01.01.2015 Views

qarTuli

qarTuli

qarTuli

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

nino gordelaZe • gvanca Cxenkeli • TinaTin kuxianiZe<br />

<strong>qarTuli</strong><br />

ena da literatura<br />

pedagogis<br />

sasaCuqre egzemplari<br />

moswavlis wigni<br />

6


teqstebi<br />

Tavi I<br />

ametyvelebuli buneba<br />

mTani maRalni vaJa-fSavela 12<br />

quCi vaJa-fSavela 16<br />

nekerCxlis wiTeli foToli revaz inaniSvili 25<br />

TuTa ana kalandaZe 28<br />

Tavi II<br />

da me vigoneb...<br />

wamye beTaniisaken galaktion tabiZe 34<br />

xazarula nawili pirveli nodar dumbaZe 35<br />

xazarula nawili meore nodar dumbaZe 39<br />

xazarula nawili mesame nodar dumbaZe 44<br />

Cveni Werami giorgi leoniZe 49<br />

aleqsandre yazbegi biografia 55<br />

namwyemsaris mogonebani aleqsandre yazbegi 56<br />

bardnala lado asaTiani 60<br />

Tavi III<br />

sibrZne sicruisa<br />

sulxan-saba orbeliani biografia 66<br />

mTieli da kaklis xe (igav-araki) sulxan-saba orbeliani 67<br />

aqlemi da viri (igav-araki) sulxan-saba orbeliani 70<br />

mefe da avsityva (igav-araki) sulxan-saba orbeliani 71<br />

usamarTlo SirvanSahi (igav-araki) sulxan-saba orbeliani 76<br />

Tavi IV<br />

legendebSi Semonaxuli warsuli<br />

sparsi istorikosis Canaweri SemecnebiTi xasiaTis teqsti 80<br />

baxtrionis aReba xalxuri 82<br />

baxtrionis aReba vaJa-fSavela 85<br />

baxtrionis aReba akaki wereTeli (nawyveti moTxrobidan `baSi-aCuki~) 86<br />

legenda bazaleTis tbis Sesaxeb SemecnebiTi xasiaTis teqsti 92<br />

bazaleTis tba ilia WavWavaZe 94<br />

ori Tqmuleba sakuTari saxelis warmoSobaze xalxuri<br />

I. sofeli glola 96<br />

II. modinaxe 99


Teoria<br />

gramatika<br />

mxatvruli xerxebi<br />

21<br />

sametyvelo bgera<br />

23<br />

fonetikuri movlenebi<br />

29<br />

moTxroba<br />

48<br />

ras Seiswavlis gramatika<br />

53<br />

sityvis Sinaarsi<br />

62<br />

igavi<br />

78<br />

mravalmniSvnelobiani sityva<br />

68<br />

sinonimebi<br />

73<br />

faqti, varaudi, Tvalsazrisi<br />

105<br />

sityvaTa klasebi – arsebiTi<br />

saxeli<br />

88<br />

arsebiTi saxeli da Tandebuli<br />

101


teqstebi<br />

Tavi V<br />

sicili gadamdebiao!<br />

baron miunhauzenis Tavgadasavali rudolf erix raspe<br />

I. rvafexa kurdReli 108<br />

II. galxobili bgerebi 109<br />

baron miunhauzenis Tavgadasavali rudolf erix raspe<br />

III. Cinuri Rvino 115<br />

oboli da qosamatyuara zRapari 119<br />

uwindeli cxenebi raRa iqmneno xalxuri 122<br />

Tavi VI<br />

xalxuri sityviereba<br />

miwa Tavisas moiTxovs zRapari 130<br />

sabralo dedabrisasa xalxuri 139<br />

eTeri zRapari<br />

I-II. 140<br />

III-V. 142<br />

VI-VII. 145<br />

VIII-IX. 148<br />

opera `abesalom da eTeri~ SemecnebiTi xasiaTis teqsti 151<br />

Tavi VII vaJa-fSavelas samyaroSi<br />

Svlis nukris naambobi vaJa-fSavela<br />

I. 156<br />

II-III. 159<br />

IV-V. 162<br />

xmeli wifeli vaJa-fSavela 170<br />

Rame mTaSi vaJa-fSavela 179<br />

Tavi VIII<br />

