2005eko Ekaina - Arrieta

ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA
EUSKARA ZERBITZUA
20. zkia. 2005eko ekaina

2
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA ERDU PRESS
BARRI LABURRAK
IPUIN LIBURUXKA ATERA DA IAZKO IPUIN LEHIAKETAKO LAN SARITUAKAZ
2004ko abenduan egin zan Ipuin Lehiaketan betiko sari eta opariak emoteaz gainera,
beste saritxo bat be agindu genduan: lehenengo hiru lan sarituekaz ipuin liburuxka
bat. Honezkero, luze eretxita egongo zan bat baino gehiago, baina bai, atera
da azkenean liburuxka eta etxe guztietara bialduko jatzue ale bat geure herrietakoak
diran “idazleen” ipuin eta lan benetan ederrak irakurri daizuezan.
LEHENGO KARRETERUEI OMENALDIA FRUIZEN
INGURUMEN EGUNA ARRIETAN
Dionisio Gangoiti, Federico Hormaetxe, Martxel Isasi, Jose Miguel
Monasterio eta Jesus Mª Otazuari omenaldia egin jaken maiatzaren
22an, Fruizen. Goizean idi-probak egon ziran eta ostean, bost omenduei
oroigarriak emon jakezan. Eguerdian bazkaria egin zan herriko
tabernan eta bertan omenduakaz batera familiartekoak, lagunak,
herritarrak eta udal agintariak bildu ziran.
Arrietan ekainaren 4an ingurumen eguna egin zan. Goizeko 11:00etan
ibilalditxoa egin zan: Libao-Agarre-Gereka-Libao. Ibilaldiaren ostean,
indarbarritzeko hamaiketakoa eta trikitixa egin eben herriko plazan.
Eta arrastian, herriko nagusiak lehengo eta gaurko ohituren eta bizimoduaren
gainean aritu ziren kontu kontari udaletxean.
II. URDAIBAI MARTXA
Ekainaren 26an II. Urdaibai Martxa egingo da. Martxa honen helburuetariko
bat kirola eta turismoa uztartzea da, eta federatuek zein
federatubakoek dauke izena emoteko eta parte hartzeko aukerea.
Martxa horrek Errigoitiko Mertxikas auzoan izango dauz urteera eta
helmuga, eta Errigoiti, Arrieta eta Busturia udalerriak zeharkatuko
dauz. Guztira 50 kilometroko ibilbidea da.
SAN JUAN, SAN JUAN, GAUR DALA BIHAR DALA DONIENE ...
Aspaldiko tradizino eta ohiturei segiduta, gure herri eta auzoetan San Juan bezperan hainbat ekintza
egingo dira. Arrietarrek, berbarako, arrastiko 20:00retan merienda gozoa eta txokolatea egingo dabe
herriko plazan eta 21:30etan San Juan sua udaletxearen atzeko aldean. Gamiz-Fikarrek, Doro ipuin
kontalaria ekarriko dabe eta San Juan egunagaz loturiko ipuinak eta kantak entzun eta abesteko
aukera izango dabe, arrastiko 19:00retan, Fikan.
AURTENGO UDAN BE EUSKERA IKASIKO DOGU
Uda heltzear dekogu eta neguan ez badogu astirik izan euskera ikasteko, oraintxe dekogu aukera.
Hilabeteko ikastaro trinkoak martxan izango doguz uztailetik aurrera. Egunea 4/5 orduko ikastaroak
izaten dira eta hilabete irauten dabe.
Udako barnetegiek be eskaintza ederra egiten deuskue garai honetarako eta makinatxo bat izaten dira
holako aukerak aprobetxatzen dabezanak; ondo pasatzeaz gain, euskera ikasten dabelako.
Informazino gehiagorako deitu 94 674 43 16 telefonora (Kinttopeko AEK euskaltegia).

