magaliTad, Tu sawyisi fasia : a: lari da moxda
magaliTad, Tu sawyisi fasia : a: lari da moxda
magaliTad, Tu sawyisi fasia : a: lari da moxda
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
sarCevi<br />
1. Sesavali ----------------------------------------------------------- 5<br />
2. miznebi mimar<strong>Tu</strong>lebebis mixedviT ----------------------------- 5<br />
3. sakiTxTa CamonaTvali mimar<strong>Tu</strong>lebebis mixedviT------------- 8<br />
4. meTodika ---------------------------------------------------------- 10<br />
5. VII klasis savaraudo Tematuri gegma --------------------------- 13<br />
6. miznebi meToduri rekomen<strong>da</strong>ciebi, pasuxebi<br />
Semajamebeli samuSaoebis nimuSebi ---------------------------- 15<br />
7. maTematikuri TamaSebi ----------------------------------------- 68<br />
4
III Tavi<br />
monacemebi<br />
Tavis ZiriTadi mizani: SevuqmnaT moswavles warmodgena monacemebze, maT saxeebze<br />
<strong>da</strong> mopovebis xerxebze; vaswavloT Tvisebriv <strong>da</strong> raodenobriv monacemTa erTobliobis<br />
mowesrigeba; vaswavloT cxriliT sargebloba <strong>da</strong> cxrilis Sedgena; CamovuyaliboT<br />
diagramebis agebisa <strong>da</strong> wakiTxvis unar-Cvevebi; vaswavloT monacemTa<br />
ricxviTi maxasiaTeblebis (sixSire, mo<strong>da</strong>, gabnevis diapazoni, saSualo) gamoTvla.<br />
gavufarTovoT moswavles warmodgena ricxvebis sxva<strong>da</strong>sxva ekvivalenturi formiT<br />
Caweris SesaZleblobebis Sesaxeb. SevaswavloT ricxvis procentuli Cawera,<br />
sididis procentis gamoTvla, monacemTa Cawera procentebSi <strong>da</strong> gamovumuSaoT<br />
Sesabamisi gamoTvlebisa <strong>da</strong> Sefasebis unarebi.<br />
am Tavis erT-erTi ZiriTadi Temaa `procenti~, romelic saxelmZRvaneloSi<br />
warmodgenilia sami paragrafiT. TiToeul maTgans eTmoba ori gakveTili.<br />
3.2 ricxvis procentuli Cawera<br />
3.3 rogor vipovoT ricxvi misi procentis mixedviT?<br />
3.4 ori sididis fardobis procentuli warmodgena.<br />
nawilebze amocanebi <strong>da</strong> maT Soris sami ZiriTadi amocana (ricxvis nawilis povna,<br />
ricxvis povna misi nawilis mixedviT, erTi ricxvi meore ricxvis ra nawilia), VI<br />
klasis saxelmZRvaneloSi <strong>da</strong>wvrilebiT iyo gadmocemuli. am TavSi amocanebi<br />
nawilebze gasameorebel savarjiSoebSia mocemuli. nawilebze amocanebis<br />
analogiurad, ZiriTadi amocanebi procentebze Semdegi saxisaa:<br />
1) mocemuli ricxvis procentis povna.<br />
2) ricxvis povna misi procentis mixedviT.<br />
3) ori ricxvis procentuli Tanafardobis gamoTvla.<br />
3.1 monacemTa saxeebi <strong>da</strong> maTi mopovebis saSualebebi<br />
mizani: SevuqmnaT moswavleebs warmodgena monacemebis raobisa <strong>da</strong> maTi ZiriTadi<br />
saxeebis Sesaxeb. gavacnoT moswavleebs monacemTa mopovebis xerxebi (gamokiTxva,<br />
<strong>da</strong>kvirveba, gazomva, eqsperimenti) <strong>da</strong> SevZinoT maT am xerxebis praqtikuli<br />
gamoyenebis Cvevebi.<br />
codna <strong>da</strong> unarebi: paragrafSi gadmocemuli masalis Seswavlis Sedegad moswavle<br />
SeZlebs gansazRvros, <strong>Tu</strong> ra monacemebis flobaa saWiro <strong>da</strong>smuli amocanis<br />
amosaxsnelad <strong>da</strong> ganasxvaos, romelia maT Soris raodenobrivi <strong>da</strong> romeli –<br />
Tvisebrivi. SeZlebs misi ga<strong>da</strong>sawyveti amocanisaTvis monacemTa Segrovebis<br />
Sesaferisi saSualebis SerCevasa <strong>da</strong> gamoyenebas.<br />
meToduri komentarebi: paragrafis teqstSi Setanil gakveTilze gansaxilvel sam<br />
magaliTs saWiroebis SemTxvevaSi SeiZleba <strong>da</strong>vumatoT sxva magaliTebi.kerZod,<br />
#4. ris mixedviT Rebulobs diasaxlisi ga<strong>da</strong>wyvetilebas namcxvris gamosacxobad<br />
saWiro produqtebis SeZenis Sesaxeb? (receptis mixedviT).<br />
# 5. zogi qarxana yoveldRiurad produqciis aTasobiT erTeuls awarmoebs. xarisxis<br />
gakontrolebis mizniT dro<strong>da</strong>dro xdeba gamoSvebuli produqciis Se<strong>da</strong>rebiT<br />
mcire nawilis SemTxveviT amorCeva <strong>da</strong> amorCeulis vargisianobis Seswavla.<br />
amis Sedegad miRebuli monacemebis safuZvelze keTdeba <strong>da</strong>skvnebi mTeli produqciis<br />
xarisxze.<br />
