04.01.2015 Views

samxedro skola (iunkrebi)

samxedro skola (iunkrebi)

samxedro skola (iunkrebi)

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

saqarTvelos Tavdacvis saministro<br />

saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabi<br />

J7 <strong>samxedro</strong> ganaTlebisa da sabrZolo momzadebis<br />

departamenti<br />

ssip iv. javaxiSvilis istoriisa da<br />

eTnologiis instituti<br />

lela saraliZe<br />

<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong> (<strong>iunkrebi</strong>)<br />

pirveli demokratiuli<br />

respublikis dros<br />

meomris biblioTeka #6<br />

Tbilisi<br />

2008


Tqvens winaSea axali seriis ,,meomris biblioTekis~ meeqvse wigni; seria iTvaliswinebs<br />

wignebis mTel wyebas, romlebSic popularulad iqneba gadmocemuli saqarTvelosa da<br />

msoflio istoriis yvelaze saintereso da mniSvnelovani movlenebi.<br />

seriis mizania qarTveli meomris da imedia, ara marto misi, patriotuli aRzrda da<br />

codnis miwodeba misaReb formebSi. seriaSi gaTvaliswinebulia popularuli, magram maRal<br />

profesionalur doneze dawerili saxelmZRvaneloebi; es patara, magram tevadi da kargad<br />

gaformebuli broSurebi mieZRvneba qarTvelTa udides mefe daviTs, Tamars, giorgi<br />

brwyinvales, bagrat III-s, saqarTveloSi warmoebul mTavar da gadamwyvet brZolebs,<br />

XIX_XX ss-is gamoCenil qarTvel oficrebs, saqarTvelosa da msoflio <strong>samxedro</strong><br />

istoriis calkeul sakiTxebsa da a.S.<br />

seriis gamocemis iniciatorebi arian iv. javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis<br />

instituti da saqarTvelos Tavdacvis saministro.<br />

didi survili da imedi gvaqvs, rom meomarTa da oficerTa garda, saqarTvelos yoveli<br />

moqalaqe siamovnebiT miiRebs am seriis yovel axal wigns.<br />

seriis garekanze moTavsebuli warwera da didi daviTi yvelas Seaxsenebs, rom<br />

brZola saqarTvelosTvis dResac grZeldeba.<br />

vaJa kiknaZe<br />

seriis saredaqcio kolegia:<br />

istoriis mecnierebaTa<br />

doqtori, profesori<br />

istoriis mecnierebaTa<br />

doqtori, profesori<br />

vaJa kiknaZe<br />

Tamaz beraZe<br />

mecnierebaTa doqtori,<br />

vice polkovniki Temur dalaqiSvili<br />

recenzenti:<br />

istoriis mecnierebaTa<br />

doqtori, profesori dodo WumburiZe<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa: Lnino gigani<br />

ydis dizaini: giorgi kiknaZe<br />

redaqtori: nargiz xarabaZe<br />

teqnikuri redaqtori: mari WoniSvili<br />

damtkicebuli da samoqmedod SemoRebulia saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis<br />

gaerTianebuli Stabis J7 <strong>samxedro</strong> ganaTlebisa da sabrZolo<br />

departamentis ufrosis _ polkovnik nodar qviliTaias mier<br />

saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabis<br />

topografiuli sammarTvelos stamba. 2008 w.<br />

q. Tbilisi, general kvinitaZis q. #20<br />

tel.: +995 32 91-19-83<br />

faqsi: +995 32 91-19-83<br />

2


1918 wlis 26 maiss, gamocxadda saqarTvelos damoukidebloba.<br />

monarqiuli wyobileba Seicvala respublikuriT, riTac qarTuli<br />

saxelmwifoebriobis ocdaaTsaukunovan istoriaSi axali xana daiwyo. 1918-<br />

1921 wlebis saqarTvelos demokratiuli respublikis istoriis obieqturi<br />

gaSuqeba didi xnis manZilze ikrZaleboda komunisturi reJimis mier. Cveni<br />

qveynis istoriis es samwliani monakveTi mravalmxriv aris saintereso.<br />

demokratiuli respublikis saxelmwifo struqturebi, jer kidev<br />

Camoyalibebis procesSi imyofebodnen, rodesac ruseTis jarebis mier<br />

saqarTvelos aneqsia ganxorcielda.<br />

damfuZnebeli krebis ∗ safinanso-sabiujeto komisia gansakuTrebul<br />

yuradRebas miapyrobda qveynis Tavdacvis gaZlierebas. demokratiuli<br />

respublikis saxelmwifo biujeti 1919 wels Seadgenda 1 950 380 000<br />

maneTs; aqedan <strong>samxedro</strong> saministros, yvela uwyebaze meti, 539 milioni<br />

maneTi gamoeyo. imave wels Seiqmna <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>. <strong>samxedro</strong> saministros<br />

gankargulebaSi iyo: 3 qveiTi brigade _ TiTo saartilerio divizioniT, 6<br />

sanapiro razmi, Tbilisis sadarajo aTaseuli, saarmio-saartilerio<br />

divizioni, mesangreTa aTaseuli, cxenosani razmi, avtomobilTa gundi,<br />

saaviacio gundi da radiotelegrafis gundi. <strong>samxedro</strong> samsaxurSi,<br />

miaxloebiTi monacemebiT, imyofeboda: 1161 oficeri da <strong>samxedro</strong> moxele, 13.<br />

167 jariskaci, 587 nebayoflobiT momsaxure jariskaci. aqedan mwyobrSi iyo:<br />

870 oficeri da <strong>samxedro</strong> moxele, 13. 425 <strong>samxedro</strong> valdebulebiT gawveuli<br />

jariskaci, 486 nebayoflobiT momsaxure jariskaci; <strong>samxedro</strong> saministrosa da<br />

mis dawesebulebebSi 301 oficeri da <strong>samxedro</strong> piri, 742 savaldebulo vadiT,<br />

xolo 101 nebayoflobiT momsaxure jariskaci. general mazniaSvilis cnobiT,<br />

qarTuli jaris saerTo ricxvi aRwevda 20.000-ss; am ricxvSi zemoT<br />

CamoTvlili nawilebis garda, mas Sehyavda kidev 1 cxenosani legioni, erTi<br />

saavtomobilo aseuli da 4 javSniani matarebeli. rac Seexeba jaris<br />

mobilizacias da mobilizaciur aparats, <strong>samxedro</strong> kanonis Tanaxmad, jari,<br />

omis dros unda gasamebuliyo, ase magaliTad: 12 aTaseuli gadaiqceoda 36<br />

aTaseulad, rac gvardiis 23 aTaseulTan erTad, 50-55 aTas jariskacs<br />

Seadgenda. aRniSnuli kanonis erT-erTi muxlis Tanaxmad: `Tu samSoblo<br />

gansacdelSia, kanonmdebel organos SeuZlia gaiwvios jarSi respublikis<br />

yvela moqalaqe 17-dan 55 wlamde~. rogorc saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis Sinagan saqmeTa ministri noe ramiSvili acxadebda: `ra<br />

momentSiac moiTxovs saWiroeba, me mzada myavs 60.000 kacio~. samwuxarod,<br />

1921 wels bolSevikebTan omis dros, samobilizacio aparati aseTi<br />

mobilizaciisaTvis momzadebuli ver aRmoCnda. 1919 wels <strong>samxedro</strong><br />

samsaxurSi gawveuli iqna 19. 000 axalgazrda, 1920-Si_21.000. sayovelTaod<br />

miRebulia, rom mobilizaciis SemTxvevaSi, saxelmwifos SeuZlia <strong>samxedro</strong><br />

samsaxurSi gaiwvios qveynis mcxovrebTa 10-12%. aRniSnuli wesiT, im<br />

droisaTvis qveynis or milion mcxovrebze SesaZlo iyo samobilizacio<br />

aparati mowyobiliyo ara 55.000 kacisaTvis, aramed 200.000 kacisaTvis.<br />

3


arsebobs jaris organizaciis ori forma: 1) jaris mowyoba miliciis saxiT<br />

da 2) regularuli jari. miliciuri sistemis dros ar arsebobs mudmivi<br />

jari, moqalaqeni <strong>samxedro</strong> momzadebas <strong>samxedro</strong> kursebze da ganmeorebiT<br />

kursebze gadian. momzadebuli da disciplinirebuli jaris Senaxva<br />

saxelmwifos gacilebiT didi Tanxebi ujdeboda; samagierod jariskacebi,<br />

romlebic ixdidnen <strong>samxedro</strong> begaras, mudam mzadyofnaSi iyvnen mtris<br />

asalagmad; amasTanave iyvnen disciplinirebulni. im mizniT, raTa sarbieli<br />

gaxsnoda qarTul sulSi bunebiT Tandayolil mxedrul miswrafebebs, saWiro<br />

iyo mSvidobian mcxovrebTa darazmva qveynis samsaxurSi; rogorc <strong>samxedro</strong><br />

skolis erT-erTi damaarsebeli, aleqsandre CxeiZe ambobda: `Cven unda<br />

gvaxsovdes, rom omi ZalTa gamocdaa mTeli eris da ara misi romelime<br />

nawilis; da organizaciac SeiaraRebul ZalTaTvis unda Seiqmnas iseTi,<br />

romelic ers miscems saSualebas yvela Tavisi Zalebi gamoiyenos~.<br />

qarTul <strong>samxedro</strong> istoriografiaSi gansakuTrebiT sainteresoa 1919<br />

wels qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis daarsebis da am skolidan gamosul patriot<br />

iunkerTa samSoblosaTvis Tavdadebuli brZolis istoria. aRniSnuli<br />

sakiTxisadmi interesi aqtualuria dResac, rodesac damoukidebeli<br />

saxelmwifos Camoyalibebis procesSi gansakuTrebuli yuradReba eTmoba<br />

qarTuli armiis mSeneblobas.<br />

1919 wels, gamoCenili qarTveli <strong>samxedro</strong> moRvaweebis didi SromiTa da<br />

ZalisxmeviT Seiqmna <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>, romelic qarTuli mxedruli didebisa<br />

da Zveli qarTuli <strong>samxedro</strong> xelovnebis Rirseuli gagrZeleba iyo. <strong>skola</strong><br />

gaixsna 1919 wlis 5 seqtembers. ZiriTadi moTxovna iyo saSualo ganaTleba<br />

da kargi fizikuri mdgomareoba. ruseTidan Camosul zogierT axalgazrdas,<br />

ar hqonda araviTari sabuTi, rac <strong>skola</strong>Si maTi miRebis siZneles qmnida.<br />

<strong>samxedro</strong> skolis aRzrdilTa mier kojorsa da tabaxmelasTan, 1921 wlis<br />

TebervalSi, gadaxdili brZolebi da gmiruli Tavdadeba daviTis, Tamaris,<br />

erekles didi gamarjvebebis brwyinvale gamoZaxili iyo.<br />

1917 wlis oqtombris e.w. revoluciis Semdeg daiwyo ganapira qveynebis<br />

ruseTisgan CamoSorebis procesi, dairRva kavkasiis fronti. am periodSi<br />

daarsda amierkavkasiis respublika _ saqarTvelos, azerbaijanisa da somxeTis<br />

SemadgenlobiT. amave dros, daiwyo erovnuli <strong>samxedro</strong> nawilebis Sedgena.<br />

qarTuli korpusis Seqmna miendo polkovnik stefane axmetelaSvils, Stabis<br />

ufrosad dainiSna kapitani ioseb gedevaniSvili. TanamedroveTa gadmocemiT, s.<br />

axmetelaSvili xazis kargi oficeri iyo, magram aklda korpusis<br />

ufrosisaTvis saWiro momzadeba da gamocdileba aseTi friad seriozuli<br />

saqmisTvis; rac Seexeba i. gedevaniSvils, igi 12-15 weliwadi ukve aRar<br />

msaxurobda armiaSi.<br />

cxadi gaxda <strong>samxedro</strong> skolis daarsebis aucilebloba nacvalTa ∗ da<br />

oficerTa mosamzadeblad. <strong>samxedro</strong> skolis proeqtis Sesadgenad StabSi<br />

miiwvies polkovniki aleqsandre CxeiZe. Tavdapirvelad gadawyda qarTul<br />

korpusTan daarsebuliyo orgundiani nacvalTa aTaseuli. aTaseulis<br />

4


ufrosoba swored mas daevala. mogvianebiT skolis gaxsnasTan dakavSirebiT<br />

al. CxeiZe wers: `rodesac vigoneb skolis gaxsnis dRes, Zalauneburad<br />

magondeba is gancdani, romelic piradad me vigrZeni. ar viyavi ukve<br />

axalgazrda oficeri, Tan maxlda 26 wlis praqtika <strong>samxedro</strong> dargSi. mqonda<br />

miRebuli didi gamocdileba rusul <strong>samxedro</strong> skolebSi samsaxuriT da garda<br />

amisa sabrZolo gamocdileba did omSi miRebuli. SemiZlia Tamamad vTqva, rom<br />

momzadeba mqonda sakmarisi da es maZlevda uflebas ameRo Cem Tavze iseTi<br />

mZime amocana, rogoric axalgazrdebis aRzrda da maTi <strong>samxedro</strong> xelobaSi<br />

gawvrTnaa... swored dadga SesaZlebloba Semesyida (e.i. gamomesyida l. s.)<br />

mZime danaSauli, romelic CavidineT Cven da TiTqmis mTelma Cvenma erma sxva<br />

da sxva dargSi mtrul erisadmi samsaxuriT~ (igulisxmeba ruseTis<br />

samsaxurSi yofna).<br />

<strong>samxedro</strong> skolis organizaciis TvalsazrisiT, sagulisxmo iyo is faqti,<br />

rom erTsa da imave <strong>skola</strong>Si, erTi xelmZRvanelobis qveS iwvrTneboda da<br />

aRzrdas Rebulobada, rogorc momavali oficeri, ise jariskacic_momavali<br />

nacvali. erTad aRzrda da gawvrTna xels uwyobda jaris SeduReba-<br />

SekavSirebas, vinaidan, rogorc <strong>samxedro</strong> skolis mesveurebi fiqrobdnen, erT<br />

yaidaze aRzrdili oficeri da nacvali gadaitandnen mTel jarSi im wesrigs<br />

da moTxovnilebebs danergavdnen, rac maT erTad SeiTvises skolis kedlebSi.<br />

skolis xelmZRvanelobis azriT, garkveuli periodis Semdeg, es saswavlebeli<br />

iqneboda erTsulovani, disciplinirebuli da movaleobis SegnebiT aRWurvili<br />

jari. samwuxarod, es ar moxerxda, saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

xanmokle arsebobis gamo. yoveli <strong>samxedro</strong> erTeulis Sefaseba xdeba mis mier<br />

miRweuli Sedegebis, msxverplis raodenobis mixedviT. qarTuli <strong>samxedro</strong><br />

skolis <strong>iunkrebi</strong>s sasaxelod unda iTqvas, rom mterTan yoveli Setakebisas,<br />

isini, TiTqmis yovelTvis, gamarjvebulni rCebodnen, Tumca msxverplic ar<br />

dahklebiaT. SeiZleba iTqvas, rom <strong>skola</strong> iyo patara gmiruli erTeuli,<br />

aRWurvili saukeTeso <strong>samxedro</strong> TvisebebiT.<br />

skolis saStato ganrigi ukve 1917 wlis bolos gamocxadda. skolis<br />

organizeba unda momxdariyo calke aTaseulis msgavsad, amasTan dakavSirebiT<br />

aleqsandre CxeiZe igonebs: `... swrafad avirCie oficerTa Semadgenloba da<br />

gamovZebne Zveli uvado nacvlebi. saubedurod, cvalebadi Semadgenloba anu<br />

mosamzadebeli masala jer arsad Canda da es imitom, rom am droisaTvis jer<br />

arc polkebis organizacia iyo dasrulebuli, arc gawveva iyo gamocxadebuli.<br />

marTalia, am mizezis gamo <strong>skola</strong> umoqmedobda, magram dro mainc ar<br />

ikargeboda da grovdeboda aTaseulisaTvis saWiro qoneba da mowyobiloba~.<br />

1918 wlis 26 maiss, saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebis Semdeg,<br />

manamade arsebuli nacvalTa <strong>skola</strong> da mTeli korpusi arsebuli saxiT<br />

gadmovida saqarTvelos demokratiuli respublikis gankargulebaSi. gadawyda<br />

nacvalTa momzadeba gadascemoda polkebs, xolo nacvalTa aTaseulis<br />

sanacvlod daarsebuliyo <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong> oficerTa mosamzadeblad. amrigad,<br />

nacvalTa aTaseulma daasrula Tavisi arseboba.<br />

5


1918 wlis 20 agvistos gamocxadda qarTuli jarebis axali Statebi.<br />

imTaviTve miRebul iqna principuli gadawyvetileba qarTuli <strong>samxedro</strong><br />

skolis daarsebis Sesaxeb. Tavdapirvelad skolis ufrosad dainiSna generali<br />

andria benaSvili, skolis ufrosis TanaSemwed- aleqsandre CxeiZe. yofil<br />

nacvalTa aTaseulis yvela oficeri, aTaseulis qonebianad (romelic im dros<br />

didi iyo), gadavida axlad daarsebul <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si.<br />

amave periodSi daiSala Tbilisis kadetTa korpusi. <strong>samxedro</strong> ministris<br />

brZanebiT, korpusis mmarTvelobisagan, Cambarebeli komisiis Tavmjdomared<br />

dainiSna al. CxeiZe. skolis moTavseba gadawyda yofili Tbilisis <strong>samxedro</strong><br />

saswavleblis SenobaSi. dasawyisSi <strong>skola</strong>s gadaeca mxolod Senobis nawili,<br />

vinaidan danarCeni gvardielebs da maT qonebas ekavaT.<br />

1918 wlis 20 seqtembers, polkidan <strong>skola</strong>Si samTvian kursebze gaigzavna<br />

40 oficeri kapitnis xarisxiT. kursebis programa iTvaliswinebda<br />

instruqtorul da taqtikuri momzadebis wesebsac. somxeT-saqarTvelos omis<br />

gamo, 16 seqtembers gamocxadda mobilizacia, Sesabamisad gamoica brZaneba<br />

ganmeorebiTi kursidan oficrebis polkebSi dabrunebis Sesaxeb.<br />

1919 wlis Tebervlis ricxvebSi ganmeorebiT kursebze gaigzavna umcros<br />

oficerTa meore Semadgenloba. swored, im periodSi daiwyo Setakebebi<br />

axalcixis frontze. gakveTilebis meore saaTze gaica brZaneba oficerTa<br />

polkebSi dabrunebis Taobaze. frontze gaiwvies skolis oficrebic.<br />

nabrZanebi iyo xazis mowyoba borjomSi da aseve jaris winsvlasTan<br />

SefardebiT, awyurSi da axalcixeSi. al. CxeiZe dainiSna mTliani xazis<br />

ufrosad. <strong>samxedro</strong> skolis ori oficeri (kap. alaviZe da kap. aroniSiZe)<br />

Sevidnen oficerTa razmebis ufrosTa SemadgenlobaSi. maisis dasawyisSi<br />

brZolebi Sewyda da mivlinebuli oficrebi <strong>skola</strong>s daubrundnen.<br />

1919 wlis pirvel agvistos damtkicda axali Statebi, romlis<br />

mixedviTac Seicvala <strong>samxedro</strong> skolis mdgomareoba da man Semdegi saxe miiRo:<br />

<strong>samxedro</strong> skolis mowafeTa ricxvi ifargleboda 180 kaciT. es unda<br />

yofiliyo erTi gundi. amaTgan pirvel weliwads unda mieRoT 90 moswavle,<br />

SemdegSi yovelwliurad 90 kaci. pirvel kursze mowafeebi gadiodnen saerTo<br />

Teoriul <strong>samxedro</strong> kurss da qveiTi jaris mecadineobas. banakad gasvlisas,<br />

mowafeebi nawildebodnen iaraRis specialur dargebze: 60 midioda qveiTi<br />

jaris ganyofilebaze, 10 sainJinroze, 15 saartileroze da 5 sacxenosno<br />

dargSi. meore kursze <strong>samxedro</strong> skolis mowafeebi 4 dargisagan Semdgar<br />

patara razms warmoadgendnen. <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>sTan iunkerTa gundis garda,<br />

skolis organizaciis mixedviT, unda yofiliyo nacvalTa aTaseuli, nacvlebis<br />

mosamzadeblad, Semdegi SemadgenlobiT: 3 qveiTi gundi, 3 brigadis<br />

saWiroebisaTvis _ sul 150 kaciani gundi. garda amisa, erTi gundi 70<br />

kaciani sanapiro jaris gundi, erTi metyviamfrqvevelTa gundi, 150 kaciT da<br />

8 tyviamfrqveviT, 80 kaciani batareia ori savele zarbazniT, ori qvemexiT<br />

da erTi haubiciT. SemdegSi amas kidev daemata 25 kaciani cxenosanTa mwyobri.<br />