ERDU PRESS
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA
3
ARRIETA
ARRIETAKO FRONTOIAREN INAGURAZINOA
Orain dala urte bete inguru hasi ebazan Arrietako
Udalak frontoiaren barriztatze beharrak eta daborduko
amaituta dagoz. Frontoiari hegala, aterpetxoa atera
jako, eta gimnasioa eta aldagelak be egin jakoz.
Barriztatze beharren osteko inagurazinoa ekainaren
17an, eguerdiko 12:00etan egin zan, eta ekainaren
19an, Galarza V, Urberuaga, Larralde eta Galarza VI
pelotariek pelota partida ederra eskaini eben.
GAZTE
MUSIKARIEN
KONTZERTUA
Arrietako Udalak eta Saramus kultur alkarteak
antolatuta, ekainaren 12an, Gazte Musikarien
Kontzertua egin zan Arrietan. Aurtengo hau
hirugarren edizinoa izan da,
eta azken honek be orain
artekoen arrakasta berbera
euki dau. Guztira 62 lagunek
hartu eben parte. Kontzertu
emonaldia goizeko 11:30
etan hasi zan; 14:00etan
herri bazkaria egin zan eta
arratsaldez sari banaketa
TOKI AGENDA 21
Arrietako Udala Toki Agenda 21 garatzen dabil ,
eta daborduko, 3 foro egin dira (martia, apirila eta
maiatzean). Foro horreetan Arrietako Udalagaz
batera 25 bat herritarrek hartu dabe parte eta
Arrieta udalerrirako garrantzitsuak diran lau
proiektu gauzatzeko, aurrera eroateko, ekarpenak
egin dira, eretxiak emon eta jaso dira. Aztertu diran
gaiak honako honeek izan dira:
-Hondakinetarako edukiontziak.
-Uraren gestinoa, kudeaketa.
-Gizarte Zerbitzuak.
-Argiztapen publikoa.
Ikusten danez, arrietarrak hasita dagoz Agenda 21
garatzen baina hasitako bidea ez da amaitu eta
beharrean segituko dabe datozen hileetan be eta:
- Arrietako udalak, alkarteek eta herritarrek alkarregaz
kultur egitaraua landuko dabe.
- Arrietako Foroetatik urtendako proposamen eta
neurriak aurrera eroateko behar egingo da.

4
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA ERDU PRESS
MEÑAKA
LUIS BARAIAZARRA TXERTUDI
Gogoratuko dozuenez, aurreko ERDUPRESSen Luis Baraiazarra euskal idazle meñakarrari elkarrizketa
egin geuntsan. Orduan, bere libururik garrantzitsuen ganean egin gendun berba. Oraingo
honetan, udabarri eta udan herri gehienetan jaiak izaten diranez, horren ganean galdetu deutsagu:
Luis, zelan gogoratzen dozuz Meñakako jaiak?
Meñakabarrenako jaiak “Trinidadeak” izaten dira. Hiru egun: Trinidade, Trinidadetxu eta Gorpuzti
egunean errepetizinoa. Meñakabarrenan erromeria-lekua Etxezuriko Zelaia izaten zan gehienetan; noiz
edo noiz Andra Mariko bidegurutzean be bai, baina hau leku estutxua izaten zan halako egunetarako.
Pasadizo polit bat daukat gogoan. Gure aita zanak asko erretan eban. Ni izaten nintzan, gehienetan,
aitaren mandatari Jauregiko tabernara tabakoa erosteko. Baten joan nintzan iluntze batean. Trinidade
bezpera zan, eguraldi ezin hobea. Andra Mariko bide hegalean limonada-kaxa asko egozan, seguruenez
Lemonaren kamioiak han itxita (Lemonak ekarten zituan tabernarako behar ziran edariak).
Limonada zan nire edaririk gogokoena. Ikusi orduko tentazinoa sentitu neban barruan eta erraz jausten
nintzan halakoetan; baina tabernara joan nintzan aitarentzako tabakoa erostera. Banentorren bueltan...,
bihotzak taupadaka, begiratu ingurura..., inor be ez, neu bakarrik eta limonada-kaxa aurrean.