magaliTi 6. moqalaqis ra monacemebis gagebas SevZlebT misi piradobis mowmobi<strong>da</strong>n?<br />
pasporti<strong>da</strong>n?<br />
sasurvelia, rom am paragrafis Seswavlis droisTvis moswavleebs sabunebismetyvelo<br />
sagnebi<strong>da</strong>n (fizika, qimia, biologia) SeeZloT bunebis raime kanonis<br />
<strong>da</strong>saxeleba, romlis aRmoCenac mecnieruli <strong>da</strong>kvirvebis an eqsperimentis Sedegad<br />
mox<strong>da</strong>. <strong>Tu</strong> es ase araa, mouyvaneT moswavleebs TqvenTvis cnobili magaliTebi.<br />
komentarebi savarjiSoebis Sesaxeb <strong>da</strong> pasuxebi. #1. raodenobrivi maxasiaTeblebi:<br />
42
mricxveli, mniSvneli. Tvisebrivi: wesieri, arawesieri, ukveci, kvecadi.<br />
#3. samkuTxedis raodenobrivi maxasiaTeblebi: gverdebis sigrZeebi, kuTxeebis<br />
sidideebi, simaRleebis sigrZeebi <strong>da</strong> a. S. Tvisebrivi: tolgver<strong>da</strong>, tolfer<strong>da</strong>,<br />
maxvilkuTxa, marTkuTxa, blagvkuTxa. analogiuri kiTxva SeiZleba <strong>da</strong>vsvaT<br />
kuTxisaTvis (monacemebi: gradusuli zoma, maxvili, marTi, blagvi, gaSlili).<br />
#7. amocanis mizania, moswavles intuiciis doneze (sakiTxSi CarRmavebis gareSe)<br />
SevuqmnaT warmodgena respondentTa `warmomadgenlobiTi~ jgufis Sesaxeb.<br />
sasurvelia sxva, analogiuri magaliTis ganxilva (vTqvaT, fexburTis nacvlad<br />
saopero xelovneba).<br />
#10. a) raodenobrivi: ubnebis raodenoba, sigrZe, kuTxeebi mezobel ubnebs Soris.<br />
Tvisebrivi: Sekruli texili. b) raodenobrivi: gverdebis raodenoba, perimetri,<br />
kuTxeebis sidideebi. Tvisebrivi: amozneqili, araamozneqili.<br />
#13. gamocnobis SesaZlo meTodebi:<br />
• `pir<strong>da</strong>piri~, rodesac kiTxvas Tanmimdevrulad <strong>da</strong>vusvamT 10-s<br />
(`Cafiqrebuli ricxvi 10-is tolia?~), mere 11-s <strong>da</strong> a. S. (<strong>da</strong>gvWirdeba ara<br />
umetes 89 kiTxvisa);<br />
• `poziciuri~ – wina meTodiT jer gamovicnoT Cafiqrebuli ricxvis<br />
pirveli cifri (maqsimum 8 kiTxva), Semdeg – meore (maqsimum 9 kiTxva, sul<br />
– ara umetes 17 kiTxvisa);<br />
• `orobiTi~ – saZiebo aris Tanmimdevruli `ganaxevreba~ kiTxviT<br />
`Cafiqrebuli ricxvi naklebia 55-ze?~ <strong>da</strong> misi analogiurebiT (<strong>da</strong>gvWirdeba<br />
sul didi 7 kiTxva). am mniSvnelovani xerxis gaazreba moswavleebs<br />
gauadvildebaT, <strong>Tu</strong> winaswar ganxiluli iqneba 2, 4, 8, 16 sagni<strong>da</strong>n erTi<br />
Cafiqrebulis amocnobis amocana.<br />
#20 MK <strong>da</strong> AC monakveTebi AMCK rombis diagonalebia, xolo O maTi ga<strong>da</strong>kve-<br />
Tis wertili, anu OK = OM . amave dros,<br />
0<br />
AK = AM <strong>da</strong> ∠ KAO = 30 . maSasa<strong>da</strong>me, AMK samkuTxedi<br />
tolgver<strong>da</strong>. <strong>Tu</strong> SemovitanT aRniS-<br />
C<br />
M D<br />
O<br />
vnas: OK = OM = x , maSin CK = AK = 2. x CBK −<br />
0<br />
Si ∠ C = 30 , BK = x.<br />
vinai<strong>da</strong>n AB = BK + KA = 3x<br />
0<br />
3 sm, miviRebT, rom x = 1sm. AK = 2x<br />
= 2 sm. B<br />
30<br />
K<br />
A<br />
pasuxi: rombis gverdis sigrZea 2 sm.<br />
#21 ormoci boZis SemTxvevaSi TiToeuli gverdis gaswvriv 11 boZi <strong>da</strong> boZebs<br />
Soris 10 Sualedi iqneba. e. i. kvadratis gverdis sigrZe 15 m iqneba, xolo farTobi<br />
225 kv.m.<br />
n<br />
aba scade! TiToeuli marTkuTxedis ori<br />
t<br />
mezobeli gverdi didi kvadratis perimetris c<br />
Semadgeneli nawilia. am gverdebis sigrZeebis<br />
jami 15 sm-is tolia. maSasa<strong>da</strong>me, marTkuTxedebis<br />
perimetrebis jami iqneba 30 sm.<br />
m<br />
marTlac, <strong>Tu</strong> didi kvadratis perimetrs P k<br />
asoTi aRvniSnavT, maSin naxazis mixedviT: P =<br />
k+ c+ n+ t+ m+ e+ f + d , rac amocanis pirobiT<br />
15 sm-is tolia. naxazze mocemuli<br />
e<br />
marTkuTxedebis perimetrebis jami iqneba:<br />
f d<br />
2 n+ c + 2 t+ m + 2 d + e + 2 k+ f =<br />
( ) ( ) ( ) ( )<br />
( n c t m d e k f )<br />
2 + + + + + + + = 2⋅ 15 = 30 (sm).<br />
mivaqcioT yuradReba, rom saZiebeli jami ar aris <strong>da</strong>mokidebuli mcire<br />
kvadratis gverdis sigrZeze <strong>da</strong> ganlagebaze.<br />
SesaZlebelia <strong>Tu</strong> ara? ara, es SeuZlebelia.<br />