6


iunkerTaTvis kursis dawyebis dRed dainiSna 1 seqtemberi,<br />

aTaseulisaTvis, _ 15 noemberi. nacvlebisaTvis 8 Tviani kursi iyo.<br />

axali saswavlo wlis dasawyisSi, agvistos pirvel ricxvebSi, <strong>samxedro</strong><br />

skolis ufrosad dainiSna generali giorgi kvinitaZe. skolis yofili<br />

xelmZRvaneli, _ generali andrea benaSvili gadayvanili iqna topografiuli<br />

ganyofilebis ufrosad. saartilerio da cxenosan ganyofilebaTa<br />

xelmZRvanelebad dainiSnen Zveli gamocdili oficrebi: kap. qarumiZe da kap.<br />

sulxaniSvili. general g. kvinitaZis winadadebiT, iunkerTa gundis ufrosoba<br />

miendo polk. gardafxaZes, rogorc Zvel, gamocdil da gamoCenil kadris<br />

oficers (SemdegSi is daiRupa saxelovani sikvdiliT). skolis ufrosis<br />

TanaSemwe iyo aleqsandre CxeiZe. aqve unda aRiniSnos, rom demokratiuli<br />

respublikis mTavrobis specialuri komisiis mier, polk. gardafxaZe da polk.<br />

CxeiZe dawunebulni iqnen da mxolod gen. kvinitaZis moTxovnis Semdeg,<br />

gaagrZeles maT <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si moRvaweoba.<br />

saintereso iqneba gavixsenoT cota ram giorgi kvinitaZis biografiidan.<br />

zogierTi cnobiT, giorgi ivanes Ze kvinitaZe daibada daRestanSi. misi mama<br />

ivane <strong>samxedro</strong> piri iyo. 13 wlis asakSi mas gvari gadaukeTebia da ruseTis<br />

samsaxurSi Sesula. manmade is Ciqovani iyo. giorgic mamis kvals gahyva:<br />

Tavdapirvelad swavlobda Tbilisis kadetTa korpusSi, Semdeg daamTavra<br />

peterburgis saoficro <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong> da msaxurobda Tbilisis garnizonSi,<br />

vladikavkazis polkSi, Semdeg poloneTSi, xolo ruseT-iaponiis omis<br />

dawyebisas (1904 w.), misi surviliT, ganaweses Soreuli aRmosavleTis<br />

jarebSi. iyo manjuriaSi, monawileoba miiRo ruseT-iaponiis omSi, sadac mas<br />

tyviamfrqvevelTa razmi Caabares. iq, man <strong>samxedro</strong> jildoebTan erTad,<br />

namdvili sabrZolo naTloba miiRo. pirveli msoflio omis damTavrebis<br />

Semdeg, 36 wlis kapitani _ giorgi kvinitaZe Sedis peterburgis generaluri<br />

Stabis akademiaSi, sadac swavlobs 1907-1909 wlebSi. akademiadamTavrebul<br />

giorgi kvinitaZes, maioris CiniT, gzavnian varSavaSi, magram male gadmohyavT<br />

kavkasiaSi. 1917 wlis ruseTis revoluciis Semdeg, ruseTis saimperatoro<br />

armiis polkovniki giorgi kvinitaZe, rogorc namdvil qarTvel patriots<br />

Sehferis, Cadga damoukidebeli saqarTvelos samsaxurSi. generloba mas<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobam mianiWa, rasac didad<br />

afasebda. aRsaniSnavia, rom giorgi kvinitaZis da aleqsandre CxeiZis meuRle<br />

gaxldaT.<br />

<strong>samxedro</strong> skolis saorganizacio muSaoba Semdegnairad ganawilda:<br />

generali giorgi kvinitaZe uZRveboda skolis saswavlo-Teoriul nawils da<br />

skolis gareT muSaobas, al. CxeiZe ganagebda skolis <strong>samxedro</strong> swavlaaRzrdis<br />

saqmes, amasTanave iyo samneo nawilis meTvalyure.<br />

Tavdapirvelad skolis saswavlo nawili didi siZneleebis winaSe<br />

aRmoCnda, radgan: 1) srulebiT ar moipoveboda saswavlo wignebi, 2)<br />

gaZnelebuli iyo leqtorebis monaxva, 3) orjer gamoicvala kadrebis<br />

inspeqtori. <strong>samxedro</strong> skolis moswavleebs istorias aswavlida profesori<br />

7


ivane javaxiSvili, xolo qarTuls vasil barnovi. nikoloz maTikaSvili<br />

igonebs: `saswavlo programis Teoriul dargTagan gvaswavlidnen: <strong>samxedro</strong><br />

istorias, taqtikas, topografias, fortifikacias. am dargTa maswavleblebi<br />

iyvnen generlebi: kvinitaZe, andronikaSvili, polkovniki vaxvaxiSvili da<br />

sxvebi... gvyavda eriskaci maswavlebelic. es iyo cnobili mwerali da<br />

sazogado moRvawe vasil barnovi. gvikiTxavda is leqciebs qarTul istoriasa<br />

da literaturaSi da Tavisi saxovani, gulSi Camwvdomi qarTuliT gvinergavda<br />

samSoblos uzomo erTgulebas da siyvaruls. skolis saboloo mizani iyo<br />

mieca msmenelTaTvis sakmarisi Teoriuli da praqtikuli codna <strong>samxedro</strong><br />

xelovnebaSi, Caenerga mkacri disciplina da fizikurad moemzadebina mZime<br />

samuSaoTa amtanobisaTvis~. profesorebis ZiriTadi nawili <strong>samxedro</strong> pirebi<br />

iyvnen. maTgan bevrs rusul <strong>samxedro</strong> akademiaSi hqonda miRebuli ganaTleba,<br />

Tumca mcire nawilma icoda qarTuli, rac qmnida enis bariers. g. kvinitaZem<br />

es problema Semdegnairad gadaWra: erTi jgufi profesorebisa (2-3kaci),<br />

romelTac srulebiT ar icodnen qarTuli ena, TavianT sagans kiTxulobdnen<br />

rusul enaze da amave enaze iRebdnen pasuxs <strong>iunkrebi</strong>sagan; meore jgufi<br />

kiTxulobda rusul enaze, mxolod pasuxs iRebda qarTul enaze, mesame<br />

jgufi ki leqciebs, mxolod qarTul enaze kiTxulobda.<br />

1919 wlis 5 seqtembers, <strong>samxedro</strong> saswavlebelSi, imave Senobis<br />

kedlebSi, sadac 12 wlis ganmavlobaSi izrdebodnen rusi <strong>samxedro</strong>ebi,<br />

miRebul iqna 90 qarTveli iunkeri. <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si moxvedra arc ise<br />

advili iyo, radgan <strong>skola</strong>Si moxvedris msurvelTa ricxvi bevrad aRemateboda<br />

skolis SesaZleblobebs. <strong>samxedro</strong> skolis kursanti nikoloz maTikaSvili,<br />

romelic 1920 wels Cairicxa <strong>samxedro</strong> saswavlebelSi, igonebs: `...mTavari<br />

siZnele gamoixateboda skolis ufrosis, aleqsandre CxeiZis ganaCenSi:<br />

ivargebs Tu ara qarTvel aficradao amaTvalier-CamaTvaliera, ojaxuri<br />

vinaoba gamomkiTxa, ganaTlebiT dainteresda da didi dafiqrebis Semdeg<br />

<strong>skola</strong>Si miRebis Rirsad CamTvala~.<br />

<strong>iunkrebi</strong>s <strong>samxedro</strong> forma Semdegnairi iyo: Ria molurjo feris faraja,<br />

sayelosa da qudze erovnul ferebiani morTulobiT, wiTeli, kiduriani<br />

samxreulebi inicialebiT `sk~ (<strong>skola</strong>), TuSuri qudi erovnuli ferebiT<br />

morTuli da zamTarSi boxoxi. oficrebs ecvaT inglisuri stilis frenCi da<br />

franguli faraja.<br />

<strong>skola</strong>Si imTaviTve damyarda mkacri, amave dros Segnebuli disciplina.<br />

imavdroulad mimdinareobda qarTuli jarebis reorganizacia. jari Cacmuli<br />

iyo imaSi, rac darCa ruseTis armias. mxedruli qceva da mxedruli<br />

gamometyveleba jer kidev ar iyo Camoyalibebuli. yovelive es saWiroebda<br />

specialur momzadebas, rac <strong>samxedro</strong> skolidan unda mieRoT. amasTan<br />

dakavSirebiT al. CxeiZe igonebs: `qalaqis mcxovrebni, marTalia daSorebulni<br />

arian <strong>samxedro</strong> saqmes, jariskacis garCevis unari imaTac SeswevT; 1914 wlis<br />

Semdeg aRar enaxaT namdvili sanimuSo jariskaci da rodesac erT mSvenier<br />

RvinobisTvis dRes Cveni xelidan qalaqSi 90 iunkeri gamovida, STabeWdileba<br />

8


iyo sruli... qalaqSi yvelam SeamCnia raRac <strong>samxedro</strong> nawili, romelic metad<br />

irCeva sxva <strong>samxedro</strong> nawilebisagan. oficrebma SeamCnies viRac mxedrebi,<br />

romlebic salams ase bejiTad, swrafad da sanimuSod iZlevian. yoveli<br />

maTgani, am movleniT gakvirvebuli, iZulebuli iyo SeCerebuliyo, Tvali<br />

gaedevnebinda da gulSi gaefiqra ki magram, vin arian eseni... Cven iunkrebs<br />

miaqcies yuradReba, agreTve safrangeTisa da inglisis <strong>samxedro</strong><br />

warmomadgenlebma. yvela dainteresebuli iyo, yvela kiTxulobda: vin arian,<br />

vin arian da iRebdnen pasuxs: eseni qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong><br />

gaxlavan! qarTuli jaris silamaze da siamaye! laSqris momavali fuZe da<br />

qvakuTxedi. exla ki SeiZleba davumatoT: momavali tabaxmelelebi~.<br />

qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis momavali jariskacebi arc rusebs gamorCeniaT<br />

mxedvelobidan. al. CxeiZe igonebs: `erTma rusis polkovnikma gamaCera qalaqSi<br />

da pirdapir miTxra: me rusis oficeri var, magram ar SemiZlia ar gadmogceT<br />

is kmayofileba, romelsac ganvicdi Tqveni <strong>iunkrebi</strong>s Sexvedris dros; didi<br />

xania Cems gamocdil Tvalebs ar unaxavs aseTi yoCaRebi~.<br />

imave periodSi Camoyalibda <strong>samxedro</strong> skolis orkestri, romelsac<br />

xelmZRvanelobda, imdroisaTvis TbilisSi kargad cnobili lotbari, ernesto<br />

gijini.<br />

1919 wlis dekembrisaTvis Sedga aTaseulis 4 gundi, erTi batarea, erTi<br />

metyviamfrqvevelTa gundiT; male cxenosanTa polkidan Seiqmna cxenosani<br />

mwyobric. aTaseulSi sul rvaasi kaci iyo. <strong>skola</strong> amzadebda, rogorc momaval<br />

oficrebs, aseve jaris nacvlebs. yvela iwvrTneboda erTi suliskveTebiT _<br />

samSoblos siyvaruliT.<br />

im droisaTvis cxadi gaxda, rom bolSevikebi gazafxulze apirebdnen<br />

amierkavkasiaze Setevas. saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavroba<br />

molaparakebas awarmoebda Aazerbaijanis mTavrobasTan, raTa erToblivad<br />

emoqmedaT bolSevikebis winaaRmdeg. 1920 wlis gazafxulze TbilisSi<br />

Camovida Aazerbaijanis ministris TanaSemwe generali Sixlinski. igi ewvia<br />

qarTul <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>s, daeswro mecadineobebs da gulisyuriT<br />

daaTvaliera iq mimdinare saswavlo procesi. 1920 wlis aprilSi<br />

azerbaijanSi gaigzavna qarTuli <strong>samxedro</strong> komisia general giorgi kvinitaZis,<br />

momavali mTavarsardlis, meTaurobiT. aRmoCnda, rom azerbaijanis mTavrobis<br />

wreebSi yvelaferi ar iyo rigze, radgan mTavrobis zogierTma wevrma<br />

bolSevikebis Semosvlas xeli Seuwyo.<br />

miuxedavad imisa, rom 1920 wlis 7 maisis xelSekrulebiT, ruseTma scno<br />

saqarTvelos damoukidebloba, cxadi gaxda rom ruseTis wiTeli armia,<br />

imavdroulad saqarTvelos aneqsias amzadebda. damoukidebeli saqarTvelos<br />

sazRvrebSi SeiaraRebuli SemoWris safrTxe, sul ufro realuri xdeboda.<br />

1920 wlis 26 aprils, bolSevikebma moulodnelad gadmolaxes<br />

azerbaijanis sazRvari zRvis napiriT, daRestnidan. Aazerbaijanis jarebma<br />

winaaRmdegoba ar gauwies maT da bolSevikebi baqoSi Tavisuflad, matarebliT<br />

Sevidnen. rac Seexeba somxeTs, rusebma maT Turqebi Semousies, romlebmac<br />

9


somxeTis mTavrobas winadadebiT mimarTes, rom im SemTxvevaSi daexmarebodnen,<br />

Tu isini xelisuflebas gadascemdnen komunistebs. somxeTis mTavroba<br />

iZulebuli gaxda es winadadeba mieRo, ris Semdegac ganxorcielda kidec<br />

somxeTis gasabWoeba. rac Seexeba somex xalxs isini ajanydnen, ramdenime Tvis<br />

manZilze ewinaaRmdegebodnen bolSevikebs, Tumca mainc damarcxdnen. rom ara<br />

somexi xalxis es winaaRmdegoba, ruseTis wiTel armias, SesaZloa,<br />

dekemberSive Semoetia saqarTvelos demokratiuli respublikisaTvis.<br />

bolSevikebis agresiuli politika SeumCneveli ar darCenila dasavleT<br />

evropis qveynebisaTvis. jer kidev 1920 wlis dekemberSi inglisis mTavrobam,<br />

lord kerzonis meSveobiT specialuri SekiTxva gaugzavna moskovs, xom ar<br />

apirebda ruseTi saqarTvelos dapyrobas! ruseTis sagareo saqmeTa komisris<br />

CiCerinis pasuxis gamo, 1920 wlis 3 dekembers inglisuri gazeTi `deili<br />

heraldi~ werda: `CiCerinis mier lord kerzonisadmi gagzavnili iyo nota<br />

baTumis sakiTxis Sesaxeb. nota protests acxadebs winaaRmdeg imis<br />

mtkicebisa, TiTqos baTumi da saqarTvelo imyofeba ruseTis safrTxis qveS.<br />

es ar aris marTali. erTad erTi safrTxe, romelic (saqarTvelos l. s.)<br />

emuqreba, es aris safrTxe antantisa. ∗ ruseTma icno saqarTvelos<br />

damoukidebloba, antantam ki ara (dasavleT evropis qveynebma 1921 wlis 27<br />

ianvars icnes saqarTvelos damoukidebloba `de iure~-d ∗ ). ruseTis mTeli<br />

politika mimarTulia patara erebis TviTgamorkvevis sasargeblod, araviTar<br />

moTxovnas saqarTvelos mimarT adgili ar hqonia, garda imisa, rom baTumi ar<br />

iyos dakavebuli mtris Zalebis mier. sabWoTa ruseTs ar miuRia da arc<br />

miiRebs samtro moqmedebas saqarTvelos winaaRmdeg...~<br />

sinamdvileSi, mdgomareoba sul sxvagvarad iyo. ruseTi kvlav agrZelebda<br />

ormagi standartebis politikas; rodesac inglisSi CiCerinis nota<br />

gamoqveynda, imave dRes, 3 dekembers (1920 w.) iwereboda saqarTvelos<br />

dapyrobis pirveli gegma ruseTis me-11 armiis ufrosis, nekkeris mier.<br />

qarTvel politikosebs xelSi CauvardaT nekkeris moxseneba saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis okupaciis Sesaxeb, romelic dawerili iyo 1920<br />

wlis 18 dekembers da wardgenili iqna, ruseTis <strong>samxedro</strong> sabWoSi.<br />

moxsenebaSi nekkeris mier aRniSnulia: `rogorc me ukve vauwye, mimdinare 3<br />

dekembers, meTerTmete armiis <strong>samxedro</strong> revoluciur sabWos, saqarTvelos<br />

winaaRmdeg operaciebi SesaZlebelia mxolod im aucilebeli pirobiT, Tu<br />

megobrul neitralobas daicaven kiazim kara beqiris ∗ jarebi, radgan Tu am<br />

operaciebisTvis daniSnuli iqneba meTerTmete armiis garda, mTeli mecxre<br />

armia da kavaleriis ori armia, mainc Cven sardlobas ar eyoleba sakmarisi<br />

Zalebi rom Turqebs win gadaeRobon imedianad~. moxsenebidan Cans, rom<br />

nekkeri aanalizebs qarTvelebisa da Turqebis Zalebs da daaskvnis, rom<br />

saqarTvelos winaaRmdeg galaSqreba SeiZleboda mxolod iseT pirobebSi, Tu<br />

osmaleTi neitraluri darCeboda. nekkeri werda: `aseT pirobebSi, Cemi Rrma<br />

rwmena, romelic movaleobad mimaCnia werilobiT gadmogceT, is aris, rom<br />

10


sanam TurqebTan Cveni urTierTdamokidebuleba ar iqneba mogvarebuli,<br />

saxifaTo iqneboda saqarTvelos winaaRmdeg <strong>samxedro</strong> operaciebis dawyeba~.<br />

1920 wlis aprilSi, mas Semdeg, rac bolSevikebma moulodnelad daikaves<br />

baqo, safrTxe Seeqmna saqarTvelos demokratiul respulikasac. qveynis<br />

mTavrobam miiRo saWiro zomebi. swored am dros, <strong>samxedro</strong> skolis ufrosi<br />

generali g. kvinitaZe dainiSna mTavarsardlad, xolo misi adgili al. CxeiZem<br />

daikava da swored mas daevala skolis xelmZRvaneloba.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavroba yvela zomas<br />

mimarTavda bolSevikebis Tavdasxmis Tavidan asacileblad; generali g.<br />

kvinitaZe igonebs: `ukve 1-2 maiss (1920), bolSevikebma moaxdines cda<br />

TbilisSi gadatrialebisa. 2 maiss gadmovidnen Cvens sazRvarze wiTel<br />

xididan xramze~. sazRvris garRvevis gasaadvileblad isini iyenebdnen qarTvel<br />

bolSevikebs, romlebic cdilobdnen uwesrigoba SeeqmnaT saqarTvelos<br />

dedaqalaqSi da xelSi CaegdoT qveynis mmarTveloba. swored, am mizniT, jer<br />

kidev 1920 wlis 2 maiss, isini Tavs daesxnen qarTul <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>s. am<br />

Setakebis drosac iunkrebma pirveli sabrZolo naTloba miiRes. Ramis 12<br />

saaTze, bolSevikebis 20-25 kaciani jgufi, a. maxaraZis xelmZRvanelobiT,<br />

SeiWra skolis SenobaSi. bolSevikebs, maTi azriT, gadawyvetili hqondaT<br />

<strong>iunkrebi</strong>s xelSi Cagdeba, xolo Semdeg aTaseulis jariskacebs Tavis mxareze<br />

gadaiyvandnen. iunkrebs ukve eZinaT, rogorc Cans bolSevikebi informirebulni<br />

iyvnen skolis grafikTan dakavSirebiTac. maTi 8-10 kaciani jgufi derefanSi<br />

SeiWra, revolveriT daemuqra moriges, amis Semdeg, Secvivda <strong>iunkrebi</strong>s<br />

oTaxebSi, aayenes isini sawolebidan bolSevikebma da pirvel da meore<br />

oTaxebSi gamoiyvanes. amave dros, maT iaraRTan mcvelebi dayenes. meore<br />

oTaxSi, iunkrebTan bolSevikebma datoves oTxi mauzeriani jariskaci, xolo<br />

danarCenebi a. maxaraZis meTaurobiT klasebis derefnisaken gaemarTnen. maT<br />

ganzraxuli hqondaT gaevloT skolis moedani da misuliyvnen nacvalTa<br />

aTaseulis gundSi, romlebic moSorebulni iyvnen quCas da oficerTa<br />

adgilsamyofels. bolSevikebs kibeze SeeCexa morige oficeri, kapitani<br />

qarumiZe, romelic skolis Semovlas awarmoebda da araviTar safrTxes ar<br />

moeloda. igi daiWires, ganaiaraRes, Semdeg aiyvanes da datoves iunkrebTan<br />

erTad, maTi meTvalyuris zedamxedvelobis qveS. rodesac morige iunkers<br />

iskandaraSvils kapitani qarumiZe samorigeo oTaxSi ar daxvda, ukan<br />

gamobrunda derefnis kuTxidan, man dainaxa rogor daiWires da ganaiaraRes<br />

morige oficeri. iunkeri ar daibna da skolis moedniT oficrebis oTaxisaken<br />

gaeSura. kapitan qarumiZis dapatimrebis Semdeg, bolSevikebi samorigeo<br />

oTaxSi SeiWrnen, sadac SemTxveviT imyofeboda kapitani jafariZe. igi<br />

daapatimres, gauTiSes telefoni da iunkrebTan waiyvanes. swored am dros<br />

qalaqidan brundeboda skolis ufrosi _ generali g. kvinitaZe. samorigeo<br />

oTaxidan, mas moesma xmauri. generalma faraja gaiZro da samorigeo oTaxSi<br />

gavida, sadac mas uwesrigoba daxvda. rodesac generali klasebis derefnisaken<br />

gaemarTa, man SeniSna sazafxulo paltoSi gamowyobili ucxo pirovneba,<br />

11


omelmac misi mimarTulebiT gaisrola. generalma kvinitaZem sroliTve<br />

upasuxa, magram samwuxarod, meore gasrolisas tyvia avtomatis lulaSi<br />

gaiCxira. generali Senobisaken Setrialda meore revolveris asaRebad;<br />

bolSevikebma is tyviebiT miaciles da saswaulebrivad gadaurCa sikvdils. am<br />

faqtTan dakavSirebiT generali kvinitaZe Tavis wignSi `Cemi mogonebebi~ wers:<br />

`es iyo <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>ze bolSevikebis Ramis Seteva, pirvel maiss<br />

TbilisSi, rogorc yovelTvis isini zeimobdnen pirveli maisis dResaswauls.<br />

rogorc me gadmomces, demonstraciis dros brbom gadaqela bolSevikebi,<br />

romlebic calke organizaciad gamodiodnen. mgoni, pirveli maisis Tu ara<br />

ori maisis saRamosve (ori maisis Ramis 1-li saaTi) saxalxo darbazSi<br />

daniSnul iqna mSromelTa deputatebis sxdoma. me veswrebodi am sxdomas,<br />

sadac mTavrobis wevrebma warmosTqves sityva Seqmnil situaciasTan<br />

dakavSirebiT. sxdoma gagrZelda TiTqmis Tormet saaTamde. rodesac saxlSi<br />

wavedi, me maSin <strong>samxedro</strong> skolis SenobaSi vcxovrobdi, Tan maxlda generali<br />

zaqariaZe. rogorc ki avtomanqana skolis sadarbazos miuaxlovda, sadRac<br />

Soriaxlos gaisma gasrolis xma. generalma zaqariaZem SeniSna: `isvrian~; me<br />

vupasuxe, rom es pirvelad araa da ar mivaqcie yuradReba. zaqariaZe wavida,<br />

me ki avedi CemTan da vaxSmoba daviwye, saxlSi yvelas eZina. 10-15 wuTis<br />

Semdeg gavige xmauri, nabijebis xma, yvirili; xmauri vestibiulis an<br />

samorigeo oTaxis mxridan ismoda. radgan xmauri xangrZlivi iyo, amitom<br />

aRelvebuli gavemarTe telefonisaken da viTxove morige oficerTan<br />

dakavSireba. miTxres, rom samorigeo oTaxi ar pasuxobda. me piradad<br />

gavemarTe samorigeo oTaxisaken. iq Sesulma davinaxe iatakze dagdebuli<br />

palto, irgvliv sruli siCume iyo. gamikvirda, rom samorigeo oTaxSi aravin<br />

iyo, radgan oficris aryofnisas iq iunkeri mainc unda yofiliyo. me kibis<br />

Tavze gamovedi, zemoT, samorigeo punqtTan sami kacisagan Semdgari darajTa<br />

jgufi idga. darajTa jgufis xelmZRvanelad yovelTvis iunkeri iniSneboda,<br />

amjerad darajTa jgufis xelmZRvaneli iyo iunkeri gegeWkori ...~<br />

es iyo qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis pirveli gamocda, romelic iunkrebma<br />

warmatebiT Caabares. bolSevikebma ganizraxes Tavdapirvelad ieriSi swored<br />

<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>ze mietanaT da amiT gaetexaT demokratiuli respublikis<br />

mTavrobis winaaRmdegoba. <strong>samxedro</strong> skolis iunkrebma moaxerxes maTi Setevis<br />

mogerieba. bolSevikebma ver SeZles <strong>samxedro</strong> skolis xelSi Cagdeba da<br />