Hartu botilatxu bat, bada-ezpada besapean ondo gorde, Andra Mariko “Mari Gor”en etxe zahartxuaren
osteko artotzan jesarri eta zer edo ha egin beharko, ba, botilaren txapatxua kendu ahal izateko.
Harri bat hartu, txapa ertzean igurtzi gogor bat egin eta txapa airean joan zan. Inoiz edan dodan
limonada gozoena izan zan ha. Han artotzan gelditu zan botila hutsa eta Andra Mariko limonadakaxan
botilatxu baten hutsunea.
Meñakabarrenan eskota egiten zan. Uste dot jaietarako eratzen zan auzoen arteko bazkuna edo alkartea
zala. Honenbesteko bat ordainduta, bereganatzen eban bazkun horrek ardau eta gainerako edariak
saltzeko eskubidea. Abiada alaian joaten zan jendea musika eta kantu hotsean. Entzun dot Moises
Uresandiko zanak eta Isidro gure aita zanak aurreskua eta dantza-saio ikusgarriak egiten ebezala eskota
bere lekura heltzen zanean...
Garzianean zan Meñakabarrenako bigarren taberna. Hemen giro alai bizia egoten zan. Domeka arrastietan
be hainbat jende. Garzia hau gizon zahartxu zimela eta alaia zan. Gitarra eskuetan hartu eta
erritmo bat baino ez eban joten: treinta y tres. Nahikoa zan; ganera, haren aurpegikera bihurriak barregura
handia emoten euskun ume eta nagusiei. Gizonezkoen eta, batez be, mutilzaharren txoko maitea
zan.
Erromeria-lekua Etxezuriko zelaian. Meñakan legez, txistu eta danbolina izaten zan eta soinularia be
bai. Ni umea nintzala urte baten gramofono zahar bat be ekarri eben.
Meñakabarrenan moja eta karmeldarren komentua eta umeentzako eskola jarri ziran ezkero, jaiak
asko aldatu ziran. Lekua be ez zan lehengoa; Jauregi aurreko plazatxuan eta Andra Mari ermita ondoan
egiten hasi ziran.
Mesterikako San Lorentzoak artean baino ez ziran ospatzen. Emerandoko Bidebietan, ostera, jendea
polito batzen zan. Igokundeko jaia, Asentzino, zan hangoa. Guk, umeok, alkar harrapatzen eta arinarinka
olgetan genduan. Behin jende artean estropezu egin eta plaust! Errekara jausi nintzan. Hantxe
amaitu zan nire erromeria: jaieguneko erropak busti-busti eginda, etxerako bidea hartu neban oinez,
triste eta buru-makur. Bidebietako erromeria nekez joango jatan gomutatik.
Meñakako Sandrokeak lau egun ziran: abuztuaren 15a Andra Mari eguna; egun nagusia 16a,
Sandroke, zan; 17a Sandroketxu eta hurrengo domekan errepetizinoa.
Hiru egunetako elizkizunetan beren beregi kanpotik etorritako sermolaria izaten zan.San Roke egu-

ERDU PRESS
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA
MEÑAKA
5
nean, 16an, meza nagusia, eta, meza aurretik, prozesinoa: lehenengo gurutzea, atzetik abadea kapa
plubial dotoreaz, honen alde bietan akolitoak zirialakaz, gero San Rokeren irudia, txistulariak eta eliztarrak.
Egun horretan jende asko etorten zan kanpotik. Hirugarren egunean herriko hilen oroipena egiten
zan, ortu santura joanez.
Kanpoan Beheko Tabernako zelaian egiten zan erromeria. Txistulariak han egoten ziran bazterrak
alaitzen; batzutan beste musikari batzuk be bai, soinulariak, bonboa edo antzeko musika-tresna joten
ebenak...
Umeok gozoki eta barkilu-saltzailearen inguruan batzeen ginan. Guk umetan ezagutu genduan gozoki-saltzailea
andra lodi-lodia zan; ez genekian haren izenik: Tripagorda ezizenaz ezagutzen genduan.