<strong>da</strong>vuSvaT, rom Tavisufal ujredebSi ricxvebis Cawera amocanis pirobis <strong>da</strong>cviT<br />
aris SesaZlebeli. vTqvaT, ze<strong>da</strong> striqonis Tavisufal ujredSi Cawerilia ricxvi<br />
43
x, xolo qve<strong>da</strong> striqonis Tavisufal ujredSi – ricxvi y. marcxena ze<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
marcxena qve<strong>da</strong> 2x2 kvadrats ori saerTo ujredi aqvs:<br />
2 x 4<br />
2 x 4<br />
7 y 8<br />
7 y 8<br />
am kvadratebSi Cawerili ricxvebis jami toli un<strong>da</strong> iyos. amitom 2+ x = 7+y.<br />
maSasa<strong>da</strong>me, x ricxvi y ricxvze 5-iT meti un<strong>da</strong> iyos. marjvena ze<strong>da</strong> <strong>da</strong> marjvena<br />
qve<strong>da</strong> 2x2 kvadratisaTvis Catarebuli analogiuri msjeloba ki gviCvenebs, rom<br />
x ricxvi y ricxvze 4-iT meti un<strong>da</strong> iyos, rac wina <strong>da</strong>skvnas ewinaaRmdegeba.<br />
amocanisadmi interesi gaizrdeba, <strong>Tu</strong> moswavleebs winaswar SeTavazebT amocanis<br />
pirobis <strong>da</strong>cviT Semdegi kvadratis Sevsebas:<br />
2 4<br />
7 9<br />
(es SesaZlebelia, <strong>magaliTad</strong>, <strong>Tu</strong> aviRebT x = 7 , y = 2, xolo SuaTana striqonSi<br />
CavwerT 4-s, 0-s <strong>da</strong> 2-s ). <strong>Tu</strong> moswavleebi am amocanas <strong>da</strong>moukideblad ver <strong>da</strong>Zleven,<br />
mieciT miTiTebebi. amocanis garCevisas moswavleebi miiReben <strong>da</strong>sabuTebuli<br />
msjelobisa <strong>da</strong> cxrilis SevsebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli procedurebis Catarebis<br />
garkveul gamocdilebas.<br />
3.2 ricxvis procentuli Cawera<br />
mizani: moswavleebs un<strong>da</strong> SevaswavloT: ricxvis Cawera procentis saxiT <strong>da</strong><br />
procentis saxiT Cawerili ricxvis warmodgena wiladisa <strong>da</strong> aTwiladis saxiT;<br />
ricxvis (sididis) nawilsa <strong>da</strong> procents Soris kavSiris <strong>da</strong>myareba; gamovumuSaoT<br />
am kavSirebis gamoyenebiT amocanebis amoxsnis unar-Cvevebi.<br />
codna <strong>da</strong> unarebi: moswavlem un<strong>da</strong> icodes Cveulebrivi wiladis an aTwiladis<br />
saxiT Cawerili ricxvis Cawera procentis saxiT <strong>da</strong>, piriqiT, procentis<br />
warmodgena Cveulebrivi wiladis an/<strong>da</strong> aTwiladis saxiT. moswavlem un<strong>da</strong> icodes,<br />
rom:<br />
1) procenti gviCvenebs ricxvSi measedebis raodenobas.<br />
2) ricxvis procentis saxiT Casawerad igi 100-ze un<strong>da</strong> gavamravloT.<br />
3) procentis wiladis an aTwiladis saxiT Casawerad procentis ricxvi iyofa<br />
100-ze.<br />
4) ricxvis (sididis) nawilis procentis saxiT <strong>da</strong>, piriqiT, procentis nawilis<br />
saxiT Casawerad saWiroa analogiuri moqmedebebis Catareba.<br />
5) ricxvis (sididis) p%<br />
-is gamosaTvlelad saWiroa procenti CavweroT nawilis<br />
saxiT <strong>da</strong> gamovTvaloT ricxvis (sididis) nawili, an, rac igivea, ricxvi<br />
(sidide) gavamravloT p /100 -ze.<br />
moswavles un<strong>da</strong> SeeZlos.<br />
1) imis gamoTvla, <strong>Tu</strong> erTi sidide meore sididis ramden procents Seadgens<br />
2) ricxvis povna misi mocemuli procentiT.<br />
3) procentebiT warmodgenili monacemebiT sargebloba;<br />
4) praqtikuli amocanebis amoxsna ricxvis (sididis) procentis gamoTvlaze.<br />
meToduri komentarebi: moswavle kargad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>euflos ricxvis sxva<strong>da</strong>sxva<br />
saxiT Caweras. un<strong>da</strong> gaiTavisos, rom procenti measedebad Cawerili ricxvia.<br />
moviyvanoT sidideTa measedebad Caweris saWiroebis magaliTebi (<strong>magaliTad</strong>,<br />
1<strong>lari</strong> iyofa 100 TeTrad, amitom 0,75 <strong>lari</strong> = 75 TeTrs, an 1 metri iyofa 100<br />
44
santimetrad, amitom 0,52m=52sm <strong>da</strong> sxva). <strong>da</strong>vsvaT kiTxvebi: ra moqmedebas<br />
vasrulebT larebis TeTrebSi an metrebis santimetrebSi ga<strong>da</strong>sayvanad? ra<br />
moqmedebas vasrulebT TeTrebis larebSi ga<strong>da</strong>sayvanad? am analogiiT<br />
ganvumartoT ricxvis procentis saxiT <strong>da</strong>, piriqiT, procentis wiladisa <strong>da</strong><br />