Semdgomi Setevis gagrZeleba. 2 maiss, sam saaTze, <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si mivida<br />

saqarTvelos mTavrobis meTauri noe Jordania, romelmac madloba gamoucxada<br />

skolis xelmZRvanelobas da iunkrebs. ufro adre <strong>skola</strong>Si <strong>samxedro</strong><br />

ministri, grigol lorTqifaniZe gamocxadda. bolSevikebis Setevas<br />

umsxverplod ar Cauvlia, daiWrnen <strong>iunkrebi</strong> grigol kikiani da mixeil<br />

mayaSvili, es ukanaskneli mZimed iyo daWrili da gardaicvala. mixeil<br />

mayaSvili gaxda pirveli msxverpli <strong>iunkrebi</strong>dan, romelic bolSevikebTan<br />

brZolas Seewira. miuxedavad msxverplisa, <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>m, saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis mTavroba ixsna gadatrialebisagan da qveyanas im<br />

12


etapze Tavidan aacila Semdgomi sisxlisRvra, rac udavod skolis <strong>iunkrebi</strong>s<br />

damsaxureba iyo. aqedan moyolebuli, <strong>iunkrebi</strong> aqtiurad Cadgnen qveynis<br />

Tavdacvis samsaxurSi da SeiZleba iTqvas, yvelgan gmirulad asrulebdnen<br />

TavianT mxedrul vals.<br />

1920 wlis 3 maiss Setakebebi daiwyo saqarTvelos sazRvarze. wiTel<br />

xidTan _ xramze, bolSevikebis jarebma gadmolaxes qveynis sazRvrebi.<br />

saqarTvelos mTavrobam, jaris sardloba general giorgi kvinitaZes Caabara.<br />

bolSevikebi aqtiurad miiwevdnen win, saWiro iyo saTanado zomebis miReba<br />

mTavrobis mxridan. g. kvinitaZis gadmocemiT, gvardiis Stabi <strong>samxedro</strong> skolis<br />

frontze gagzavnas moiTxovda. <strong>skola</strong>s ukve Zlieri, mxedruli suliT<br />

ganmtkicebuli erTeulis saxeli hqonda moxveWili. <strong>samxedro</strong> skolis<br />

<strong>iunkrebi</strong> frontis dasayrden Zalad iqcnen.<br />

16 maiss, aleqsandre CxeiZem, miiRo brZaneba, rom <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong><br />

datvirTuliyo matarebelze da sadgur sadaxlosaken daZruliyo. skolis<br />

<strong>iunkrebi</strong> brZanebas sixaruliT Sexvdnen. brZaneba miiRes 5 saaTze, magram kvira<br />

dRe iyo da skolis Sekreba mxolod 10 saaTisTvis moxerxda. am droisaTvis<br />

<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong> patara, magram saimedo sabrZolo erTeuls warmoadgenda; mis<br />

gankargulebaSi iyo 4 gundisagan Semdgari aTaseuli, 8 metyviamfrqvevelTa<br />

gundiT, 2 samTo da 2 savele zarbazniani batareiT, aseve, 25 kaciani<br />

cxenosanTa mwyobriT. aleqsandre CxeiZem aTaseulSi nacvlebis adgilze<br />

<strong>iunkrebi</strong> daniSna, vinaidan maT jer kidev ar hyavdaT kadris nacvlebi, garda<br />

zemdegebisa; isini CxeiZem TavianT adgilebze datova da <strong>iunkrebi</strong> daumorCila.<br />

am faqtma demokratiuli respublikis <strong>samxedro</strong> ministris lorTqifaniZis<br />

gakvirveba gamoiwvia. amasTan dakavSirebiT, al CxeiZe wers: `rodesac<br />

<strong>samxedro</strong> ministri lorTqifaniZe sadaxloSi <strong>skola</strong>s aTvalierebda miTxra:<br />

general kvinitaZem gadmomca, rom Tqven <strong>iunkrebi</strong> daginiSnavT jariskacebis<br />

ufrosebad gundebSi: mere rogor ar geSiniaT, rom moxdes maT Soris<br />

gaugebroba me vupasuxe sruliad darwmunebiT: _ kargad vicnob amaTac da<br />

imaTac; araviTari gaugebroba ar moxdeba da amas Cems Tavze viReb SemiZlia<br />

davadasturo: am Tveebis ganmavlobaSi arc erT gaugebrobas adgili ar hqonia.<br />

<strong>iunkrebi</strong> Zalian moxerxebulad dauaxlovdnen jariskacebs da moipoves maTi<br />

ndoba~. igi daaskvnis: `Cans Cveni saministro fiqrobda, rom Cven vzrdidiT<br />

ara namdvil qarTvel oficrebs, aramed raRac safrTxobelas~.<br />

aleqsandre CxeiZe sadaxloSi dainiSna saarmio jgufis ufrosad.<br />

<strong>samxedro</strong> skolis garda mis gankargulebaSi gadavida: 1-li qveiTi polki, me-7<br />

polki, me-5 polkis ori gundi da Semdeg mTeli polki, aseve, maior maxaraZis<br />

batarea, maior ioselianis batarea da cxenosanTa polkis ori eskadroni<br />

maior doliZis meTaurobiT. 17 maiss, sadaxloSi aleqsandre CxeiZem miiRo<br />

sabrZolo operaciuli brZaneba, raTa 18 maiss, diliT, gadasuliyo Setevaze,<br />

bolSevikebis marcxena frTis SemovliT. 3 saaTze isini gamovidnen<br />

sadaxlodan, qarTul armias win miuZRodnen <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>,<br />

romlebic frontis wina xazze iyvnen gagzavnilni. isini srul sabrZolo<br />

13


mzadyofnaSi iyvnen, rodesac polkovnikma nikoloz gedevaniSvilma aleqsandre<br />

CxeiZes gadasca mTavarsardlis brZaneba: dalodebodnen mis saboloo<br />

sabrZolo gankargulebas da ar gadasuliyvnen Setevaze. SemdegSi, brZolis<br />

gagrZeleba ar gaxda saWiro, vinaidan saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis mTavrobam miiRo gadawyvetileba, sisxlisRvris Tavidan acilebis<br />

mizniT, dasTanxmeboda bolSevikebis winadadebas da daewyoT molaparakeba<br />

maTTan. am faqtma, qarTuli jarebis mTavarsardlis guliswyroma gamoiwvia,<br />

radgan qarTuli samTavrobo jarebis upiratesoba aSkara iyo. polkovnik<br />

aleqsandre CxeiZis gegmis mixedviT, <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong> cxenosani divizioniT,<br />

19 maiss, alyaSi moaqcevda bolSevikebis jars. garda amisa, rogorc SemdegSi<br />

gaxda cnobili, bolSevikebi sacodav mdgomareobaSi imyofebodnen. maT sul<br />

hqondaT 8 zarbazani qarTuli samTavrobo jarebis 28 zarbaznis winaaRmdeg.<br />

amas emateboda isic, rom azerbaijanelebi elizavetpolSi amzadebdnen<br />

ajanyebas bolSevikebis winaaRmdeg. general kvinitaZes ganzraxuli hqonda<br />

daemarcxebina bolSevikebi yazaxis raionSi, daZruliyo elizavetpolze da<br />

fexze daeyenebina Sixlinskis divizia, Semdeg wasuliyo baqoze da gaereka<br />

bolSevikebi azerbaijanidan. amas emateboda isic, rom im droisaTvis rusebs<br />

omi hqondaT polonelebTan. aRniSnuli gegmis ganxorcieleba, mTavrobis jars<br />

general kvinitaZis meTaurobiT, saSualebas miscemda SeeCerebina bolSevikebis<br />

Semdegi <strong>samxedro</strong> moqmedebebi. bolSevikebi didi manZiliT dacildebodnen<br />

saqarTvelos sazRvrebs da SemdegSi qveyana, SesaZloa, saerTod aicilebda<br />

Tavidan 1921 wlis brZolebs. Tumca, rogorc ukve zemoT aRvniSneT,<br />

saqarTvelos mTavrobam bolSevikebTan molaparakeba arCia. bolSevikebma amiT<br />

Zala moikribes da sastikad CaaxSes azerbaijanelebis ajanyeba. aRniSnuli<br />

faqtis gamo, <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>m dakarga saswavlo dro, magram amave dros igi<br />

namdvil sabrZolo mdgomareobaSi gaatara, praqtikulad Seiswavla savelesayaraulo<br />

samsaxuri. ivlisis pirvel ricxvebSi <strong>iunkrebi</strong> TbilisSi<br />

dabrundnen.<br />

aqve unda aRvniSnoT is faqtic, rom saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis mTavrobis meTauri noe Jordania moskovTan molaparakebas<br />

awarmoebda erTi piris, _ grigol urataZis meSveobiT. amis Sesaxeb, is<br />

TviTonve wers: `raki pirdapiri midgomiT, evropis winaSe SuamdgomlobiT da<br />

iq propagandaT ara gamodioda ra, cxadi gaxda, saqmis isev rusebTan dawyebis<br />

aucilebloba... am misiis erTi mTavari piroba iyo misi saidumloeba. mTeli es<br />

ambavi, griSas (igulisxmeba grigol urataZe) gamgzavreba da iq muSaoba,<br />

saqarTveloSi aravis gaugia, vifiqre, Tu moskovma gvicno, Cveni<br />

damoukidebloba daadastura, am TamasuqiT warvdgebiT evropis areopagis ∗<br />

winaSe da es ueWvelad gasWris~. ase fiqrobda maSin, saqarTvelos pirveli<br />

piri. sxvaTaSoris, es is grigol ilarionis Ze urataZe gaxldaT, romelmac<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebeli krebis wevris<br />

statusiT, ruseTis socialisturi federaciuli sabWoTa mTvrobis sagareo<br />

saqmeTa saxalxo komisris moadgile _ lev mixeilis Ze karaxanTan erTad,<br />

14


moawera xeli 1920 wlis 7 maisis xelSekrulebas, romlis ZaliTac ruseTma<br />

icno saqarTvelos damoukidebloba. am faqtTan dakavSirebiT, Cven cota<br />

qvemoT gveqneba saubari.<br />

1920 wlis agvistos pirvel naxevarSi moxerxda <strong>samxedro</strong> skolis<br />

kursdamTavrebuli nacvlebis gamoSveba. sazafxulo mecadineobebi, umTavresad<br />

savele samsaxuris programa, sami Tvis manZilze sabrZolo operaciebis gamo,<br />

marTalia, maT SemoklebiT gaiares, magram miuxedavad amisa, nacvlebi sakmaod<br />

momzadebulni iyvnen. skolis xelmZRvanelobis mxridan, dawvrilebiTi rCevadarigebis<br />

miRebis Semdeg, nacvlebma <strong>skola</strong> datoves. rac SeexebaT iunkrebs,<br />

isini gadayvanilni iqnen ufros kursze da gauSves zafxulis SvebulebaSi.<br />

sazafxulo mecadineobis gacdenis gamo, iunkrebma ver moaswres<br />

topografiuli mecadineobis sruli kursis gavla; aseve momzadebis<br />

praqtikuli mxare. miuxedavad amisa, nacvalTa mwyobrSi yofnis dros,<br />

iunkrebma sakmao gamocdileba SeiZines.<br />

SemdegSi <strong>iunkrebi</strong> gawveulni iqnen lagodexSi, sadac ajanyda me-6 polki<br />

da saWiro gaxda iq wesrigis aRdgena. am faqtTan dakavSirebiT al. CxeiZe<br />

gadmogvcems: `saCqarod gamovbrundi <strong>skola</strong>Si da davgzavne <strong>iunkrebi</strong> da<br />

jariskacebi skolis Sesakrebad. isev RamiT mogvixda datvirTva, magram<br />

gamocdileba ukve gvqonda da saqme daCqarebiT wavida. RamiT ukve mivqrodiT<br />

kaxeTSi. gzaSi dagvewia mTavarsardali. saRamos, mivaRwieT ganapira sadgurs<br />

_ wnoris wyals. aq Cems gankargulebaSi gadmovida gvardielebis aTaseuli.<br />

sadguridan telefoniT davelaparake gen. sumbaTaSvils, romelic lagodexSi<br />

imyofeboda. rogorc Canda misi mdgomareoba beCavi iyo... vacnobe, rom<br />

batareis gadmotvirTvisTanave, <strong>skola</strong> myisve lagodexze wamova-Tqo. patara<br />

sadgurze gadmotvirTva gaZnelebuli iyo; amis gamo mxolod dilis 6 saaTze<br />

moxerxda gamgzavreba. zafxulis sicxe idga; dasalevi wyali arsad iyo;<br />

dawyebuli alaznis xididan, koRoebi mosvenebas ar gvaZlevdnen da mwared<br />

ikbinebodnen. saRamos mivediT ilarionovkaSi. aq movida brZaneba _<br />

ganiaraRebul iqnas me-6 polkis modaraje gundi da Sepyrobili polkis<br />

mTavari agitatorebi, romlebic gundSi imyofebian...~ operaciam warmatebiT<br />

Caiara. al. CxeiZis xelmZRvanelobiT, moxerxda amboxebuli jariskacebis<br />

alyaSi moqceva, ris Semdegac maT iaraRi dayares. agitatorebma gaqceva<br />

moindomes, magram yvelani Seipyres. mTavarsardlis mosvlamde davaleba ukve<br />

Sesrulebuli iyo. mTavarsardali TbilisSi dabrunda da brZana dasvenebis<br />

Semdeg, skolis aTaseulis ukan dabruneba. gen. sumbaTaSvilis TxovniT,<br />

romelic imediT Sehyurebda <strong>samxedro</strong> skolis Zalebs, savele ganaCenis<br />

aRsrulebamde, <strong>iunkrebi</strong> lagodexSi darCnen, sadac isini 4 agvistomde<br />

sayaraulo samsaxurs eweodnen. male mTavarsardlis brZanebiT, <strong>samxedro</strong><br />

<strong>skola</strong> gamowveul iqna TbilisSi, sadac aSkarad moqmedebdnen bolSevikebi.<br />

lagodexSi yofnis periodSi jariskacebi daavaddnen muclis tifiT. epidemiam<br />

12 jariskacisa da 1 iunkeris sicocxle Seiwira.<br />

15


skolis xelmZRvaneloba Seudga pirvel kursze iunkerTa axali nakadis<br />

miRebis samzadiss. 1920 wlis 1 seqtembers <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si miRebul iqna<br />

90 iunkeri. ufrosi kursis <strong>iunkrebi</strong>, romlebmac garkveuli kursi gaiares,<br />

gadanawildnen iaraRis specialur dargebze: 60 iunkeri qveiT ganyofilebaSi,<br />

15 saartilerioSi, 10 sainJinroSi da 5 cxenosanTa ganyofilebaze.<br />

<strong>samxedro</strong> skolis xelmZRvaneloba yvelanairad cdilobda jariskacebi<br />

aRezarda sabrZolo suliskveTebiT da erTmaneTis mimarT megobruli<br />

damokidebulebiT, amasTanave isini unda gaTavisuflebuliyvnen rusuli jaris<br />

wesebisgan. qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis daTvalierebisas, azerbaijanis jaris<br />

generalma Sixlinskim, romelic Zveli artileristi iyo, moiwona <strong>skola</strong>Si<br />

arsebuli swavlebis meTodika, kerZod is, rom <strong>skola</strong>Si erTad iyvnen<br />

Tavmoyrilni yvela dargis specialistebi. <strong>samxedro</strong> skolis artileristebi<br />

iyvnen gamoCenili oficrebi: _ batareiis ufrosi baxutaSvili, kap. qarumiZe,<br />

kap. yaralaSvili. isini iyvnen brwyinvale oficrebi, rac SemdegSi praqtikaSi<br />

daamtkices kidec.<br />

1920 wlis 1 oqtombers generalma kvinitaZem, mTavarsardlis uflebis<br />

datovebis Semdeg, jaric datova da <strong>skola</strong>Si dabruneba ar isurva. am faqtTan<br />

dakavSirebiT g. kvinitaZe, jer kidev SeiaraRebul ZalTa mTavarsardlis<br />

rangSi, specialuri brZanebiT mimarTavs jariskacebs: `...ufrosoba da<br />

xelmZRvaneloba aseTi mxedrobisa, romelsac usazRvrod uyvars Tavisi<br />

samSoblo da mtkiced esmis Tavisi movaleoba mis winaSe, yoveli <strong>samxedro</strong><br />

pirisaTvis aris uaRresi bedniereba. vtoveb ra mTavarsardlis movaleobas, me<br />

msurs sruli pativiscemiT da mxurvaled aRvniSno Tqveni gmiruli samsaxuri<br />

samSoblosadmi. Tqven daamtkiceT, rom Rirseuli Svilebi xarT Cveni<br />

Rirseuli winaprebisa. aRsdgnen saqarTvelos gmirebi! dideba samSoblos!<br />

dideba Tqven! gaumarjos saqarTvelos da mis saxelovan mxedrobas!~<br />

giorgi kvinitaZis wasvlis Semdeg, skolis ufrosad dainiSna generali<br />

andronikaSvili. igi iyo generaluri Stabis oficeri, <strong>samxedro</strong> saqmis kargi<br />

mcodne, amasTanave metad rbili da faqizi xasiaTis mqone adamiani, damTmobi,<br />

ris gamoc xandaxan ukanono Txovnasac ki asrulebda. aRniSnuli Tvisebebi,<br />

mas xels uSlida skolis marTvis saqmeSi.<br />

1921 wlis 15 Tebervlamde dainiSna axalgazrda jariskacebis gawveva.<br />

Semkreb punqtebze, <strong>samxedro</strong> skolidan specialurad gaigzavnen oficrebi,<br />

axalgazrda jariskacebis SesarCevad. <strong>skola</strong>s ufleba hqonda aerCia nacvalTa<br />

aTaseulisaTvis wera-kiTxvis mcodne da warmosadegi axalgazrdebi, romelTac<br />

monawileoba unda mieRoT samSoblos dasacavad mosalodnel brZolebSi. al.<br />

CxeiZe gadmogvcems: `jariskacebi erTi meoreze ukeTesebi iyvnen. gadavwyvite<br />

damenawilebina isini simaRlis mixedviT; yvela maRali dainiSna pirvel<br />

gundSi, movida oci moxeve; yvela lamazi, SoltiviT biWebi, moyvanili da<br />

vaJkacuri gamometyvelebis; yvela pirvel gundSi davniSne. am dros pirvel<br />

gunds ufrosobda kap. baluaSvili, romelic Tavisi simaRliT gunds ar<br />

Seefereboda da amitom Sevcvale igi; pirveli gundis ufrosad davniSne<br />

16


maiori gardafxaZe; nestori aRfrTovanebuli iyo Tavisi axalgazrdebiT.<br />

yvela amoZravda, yvela emzadeboda gaorkecebuli muSaobisaTvis~. maT win<br />

Tebervlis susxiani dReebi elodaT da qveynis sadarajoze unda<br />

damdgariyvnen.<br />

vinaidan <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong> eweodnen sapatio samsaxurs al.<br />

CxeiZem miiRo ufleba, Tbilisidan da quTaisidan Seekriba musikosebi, radgan<br />

oficialuri Sexvedrebisa da gacilebis dros saWiro iyo kargi orkestris<br />

yola. 14 Tebervlamde mogrovda 50 Zveli gamocdili musikosi, rac skolis<br />

orkestris lotbars,Eernesto gijins saSualebas aZlevda aRedgina Tavisi<br />

Zveli repertuari.<br />

amasobaSi ruseTi aqtiurad adevnebda Tvals amierkavkasiaSi mimdinare<br />

procesebs da xelsayrel moments elodeboda. bolSevikebi gamarjvebulni<br />

gamodian `TeTr~ generlebTan brZolaSi. unda aRiniSnos, rom general<br />

denikinis `TeTri jarebi~ ara naklebi mteri iyo saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis.<br />

aqve unda aRiniSnos, rom erTaderTi, rac ruseTma saqarTvelos 1920<br />

wlis 7 maisis xelSekrulebiT uboZa, _ es iyo qveynis damoukideblobis<br />

cnoba, magram aRmoCnda, rom es iyo ruseTis morigi xriki. aRniSnuli<br />

xelSekrulebiT, arc saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavroba Canda<br />

kmayofili. mTavrobis meTauri noe Jordania amasTan dakavSirebiT wers: `gr.<br />

urataZem gvamcno molaparakebis Sinaarsi da agreTve proeqtis teqsti. Cveni<br />

mTavari moTxovnilebani gamoCnda miRebuli, sadao iyo wvrilmanebi,<br />

gansakuTrebiT erTi muxli- saqarTvelos teritoriaze ar idges samtro<br />

ucxo jario. Cven vacnobeT am muxlis sruli amogdeba, Cveni teritoriis<br />

suvereni Cven varT-Tqo. griSam gadmogvca pirdapiri mavTuliT, rom am muxls<br />

ar xsnian - Tqven egeb Tqveni qveyana gaxadoT bazad ucxo Semotevisa Cvens<br />

winaaRmdeg. me vifiqre, bolSevikebi marTali arian, Tuki aseTi eWvi aqvT,<br />

muxli misaRebia. evgeni (igulisxmeba sagareo saqmeTa ministri evgeni<br />

gegeWkori l. s.) iyo winaaRmdegi, ar gvinda maTi cnoba, Tu Cveni teritoriis<br />

moxmaraSi gverevian. CemTvis MmTavari iyo Cveni iuridiuli cnoba,<br />

ruseTisagan, rasac Semdeg sxva saxelmwifoebic mimarTavdnen~.<br />

ruseT-saqarTvelos xelSekrulebis me-10 muxli, aSkarad<br />

ewinaaRmdegeboda me-2 muxls, romlis ZaliTac ruseTi valdebulebas iRebda<br />

ar Careuliyo saqarTvelos Sinaur saqmeebSi. me-10 muxliT ki ruseTi<br />

moiTxovda cixeebSi myofi qarTveli komunistebis gaTavisuflebas, rac<br />

TavisTavad niSnavda qveynis Sinaur saqmeebSi Carevas. am faqtTan dakavSirebiT<br />

trocki ∗ erT-erT Tavis naSromSi aRniSnavs, rom xelSekrulebis<br />

dadebisTanave, saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavroba aiZules,<br />