Andra hau ez zan ia une baten be ez bakarrik egoten. Kolore guztietako gozokiak mahai zabal baten
eta inguruan ume piloa bultzaka. Tripagordak erderaz baino ez ekian eta guk euskaraz baino ez, baina
konpontzen ginan. Erosi gura, baina dirurik ez: txakur handi batzuk baino ez. Estu ibilten ginan. Noiz
edo noiz gozokiren bat hartzeko tentaldiak, tentaldian jausi be bai behin baino gehiagotan.
Barkilu-saltzailea be maite genduan; ez bera, harek ekarrena baino. “Barkillero narru baltza” esaten
ebala uste dot. Bere barkilu-ontzi zilindrikoa lepoan ebala hurreratzen zan erromeria egiten zan lekura.
Era bitara saltzen ebazan barkiluak: honenbeste txakur handirenak; edo, erruleta antzeko bati eraginda,
zer zenbakiren aurrean gelditzen zan, haren beste barkilu. Guk gurago izaten genduan bigarren
modu hau, txakur handi bat ordainduta barkilu mordoa hartzeko bidea emoten ebalako.
Baten, Sandroke egunean, meza ostean bero handia egoan eta gizonak edariak egozan lekura joan
ziran. Edariak saltzeko berariazko txokoa prestatzen zan erromeria-lekuan bertan: oholez ondo josita,
tabernatako barra modukoa imitatuz, eta ganetik zuhaitz adarrakaz gerizpea eginez. Ni be aitaren
eskutik, hara. Baso bete atara eustan, egin neban zurrutadatxua eta ahokada osoa plausta! Lurrera
bota neban,”astoaren txiza” esanez. Begietarako ederra, baina ahoganerako garratza. Gerora garagardo
zalea izan naz beti...
Ordurako, baserrietako zeregin gogorrenak amaituta egozan. Horregaitik, herriko jaiak aparteko egunak
ziran. Jendeak, neke artean ibili ostean, askatu beharra edo izaten eban. Jaiak ospatzen ziran lekuko
baserrietara joaten ziran senideak gonbidatuta...
Sasoi haretan jendeak ez eban asko behar jaiak ondo igarotzeko. Noiz edo noiz, idi-probak antolatzen
ziran, probalekua oholezko hesiz zarratuta. Dantza solteko txapelketa egoten zan: bikoteak hasi baino
hogei bat minutu lehenago emoten eben izena, aguazilak (Leon Kalzada Zeltsokoa zan aguazila) makila
astinduz egiten eban korroa, eta dantzara.
Gaur egun umeen artean egin ei dira jolas batzuk be egiten ziran: begiak tapauta txokolatea alkarreri
emon, itsu-itsuka lapikoa apurtzen,... Nik uste dot herri txikietan, berariazko ikuskizunik, kanpotik
ekarritako musikari, jaialdi edota halakorik egon ez arren, bertakoen artean sortzen zala nahiko entretenigarri,
nahiko ikuskizun.
Zenbat gauza aldatuta, baina orimenean bizirik.
Ondo pasau gure herrietako aurtengo jaietan!!

6
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA ERDU PRESS ERDU PRESS
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA
7

8
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA
ERDU PRESS
MEÑAKAKO MAPA ETNOGRAFIKOA
Maiatzaren 23an herriko mapa etnografikoa
aurkeztu geuntsen herritarrei.
Mapa honen bitartez, gure arbasoen
eraikuntzak, aktibitateak, ogibiderik
ohikoenak, bizimoduak... eta
herriko leku historikoak irudi bakarrean
islatu gura izan doguz.
Meñakako Udaleko Kultura Arloak
bultzatuta, urte bateko lan gogorraren
ostean egin ahal izan da mapa: familiakaz
–batez be nagusiakaz- berba
egin, Euskaltzaindia, Aldundia eta
Jaurlaritzako artxiboak begiratu, eraikuntzen
argazkiak atara, sinbolo eta
dibujoak pintau...