didi wignebi<br />

vefxistyaosani SoTa rusTaveli 182<br />

ambavi rostevan arabTa mefisa 183<br />

rostevan mefisagan da avTandilisagan nadiroba,<br />

naxva arabTa mefisagan mis ymisa vefxistyaosnisa 188<br />

vefxistyaosnis aforizmebi 192<br />

homerosis `odisea~ SemecnebiTi xasiaTis teqsti (zurab kiknaZe, Tamaz Cxenkeli) 198<br />

odisevsi da penelope homerosi<br />

I. 199<br />

II. 203


Teoria<br />

gramatika<br />

anotacia<br />

127<br />

reklama<br />

128<br />

Tandebulebis marTlwera<br />

110<br />

zedsarTavi saxelis warmoqmna<br />

123<br />

zRapari<br />

154<br />

ricxviTi saxeli<br />

134<br />

nacvalsaxeli<br />

152<br />

personaJi<br />

180<br />

zmna<br />

166<br />

zmna da gramatikuli pirebi<br />

175<br />

funqciuri teqstebi<br />

212<br />

sakiTxebi Zveli <strong>qarTuli</strong> enis<br />

gramatikidan<br />

194<br />

sruli da usruli moqmedeba<br />

207<br />

Sorisdebuli<br />

209


teqstebi<br />

Tavi IX<br />

<strong>qarTuli</strong> saliteraturo enis istoriidan<br />

<strong>qarTuli</strong> saliteraturo ena da ilia WavWavaZe nawili pirveli zurab WumburiZe 216<br />

<strong>qarTuli</strong> saliteraturo ena da ilia WavWavaZe nawili meore zurab WumburiZe 220<br />

meoce saukunis <strong>qarTuli</strong> terminebi da giorgi nikolaZe SemecnebiTi xasiaTis teqsti 222<br />

Tavi X<br />

Cemi Tbilisi<br />

Tbilisis istoria SemecnebiTi xasiaTis teqsti (saymawvilo enciklopedia `Tbilisi~; T. beriZe) 226<br />

... rusTvelis prospeqtze siaruli lado asaTiani 236<br />

sadRegrZelo iyos misi galaktion tabiZe 237<br />

gazafxulis dResaswauli SemecnebiTi xasiaTis teqsti (saymawvilo enciklopedia `Tbilisi~) 238<br />

lurji sufra SemecnebiTi xasiaTis teqsti (saymawvilo enciklopedia `Tbilisi~) 238<br />

muSTaidi SemecnebiTi xasiaTis teqsti (saymawvilo enciklopedia `Tbilisi~) 239<br />

`zepiri gazeTebi~ Zvel TbilisSi SemecnebiTi xasiaTis teqsti (saymawvilo enciklopedia `Tbilisi~) 241<br />

pansionebi da gimnaziebi SemecnebiTi xasiaTis teqsti (saymawvilo enciklopedia `Tbilisi~) 241<br />

transporti SemecnebiTi xasiaTis teqsti (saymawvilo enciklopedia `Tbilisi~) 242<br />

saxelmZRvanelos leqsikoni 251


Teoria<br />

gramatika<br />

arqaizmi da neologizmi<br />

224<br />

teqstis gasworeba<br />

249<br />

kavSiri<br />

232<br />

nawilaki<br />

244


`usulo sagnebs suli Cavbere,<br />

avasaubre lodebi kldisa...~<br />

vaJa-fSavela<br />

Tavi<br />

1<br />

ametyvelebuli buneba<br />

• mTani maRalni (moTxroba) ............................................................................................................................................................12<br />

• quCi (moTxroba) ......................................................................................................................................................................................................16<br />

• mxatvruli xerxebi (literaturis Teoria) ............................................................................................21<br />