900 komunisti gaeTavisuflebina cixeebidan. garda amisa, xelSekrulebis me-<br />

5 muxlis pirveli punqtis Tanaxmad, unda momxdariyo <strong>samxedro</strong> da sazRvao<strong>samxedro</strong><br />

nawilebis dauyonebliv ganiaraReba, rac rasakvirvelia, metad<br />

saxifaTo iyo ruseTTan moaxloebuli omis pirobebSi. Sedegebis mixedviT Tu<br />

17


vimsjelebT, aRniSnuli xelSekruleba momakvdinebeli aRmoCnda saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikisaTvis.<br />

ruseTma, marTalia cno saqarTvelos damoukidebloba, Tumca imavdroulad<br />

emzadeboda saqarTveloze gasalaSqreblad. saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis mTavroba, grZnobda ra mosalodnel safrTxes, Seudga<br />

TavdacviTi RonisZiebebis ganxorcielebas. 1921 wlis 11 noembers, daarsda<br />

Tavdacvis sabWo, noe Jordanias xelmZRvanelobiT. mTavrobam miiRo zomebi<br />

qveynis Tavdacvisunarianobis asamaRleblad. am mizniT, damfuZnebel krebas<br />

gadaeca dekretis proeqti TavdacvisaTvis, damatebiT 300 mln. maneTis<br />

gamoyofasTan dakavSirebiT. qarTveli generlebis mtkicebiT, bolSevikebTan<br />

omis mogeba SeiZleboda 50-60 aTasi kaciT. 1921 wlis 3 ianvars, <strong>samxedro</strong><br />

ministris TanaSemwe gen. odiSeliZe Tavis moxsenebaSi mTavrobisadmi werda:<br />

`sabWoTa ruseTis Semosevisas aRmosavleTis sazRvarze unda davagrovoT<br />

35.000 kaci, samxreTiT _ 10.000 kaci. amave dros rezervSi unda davitovoT<br />

15. 000 kaci sxva mimarTulebisaTvis. amnairad, Cveni SeiaraRebuli Zalebis<br />

ricxvi unda aRwevdes 60.000 xiSts da xmals~. aRniSnul Zalebs, is<br />

varaudobda mtris 70.000 kacis winaaRmdeg. giorgi kvinitaZis gadmocemiT,<br />

1914 wels, pirveli msoflio omis dros, ruseTis mTavrobam gamoiyvana 155.<br />

000 qarTveli jariskaci. generali svams kiTxvas: sad iyo es 155. 000<br />

qarTveli 1921 wels bolSevikebTan Cveni omis dros rogorc ukve zemoT<br />

aRvniSneT, ruseT-saqarTvelos xelSekrulebis ZaliT, saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis mTavrobam moaxdina <strong>samxedro</strong> Zalebis<br />

demobilizacia, ramac gamoiwvia SeiaraRebuli nawilebis mniSvnelovani<br />

Semcireba. daxmareba, verc dasavleTidan miiRes.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis okupaciis sakiTxi marTalia,<br />

ufro adre daigegma, Tumca oficialurad, 1921 wlis 26 ianvris rkp (b) ∗ ckis<br />

plenumze gadawyda, sadac mowonebuli iqna saqarTvelos saqmeebSi <strong>samxedro</strong><br />

Carevis gegmis proeqti, romlis avtoric v. i. lenini iyo.<br />

1921 wlis TebervalSi Sewyda <strong>samxedro</strong> skolis mSvidobiani cxovreba.<br />

skolis iunkrebma TavianTi TavganwirviT daamtkices, rom maT ZarRvebSi<br />

winaprebis gmiruli sisxli Cqefda.<br />

1921 wlis 11 Tebervals, RamiT, bolSevikebis jarebi qarTul da somxur<br />

nawilebTan erTad Tavs daesxnen saqarTvelos sanapiro sadarajoebs da<br />

regularul nawilebs, romlebic qveynis mTavarsardal general odiSeliZis<br />

mier iyvnen dawyobilni da dajgufebulni xeobebSi. dadga sabediswero dReebi<br />

mobilizaciis gamocxadebasTan erTad qveynis <strong>samxedro</strong> xelmZRvanelobam dasva<br />

sakiTxi ufrosi kursis <strong>iunkrebi</strong>s oficrebad gamoSvebis Sesaxeb, magram<br />

movlenebis daCqarebis gamo, amis ganxorcieleba ver moeswro. 14 Tebervals,<br />

erovnul-demokratiuli partiis moTxovnis Tanaxmad, saqarTvelos mTavrobam<br />

gadaayena generali i. odiSeliZe da mTavarsardlad daniSna g. kvinitaZe. am<br />

faqtTan dakavSirebiT al. CxeiZe gadmogvcems: `saqarTvelos mier warmoebul<br />

yvela omSi gen. kvinitaZe iRebda sardlobas mxolod maSin, rodesac sxvebis<br />

18


mier yvelaferi gafuWebuli iyo; amis miuxedavad, man ar icoda, Tu ra aris<br />

damarcxeba (somxeTis omi, cxinvalis ajanyebis Caqroba da axalcixis<br />

operaciebi, 1920 wlis omi bolSevikebTan da bolos 1921 wlis omi). eWvs<br />

gareSea, momavali istorikosi general kvinitaZes daxatavs gamarjvebul<br />

sardlad~. imave azrs adasturebs generali Saqro baqraZe, romelic<br />

TviTmxilveli iyo <strong>samxedro</strong> skolis ufrosebisa da <strong>iunkrebi</strong>s sabrZolo<br />

xelovnebisa. igi wers: `eWvs gareSea, gamarjvebis azriT da erovnuli<br />

grZnobiT iyo aRfrTovanebuli <strong>samxedro</strong> skolis ufrosoba; da Tu amas<br />

mivumateT igive grZnobiT gamsWvaluli xelqveiTebis (igulisxmeba <strong>iunkrebi</strong>)<br />

guli, advili gasagebia- ra Zalas warmoadgenda <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>~.<br />

generali g. kvinitaZe sxvadasxva dros iyo saqarTvelos <strong>samxedro</strong><br />

ministris TanaSemwe da saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardali.<br />

man didi dro da energia moaxmara Tbilisis erTaderT qarTul <strong>samxedro</strong><br />

<strong>skola</strong>s, rogorc misma ufrosma da damaarsebelma. igi TavgamodebiT zrunavda<br />

sanimuSo qarTveli <strong>iunkrebi</strong>s aRsazrdelad, mSobliur enaze maTTvis<br />

saxelmZRvaneloebis Sesaqmnelad, maTSi maRali zneobrivi da sulieri<br />

Tvisebebis Casanergad. miuxedavad amisa, g. kvinitaZes, saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis mTavrobasTan da mmarTvel social-demokratiul<br />

partiasTan, bolomde seriozuli uTanxmoeba hqonda.<br />

rodesac ruseTis me-11 wiTeli armia Tbiliss mouaxlovda, frontis<br />

marjvena frTas kojris misadgomebTan gen. andronikaSvili icavda. mis<br />

gankargulebaSi iyo regularuli jaris 4 polki, gvardiis 4 aTaseuli,<br />

Sesabamisi raodenobis artileria da iunkerTa skolis kursantTagan<br />

saxeldaxelod Seqmnili razmi. centralur ubanze ganlagebul jarebs<br />

meTaurobda gen. g. mazniaSvili, romelsac soRanluRis da misi mimdebare<br />

poziciebis dasacavad gamouyves 3 polki, sasazRvro aTaseuli,<br />

tyviamfrqvevelTa aseuli da ori saartilerio divizioni. marcxena frTaze<br />

idga gen. jijixia qveiTi jaris sami aTaseuliTa da cxenosanTa eskadroniT.<br />

saqarTvelos generalur Stabs xelSi Cauvarda sabWoTa ruseTis XI<br />

armiis saqarTveloze Tavdasxmis gegma. am gegmis mixedviT, XI armiis nawilebi<br />

Tavs daesxmodnen saqarTvelos 6 mxridan: 1) Crdilo-dasavleTidan gagrasoxumis<br />

mimarTulebiT, 2) CrdiloeTidan mamisonis uReltexiliT, 3)<br />

vladikavkazidan darialis xeobiT, 4) aRmosavleTidan kaxeTis mimarTulebiT,<br />

5) samxreT-dasavleTidan borCalos mimarTulebiT, 6) samxreTidan axalcixeardaganis<br />

mimarTulebiT.<br />

unda iTqvas isic, Tu rogori iyo am dros ruseTis mdgomareoba. ruseTi<br />

sruli gamarjvebuli gamodis samoqalaqo omidan, amarcxebs TeTr generlebs<br />

da TandaTan Zalebs ikrebs ruseTis imperiaSi adre Semavali qveynebis<br />

dasabruneblad. rusi politikosebi aqtiurad adevnebdnen Tvals amierkavkasiis<br />

qveynebis saerTaSoriso mdgomareobas. 1920 wlis 28 aprils, ruseTi ikavebs<br />

azerbaijans. 1920 wlis 15 aprils, arzrumSi xeli moaweres SeTanxmebas<br />

osmaleTis me-15 armiis ufrosma kiazim kara beqir faSam daAazerbaijanis<br />

19


<strong>samxedro</strong> ministrma Sixlinskim. SeTanxmebis me-5 muxliT, azerbaijani<br />

valdebulebas iRebda daxmareboda osmalebs bolSevikebTan daaxloebaSi da<br />

saWiroebis SemTxvevaSi azerbaijanic SeuerTdeboda aRniSnul kavSirs.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis meTauri, noe Jordania<br />

aRniSnavda, romAazerbaijani ucxo Zalas Sexvda ubrZolvelad; miuxedavad<br />

didi survilisa da am qveyanasTan dadebuli <strong>samxedro</strong> kavSiriT<br />

gaTvaliswinebuli valdebulebebisa, saqarTvelos ufleba ar hqonda<br />

SebrZoleboda ruseTs, radganac TviT azerbaijani ar SewinaaRmdegebia am<br />

faqts.<br />

1921 wlis 16 Tebervlis dilas, damfrTxali samTavrobo gvardia ukan<br />

gamoiqca, jer sadgur sandarze da Semdeg TbilisSi. meore saarmio brigada<br />

ganadgurebuli iqna bolSevikebis mier xeobebSi da amgvarad fronti<br />

morRveuli da sruliad gawmendili iyo maT mier. mdgomareoba imdenad<br />

rTuli iyo, mtris erT cxenosan brigadas energiuli devna, rom<br />

ganexorcielebina, imave dResve SesZlebda TbilisSi Semosvlas. sabednierod,<br />

mterma arc ki icoda gvardiis gamoqcevis Sesaxeb da 2 dRe idga Tavis<br />

poziciebze.<br />

yvela gamocdili meomrisaTvis cxadi iyo, rom brZola ukve wagebuli<br />

iyo, Tumca general kvinitaZis mTavarsardlad daniSvnam, jariskacebs axali<br />

suli STabera. maT gansakuTrebuli rwmena hqondaT am adamianis mimarT, radgan<br />

mas yovelTvis Tan axlda gamarjeba, maT Sorris, rusul jarSic.<br />

Seqmnil situaciaSi, daisva Tbilisis mosaxleobis evakuaciis sakiTxic.<br />

swored, am mZime situaciaSi, 18 Tebervals, erovnuli gvardiis jarebma<br />

gaimarjves da maT qalaqSi Semoiyvanes 15 aTasi tyve-bolSeviki. aseT umZimes<br />

situaciaSi miRweuli gamarjveba udaod axali mTavarsardlis, general<br />

kvinitaZis damsaxureba iyo. swored, am adamianis unarisa da misdami ndobis<br />

Sedegi iyo is Zalisxmeva, romelic qarTvelma jariskacebma gamoiCines 1921<br />

wlis Tebervlis brZolebSi.<br />

1921 wlis 17 Tebervals, dilis 5 saaTze, <strong>samxedro</strong> skolis<br />

xelmZRvanelobam miiRo specialuri brZaneba: `<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong> saCqarod<br />

gamovides tabaxmelas poziciebze~. am droisaTvis <strong>samxedro</strong> skolis<br />

gankargulebaSi iyo: 1) 136 qveiTi iunkeri; 2) 10 sainJinro; 3) 5 cxenosanTa<br />

razmi. axladgawveuli jariskacebisagan, romelTac sasrol moedanze<br />

wamecadineba moaswres, Sedgenil iqna sami gundi, saerTo raodenobiT 350<br />

kaci. sabrZolo mzadyofnaSi iqna moyvanili 2 samTo da 2 savele zarbazniani<br />

batareia, sadac daniSnul iqnen <strong>iunkrebi</strong>. aseve 6 tyviamfrqvevelTa gundi,<br />

aseve, <strong>iunkrebi</strong>s monawileobiT. <strong>samxedro</strong> skolis xelmZRvanelobam yovelive<br />

amis gakeTeba SeZlo brZanebis miRebidan 6 saaTis ganmavlobaSi (5 sT-dan 11<br />

sT-mde). <strong>samxedro</strong> skolis iunkerTa ganwyobileba sabrZolo da xalisiani iyo.<br />

11 saaTsa da 30 wuTze <strong>samxedro</strong> skolis razmi daewyo Semdegnairad:<br />

<strong>iunkrebi</strong>s razmi 115-120 kaci (10-12 tyviamfrqveviT), 3-axalgazrda<br />

jariskacebis razmi( 4 zarbazniT da 6 tyviamfrqveviT). <strong>iunkrebi</strong> ise<br />

20


moulodnelad wavidnen frontze, rom srulebiT ar hqondaT salaSqro<br />

nivTebi. miuxedavad civi zamTrisa, isini Txel farajaSi, xolo jariskacebi<br />

nabdis farajebSi iyvnen Cacmulebi. brZolis monawile iunkeri nikoloz<br />

maTikaSvili igonebs: `... es 20-23 wlis gamouSuSavi axalgazrdebi<br />

dakacebuli da omisaTvis momzadebulni ar iyvnen. arc tansacmeli gaaCndaT<br />

amindis Sesaferi. sazafxulo samoselze Txeli, wylis gaumtari, siTbos<br />

moklebuli xelovnuri italiuri qsovilisagan Sekerili paltoebi gvecva.<br />

Cven tansacmelSi (cxvriTa da matyliT mdidar qveyanaSi), erTi Reri matylic<br />

ar eria. dRisiT, sangrebSi yofnisas, tansacmeli wyliT iJRinTeboda, RamiT<br />

ficrebad iyineboda da iaraRis moxmarebasa da moZraobas gviZnelebda, oRond<br />

gulSi imdeni Zala Segvwevda, rom am siZneleebisaTvis angariSi ar gagviwevia<br />

da mtris yovel moZraobas droze da Sesaferad vxvdebodiT. Cven<br />

suliskveTebaze veraviTari siZnele ver moqmedebda da ver gvasustebda.<br />

sikvdilze arc aravis gvifiqria da arc SegvSinebia. zuzunebdnen tyviebi,<br />

wiodnen irgvliv xelyumbarebi da WurvTa namsxvrevebi, Cven ki sangrebSi<br />

Camalvas sangrebis piras fexze dgomas varCevdiT. Siga da Sig janRi rom<br />

Camowveboda, wre Segvikravs da simRera da cekva wamogviwyia~. 1921 wlis 17<br />

Tebervlis, dRis 12 saaTze, <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>, meTaurebTan erTad,<br />

gamovidnen skolis ezodan da rusTavelis gamzirisaken gaemarTnen.<br />

rusTavelis gamzirze Sekrebili sazogadoeba maT ovaciebiTa da vaSas<br />

SeZaxilebiT amxnevebda. aleqsandre CxeiZe igonebs: `me ramdenjerme Tvali<br />

gadavavle iunkrebs, mivacqerdi maT saxeebs: _ gamometyveleba hqondaT Rrma<br />

da dinji; maTi gulisyuri Seepyro erT sagans; yvela grZnobda, rom es ar<br />

iqneba mxolod Cveulebrivi brZola, aramed brZola samkvdro-sasicocxlo.<br />

<strong>samxedro</strong> skolis ganwyobileba hgavda im kacis ganwyobilebas, romelmac<br />

gadawyvita iafad ar gayidos Tavisi sicocxle~. es sabrZolo ganwyobileba<br />

<strong>samxedro</strong> skolis iunkrebma bolomde SeinarCunes, zogierTi maTgani brZolis<br />

velze darCa, magram im mtkice imediT, rom saqarTvelo damoukidebeli<br />

iqneboda.<br />

<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>s nabrZanebi hqonda, daekavebina Zveli dangreuli sangrebi,<br />

kojridan tabaxmelas gavliT, rac Seadgenda 8 versis siganis fronts.<br />

aRniSnuli teritoria iyo daRaruli da dawyvetili; savse auarebeli xevebiT<br />

da xramebiT, romelic dafaruli iyo tyiT da buCqnariT, yovelive es qmnida<br />

mZime pirobebs, magram aucilebeli iyo jariskacebs rogorme daefaraT<br />

gaSiSvlebuli Tbilisi da gaemagrebinaT frontis xazi. <strong>iunkrebi</strong>s pirvelma<br />

mwyobrma daiWira sangari #3; me-2 mwyobrma sangari #2; me-3 da me-4 mwyobri<br />

datovebuli iqna maSvelSi, botanikuri baRis teritoriaze. axalgazrda<br />

jariskacebis pirvelma gundma daikava sangari #4-5-6 (ixileT: ruka #1).<br />

sangrebisaTvis gamoyofili iqna TiTo-TiTo aTeuli. me-2 mwyobris ufrosma<br />

gamohyo 7 iunkeri da isini #1 sangarSi gagzavna. sangrebi #0 da #00<br />

daukavebeli darCa. 4 zarbazani dayenebuli iqna gorakis ferdobze, baRis win.<br />

danarCeni nawilebi sangrebSi ganTavsdnen. 18 Tebervals, dilis 3 saaTze,<br />

21


aleqsandre CxeiZem brZaneba gasca, gamoecvalaT nawilebi sangrebSi. kerZod,<br />

<strong>iunkrebi</strong>s me-3 mwyobrma Secvala pirveli mwyobri #3 sangarSi; me-4 mwyobrma<br />

Secvala me-2 mwyobri #3 sangarSi. axalgazrda jariskacebis pirveli gundi,<br />

Secvala me-2 gundma. moxda garkveuli gadaadgilebebi. Ramem mSvidad Caiara,<br />

miuxedavad sicivisa. yinva 8-9 graduss aRwevda. <strong>iunkrebi</strong> TavdadebiT<br />

ibrZodnen da ukan ar dauxeviaT. am ambebis TviTmxilveli al. CxeiZe<br />

gadmogvcems: `<strong>samxedro</strong> istoriaSi gaugonari ambavia! axalgazrda jarikacebi,<br />

romlebmac mxolod ori dRea, rac <strong>samxedro</strong> forma Caicves, brZolaSi iqnen<br />

gamoyvanilni; magram gamoaSkaravda, rom <strong>skola</strong>Si jansaRi suli trialebda;<br />

iunkerTa gundi iyo dasayrdnobi qvakuTxedi; oficrebma, kadris nacvlebma<br />

brwyinvaled SeZles axalgazrda jariskacebSi <strong>samxedro</strong> sulis ganmtkiceba~.<br />

ruseT-saqarTvelos omis dros <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong> frontze<br />

samSoblos siyvaruliT gulanTebulni miemarTebodnen. <strong>samxedro</strong> skolis<br />

