxovs, axsnan, rogor<br />

Camoayalibes da gamocades TavianTi<br />

hipoTezebi.<br />

me-5 klasis xelovnebis maswavlebelma<br />

miagno gzas, Tu<br />

rogor unda gaegebinebina moswavleebisaTvis,<br />

rogor urTierTqmedebs<br />

erTmaneTTan naxatis<br />

sxvadasxva elementi da<br />

rogor qmnian isini erT sistemas<br />

(magaliTad, ra gavlenas<br />

axdens feri perspeqtivaze da<br />

ra gavlena aqvs tilos Semadgenlobas<br />

ferze). maswavlebelma<br />

gamoiyena proeqtori da klass<br />

warmoudgina erTi cnobili<br />

tilo; man auxsna moswavleebs,<br />

rom, kompiuteris daxmarebiT,<br />

xelis erTi moZraobiT SeeZlo,<br />

Seecvala tilos feri, perspeqtiva<br />

da kontrasti. manam, sanam


hipoTezis Camoyalibeba da gamocda<br />

133<br />

rames Secvlida, maswavlebelma<br />

moswavleebs sTxova, dawyvilebuliyvnen<br />

da emsjelaT,<br />

ra gavlenas moaxdenda erTi<br />

elementis cvlileba sistemis<br />

Semadgenel sxva elementebze.<br />

am aqtivobis Semdeg, maswavlebelma<br />

Secvala konkretuli elementi<br />

da moswavleebs saSualeba<br />

misca, dafiqrebuliyvnen am<br />

cvli lebaze da dakvirvebodnen<br />

Sedegs. TiToeuli aseTi cvlilebis<br />

Semdeg, maswavlebeli<br />

mos wavleebs sTxovda, aexsnaT<br />

klasisTvis, raSi mdgomareobda<br />

maTi hipoTeza, ratom Tvlidnen,<br />

rom es hipoTeza logikuri<br />

iyo da ramdenad dadasturda<br />

maTi xedva.<br />

* * *<br />

zogi fiqrobs, rom hipoTezis<br />

Camoyalibebisa da Semowmebis me­<br />

Todi mxolod sabunebismetyvelo<br />

sagnebis maswavleblebma unda gamoiyenon.<br />

rogorc wignSi warmodgenili<br />

Tavidan SevityveT, am me­<br />

Todis gamoyeneba TiTqmis yvela<br />

disciplinasa da sruliad gansxvavebul<br />

saswavlo situaciebSi<br />

SeiZleba.


10<br />

miniSnebebi,<br />

SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

msgavsebisa da<br />

gansxvavebis gamovlena<br />

Sejameba da Cana werebis<br />

gakeTeba<br />

moswavlis Zalisxmevis<br />

gaZliereba da misi<br />

warmatebis aRiareba<br />

saSinao davaleba da<br />

praqtika<br />

warmodgenis<br />

aralingvisturi xerxebi<br />

TanamSromlobiTi<br />

swavla<br />

miznebis dasaxva da<br />

komentarebis gakeTeba<br />

qalbatoni kroufordi maRalklaselebs fsiqologiis Sesavals<br />

aswavlida. pirvel gakveTilze man dafaze dawera sityva `fsiqologia~<br />

da moswavleebs sTxova, erTmaneTisTvis gaeziarebinaT<br />

informacia, rasac am terminis Sesaxeb flobdnen. moswavleebi<br />

pasuxobdnen da maswavlebeli maTi pasuxebidan mTavar sityvebs<br />

dafaze werda. ufro detaluri diskusiisaTvis qalbatonma<br />

kroufordma ramdenime sityva SearCia. es sityvebi iyo: froidi,<br />

fsiqoanalizi, ego, aracnobieri, orpolusiani, gaoreba. maswavlebelma<br />

moswavleebs sTxova, TiToeul terminTan dakavSirebiT<br />

CamoeTvalaT, sazogadoebaSi ra swori da mcdari warmodgenebi<br />

arsebobda. rodesac qalbatonma kroufordma moswavleebs zigmund<br />

froidis Sesaxeb hkiTxa, gaaoca maTi pasuxebis mravalferovnebam<br />

da moswavleTa siRrmiseulma codnam zigmund froidis<br />

pirovnebasTan dakavSirebiT. roca moswavleebi sxva terminebze<br />

gadavidnen, maswavlebelma maTi ZiriTadi mosazrebebis dafaze<br />

Camowera ganagrZo. diskusiis bolos qalbaton kroufords sakmarisi<br />

informacia hqonda fsiqologiis Sesaxeb moswavleTa codnas­<br />

Tan dakavSirebiT. axali masalis miwodebis procesis dagegmvisas,<br />

maswavlebeli mTeli wlis ganmavlobaSi iyenebda am informacias.<br />

hipoTezis Camoyalibeba<br />

da gamocda<br />

miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

am bolo kategoriaSi warmodgenili swavlebis strategiebi<br />

moswavleebs exmareba, Tavi mouyaron im codnas,<br />

romelic mocemul TemasTan dakavSirebiT gaaCniaT.<br />

arateqnikur termins Tu gamoviyenebT, amas `winare codnis<br />

aqtivaciasac~ uwodeben. qalbatoni kroufordi araformaluri,<br />

Tumca efeqturi gziT cdilobda moswavle­<br />

Ta winare codnis aqtivacias.<br />

saganmanaTleblo kvlevebi adasturebs, rom winare<br />

codnis aqtivacia Zalian mniSvnelovania yvela tipis<br />

swavlis procesSi. codna, romelic konkretul Temas­<br />

Tan dakavSirebiT gagvaCnia, did gavlenas axdens am Temis<br />

134


miniSnebebi, SekiTxvebi da winmswrebi aqtivobebi<br />

135<br />

Sesaxeb axali codnis aTvisebaze.<br />

u. briueri da j. Treiensi (1981)<br />

swored am gavlenas ikvlevdnen;<br />

maT 30 moswavles erT oTaxSi mouyares<br />

Tavi da uTxres, rom es im<br />

profesoris oTaxi iyo, romelic<br />

eqsperiments atarebda. TiToeul<br />

moswavles sTxoves, moecada.<br />

gavida 35 wami. moswavleebi sxva<br />

oTaxSi gadaiyvanes da sTxoves,<br />

furcelze daeweraT yvelaferi,<br />

rac pirveli oTaxis Sesaxeb daamaxsovrdaT.<br />

u. briueri da j.<br />

Treiensi varaudobdnen, rom moswavleebi<br />

ise aRwerdnen oTaxs,<br />

rogorc, zogadad, profesoris<br />

oTaxi warmoedginaT. da ar aRwerdnen<br />

zustad im oTaxs, romelic<br />

axlaxan datoves. sxva sityvebiT,<br />

mkvlevarebis hipoTezis mixedviT,<br />

moswavleTa winare codna gavlenas<br />

moaxdenda maT aRqmaze. es<br />

swored ase moxda. 30-dan 29 moswavlem<br />

gaixsena, rom oTaxSi idga<br />

saweri magida da skami; mxolod 8<br />

moswavlem Tqva, rom oTaxSi iyo<br />

gancxadebebis dafa da Tavis qala;<br />

9 moswavlem ganacxada, rom oTax­<br />

Si wignebi SeniSna, rac, sinamdvileSi,<br />

im oTaxSi ar yofila. Sesabamisad,<br />

moswavleebma ganacxades,<br />

rom naxes is, rasac elodnen,<br />

rom naxavdnen. moswavleTa mier<br />

gakeTebuli aRwerebis garkveuli<br />

komponentebi realobas ar Seesabameboda.<br />

winare codnis gamoyeneba Sei­<br />

Zleba swavlebis karg meTodad<br />

iqces. miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi swored<br />

moswavleTa winare condis aqtivaciis<br />

process uwyobs xels.<br />

miniSnebebisa da SekiTxvebis<br />

meTodi: kvlevebi da Teoriebi<br />

miniSnebebisa da SekiTxvebis me­<br />

Todi maswavlebels saSualebas<br />

aZlevs, moswavleebs winare<br />

codnis gamoyenebaSi daexmaros.<br />

diagrama 10.1-ze warmodgenilia<br />

miniSnebisa da SekiTxvebis meTod­<br />

Tan dakavSirebiT Catarebuli zogierTi<br />

kvlevis Sedegebi.<br />

miuxedavad imisa, rom diagrama<br />

10.1-ze miniSnebebisa da SekiTxvebis<br />

gamoyeneba cal-calkea ganxiluli,<br />

es ori meTodi erTmaneTis<br />

msgavsia. miniSneba warmoadgens<br />

mcire informaciis miwodebis me­<br />

Tods imis Sesaxeb, rac moswavlem<br />

unda gaigos/gamoscados uaxloes<br />

periodSi. magaliTad, maswavlebeli<br />

iyenebs miniSnebis meTods,<br />

roca ujredis Sesaxeb filmis<br />

yurebis win moswavleebs uxsnis,<br />

rom es filmi Seexeba rogorc maT­<br />

Tvis cnobil informacias, aseve,<br />

siaxleebs. filmis Temis gamocxadebiT,<br />

maswavlebeli moswavleTa<br />

winare codnis aqtivacias axdens.<br />

axal informaciaze miniSnebiT ki<br />

pedagogi bavSvebs molodins uRviZebs.<br />

kiTxvebic, daaxloebiT,<br />

imave funqcias asruleben. magaliTad,<br />

filmis yurebamde maswavlebelma<br />

moswavleebs SeiZleba<br />

SekiTxvebi dausvas da amiT Tavi<br />

mouyaros im informacias, romelsac<br />

isini floben.<br />

iTvleba, rom SekiTxvebi da<br />

miniSnebebi saklaso praqtikis<br />

ZiriTad nawils qmnian. kvlevebi<br />

aCenebs, rom xandaxan kiTxvebisa<br />

da miniSnebebis gamoyeneba sak­


136 efeqturi swavleba skolaSi<br />

naSromi<br />

diagrama 10.1<br />

miniSnebisa da SekiTxvebis meTodis Sesaxeb<br />

Catarebuli kvlevebis Sedegebi<br />

kvlevebSi<br />

yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

rosi, 1988 miniSnebebi 6 0.41 16<br />

uolbergi, 1999 SekiTxvebi 14 0.26 10<br />

redfildi da<br />

ruso, 1981 SekiTxvebi 7 0.73 27<br />

uaizi da oqei,<br />

1983<br />

SekiTxvebi 5 0.37 14<br />

miniSnebebi 38 0.53 20<br />

sTouni, 1983 miniSnebebi 83 0.75 27<br />

blumi, 1976 miniSnebebi 11 0.21 39<br />

qrismori, 1985 miniSnebebi 231 0.60 23<br />

hemeqeri, 1986 SekiTxvebi 100 0.75 27<br />

guzeTi, snaideri<br />

da glasi, 1993<br />

miniSnebebi da<br />

SekiTxvebi 11 0.80 29<br />

laso mecadineobis, daaxloebiT,<br />

80%-s ikavebs (ix.deivisi da Tinslei,<br />

1967; filipone, 1998). sagulisxmoa,<br />

rom maswavleblebi ise<br />

iyeneben SekiTxvebisa da miniSnebebis<br />

meTods, rom zogjer arc<br />

ki ician am meTodis arsebobis<br />

Sesaxeb. r. naSma da d. Simanma 1974<br />

wels gamoaqveynes saintereso<br />

kvleva, saTauriT: `inglisuris<br />

maswavlebeli, rogorc kiTxvebis<br />

damsmeli~. am kvlevis mixedviT,<br />

dawyebiTi skolis maswavleblebi,<br />

romlebic acxadebdnen, rom yovel<br />

naxevar saaTSi 12 – 20 SekiTxvas<br />

svamdnen, sinamdvileSi svamdnen<br />

45 – 150 SekiTxvas. m. filiponem<br />

(1998) igive daskvna gaakeTa Tavis<br />

samagistro kvlevaSi.<br />

qvemoT warmodgenilia oTxi<br />

ganzogadebuli daskvna, romelic<br />

maswavleblebs miniSnebebisa<br />

da SekiTxvebis meTodis efeqtur<br />

gamoyenebaSi daexmareba.<br />

1. miniSnebebi da SekiTxvebi<br />

yvelaze mniSvnelovan, da ara yvelaze<br />

originalur, sakiTxebs unda<br />

ukavSirdebodes. sxvadasxva kvleva<br />

aCvenebs, rom maswavleblebi<br />

xSinad svamen SekiTxvebs imasTan<br />

dakavSirebiT, rac originaluria,<br />

an rac maT gansakuTrebul<br />

yuradRebas imsaxurebs, da ara im<br />

sakiTxebze, romelic masalis kargad<br />

asaTviseblad yvelaze mniSvnelovania<br />

(ix. aleqsanderi da<br />

judi, 1988; aleqsanderi, kulikoviCi<br />

da Sulce, 1994; rizneri,


miniSnebebi, SekiTxvebi da winmswrebi aqtivobebi<br />

137<br />

nikolsoni da uebi, 1994). bevri<br />

maswavlebeli fiqrobs, rom originalur<br />

sakiTxebze moswavleTa<br />

yuradRebis mipyroba Temisadmi moswavleTa<br />

dainteresebas gazrdis.<br />

sayuradReboa, rom, sinamdvileSi,<br />

moswavleTa interess Temis Sesaxeb,<br />

rac SeiZleba, meti informaciis<br />

floba zrdis (aleqsanderi da<br />

sxvebi, 1994). Sesabamisad, Tu kiTxvebi<br />

sakiTxis siRrmiseul gagebaze<br />

iqneba mimarTuli, mosalodnelia,<br />

rom moswavleTa interesic ufro<br />

gaizrdeba.<br />

2. `analitikuri~ SekiTxvebi<br />

ufro sasargebloa, vidre `faqtobrivi~<br />

SekiTxvebi. ganaTlebis<br />

sfe roSi Catarebuli kvlevebi<br />

aCve nebs, rom moswavleebisaTvis<br />

analitikuri SekiTxvebis dasma<br />

ufro sasargebloa, vidre faqtobrivi<br />

SekiTxvebis dasma (ix. redfildi<br />

da ruso, 1981). analitikuria<br />

SekiTxvebi, romlebic moswavleTa<br />

mxridan analizis unaris<br />

gamoyenebas moiTxovs, xolo faqtobrivia<br />

SekiTxvebi, romelze pasuxis<br />

gasacemadac moswavles mxolod<br />

konkretuli informaciis<br />

gaxseneba sWirdeba. samwuxarod,<br />

praqtika gviCvenebs, rom maswavleblebi,<br />

umetesad, faqtobriv<br />

SekiTxvebs svamen (deivisi da Tinslei,<br />

1967; filipone, 1998; guzaki,<br />

1967; mueleri, 1973). analitikuri<br />

SekiTxvebis sxvadasxva ganmarteba<br />

arsebobs, magram yvela Tanxmdeba<br />

imaze, rom analitikuri SekiTxva<br />

moswavlisagan yovelTvis iTxovs<br />

informaciis restruqturizaciasa<br />

da codnis gamoyenebas.<br />

3. maswavleblis mier SekiTxvis<br />

dasmis Semdeg, sasurvelia, mciredi<br />

Seyovneba. SekiTxvebis dasmis<br />

meTodis ganxilvisas, mniSvnelovania<br />

`Seyovnebis drois~ gamoyenebis<br />

principebis axsna. m. rou<br />

(1974) xsnis, rom `Seyovnebis dro~<br />

moicavs ramdenimewamian pauzas<br />

SekiTxvis dasmis Semdeg, raTa<br />

moswavleebs pasuxis gacemamde<br />

fiqris saSualeba mivceT. q. Tobini<br />

(1987) ganasxvavebs Seyovnebis<br />

sxvadasxva tips (magaliTad, pauza,<br />

romelic maswavleblis mier warmoTqmul<br />

sityvebs mohyveba; pauza,<br />

romelic moswavlis mier warmoTqmul<br />

sityvebs mohyveba da win<br />

uZRvis maswavleblis sityvebs).<br />

misi gamoyenebis simartivis gaTvaliswinebiT,<br />

Seyovnebis dro<br />

Zalian sasargeblo saswavlo me­<br />

Todia. mkvlevarebi Tvlian, rom<br />

Seyovnebis dro moswavleebs meti<br />

interaqciis saSualebas aZlevs<br />

(fauleri, 1975; honea, 1982).<br />

4. SekiTxvebis dasma swavlis<br />

efeqturi meTodia maSinac ki, roca<br />

SekiTxvebi axali masalis Seswavlamde<br />

ismeba. Cveulebriv, miiCneven,<br />

rom maswavlebeli SekiTxvebis<br />

dasmis meTods mas Semdeg<br />

iyenebs, rac moswavleebi axal<br />

masalas Seiswavlian. axali masalis<br />

aTviseba SeiZleba dakavSirebuli<br />

iyos teqstis wakiTxvasTan,<br />

gakveTilis mosmenasTan an axal<br />

masalasTan dakavSirebuli informaciis<br />

warmodgenasTan. mniSvnelovania<br />

imis gaTvaliswineba,<br />

rom SekiTxvebis dasmis meTodis<br />

gamoyeneba SesaZlebelia axali<br />

masalis Seswavlamdec. aseT dros<br />

SekiTxvebi maswavlebels exmareba,<br />

Seqmnas saTanado garemo siaxlis<br />

asaTviseblad. am SemTxvevaSic


138 efeqturi swavleba skolaSi<br />

analitikuri SekiTxvebi masalis<br />

ufro safuZvlian aTvisebas uwyobs<br />

xels (hemeqeri, 1986; osmani<br />

da hanafini, 1994; fresli, Tenebaumi,<br />

maqdanieli da vudi, 1990;<br />

fresli, vudi, uoloSini, martini,<br />

qingi da menqe, 1992).<br />

miniSnebebi da SekiTxvebi:<br />

praqtika klasSi<br />

cxadi miniSnebebi<br />

miniSnebebis gamoyeneba maswavlebels<br />

saSualebas aZlevs, gaaaqtiuros<br />

winare codna. am meTodis<br />

meSveobiT, maswavlebeli moswavleebs<br />

winaswar warmodgenas uqmnis<br />

Sesaswavli masalis Sesaxeb.<br />

qvemoT moyvanilia magaliTi dawyebiTi<br />

klasis moswavleebis espanuris<br />

gakveTilidan. am magaliTSi<br />

naTlad Cans, Tu rogor SeiZleba<br />

miniSnebebis gamoyeneba klasSi.<br />

qalbatoni smiti mesame klaselebs<br />

aswavlis. gakveTilis dasawyisSi<br />

igi moswavleebs ekiTxeba,<br />

hyavT Tu ara megobari,<br />

romelic yovelTvis sxvebisgan<br />

Txoulobs nivTebs. aseT adamianebs<br />

espanurad `pediguenos~,<br />

xolo inglisurad `leeches~ eZaxian.<br />

Semdeg maswavlebeli xsnis:<br />

dRevandeli gakveTili aseT<br />

adamianebs eZRvneba, radgan<br />

dRes kuTvnilebiT zedsarTavebs,<br />

espanurad adjetivos posesivos<br />

vxsniT. Cven visaubrebT<br />

da vivarjiSebT kuTvnilebiT<br />

zedsarTavebze: Tú, él / ella / usted,<br />

nosotros, vosotros, ellos / ellas /<br />

ustedes. magaliTad, aba, vTargmnoT<br />

Semdegi winadadeba espanurad:<br />

`piteri ar iyenebs Tavis<br />

manqanas. is Txoulobs megobris<br />

manqanas.~<br />

SekiTxvebi, romlebsac<br />

moswavle daskvnebamde mihyavs<br />

SekiTxvebis dasmis meTodi moswavleebs<br />

exmareba, informaciiT<br />

`Seavson~ is `sicarieleebi~, romlebic<br />

saukeTesod dagegmili<br />

gakveTilis drosac ki rCeba. maswavleblebs<br />

SeuZliaT qvemoT moy<br />

vanili SekiTxvebis gamoyeneba,<br />

raTa moswavleebi garkveul<br />

daskvnebamde miiyvanon. moswavleebis<br />

daskvnebi SeiZleba im sagnebs,<br />

adamianebs, moqmedebebs, movlenebs<br />

da arsebobis formebs ukavSirdebodes,<br />

romelTa Sesaxeb informaciasac<br />

isini skolaSi iReben.<br />

sagnebi / adamianebi:<br />

rogor moqmedebs es sagani an adamiani<br />

rogor moqmedeben am saganze<br />

rogor gamoiyeneba es sagani<br />

risi nawilia es sagani<br />

rogor mzaddeba es sagani<br />

aqvs Tu ara am sagans garkveuli<br />

surneli, gemo, xma aRwereT<br />

sagani am niSan-Tvisebebis<br />

mixedviT;<br />

aqvs Tu ara am sagans garkveuli<br />

feri, nomeri (an raodenoba),<br />

adgilmdebareoba, ganzomileba<br />

aRwereT sagani am niSan-<br />

Tvisebebis mixeviT;<br />

rogor iyideba es sagani<br />

aris Tu ara sagani garkveuli ganwyobis<br />

matarebeli aRwereT sagani<br />

am niSan-Tvisebis mixeviT;<br />

aqvs Tu ara mas konkretuli Rirebuleba<br />

rodesac mas viyenebT, eqmneba Tu


miniSnebebi, SekiTxvebi da winmswrebi aqtivobebi<br />

139<br />

ara safrTxe sxva sagnebs an adamianebs<br />

aRwereT es safrTxe.<br />

moqmedebebi:<br />

ra sagani an adamiani asrulebs am<br />

moqmedebas / moqmedebebs<br />

ra gavlenas axdens es moqmedeba am<br />

sagnis gemoze, xmaze an garegnul<br />

Sexedulebaze<br />

rogor cvlis es moqmedeba am adamianis<br />

emociur mdgomareobas<br />

rogor cvlis es moqmedeba am sagnis<br />

Rirebulebas<br />

rogor cvlis es moqmedeba am sagnis<br />

formas an zomas<br />

rogor cvlis es moqmedeba am sagnis<br />

mdgomareobas<br />

RonisZiebebi:<br />

ra tipis adamianebi iReben monawileobas<br />

am RonisZiebaSi<br />

weliwadis romel dros xdeba es<br />

RonisZieba<br />

kviris romel dRes xdeba es RonisZieba<br />

dRis ra periodSi xdeba es RonisZieba<br />

sad xdeba es RonisZieba rodis<br />

xdeba es movlena / RonisZieba<br />

ra mowyobilobebi gamoiyeneba am<br />

RonisZiebis dros<br />

ra dro sWirdeba am RonisZiebas<br />

mdgomareoba:<br />

ra procesebis gavliT miiRweva es<br />

mdgomareoba<br />

ra cvlilebebi iCens Tavs, rodesac<br />

raRaca / viRaca am mdgomareobaSi<br />

imyofeba<br />

am kiTxvebis gamosayeneblad,<br />

maswavlebelma unda moaxdinos<br />

konkretuli sagnebis, adamianebis,<br />

RonisZiebebis / movlenebis an<br />

mdgomareobebis identifikacia moswavleTa<br />

mier Seswavlil masala­<br />

Si. Semdeg maswavlebels SeuZlia,<br />

dasvas SekiTxvebi im magaliTebis<br />

mixedviT, rac zemoT aris warmodgenili.<br />

qvemoT moyvanilia am<br />

SekiTxvebis dasmis magaliTi janmrTelobis<br />

gakveTilze.<br />

qalbatonma qonconem me-6 klasis<br />

moswavleebs wasakiTxad<br />

misca statia kvebis proces­<br />

Tan da kavSirebuli darRvevebis<br />

Se saxeb. moswavleebma statia<br />

waikiTxes. kiTxvis dasrulebis<br />

Semdeg qalbatonma qonconem<br />

bavSvebs dausva SekiTxvebi,<br />

rom lebic maT statiis ukeTesad<br />

gagebaSi daexmareboda. es<br />

SekiTxvebi iyo:<br />

1.<br />

2.<br />

rogor moqmedeben is adamianebi,<br />

romelTac kvebis<br />

procesTan dakavSirebuli<br />

darRvevebi aReniSnebaT<br />

ras uSvrebian im adamianebs,<br />

romelTac kvebis proces­<br />

Tan dakavSirebuli dar­<br />

Rvevebi aReniSnebaT<br />

erT-erTma moswavlem dasmul<br />

SekiTxvebs Semdegnairad upasuxa:<br />

1.<br />

2.<br />

rogor moqmedeben es adamianebi<br />

me yovelTvis megona,<br />

rom kvebis procesTan<br />

dakavSirebuli darRvevebi<br />

im adamianebs aReniSnebaT,<br />

vinc saWmels ar Wamen. axla<br />

kargad veRar gamirkvevia,<br />

kvebis darRvevad zedmeti<br />

Wamac igulisxmeba Tu mxolod<br />

uWmeloba<br />

ras uSvrebian am adamianebs<br />

rogorc Cans, sxvadasxva<br />

darRveva sxvadasxva problemasTanaa<br />

dakavSirebuli. Sesabamisad,<br />

aseTi adamianebis


140 efeqturi swavleba skolaSi<br />

mkurnalobis meTodebi individualurad,<br />

maTi diagnozis<br />

mixedviT ganisazRvreba.<br />

analitikuri SekiTxvebi<br />

zogierTi SekiTxva moswavlisagan<br />

informaciis analizsa da<br />

kritikas moiTxovs. aseTi tipis<br />

SekiTxvebis dasmaSi maswavleblebs<br />

analitikuri unarebis nusxa<br />

daexmareba (ix. diagrama 10.2).<br />

TiToeul analitikur unars<br />

SekiTxvebis garkveuli kategoria<br />

ukavSirdeba, romelTa CamonaTvalsac<br />

qvemoT gTavazobT:<br />

Secdomebis analizi:<br />

logikuri urTierTkavSiris TvalsazrisiT,<br />

ra Secdomebia daSvebuli<br />

warmodgenil informaciaSi<br />

ratom aris warmodgenili informacia<br />

SecdomaSi Semyvani<br />

rogor SeiZleba SevasworoT warmodgenili<br />

informacia<br />

argumentebis moSvelieba mtkicebulebis<br />

dasadastureblad:<br />

romeli argumenti SeiZleba moviSvelioT<br />

warmodgenili mtkicebulebis<br />

dasadastureblad<br />

ra TvalsazrisiTaa es mtkicebuleba<br />

susti<br />

ra daSvebebi udevs safuZvlad<br />

mocemul mtkicebulebas<br />

sxvadasxva damokidebulebis analizi:<br />

ratom SeiZleba CavTvaloT, rom<br />

es sagani an movlena kargi,<br />

cudi an neitraluria<br />

ra analizi udevs safuZvlad<br />

Tqvens msjelobas imasTan<br />

dakavSirebiT, rom mocemuli<br />

movlena an sagani kargi, cudi<br />

an neitraluria<br />

ra iqneboda Tqveni damokidebulebis<br />

alternativa ra logikuri<br />

safuZveli aqvs am alternativas<br />

qvemoT moyvanilia magaliTi imisa,<br />

Tu rogor iyenebs am SekiTxvebs<br />

sabunebismetyvelo sagnis<br />

maswavlebeli ganaTlebis sabazo<br />

safexurze.<br />

qalbatoni eganis moswavleebi<br />

fizikuri garemos Temas gadiodnen.<br />

maswavlebelma moswavleebs<br />

sTxova, CamoeyalibebinaT<br />

mosazreba `Zveli” tyeebis<br />

mofrTxilebis Sesaxeb. ra<br />

poziciac ar unda aerCiaT moswavleebs,<br />

maT sakuTari mosazreba<br />

saTanado argumentebiTa<br />

da Zlieri mtkicebulebebiT<br />

unda gaemyarebinaT.<br />

diagrama 10.2<br />

analitikuri unarebis<br />

ganmarteba<br />

Secdomebis analizi: Secdomebis<br />

identifikacia da warmodgena.<br />

argumentebis moSvelieba: mtki ­<br />

cebulebis damadasturebe li<br />

ar gumentebis sistemis Camoyali<br />

beba.<br />

sxvadasxva damokidebulebis<br />

analizi: konkretul sakiTxTan<br />

dakavSirebiT, piradi damokidebulebis<br />

identifikacia da<br />

Camoyalibeba.


miniSnebebi, SekiTxvebi da winmswrebi aqtivobebi<br />

141<br />

winmswrebi aqtivobebi:<br />

kvlevebi da Teoriebi<br />

winmswrebi aqtivobebis gamoyenebiT,<br />

maswavlebels SeuZlia, xeli<br />

Seuwyos moswavles winare codnis<br />

aqtivaciaSi. winmswrebi aqtivobebi<br />

moswavles axali codnis<br />

aTvisebaSi exmareba. winmswrebi<br />

aqtivobebis cneba daamkvidra da<br />

popularuli gaxada fsiqologma<br />

devid ausubelma (1968). ausubeli<br />

Semdegnairad ganmartavda winmswreb<br />

aqtivobebs:<br />

relevanturi da yovlismomcveli<br />

Sesavali informacia...<br />

romelTac moswavleebs axali<br />

masalis Seswavlamde warmovudgenT...<br />

winmswrebi aqtivobebiT<br />

gadmocemuli Sesavali informacia<br />

gacilebiT ufro abstraqtuli,<br />

ganzogadebuli da<br />

yovlismomcvelia, vidre Tavad<br />

Sesaswavli masala. winmswrebi<br />

aqtivobebiT iqmneba xaraCo,<br />

romelzec ufro detaluri<br />

diagrama 10.3<br />

winmswrebi aqtivobebis gamoyenebis meTodis kvlevebis Sedegebi<br />

naSromi<br />

uolbergi,<br />

1999<br />

heTi, 1992<br />

loTi,<br />

1983 *<br />

sTouni,<br />

1983<br />

kvlevebSi yuradReba<br />

gamaxvilebulia<br />

winmswrebi aqtivobebis<br />

gamoyenebasTan<br />

dakavSirebuli<br />

zogadi efeqti<br />

efeqtis<br />

sidideebis<br />

raodenoba<br />

29<br />

16<br />

saSualo<br />

efeqtis<br />

sidide<br />

0.45<br />

0.24<br />

procentilis<br />

zrda<br />

winmswrebi aqtivobebis<br />

gamoyenebasTan<br />

dakavSirebuli<br />

zogadi efeqti 387 0.37 14<br />

winmswrebi aqtivobebis<br />

gamoyenebasTan<br />

dakavSirebuli<br />

zogadi efeqti<br />

17<br />

5<br />

0.09<br />

0.77<br />

ganmartebiTi<br />

winmswrebi aqtivobebi 44 0.80 29<br />

naratiuli winmswrebi<br />

aqtivobebi 12 0.53 20<br />

informaciis<br />

gada kiTxva, rogorc<br />

winmswrebi aqtivoba 15 0.71 26<br />

ilustrirebuli<br />

winmswrebi aqtivobebi 15 0.52 20<br />

* Tavad naSromSi, warmodgenili kvlevis angariSis Taviseburebidan gamomdinare,<br />