aTwiladis saxiT Cawera.<br />
moswavleebs SeiZleba avuxsnaT, rom wiladma 1 miiRo gansakuTrebuli saxelwodeba<br />
`naxevari~, 1 3 -ma – `mesamedi~, 1 1<br />
2<br />
-ma – `meoTxedi~ <strong>da</strong> -ma – `procenti~,<br />
anu `measedi~, -ma – `promile~, anu `meaTasedi~.<br />
4 100<br />
1<br />
1000<br />
sanam amocanebis amoxsnaze ga<strong>da</strong>vidodeT, un<strong>da</strong> amovxsnaT magaliTebi ricxvis<br />
procentuli <strong>da</strong> procentis ricxvis saxiT gamosaxvaze. am mizniT, umjobesia,<br />
Ipirvel gakveTilze ganxilul iqnes teqstis magaliTebi, savarjiSoebi 1, 3, 5 <strong>da</strong><br />
me-8 savarjiSos (cxrili) nawili (mag., me-2 <strong>da</strong> me-3 striqoni).<br />
meore gakveTilze amoixsneba teqstis amocana, me-6 <strong>da</strong> me-7 savarjiSoebis<br />
nawili <strong>da</strong> ramdenime amocana. orive dRes <strong>da</strong>valeba klasSi amoxsnilis msgavsi<br />
miecema. <strong>magaliTad</strong>, me-6 <strong>da</strong> me-7 savarjiSoebis <strong>da</strong>rCenili nawili <strong>da</strong> ramdenime<br />
amocana.<br />
komentarebi savarjiSoebis Sesaxeb <strong>da</strong> pasuxebi. # 1-5 <strong>da</strong> #8 savarjiSoebis<br />
Sesrulebis Sedegad moswavles gamoumuSavdeba unari: Caweros ricxvi<br />
procentis saxiT <strong>da</strong> procenti warmoadginos aTwiladis an wiladis saxiT.<br />
# 6 , # 7, #9, #10, #11. un<strong>da</strong> gamoiyenon ricxvis procentis gamoTvlis wesebi.<br />
#11. amocanis a) punqtisaTvis erT-erTi monacemi un<strong>da</strong> moiZion wina amocanaSi.<br />
kerZod, saqarTvelos teritoria moicavs 69700kv.km-s.<br />
#13. amocanis amoxsnis gza airCios TviTon moswavlem. <strong>magaliTad</strong>, jer <strong>da</strong>iTvlis,<br />
<strong>Tu</strong> ramdeni moswavle eswreba <strong>da</strong> gamoaklebs moswavleTa saerTo raodenobi<strong>da</strong>n<br />
maT raodenobas, an jer procents gamoiTvlis im moswavleebisas, romelnic<br />
acdenen <strong>da</strong> Semdeg maT raodenobas. pasuxi: 5 #14. gasavleli gza mTeli gzis<br />
60%-ia , anu 5×0,6=3(km). # 15. friadosania 9 gogona.<br />
#18. a) diagramaze naCvenebi bostneulis wili aris 25%+30%+15%+5%, anu 75%. im<br />
bostneulis wili, romelic araa diagramaze naCvenebi, aris 100%-75%, anu 25%.<br />
b) gamoiTvlian 12 tonis Sesabamis procentebs. pasuxi: 3t; 3,6t; 1,8t; 0,6t.<br />
#19. 15× 2 × 15 =1,5(<strong>lari</strong>). #21. or fila SokoladSi giam <strong>da</strong>xarja 3 <strong>lari</strong>, ris<br />
3 100<br />
Semdegac <strong>da</strong>rCa 7 <strong>lari</strong>. 14 cal saReW rezinaSi giam ga<strong>da</strong>ixa<strong>da</strong> 7 <strong>lari</strong>=1, 4 <strong>lari</strong>.<br />
5<br />
gias <strong>da</strong>rCa 10-(3+1,4) <strong>lari</strong>, anu 5,6 <strong>lari</strong>. pasuxi: a) erTi fila Sokoladi Rir<strong>da</strong> 1,5<br />
<strong>lari</strong>; b) erTi saReWi rezina Rir<strong>da</strong> 10 TeTri. gias <strong>da</strong>rCa 5,6 <strong>lari</strong>.<br />
#22. Seadginon amocanis Sesabamisi Seadginon sqematuri naxazi <strong>da</strong> ise amoxsnan.<br />
10 45 60<br />
vinai<strong>da</strong>n usg( 10, 45,60)=5, yovel or xes Soris manZili 5 m un<strong>da</strong> iyos. amitom<br />
saWiroa (10+45+60):5+1-4=20 xis <strong>da</strong>rgva.<br />
#23 meore pirobiT gvanca ar cxovrobs mesame (bolo) sar<strong>Tu</strong>lze <strong>da</strong> araa meSvide<br />
klaseli. igi an pirvel, an meore sar<strong>Tu</strong>lze cxovrobs <strong>da</strong> an meeqvse, an merveklaselia.<br />
mesame pirobiT lana araa arc meeqvse <strong>da</strong> arc merveklaseli.e.i lana meSvideklaselia<br />
<strong>da</strong> gvancas binis zemoT, anu mesame sar<strong>Tu</strong>lze cxovrobs. gvanca merveklaselia <strong>da</strong><br />
meore sar<strong>Tu</strong>lze cxovrobs. maSasa<strong>da</strong>me, salome meeqvseklaselia <strong>da</strong> I sar<strong>Tu</strong>lze<br />
cxovrobs.<br />
45
3.3 rogor vipovoT ricxvi misi procentis mixedviT?<br />
mizani: moswavleebs vaswavloT ricxvis(sididis) povna misi procentiT; mocemuli<br />
procentiT gazrdiT an SemcirebiT miRebuli ricxvis gamoTvla.<br />
codna <strong>da</strong> unari: moswavlem un<strong>da</strong> icodes:<br />