Lan guzti horregaz, lortu dogu auzo, baserri, paraje eta
erreken izen idatziak berreskuratzea eta urteatan gure
auzo eta baserrietan egin dabezan jarduerak maparen
bitartez erakustea.
jardueren lekuak (karabiak, errotak,
igeltzariak, olategiak...), lanbideak
(errementariak, erradoreak, jostunak,
esne-saltzaileak...), herritarren
arteko hartu-emonen lekuak (tabernak,
plaza, dendak...), parajeak
(mendiak, landak, iturriak)...
Baserriak unitate ekonomiko eta
familiarrak ziran eta bertako bizilagunei
identitatea emoten eutsien,
izan be, izengoiti asko baserrien
izena izaten dira. Hori danak gure
parajeei forma emon deutso eta gure
historiari zentzua.
Baserri eta eraikuntza berezi danak
batzen saiatu izan gara: desagertutako baserriak be
agertzen dira mapan, danen argazkia euki ez arren.
Mapan ez doguz etxe eta jarduera barriak batu, ez dagolako
honeek desagertzeko arriskurik.
Mapa hau gure arbasoen
bizimoduen irudia da, eta,
bestalde, gazte zein zaharren
gogorapen historikoa landu,
trasmitiduteko bidea zabalduz.
Ikurrak eta sinboloak
erabili doguz, herrian egozan
ogibide eta aktibitate edota
ekoizpen tipoak batu eta
ikusi ahal izateko.
Baserriko bizitzari lotuta
dagoan kultura arin desagertzen
dago: ez gabilz ondo
txertatzen gure betiko patrimonioa
(baserriak, torretxeak,...)
mundu modernoan. Baserriak desagertzea penagarria
bada; txarragoa izango
da 10-20 urte barru, gure
aitite-amamak hilten diranean,
hizkuntza-altxorra eta
euren gogorapenak galtzea.
Hori ez gertatzeko, herri
danatan lan handia egin
behar dogu hori dana batzeko,
ondare kolektiboa eta
gure identitatea datozen
belaunaldiei transmititzeko.
Meñakak daukan ondarea itzela da. Santa Helena eta
Santillandi bazelizetan K.a. V eta K.o. V. mendeen arteko
hilarri diskoidalak topau dira. Santillandin K.o. I-II.
mendeen arteko Mesterika Burua edo Mesterikako
Damea deritxana be agertu zan (gaur egun Bizkaiko
Museo Etnografikoan dago). Emerandon erromatar
galtzaden eta haren zubiaren aztarnak badagoz.
Errenazimendu estiloko altara-burua daukan XVII.
mendeko Meñakako Andra Mari parrokia dago
Mesterika auzoan. Horrez gain, barriztutako bazeliza
bana dagoz auzoetan.
Eraikinik garrantzitsuena Meñakabarrenako Otume
jauregia da: 1626an Martin Ibañez de Zalbideak eraikina,
estilo klasizista dauka. Domika (XVI-XVII. m.)
edota Josemanuelene baserriak, Jaregiko errotak
(Manuel Meñakak 1863an eraikinak Meñakabarrenako
ola zahar baten ganean) edota Belatako errota be
(oraindino dabil) oso esanguratsuak dira.
Mapak gauza asko erakusten
deuskuz: oraindik daukaguzan
baserri, laba, eraikinak...;
baina baita ekoizpen

ERDU PRESS
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA
9
Bagilaren 21etik irailaren 21era uda dogu. Ekainaren
21a (solztizioa) urteko egun-argirik luzeena eta gaurik
laburrena daukagu, garrantzi handikoa zan hau eta
ospatu be egiten eben: egunez argiagaz eta gauez suaren
sinbolopean. Baina, denporagaz, kristautasuna zabaldu
zan Euskal Herrian, eta eleizak kristautu egin ebazan
solztizio biak egunak be aldatuz: bagilaren 21a,
24ra pasatu eban Juan Bateatzaile deuna izendatuz; eta
abenduaren 21a (egunik laburrena eta gaurik luzeena),
24ra, Gabon-Natibitate ospatuz.