SenobaSi siCumem daisadgura, radgan skolis aRzrdili mowafeebi frontis<br />

xazze icavdnen qveynis Rirsebas. pirtitvela <strong>iunkrebi</strong> didebisaken simReriT<br />

miiswrafodnen. erT-erTi iunkeris gadmocemiT, isini xSirad mRerodnen am<br />

sabrZolo simReras:<br />

`visac mouklvs is mohklavs<br />

nadirsa, Savis tyisasa...~<br />

1921 wlis 18 Tebervals, <strong>samxedro</strong> Stabma cudi ambavi miiRo:<br />

bolSevikebma ieriSi miitanes soRanluRze; demokratiuli respublikis<br />

mTavrobis gvardiis erTi aTaseuli sangrebidan ise gaipara, rom Tofic ar<br />

gausvria. sabednierod, gvardiis mezoblad mdgomi sadarajo aTaseuli<br />

mtkiced ibrZoda, ris gamoc bolSevikebma ver SeZles esargeblaT frontis<br />

garRveviT da iZulebuli iyvnen Seteva SeeCerebin. gaTenebisas gamoCndnen<br />

xevebSi Casafrebuli bolSevikebi. jaris nawilebi, general kvinitaZis<br />

meTaurobiT, Setevaze gadavidnen da pirvel warmatebas miaRwies, javSnosani<br />

matareblis daxmarebiT tyved aiyvanes 1. 500 bolSeviki. Tbilisi zeimobda am<br />

gamarjvebas.<br />

<strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>s marcxena frTasa da general mazniaSvilis<br />

razms Soris didi Sualedis gamo, 18 Tebervals, diliT generalma<br />

aleqsandre CxeiZem <strong>iunkrebi</strong>s pirveli da meore mwyobri ufro marcxniv<br />

gadaswia.<br />

<strong>samxedro</strong> skolis organizaciis wesdebis Sesabamisad, 17 Tebervals<br />

mTavarsardlis brZanebiT, aleqsandre CxeiZe dainiSna skolis ufrosad,<br />

generali andronikaSvili ki dainiSna mTeli frontis ufrosad, romelic<br />

kojramde grZeldeboda. mZime klimaturi pirobebis gamo, sangrebSi mdgomi<br />

nawilebi dRe-RameSi orjer icvleboda. <strong>iunkrebi</strong>s ori mwyobri ki yovelTvis<br />

maSvelSi iyo, axalgazrda jariskacebis gasamagreblad. axalgazrda iunkerTa<br />

10 kacian inJinrebs daevalaT kavSiris mowyoba; cxenosnebi samsaxurs eweodnen<br />

general andronikaSvilis StabSi. samuSao maT bevri hqondaT, vinaidan fronti<br />

22


didi iyo da telefoniT kavSiri jer kidev ar iyo mowyobili. 18 Tebervals,<br />

saRamos, iunkerTa poziciebze gasamxneveblad avidnen saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis mTavrobis Tavmjdomare noe Jordania, <strong>samxedro</strong><br />

ministri da mTavarsardali.<br />

19 Tebervals diliT, #2 da #3 sangrebSi imyofebodnen <strong>iunkrebi</strong>s me-3<br />

da me-4 mwyobri; #4-5-6 sangrebi ekava axalgazrda jariskacebis me-2 gunds.<br />

#1 sangarSi iyvnen <strong>iunkrebi</strong> tyviamfrqvevelebiT, maT xelmZRvanelobda<br />

leitenanti erisTavi, romelic gamoirCeoda simamaciT. tabaxmelis poziciebze<br />

aleqsandre CxeiZesTan mivida me-2 brigadis 5 oficeri, romelTa nawilebi<br />

bambakis xeobaSi iqna ganadgurebuli bolSevikebis mier; maT TxovniT mimarTes<br />

skolis ufross brZola gaegrZelebinaT iunkerTa rigebSi. eseni iyvnen:<br />

leitenanti qavTaraZe, artileristi _ leitenanti erisTavi, metyviamfrqveve<br />

_ leitenanti suluxia, ufrosi leitenanti baramiZe da leitenanti<br />

TavzeraZe. aleqsandre CxeiZem isini miiRo iunkerTa rigebSi. maTi Txovna<br />

ganpirobebuli iyo im didi avtoritetiT, riTac qarTuli <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong><br />

sargebloda, rogorc xalxSi, aseve jariskacebSi.<br />

20 Tebervals, dilis 8 saaTze, movida cnoba sofel vaSlovanisa da<br />

kumisis win mtris qveiTi jaris gamoCenis Sesaxeb. mterma farTo frontiT<br />

Seutia iunkerTa sangrebs. gansakuTrebiT, SesamCnevi iyo mtris erTi nawilis<br />

moZraoba vaSlovanidan Crdilo-dasavleTis mimarTulebiT kojorze; iunkerTa<br />

sangrebis pirdapir ki aqtiurad utevda sabrZolo mwyobrSi gaSlili mtris<br />

qveiTi jari. maiorma baxutaSvilma cecxli gauxsna mtris winmomaval<br />

nawilebs, ramac areuloba Seitana maTSi.<br />

generali aleqsandre CxeiZe, cxeniT gaemarTa #4 sangrisaken, sadac<br />

imyofeboda axalgazrda jariskacebis me-2 gundi. pirveli gundi maSvel<br />

razmSi iyo. mtris artileria ukve uSenda #4 sangrebs. aleqsandre CxeiZe<br />

igonebs: `CamovqveiTdi da gaviare sangrebSi; Zalian mainteresebda axalgazrda<br />

jariskacebis suliskveTeba; STabeWdileba miviRe pirdapir sasixarulo!<br />

araviTari SiSi maT saxeze! gamometyveleba hqondaT gonieri, Tumca daWimuli,<br />

magram sruliad mSvidi. rodesac ki vinmes raime SevekiTxe, moindoma fexze<br />

adgoma. Zalauneburad gavifiqre: _ ex, amecadine eseni erTi weliwadi, maSin<br />

pirdapir lomebi iqnebian... !~<br />

miuxedavad imisa, rom axalgazrda iunkrebs ar dascaldaT srulyofili<br />

sabrZolo momzadeba gaevloT <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si, isini mainc mamacurad<br />

ibrZodnen da ukan ar dauxeviaT yvelaze rTul momentSic ki. rodesac<br />

maSveli gundis marcxena frTas mtris tyvia daeca, ganapira jariskacma<br />

kontuzia miiRo, erTi ki daiWra. moulodnelad meore yumbara maSvelTa<br />

gundidan 15 nabijis manZilze davarda, Tumca arc erTi jariskaci ar<br />

daZrula adgilidan da sabrZolo pozicia ar dautovebia. qarTveli <strong>iunkrebi</strong>s<br />

mamacobiT aRfrTovanebuli generali aleqsandre CxeiZe, guldajerebuli<br />

gaemarTa <strong>samxedro</strong> batareisaken, mas Seegebnen oficrebi: maiori ananiaSvili,<br />

kap. maWavariani da kap. Savdia. maT ainteresebdaT al. CxeiZisagan gaegoT, Tu<br />

23


ogor grZnobdnen Tavs frontze axalgazrda jariskacebi. isini al. CxeiZis<br />

cxenTan iyvnen Sejgufulni, rodesac gaisma gasrola, mtris tyviam maior<br />

ananiaSvilis gulSi gaiara da iqve gaaTava. igi pirvelad iyo omSi da<br />

brZolis dawyebis pirvelive saaTebSi mokles.<br />

male SulaverTan gamoCnda mtris cxenosani mwyobri. maior baxutaSvilis<br />

mier nasroli pirvelive yumbara mtris razmis SuagulSi Cavarda da maSinve<br />

gafanta isini. iunkerTa postebze mdgomi zarbaznidan 150 nabijze marjvena<br />

mxareze, miwidan maRla iyo amoSverili samijne qva (ix: #1 rukaze #510). es<br />

qva kargad Canda mowinaaRmdegis poziciebidan, radgan mterma mizanSi amoiRo,<br />

mTeli brZolebis ganmavlobaSi am qvas dauzogavad glejda da sruliad<br />

gadaTxara irgvliv miwa. miuxedavad amisa, qva amayad idga Tavis adgilze,<br />

TiTqos <strong>samxedro</strong> skolis sulis simtkicis simbolo yofiliyo. male,<br />

brZolis bedi saqarTvelos demokratiuli respublikis jarebis sasikeTod<br />

Setrialda. daaxloebiT 12 saaTze, mowinaaRmdegis moieriSe nawilebi<br />

miuaxlovdnen iunkerTa sangrebs, isini daaxloebiT oras nabijze iyvnen, roca<br />

leitenantma erisTavma maT #1 sangridan tyviamfrqvevelebis frTuli cecxli<br />

Seageba da mtris 23 gvami erT adgilas daalaga. mtris Seteva mogeriebuli<br />

iqna. maTi ieriSis ukugdebaSi monawileoba miiRes aseve, <strong>iunkrebi</strong>s me-3 da me-<br />

4 mwyobrma, #2-3 sangrebidan. mTeli dRis ganmavlobaSi ar Sewyvetila mtris<br />

ieriSi. mtris mosagerieblad saWiro Seiqmna kidev erTi mwyobris gagzavna.<br />

maSvelSi darCa <strong>iunkrebi</strong>s mxolod erTi patara mwyobri. 18 Tebervals,<br />

saRamos, aleqsandre CxeiZis gankargulebaSi gadavida me-10-e aTaseuli,<br />

polkovnik saginaSvilis meTaurobiT. me-10-e aTaseulis gundebi ZiriTadad<br />

Cayenebuli iqnen frontis Ria adgilebSi, maT daikaves #0 da#00 sangrebi<br />

(ixileT #1 rukaze). maTi erTi gundi Cadga marcxena frTaze 36 sangarSi.<br />

daaxloebiT 13 saaTsa da 30 wuTze, kojris aRmosavleT napirze gamoCnda<br />

bolSevikebis jarebi, erT aTaseulamde. maT daikaves sof. wavkisi da<br />

gaemarTnen mTavrobis jarebis zurgisaken, general andronikaSvilis Stabis<br />

mimarTulebiT. duqani, sadac maTi Stabi iyo moTavsebuli, mtris cecxlis<br />

alSi moeqca. Seiqmna kritikuli da damafiqrebeli mdgomareoba. kojris<br />

damcveli me-4 aTaseulis gundebi damarcxebuli iqnen im bolSevikebTan<br />

brZolaSi, romlebic TeTri duqnidan utevdnen. me-4 aTaseulis gundebma<br />

daixies mama daviTis mTis mimarTulebiT da sruliad daucveli datoves<br />

<strong>iunkrebi</strong>s zurgSi mimavali gza. generali andronikaSvili mZime mdgomareobaSi<br />

aRmoCnda. man iunker miqaZis piriT Semdegi Sinaarsis sityvieri brZaneba<br />

gaugzavna general aleqsandre CxeiZes: `bolSevikebi Camodian kojoridan<br />

zurgSi, Stabi ukve cecxlis qveS imyofeba; amisaTvis gen. andronikaSvili<br />

ubrZanebs <strong>skola</strong>s da me-10 aTaseuls, daixion ukan~. gen. al. CxeiZe igonebs:<br />

`Cems SekiTxvaze: _ saiT brZana generalma ukan daxeva iunkerma miqaZem maCvena<br />

marjvena xeliT CrdiloeTis mimarTulebiT, mama daviTis mTaze. brZanebis<br />

miRebis dros CemTan iyvnen maiori gardafxaZe da kap. maWavariani. jer kidev<br />

brZanebamde, kojorze vxedavdi bolSevikur Zalebs da kargad Sevafase Cveni<br />

24


mdgomareoba. kritikuli mdgomareoba Seiqmna aramc Tu marto Cveni<br />

razmisaTvis, aramed mTeli umTavresi miznisaTvis, _ TbilisisaTvis...~<br />

generali aleqsandre CxeiZe mZime situaciaSi aRmoCnda. am faqtTan<br />

dakavSirebiT igi wers: `napoleonoba ar iyo saWiro imis gamosarkvevad, rom:<br />

im SemTxvevaSi, Tu me brZanebas avasrulebdi, im saRamosve Tbilisi<br />

bolSevikebis mier iqneboda dakavebuli da Cveni jarebis didi nawili<br />

gzagadaWrili aRmoCndeboda. daviwyebdi Tu ara Cemi nawilebis brZolidan<br />

gamoyvanas da mtris frTuli da zurgis cecxlis qveS ukan daxevas,<br />

darwmunebuli unda vyofiliyavi imaSi, rom mama daviTis mTaze marto<br />

iunkrebs miviyvandi; danarCeni yvelaferi erTmaneTSi aireoda da Tbilisisaken<br />

Tavqve daeSveboda... Cveni ubnis datovebis Semdeg, bolSevikebi swrafad<br />

daikavebdnen mas. vinaidan am dros daJinebiT mohqondaT Cvenze ieriSebi;<br />

aSkaraa, maT icodnen kojorSi gamarjvebis Sesaxeb da Cveni ubnis dakavebiTac<br />

undodaT Tbilisis bedi gadaewyvitaT. yvelaferi es naTlad mqonda<br />

warmodgenili da gancvifrebuli davrCi, gen. andronikaSvilma Tu rogor<br />

gadawyvita aseTi nabijis gadadgma. mozRvavda mwveli gancdebi da fiqrma<br />

gamitaca. warmovidgine, rom <strong>samxedro</strong> istorikosi TbilisTan brZolis<br />

aRweris dros dawers: _kritikul wuTebSi <strong>samxedro</strong> skolis razmma daagdo<br />

Tavisi poziciebi da daixia mama daviTis mTaze, ris Sedegad bolSevikebma<br />

daikaves tabaxmela da aqedan Sevardnen TbilisSi.... ara! es ar iqneba<br />

istoriaSi ase dawerili _gadavwyvite. fiqrebi icvleboda elvis siswrafiT...<br />

momagonda <strong>samxedro</strong> istoriidan SemTxvevebi, rodesac jaris nawilebi<br />

wiravdnen Tavs armiis dasaxsnelad! mivubrundi da damSvidebulad vuTxari<br />

miqaZes: _ gadaeci generals, rom am brZanebas ver avasruleb da exlave moval<br />

mosalaparakeblad. nestor gardafxaZes ganvucxade, rom araviTar SemTxvevaSi<br />

ukan ar davixev!~.<br />

aleqsandre CxeiZe urTules mdgomareobaSi aRmoCnda: erTis mxriv, is<br />

movale iyo aResrulebina mTavarsardlis brZaneba, meores mxriv, kargad<br />

icoda, rom ukandaxeva Tbilisis dakargvas niSnavda. generalma brZolis<br />

gagrZeleba arCia da ubrZana maior baxutaSvils, moebrunebina savele<br />

zarbaznebi ukan da gaexsna cecxli, xolo kapitan qarumiZes daavala<br />

Camoegorebina samTo zarbaznebi zemodan da daeyenebina botanikuri baRisa da<br />

sofel tabaxmelas Sua, Tavad ki general andronikaSvilTan wavida, raTa is<br />

gadaerwmunebina, ar daexiaT ukan. mas kargad hqonda gacnobierebuli Seqmnili<br />

situacia, magram <strong>iunkrebi</strong>s sabrZolo suliskveTebaze, mxolod imaze<br />

fiqrobda, rom eris winaSe es pirtitvela biWebi pirnaTelni yofiliyvnen: `...<br />

Tu Tbiliss ver gadavarCendiT, es Tavganwirva xom mainc sargeblobas<br />

moutans momavali axalgazrdobis aRzrdas da skolis pativs ixsnis. erTi<br />

wuTiT warmoidgineT, rom <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong> yofiliyo Tbilisis daRupvis<br />

mizezi... saSinelia amis warmodgenac ki!~<br />

general andronikaSvilTan Sexvedram, al. CxeiZe kidev ufro daarwmuna<br />

sakuTari gadawyvetilebis sisworeSi: ukan daxeva sikvdilis tolfasi<br />

25


iqneboda. rogorc gamoirkva, gen. andronikaSvilis es gadawyvetileba<br />

gamowveuli iyo Seqmnili situaciiT, mas brZaneba mTavarsardlisagan ar<br />

miuRia. is imyofeboda Tavis StabSi da ver xedavda jars, ver grZnobda<br />

skolis iunkerTa gamobrZmedil mebrZol suls, maT sabrZolo ganwyobas. al.<br />

CxeiZe mis Sesaxeb gadmogvcems, rom is bunebiT imdenad rbili adamiani iyo,<br />

ver poulobda Tavis arsebaSi nebisyofas, raTa moeTxova Tavisi<br />

jariskacebisaTvis, ueWveli daRupvis miuxedavad, damdgariyvnen da<br />

daRupuliyvnen. generalma aseTi pasuxi misca al. CxeiZes: `_ Cemo kargo, Tu<br />

Sen xedav gamosavals, imoqmede Cqara da didi madlobeli viqnebi!~<br />

sabolood, al. CxeiZem gadawyvetileba miiRo, gaegrZelebinaT brZola.<br />

aRniSnul faqtTan dakavSirebiT, is wers: `_ me mivdivar! _ vupasuxe<br />

(saubaria gen. andronikaSvilze) da movabrune cxeni baRisaken. aqedan<br />

gamoviyvane iunkerTa me-2 mwyobri, romelsac im dros oficeri ar hyavda da<br />

wavedi Senobisaken oficris dasaniSnavad; am dros saxlidan gadmoxta da win<br />

Semomegeba kap. ToiZe, _ inJineri. davuWire xeli, vaCvene da avuxseni<br />

mdgomareoba da gavagzavne mwyobriT duqnisaken. zarbaznebs vubrZane cecxli<br />

aeCqarebinaT; nestor gardafxaZes vubrZane, moexsna sangrebidan da duqanTan<br />

moeyvana axalgazrda jariskacebis 1-li gundi. amas garda moxerxda, gamogveyo<br />

me-10 aTaseulidan naxevari gundi, romelsac ufrosobda imave aTaseulis<br />

kapitani qarumiZe, gamoCenili da guladi oficeri~.<br />

al. CxeiZem kargad icoda, rom mis xelT arsebuli ZalebiT ver SeZlebda<br />

kojris ganTavisuflebas bolSevikebisagan, Tumca Tvlida, rom brZolis<br />

gagrZelebas azri mainc hqonda, Tundac imitom, rom sapasuxo Setevis Semdeg,<br />

verc bolSevikebi igrZnobdnen Tavs gamarjvebulad. generali fiqrobda, rom<br />

maTi mxridan, Tundac susti kontr-ieriSebi, mowinaaRmdeges SeaCerebda, rac<br />

Tbilisis damcvelebs Zalebis mokrebaSi daexmareboda. iunkeri nikoloz<br />

maTikaSvili igonebs: `mze Casvlaze iyo, TovliT dafarul kojris maRlobze<br />

rom avediT. maSinaTve polk. CxeiZis miTiTebiT poziciebis dakavebas da<br />

mowyobas SevudeqiT. saqme arc ise advili iyo. cioda. TovliT dafarul,<br />

Rrmad gayinul miwis sangrebad da Znel misadgom poziciebad gadaqceva did<br />

jafas moiTxovda. Cven, mesame oceuls, marcxena frTaze moxvda poziciebi.<br />

Tvalwin maRlobs amofarebuli tabaxmela iyo, marcxniv soRanluRisken<br />

daqanebuli ferdobi. oceuls ganagebda leitenanti andronikaSvili da misi<br />

TanaSemwe, ufroskurseli iunkeri gelaSvili. Cven marjvniv poziciebi daikava<br />

pirvelma oceulma, leitenant ToiZis TaosnobiT...~<br />

al. CxeiZis razmi Setevaze gadavida. me-10 aTaseulidan gamoyofili<br />

naxevari gundi wavida marjvniv, <strong>iunkrebi</strong> _ marcxniv. adgili, saidanac<br />

naxevari gundi ieriSze unda gadasuliyo, dafaruli iyo borcvebiT, <strong>iunkrebi</strong><br />

ki utevdnen sufTa TovliT dafenil Ria adgilze. jariskacebi arc erTxel<br />

ar dawolilan, ise gaiares cecxlis qveS. es moraluri dartyma<br />

bolSevikebisaTvis cecxlze Zlieri iyo. isini medgrad ekveTnen mters da<br />

100-120 nabijze cecxli gaxsnes. swored, am dros, bolSevikebis tyviam<br />

26


imsxverpla kapitani qarumiZe, romelic me-10 aTaseulis naxevar gundSi<br />

ibrZoda; <strong>iunkrebi</strong>s mwyobrSi ki kapitani ToiZe gamoasalmes sicocxles. amis<br />

Semdeg naxevarma gundma ukan daiwia, gasworda da SeCerda. bolSevikebi<br />

xiStebiT gadavidnen ieriSze, sul raRac 23 iunkeris winaaRmdeg. iunkrebma,<br />

Semdgomi winsvlis mizniT, daiwyes ukan daxeva, moimarjves adgili da cecxli<br />

gauxsnes mowinaaRmdeges. artileristebi pirdapiri damiznebiT isrodnen. es<br />

iyo erTi muWa, Tavganwiruli jariskacebis winaaRmdegoba, ramac aiZula<br />

bolSevikebi TavianT Tovlis sangrebSi gaqceuliyvnen. swored, am dros<br />

movida mTavarsardal giorgi kvinitaZis Semdegi Sinaarsis telefonograma:<br />

`_ gamagrdiT, rogorc ar unda iyos, viReb yovel zomas!~ marTlac,<br />

mTavarsardalma miiRo yvela zomebi jariskacTa dasaxmareblad da kojris<br />

gasamagreblad: Tbilisidan avtomobiliT waiyvanes me-5 aTaseuli; mama daviTis<br />

mTaze funikulioriT aiyvanes gvardiis aTaseuli; sofel bebuTovkaSi<br />

gaigzavna gvardielebis erTi aTaseuli, kojorze zurgidan Semosatevad; gen.<br />

mazniaSvilisagan, TeleTis qediT, gaigzavna 1-li aTaseuli polk.<br />

gegelaSvilis meTaurobiT, gaigzavna aseve, gvardiis erTi aTaseuli. kojorSi<br />

misvlisas jaris nawilebma gen. al. CxeiZisagan miiRes saWiro cnobebi<br />

frontze arsebul situaciasTan dakavSirebiT. maT nabrZanebi hqondaT,<br />

moegrovebinaT me-2 mwyobridan darCenili <strong>iunkrebi</strong>. al. CxeiZis cnobiT,<br />

daWril-mokluli iyo 8 iunkeri da kap. ToiZe. am faqtTan dakavSirebiT<br />

iunkeri nikoloz maTikaSvili igonebs: `skolis marjvena frTaze bolSevikTa<br />

mozrdilma jgufma maRlobi gadmolaxa da `uras~ ZaxiliT leitenant ToiZis<br />

oceuls Seutia. leitenanti ToiZe ukuieriSiT miegeba. mterma xelCarTuls<br />

brZolas ver gauZlo, piri ibruna da ukan daixia, velze ki datoves daWrildaxocilebi.<br />

iqve darCa leitenant ToiZis gvami da ramdenime iunkrisa. maSin<br />

iyo, rom tabaxmelis mTavari gmiri polk. CxeiZe omis msvlelobas Tvals ar<br />

aSorebda, brZaneba gasca mis gverdiT mdgomi ori zarbazani gamoegorebinaT da<br />

win mimavali bolSevikebisaTvis pirdapiri cecxli gaeCinaT. ramdenime niSanSi<br />

nasroli yumbara leit. ToiZis ukuieriSTan erTad sakmarisi gamodga mtris<br />

ukan gasabruneblad. erTi da ori ar iyo aseTi SemTxveva, magram iunkerTa<br />

xazi versad gaarRvies. ver uSveles amas verc baqodan Camoyvanilma<br />

kursantebma, verc boris ZnelaZem ∗ , romlis `damsaxurebis~ aRsaniSnavad<br />

Zeglia aRmarTuli TbilisSi...~<br />

<strong>iunkrebi</strong>s marjvena frTaze, general andronikaSvilis sardlobiT ibrZoda<br />

meoTxe qveiTi jaris polki, meoTxe gvardiis aTaseuli Sesabamisi<br />

artileriiT da cxenosanTa nawilebiT. raki jaris nawilebi ukve adgilze<br />

iyvnen, al. CxeiZem TxovniT mimarTa gen. andronikaSvils, Tundac erTi RamiT,<br />

saSualeba miecaT <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>saTvis daesvenaT. generali<br />

daeTanxma mas. al. CxeiZis ubani Caibara polk. gegelaSvilma. <strong>iunkrebi</strong> sofel<br />

SindisSi iqnen gadayvanilni dasvenebis mizniT. 20 Tebervals, diliT, al.<br />

CxeiZe iRebs axal brZanebas: saswrafod waeyvana <strong>iunkrebi</strong> #2 da #3<br />

sangrebze misaSveleblad, sadac Camdgari iyo gvardia da me-3 aTaseuli.<br />

27


iunkrebs brZola uwevdaT 4-5-jer meti raodenobis mtris ZalebTan. iyo<br />

SemTxvevebi, rodesac 20-25 kacisagan Semdgari iunkerTa razmi ukuaqcevda win<br />

mwyobriT momaval mters. kojorSi kapitan Savdias meTaurobiT <strong>iunkrebi</strong><br />