1) ricxvis povnis wesi misi procentis mixedviT;<br />
2) ricxvis mocemuli procentis gazr<strong>da</strong>-SemcirebiT miRebuli ricxvis<br />
gamoTvla.<br />
moswavles un<strong>da</strong> SeeZlos:<br />
1) ricxvis povna misi procentis mixedviT;<br />
2) ricxvis mocemuli procentis gazr<strong>da</strong>-SemcirebiT miRebuli ricxvis gamo-<br />
Tvla;<br />
3) amocanebis amoxsna sididis (<strong>magaliTad</strong>, fasis) ramdenime procentiT<br />
momateba-<strong>da</strong>klebaze.<br />
meToduri komentarebi: moswavleebma meeqvse klasi<strong>da</strong>n ician ricxvis povna misi<br />
nawilis mixedviT. nawilis mixedviT (amocanebi nawilebze gasameorebel<br />
savarjiSoebSi wina paragrafSic hqon<strong>da</strong>T micemuli). amitom SegviZlia procentis<br />
mixedviT ricxvis povna <strong>da</strong>viyvanoT nawilebze analogiur amocanaze.<br />
sididis (<strong>magaliTad</strong>, fasis) procentiT momateba-<strong>da</strong>klebis amocanebSi<br />
aucilebelia moswavleebs avuxsnaT, rom ` a sidide gaizar<strong>da</strong> (Semcir<strong>da</strong>) p%<br />
-iT~<br />
niSnavs ara a+ p%<br />
-s, aramed a sidides <strong>da</strong>emata (gamoakl<strong>da</strong>) amave a sididis p % ,<br />
a×<br />
p a×<br />
p<br />
anu ( a + )-s ( ( a − )-s).<br />
100 100<br />
p<br />
p<br />
sasargebloa, agreTve, aRniSnuli formulebis a (1 + ) <strong>da</strong> a(1 − ) saxiT<br />
100<br />
100<br />
gamoyeneba. <strong>magaliTad</strong> `fasi gaizar<strong>da</strong> 15%-iT~ niSnavs <strong>sawyisi</strong> fasis 1,15-ze<br />
gamravlebas, xolo `fasi Semcir<strong>da</strong> 15%-iT~ niSnavs <strong>sawyisi</strong> fasis 0,85-ze<br />
gamravlebas. aseT amocanebSi <strong>sawyisi</strong> sidide (<strong>magaliTad</strong>, <strong>sawyisi</strong> fasi) iTvleba<br />
100%-ad <strong>da</strong> mas emateba an akldeba mocemuli procenti. aseTi midgoma aadvilebs<br />
iseTi amocanebis amoxsnas, romlebSic xdeba mravaljeradi momateba-<strong>da</strong>kleba.<br />
<strong>magaliTad</strong>, <strong>Tu</strong> <strong>sawyisi</strong> <strong>fasia</strong> a <strong>lari</strong> <strong>da</strong> mox<strong>da</strong> orjeradi gaZvireba jer 10%-iT <strong>da</strong><br />
Semdeg 20%-iT, maSin miRebuli fasi iqneba a × 1,1× 1, 2 = 1, 32 , anu sabolood<br />
gaZvireba 32%-iT momx<strong>da</strong>ra.<br />
moswavleebs un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vusvaT Semdegi kiTxvebi:<br />
_ ras niSnavs saqonlis 25%-iT gaZvireba? (pasuxi: <strong>sawyisi</strong> fasis 1,25-ze<br />
gamravlebas).<br />
_ ras niSnavs 90%-iani fas<strong>da</strong>kleba? (pasuxi: <strong>sawyisi</strong> fasis 0,1-ze gamravlebas, anu<br />
<strong>sawyisi</strong> fasis meaTeds).<br />
_ fasis 1,5-jer gazr<strong>da</strong> ramdeni procentiT gaZvirebaa? (50%-iT).<br />
_ fasis 4-jer Semcireba ramdeni procentiT fas<strong>da</strong>klebaa? (75%-iT) <strong>da</strong> a. S.<br />
komentarebi savarjiSoebis Sesaxeb <strong>da</strong> pasuxebi. #1---#13 paragrafSi amoxsnili<br />
savarjiSoebis analogiuria.<br />
#15. a)10000× 1,1 = 11000 ; b)10000× 1,1 × 1,1 = 11000× 1,1 = 12100 .<br />
#16. amocana amoixsnas etapebad:<br />
I etapi. gamovTvaloT Rvinis warmoebaSi <strong>da</strong>bandebuli Tanxis raodenoba:<br />
20000× 0, 4 = 8000 (l).<br />
II etapi. gamovTvaloT sakonservo warmoebaSi <strong>da</strong>bandebuli Tanxis raodenoba:<br />
20000 − 8000 = 12000 (l)<br />
III etapi. gamovTvaloT TiToeul warmoebaSi miRebuli mogeba:<br />
8000 × 0,6 = 4800 (l), 12000× 0,5 = 6000 (l)<br />
IV etapi. gamovTvaloT saboloo Tanxa:<br />
20000 + 4800 + 6000 = 308000 (l)<br />
#17. vTqvaT, marTkuTxedis sigrZea a , xolo sigane b . maSin misi farTobi<br />
S = a× b. sigrZis 10%-iT gazrdiT miviRebT 1,1a -s, xolo siganis 20%-iT gazrdiT<br />
46
– 1, 2b -s. miRebuli marTkuTxedis farTobi iqneba 1,1a × 1, 2b = 1, 32ab = 1, 32S<br />
. e. i.<br />
farTobi gaizrdeba 32%-iT.<br />
#18. vTqvaT, Tambaqos nawarmi Rir<strong>da</strong> a <strong>lari</strong>. 20 <strong>da</strong> 40 procentiT orjeradi<br />
gaZvirebis Semdeg misi Rirebuleba iqneba a× 1, 2 × 1, 4 = 1, 68a(l). e. i. Tambaqo<br />
gaZvir<strong>da</strong> 68%-iT.<br />
#19. sasurvelia, amoixsnas jgufur mecadineobaze. moswavleebs avuxsnaT, rom<br />