• sametyvelo bgera (gramatika) ................................................................................................................................................23<br />

• nekerCxlis wiTeli foToli (moTxroba) ......................................................................................................25<br />

• TuTa (leqsi) ...................................................................................................................................................................................................................28<br />

• fonetikuri movlenebi (gramatika) ..........................................................................................................................29<br />

11


teqstebi<br />

ametyvelebuli buneba Tavi I<br />

12<br />

uTimTimebT<br />

uTamaSebT,<br />

ufeTqavT<br />

rasme<br />

anu rames<br />

iburavT<br />

ifaravT<br />

utusavs<br />

utrusavs<br />

5<br />

10<br />

15<br />

20<br />

25<br />

30<br />

35<br />

40<br />

mTani maRalni<br />

idgnen da elodnen. usazRvroa mTebis molodini;<br />

usazRvro zRvada dgas imaT gulSi. wiTlad, sisxlisfrad<br />

Sededebuli uTimTimebT gulmkerdSi. gareT, saxeze<br />

ki araferi etyobaT, garda mterobisa. es aris kidec<br />

niSani molodinisa. vin ra icis, ra ambavia mTebis gulSi,<br />

ra cecxli duRs da gadmodis.<br />

mTebo, mTebo! ras eliT, vis eliT nuTu gyavT satrfo<br />

didi xnis unaxavi iqneba Svili dakargeT iqneba Zma an<br />

deda gyavT Sors wasuli da araferi ambavi mogsvliaT<br />

pasuxi ar ismis. dganan warbSeuxrelad. elodnen, elian<br />

da kvlav eqnebaT molodini. ra daaSrobs imaT gulSi im<br />

molodinis zRvas ara aqvs imas bolo, arc dasasruli,<br />

rogorc RvTaebas...<br />

roca yvela suldgmuls, mwers, balaxs, yvavilebs, mdinares<br />

da mousvenar, dauRalav niavs daeZinebaT, maSin,<br />

mxolod maSin amoioxreben da cremlsa Rvrian. Cven, kacni,<br />

maSin vambobT: ax, ra mZime lodiviT naRveli mawevs gulzeo.<br />

ratom ar mReriT, mTebo gana ise unda movkvde, rom<br />

Tqveni xma, Tqveni simRera ver gavigono! ratom ar iciniT<br />

Rimili mainc miCveneT Tqveni, kargebo! magre rogor<br />

dagimonaT, SegipyroT, dagimorCilaT erTma fiqrma, rom<br />

sxva yovelive Zala da niSani sicocxlisa daTrgunvila<br />

Tqvens gul-gonebaSi! ara, ara. xandaxan Tqvenc gixariaT<br />

da qveyanas ki hgonia, viTom Tqven arafers grZnobT. xom<br />

vici, Tqvens gulSi sanTlebi daenTeba, roca laRi arwivi<br />

dagTamaSebT Tavze da dasasveneblad Tqvens kalTaze<br />

CamoeSveba. ra lamazebi xarT maSin! rogor gixdebaT, rom<br />

is Tqveni aRzrdili Svili ise mamaci, Seupovari da lamazia.<br />

is xom Sikrikicaa Tqveni. RmerTs uambobs, atyobinebs<br />

Tqvens ambavs...<br />

ara gaqvT azri idea grZnoba arc ocnebobT rogor<br />

ara! maS raa is mSvenieri yvavilebi, Tqven rom gulmkerds<br />

gimSvenebT egaa Tqveni ocneba, imedi, nugeSi. rad<br />