Setevaze gadavidnen da ukan daibrunes sangrebi. diliT, mogeriebuli iqna<br />

mowinaaRmdegis sami ieriSi. didi iyo danakargi. daWril-daxocil iunkerTa<br />

raodenoba 25-s aRemateboda. sangrebis win bolSevikebma kondaxebiT daCeCqves<br />

iunkeri kezeli. ori dRis ganmavlobaSi, mowinaaRmdeges gaafrTebuli ieriSi<br />

mihqonda <strong>iunkrebi</strong>s mier gamagrebul gorakze. aRniSnuli gorakis xelSi<br />

Cagdebis mizniT, mterma am mimarTulebiT gagzavna aTaseuli 4 zarbazniT,<br />

<strong>samxedro</strong> skolis iunkerTa marjvena frTis #00 sangrebis avliT,<br />

Sulaveridan kojorze; <strong>iunkrebi</strong>s razmma, al. CxeiZis meTaurobiT, Semdeg<br />

<strong>samxedro</strong> manevrs mimarTa: Setevaze gadmosuli bolSevikebis armia sangrebTan<br />

Zalian axlos miuSva, Semdeg cecxli gauxsna da ase ukuaqcia #00<br />

sangrebidan. bolSevikebma brZolis velze datoves 4 savele zarbazani, aseve,<br />

patara javSnosani vaznebiT da gaiqcnen. am dros, #00 sangrebSi idga me-10<br />

aTaseulis gundi. miuxedavad gancdili marcxisa, bolSevikebi ganagrZnobdnen<br />

ieriSebs da mxolod 21 Tebervals diliT, daaxloebiT 10 saaTze, datoves<br />

poziciebi da sagrZnob manZilze ukan daixies. mtris qveiTi jari aRarsad<br />

Canda, artileriis cecxlis miuxedavad, dRem mSvidad Caiara.<br />

20 Tebervals, moagroves ieriSis dros daxocili <strong>iunkrebi</strong>s cxedrebi.<br />

ver ipoves ToiZis gvami. Setevis dros al. CxeiZe imyofeboda samTo<br />

zarbaznebTan da WogritiT garkveviT dainaxa ToiZis adgilsamyofeli, sadac<br />

is brZolis dros daeca. swored, am adgilze mianiSna man kap. sulxaniSvils,<br />

rac mas daexmara cxenosan iunkrebTan erTad moeZebnaT ToiZis gvami. mas<br />

mucelSi hqonda tyvia moxvedrili da Semdeg dartymuli hqonda xiSti.<br />

21 Tebervals, brZolis gagrZeleba, mxolod axali Zalebis Sevsebis<br />

Semdeg gaxdeboda SesaZlebeli. im nawilebze, romlebmac brZolis dros didi<br />

danaklisi ganicades da moqanculni iyvnen, imedis damyareba saxifaTo iyo.<br />

gen. kvinitaZe axalcixidan moeloda me-11 da me-12 aTaseulebs, ris Semdegac<br />

SesaZlebeli gaxdeboda Setevaze gadasvla. 21 Tebervals, im ubanze, sadac<br />

<strong>iunkrebi</strong> imyofebodnen mivida maior Crdilelis batareia da daiWira<br />

sabrZolo poziciebi. maiori Crdileli energiuli da Seudrekeli oficeri<br />

iyo. mogvianebiT igi bolSevikebma daxvrites TbilisSi. dasaxmareblad mivida<br />

agreTve maior maxaraZis batareiis erTi mwyobri, gogi mesxiSvilis<br />

meTaurobiT.<br />

bolSevikebma mTeli TavianTi Zalebi tabaxmelaze gadmoisroles, vinaidan<br />

isini miiCnevdnen, rom tabaxmela iyo mTavari poziciis gasaRebi.<br />

mTavarsardalma gen. kvinitaZem artileriiT gaaZliera Tavisi poziciebi.<br />

22 Tebervals, TiTqmis yvelgan siwynare iyo. drogamoSvebiT ismoda<br />

artileriis gasrola da aqa-iq Tofis xma. bolSevikebma soflebSi _<br />

vaSlovansa da kumisSi, Seafares Tavi. iunkerTa rigebSi daWrili iyo ori<br />

oficeri _ leitenanti erisTavi da leitenanti andronikaSvili, romelic<br />

28


<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si biblioTekis gamged muSaobda da frontze skolis<br />

iunkrebTan erTad wavida sakuTari neba-surviliT. is aRmoCnda mamaci da<br />

gabeduli oficeri. brZolis dros daiWra gverdSi gamavali WrilobiT.<br />

gen. al. CxeiZe wavida gen. andronikaSvilis StabSi da masTan erTad<br />

Seudga <strong>samxedro</strong> nawilebis dawyobas da gadajgufebas. #6-dan #000<br />

sangramde idgnen sxvadasxva nawilebis gundebi, erTmaneTSi saSinlad areulni.<br />

gadawyda maTi aTaseulebad Sekreba da ubnebze ganawileba. iq imyofebodnen 1-<br />

li aTaseuli, me-5 aTaseuli, me-10 aTaseuli, aseve, gvardiis erTi aTaseuli<br />

da <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>. aRniSnuli nawilebi, SeZlebisdagvarad<br />

moyvanilni iqnen sabrZolo mdgomareobaSi. mowesrigda agreTve yumbarebisa da<br />

vaznebis ganawilebac.<br />

general andronikaSvils uZneles pirobebSi uxdeboda muSaoba. duqanSi,<br />

sadac is idga, moTavsebuli iyo 7 telefonis sadguri. mas telefonTan<br />

iTxovdnen yovel wuTs. ar hyavda arc erTi TanaSemwe. mogvianebiT StabSi<br />

mividnen polk. gogitiZe da leitenanti gociriZe.<br />

22 Tebervlis saRamos, Tbilisidan StabSi mivida <strong>samxedro</strong> skolis<br />

oficeri kapitani yifiani da miiyvana rezervidan mowveuli 50-60 jariskaci.<br />

rezervistebma kargi STabeWdileba ver datoves al. CxeiZeze, maT Sesaxeb is<br />

werda: `erTimeoreze saZageli iyvnen, raRac nayari xalxi~. mogvianebiT misi<br />

varaudi gamarTlda. amaze cota qvemoT visaubrebT.<br />

imave saRamos, al. CxeiZem #1 sangridan miiRo cnoba, rom gvardielebma<br />

sakuTari nebiT miatoves sangari #0, romelic carieli darCa. gvardielebis<br />

mier brZolis velis mitovebas, sxva qarTveli generlebic adastureben. maTi<br />

adgilis dakaveba ebrZana kap. yifians rezervistebTan erTad. <strong>samxedro</strong> skolis<br />

<strong>iunkrebi</strong> maSvel ZalaSi iyvnen. iunkrebs nabrZanebi hqondaT, aseve<br />

gvardielebis meTvalyureoba, radgan RamiT isini sangrebs tovebdnen da<br />

zurgSi midiodnen. <strong>iunkrebi</strong> aiZulebdnen gvardielebs, kvlav sangrebSi<br />

dabrunebas. samwuxarod, miuxedavad imisa, rom gvardielebi, romlebic<br />

ibrZodnen yvela did omSi, ufro gamocdilebi iyvnen armiis jariskacebze,<br />

xSirad tovebdnen sangrebs, riTac mtris wisqvilze asxamdnen wyals.<br />

23 Tebervals, dRisiT, didi brZolebi ar yofila, ZiriTadad adgili<br />

hqonda patara Setakebebs. saRamos mterma Semoutia #0 da #00 sangrebs.<br />

dasawyisSi, kap. yifianma 50-60 rezervistTan erTad SeZlo ramodenimejer<br />

moegeriebina mtris Semoteva. bolos veRar gauZlo Zlier dartymas, radgan<br />

saRamos, rezervistebi brZolis velidan gaiqcnen. sasowarkveTilebaSi myofma<br />

kap. yifianma nagani iZro da oTxi tyvia dairtya mkerdze. pirvelma tyviam<br />

marcxena gverdi gaitana da iqve waiqca, magram dasustebuli xeliT kidev<br />

ganagrZobda srolas sakuTar mkerdSi, vidre revolveri ar gamostaca<br />

xelidan masTan erTad myofma kadris nacvalma, misma aRzrdilma, romelmac ar<br />

miatova da masTan erTad darCa sangarSi. kap. yifians aRmoaCnda ori Wriloba,<br />

ori tyviiT gaxvretili hqonda marto faraja, mkerdis dazianebiT. sanaxavad<br />

misul al. CxeiZes man ganucxada: ` _ batono polkovniko, me ver Sevasrule<br />

29


Tqveni brZaneba da exla yvelas SeuZlia Tqvas, rom kapitan yifians brZolaSi<br />

jariskacebi gamoeqcnen!~ samwuxarod, brZolis dros aseT faqtebsac hqonda<br />

adgili.<br />

kap. yifianis Tavganwirva samagaliTo gaxda <strong>samxedro</strong> skolis<br />

<strong>iunkrebi</strong>saTvis, romelTac win mniSvnelovani brZolebi elodaT.<br />

dadga 24 Tebervali _ qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis da misi oficrebis<br />

gmirobisa da didebis dRe!<br />

ori dRis ganmavlobaSi Camovardnilma siwynarem, <strong>samxedro</strong> skolis<br />

iunkrebs da maT meTaurebs dasvenebis saSualeba misca. 24 Tebervlis brZolas<br />

isini ricxobrivad mcire, magram suliT Zlierni Sexvdnen. bolSevikebi<br />

elodnen axali Zalebis Sevsebas, maT Soris kursantebis <strong>skola</strong>s baqodan<br />

(gavixsenoT, rom am dros Aazerbaijani ukve bolSevikebis xelSi iyo).<br />

aRniSnuli Zalebi, bolSevikebma 24 Tebervals gagzavnes tabaxmelis<br />

mimarTulebiT, qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>s winaaRmdeg. qarTveli<br />

<strong>iunkrebi</strong>s gverdiT gmirulad ibrZoda erovnebiT somexi iunkeri meliq<br />

somxianci, romelic saqarTvelos damoukideblobis erTguli darCa bolomde,<br />

emigraciaSi gahyva qarTvel <strong>samxedro</strong>ebs da bolos inglisSi dasaxlda.<br />

24 Tebervals, diliT #2, 3 sangrebi (ix. ruka #2) eWiraT axalgazrda<br />

gundebs, <strong>iunkrebi</strong> imyofebodnen botanikur baRSi, maSvel ZalaSi. iunkerTa<br />

gundSi 136 kacidan, inJinrebis mimatebiT, darCa mxolod 85-90 kacamde; meore<br />

mwyobri, 19 Tebervlis mZime brZolebis Semdeg daiSala, darCa mxolod 1-li,<br />

me-3 da me-4 mwyobri. dilidanve mterma artileriis Zlieri cecxli gaxsna<br />

sawinaaRmdego mimarTulebiT. jer kidev 23 Tebervals, leitenantma<br />

mesxiSvilma, Tavis zarbaznebs adgili gamoucvala gorakze da daayena baRis<br />

cota aRmosavleTiT, bilikze _ #4 sangrebis ukan. bolSevikebi mTeli ZaliT<br />

utevdnen, ramdenjerme gadavidnen ieriSze, magram ver uZlebdnen sawinaaRmdego<br />

dartymebs da uku-iqceodnen. maSveli Zalebis miRebis Semdeg, isev gadadiodnen<br />

ieriSze. gaafrTebuli brZola, gaTenebidan gvian Ramemde gagrZelda. mteri<br />

400-600 fexis nabijze uaxlovdeboda xan erT sangars, xan meores. maT<br />

ukuagdebdnen, Tumca axal-axali maSveli ZalebiT kvlav gaZlierebulni,<br />

sangrebisaken isev miiwevdnen. bolSevikebi cecxlis qveS Tavdauzogavad<br />

gaiWrnen win. sawinaaRmdego ieriSebis Sedegad, isini mravaljer iqnen<br />

ukuqceulni. bolos naSuadRevs, bolSevikebma mizans miaRwies, gaarRvies<br />

winaaRmdegoba, Sevardnen #4-e sangarSi, romelic pirvel aTaseuls ekava (ix.<br />

naxazi #2). gorakze amosuli bolSevikebi aRmoCndnen leitenant mesxiSvilis<br />

zarbaznebTan da miscvivdnen zarbaznebs asaRebad, eseni iyvnen baqos skolis<br />

kursantebi, romlebic bolSevikebis dasaxmareblad gaigzavnen. sruliad<br />

axalgazrda ymawvilma, leitenantma mesxiSvilma aq gamoiCina gmiroba; man<br />

gadawyvita momkvdariyo zarbaznebTan, Semoikriba Tavisi batareis jariskacebi,<br />

iZro xmali, Tavganwiruli gambedaobiT ekveTa mters da dauwyo Cexva. mteri<br />

fiqrobda, rom mizans miaRwia: aiRo me-4 sangari, frontis xazi gaarRvia,<br />

Tumca mTavari winaaRmdegoba maT jer kidev win elodaT, radgan qarTuli<br />

30


<strong>samxedro</strong> skolis iunkrebs, jer ar eTqvaT TavianTi sityva! iqve<br />

maxloblad, botanikur baRSi myofi <strong>iunkrebi</strong> aqtiurad adevnebdnen Tvals<br />

brZolis mimdinareobas da TavianT dros elodnen. rodesac baqos skolis<br />

kursantebi, bolSevikebTan erTad Sevardnen #4 sangarSi, maSvelSi myofi,<br />

qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong> am baRidan ukve gamodiodnen. xolo im<br />

dros, rodesac baqos skolis kursantebi Seetaknen leit. mesxiSvilis<br />

batareis jariskacebs, mtris zurgTan ukve `vaSas~ SeZaxilebiT miiwevdnen win<br />

qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>. maT win miuZRodaT mamaci oficrebi: _<br />

Savdia, xoStaria da CoCua. gaimarTa uTanasworo brZola. xiStebi, kondaxebi,<br />

revolverebi, xmlebi erTmaneTSi ireodnen. baqos skolis kursantebi medgrad<br />

Sexvdnen qarTveli <strong>iunkrebi</strong>s Setevas. maTi xuTqimiani varskvlavis<br />

brwyinvaleba droebiT, Tumca mainc daCrdila TeTri giorgis elvarebam.<br />

<strong>iunkrebi</strong> gaiqcnen ukan me-4 sangrebis mimarTulebiT. swored, am dros<br />

gorakze, sangarTan gamoCnda kursantebis tyviamfrqvevi. ukan gaqceuli mteri,<br />

tyviamfrqveviT Suaze gayofili, gaifanta marjvniv da marcxniv da gza<br />

gauxsna Zlier cecxls. am dros mtris tyviamfrqvevma dauSina axalgazrda<br />

iunkrebs Ria mindorze, 100-120 nabijis manZilidan. iunkrebma gadawyvites,<br />

radac ar unda dajdomodaT xelSi CaegdoT tyviamfrqvevi. me-3 mwyobri kap.<br />

CoCuas meTaurobiT tyviamfrqvevisaken gaeqana; jer ar miaxlovebodnen, rom<br />

kap. CoCua daeca daWrili. <strong>iunkrebi</strong> win miiwevdnen, romelTac win miuZRoda<br />

fexburTSi ganTqmuli, fexmardi Salva erisTavi. maT moaxerxes da xelSi<br />

Caigdes mtris tyviamfrqvevi. oficeri, romelic tyviamfrqvevs umiznebda,<br />

mokluli iqna S. erisTavis mier, Tumca isic iqve daeca mtris tyviiT<br />

gangmiruli. iunkrebma moaxerxes sangrebis kvlav xelSi Cagdeba. brZolis<br />

mimdinareobas Tvals adevnebdnen al. CxeiZe da gen. andronikaSvili. am<br />

brZolaSi qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis raindobis da sidiadis simbolur<br />

suraTad darCa tyviamfrqvTan gangmiruli Salva erisTavi. tabaxmelis ieriSis<br />

dros, bolSevikebis mier mokluli iqnen <strong>iunkrebi</strong>: Salva erisTavi, oTar<br />

lorTqifaniZe, ioseb jandieri, daWrili iqna 15-mde iunkeri. tabaxmelas<br />

sangrebze ieriSebi mTeli dRis manZilze gagrZelda. qarTuli <strong>samxedro</strong><br />

skolis <strong>iunkrebi</strong> miuxedavad mcirericxovnobis, medgrad ibrZodnen da mters<br />

ar nebdebodnen, ar aviwydebodaT Tu visi gorisani iyvnen, maT sabrZolo<br />

rigebSi warsuli gmirebis aCrdili SfoTavda, rac matebdaT Zalebs da<br />

sabrZolod ganawyobdaT. brZolis velze daiWrnen oficrebi: Savdia, CoCua,<br />

xoStaria. 24 Tebervals, sul brZolis velze daWril-daxocili iyo 35<br />

iunkeri. TiTo mwyobrSi darCa 10-12 kaci. miuxedavad amisa <strong>samxedro</strong> skolis<br />

iunkrebs ukan ar dauxeviaT da sisxlis ukanasknel wveTamde ibrZoles. al.<br />

CxeiZe, romelic iunkrebTan erTad ibrZoda igonebs: `...dRe iyo saSineli,<br />

magram sadidebeli da savse Tavganwiruli saqmiT. bolSevikebma yvelaferi<br />

gadmoisroles brZolaSi; gamwarebulad da uSiSrad moiwevdnen win da<br />

kvdebodnen, magram yvela maTi mquxared movardnili talRa imsxvreoda<br />

tabaxmelis gmirTa mkerdze ise, rogorc zRvis talRebi pitalo kldeze. dRe<br />

31


iqca istoriulad. gadamwyvet WidilSi Cven gavimarjveT. gamarjveba iyo<br />

sruli!~<br />

brZolis velze sicocxle uamravma qarTvelma iunkerma datova. isini<br />

marad Wabukebad darCnen. maT saxelebs daviwyeba ar uweriaT. marTalia,<br />

mravali wlis manZilze, saqarTvelos demokratiuli respublikis istoria<br />

saerTod ugulvebelyofili iyo bolSevikuri reJimis mier da <strong>iunkrebi</strong>s<br />

sagmiro saqmeebs, maT mier qveynis damoukideblobisaTvis Tavganwirvas,<br />

komunistur-komkavSiruli mtveri edo, magram dRes damoukidebel<br />

saqarTveloSi, TiToeuli qarTvelis movaleobaa saTanado pativi mivagoT<br />

samSoblosaTvis, misi momavlisaTvis TavganwirulTa xsovnas. brZolis velze<br />

daRupuli TiToeuli iunkris, yoveli mebrZolis mier daRvrili sisxli<br />

gvaxsenebs, rom samSoblo umTavresia, rom gmiri winaprebis aCrdilma maT<br />

sxvagvarad moqcevis saSualeba ar misca. adre Tu gvian, saqarTvelosTvis<br />

Tavdadebul gmirebs istoria Rirseul adgils miuCens. aki miuCina kidec:<br />

damoukideblobis idea, risTvisac isini ibrZodnen, aRsrulda, saqarTvelo<br />

kvlav Tavisufalia. maT sagmiro saqmeebze aRizrdebian momavali gmirebi.<br />

tabaxmelas brZolis warmateba ganapiroba, al. CxeiZis gegmam. nikoloz<br />

maTikaSvili Tavis mogonebebSi wers: `tabaxmelis ambebis mogonebisas, yvela<br />

da yovelTvis iunkerTa skolis Tavganwirvas, udrekelobas, movaleobis<br />

pirnaTlad Sesrulebasa da gmirobas ixseneben. yvela es simarTlea, oRond<br />

simarTlis darRveva iqneboda, rom yvela amaSi skolis ufrosis polk. CxeiZis<br />

Rvawli dagveviwyebina. yvelaferi, rac tabaxmelaze xdeboda, misi xasiaTis<br />

simtkicis, mdgomareobis swori Sefasebis, Sesabamisi gankargulebis droze<br />

gacemis Sedegi iyo. Cven mxolod mis Canafiqesa da brZanebas uzadod<br />

vasrulebdiT~.<br />

safrangeTSi myof qarTvel meomarTa sazogadoebis Tavmjdomare,<br />

polkovniki v. cxakaia, romelic <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si aswavlida <strong>samxedro</strong><br />

administracias, tabaxmelasTan momxdar brZolebze msjelobisas, xazgasmiT<br />

aRniSnavda <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>s, Tavisi yofili mowafeebis Tavdadebis<br />