mTeli wre Seesabameba saqarTvelos mTel mosaxleobas. gamoTvlebis dros<br />
sasurvelia kalkulatoris gamoyeneba.<br />
# 20. nawilebze es savarjiSo aucileblad gavakeTebinoT, raTa moswavleebi<br />
Semdegi paragrafisaTvis SevamzadoT.<br />
3.4 ori sididis fardobis procentuli warmodgena<br />
mizani: moswavleebs vaswavloT, ras gviCvenebs ori sididis fardobis<br />
procentuli Canaweri. gamovumuSaoT maT procentebis saxiT warmodgenili<br />
monacemebis Sedgenisa <strong>da</strong> gamoyenebis unari.<br />
codna <strong>da</strong> unari: moswavlem un<strong>da</strong> icodes:<br />
1) ra SemTxvevaSi SeiZleba ori sididis Sefardebis procentis saxiT<br />
warmodgena;<br />
2) ras gviCvenebs ori sididis procentuli fardoba.<br />
moswavles un<strong>da</strong> SeeZlos:<br />
1) erTi sididis gamosaxva meore sididis procentiT;<br />
2) ori sididis fardobis procentis gamoyeneba praqtikuli amocanebis<br />
amosaxsnelad;<br />
3) procentis saxiT warmodgenili monacemebis Sedgena <strong>da</strong> gamoyeneba.<br />
meToduri komentarebi: moswavleebma ician, rogor ipovon, erTi ricxvi (sidide)<br />
meoris ra nawilia. <strong>Tu</strong> nawilis maCvenebel wilads CavwerT procentis saxiT, anu<br />
gavamravlebT 100-ze, miviRebT fardobis procents, romelic gviCvenebs, erTi<br />
ricxvi (sidide) meoris ramdeni procentia. amitom am paragrafis amocanebi<br />
SegviZlia nawilebze amocanebis analogiurad amovxsnaT. sasurvelia,<br />
<strong>da</strong>vubrundeT wina paragrafis me-20 savarjiSos <strong>da</strong> amovxsnaT procentebSi.<br />
sabolood moswavleebma un<strong>da</strong> aiTvison `formula~:<br />
procenti = nawili ×100.<br />
paragrafis amocanebTan <strong>da</strong>kavSirebiT un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom rZeSi (amocana1)<br />
cximis procentuli Semadgenloba gviCvenebs, 100g rZeSi ramdeni grami cximia (4,5<br />
g), xolo burTis tyorcnis sizuste gviCvenebs, imave sizustiT as-asjer rom<br />
etyorcnaT, ramden burTs Caagdebdnen<br />
( pirveli kalaTburTeli 75-s, meore 70-s). gansakuTrebuli yuradReba mivaqcioT<br />
xsnarebsa <strong>da</strong> naerTebSi ama<strong>Tu</strong>im nivTierebis koncentarciis cnebas, romelic<br />
procentuli fardobiT ganimarteba.<br />
16 200<br />
komentarebi savarjiSoebis Sesaxeb <strong>da</strong> pasuxebi. #3.b) × 100% = % ; d)<br />
72 9<br />
7<br />
× 100% = 35% .#4. TiToeuli monacemi un<strong>da</strong> gavyoT moswavleTa mTlian<br />
20<br />
raodenobaze (miviRebT, ra nawilia) <strong>da</strong> gavamravloT 100-ze.<br />
# 5. sasurvelia, mivceT Sebrunebuli amocanebic. <strong>magaliTad</strong>, ra nawilia 25%,<br />
50%, 1%, 100%. #15. amocana SeiZleba amoixsnas ori gziT:<br />
I gza. jer gavigoT namatis raodenoba: 18– 12 = 6 (TeTri). gamovTvaloT 6-isa <strong>da</strong><br />
18-is fardobis procenti: 6 100% 50%.<br />
12 × =<br />
II gza. gamovTvaloT 18 -isa <strong>da</strong> 12-is fardobis procenti: 18 ( 100)% 150%.<br />
12 × = iyo<br />
100% <strong>da</strong> gax<strong>da</strong> 150%, anu gazrdila 50%-iT.<br />
47
100<br />
# 11. 100% 25%.<br />
100 + 300 ⋅ =<br />
6<br />
# 12. 200⋅ 0,03 = 6; ⋅ 100% = 1%.<br />
600<br />
# 13. marilwylis wona 120 g iqneba. aqe<strong>da</strong>n 30g marilia, xolo 90 g wyali.<br />
pasuxi: 90 g wyali un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vumatoT.<br />
# 16. pasuxi: 40%. #17. gamoTvalon <strong>da</strong> Sedegi Seamowmon kalkulatoriT.<br />
#19-20 amocanebSi moswavleebi gaixseneben wriul <strong>da</strong> svetovan diagramebs.<br />
#21. arsebobs ori aseTi wertili. monakveTis SigniT <strong>da</strong> mis gagrZelebaze un<strong>da</strong><br />
ga<strong>da</strong>vzomoT B-<strong>da</strong>n 3,2sm. #22. Tavi<strong>da</strong>n mocemuli ricxvi 100%-ia. 3-jer gazrdiT<br />
iqneba 300%, e. i. gaizar<strong>da</strong> 200%-iT. #23. Tavi<strong>da</strong>n mocemuli ricxvi 100%-ia.<br />
aTjer Semcirebis Semdeg <strong>da</strong>rCeba 10%, e.i. Semcir<strong>da</strong> 90%-iT.<br />
#24. aseT amocanebSi un<strong>da</strong> gavutoloT im nivTierbis masebi (am SemTxvevaSi<br />
marilis), romelic ucvleli rCeba. vTqvaT un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vamatoT x g wyali. wylis<br />