efeqtis sididis ori kategoriaa mocemuli. mkiTxvels, Tu dainteresebulia<br />

detalebiT, vurCevT, gaecnos naSroms.<br />

17<br />

9<br />

3<br />

28


142 efeqturi swavleba skolaSi<br />

masalisagan Semdgari kedlebi<br />

daSendeba. Sesabamisad, winmswrebi<br />

aqtivoba ar aris igive,<br />

rac Sejameba an mimoxilva;<br />

winmswrebi aqtivobebi xids<br />

emsgavseba, romelic moswavlis<br />

winare codnas im masalasTan<br />

akavSirebs, romlis aTvisebac<br />

moswavles mouwevs (gv. 148).<br />

winmswrebi aqtivobebis Temaze<br />

devid ausubelis pirveli nawerebis<br />

Semdeg, mkvlevarebma zedmiwevniT<br />

Seiswavles es meTodi. diagrama<br />

10.3-ze warmodgenilia winmswrebi<br />

aqtivobebis gamoyenebis<br />

meTodTan dakavSirebiT Catarebuli<br />

zogierTi kvlevis Sedegebi.<br />

winmswrebi aqtivobebi mWid rod<br />

ukavSirdeba miniSnebebsa da SekiTxvebs.<br />

miniSnebebTan da SekiTxvebTan<br />

dakavSirebuli me-4 ganzogadebuli<br />

daskvna (SekiTxvebis dasma swavlis<br />

efeqturi meTodia maSinac ki,<br />

roca SekiTxvebi axali masalis Seswavlamde<br />

ismeba) swored winmswrebi<br />

aqtivobis formiT dasmul SekiTxvebzea<br />

koncentrirebuli. Sesabamisad,<br />

oTxi ganzogadebuli daskvna,<br />

romelic zemoT iyo warmodgenili,<br />

miniSnebebisa da SekiTxvebis meTodis<br />

efeqtur gamoyenebasTan dakav­<br />

SirebiT, winmswreb aqtivobebzec<br />

vrceldeba:<br />

1. winmswrebi aqtivobebi yvelaze<br />

mniSvnelovan, da ara yvelaze<br />

originalur, sakiTxebs unda ukav­<br />

Sirdebodes.<br />

2. `analitikuri~ winmswrebi<br />

aqtivobebi ufro sasargebloa, vidre<br />

`faqtobrivi~ winmswrebi aqtivobebi.<br />

gamomdinare iqidan, rom es<br />

ganzogadebuli daskvnebi zemoT<br />

ukve ganvixileT, damatebiT<br />

axsna-ganmartebas aq aRar warmovadgenT.<br />

is kvlevebi, romlebic,<br />

uSualod, winmswrebi aqtivobebis<br />

gamoyenebis efeqturobas ukav­<br />

Sirdeba, kidev ramdenime saintereso<br />

daskvnas gvTavazobs:<br />

3. winmswrebi aqtivobebis gamoyeneba<br />

yvelaze sasargebloa<br />

maSin, roca informacia kargad<br />

ar aris organizebuli. rogorc<br />

CvenTvis cnobilia, winmswrebi<br />

aqtivobebi, ganmartebis mixedviT,<br />

informaciis organizebis<br />

saSualebas warmoadgenen. Sesabamisad,<br />

rac ufro mouwesrigebelia<br />

Sesaswavli informacia, miT<br />

ufro maRalia maTi gamoyenebis<br />

efeqti (ix. marTorela, 1991; maieri,<br />

1979; uaiTi da TiSeri, 1986).<br />

magaliTad, winmswrebi aqtivobebis<br />

gamoyeneba ufro efeqturi<br />

iqneba bunebaSi gasvlis win, vidre<br />

saxelmZRvanelos erT-erTi Tavis<br />

wakiTxvis win, radgan wignis Tavebi<br />

kargadaa organizebuli saTaurebiTa<br />

da qvesaTaurebiT.<br />

4. sxvadasxva tipis winmswrebi<br />

aqtivoba sxvadasxva Sedegs iZleva.<br />

rogorc diagrama 10.3-zea warmodgenili,<br />

winmswrebi aqtivobebis<br />

4 zogadi tipi arsebobs, esenia:<br />

ganmartebiTi, naratiuli, informaciis<br />

gadakiTxvze dafuZnebuli,<br />

ilustrirebuli winmswrebi aqtivobebi.<br />

oTxive tipis winmswrebi<br />

aqtivoba efeqturobiT gamoirCeva<br />

da gansakuTrebiT maRalia ganmartebiTi<br />

winmswrebi aqtivobebis<br />

gamoyenebis nayofiereba. am


miniSnebebi, SekiTxvebi da winmswrebi aqtivobebi<br />

143<br />

oTxi tipis garda, arsebobs sxva<br />

winmswrebi aqtivobebic. kvlevebi<br />

adasturebs, rom praqtikaSi winmswrebi<br />

aqtivobis mravali sxva<br />

saxeobac gamoiyeneba.<br />

winmswrebi aqtivobebi:<br />

praqtika klasSi<br />

ganmartebiTi winmswrebi<br />

aqtivobebi<br />

ganmartebiTi winmswrebi aqtivobebi,<br />

ubralod, im axal masalas<br />

aRweren, romelic moswavleebs<br />

unda gavacnoT. qvemoT moyvanil<br />

magaliTSi naCvenebia, Tu rogor<br />

iyenebs maswavlebeli ganmartebiT<br />

winmswreb aqtivobebs sxvadasxva<br />

profesiaze saubrisas.<br />

karieris dResTan dakavSirebiT,<br />

moswavleTa samuSao jgufma SesaniSnavi<br />

dRis wesrigi moamzada,<br />

magram jgufis wevrebs gamor­<br />

CaT rCevebi imis Sesaxeb, Tu ra<br />

unda gaekeTebinaT moswavleebs,<br />

raTa efeqturad gamoeyenebinaT<br />

sxvadasxva mosaubrisagan<br />

miRebuli informacia. dagegmili<br />

iyo sxvadasxva pirovnebis<br />

mosmena mTeli dRis manZilze.<br />

mosamzadebeli samuSaoebis<br />

dros batonma matamorosma moswavleebs<br />

winmswrebi aqtivoba<br />

moumzada. winmswreb aqtivobaSi<br />

mocemuli iyo TiToeuli profesiis<br />

mokle aRwera, karieris<br />

dagegmvis RonisZiebaze<br />

warmosadgenad. batonma matamorosma<br />

moswavleebs yvela<br />

aRwera waakiTxa. Semdeg mTelma<br />

klasma, erToblivad, Ti­<br />

Toeuli profesia cal-calke<br />

ganixila. TiToeuli profesiis<br />

aRweramde batoni matamorosi<br />

moswavleebs sTxovda, CaexedaT<br />

winmswreb aqtivobaSi da Tvali<br />

gadaevloT am profesiis mokle<br />

aRwerisTvis.<br />

karieris dagegmvis RonisZieba<br />

dasrulda. moswavleebma<br />

aRniSnes, rom winmswrebi aqtivobiT<br />

gakeTebul savarjiSos<br />

didi mniSvneloba hqonda karieris<br />

dagegmvis RonisZiebaze<br />

warmodgenili informaciis gasagebad.<br />

ramdenime mowveulma<br />

stumarma, romelic sesiebs uZ­<br />

Rveboda, ganacxada, rom isini<br />

gaocebulebi iyvnen moswavle­<br />

Ta mier dasmuli SekiTxvebis<br />

mizanmimarTulobiT.<br />

naratiuli winmswrebi<br />

aqtivobebi<br />

naratiuli winmswrebi aqtivobebi<br />

moswavleebs informacias<br />

TxrobiTi formiT awvdian. qvemoT<br />

moyvanil magaliTSi naCvenebia,<br />

Tu rogor iyenebs maswavlebeli<br />

naratiul winmswreb aqtivobebs<br />

tornadoebze saubrisas.<br />

qalbatoni nilis moswavleebi<br />

me-4 klasSi arian. tornadoebze<br />

filmis yurebamde maswavlebelma<br />

bavSvebs Semdegi ambavi<br />

uambo.<br />

`erTxel tornados Seveswari.<br />

simarTle giTxraT, sanam<br />

ar dasrulda, verc mivxvdi,<br />

rom es tornado iyo. im dRes<br />

Cemi dis mosanaxuleblad viyavi<br />

wasuli. SuadRis 3.00 saaTi iyo.<br />

me da Cemi da sastumro oTaxSi<br />

visxediT da Cais mivirTmevdiT.<br />

moulodnelad Ca mobnelda.<br />

ar dagaviwydeT, rom mxolod<br />

3.00 saaTi iyo! Cven verc ki<br />

vifiqrebdiT, rom tornado<br />

gviaxlovdeboda. me da Cemma<br />

dam oTaxSi sinaTle avanTeT,<br />

darabebi gamovaReT, Cais sma<br />

da saubari gavagrZeleT. cota<br />

xanSi eleqtroenergia gaiTiSa<br />

da signalizaciis xma gavigo­


144 efeqturi swavleba skolaSi<br />

neT. gancvifrebuli viyaviT<br />

da ver gagvego, ra xdeboda.<br />

sulac ar SegvSinebia. ramdenime<br />

wuTSi Cemma meuRlem dareka.<br />

telefonebi ar gaTiSula.<br />

meuRlem mkiTxa, rogor xaro.<br />

`ra Tqma unda, kargad var. ra<br />

unda mWirdes~, _ vupasuxe.<br />

man ki mipasuxa, rom Cvens axlos<br />

mdebare midamoebs es-es<br />

aris tornado daatyda Tavso.<br />

am sityvebma goneba gaminaTa.<br />

me da Cemi da saxlidan gamovvardiT<br />

da gaviqeciT. quCaSi<br />

didi areuloba iyo. SuqniSani<br />

mowyvetili iyo. tornados manqanebi<br />

gadaetrialebina da xeebi<br />

fesvebianad amoeglija. avejis<br />

maRaziisa da swrafi kvebis<br />

restornis fanjrebi Camsxvreuli<br />

iyo. saSineli ngrevisa<br />

da zaralis momswreni viyaviT.~<br />

informaciis gadakiTxva,<br />

rogorc winmswrebi aqtivoba<br />

safuZvlian wakiTxvamde informaciis<br />

zedapiruli gadakiTxva<br />

SeiZleba efeqturi winmswrebi<br />

aqtivoba iyos. qvemoT moyvanil<br />

magaliTSi naCvenebia, Tu rogor<br />

iyenebs maswavlebeli informaciis<br />

gadakiTxvas, rogorc winmswrebi<br />

aqtivobis formas bunebismetyvelebis<br />

gakveTilze me-6 klasis<br />

moswavleebTan.<br />

me-6 klasis moswavleebi gasvliT<br />

gakveTilze, planetarium­<br />

Si unda waeyvanaT. batonma armstrongma<br />

moswavleebs sTxova,<br />

saxlSi rukidan amobeWdili ori<br />

gverdisaTvis gadaexedaT. erT<br />

gverdze mocemuli iyo CrdiloeT<br />

naxevarsferos varskvlavebis<br />

rukebis diagrama, xolo meore<br />

gverdze samxreT naxevarsfero<br />

iyo gamosaxuli. rukebze<br />

ramdenime sxva mniSvnelovani<br />

faqtic iyo datanili.<br />

`am rukebs mxolod gadaxedeT~,<br />

_ sTxova moswavleebs<br />

batonma armstrongma. `varskvalvebis<br />

ganlagebaze zogadi<br />

warmodgena dagexmarebaT imis<br />

gagebaSi, rasac planetariumSi<br />

vnaxavT~.<br />

grafikuli winmswrebi<br />

aqtivobebi<br />

am wignis me-6 TavSi ganvixileT<br />

grafikuli sqemebi, rogorc<br />

informaciis aralingvisturi miwodebis<br />

erT-erTi xerxi. grafikuli<br />

sqema SeiZleba winmswrebi<br />

aqtivobac iyos. qvemoT moyvanil<br />

magaliTSi naCvenebia, Tu rogor<br />

iyenebs maswavlebeli grafikul<br />

winmswreb aqtivobebs frangulis<br />

gakveTilze me-11 klasis moswavleebTan.<br />

qalbaton hogams dagegmili<br />

hqonda, me-11 klasis moswavleebisaTvis<br />

franguli impresionizmi<br />

gaecno. sanam proeqtoris<br />

daxmarebiT frangi impresionistebis<br />

namuSevrebis<br />

amsaxvel slaidebs gaacnobda,<br />

qalbatonma hogamma moswavleebs<br />

grafikuli sqema _ diagrama<br />

warmoudgina. diagramaze<br />

gamosaxuli iyo im ramdenime<br />

mxatvris saxeli, romelTa detaluri<br />

Seswavlac mogvianebiT<br />

iyo dagegmili (ix. diagrama<br />

10.4).<br />

qalbatonma hogamma moswavleebs<br />

sTxova, yuradRebiT<br />

yofiliyvnen da damatebiTi informacia<br />

Tavad daetanaT mocemul<br />

diagramaze. damatebiT<br />

informaciaSi is gulisxmobda<br />

impresionizmis mTavar maxasiaTeblebs,<br />

sxva mxatvarTa saxelebs,<br />

maTi namuSevrebis saxelwodebebs<br />

da sxva mniSvnelovan<br />

faqtebs mxatvrebze an maT<br />

tiloebze.


miniSnebebi, SekiTxvebi da winmswrebi aqtivobebi<br />

145<br />

diagrama 10.4<br />

grafikuli winmswrebi aqtivobebi: franguli impresionizmi<br />

pol sezani<br />

saxli<br />

napraliani<br />

kedlebiT<br />

mobanaveebi<br />

franguli impresionizmi<br />

edgar dega<br />

qali<br />

abazanaSi<br />

cisferi<br />

balerinebi<br />

klod mone<br />

guburebi<br />

dumfarebiT<br />

qali<br />

wyarosTan<br />

sauzme<br />

mdeloze<br />

yuradReba<br />

sinaTleze<br />

pier ogiust<br />

renuari<br />

sauzme<br />

meniCbeTa<br />

wreSi<br />

* * *<br />

sasargebloa, roca moswavleebi<br />

axal masalaze fiqrs manam iwyeben,<br />

sanam am masalis uSualo Seswavlaze<br />

gadavlen. aseTi meTodologia,<br />

rogorc wesi, zrdis moswavlis<br />

akademiur moswrebas. maswavleblebs<br />

SeuZliaT, sxvadasxva tipis<br />

miniSneba, SekiTxva da winmswrebi<br />

aqtivobagamoiyenon, raTa am tipis<br />

azrovnebas Seuwyon xeli.


s w a v l e b i s<br />

m eTodebis<br />

g amoyeneba


11 moswavleTaTvis<br />

sxvadasxva tipis<br />

codnis gadacema swavlebis<br />

sxvadasxva meTodis gamoyenebiT<br />

am wignis me-2 _ me-10 TavebSi<br />

aRwerili swavlebis cxra meTodi<br />

efeqturia yvela tipis sagnobrivi<br />

codnis gadasacemad. miuxedavad<br />

amisa, moswavleebisaTvis mocemuli<br />

tipis codnis gadasacemad,<br />

maswavlebels SeuZlia, konkretuli<br />

meTodi SearCios. siaxles ar<br />

warmoadgens is faqti, rom codnis<br />

sxvadasxva tipi swavlis da,<br />

Sesabamisad, swavlebis sxvadasxva<br />

meTods ukavSirdeba. es mosazreba<br />

pirvelad ralf tailerma<br />

gaaxmovana 1950-ian wlebSi (ix. Sefaseba<br />

ganaTlebis sferoSi: ralf<br />

taileris klasikuri naSromebi,<br />

avtorebi: madausi da sTaflbimi,<br />

1989). mogvianebiT, ganaTlebis reformatorma,<br />

hilda Tabam (1962)<br />

wignSi `saswavlo gegmis SemuSaveba:<br />

Teoria da praqtika~ es cneba<br />

ganavrco da konkretuli tipis<br />

codna swavlebis konkretul me­<br />

Todebs daukavSira.<br />

sagnobrivi codna SeiZleba<br />

149<br />

xuT farTo kategoriad davajgufoT:<br />

1. sityvaTa maragi da frazebi,<br />

2. detalebi, 3. ideaTa mowesrigeba,<br />

4. unarebi da taqtika,<br />

5. procesebi. pirveli sami kategoria<br />

informaciulia da `mtkicebiTi<br />

codnis~ saxeliT movixseniebT.<br />

bolo ori kategoria ki<br />

ufro proceszea orientirebuli<br />

da `proceduruli codnis~ saxeliTaa<br />

cnobili.<br />

sityvaTa maragi da frazebi:<br />

kvlevebi da Teorebi<br />

ganaTlebis sferoSi Catarebuli<br />

kvlevebi cxadyofs, rom arsebobs<br />

Zlieri kavSiri sityvebis maragsa<br />

da iseT faqtorebs Soris, rogorebicaa:<br />

• sazrianoba (deivisi,1944; Speriti,<br />

1972; Torndaiqi da lorji,<br />

1943)


150 efeqturi swavleba skolaSi<br />

• axali informaciis aRqmis unari<br />

(Coli, 1958; harisoni, 1980)<br />

• Semosavlis odenoba (stiCti,<br />

hofsteteri da hofsteteri,<br />

1997)<br />

sityvaTa maragis mniSvnelovnebis<br />

gaTvaliswinebiT, SegviZlia ganvacxadoT,<br />

rom sityvaTa maragis<br />

gaumjobesebaze mimarTuli swavleba<br />

yvela skolaSi saswavlo procesis<br />

sagulisxmo nawilia. ufro<br />

metic, mkvlevarebi adastureben,<br />

rom sityvaTa margis sistematuri<br />

gaumjobeseba swavlebis yvelaze<br />

mniSvnelovani praqtikaa, romlis<br />

gamoyenebac maswavlebels Seu­<br />

Zlia. es praqtika gansakuTrebiT<br />

efeqturia dabali akademiuri moswrebis<br />

moswavleebis mimarT (ix.<br />

beqeri, 1977).<br />

sagulisxmoa, rom amerikis<br />

SeerTebuli Statebis skoleb­<br />

Si sityvaTa maragis sistemuri<br />

swavlebis SemTxvevebs iSviaTad<br />

vxvde biT (ix. maqqeouni da qurTisi,<br />

1987). ufro metic, zogierTi<br />

amtkicebs, rom sityvaTa maragis<br />

sistemuri swavleba unayofo,<br />

an, ukeTes SemTxvevaSi, naklebad<br />

efeqturi meTodia.<br />

sityvaTa maragis sistemuri<br />

swavlebisadmi uaryofiTi damokidebuleba<br />

saTaves iRebs inglisur<br />

enaSi sityvaTa raodenobidan.<br />

ufro zustad, nagi da misi<br />

kolegebi (nagi da andersoni,<br />

1984; nagi da hermani, 1984) acxadeben,<br />

rom `saskolo beWdviT inglisurSi~<br />

daaxloebiT 85000 sityvaa.<br />

saskolo beWdviT inglisurSi<br />

inglisuri sityvebis is moculoba<br />

igulisxmeba, romelsac moswavleebi<br />

zogadsaganmanaTleblo<br />

skolaSi swavlis periodSi (12<br />

wlis manZilze) awydebian. cxadia,<br />

rom amdeni sityvis cal-calke<br />

swavla SeuZlebeli iqneboda. Sesabamisad,<br />

nagi da misi kolegebi<br />

Tvlian, rom sityvaTa maragis<br />

sistemuri Seswavla arapraqtikulia.<br />

s. Stalma da m. fearbenqsma<br />

(1986) nagis argumenti Semdegnairad<br />

Seajames:<br />

sityvaTa maragis Sesavsebi prog<br />

rama, rogorc wesi, kviraSi<br />

10 _ 12 sityvis swavlas gulisxmobs,<br />

rac weliwadSi 400<br />

sityvas Seadgens. am sityvebidan<br />

moswavle realurad, daaxloebiT,<br />

75%-s, anu 300 sityvas<br />

iTvisebs. Sesabamisad, sityvebis<br />

sistemuri swavliT moswavle<br />

mainc ver iRebs sityvaTa<br />

saWiro marags. (Stali da fearbenqsi,<br />

1986, gv. 100).<br />

nagi da hermani (1987) gvTavazoben<br />

sityvaTa maragis mizanmimarTuli<br />

swavlebis alternativas. isini weren:<br />

moswavleebs rom vTxovT, 200<br />

dRis manZilze dReSi 25 wuTi<br />

ikiTxon, siCqariT: 200 sityva<br />

erT wuTSi, erT weliwadSi<br />

isini milioni sityvsagan Semdgar<br />

teqsts waikiTxavdnen.<br />

Cveni gamoTvlebis mixedviT,<br />

erTi milioni sityvis wakiTxvis<br />

SemTxvevaSi, moswavle, daaxloebiT,<br />

15000 _ 30000 ucnob<br />

sityvas waikiTxavs. Tu yoveli<br />

20 axali sityvidan erTs mainc<br />

iswavlis, maSin weliwadSi mas<br />

750-dan 1500-mde axali sityvis<br />

Seswavla mouwevs (gv. 20).<br />

Tu am logikas mivyvebiT, sityvebis<br />

mizanmimarTuli swavla rekomendebuli<br />

ar iqneba da SeiZleba<br />

drois sulelur flangvadac


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

151<br />

ki CaiTvalos. Tumca es ar aris<br />

zusti msjeloba. sxva kvlevebis<br />

Sedegebi sawinaaRmdegos amtkiceben<br />

da gviCveneben, rom sityvebis<br />

sistemuri swavla gamarTlebulia<br />

yvela asakobriv jgufSi.<br />

sityvaTa maragisa da frazebis<br />

efeqturad swavlebis mizniT, maswavlebels<br />

SeuZlia qvemoT warmodgenili<br />

ganzogadebuli daskvnebi<br />

gamoiyenos.<br />

1. advilad rom daamaxsovrdes,<br />

konkretuli sityva an fraza<br />

moswavles sxvadasxva konteqstSi<br />

ramdenjerme unda Sexvdes. arsebobs<br />

mosazreba, rom moswavlisaTvis<br />

axali sityvebis aTvisebis<br />

saukeTeso gza kiTxvaa. am mosazrebis<br />

mxardamWerni miiCneven, rom<br />

moswavle aucileblad swavlobs<br />

im axal sityvebs, rasac kiTxvis<br />

procesSi awydeba. es araswori<br />

daSvebaa. ubralod kiTxva, sityvebis<br />

swavlis gareSe, rogorc wesi,<br />

sagrZnoblad ar zrdis moswavlis<br />

sityvaTa marags. ilustraciisaTvis,<br />

gavecnoT j. jenqsis,<br />

m. Stainisa da q. visockis (1984)<br />

kvlevas, romelic adasturebs,<br />

rom axali sityvis mniSvnelobis<br />

dasamaxsovreblad (sistemuri Seswavlis<br />

gareSe) aucilebelia, moswavle<br />

sxvadasxva konteqstSi, sul<br />

mcire, eqvsjer mainc Sexvdes am<br />

sityvas. es kvleva adasturebs,<br />

rom sityvis wakiTxva erT an or<br />

sxvadasxva konteqstSi sakmarisi<br />

ar aris misi mniSvnelobis dasamaxsovreblad.<br />

eqsperimentma daadastura,<br />

rom sityvis mxolod<br />

meeqvse gansxvavebul konteqstSi<br />

wakiTxvis Semdeg imaxsovrebdnen<br />

moswavleebi mis mniSvnelobas.<br />

j. jenqinsis, m. Stainisa da q.<br />

visockis kvlevis Semdeg kidev ori<br />

kvleva Catarda, romelic Seiswavlida,<br />

SeuZlia Tu ara mos wavles<br />

axali sityvis mniSv ne lobis aTviseba<br />

mxolod kiTxviT. u. nagim<br />

da f. hermanma (1987) daaskvnes,<br />

rom mxolod 5%-iani albaToba<br />

arsebobs imisa, rom mos wavle<br />

kiTxvisas Sexvedrili axa li sityvis<br />

mniSvnelobas daimaxsovrebs.<br />

maxasiaTebeli<br />

unari<br />

klasi<br />

teqstSi axali<br />

sityvebis<br />

raodenoba<br />

diagrama 11. 1<br />

axali sityvebis konteqstSi swavlis albaToba<br />

dabali<br />

saSualo<br />

maRali<br />

me - 4 klasi<br />

me - 11 klasi<br />

faqtori<br />

axali sityva yovel 10 sityvaSi<br />

axali sityva yovel 74 sityvaSi<br />

axali sityva yovel 150 sityvaSi<br />

sityvis Seswavlis<br />

albaToba<br />

8 %<br />

12 %<br />

19 %<br />

8 %<br />

33 %<br />

7 %<br />

14 %<br />

30 %<br />

wyaro: monacemebi moyvanilia suonbornisa da de gloferis (1999) kvlevidan


152 efeqturi swavleba skolaSi<br />

m. suonbornma da q. de gloferma<br />

(1999) ki daadgines, rom moswavlis<br />

mier wakiTxuli axali sityvebis<br />

damaxsovrebis 15%-iani albaToba<br />

arsebobs. es orive kvleva sakmaod<br />

optimistur daskvnebs gvTavazobs<br />

sityvebis SemTxveviTi swavlis albaTobis<br />

Sesaxeb. diagrama 11.1-ze<br />

warmodgenilia m. suonbornisa da<br />

q. de gloferis (1999) mier Catarebuli<br />

kvlevis Sedegebi.<br />

rogorc diagrama 11.1-zea warmodgenili,<br />

arsebobs bevri faqtori,<br />

romelic teqstis kiTxvisas<br />

axali sityvebis Seswavlis alba­<br />

Tobaze axdens gavlenas. erT-erTi<br />

aseTi faqtoria moswavlis unari.<br />

maRali SesaZleblobebis mqone<br />

moswavleebs 19 %-iani albaToba<br />

aqvT, rom axal sityvas iswavlian,<br />

maSin roca dabali SesaZleblobis<br />

moswavleebSi albaToba 8<br />

%-mde ecema. maRali klasis moswavleebs<br />

(me-11 klaselebi) axali<br />

sityvebis mniSvnelobis damaxsovrebis<br />

ufro maRali Sansi aqvT<br />

(33 %), vidre dabali klasis (me-4<br />

klaselebi) moswavleebs (8%). imas,<br />

Tu rogor aiTvisebs moswavle am<br />

teqstSi Sexvedril axal sityvas,<br />

teqstis maxasiaTeblebic gansaz­<br />

Rvraven. Tu teqsti, ZiriTadad,<br />

nacnobi leqsikuri erTeulebisagan<br />

Sedgeba da moswavle axal sityvas,<br />

saSualod, yovel 150 sityvaSi<br />

erTxel awydeba, arsebobs 30<br />

%-iani albaToba imisa, rom moswavle<br />

axal sityvas daimaxsovrebs.<br />

Tu wasakiTx teqstSi moswavle 10<br />

sityvaSi erT axal sityvas xvdeba,<br />

mxolod 7 %-ia Sansi imisa, rom mas<br />

es axali sityva daamaxsovrdeba.<br />

es aRmoCenebi eWvqveS ayenebs<br />

mosazrebas imis Taobaze, rom mxolod<br />

kiTxva savsebiT sakmarisia<br />

moswavlis sityvaTa maragis gafarToebisaTvis.<br />

gansakuTrebiT<br />

maSin, Tu gaviTvaliswinebT, rom<br />

kiTxvisas Sexvedrili sityvebis<br />

90%-ze mets moswavle, saSualod,<br />

erT milion sityvaSi erTxel,<br />

xolo naxevar sityvebs erT miliard<br />

sityvaSi erTxel awydeba<br />

(nagi da andersoni, 1984).<br />

2. Tu moswavleebs axali sityvebi<br />

teqstis gareSe aqvT naswavli,<br />

arsebobs meti albaToba imisa,<br />

rom Tu am sityvas konteqstSi waawydebian,<br />

ufro advilad SeZleben<br />

mis damaxsovrebas. j. jenqsisa<br />

da sxvaTa (1984) kvlevidan yvelaze<br />

sasargeblo daskvna albaT<br />

SemdegSi mdgomareobs: sityvaTa<br />

zedapiruli Seswavlac ki zrdis<br />

albaTobas, rom moswavles es sityvebi<br />

konteqstSi wakiTxvisas ufro<br />

advilad daamaxsovrdeba. roca<br />

moswavles manamde aqvs naswavli<br />

sityva, am sityvis konteqstSi<br />

wakiTxvisas 33 %-iT izrdeba misi<br />

gagebisa da damaxsovrebis Sansi. j.<br />

jenqsisa da sxvaTa kvlevaSi moyvanili<br />

eqsperimentis Sedegebis<br />

mixedviT, moswavleebi, romelTac<br />

konteqstSi Sexvedrili axali sityvebi<br />

manamde hqondaT naswavli,<br />

gacilebiT advilad xvdebodnen<br />

sityvis mniSvnelobas, vidre<br />

is moswavleebi, visac es sityvebi<br />

manamde ar hqondaT naswavli.<br />

rogorc zemoT aRiniSna, sityvis<br />

mniSvnelobis amocnobis albaToba<br />

im moswavleebSi, romelTac sityvebi<br />

manamde hqondaT naswavli,<br />

33 %-s Seadgenda.


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

153<br />

diagrama 11. 2<br />

swavlebis meTodebi, romlebic saxeebTan asocirebas ukavSirdeba<br />

strategia, romelsac<br />

saxeebTan asocirebis<br />

meTods vadarebT<br />

kvlevebis<br />

raodenoba<br />

procentilis zrda,<br />

romelic saxeebTan<br />

asocirebis meTodis<br />

gamoyenebas ukavSirdeba<br />

moswavleebi imeoreben<br />

sityvis ganmartebas 6 37<br />

moswavleebi axali sityvis<br />

gamoyenebiT qmnian<br />

winadadebebs 4 21<br />

wyaro: faueli, j. (1980, dekemberi). ra gavlena aqvs sityvis mniSvnelobis gaxsenebaze<br />

`iZulebiT~ da `winaswargaweril~ saxeebs: gavlenis metaanalizi. kiTxvis erovnul<br />