Sesaxeb: `...is, vinc dafiqrebulad gaerkveva brZolis pirobebSi, SeuZlebelia<br />

ar acremldes. mcirericxovani, samasiode kaci, axalgazrdoba, oTxi dRis<br />

manZilze, rva kilometrian veeberTela frontze, romelsac Zvel droSi<br />

abarebdnen Tu korpuss ara, divizias mainc, am frontze lomebiviT<br />

igeriebdnen gaafrTebuli mtris ieriSebs, TviTon gadadiodnen Setevaze,<br />

amarcxebdnen da isev ubrundebodnen sangrebs. igerieben winidan, igerieben<br />

uknidan. mxolod meoTxe dRe, miaSveles daxmareba da fronti cotaRa<br />

gamWidrda. iunkrebs ayeneben maSvelSi, magram aqac uimaTod araferi keTdeba;<br />

isev ieriSebi da mtris mier aRebuli sangrebis ukan dabruneba. uneblied<br />

warmogvidgeba maTi mama-papaTa rainduli brZolebi, sadac erTi qarTveli<br />

eTanabreboda xuTidan aTamde mters. gaiRviZa Cvens axalgazrdebSi winaparTa<br />

sulma, TiTqo maTi suli maT Tavs dastrialebda da aqezebda omisaTvis<br />

satrfo Svilebs, rodesac Cven aseTs ambebs vkiTxulobdiT istoriis<br />

32


furclebze, eWvi gvepareboda, migvaCnda gazviadebulad, magram Cven Tvalwin<br />

ganmeorda is, rasac istorikosebi iuwyebodnen...~<br />

gansakuTrebiT kritikuli mdgomareoba Seiqmna 24 Tebervlis saRamos.<br />

bolSevikebi gars ertymodnen Tbiliss, saqarTveloSi Semomavali yvela<br />

gadmosasvlelidan. qveyana mtris Zalebis rkinis salteSi aRmoCnda<br />

momwyvdeuli. 24 Tebervals, saRamos 8 saaTze, mTavarsardalma moaxsena<br />

mTavrobis Tavmjdomares noe Jordanias ukiduresad mZime mdgomareobis<br />

Sesaxeb (ix: ruka #3). gaica Tbilisis datovebis brZaneba. al. CxeiZe,<br />

romelic aqtiurad adevnebda Tvals frontze mimdinare movlenebs<br />

gadmogvcems: `strategiuli omi wavageT; mmarTveloba, xalxi da jari ar<br />

iyvnen momzadebuli aseTi seriozuli omisaTvis; TbilisTan taqtikuri<br />

gamarjvebani savsebiT ekuTvnian gen. kvinitaZis saqmianobas da udavod mis<br />

saxels unda mieniWos. Cveni strategiuli marcxi ki gamomdinareobs im<br />

pirobebidan, romelnic Seqmnes gen. kvinitaZis winamorbedebma da <strong>samxedro</strong>,<br />

samoqalaqo moRvaweebma. amitom damarcxebac erTianad maT ekuTvniT~. albaT<br />

dameTanxmebiT, sakmaod mkacri Sefaseeba, Tumca realuri. Cven, aq ar<br />

SevudgebiT damarcxebis mizezebis kvlevas; amasTan dakavSirebiT qarTul<br />

istoriografiaSi sxvadasxva azri arsebobs da migvaCnia, rom es calke<br />

kvlevis sagania.<br />

amrigad, saqarTvelos demokratiuli respublikis jarma Tbilisi datova.<br />

1921 wlis 25 Tebervals, sabWoTa jari TbilisSi SemoiWra. demokratiuli<br />

respublikis Zalebma, ver moaswres mcxeTis poziciebze gamagreba da ukan<br />

daxeva ganagrZes. brZolebi moxda goris midamoebSi, suramis qedze, zemo<br />

imereTis viwro xeobebSi. damarcxeba saxeze iyo. saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis mTavroba baTumSi gadadis, saidnac emigraciaSi miemgzavreba.<br />

maTTan erTad gaemgzavrnen <strong>samxedro</strong> pirebi da maT Soris qarTveli <strong>iunkrebi</strong>.<br />

cocxlad gadarCenil qarTvel patriotebs sastikad devnida `Ceka~ ∗ . es<br />

iyo kolegialuri organo, romelic ruseTis yoveli mxridan Camosuli<br />

usastikesi jalaTebisagan Sedgeboda. `Cekas~ Tavmjdomare iyo ebraeli<br />

mogiliovski, igi iyo ZerJinskis erT-erTi uaxloesi TanamSromeli.<br />

mogiliovski qarTvelebis didi mteri iyo. misi brZanebiT daixvrita qarTveli<br />

eris saukeTeso Svilebi: 200 qarTveli studenti, 400 muSa, 1000 oficeri<br />

da inteligenti, 7000-mde glexi. misi uaxloesi TanaSemweebi iyvnen samxreT<br />

ruseTSi kargad cnobili pankratovi da somexi aTarbegovi. maTTan erTad<br />

moqmedebda lavrenti beria, romelmac daaxvretina bolSevikuri ruseTis<br />

winaaRmdeg ajanyebuli 1000 azerbaijaneli glexi. bolSevikuri jalaTebidan<br />

aRsaniSnavia: morozi _ rusi, oganezovi da petrosiani _ somxebi, Sulmani _<br />

ebraeli. bolSevikebma kargad icodnen, rom maTi Zalaufleba damyarebuli<br />

iyo, mxolod wiTelarmielTa xiStebze. maTi neba da avtoriteti<br />

damokidebuli iyo terorze, romelmac uamravi msxverpli Seiwira im<br />

adamianebis saxiT, romlebic ewinaaRmdegebodnen maT koloniur reJims.<br />

bolSevikebi sastikad gauswordnen <strong>samxedro</strong> skolis erT-erT damaarsebels, _<br />

33


al. CxeiZes. meore msoflio omis dros, ruseT-germaniis xelSekrulebis<br />

ZaliT, bolSevikebma qalaqi lvovi daikaves da im dros, iq myofi al. CxeiZe<br />

daapatimres. germanelTa Setevis Semdeg, lvovi datoves da al. CxeiZe Tan<br />

waiyvanes, gzaSi sadRac mospes da misi kvali gaaqres. upatronod da<br />

usaxsrod darCenili misi meuRle, general kvinitaZis da, qalbatoni sofio,<br />

romelsac ori, tyupi vaJi, manamade daeRupa, xanSi Sesuli da susti,<br />

TurqestanSi gadaasaxles da Zroxebis mwvelavad gaamweses. man ver aitana<br />

mZime Sroma, daavadda da saqarTveloSi dabrunebuli, mokle xanSi<br />

gardaicvala. ase gausworda komunisturi reJimi, qarTvel patriotebs. rac<br />

Seexeba giorgi kvinitaZes, igi 96 wlis asakSi gardaicvala parizSi da iqvea<br />

dakrZaluli.<br />

bolSevikebis mier saqarTvelos aneqsiis Semdeg, <strong>samxedro</strong> generalitetis<br />

didi nawili, iunkrebTan erTad sazRvargareT, emigraciaSi wavida, im mizniT,<br />

rom iqedan gaegrZelebinaT brZola samSoblos damoukideblobisaTvis.<br />

<strong>samxedro</strong> skolis daarsebidan 15 wlis Tavze, emigraciaSi myofi generali<br />

giorgi kvinitaZe ase mimarTavs qarTvel iunkrebs: `TxuTmeti weliwadi<br />

Sesrulda, rac daarsebuli iyo Cveni qarTuli <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>. TxuTmeti<br />

weliwadia, rac Tqven gaxdiT iunkrebaT. es saxeli SegrCaT da SegrCebaT<br />

samudamod, iqnebiT leitenanti, kapitani, polkovniki, generali an sxva<br />

saxelwodebis matarebelni, _ saxeli `<strong>iunkrebi</strong>~ Tqvenia da es ara imitom,<br />

rom iyaviT <strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>Si, aramed imitom, rom iyaviT erTad, erT jgufad,<br />

<strong>samxedro</strong> skolis SemadgenlobaSi da SeduRdiT tabaxmelis omSi. iq<br />

daamtkiceT, rom ar momkvdara saqarTvelo, rom gasaWir dros miuxedavad<br />

xelSemSleli pirobebisa, Cven qveyanas aqvs Zala daemsgavsos Zveleburs<br />

saqarTvelos da Tavis wiaRidan wamoayenos Zveli gmirebi, Cveni winaprebi.<br />

vamayob, rom gaxldiT Tqveni ufrosi; vamayob, rom _ ar gewyinoT, _ Cemi<br />

<strong>iunkrebi</strong> gaxdnen saqarTvelos siamayed; vamayob, rom ucxoeTSi yofnis drosac<br />

Tqven yvelgan xarT pirvelni da saxelis momxveWni.<br />

Cven ver SevimagreT samSoblo; amaSi Tqven brali ar gedebaT: naTqvamia,<br />

Zala aRmarTsa xnavso. Tqven miiReT monawileoba im omSi, romelic Cveni<br />

Svilebis da SvilTa-SvilebisaTvis darCeba siamayed.<br />

arian iseTi pirebi, romelnic sZraxaven Tbilisis brZolas. maT ar<br />

gaegebaT, rom isini amiT Tavis Tavs lafs asxamen, Tavis Tavs lanZRaven; es<br />

ar gaxlavs qarTvelTa Cveuleba, _ es aris rusebisgan SeTvisebuli.<br />

Tqven unda iamayoTa imiT, rom Tqven daibadeT qarTul jarSi, rom omobdiT<br />

qarTul jarSi, rom saxeli moixveWeT qarTul jarSi, rom gmirebi xarT<br />

qarTuli jarisa. iyaviT darwmunebulni, rom is eri, sadac ibadebian<br />

`<strong>iunkrebi</strong>~ da `Seficulni~, is eri ar momkvdara. me ar gisurvebT marto<br />

janmrTelobas da dRegrZelobas. Tqven sxva saqmec gelodebaT. me gisurvebT,<br />

rom roca dro dadgeba, Tqven gamoxvideT asparezze Rirsni Tqveni<br />

winaprebisa, Rirsni Tqveni tabaxmelisa. am gansacdelSi gisurvebT simagres da<br />

gamarjvebas. baraqa Tqvens muSaobas da Tqvens marjvenas.’’<br />

34


g. kvinitaZe<br />

1934 w.<br />

<strong>iunkrebi</strong>s gverdiT TavganwirviT ibrZodnen frontze moxalised wasuli<br />

studentebi. axladSeqmnili Tbilisis saxelmwifo universitetis studentebi<br />

pirvelebi gamoexmaurnen saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis<br />

mowodebas da imTaviTve Cadgnen samSoblos damcvelTa rigebSi. 1921 wlis 16<br />

Tebervals, Tbilisis saxelmwifo universitets ewvivnen mTavrobis<br />

warmomadgenlebi _ grigol lorTqifaniZe da grigol rcxilaZe.<br />

studentebTan Sexvedra saswavleblis erT-erT did auditoriaSi daiwyo,<br />

Tumca daswrebis msurvelTa raodenoba sul ufro izrdeboda, ris gamoc,<br />

miuxedavad Tebervlis susxiani amindisa, Sexvedris monawileebma<br />

universitetis ezoSi gadainacvles. pirveli sityviT axalgazrdebs grigol<br />

lorTqifaniZem mimarTa da maT wmindaTa wminda movaleobis Sesrulebis_<br />

samSoblos dacvisaken mouwoda. yvelaze didi gavlena studentebze<br />

universitetis reqtoris ivane javaxiSvilis gamosvlam moaxdina. man Semdegi<br />

sityviT mimarTa iq Sekrebil axalgazrdebs: `Svilebo! Cemi movaleobaa Tqven<br />

wignisa da kalmisaken mogiwodoT, magram eris cxovrebaSi aris iseTi<br />

momentebi, roca saWiroa yvelaferi ganze gadasdo da iaraRiT xelSi mters<br />

miegebo. da ai, mec Tqven dRes iaraRisken mogiwodebT~.<br />

am mowodebidan didi dro ar gasula da saqarTvelos gmirTa galereas<br />

mravali saxelovani mamuliSvilis saxeli Seemata. maTi Rvawlis warmoCena da<br />

dafaseba dRevandeli mkvlevaris movaleobaa. komunisturi reJimis<br />

marwuxebSi moqceuli saqarTvelo, ver bedavda maTi saxelebis xmamaRla<br />

warmoTqmas, igive mdgomareobaSi iyvnen am gmirebis ojaxis wevrebi da<br />

axloblebic. universitetSi Sekrebis dResve, studentoba gaemarTa mTavrobis<br />

sasaxlisaken, sadac maT miesalmnen damfuZnebeli krebis Tavmjdomaris<br />

moadgile aleqsandre lomTaTiZe, demokratiuli respublikis mTavrobis<br />

Tavmjdomare noe Jordania da universitetis profesori Salva nucubiZe. iqve<br />

Sedga ramdenime razmi, romelic oqroyana-wavkisis gavliT, pirdapir frontis<br />

xazisaken gaemarTa. 17 Tebervals, swored, imave mimarTulebiT wavida<br />

qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis kursantTa (iunkerTa) 350 kaciani razmi,<br />

saxelovani meTauris aleqsandre CxeiZis xelmZRvanelobiT. maTi gmirobis<br />

Sesaxeb Cven ukve aRvniSneT.<br />

qalebs uars eubnebodnen frontze wamsvlel moxaliseTa razmSi Caweraze,<br />

magram universitetis studenti maro mayaSvili brZolis velze mowyalebis<br />

dad wavida. moxalised Caewera maros Zma _ Salva mayaSvilic. 17 Tebervals,<br />

wiTel jvarSi mowyalebis dad Cawerili meorekurseli mariam mayaSvili<br />

kojrisaken mimaval razms gahyva. am razmma damoukidebeli saqarTvelos<br />

dedaqalaqis dasacavad sisxlis ukanasknel wveTamde ibrZola. frontidan<br />

mamisadmi gagzavnil ukanasknel werilSi maro werda: `sayvarelo mama! me<br />

jerjerobiT kargad var. sul erTi poziciisagan 1/2 versze varT, meorisagan<br />

5 Tu 7-ze. mteri jer Sors aris Zalian. scxeben Cvenebi. Zalian<br />

35


aRfrTovanebulebi arian. Salikos (maros Zma l. s.) ambavi gamigeT mxolod.<br />

yvelani Zalian madlierni arian CemiT. gkocniT bevrs. cota Tbili Tu<br />

SesaZlebelia da rame tkbili gamomigzavneT, Tu rasakvirvelia SesaZlebelia.<br />

Tavs gaufrTxildiT, gkocniT bevrs. ise ar civa. mokiTxva yvela Cvenebs. nu<br />

geSiniaT gavimarjvebT saxelovnad. Seni maro~.<br />

19 Tebervals gverdiT gamskdarma yumbaram imsxverpla mariam mayaSvilis<br />

sicocxle. oTxSabaT dRes, 23 Tebervals, 21 iunkerTan erTad, igi <strong>samxedro</strong><br />

taZris ezoSi dakrZales. qvaSueTis taZarSi esvena, samSoblosaTvis<br />

Tavganwirul vaJkacTa cxedrebi, maT Soris iyo TeTri xilabandiT<br />

Tavwakruli, 20 wels miuRweveli gogonas, _ mariam mayaSvilis neSti.<br />

samwuxarod, <strong>samxedro</strong> taZris galavanSi dakrZaluli qarTveli meomrebis,<br />

rogorc <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong>s, saflavebi aRar SemogvrCa, radgan<br />

<strong>samxedro</strong> taZris nangrevebze, samSoblosaTvis Tavganwirul gmirTa<br />

saflavebze, sul mcire droSi borotebis simbolosaviT wamoiWima<br />

gasabWovebuli saqarTvelos mTavrobis sasaxle (dRes im adgilze aris<br />

parlamentis Senoba). simboluria, rom swored, aq, qarTveli gmirebis<br />

saflavebze, 1989 wlis 9 aprils, kvlav daiRvara qarTvelTa sisxli, isinic<br />

xom saqarTvelos damoukideblobis moTxovniT iyvnen, iq Sekrebilni da igive<br />

reJimis winaaRmdeg, romelic saqarTveloSi damyarda swored, 1921 wlis<br />

Semdeg, ruseTis wiTeli armiis mier saqarTvelos dapyrobisa da ZaliT<br />

gasabWoebis Sedegad.<br />

yoveli samgloviaro werili, romelic im dros mravlad iyo maSindeli<br />

presis furclebze, (vidre wiTeli armia sabolood daipyrobda saqarTvelos),<br />

yoveli gamosaTxovari, qarTvel gmirebTan, iyo erTi mTliani datireba<br />

damoukidebeli saqarTvelosaTvis Sewiruli meomrebisa, romelTa sagmiro<br />

saqmeebi droebiT daimarxa Tavisufal saqarTvelosTan erTad. diax,<br />

droebiT amas imitom vambob, rom maT xsovnas swored, droebiT miayara<br />

daviwyebis ferfli im reJimma, romlis winaaRmdegac isini ase Seupovrad, ase<br />

TavganwirviT ibrZodnen. madlieri qarTveli eri ar iviwyebs Tavis saxelovan<br />

mamuliSvilebs, maT mier gaRebuli TiToeuli wveTi sisxli iseTive wminda da<br />

spetakia CvenTvis, rogorc Cveni samSoblo _ saqarTvelo. maTi sagmiro<br />

saqmeebi, sabrZolo Tvisebebi, Seudrekeli xasiaTi, dResac siamayiT ganawyobs<br />

Cvens momaval Taobebs.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis dacemis Semdeg, <strong>iunkrebi</strong>s didi<br />

nawili qarTvel generlebTan da oficrebTan erTad, emigraciaSi gaemgzavrnen,<br />

im imediT, rom ucxoeTis <strong>samxedro</strong> saswavleblebSi miRebul codnas, kvlav<br />

samSoblos damoukideblobisaTvis brZolas moaxmardnen. cnobilia<br />

sazRvargareT wasul iunkerTa Semdegi sia: 1. nanuaSvili ivane, 2. maTikaSvili<br />

nikolozi, 3. laRiZe daviTi, 4. abaSiZe vaxtangi, 5. xundaZe genadi, 6.<br />

mrevliSvili giorgi, 7. cibaZe lado, 8. lobJaniZe ilarioni, 9. javaxiSvili<br />

giorgi, 10. somxianci meliqi, 11. kakabaZe ilia, 12. baxutaSvili, 13. kezeli<br />

levani, 14. balaxvaneli saveli, 15. TinikaSvili borisi, 16. abulaZe prokofi,<br />

36


17. kikiani grigoli, 18. yifiani daviTi, 19. yifiani, 20. ratiSvili tato, 21.<br />

laRiZe dimitri, 22. laRiZe lado, 23. furcelaZe pavle, 24. wiTlanaZe<br />

Tadeosi, 15. zautaSvili iosebi, 26. TayaiSvili platoni, 27. nikolaZe SoTa,<br />

28. bokuCava grigoli, 29. maxaraZe lado, 30. dadiani mixeili, 31. erisTavi,<br />

32. iaSvili griSa, 33. baqraZe ivane, 34. ugrexeliZe vitali, 35. CxeiZe<br />

daviTi, 36. CxeiZe grigoli, 37. kobiaSvili svimoni, 38. kvaliaSvili mixeili,<br />

39. nacvliSvili farnaozi, 40. xelaZe, 41. sxirtlaZe arkadi, 42. aRniaSvili<br />

dimitri, 43. yazbegi irakli, 44. lomiZe viqtori, 45. kiknaZe mixeili, 46.<br />

TumaniSvili.<br />

<strong>iunkrebi</strong>s didma nawilma, ZiriTadad sazRvargareT, poloneTsa da<br />

safrangeTSi, gaagrZela moRvaweoba. mxolod ramdenime Tu dabrunda<br />

saqarTveloSi. samSoblos momavalze fiqriT damaSvrali <strong>iunkrebi</strong>, elodnen<br />

xelsayrel dros samSobloSi Camosasvlelad. samwuxarod, maTi umravlesoba<br />

mSobliuri miwis nacvlad, ucxoeTSi ganisvenebs. maT Sorisaa iunkeriprokofi<br />

qaixosros Ze abulaZe, quTaiseli kaci, romelic 1931 wlis 22<br />

seqtembers gardaicvala safrangeTis qalaq nicaSi.<br />

yofili iunkeri, emigraciaSi yofnis periodSi Soridan Sestrfoda Tavis<br />

samSoblos; igi iyo mTavari xelmZRvaneli iunkerTa kavSiris beWduri<br />

organosi _ `mxedari~. aq, `reo amoni-s~ fsevdonimiT igi aTavsebda mSvenier<br />

leqsebs samSobloze. erT-erT Tavis leqsSi _ `gzaze~, yofili iunkeri ase<br />

umReris monatrebul Tbiliss:<br />

`Tbiliso gaxsovs bevri ambebi,<br />

aTasi wlebi Sens ferxTan hyria;<br />

Semogirkinavs tans darabebi<br />

da istoriam ver dagamtvria...<br />

poetebs asmev sicocxles peSviT;<br />

Taflisfer kalTebs surnel-mTvarians,<br />

dagikocnian mwyurvale eSxiT,<br />

aJRerebulni SenTan arian~.<br />

qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis <strong>iunkrebi</strong> momavalSi kidev ufro Rirseul<br />

adgils daiWeren saqarTvelos istoriis furclebze. maTi sagmiro saqmeebi<br />

Taobidan Taobas gadaecema. miuxedavad azrTa sxvadasxvaobisa Tebervlis omTan<br />

dakavSirebiT, yvela Tanxmdeba erT rameSi: qarTvelma iunkrebma bolomde<br />

TavganwirviT ibrZoles. 17-19 wlis ymawvilebi, TbilisTan brZolaSi<br />

sakuTari mkerdiT akavebdnen bolSevikebis Semotevebs. omis Sedegebis<br />

Sefasebisas emigraciaSi myofi generali Saqro baqraZe, romelic uSualod<br />

monawileobda brZolebSi, omSi damarcxebis mizezebis Sefasebisas 1934 wels<br />

werda: `droa simarTles Ria TvalebiT SevxedoT. rac unda igi mware ar<br />

iyos, romelmac dagvRupa; amis mizezebi unda gamoirkvnen da amitom namdvil<br />

faqtebs unda gavuwioT angariSi. es aris yvela qarTvelis movaleoba<br />

samSoblos winaSe, da aravis ara aqvs ufleba simarTlis gamoqveyneba sawyenad<br />

miiRos, raTa es aris saerTo saqme, (es yvelaferi l. s.) samSoblos saxeliT<br />

37


da mis sasargeblod keTdeba, da ara piradis. es erTi, meore isaa, Tu amaSi<br />

rame sawyenia, yvela qarTvelisaTvis erTnairad aris sawyeni, rac moxda es<br />

ukve istoriam Caibara, da yvela Cvengani movalea istoriul gamorkvevas<br />

xeli Seuwyos da gauadvilos swori daskvnis gamotana, raTa amis saSualebiT<br />

momavalSi gavasworoT Cveni Secdomebi~. SeuZlebelia ar daeTanxmo qarTvel<br />

generals. warsuli istoriis Seulamazeblad, obieqturad warmoCena Tavidan<br />

agvacilebs, istoriis ama Tu im periodSi daSvebul Secdomebs. swored, amaze<br />

ityoda vaJa fSavela: `istoria imdenad warsulisaTvis ar iwereba ramdenadac<br />

awmyosaTvis, awmyos cxovrebisaTvis, igi gvafrTxilebs Secdomebisagan da<br />

gvaqezebs keTilisaken. vxedavT mizezs da mizezTan erTad Sedegs, Secdomas~.<br />

marTlac, rom asea: istoria, SesaZloa zustad ver gvaswavlis ra<br />

vakeToT, magram gvkarnaxobs ra ar gavakeToT.<br />

Tbilisis misadgomebTan amsaxveli brZolebis <strong>samxedro</strong> rukebi:<br />

(rukebi aRebulia al. CxeiZis naSromidan `<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>~,<br />

Jurn., `mxedari~, #13, parizi 1933w.)<br />

1. ruka #1<br />

38


2. ruka #2<br />

3. ruka #3<br />

39


danarTi<br />

qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis Semadgenloba 1921 w.<br />