<strong>da</strong>matebamde marilis masa iyo 200⋅ 0,3=60g, xolo Semdeg( x+200)⋅ 0,2. miviReT<br />
gantoleba: ( x+200)⋅ 0,2 = 60. pasuxi: 100g.<br />
#25. amocanis Sesabamisi gantolebaa 500⋅ 0,8+300⋅ 0,7=800⋅ x. pasuxi: 76,25%.<br />
500⋅ 0,8 + 300⋅0,7 305 1<br />
gamosaxulebiT ki ase amoxsnian: = = 76 .<br />
800 4 4<br />
#26. vTqvaT iyo x g, maSin 0,3x+ 50 = ( x+ 50)<br />
⋅ 0,8 , sai<strong>da</strong>nac x = 20. pasuxi: 20g.<br />
#28. 1-ze patara wiladebi, romelTa mniSvneli 12-ia, aris:<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11<br />
, , , , , , , , , , .<br />
12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 maTgan 4 1<br />
= , xolo 10 = 5 .<br />
4 10<br />
-sa <strong>da</strong><br />
12 3 12 6 12 12<br />
-s Soris moqceuli wiladebis mricxvelebis jamia: 5+6+7+8+9=35.<br />
Semajamebeli samuSao #5<br />
I varianti<br />
1) gamoTvale: a)15-is 20%; b)180-is 0,6 nawili.<br />
2) ipove ricxvi, romlis: a) 3 5<br />
nawili tolia 1,8-is; b) 25% tolia 16-is.<br />
3) mariams saSinao <strong>da</strong>valebis Sesrulebaze 3sT <strong>da</strong> 20 wT <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>, anas ki –<br />
am drois 75%. ramdeni wuTiT swrafad Seasrula anam <strong>da</strong>valeba?<br />
4) marwyvis gamyidvelma ga<strong>da</strong>wyvita, gaekeTebina yoveldRiuri Canaweri<br />
myidvelebisa <strong>da</strong> maT mier nayidi marwyvis raodenobis Sesaxeb. xuTi dRis<br />
Semdeg mis mier Segrovili informacia aseTi saxis iyo:<br />
I dR.: 7 myidv. gaiyi<strong>da</strong> 7kg marwyvi<br />
II dR.: 10 myidv. gaiyi<strong>da</strong> 12kg marwyvi<br />
III dR.: 13 myidv. gaiyi<strong>da</strong> 20kg marwyvi<br />
IV dR.: 16 myidv. gaiyi<strong>da</strong> 33kg marwyvi<br />
V dR.: 21 myidv. gaiyi<strong>da</strong> 40 kg marwyvi<br />
am monacemebis mixedviT Seadgine cxrili <strong>da</strong> upasuxe SekiTxvebs:<br />
a) sul ramdeni kg marwyvi gaiyi<strong>da</strong>?<br />
b) marwyvze moTxovnileba izrdebo<strong>da</strong> <strong>Tu</strong> mcirdebo<strong>da</strong>?<br />
48
g) ramdeni procentiT meti marwyvi gayi<strong>da</strong> gamyidvelma IV dRes II dResTan<br />
Se<strong>da</strong>rebiT?<br />
d) gaagrZelos <strong>Tu</strong> Sewyvitos gamyidvelma marwyvis gayidva? ratom?<br />
e) saSualod ramden kg marwyvs yidulob<strong>da</strong> erTi myidveli?<br />
II varianti<br />
2) gamoTvale: a) 20-is 15%; b) 120-is 2 3 nawili.<br />
3) ipove ricxvi, romlis: a) 0,8 nawili tolia 8-is; b) 20% tolia 18-is.<br />
3) nikas sofli<strong>da</strong>n qalaqSi Casasvlelad 2 sT <strong>da</strong> 20 wT <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>, ukan<br />
<strong>da</strong>sabruneblad ki – am drois 80% . ramdeni wuTiT naklebi dro moandoma<br />
nikam sofelSi <strong>da</strong>brunebas qalaqSi CasvlasTan Se<strong>da</strong>rebiT?<br />
4) man<strong>da</strong>rinis gamyidvelma ga<strong>da</strong>wyvita, gaekeTebina yoveldRiuri Canaweri<br />
myidvelebisa <strong>da</strong> maT mier nayidi man<strong>da</strong>rinis raodenobis Sesaxeb<br />
(kilogramebSi). xuTi dRis Semdeg mis mier Segrovili informacia aseTi<br />
saxis iyo:<br />
I dR.: 12 myidv. gaiyi<strong>da</strong> 30kg man<strong>da</strong>rini<br />
II dR.: 9 myidv. – 21kg man<strong>da</strong>rini<br />
III dR.: 8 myidv. – 13kg man<strong>da</strong>rini<br />
IVdR.: 6 myidv. – 10kg man<strong>da</strong>rini<br />
V dR.: 3 myidv. – 6kg man<strong>da</strong>rini<br />
monacemebis mixedviT Seadgine cxrili <strong>da</strong> upasuxe SekiTxvebs:<br />
a) sul ramdeni kg man<strong>da</strong>rini gaiyi<strong>da</strong>?<br />
b) izrdebo<strong>da</strong> <strong>Tu</strong> mcirdebo<strong>da</strong> moTxovnileba?<br />
g) ramdeni procentiT naklebi man<strong>da</strong>rini gayi<strong>da</strong> gamyidvelma meoTxe dRes<br />
meore dResTan Se<strong>da</strong>rebiT?<br />
d) gaagrZelos <strong>Tu</strong> Sewyvitos gamyidvelma man<strong>da</strong>rinis gayidva? ratom?<br />
e) saSualod ramden kg man<strong>da</strong>rins yidulob<strong>da</strong> erTi myidveli?<br />
Sefasebis sqema – sul 10qula<br />
1) amoxsna a) 0,5qula, amoxsna b) 0,5qula . sul -----1 qula.<br />
2) amoxsna a) 1qula, amoxsna b) 1qula. sul ---- 2 qula.<br />