Udaren hasiera hau ohituraz bete jakuz historian zehar
eta ohiturotan kultura paganoa eta kristautua nahastean
agertzen jakuz baten baino gehiagotan.
SAN JUAN BEZPERA GAUA
Gau handi, ospetsu eta misteriotsua lehen euskal tradizio
barruan. Gaur egun, sugarrak baino ez badira
nagusitu be, historian zehar ohitura asko bizi izan dauz
gure herri honek.
SAN JUAN BAGILEKO SUGARRAK
San Juan bezpera gauean, sugarrak egiteko ohitura
zabal ibili da eta dabil. Gure zaharrek garrantzi handia
emoten eutsien ekintza honeri: normalean sua bidekurtzetan
izaten zan, hortxe sorginak agertzen ziralako
sineskera egoalako.
San Juan bezpera gaueko sugarrak biztu aurretik, gure
baserritarrek garia jo, geratzen dan galtzu-eskuta bana
hartu, biztu ipurdi aldetik eta solo ingurutik ibilten
ziran (umeak hurbileko soloetan eta helduak urrunagoetan)
honako kantu hau kantatzen:
San Juan bagilean
denpora ederrean
artoak eta gariak gorde
subeak eta sapoak erre
San Juan bezpera gaube.
San Juan, San Juan, gaur dala
bihar dala Donibane
etzi San Juan biaramune,
gure soloan lapurrik ez,
badagoz bere, erre beitez,
artoak eta gariak gorde
ziraunak, sapoak, subeak,
pizti guztiak erre.
Solo inguruetan kantuan ibili ostean, danak alkartzen
ziran sua bizteko baserri eta auzune danatan.
Sugar-saltoak
San Juan sugarrak apur bat amatatuz joaten ziranean,
saltoak egiten eben txingar ganetik, batzuon ustez, saltuon
bitartez gorputz-arimen osasuna lortzen zalako
honako hau esanez: ona barrura, txarra kanpora.
SAN JUAN EGUNA
San Juanetako egunsentia
Herri batzuetan mendietara igoten zan eguzkia ataraten
ikusteko eta iturrietan oinak garbitzen ziran osasunerako
ona zalako.
SAN JUAN ARATXA (HARITZA)
Goizean goiz, haritz adar bat hartu, etxean arrakala
bat egin, gurutzetara ezpal bat sartu, gero eguzki-lorez
eta apaindu, eta balkoian jarten zan, San Juan Aratxak
etxea jagoten daualakoan.
Orain, haritz gitxiago dagozanez, lizarrak be erabilten
dira, baina izena ez jako aldatu.
SAN JUAN ELORRI ZURIA
Hemen beti inizituen bildur izan gara. Horretarako,
San Juan egunean ebagitako elorri zuri bedeinkatuak
tximistorratz edo pararrayos modura erabilten ziran.
SAN JUANETAKO LOAK
Egun horretan goizean goizetik jagiten dana, ez da
logura izango urte osoan goizean jagikeran. Baina egun
horretan goizberanduan jagi edo siesta luzea botaz
gero, nagipurdi ibiliko da urte osoan.
Beste alde batetik, jaiotzerik lo txarreko edo lo gitxiko
umeak be egoten dira. Kasu horretan, San Juan ospatzen
dan eliza batera eroan behar da umea eta lo luze
eta ona eskatu santuari.
Beste barik,
ondo pasau
San Juan ospatzen.

10
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA ERDU PRESS
FRUIZ
Memoria: landu beharreko altxorra
Memoria lantzeko ikastaroa lehenengo aldiz,
2003/2004 ikasturtean egin zan, Fruizen.
Esperientzia sano polita eta interesgarria izan
zan: Fruizko hainbat eta hainbat nagusik hartu
eben parte ikastaro haretan eta guztiek esperientzia
hori errepikatzearen alde agertu ziran.