(monacamebi aRebulia al. CxeiZis naSromidan `<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>~, Jurn. `mxedari~ #13,<br />

parizi, 1933w.)<br />

generali kvinitaZe _ pirveli skolis ufrosi: 15. 8. 1919 wlidan 1.10.1920<br />

wlamde.<br />

generali andronikaSvili _ 1.10.1920 wlidan 16.2.1921 wlamde.<br />

polkovniki CxeiZe _ skolis ufrosis TanaSemwe da nacvalTa aTaseulis<br />

ufrosi _ frontze gasvlis dRidan _ skolis ufrosi.<br />

kapitani xelaSvili _ skolis adiutanti.<br />

saswavlo nawili<br />

polkovniki Cxetiani, Semdeg polkovniki veziriSvili _ klasebis inspeqtori.<br />

leitenanti andronikaSvili _ wignsawyobis gamge.<br />

samneo nawili<br />

maiori mesxeli _ skolis mne.<br />

kapitani maxarobliZe _ molare.<br />

leitenanti mWedliSvili _ mebine.<br />

sasanitaro nawili<br />

kalandaraSvili mose _ ufrosi eqimi.<br />

iSxneli mixeili _ umcrosi eqimi.<br />

samwyobro nawili<br />

iunkerTa aseuli<br />

maiori ananiaSvili; kapitani Savdia; kapitani CoCua; kapitani xoStaria;<br />

kapitani jafariZe; kapirani qarumiZe _ artileria; kapitani ToiZe _ inJineri;<br />

kapitani sulxaniSvili.<br />

nacvalTa aTaseuli<br />

pirveli aseuli: maiori gardafxaZe, kapitani maWavariani, kapitani adamiZe.<br />

meore aseuli: maiori abulaZe, kapitani baluaSvili, kapitani alaviZe,<br />

kapitani WiWinaZe.<br />

mesame aseuli: maiori baluaSvili, kapitani gvasalia, kapitani revia, kapitani<br />

sanikiZe.<br />

sanapiro aseuli: maiori simaSvili, kapitani yifiani.<br />

tyviamfrqvevelebis aseuli: maiori ServaSiZe, kapitani aroniSiZe, kapitani<br />

ardaziani, kapitani mWedliSvili.<br />

40


atarea: maiori baxutaSvili, kapitani barnabiSvili, kapitani yaralaSvili,<br />

kapitani qavTaraZe.<br />

cxenosani mwyobri: leitenanti mayaSvili,<br />

tabaxmelaze brZolis dros Tavis nebiT mosulebi: leitenanti erisTavi,<br />

leitenanti baramiZe, leitenanti suluxia, leitenanti TavZeraZe.<br />

<strong>iunkrebi</strong>s sia qveiTTa aseuli<br />

(siaSi aris moyvanili 152 iunkeri; amaTgani _ 4 saavadmyofoSi iyo, 12 iyo gagzavnili<br />

rekrutebis mosayvanad gamomwvev punqtebze da 18 gadacemulni iyvnen tyviamfrqvevel<br />

aseulSi; amnairad im aseulSi, romelic ibrZoda tabaxmelasTan, imyofeboda 118 iunkeri.)<br />

abaSiZe varlam, abaSiZe konstantine, avaliani Salva, amirajibi dimitri,<br />

andronikaSvili arCil, andronikaSvili giorgi, asaTiani mamuka, axvlediani<br />

aleqsandre, aRlaZe irakli, afxaiZe timoTe, aRniaSvili nikoloz, arjevaniZe<br />

aleqsandre, barnabiSvili ivane, barnabiSvili mixeili, baxutaSvili simon,<br />

baramiZe benia, baqraZe ivane, balaxvaneli saveli, bokuCava grigol, gabunia<br />

konstantine, gegeWkori valerian, geTia mixeil, gelaZe mixeil, gelaSvili<br />

spiridon, genZexaZe Salva, gogolaSvili nikoloz, gordeziani ambrosi,<br />

gigineiSvili vasil, giorgaZe vladimer, glovacki aleqsandre, daTebaSvili<br />

akaki, danelia nikoloz, dgebuaZe nikoloz, doliZe platon, donaZe gedevan,<br />

erqomaiSvili aleqsandre, erisTavi Salva, vaCnaZe daviT, vaxvaxiSvili<br />

nikoloz, vefxvaZe ivane, zautaSvili ioseb, zaldastanaSvili giorgi,<br />

zedgeniZe giorgi, TayaiSvili platon, TarxaniSvili aleqsandre, TinikaSvili<br />

boris, iaSvili grigol, iaSvili konstantine, iaSvili aleqsandre, iaSvili<br />

simon, ivaniZe nikoloz, iosava abesalom, ioseliani timoTe, kakabaZe daviT,<br />

kakabaZe ilia, kandelaki levan, kavkasiZe vladimer, kalandaraSvili daviT,<br />

kasraZe vasil, kvaracxelia grigol, kvaliaSvili mixeil, kvikviniZe<br />

mixeil,kvinixiZe mixeil, kekuaZe klementi, kelenjeriZe daviT, kezeli<br />

levan, kereseliZe ivane, kobiaSvili simon, kinwuraSvili aleqsandre,<br />

kumaritaSvili aleqsandre, lafauri nikoloz, laRiZe vladimer,<br />

lobJaniZe ilarion, lorTqifaniZe oTar, lorTqifaniZe aleqsandre,<br />

lorTqifaniZe irakli,lolaZe konstantine, lolua mixeil, lomkaci giorgi,<br />

leJava vasil, losaberiZe gobron, mataxeria lavrenti, mayaSvili boris,<br />

maCabeli ivane, mamuCaiSvili daviT, markozaSvili lavrenti, maTikaSvili<br />

nikoloz, mdivani daviT, mirzaSvili revaz, morCaZe daviT,mrelaSvili giorgi,<br />

mWedliSvili apolon, nanuaSvili ivane, nikolaiSvili nikoloz, odiSeliZe<br />

giorgi, oqropiriZe zaqaria, oqropiriZe ioseb, omaraSvili meofite,<br />

saRinaSvili nikoloz, saRinaSvili giorgi (1), saRinaSvili giorgi (2),<br />

saRinaSvili evgrafi, samxaraZe bagrat, somxianci meliqi, sidamon - erisTavi<br />

ilia, sisakianci arami, simoniSvili ivane, sxirtlaZe arkadi, tatiSvili<br />

zurab, tatiSvili aleqsandre, turaSvili aleqsanre, toroyaSvili mixeil,<br />

tyeSelaSvili irakli, ugrexeliZe vitali, fanculaia aleqsandre,<br />

41


favleniSvili revaz,feraZe pavle, furcelaZe giorgi, fxakaZe vasil, qajaia<br />

vasil, qoSulia mixeil, yifiani daviT, Savdia daviT, SvangiraZe onisime,<br />

CaCibaia klementi, CaCava mixeil, CiloCava aleqsandre, CxeiZe grigol,<br />

cercvaZe zaqaria, ciciSvili konstantine, cqitiSvili giorgi, ZuliaSvili<br />

giorgi, wiklauri vladimer, WiRlaZe solomon, WinWaraZe aleqsandre (1),<br />

WinWaraZe aleqsandre (2), WoRoSvili sergi, ximSiaSvili aleqsandre,<br />

xinveli isaki, xidirbegiSvili (), xuciSvili dimitri, xundaZe gedevan,<br />

javaxiSvili giorgi (1), javaxiSvili giorgi (2), jandieri ilia, jandieri<br />

ioseb, jandieri arCil, jafariZe aleqsandre, jafariZe nikoloz (1), jafariZe<br />

nikoloz (2), jamaspiSvili ivane, jankvetaZe vaxtang.<br />

sainJinro ganyofileba<br />

abaSiZe simon, baluaSvili giorgi, varsiaSvili nikoloz, iakobaSvili pavle,<br />

kikiani grigol, riJamaZe melenti, feraZe isidore, xelaZe valerian, cibaZe<br />

vladimer, Wubabria daviT.<br />

saartilerio ganyofileba<br />

abulaZe prokofi, baqraZe vaxtang, verulaSvili vasil, ToxaZe nikoloz,<br />

isakandraSvili vaxtang, laRiZe daviT, maxaraZe vladimer, nikolaZe SoTa,<br />

ratiSvili giorgi, rcxilaZe nikoloz, sidamon - erisTavi nikoloz,<br />

furcelaZe Salva, RoRoberiZe mixeil, wiTlanaZe Tadeoz,xuxuni klementi.<br />

cxenosani ganyofieleba<br />

dadiani mixeil, vaCnaZe ivane, laRiZe dimitri, nacvliSvili farnaoz, miqaZe<br />

sergo.<br />

1920 w. 2 maiss<br />

mokluli iunkeri<br />

iunkeri mayaSvili mixeil.<br />

iunkeri kikiani grigol.<br />

daWrili<br />

1921 w. omis dros tabaxmelaze mokluli oficrebi:<br />

maiori ananiaSvili _ aseulis ufrosi, kapitani ToiZe _ sainJinero<br />

ganyofilebis ufrosi.<br />

daWrili oficrebi:<br />

kapitnebi: Savdia, xoStaria, CoCua, yifiani.<br />

leitenantebi: andronikaSvili, erisTavi, mWedliSvili.<br />

mokluli <strong>iunkrebi</strong>:<br />

axvlediani aleqsandre, doliZe platon, erisTavi Salva,iakobaSvili pavle,<br />

42


kandelaki levan, lorTqifaniZe oTar, lolua mixeil, jandieri ilia,<br />

jandieri ioseb.<br />

daWrili <strong>iunkrebi</strong>:<br />

abaSiZe varlam, avaliSvili Salva, amirajibi dimitri, asaTiani mamuka, aRlaZe<br />

irakli, baluaSvili giorgi, gordeziani ambrosi, giorgaZe vladimer, dgebuaZe<br />

nikoloz, vaxvaxiSvili nikoloz, vefxvaZe ivane, zautaSvili ioseb,<br />

zaldastaniSvili giorgi, iaSvili aleqsandre, iaSvili simon, iaSvili<br />

konstantine, iosava abesalom, kezeli levan, kumaritaSvili aleqsandre,<br />

lolaZe konstantine, lorTqifaniZe aleqsandre, mamuCaiSvili daviT, morCaZe<br />

daviT, mirzaSvili revazi, saRinaSvili giorgi (1), saRinaSvili giorgi (2),<br />

saRinaSvili nikoloz, simoniSvili giorgi, samxaraZe bagrat, tatiSvili<br />

aleqsandre, tatiSvili zurab, feraZe isidore, qajaia vasil, Savdia daviT,<br />

CxeiZe grigol, cqitiSvili giorgi, WiRlaZe solomon,xuciSvili dimitri,<br />

xinveli isaki, xidirbegiSvili (), jafariZe nikolozi (1), jafariZe<br />

nikolozi (2), wiklauri vladimeri.<br />

amgvarad, mokluli da daWrili iyo 53 iunkeri, ori maTgani iyo<br />

gamnaRmveli, danarCeni 51 ki qveiTTa aseulidan iyo, am aseuls orjer<br />

gamoecvala oficrebis Semadgenloba.<br />

damatebiTi sia<br />

qarTuli <strong>samxedro</strong> skolis daxvretili oficrebis da <strong>iunkrebi</strong>s sia<br />

generali andronikaSvili (skolis ukanaskneli ufrosi), maiori gardafxaZe<br />

(iunkerTa aseulis pirveli ufrosi), maiori baxutaSvili (skolis batareis<br />

ufrosi), <strong>iunkrebi</strong>: andronikaSvili giorgi, zedgeniZe giorgi, iaSvili,<br />

iskandaraSvili vaxtang, kereseliZe ivane, favleniSvili revaz, jamaspiSvili<br />

ivane, jandieri arCil.<br />

skolis profesorebi<br />

1919 _ 1921 wlebSi<br />

gen. St. generali kvinitaZe _ taqtika, <strong>samxedro</strong> istoria.<br />

gen. St. generali zaqariaZe _ taqtika.<br />

gen. St. generali andronikaSvili _ taqtika, topografia.<br />

gen. St. generali benaSvili _ topografia.<br />

generali arjevaniZe _ topografia.<br />

generali i. gedevaniSvili _ <strong>samxedro</strong> istoria.<br />

inJ. generali TayaiSvili _ fortifikacia, meqanika, masalebis winaaRmdegoba.<br />

inJ. generali TumaniSvili _ fortifikacia.<br />

art. polkovniki SkabiCi _ artileria, srolis Teoria.<br />

art. polkovniki m. gedevaniSvili _ zarbaznebis agebuleba, SigniTa balistika.<br />

inJ. polkovniki guramiSvili _ fortifikacia.<br />

polkovniki vaxvaxiSvili _ fortifikacia.<br />

43


gen. St. polkovniki n. gedevaniSvili _ taqtika.<br />

gen. St. polkovniki CeCelaSvili _ <strong>samxedro</strong> geografia.<br />

polkovniki cxakaia _ <strong>samxedro</strong> administracia.<br />

intend. polk. ciciSvili _ <strong>samxedro</strong> administracia.<br />

<strong>samxedro</strong> eqimi kalandaraSvili _ <strong>samxedro</strong> higiena.<br />

maiori cxakaia _ topografia.<br />

profesori ivane javaxiSvili _ istoria.<br />

vasil barnovi _ qarTuli literatura.<br />

qarTuli jaris organizacia 1919 w. Statebis mixedviT:<br />

<strong>samxedro</strong> ministri:<br />

<strong>samxedro</strong> ministris piradi ganyofileba,<br />

<strong>samxedro</strong> ministris kancelaria,<br />

topografiuli ganyofileba.<br />

<strong>samxedro</strong> sabWo: samneo ganyofileba:<br />

sabiujeto, sasursaTo, sabargo-sanivTo, teqnikuri, saartilerio, sasanitaro,<br />

sabeiTlo, binaTa, kancelaria.<br />

<strong>samxedro</strong> saministros ganyofilebani:<br />

Tbilisis sadarajo aTaseuli,<br />

sanapiro razmebi (soxumi, foTi, axalcixe, Sulaveri, Tbilisi, duSeTi).<br />

generaluri Stabis ganyofilebani:<br />

saoperacio seqcia:<br />

samwyobro, samobilizacio, mzveravi, <strong>samxedro</strong> mimosvlis da kavSiris<br />

ganyofilebani.<br />

sazRvao seqcia:<br />

arqivis wignTsacavi, <strong>samxedro</strong> aRricxvis nawili, <strong>samxedro</strong> ataSeebi,<br />

kancelaria, sami saarmio brigada.<br />

brigadaSi:<br />

oTxi qveiTi aTaseuli, erTi artileriis divizioni.<br />

mcire gundebi:<br />

kavSiris, mzveravis, umwyobro, mesakraveTa.<br />

saarmio artileriis divizioni:<br />

sam-diumiani savele batarea, mZime eqvs-diumiani batarea, 48 cent. 4 zarbazani.<br />

44


cxenosani razmi:<br />

oTxi eskadroni (erTi tyviismfrqvevlis), saswavlo, kavSiris, mesangreta,<br />

mesakraveTa.<br />

mesangreTa aTaseuli:<br />

mesangreTa ori gundi, satelegrafo ori gundi.<br />

avtomobilTa gundi:<br />

avtomobilTa sami mwyobri, erTi javSnosani mwyobri.<br />

saaviacio gundi:<br />

saaviacio gundi, <strong>samxedro</strong> saaviacio <strong>skola</strong>.<br />

radio-telegrafis gundi:<br />

ori mudmivi sadguri, ori savele sadguri, erTi parki.<br />

<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>:<br />

iunkerTa gundi, nacvalTa aTaseuli.<br />

ganyofilebani: qveiTi<br />

cxenosani, artileriis, sainJinro.<br />

45


fotosuraTebi aRebulia Tbilisis iv. javaxiSvilis saxelobis saxelmwifo<br />

universitetis emigraciis muzeumis guram SaraZis piradi fondidan<br />

giorgi kvinitaZe<br />

aleqsandre CxeiZe<br />

aleqsandre andronikaSvili<br />

kadetTa korpusi<br />

46


ganmartebiTi leqsikoni*<br />

antanta _ <strong>samxedro</strong> bloki, romelic Camoyalibda 1914 wels. masSi<br />

Sediodnen: inglisi, safrangeTi, ruseTi, italia.<br />

boris ZnelaZe _ saqarTvelos komkavSiris erT-erTi damaarsebeli, romlis<br />

Zegli idga aleqsandres baRis qveda nawilSi da aiRes XX s-is 90-ian w-Si.<br />

areopagia _ aq saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis<br />

Tavmjdomare noe Jordania gulisxmobs im droisaTvis arsebul evropul<br />

saerTaSoriso organizaciebs.<br />

damfuZnebeli kreba _ saqarTvelos demokratiuli respublikis parlamentis<br />

1919 wlis 31 ianvris dadgenilebiT, Sewyda misi moRvaweoba da dainiSna<br />

damfuZnebeli krebis arCevnebi. amave wlis 12 marts, TbilisSi mowveuli iqna<br />

damfuZnebeli kreba, romlis Tavmjdomared arCeuli iyo cnobili socialdemokrati<br />

nikoloz (karlo) CxeiZe. saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

damfuZnebeli kreba, warmoadgenda sakanonmdeblo da kontrolis gamwev<br />

organos. mis funqciebs Seadgenda: saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

konstituciis SemuSaveba, mTavrobis Seqmna, sxvadassxva kanonebisa da<br />

debulebebis miReba- damtkiceba, jarisa da flotis ganmtkiceba, biujetis<br />

ganxilva da damtkiceba.<br />

damfuZnebeli kreba likvidirebul iqna saqarTvelos revkom-is 1921 wlis<br />

#7 dadgenilebis ZaliT, saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis<br />

gamo.<br />

de iure – qveynis iuridiulad cnoba (aRiareba).<br />

kiazim kara beqiri _ osmaleTis jarebis erT-erTi mxedarTmTavari XX s-is<br />

20-ian wlebSi.<br />

nacvali _ Zveli ruseTis armiis ocmeTauri.<br />

rkp (b) _ ruseTis komunisturi partiis bolSevikebis komiteti.<br />

trocki _ aris fsevdonimi bolSevikuri ruseTis erT-erTi organizatorisa<br />

da <strong>samxedro</strong> sabWos Tavmjdomaris, _ lev daviTis Ze bronSteinis.<br />

`Ceka“ _ gansakuTrebuli sagamoZiebo komiteti, rusuli sityvebis<br />

`Чрезвичайнный комитет“ dasawyisisgan aris Sedgenili. es organizacia<br />

daundoblad ebrZoda sabWoTa xelisuflebisadmi kritikulad ganwyobil<br />

pirebs.<br />

47


gamoyenebuli literatura da wyaroebi:<br />

• avaliSvili z., `saqarTvelos damoukidebloba 1918-1921 wlebis<br />

saerTaSoriso politikaSi~, parizi, 1924; Tb., 1929.<br />

• bendianiSvili al., `saqarTvelos pirveli respublika (1918-1921 ww)~.<br />

• gabaSvili r., `rac maxsovs~ qarTul emigrantuli literatura,<br />

`dabruneba~ t. III Tb., 1992.<br />

• guruli v., vaCnaZe m. `saqarTvelos axali da uaxlesi istoriis<br />

sakiTxebi~, Tb., 1998.<br />

• dauSvili r., `ambavi kidev erTi iunkerisa~ (eZRvneba vano baqraZes),<br />

gaz. `saqarTvelos respublika~, 23 Tebervali 1991.<br />

• zurabiSvili iv. `saqarTvelos saerTaSoriso mdgomareoba~ parizi 1935<br />

• inasariZe k., `patara oqros xana~, miunxeni 1984.<br />

• kvinitaZe g., respublikis SeiaraRebul ZalTa mTavarsardlis brZaneba,<br />

gaz. `erToba~, #209, 14 seqtemberi, 1920.<br />

• kvinitaZis g., mimarTva: Cems iunkrebs, Jurn. `mxedari~, rveuli me-10,<br />

parizi, 1934.<br />

• kvinitaZe g., `mogonebebi saqarTvelos damoukideblobis wlebSi 1917-<br />

1921 w.w.~ gamomc. `lomisi~, Tbilisi 1998.<br />

• Квинитадзе Г. И., `Мои воспоминания в годи независимости Груии 1917-<br />

1921~ , `Умса-пресс~, Париж, 1985.<br />

• kvinitaZe g., SaraZe g., `ucxoeTis cis qveS~, wigni I, Tb., `merani~,<br />

1991 w., gv. 84-93.<br />

• lorTqifaniZe gr., `fiqrebi saqarTveloze~ Tbilisi, 1995.<br />

• manveliSvili al., `ruseTi da saqarTvelos damoukidebloba~, san<br />

francisko, 1884.<br />

• Manvelichvili A., `Histoire de Georgie~. Nouvelle editions de la Toison d’or,<br />

Paris, 1951.<br />

• Jurnali `mxedari~, # 11, parizi, 1931.<br />

• nanuaSvili v., `<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>~, Jurnali `mxedari~, (qarTvel<br />

iunkerTa kavSiris organo), #1, parizi, ivnisi, 1929.<br />

• Jordania n., `Cemi warsuli~ (mogonebebi), parizi, 1953 w., Tb., 1990.<br />

• ramiSvili ak., il.WavWavaZis sax. parlamentis erovnuli biblioTekaSi<br />

daculi piradi arqivi.<br />

• ramiSvili n., `saqarTvelo da ruseTi~, parizi, 1924.<br />

• saiTiZe g., `pirze Rimili SerCaT im gmirebs…~ Jurnali `raindi~<br />

(qaquca ColoyaSvilis sruliad saqarTvelos Coxosan raindTa dasi),<br />

#1, 2008.<br />

• Trotski L., `Entre l’imperialisme et la revolution~, Paris, 1923, p: 78.<br />

• Ferrand Jacques, `Familles princieres de Georgie~, Paris, 1983, p: 123.<br />

48


• RvenefaZe n., `pirveli msxverpli qali~ (eZRvneba maro mayaSvils), gaz.<br />

`saqarTvelos respublika~, 23 Tebervali 1991.<br />

• SaraZe g., Tbilisis iv javaxiSvilis sax. saxelmwifo universitetis<br />

emigraciis muzeumSi daculi piradi fondi da fotoebi.<br />

• CxeiZe al., `Cemi mogonebebis ganmartebani gamowveuli kritikiT~, Jurn.<br />

`mxedari~, #16, 1933, gv. 56.<br />

• CxeiZe al., `<strong>samxedro</strong> <strong>skola</strong>~, Juran. `mxedari~, #13, parizi, 1933.<br />

• cxakaia v., `cota ram gen. al. CxeiZis mogonebaze’~, Jurn. `mxedari~,<br />

#14-15, parizi, aprili-ivlisi, 1933.<br />

• xubuluri l., `sadaursa sad waiyvan bedo~ (eZRvneba mixeil<br />

kvaliaSvils), gaz. `komunisti~, 23ivnisi, gv: 3, 1990.<br />

• janeliZe o., `saqarTvelos erovnul-demokratiuli partia 1917-1923<br />

wlebSi~, Tb., 1999.<br />

• janeliZe o., `spiridon kedia (politikuri portreti), Tb., 2002.<br />

49

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!