3) ga<strong>da</strong>iyvana saaTebi wuTebSi – 0,5 qula, gamoTvala procenti – 1 qula,<br />
gamoTvala sxvaoba – 0,5 qula. sul-----2 qula.<br />
4) upasuxa SekiTxvebs: sul -----5 qula.<br />
a) gamoTvala, ramdeni kg marwyvi gayi<strong>da</strong> gamyidvelma sul – 1 qula.<br />
b) gaigo, izrdebo<strong>da</strong> moTxovnileba marwyvze <strong>Tu</strong> mcirdebo<strong>da</strong> – 1 qula.<br />
49
g) gamoTvala, ramdeni procentiT meti marwyvi gayi<strong>da</strong> gamyidvelma IV dRes II<br />
dResTan Se<strong>da</strong>rebiT – 1 qula.<br />
d) upasuxa SekiTxvebs – 1 qula.<br />
e) gamoTvala saSualo – 1 qula.<br />
3.5 monacemTa ricxviTi maxasiaTeblebi<br />
mizani: moswavleebs SevaxsenoT monacemTa adre naswavli ricxviTi<br />
maxasiaTeblebi (udidesi <strong>da</strong> umciresi monacemebi, diapazoni, sixSire, saSualo) <strong>da</strong><br />
vaswavloT monacemTa mo<strong>da</strong>. vaswavloT monacemTa sxva<strong>da</strong>sxva saxis diagramebiT<br />
(maT Soris wertilovani <strong>da</strong> xazovani diagramebiT) saxiT warmodgena.<br />
codna <strong>da</strong> unari: moswavlem un<strong>da</strong> icodes:<br />
4) monacemTa ricxviTi maxasiaTeblebis (udidesi <strong>da</strong> umciresi monacemebi,<br />
diapazoni, sixSire, saSualo) gamoTvla;<br />
5) mocemul monacemebSi modis povna;<br />
6) sxva<strong>da</strong>sxa saxiT warmodgenili monacemebis wakiTxva <strong>da</strong> analizi;<br />
7) mocemuli monacemebis sxva<strong>da</strong>sxva saxis diagramiT warmodgena.<br />
komentarebi savarjiSoebis Sesaxeb <strong>da</strong> pasuxebi #4. pasuxi: x= 3; #5. pasuxi: a= 3,6;<br />
#8. pasuxi: g); #11. pasuxi: 7,5kg; #12. <strong>da</strong>iwereba ori wrfivi gantoleba;<br />
#16. a) 5 b) 2,5 #17baRSi msxlis xeebis raodenoba xeebis saerTo raodenobis 1 6<br />
nawilia. e. i. 1 2 12.<br />
6 x = → x = baRSi 12 xea, maTgan atmisaa14, xolo msxlis _ 6.<br />
Tavis mimoxilva.<br />
#7. Camofas<strong>da</strong> 30%-iT.<br />
#13. razmSi 49 jariskacia.<br />
#15. 4 saaTSi jariskaci gaivlis gzis 6/5 nawils, amitom igi B-<strong>da</strong>n A-sken<br />
gamobrundeba <strong>da</strong> gaivlis gzis 1/5 nawils, anu 4 km-s. pasuxi: 16km.<br />
16. pasuxi: 150m. #17. vTqvaT, saWiroa x g xorbali. vwerT gantolebas:<br />
x⋅0,8 ⋅ 1, 2 = 480 ⇒ x = 500 (g) #18. svetovani diagrami<strong>da</strong>n vgebulobT A raionis<br />
mosaxleobis raodenobas, xolo wriuli diagrami<strong>da</strong>n(10000), am raodenobis<br />
Sesabamis procents (20%). maSasaame, mosaxleobis saerTo raodenobaa 50000. C<br />
raionSi _ 22 500, xolo A raionSi _ 17500.<br />
50
Semajamebeli samuSao #6<br />
I varianti<br />
1. gamoTvale 60-is 2 nawilis 20%.<br />
3<br />
2. gamoTvale 2,5; 4; -2; 6,2; - 3,7; monacemebis a) saSualo; b) gabnevis<br />
diapazini.<br />
3. mocemuli sixSiruli cxrilis mixedviT masa a 30 32 25 b<br />
gamoTvale<br />
sixSire 4 1 2 1 2<br />
a) a-s mniSvneloba, <strong>Tu</strong> cnobilia, rom monacemTa<br />
mo<strong>da</strong>a 29;<br />
b) 2a+b, <strong>Tu</strong> cnobilia, rom monacemTa saSualo 0-is tolia.<br />
4. ra koncentraciis xsnari miiReba, <strong>Tu</strong> 3kg Saqars 9kg wyalSi gavxsniT?<br />
1. gamoTvale 45-is 2 nawilis 50%.<br />
5<br />
II varianti<br />
2. gamoTvale 2; 4,5; -2,3; 6,4; - 3,1; monacemebis a) saSualo; b) gabnevis<br />
diapazini.<br />
3. mocemuli sixSiruli cxrilis mixedviT masa a 35 30 20 b<br />
gamoTvale<br />
sixSire 2 3 2 1 4<br />
a) b-s mniSvneloba, <strong>Tu</strong> cnobilia, rom monacemTa<br />
mo<strong>da</strong>a 25.<br />
b) a+2b, <strong>Tu</strong> cnobilia, rom monacemTa saSualo 0-is tolia.<br />
4. ra koncentraciis xsnari miiReba, <strong>Tu</strong> 3kg Saqars 9kg wyalSi gavxsniT?<br />
Sefasebis sqema – sul 10qula<br />
1. gamoTvala nawili ---- 1 qula<br />
gamoTvala procenti ---- 1 qula<br />
2. a) ------- 1 qula<br />
b)--------1 qula<br />
3. a) ----1 qula<br />
b) ---- 3 qula<br />
4. gamoTvala mTliani masa ----1qula<br />
gamoTvala procentuli fardoba ----- 1 qula<br />
testis pasuxebi:<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2<br />
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5<br />
b a a g b b a a a d g a b b g d a g b a d g d a d<br />
51