konferenciaze warmodgenili statia. san diego, kalifornia (ERIC, dokumentis<br />

reproduqciis samsaxuri # Ed 199 644).<br />

am daskvnebSi yvelaze saintereso<br />

isaa, rom moswavleebs es<br />

sityvebi minimaluri datvirTviT<br />

hqondaT naswavli. sityvebis swavlaSi<br />

igulisxmeboda is, rom moswavleebs<br />

aZlevdnen furcels,<br />

romelzec axali sityvebi Sesabamisi<br />

magaliTebiT iyo Camowerili.<br />

moswavleebi kiTxulobdnen<br />

am furcelze Camoweril sityvebs<br />

da am procesSi ar ereoda maswavlebeli.<br />

amasTanave, moswavleebs,<br />

daaxloebiT, 40 wami hqondaT Ti­<br />

Toeuli sityvis dasamaxsovreblad.<br />

ra Tqma unda, es ar aris<br />

sakmarisi dro imisaTvis, rom adamianma<br />

axali sityva siRrmiseulad<br />

daimaxsovros. sagulisxmoa is,<br />

rom sityvebis aseTma zedapirulma<br />

swavlamac ki gaaumjobesa konteqstSi<br />

am sityvebis amocnobis<br />

albaToba.<br />

3. axali sityvis damaxsovrebis<br />

erT-erTi saukeTeso saSualeba<br />

am sityvis garkveul saxesTan asocirebaa.<br />

araerTi kvleva adasturebs,<br />

rom sityvebis damaxsovrebis<br />

efeqturoba izrdeba, roca<br />

moswavle sityvas garkveul saxes<br />

ukavSirebs. j. fauelma (1980) 11<br />

kvlevis analizi Caatara da daadgina,<br />

rom gacilebiT efeqturia<br />

is meTodebi, romlebic sityvebis<br />

Seswavlas garkveul saxeebs ukav­<br />

Sirebs, vidre meTodebi, romlebic<br />

saxeebs ar iyenebs; saxeebis gamoyeneba<br />

34 procentiliT zrdasTan iyo<br />

dakavSirebuli. diagrama 11.2-ze<br />

saxeebis asocirebasTan dakavSirebuli<br />

swavlebis meTodebi Sedarebulia<br />

swavlebis im meTodebTan,<br />

romlebic saxeebTan asocirebas<br />

ar ukavSirdeba.<br />

rogorc diagrama 11.2-ze Cans,<br />

moswavleebi, romlebic axal sityvebs<br />

konkretul saxeebTan asocirebis<br />

meTodiT imaxsovreben,<br />

37 procentiliT maRal akademur<br />

Sedegebs aRweven, vidre is moswavleebi,<br />

romlebic axal sityvebs


154 efeqturi swavleba skolaSi<br />

mxolod ramdenjerme gameorebis<br />

saSualebiT swavloben. amas­<br />

Tanave, moswavleebi, romlebic<br />

axal sityvebs konkretul saxeebTan<br />

asocirebis meTodiT imaxsovreben,<br />

21 procentiliT maRal<br />

akademur Sedegebs aRweven, vidre<br />

is moswavleebi, romlebic axali<br />

sityvis gamoyenebiT winadadebebs<br />

qmnian da ase cdiloben am sityvebis<br />

damaxsovrebas.<br />

4. sityvebis pirdapiri swavleba<br />

leqsikuri erTeulebis damaxsovrebis<br />

efeqturi saSualebaa.<br />

sityvebis swavlis meTodologiasTan<br />

dakavSirebuli yvelaze mniSvnelovani<br />

aRmoCena albaT isaa,<br />

rom sityvebis mizanmimarTuli<br />

swavla Sedegiania. mkvlevarebma<br />

s. Stalma da m. fearbenqsma (1986)<br />

Seiswavles sityvaTa maragis gamdidrebis<br />

sakiTxebze Catarebuli<br />

kvlevebi da aRmoaCines, rom<br />

zogadad, sityvaTa maragis swavlebas<br />

aqvs efeqtis sidide 0.32.<br />

es, ra Tqma unda, Zalian maRali<br />

efeqtis sidide ar aris, magram<br />

mniSvnelovania praqtikuli TvalsazrisiT.<br />

es efeqtis sidide aCvenebs,<br />

rom moswavleTaTvis axali<br />

sityvebis swavleba 12 procentiliT<br />

zrdis maTi mxridan axali<br />

masalis gagebis SesaZleblobas.<br />

magaliTad, warmovidginoT, rom<br />

gvyavs ori moswavle, romelTac<br />

erTnairi akademiuri monacemebi<br />

aqvT. am or moswavles vTxovT,<br />

waikiTxon da gaiazron axali informacia.<br />

moswavle a sistematurad<br />

eswreba mecadineobas, sadac<br />

yovel kviras 10 _ 12 axal sityvas<br />

aswavlian. u. nagisa da f. hermanis<br />

(1984) kvlevis mixedviT, es aris<br />

sityvaTa maragis gaumjobesebaze<br />

mimarTuli tipuri mecadineobebisas<br />

SeZenili axali sityvebis<br />

saSualo raodenoba. moswavle b<br />

ar eswreba mecadineobas, sadac<br />

sistematurad aswavlian axal sityvebs.<br />

axla warmovidginoT, rom<br />

moswavle a da moswavle b abareben<br />

gamocdas _ axali masalis aTvisebis<br />

Sesamowmebel tests. moswavle<br />

b iRebs qulas, romlis mixedvi­<br />

Tac is aris misi klaselebis mimarT<br />

50-e procentilze. moswavle<br />

a ki iRebs qulas, romlic mixedviTac<br />

is aris 62-e procentilze<br />

klaselebis mimarT. aseTi gansxvavebis<br />

ZiriTadi mizezi, kvlevis<br />

mixedviT, swored isaa, rom moswavle<br />

a sistematurad swavlobda<br />

axal sityvebs.<br />

5. yvelaze efeqturi im sityvebis<br />

swavlebaa, romlebic mniSvnelovania<br />

axali masalis asaTviseblad.<br />

axali sityvebis mizanmimarTuli<br />

swavleba ufro efeqturia, Tu<br />

es axali leqsikuri erTeulebi<br />

im masalas ukavSirdeba, romlis<br />

swavlac moswavleebs momavalSi<br />

mouwevT. s. Stalisa da m. fearbenqsis<br />

(1986) kvleva adasturebs,<br />

rom moswavleTa akademiuri moswreba<br />

izrdeba 33 procentiliT,<br />

Tu axali sityvebi, romlebsac<br />

isini swavloben, uSualod ukav­<br />

Sirdeba moswavleTa mier Sesaswavl<br />

masalas. magaliTisaTvis,<br />

warmovidginoT moswavle a da moswavle<br />

b, romelTac axali masalis<br />

wakiTxva sTxoves. erT-erT maTgans<br />

(moswavle b) sistematurad<br />

arasodes uswavlia sityvebi. mos­


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

155<br />

wavle b testirebis Sedegad iRebs<br />

qulas, romelic mas sxva moswavleebis<br />

mimarT 50-e procentilze<br />

aTavsebs. moswavle a, romelsac<br />

sistematurad aswavlidnen axal<br />

masalasTan dakavSirebul sityvebs,<br />

iRebs qulas, romelic mas<br />

klaselebis mimarT 83-e procentilze<br />

aTavsebs.<br />

sityvaTa maragi da frazebi:<br />

saklaso praqtika<br />

yvelaze mniSvnelovani<br />

terminebisa da frazebis<br />

identifikacia<br />

imis gaTvaliswinebiT, rom<br />

sityvebis swavleba did gavlenas<br />

axdens moswavleTa akademiur moswrebaze,<br />

mniSvnelovania, erTi<br />

mxriv, im sityvebisa da frazebis<br />

identificireba, romlebic gadamwyveti<br />

mniSvnelobis matarebelia<br />

axali masalis aTvisebisaTvis; meore<br />

mxriv, moswavleebisaTvis am<br />

sityvebisa da frazebis swavleba.<br />

sasurvelia, moswavleTa yuradRebis<br />

koncentracia aseTi gadamwyveti<br />

mniSvnelobis matarebel<br />

sityvebsa da frazebze. magali­<br />

Tad, Tu maswavlebels klasSi Semoaqvs<br />

axali Tema, romelic bavSvebma<br />

sami kviris manZilze unda<br />

gaiaron, sasargeblo iqneba, maswavlebelma<br />

SearCios xuTi umniSvnelovanesi<br />

leqsikuri erTeuli<br />

da maTze gaamaxvilos yuradReba.<br />

qvemoT moyvanilia magaliTi imisa,<br />

Tu rogor iyenebs literaturis<br />

maswavlebeli am princips axali<br />

romanis swavlebisas.<br />

qalbatoni loki maRalklaselebs<br />

literaturas aswavlida.<br />

maswavlebeli, nawarmoebis<br />

yoveli momdevno Tavis axsnisas,<br />

yovelTvis acnobda moswavleebs<br />

winaswar momzadebuli axali<br />

leqsikuri erTeulebis CamonaTvals.<br />

warsulSi aseTi CamonaTvali<br />

yoveli axali TavisaTvis<br />

moicavda, daaxloebiT, 20 _ 25<br />

axal sityvas. qalbatonma lokma<br />

SeamCnia, rom moswavleebi am axal<br />

sityvebs mxolod mniSvnelobebs<br />

uwerdnen da maT damaxsovrebas<br />

an gamoyenebas ar cdilobdnen.<br />

maswavlebelma isic SeniSna,<br />

rom xandaxan, didi daZabulobis<br />

xarjze, axali leq sikuri er­<br />

Teulebis nusxa 20 _ 25 sityvian<br />

maCvenebelze ahyavda, xSirad axali<br />

Tavi amden axal sityvasa Tu<br />

frazas ar moicavda.<br />

qalbatonma lokma Tavisi<br />

strategiis Secvla gadawyvita<br />

da, yoveli axali TavisaTvis,<br />

axla mxolod 5 _ 7 leqsikur<br />

erTeuls amzadebda. zogjer<br />

yvela axali sityva uSualod axali<br />

Tavidan ki ar iyo aRebuli,<br />

aramed ramdenime iseT erTeulsac<br />

moicavda, romelic wignis am<br />

TavSi ar iyo, magram, maswavleblis<br />

azriT, moswavleebs masalis<br />

ukeT gaazrebaSi daexmareboda.<br />

magaliTad, rodesac qalbatonma<br />

lokma moswavleebTan<br />

rei bredberis `farenhaiti 451~<br />

Seitana, moswavleTaTvis Camowerili<br />

leqsikuri erTeulebis<br />

nusxaSi SexvdebodiT iseT sityvebs,<br />

rogorebicaa: cenzura,<br />

distopiuri literatura, ormagi<br />

saxeebi da a.S. maswavleblis<br />

azriT, am sityvebis Seswavla<br />

moswavleebs daexmareboda,<br />

ukeT Cawvdomodnen nawarmoebis<br />

rTul da abstraqtul mxareebs.<br />

axali terminebisa da frazebis<br />

swavlebis procesi<br />

axali terminebisa da frazebis<br />

swavlebis saukeTeso saSu­


156 efeqturi swavleba skolaSi<br />

alebaa maTi araerTxel gamoyeneba<br />

sxvadasxva TanmimdevrobiTa<br />

da sxvadasxva konteqstSi. qvemoT<br />

moyvanilia axali terminebisa da<br />

frazebis swavlebis xuTsafexuriani<br />

meTodi, romelic SeiZleba<br />

Zalian efeqturi iyos:<br />

safexuri 1. miawodeT moswavleebs<br />

axali terminisa Tu<br />

frazis mokle axsna, an aRwera;<br />

safexuri 2. warmoudgineT moswavleebs<br />

axali termini Tu<br />

fraza aralingvisturi gamosaxvis<br />

meTodis gamoyenebiT;<br />

safexuri 3. sTxoveT moswavleebs,<br />

Camoayalibon axali<br />

terminisa Tu frazis saku­<br />

Tari axsna an aRwera;<br />

safexuri 4. sTxoveT moswavleebs,<br />

warmoadginon axali<br />

termini Tu fraza aralingvisturi<br />

gamosaxvis meTodis<br />

gamoyenebiT;<br />

safexuri 5. periodulad sTxoveT<br />

moswavleebs, Seamowmon,<br />

Tu ramdenad zustia maT<br />

mi er warmodgenili axali<br />

fra zisa Tu terminis axsna,<br />

aRwera da aralingvisturi<br />

formiT miwodeba.<br />

qvemoT warmodgenilia magaliTi<br />

imisa, Tu rogor iyenebs am<br />

xuTsafexurian process literaturis<br />

maswavlebeli maRalklaselebTan.<br />

safexuri 1. miawodeT moswavleebs<br />

axali terminisa Tu frazis<br />

mokle axsna an aRwera. ramodenime<br />

dRea, rac qalbatoni<br />

lokis moswavleebs romanis<br />

`farenhaiti 451~ kiTxva aqvT<br />

dawyebuli. maswavlebelma gadawyvita,<br />

klasSi axali sityva<br />

Semoetana. man es Semdegnairad<br />

gaakeTa: qalbatoni loki mivida<br />

erT-erT moswavlesTan da<br />

uTxra, rom is ar unda kiTxulobdes<br />

wigns, romelic merxze<br />

udevs. moswavle gakvirvebulia,<br />

roca maswavleblis am miTiTebas<br />

ismens. qalbatoni loki eubneba<br />

imave moswavles, rom man mxolod<br />

is wignebi unda ikiTxos,<br />

romlebsac maswavlebels Seu­<br />

Tanxmebs. Semdeg maswavlebeli<br />

midis sxva moswavlesTan da eubneba,<br />

rom is SemCneulia piradi<br />

dRiuris warmoebaSi. moswavlem<br />

gakveTilis bolos es dRiuri<br />

unda warmoudginos qalbaton<br />

loks, raTa am ukanasknelma<br />

Seamowmos, rame danaSaulebrivi<br />

xom ar Cawera moswavlem pirad<br />

dRiurSi. da bolos, maswavlebelma<br />

moswavleebs uTxra, rom<br />

maT unda iTxovon qalbatoni<br />

lokisagan nebarTva yoveli axali<br />

musikaluri diskis yidvis<br />

win da diskebi mxolod maswavleblisagan<br />

nebarTvis miRebis<br />

Semdeg SeiZinon. moswavleebi<br />

maswavleblis sityvebma ganacvifra;<br />

isini erTmaneTs uyurebdnen<br />

da ver gaegoT, ra xdeboda.<br />

qalbatonma lokma garkveuli<br />

pauzis Semdeg moswavleebs<br />

hkiTxa, Tu rogor Seafasebdnen<br />

mis sityvebs. erT-erTma<br />

moswavlem, benma, ganacxada,<br />

rom maswavlebeli Tavisi mi­<br />

TiTebebiT cdilobda, gaekontrolebina<br />

maTi azrovneba.<br />

joana, sxva moswavle, Tvlida,<br />

rom maswavleblis aseTi qceva<br />

arasamarTliani iyo. mesame moswavlem<br />

ki ganacxada, rom maswavlebels<br />

namdvilad ar hqonda<br />

ufleba, gaekontrolebina,<br />

Tu ras kiTxulobdnen, werdnen<br />

an usmendnen moswavleebi. qalbatonma<br />

lokma CaTvala, rom<br />

movida dro, moswavleebisaTvis<br />

yvelaferi aexsna da ganacxada,


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

157<br />

rom maT es-es aris gaiTamaSes<br />

sityva cenzuris mniSvneloba.<br />

safexuri 2. axali termini<br />

Tu fraza moswavleebs aralingvisturi<br />

gamosaxvis meTodis<br />

gamoyenebiT warmoudgineT. Semdeg<br />

qalbatonma lokma dafaze<br />

gamosaxa sityva cenzuris ga­<br />

TamaSebis amsaxveli naxati. am<br />

suraTze gamosaxuli iyo cecxli,<br />

romelSic iwveboda wigni,<br />

mosaubre adamiani, religia da<br />

gazeTi.<br />

safexuri 3. sTxoveT moswavleebs,<br />

axali terminisa Tu<br />

frazis sakuTari axsna an aRwera<br />

Camoayalibon. qalbatonma<br />

lokma moswavleebs sTxova,<br />

wyvilebSi emuSavaT da sityva<br />

cenzuris sakuTari aRwera an<br />

axsna CamoeyalibebinaT. erTerTma<br />

moswavlem, renatam, dawera:<br />

`cenzura ar unda arsebobdes.<br />

cenzura adamians uflebas<br />

arTmevs, Tavad miiRos gadawyvetilebebi~.<br />

safexuri 4. sTxoveT moswavleebs,<br />

axali termini Tu fraza<br />

aralingvisturi gamosaxvis me­<br />

Todis gamoyenebiT warmoadginon.<br />

Semdeg moswavleebma sityva<br />

cenzuris aralingvisturi<br />

xerxebiT gamosaxva scades.<br />

umetesobam qseluri Canawerebi<br />

gaakeTa, zogma ki _ daxata.<br />

erT-erTma moswavlem qaRaldze<br />

sakuTari Tavi gamosaxa; mas bendenebi<br />

hqonda wakruli pirze,<br />

yurebze, majebze da amiT warmoadgina<br />

Tavisi Sexeduleba<br />

cenzuraze, rogorc yvelanairi<br />

SegrZnebis CamxSob meqanizmze.<br />

safexuri 5. periodulad<br />

sTxo veT moswavleebs, Seamowmon,<br />

Tu ramdenad zustia maT<br />

mier warmodgenili axali frazisa<br />

Tu terminis axsna, aRwera<br />

da aralingvisturi formiT miwodeba.<br />

Semdgomi ori kviris man­<br />

Zilze moswavleebi kiTxulobdnen<br />

romans `farenhaiti 451~ da,<br />

Sesabamisad, cvlidnen sityva<br />

cenzuris ganmartebebsa da aralingvistur<br />

gamosaxulebebs.<br />

detalebi: kvlevebi da Teorebi<br />

detalebi informaciis konkretul<br />

nawilebs warmoadgenen.<br />

de talebi moicaven faqtebs, drois<br />

Tanmimdevrobas, mizez-Se degobriv<br />

Tanmimdevrobasa da epizodebs.<br />

diagrama 11.3-ze warmodgenilia<br />

sxvadasxva tipis detalebis<br />

axsna-ganmarteba.<br />

maswavlebels SeuZlia qvemoT<br />

warmodgenili ganzogadebuli daskvnebi<br />

detalebis efeqturad<br />

swav lebis mizniT gamoiyenos.<br />

1. moswavleebs detalebi siste<br />

murad da ramdenjerme unda warmovudginoT.<br />

kvlevebi adaturebs,<br />

rom kargad daimaxsovron da advilad<br />

gaixsenon, moswavleebi au ­<br />

cileblad ramdenjerme unda gadaawydnen<br />

detalebs faqtebis,<br />

TariRebisa da sxva saxis informaciis<br />

Sesaxeb. j. naTalis mier<br />

Catarebuli kvlevebi (1999; na­<br />

Tali da alton - li, 1995) adasturebs,<br />

rom erTsa da imave detals<br />

moswavle, sul cota, 3-jer<br />

an 4-jer unda waawydes, raTa daamaxsovrdes<br />

da sxva situaciaSi Se­<br />

Zlos misi gamoyeneba. amave dros,<br />

mkvlevarebi Tvlian, rom moswavlis<br />

mier detalebis Sesaxeb informaciis<br />

miRebis yoveli Sualedi,<br />

daaxloebiT, or dRes ar unda<br />

aRematebodes. Sualeds, romelic<br />

aucilebelia moswavleTa mier<br />

detalebis Sesaxeb informaciis<br />

efeqturi miRebisaTvis, `drois<br />

fanjaras~ uwodeben (rovi _ qolieri,<br />

1995).<br />

magaliTisaTvis warmovidginoT,<br />

rom moswavleebs getisbur­


158 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 11. 3<br />

detalebi<br />

faqtebi<br />

faqtebi warmoadgens informaciis<br />

konkretul tips. faqtebi gvawvdian<br />

informacias konkretul adamianebze,<br />

adgilebze, sulier da usulo<br />

sagnebze, movlenebze. faqtebis<br />

saSualebiT xdeba Semdegi saxis informaciis<br />

gamoxatva:<br />

• konkretuli adamianis maxasiaTeblebi<br />

(magaliTad, Tomas<br />

jefersoni iyo amerikis SeerTebuli<br />

Statebis prezidenti 1801<br />

wlidan 1809 wlamde);<br />

• konkretuli adgilis maxasiaTeblebi<br />

(magaliTad, parizi aris<br />

safrangeTSi);<br />

• konkretuli sulieri Tu usulo<br />

sagnebis maxasiaTeblebi<br />

(ma galiTad, Cemi ZaRli, Tafi<br />

aris golden retriveri; Empire<br />

State Building-s aqvs 100-ze meti<br />

sarTuli);<br />

• konkretuli movlenis maxasiaTeblebi<br />

(magaliTad, pizis daxrili<br />

koSkis mSenebloba daiwyo<br />

1174 wels).<br />

drois Tanmimdevroba<br />

drois Tanamimdevroba moicavs mni­<br />

Svnelovan movlenebs, rac drois<br />

garkveul SualedSi moxda. magali­<br />

Tad, movlenebi, romlebic prezident<br />

kenedis mkvlelobasa (1963<br />

wlis 22 noemberi) da misi dasaflavebis<br />

(1963 wlis 25 noemberi)<br />

Sua periodSi ganviTarda, adamianTa<br />

umetesobis SemecnebaSi rCeba,<br />

rogorc Tanmimdevroba. adamianebi<br />

ixseneben, rom moxda jer es, mere es<br />

da bolos kidev es.<br />

mizez-Sedegobrioba<br />

mizez-Sedegobrivi Tanamimdevroba<br />

moicavs im movlenebs, romlebic<br />

produqts an Sedegs qmnian. SesaZloa<br />

erTi Sedegis erTi mizezi arsebobdes.<br />

magaliTad, erTi Sedegis erTi<br />

mizezTan gvaqvs saqme, roca gundi<br />

TamaSs romelime moTamaSis konkretuli,<br />

daudevari qmedebis gamo agebs.<br />

Tumca ufro xSiria SemTxvevebi, roca<br />

Sedegs ramdenime sxvadasxva mizezi<br />

aqvs, an rodesac erTi movlena gavlenas<br />

axdens meoreze, romelic, Tavis<br />

mxriv, gavlenas axdens mesameze da<br />

a. S. magaliTad, movlenebi, romlebic<br />

win uswrebda amerikis samoqalaqo<br />

oms, SeiZleba mizez-Sedegobrivi Tanmimdevrobis<br />

saxiT ganvalagoT.<br />

epizodebi<br />

• epizodebi iseTi movlenebia, romelTac<br />

aqvT:<br />

garemo (magaliTad, konkretuli<br />

dro da adgili);<br />

• konkretuli monawileebi;<br />

• konkretuli xangrZlivoba;<br />

• konkretul movlenaTa Tanmimdevroba;<br />

• konkretuli mizezi da Sedegi.<br />

magaliTad, uoTargeiTis skandali<br />

da misi gavlena niqsonis saprezidento<br />

karieraze, SeiZleba epizodad<br />

CavTvaloT. es epizodi konkretul<br />

adgilas da dros moxda. am epizods<br />

hyavda konkretuli monawileebi. is<br />

grZeldeboda garkveuli drois ganmavlobaSi.<br />

epizodi moicavda mov lenaTa<br />

konkretul Tanmimdevrobas. is iyo<br />

gamowveuli konkretuli movlenebiT<br />

da konkretuli gavlena moaxdina<br />

amerikis SeerTebul Statebze.<br />

gis brZola auxsnes. brZolis Sesaxeb<br />

informacias moswavleebi da<br />

maswavleblebi saxelmZRvanelodan<br />

kiTxuloben da ase ganixilaven<br />

mas. or dReSi klasi imave masalis<br />

ganxilvas unda miubrundes. imisaTvis,<br />

rom moswavleebs getisburgis<br />

brZolis Tema Seaxsenos,<br />

maswavlebels SeuZlia, ori dRis<br />

Semdeg CamoTvlilTagan erT-erTi<br />

meTodi moiSvelios: klasSi kvlav<br />

gamarTos diskusia getisburgis


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

159<br />

brZolasTan dakavSirebiT, mokle<br />

prezentaciis formiT warmoudginos<br />

moswavleebs damatebiTi<br />

informacia am brZolis Sesaxeb,<br />

aCvenos filmi am Temaze, saxelmZ­<br />

RvaneloSi waakiTxos damatebiTi<br />

informacia da a. S. ori dRis Semdeg,<br />

maswavlebelma kidev erTxel<br />

unda misces moswavleebs saSualeba,<br />

ganixilon getisburgis<br />

brZola. ori dRis Semdeg moswavleebma<br />

kidev erTxel unda gaixsenon<br />

getisburgis brZolis Sesaxeb<br />

ukve ganxiluli informacia, an<br />

unda gaecnon axal masalas.<br />

2. moswavleebi kargad imaxsovreben<br />

detalebs, rodesac maT<br />

gaTamaSebis formiT warmovudgenT<br />

siaxleebs. roca detalebis<br />

swavlebis meTodebs ganvixilavT,<br />

sagulisxmoa, aRiniSnos, rom sxvadasxva<br />

meTodiT swavleba moswavleTa<br />

akademiuri moswrebis<br />

gaumjobesebaze sxvadasxva gavlenas<br />

axdens. moswavleTa mier detalebis<br />

aRqma da damaxsovreba<br />

mniSvnelovnadaa damokidebuli<br />

imaze, Tu ra meTodiT warmovudgenT<br />

maT am detalebs _ verbalurad,<br />

vizualurad Tu gaTamaSebis<br />

formiT. diagrama 11.4-ze warmodgenilia<br />

am sami sxvadasxva meTodis<br />

Sesaxeb Catarebuli kvlevebis<br />

Sedegebi.<br />

rogorc saxelwodeba mianiSnebs,<br />

swavlebis verbaluri meTodi<br />

moswavleebisaTvis detalebis<br />

verbalurad _ saubris an kiTxvis<br />

saSualebiT gacnobas gulisxmobs.<br />

verbaluri swavleba efeqturia im<br />

TvalsazrisiT, rom moswavleebs<br />

detalebi swavlebidan mokle periodSi<br />

da garkveuli xnis (erTi<br />

wlis) gasvlis Semdegac axsendebaT.<br />

Tumca gasaTvaliswinebelia, rom<br />

verbaluri swavleba warmodgenili<br />

sami meTodidan yvelaze nakleb<br />

efeqturad iTvleba. vizualuri<br />

swavleba moicavs aralingvisturi<br />

warmodgenis meTods. rogorc me-6<br />

TavSi avxseniT, aralingvisturi<br />

warmodgenis meTodebia: grafikuli<br />

warmodgena, suraTebi, piqtogramebi,<br />

mentaluri saxeebis<br />

Seqmna an kinesTetikur aqtivobaSi<br />

CarTva. verbaluri swavlebasTan<br />

SedarebiT, vizualuri swavleba<br />

ufro efeqturia, rogorc swavlebis<br />

dasrulebisTanave, ise erTi<br />

swavlebis tipi<br />

diagrama 11. 4<br />

swavlebis tipebi da maTi gavlena swavlaze<br />

efeqtis sidide<br />

swavlebis<br />

dasrulebis<br />

momentSi<br />

efeqtis zoma<br />

swavlebis<br />

dasrulebidan 12<br />

Tvis Semdeg<br />

verbaluri swavleba 0.74 0.64<br />

vizualuri swavleba 0.90 0.74<br />

gaTamaSebis formiT swavleba 0.12 0.80<br />

wyaro: naTali, 1999; naTali da alton - li, 1995


160 efeqturi swavleba skolaSi<br />

wlis Semdgomi efeqtis mixedviT.<br />

warmodgenili sami meTodidan yvelaze<br />

efeqturi swavlebis meTodia<br />

gaTamaSeba. roca swavleba gaTama­<br />

Sebazea momarTuli, moswavleebs an<br />

gaTamaSebul scenas warmoudgenen<br />

an Tavad maT rTaven gaTamaSebis<br />

procesSi. diagrama 11.4-ze naCvenebia,<br />

rom gaTamaSeba detalebis<br />

damaxsovrebis yvelaze efeqturi<br />

meTodia, rogorc detalebis warmodgenisTanave,<br />

ise erTi wlis gasvlis<br />

Semdgomi efeqtis mixedviT.<br />

detalebi: saklaso praqtika<br />

detalebis ramdenjerme<br />

ganmeoreba<br />

swavlebis procesSi maswavleblebi<br />

moswavleebs araerT detals<br />

warmoudgenen: faqtebs, droiT<br />

Tanmimdevrobebs, epizodebs da<br />

a.S. ra Tqma unda, moswavleebi<br />

amden detals ver daimaxsovreben,<br />

miT umetes, ise Rrmad, rom<br />

garkveuli periodis merec axsovdeT.<br />

Sesabamisad, swavlebis<br />

procesi unda daigegmos ise, rom<br />

ZiriTadi detalebis cxadi identifikacia<br />

moxdes. moswavleebma<br />

zustad unda icodnen, Tu romeli<br />

detalebis damaxsovrebaa aucilebeli.<br />

amasTanave, maswavlebelma<br />

unda izrunos imaze, rom moswavleebs<br />

es detalebi sxvadasxva<br />

konteqstSi ramdenjerme, araumetes<br />

ori dRis gamotovebiT SexvdeT.<br />

qvemoT moyvanilia magaliTi<br />

sabazo skolis gakveTilidan, ber­<br />

Znuli da romauli miTologiis<br />

Temaze.<br />

qalbatoni sandersi iwyebs<br />

gakveTilebis serias berZnuli<br />

da romauli miTologiis Sesaxeb.<br />

gakveTilis dawyebamde<br />

qalbatoni sandersi yvelaze<br />

mniSvnelovani detalebis identifikaciaze<br />

muSaobs. aseve,<br />

gegmavs, Tu rogor warmoudginos<br />

klass es detalebi sxva<br />

dros da rogor gauadvilos<br />

moswavleebs maTi damaxsovreba.<br />

maswavlebeli Tvlis, rom<br />

aucilebelia, moswavleebma<br />

daimaxsovron yvela mniSvnelovani<br />

RmerTisa Tu qalRmerTis<br />

saxeli da is, Tu ras warmoadgenden<br />

isini. aseve, maswavlebels<br />

surs, moswavleebs esmodeT<br />

miTebi da acnobierebdnen, Tu<br />

rogori urTierTobaa miTebSi<br />

RmerTebs, qalRmerTebsa da<br />

adamianebs Soris.<br />

pirvel gakveTilze qalbatoni<br />

sandersi moswavleebs<br />

erT miTs ukiTxavs. Semdeg<br />

iwyebs diskusias, romlis drosac<br />

moswavleebs warmoudgens<br />

yvela ZiriTad berZnul da romaul<br />

RmerTsa da qalRmerTs,<br />

saubrobs maT maxasiaTeblebze,<br />

uCvenebs moswavleebs am<br />

RmerTebisa Tu qalRmerTebis<br />

klasikur gamosaxulebebs. meore<br />

dRes moswavleebi uyureben<br />

films adreul berZnul arqiteqturaze.<br />

am filmSi warmodgenilia<br />

berZnuli RmerTebi da<br />

qalRmerTebi, maTi cxovrebis<br />

amsaxveli gamosaxulebebi<br />

adreuli saberZneTis arqiteqturul<br />

Zeglebze. qalbatoni<br />

sandersi moswavleebs davalebad<br />

aZlevs miTs troas omis<br />

Sesaxeb.<br />

Semdeg gakveTilze qalbatoni<br />

sandersi klass 2 _ 3 moswavlisagan<br />

Semdgar jgufebad<br />

hyofs. is sTxovs TiToeul<br />

jgufs, SearCion RmerTi an<br />

qalRmerTi da Seqmnan misi<br />

qudis dizaini, am RmerTisa<br />

Tu qalRmerTis ZiriTadi maxasiaTeblebis<br />

gaTvaliswinebiT.<br />

savarjiSo sruldeba imiT, rom


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

161<br />

moswavleebi mTeli klasis winaSe<br />

warmoadgenen sakuTar namuSevars<br />

da uxsnian danarCen<br />

moswavleebs mis arss.<br />

yvelaze mniSvnelovani<br />

detalebis miwodeba<br />

gaTamaSebis formiT<br />

gamomdinare iqidan, rom detalebis,<br />

gaTamaSebis fo r miT miwodeba,<br />

zrdis moswavleebis mier<br />

detalebs ukeT damaxsovrebis albaTobas,<br />

maswavlebeli unda ecados,<br />

xSirad gamoiyenos gaTamaSebis<br />

meTodi. praqtika aCvenebs, rom<br />

dawyebiTi skolis maswavleblebi<br />

ufro xSirad iyeneben gaTamaSebis<br />

meTods, vidre saSualo skolis<br />

maswavleblebi. aucilebelia,<br />

gaviTvaliswinoT, rom am meTodis<br />

gamoyeneba yvela klasis moswavleebisaTvis<br />

sasargebloa. qvemoT<br />

warmodgenilia magaliTi saSualo<br />

skolis moswavleTa bunebismetyvelebis<br />

gakveTilidan, sadac<br />

maswavlebeli gaTamaSebis meTods<br />

iyenebs.<br />

qalbatoni Slimanis moswavleebma,<br />

es-es aris, daasrules<br />

kiTxva sisxlis cirkulaciis<br />

sistemaze. maswavlebelma icoda,<br />

rom am Temas moswavleebi<br />

meored an mesamed gadiodnen.<br />

qalbatoni Slimani gaaoca iman,<br />

rom ukve naswavli Temis Sesaxeb<br />

moswavleebs ase cota axsovdaT.<br />

man gadawyvita, gamoeyenebina<br />

meTodi, romelic<br />

ukve gamocdili hqonda _ procesis<br />

gaTamaSeba. qalbatonma<br />

Slimanma sTxova moswavleebs,<br />

jgufebad dayofiliyvnen. erTi<br />

jgufi warmoadgenda sisxls.<br />

yvela sxva jgufs rolebi unda<br />

gaenawilebina da adamianis sxvadasxva<br />

organos funqcia Seesrulebina.<br />

TiToeuli organos<br />

jgufs unda gaekeTebina gvirabi,<br />

romelSic sisxlis jgufis<br />

moswavleebi gaivlidnen. moswavleebs<br />

unda gaeTamaSebinaT<br />

is, Tu ra mosdis organos da<br />

sisxls, romelic am organoSi<br />

gadis. zogierTi organo sisxlidan<br />

garkveul nawils iRebs,<br />

xolo zogierTi organo sisxlSi<br />

Tavad uSvebs garkveul komponentebs.<br />

aris SemTxvevebi, roca<br />

sisxli, ama Tu im organoSi gavlis<br />

Semdeg, fers icvlis. roca<br />

yvela jgufi Tavis adgilas ganlagda,<br />

sisxlis jgufis wevrebma<br />

erTi organodan meoreSi<br />

daiwyes moZraoba. drodadro<br />

qalbatoni Slimani moswavleebs<br />

aCerebda (gansakuTrebiT maSin,<br />

roca moswavleebi Zalian bevrs<br />

icinodnen) da TiToeul jgufs<br />

ekiTxeboda, Tu ras akeTebdnen<br />

mocemul momentSi. moswavleebis<br />

TxovniT, dadgma ramdenjerme<br />

gaimeores da yoveli<br />

axali dadgmis dros ramdenime<br />

axal detals amatebdnen.<br />

ideaTa mowesrigeba:<br />

kvlevebi da Teorebi<br />

ganzogadebebsa da principeb Tan<br />

dakavSirebul ideaTa mowesrigeba<br />

deklaraciuli codnis yvelaze<br />

farTod gavrcelebuli tipia. 1 Semdegi<br />

mtkicebuleba ganzogadebis<br />

magaliTs warmoadgens: `konkretuli<br />

brZolebi sxvadasxva, xSirad<br />

araproporciul gavlenas axdenen<br />

omis saboloo Sedegze~. ganzogadebuli<br />

mtkicebulebebis damaxsovreba<br />

iseve saWiroa, rogorc sityvebisa<br />

1 SeniSvna: cnebebis gamoyenebas Cven<br />

ideaTa organizaciis formad ar vTvliT,<br />

radgan teqnkuri kuTxiT Tu<br />

SevxedavT, cnebebi ganzogadebis sinonimia<br />

(ix. gagne, 1977)


162 efeqturi swavleba skolaSi<br />

ganzogadeba<br />

ganzogadeba aris mtkicebuleba, romlis<br />

dasadastureblad moyvanilia magaliTebi.<br />

magaliTisaTvis, aviRoT Semdegi mtkicebuleba:<br />

`amerikis SeerTebuli Statebis<br />

prezidentebi, rogorc wesi, mdidari<br />

da gavleniani ojaxebidan arian~. es aris<br />

ganzogadeba da mis dasadastureblad<br />

SeiZleba magaliTebic moviyvanoT.<br />

ganzogadeba xSirad erevaT faqtebSi.<br />

faqtebiT konkretuli adamianebis, adgilebis,<br />

sulieri da usulo sagnebisa da<br />

movlenebis maxasiaTeblebis identifikacia<br />

xdeba. magaliTad, `Cemi ZaRli, Tafi<br />

aris golden retriveri.~ es mtkicebuleba<br />

aris faqti, maSin roca `golden<br />

retriverebi kargi monadireebi arian~<br />

ganzogadebaa. ganzogadeba zogjer abstraqtuli<br />

cnebebis maxasiaTeblebis<br />

identificirebasac axdens. ufro zustad,<br />

abstraqtuli cnebis Sesaxeb informacia<br />

yovelTvis ganzogadebis formiTaa warmodgenili.<br />

qvemoT moyvanilia sxvadasxva<br />

tipis ganzogadebis magaliTebi:<br />

• adamianTa sxvadasxva kategoriis<br />

maxasiaTeblebi (magaliTad, imisaTvis,<br />

rom adamiani mexanZris profesias<br />

daeuflos, orwliani momzadeba mainc<br />

sWirdeba);<br />

• adgilebis sxvadasxva kategoriis maxasiaTeblebi<br />

(magaliTad, did qalaqeb­<br />

Si maRalia kriminalur danaSaulebaTa<br />

ricxvi);<br />

• sulieri da usulo sagnebis sxvadasxva<br />

kategoriis maxasiaTeblebi (magaliTad,<br />

golden retriverebi karg monadireebad<br />

iTvlebian; iaraRis tarebis<br />

sakiTxi sakamaToa);<br />

• movlenaTa sxvadasxva kategoriis maxasiaTeblebi<br />

(magaliTad, super Tasis<br />

gaTamaSeba mTavari sportuli movlenaa<br />

amerikaSi);<br />

• abstraqtul cnebaTa sxvadasxva kategoriis<br />

maxasiaTeblebi (magaliTad,<br />

siyvaruli yvelaze Zlieri adamianuri<br />

grZnobaa).<br />

diagrama 11. 5<br />

ideaTa mowesrigeba<br />

principebi<br />

principi aris ganzogadebis konkretuli<br />

saxeoba, romelic urTierTobebs exeba.<br />

skolasTan dakavSirebul deklaraciul<br />

codnasTan principebis mxolod ori tipi<br />

asocirdeba, esenia: mizez-Sedegobrivi<br />

principebi da korelaciuri principebi.<br />

• mizez-Sedegobrivi principebi _ rogorc<br />

dasaxelebidanac Cans, aseTi principebi<br />

warmoadgenen mizez-Sedegobriv<br />

urTierTobebs. magaliTad, winadadeba<br />

`tuberkulozs tuberkulozis bacila<br />

iwvevs~ mizez-Sedegobriv principzea dafuZnebuli.<br />

mizez-Sedegobrivi principis<br />

gageba mizez-Sedegobrivi sistemis konkretuli<br />

elementebis codnas da im urTierTobis<br />

Sesaxeb informaciis flobas<br />

gulisxmobs, rac mizez-Sedegobrivi<br />

sistemis sxvadasxva elements erTmaneT­<br />

Tan akavSirebs. es imas niSnavs, rom tuberkulozsa<br />

da tuberkulozis bacilas<br />

Soris arsebuli mizez-Sedegobrivi kav­<br />

Siris gasagebad, adamians warmodgena unda<br />

hqondes sistemaSi mimdinare movlenaTa<br />

Tanmimdevrobaze, sistemis elementebze,<br />

elementebs Soris arsebuli urTierTobebis<br />

tipsa da siZliereze. mokled, mizez-<br />

Sedegobrivi principis gageba didi moculobis<br />

informaciis flobas gulisxmobs.<br />

• korelaciuri principebi _ korelaciuri<br />

principebi im urTierTobebs aRweren,<br />

romlebic mizezobrivi ar aris, magram<br />

erTi elementis cvlileba meore elementis<br />

cvlilebas ukavSirdeba. magaliTad, es aris<br />

korelaciuri principi: `qalebSi filtvis<br />

kibos SemTxvevebis zrda mweveli qalebis<br />

raodenobis zrdis pirdapirproporciulia~.<br />

am principis gasagebad moswavles<br />

elementebs Soris arsebuli urTierTobis<br />

Sesaxeb konkretuli detalebis codna<br />

sWirdeba. konkretulad, moswavlem unda<br />

icodes am urTierTobis zogadi paradigma<br />

_ rom filtvis kibos mqone qalebis raodenoba<br />

imave sixSiriT icvleba, rogorc mwevel<br />

qalTa roadenoba.<br />

am ori tipis princips zogjer mizez-Sedegobriv<br />

mimarTebaSi ureven. es<br />

ukanaskneli konkretul situacias exeba,<br />

maSin roca principi moicavs bevr<br />

situacias. magaliTad, amerikis samoqalaqo<br />

omis gamomwvevi mizezebi mizez-<br />

Sedegobriv TanmmdevrobaSi erTiandeba;<br />

es mizezebi mxolod amerikis samoqalaqo<br />

oms (erT konkretul situacias) exeba.<br />

mizez-Sedegobrivi principi ki, romelic<br />

tuberkulozsa da tuberkulozis<br />

bacilas erTmaneTTan akavSirebs, bevr<br />

situaciasa da bevr sxvadasxva adamians<br />

exeba. eqimebi am princips sxvadasxva<br />

situaciisa da adamianis mimarT iyeneben.<br />

ase rom, ZiriTadi gansxvaveba, mizez-<br />

Sedegobriv principsa da mizez-Sedegobriv<br />

Tanmimdevrobas Soris, isaa, rom<br />

pirveli mraval, xolo meore _ mxolod<br />

erT konkretul situacias exeba.