iburav T Tavs xSiri nislebiT, Tu Cum-Cumad rasme ara<br />

fiqrobT da mag fiqrs ar gvimalavT adamianis Svilebs!<br />

rad mogyavT balaxi rad adenT civTa wyaroTa rad<br />

aqanebT zvavebs rada zrdiT laRTa xar-jixvTa vis<br />

atyueb T, Tqve kargebo!<br />

dganan da elian. wvima wvims imaT Tavze, elva utusavs<br />

oqros qoCors, mexi eTamaSeba imaT Tvalebs da xSiradac<br />

erWoba isariviT gulmkerdSi. araferia. ingreva xSirad<br />

naxevari mTa da zvavad midis xevSi. klde da lodebi mainc


tyvreba<br />

aq: skdeba<br />

sudari<br />

anu sudara –<br />

TeTri qsovili<br />

(micvalebulis<br />

gasaxvevad)<br />

savarjiSoebi<br />

45<br />

50<br />

elian. wadiT, visac ar gindaT CvenTan, maRla, cis axlos<br />

yofna, dabla ganisveneT.<br />

debs Tovls. yinavs. civa. qva tyvreba. mTebs sudari<br />

CaucvamT tanze, TiTqos mkvdrebi iyvnen. dagvmarxeT,<br />

dagvitireTo – gveZaxian...<br />

dganan da elian. guli stkivaT, Zalian stkivaT. magram<br />

ar ixocebian, arc Wleqdebian. elian, vis an ras raRacas.<br />

diax, raRacas. es raRacaa unaxavis danaxva. naxes da<br />

gaaTaves, rasac imaTi Tvali da guli miswvdeboda. sxva<br />

axali moswyurebia imaT Tvalsa da gulsa. es xom Tvalgulis<br />

gaumaZRrobaa swored rom isaa.<br />

vaJa-fSavela<br />

teqstis Sinaarsi<br />

1. `vin“ uwevs RmerTTan Sikrikobas<br />

mTebs<br />

• ratom uwodebs vaJa-fSavela mas<br />

mTebis „Sikriks“ RmerTTan<br />

2. riT iburebian mTebi wuxilis<br />

dasafarad<br />

3. ratom umalaven mTebi sxvebs TavianT<br />

fiqrsa da survils<br />

4. avtoris azriT, ra aris mTebis `imedi,<br />

grZnoba, idea, ocneba~<br />

13


teqstebi<br />

ametyvelebuli buneba Tavi I<br />

14<br />

5. vaJa-fSavelas TqmiT, ra uxarebs mTebs<br />

guls<br />

6. Seni azriT, ris momswre SeiZleba<br />

iyvnen mTebi<br />

7. „elian, vis ras raRacas. es raRacaa<br />

unaxavis danaxva“.<br />

rogor axsni vaJa-fSavelas pasuxs mis<br />

mierve dasmul SekiTxvebze<br />

8. daasaxele fraza, romelic<br />

nawarmoebSi xSirad meordeba. ratom<br />

imeorebs avtori am frazas ras<br />

hmatebs es nawarmoebs<br />

imsjele<br />

9. qvemoT CamoTvlilTagan romels<br />

SeurCevdi meore saTaurad am<br />

nawarmoebs pasuxi daasabuTe.<br />

a) zvavis Camowola<br />

b) cis axlos yofna<br />

g) zamTris sudara<br />

moZebne teqstSi<br />

10. vaJa-fSavelas Tavis erT -erT poemaSi<br />

„kopala“ aqvs aseTi striqonebi:<br />

„nislni, daRlilni curviTa,<br />

mTis yureT mimaluliyvnen;<br />

mTani maRlaiT dascqerdnen,<br />

Rrma fiqriT Saburviliyvnen:<br />

beCavebs bevri etirnaT,<br />

srul cremlad dawurviliyvnen.“<br />

moiZie moTxrobaSi „mTani maRalni“<br />

msgavsi ganwyobis mqone monakveTi da<br />

Seadare am strofs.<br />

alalma dauqrola – uceb raRac<br />

mouvida, raRac daemarTa, raRac<br />

SeemTxva (alali – qoris msgavsi,<br />

magram ufro patara mtacebeli<br />

frinveli).<br />