Ikastaroaren arrakasta eta jentearen nahia,
gogoa, kontutan hartuta, Fruizko Udalak
2005eko ekitaldian barriro antolatu dau
memoria lantzeko ikastaroa. Ikastaroa maiatzean
amaitu da eta Erdu Press Marivi
Monasterio fruiztarragaz egon da, bera izan
baita egindako ikastaro bien irakasle, eta berak
azaldu deusku ikastaroa zer izan dan eta
memoria lantzeak zelango garrantzi handia
daukon.
egin. Aukera asko dagoz, esate baterako: zeozer
ikasi, idatzi, irakurri, denpora pasak egin,
karta jokoan egin... janari bat prestatzea be
memoria ariketa bat da.
Eta ez da ahaztu behar geure osasunari on egiten
deutsonak buruari be lagundu egiten deutsola:
ondo jan eta ondo lo egin, ibili, dantzatu,
kantatu, lagunakaz egon... hitz baten esanda
MOBIDU, bizitza mugimendua dalako.
Noiz hasi beharko geinke memoria lantzen?
Badago horretarako edade jakin bat?
Nik ez neunke esango edade jakinik dagoenik
ezta sasoi txarrik be. Praktikatzea edo lantzea
beharrezkoa da edozein edadetan, lantzen edo
erabiltzen ez dana galdu egiten dalako.
Zeintzuk izan dira ikastaroaren helburu
nagusiak?
Alde batetik geure buruak eta memoriak zelan
funtzionatzen daurien ikusi eta teknika batzuk
landu. Beste alde batetik, buruko neuronak
mugitu joko eta ariketen bitartez.
Gaur egun danok onartzen dogu osasuntsu
egoteko gorputzek mugimendua behar dauala.
Esan beharra dago geure buruek be aktibitatea
behar dauriela memoria ondo ibiltzeko; eta
horretarako aukera bat holango ikastaro batean
parte hartzea izaten da.
Zer garrantzi dauko memoria lantzeak?
Garrantzi handia, batez be memoria barik ez
garelako ezer edo inor. Memoriari esker bizi
gara. Memoriari esker dakigu nor garen, nongoak
garen, non gagozan, zer eta zelan egin
behar dogun... dana. Azkenean pertsona
bakoitza bere memoria dala esango neunke
nik. Memoria galdu ezkero gu geu be galduta
sentitzen gara.
Fruiz holango ikastaroak antolatzen aitzindari
dala esan daikegu ala guk uste baino leku
gehiagotan egiten dira?
Nahiz eta leku askotan eta aspalditik egiten
diran holango ikastaroak, nik esango neunke
baietz, behintzat hemen inguruan. Nik neuk
hainbat lekutan emon dodaz memoria lantzeko
ikastaroak, esate baterako, Zorrozan,
Deustun, Galdakaon, Gernikan... baina inoiz
bez Fruiz moduko herri txiki batean eta gitxiago
euskeraz. Holango herri txiki eta euskaldun
batean antolatzea zoriontzekoa dala esan deustie
kanpotik jakin dabenek eta nik neuk be
holan ikusten dot.
Holango ikastaroez aparte, zer egin daikegu
memoria lantzeko?
Batez be burua erabili eta ariketa mentalak

ERDU PRESS
ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA
11
UMEEN TXOKOA
San Juan surik egiten dozue? Non egiten dozue?
Ze erretzen dozue? Nortzuk batzen zarie?
Sua egitez aparte, zer egiten dozue?
ANTXON BARAINKA ENZUNZA (ARRIETA)
Guk sua etxe alboko ortuan egiten dogu, eta kuadernoak, liburuak, lastoak... behar ez diran
gauzak erretzen doguz. Familiakoak batzen gara: gurasoak, anaia, amama, lehengusuak,
osaba-izekoak... eta suaren inguruan San Juan kanta abesten dogu.