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

163<br />

strategia<br />

diagrama 11.6<br />

araswori warmodgenis koreqtirebis strategiebi<br />

efeqtis sidideebis<br />

raodenoba<br />

saSualo<br />

efeqtis sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

winare codnis<br />

gaaqtiureba 14 0.08 3<br />

diskusia 11 0.51 19<br />

argumentacia 3 0.80 79<br />

da detalebis. ganzogadebebi codnis<br />

ufro farTo safuZvels uvi­<br />

Tarebs moswavles, radgan advili<br />

SesaZlebelia, ganzogadeba Semdeg<br />

sxvadasxva situacias moergos.<br />

magaliTad, brZolebis Sesaxeb<br />

ganzogadeba yvela oms SeiZleba mivusadagoT;<br />

omebs sxvadasxva qveyanaSi,<br />

situaciasa da periodSi, maSin<br />

roca getisburgis brZola warmoadgens<br />

konkretul movlenas da<br />

SeuZlebelia misi pirdapir morgeba<br />

sxva situaciaze. es ar niSnavs,<br />

rom detalebi ar aris mniSvnelovani.<br />

piriqiT, imisaTvis rom moswavle<br />

Caswvdes ganzogadebis arss,<br />

aucilebelia, SeeZlos konkretuli<br />

magaliTebis moyvana ganzogadebis<br />

sailustraciod. magaliTad, Tu<br />

gvinda, rom moswavleebma gaiazron<br />

wina abzacSi moyvanili ganzogadeba,<br />

maT unda SeeZloT sailustracio<br />

magaliTebis dasaxeleba, romelTa<br />

Soris SeiZleba getisburgis br­<br />

Zolac iyos. diagrama 11.5-ze detaluradaa<br />

axsnili ganzogadebebi da<br />

principebi.<br />

ideaTa mowesrigebis mizniT,<br />

maswavlebels SeuZlia, qvemoT<br />

warmodgenili ganzogadebuli<br />

daskvnebi gamoiyenos.<br />

1. rogorc wesi, moswavleebs<br />

Tavdapirvelad araswori warmodgena<br />

aqvT ideaTa mowesrigebis Sesaxeb.<br />

kvlevebi adasturebs, rom<br />

moswavleebs xSirad araswori<br />

war modgena aqvT ganzogadebasa<br />

da principebze. ufro metic,<br />

kvle vebi imasac gviCvenebs, rom am<br />

araswori warmodgenis Secvla advili<br />

ar aris (gilberti, osborni<br />

da fenSami, 1982; hiusoni da<br />

hiusoni, 1983; Spiro, qoulsoni,<br />

feltoviCi da andersoni, 1994).<br />

b. guzeTisa da sxvaTa (1993) mier<br />

Catarebuli metaanalizi sxvadasxva<br />

swavlebis meTodis efeqturobas<br />

imis mixedviT adarebs,<br />

Tu ramdenad SesaZlebelia am<br />

meTodTan dakavSirebuli Tavdapirveli<br />

araswori warmodgenis<br />

Secvla. diagrama 11.6-ze warmodgenilia<br />

am metaanalizSi ganxiluli<br />

sxvadasxva meTodi da maTi<br />

efeqtis sidideebi.<br />

rogorc diagrama 11.6-zea<br />

naCvenebi, mxolod winare codnis<br />

gaaqtiureba, anu moswavleebisaTvis<br />

imis Txovna, rom gaixsenon, ra<br />

ician ideaTa mowesrigebis konkretuli<br />

meTodis Sesaxeb, Zalian<br />

mcire konceptualur cvlilebas


164 efeqturi swavleba skolaSi<br />

iwvevs. ufro sasargebloa, Tu moswavleebs<br />

vTxovT, ganixilon is,<br />

rac ideaTa mowesrigebis konkretul<br />

saSualebaze ician. ganxilvis<br />

procesi moswavleebs axali<br />

midgomebis aRmoCenisa da ideebis<br />

generirebis saSualebas aZlevs.<br />

yvelaze didi konceptualuri<br />

cvli leba argumentaciis process<br />

ukavSirdeba, anu rodesac saku­<br />

Tari poziciis dasacavad moswavleebs<br />

konkretuli argumentebis<br />

moSvelieba uwevT, an rodesac<br />

warmovudgenT Zlier argumentebs,<br />

mowesrigebis konkretul<br />

formasTan dakavSirebiT.<br />

2. moswavleebs unda mivceT<br />

SesaZlebloba, rom realurad moaxdinon<br />

ideaTa mowesrigeba. j. rosma<br />

(1988) Caatara im kvlevebis safuZvliani<br />

analizi, romlebic ideaTa<br />

mowesrigebas ukavSirdeba. j. rosis<br />

mier gakeTebuli daskvnebidan, maswavleblisaTvis<br />

yvelaze gamosadegia<br />

Semdegi daskvna: moswavlisaTvis<br />

Zalian sasargebloa, rodesac<br />

maswavlebeli sTxovs, moaxdinos<br />

ganzogadebisa da principebis urTierTmisadageba.<br />

Sesabamisad, maswavlebelma<br />

gacilebiT meti energia<br />

da dro unda daxarjos imaze, rom<br />

moswavleebs gamoayenebinos ideaTa<br />

mowesrigebis meTodebi, vidre imaze,<br />

rom maT ubralod gaagebinos,<br />

Tu ras gulisxmobs ideaTa mowesrigeba.<br />

ra Tqma unda, aucilebelia,<br />

moswavleebs esmodeT, ra aris ganzogadeba<br />

da principebi. rogorc<br />

ki moswavleebi zogad arss gaiazreben,<br />

saWiroa, daiwyon aqtiuri<br />

varjiSi ideaTa mowesrigebis saSualebebis<br />

gamoyenebaze sxvadasxva<br />

situaciebSi.<br />

ideaTa mowesrigeba:<br />

saklaso praqtika<br />

moswavleebs unda SeeZloT<br />

ganzogadebebisa da principebis<br />

cxadi warmodgena da ramdenime<br />

magaliTis moyvana<br />

ganzogadebebi da principebi ideaTa<br />

mowesrigebis imdenad rTuli<br />

formebia, rom maswavlebels<br />

araerTi magaliTis moyvana mouwevs,<br />

sanam moswavleebi am formebs<br />

Caswvdebian. qvemoT moyvanili<br />

istoriis gakveTilis magaliTi<br />

gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba<br />

gavagebinoT moswavleebs ideaTa<br />

mowesrigebis arsi.<br />

danielma Tqva: `demokratiuli<br />

qveyana ar SeiZleba samudamod<br />

erTi mTavrobis qveS iyos. ra­<br />

Rac momentSi cvlileba aucilebelia.~<br />

`kargad ver vigeb, ras ambob~,<br />

_ Tqva jiuelma, `Segi­<br />

Zlia, ufro cxadad axsna, ras<br />

ambob~<br />

`kargi. mTavrobebi unda icvlebodnen,<br />

radgan amomrCeveli<br />

moiTxovs cvlilebas. axla gasagebia~<br />

qalbatonma bamberim yuri<br />

mohkra moswavleTa saubars.<br />

moswavleebi jgufebSi muSaobdenen<br />

da ganixilavdnen Temas<br />

`idealuri mTavroba~. maswavlebelma<br />

gaigona, rogor umtkicebda<br />

danieli Tanatolebs,<br />

rom yoveli demokratia ganwirulia,<br />

radgan sabolood mis<br />

saTaveSi tirani mova. qalbatoni<br />

bamberi gancvifrda imiT,<br />

Tu ra siRrmiseulad xsnida am<br />

azrs danieli. am ukanasknelma<br />

platonis is ideebic ki moiSvelia,<br />

romelic klasSi wina dRes<br />

ganixiles. `platoni acxadebda,<br />

rom mmarTvelobis sistema Se­


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

165<br />

icvleba survilis mixedviT.<br />

demokratiuli wyobis dros<br />

yvela survili Tanabrad kargia,<br />

anu yvela survili erTnairad<br />

misaRebia. gamomdinare iqidan,<br />

rom adamianTa survilebi arasodes<br />

daemTxveva erTmaneTs,<br />

demokratia SeiZleba Zalian<br />

qaosur wyobad iqces.~<br />

`daniel, SegiZlia Seni mosazreba<br />

argumentebiT gaamyaro~<br />

_ ikiTxa maswavlebelma. `Segi­<br />

Zlia moiyvano ramdenime magaliTi,<br />

romelic adasturebs, rom<br />

demokratia tiraniad iqca~<br />

danielma Zalian sxartad<br />

upasuxa: `yvelaze Tanamedrove<br />

magaliTebs moviyvan: musolini,<br />

romelic italias Caudga<br />

saTaveSi, an hitleri germaniaSi.<br />

platonis sityvebi tiranis<br />

`survilis~ Sesaxeb orive<br />

SemTxvevas miesadageba. orive<br />

SemTxvevaSi erTma adamianma<br />

demokratiul qveyanaSi (romelic<br />

mravalTa survils moicavs)<br />

Seqmnili qaosi sakuTari upiratesobisaTvis<br />

gamoiyena.~<br />

`platonma sxvadasxva saxelmwifo<br />

aRwera~, _ ganmarta qalbatonma<br />

bamberma, `maT Soris,<br />

idealuri saxelmwifo. platoniseuli<br />

idealuri saxelmwifo,<br />

sxvaTa Soris, demokratiuli<br />

saxelmwifo ar iyo~.<br />

`marTalia~, _ Tqva danielma,<br />

`magram platonis argumentis<br />

ironia swored imaSi mdgomareobs,<br />

rom saberZneTis istoriaSi<br />

tirania yovelTvis win uswrebda<br />

demokratias. roca platoni<br />

idealur saxelmwifos aRwers,<br />

is aristokratias gulisxmobs~.<br />

moswavleebs unda davexmaroT<br />

ganzogadebisa da principebis<br />

gagebasa da swori warmodgenebis<br />

CamoyalibebaSi<br />

Tu maswavlebeli xedavs, rom<br />

moswavleebs araswori warmodgena<br />

aqvT ideaTa mowesrigebis Sesaxeb,<br />

mas SeuZlia, moswavleebs iseTi<br />

magaliTebi warmoudginos, romlebic<br />

uzustobis aRmofxvras<br />

Seuwyoben xels. im SemTxvevaSi,<br />

Tu moswavleebs zedapirulad<br />

esmiT ideaTa mowesrigebis arsi,<br />

maswavlebels SeuZlia, miawodos<br />

maT is axali situaciebi, romlebsac<br />

moswavleebi ganzogadebisa da<br />

principebis formebs miusadageben.<br />

qvemoT warmodgenilia magaliTi<br />

imisa, Tu rogor SeuZlia daexmaros<br />

maswavlebeli moswavleebs am<br />

ori SemTxvevis dros (roca moswavles<br />

ar esmis an zedapirulad<br />

esmis ideaTa mowesrigebis arsi).<br />

miqaelas me-5 klaseli megobrebi<br />

gakveTilze axali magaliTebiT<br />

datvirTulni movidnen.<br />

maT, konkretul ganzogadebasTan<br />

dakavSirebiT, Sesabamisi<br />

magaliTebi unda moefiqrebinaT.<br />

ganzogadeba SemdegSi<br />

mdgo mareobda: adamianebi ufro<br />

swra fad yiduloben saqonels,<br />

Tu am saqonlis miwodeba iklebs.<br />

miqaelas kidev raRacis<br />

damateba undoda; man xeli awia<br />

da ganacxada: `rodesac mwarmoebeli<br />

amCnevs, rom didia maT<br />

produqciaze moTxovna, isini<br />

amcireben produqciis warmoebis<br />

odenobas da zrdian fass.<br />

adamianebi ixdian gazrdil<br />

fass, radgan hgoniaT, rom am<br />

produqciis deficitia. ai, amas<br />

ambobs xolme mamaCemi~. sxva<br />

moswavleebi miqaelas daeTanxmnen.<br />

`miqaela, SesaZloa es zog<br />

SemTxvevaSi marTali iyos~,<br />

upasuxa maswavlebelma, `magram<br />

ara _ yovelTvis. warmoidgine,<br />

rom erT cxel dRes limonaTs<br />

hyidi. Sen isurvebdi, xalxs<br />

efiqra, rom TiTqmis aRar<br />

dagrCa gasayidi limonaTi Tu<br />

isurvebdi, maT scodnodaT,<br />

rom sakmarisi raodenoba gaqvs


166 efeqturi swavleba skolaSi<br />

da SeuZliaT or _ ori boTlic<br />

iyidon”<br />

maswavlebelma axsna, rom<br />

kompaniebi, rogorc wesi, rodesac<br />

bazarze moTxovna izrdeba,<br />

miwodebas zrdian; man moswavleebs<br />

araerTi magaliTi mouyvana<br />

da, aseve, warmodgina vebgverdi<br />

“Econopolis”, romelzec<br />

kidev ufro meti magaliTebi<br />

iyo mocemuli. maswavlebelma<br />

moswavleebs konkretuli<br />

ekonomikuri principic auxsna,<br />

rac mis arguments asabuTebda.<br />

miqaelam da sxva moswavleebmac<br />

gaiges, rom, umetes SemTxveveb­<br />

Si, bazarze miwodeba arsebul<br />

moTxovnas mihyveba. maswavlebeli<br />

kmayofili darCa imiT,<br />

rom moswavleebamde am ideis<br />

warmatebiT mitana SeZlo.<br />

unarebi: kvlevebi da Teorebi<br />

mentaluri unarebis ori forma<br />

arsebobs: taqtika da algoriTmebi<br />

(snoumeni da maqqauni,<br />

1984).<br />

• taqtika Sedgeba zogadi<br />

wesebisagan, rac mTlian process<br />

aregulirebs, da ara konkretuli<br />

nabijebisagan, romlebic<br />

garkveuli TanmimdevrobiT unda<br />

Sesruldes. magaliTad, histogramis<br />

wakiTxvis taqtika SeiZleba<br />

moicavdes wesebs, romlebic<br />

(1) histogramaze datanili elementebis<br />

identifikacias axdens,<br />

(2) gansazRvravs, ra informaciaa<br />

warmodgenili TiToeul RerZze,<br />

(3) gansazRvravs urTierTobas or<br />

RerZze warmodgenil elementebs<br />

Soris. Tumca arsebobs am wesebis<br />

zogadi paradigma, ar arsebobs<br />

konkretuli, dadgenili Tanmimdevroba.<br />

• algoriTmebi is mentaluri<br />

unarebia, romlebic konkretuli<br />

Sedegebisa da nabijebisagan Sedgeba.<br />

taqtikisagan gansxvavebiT, algoriTmi<br />

yvela nabijis Tanmimdevrul<br />

Sesrulebas gulisxmobs.<br />

Sesabamisad, Tu algoriTmis Sesrulebis<br />

procesSi nabijebis Tanmimdevroba<br />

Seicvleba, sruliad<br />

gansxvavebuli Sedegi miiReba.<br />

me-5 TavSi aRwerili ganzogadebuli<br />

daskvnebi `praqtikis~<br />

Sesaxeb unaris dauflebasac<br />

miesadageba. amitom, Tu moswavleTaTvis<br />

axali unarebis swavlebas<br />

apireben, maswavleblebma me-5<br />

TavSi moyvanili daskvnebi unda<br />

gadaikiTxon. aseve, unarebis efeqturi<br />

swavlebis mizniT, maswavlebels<br />

SeuZlia qvemoT warmodgenili<br />

ganzogadebuli daskvnebi<br />

gamoiyenos.<br />

1. rTulia aRmoCenebis meTodis<br />

efeqturi gamoyeneba unarebis<br />

ganviTarebisas. ganaTlebis specialistebis<br />

garkveuli nawili<br />

fiqrobs, rom moswavlis mier<br />

axali unaris sakuTari ZalebiT<br />

mignebis SemTxvevaSi is ufro<br />

ukeTesad acnobierebs unars, vidre<br />

im SemTxvevaSi, Tu am unarze<br />

pirdapir miuTiTebs maswavlebeli.<br />

es warmodgena mcdaria.<br />

aseTi warmodgenis damkvidreba<br />

albaT reaqcia iyo manamde arsebul,<br />

aseve mcdar warmodgenaze,<br />

rom gazepireba da meqanikuri<br />

varjiSi unaris aTvisebis sauke­<br />

Teso saSualebas warmoadgens<br />

(andersoni, rederi da saimoni<br />

(1997). Tumca, aRmoCenebis gakeTe­


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

167<br />

baze orientirebulma meTodma<br />

bevri ganaTlebis specialistis<br />

yuradReba miipyro, amJamad ar<br />

arsebobs kvlevebis Sedegebi, rac<br />

daadasturebda, rom es strategia<br />

ufro efeqturia, vidre romelime<br />

sxva.<br />

mkvlevarTa garkveuli nawili<br />

acxadebs, rom aRmoCenebis gakeTebaze<br />

orientirebuli meTodi ar<br />

warmoadgens swavlebis efeqtur<br />

meTods, gansakuTrebiT maSin,<br />

roca saqme unarebis dauflebas<br />

exeba. mkvlevarebi m. maqdanieli<br />

da m. Slageri (1990) aRniSnaven:<br />

`Cveni SexedulebiT, aRmoCenebis<br />

gakeTebaze orientirebuli meTodi<br />

ar uwyobs xels unaris ukeT<br />

dauflebas~.<br />

zogierTi unari aRmoCenebis<br />

gakeTebaze orientirebuli meTodiT<br />

swavlebas ar eqvemdebareba.<br />

magaliTad, warmovidginoT mimatebis,<br />

gamoklebis, gamravlebisa<br />

da gayofis unarebi. namdvilad ar<br />

iqneba gonivruli gaawyvetileba,<br />

Tu am unarebTan dakavSirebuli<br />

nabijebis aRmoCenis procesSi moswavleebsac<br />

CavrTavT. ra Tqma<br />

unda, arsebobs albaToba, rom moswavleebi<br />

ukeTesad gaaanalizeben<br />

maT, Tu Tavad aRmoaCenen am moqmedebebTan<br />

dakavSirebul nabijebs,<br />

magram isic gasaTvaliswinebelia,<br />

rom aseTi aRmoCenis procesi<br />

Zalian bevr dros moiTxovs.<br />

ar arsebobs magiuri nusxa,<br />

romelSic Camowerili iqneboda is<br />

taqtika da algoriTmebi, romelTa<br />

axsnisasac sasurvelia aRmoCenebis<br />

gakeTebaze orientirebuli<br />

meTodis gamoyeneba. zogadi wesi<br />

Semdegia: rac ufro meti variaciis<br />

SesaZlebloba arsebobs konkretuli<br />

unaris SesrulebisaTvis<br />

saWiro nabijebs Soris, miT ufro<br />

sasurvelia aRmoCenebis gakeTebaze<br />

orientirebuli meTodis<br />

gamoyeneba. magaliTad, warmovidginoT,<br />

rom laboratoriuli<br />

mowyobilobis sworad gamoyenebisaTvis<br />

aucilebelia 5 Tanmimdevruli<br />

operaciis Sesruleba,<br />

ar iqneba mizanSewonili, rom moswavleebs<br />

am xuTi operaciisa da<br />

maTi Tanmimdevrobis aRmoCenebis<br />

gakeTebaze orientirebuli meTodiT<br />

dadgena vTxovoT. ukeTesi<br />

iqneba, Tu maswavlebeli Tavad<br />

moaxdens am operaciebisa da maTi<br />

Tanmimdevrobis demonstrirebas<br />

da Semdeg moswavleebs miscems<br />

saSualebas, Secvalon isini, individualuri<br />

Taviseburebebis<br />

ga TvaliswinebiT. aqve unda aRiniSnos,<br />

rom taqtika, romelic<br />

sxva dasxvagvarad SeiZleba ganxorcieldes,<br />

SeiZleba aRmoCenebis<br />

gakeTebaze orientirebuli meTodis<br />

gamoyenebiT iswavlebodes.<br />

magaliTad, histogramis wakiTxvis<br />

swavlebisas, nabijebisa da maTi<br />

Tanmimdevrobis dadgena, Segvi­<br />

Zlia, moswavleebs mivandoT.<br />

2. rodesac maswavlebeli aRmoCenebis<br />

gakeTebaze orientirebul<br />

meTods iyenebs, magaliTebi<br />

iseT kategoriebad unda daalagos,<br />

rom isini unarisadmi sxvadasxva<br />

midgomas warmoadgendnen. rodesac<br />

maswavleblis mizani unarebze<br />

dafuZnebuli codnis moswavleebamde<br />

efeqturad mitanaa, sasurvelia,<br />

aRmoCenebis gakeTebaze<br />

orientirebuli meTodi kogniturad<br />

marTuli swavlebis (CGI)


168 efeqturi swavleba skolaSi<br />

CarCoebSi gamoiyenos (ix. qarfen­<br />

Teri, fenema da feTersoni, 1987;<br />

qarfenTeri, fenema, feTersoni,<br />

Ciangi da loefi, 1989; fenema,<br />

qarfenTeri da franke, 1992; fenema,<br />

qarfenTeri da feTersoni,<br />

1989; feTersoni, qarfenTeri da<br />

fenema, 1989; feTersoni, fenema<br />

da qarfenTeri, 1989). am midgomis<br />

gamoyenebiT, maswavlebels<br />

SeuZlia, waaxalisos moswavle,<br />

rom am ukanasknelma problemis<br />

gadaWris sakuTari strategia Seqmnas.<br />

kogniturad marTuli swavlebis<br />

dros<br />

moswavleebs ar uCveneben, Tu<br />

rogor SeiZleba problemis gadaWra.<br />

TiToeuli moswavle Tavad<br />

poulobs problemis gadaWris<br />

/ amocanis amoxsnis ramdenime<br />

gzas da maswavleblisa da<br />

klaselebis winaSe warmoadgens<br />

maT. maswavleblebi da klaselebi<br />

manamde usvamen SekiTxvebs,<br />

sanam kargad ar gaigeben, Tu<br />

raSi mdgomareobs problemis<br />

gadaWris moswavlis mier warmodgenili<br />

gza. rodesac erTi<br />

moswavlis mier warmodgenili<br />

amoxsna gasagebia, klasi meore<br />

moswavleze gadadis da axla<br />

problemis gadaWris mis mier<br />

SemuSavebul xerxebs ismenen.<br />

maswavlebeli, roca TiToeul<br />

moswavles usmens, advilad adgens,<br />

Tu ra icis / risi unari<br />

aqvs am moswavles. Sesabamisad,<br />

maswavlebels SeuZlia, ise<br />

dagegmos saswavlo procesi,<br />

rom moswavleebma saTanadod<br />

gaifarTovon conda da unarebi<br />

(fenema, qarfenTeri da franke,<br />

1992, gv. 5).<br />

aRmoCenebis gakeTebaze orientirebuli<br />

meTodi maSin muSaobs<br />

warmatebiT, Tu maswavlebeli kargad<br />

erkveva sxvadasxva problemis<br />

tipologiaSi. diagrama 11.7-ze<br />

warmodgenilia amocanaTa / problemaTa<br />

tipebi.<br />

diagrama 11.7-ze problemebi<br />

/amocanebi sxvadasxva kategoriad<br />

im meTodebis mixedviT davajgufeT,<br />

romlebic maTi gadaWris<br />

/amoxsnisaTvis gamoiyeneba. maswavlebels<br />

SeuZlia, moswavlis<br />

mier warmoebuli Ziebis procesi<br />

amocanebis am detalizebuli tipologiis<br />

mixedviT warmarTos.<br />

roca moswavle konkretuli tipis<br />

amocanaze muSaobs, is imuSavebs<br />

da gamocdis swored am tipis<br />

amocanis amoxsnis gzebs. problemebis<br />

tipebad kategorizacia<br />

sasargebloa, radgan moswavles<br />

exmareba, erT konkretuli tipis<br />

problemebze koncentrirdes. ase<br />

rom, Tu maswavlebels surs, rom<br />

moswavlis mier warmoebuli Ziebis<br />

procesi efeqturi iyos, konkretul<br />

unarTan dakavSirebuli<br />

magaliTebi unda daalagos kategoriebad,<br />

romlebic am unaris<br />

Sesrulebis gansxvavebul gzebs<br />

warmoaCenen.<br />

3. unarebi yvelaze sasargebloa<br />

maSin, roca ise aqvs moswav ­<br />

les gaTavisebuli, rom avtomaturad<br />

iyenebs. kvlevebi adasturebs,<br />

rom moswavlis mier unari<br />

mxolod maSinaa efeqturad<br />

aTvisebuli, rodesac mas am unaris<br />

gamoyeneba zedmeti fiqris<br />

gareSe SeuZlia. mkvlevarebi moswavlis<br />

mier unaris daufiqreblad<br />

gamoyenebas avtomaturi gamoyenebis<br />

saxeliT moixsenieben (ix.andersoni,<br />

1983; fiTsi da fozneri,<br />

1967; labergi da samuelsi, 1974).


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

169<br />

amocanis tipi<br />

SeerTeba /<br />

mimateba<br />

gayofa<br />

nawili _<br />

nawili _<br />

mTeli<br />

Sedareba<br />

(Sedegi<br />

ucnobia)<br />

qonis aqvs marmarilos<br />

5 qva.<br />

xuanma mas kidev<br />

8 qva misca.<br />

ramdeni marmarilos<br />

qva aqvs<br />

qonis<br />

(Sedegi<br />

ucnobia)<br />

qonis hqonda<br />

13 marmarilos<br />

qva. qonim<br />

5 marmarilos<br />

qva misca xuans.<br />

ramdeni<br />

marmarilos qva<br />

darCa qonis<br />

diagrama 11. 7<br />

amocanebis tipebi<br />

(jami ucnobia)<br />

qonis aqvs 5 wiTeli marmarilos<br />

da 8 lurji<br />

marmarilos qva.<br />

(sxvaoba<br />

ucnobia)<br />

qonis aqvs 13<br />

marmarilos qva.<br />

xuans aqvs 5.<br />

ramdeniT meti<br />

marmarilos qva<br />

aqvs qonis<br />

(cvlileba<br />

ucnobia)<br />

qonis aqvs marmarilos<br />

5qva.<br />

kidev ramdeni<br />

marmarilos qva<br />

sWirdeba, rom<br />

13 qva hqondes<br />

(cvlileba<br />

ucnobia)<br />

qonis hqonda 13<br />

marmarilos qva.<br />

ramdenime marmarilos<br />

qva qonim<br />

misca xuans. qonis<br />

darCa 5 qva.<br />

ramdeni marmarilos<br />

qva misca<br />

qonim xuans<br />

(Sesadarebeli<br />

raodenoba<br />

ucnobia)<br />

xuans aqvs 5<br />

marmarilos<br />

qva. qonis aqvs<br />

8 marmarilos<br />

qviT meti, vidre<br />

xuans. ramdeni<br />

marmarilos qva<br />

aqvs qonis<br />

(dasawyisi ucnobia)<br />

qonis hqonda ramdenime<br />

marmarilos qva.<br />

xuanma mas misca marmarilos<br />

5qva da axla<br />

qonis 13 qva aqvs.<br />

marmarilos ramdeni<br />

qva hqonda qonis Tavdapirvelad<br />

(dasawyisi ucnobia)<br />

qonis hqonda ramdenime<br />

marmarilos<br />

qva. qonim 5 qva misca<br />

xuans. qonis dar­<br />

Ca 8 marmarilos qva.<br />

ramdeni marmarilos<br />

qva hqonda qonis<br />

Tavdapirvelad<br />

(Sedegi ucnobia)<br />

qonis aqvs 13 marmarilos qva.<br />

aqedan 5 aris wiTeli da danarCeni<br />

_ lurji.<br />

(mimarTeba ucnobia)<br />

qonis aqvs 13 marmarilos<br />

qva; mas<br />

aqvs xuTiT meti<br />

marmarilos qva, vidre<br />

xuans. ramdeni<br />

marmarilos qva aqvs<br />

xuans<br />

wyaro: frenki, m. l., levi, l. da emfsoni, s. b. (1991) maTematika bavSvebisaTvis:<br />

Semecnebaze damyarebuli swavleba. portsmuTi, NH; hainmani. informaciis adap tirebaze<br />

miRebulia nebarTva.


170 efeqturi swavleba skolaSi<br />

unaris gamoyeneba avotomaturi<br />

gaxdeba, Tu moswavleebis intensiuri<br />

varjiSi TandaTanobiT droSi<br />

gadanawildeba. ras vgulisxmobT,<br />

roca vambobT, rom intensiuri<br />

varjiSi unda gadanawildes saqme<br />

isaa, rom roca maswavlebels axali<br />

unari Semoaqvs, moswavleebs<br />

yoveldRiurad, intensiurad avarjiSebs.<br />

rac dro gadis, intensiurobis<br />

xarisxi iklebs, Tumca<br />

unarze varjiSi mainc unda gagr­<br />

Zeldes da es datvirTva droSi<br />

Tanabrad unda iyos gadanawilebuli.<br />

unarebi: saklaso praqtika<br />

aRmoCenebis meTodis gamoyene ­<br />

ba unarebis ganviTarebisas<br />

rogorc zemoT vaxseneT, swavlebis<br />

procesSi aRmoCenebis meTodis<br />

gamoyenebis dros magaliTebi<br />

maswavlebelma tipologiurad<br />

unda daalagos. roca moswavleebi<br />

magaliTebis konkretul kategorias<br />

ganixilaven, maswavlebelma<br />

maT unda sTxovos, rom magaliTebis<br />

am kategoriaze morgebuli<br />

strategiebi SeimuSaon. roca<br />

magaliTebis sxvadasxva kategorias<br />

gaivlian, moswavleebma am<br />

kategoriebisaTvis SemoSavebuli<br />

strategiebi erTmaneTs unda<br />

Seadaron. qvemoT moyvanilia magaliTi<br />

avtomanqanis marTvis swavlebis<br />

gakveTilidan.<br />

batoni prado avtomanqanis<br />

marTvas aswavlida. moswavleebi<br />

ise gaiwafnen tarebaSi,<br />

rom maswavlebelma CaTvala,<br />

maT SeeZloT, sxvadasxvanair<br />

gzaze tarebaSi mecadineoba<br />

daewyoT. imisaTvis, rom moswavleebi<br />

gaexalisebina da<br />

daeinteresebina, maswavlebelma<br />

aRmoCenebis gakeTebaze orientirebuli<br />

meTodis gamoyeneba<br />

gadawyvita, rac SemdegSi mdgomareobda:<br />

imis nacvlad, rom<br />

sxvadasxvanair zedapirs Soris<br />

gansxvavebebi da avtomanqanis<br />

marTvis Taviseburebebi aexsna,<br />

man gadawyvita, moswavleebisaTvis<br />

mieca saSualeba, Tavad<br />

aRmoeCinaT es Taviseburebebi.<br />

maswavlebeli avtomanqanis mar­<br />

Tvis kompiuterul simulators<br />

iyenebda. am simulatoris saSualebiT,<br />

batonma pradom moswavleebs<br />

sxvadasxva zedapiri warmoudgina,<br />

rogorebicaa: mSrali<br />

trasa, sveli trasa, TovliT<br />

dafaruli trasa, moyinuli<br />

trasa, talaxiani trasa, xreSiT<br />

dafaruli zedapiri. simulatoris<br />

gamoyenebiT, maswavlebelma<br />

moswavleebs saSualeba misca,<br />

avtomanqana sxvadasxva zedapirze<br />

etarebinaT. roca erTi<br />

konkretuli tipis zedapirze<br />

yvela moswavle mosinjavda<br />

marTvas, maswavlebeli sTxovda,<br />

ganexilaT am tipis zedapirze<br />

marTvis teqnika. rodesac yvela<br />

moswavlem yvela warmodgenil<br />

zedapirze scada manqanis<br />

marTva, moswavleebi jgufebad<br />

daiyvnen da Camoayalibes manqanis<br />

marTvis rogorc saerTo,<br />

aseve konkretuli zedapiris<br />

tipisaTvis damaxasiaTebeli<br />

Taviseburebani.<br />

droSi gadanawilebis praqtika<br />

da misi mniSvneloba<br />

rodesac maswavlebeli gegmavs,<br />

Tu rogor daexmaros moswavleebs<br />

axali unaris aTvisebaSi, is<br />

iRebs Semdeg or gadawyvetilebas:<br />

ra dro dauTmos klasSi am unaris<br />

ganviTarebas, ra moculobis saSinao<br />

davaleba misces moswavleebs.


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

171<br />

rogorc wesi, maswavlebeli unaris<br />

ganviTarebis dasawyisSive gegmavs<br />

am unaris CamoyalibebasTan dakav­<br />

Sirebul praqtikas (anu, rogorc<br />

zemoT aRvniSneT, intensiuri<br />

varjiSis fazas). maswavleblebi<br />

iSviaTad gegmaven Semdgom fazas<br />

_ varjiSis droSi gadanawilebas.<br />

imisaTvis, rom am Secdomas<br />

Tavi avaridoT, aucilebelia, maswavlebelma<br />

Tavidanve dagegmos,<br />

Tu rodis Sewydeba intensiuri<br />

varjiSi da rodis daiwyeba varji­<br />

Sis droSi gadanawilebis faza.<br />

ufro metic, Tu axali unaris<br />

swavlebas maswavlebeli saswavlo<br />

wlis bolos iwyebs, aucilebelia,<br />

SeaTanxmos moswavleebTan,<br />

Tu rogor warmarTaven isini am<br />

unarze damoukideblad varjiSs<br />

zafxulSi, droSi gadanawilebis<br />

fazaSi. aucilebelia, aseT SemTxvevaSi<br />

moswavleebs avuxsnaT, Tu<br />

ra mniSvneloba eniWeba praqtikis<br />

droSi gadanawilebas unaris<br />

avtomaturad gamoyenebisaTvis.<br />

gasagebia, rom yvela moswavle<br />

zustad ver daicavs ganrigs, magram<br />

maTTvis mainc sasargeblo<br />

iqneba imis gageba, Tu ra procesi<br />

unda gaiaros adamianma axali unaris<br />

asaTviseblad. qvemoT moyvanili<br />

magaliTi gviCvenebs, Tu<br />

rogor darwmunda saSualo skolis<br />

maswavlebeli praqtikis dro­<br />

Si gadanawilebis fazis aucileblobaSi.<br />

qalbatoni Caimsi kviris dReeb­<br />

Si inglisur enasa da literaturas<br />

aswavlida skolaSi,<br />

saRamoobiT da SabaT-kviras ki<br />

_ musikas. erT SabaT dRes is<br />

moswavles, romelic fortepianoze<br />

dakvras swavlobda, praqtikis<br />

dagegmvis mniSvnelobas<br />

uxsnida. qalbatoni Caimsi acxadebda,<br />

rom Zalian mniSvnelovania<br />

praqtikuli mecadineobis<br />

gulmodgined dagegmva. misi<br />

azriT, aucilebeli iyo, unaris<br />

kargad dauflebis Semdegac ki,<br />

moswavle drodadro kvlav mibruneboda<br />

am unarze varjiSs.<br />

roca am yvelafers Tavis moswavles<br />

uxsnida, moulodnelad<br />

qalbaton Caimss TavSi erTma<br />

azrma gauelva _ mas arasodes<br />

ufiqria, rom praqtikis droSi<br />

gadanawileba SeiZleba inglisuri<br />

enisa da literaturis<br />

gakveTilebzec gamoeyenebina.<br />

igi dafiqrda. axlaRa mixvda,<br />

Tu ratom uwevda werisa da kvlevis<br />

unaris ramdenjerme axsna.<br />

mas ar mouwevda erTi da imave<br />

unaris axsna, kargad rom gadaenawilebina<br />

praqtika unaris<br />

aTvisebis Semdgom periodze,<br />

rac moswavleebs aiZulebda,<br />

drodadro ukve aTvisebul unars<br />

mibrunebodnen da advilad<br />

ar daviwyebodaT is. qalbatoni<br />

Caimsi guldawyvetili iyo. sakmaod<br />

didxans igi efeqturad<br />

iyenebda praqtikis droSi gadanawilebis<br />

meTods fortepianos<br />

gakveTilebze da ver<br />

gaego, ratom ar mouvida azrad<br />

imave meTodis gamoyeneba inglisuri<br />

enisa da literaturis<br />

gakveTilebzec.<br />

procesebi: kvlevebi da Teorebi<br />

procesebsa da unarebs zogierTi<br />

saerTo maxasiaTebeli da ramdenime<br />

ganmasxvavebeli niSani aqvT.<br />

procesebsa da unarebs Soris<br />

msgav seba imaSi mdgomareobs, rom<br />

isini garkveul Sedegs an axal xedvas<br />

uyrian safuZvels. magali­<br />

Tad, histogramis wakiTxvis taqtika<br />

saTaves udebs or cvlads


172 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Soris arsebuli urTierTobis axlebur<br />

gagebas. weris procesi safuZvels<br />

uyris axal Txzulebas.<br />

procesebi, unarebTan SedarebiT,<br />

ufro farTo variaciulobiT gamoirCevian,<br />

roca saqme exeba nabijebsa<br />

da maT Tanmimdevrobas.<br />

magaliTad, histogramis wakiTxvis<br />

arc Tu ise bevri gza arsebobs,<br />

maSin roca weris procesi<br />

Zalian mravalferovani SeiZleba<br />

iyos. ase rom, procesi, rogorc<br />

wesi, ufro variaciulia, vidre<br />

unari.<br />

procesis swavlebisas, ar aris<br />

mizanSewonili `nabij-nabij~ midgomis<br />

gamoyeneba, anu im midgomis,<br />

romelic detalurad uxsnis moswavleebs,<br />

romel nabijs ra unda<br />

moyvebodes. es, rasakvirvelia,<br />

ar niSnavs imas, rom moswavleebs<br />

procesis swavlebisas daxmareba<br />

ar unda aRmovuCinoT. magaliTad,<br />

weris swavlebisas, aucilebelia,<br />

maswavlebelma moswavleebs weris<br />

sxvadasxva komponenti auxsnas.<br />

maswavleblebi am midgomas zojer<br />

`procesis weras~, anu weris procesSi<br />

weris swavlas uwodeben.<br />

qvemoT mocemulia is frazebi,<br />

romlebsac bevri maswavlebeli<br />

weris procesis axsnisas iyenebs:<br />

1. weris wina etapi;<br />

2. wera;<br />

3. naweris Sesworeba/gadakiTxva.<br />

samive weris procesis Semadgeneli<br />

komponentia da TiToeul<br />

maTganSi gamoiyofa qvekomponentebi,<br />

magaliTad:<br />

3.naweris Sesworeba/gadakiTxva<br />

• naweris wakiTxva Txzulebis<br />

logikurobis dadgenis mizniT;<br />

• naweris wakiTxva makavSirebeli<br />

frazebis efeqturobis Semowmebis<br />

mizniT;<br />

• naweris wakiTxva sityvebisa da<br />

frazebis Semowmebis mizniT<br />

(anu imisaTvis, rom davadginoT,<br />

ramdenad sworad aris esa<br />

Tu is sityva an fraza SerCeuli);<br />

• naweris wakiTxva imis Sesamowmeblad,<br />

ramdenad sworadaa<br />

SeTanxmebuli TiToeuli Semasmeneli<br />

qvemdebaresTan;<br />

• naweris wakiTxva punqtuaciisa<br />

da sityvaTa marTlweris Semowmebis<br />

mizniT.<br />

maswavlebels SeuZlia, qvemoT<br />

warmodgenili ori ganzogadebuli<br />

daskvna procesebis efeqturi<br />

swavlebis mizniT gamoiyenos.<br />

1. moswavleebma calkeuli<br />

komponentebi mTliani procesis<br />

konteqstSi unda gaiazron. maswavlebelma<br />

moswavleebs Sesaswavli<br />

procesis komponentebi da<br />

qvekomponentebi unda warudginos;<br />

man unda moamzados maTTvis<br />

specialuri savarjiSoebi, raTa<br />

moswavleebma ivarjiSon procesis<br />

rogorc komponentebze, aseve<br />

qvekomponentebze. weris procesis<br />

swavlebis Sesaxeb Catarebuli<br />

kvlevebi saSualebas gvaZlevs,<br />

gavaanalizoT, Tu rogor SeiZleba<br />

aswavlos maswavlebelma moswavleebs<br />

esa Tu is procesi. hiloqsma<br />

(1986) weris procesis swavlebis<br />

oTxi midgoma Seiswavla. es<br />

midgomebi Semdegnairad SeiZleba


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

173<br />

diagrama 11. 8<br />

weris procesisadmi sxvadasxva midgomis efeqturoba<br />

midgoma<br />

efeqtis sidideebis<br />

raodenoba<br />

efeqtis sidide<br />

rezentacia 4 0.02<br />

bunebrivi procesi 9 0.19<br />

koncentrirebuli praqtika 10 0.44<br />

unarebi 6 0.17<br />

aRvweroT:<br />

1. prezentacia. maswavlebeli<br />

moswavleebs uxsnis, rogoria kargi<br />

naweri da mohyavs magaliTebi;<br />

2. bunebrivi procesi. maswavlebeli<br />

avarjiSebs moswavleebs<br />

Tavisufal weraSi, rogorc individualurad,<br />

aseve jgufurad.<br />

3. koncentrirebuli praqtika.<br />

maswavlebeli struqturirebul<br />

davalebebs aZlevs moswavleebs,<br />

raTa maTi yuradReba weris<br />

garkveul aspeqtebs miapyros.<br />

4. unarebi. maswavlebeli weris<br />

process komponentebad hyofs<br />

da moswavleebs am komponentebze,<br />

yvela komponentze erTad, an<br />

cal-calke avarjiSebs.<br />

diagrama 11.8-ze mocemulia Ti­<br />

Toeuli am midgomis efeqtis sidide.<br />

diagrama 11.8-is mixedviT,<br />

mid goma, romelic `koncentrirebuli<br />

praqtikis~ saxeliTaa<br />

mox seniebuli, weris procesis<br />

aT visebisaTvis yvelaze efeqturia.<br />

am midgomis efeqtis sidide<br />

yvelaze maRalia _ 0.44. rogorc<br />

zemoT aRvniSneT, koncentrirebuli<br />

praqtikis dros maswavle­<br />

beli struqturirebul davalebebs<br />

aZlevs moswavleebs, raTa<br />

maTi yuradReba weris garkveul<br />

aspeqtebs miapyros. maswavlebeli<br />

moswavleebs procesis komponentebsa<br />

da qvekomponentebs warmoudgens<br />

da struqturirebuli<br />

davalebebiT swored konkretul<br />

komponentze an qvekomponentze<br />

akeTebs aqcents. magaliTad, maswavlebelma<br />

moswavleebs SeiZleba<br />

sTxovos Txzulebis momzadeba,<br />

romlis weris drosac moswavleebma<br />

yuradReba makavSirebeli<br />

frazebis efeqturad gamoyenebaze<br />

unda gaamaxvilon. sagulisxmoa,<br />

rom, hiloqsis (1986) kvlevis<br />

mixedviT, moswavleebisaTvis<br />

mxolod axsna imisa, Tu rogoria<br />

kargi naweri (midgoma, romelic<br />

`prezentaciis~ saxeliTaa moxseniebuli),<br />

yvelaze dabal Sedegebs<br />

iZleva. am midgomis efeqtis<br />

sididea 0.02. aseve, sayuradReboa,<br />

rom arc Tavisufali wera (midgoma,<br />

romelic `bunebrivi procesis~<br />

saxeliTaa moxseniebuli) gamoirCeva<br />

efeqturobiT (efeqtis<br />

sididea mxolod 0.19). da bolos,<br />

mxolod konkretul komponentebze<br />

an qvekomponentebze muSaoba


174 efeqturi swavleba skolaSi<br />

(midgoma, romelic `unarebis~ saxeliTaa<br />

moxseniebuli) warmoadgens<br />

gansakuTrebiT efeqtur sa­<br />

Sualebas. am ukanasknelis efeqtis<br />

sididea mxolod 0.17.<br />

2. maswavleblebma gansakuTrebuli<br />

yuradReba procesebis metakognitur<br />

kontrols unda miaqcion.<br />

es gulisxmobs Semadgenel<br />

unarebs Soris kompleqsur urTierTqmedebas.<br />

Sesabamisad, moswavle<br />

ara mxolod procesis Semadgeneli<br />

TiToeuli komponentis<br />

saTanado Sesrulebaze unda iyos<br />

gavarjiSebuli, aramed mas procesis<br />

Semadgeneli elementebis urTierTqmedebis<br />

kontrolic unda<br />

SeeZlos. es cneba metakognituri<br />

kontrolis saxeliTaa cnobili<br />

(ix.skardamalia da beraiteri,<br />

1985). swavlebis meTodebis Semswavleli<br />

kvlevebis analizis Sedegad,<br />

m. uangma, j. haertelma da h.<br />

uolbergma (1993) aRmoaCines, rom<br />

swavlebis meTodebi, romlebic<br />

swavlis procesis metakognitur<br />

aspeqtebze amaxvileben yuradRebas,<br />

yvelaze maRali efeqturobiT<br />

gamoirCevian.<br />

maiql freslisa da misi ko legebis<br />

mier Catarebuli kvlevebi<br />

(ix. fresli, uoloSini da kolegebi,<br />

1995; fresli, gudCaildi,<br />

fliTi, zaiCovski da ivansi, 1989)<br />

gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba<br />

ganvaviTaroT metakognituri kontroli<br />

moswavleebSi.<br />

• moswavleebs mieciT saSualeba,<br />

sxvadasxva davalebis<br />

Sesrulebisas axali strategia<br />

gamoiyenon. mieciT moswavleebs<br />

SeniSvnebi imasTan<br />

dakavSirebiT, Tu rogor<br />

unda daxvewon strategiis<br />

gamoyenebis teqnika.<br />

• waaxaliseT moswavleebi, ganaxorcielon<br />

strategiis<br />

ga moyenebis monitoringi.<br />

• waaxaliseT moswavleebi, ganazogadon<br />

strategia da igi<br />

araordinaluri davalebebis<br />

Sesrulebisasac gamoiyenon.<br />

aseve, miaqcieT yuradReba,<br />

rom droTa ganmavlobaSi, moswavleebma<br />

aRniSnuli strategiis<br />

gamoyeneba ar Sewyviton<br />

(fresli, uoloSini da<br />

kolegebi, 1990, gv. 18).<br />

procesebi: saklaso praqtika<br />

procesebis komponentebisa da<br />

qvekomponentebis zogadi<br />

modelis warmodgena<br />

axali kompleqsuri procesis<br />

swavlis dawyebisas, moswavleebs<br />

maswavleblis mxridan dakvalianeba<br />

sWirdebaT. es daxmareba<br />

SeiZleba Sesaswavli procesis<br />

Semadgeneli komponentebisa da<br />

qvekomponentebis modelis warmodgenas<br />

gulisxmobdes. qvemoT<br />

naCvenebia, Tu rogor iyenebs aseT<br />

models maswavlebeli dawyebiTi<br />

klasis moswavleebTan:<br />

buena vistas dawyebiT skolaSi<br />

yvela dawyebiTi klasis moswavles<br />

maswavleblebi kiTxvis<br />

procesis Semdeg models uCveneben:<br />

SearCieT teqsti;<br />

gaarkvieT, ra aris cnobili/<br />

daisaxeT mizani;<br />

CamoayalibeT mniSvneloba;<br />

gamoiyeneT/asaxeT.<br />

TiToeuli fazis axali qvekomponentis<br />

swavlisas, moswav­


moswavleTaTvis sxvadasxva tipis codnis gadacema...<br />

175<br />

leebs kiTxvis mTeli procesis<br />

gadaxedvisa da Sesworebis sa­<br />

Sualeba eZlevaT. magaliTad,<br />

`mniSvnelobis CamoyalibebisaTvis~<br />

moswavleebi ikvleven<br />

mniSvnelobas, gamoTqvamen varauds<br />

da Semdeg adastureben<br />

an abaTileben mas, akeTeben<br />

daskvnebs, qmnian mentalur saxeebs,<br />

arkveven damabnevel adgilebs.<br />

buena vistas dawyebiT<br />

skolaSi maswavleblebi kiTxvis<br />

procesis models wlebis<br />

manZilze iyeneben. Sesabamisad,<br />

me-5 klasis dasrulebis Semdeg<br />

moswavleebs esmiT kiTxvis procesTan<br />

dakavSirebuli interaqtiuli<br />

komponentebis arsi da<br />

Tavisuflad arTmeven Tavs Ti­<br />

Toeul komponents.<br />

konkretul qvekomponentebze<br />

yuradRebis gamaxvileba<br />

mTliani procesis konteqstSi<br />

rogorc zemoT aRiniSna, ar<br />

aris mizanSewonili, moswavleebi<br />

procesis romelime, calke aRebul<br />

qvekomponentze vavarjiSoT.<br />

aucilebelia, qvekomponentebze<br />

mTliani procesis konteqstSi imuSaon.<br />

magaliTad, kiTxvis procesSi<br />

varaudis dadasturebaze an<br />

gabaTilebaze moswavleebma kiTxvis<br />

procesis mTliani konteqstis<br />

gaTvaliswinebiT unda imecadinon.<br />

aseT SemTxvevebSi, yuradRebis<br />

koncentrireba metakognituri<br />

unarebis gamoyenebas moiTxovs.<br />

qvemoT moyvanili aqtivobebi moswavleebs<br />

daexmareba, procesis<br />

romelime qvekomponentze moaxdinon<br />

koncentrireba.<br />

• daexmareT moswavles, cxadad<br />

Camoayalibos konkretuli<br />

qvekomponenti (es SeiZleba iyos<br />

garkveuli unari an strategia)<br />

es is qvekomponenti unda iyos,<br />

romelze varjiSsac moswavle momavalSic<br />

apirebs. aseve, man unda<br />

daisaxos sakuTari progresis Sefasebis<br />

naTeli kriteriumebi;<br />

• moamarageT moswavle davalebebiT,<br />

romlebic daexmareba<br />

mas, procesis SerCeul qvekomponentze<br />

(unarze an strategiaze)<br />

mTliani procesis konteqstSi<br />

ivarjiSos;<br />

• waaxaliseT moswavle, Seafasos<br />

qvekomponentze sakuTari<br />

muSaobis procesi. miawodeT moswavles<br />

Tqveni rCevebi da SeniSvnebi.<br />

ecadeT, es rCevebi da SeniSvnebi<br />

mxolod SerCeul qvekomponents<br />

exebodes, da ara procesis<br />

danarCen komponentebsa da qvekomponentebs.<br />

qvemoT moyvanilia magaliTi<br />

imisa, Tu rogor SeiZleba daexmaros<br />

maswavlebeli moswavleebs<br />

kvlevasTan dakavSirebul praqtikaSi.<br />

maswavleblebma erTad Seimu­<br />

Saves kvlevis procesis modeli,<br />

romelic sabazo da saSualo<br />

klasebis moswavleebisaTvis<br />

unda waredginaT. roca maT mierve<br />

SemuSavebul models daakvirdnen,<br />

gaocdnen im unarebisa<br />

da strategiebis simwiriT,<br />

rac moswavleebs am modelis<br />

mixedviT unda gamoeyenebinaT.<br />

sakiTxis ganxilvam saSualo<br />

skolis maswavleblebi im aRiarebamde<br />

miiyvana, rom yovelTvis<br />

eWvqveS ayenebdnen imas, Tu<br />

ramdenad kargad aswavlidnen<br />

sabazo skolis maswavleblebi<br />

kvlevis process, an saerTod<br />

aswavlidnen Tu ara mas. sa­<br />

Sualo skolis maswavleblebi


176 efeqturi swavleba skolaSi<br />

ambobdnen, rom roca kvlevis<br />

procesis axsnas iwyebdnen, moswavleebi<br />

am procesis aranair<br />

codnas ar amJRavnebdnen. axla<br />

ki cxadi xdeboda, ra iyo amis<br />

mizezi. rogorc aRmoCnda, sabazo<br />

skolaSi arasdros sTxovdnen<br />

moswavleebs, kvlevis procesTan<br />

dakavSirebul romelime<br />

konkretul unarze koncentrirebas.<br />

maswavleblebma gadawyvites,<br />

cxadad CamoeyalibebinaT kvlevis<br />

procesis Semadgeneli unarebi<br />

da strategiebi; aseve, ganesazRvraT,<br />

Tu romel klaseb­<br />

Si unda eswavlebinaT es unarebi<br />

da strategiebi. maswavleblebma<br />

gaakeTes SeniSvnebis furceli,<br />

romelsac sxvadasxva klasis<br />

moswavleebisaTvis SeniSvnebisa<br />

da rCevebis misacemad gamoiyenebdnen.<br />

am furcelze datanili<br />

iyo kvlevis procesis komponentebi<br />

iseve, rogorc qvekomponenti<br />

unarebisa da strategiebis<br />

nusxa. am furcelze Ti­<br />

Toeuli klasisaTvis moniSnuli<br />

iyo is unarebi da stategiebi,<br />

romelic uSualod maTTvis<br />

unda eswavlebinaT. magaliTad,<br />

me-7 klasis moswavleebisaTvis<br />

sayuradRebo qvekomponenti internetidan<br />

mopovebuli informaciis<br />

Sefaseba da informaciis<br />

wyaros xarisxis dadgena<br />

iyo. me-10 klasis moswavleTaTvis<br />

ki, mTavari qvekomponenti<br />

Tezisis Camoyalibeba da kvlevis<br />

Temis dakonkreteba iyo.<br />

am SeniSvnebis furclis dasrulebis<br />

Semdeg maswavleblebs<br />

imedi miecaT, rom SeZlebdnen<br />

moswavleTa ufro efeqtur<br />

xelSewyobasa da kvlevis procesTan<br />

dakavSirebuli unarebisa<br />

da strategiebis ukeT ganviTarebas.<br />

* * *<br />

am TavSi ganvixileT xuTi tipis<br />

codnis swavlebis meTodi, esenia:<br />

sityvaTa maragi da frazebi;<br />

detalebi; ideaTa mowesrigeba;<br />

unarebi da taqtika; procesebi.<br />

swavlebis procesis dagegmvisas<br />

am xuTi tipis meTodis gamoyeneba<br />

swavlis efeqturobas uzrunvelyofs.