1. meoTxe klasamde toli ar<br />

hyolia, magram aq ki raRac alalma<br />

dauqrola (akaki wereTeli); 2.<br />

ra alalma dahqrola amisTanam,<br />

11. gaixsene, ra aris epiTeti. yuradRebiT<br />

waikiTxe teqstis me-4 abzaci da<br />

moZebne is epiTetebi, romlebsac vaJafSavela<br />

arwivis dasaxasiaTeblad<br />

iyenebs.<br />

dawere<br />

12. warmoidgine da aRwere mTebi,<br />

romlebmac vaJa-fSavelas aseTi<br />

ganwyoba Seuqmna. Seni naSromi gaacani<br />

Tanaklaselebs.<br />

13. ipove teqstSi Sesabamisi monakveTi da<br />

Seni sityvebiT dawere Canaxati: `mTebi<br />

da arwivi~.<br />

ena<br />

<strong>qarTuli</strong> idiomebis leqsikonidan<br />

14. gadaiyvane nar-bolosarTiani<br />

mravlobiTis formebi<br />

eb-bolosarTian mravlobiTSi:<br />

a) rada zrdiT laRTa xar-jixvTa<br />

b) rad adenT civTa wyaroTa<br />

15. Seni varaudiT, ratom SeurCia vaJafSavelam<br />

am nawarmoebs saTaurad<br />

`mTani maRalni~ – gamoTqma,<br />

romelSic Zveli <strong>qarTuli</strong> enisaTvis<br />

damaxasiaTebeli mravlobiTi forma<br />

gamoiyena<br />

16. vaJa-fSavela wers: `usazRvroa mTebis<br />

molodini, usazRvro zRvada dgas<br />

imaT gulSi~.<br />

qvemoT CamoTvlilTagan romlebia<br />

SinaarsiT axlos mdgomi epiTetTan –<br />

`usazRvro~<br />

uZiro, ulevi, unapiro, uTvalavi,<br />

ukidegano, usasrulo, TvalSeudgami,<br />

Tvaluwvdeneli.<br />

rom rac simRerebi icoda, sul<br />

daaviwyda (ilia WavWavaZe)<br />

davaleba<br />

moifiqre raime ambavi, romelSic<br />

gamoiyeneb am gamoTqmas, da Cawere<br />

rveulSi.


es sainteresoa!<br />

vaJa-fSavela<br />

qarTveli poeti da<br />

sazogado moRvawe.<br />

daibada 1861 wels<br />

fSavSi, sofel CargalSi.<br />

is fSavSi cxovrobda<br />

da TbilisSi iSviaTad<br />

Camodioda. dakrZalulia<br />

mTawmindaze.<br />

albaT, gaxsovs, rom vaJa-fSavela fsevdonimia.<br />

poetis namdvili saxeli da gvaria luka<br />

razikaSvili. igi saqarTvelos mTian mxareSi,<br />

fSavSi daibada da misi fsevdonimic swored<br />

aqedan modis. vaJa-fSavela bavSvobidan<br />

eziara qarTul xalxur poezias. poetis mama<br />

– pavle <strong>qarTuli</strong> wignis didi moyvaruli iyo.<br />

mas saxlSi aseTi garToba SemouRia: samuSao<br />

dRis Semdeg, saRamoobiT, ojaxis wevrebi<br />

miusxdebodnen buxars da ejibrebodnen<br />

erTmaneTs Tqmulebebis, zRaprebis,<br />

andazebis TqmaSi. msjelobdnen, uziarebdnen<br />

erTmaneTs STabeWdilebebs monaTxrobis<br />

Sesaxeb. kiTxulobdnen wignebs. vaJa-fSavela<br />

bavSvobidan aseT garemoSi izrdeboda.<br />

davaleba<br />

klasSi imsjeleT, ras fiqrobT aseT garTobaze.<br />

isaubreT, Tavad Tqven rogor erTobiT.<br />

vaJa-fSavela da<br />

aleqsandre yazbegi<br />

vaJa-fSavela ojaxTan erTad<br />

vaJa-fSavela CargalSi cxovrobda da<br />

Tavisi nawerebi TbilisSi drodadro<br />

xurjiniT Camohqonda.<br />

15

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!