KATTALIN ARRIOLA (FRUIZ)
Etxe aurrean egiten dogu sua.Egun horretan sasiak eta bedar txarrak erretzen doguz. Suaren
inguruan etxekoak eta auzokoak batzen gara. Sua egiteaz aparte, auzokoakaz batzen gara eta
afaldu egiten dogu.
ASIER DE PEDRO (GAMIZ-FIKA)
San Juan sua Xabiren etxean egiten dogu eta altzariak, lastoa... erretzen doguz; danon artean
batzen doguz. Suaren inguruan hainbat jende batzen gara, Xabi, Alex, Gorka, Jon eta ni
be han egoten gara. Suaren ostean, merienda-afaria egiten dogu.
AINHOA GARMENDIA (MEÑAKA)
Bai, ospatzen dogu, udaletxe aurrean dagoan landa polit batean: errama eta bedar sikuakaz
meta bat egiten dabe herritarrek. Azkeneko urteetan jende asko batu gara: edadekoak zein
gazteok. Antzinako moduan ospatzen dogu: taloa jan, sua piztu, San Juanen bertsoa atsotxu
batek botaten dau, aurreko urteko errautsak banandu, jotak eta dantzatu, suaren ganetik
salto egin, txalapartariak be egoten dira... Oso jai polita egiten dogu.
DENPORA-PASAK

12 ARRIETA • FRUIZ • GAMIZ-FIKA • MEÑAKA EUSKARA ZERBITZUA
ERDU PRESS
ESAERA ZAHARRAK
- San Juan eguna argitu orduko iluna
- San Juan, San Juan, nekez etorri eta bizkor juan!
- San Juanetan lau sagar ikusi ezkero, nahikoa
duk.
(Justo Mokoroa, Ortik eta Emendik
TXISTEAK
Joan zan gizon bat traktorean trankiltrankil,
eta halango batean bajatorko atzetik
motor bat, joten dau motorrak traktora
eta hor doa motorra hogei metroan
hegaz. Traktorekoa arrapaladan motordunarengana
joan eta hau dinotso:
- Min hartu dozu? Min hartu dozu?
Eta besteak:
- Hurrengoan trapu gorri bat edo ipini
atzean!!!
-Ona zagoz zu! Traktorea ikusi ez eta
trapu gorria ikusiko dozu!
(www.euskeraz.net)(moldatuta)
ZENBAKI HONETAN
PARTE HARTU DABE:
ALFREDO GONZALEZ
ZURIÑE GOTI
BIOSNE TORBIZKO
MAITE TORREALDAI
ELIXABETE URIARTE
ERROPA
GARBITAN
Lenau ba eitten sien ba...sertu. Tiñekuen garbittu.
Da oin lejia bota bidxakon kasuen, surteko eutze
botaten dxakon. Imiñi ixera bat edo esta? Ta areri
eutze bota. Imiñi beste tapa bat ostabere ta eutze
bota. Da gero, akabuen ganien oidalako moltzoa...
eutze. A san a... lejia! Da garbi garbi urteta
seuen! (Selangoa ixetan san eutze? –itauntzen
deutsot) Surteko eutze! Surteko eutze, bakixu suisuri
lotzen da erretan danien. Eukitte txus u...
txindder batzuk edo..., arek baltzak. Ba arek
kendu da garbi, garbi, garbi, garbitxue bota.
Gero ure..., beroa bota ganera. Areri eutzeri beroberoa
bota. Da oin lejia eukitten dun moduen
baiño luseotxuau eukitten gendusen e... erropak
an.
-Tiñekue: tinaja.
-Oidalakoa: decente, bastante bueno.
-Moltzoa: grupo, montón.
-Txindder, txingerra: brasa
(Jon Uriarte, Fruiztarrak berbetan)
ARRIETA • FRUIZ
GAMIZ-FIKA • MEÑAKA
EUSKARA ZERBITZUA
ZURE ESKU
Bizkaiko Foru
Aldundia
HIZKUNTZ POLITIKARAKO SAILORDETZA
Kultura Saila
Euskara Sustatzeko
Zuzendaritza Nagusia