12<br />

saswavlo<br />

procesis dagegmvis<br />

cxra kategoriis gamoyeneba<br />

informacia kvlevebisa da praqtikuli<br />

muSaobis Sesaxeb, romelic<br />

am wignis me-2 _ me-11 Taveb­<br />

Si iyo warmodgenili, namdvilad<br />

moaxdens gavlenas maswavleblebis<br />

mier swavlebis procesis dagegmvaze.<br />

modiT, kidev erTxel<br />

gadavxedoT swavlebis im cxra me­<br />

Tods, romelic yvelaze did gavlenas<br />

axdens moswavleTa akademiuri<br />

moswrebis gaumjobesebaze:<br />

tarebis gakeTeba<br />

• hipoTezis Camoyalibeba da<br />

gamocda<br />

• miniSnebebi, SekiTxvebi da<br />

winmswrebi aqtivobebi<br />

imisaTvis, rom am wignSi warmodgenili<br />

meTodebi maswavleblebma<br />

ukeT gamoiyenon, aucilebelia,<br />

yoveli axali Tema Semdegi TanmimdevrobiT<br />

dagegmon:<br />

• msgavsebisa da gansxvavebis<br />

gamovlena<br />

• Sejameba da Canawerebis gakeTeba<br />

• moswavlis Zalisxmevis ga­<br />

Zliereba da misi warmatebis aRiareba<br />

• saSinao davaleba da praqtika<br />

• informaciis miwodebis aralingvisturi<br />

xerxebi<br />

• TanamSromlobiTi swavla<br />

• miznebis dasaxva da komen­<br />

177<br />

• swavlis miznebi Temis swavlebis<br />

dasawyisSi davsaxoT;<br />

• Temis swavlebis procesSi gamoviyenoT<br />

meTodebi Semdegi<br />

amo canebis Sesasruleblad:<br />

- swavlis miznebis miRwevis<br />

Se faseba;<br />

- axali codnis Semotana;<br />

- codnaze varjiSi, gameoreba/gadaxedva;<br />

codnis gamoyeneba.<br />

• Temis swavlebis dasrulebisas<br />

gamoviyenoT meTodebi, rom­


178 efeqturi swavleba skolaSi<br />

lebic moswavleebs daexmareba,<br />

Seafason, Tu rogor miaRwies<br />

dasawyisSi dasaxul swavlis<br />

miznebs.<br />

am TavSi gamoyenebuli iqneba magaliTi<br />

amindis Temaze. am magali­<br />

Tis gamoyenebiT, vecdebiT, Tanmimdevrulad,<br />

zemoT aRwerili<br />

mo delis mixedviT warmogidginoT<br />

Temis swavlebis dagegmvis procesi.<br />

* * *<br />

axali Temis swavlebis dasawyisi<br />

qalbatoni beqeri me-6 klasis<br />

moswavleebs amindis Temas uxsnida.<br />

rodesac maswavlebeli am<br />

Temis swavlebis process gegmavda,<br />

is, pirvel rigSi, im strategiebze<br />

dafiqrda, romlebic<br />

swavlis miznebis identifikaciasa<br />

da komunikacias ukavSirdeboda.<br />

diagrama12.1-ze warmodgenilia is<br />

strategiebi, rac qalbatonma beqerma<br />

ganixila.<br />

roca maswavlebelma me-6 klasis<br />

moswavleebTan axali Tema<br />

Seitana, pirvel rigSi, swored<br />

swavlis miznebis Camoyalibebaze<br />

gaamaxvila maTi yuradReba. qalbatonma<br />

beqerma moswavleTa swavlis<br />

miznebi saswavlo gegmis, saxelmZ­<br />

Rvanelosa da meeqvseklaselTa interesebis<br />

gaTvaliswinebiT Camoayaliba.<br />

maswavlebelma gadawyvita,<br />

interdisciplinuri miznebic<br />

Caewera. Sesabamisad, swavlis oTxi<br />

mizani mecnierebas, erTi geografias<br />

da erTi literaturas ukav­<br />

Sirdeboda.<br />

diagrama 12.1<br />

swavlebis meTodebi, romlebic<br />

axali Temis dasawyisSi<br />

SegviZlia gamoviyenoT<br />

swavlis miznebis dasaxva<br />

1. naTlad gansazRvreT, ras gulisxmobs<br />

swavlis miznebi (ix.<br />

me-8 Tavi);<br />

2. mieciT moswavleebs saSualeba,<br />

Tavad Camoayalibon da<br />

CainiSnon sakuTari swavlis<br />

miznebi (ix. me-8 Tavi).<br />

qalbatonma beqerma swavlis<br />

miznebi yvela moswavles dauriga.<br />

yvela mizani iwyeboda nacvalsaxeliT<br />

`me~, raTa moswavleebs<br />

ufro pirovnul doneze aReqvaT<br />

es miznebi (ix. diagrama 12.2).maswavlebelma<br />

saSualeba misca maT,<br />

Tavad gacnobodnen swavlis miznebs;<br />

Semdeg ki mokled aRuwera<br />

TiToeuli mizani.<br />

aseve, qalbatonma beqerma moswavleebs<br />

sTxova, CamoeyalibebinaT<br />

sakuTari, swavlis individualuri<br />

miznebi. moswavleebma jer<br />

maswavleblis mier momzadebuli<br />

swavlis miznebi ganixiles, Semdeg<br />

ki Seecadnen, isini sakuTari interesebis<br />

mixedviT daekonkretebinaT.<br />

qalbatonma beqerma mouwoda<br />

maT, erT-erT miznad swavlis<br />

unarebis ganviTareba daesaxaT. am<br />

ori tipis swavlis miznebis sailustraciod,<br />

qalbatonma beqerma<br />

Semdegi magaliTebi moiyvana:<br />

swavlis individualuri miznebi:<br />

individualuri mizani 1: me<br />

vecdebi, meti gavigo Tbili dinebis


saswavlo procesis dagegmvis cxra kategoriis gamoyeneba<br />

179<br />

diagrama 12.2<br />

axal TemasTan dakavSirebuli swavlebis miznebi: amindis Zala<br />

am Temis dasrulebis Semdeg, me mivaRwev swavlis Semdeg miznebs:<br />

swavlis mizani 1: mecniereba<br />

me mecodineba ZiriTadi terminebi, romlebic aminds ukavSirdeba, maT<br />

Soris:<br />

haeris masa naleqianoba barometri<br />

atmosfero aorTqleba sinotive<br />

qariSxali tornado Tavsxma<br />

haeris wneva<br />

swavlis mizani 2: mecniereba<br />

gaviazreb, Tu rogor moZraobs haeris masebi okeaneebisa da miwebis<br />

gavliT da rogor iqceva Tavsxmad, tornadod da qariSxlad.<br />

swavlis mizani 3: mecniereba<br />

mecodineba, ra tipis Rrublebi arsebobs, rogor iqmneba Rrubeli da<br />

rogor amindis ukavSirdebian Rrublebi.<br />

swavlis mizani 4: mecniereba<br />

SevZleb barometrisa da Termometris gamoyenebiT amindis Sesaxeb<br />

informaciis Segrovebas, analizsa da interpretacias.<br />

swavlis mizani 5: geografia<br />

mecodineba, ra gavlenas axdens amindi adamianebis qcevasa da istoriuli<br />

movlenebis ganviTarebaze.<br />

swavlis mizani 6: mxatvruli literatura<br />

gaviazreb, Tu ra gavlenas axdens amindi nawarmoebis siuJetze.<br />

swavlis piradi miznebi:<br />

am Temis swavla saSualebas momcems:<br />

Sesaxeb da davadgino, ra gavlenas<br />

axdens is im adgilze, sadac me vcxovrob.<br />

yvela Tbil dinebaze laparakobs<br />

da me ar mesmis, raSi mdgomareobs<br />

misi gavlena.<br />

individualuri mizani 2: me ufro<br />

mets gavigeb tornadoebis mier miyenebuli<br />

zaralis Sesaxeb. me meCveneba,<br />

rom tornadosa da qariSxlis mier<br />

gamowveuli zarali gansxvavebulia.<br />

me erT mxatvrul filmSi vnaxe tornado<br />

da mas Semdeg mainteresebs, meti<br />

gavigo am bunebriv movlenaze.<br />

qalabtonma beqerma moswavleebs<br />

sakmarisi dro misca saimisod,<br />

rom maT swavlis individu­


180 efeqturi swavleba skolaSi<br />

aluri miznebi rveulSi CamoeweraT.<br />

Semdeg maswavlebelma moswavleebs<br />

sTxova, dawyvilebuliyvnen<br />

da:<br />

• swavlis individualuri miznebi<br />

mewyvilesTvis gaeziarebinaT;<br />

• emsjelaT im gzebze, romelic<br />

saSualebas miscemdaT, swavlis<br />

am individualuri miznebisaTvis<br />

mieRwiaT.<br />

rodesac qalbatoni beqeri<br />

amindis Temis swavlebas gegmavda,<br />

man im potenciur xelisSemSlel<br />

faqtorebzec ifiqra, rasac Sei­<br />

Zleboda moswavleebi miznebis<br />

dasaxvisa Tu maTi miRwevis procesSi<br />

daebrkolebina. maswavlebelma<br />

icoda, rom manamde me-6<br />

klaselebi amindis Temis mimarT<br />

did interess ar iCendnen. moswavleebis<br />

dainteresebis mizniT,<br />

qalbatonma beqerma gadawyvita,<br />

mTavari aqcenti gaekeTebina imaze,<br />

Tu ra gavlenas axdens amindi adamianebze<br />

_ Tavad bavSvebis cxovrebaze,<br />

istoriul movlenebze,<br />

mxatvruli nawarmoebebis personaJTa<br />

bedze. maswavlebels surda,<br />

es Tema dasawyisSive wamoewia. Sesabamisad,<br />

Semdegi davaleba misca<br />

moswavleebs:<br />

1. gaixseneT Tqveni cxovrebidan<br />

movlena, romelzec gavlena<br />

moaxdina amindma. mokled<br />

CainiSneT rveulSi, Tu ra<br />

moxda da ra gavlena hqonda<br />

am bunebriv movlenas Tqvenze<br />

da Tqven garSemo myof adamianebze.<br />

moemzadeT imisaTvis,<br />

rom Tqveni Tavgadasavali<br />

gagviziaroT.<br />

2. hkiTxeT ramdenime adamians,<br />

gaixseneben Tu ara maTi<br />

cxovrebidan rame movlenas,<br />

romelzec garkveuli zegavlena<br />

moaxdina amindma. es adamianebi<br />

SeiZleba Tqveni mSoblebi,<br />

bebia-babua an megobrebi<br />

iyvnen. magaliTad, me myavs megobari,<br />

romelic Tavis momaval<br />

meuRles aeroportSi Sexvda,<br />

sadac, cudi amindis gamo,<br />

garkveul xans mocda mouwia.<br />

mas rom aeroportSi lodini ar<br />

dasWirveboda, SeiZleba Tavis<br />

momaval meuRles verasodes<br />

Sexvedroda. moemzadeT imisaTvis,<br />

rom Tqven mier Segrovili<br />

saintereso ambebi gagviziaroT.<br />

Temis Seswavlis periodSi<br />

Temis Seswavlis periodSi qalbatonma<br />

beqerma gamoiyena swavlebis<br />

meTodebi, romlebic swavlis miznebis<br />

monitorings, klasSi axali<br />

codnis Semotanas, varjiSs, gameorebasa<br />

da codnis gamoyenebas<br />

ukavSirdeboda.<br />

swavlis miznebis monitoringi<br />

diagrama 12.3-ze warmodgenilia<br />

is strategiebi, romelTa<br />

daxmarebiTac qalbatoni beqeris<br />

moswavleebs swavlis miznebis monitoringi<br />

unda ganexorcielebinaT.<br />

moswavleebi swavlobdnen axal<br />

masalas, qalbatoni beqeri ki exmareboda<br />

maT imis monitoringSi,<br />

Tu rogor aRwevdnen dasaxul<br />

miznebs. ufro metic, maswavlebeli<br />

sTxovda moswavleebs, im<br />

Zalisxmevis monitoringic ewarmoebinaT,<br />

rasac davalebebis SesrulebaSi<br />

debdnen.


saswavlo procesis dagegmvis cxra kategoriis gamoyeneba<br />

181<br />

diagrama 12.3<br />

swavlebis meTodebi, romlebic<br />

axali Temis swavlebis periodSi<br />

SegviZlia gamoviyenoT<br />

swavlis miznebis monitoringi<br />

1. mudmivad miawodeT moswavleebs<br />

SeniSvnebi da komentarebi;<br />

daexmareT, Seafason saku­<br />

Tari progresi swavlis miznebis<br />

miRwevisaken mimaval gzaze<br />

(ix. me-8 Tavi);<br />

2. sTxoveT moswavleebs, CainiSnon<br />

miRwevebi da warumateblobis<br />

SemTxvevebi; aseve, CainiSnon,<br />

ra Zalisxmevis gaReba<br />

uwevT am miznebis misaRwevad<br />

(ix. me-4 Tavi);<br />

3. drodadro waaxaliseT moswavleebi<br />

swavlis miznebis miRwevisaken<br />

(ix. me-4 Tavi).<br />

qalbatoni beqeri moswavleebs<br />

avalebda, ewarmoebinaT specialuri<br />

dRiuri, saxelwodebiT _<br />

`Cemi swavla~. am TemasTan dakav­<br />

SirebiT, maswavlebelma moswavleebs<br />

dRiurSi ramdenime gverdi<br />

gamoayofina da sTxova, CaeniSnaT,<br />

Tu rogor aRwevdnen swavlis individualur<br />

da saerTo miznebs.<br />

moswavleebs sakuTari Tavi oTxdonian<br />

skalaze imis mixedviT<br />

unda SeefasebinaT, Tu rogor aRwevdnen<br />

miznebs da ra Zalisxmevas<br />

debdnen miznis misaRwevad gaweul<br />

muSaobaSi. da bolos, mokled<br />

unda aReweraT warmatebuli praqtikac<br />

da daSvebuli Secdomebic,<br />

romelTa gamosworebasac miznis<br />

miRwevisaken swrafvis periodSi<br />

aucileblad miiCnevdnen.<br />

qalbatonma beqerma TiToeul<br />

moswavlesTan ganixila TviTSefasebis<br />

rubrikebi, rac maT daexmarebodaT<br />

rogorc miznis miRwevis,<br />

aseve samuSaoSi Cadebuli<br />

Zalisxmevis SefasebaSi. TviTSefasebis<br />

rubrikebi, romlebic<br />

yvela moswvalisaTvis erTnairi<br />

iyo, TviTSefasebis Tanmimdevrulobas<br />

uzrunvelyofda. maswavlebelma,<br />

TviTSefasebis rubrikebis<br />

momzadebisas, gaiTvaliswina, rom<br />

SesaZloa moswavleebs rubrika­<br />

Si mciredi koreqtivebis Setanis<br />

survili gasCenodaT. Sesabamisad,<br />

TiToeuli rubrikis gaswvriv,<br />

qalbatonma beqerma carieli adgilebi<br />

datova. Temis Seswavlis<br />

Semdeg moswavleebs maswavleblisaTvis<br />

rogorc dRiurebi, ise<br />

TviTSefasebis furclebi unda<br />

CaebarebinaT. moswavleebi dRiurs<br />

an klasSi, an saxlSi, rogorc<br />

saSinao davalebas, ise avsebdnen.<br />

qalbatoni beqeri yoveli<br />

gakveTilis dasawyisSi an bolos<br />

gamoyofda dros dRiurSi gakeTebuli<br />

Canawerebis gansaxilvelad.<br />

moswavleebi mcire jgufebad er­<br />

Tiandebodnen da am Canawerebs ise<br />

ganixilavdnen. qalbatoni beqeri<br />

mouwodebda, rom jgufSi muSaoba<br />

gamoeyenebinaT, rogorc SesaZlebloba,<br />

raTa aexsnaT gaurkveveli<br />

sakiTxebi, miecaT erTmaneTisaTvis<br />

rCevebi da erTmaneTi warmatebis<br />

miRwevisken waexalisebinaT.<br />

klasSi axali masalis Semotana<br />

axali Temis swavlebis procesis<br />

dagegmvisas, qalbatonma<br />

beqerma erTmaneTisagan gamijna<br />

ori procesi: a. rogor warmoudgenda<br />

axal masalas moswavleebs.


182 efeqturi swavleba skolaSi<br />

b. rogor daexmareboda maT varjiSSi,<br />

gameorebasa da codnis<br />

gamoyenebaSi. diagrama 12.4-ze<br />

warmodgenilia is strategiebi,<br />

romelTa daxmarebiTac qalbatoni<br />

beqeri moswavleebisaTvis axali<br />

masalis miwodebas gegmavda.<br />

qalbatoni beqeri iyenebda<br />

iseT aqtivobebs, romlebic gulisxmobda<br />

rogorc TanamSromlobiTi<br />

swavlis jgufebis, iseve<br />

individualuri muSaobis waxalisebas.<br />

yoveli axali qveTemis<br />

Semotanis win, maswavlebeli moswavleebs<br />

jgufebSi amuSavebda;<br />

maT unda CamoeyalibebinaT, Tu<br />

ra icodnen, an fiqrobdnen, rom<br />

icodnen am qveTemis Sesaxeb. aseve,<br />

moswavleebs unda SeejerebinaT<br />

azrebi imis Sesaxeb, Tu konkretulad<br />

risi swavlis molodini hqondaT.<br />

TiToeul jgufs SerCeuli<br />

hyavda erTi moswavle, romelic<br />

am ideebs rveulSi iniSnavda.<br />

Semdeg iwyeboda individualuri<br />

swavlis periodi, romelic<br />

kvlav jgufuri muSaobiT sruldeboda.<br />

jgufebi axla SeZenil da<br />

winare codnas adarebdnen. aseve.<br />

adarebdnen axladmiRebul codnas<br />

manamde arsebul molodinebTan.<br />

qalbatoni beqeri jgufebis mosmenas<br />

yovel gakveTilze aswrebda,<br />

maTgan miRebuli informaciis<br />

safuZvelze cvlida momavali<br />

gakveTilebis gegmebs da afasebda,<br />

ra Seiswavles moswavleebma.<br />

yoveli axali qveTemis Semotanis<br />

dros, maswavlebeli moswavleebs<br />

sTxovda, gadaeSalaT<br />

TavianTi dRiurebi da axali informacia<br />

im formiT gamoesaxaT,<br />

rogorc diagrama 12. 5-zea mocediagrama<br />

12.4<br />

swavlebis meTodebi, romlebic<br />

axali Temis swavlebis periodSi<br />

SegviZlia gamoviyenoT<br />

klasSi axali masalis Semotana<br />

1. daexmareT moswavleebs,<br />

gaixsenon da Camoayalibon, ra<br />

ician am TemasTan dakavSirebiT<br />

(ix. me-10 Tavi);<br />

2. winaswar miawodeT moswavleebs<br />

am Temaze fiqris gzebi<br />

(ix. me-10 Tavi);<br />

3. sTxoveT moswavleebs,<br />

erT maneTs Seudaron TemasTan<br />

dakavSirebuli siaxleebi da<br />

maT Tvis ukve cnobili informacia<br />

(ix. me-2 Tavi);<br />

4. gaakeTebineT da mudmivad<br />

ganaaxlebineT moswavleebs<br />

Canawerebi TemasTan dakavSirebuli<br />

codnis Sesaxeb (ix. me-3<br />

Tavi);<br />

5. daexmareT moswavleebs,<br />

gamoiyenon informaciis miwodebis<br />

aralingvisturi xerxebi;<br />

waaxaliseT isini informaciis<br />

erTmaneTSi gacvlisaken (ix.<br />

me-6 Tavi);<br />

6. sTxoveT moswavleebs, xan<br />

individualurad, xan ki Tanam­<br />

SromlobiT jufSi imuSaon(ix.<br />

me-7 Tavi).<br />

muli. axali qveTemebi maswavlebels<br />

xan filmis, xan axali teqstis,<br />

xan ki jgufuri diskusiis<br />

saSualebiT Semohqonda.<br />

rogorc diagrama 12.5-ze Cans,<br />

marcxena mxares moswavleebi Canawerebs<br />

im formatis gamoyenebiT<br />

aTavsebdnen, rac qalbatonma beqerma<br />

aswavla maT (ix. diagrama 3.15<br />

da Canawerebis gakeTebis teqnika


saswavlo procesis dagegmvis cxra kategoriis gamoyeneba<br />

183<br />

diagrama 12.5<br />

rogori SeiZleba iyos moswavlis samuSao rveuli<br />

tornado<br />

yoveldRiuri cxovreba<br />

roca Tbili, notio<br />

haeri mSral,<br />

civ haers xvdeba,<br />

warmoiqmneba Tavsxma<br />

da Weqa-quxili;<br />

Tbili,<br />

notio<br />

haeri<br />

civi,<br />

mSrali<br />

haeri<br />

gafrTxileba<br />

rodesac Tbili haeris<br />

nakadi adis zemoT,<br />

Rrublebs formas<br />

ucvlis<br />

Tavsxma<br />

Weqa - quxili<br />

me-3 TavSi). es formati moicavda<br />

rogorc sityvier Canawerebs, ise<br />

grafikul gamosaxulebebs. marjvena<br />

mxares ki moswavleebi im<br />

movlenis Sedegebis demonstrirebisaTvis<br />

iyenebdnen, rac marcxena<br />

mxares iyo aRwerili. es demonstrireba<br />

SeiZleba verbaluri an<br />

grafikuli yofiliyo. dRiuris<br />

aseTi dayofa moswavleebs saSualebas<br />

aZlevda, aqcenti Ziri­<br />

Tad sakiTxze gaekeTebinaT: ra<br />

gavlenas axdens amindi adamianTa<br />

cxovrebaze. moswavleebs saSualeba<br />

hqondaT, Tavad moefiqrebinaT<br />

situacia, romelic asaxavda<br />

konkretuli bunebrivi movlenis<br />

gavlenas adamianis cxovrebaze<br />

(magaliTad, `CaiSala pikniki~).<br />

aseve, moswavleebs SeeZloT, marjvena<br />

mxares aReweraT is realuri,<br />

an mxatvruli nawarmoebidan<br />

moxmobili movlena, romelic<br />

maTTvis iyo cnobili.<br />

varjiSi, gameoreba da codnis<br />

gamoyeneba<br />

diagrama 12.6-ze warmodgenilia<br />

is strategiebi, romelTa<br />

daxmarebiTac gegmavda qalbatoni<br />

beqeri moswavleebis xelSewyobas<br />

varjiSSi, gameorebasa da codnis<br />

gamoyenebaSi.<br />

moswavleebisaTvis miwodebuli<br />

masalis tipis mixedviT, qalbatoni<br />

beqeri meeqvseklaselebs<br />

sxvadasxva saxis saSinao davalebas<br />

aZlevda. qvemoT moyvanilia<br />

ori saxis saSinao davaleba, romlebic<br />

maswavlebelma moswavleebs<br />

gameorebisa da varjiSis mizniT<br />

misca:<br />

• axali leqsikuri erTeulebis<br />

Semotanis Semdeg, moswavleebs<br />

yoveli axali sityva<br />

am Temaze arsebuli sityvebis<br />

nusxisaTvis unda daematebinaT.<br />

moswavleebs am proceSi<br />

gakveTilze naswavlTan erTad,<br />

sakuTari gamocdileba da ra­


184 efeqturi swavleba skolaSi<br />

diagrama 12.6<br />

swavlebis meTodebi,<br />

romlebic axali Temis swavlebis<br />

periodSi SegviZlia<br />

gamoviyenoT<br />

varjiSi, gameoreba da codnis<br />

gamoyeneba<br />

1. mieciT moswavleebs iseTi<br />

saSinao davaleba, romelic maT<br />

saSualebas aZlevs, ivarjiSon,<br />

gaimeoron da gamoiyenon codna.<br />

gaiTvaliswineT, rom aucilebelia<br />

saSinao davalebis<br />

gasworeba da moswavleTaTvis<br />

konkretuli komentarebisa da<br />

SeniSvnebis miwodeba (ix. me-5<br />

Tavi);<br />

2. CarTeT moswavleebi grZelvadian<br />

proeqtebSi, romle bic<br />

hipoTezis Camoyalibebasa da<br />

ga mocdas iTvaliswinebs (ix.<br />

me-9 Tavi);<br />

3. mosTxoveT moswavleebs,<br />

axladSeZenili codna lingvisturi<br />

da aralingvisturi formebiT<br />

warmoadginon, rac maT<br />

axali masalis ukeT gagebaSi<br />

daexmarebaT (ix. me-3 da me-6<br />

Tavebi).<br />

modenime veb-gverdidan miRebuli<br />

informacia unda gaeTvaliswinebinaT.<br />

am veb-gverdebis<br />

misamarTebi maT Tavad<br />

qalbatonma beqerma miawoda.<br />

ufro zustad rom avxsnaT,<br />

TiToeul axal leqsikur er­<br />

TeulTan dakavSirebiT, moswavleebs<br />

Semdegi informacia unda<br />

moeyvanaT: sakuTari sityvebiT<br />

ganemartaT es leqsikuri er­<br />

Teuli, SeeqmnaT misi grafikuli<br />

gamosaxuleba an am sityvis<br />

amsaxveli suraTi da CamoeweraT<br />

sxva sityvebi, romlebic<br />

am leqsikur erTeuls ukav­<br />

Sirdeboda. TiToeul sityvas<br />

moswavleebi, daaxloebiT, naxevar<br />

gverds uTmobdnen; axali<br />

leqsikuri erTeulebisaTvis<br />

rveulebSi specialuri adgili<br />

hqondaT gamoyofili.<br />

• barometris gamoyenebis<br />

wesebis gacnobis Semdeg, qalbatonma<br />

beqerma moswavleebs<br />

dauriga furclebi, romlebzec<br />

xuTi sxvadasxva tipis<br />

barometri iyo gamosaxuli. moswavleebi<br />

saxlSi barometris<br />

xuTive tips da maTi kiTxvis<br />

Taviseburebebs gaecnen. meore<br />

dRes maT TavianTi mosazrebebi<br />

klaselebs gauziares. qalbatonma<br />

beqerma moswavleebs jer<br />

jgufebSi muSaobis saSualeba<br />

misca, Semdeg ki Tavad auxsna<br />

TiToeuli barometris swori<br />

wakiTxvis wesebi. am informaciis<br />

mosmenis Semdeg moswavleebi<br />

kvlav jgufebad daiyvnen da<br />

axal WrilSi gaaanalizes saku­<br />

Tari Sexedulebebi, barometrze<br />

gamosaxuli informaciis kiTxvasTan<br />

dakavSirebiT.<br />

qalbatoni beqeri moswavleebs<br />

sTxovda, Sesrulebuli saSinao<br />

davaleba merxebze daelagebinaT.<br />

maswavlebeli yovelTvis amowmebda<br />

saSinao davalebas, miuxedavad<br />

imisa, bavSvebi individualurad<br />

asrulebdnen mas, Tu jgufebSi.<br />

davalebis Semowmebis Semdeg,<br />

maswavlebeli moswavlis namuSevars<br />

akravda ferad furcels,<br />

romelzec Sefasebis oTxdoniani<br />

skala iyo gamosaxuli. davalebis<br />

Sefasebisas, qalbatoni beqeri<br />

amowmebda, ramdenad Rrmad da<br />

sworad esmoda moswavles Tema.<br />

aseve, miuTiTebda im ZiriTad<br />

xarvezebze, rac davalebaSi SeimCneoda.<br />

maswavlebeli davalebas an<br />

klasSive, an gakveTilebis Semdeg<br />

amowmebda.


saswavlo procesis dagegmvis cxra kategoriis gamoyeneba<br />

185<br />

qalbaton beqers surda, moswavleebs<br />

gamoeyenebinaT SeZenili<br />

codna amindis movlenebisa da adamianTa<br />

cxovrebaze maTi zegavlenis<br />

Sesaxeb. Sesabamisad, man moifiqra<br />

ramdenime grZelvadiani proeqti,<br />

romelTa Sesrulebac moswavleebs<br />

am codnis gamoyenebis saSualebas<br />

miscemda. qvemoT moyvanilia qalbatoni<br />

beqeris ramdenime idea:<br />

1. warmosaxviTi warsuli<br />

movlenis gamoZieba. warmoidgineT<br />

romelime movlena warsulidan.<br />

es SeiZleba iyos romelime<br />

cnobili istoriuli, an Tqvens<br />

cxovrebaSi momxdari movlena.<br />

axla dafiqrdiT, rogor ganviTardeboda<br />

es movlena, sxvanairi<br />

amindi rom yofiliyo.<br />

aRwereT amindi, romlebic win<br />

uswrebda SerCeul movlenas.<br />

axla warmoidgneT, rom am movlenas<br />

sruliad gansxvavebuli<br />

Cven vapirebT Tqven mier SeZenili,<br />

amindTan da istoriasTan dakav­<br />

Sirebuli codna gavaerTianoT da<br />

SevqmnaT axali profesia, romelsac<br />

SeiZleba`istorikos-meteorologi~<br />

vuwodoT.<br />

SearCieT gakveTilze naswavli<br />

erT-erTi istoriuli movlena,<br />

romelic sul sxvagvarad dasruldeboda,<br />

sxvanairi amindi rom yofiliyo.<br />

warmoadgineT am istoriuli<br />

movlenis mokle zepiri an werilobiTi<br />

aRwera. aRweris procesSi<br />

gaiTvaliswineT, rom Tqven istorikosic<br />

xarT da meteorologic<br />

(anu `istorikos-meteorologi~,<br />

rogorc dasawyisSi SevTanxmdiT).<br />

aRweris momzadebisas warmoidgineT,<br />

rom am angariSiT saRamos axal<br />

ambebSi unda gamoxvideT. Sesabamisad,<br />

ecadeT, yvela teqnikuri termini<br />

sworad ixmaroT.<br />

SegiZliaT, aRweroT titanikis<br />

okeaneSi gasvlis dRe, rogorc<br />

`mSve nieri, mowmendili dRe, maRali<br />

wneva igrZnoboda, caze Rrublebi<br />

ar Canda. okeaneSi gasvlis Semdeg<br />

nel-nela gamoCnda ramodenime<br />

Rrubeli. TandaTanobiT Tbili<br />

haeris nakadi civi haeris nakads<br />

Seerwya.~ SegiZliaT Txroba am sityvebiT<br />

daasruloT: `titanikis<br />

kapitans uTqvams, is konkretuli<br />

Rrubeli rom ara, SesaZloa zRvaSi<br />

diagrama 12. 7<br />

sanimuSo grZelvadiani proeqti<br />

ra moxdeboda, rom ...<br />

aisbergs SevjaxebodiT. es namdvili<br />

tragedia iqneboda~.<br />

`istorikos-meteorologis~<br />

pro fesiis nacvlad, Tqven SeiZleba<br />

`literator-meteorologis~ profesia<br />

airCioT. aseT SemTxvevaSi<br />

mxatvrul nawarmoebSi aRweril ambavze<br />

mogiwevT muSaoba. SecvaleT<br />

SerCeul nawarmoebSi aRwerili<br />

amindida teqnikuri terminologiis<br />

gamoyenebiT isaubreT masze. aRwereT,<br />

ra moxdeboda, amindi ase rom<br />

Secvliliyo, ra gavlenas moaxdenda<br />

nawarmoebSi ganviTarebul siuJetze<br />

sxvagvari amindi (idea: ra moxdeboda<br />

... moulodnelad amovardnili<br />

qariSxlis gamo konkias rom wveulebamde<br />

ver mieRwia )<br />

es aqtivoba gulisxmobs warsul­<br />

Si momxdari warmosaxviTi movlenis<br />

gamoZiebas. Tqven unda SeZloT<br />

amindis movlenebis Sesaxeb miRebuli<br />

codnis gamoyeneba da es codna<br />

konkretul situacias miusadagoT.<br />

Sefaseba ki, SesaZlebelia Semdegi<br />

elementebis mixedviT:<br />

• ramdenad kargad iyenebT<br />

gamoZiebis unarebs warmosaxviTi<br />

movlenis aRwerisas;<br />

• ramdenad kargad iyenebT<br />

amindis ama Tu im movlenis<br />

gamomwvevi mizezebis codnas.


186 efeqturi swavleba skolaSi<br />

amindi daemTxva, rogor Seicvleboda<br />

igi SegiZliaT, igive<br />

gaakeToT mxatvruli nawarmoebidan<br />

aRebul romelime movlenasTan<br />

dakavSirebiT.<br />

2. gadawyvetilebis miReba.<br />

Cven gvsmenia me-20 saukunis<br />

yvelaze Zlieri qariSxlebis<br />

Sesaxeb. mecnierebs me-20 saukunis<br />

yvelaze Zlieri qariSxlis<br />

dasaxeleba rom mosTxovon,<br />

romel qariSxals Sear­<br />

Cevdnen isini moamzadeT gadawyvetilebis<br />

matrica, raTa<br />

yvelaze Zlieri qariSxali<br />

SearCioT. gamoiyeneT kriteriumebi,<br />

romlebic ukavSirdebarogorc<br />

qariSxlis zegavlenas<br />

adamianebis cxovrebaze,<br />

aseve qariSxlebis samecniero<br />

maxasiaTeblebs. mas Semdeg,<br />

rac Tqven `saukunis qariSxals~<br />

SearCevT, Cven vestumrebiT vebgverds,<br />

romelzec mecnierebis<br />

mier SerCeuli qariSxalia<br />

mocemuli da Tqvensa da mecnierebis<br />

gadawyvetilebebs SevadarebT.<br />

3. sistemis analizi. SearCieT<br />

bunebis nebismieri movlena.<br />

daadgineT, ra gavlena hqonda<br />

bunebis am movlenis romelime<br />

elements amave movlenis sxva<br />

elementebze (magaliTad, Segi­<br />

ZliaT, isaubroT, Tu ra gavlena<br />

hqonda temperaturas haeris<br />

tenianobaze, ramac, Tavis<br />

mxriv, zegavlena moaxdina sxva<br />

elementze da a.S.). Semdeg SecvaleT<br />

am movlenis maxasiaTebeli<br />

romelime elementi da aRwereT,<br />

ra cvlilebas moaxdens es<br />

sxva elementebze. SegiZliaT<br />

ase gaagrZeloT, cvaloT sxvadasxva<br />

elementi da cvlilebebis<br />

zegavlenas daakvirdeT.<br />

am sami variantis gaanalizebis<br />

Semdeg, qalbatonma beqerma Sear­<br />

Cia erT-erTi maTgani da srulyofil<br />

proeqtad aqcia. es proeqti<br />

gamosaxulia diagrama 12.7-ze.<br />

Temis swavlebis dasasruli<br />

qalbatoni beqeri didxans fiqrobda,<br />

Tu rogor daesrulebina Tema<br />

ise, rom es dasasruli yvela moswavlisaTvis<br />

maqsimalurad sasargeblo<br />

yofiliyo. diagrama<br />

12. 8-ze mocemulia is ramdenime<br />

strategia, romelic qalbatonma<br />

beqerma amindis Temis dasrulebisas<br />

Camoayaliba.<br />

qalbatoni beqeri did mniSvnelobas<br />

aniWebda moswavleebisaTvis<br />

komentarebisa da SeniSvnebis<br />

miwodebas. is arasodes<br />

agvianebda davalebebis Sesworebas<br />

da yovelTvis uwerda an zepirad<br />

uziarebda moswavleebs sa­<br />

Tanado rCevebsa da SeniSvnebs.<br />

rodesac Temas an grZelvadian<br />

proeqts amTavrebdnen, TiToeul<br />

moswavlesTan qalbatoni beqeri<br />

yovelTvis individualur Sexvedras<br />

niSnavda. amis gakeTeba<br />

sakmaod rTuli iyo, Tundac<br />

drois ukmarisobis gamo. maswavlebelma<br />

SeniSna, rom werilobiT<br />

micemul SeniSvnebs moswavleebi<br />

xSirad gulisyuriT ar ecnobodnen;<br />

maTi umravlesoba mxolod<br />

niSans daxedavda da maswavleblis<br />

mier momzadebul rCevebsa<br />

da komentarebs arc ki kiTxulobda.<br />

gamomdinare iqidan, rom<br />

qalbatoni beqerisaTvis komentarebisa<br />

da SeniSvnebis gakeTeba<br />

efeqturi swavlebis ganuyofel<br />

nawils warmoadgenda, man moZebna<br />

gamosavali. maswavlebelma moipova<br />

specialuri granti, riTac<br />

audio-Camwerebi da yursasmenebi<br />

SeiZina.


saswavlo procesis dagegmvis cxra kategoriis gamoyeneba<br />

187<br />

diagrama 12. 8<br />

swavlebis meTodebi, romlebic<br />

Temis dasrulebisas<br />

SeiZleba gamoiyenoT<br />

davexmaroT moswavleebs,<br />

gansazRvron, Tu rogor<br />

miaRwies swavlis miznebs<br />

1.SeafaseT, Tu rogor miaRwia<br />

TiToeulma moswavlem swavlis<br />

dasaxul miznebs (ix. me-4<br />

da me-8 Tavebi);<br />

2. mieciT moswavleebs sa­<br />

Sualeba, Tavad Seafason, Tu<br />

rogor miaRwies dasaxul miznebs;<br />

SeadareT Tqveni da moswavlis<br />

Sefasebebi (ix. me-4 da<br />

me-8 Tavebi);<br />

3. mieciT moswavleebs saSualeba,<br />

axsnan, ra iswavles Temisa<br />

da sakuTari Tavis, rogorc<br />

axali masalis amTviseblis, Sesaxeb<br />

(ix. me-4 da me-8 Tavebi).<br />

saswavlo dRiurebi<br />

qalbatonma beqerma mosTxova<br />

yvela moswavles, saswavlo dRiuris<br />

bolo gverdze gamoeyoT<br />

furceli, romelzec swavlis<br />

zogadi da individualuri miznebis<br />

miRwevis Sedegebs aRwerdnen.<br />

saswavlo dRiuris am bolo<br />

gverdze maswavleblis SefasebisTvisac<br />

rCeboda adgili. Sesabamisad,<br />

TiToeul SedegTan ori<br />

Sefaseba iwereboda; erTi ekuTvnoda<br />

moswavles, xolo meore _<br />

maswavlebels. TiToeuli miznis<br />

gaswvriv datovebuli iyo adgili<br />

specialuri komentarebisTvisac.<br />

saswavlo dRiuris am gverdis bolos<br />

ki moswavles mokled unda<br />

Seejamebina, ra iswavla rogorc<br />

am TemasTan, aseve sakuTar swavlis<br />

CvevebTan dakavSirebiT. moswavleebi<br />

Temis dasrulebis Semdeg<br />

swavlis am bloks, danarCen<br />

portfoliosTan erTad, maswavlebels<br />

abarebdnen.<br />

Sefasebis audioCanawerebi<br />

qalbatoni beqeri moswavlis<br />

mTlian portfolios amowmebda<br />

da afasebda, Tu rogori warmatebiT<br />

miaRwia moswavlem swavlis<br />

zogad da individualur miznebs.<br />

maswavlebeli mokle werilobiT<br />

SeniSvnebs amzadebda, xolo ufro<br />

detalur komentarebs audio-<br />

Camweris saSualebiT iwerda. es<br />

strategia Zalian momgebiani aRmoCnda:<br />

erTi mxriv, moswavleebis<br />

Sesafaseblad qalbaton beqers<br />

gacilebiT naklebi dro dasWirda,<br />

radgan werilobiTi Canawerebi<br />

naklebi moculobisa iyo. meore<br />

mxriv, moswavleebisaTvis gacilebiT<br />

amomwuravi komentarebis<br />

miwodeba SeZlo.<br />

qalbatonma beqerma moswavleebs<br />

gasworebul portfoliosTan<br />

erTd audiokaseta, audiomosasmeni<br />

da yursasmenebi gadasca.<br />

man bavSvebs mosTxova, iqve moesminaT<br />

SeniSvnebisaTvis. qalbatoni<br />

beqeri maT yuradRebiT akvirdeboda.<br />

ra Tqma unda, yvela moswavle<br />

Tanabari mondomebiT ar usmenda<br />

Canawers. amave dros, maswavlebelma<br />

SeniSna, rom Canaweris mosmenis<br />

dros bevrma maTganma portfolios<br />

furcvla daiwyo, iRebdnen<br />

TavianT nawerebs da guldasmiT<br />

aTvalierebdnen im adgilebs, romlebsac<br />

SeniSvnebi exeboda.


188 efeqturi swavleba skolaSi<br />

* * *<br />

strategiuli dagegmarebis<br />

dadebiTi mxarebi<br />

qalbatoni beqeri Temis swavlebis<br />

dagegmvisas aqtiurad iyenebda<br />

meTodologias, romelic<br />

saganmanaTleblo kvlevebis Sedegebs<br />

efuZneba. iyo SemTxvevebi,<br />

roca, kvlevebis Sedegebze dayrdnobiT,<br />

mas sruliad axali midgomebi<br />

Semohqonda klasSi. gamomdinare<br />

iqidan, rom man zustad<br />

gaTvala meTodebi, romlebic<br />

Temis dasawyisSi, misi swavlebis<br />

ganmavlobaSi da dasrulebisas<br />

unda gamoeyenebina, qalbatonma<br />

beqerma SeZlo, gaezarda swavlebis<br />

efeqturoba.


13<br />

bolosityva<br />

189<br />

am wignis pirvel TavSi Cven<br />

aRvniSneT, rom ganaTlebis sferoSi<br />

axla gardatexis periodia,<br />

radgan swavlebis xelovneba TandaTanobiT<br />

swavlebis mecnierebad<br />

unda iqces. am transformaciis<br />

gansaxorcieleblad sami tipis<br />

Zalisxmevaa saWiro.<br />

pirveli, aucilebelia swavlebis<br />

Sesaxeb arsebuli kvlevebis<br />

Sedegebis Tavmoyra da gadamuSaveba.<br />

sinTezirebuli kvle vebis<br />

Sedegebi xelmisawvdomi unda<br />

iyos ga naTlebis specialistebisaTvis.<br />

es wigni warmoadgens<br />

mcdelobas, rom kvlevebis Sedegebi<br />

praqtikosebisaTvis gasagebi<br />

da sasargeblo gaxdes. eWvgareSea,<br />

rom msgavsi resursebi ganaTlebis<br />

specialistebisaTvis xelmisawvdomi<br />

gaxdeba.<br />

meore, im efeqturi swavlebis<br />

meTodebis gaTvaliswinebiT,<br />

romlebic cnobili xdeba kvlevebis<br />

Sedegad, ganaTlebis specialistebi<br />

unda gadamzaddnen. sxva<br />

sityvebiT, sakmarisi araa, maswavleblebisaTvis<br />

swavlis sxvadasxva<br />

meTodis efeqturobasTan<br />

dakavSirebuli kvlevebis Sedegebis<br />

warmodgena. es mniSvnelovan<br />

cvlilebebs ver gamoiwvevs.<br />

kvlevebi aCvenebs, rom praqtikis<br />

Secvlas gacilebiT meti Zalisxmeva<br />

sWirdeba, vidre maswavleblebisaTvis<br />

kvlevis Sedegebis<br />

gacnobaa (ix.fulani, 1993; gasqi,<br />

2000; joisi da Sauersi, 1980).<br />

qvemoT warmodgenilia is elementebi,<br />

romlebic aucilebelia<br />

klasSi mniSvnelovani praqtikuli<br />

cvlilebebis dasanergad. mkiTxvelisaTvis<br />

moulodneli ar iqneba,<br />

rom mocemuli elementebis<br />

umravlesoba swored am wignidaa<br />

amoRebuli:<br />

saTanado modelireba da praqtika.<br />

kompleqsuri unaris aTviseba<br />

imas niSnavs, rom adamians am unaris


190 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Cveneba sxvadasxva variaciiT unda<br />

SeeZlos. unaris aTviseba xangr­<br />

Zliv praqtikasTanaa dakavSirebuli:<br />

Tavidan imisaTvis, rom adamiani<br />

unars daeuflos da SemdgomSi<br />

ki imisaTvis, rom es unari Cvevad<br />

eqces da avtomaturad SeeZlos<br />

misi gamoyeneba. es Tema am wignis<br />

me-5 da me-12 TavebSi ganvixileT.<br />

wignSi warmodgenili bevri meTodi<br />

maswavleblebisaTvis cnobilia, magram,<br />

aucilebelia, isini kargad<br />

daeuflon am meTodebs, raTa efeqturad<br />

SeZlon klasSi maTi gamoyeneba.<br />

skola da saxelmwifo maswavlebels<br />

axali meTodebis dauflebasa<br />

da prqtikis uzrunvelyofaSi<br />

unda daexmaros.<br />

komentarebis miwodeba. am wignis<br />

me-8 TavSi warmodgneli ZiriTadi<br />

rCeva is iyo, rom moswavleebs<br />

maswavlebelma drouli da zusti<br />

komentarebi unda miawodos. igive<br />

rCeva vrceldeba maswavleblebzec<br />

_ organizaciam, romelic maswavlebels<br />

profesiul ganviTarebaSi<br />

exmareba, maswavleblisaTvis<br />

drouli da zusti komentarebis<br />

miwodeba unda uzrunvelyos. maswavleblebisaTvis<br />

sasargeblo<br />

iqneba, Tu axali meTodebis danergvis<br />

procesSi kolegebTan er­<br />

Tad jgufebSi imuSaveben. jgufis<br />

wevrebi SeiZleba daakvirdnen<br />

erTmaneTs, SeniSnon axali meTodis<br />

danergvis Taviseburebebi<br />

da Semdeg miawodon komentarebi<br />

kolegebs imis Sesaxeb, Tu ra iyo<br />

sasargeblo da ra _ ara.<br />

praqtikuli muSaobis mravalferovnebis<br />

daSveba. am wignis me-5<br />

TavSi saubari iyo imaze, Tu rogor<br />

unda `moargon” moswavleebma axali<br />

unarebi individualur sa­<br />

Wiroebebsa da swavlis stils.<br />

maswavlebelTa profesiuli ganviTarebis<br />

ganmaxorcielebelma<br />

subieqtebma unda gaiTvaliswinon<br />

es sakiTxi da maswavleblebs unda<br />

miscen Tavisufleba, raTa axali<br />

meTodebi moirgon. ar arsebobs<br />

swavlebis meTodis gamoyenebis<br />

mxolod erTi gza. ra Tqma unda,<br />

sasurvelia, Tu meTodis gamoyenebas<br />

maswavlebeli zogadad miRebuli<br />

formiT daiwyebs. garkveuli<br />

drois ganmavlobaSi, maswavlebels<br />

unda hqondes saSualeba,<br />

konkretuli saWiroebebidan da<br />

konteqstidan gamomdinare, cvalos<br />

meTodi.<br />

dafaseba. am wignis me-4 TavSi<br />

ganvixileT, rom aucilebelia,<br />

davafasoT moswavlis Sroma. profesiul<br />

ganviTarebaze orientirebuli<br />

maswavlebelic moswavlis<br />

rolSi gvevlineba da, saWiroa, masac<br />

davufasoT Sroma. es imas niSnavs,<br />

rom maswavlebelTa profesiul<br />

ganviTarebaze mzrunveli subieqti<br />

unda gegmavdes maswavlebelTa Zalisxmevis<br />

dafasebis RonisZiebebs da<br />

unda aRniSnavdes maswavleblis<br />

miRwevas klasSi meTodis warmatebiT<br />

danergvis dros.<br />

mesame da, savaraudod, yvelaze<br />

mniSvnelovani pirobaa maswavlebelTa<br />

survili da miswrafeba<br />

cvlilebebis danergvisaken. arsebobs<br />

mosazreba, rom ganaTlebis<br />

sistemaSi cvlilebebis ganxorcieleba,<br />

zogadad, rTulia,<br />

radgan maswavleblebi yovelgvar<br />

cvli lebas ewinaaRmdegebian.<br />

ufro metic, arseboben mkvleva­


olosityva<br />

191<br />

rebi, romlebic Tvlian, rom maswavlebelTa<br />

profesiul ganviTvi­<br />

Tarebaze mimarTuli yovelgvari<br />

RonisZieba imdenad umniSvnelod<br />

cvlis maT praqtikas klasSi, rom<br />

am RonisZiebebze Zalisxmevis<br />

gaReba ar Rirs (ix.qarfenTeri, u.<br />

a., 2000). Cveni azriT, es ukiduresad<br />

pesimisturi Sexedulebaa.<br />

Cven migvaCnia, rom Zireuli<br />

cvlileba rTulia. datvirTul<br />

maswavlebels, romelic erTi<br />

da imave meTodiT wlebis ganmavlobaSi<br />

aswavlida, eqneba uamravi<br />

mizezi imis asaxsnelad, Tu<br />

ratom ar unda scados axali me­<br />

Todi. status-qvos Sesacvlelad,<br />

aucilebelia didi mondomeba da<br />

mzadyofna im sirTuleebis ga­<br />

ZlebisaTvis, romlebic siaxlis<br />

danergvis procesSi iCens Tavs.<br />

mniSvnelovania, gaviTvaliswinoT,<br />

rom skolis yvela maswavlebels<br />

ar eqneba Tanabari swrafva axali<br />

meTodebis danergvisaken. Cven, am<br />

wignis avtorebs, maswavleblebTan<br />

muSaobis 50 wliani gamocdileba<br />

gvaqvs. Cveni gamocdileba<br />

mowmobs, rom warmatebis miRwevisaTvis,<br />

aucilebelia, skolaSi<br />

ramdenime Zalian mondomebuli<br />

maswavlebeli mainc iyos. maswavlebelTa<br />

aseTi mcirericxovani<br />

jgufi sakmarisia imisaTvis, rom<br />

enTuziazmi danarCen maswavleblebsac<br />

`gadaedoT~. Cven iseTi<br />

SemTxvevebic gvinaxavs, rodesac<br />

skolaSi mniSvnelovani cvlilebebis<br />

katalizatori erTaderTi<br />

maswavlebeli yofila.<br />

ase rom, Cven yvelaze mondomebul<br />

maswavleblebs mivmarTavT.<br />

Cven gvaqvs Tqveni imedi da migvaCnia,<br />

rom swavlebis efeqturi<br />

meTodebis danergvisaken Tqveni<br />

swrafva sajaro skolebSi amJamad<br />

arsebul resursebs Soris yvelaze<br />

Zlieri resursia. mogiwodebT,<br />

moufrTxildeT da gaaRvivoT<br />

swrafva pozitiuri cvlilebebisaken.<br />

es wigni ki dagexmarebaT,<br />

ganaTlebis xelovnebis ganaTlebis<br />

mecnierebad gardaqmnis idea<br />

realobad aqcioT.


danarTi<br />

qvemoT moyvanili cxrili warmogidgenT<br />

statistikur Sesabamisobebs<br />

efeqtis sididesa da procentilis<br />

zrdas Soris, anu standartuli<br />

normaluri ganawilebis<br />

qveS mdebare farTobis wils. rogor<br />

gamoviyenoT es cxrili davuSvaT,<br />

kvlevam daadgina, rom konkretuli<br />

meTodis gamoyeneba iZleva efeqtis<br />

sidides 0.20. Tqven cxrilSi unda<br />

ipovoT efeqtis sidide 0.20. es<br />

efeqtis sidide pirvel svetSia mocemuli.<br />

am ricxvis marjvniv moyvanilia<br />

procentilis zrda, romelic<br />

am konkretul efeqtis sididesTan<br />

aris dakavSirebuli. am SemTxvevaSi,<br />

es aris 8. es imas niSnavs, rom Tu<br />

aris ori jgufi, romlidanac erT­<br />

Si swavlebis axal meTods iyenebdnen,<br />

xolo meoreSi _ ara, maSin moswavlis<br />

saSualo qula im jgufSi,<br />

romelSic swavlebis axal meTods<br />

iyenebdnen, iqneba 8 procentiliT<br />

maRali, vidre moswavlis saSualo<br />

qula im jgufSi, sadac am meTods<br />

ar iyenebdnen.<br />

192


danarTi<br />

193<br />

efeqtis sididesa da procentilis zrdas Soris statistikuri<br />

Sesabamisobebis cxrili<br />

efeqtis sidide<br />

procentilis<br />

zrda<br />

efeqtis sidide<br />

procentilis<br />

kleba<br />

0.00<br />

0.02<br />

0.05<br />

0.08<br />

0.10<br />

0.13<br />

0.15<br />

0.18<br />

0.20<br />

0.23<br />

0.25<br />

0.28<br />

0.31<br />

0.33<br />

0.36<br />

0.39<br />

0.41<br />

0.44<br />

0.47<br />

0.50<br />

0.52<br />

0.55<br />

0.58<br />

0.61<br />

0.64<br />

0.67<br />

0.71<br />

0.74<br />

0.77<br />

0.81<br />

0.84<br />

0.88<br />

0.92<br />

0.95<br />

1.00<br />

1.04<br />

1.08<br />

1.13<br />

1.18<br />

1.23<br />

1.28<br />

1.34<br />

1.41<br />

1.48<br />

1.56<br />

1.65<br />

1.75<br />

1.88<br />

2.05<br />

2.33<br />

0<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

10<br />

11<br />

12<br />

13<br />

14<br />

15<br />

16<br />

17<br />

18<br />

19<br />

20<br />

21<br />

22<br />

23<br />

24<br />

25<br />

26<br />

27<br />

28<br />

29<br />

30<br />

31<br />

32<br />

33<br />

34<br />

35<br />

36<br />

37<br />

38<br />

39<br />

40<br />

41<br />

42<br />

43<br />

44<br />

45<br />

46<br />

47<br />

48<br />

49<br />

0.00<br />

- 0.02<br />

- 0.05<br />

- 0.08<br />

- 0.10<br />

- 0.13<br />

- 0.15<br />

- 0.18<br />

- 0.20<br />

- 0.23<br />

- 0.25<br />

- 0.28<br />

- 0.31<br />

- 0.33<br />

- 0.36<br />

- 0.39<br />

- 0.41<br />

- 0.44<br />

- 0.47<br />

- 0.50<br />

- 0.52<br />

- 0.55<br />

- 0.58<br />

- 0.61<br />

- 0.64<br />

- 0.67<br />

- 0.71<br />

- 0.74<br />

- 0.77<br />

- 0.81<br />

- 0.84<br />

- 0.88<br />

- 0.92<br />

- 0.95<br />

- 1.00<br />

- 1.04<br />

- 1.08<br />

- 1.13<br />

- 1.18<br />

- 1.23<br />

- 1.28<br />

- 1.34<br />

- 1.41<br />

- 1.48<br />

- 1.56<br />

- 1.65<br />

- 1.75<br />

- 1.88<br />

- 2.05<br />

- 2.33<br />

0<br />

- 1<br />

- 2<br />

- 3<br />

- 4<br />

- 5<br />

- 6<br />

- 7<br />

- 8<br />

- 9<br />

- 10<br />

- 11<br />

- 12<br />

- 13<br />

- 14<br />

- 15<br />

- 16<br />

- 17<br />

- 18<br />

- 19<br />

- 20<br />

- 21<br />

- 22<br />

- 23<br />

- 24<br />

- 25<br />

- 26<br />

- 27<br />

- 28<br />

- 29<br />

- 30<br />

- 31<br />

- 32<br />

- 33<br />

- 34<br />

- 35<br />

- 36<br />

- 37<br />

- 38<br />

- 39<br />

- 40<br />

- 41<br />

- 42<br />

- 43<br />

- 44<br />

- 45<br />

- 46<br />

- 47<br />

- 48<br />

- 49


gamoyenebuli literatura<br />

aTafili, q., smidCensi, v. da kofeli, j. u.<br />

(1983). Tanamedrove da tradiciuli<br />

maTematikis kompiuterizebuli meta<br />

- analizi. ganaTlebis Sefaseba da<br />

politikis analizi, 5 (4), 485 - 493<br />

ainStaini, j. o., morisi, j. da smiTi, s.<br />

(1985, oqtomberi). leqciaze miRebuli<br />

informacia: Canawerebis gakeTeba,<br />

individualuri gansxvavebebi da mexsiereba.<br />

ganaTlebis fsiqologiis<br />

Jurnali, 77 (5), 522 – 532.<br />

aleqsanderi, f. a. (1984). niWier bavSvebSi<br />

analogiebze dafuZnebuli azrovnebis<br />

ganviTareba. roefer reviu, 6 (4), 191<br />

– 193.<br />

aleqsanderi, f. a. da judi, j. i. (1988).<br />

akademiuri moswreba: konkretuli da<br />

strategiuli codnis interaqcia. saganmanaTleblo<br />

kvlevebis mimoxilva,<br />

58, 375 - 404<br />

aleqsanderi, f. a., kulikoviCi, j. m. da<br />

Sulce, s. q. (1994). rogor zegavlenas<br />

axdens sagnobrivi codna informaciis<br />

gaxsenebasa da interesze. amerikuli<br />

saganmanaTleblo kvlevebis Jurnali,<br />

31 (2), 313 - 337<br />

alvermani, d. i. da buTbai, f. r. (1986).<br />

194<br />

grafikuli sqemebis swavleba bavSvebisaTvis.<br />

fsiqologiis naSromebis<br />

kiTxva, 7 (2), 87 – 100.<br />

andersoni, v. da hidi, s. (1988 / 1989).<br />

rogor vaswavloT moswavleebs Sejameba.<br />

xelmZRvaneloba ganaTlebis<br />

sferoSi, 46, 26 – 28.<br />

andersoni, T. h. da armbrusTeri, b. b.<br />

(1986). leqciebze Canawerebis gakeTebis<br />

sargeblianoba (teqnikuri angariSi<br />

N 374). kembriji: masaCusetsi: bolTi,<br />

beranqi da niumani; da urbana, ilinoisi:<br />

kiTxvis samecniero Seswavlis centri.<br />

(ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # Ed 277 996)<br />

andersoni, l., evertsoni, q. da brofi,<br />

j. (1979). pirvelklase lebi saTvis<br />

kiTxvis efeqturi swavlebis eqsperimentuli<br />

kvleva. dawyebiTi ganaTlebis<br />

Jurnali, 79, 193 – 223.<br />

andersoni, j. r. (1983). Semecnebis arqiteqtura.<br />

kembriji, masaCusetsi: harvardis<br />

universitetis gamomcemloba.<br />

andersoni, j. r. (1990). kognituri fsiqologia<br />

da misi daskvnebi (me - 3 gamocema).<br />

niu iorki: frimani.<br />

andersoni, j. r. (1995). swavla da mex­


gamoyemebuli literatura<br />

195<br />

siereba: integrirebuli midgoma. niu<br />

iorki: uili.<br />

andersoni, j., r., rederi, l. m. da saimoni,<br />

h. a. (1997). kognituri fsiqologiis<br />

gamoyeneba da ar gamoyeneba maTematikis<br />

swavlebisas. gamouqveynebeli xelnaweri.<br />

karnegi melonis universiteti.<br />

pitsburgi, pensilvania.<br />

armbrusTeri, b. b., andersoni, T. h. da<br />

osTerTgi, j. (1987). kavSiri teqstis<br />

struqturaze / Sejamebaze mimarTul<br />

swavlebasa da moswavlis mier masalis<br />

gagebas Soris. yovelkvartaluri<br />

gamocema kiTxvis unaris kvlevebze,<br />

22 (3), 331 - 346<br />

armbrusTeri, b. b., andersoni, T. h. da<br />

meieri, j. l. (1992). Sinaarsze orientirebuli<br />

kiTxvis unaris gamosworeba<br />

grafikuli swavlebis saSualebebiT.<br />

yovelkvartaluri gamocema kiTxvis<br />

unaris kvlevebze, 26 (4), 393 - 416<br />

aubusoni, f., fosvili, s., bari, r. da ferkoviCi,<br />

l. (1997). ra Sedegebi mohyveba<br />

moswavleebis simulaciur aqtivobas<br />

mecnierebis Seswavlisas. mecnierebis<br />

swavlebasTan dakavSirebuli kvlevebi,<br />

27 (4), 565 - 579<br />

ausubeli, d. (1968). saganmanaTleblo<br />

fsiqologia: kognituri midgoma. niu<br />

iorki: holTi, rinharTi da uinsToni.<br />

bali, s. j., uedmani, j. f. da demo, d. h.<br />

(1997). ojaxis CarTuloba sabazo skolis<br />

moswavlis davalebis SesrulebaSi:<br />

Sexsenebisa da karnaxis Sedegebi. eqsperimentaluri<br />

ganaTlebis Jurnali,<br />

66 (1), 31 – 48.<br />

bali, s. j. (1998). rodesac mSoblebi exmarebian<br />

moswavleebs saSinao davalebis<br />

SesrulebaSi: moswavleTa Sefasebebi<br />

mSoblebis CarTulobis Sesaxeb.<br />

ganaTlebis sferoSi kvlevebisa da<br />

ganviTarebis Jurnali, 31 (3), 142 –<br />

148.<br />

bali, s. j., demo, d. h. da uedmani, j. f.<br />

(1998). ojaxis CarTuloba saSinao<br />

davalebis SesrulebaSi: intervencia<br />

sabazo skolaSi. ojaxuri urTierTobebi:<br />

ojaxis sakiTxebis interdisciplinaruli<br />

Jurnali, 47 (2), 149 – 157.<br />

bandura, a. da Sunqi, d. h. (1981). kompeteniciis,<br />

efeqturobis da interesis<br />

ganviTareba Sinagani motivaciis waxalisebiT.<br />

pirovnulobisa da socialuri<br />

fsiqologiis Jurnali, 41, 568<br />

– 578.<br />

bengert - dounsi, r. i., quliqi, q. q.,<br />

quliqi, j. a. da morgani, m. (1991).komentarebis<br />

micema testirebis Semdeg<br />

da misi zegavlena swavlaze. saganmanaTleblo<br />

kvlevebis mimoxilva, 61<br />

(2), 213 – 238.<br />

beqeri, u. q. (1977). SezRudulunarian­<br />

TaTvis kiTxvisa da enis swavleba - ra<br />

gvaswavla kvlevebma. harvardis saganmanaTleblo<br />

mimoxilva, 47, 518 - 543<br />

biCeri, j. (1988). ra viciT Canawerebis gakeTebis<br />

sargeblianobis Sesaxeb. ERIC<br />

daijesti N 37. blumingToni, indiana:<br />

ERIC-is masalebi kiTxvis, englisuris<br />

da komunikaciebis Sesaxeb (ERIC dokumentis<br />

reproduqciis samsaxuri # EDO<br />

CS 88 12)<br />

blumi, b. s. (1976). adamianis xasiaTi da<br />

swavla skolaSi. niu iorki: maqgro -<br />

hili.<br />

bondi, j. u. da smiTi, j. j. (1966). saSinao<br />

davaleba dawyebiT skolaSi. dawyebiTi<br />

skolis menejeri, 45 (3), 46 – 50.<br />

brauni, a. l., qamfione, j. q. da dei, j.<br />

(1981). swavla swavlisaTvis: rogor<br />

vaswavloT moswavleebs teqstis kiTxva.<br />

saganmanaTleblo mkvlevari, 10,<br />

14 - 24<br />

brecingi, b. h. da qulari, r. u. (1979,<br />

aprili). Canawerebis gakeTeba da masalis<br />

siRrmiseuli gageba. Tanamedrove<br />

ganaTlebis fsiqologia, 4 (2), 145 –<br />

153.<br />

briueri, u. f. da Treiensi, j. q. (1981).<br />

sqemebis roli adgilebis saxelwodebis<br />

damaxsovrebaSi. kognituri fsiqo­


196 efeqturi swavleba skolaSi<br />

logia, 13, 207 – 230.<br />

brofi, j. (1981). maswavleblis Seqeba:<br />

funqcionaluri analizi. saganmanaTleblo<br />

kvlevebis mimoxilva, 51,<br />

5 – 32.<br />

brofi, j. da gudi, T. (1986). maswavleblis<br />

qceva da moswavlis akademiuri moswreba.<br />

m. uiTroqis (red.) wignSi kvlevebi<br />

swavlebis meTodebis Sesaxeb (gv. 328<br />

– 375). niu iorki: maqmilani.<br />

gagne, r. m. (1977). swavlis pirobebi (me - 3<br />

gamocema). niu iorki: holTi, rinharTi<br />

da uinsToni.<br />

ganaTlebis sabWo maTematikuri mecnierebis<br />

sferoSi. (1990). saskolo maTematikisaTvis<br />

axali formis micema. vaSingtoni:<br />

erovnuli akademiis gamomcemloba.<br />

gasqi, T. r. (2000). profesiuli ganvi­<br />

Tarebis Sefaseba. sauzend oaqsi, kalifornia:<br />

qorvin presi.<br />

gensqe, i. (1981). Canawerebis gakeTeba:<br />

saswavlo garemos mniSvnelovani da<br />

ganuyofeli nawili. ganaTlebis komunikaciisa<br />

da teqnologiis Jurnali<br />

(ECTJ), 29 (3), 155 – 175.<br />

gentneri, d. da marqmani, a. b. (1994).<br />

struqturuli Sewyoba Sedarebisas: ar<br />

arsebobs gansxvaveba msgavsebis gareSe.<br />

fsiqologiuri mecniereba, 5 (3), 152<br />

– 158.<br />

gerliqi, i. da jausoveci, n. (1999). multimedia:<br />

gansxvavebebi kognitur procesSi.<br />

saganmanaTleblo teqnologiis<br />

kvleva da ganviTareba, 47 (3), 5 – 14.<br />

gilberti, j. q., osborni, r. j. da fenSami,<br />

f. j. (1982). bavSvebis mecniereba da<br />

misi Sedegebi swavlebaze. samecniero<br />

ganaTleba, 66, 623 – 633.<br />

giqi, m. l. da holioaqi, q. j. (1980). analogiebTan<br />

dakavSirebuli savarjiSoebis<br />

amoxsna. kognituri fsiqologia, 12,<br />

306 – 355.<br />

glini, s. m. da TaqahaSi, T. (1998). ra<br />

SeiZleba viswavloT analogiebidan:<br />

gaSlili samecniero teqsti. mecnierebis<br />

swavlebis Sesaxeb kvlevebis Jurnali,<br />

35 (10), 1129 – 1149.<br />

golsoni, b., smiseri, d., burmani, a. da<br />

dunkani, m. q. (1997). azrovnebis Secdomebi,<br />

romlebsac bavSvebi uSveben<br />

analogiebTan dakavSirebul savarjiSoebze<br />

muSaobisas. gamoyenebiTi<br />

kognituri fsiqologia, 10 (specialuri<br />

gamoSveba).<br />

gorjesi, T. q. da elioti, s. n. (1995). sa­<br />

Siano davaleba: maswavlebelTa da moswavleTa<br />

CarTuloba da am CarTulobis<br />

Sedegebi moswavleTa akademiur<br />

moswrebaze. skolis fsiqologiis kanaduri<br />

Jurnali, 11 (1), 18 – 31.<br />

gotfridi, j. m. (1998). metaforis gamoyeneba<br />

modifikatorad: rogor qmnian<br />

moswavleebi rTul, metaforul sityvebs.<br />

bavSvis enis Jurnali, 24 (3),<br />

567 – 601.<br />

grau, m. i., uainStaini, T. da uolbergi, h.<br />

j. (1983). mecadineoba saxlSi da swavla:<br />

raodenobrivi sinTezi. ganaTlebis<br />

kvlevis Jurnali, 76, 351 – 360.<br />

grifini, q., simonsi, d. q. da qaminui, i.<br />

j. (1992). grafikul sqemaTa gamoyenebis<br />

efeqturobis kvleva: rogor igeben<br />

da ixseneben naswavl samecniero<br />

masalas specialuri saganmanaTleblo<br />

saWiroebis bavSvebi. kiTxvis, werisa<br />

da specialuri saganmanaTleblo<br />

saWiroebebis kvlevis saerTaSoriso<br />

Jurnali, 7 (4), 355 – 376.<br />

gudi, T. i., grausi, d. a. da ebmaieri, h.<br />

(1983). maTematikis aqtiuri swavleba.<br />

niu iorki: longmani.<br />

guzaki, f. j. (1967). maswavlebeli: kiTxva<br />

da SekiTxvebis dasma. kiTxvis maswavlebeli,<br />

21, 227 – 234.<br />

guzeTi, b. j., snaideri, T. i. da glasi, j.<br />

v. (1993). konceptualuri cvlilebebis<br />

waxaliseba mecnierebaSi: kiTxvisa<br />

da mecnierebebis swavlebis sferoSi<br />

sxvadasxva meTodebis meta - analizi.<br />

yovelkvartaluri gamocema kiTxvis


gamoyemebuli literatura<br />

197<br />

unaris kvlevebze, 28 (2), 117 – 155.<br />

dageri, z. r. (1995). uwyobs Tu ara xels<br />

analogiebis gamoyeneba konceptualur<br />

cvlilebebs mecniereba da ganaTleba,<br />

78 (6), 601 – 614.<br />

danqeri, q. (1945). problemebis gadaWris<br />

Sesaxeb (Targ. l. s. lisi). monografebi<br />

fsiqologiaSi, 58, 270.<br />

darCi, q. b., qarnaini, d. u. da qaminui, e. j.<br />

(1986). Sinaarsze orientirebuli masalis<br />

swavlebaSi grafikuli sqemebisa<br />

da socialuri struqturebis roli.<br />

kiTxvasTan dakavSirebuli qcevis Semswavleli<br />

Jurnali, 18 (4), 275 – 295.<br />

deivisi, o. l. da Tinslei, d. (1967). kiTxvebi,<br />

romlebsac svamen socialur mecnierebaTa<br />

maswavleblebi da moswavleebi:<br />

kognituri miznebi. fibodis<br />

ganaTlebis Jurnali, 44, 21 – 26.<br />

deivisi, r. b. (1984). maTematikis swavla:<br />

kognituri mecnierebis midgoma<br />

maTematikis swavlebisadmi. norvudi,<br />

niu jersi: ableqsi.<br />

deivisi, f. b. (1944). mTavari faqtorebi,<br />

romlebic zegavlenas axdenen wakiTxulis<br />

gagebaze. fsiqometrika, 9, 185 –<br />

197.<br />

deneri, f. r. (1986). epizoduri organizaciis<br />

meTodebisa da tradiciuli<br />

Canawerebis gakeTebis zegavlena<br />

moTxrobis Sinaarsis gaxsenebaze<br />

(saboloo angariSi). boize: aidahos<br />

saxelmwifo universiteti (ERIC dokumentis<br />

reproduqciis samsaxuri # ED<br />

270 731).<br />

deCi, e. i. (1971). gareSe SuamavlobiT<br />

miRebuli jildoebis zegavlena Sinagan<br />

motivaciaze. pirovnulobisa da<br />

socialuri fsiqologiis Jurnali,<br />

22, 113 – 120.<br />

dili, j. (1982). semiotika: istoria da<br />

doqtrina. blumingtoni: indianas universitetis<br />

gamomcemloba.<br />

draiani, s. (1997). kinesTetikuri konfliqtis<br />

Sedegebi samecniero azrovnebis<br />

ganviTarebaze. mecnierebis<br />

swavlebis Sesaxeb kvlevebis Jurnali,<br />

34 (10), 1083 – 1099.<br />

evertsoni, q., andersoni, q., andersoni, i.<br />

da brofi, j. (1980). klasSi qcevasa da<br />

moswavleTa akademiur moswrebas Soris<br />

kavSiri, maTematikisa da inglisuris<br />

gakveTilebis magaliTze. amerikuli<br />

saganmanaTleblo kvlevebis Jurnali,<br />

17, 43 – 60.<br />

el - nemri, m. a. (1980). kiTxvebis dasmis me­<br />

TodiT biologiis swavlebis Sedegebis<br />

meta - analizi. saerTaSoriso disertaciebis<br />

rezumeebi, 40, 5812A.<br />

erovnuli kvlevebis sabWo (1996). mecnierebis<br />

erovnuli saganmanaTleblo<br />

standartebi. vaSingtoni: erovnuli<br />

akademiis gamomcemloba.<br />

eqo, u. (1976). semiotikis Teoria. blumingtoni:<br />

indianas universitetis<br />

gamomcemloba.<br />

eqo, u. (1979). mkiTxvelis roli. blumingtoni:<br />

indianas universitetis gamomcemloba.<br />

eqo, u. (1984). semiotika da enis filosofia.<br />

blumingtoni: indianas universitetis<br />

gamomcemloba.<br />

van diki, T. a. (1980). makrostruqturebi.<br />

hilsdeili, niu jersi: lorens erlbaumi.<br />

van zekeri, q. i. da lisici, r. u. (1999).<br />

swavlebis meTodebis zegavlena mecnierebaSi<br />

moswavleTa akademiur moswrebaze.<br />

mecnierebis swavlebasTan<br />

dakavSirebuli kvlevebi, 36 (10), 1110<br />

– 1126.<br />

van maTre, n. h. da qarTeri, j. f. (1975,<br />

marti 30 - aprili 4). ra zegavlena<br />

aqvs Canawerebis gakeTebas leqciidan<br />

damaxsovrebuli informaciis moculobaze.<br />

naaSromi warmodgenili iyo<br />

ganaTlebis kvlevis amerikuli asociaciis<br />

yovelwliur Sexvedraze, vaSingtoni.<br />

van overuoli, f. da de meceneri, m. (1990).


198 efeqturi swavleba skolaSi<br />

atribuciaze dafuZnebuli intervenciisa<br />

da swavlis strategiebSi<br />

treningis zegavlena pirvelkurseli<br />

studentebis akademiur moswrebaze.<br />

ganaTlebis fsiqologiis britanuli<br />

Jurnali, 60, 299 – 311.<br />

volmeri, d. j. (1995). miznis dasaxvis zegavlena<br />

saSualo skolis miswavleTa<br />

mier saSinao davalebis Sesrulebaze,<br />

maT efeqturobasa da atribuciul<br />

miswrafebebze. saerTaSoriso disertaciebis<br />

rezumeebi, 54 (4 – A).<br />

(oqtomberi, 1993, 1298. ISSN 0419 –<br />

4217).<br />

zeligmani, m. e. f. (1990). swavluli optimizmi.<br />

niu iorki: foqeT buqsi.<br />

zeligmani, m. e. f. (1994). risi Secvla SegiZlia<br />

da risi ara. niu iorki: alfred<br />

a. knofi.<br />

Taba, h. (1962). saswavlo gegmis SemuSaveba:<br />

Teoria da praqtika. niu iorki:<br />

harqorTi, breisi da uorldi.<br />

Tamiri, f. (1985). kognituri preferenciebisa<br />

da swavlis meta - analizi. mecnierebis<br />

swavlebasTan dakavSirebuli<br />

kvlevebi, 22 (1), 1 – 17.<br />

Tenebaumi, j. da goldringi, e. (1989). ga­<br />

Zlierebuli swavlebis Sedegebis meta<br />

- analizi: miniSnebebis, monawileobis,<br />

SeniSvnebis micemisa da Sesworebebis<br />

zegavlena motoruli unarebis ganvi­<br />

Tarebaze. saganmanaTleblo kvlevebisa<br />

da ganviTarebis Jurnali, 22 (3),<br />

53 – 64.<br />

Timci, f. b. da fic - gibsi, q. T. (1992). saSinao<br />

davalebebis kavSiri saSualo skolis<br />

damamTavrebeli gamocdis SedegebTan.<br />

saganmanaTleblo kvlevebi,<br />

34 (1), 3 – 10.<br />

Tobini, q. (1987). Seyovnebis drois roli<br />

maRali donis kognitur swavlaSi. saganmanaTleblo<br />

kvlevebis mimoxilva,<br />

57, 69 – 95.<br />

Torndaiqi, r. i. da lorji, i. (1943). maswavleblis<br />

sityvebis wigni, romelic<br />

30, 000 sityvas itevs. niu iorki: maswavlebelTa<br />

kolejis gamomcemloba.<br />

Trameli, d. l., Slosi, f. j. da alferi,<br />

s. (1994). sakuTari xmis Canawerebis gakeTeba<br />

da grafikuli gamosaxulebis<br />

momzadeba: rogor gavzardoT saSianao<br />

davalebebis dasrulebis alba­<br />

Toba. specialuri saganmanaTleblo<br />

saWiroebebis Jurnali, 27 (2), 75 – 81.<br />

ingliSi, i. d. (1997). rogor azrovneben<br />

bavSvebi, roca kompiuterizebuli amocanebis<br />

klasifikaciasa da amoxsnas<br />

axorcieleben. l. d. ingliSis (red.)<br />

wignidan maTematikuri azrovneba:<br />

analogiebi, metaforebi da saxeebi<br />

(gv. 191 – 220). maua: niu jersi: lorens<br />

erlbaumi.<br />

TanamSromlobiTi swavlis centri. (2000).<br />

minesotas universitetis TanamSromlobiTi<br />

swavlis centri. [onlain<br />

resursi]. misamarTi: http://www.co-operation.org/pages/cl.html<br />

labergi, d. da samuelsi, s. j. (1974).<br />

kiTxvisas informaciis avtomaturi<br />

damuSavebis Teoria. h. zingerisa da<br />

r. b. ridelis (red.) wignidan kiTxvis<br />

procesis Teoriuli modelebi (gv.<br />

548 – 579).<br />

lavoi, d. r. da gudi, r. (1988). winaswarmetyvelebis<br />

unaris gamoyeneba biologiaSi<br />

kompiuteruli simulaciis dros.<br />

mecnierebis swavlebis Sesaxeb kvlevebis<br />

Jurnali, 25, 334 – 360.<br />

lavoi, d. r. (1999). saSualo skolis moswavleebis<br />

mier biologiis konceptualuri<br />

gagebis procesSi hipoTeturobasa<br />

da winaswarmetyvelebaze orientirebuli<br />

azrovnebis zegavlena. mecnierebis<br />

swavlebis Sesaxeb kvlevebis<br />

Jurnali, 36 (10), 1127 – 1147.<br />

leone, q. m. da riCardsi, m. h. (1979).<br />

muSaoba klasSi da saxlSi adreul gardamaval<br />

asakSi: miRwevebis ekologia.<br />

axalgazrdobis xanis Semswavleli<br />

Jurnali, 18 (6), 531 – 548.<br />

leferi, m. r., grini, d. da nisbeTi, r. i.<br />

(1973). rogor SeiZleba Seeqmnas bavSvis


marqmani, a. b. da gentneri, d. (1993a). gansxvavebebis<br />

gayofa: msgavsebis struqturuli<br />

SeTanxmebis Sexeduleba. mexgamoyemebuli<br />

literatura<br />

199<br />

Sinagan interess safrTxe gare jildos<br />

gamo: hipoTezis gamocda. pirovnulobisa<br />

da socialuri fsiqologiis<br />

Jurnali, 28, 129 – 137.<br />

leferi, m. r. (1983). gare jildo da Sinagani<br />

motivacia: daskvnebi, romlebic<br />

klasSi SeiZleba gamoviyenoT. j. m.<br />

levinisa da m. q. uongis (red.) wignidan<br />

maswavleblisa da moswavlis aRqma:<br />

daskvnebi swavlis procesisaTvis (gv.<br />

281 – 318). hildeili: niu jersi: lorens<br />

erlbaumi.<br />

li, a. i. (dauTariRebeli). analogiebiT<br />

azrovneba: axali damokidebuleba<br />

Zveli problemisadmi. boulderi:<br />

kolorados universiteti, kognituri<br />

mecnierebis instituti.<br />

lindsli, o. r. (1972). rogor mivediT sizusteze<br />

orientirebul swavlebamde.<br />

j. b. jordanisa da i. s. robinsis (red.)<br />

wignidan modi, rame sxva gavakeToT ra.<br />

arlingtoni, virjnia: gansakuTrebuli<br />

bavSvebis sabWo.<br />

lini, h. (1996). grafikuli analogiebiT<br />

mecnierebis swavlebis efeqturoba.<br />

mecnierebis swavlebasTan dakavSirebuli<br />

kvlevebi, 26 (4), 495 – 511.<br />

lisakovski, r. s. da uolbergi, h. j. (1981).<br />

waxaliseba klasSi da swavla: raodenobrivi<br />

analizi. amerikuli saganmanaTleblo<br />

kvlevebis Jurnali, 19<br />

(4), 559 – 578.<br />

lisakovski, r. s. da uolbergi, h. j. (1982).<br />

ra zegavlena aqvs moswavleTa mier<br />

masalis aTvisebaze miniSnebebs, klas­<br />

Si aqtiurobasa da gamosasworebel<br />

komentarebs: raodenobrivi sinTezi.<br />

amerikuli saganmanaTleblo kvlevebis<br />

Jurnali, 19 (4), 559 – 578.<br />

lifsi, m. u. da uilsoni, d. b. (1993).<br />

fsiqologiuri, saganmanaTleblo da<br />

biheivioristuli mopyrobis efeqturoba.<br />

amerikeli fsiqologi, 48 (12),<br />

1181 – 1209.<br />

loTi, j. u. (1983). SekiTxvebze orientirebuli<br />

meTodisa da winmswrebi<br />

aqtivobebisgamoyenebis efeqturoba<br />

mecnierebis swavlebisas. mecnierebis<br />

swavlebasTan dakavSirebuli kvlevebi,<br />

20 (5), 437 – 451.<br />

losani, a. i. (1988). biologiis swavlebis<br />

ukeTesi meTodi. amerikeli biologiis<br />

maswavlebeli, 50, 266 – 278.<br />

lou, i., abrami, f. q., spensi, j. q., faulseni,<br />

q., Cambersi, b. da d’apolonio, s.<br />

(1996). dajgufebebi klasSi: meta - analizi.<br />

ganaTlebis kvlevis mimoxilva,<br />

66 (4), 423 – 458.<br />

madausi, j. f. da sTaflbimi, d. (red.)<br />

(1989). Sefaseba ganaTlebis sferoSi:<br />

ralf taileris klasikuri naSromebi.<br />

bostoni: qluveris akademiuri gamomcemloba.<br />

maieri, r. i. (1979). axdenen Tu ara winmswrebi<br />

aqtivobebi zegavlenas safuZvlian<br />

swavlaze saganmanaTleblo kvlevebis<br />

mimoxilva, 49, 371 – 383.<br />

maieri, r.i. (1989). gaazrebis modelebi.<br />

saganmanaTleblo kvlevebis mimoxilva,<br />

59 (1), 43 – 64.<br />

<strong>marzano</strong>, r. j., nadti, j. da jese, d. m. (1990).<br />

lingvisturi kodirebis strategiis<br />

sami tipis zegavlena leqciis formatSi<br />

warmodgenili informaciis damuSavebaze.<br />

gamouqveynebeli xelnaweri.<br />

denveri: kolorados universiteti<br />

denverSi.<br />

<strong>marzano</strong>, r. j. (1998). swavlebis Sesaxeb kvlevebis<br />

Teoriaze dafuZnebuli meta<br />

- analizi. aurora, kolorado: kontinentisSida<br />

kvlevebi ganaTlebisa da<br />

swavlebisaTvis (ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # ED 427 087).<br />

marTorela, f. h. (1991). codna da cnebis<br />

ganviTareba socialur mecnierebaSi.<br />

j. f. Saveris (red.) wignidan kvlevebi<br />

socialur mecnierebebSi: swavla da<br />

swavleba (gv. 370 – 399). niu iorki:<br />

maqmilani.


200 efeqturi swavleba skolaSi<br />

sierebisa da swavlis Jurnali, 32, 517<br />

– 535.<br />

marqmani, a. b. da gentneri, d. (1993b). msgavsebebis<br />

Sedarebisas struqturuli<br />

SeTanxmeba. kognituri fsiqologia,<br />

25, 431 – 467.<br />

maqdanieli, m. a. da Slageri, m. s. (1990).<br />

aRmoCenebis gakeTebaze orientirebuli<br />

meTodiT swavleba da problemebis<br />

gadaWris unarebis gadacema. Semecneba<br />

da swavleba, 7 (2), 129 – 159.<br />

maqlaflini, i. m. (1991, marti). grafikuli<br />

sqemebisa da teqstis sirTulis<br />

zegavlena naklebad warmatebuli mexuTeklaselebis<br />

kiTxvis unarze. saer­<br />

TaSoriso disertaciebis rezumeebi,<br />

51 - e tomi (9 – A), 3028.<br />

maqqeouni, m. j. da qurTisi, m. i. (red.)<br />

(1987). axali leqsikuri erTeulebis<br />

aTvisebis maxasiaTeblebi. hildeili,<br />

niu jersi: lorens erlbaumi.<br />

medavari, f. b. (1967). mecnierebis ori<br />

koncefcia. j. f. medavaris wignidan<br />

xsnadis xelovneba (gv. 114 – 160). londoni:<br />

meTueni.<br />

medini, d., goldsTouni, r. i. da marqmani, a.<br />

b. (1995). Sedareba da arCevani. msgavsebis<br />

procesebsa da gadawyvetilebis<br />

procesebs Soris kavSirebi. fsiqonomiuri<br />

biuleteni da mimoxilva, 2 (1),<br />

1 – 19.<br />

meigeri, r. (1962). saswavlo miznebis<br />

momzadeba. palo alto, kalifornia:<br />

fearon pabliSers.<br />

meieri, b. j. f. (1975). prozis organizacia<br />

da misi zegavlena mexsierebaze.<br />

amsterdami: nors holad presi.<br />

meieri, b. j. f. da fridli, r. o. (1984).<br />

diskursis tipis zegavlena gaxsenebaze.<br />

amerikuli saganmanaTleblo kvlevebis<br />

Jurnali, 21 (1), 121 – 143.<br />

meisoni, l. (1994). analogiebis saSualebiT<br />

konceptualuri cvlilebis<br />

kognituri da meta - kognituri aspeqtebi.<br />

swavlebis mecniereba, 22 (3),<br />

157 – 187.<br />

meisoni, l. (1995). analogiebi, meta - konceptualuri<br />

cnobiereba da konceptualuri<br />

cvlileba: kvleva klasSi.<br />

saganmanaTleblo naSromebi, 20 (2),<br />

267 – 291.<br />

meisoni, l. da sorzio, f. (1996). analogiebiT<br />

azrovneba samecniero codnis<br />

restruqturizaciaSi. ganaTlebis<br />

fsiqologiis evropuli Jurnali, 11<br />

(1), 3 – 23.<br />

mereTi, f. da Torfe, s. (1996). ramdenad<br />

mniSvnelovania Seqebis elementi asakovani,<br />

naklebad warmatebuli moswavleebisaTvis<br />

ganaTlebis fsiqologia,<br />

16 (2), 193 – 206.<br />

meqlini, m. q. (1997). rogor swavloben<br />

skolamdeli asakis bavSvebi brendebis<br />

saxelebs vizualuri miniSnebebisaTvis.<br />

momxmareblis kvlevis Jurnali,<br />

23 (3), 251 – 261.<br />

mileri, d. i. da qeli, m. i. (1991). saSinao<br />

davalebebis Sesrulebis gasaumjobesebeli<br />

intervenciebi: kritikuli mimoxilva.<br />

saskolo fsiqologiis yovelkvartaluri<br />

gamocema, 6 (3), 174 – 185.<br />

mileri, d. i. da qeli, m. i. (1994). miznebis<br />

dasaxvis meTodis gamoyeneba saSinao<br />

davalebis Sesrulebis gaumjobesebis<br />

mizniT. gamoyenebiTi biheivioristuli<br />

analizis Jurnali, 27 (1), 73 – 84.<br />

morgani, m. (1984). jildoebi da Sinagani<br />

motivacia. saganmanaTleblo kvlevis<br />

mimoxilva, 54 (1), 5 – 30.<br />

morgani, m. (1985). miRweuli qve - miznebis<br />

TviTmonitoringi kerZo kvlevaSi.<br />

ganaTlebis fsiqologiis Jurnali, 77<br />

(6), 623 – 630.<br />

morin - derSimeri, j. (1982). rogor aRiqvamen<br />

moswavleebi maswavleblis mxridan<br />

Seqebas. dawyebiTi skolis Jurnali,<br />

82, 421 – 434.<br />

mueleri, a. da ziermani, m.(1996). romeli<br />

matarebeli gaivlis gvirabSi pirvelad<br />

moswavleTaTvis morgebuli


gamoyemebuli literatura<br />

201<br />

saswavlo konteqstis testireba.<br />

fsiqologiis angariSebi, 79 (2), 627 –<br />

633.<br />

mueleri, d. d. (1973). maswavleblis mxridan<br />

kiTxvebis dasmis meTodi kiTxvis<br />

dros. kiTxvis samyaro, 12 (2), 136 –<br />

145.<br />

nagi, u. i. da andersoni, r. (1984). sityvebis<br />

raodenoba beWdviT saskolo inglisurSi.<br />

kiTxvasTan dakavSirebuli kvlevebis<br />

yovelkvartaluri gamocema,<br />

19, 304 – 330.<br />

nagi, u. i. da hermani, f. a. (1984). leqsikuri<br />

erTeulebis swavlebasTan dakav­<br />

Sirebuli SezRudvebi (teqnikuri<br />

reporti N 326). urbana, ilinoisi:<br />

ilinoisis universiteti, kiTxvis Semswavleli<br />

centri (ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # ED 248 498).<br />

nagi, u. i. da hermani, f. a. (1987). konteqstidan<br />

sityvebis swavla Cveulebrivi<br />

kiTxvis dros. amerikuli saganmanaTleblo<br />

kvlevebis Jurnali, 24<br />

(2), 2437 – 270.<br />

naTali, j. da alton - li, a. (1995).<br />

klasSi Swavlis Sefaseba. rogor iyeneben<br />

moswavleebi TavianT codnasa da<br />

gamocdilebas imisaTvis, raTa pasuxebi<br />

gascen testis SekiTxvebs sabunebismetyvelo<br />

da socialur mecnierebebSi.<br />

amerikuli saganmanaTleblo kvlevebis<br />

Jurnali, 32 (1), 185 – 223.<br />

naTali, j. (1999). rogor swavloben moswavleebi.<br />

codnis miReba integrirebuli<br />

sagnidan, romelic socialur da<br />

sabunebismetyvelo mecnierebebs aer­<br />

Tianebs. dawyebiTi skolis Jurnali,<br />

99 (4), 303 – 341.<br />

nai, f., qruqsi, T. j., fouli, m. da Trifi,<br />

j. (1984). rogor ukavSirdeba student­<br />

Ta mier Canawerebis gakeTeba sauniversiteto<br />

gamocdebze maT qulebs. umaRlesi<br />

ganaTleba, 13 (1), 85 – 97.<br />

naSi, r. j. da Simani, d. a. (1974). inglisuris<br />

maswavlebeli, rogorc kiTxvebis<br />

damsmeli. inglisuris swavlebis<br />

Jurnali, 63, 42 – 45.<br />

niubai, T. j. ertmeri, f. a. da Stefiki,<br />

d. a. (1995). swavlebis analogiebi da<br />

cnebebis swavla. saganmanaTleblo<br />

teqnologiis kvleva da ganviTareba,<br />

43 (1), 5 – 18.<br />

niueli, a. da rozenblumi, f. s. (1981).<br />

unaris aTvisebis meqanizmebi da praqtikis<br />

kanonebi. j. r. andersonis (red.)<br />

wignidan kognituri unarebi da maTi<br />

aTviseba. hilsdeili, niu jersi: erlbaumi.<br />

niutoni, d. f. (1995). diskursis gagebis<br />

piqtoraluri xelSewyoba. ganaTlebis<br />

fsiqologiis britanuli Jurnali, 64<br />

(2), 221 – 229.<br />

oaqsi, j. (1985). rogor axdenen uTanasworobis<br />

struqturirebas moswavleebi.<br />

niu heveni, koneqtikuti: ielis<br />

universitetis gamomcemloba.<br />

osmani, m. da hanafini, m. j. (1994). ra zegavlena<br />

aqvs winmswrebi aqtivobs, kiTxvebis<br />

dasmas da winare codnas samecniero<br />

sagnebis swavlaze. saganmanaTleblo<br />

kvlevebis Jurnali, 88 (1), 5 – 13.<br />

pensilvaniis Statis ganaTlebis departamenti.<br />

(1973). saSinao davalebis kvleva:<br />

saSinao davalebis meTodologiebi<br />

pensilvaniisa da amerikis SeerTebuli<br />

Statebis SerCeuli Statebis sajaro<br />

skolebSi. harisburgi, pensilvania: avtori.<br />

perkinsi, f. j. da milgrami, r. r. (1996).<br />

mSoblebis Careva saSinao davalebis<br />

SesrulebaSi; orpiriani maxvili. axalgazrdobis<br />

xanis Semswavleli saerTa­<br />

Soriso Jurnali, 6 (3), 195 – 203.<br />

raTermani, m. j. da genTneri, d. (1998).<br />

analogiebis ganviTareba: rogor arTmeven<br />

bavSvebi Tavs kauzalur gamosaxvas.<br />

kognituri ganviTareba, 13 (4),<br />

453 – 478.<br />

raiti, s. f., horni, s. f., da sandersi, u. l.<br />

(1997). ra zegavlenas axdens maswavlebeli<br />

da klasis garemo moswavlis aka­


202 efeqturi swavleba skolaSi<br />

demiur moswrebaze: daskvnebi maswavlebelTa<br />

SefasebisaTvis. ganaTlebis<br />

sferoSi dasaqmebulTa Sefasebis<br />

Jurnali, 11, 57 – 67.<br />

rafaeli, T. i. da qirSneri, b. m. (1985, aprili).<br />

teqstis struqturis Sedarebis<br />

/ kontrastis meTodis gamoyeneba me<br />

- 6 klasis moswavleebSi: wakiTxulis<br />

gaazreba da Txzulebis wera. naSromi<br />

warmodgenili iyo ganaTlebis mkvlevarTa<br />

amerikuli asociaciis yovelwliur<br />

Sexvedraze, Cikago.<br />

redfildi, d. l. da ruso, i. u. (1981). maswavleblebis<br />

mier kiTxvebis dasmasTan<br />

dakavSirebuli kvlevebis meta - analizi.<br />

saganmanaTleblo kvlevebis mimoxilva,<br />

51 (2), 237 – 245.<br />

rivsi, l. m. da vaisburgi, r. u. (1994). adamianis<br />

azrovnebis konkretuli bunebis<br />

Sesaxeb: Sinaarsi da konteqsti analogiur<br />

transferSi. ganaTlebis fsiqologia,<br />

13 (3 – 4), 245 – 258.<br />

rizneri, j. f., nikolsoni, j. i. da uebi,<br />

b. (1994). rogor uwyobs xels Tanam­<br />

SromlobiTi integrirebuli kiTxva<br />

da wera (CIRC) sxvadasxva doneze gagebas.<br />

florencia: CrdiloeT alabamas<br />

universiteti (ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # ED 381 751).<br />

rizneri, j. f., nikolsoni, j. i. (1996).<br />

axali mkiTxveli: ra doneze gagebas<br />

uwyobs xels (ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # ED 403 546)<br />

rifoli, T. (1999). ratom davfiqrdi am<br />

sakiTxze. azrovneba da fiqri, 4 (1),<br />

15 - 43.<br />

riCardsoni, a. (1983). saxeebi: ganmartebebi<br />

da tipebi. a. a. Seixis (red.) wignidan<br />

saxeebi: amJamindeli Teoriebi,<br />

kvlevebi da gamoyeneba (gv. 3 – 42). niu<br />

iorki: jon uili end sans.<br />

robisoni, d. h. da qievra, q. a. (1996). vizualuri<br />

argumenti: ratom jobia<br />

grafikuli sqemebis gamoyeneba mokle<br />

mimoxilvas, roca teqstis gagebas exeba<br />

saqme. ganaTlebis fsiqologiis<br />

Jurnali, 87 (3), 455 – 467.<br />

roderiqi, T. u., fulouei, i. a., qumbladi,<br />

q. l. da efSTaini, m. h. (1994). saSinao<br />

davaleba: amerikis SeerTebul Stateb­<br />

Si gamoyenebuli meTodebis mimoxilva.<br />

specialuri saganmanaTleblo<br />

saWiroebebis kvlevis Jurnali, 27 (8),<br />

481 – 487.<br />

rovi - qolieri, q. (1995). drois fanjrebi<br />

kognitur ganviTarebaSi. ganviTarebis<br />

fsiqologia, 31 (2), 147 – 169.<br />

rozenbergi, m. s. (1989). yoveldRiuri saSinao<br />

davalebebis zegavlena specialuri<br />

saganmanaTleblo saWiroebis moswavleebis<br />

mier ZiriTadi unarebis aTvisebaze.<br />

specialuri saganmanaTleblo<br />

saWiroebebis kvlevis Jurnali, 22 (5),<br />

314 – 323.<br />

rozentalis, r. (1991). meta - analizis<br />

procedurebi socialur kvlevebSi.<br />

niuberi parki, kalifornia: seiji.<br />

rozenSeini, b. da maisteri, q. q. (1994).<br />

ukuqceviTi swavleba: kvlevebis mimoxilva,<br />

64 (4), 479 – 530.<br />

rozenSeini, b., maisteri, q. q. da Cafmani, s.<br />

(1996). rogor vaswavloT moswavleebs<br />

kiTxvebis Camoyalibeba: intervenciuli<br />

kvlevebis mimoxilva. ganaTlebis<br />

kvlevebis mimoxilva, 66 (2), 181 – 221.<br />

rombergi, T. a. da qarfenTeri, T. f.<br />

(1986). maTematikis swavlisa da swavlebis<br />

Jurnali: samecniero kvlevis<br />

ori disciplina. m. q. uiTroqis (red.)<br />

wignidan kvlevebi swavlebis Sesaxeb<br />

(me - 3 gamocema). niu iorki: maqmilani.<br />

rosi, b. h. (1984). mogonebebi da maTi zegavlena<br />

kognituri unaris aTvisebaze.<br />

kognituri fsiqologia, 16, 371 – 416.<br />

rosi, b. h. (1987). es asea: adrindeli<br />

problemebis gamoyeneba da msgavsebis<br />

efeqtebis dayofa. eqsperimentuli<br />

fsiqologiis Jurnali, 13 (4), 629 –<br />

639.<br />

rosi, j. a. (1988). cvladebis kontroli:<br />

momzadebasTan dakavSirebuli kvleve­


uaineri, b. (1983). moswavleTa akademiuri<br />

moswrebis Secvlaze mimarTuli progamoyemebuli<br />

literatura<br />

203<br />

bis meta - analizi. ganaTlebis kvlevebis<br />

mimoxilva, 58 (4), 405 – 437.<br />

rou, m. (1974). Seyovnebis dro da Seqeba,<br />

rogor cvladebi; maTi zegavlena enaze<br />

da logikaze. nawili I - Seyovnebis dro.<br />

mecnierebis swavlebasTan dakavSirebuli<br />

kvlevebi, 11, 81 – 94.<br />

sandersi, u. i. da horni, s. f. (1994). tenesis<br />

Sefasebis sistema (TVAAS): Sereuli<br />

modelis meTodologia ganaTlebis<br />

SefasebaSi. ganaTlebaSi piradi Sefasebis<br />

Jurnali, 8, 299 – 311.<br />

svifti, j. n. da gudingi, q. T. (1983). Seyovnebis<br />

drois, SeniSvnebis miwodebisa<br />

da SekiTxvebis dasmis meTodebis<br />

gamoyeneba sabazo skolaSi. mecnierebis<br />

swavlebasTan dakavSirebuli kvle ­<br />

vebi, 20, 721 – 730.<br />

sTifeqi d. j. da vaisci, j. r. (1981). Sinagani<br />

kontroli da akademiuri moswreba.<br />

saganmanaTleblo kvevebis mimoxilva,<br />

51 (1), 101 – 137.<br />

sTouni, q. l. (1983). winmswrebi aqtivobebTan<br />

dakavSirebuli kvlevebis<br />

meta - analizi. eqsperimentuli<br />

ganaTlebis Jurnali, 51 (7), 194 –<br />

199.<br />

sTrengi, r. (1975). saSinao davaleba: ras<br />

eubneba kvlevebi maswavleblebs (seriebi).<br />

vaSingtoni: ganaTlebis erovnuli<br />

asociacia.<br />

skardamalia da beraiteri, q. (1985). TviTregulaciis<br />

ganviTarebis xelSewyoba<br />

moswavleTa codnis damuSavebisas. s. f.<br />

Cifmanis, j. u. segalisa da r. gleiseris<br />

(red.) wignidan fiqrisa da azrovnebis<br />

unarebi: me - 2 tomi, kvlevebi da<br />

Ria SekiTxvebi (gv. 563 – 577). hilsdeili,<br />

niu jersi: lorens erlbaumi<br />

asoSieTs.<br />

slavini, r. e. (1987). dawyebiT klasebSi<br />

SesaZleblobebis mixedviT moswavle­<br />

Ta dajgufebis zegavlena moswavleTa<br />

akademiur moswrebaze: rCeuli nivTmtkicebebis<br />

sinTezi. kvlevebi saganmanaTleblo<br />

kvlevebze, 57, 293 – 336.<br />

snoumeni, j. da maqqauni, r. (1984, aprili).<br />

swavlasTan dakavSirebuli kognturi<br />

procesebi: strategiisa da taqtikis<br />

Seswavlis modelebi. naSromi warmodgenili<br />

iyo ganaTlebis mkvlevarTa<br />

amerikuli asociaciis yovelwliur<br />

Sexvedraze, niu orleansi, luiziana.<br />

solomoni, i. (1995). analogiuri transferi<br />

da `funqcionaluri ucvleloba”<br />

mecnierebis Semswavlel klasSi.<br />

ganaTlebis kvlevebis Jurnali, 87 (6),<br />

371 – 377.<br />

stiCti, T. j., hofsteteri, q. r. da hofsteteri,<br />

q. h. (1997). codna, wigniereba da<br />

Zalaufleba. san diego, kalifornia:<br />

muSaxelis ganaTlebisa da mTeli cxovrebis<br />

ganmavlobaSi ganaTlebis konsorciumi.<br />

suaiceri, j. l. da andersoni, r. d. (1983).<br />

rogor iyeneben mecnierebis maswavleblebi<br />

SekiTxvebiT swavlebis meTods:<br />

meta - analizi. mecnierebis swavlebasTan<br />

dakavSirebuli kvlevebi, 20,<br />

453 – 466.<br />

suonborni, m. s. l. da de gloferi, q.<br />

(1999). sityvebis SemTxveviTi swavla<br />

kiTxvisas: meta - analizi. saganmanaTleblo<br />

kvlevebis mimoxilva, 69<br />

(3), 261 – 285.<br />

uaizi, q. q. da oqei, j. r. (1983). mecnierebis<br />

swavlebis strategiebis zegavlena<br />

moswavleTa akademiur moswrebaze:<br />

meta - analizi. mecnierebis swavlebasTan<br />

dakavSirebuli kvlevebi, 20<br />

(5), 415 – 425.<br />

uaiTi, r. T. da TiSeri, r. f. (1986). kvlevebi<br />

sabunebismetyvelo mecnierebebSi. m.<br />

C. uiTroqis (red.) wignidan swavlebis<br />

Sesaxeb kvlevebi (gv. 874 – 905). niu<br />

iorki: maqmilani.<br />

uaineri, b. (1972). atribuciis Teoria,<br />

miRweva, motivacia da saganmanaTleblo<br />

procesi. saganmanaTleblo kvlevebis<br />

mimoxilva, 42, 203 – 215.


204 efeqturi swavleba skolaSi<br />

gramebi. j. m. levinisa da m. q. uangis<br />

(red.) wignidan swavleba da moswavle­<br />

Ta aRqma: daskvnebi swavlis procesis<br />

gasaumjobeseblad (gv. 57 – 73). hilsdeili,<br />

niu jersi: lorens erlbaumi.<br />

uangi, m. q., haerteli, j. d. da uolbergi,<br />

h. j. (1993). skolaSi swavlebis codnis<br />

baza. saganmanaTleblo kvlevebis mimoxilva,<br />

63 (3), 249 – 294.<br />

uebi, n. m. (1982). jgufuri Txzva, jgufuri<br />

interaqcia da miRwevebi mcire<br />

zomis TanamSromlobiT jgufebSi.<br />

ganaTlebis fsiqologiis Jurnali,<br />

74, 475 – 484.<br />

uelCi, m. (1997, aprili). teqnikuri amocanis<br />

amoxsnis gzis Ziebisas moswavleebis<br />

mier samganzomilebiani<br />

modelirebis gamoyeneba. naSromi<br />

warmodgenili iyo ganaTlebis kvlevis<br />

amerikuli asociaciis yovelwliur<br />

Sexvedraze, Cikago.<br />

uiginsi, g. (1993). moswavleTa akademiuri<br />

moswrebis Sefaseba: testirebis<br />

miznebisa da sazRvrebis kvleva. san<br />

francisko: josi-basi.<br />

uiersima, u. j. q. (1992). gare dafasebis<br />

zegavlena Sinagan motivaciaze: meta -<br />

analizi. Sromisa da organizaciuli<br />

fsiqologiis Jurnali, 65, 101 – 114.<br />

uilburni, q. T. da felpsi, b. q. (1983). Tu<br />

aqvs zegavlena moswavleTa Sefasebis<br />

meTodebs sabazo skolis moswavleTa<br />

akademiur moswrebaze kriteriumebze<br />

mimarTuli da normaze mimarTuli Sefasebis<br />

meTodebis Sedareba. jeqsonvili,<br />

florida: uofsonis saSualo<br />

skola (ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # ED 229 – 451)<br />

uilkinsoni, s. s. (1981). maswavleblis Seqebis<br />

zegavlena moswavlis akademiur<br />

moswrebaze: rCeuli kvlevebis meta -<br />

analizi. saerTaSoriso disertaciebis<br />

reziumeebi, 41, 3998A.<br />

uilsoni, T. d. da linvili, f. u. (1982).<br />

pirvelkurselebis akademiuri moswrebis<br />

gaumjobeseba: atribuciis<br />

Teoria. pirovnuli da socialuri<br />

fsiqologiis Jurnali, 42, 367 – 376.<br />

uilobai, T., desmarias, s., vudi, e., zimsi,<br />

s. da kalra, m. (1997). ganviTarebis<br />

strategiis efeqturobis xelSewyobis<br />

meqanizmebi. ganaTlebis fsiqologiis<br />

Jurnali, 89 (4), 682 – 685.<br />

uolbergi, h. j. (1999). produqtuli swavleba.<br />

h. q. uasmanisa da h. j. uolbergis<br />

(red.) wignidan axali mimarTulebebi<br />

praqtikisa da kvlevis swavlebaSi, 75<br />

– 104. berkli, kalifornia: maqquCenis<br />

gamomcemlobis korporacia.<br />

uoloSini, v. e., uilobai, T., vudi, e. da<br />

fresli, m. (1990). rogor uwyobs xels<br />

SekiTxvebis dasmis meTodis gamoyeneba<br />

zrdasrulTa mier abzacebis Seswavlas.<br />

ganaTlebis fsiqologiis Jurnali,<br />

82, 513 – 524.<br />

urdani, T., midglei, q. da andermani, i. m.<br />

(1998). klasSi miznebis dasaxvis struqtura.<br />

saganmanaTleblo kvlevebis<br />

amerikuli Jurnali, 35 (1), 101 – 122.<br />

faivio, a. (1969). mentaluri saxeebi asociaciur<br />

swavlasa da mexsierebaSi.<br />

fsiqologiuri mimoxilva, 76, 241 –<br />

263.<br />

faivio, a. (1971). saxeebi da verbaluri<br />

damuSaveba. niu iorki: holTi, rinhar­<br />

Ti da uinsToni.<br />

faivio, a. (1990). mentaluri warmodgenebi:<br />

ormagi kodirebis midgoma.<br />

niu iorki: oqsfordis universitetis<br />

gamomcemloba.<br />

faueli, j. (1980, dekemberi). sityvis gaxsenebaze<br />

saxeebis zegavlenis meta - analizi.<br />

naSromi warmodgenili iyo kiTxvis<br />

erovnuli konferenciis yovelwliur<br />

Sexvedraze, san diego, kalifornia<br />

(ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # ED 199 644).<br />

fauleri, T. u. (1975, marti). maswavleblis<br />

qcevis kvleva: Seyovnebis periodis<br />

gansazRvra sabunebismetyvelo<br />

mecnierebis gakveTilze. naSromi,


gamoyemebuli literatura<br />

205<br />

romelic warmodgenil iqna sabunebismetyvelo<br />

mecnierebaTa swavlebis kvlevebis<br />

erovnuli asociaciis yovelwliur<br />

Sexvedraze. los anjelesi (ERIC<br />

dokumentis reproduqciis samsaxuri #<br />

ED 108 872).<br />

faSali, r. a., uainStaini, T. da uolbergi,<br />

h. j. (1984). saSinao davalebis zemoqmedeba<br />

swavlaze: raodenobrivi sin­<br />

Tezi. ganaTlebis kvlevis Jurnali,<br />

78, 97 – 104.<br />

feTersoni, f. i., qarfenTeri, T. f. da<br />

fenema, i. (1989). ra ician maswavleblebma<br />

moswavleTa codnis Sesaxeb,<br />

romelic maTematikuri amocanebis<br />

amoxsnas ukavSirdeba: korelaciuri<br />

analizi. ganaTlebis fsiqologiis<br />

Jurnali, 81 (4), 558 – 569.<br />

feTersoni, f. i., qarfenTeri, T. f. da<br />

fenema, i. (1989). ra ician maswavleblebma<br />

moswavleTa codnis Sesaxeb,<br />

romelic maTematikuri amocanebis<br />

amoxsnas ukavSirdeba. j. brofis (red.)<br />

wignidan siaxleebi swavlebis Sesaxeb<br />

kvlevebSi: maswavleblebis sagnobrivi<br />

codna (me - 2 tomi, gv. 195 – 221).<br />

grinviCi, koneqtikuti: jai presa.<br />

felincari, a. s. da brauni, a. i. (1984).<br />

gaazrebis monitoringis aqtivobebis<br />

ukuqceviTi swavleba. Semecneba da<br />

swavleba, 1 (2), 117 – 175.<br />

felincari, a. s. da brauni, a. i. (1985).<br />

ukuqceviTi swavleba: aqtivobebi, romlebic<br />

gonebiT kiTxvas aviTareben.<br />

T. i. harisisa da e. j. quferis (red.)<br />

wignidan kiTxva, azrovneba da cnebis<br />

ganviTareba: strategiebi klasSi. niu<br />

iorki: kolij bordi.<br />

fenema, i., qarfenTeri, T. f. da feTersoni,<br />

f. i. (1989). kogniturad marTuli<br />

swavleba da maswavleblis mier gadawyvetilebebis<br />

miReba: saswavlo gegmis<br />

SemuSavebis axali paradigma. f. elertonis<br />

da m. a. (qen) qlemenTsis (red.)<br />

wignidan saskolo maTematika: problema,<br />

rac cvlilebebs saWiroebs (gv.<br />

174 – 187). gilongi, viqtoria, avstralia:<br />

deaqinis universitetis gamomcemloba.<br />

fenema, i., qarfenTeri, T. f. da franke, m.<br />

i. (1992, gazafxuli). kogniturad mar­<br />

Tuli swavleba. maTematikis swavlebasTan<br />

dakavSirebuli kvlevebis erov<br />

nuli centris (NCRMSE) kvlevebis<br />

mimoxilva, 1 (2), 5 – 9, 12.<br />

fersi, u. (1975). Setyobineba boTlSi. niu<br />

iorki: ferari, Strausi da girouqsi.<br />

fiTsi, f. m. da fozneri, m. i. (1967). adamianis<br />

qceva. belmonti, kalifornia:<br />

bruqs qouli.<br />

filipone, m. (1998). kiTxvebis dasma dawyebiT<br />

klasebSi. samagistro naSromi,<br />

qeanis universiteti. (ERIC dokumentis<br />

reproduqciis samsaxuri # ED 417<br />

431).<br />

flandersi, n. (1970). maswavlebelTa qcevis<br />

analizi. redingi, masaCusetsi: adison<br />

- uesli.<br />

flaumi, s. u., uolbergi, h. j., qeargianesi,<br />

m. l. da raSeri, s. f. (1980). kiTxvis<br />

swavleba: raodenobrivi analizi.<br />

ganaTlebis mkvlevari, 9 (7), 12 – 18.<br />

fleCeri, j. (1990). Tavdacvis ganaTlebasa<br />

da wvrTnaSi interaqtiuli video<br />

diskis gamoyenebis efeqturoba<br />

da xarji. aleqsandria, virjinia: Tavdacvis<br />

analizis instituti (IDA naSromi<br />

N P 2372).<br />

fliki, i. (1992). analogiebiT azrovnebis<br />

waxaliseba bavSvebSi. mecniereba da<br />

ganaTleba, 75 (2), 215 – 230.<br />

foile, h. q. (1985). momzadebisa da saSinao<br />

davalebaze varjiSis zegavlena amerikis<br />

istoriis me - 10 klaseli moswavleebis<br />

akademiur moswrebaze (sadoqtoro<br />

disertacia, kanzasis saxelmwifo universiteti,<br />

1984). saerTaSoriso disertaciebis<br />

rezumeebi, 45, 2474A.<br />

foile, h. q. da beili, j. d. (1988). saSinao<br />

davalebasTan dakavSirebuli eqsperimentebi<br />

socialur mecnierebebSi: swavlebisas<br />

gamosayenebeli daskvnebi, so­


206 efeqturi swavleba skolaSi<br />

cialuri ganaTleba, 52 (4), 292 – 298.<br />

foile, h., limani, l., Tomfqinsi, i.,<br />

ferne, s. da foile, d. (1990). saSinao<br />

davaleba da TanamSromlobiTi swavla:<br />

saklaso eqsperimenti (teqnikuri<br />

angariSi). emforia, kanzasi: emforias<br />

saxelmwifo universiteti (ERIC dokumentis<br />

reproduqciis samsaxuri # ED<br />

350 285).<br />

freizeri, b. j., uolbergi, h. j., uelCi, u.<br />

u. da heTi, j. a. (1987). saganmanaTleblo<br />

produqtiulobasTan dakavSirebuli<br />

kvlevebis sinTezi. ganaTlebis<br />

kvlevis Jurnali, 11 (2), 145 – 252.<br />

frenki, m. l., levi, l. da emfsoni, s. b.<br />

(1991), maTematika bavSvebisaTvis:<br />

Semecnebaze damyarebuli swavleba.<br />

portsmuTi, niu hemfSa; hainmani.<br />

fresli, m., simonsi, s., maqdanieli, m.,<br />

snaideri, b. da Turnuri, j. i. (1988).<br />

kiTxvebis dasma damabnevel faqtebTan<br />

dakavSirebiT. ganaTlebis fsiqologiis<br />

Jurnali, 80, 268 – 278.<br />

fresli, m., gudCaildi, f., fliTi, j., zai­<br />

Covski, r. da ivansi, e. d. (1989). klasSi<br />

swavlebis sirTuleebi. dawyebiTi skolis<br />

Jurnali, 89, 301 – 342.<br />

fresli, m., Tenebaumi, r., maqdanieli, m. da<br />

vudi, i. (1990). ra xdeba, roca universitetis<br />

studentebi cdiloben, pasuxi<br />

gascen SekiTxvebs, romlebic saxelmZ­<br />

RvaneloSia Tanamedrove ganaTlebis<br />

fsiqologia, 15, 27 – 35.<br />

fresli, m., vudi, e., uoloSini, v., martini,<br />

v., qingi, a. da menqe, d. (1992).<br />

winare codnis gonivruli gamoyenebis<br />

waxaliseba: ganmartebiTi pasuxebis<br />

Camoyalibebis mcdeloba xels uwyobs<br />

swavlas. ganaTlebis fsiqologi, 27<br />

(1), 91 – 109.<br />

fresli, m., uoloSini, v. da kolegebi.<br />

(1995). kognituri strategiiT swavleba,<br />

rac namdvilad aunjobesebs moswavleebis<br />

akademiur moswrebas. kembriji,<br />

masaCusetsi: bruqlin buqsi.<br />

fruiTi, n. (1993). grafikuli saSualebebis<br />

gamoyeneba. samagistro naSromi,<br />

niu jersis qin koleji (ERIC dokumentis<br />

reproduqciis samsaxuri # Ed 355<br />

483).<br />

fulani, m. j. (1993). cvlilebis Zalebi:<br />

ganaTlebis reformis siRrmeeb­<br />

Si wvdoma. bristoli, pensilvania:<br />

falmeri.<br />

qagani, s. (1994). TanamSromlobiTi swavla.<br />

kalifornia: avtori.<br />

qavinToni, m. v. (1983). motivaciis Semecneba.<br />

s. j. parizis, g. m. olsonis da h. u.<br />

stivensonis (red.) wignidan swavla da<br />

motivacia klasSi (gv. 139 – 164). hilsdeili,<br />

niu jersi: lorens erlbaumi.<br />

qavinToni, m. v. (1985). strategiuli azrovneba<br />

da Secdomebis daSvebis SiSi.<br />

j. u. segalis, s. f. Cifmanis da r. gleizeris<br />

(red.) wignSi azrovneba da unarebis<br />

swavla. tomi I, swavlebis me­<br />

Todebis dakavSireba kvlevebTan (gv.<br />

389 – 416). hilsdeili, niu jersi: erlbaumi.<br />

qale, a. l. da qeli, m. l. (1994). saSinao<br />

davalebasTan dakavSirebuli problemebi:<br />

miznebis dasaxva da mSobelTa<br />

momzadeba. qcevis Terapia, 25 (2), 275<br />

– 290.<br />

qameroni, j. da firsi, u. d. (1994). dajildoeba,<br />

waxaliseba da Sinagani motivacia:<br />

meta - analizi. saganmanaTleblo<br />

kvlevebis mimoxilva, 64 (3), 363 – 423.<br />

qanTrimeni, i. i. da Sroderi, m. (1996).<br />

rodesac moswavleebi uZRvebian maswavlebelTa<br />

da mSobelTa konferenciebs.<br />

xelmZRvaneloba ganaTlebis<br />

sferoSi, 53 (7), 64 – 68.<br />

qarTeri, j. f. da van maTre, n. h. (1975).<br />

Canawerebis gamoyeneba Tu Canawerebis<br />

gakeTeba. ganaTlebis fsiqologiis<br />

Jurnali, 67 (6), 900 – 904.<br />

qarieri, q. a. da TiTusi, a. (1981, zamTari).<br />

Canawerebis gakeTebis Sedegebi: ras<br />

vswavlobT gakveTilis axsnis dros.<br />

amerikuli saganmanaTleblo kvleve­


gamoyemebuli literatura<br />

207<br />

bis Jurnali, 18 (4), 385 – 397.<br />

qarfenTeri, T. f., fenema, i. da feTersoni,<br />

f. l. (1987). kogniturad mar­<br />

Tuli swavleba: maTematikis saswavlo<br />

gegmis SemuSaveba. i. uirszufis da r.<br />

sTraiTis (red.) wignidan msoflios<br />

sxvadasxva skolebSi maTematikis<br />

swavlebis siaxleebi (gv. 397 – 417).<br />

restoni, virjinia: maTematikis maswavlebelTa<br />

erovnuli sabWo.<br />

qarfenTeri, T. f., fenema, i., feTersoni,<br />

f. l., Ciangi, q. f. da loefi, m. (1989).<br />

moswavleTa maTematikuri azrovnebis<br />

gaTvaliswineba swavlebisas: eqsperimentuli<br />

kvleva. amerikuli saganmanaTleblo<br />

kvlevebis Jurnali, 26<br />

(4), 499 – 531.<br />

qarfenTeri, u. a. , (2000). problemebis gadawyvetis<br />

aTi weli: fiqrebi ganaTlebis<br />

reformaze. fi delta qafani, 81 (5),<br />

383 – 389.<br />

qeiTi, T. z. (1982). saSinao davalebaze<br />

daxarjuli dro da saSualo skolaSi<br />

miRebuli niSnebi: didi SerCevis analizi.<br />

ganaTlebis fsiqologiis Jurnali,<br />

74 (2), 248 – 253.<br />

qinCi, u. (1979). gaazrebis modelireba.<br />

ganaTlebis fsiqologi, I, 3 – 14.<br />

qlementi, j., loqhedi, j. da minqi, j.<br />

(1979). maTematikis swavlasTan dakav­<br />

Sirebuli sirTuleebi. yovelTviuri<br />

amerikuli Jurnali maTematikaSi, 88,<br />

3 – 7.<br />

qoedingeri, q. r. da andersoni, j. r. (1993).<br />

dagegmvis konkretizacia geometria­<br />

Si: modelze dafuZnebuli swavlebis<br />

sistemebi. s. lajois da s. deris (red.)<br />

wignidan kompiuterebi, rogorc kognituri<br />

iaraRi. hilsdeili, niu jersi:<br />

lorens erlbaumi.<br />

qoedingeri, q. r. da Tabaxneki, h. j. m.<br />

(1994, aprili). ori strategia ukeTesia,<br />

vidre erTi: sxvadasxva strategiebi,<br />

romlebic amocanebis amosaxsnelad<br />

gamoiyeneba. naSromi, romelic<br />

warmodgenili iyo amerikis ganaTlebis<br />

mkvlevarTa asociaciis yovelwliur<br />

Sexvedraze, niu orleani.<br />

qoni, a. (1993). ratom ar muSaoben wamaxaliseblebi.<br />

harvardis biznes mimoxilva,<br />

71 (5), 54 – 63.<br />

qouli, j. q. da maqleodi, j. s. (1999). weris<br />

unari bavSvebSi. grafikuli stimulirebis<br />

Sedegebi. fsiqologia skolaSi,<br />

36 (4), 359 – 370.<br />

qoulmani, j. s., qemfbeli, e., hobsoni, q.,<br />

maqfarTlandi, j., mudi, a., uainfeldi,<br />

f. da iorki, r. (1966). saganmanaTleblo<br />

SesaZleblobebis Tanasworoba.<br />

vaSingtoni: amerikis SeerTebuli<br />

Statebis mTavrobis stamba.<br />

qoheni, j. (1988). biheivioristuli mecnierebebi<br />

da statistikuri analizi<br />

(me - 2 gamocema). hilsdeili, niu jersi:<br />

erlbaumi.<br />

qraske, m. l. (1985). Zalisxmevisaken<br />

swrafvis gaZliereba dakvirvebiT swavlisa<br />

da kompetenciebis gaumjobesebis<br />

gziT. ganaTlebis fsiqologiis britanuli<br />

Jurnali, 55, 138 – 147.<br />

qrismori, a. (red.) (1985). kiTxvis unaris<br />

kvlevebis Tanamedrove Sefaseba:<br />

1974 – 1984. saboloo angariSi. vaSingtoni:<br />

amerikis SeerTebuli Statebis<br />

ganaTlebis departamenti (ED 261<br />

– 350).<br />

qruqsi, T. j. (1988). klasSi Sefasebis sxvadasxva<br />

meTodebis zegavlena moswavleebze.<br />

saganmanaTleblo kvlevebis<br />

mimoxilva, 58 (4) 438 – 481.<br />

quliqi, q. i. q. da quliqi, j. a. (1982). ra<br />

Sedegi aqvs saSualo skolis moswavleTa<br />

dajgufebas akademiuri sesaZleblobis<br />

mixedviT: kvlevebis Sedegebis<br />

meta - analizi. amerikuli saganmanaTleblo<br />

kvlevebis Jurnali, 19<br />

(3), 415 – 428.<br />

quliqi, j. a. da quliqi, q. i. q. (1987).<br />

SesaZleblobis mixedviT moswavleTa<br />

dajgufebis zegavlena moswavleTa akademiur<br />

moswrebaze. Tanasworoba da<br />

gamorCeuloba, 23, 22 - 30.


208 efeqturi swavleba skolaSi<br />

quliqi, j. a. da quliqi, q. i. q. (1991). kvlevebi<br />

SesaZleblobebis mixedviT<br />

moswavleTa dajgufebis Sesaxeb: istoriuli<br />

da Tanamedrove midgomebi.<br />

sTorsi: koneqtikutis universiteti,<br />

niWierTa kvlevis erovnuli centri<br />

(ERIC dokumentis reproduqciis samsaxuri<br />

# Ed 350 777)<br />

qumari, d. d. (1991). mecnierebis swavlebasa<br />

da moswavlis CarTulobas Soris<br />

kavSiri: meta - analizi. ganaTlebis mimoxilva,<br />

43 (1), 49 – 66.<br />

quferi, h. (1989a). saSinao davaleba. uaiT<br />

fleins: niu iorki: longmeni.<br />

quferi, h. (1989b). saSinao davalebasTan<br />

dakavSirebuli kvlevebis sinTezi. xelmZRvaneloba<br />

ganaTlebis sferoSi,<br />

47 (3), 85 – 91.<br />

quferi, h. lindsi, j. j., nai, b. da greiThausi,<br />

s. (1998). kavSiri saSinao<br />

davalebisadmi damokidebulebas, saSinao<br />

davalebis odenobas da moswavlis<br />

akademiur moswrebas Soris. ganaTlebis<br />

fsiqologiis Jurnali, 90 (1), 70 –<br />

83.<br />

quferi, h., valentaini, j. q., nai, b. da<br />

lindsi, j. j. (1999). kavSiri xuTi tipis<br />

skolis Semdgom aqtivobasa da moswavlis<br />

akademiur moswrebas Soris.<br />

ganaTlebis fsiqologiis Jurnali, 91<br />

(2), 369 – 378.<br />

Sirensi, j. da bosqeri, r. (1997). ganaTlebis<br />

efeqturobis safuZvlebi. niu iorki:<br />

fergamoni.<br />

Speriti, d. (1972). kiTxvis qve - unarebis<br />

identifikacia maqsimaluri albaTobis<br />

faqtoruli analizis saSualebiT.<br />

kiTxvis Sesaxeb kvlevebis yovelkvartaluri<br />

gamocema, 8, 92 – 111.<br />

Spiro, r. j., qoulsoni, r. i., feltoviCi,<br />

f. i. da andersoni, d. q. (1994). kognituri<br />

drekadobis Teoria: mowinave<br />

codnis aTviseba. r. b. rudelis, m. r.<br />

rudelis da h. zingeris (red.) wignidan<br />

Teoriuli modelebi da kiTxvis procesi<br />

(me - 4 gamocema, gv. 602 – 610). niuarqi,<br />

delaveri: kiTxvis saerTaSoriso<br />

asociacia.<br />

Stali, s. a. da fearbenqsi, m. m. (1986).<br />

leqsikuri erTeulebis swavlebis<br />

Sedegebi: modelebze dafuZnebuli<br />

meta - analizi. saganmanaTleblo kvlevebis<br />

mimoxilva, 56 (1), 72 – 110.<br />

Sternbergi, r. j. (1977). inteleqti, informaciis<br />

damuSaveba da analogiebiT<br />

azrovneba: adamianuri SesaZleblobebis<br />

komponenturi analizi.<br />

hilsdeili, niu jersi: erlbaumi.<br />

Sternbergi, r. j. (1978). adamianuri<br />

azrovnebis erTiani komponenturi<br />

Teoriisaken. (teqnikuri angariSis N<br />

4). niu heveni, koneqtikuti: ielis universitetis<br />

fsiqologiis departamenti<br />

(ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # ED 154 421).<br />

Sternbergi, r. j. (1979). adamianuri inteleqtis<br />

ganviTareba (teqnikuri<br />

angariSis N 4, kognituri ganviTarebis<br />

seriidan). niu heveni, koneqtikuti:<br />

ielis universitetis fsiqologiis<br />

departamenti (ERIC dokumentis reproduqciis<br />

samsaxuri # ED 174 638).<br />

Sunqi, d. h. da qoqsi, f. d. (1986). atribuciuli<br />

SeniSvnebis gamoyeneba specialuri<br />

saganmanaTleblo saWiroebis mqone moswavleebTan.<br />

ganaTlebis fsiqologiis<br />

Jurnali, 73 (3), 201 – 209.<br />

Ceni, z. (1996). rogor xsnian moswavleebli<br />

analogiebs: zedapiruli, struqturuli<br />

da proceduruli msgavsebebi.<br />

bavSvTa eqsperimentuli fsiqologiis<br />

Jurnali, 62 (3), 410 – 431.<br />

Ceni, z. ianoviCi, q. i. da deleri, m. u.<br />

(1996). abstraqtuli wyaros mqone<br />

informaciis Sefasebis problemebi.<br />

ganaTlebis fsiqologiis Jurnali, 87<br />

(3), 445 – 454.<br />

Ceni, z. (1999). sqemebis gamoyeneba<br />

analogiis problemebis amoxsnisas.<br />

ganaTlebis fsiqologiis Jurnali, 91<br />

(4), 703 – 715.<br />

Ci, m. T. h., feltoviCi, f. j. da glazeri,


gamoyemebuli literatura<br />

209<br />

r. (1981). eqspertebisa da damwyebebis<br />

mier fizikis amocanebis kategorizacia<br />

da reprezentacia. kognituri mecniereba,<br />

5, 121- 152.<br />

Coli, j. s. (1958). wakiTxvadoba: kvlevebi<br />

da praqtika. qolumbusi, ohaio: saganmanaTleblo<br />

kvlevebis biuro, ohaios<br />

saxelmwifo universiteti.<br />

jenqsi, q., smiTi, m. s., aqlendi, h., beini, j.<br />

j., qoheni, d., grinTlisi, h., heinsi, b.<br />

da miqelsoni, s. (1972). uTanasworoba:<br />

ojaxisa da skolis zegavlenis gadafaseba<br />

amerikaSi. niu iorki: beiziq<br />

buqsi.<br />

jenqsi, j. r., Staini, m. l. da visocki, q.<br />

(1984). leqsikuri erTeulebis swavla<br />

kiTxviT. amerikuli saganmanaTleblo<br />

kvlevebis Jurnali, 21 (4), 767 – 787.<br />

jere brofi da Tomas gudi (1986).<br />

joisi, b. da Sauersi, b. (1980). maswavlebelTa<br />

gadamzadebis kursebis gaumjobeseba:<br />

ras gveubneba kvlevebi. xelmZRvaneloba<br />

ganaTlebis sferoSi,<br />

37 (5), 379 – 385.<br />

jonsoni, d., maruiama, j., jonsoni, r.,<br />

nelsoni, d., skoni, i. (1981). Tanam­<br />

SromlobiTi, konkurenciuli da individualisturi<br />

miznebis zegavlena<br />

moswavlis akademiur moswrebaze: meta<br />

- analizi. fsiqologiuri biuleteni,<br />

89 (1), 47 – 62.<br />

jonsoni, d. u. da jonsoni, r. T. (1999).<br />

sxvebTan erTad da marto swavla:<br />

TanamSromlobiTi, konkurenciuli da<br />

individualisturi swavla. bostoni:<br />

alini da beiqoni.<br />

jonson - lardi, f. n. (1983). mentaluri<br />

modelebi. kembriji, masaCusetsi: harvardis<br />

universitetis gamomcemloba.<br />

haierli, d. (1996). codnis Seqmnis vizualuri<br />

meTodebi. aleqsandria, virjinia:<br />

zedamxedvelobisa da saswavlo<br />

gegmebis SemuSavebis asociacia.<br />

hanteri, j. i. da Smidti, f. i. (1990). meta<br />

- analizis meTodebi: kvlevebSi Secdomebisa<br />

da mikerZoebis Sesworeba.<br />

niuberi parki, kalifornia: seiji.<br />

harTeri, s. (1980). kompetenciaTa skala<br />

moswavleebisaTvis. bavSvis ganviTareba,<br />

51, 218 – 235.<br />

harisoni, q. (1980). kiTxvadoba klasSi.<br />

kembriji, inglisi: kembrijis universitetis<br />

gamomcemloba.<br />

heTi, j. a. (1992). skolis Sedegebis gazomva,<br />

ganaTlebis avstraliuri Jurnali,<br />

36 (1), 5 – 13.<br />

heTi, j., bigsi, j. da ferdi, n. (1996). swavlis<br />

unarebis gamviTarebaze mimarTuli<br />

intervenciebis zegavlena moswavleTa<br />

mier masalis aTvisebaze: meta -<br />

analizi. saganmanaTleblo kvlevebis<br />

mimoxilva, 66 (2), 99 – 136.<br />

heiesi, j. (1981). problemebis gadaWra.<br />

filadelfia, pensilvania: franklinis<br />

instituti.<br />

heleri, j. l. da raifi, f. (1984). problemebis<br />

gadaWris gzebi: problemebis<br />

aRwera fizikaSi. Semecneba da swavleba,<br />

1 (2), 177 – 216.<br />

hemeqeri, q. (1986). garemoebiTi SekiTxvebis<br />

zegavlena prozis swavlaze. saganmanaTleblo<br />

kvle vebis mimoxilva, 56,<br />

212 – 242.<br />

henki, u. a. da Stali, n. a. (1985). ra zegavlena<br />

aqvs Canawerebis gakeTebas<br />

leqciis mosmenisas informaciis<br />

aTvisebaze: meta - analizi. naSromi,<br />

romelic warmodgenili iyo 34 - e kiTxvis<br />

erovnul konferenciaze (ED 258<br />

533).<br />

henseli, T. s. (1988). erTi moswavlis swavlis<br />

cikli interpretaciuli kiTxvis<br />

diskusiaSi. kiTxvis fsiqologia, 7 (4),<br />

297 – 304.<br />

hejisi, l. (1987) sabunebismetyvelo da<br />

socialuri mecnierebebi. empiriuli<br />

kvlevebi. amerikeli fsiqologi, 42<br />

(2), 443 – 455.<br />

hiali, j. m. (1990). safrTxis qveS mdgari<br />

goneba: ratom ar fiqroben Cveni


210 efeqturi swavleba skolaSi<br />

Svilebi. niu iorki: saimoni da Sus­<br />

Teri.<br />

hidi, s. da andersoni, v. (1987). werilobiTi<br />

Sejamebis miwodeba: davalebis<br />

moTxovnebi, kognituri operaciebi da<br />

swavlebisas gamosayenebeli daskvnebi.<br />

ganaTlebis kvlevebis mimoxilva, 56,<br />

473 – 493.<br />

hiloqsi, j. (1986). kvlevebi Txzulebebze.<br />

urbana, ilinoisi. ERIC - is masalebi<br />

kiTxvisa da komunikaciis unarebze<br />

da inglisuris swavlebis erovnuli<br />

konferencia.<br />

hiusoni, m. j. da hiusoni, f. u. (1983). ra zegavlena<br />

aqvs mecnierebis swavlaze winare<br />

codnis gamoyenebaze mimarTul swavlis<br />

meTodebs. mecnierebis swavlebis Sesaxeb<br />

kvlevebis Jurnali, 20, 731 – 743<br />

(kvlevis saidentifikacio nomeria 29).<br />

holandi, j. h., holioaqi, q. f., nisbeTi, r.<br />

i. da Tagardi, f. r. (1986). Sesavali:<br />

daskvnebis gakeTebis, swavlisa da<br />

aRmoCenis procesebi. kembriji, masa­<br />

Cusetsi: masaCusetsis teqnologiis<br />

institutis gamomcemloba.<br />

holeri, i. f., Caildi, d. a. da uolbergi,<br />

h. j. (1988). SeiZleba vaswavloT gaazreba<br />

`meta _ kognituri~ kvlevebis<br />

raodenobrivi sinTezi. ganaTlebis<br />

mkvlevari, 17 (9), 5 – 8.<br />

holi, i. i. (1989). TanamSromlobiTi swavlis<br />

zegavlena moswavleTa akademiur<br />

moswrebaze: meta _ analizi. saerTa­<br />

Soriso disertaciebis rezumeebi, 50,<br />

343A.<br />

honea, j. m., umcrosi (1982, dekemberi).<br />

Seyovnebis dro, rogorc cvladi: zegavlena<br />

maswavlebelze da moswavleze.<br />

qlering hausi, 56 (4), 167 – 170.<br />

horToni, s. v., loviTi, T. q. da bergerudi,<br />

d. (1990). saSualo skolebis Sinaarsze<br />

orientirebuli gakveTilebis<br />

sam tipad klasifikacia: grafikuli<br />

sqemebis efeqturoba. specialuri saganmanaTleblo<br />

saWiroebebis kvlevis<br />

Jurnali, 23 (1), 12 – 22.


wignis avtorTa Sesaxeb<br />

<strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong> moRvaweobs<br />

institutSi, romlis saxelwodebaa<br />

`kontinentis centraluri<br />

nawilis kvlevebi ganaTlebisa da<br />

swavlebisaTvis~ (McREL). es instituti<br />

mdebareobs avroraSi, kolorados<br />

StatSi. <strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong><br />

mu Sa obs kvlevebisa da Teoriis<br />

saklaso praqtikasTan dakavSirebis<br />

sakiTxebze. is xelmZRvanelobda<br />

avtorTa jgufs, romelmac<br />

gamosca wigni `swavlis ganzomilebebi~.<br />

am wignis gamomcemelia<br />

saswavlo gegmebis SemuSavebisa<br />

da mentorobis asociacia (ASCD).<br />

<strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong>, aseve, erTerTi<br />

avtoria wignisa `azrovnebis<br />

taqtika~ (saswavlo gegmebis SemuSavebisa<br />

da mentorobis asociacia)<br />

da `wigniereba: integrirebuli<br />

midgoma kiTxvis, weris, leqsikuri<br />

erTeulebisa da azrovnebis<br />

swavlebisadmi~ (ZanerBlozer). <strong>robert</strong><br />

j. <strong>marzano</strong>s bolo namuSevrebi<br />

exeba standartebs: `aucilebeli<br />

codna: ganxilva imisa, Tu ra unda<br />

icodnen amerikelma moswavleebma~<br />

211<br />

(<strong>marzano</strong>, qendeli da gedi / kontinentis<br />

centraluri nawilis<br />

kvlevebi ganaTlebisa da swavlebisaTvis,<br />

1999) da `standartebze<br />

dafuZnebuli raionebis, skolebis<br />

da klasebis Seqmnis sruli<br />

saxelmZRvanelo~ (<strong>marzano</strong> da qendeli,<br />

saswavlo gegmebis SemuSavebisa<br />

da mentorobis asociacia /<br />

kontinentis centraluri nawilis<br />

kvlevebi ganaTlebisa da swavlebisaTvis,<br />

1996). am bolo xanebSi man<br />

daasrula wignebi: `klasSi niSnebis<br />

weris transformacia~ (saswavlo<br />

gegmebis SemuSavebisa da<br />

mentorobis asociacia, 2000) da<br />

`saganmanaTleblo miznebis axali<br />

taqsonomiis Camoyalibeba~ (qorvin<br />

presi, 2000). <strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong>m<br />

SeimuSava saSualo skolaSi<br />

dasanergi programebi, romlebic<br />

xels uwyobs Tanamedrove kvlevebis<br />

Sedegebisa da arsebuli kognituri<br />

Teoriebis gardaqmnas swavlebis<br />

konkretul meTodebad.<br />

<strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong>m miiRo<br />

bakalavris akademiuri xarisxi


212 efeqturi swavleba skolaSi<br />

inglisur enasa da literaturaSi<br />

(ionas koleji, niu iorki),<br />

ganaTlebis magistris akademiuri<br />

xarisxi kiTxvisa da enis swavlebaSi<br />

(sietlis universiteti,<br />

sietli, vaSingtoni), doqtoris<br />

xarisxi saswavlo gegmebis Seqmnasa<br />

da swavlebis meTodebSi (vaSingtonis<br />

universiteti, sietli). institutSi<br />

(kontinentis centraluri<br />

nawilis kvlevebi ganaTlebisa da<br />

swavlebisaTvis) muSaobis dawyebamde<br />

<strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong> muSaobda<br />

asocirebul profesorad kolorados<br />

universitetSi, denveri;<br />

inglisuri enisa da literaturis<br />

maswavleblad saSualo skola­<br />

Si; fakultetis dekanad universitetSi.<br />

<strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong> saerTa­<br />

Sorisod cnobili treneri da<br />

gamomsvlelia; igi 18 wignisa da<br />

150-ze meti statiisa da wignis avtoria.<br />

<strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong>s naSromebi,<br />

ZiriTadad, Semdeg Temebs<br />

exeba: werisa da kiTxvis swavleba,<br />

azrovnebis unarebi, skolis efeqturoba,<br />

Sefaseba, Semecneba, standartebis<br />

danergva.<br />

<strong>robert</strong> j. <strong>marzano</strong>s sakontaqto<br />

informacia: kontinentis<br />

centraluri nawilis kvlevebi<br />

ganaTlebisa da swavlebisaTvis<br />

(McREL). 2550 s. S. Parker Rd.,<br />

oTaxi 500, avrora, kolorado,<br />

80014. telefonis nomeri: 303 –<br />

632 – 5534. faqsis nomeri: 303 –<br />

337 – 3005. eleqtronuli fostis<br />

misamarTi: b<strong>marzano</strong>@mcrel.org<br />

<strong>debra</strong> j. <strong>fiqeringi</strong> kerZo konsultantia;<br />

is aris TopTutors.com<br />

- is saganmanaTleblo sakiTxebis<br />

xelmZRvaneli. ukve 25 welia, <strong>debra</strong><br />

j. <strong>fiqeringi</strong> ganaTlebis sistemaSi<br />

moRvaweobs. mas miRebuli<br />

aqvs sxvadasxva saxis praqtikuli<br />

gamocdileba, radgan sxvadasxva<br />

dros muSaobda, rogorc: skolis<br />

maswavlebeli, raionis maswavlebelTa<br />

profesiuli ganviTarebis<br />

koordinatori, saSualo skolis<br />

administratorebisa da maswavleblebis<br />

konsultanti. <strong>debra</strong> j.<br />

<strong>fiqeringi</strong> muSaobda kvlevebisa da<br />

ganviTarebis centrebSic, sadac<br />

ikvlevda Semdeg sakiTxebs: swavlis<br />

procesi, saswavlo gegmis SemuSaveba,<br />

swavlebis meTodolgia da Sefaseba,<br />

swavlis miznebis Camoyalibeba<br />

da miRweva. Sesabamisad, <strong>debra</strong><br />

j. fiqerings aqvs rogorc Teoriuli,<br />

ise praqtikuli gamocdileba<br />

ganaTlebis sferoSi. <strong>fiqeringi</strong><br />

muSaobs ganaTlebis specialistebTan<br />

mTe li msoflios masStabiT<br />

da Teoriisa da praqtikis urTierTdakavSirebaSi<br />

exmareba maT.<br />

<strong>debra</strong> j. <strong>fiqeringi</strong> sxvadasxva<br />

statiisa da programebis avtoria,<br />

maT Sorisaa `swavlis ganzomilebebi:<br />

maswavleblis damxmare<br />

saxelmZRvanelo~ (me-2 gamocema)<br />

da sxva masalebi, romlebic saswavlo<br />

gegmebis SemuSavebisa da<br />

mentorobis asociaciis swavlis<br />

ganzomilebebis seriiT aris gamocemuli.<br />

igi, aseve, muSaobda safuZvliani<br />

swavlis modelzec,<br />

romelic damoukidebeli moswavleebisa<br />

da konpleqsurad moazrovne<br />

axalgazrdebis ukeTesad<br />

ganviTarebis saSualebas iZleva.<br />

<strong>debra</strong> j. fiqerings miRebuli<br />

aqvs bakalavris akademiuri xarisxi<br />

inglisur enasa da literatu raSi


wignis avtorTa Sesaxeb<br />

213<br />

/ dramis swavlebaSi (misuris universiteti),<br />

magistris akademiuri<br />

xarisxi _ skolebis administrirebaSi<br />

(denveris universiteti)<br />

da doqtoris xarisxi _ saswavlo<br />

gegmebis SemuSavebasa da swavlebis<br />

meTodebSi, koncentraciiT kognitur<br />

fsiqologiaze (denveris<br />

universiteti).<br />

<strong>debra</strong> j, <strong>fiqeringi</strong>s sakontaqto<br />

informaciaa: 10098 East Powers<br />

Avenue, englevudi, kolorado,<br />

80111. telefonis nomeri: 303 –<br />

694 – 9899. eleqtronuli fostis<br />

misamarTi: djplearn@hotmail.com<br />

<strong>jein</strong> i. <strong>foloqi</strong> aris mkvlevari<br />

da treneri iseT sferoebSi,<br />

rogorebicaa: standartebi, Sefaseba,<br />

niSnebis wera, Canawerebis<br />

momzadeba, saswavlo gegmebi, swavlebis<br />

meTodebi, zedamxedveloba.<br />

<strong>jein</strong> i. <strong>foloqi</strong> institutis (kontinentis<br />

centraluri nawilis<br />

kvle vebi ganaTlebisa da swavlebisaTvis)<br />

mTavari konsultantia. es<br />

instituti mdebareobs avroraSi,<br />

kolorado. <strong>jein</strong> i. <strong>foloqi</strong> sxvadasxva<br />

dros muSaobda, rogorc:<br />

saSualo skolis maswavlebeli,<br />

raionis administratori, universitetis<br />

profesori, saxelmwifo<br />

departamentis TanamSromelTa<br />

pro fesiuli ganviTarebis koordinatori,<br />

saSualo skolis saswavlo<br />

gegmebis koordinatori.<br />

saskolo raionebTan konsultaciiTa<br />

da Statis mxardaWeriT,<br />

<strong>jein</strong> i. <strong>foloqi</strong>, erovnuli da<br />

Statis standartebis mixedviT,<br />

saswavlo gegmebis SemuSavebaze<br />

muSaobs; standartebi SesabamisobaSi<br />

mohyavs erovnul SefasebebTan.<br />

amasTanave, maswavleblebTan<br />

erTad muSaobs gakveTilebis gegmebisa<br />

da moswavleTa Sefasebebis<br />

formebis SemuSavebaze. organizebas<br />

uwevs sxvadasxva adgilobriv<br />

Tu saerTaSoriso Sexvedras<br />

da skolaTa Soris kavSirebis<br />

damyarebas, raTa, standartebze<br />

dafuZnebuli programebis saSualebiT,<br />

gazardos moswavleTa<br />

aka demiuri moswareba.<br />

<strong>jein</strong> i. foloqs Catarebuli<br />

aqvs seminarebi inglisur da espanur<br />

enebze amerikis SeerTebul<br />

StatebSi, avstraliaSi, kanadaSi,<br />

centraluri da samxreT amerikis<br />

qveynebSi. igi aris saswavlo gegmebis<br />

SemuSavebisa da mentorobis<br />

asociaciis mier gamocemuli sxvadasxva<br />

wignis Tanaavtori: `swavlis<br />

ganzomilebebi: maswavleblis<br />

damxmare saxelmZRvanelo~, `maswavleblis<br />

damxmare saxelmZRvanelo~.<br />

aseve, Tanaavtoria kvlevebis<br />

dakavSireba praqtikasTan seriiT<br />

gamocemuli wignebisa: `swavlis<br />

meTodebi da Sefaseba~, `niSnebis<br />

wera~, `Canawerebis momzadeba~.<br />

<strong>jein</strong> i. <strong>foloqi</strong> warmoSobiT<br />

karakasidanaa (venesuela). man bakalavris<br />

akademiuri xarisxi diukis,<br />

xolo magistrisa da doqtoris<br />

xarisxebi _ kolorados universitetSi<br />

(boulderi) moipova.<br />

<strong>jein</strong> i. <strong>foloqi</strong>s sakontaqto<br />

informaciaa: kontinentis<br />

centraluri nawilis kvlevebi<br />

ganaTlebisa da swavlebisaTvis<br />

(McREL). 2550 s. S. Parker Rd., avrora,<br />

kolorado, 80014. telefonis<br />

nomeri: 303 – 632 – 5508.<br />

eleqtronuli fostis misamarTi:<br />

jpollock@mcrel.org

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!